Wikipedia afwiki https://af.wikipedia.org/wiki/Tuisblad MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Media Spesiaal Bespreking Gebruiker Gebruikerbespreking Wikipedia Wikipediabespreking Lêer Lêerbespreking MediaWiki MediaWikibespreking Sjabloon Sjabloonbespreking Hulp Hulpbespreking Kategorie Kategoriebespreking Portaal Portaalbespreking TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 45 2516489 2513010 2022-07-31T17:23:16Z 777sms 20344 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:RepChile.ogg]] → [[File:Es-República de Chile.oga]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Land |noem_naam = Republiek Chili |volle_naam = <small>''República de Chile'' ([[Spaans]])</small> |algemene_naam = Chili |beeld_vlag = Flag of Chile.svg |beeld_wapen = Coat of arms of Chile.svg |simbool_tipe = Wapen |beeld_kaart = Chile (orthographic projection).svg |leuse = ''Por la Razón o la Fuerza''<ref>{{es}} {{cite web |url=http://www.chileangovernment.cl/the-coat-of-arms/ |title=The Coat of Arms |publisher=Chileense regering |date=23 Oktober 2011 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref><br /><small>''([[Spaans]] vir: "Deur reg of mag")''</small> |volkslied = ''[[Himno nacional de Chile]]''<br /><center>[[Lêer:United States Navy Band - National Anthem of Chile.ogg]]</center> |amptelike_tale = [[Spaans]] (''[[de facto]]'') |hoofstad = [[Santiago de Chile]]{{smallsup|a}} {{Koördinate|33|26|S|70|39|W}} |latd = 33 |latm = 26 |latNS = S |longd = 70 |longm = 39 |longEW = W |grootste_stad = [[Santiago de Chile]] |regeringsvorm = Unitêre presidensiële<br />grondwetlike [[republiek]] |leiertitels = <br />• [[President]] |leiername = [[Gabriel Boric]] |oppervlak_rang = 38^ste |oppervlak_grootte = |oppervlak = 756&nbsp;096,3{{smallsup|b}}<ref>{{es}} {{cite web |url=http://www.ine.cl/canales/publicaciones/compendio_estadistico/pdf/2006/compendio2006.pdf |title=Compendio estadístico 2006 |publisher=Chileense nasionale statistiekinstituut |date=Oktober 2006 |accessdate=29 November 2007}}</ref> |oppervlakmi² = 291&nbsp;930,4 |persent_water = 2,1 (2015)<ref>{{en}} {{cite web|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER#|title=Surface water and surface water change|publisher=[[OESO]]|accessdate=15 Maart 2022}}</ref> |bevolking_skatting = 17&nbsp;909&nbsp;754<ref>{{en}} {{cite web |url=https://population.un.org/wpp/DataQuery/ |title=World Population Prospects: The 2017 Revision |type=custom data acquired via website |publisher=United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division |website=ESA.UN.org |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> |bevolking_skatting_jaar = 2016 |bevolking_rang = 64^ste |bevolking_sensus = 17&nbsp;574&nbsp;003<ref>{{es}} {{cite web |url=http://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |title=RESULTADOS CENSO 2017 |work=RESULTADOS DEFINITIVOS CENSO 2017 |publisher=Chileense nasionale statistiekinstituut |date=1 Januarie 2018 |accessdate=11 Mei 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200208083840/https://www.censo2017.cl/wp-content/uploads/2017/12/Presentacion_Resultados_Definitivos_Censo2017.pdf |archive-date=8 Februarie 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> |bevolking_sensus_jaar = 2017 |bevolkingsdigtheid = 24 |bevolkingsdigtheidmi² = 62,2 |bevolkingsdigtheidrang = 198^ste |BBP_PPP = $550,450&nbsp;miljard<ref name="imf2">{{en}} {{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=228,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2019&ey=2026&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=Chile |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=Oktober 2021 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> |BBP_PPP_rang = 43^ste |BBP_PPP_jaar = 2022 |BBP_PPP_per_kapita = $27&nbsp;629<ref name="imf2" /> |BBP_PPP_per_kapita_rang = 57^ste |BBP = $352,664&nbsp;miljard<ref name="imf2" /> |BBP_rang = 45^ste |BBP_jaar = 2022 |BBP_per_kapita = $17&nbsp;702<ref name="imf2" /> |BBP_per_kapita_rang = 55^ste |onafhanklikheidstipe = • Eerste Regering<br />• Verklaar<br />• Erken<br />• Huidige grondwet |onafhanklikheidsgebeure = |onafhanklikheidsdatums = van [[Spanje]]<br />[[18 September]] [[1810]]<br />[[12 Februarie]] [[1818]]<br />[[24 April]] [[1844]]<br />[[11 September]] [[1980]]{{smallsup|c}} |MOI = {{wins}} 0,851<ref>{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf |title=Human Development Report 2020 |publisher=United Nations Development Programme |date=2020 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> |MOI_rang = 43^ste |MOI_jaar = 2019 |MOI_kategorie = {{kleur|#090|baie hoog}} |Gini = 44,4<ref>{{en}} {{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=CL |title=Gini Index |publisher=[[Wêreldbank]] |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> |Gini_rang = |Gini_jaar = 2017 |Gini_kategorie = {{kleur|#e0584e|hoog}} |geldeenheid = [[Chileense peso|Peso]] |geldeenheid_kode = CLP |land_kode = 152 / CHL / CL |tydsone = CLT/EAST |utc_afwyking = [[UTC-03:00|-3]] en [[UTC-05:00|-5]] |tydsone_somer = nie toegepas nie |utc_afwyking_DST = [[UTC-03:00|-3]] en [[UTC-05:00|-5]] |internet_domein = [[.cl]] |skakelkode = 56 |voetskrif = a. Die wetgewende gesag is in [[Valparaíso]] gesetel.<br />b. Insluitende [[Paaseiland]] en Salas y Goméz-eiland; uitsluitende die 1&nbsp;265&nbsp;853,7&nbsp;km² (488&nbsp;748,8&nbsp;myl²) van die geëiste gebied ''[[Antártica Chilena]]''.<br />c. Die grondwet is in 1989 en 2005 gewysig.}} '''Chili''' ([[Spaans]]: ''Chile'', [ˈtʃile], {{Audio|Es-Chile.ogg|luister}}), amptelik die '''Republiek Chili''' (''República de Chile'', [reˈpuβlika ðe ˈtʃile], {{audio|help=no|Es-República de Chile.oga|luister}}), is ’n unitêre presidensiële grondwetlike [[republiek]] geleë aan die suidwestelike kus van [[Suid-Amerika]]. Chili is lank en smal en strek in ’n noord-suidrigting oor ’n afstand van sowat 4&nbsp;300 kilometer, terwyl dit op sy breedste in ’n oos-wesrigting maksimaal 400 kilometer van die weskus tot by die grens met [[Argentinië]] strek. Dié land behels verskillende [[klimaat]]sones wat van tropiese [[woestyn]]e in die noorde tot by die koel gematigde en subpolêre [[woud]]sones van Suid-Chili strek. Dit het lae berge langs die kus, ’n vrugbare vallei, en die Andesgebergte in die ooste.<ref name="HAT Taal-en-feitegids">HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8</ref> [[Lêer:Santiago en invierno.jpg|duimnael|links|[[Santiago de Chile]] is die [[hoofstad]] en grootste stedelike sentrum van Chili]] Chili word in die weste deur die [[Stille Oseaan]], in die noorde deur [[Peru]], in die noordooste deur [[Bolivië]], in die ooste deur Argentinië en in die suide deur die [[Suidelike Oseaan]] begrens. Die [[Straat van Magellaan]], wat volledig onder Chili se beheer val, bied dié land ook toegang tot die [[Atlantiese Oseaan]] in die ooste. Naas sy vastelandgebiede maak ook die [[Paaseiland]] (of Rapa Nui) in die Stille Oseaan, die eiland Salas y Goméz, die Juan-Fernández-eilandgroep met Robinson-Crusoe-eiland, die Desventuradas-eilande en die eilandgroepe van Ildefonso en Diego-Ramirez in die suide deel uit van Chileense grondgebied. Dié land maak daarnaas ook aanspraak op ’n gebied in [[Antarktika]] (''[[Antártica Chilena]]'') met ’n oppervlakte van sowat 1,266 miljoen vierkante kilometer rondom die [[Antarktiese Skiereiland]]. Danksy die [[ekonomie]]se beleid en vryemarkhervormings van [[Augusto Pinochet]] se demokratiese opvolgers het Chili tot een van die welvarendste lande in [[Latyns-Amerika]] en mees stabiele nasies in Suid-Amerika ontwikkel.<ref name="BBC-Chile">{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222764.stm |title=Country profile: Chile |publisher=[[BBC]] |date=16 Desember 2009 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Volgens die [[Verenigde Nasies]] se [[Menslike ontwikkelingsindeks]] (MOI) is Chili tans dié land met die hoogste lewensgehalte in Latyns-Amerika. Chili is een van die belangrikste [[koper]]produsente ter wêreld, ’n beduidende uitvoerder van [[wyn]] en ook een van [[Suid-Afrika]] se grootste mededingers op die internasionale vrugtemark. == Etimologie == [[Lêer:Expedición de Almagro Pedro Subercaseaux.jpg|duimnael|links|Almagro se ekspedisie suid van Peru na Chili in 1535 en 1536]] [[Lêer:Chili. Provincia Aplissima.jpg|duimnael|Kaart van Chili deur Cornelius van Wytfliet in 1597]] Die herkoms van die woord ''Chili'' is nog steeds onduidelik. Volgens die 17de eeuse Spaanse kroniekskrywer Diego de Rosales,<ref>{{es}} {{cite web |url=https://web.archive.org/web/20090415204553/http://www.chile.com/tpl/articulo/detalle/ver.tpl?cod_articulo=7225 |title=Chile.com.La Incógnita Sobre el Origen de la Palabra Chile |publisher=Chile.com |date=15 Junie 2000 |accessdate=11 Mei 2018}}</ref> het die [[Inka]]s die vallei van [[Aconcagua]] “Chili” deur die afleiding van ’n Picunche-stamhoof (“cacique”) se naam ''Tili'' genoem, wie die gebied tydens die verowering deur die Inkas beheers het.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.britannica.com/topic/Picunche |title=Picunche (people) |publisher=[[Encyclopædia Britannica]] |accessdate=15 Maart 2022}}</ref><ref name="encina">{{es}} {{cite book |author1=Francisco A. Encina |author2=Leopoldo Castedo |title=Resumen de la Historia de Chile |edition=4 |location=Santiago de Chile |page=44 |volume=I |publisher=Zig-Zag |year=1961 |url=http://img242.imageshack.us/img242/6293/chilenameuo6.jpg}}</ref> ’n Ander teorie verwys na die ooreenkoms van Aconcagua se vallei met dié van die Casmarivier in Peru, waar ’n dorp en ’n vallei met die naam ''chili'' geleë was.<ref name="encina" /> Ander teorieë beweer dat Chili se naam afgelei is van ’n inheemse Amerikaanse woord wat óf “einde van die aarde” óf “seemeeue” kon beteken;<ref>{{en}} {{cite encyclopedia |url=http://ea.grolier.com |title=Chile |encyclopedia=Encyclopedia Americana |publisher=Grolier Online |year=2005 |accessdate=4 Julie 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20020721154758/http://ea.grolier.com/ |archive-date=21 Julie 2002}}</ref> van die [[Mapuche]]-woord ''chilli'' wat kon beteken “waar die land eindig”<ref name="hudson">{{en}} {{cite web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |title=Chile: A Country Study |publisher=GPO for the Library of Congress |author=Rex A. Hudson |year=1995 |accessdate=4 Julie 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150625213643/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/cltoc.html |archive-date=25 Junie 2015 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> of van die [[Quechua]]-woord ''chiri'', “koud”<ref name="1911britannica">{{en}} "CHILE". Encyclopædia Britannica. 11de uitgawe. 1911.</ref> of ''tchili'', wat óf “sneeu”<ref name="1911britannica" /><ref>{{es}} {{cite encyclopedia |url=//web.archive.org/web/20080510215421/http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761572974_4/Chile.html |title=Chile (república) |encyclopedia=Enciclopedia Microsoft Encarta Online |year=2005 |accessdate=4 Julie 2016}}</ref> óf “die diepste punt van die aarde” beteken.<ref>{{en}} {{cite encyclopedia |author=Neale J. Pearson |url=http://gme.grolier.com |title=Chile |encyclopedia=Grolier Multimedia Encyclopedia |publisher=Scholastic Library Publishing |year=2004 |accessdate=4 Julie 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/19990210101840/http://www.gme.grolier.com/ |archive-date=10 Februarie 1999}}</ref> Nog ’n oorsprong word toegeskryf aan ''chilli'', die onomatopoeise ''cheele-cheele'' — die Mapuche se nabootsing van die gekweel van ’n voël wat plaaslik bekend staan as trile.<ref name="hudson" /><ref>{{es}} {{cite book |author=Miguel de Olivares y González SJ |title=Historia de la Compañía de Jesús en Chile |editor=Colección de historiadores de Chile y documentos relativos a la historia nacional |year=1864 |origyear=1736 |publisher=Imprenta del Ferrocarril |location=Santiago de Chile |volume=4}}</ref> Die Spaanse [[conquistador]]es het die naam van die Inkas gehoor en die min oorlewendes van Diego de Almagro se eerste Spaanse ekspedisie suid van Peru in 1535 en 1536 het hulself die “manne van Chili” genoem.<ref name="hudson" /> Uiteindelik is Almagro gekrediteer met die universalisasie van die naam ''Chili'', na die sodanige benaming van die Mapocho-vallei.<ref name="encina" /> Die ouer spelling “Chili” is in [[Engels]] gebruik tot ten minste 1900 voordat dit deur “Chile” vervang is.<ref>{{en}} {{cite book |title=Appletons' annual cyclopaedia and register of important events of the year: 1900 |publisher=Appletons |location=New York |page=87 |url=http://archive.org/stream/s3appletonsann05newyuoft#page/87/mode/1up}}</ref> In [[Afrikaans]] en [[Nederlands]] het die naam Chili gebruiklik gebly. == Geskiedenis == <!-- {{Hoofartikel|Geskiedenis van Chili}} --> === Vroeë geskiedenis === [[Lêer:Tulor Settlement Chile.jpg|duimnael|links|Tulor-nedersetting (800 v.C. tot 1100 n.C.) van die Atacameños in die noorde van Chili]] [[Lêer:Cerro Grande de la Compañia 193.jpg|duimnael|Cerro Grande de La Compañía het een van die mees suidelike vestings van die Inka-ryk gehuisves]] Die oudste spore van menslike vestigings is meer as 18&nbsp;500 jaar oud en is in Monte Verde gevind.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.sciencenews.org/article/people-roamed-tip-south-america-18500-years-ago |title=People roamed tip of South America 18,500 years ago |publisher=Science News |author=Bruce Bower |pages=10 |date=26 Desember 2015 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Dit is in die suidelike Sentraal-Chili suidwes van [[Puerto Montt]] geleë en hoort tot die oudste menslike nedersettings op die Amerikaanse vasteland wat ooit gevind is. In oases binne die Atacamawoestyn van Suid-Peru en Noord-Chili het tussen 8000 en 2000 v.C. die Chinchorro-kultuur bestaan, ’n jagter-versamelaar-volk wat veral vir hul [[mummie]]s bekend staan. Omtrent 2000 v.C. het in die noorde landbou en [[mak maak]] van [[vee]] opgekom. Omtrent 600 n.C. is die Paaseiland deur [[Polinesië|Polinesiese]] volke bevolk wat ná sowat 400 jaar hul bloeitydperk beleef en die bekende [[moai]] opgerig het. Vanaf 1493 tot 1527 het die noorde van die huidige Chili aan die Inka-ryk behoort. Die Mapuche het baie pogings wat die Inkas onderneem het om die gebied te verower, ten spyte van hul gebrek aan staatsorganisasie, suksesvol weerstaan.<ref>{{en}} {{cite book |title=Insight Guides: Chile |url=https://books.google.com/books?id=Nf8SnJ_ZJbkC&pg=PA27 |accessdate=14 Julie 2013 |year=2002 |publisher=Langenscheidt Publishing Group |isbn=978-981-234-890-6 |page=27}}</ref> Hulle het teen Sapa Inka Tupac Yupanqui en sy weermag geveg. Die gevolg van die bloedige drie-dae-konfrontasie wat as die “Slag van die Maule” bekend staan, was dat die Inka se verowering van Chileense gebiede aan die Maule-rivier geëindig het.<ref name="countrystudies">{{en}} {{cite web |url=http://countrystudies.us/chile/85.htm |title=Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973 |work=Country Studies |publisher=Library of Congress |date=31 Maart 1994 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> === Die Spaanse koloniale bewind === [[Lêer:Pedro de Valdivia.jpg|duimnael|links|upright|Pedro de Valdivia, die eerste koninklike goewerneur van Chili (1540–1547)]] [[Lêer:Fundacion de Santiago.jpg|duimnael|''Pedro de Valdivia stig Santiago de Chile'' – skildery deur Pedro Lira in 1889]] [[Lêer:Mauricio rugendas - el malon.jpg|duimnael|Die Arauco-oorlog. Die skildery toon ’n vrou wat tydens ’n malón deur Mapuche ontvoer word]] [[Lêer:Lautaro (de Pedro Subercaseaux).jpg|duimnael|links|upright|Lautaro, leier van die Mapuche (1553–1557)]] [[Lêer:Escena Patriótica-Rugendas.jpg|duimnael|Chileense patriotte – skildery deur Johann Moritz Rugendas]] Nadat [[Christophorus Columbus]] die [[Amerikas]] in 1492 vir [[Spanje]] ontdek het, het die [[Europa|Europese]] verkenning en verowering van die twee kontinente begin. In 1520 het die [[Portugal|Portugese]] ontdekkingsreisiger [[Ferdinand Magellaan]] in diens van Spanje die Straat van Magellaan tydens sy omseiling van die wêreld ontdek. Die naaste Europeërs, wat die gebied van Chili bereik het, was Diego de Almagro el Mozo, ’n Spaanse conquistador en mededinger van [[Francisco Pizarro]], en sy gevolgskap. Hulle het in 1535 vanaf Peru vertrek op soek na [[goud]] in die suide, maar is deur die inheemse bevolking teruggedryf. Die eerste blywende Europese nedersetting, Santiago de Chile, is op 12 Februarie 1541 deur Pedro de Valdivia gestig. Sedert 1542 het Chili deel uitgemaak van die Vise-Koninkryk Peru.<ref name="countrystudies" /> Hoewel die [[Spanjaarde]] nie die omvattende goud- en [[silwer]]-rykdom waarna hulle gesoek het gevind het nie, het hulle die landbou-potensiaal van Chili se sentrale vallei ontdek. Dus het Chili ’n belangrike verskaffingsvennoot van landbougoedere vir ander [[Spaanse Ryk|Spaanse kolonies]] geword.<ref>{{es}} {{cite web |url=https://archive.org/stream/storiadellaguer00caivgoog/storiadellaguer00caivgoog_djvu.txt |title=Bárbaros, page 66. David J. Weber |publisher=Archive.org |accessdate=11 Mei 2018}}</ref> Die Spanjaarde kon danksy die weerstand van die Mapuche-bevolking nie die suidelike gebiede verower nie. Die konflik, wat as die Arauco-oorlog bekend staan, was ’n lang stryd, waarin vreedsame fases met skermutselinge gewissel het. Dit het ’n aanlopende Spaanse kolonisasie van die suide verhoed, aangesien nedersettings en vestings kort ná hul stigting weer deur die inheemse bevolking verwoes is. Een van die bekendste Mapuche-leiers tydens die Arauco-oorlog was [[Galvarino]]. Vanaf 1602 het die Bío Bío-rivier ''[[de facto]]'' die suidelike grens van die Spaanse kolonie gevorm. Die suksesvolle weerstand deur die Mapuche het die Spanjaarde in 1641 gedwing om hulle onafhanklikheid in die verdrag van Quillín te erken. Daarmee het die Bio Bío-rivier die noordelike grens van die Mapuche-staat geword en die Mapuche die enigste inheemse bevolking van Latyns-Amerika wat in hul eie landgebied geregeer het. Hoewel daar dan ook herhaaldelik onsuksesvolle pogings onderneem is om die gebied te verower, het die grensverloop tot die einde van die koloniale heerskappy bestaan. Eers onder president José Joaquín Pérez, wat in 1861 die “vreedsame sluiting van Araukanië” begin het, het die onafhanklike Republiek Chili die suidelike gebied in 1883 verower. Benewens die stryd teen die inheemse bevolking het ernstige [[aardbewing]]s, [[tsoenami]]s en [[Vulkaan|vulkaniese]] uitbarstings ook die ontwikkeling van dié land belemmer. Baie stede is heeltemal vernietig, soos [[Concepción]] in 1570 en [[Valdivia]] in 1575. Die Chileense kusstede is tydens die 16de en 17de eeue blootgestel aan gereelde aanvalle deur [[Engelse]] seerowers; onder andere het [[Francis Drake]] in 1578 [[Valparaíso]] verower en ’n skip vol Chileense wyn gekaap. In 1609 is die Kapiteinsgeneraliteit Chili gestig wat in afhanklikheid van die Vise-Koninkryk Peru gestaan het. In 1778 het Chili ’n soewereine Kapiteinsgeneraliteit met handelsvryheid binne die Spaanse Koninkryk geword. === Die 19de eeu === [[Lêer:Los Fundadores de Chile.jpg|duimnael|links|Die vier stigters van die Chileense Republiek (v.l.n.r.): José Miguel Carrera, Bernardo O’Higgins, José de San Martín en Diego Portales]] [[Lêer:Battle of Chacabuco.jpg|duimnael|Argentynse en Chileense troepe onder José de San Martín tydens die slag van Chacabuco op 12 Februarie 1817]] [[Lêer:JuraIndependencia.jpg|duimnael|links|''Proklamasie en sweer van die onafhanklikheid van Chili'' – skildery deur Pedro Subercaseaux Errázuriz in 1945]] [[Lêer:Una chingana - Chile.jpg|duimnael|Fiestas Patrias van Chile, 1854]] [[Lêer:Sinking of the Esmeralda during the battle of Iquique.jpg|duimnael|Die ''Esmeralda'' sink tydens die seeslag voor Iquique gedurende die [[Salpeteroorlog]] op 21 Mei 1879]] [[Lêer:Pacifico1879.svg|duimnael|links|upright|Die grensverloop tussen Peru, Bolivië en Chili voor en na die Salpeteroorlog van 1879. Die geskakeerde streke behoort nou aan Chili en Argentinië]] [[Lêer:La révolution au Chili L attaque de Valparaiso 1891.jpg|duimnael|Die Chileense vloot se aanval op Valparaíso tydens die Chileense burgeroorlog van 1891]] Nadat die Spaanse vaderland tydens die [[Napoleontiese Oorloë]] deur [[Frankryk]] beset is en [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] sy broer Josef Bonaparte in 1808 as koning van Spanje aangestel het, het Chili na onafhanklikheid begin streef. Op 18 September 1810 is ’n junta gevorm, wat sy lojaliteit met Ferdinand VII, die afgesette monarg van Spanje, verklaar en ’n outonome republiek binne die Spaanse Ryk geproklameer het. Hierdie datum word as die begin van onafhanklikheidswording in Chili gevier. As gevolg van hierdie ontwikkeling het die beweging vir volle onafhanklikheid onder leierskap van José Miguel Carrera (een van die mees bekende patriotte) en sy twee broers Juan José en Luis Carrera wyer steun ervaar. Spaanse pogings om sy beheer oor sy koloniale ryk in die Amerikas tydens die Reconquista weer in te stel het tot ’n uitgerekte stryd gelei, insluitend binnegevegte onder Bernardo O’Higgins, wat Carrera se leierskap bevraagteken het. Die afwisselende oorlogvoering het voortgeduur tot 1817. Terwyl Carrera in Argentynse ballingskap was, het O’Higgins en die anti-Carrera kohort José de San Martín, held van die Argentynse Onafhanklikheidsoorlog, ’n weermag gelei wat die [[Andes]] oorsteek en die rojaliste in Chili verslaan het. Op 12 Februarie 1818 is Chili as ’n onafhanklike republiek geproklameer. Met die patriotte se neerlaag in die slag van Rancagua op 1/2 Oktober 1814 het Spanje weer die mag in Chili oorgeneem, maar in die slag van Chacabuco tussen 12 en 14 Februarie 1817 het ’n Argentyns-Chileense weermag onder generaal José de San Martín die Spanjaarde verslaan. Met die slag van Maipú op 5 April 1818 is die Spaanse heerskappy teindelik beëindig. San Martín het ten gunste van Bernardo O'Higgins afstand van sy presidentskap gedoen. Spanje het die onafhanklikheid van Chili eers op 24 April 1844 amptelik erken. Die politieke opstand het min sosiale veranderinge gebring en die 19de eeuse Chileense gemeenskap het die essensie van die gestratifiseerde koloniale sosiale struktuur bewaar wat grootliks beïnvloed is deur die regerende klas en die [[Rooms-Katolieke Kerk]]. Die bedanking en selfballingskap van generaal O’Higgins in 1823 het nie ’n einde aan die politieke binnegevegte gebring nie. Die burgerlike konflik met fokus hoofsaaklik op die kwessies van [[antiklerikalisme]] en regionalisme het voortbestaan. Hierdie gebeure het tot die Chileense burgeroorlog van 1829–1830 tussen [[Konserwatisme|konserwatiewe]] Pelucones en die [[Liberalisme|liberaalgesinde]] Pipiolos gelei. Dié konflik is beëindig met die nederlaag van die liberale kragte en die goedkeuring van ’n nuwe grondwet in 1833 wat van krag sou bly tot in 1925. Vanaf 1836 tot 1839 het die Peru-Boliviaanse Konfederasieoorlog teen Bolivië en Peru plaasgevind wat deur die Argentyns-Chileense alliansie gewen is. Ná die oorlog is die Peru-Boliviaanse Konfederasie ontbind en Peru moes sy skuldlas vir die Chileense ondersteuning tydens die onafhanklikheidsoorlog teen Spanje betaal. Ná die opkoms van liberale burgerregtebewegings en geïnspireer deur die Europese Rewolusies van 1848 het die Chileense Rewolusie in April 1851 uitgebreek, toe die liberale gepoog het om die konserwatiewe regering onder president Manuel Montt omver te werp en die Chileense Grondwet van 1833 af te skaf. Ná verskeie gevegte en beleërings teen die einde van Desember 1851 het regeringsmagte die opstand eindelik onderdruk. Op 17 September 1865 het Chili oorlog teen Spanje verklaar, nadat Spanje gepoog het om met militêre ingryping groter invloed in Peru te verkry. Tydens die Spaans-Suid-Amerikaanse oorlog het die seeslae van Papudo en van Abtao by die [[Chiloé-eiland]] plaasgevind. Op 5 Desember 1865 het Peru ’n alliansie met Chili gesluit om teen die gemeenskaplike vyand te veg. Die Spanjaarde het op 31 Maart 1866 die hawestad Valparaíso massief gebombardeer, maar die konflik met Spanje kon eers tydens die verdrae van 1871 en 1883 finaal opgelos word. Tydens die 19de eeu is daar ’n toenemende emigrasie van nie-Spaanse Europeërs ná Chili, waaronder [[Duitsers]], wie se spore veral in die suidelike en sentrale deel van dié land nog gesien kan word (Valdivia, Osorno, Puerto Montt, Puerto Varas, Frutillar, Puerto Natales). Tydens die [[Salpeteroorlog]] vanaf 1879 tot 1884 het Chili die Atacamawoestyn, destyds deel van Bolivië en Peru, [[Lima]] en Peru se kuslyn beset. In die vredesverdrag van 1904 het Bolivië sy vrye toegang tot die Stille Oseaan aan Chili oorhandig. In die verowerde gebiede is later groot koperneerslae gevind: Chuquicamata, die grootste kopermyn ter wêreld, is in dié gebied geleë. Peru het in die verdrag van Ancón die huidige gebiede van Arica, Parinacota en Tarapacá as ’n vergoeding aan Chili oorhandig. Politieke verskille tussen die destydse president van Chili, José Manuel Balmaceda, en die Chileense kongres in Januarie het tot die uitbreek van die Chileense burgeroorlog van 1891 gelei. Dié oorlog het twee kampe gehad: aan die een kant die Chileense weermag, wat die president ondersteun het, en aan die ander kant die Chileense vloot, wat die kongres ondersteun het. Nadat die Chileense vloot die weermag verslaan het, het president Balmaceda selfmoord gepleeg. Ondanks die grensverdrag van 1881 met Argentinië het die grensgeskil in 1893 vererger, omdat die kontrak die Andes as grens vermeld het: Die grenslyn verloop “oor die hoogste berge wat die waterskeiding vorm”. Op sommige gebiede het hierdie definisie tot omstrede resultate gelei. In die noorde het Bolivië met Argentinië ’n deel van die Puna teen [[Tarija]] geruil, nadat Chili die Puna-streek in die Salpeteroorlog beset het. ’n [[Wapenwedloop]] het tussen Chili en Argentinië begin. Slegs deur ’n arbitrasieproses kon die grenskonflik in 1902 beëindig word. [[Patagonië]] en [[Vuurland]] is opnuut verdeel, waarby Chili 54&nbsp;000&nbsp;km² en Argentinië 40&nbsp;000&nbsp;km² ontvang het. Die grensgeskil met Bolivië is in 1904 in ’n vredesverdrag finaal beëindig. Hierdie ooreenkoms is volgens [[internasionale reg]] bindend, maar word gedeeltelik deur Bolivië, wat toegang tot die Stille Oseaan eis, bevraagteken.<ref name="Infobae_2012">{{es}} {{cite web |work=Infobaeinternacional.com |url=http://america.infobae.com/notas/58902-Piera-vuelve-a-negar-una-salida-al-mar-de-Bolivia |title=Piñera vuelve a negar una salida al mar de Bolivia – El mandatario chileno rechazó enérgicamente la demanda del presidente boliviano Evo Morales. Quiere revisar el tratado de límites de 1904 que dejó a su país sin acceso al Pacífico |publisher=america.infobae.com Edición Argentina |date=29 September 2012 |accessdate=4 Julie 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121124050101/http://america.infobae.com/notas/58902-Piera-vuelve-a-negar-una-salida-al-mar-de-Bolivia |archive-date=24 November 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name="KAS_2004">{{de}} {{cite web |url=https://www.kas.de/c/document_library/get_file?uuid=dd064e07-2cdf-d595-a739-3197b08a75e7&groupId=252038 |title=Chile, Bolivien, Peru und der Pazifik – ein ewiger Streit |publisher=Konrad Adenauer Stiftung |author=Sonja Ernst, Eva Melis |format=PDF |date=2 April 2004 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> === Die 20ste eeu === [[Lêer:Augusto Pinochet foto oficial.jpg|duimnael|upright|links|[[Augusto Pinochet]], diktator tussen 1973 en 1990]] [[Lêer:FamigliaCastagnaColoniCapitanPastene1910.jpg|duimnael|Italiaanse immigrante in Capitan Pastene in Suid-Chili in 1910]] [[Lêer:Beagle Channel - La Isla de Los Lobos.jpg|duimnael|Die Beagle-kanaal tussen Argentinië en Chili]] [[Lêer:Salvador Allende Gossens-.jpg|duimnael|upright|links|[[Salvador Allende]], president vanaf 1970 tot 1973]] [[Lêer:Canalbeagle.png|duimnael|Kaart van die Beagle-kanaal met die huidige grensverloop]] Chili het tydens die [[Eerste Wêreldoorlog]] neutraal gebly, maar die binnelandse situasie was nog steeds onstabiel. Net twee seeslagte het tydens die Groot Oorlog voor die Chileense kus plaasgevind, waaraan Chili nie deelgeneem het nie: Die [[Slag van Coronel]] op 1 November 1914 en die [[Slag van Más a Tierra]] op 14 Maart 1915; albei tussen die vlotte van die [[Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland|Verenigde Koninkryk]] en die [[Duitse Keiserryk]]. President Arturo Alessandri is in 1924 deur ’n militêre staatsgreep afgesit. Toe in 1925 ’n nuwe grondwet bekend gestel is, het hy in Maart 1926 egter die mag weer oorgeneem. Tot 1932 kon Carlos Ibáñez del Campo dié land met diktatoriese middels die langste tydperk beheers. In 1932 is die grondwetlike orde herstel en die Radikale Party het in die volgende 20 jaar die sterkste politiese krag geword. Chili is deur die [[Groot Depressie]] van 1929/30 swaar geskud. Die pryse vir die belangrikste uitvoerprodukte koper en salpeter het dramaties getuimel. Vanaf die 1930’s het ’n stadige herstel in dié land plaasgevind wat in 1938 deur ’n staatsgreeppoging deur die Nasionaal-Sosialistiese Beweging van Chili en die daaropvolgende slagting onderbreek is. Die langste tyd van die [[Tweede Wêreldoorlog]] het Chili uit oorweging vir die talle Duits-Chilene neutraal gebly, maar in 1944 het president Juan Antonio Ríos Morales besluit om aan die kant van die [[Geallieerdes van die Tweede Wêreldoorlog|Geallieerdes]] die oorlog toe te tree. Die invloed op die oorlog was nie juis veel nie. Op 24 Oktober 1945 het Chili ’n stigterslid van die Verenigde Nasies geword,<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.un.org/en/about-us/member-states |title=Member States |publisher=[[Verenigde Nasies]] |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> op 31 Desember 1945 ’n lidland van die [[Internasionale Monetêre Fonds]]<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.imf.org/external/np/sec/memdir/memdate.htm |title=List of Members |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=13 Junie 2012 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> en die [[Wêreldbank]],<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.worldbank.org/en/about/leadership/members |title=Member Countries |publisher=[[Wêreldbank]] |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> en op 30 April 1948 ’n stigterslid van die [[Organisasie van Amerikaanse Lande]].<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.oas.org/DIL/treaties_signatories_ratifications_member_states_chile.htm |title=Multilateral Treaties – Chile |publisher=[[Organisasie van Amerikaanse Lande]] |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Op 22 Mei 1960 is Chili deur die sterkste aardbewing, wat nog ooit waargeneem is, geskud. Dit het tot ’n reusetsoenami gelei wat groot dele van die kus verwoes het en die lewens van meer as 1&nbsp;655 mense geëis het. Vanaf 30 Mei tot en met 17 Junie 1962 het Chili as gasheer van die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1962|7de FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi]] opgetree wat deur [[Brasilië]] gewen is. In 1969 het Chili ’n stigtingslid van die [[Andesgemeenskap]] geword, maar het dit in 1976 weer verlaat en is tans ’n geassosieerde lid. Danksy die tydelike ondersteuning van die Christelik-Demokratiese Party het Chili in 1970 die eerste land in Latyns-Amerika geword, waar ’n marxistiese politikus, [[Salvador Allende]], demokraties as staatshoof verkies is. Ná [[Kuba]] was Chili wel die tweede land in die Amerikas onder ’n sosialistiese regering. Dit het gelyk asof die sogenaamde domino-effek, wat in 1954 deur die Amerikaanse president [[Dwight D. Eisenhower]] opgestel is, bevestig word.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.nps.gov/features/eise/jrranger/quotes2.htm |title=The Quotable Quotes of Dwight D. Eisenhower |publisher=National Park Service |date=5 Desember 2013 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Allende het voortgegaan met die politieke, ekonomiese en sosiale hervormings van sy Christelik-Demokratiese voorganger Eduardo Frei, wat die kopermynbou genasionaliseer en landhervormings begin het, maar uiteindelik het sy pogings om sosialistiese hervormings op ’n vreedsame manier deur te voer tot ekonomiese en politieke chaos gelei. Ná drie jaar is Allende se bewind op 11 September 1973 in ’n bloedige staatsgreep omvergewerp en hy het aansluitend selfmoord gepleeg. Hierdie staatsgreep is tydens [[Richard Nixon]] se presidentskap deur die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] se buitelandse intelligensiediens [[Central Intelligence Agency]] in ’n groot mate ondersteun.<ref>{{en}} {{cite book |author=Lubna Z. Qureshi |title=Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile |url=https://books.google.de/books?id=alISgQdNY4kC&pg=PA86&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |accessdate=15 Maart 2022 |year=2009 |publisher=Lexington Books |isbn=978-0-7391-2655-4 |pages=86–97}}</ref> Tydens Pinochet se bewind het duisende [[menseregte]]skendings soos [[marteling]], [[sluipmoord]]e en ’n onbekende aantal mense wat verdwyn het (''Desaparecidos''), plaasgevind. Veral opposisiepolitici en aanhangers van Allende is in [[konsentrasiekamp]]e aangehou en in die Estadio Nacional de Chile in Santiago de Chile vermoor. In teenstelling hiermee is die liberale ekonomiese strukturele hervormings onder Pinochet hoofsaaklik deur ekonomiese kenners van die Verenigde State ondersteun. In Desember 1978 het die Beagle-konflik tot groot spanning met Argentinië gelei. Op 22 Desember het Argentinië tydens Operasie Soberanía met ’n inval op die vastelandse Chili en die drie onbewoonde eilande Lennox, Picton en Nueva begin. Nadat die Argentynse junta tot ’n bemiddeling deur [[pous Johannes Paulus II]] ingestem het, is die inval ná ’n paar ure gestop. Op 11 September 1980 is ’n nuwe grondwet in ’n omstrede volkstemming aangeneem en generaal Pinochet het vir ’n termyn van agt jaar die president van die republiek geword. Nadat Pinochet die oppergesag oor dié land verkry het, het ’n paar honderd Chileense rewolusionêre by die Sandinistiese weermag in [[Nicaragua]], guerrilla-magte in Argentinië of oefenkampe in Kuba, [[Oos-Europa]] en [[Noord-Afrika]] aangesluit. Tydens die [[Falklandoorlog]] van 1982 het Chili die [[Verenigde Koninkryk]] teen Argentinië ondersteun<ref>{{en}} {{cite book |author=Lawrence Freedman |title=The Official History of the Falklands Campaign |publisher=Routledge |location=New York |year=2005 |isbn=978-0-415-36431-7 |url=http://books.google.co.uk/books?id=PSsxmXWChqIC&lpg=PP1&pg=PA397 |pages=397}}</ref> en ná die Argentynse neerlaag is die vriendskap- en vredesverdrag in 1984 tussen Chili en Argentinië onderteken. In 1988 het 55% van die Chilene in ’n referendum teen ’n verdere ampstermyn van Pinochet gestem. Chili was tot in 1990, toe die eerste vrye verkiesings gehou is, onder die militêre bewind van generaal Augusto Pinochet. In November 1994 het dié land by die [[APEC]] aangesluit.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.apec.org/About-Us/About-APEC/Member-Economies |title=Member Economies |publisher=[[APEC]] |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Op 1 Januarie 1995 het Chili ’n stigterslid van die [[Wêreldhandelsorganisasie]] geword.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm |title=Members and Observers |publisher=[[Wêreldhandelsorganisasie]] |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> === Die 21ste eeu === [[Lêer:Mina San José - Los 33 in the Blue Room at Presidential Palace with President and First Lady - Gobierno de Chile.jpg|duimnael|links|''Los 33'' poseer saam met die destydse Chileense president Sebastián Piñera en die eerste dame Cecilia Morel in die presidensiële paleis op 24 Oktober 2010]] [[Lêer:Five Chilean presidents since 1990.jpg|duimnael|Die destyds vyf demokraties verkose Chileense presidente sedert 1990 (v.l.n.r.): Ricardo Lagos (2000–2006), [[Michelle Bachelet]] (2006–2010 en 2014–2018), Sebastián Piñera (2010–2014 en 2018–2022), Patricio Aylwin (1990–1994) en Eduardo Frei Ruiz-Tagle (1994–2000) tydens die 200-jaar-viering van Chili se onafhanklikheid in 2010]] Op 23 Mei 2008 was Chili ’n stigterslid van die [[Unie van Suid-Amerikaanse Nasies]] en op 23 Februarie 2010 van die [[Gemeenskap van Latyns-Amerikaanse en Karibiese Lande]]. Op 27 Februarie 2010 het ’n sterk aardbewing groot dele van die infrastruktuur in die suide van dié land vernietig en tot ’n tsoenami gelei wat die lewe van meer as 500 mense geëis het.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/8540289.stm |title=Massive earthquake strikes Chile |publisher=[[BBC]] |date=28 Februarie 2010 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Op 7 Mei 2010 het Chili by die [[OESO]] aangesluit en sodoende ná [[Meksiko]] die tweede Latyns-Amerikaanse lidland van dié organisasie geword.<ref name="Chili_OESO">{{en}} {{cite web |url=https://www.oecd.org/chile/chilesaccessiontotheoecd.htm |title=Chile's accession to the OECD |publisher=[[OESO]] |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Chili het wêreldwye simpatie ontvang vir die suksesvolle redding van 33 vasgekeerde mynwerkers (''Los 33'', letterlik “Die 33”) in 2010. Op 5 Augustus 2010 het die toegangstonnel van die San Jose koper- en goudmyn in die Atacamawoestyn, naby Copiapó in die noorde van Chili, ingestort en 33 mans 700 meter onder die grond vasgekeer. ’n Reddingspoging is deur die Chileense regering van stapel gestuur; die mynwerkers is 17 dae later opgespoor. Al 33 mans is op 13 Oktober 2010 binne 24 uur na die oppervlak gebring, ’n moeisame taak wat op televisie oor die hele wêreld uitgesaai is.<ref name="usstatedep">{{en}} {{cite web |url=https://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |title=Background Note: Chile |publisher=Bureau of Western Hemisphere Affairs, United States Department of State |date=16 Desember 2011 |accessdate=11 Mei 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190503134938/https://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/1981.htm |archive-date=3 Mei 2019 |url-status=live|df=dmy-all}}</ref> Op 16 September 2015 het ’n sterk aardbewing by Illapel wat 8,3 op die [[moment-magnitude-skaal]] gemeet het ’n tsoenami veroorsaak en die lewe van 12 mense geëis. Daar was binne ’n kort tydjie ’n tweede aardbewing wat meer as 8,0 op die moment-magnitude-skaal gemeet het ná die een op 1 April 2014 met 8,2 naby Iquique. In 2019/20 is landswye protes in reaksie op die Santiago-moltrein se verhoogde vervoerkoste, die toenemende lewenskoste, privatisering en die toenemende ongelykheid in dié land aangeteken.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.aljazeera.com/economy/2019/10/26/chile-protests-more-than-one-million-bring-santiago-to-a-halt/ |title=Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt |publisher=[[Al Jazeera]] |author=Naomi Larsson |date=26 Oktober 2019 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Op 15 November het die meeste politieke partye in die nasionale vergadering ’n ooreenkoms onderteken vir ’n nasionale referendum in April 2020 vir die opstel van ’n nuwe grondwet, wat later weens die wêreldwye [[Covid-19-pandemie]] na Oktober uitgestel is.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.aljazeera.com/news/2019/11/19/one-month-on-protests-in-chile-persist-despite-govt-concessions/ |title=One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions |publisher=[[Al Jazeera]] |author=Sandra Cuffe |date=19 November 2019 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Op 25 Oktober 2020 het 78,28% van die Chilene ten gunste van ’n nuwe grondwet gestem, terwyl 21,7% dié voorstel verwerp het. Die kiesersopkoms was 51%. Tussen 15 en 16 Mei 2021 is ’n verkiesing vir die Grondwetlike Konvensie gehou.<ref>{{es}} {{cite web |url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2021/04/06/presidente-pinera-promulga-reforma-que-posterga-elecciones-al-15-y-16-de-mayo/ |title=Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo |publisher=El Mostrador |date=6 April 2021 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Op 19 Desember 2021 is die kandidaat van die linkse koalisie, die 35-jaarige [[Gabriel Boric]], as Chili se nuwe president verkies.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-59715941 |title=Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president |publisher=[[BBC]] |date=20 Desember 2021 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Hy is op 11 Maart 2022 as opvolger van [[Sebastián Piñera]] ingehuldig en het sodoende dié land se jongste president nog geword.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/11/gabriel-boric-chile-president-new-era |title=Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile |publisher=[[The Guardian]] |date=11 Maart 2022 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Van Gabriel Boric se 24-kabinetslede is 14 vroue.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.theguardian.com/world/2022/jan/21/chile-gabriel-boric-cabinet-majority-women |title=Chile’s president-elect names progressive, majority-women cabinet |publisher=[[The Guardian]] |date=21 Januarie 2022 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> == Geografie == <!-- {{Hoofartikel|Geografie van Chili}} --> [[Lêer:The three areas of Chile.png|duimnael|links|Kaart van die drie gebiede waarin die Chileense grondgebied verdeel word: {{sleutel|blue|Vastelandse Chili}} {{sleutel|red|Eilandse Chili}} {{sleutel|green|Antarktiese Chili}}]] [[Lêer:ValleLuna-002.jpg|duimnael|Die [[Atacamawoestyn]] in die noorde van Chili word as die droogste woestyn op aarde beskou]] [[Lêer:Ojos del Salado summit.jpg|duimnael|Die Chileense bergpiek van [[Ojos del Salado]] soos vanaf die Argentynse s’n gesien. Ojos del Salado is die hoogste vulkaan ter wêreld asook die hoogste berg in Chili]] Chili strek op die Suid-Amerikaanse kontinent oor ’n lengte van 4&nbsp;275&nbsp;km in ’n noord-na-suidrigting langs die Andes en die kus van die Stille Oseaan (saam met die Antarktiese deel meer as 8&nbsp;000&nbsp;km), terwyl dié land gemiddeld net 180&nbsp;km wyd is. Die nouste stuk op die vasteland is 90&nbsp;km en die wydste stuk 440&nbsp;km breed. Die kus word in die suide deur fjorde, inlate, kanale, draai skiereilande en eilande, waarvan Chiloé-eiland die grootste is, oorheers, en strek tot die Straat van Magellaan wat Vuurland (''Tierra del Fuego'') van die Patagoniese vasteland skei. Die ylbevolkte noorde van dié land word gekenmerk deur die Atacamawoestyn, met die toerisme-aantreklikheid [[Valle de la Luna (Chili)|Valle de la Luna]]. Dié ylbevolkte woestyn se droë klimaat is geskik vir [[Sterrekunde|sterrekundige]] instellings soos die [[Paranal-sterrewag]], wat aan die [[Europese Suidelike Sterrewag]] behoort. As gevolg van sy lengte is Chili een van die langste lande ter wêreld wat in ’n noord-suidrigting strek en die mees suidelike land op ’n vasteland geleë.<ref>{{en}} {{cite book |author=Robert Collin |title=Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World |date=2015 |page=121}}</ref> Aan die Straat van Magellaan teenoor Vuurland is [[Punta Arenas]] geleë wat soms as die suidelikste stad ter wêreld beskou word en net suid van Vuurland is [[Kaap Hoorn]] geleë, die suidelikste punt van Suid-Amerika, waar die Atlantiese Oseaan en die Stille Oseaan ontmoet. Die totale lengte van die grenslyn is 6&nbsp;329&nbsp;km, waarvan 3&nbsp;141&nbsp;km die gemeenskaplike grens met Argentinië in die ooste vorm. Die Argentyns-Chileense grens is die langste een in Suid-Amerika en die derde langste ter wêreld ná dié tussen Kanada en die Verenigde State asook dié tussen [[Kasakstan]] en [[Rusland]]. In die noorde word Chili deur Peru (160&nbsp;km) en in die noordooste deur Bolivië (861&nbsp;km) begrens. Die eilande wat onder die beheer van Chili val sluit in die afgeleë Paaseiland in die Stille Oseaan, sowat 3&nbsp;526&nbsp;km wes van die Chileense vasteland, asook die Sala y Gómez-, Robinson Crusoe- en die [[Juan Fernández-eilande]]. Die Paaseiland het saam met die Sala y Gómez-eiland in 1888 onder Chileense beheer gekom. Die grootste metropolitaanse gebied vorm deel van die hoofstad Santiago de Chile, waar 40% van Chili se bevolking saamgetrek is. Ander groot stede sluit in [[Valparaíso]], [[Concepción]], [[La Serena]], [[Antofagasta]] en [[Temuco]]. === Streke === Chili bestaan uit 15 streke, 54 provinsies en 346 distrikte. Chili maak daarnaas ook aanspraak op ’n gedeelte van Antarktika (''Antártica Chilena''), alhoewel hierdie vasteland algemeen as supranasionaal en besit van die wêreldgemeenskap beskou word. <center> {|class="wikitable sortable col1izq col2izq col3izq col4der col5der" !colspan=6|Streke van Chili |- !Nommer !!Streek !!Hoofstad !!Oppervlakte (km²) !!Bevolking !!Administratiewe kaart |- |XV ||[[Lêer:Flag of Arica y Parinacota, Chile.svg|22x20px|border|Arica y Parinacota, Chili]] [[Gewes van Arica en Parinacota|Arica en Parinacota]] ||[[Arica]] ||16&nbsp;873,3 ||213&nbsp;816 ||rowspan=16|[[Lêer:Mapa administrativo de Chile.png|senter|260px|Administratiewe kaart van Chili]] |- |I ||[[Lêer:Flag of Tarapaca, Chile.svg|22x20px|border|Tarapacá, Chili]] [[Gewes van Tarapacá|Tarapacá]] ||[[Iquique]] ||42&nbsp;225,8 ||300&nbsp;021 |- |II ||[[Lêer:Flag of Antofagasta Region, Chile.svg|22x20px|border|Antofagasta, Chili]] [[Gewes van Antofagasta|Antofagasta]] ||[[Antofagasta]] ||126&nbsp;049,1 ||547&nbsp;463 |- |III ||[[Lêer:Flag of Atacama, Chile.svg|22x20px|border|Atacama, Chili]] [[Gewes van Atacama|Atacama]] ||[[Copiapó]] ||75&nbsp;176,2 ||292&nbsp;054 |- |IV ||[[Lêer:Flag of Coquimbo Region, Chile.svg|22x20px|border|Coquimbo, Chili]] [[Gewes van Coquimbo|Coquimbo]] ||[[La Serena]] ||40&nbsp;579,9 ||707&nbsp;654 |- |V ||[[Lêer:Flag of Valparaiso Region, Chile.svg|22x20px|border|Valparaíso, Chili]] [[Gewes van Valparaíso|Valparaíso]] ||[[Valparaíso]] ||16&nbsp;396,1 ||1&nbsp;734&nbsp;917 |- |RM ||[[Lêer:Flag of the Metropolitan Region, Chile.svg|22x20px|border|Metropolitana de Santiago, Chili]] [[Gewes Metropolitana de Santiago|Metropolitana de Santiago]] ||[[Santiago de Chile|Santiago]] ||15&nbsp;403,2 ||6&nbsp;685&nbsp;685 |- |VI ||[[Lêer:Flag of O'Higgins Region, Chile.svg|22x20px|border|Libertador General Bernardo O'Higgins, Chili]] [[Gewes del Libertador General Bernardo O'Higgins|Libertador General Bernardo O'Higgins]] ||[[Rancagua]] ||16&nbsp;387,0 ||877&nbsp;784 |- |VII ||[[Lêer:Flag of Maule, Chile.svg|22x20px|border|Maule, Chili]] [[Gewes van Maule|Maule]] ||[[Talca]] ||30&nbsp;296,1 ||968&nbsp;336 |- |VIII ||[[Lêer:Flag of Biobío Region, Chile.svg|22x20px|border|Bíobío, Chili]] [[Gewes van Biobío|Biobío]] ||[[Concepción]] ||37&nbsp;068,7 ||1&nbsp;971&nbsp;998 |- |IX ||[[Lêer:Flag of La Araucania, Chile.svg|22x20px|border|La Araucanía, Chili]] [[Gewes de la Araucanía|La Araucanía]] ||[[Temuco]] ||31&nbsp;842,3 ||913&nbsp;065 |- |XIV ||[[Lêer:Flag of Los Ríos, Chile.svg|22x20px|border|Los Ríos, Chili]] [[Gewes de Los Ríos|Los Ríos]] ||[[Valdivia]] ||18&nbsp;429,5 ||364&nbsp;592 |- |X ||[[Lêer:Flag of Los Lagos Region, Chile.svg|22x20px|border|Los Lagos, Chili]] [[Gewes de Los Lagos|Los Lagos]] ||[[Puerto Montt]] ||48&nbsp;583,6 ||798&nbsp;141 |- |XI ||[[Lêer:Flag of Aysen, Chile.svg|22x20px|border|Aisén del General Carlos Ibáñez del Campo, Chili]] [[Gewes de Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo|Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo]] ||[[Coyhaique]] ||108&nbsp;494,4 ||99&nbsp;609 |- |XII ||[[Lêer:Flag of Magallanes, Chile.svg|22x20px|border|Magallanes y la Antártica Chilena, Chili]] [[Gewes de Magallanes y de la Antártica Chilena|Magallanes y Antártica Chilena]]^''(1)'' ||[[Punta Arenas]] ||132&nbsp;297,2 ||159&nbsp;468 |- !colspan=2|Chili !!Santiago !!756&nbsp;102,4 !!16&nbsp;634&nbsp;603 |} : ''⁽¹⁾<span style="font-size:95%;"> insluitend Antártica Chilena, met ’n totale oppervlakte van 1&nbsp;382&nbsp;554,8&nbsp;km²</span>'' </center> === Metropolitaanse gebiede === <center> {| class="wikitable" cellspacing="2" cellpadding="2" style="width:55%;" !style="text-align:center;" colspan="11"|Die grootste Metropolitaanse gebiede van Chili (Sensus van 2012) |- !rowspan=11 width:150|<br /> [[Lêer:Vista Panorámica de Santiago (Sanhattan).jpg|135px|Gran Santiago]]<br />[[Santiago de Chile|Gran Santiago]] [[Lêer:Porto de Valparaiso - Chile - by Sérgio Schmiegelow.jpg|border|135px|Gran Valparaíso]]<br />[[Valparaíso|Gran Valparaíso]] ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;"|Nommer ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;"|Naam ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;"|Streek ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;"|Bevolking ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;"|Nommer ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;"|Naam ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;"|Streek ! style="text-align:center; background:#f5f5f5;"|Bevolking !rowspan=11 width:150|<br /> [[Lêer:Vuelo sobre Concepción.jpg|135px|Concepción]]<br />[[Concepción|Gran Concepción]] [[Lêer:La Serena constraste.jpg|135px|La Serena]]<br />[[La Serena|Gran La Serena]] |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;"|1||align=left|[[Santiago de Chile|Gran Santiago]] || RM ||align=center|6&nbsp;683&nbsp;852 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;"|6||align=left|[[Temuco|Gran Temuco]] || IX ||align=center|339&nbsp;664 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;"|2||align=left|[[Valparaíso|Gran Valparaíso]] || V ||align=center|930&nbsp;220 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;"|7||align=left|[[Iquique|Gran Iquique]] || I ||align=center|278&nbsp;251 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;"|3||align=left|[[Concepción|Gran Concepción]] || VIII ||align=center|922&nbsp;491 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;"|8||align=left|[[Rancagua|Gran Rancagua]] || VI ||align=center|276&nbsp;527 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;"|4||align=left|[[La Serena|Gran La Serena]] || IV ||align=center|412&nbsp;586 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;"|9||align=left|[[Puerto Montt]] || X ||align=center|266&nbsp;060 |- | style="text-align:center; background:#f0f0f0;"|5||align=left|[[Antofagasta]] || II ||align=center|346&nbsp;126 | style="text-align:center; background:#f0f0f0;"|10||align=left|[[Chillán]] || XV ||align=center|204&nbsp;180 |} </center> === Klimaat === Chili se klimaatsones strek vanaf die wêreld se droogste woestyn in die noorde oor Mediterreense klimaat in die sentrum, vogtige subtropiese klimaat op Paaseiland tot Oseaniese klimaat, insluitende bergtoendra en [[gletser]]s in die ooste en suide.<ref name="BBC-Chile" /> Volgens die Köppen-stelsel huisves Chili binne sy grense minstens sewe groot klimatiese subtipes. In die meeste van dié land kom vier seisoene voor: [[somer]] (Desember tot Februarie), [[herfs]] (Maart tot Mei), [[winter]] (Junie tot Augustus) en [[lente]] (September tot November). === Flora en fauna === [[Lêer:Vultur gryphus (8389980431).jpg|duimnael|links|upright|’n Andeskondor in die Chileense Andes]] [[Lêer:Lapageria rosea.jpg|duimnael|upright|Die Chileense wasklok is die nasionale bloom van Chili]] [[Lêer:Magellanic Penguin.jpg|duimnael|links|upright|[[Magellaanpikkewyn]]ne naby [[Punta Arenas]]]] [[Lêer:Jubaea chilensis Hyères gross.jpg|duimnael|upright|’n Chileense heuningpalm]] Weens sy enorme uitbreiding van meer as 4000&nbsp;km beskik Chili oor ’n groot aantal [[Bioom|biome]]. In die noorde is die Atacamawoestyn geleë: die droogste gebied op aarde. Hier groei veral plante soos kaktusse (''Cactaceae'') en sukkulente. Ander plante kan net in die Andes of langs die kus groei. Elke paar jaar word die Atacamawoestyn ná sterk [[reën]]val vir ’n paar dae deur miljoene blomme oortrek en staan dan as Bloeiende Atacamawoestyn (''Desierto Florido'') bekend. Langs die koue kuslyn van Noord-Chili hou Humboldt-pikkewyne (''Spheniscus humboldti''), [[Pelikaan|pelikane]] (''Pelecanus'') en Patagoniese seeleeue (''Otaria flavescens''). Verder suid sluit die [[steppe]] met droë grasland aan wat veral plante soos Yareta (''Azorella compacta'') en Boldo-struike (''Peumus boldus''), asook diere soos guanacos (''Lama guanicoe'') huisves. Binne die kusgebergtes en die Andes groei miswoude, waar boomvarings (''Cyatheales'') voorkom. Hier leef veral vicuñas (''Vicugna vicugna'') en Andesherte (''Hippocamelus''). Die Andeshert word saam met die Andeskondor (''Vultur gryphus'') op die Chileense wapen vertoon. Daarbenewens kom hier ook chinchillas en [[poema]]s (''Puma concolor'') voor. In die woude leef veral [[Hertagtiges]] (''Cervidae''), Chileense woudkatte (''Leopardus guigna''), vosse en kolibries (''Trochilidae''). Die Andeskondor is een van die grootste [[voëls]] ter wêreld en Chili se nasionale voël. Hy is byna oor die hele gebied van Chili versprei. In Sentraal-Chili groei bome soos die heuningpalm (''Jubaea chilensis'') en Araucariaceae. [[Flamink]]e (''Phoenicopteridae'') kom veral aan die sentrale soutmere voor. In Suid-Chili kom gematigde [[reënwoud]]e voor, waar bome soos sipresse (''Cupressus''), dennebome (''Pinus''), lorke (''Larix''), populierbome (''Populus'') en Antarktiese skynbeuke (''Nothofagus antarctica'') groei. Hier leef veral diere soos die Patagoniese seeleeue en Magellaanpikkewynne (''Spheniscus magellanicus''). Patagonië bestaan uit uitgestrekte steppes en halfwoestyne, aan die suidwestelike kus kom die sogenaamde Magellaanse Tundra voor. Groot dele van die streke Aisén en Magallanes is met ys bedek, sodat daar geen plantegroei meer gevind kan word nie. Vuurland word deur groot moerasse gekenmerk. Hier groei net ’n paar bome soos die Lenga-Suidbeuke (''Nothofagus pumilio''), Magellan-Suidbeuke (''Nothofagus betuloides'') en Coihue-Suidbeuke (''Nothofagus dombeyi''). In die droë suide van Vuurland leef [[uile]]s (''Strigiformes''), Magellaanvosse (''Lycalopex culpaeus'') en Darwin se nandoes (''Rhea darwinii''). == Politiek == <!-- {{Hoofartikel|Politiek van Chili}} --> === Uitvoerende gesag === [[Lêer:Retrato Oficial Presidente Boric Font.jpg|duimnael|links|upright|Gabriel Boric, die huidige president van Chili]] [[Lêer:Constitución Política de la República de Chile 1980.jpg|duimnael|upright|Vlag en grondwet van Chili]] Volgens die grondwet van 1980 is Chili ’n unitêre presidensiële grondwetlike republiek met die [[president]] as regeringshoof en hoogste verteenwoordiger van dié staat. Dié huidige grondwet is in 1980 onder Augusto Pinochet se [[diktatorskap]] uitgewerk en in ’n omstrede referendum op 11 September 1980, wat nie demokratiese vereistes voldoen het nie, goedgekeur. Sedertdien is dié grondwet verskeie kere verander, die laaste keer in 2005, waar Pinochet se laaste ondemokratiese verskynsels verwyder is. Onder andere is die posisies van aangestelde senatore en senatore vir die lewe asook die president se reg om die hoofbevelvoerders van die gewapende magte te onttrek verwyder en die president se ampstermyn van ses tot vier jaar verkort.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4157908.stm |title=Chile scraps Pinochet-era system |publisher=[[BBC]] |date=16 Augustus 2005 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Die Palacio de La Moneda huisves die setel van die Chileense president. Die Chileense president word vir ’n ampstermyn van vier jaar verkies, waarby ’n tweede ampstermyn moontlik is, maar nie onmiddellik daaropvolgend nie. Dié president is verantwoordelik vir beide die regering en die staatsadministrasie. Dié president, volgens die Amerikaanse model gelyktydig [[eerste minister]], benoem sy regering wat uit ministers, ondersekretarisse, streeksintendante (een vir elke streek) en provinsiale goewerneurs (een vir elke provinsie) bestaan. Dié president kan dekrete uitvaardig wat deur die wet bekragtig word. Daarbenewens kan hy die opperbevelhebber van die gewapende magte benoem. {{Sienook|Chileense Lugmag}} === Wetgewende gesag === [[Lêer:Congresschile.jpg|duimnael|links|Die nasionale kongres se setel in Valparaíso]] [[Lêer:BCNChile CuentaPublica 20120521 F056-O.jpg|duimnael|President Sebastián Piñera (2010–2014 en 2018–2022) spreek die Chileense parlement toe]] Die nasionale kongres (''Congreso Nacional'') bestaan uit twee kamers: die huis van afgevaardigdes (''Cámara de Diputados'') met 120 lede en die senaat (''Senado'') met 38 senatore. Senatore dien vir agt jaar met gesteierde terme, terwyl afgevaardigdes elke vier jaar verkies word. Beide die afgevaardigdes en die senatore word direk deur die bevolking verkies. Vir die afgevaardigdes se verkiesings bestaan Chili uit 60 kiesafdelings, waar elke vier jaar twee afgevaardigdes gekies word. Die eerste geplaaste partyalliansie stuur beide afgevaardigdes, wanneer dit twee keer soveel stemme as die opposisie se koalisie bereik. Hierdie binomiale kiesstelsel verhoed dat kleiner partye tot die parlement verkies word. Die verkose senatore is van 19 kiesafdelings afkomstig. Elk van die twaalf streke en die hoofstad vorm ten minste een kiesafdeling. Die streke V, VII, VIII, IX, X en die hoofstad word verdeel in twee kiesafdelings. Elke vier jaar word die helfte van die senatore vir ’n termyn van agt jaar verkies. === Regsprekende gesag === [[Lêer:Tribunal Constitucional de Chile, 2012.jpg|duimnael|links|Die Grondwetlike Hof van Chili]] [[Lêer:Tribjusticiacl.jpg|duimnael|Die Hooggeregshof se setel in Santiago de Chile]] Die Hooggeregshof van Chili is die ''Corte Suprema de Chile'', ’n kollegiale hof bestaande uit 21 regters. Die regters word deur die regters van die Hooggeregshof genomineer en deur die president vir die lewe aangestel. Onder die Hooggeregshof is die Appèlhof gevestig. Daarbenewens beskik Chili oor 17 plaaslike appèlhowe. As gevolg van juridiese hervormings volgens die Amerikaanse model in Junie 2005 is die take van die aanklaer (staatsaanklaer) en die regter geskei. As deel van hierdie hervorming word verhore nou in die openbaar en mondeling uitgevoer, in plaas van die vorige skriftelike uitvoering. Verweerders met ’n lae inkomste kan ’n openbare verdediger in diens neem. Vir hierdie nuwe juridiese hervormings is 300 nuwe hofgeboue in talle Chileense stede landwyd opgerig.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |publisher=Chileense regering |title=President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just |accessdate=8 Januarie 2016 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080423171251/http://www.chileangovernment.cl/index.php?id=448&option=com_content&task=view |archive-date=23 April 2008}}</ref> Die Grondwetlike Hof (''Tribunal Constitucional'') is verantwoordelik vir die monitering van die parlement se wette op grondwetlikheid. === Buitelandse beleid === [[Lêer:Foreign relations of Chile.svg|duimnael|links|Buitelandse betrekkinge van Chili: {{sleutel|#006680|Chili}} {{sleutel|#008000|Lande met diplomatieke betrekkinge en Chileense ambassade in die land}} {{sleutel|#00AA88|Lande met diplomatieke betrekkinge en ’n ambassade in Chili, maar geen Chileense ambassade}} {{sleutel|#8DD35F|Lande met diplomatieke betrekkinge maar sonder ambassadeurs}} {{sleutel|#cccccc|Lande wat tans geen diplomatieke betrekkinge onderhou nie}}]] [[Lêer:Llegada a Residencia Oficial de Los Pinos (20558749092).jpg|duimnael|Die destydse Chileense president Michelle Bachelet tydens ’n staatsbesoek saam met die Meksikaanse president Enrique Peña Nieto in 2015]] [[Lêer:Dilma Bachelet 2011.jpg|duimnael|Michelle Bachelet en [[Dilma Rousseff]] op 15 Desember 2011]] Chili se buitelandse beleid word deur die president se politiek gekenmerk en deur die ministerie van buitelandse sake bestuur. Sedert die vroeë dekades ná sy onafhanklikheid het Chili altyd ’n aktiewe betrokkenheid by buitelandse sake gespeel. Die buitelandse beleid word veral deur die lidmaatskap in internasionale organisasies gekenmerk. Chili is ’n stigtingslid van die Verenigde Nasies, Gemeenskap van Latyns-Amerikaanse en Karibiese Lande, Organisasie van Amerikaanse Lande, Organisasie van Ibero-Amerikaanse Lande, Unie van Suid-Amerikaanse Nasies, OPANAL en die Rio-groep. Daarbenewens het Chili in 1973 by die [[Beweging van Onverbonde Lande]] en in 2010 by die Organisasie vir Ekonomiese Samewerking en Ontwikkeling (OESO)<ref name="Chili_OESO" /> aangesluit en is tans ’n geassosieerde lid van die Andesgemeenskap en Mercosur. Danksy Chili se geassosieerde lidmaatskap by Mercosur kan dié land eie handelsooreenkomste met ander lande sluit. Sulke ooreenkomste is onder andere met die [[Europese Unie]], [[Japan]], [[Kanada]], Meksiko, [[Nieu-Seeland]], [[Suid-Korea]], die Verenigde State en die [[Volksrepubliek China]] ondeteken. Sedert Chili se demokratisering vanaf 1990 het dié land ’n aantal konflikte met Argentinië en Peru opgelos wat die grenslyne by die Beagle-kanaal en die Fitz Roy-massief betref. In teenstelling daarmee is die konflik met Bolivië oor verlore grondgebied uit die Salpeteroorlog nog steeds onopgelos. As gevolg daarvan is Bolivië die enigste land van die Amerikas waarmee Chili geen diplomatiese betrekkinge onderhou nie. Eers ná die redding van 33 mynwerkers in 2010, waaronder daar een Boliviër was, het die presidente van beide lande vir die eerste keer in dekades ontmoet.<ref name="countrystudies" /> == Ekonomie == <!-- {{Hoofartikel|Ekonomie van Chili}} --> === Algemene oorsig === [[Lêer:Chile and Latin America GDP Average.png|duimnael|links|Chileense (blou) en die gemiddelde Latyns-Amerikaanse (oranje) [[Lys van lande volgens BBP (nominaal) per capita|BBP per kapita]] (1950–2017)]] [[Lêer:Vista Parcial de Santiago de Chile 2013.jpg|duimnael|Stadshorison van Santiago de Chile, die ekonomiese sentrum van Chili]] Chili is een van Suid-Amerika se mees stabiele en welvarende nasies<ref name="BBC-Chile" /> en voorste Latyns-Amerikaanse land in menslike ontwikkeling, mededingendheid, inkomste per kapita, globalisering, ekonomiese vryheid, en ’n lae persepsie van korrupsie.<ref name="hdrstats.undp.org" /> Hoewel Chili volgens die [[Gini-koëffisiënt]] ’n hoë ekonomiese ongelykheid het,<ref name="casen">{{en}} {{cite web |url=http://www.mideplan.cl/final/bajar.php?path=casen2006regional&id=Imp_Distrib.pdf |title=Encuesta Casen |publisher=Mideplan |year=2007 |accessdate= 9 Januarie 2016 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402113312/http://www.mideplan.cl/final/bajar.php?path=casen2006regional&id=Imp_Distrib.pdf |archive-date=2 April 2015}}</ref> is dit naby aan die plaaslike gemiddelde.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.lyd.com/wp-content/files_mf/pi110690.pdf |title=Inequality: Chile’s Real Position}}</ref> Sedert Julie 2013 word Chili deur die [[Wêreldbank]] as ’n “hoë-inkomste ekonomie” beskou.<ref name="wb">{{en}} {{cite web |url=http://data.worldbank.org/about/country-classifications |title=How We Classify Countries |publisher=[[Wêreldbank]] |accessdate=1 Julie 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140530040237/http://data.worldbank.org/about/country-classifications |archive-date=30 Mei 2014 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name=":75">{{en}} {{cite web |url=https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/906519 |title=Country and Lending Groups – High-income economies ($12,616 or more) |publisher=[[Wêreldbank]] |date=1 Julie 2013 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref><ref name=":76">{{en}} {{cite web |title=GNI per capita, Atlas method (current US$) |url=http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |publisher=[[Wêreldbank]] |location=Washington, D.C. |date=1 Augustus 2013 |accessdate=14 September 2013 |format=xls |archive-url=https://web.archive.org/web/20200508214517/http://api.worldbank.org/datafiles/NY.GNP.PCAP.CD_Indicator_MetaData_en_EXCEL.xls |archive-date=8 Mei 2020 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> In 2006 het Chili dié land met die hoogste [[Lys van lande volgens BBP (nominaal) per capita|nominale BBP per kapita]] in Latyns-Amerika geword.<ref name="weforum.org">{{en}} {{cite web |url=http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf |title=Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons |work=The Global Competitiveness Index 2009–2010 |publisher=[[Wêreldekonomiese Forum]]}}</ref> Chili het die hoogste graad ekonomiese vryheid in Suid-Amerika (posisie sewe wêreldwyd), vanweë sy onafhanklike en doeltreffende regstelsel en omsigtige openbare finansiële bestuur.<ref name=iefhf>{{en}} {{cite web |title=Chile |url=https://www.heritage.org/index/country/chile |work=Index of Economic Freedom |publisher=Heritage Foundation |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> In Mei 2010 het Chili die eerste Suid-Amerikaanse land geword wat by die OESO aangesluit het.<ref name="Chili_OESO" /> Belastinginkomste, gesamentlik 20,2% van die BBP in 2013, was die tweede laagste onder die 34 OESO-lande en die laagste in 2010.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.compareyourcountry.org/tax-revenues?cr=oecd&cr1=oecd&lg=en&page=0# |title=Compare your country by tax rate |publisher=[[OESO]] |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Chili het ’n ongelykheid-aangepasde [[menslike ontwikkelingsindeks]] van 0,661, in vergelyking met 0,662, 0,680 en 0,542 onderskeidelik vir die naburige lande Uruguay, Argentinië en Brasilië. In 2008 het net 2,7% van die bevolking van minder as $ 2 per dag geleef.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://hdr.undp.org/en/media/HDI_2008_EN_Tables.pdf%7ctitle=HDI%7cpublisher=UNDP |title=Human Development Reports |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Die wêreldwye mededingendheidsverslag vir 2009–2010 beskou Chili as die 30ste mees mededingende land in die wêreld en die eerste in Latyns-Amerika, heelwat hoër as Brasilië (56ste), Meksiko (60ste) en Argentinië (85ste); dit het sedertdien gedaal uit die top 30.<ref name="weforum.org" /> Die Wêreldbank se “gemak om sake te doen”-indeks lys Chili as 34ste in die wêreld soos op 2014.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.worldbank.org/en/programs/business-enabling-environment |title=Doing Business in Chile 2013 |publisher=[[Wêreldbank]] |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Die geprivatiseerde nasionale pensioen-stelsel (AFP) het binnelandse beleggings aangemoedig en het bygedra tot ’n geskatte totale binnelandse spaarkoers van ongeveer 21% van die BBP. === Hulpbronne en produserende bedryf === [[Lêer:Viñedo Puente Alto.jpg|duimnael|links|Chileense wingerde teen die voetheuwels van die Andes]] [[Lêer:Chuqui001.jpg|duimnael|Chuquicamata, die grootste oopgroef kopermyn in die wêreld]] Die mynbousektor is een van die hoekstene van Chili se ekonomie. As gevolg van langdurige modernisering en beleggings het dié land die grootste kopervervaardiger ter wêreld geword. Chili produseer tans sowat een derde van die wêreldwye koperontginning, wat veral rondom die Atacamawoestyn in Noord-Chili ontgin word. Verdere belangrike mynbouprodukte sluit in goud, silwer, [[molibdeen]], [[yster]] en [[steenkool]]. Die wynboubedryf in Chili het ’n lang tradisie en die eerste wingerde in Chili is reeds teen die middel van die 16de eeu deur die Spaanse veroweraars aangelê. Volgens die Voedsel- en Landbouorganisasie is Chili in 2013 met 1&nbsp;832&nbsp;000&nbsp;ton die vyfde grootste wynvervaardiger ná lande soos Frankryk, [[Italië]], die Verenigde State en Spanje. Daarbenewens word in Chili ’n verskeidenheid van [[landbou]]produkte soos [[druiwe]], [[appel]]s, [[Peer|pere]], [[ui]]e, [[koring]], [[mielie]]s, [[hawer]], [[perske]], [[knoffel]], [[aspersie]]s, [[boontjie]]s, [[beesvleis]], [[pluimvee]], [[wol]], [[vis]] en [[hout]] verbou. {{Sienook|Wynbou in Chili}} === Toerismebedryf === [[Lêer:Puerto Varas Osorno.jpg|duimnael|links|Osorno-vulkaan en die Llanquihue-meer naby Puerto Varas]] [[Lêer:Moai Rano raraku.jpg|duimnael|upright|[[Moai]] in die Rapa Nui Nasionale Park op Paaseiland]] Volgens die Wêreldtoerismeorganisasie (WTO) is Chili een van die mees besoekte lande ter wêreld en die agste mees besoekte land in die Amerikas ná die Verenigde State, Meksiko, Kanada, Argentinië, Brasilië, die [[Dominikaanse Republiek]] en [[Puerto Rico]].<ref>{{en}} {{cite book |url=http://mkt.unwto.org/sites/all/files/docpdf/unwtohighlights11enlr_1.pdf |title=UNWTO Tourism Highlights 2011 Edition |chapter=Regional Results: Americas |publisher=[[Wêreldtoerismeorganisasie]] |format=PDF |year=2010 |accessdate=11 Mei 2018 |pages=8 |archive-date=25 Mei 2012 |archive-url=https://www.webcitation.org/67ukiubXk?url=http://mkt.unwto.org/sites/all/files/docpdf/unwtohighlights11enlr_1.pdf |url-status=dead}}</ref> Volgens die Nasionale Diens van Toerisme (Sernatur) besoek twee miljoen mense jaarliks dié land. Die meeste van hierdie besoekers kom van ander lande op die Amerikaanse vasteland, veral Argentinië; gevolg deur ’n groeiende aantal van die Verenigde State, Europa, Brasilië asook Asiate uit Suid-Korea en die Volksrepubliek China.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://web.archive.org/web/20080408235147/http://www.rides.cl/pdf/trade_tourism_chile.pdf |title=International Trade and Sustainable Tourism in Chile |publisher=International Institute for Sustainable Development |author=Hernán Blanco |date=Augustus 2007 |accessdate=11 Mei 2018}}</ref> Chili beskik oor ’n groot verskeidenheid natuurlike landskappe soos die [[Mars]]-agtige landskappe van die hiperariede Atacamawoestyn, die gletsergevoede fjorde van Patagonië, die wynlande by die Andes van die sentrale vallei en die oerwoude van die Mere-distrik. Vuurland, Paaseiland en die Juan-Fernández-eilandgroep, insluitende Robinson-Crusoe-eiland, behoort ook tot die groot toeristetrekpleisters. Dié land beskik oor ses [[Unesco]]-[[wêrelderfenisgebied]]e: die kerke van Chiloé (2000), die Rapa Nui Nasionale Park (1995), Qhapaq Ñan – die Inka se padstelsel (2014), die Historiese kwart van die hawestad Valparaíso (2003), Humberstone en Santa Laura se salpeterwerke (2005) en Sewell se myndorp (2006).<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.worldheritagesite.org/country/Chile |title=Chile's World Heritage Sites |publisher=Worldheritagesite.org |accessdate=15 Maart 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/cl |title=Chile on the UNESCO World Heritage |publisher=[[Unesco]] |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> === Buitelandse handel === [[Lêer:Territorial waters - Chile.svg|duimnael|Die eksklusiewe ekonomiese sone van Chili]] Chili se vernaamste handelsvennote volgens uitvoer sluit in (2014): die Volksrepubliek China (24,9%), die Verenigde State (12,8%), Japan (9,9%), Brasilië (5,8%) en Suid-Korea (5,5%). Die ses vernaamste handelsvennote volgens invoer is (2014): die Verenigde State (20,3%), die Volksrepubliek China (19,7%), Brasilië (6,5%), Argentinië (5,0%) en Duitsland (4,0%).<ref name="World_Factbook">{{en}} {{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/chile/ |title=Chile |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |date=22 Junie 2014 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Chili het in 2014 goedere ter waarde van $76,98&nbsp;miljard uitgevoer, terwyl goedere ter waarde van $70,67&nbsp;miljard ingevoer is. Dié land het daarmee ’n handelsoorskot van $6,31&nbsp;miljard gehad. Grondstowwe, veral koper (53,6%) en landbouprodukte soos wyn (2,4%), hout en vissery-produkte (4,5%) word hoofsaaklik uitgevoer. Belangrike invoere sluit in masjinerie (21,9%), [[ru-olie]] (17,5%), asook voertuigonderdele (16,3%).<ref name="World_Factbook" /> == Demografie == <!-- {{Hoofartikel|Demografie van Chili}} --> === Oorsig === [[Lêer:Chile-demography.png|duimnael|Chili se bevolkingsgroei (1820–2050)]] Volgens Chili se sensus van 2017 het dié land ’n bevolking van sowat 17&nbsp;574&nbsp;003 gehad. Die bevolkingsgroei neem as gevolg van ’n dalende geboortesyfer sedert 1990 af.<ref>{{es}} {{cite web |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |title=Anuario Estadísticas Vitales 2003 |publisher=Chileense nasionale statistiekinstituut |accessdate=4 Julie 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200501215449/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/estadisticas_vitales/pdf/anuarios/vitales2003.zip |archive-date=1 Mei 2020 |url-status=live|df=dmy-all}}</ref> Daar word verwag dat Chili se bevolking tot 2050 tot sowat 20,2 miljoen sal styg.<ref>{{es}} {{cite web |url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |title=Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050 |publisher=Chileense nasionale statistiekinstituut |archive-url=https://web.archive.org/web/20200508053904/https://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf |archive-date=8 Mei 2020 |url-status=live|df=dmy-all}}</ref> Volgens die amptelike skatting van 2016 het Chili ’n bevolking van sowat 17&nbsp;909&nbsp;754 gehad. Omstreeks 85% is in stedelike gebiede saamgetrek, waarvan 40% in die metropolitaanse gebied van Santiago de Chile. Die grootste bevolkingspunte volgens die 2012-sensus is Gran Santiago met ’n bevolking van 6&nbsp;683&nbsp;852, Gran Valparaíso met 930&nbsp;220 en Gran Concepción met 922&nbsp;491.<ref>{{es}} {{cite web |url=http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |title=List of Chilean cities |publisher=Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile |accessdate=4 Julie 2016 |archive-date=4 Maart 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304031912/http://www.observatoriourbano.cl/indurb/pre_ciudades.asp?id_user=0&idComCiu=0 |url-status=dead}}</ref> Chili se bevolkingsgroei word veral deur die lewensverwagting se skerp styging geraak. In 2013 het die Chilene die hoogste lewensverwagting van alle Suid-Amerikaners gehad.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/life-expectancy-at-birth/country-comparison |title=Life expectancy at birth |publisher=[[Central Intelligence Agency]] |date=2012 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref><ref name="hdrstats.undp.org">{{en}} {{cite web |url=http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |title=Human and income poverty: developing countries |work=UNDP |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140129123417/http://hdrstats.undp.org/indicators/25.html |archivedate=29 Januarie 2014 |accessdate=9 Januarie 2016}}</ref> In 2009 was die gemiddelde lewensverwagting 78,4 jaar: 75,74 vir mans en 81,19 vir vroue.<ref>{{es}} {{cite web |url=http://www.ine.cl/canales/elemento_persistente/preguntas_frecuentes/preguntas_frecuentes.php |title=Preguntas frecuentes – Demografía – 80.-¿Cuál es la esperanza de vida al nacer? |accessdate=31 Oktober 2011 |publisher=Chileense nasionale statistiekinstituut |archive-url=https://web.archive.org/web/20190626234652/https://www.ine.cl/canales/elemento_persistente/preguntas_frecuentes/preguntas_frecuentes.php |archive-date=26 Junie 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> === Bevolking === [[Lêer:Flag of the Mapuches.svg|duimnael|links|Vlag van die Mapuche]] [[Lêer:Urville-Araucanians.jpg|duimnael|Die Mapuche vorm die oorspronklike bevolking van die sentrum en suide van Chili]] [[Lêer:1930s Clearning stumps.jpg|duimnael|links|Duitse setlaars ontbos in die streek Aysen (ongeveer 1930)]] Chili se bevolking is ’n mengsel van verskillende etniese groepe, hoofsaaklik die afstammelinge van Europese setlaars<ref>{{en}} {{cite web |url=http://web.archive.org/web/20090225203250/http://www.umng.edu.co/www/resources/idsocial.doc |title=SOCIAL IDENTITY Marta Fierro Social Psychologist |accessdate=4 Julie 2016}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.iidh.ed.cr/comunidades/diversidades/docs/div_docpublicaciones/Derecho%20Indigena/Cap.%202.%20Pensar%20a%20los%20indios,%20tarea%20de%20criollos.pdf |title=massive immigration of European Argentina Uruguay Chile Brazil |format=PDF |accessdate=4 Julie 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303172534/http://www.iidh.ed.cr/comunidades/diversidades/docs/div_docpublicaciones/Derecho%20Indigena/Cap.%202.%20Pensar%20a%20los%20indios,%20tarea%20de%20criollos.pdf |archive-date=3 Maart 2016 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref><ref>{{es}} {{cite web |url=http://revistas.ucm.es/fll/02104547/articulos/ALHI8383110228A.PDF |title=Latinoamerica |format=PDF |accessdate=11 Mei 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181212151517/http://revistas.ucm.es/fll/02104547/articulos/ALHI8383110228A.PDF |archive-date=12 Desember 2018 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> wat ongeveer 52,7% van die bevolking uitmaak.<ref name="Lizcano">{{es}} {{cite web |url=https://books.google.cl/books?id=LcabJ98-t1wC&pg=PA93&lpg=PA93&dq=chile+60%25+blancos+Esteva-Fabregat&source=bl&ots=AMUjY09aVi&sig=3PCwfKDokrZYem3dcZ2gkToFIoE&hl=es&ei=k8WjSYT3HJaitgfGncnOBA&sa=X&oi=book_result&ct=result#PPA110,M1 |title=Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI |format=PDF |accessdate=4 Julie 2016}}</ref><ref name="Garcia">{{es}} {{cite web |url=http://revistas.ucm.es/ghi/02119803/articulos/AGUC0202110079A.PDF |title=Argentina, como Chile y Uruguay, su población está formada casi exclusivamente por una población blanca e blanca mestiza procedente del sur de Europa, más del 90% E. García Zarza, 1992, 19. |format=PDF |accessdate=11 Mei 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180801034840/http://revistas.ucm.es/ghi/02119803/articulos/AGUC0202110079A.PDF |archive-date=1 Augustus 2018 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Golwe van Europese immigrante het in die laat 19de eeu en vroeë 20ste eeu in Chili aangekom. Onder andere: Britte, Duitsers, [[Franse]], [[Iere]], [[Italianers]], [[Kroate]], [[Nederlanders]], [[Pole (volk)|Pole]], [[Russe]], [[Serwiërs]] en Spanjaarde, asook ’n kleiner aantal immigrante uit die [[Midde-Ooste]], waarvan veral [[Palestyne]]. Danksy Chili se ekonomiese opswaai sedert 1990 het tale immigrante vanuit die buurlande Argentinië (57&nbsp;019), Bolivië (25&nbsp;151), [[Colombia]] (27&nbsp;411), [[Ecuador]] (16&nbsp;357) en Peru (103&nbsp;624) na Chili gestroom.<ref>{{es}} {{cite web |url=http://www.censo.cl/ |title=Resultados finales – Censo de 2012 |publisher=Chileense nasionale statistiekinstituut |date=April 2013 |accessdate=4 Julie 2016}}</ref> Die oorspronklike bevolking van [[Indiane]] maak ongeveer 3,2% van die totale bevolking uit, hoofsaaklik Mapuche.<ref name="Lizcano" /> [[Lêer:Pueblos indigenas de Chile.svg|duimnael|senter|800px|Verspreiding van inheemse groepe in Chili]] === Tale === [[Lêer:Puerto Octay.jpg|duimnael|Duitse argitektuur in Puerto Octay]] Die [[amptelike taal|amptelike]] en mees gebruikte taal in Chili is Spaans, wat ''castellano'' genoem word. Met die Spaanse verowering van Chili het Spaans die ''[[lingua franca]]'' van Chili geword, terwyl die inheemse tale minderheidstale geword het, met ’n paar wat nou uitgesterf het of ernstig bedreig word. Sowat 15 miljoen Chilene gebruik Spaans as hul moedertaal, gevolg deur omtrent 1,55 miljoen met Spaans as tweede taal. Die Chileense Spaans verskil van die buurlandse Spaans in Suid-Amerika, want finale lettergrepe en “s”-klanke word dikwels verlaag en sommige konsonante het ’n sagte uitspraak. Die belangrikste inheemse tale is [[Aymara]] (20&nbsp;000), [[Mapudungun]] (250&nbsp;000), Quechua (8&nbsp;200) en [[Rapa Nui (taal)|Rapa Nui]] (2&nbsp;600), waarvan Aymara en Quechua oorwegend in die noorde en Mapuche in die suide van Chili gepraat word, terwyl Rapa Nui op Paaseiland gepraat word. [[Duits]] word veral in die suide van Chili deur sowat 20&nbsp;000 afstammelinge van Duitse immigrante gepraat.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.ethnologue.com/country/CL/languages |title=Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition, Chile |publisher=[[Ethnologue]] |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> === Godsdiens === [[Lêer:Iglesia de Castro.jpg|duimnael|links|Die [[Rooms-Katolieke Kerk]] het landmerke soos die kerke van Chiloé agtergelaat]] [[Lêer:Virgen del Carmen.JPG|duimnael|upright|Onse Maagd van Karmelberg, die beskermheilige van Chili]] Sedert die grondwet van 1925 is Chili ’n sekulêre staat wat godsdiensvryheid waarborg. In 2015 vorm die [[Christendom]] (68%) die belangrikste godsdiens met Rooms-Katolieke (55%) en [[Protestantisme|Protestante]] (13%), gevolg deur 25% [[Agnostisisme|Agnostici]] en [[Ateïsme|Ateïste]], asook 7% wat ander godsdienste aanhang.<ref name="World_Factbook" /> Minderheidsgodsdiensgroepe sluit in die [[Oosters-Ortodokse Kerk]], [[Kerk van Jesus Christus van die Heiliges van die Laaste Dae]], [[Jehovah se Getuies]], [[Anglikaanse Gemeenskap|die Anglikaanse kerk]], [[Baptisme]] en [[Sewendedag-Adventiste]]. Die inheemse bevolkingsgroepe is veral aanhangers van [[Sjamanisme]]. Die openbare godsdienstige vakansiedae in Chili sluit in [[Kersfees]], [[Goeie Vrydag]], die fees van die Maagd van Karmelberg, die Fees van die Heiliges [[Simon Petrus|Petrus]] en [[Paulus van Tarsus|Paulus]], [[Hemelvaartdag]], [[Allerheilige]]dag en die [[Onbevlekte Ontvangenis van Maria|Fees van die Onbevlekte Ontvangenis]]. Die regering het onlangs 31 Oktober, [[Hervormingsdag]], tot ’n openbare vakansiedag verklaar, ter ere van die Protestantse kerke in dié land. Die beskermheiliges van Chili is Jakobus die Meerdere en Onse Maagd van Karmelberg (''Santiago''). In 2005 is Alberto Hurtado deur [[Pous Benediktus XVI]] heilig verklaar en het sodoende Chili se tweede heilige ná Teresa van die Andes geword. {{Sienook|Katedraal van Concepción}} == Kultuur == <!-- {{Hoofartikel|Kultuur van Chili}} --> Vanaf die tydperk tussen die vroeë landbou-nedersettings en die einde van die Voor-Spaanse tydperk was die noorde van Chili ’n landstreek wat gekenmerk is deur die Andes-kultuur wat beïnvloed is deur die Altiplano se tradisies wat versprei het na die valleie aan die kus van die noorde, terwyl die suidelike streke gebiede van die Mapuche se kulturele aktiwiteite was. Dwarsdeur die koloniale tydperk ná die verowering en gedurende die vroeë Republikeinse tydperk is dié land se kultuur oorheers deur alles wat Spaans is. Ander Europese invloede, veral Engels, Frans en Duits, het in die 19de eeu begin en duur tot vandag voort. Die Duitse immigrante het die Beierse styl in landelike [[argitektuur]] en [[kookkuns]] in Chili se suide in stede soos Valdivia, Frutillar, Puerto Varas, Osorno, Temuco, Puerto Octay, Llanquihue, Faja Maisan, Pitrufquén, Victoria, Pucón en Puerto Montt ingevoer.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |title=Valdivia Chile |publisher=Allsouthernchile.com |accessdate=1 Augustus 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919231219/http://www.allsouthernchile.com/southamerica/valdivia-southern-chile-city-guide/index.html |archive-date=19 September 2009 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |title=Latin America :: Chile |publisher=Global Adrenaline |accessdate=1 Augustus 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130116212425/http://www.globaladrenaline.com/latinamerica/chile/ |archive-date=16 Januarie 2013 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration&cou_id=4 |title=Learning About Each Other |publisher=Learnapec.org |accessdate=1 Augustus 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120416212601/http://www.learnapec.org/index.cfm?action=exploration |archive-date=16 April 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=https://country-studies.com/chile/foreign-relations.html |title=Chile Foreign Relations |publisher=Country-studies.com |accessdate=15 Maart 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.foodbycountry.com/Algeria-to-France/Chile.html |title=Food in Chile – Chilean Food, Chilean Cuisine – traditional, popular, dishes, recipe, diet, history, common, meals, rice, main, people, favorite, customs, fruits, country, bread, vegetables, bread, drink, typical |publisher=Foodbycountry.com |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> {{Sienook|Universiteit van Concepcion|Universiteit van die Bio-Bio}} === Literatuur === [[Lêer:Gabriela Mistral-01.jpg|duimnael|links|upright|Die Chileense digter [[Gabriela Mistral]], [[Nobelprys vir Letterkunde]]-wenner in 1945]] [[Lêer:Pablo Neruda.jpg|duimnael|upright|Die Chileense digter [[Pablo Neruda]], Nobelprys vir Letterkunde-wenner in 1971]] Chilene noem hul land ''país de poetas'' — “land van digters”.<ref>{{es}} [http://www.protocolo.com.mx/articulos.php?id_sec=2&id_art=600] {{Dooie skakel|date=Desember 2009}}</ref><ref>{{es}} {{cite web |url=https://www.uchile.cl/cultura/poetasjovenes/bianchi26.htm |title=Un mapa por completar: la joven poesia chilena – ¿Por qué tanta y tan variada poesía? |publisher=Uchile.cl |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> [[Gabriela Mistral]] is die eerste Latyns-Amerikaanse [[Nobelprys vir Letterkunde|Nobelpryswenner vir die Letterkunde]] (1945). Chili se mees bekende digter is [[Pablo Neruda]], wat die Nobelprys vir Letterkunde (1971) ontvang het en wêreldbekend is vir sy uitgebreide versameling werke oor romanse, natuur en politiek. Sy drie hoogs gepersonaliseerde huise in Isla Negra, Santiago en Valparaíso is gewilde toeristebestemmings. Onder die lys van ander Chileense digters is Carlos Pezoa Véliz, Vicente Huidobro, Gonzalo Rojas, Pablo de Rokha, Nicanor Parra en Raúl Zurita. [[Isabel Allende]] is die bes verkopende Chileense skrywer, met 51 miljoen romaneksemplare wat wêreldwyd verkoop is.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |title=Latin American Herald Tribune – Isabel Allende Named to Council of Cervantes Institute |publisher=Laht.com |accessdate=11 Mei 2018 |archive-date=30 April 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110430032920/http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=346023&CategoryId=13003 |url-status=dead}}</ref> Die romanskrywer José Donoso se roman ''The Obscene Bird of Night'' word deur die kritikus Harold Bloom as een van die kanonieke werke van die 20ste-eeuse [[Geskiedenis van Westerse literatuur|Westerse literatuur]] beskou. Nog een internasionaal erkende Chileense skrywer en digter is Roberto Bolaño wie se vertalings in Engels uitstekende ontvangs deur kritici geniet.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://content.time.com/time/arts/article/0,8599,1857951,00.html |title=Bolaño's 2666: The Best Book of 2008 |publisher=Time |author=Lev Grossman |date=10 November 2008 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.nybooks.com/articles/2008/12/18/the-triumph-of-roberto-bolano/ |title=The Triumph of Roberto Bolaño |publisher=The New York Review of Books |author=Sarah Kerr |date=18 Desember 2008 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref><ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.nytimes.com/2007/04/15/books/review/Wood.t.html |title=The Visceral Realist |publisher=[[The New York Times]] |author=James Wood |date=15 April 2007 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Daarbenewens het tot vandag drie Chileense skrywers die Miguel de Cervantes-prys gewen (een van die belangrikste Spaanse literatuurpryse wat sedert 1976 deur die Spaanse ministerie van kultuur toegeken word): Jorge Edwards (1998), Gonzalo Rojas (2003) en Nicanor Parra (2011). === Rolprente === Die geskiedenis van [[rolprent]]e in Chili het aan die begin van die 20ste eeu met die eerste Chileense film se vertoning in 1902 en die eerste Chileense speelfilm wat in 1910 verskyn het, begin. Die oudste oorlewende speelfilm is ''El Húsar de la Muerte'' (1925) en die laaste stille film was ''Patrullas de Avanzada'' (1931). Die Chileense rolprentbedryf het in die laat 1940’s en in die 1950’s gesukkel, ten spyte van sommige suksesse soos ''El Diamante de Maharajá''. Die 1960’s het die ontwikkeling van die “Nuwe Chileense Film” met rolprente soos ''Three Sad Tigers'' (1968), ''Jackal of Nahueltoro'' (1969) en ''Valparaíso, Mi Amor'' (1970) beleef. Ná die militêre staatsgreep van 1973 is die rolprentbedryf ’n knou toegedien, omdat baie rolprentvervaardigers in ballingskap gewerk het. Dit het wel sy kop opgelig na die einde van die diktatuur in 1989 se kant toe, met groot kritiese sukses soos ''Johnny Cien Pesos'' (1993), ''Historias de Fútbol'' (1997) en ''Gringuito'' (1998). Suksesvolle rolprente het in die laat 1990’s en vroeë 2000’s verskyn soos ''El Chacotero Sentimental: la película'' (1999), ''Sexo con Amor'' (2003), ''Subterra'' (2003) en ''Machuca'' (2004), wat later wyd oortref is deur ''Stefan v/s Kramer'' (2012). In die onlangse jare het Chileense rolprente gereelde verskynings op internasionale filmfeeste en toekennings gemaak, soos ''No'' (2012) wat die eerste Chileense rolprent geword het wat vir die [[Oscar]] as beste buitelandse rolprent benoem is.<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.bbc.com/news/entertainment-arts-20959604 |title=Oscars: Hollywood announces 85th Academy Award nominations |publisher=[[BBC]] |date=10 Januarie 2013 |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> === Musiek === [[Lêer:Zamacueca-Chile.jpg|duimnael|links|''La Zamacueca'' – skildery deur Manuel Antonio Caro]] [[Lêer:Músico chileno tocando cueca.jpg|duimnael|’n Chileense huaso speel trekklavier]] [[Musiek]] in Chili wissel van folklore oor gewilde tot [[klassieke musiek]]. Sy groot geografie laat verskillende musiekstyle in die noorde, sentrum en suide van dié land ontstaan, insluitende Paaseiland- en Mapuchemusiek.<ref>{{es}} {{cite web |url=http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-600.html |title=Memoria Chilena |publisher=Memoriachilena.cl |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> Die nasionale dans is die ''cueca''. ’n Ander vorm van ’n tradisionele Chileense lied, maar nie ’n dans nie, is die ''tonada''. Dit spruit uit die Spaanse koloniste se ingevoerde musiek voort, en dit onderskei hom van die ''cueca'' deur ’n intermediêre melodiese artikel en ’n meer prominente melodie. Die jare tussen 1950 en 1970 het ’n wedergeboorte van die volksmusiek beleef wat gelei is deur groepe soos Los de Ramón, Los Cuatro Huasos en Los Huasos Quincheros, onder andere met komponiste soos Raúl de Ramón en Violeta Parra.<ref>{{es}} {{cite web |url=http://musicapopular.cl/2.0/index2.php?op=Artista&id=444 |title=Conjuntos Folkloricos de Chile |publisher=Musicapopular.cl |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071013104352/http://musicapopular.cl/2.0/index2.php?op=Artista&id=444 |archive-date=13 Oktober 2007 |accessdate=10 Januarie 2016}}</ref> In die middel-1960’s is inheemse musikale vorme vernuwe deur die Parra-gesin met die ''Nueva canción Chilena'', wat verband hou met politieke aktiviste en hervormers soos Victor Jara, Inti-Illimani en Quilapayún. ’n Ander belangrike folk-sanger en navorser oor folklore en Chileense etnografie is Margot Loyola. Daarbenewens het verskeie rockgroepe soos Los Jaivas, Los Prisioneros, La Ley en Los Tres internasionale sukses behaal. In Februarie word die jaarlikse musiekfeeste in Viña del Mar aangebied.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://traveltips.usatoday.com/top-cultural-celebrations-festivals-chile-61003.html |title=Top Cultural Celebrations and Festivals in Chile |publisher=USA Today |author=Jessica Martinez |accessdate=15 Maart 2022}}</ref> === Kookkuns === {{Hoofartikel|Chileense kookkuns}} [[Lêer:Mote con huesillo.jpg|duimnael|links|''Mote con huesillo'', ’n tradisionele Chileense nie-alkoholiese somer-drankie gemaak uit koring en perskes]] [[Lêer:Chilean Cazuela.JPG|duimnael|Chileense ''Cazuela'': vars geslagte [[hoender]], gekook met [[aartappel]]s, [[mielie]]s, [[pampoen]] en ander [[groente]]; met [[beet]], [[blaarslaai]], jong [[boontjie]]s, [[pietersielie]], [[koljander]] en pebre asook tuisgebakte [[brood]] en Chileense [[rooiwyn]]]] Die Chileense kookkuns spruit hoofsaaklik uit die kombinasie van tradisionele Spaanse kookkuns, Chile se inheemse kultuur en plaaslike bestanddele met latere belangrike invloede deur ander Europese kookkunste soos dié uit Duitsland, Italië en Frankryk. Die voedseltradisie en resepte in Chili is bekend aan sy verskeidenheid geure en bestanddele met dié land se diverse geografie en klimaat wat ’n wye verskeidenheid landbouprodukte, vrugte en groente lewer. Die lang kuslyn en die mense se verhouding met die Stille Oseaan voeg ’n groot verskeidenheid seekosprodukte tot die Chileense kookkuns by met dié land se waters as tuiste van unieke spesies vis, weekdiere, skaaldiere en alge, danksy die suurstofryke water van die Humboldtstroom. Chili is ook een van die wêreld se grootste wynprodusente en baie Chileense resepte is dan ook versterk en vergesel deur plaaslike wyne. Die Chileense kookkuns vorm ’n weerspieëling van dié land se topografiese verskeidenheid met ’n verskeidenheid seekos, beesvleis, groente en vrugte. Tradisionele resepte sluit in asado, cazuela, empanadas, humitas, pastel de choclo, pastel de papas, curanto en sopaipillas.<ref>{{en}} {{cite book |author=Maria Baez Kijac |title=The South American Table: The Flavor and Soul of Authentic... |url=https://books.google.de/books?id=LlePAePLlqkC&redir_esc=y |accessdate=15 Maart 2022 |year=2003 |publisher=Harvard Common Press |isbn=978-1-55832-249-3}}</ref> Crudos is ’n voorbeeld van die mengsel kulinêre bydraes deur die verskillende etniese invloede in Chili. Die rou gemaalde llama, mildelike gebruik van skulpvis en rysbrood is weer afkomstig uit die inheemse Quechua se Andes-kookkuns (alhoewel beesvleis deur Europeërs na Chili gebring is en ook nou gebruik word in plaas van llama-vleis), [[suurlemoen]] en uie is ingebring deur die Spaanse koloniste en die gebruik van [[mayonnaise]] en [[jogurt]] is deur Duitse immigrante saam met [[bier]] ingebring. {{Sienook|Wynbou in Chili}} == Sport == <!-- {{Hoofartikel|Sport van Chili}} --> [[Lêer:Bachelet sub 20(2).jpg|duimnael|links|Die destydse president Michelle Bachelet ontvang die Chileense o/20-sokkerspan nadat hul by die FIFA o/20-Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2007 derde geëindig het]] [[Lêer:Estadio Nacional de Chile 2.jpg|duimnael|Estadio Nacional de Chile in Santiago de Chile, tuisveld van die nasionale sokkerspan]] [[Lêer:Rodeo Chiloe.jpg|duimnael|Rodeo, Chili se nasionale sport, het sy oorsprong in die landelike gebiede van dié land tydens die Spaanse koloniale tydperk]] [[Lêer:Bachelet y campeones de polo.jpg|duimnael|links|Die destydse president Michelle Bachelet ontvang die Chileense [[Polo]]span ná hul oorwinning by die Polo-wêreldkampioenskap in 2008]] [[Sokker]] is Chili se gewildste sport. Die Chileense nasionale sokkerspan het aan 9 uit die moontlike 20 [[FIFA]] [[Sokker-Wêreldbeker]]s deelgeneem, insluitende [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1962|dié in 1962]], wat in Chili aangebied is, waartydens die nasionale span derde geëindig het. Verdere goeie resultate wat deur die nasionale sokkerspan behaal is, sluit in sewe eindstryde en twee titels by die Copa América (2015 en 2016), een silwer- en twee bronsmedaljes tydens die Pan-Amerikaanse Spele, een bronsmedalje tydens die [[Olimpiese Somerspele 2000]] in [[Sydney]] en twee derdeplekke tydens die FIFA o/17 en o/20-toernooie. Chili is tans in die 29ste plek (2022) van die [[FIFA-wêreldranglys]] en is saam met Argentinië, Brasilië, Colombia en Uruguay een van die beste nasionale spanne in Suid-Amerika. Die hoogste liga binne Chili se sokkerliga-stelsel vorm die Campeonato Nacional wat deur die IFFHS as die negende sterkste nasionale sokkerliga in die wêreld beskou word. Die belangrikste sokkerklubs is Colo-Colo, Universidad de Chile en Universidad Católica. Colo-Colo is dié land se suksesvolste sokkerklub, met beide die meeste nasionale en internasionale kampioenskappe, insluitende die gesogde Copa Libertadores Suid-Amerikaanse klubtoernooi. Universidad de Chile is die mees onlangse internasionale kampioen (Copa Sudamericana 2011). Internasionaalbekende sokkerspelers sluit in [[Iván Zamorano]], [[Marcelo Salas]], [[Elías Figueroa]] en [[Matías Fernández]]. [[Tennis]] is Chili se suksesvolste sport. Die nasionale span het die wêreldtoernooi twee keer (2003 en 2004) gewen en het in die Davisbeker-eindstryd teen Italië in 1976 gespeel. Tydens die [[Olimpiese Somerspele 2004]] het dié land goue en bronsmedaljes in die mans-enkelspel en goud in die mansdubbelspel gewen. Marcelo Ríos het in 1998 die eerste Latyns-Amerikaanse man geword wat die nommer-een-plek in die ATP-ranglys bereik het. Anita Lizana het die [[VSA-Ope (tennis)|VSA-Ope]] in 1937 gewen en daarmee die eerste vrou van Latyns-Amerikaanse herkoms geword om ’n [[Grand Slam (tennis)|Grand Slam]]-toernooi te wen. Luis Ayala was twee keer naaswenner by die [[Franse Ope]] en albei Ríos en Fernando Gonzalez haal die [[Australiese Ope (tennis)|Australiese Ope]] se mans-enkelspel-eindstryd. González het ook ’n silwermedalje in die enkelspel tydens die [[Olimpiese Somerspele 2008]] in [[Beijing]] gewen. By die [[Olimpiese Somerspele]] spog Chili met ’n totaal van twee goue medaljes (tennis), sewe silwermedaljes ([[atletiek]], [[ruitersport]], [[boks]], [[skyfskiet]] en tennis) en vier bronsmedaljes (tennis, boks en sokker). In 2012 het Chili het sy eerste [[Paralimpiese Spele]]-medalje gewen (goud in atletiek). Rodeo is Chili se nasionale sport<ref>{{es}} {{cite journal |url=http://revistaurbanismo.uchile.cl/CDA/urb_completa/0,1313,ISID%253D728%2526IDG%253D1%2526ACT%253D1%2526PRT%253D20871,00.html |title=La Medialuna: un edificio para Chile |author=Alberto Moreira Recchione |accessdate=14 Julie 2008 |quote=A reconocerse, en 1962, el rodeo como deporte nacional y oficial [10 de enero de 1962, oficio N°269 del Consejo Nacional de Deportes y Comité Olímpico de Chile] |journal=Revista de urbanismo |issue=17 |date=Desember 2007 |issn=0717-5051 |publisher=Universiteit van Chili |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090213034956/http://revistaurbanismo.uchile.cl/CDA/urb_completa/0,1313,ISID%253D728%2526IDG%253D1%2526ACT%253D1%2526PRT%253D20871,00.html |archivedate=13 Februarie 2009 |df=dmy-all}}</ref> en word in die landelike gebiede van dié land beoefen. ’n Sport soortgelyk aan [[hokkie]], ''chueca'' genoem, is deur die Mapuche tydens die Spaanse verowering gespeel. Ski en [[sneeuplankry]] word in ski-sentrums geleë in die Sentrale Andes en in suidelike ski-sentrums naby stede soos Osorno, Puerto Varas, Temuco en Punta Arenas beoefen. [[Branderplankry]] is veral gewild by sommige kusdorpe. Polo word in Chili professioneel beoefen en dié land het beide die Polo-wêreldkampioenskap van 2008 en 2015 gewen. [[Basketbal]] is ’n gewilde sport, waarin Chili ’n bronsmedalje in die eerste FIBA-wêreldkampioenskap vir mans 1950 gewen het en ’n tweede bronsmedalje toe Chili as gasheer vir die FIBA-wêreldkampioenskap 1959 opgetree het. Chili het in 1953 as gasheer vir die eerste FIBA-wêreldkampioenskap vir vroue opgetree en by dié toernooi met die silwermedalje weggestap. San Pedro de Atacama is gasheer vir die jaarlikse “Atacama Crossing”, ’n ses-fase, 250&nbsp;km (160&nbsp;myl) lang wedloop wat jaarliks sowat 150 deelnemers uit 35 lande lok. Die [[Dakar-tydren]] is van 2009 tot 2019 in beide Chili en Argentinië en later ook Peru aangebied. [[Rugby]] word in Chili sedert die 1880’s gespeel en is deur die Britte ná dié land gebring. Rugby is een van die snelgroeiende sportsoorte in Chili en word veral aan universiteite beoefen. Die [[Chileense nasionale rugbyspan]], bekend as ''Los Cóndores'' – “die kondors”, het in [[Rugbywêreldbeker 2023|2023]] vir hul eerste [[rugbywêreldbeker]]toernooi gekwalifiseer. Hulle word as Suid-Amerika se derde sterkste span ná [[Argentynse nasionale rugbyspan|Argentinië]] en [[Uruguaanse nasionale rugbyspan|Uruguay]] beskou.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.world.rugby/tournaments/rankings/mru |title=World Rugby Rankings |publisher=[[Wêreldrugby]] |accessdate=17 Julie 2022}}</ref> == Bekende Chilene == {{columns-list|2| * [[Isabel Allende]] (* 1942), skrywer * [[Salvador Allende]] (1908–1973), president * [[Sergio Badilla Castillo]] (* 1947), digter en essayis * [[Alberto Blest Gana]] (1830–1920), digter en diplomaat * [[Roberto Bolaño]] (1953–2003), skrywer * [[José Miguel Carrera]] (1785–1821), generaal en vryheidsvegter * [[Fernando González]] (* 1980), tennisspeler * [[Hugo Gunckel Lüer]] (1901–1997), apteker en tuinkundige * [[Víctor Jara]] (1932–1973), digter en sanger * [[Nicolás Massú]] (* 1979), tennisspeler * [[Roberto Matta]] (1911–2002), beeldhouer en skilder * [[Gabriela Mistral]] (1889–1957), skrywer, joernalis en [[Nobelprys vir Letterkunde|nobelpryswenner]] * [[Pablo Neruda]] (1904–1973), digter, diplomaat en [[Nobelprys vir Letterkunde|nobelpryswenner]] * [[Bernardo O'Higgins]] (1778–1842), vryheidsvegter * [[Sergio Ortega]] (1938–2003), komponis en pianis * [[Augusto Pinochet]] (1915–2006), diktator en generaal * [[Diego Portales]] (1793–1837), staatsman en entrepreneur * [[Arturo Prat]] (1848–1879), prokureur en vlootoffisier * [[Marcelo Ríos]] (* 1975), tennisspeler * [[Arturo Vidal]] (* 1987), sokkerspeler }} <div align="center"> <gallery caption="Bekende Chileense akteurs"> Lêer:Cote de Pablo retouch.jpg|[[Cote de Pablo]] Lêer:Cristian for Wiki.jpg|[[Cristián de la Fuente]] Lêer:Marco Zaror 2013 (cropped).jpg|[[Marko Zaror]] Lêer:Leonor Varela(2).jpg|[[Leonor Varela]] </gallery> </div> <div align="center"> <gallery caption="Bekende Chileense musikante"> Lêer:Américo.jpg|[[Américo]] Lêer:Claudio Arrau 1 Allan Warren.jpg|[[Claudio Arrau]] Lêer:Nicole cantante 2.jpg|[[Nicole (Chileense sangeres)|Nicole]] Lêer:Parra01f.PNG|[[Violeta Parra]] </gallery> </div> <div align="center"> <gallery caption="Bekende Chileense regisseurs"> Lêer:Utopiales 2011 Alejandro Jodorowsky 16.jpg|[[Alejandro Jodorowsky]] Lêer:Pablo Larraín.jpg|[[Pablo Larraín]] Lêer:Pedro Sienna.JPG|[[Pedro Sienna]] Lêer:Andrés Wood.jpg|[[Andrés Wood]] </gallery> </div> == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Bronne == ; Algemeen * {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Chile|title=Chile|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=15 Maart 2022}} * {{en}} {{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/chile/|title=Chile|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=15 Maart 2022}} ; Geskiedenis * {{en}} {{cite book |author=Robert N. Burr |title=By Reason or Force. Chile and the Balancing of Power in South America 1830–1905 |publisher=University of California Press |location=Berkeley |year=1974 |isbn=0-520-02629-2}} * {{en}} {{cite book |author1=Simon Collier |author2=William F. Sater |title=A History of Chile, 1808–2002 |publisher=Cambridge University Press |year=1996 |isbn=0-521-82749-3}} * {{en}} {{cite book |author=Paul W. Drake |title=Chile: A Country Study |publisher=Library of Congress |year=1994 |isbn=0-8444-0828-X}} * {{en}} {{cite book |author=Luis Galdames |title=A History of Chile |publisher=University of North Carolina Press |year=1941 |isbn=0-8078-6845-0}} * {{en}} {{cite book |author=Brian Lovemen |title=Chile: The Legacy of Hispanic Capitalism |publisher=Oxford University Press |year=2001 |edition=3 |isbn=978-0-19-512020-2}} * {{en}} {{cite book |author=John L. Recor |title=The History of Chile |publisher=Greenwood Press |year=2003 |isbn=1-4039-6257-X}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Chile|Chili}} ; Algemene inligting * {{en}} {{Wikivoyage|Chile|Chili}} * {{es}} [http://www.chile.com/ Chile.com] * {{en}} [http://www.chile-explorer.com/ Chile Explorer] * {{es}} [http://www.chilephoto.cl/cgi-bin/chilephoto/chilephoto.cgi Beelde] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050728115325/http://www.chilephoto.cl/cgi-bin/chilephoto/chilephoto.cgi |date=28 Julie 2005 }} * {{en}} [http://www1.lanic.utexas.edu/la/chile/ Verskeie skakels deur LANIC versamel] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050711232218/http://www1.lanic.utexas.edu/la/chile/ |date=11 Julie 2005 }} ; Regeringsbronne * {{en}} {{es}} {{pt}} {{zh}} [http://www.thisischile.cl/ Amptelike webwerf van Chili] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110725011020/http://www.thisischile.cl/Articles.aspx?id=1213&sec=416&itz=interface-acerca-gente-historia&eje=acerca&idioma=2&t=pre-hispanic-chile |date=25 Julie 2011 }} * {{es}} [http://www.gobiernodechile.cl/ Regering van Chili] * {{es}} [http://www.presidencia.cl/ Presidentskap van Chili] * {{es}} [http://www.interior.cl/ Ministerie van Binnelandse Sake] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/19980112180112/http://interior.cl/ |date=12 Januarie 1998 }} * {{es}} [http://www.minrel.cl/ Ministerie van Buitelandse Sake] * {{es}} [http://www.congreso.cl/ Kongres van Chili] * {{es}} [http://www.senado.cl/ Senaat van Chili] * {{es}} [http://www.camara.cl/ Huis van Verteenwoordigers] * {{es}} [http://www.bcn.cl/ Nasionale Biblioteek van die Kongres] * {{es}} [http://www.poderjudicial.cl/ Regsprekende Gesag van Chili] {{Geografiese ligging | Senter = {{vlagland|Chili}} | Noord = {{vlagland|Peru}} • {{vlagland|Bolivië}} | Noordoos = {{vlagland|Bolivië}} | Oos = {{vlagland|Argentinië}} | Suidoos = {{vlagland|Argentinië}} • [[Atlantiese Oseaan]] • {{vlagland|Falklandeilande}} | Suid = [[Suidelike Oseaan]] • [[Antarktika]] | Suidwes = [[Stille Oseaan]] | Wes = {{vlagland|Paaseiland}} • [[Stille Oseaan]] | Noordwes = {{vlagland|Peru}} }} {{Lande van Suid-Amerika}} {{Normdata}} {{Voorbladster}} [[Kategorie:Chili| ]] [[Kategorie:Voormalige Spaanse kolonies]] 3bf1vckd4l025awba9pvudg74y3ed55 0 396 2516606 2515116 2022-08-01T05:43:28Z Oesjaar 7467 /* Geboortes */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{AprilKalender}} '''13 April''' is die 103de dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (104de in 'n [[skrikkeljaar]]). Daar is nog 262 dae in hierdie jaar. [[Lêer:Schalk Burger.jpg|duimnael|regs|180px|Geboortedag van die Springbok, Schalk Burger.]] == Gebeure == * [[1055]] – [[Pous Victor II]] volg [[Pous Leo IX]] op. * [[1059]] – [[Pous Nicolaas II]] bepaal dat pouse voortaan slegs deur die kardinale van die kerk verkies word. * [[1111]] – [[Pous Paschalis II]] kroon Hendrik V as Heilige Romeinse keiser. * [[1191]] – [[Giacinto Bobone]], die verkose [[Pous Celestinus III]], word as priester ingelyf. * [[1180]] – Frederik Barbarossa vaardig die Gelnhausen-handves uit. * [[1346]] – [[Pous Clemens VI]] [[Ekskommunikasie|ekskommunikeer]] die Duitse keiser Lodewyk IV van Beiere. * [[1519]] – [[Catharina de' Medici]], eggenote van Hendrik II van Frankryk († [[1589]]) * [[1654]] – [[Pous Innocentius X]] verklaar Sint Bernardine van Feltre salig. * [[1598]] – Koning Hendrik IV van Frankryk verleen godsdiensvryheid aan die [[Hugenote]] deur die [[Edik van Nantes]]. * [[1688]] – 22 Franse Hugenote kom met die skip ''Die Voorschoten'' as vlugtelinge in [[Saldanhabaai]], [[Suid-Afrika]] aan.<ref>{{Cite web |url=http://nuwegeskiedenis.co.za/13-april |title=argiefkopie |access-date=30 November 2016 |archive-date=28 Julie 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110728171926/http://nuwegeskiedenis.co.za/13-april/ |url-status=dead }}</ref> * [[1737]] – [[Pous Clemens XII]] verklaar Clare van Montefalco en Michelina van Pesaro (Michelina Metelli) salig. * [[1791]] – [[Pous Pius VI]] publiseer ''Charitas'' oor die siviele eed in Frankryk en ''Cum populi'' teen die burgerlike konstitusie in Frankryk. * [[1829]] – Die Britse Parlement verleen vryheid van geloof aan die [[Rooms-Katolieke]]. * [[1849]] – [[Hongarye]] word 'n [[republiek]]. * [[1861]] – [[Amerikaanse Burgeroorlog]]: [[Fort Sumter]] gee oor. * [[1873]] – Colfax-slagting. * [[1883]] – Alferd Packer word veroordeel weens [[kannibalisme]]. * [[1902]] – James C. Penney se eerste winkel word geopen in Kemmerer, [[Wyoming]]. * [[1919]] – Die [[Amritsar-slagting]] vind plaas. * [[1941]] – Die [[Sowjetunie]] en [[Japan]] sluit 'n verdrag van neutraliteit. * [[1957]] – [[Elvis Presley]] se eerste nommer-een treffer: ''All Shook Up''. * [[1970]] – 'n [[Suurstof]]tenk aanboord ''[[Apollo 13]]'' ontplof. * [[1990]] – Die [[Sowjetunie]] erken die [[Slagting van Katyn]]. * [[1997]] – [[Tiger Woods]] word die jongste [[gholf]]speler om die [[Meesterstoernooi]] te wen. == Geboortes == * [[1519]] – [[Catherina de Medici]], koningin van [[Frankryk]] († [[1589]]). * [[1570]] – [[Guy Fawkes]], samesweerder teen die Protestantse regering van [[Jakobus I van Engeland]] († [[1606]]). * [[1636]] – [[Hendrik Adriaan van Reede tot Drakestein]], krygsman en administratiewe beampte van die [[VOC]] († [[1691]]). * [[1743]] – [[Thomas Jefferson]], derde [[President van die Verenigde State]] († [[1826]]). * [[1852]] – [[F.W. Woolworth]], sakeman, stigter van Woolworths († [[1919]]). * [[1860]] – [[James Ensor]], Belgiese skilder († [[1949]]). * [[1892]] – Robert Alexander Watson-Watt, uitvinder van [[radar]] († [[1973]]). * [[1901]] – [[Jacques Lacan]], Franse [[psigoanalise|psigoanalis]] († [[1981]]). * [[1906]] – [[Samuel Beckett]], Ierse skrywer († [[1989]]). * 1906 – [[Stella Blakemore]], Suid-Afrikaanse skrywer van Afrikaanse jeugboeke († [[1991]]). * [[1919]] – [[Howard Keel]], Amerikaanse akteur, sanger († [[2004]]). * [[1923]] – [[Don Adams]], Amerikaanse akteur en komediant († [[2005]]). * [[1925]] – [[Michael Halliday]], Australiese taalkundige († [[2018]]). * [[1935]] – [[Lyle Waggoner]], Amerikaanse akteur. * [[1939]] – [[Paul Sorvino]], Amerikaanse akteur († [[2022]]). * [[1945]] – [[Tony Dow]], Amerikaanse akteur en regisseur († [[2022]]). * [[1946]] – Ds. [[Frans Maritz]], leraar van die [[Nederduitse Gereformeerde Kerk]] en 'n leier in die [[Sinode van Midde-Afrika]] († [[2003]]). * [[1950]] – [[Ron Perlman]], Amerikaanse akteur. * [[1952]] – [[Kerneels Breytenbach]], Afrikaanse skrywer. * [[1963]] – [[Garry Kasparov]], Russiese [[skaak]]meester. * [[1964]] – [[Caroline Rhea]], Kanadese aktrise. * [[1976]] – [[Jonathan Brandis]], Amerikaanse akteur († [[2003]]). * [[1983]] – [[Schalk Burger]], [[Springbokke|Springbokrugbyspeler]]. == Sterftes == * [[344]] – Simeon, [[biskop]] van [[Persië]], word onthoof. * [[1695]] – [[Jean de La Fontaine]], [[Frankryk|Franse]] skrywer (* [[1621]]). * [[1909]] – Sir [[Donald Currie]], 'n skeepseienaar en skenker van die [[Curriebeker]] (* [[1825]]). * [[1925]] – Elwood Haynes, Amerikaanse uitvinder en pionier van die [[motorkar]] (* [[1857]]). * [[1931]] – Sir [[David Pieter de Villiers Graaff]], Suid-Afrikaanse nyweraar en kabinetsminister (* [[1859]]). * [[1946]] – [[William Henry Bell]], Suid-Afrikaanse komponis (* [[1873]]). * [[2000]] – Giorgio Bassani, [[Italië|Italiaanse]] [[skrywer]] (''The Garden of the Finzi-Continis'') (* [[1916]]). * [[2014]] – [[Peter Clarke]], Suid-Afrikaane kunstenaar, skrywer en digter (* [[1929]]). * [[2015]] – [[Günter Grass]], Duitse skrywer, beeldhouer, skilder en grafiese kunstenaar (* [[1927]]). == Vakansies en vierings == * Eerste dag van die Thaise Nuwejaar == Verwysings == {{Verwysings}} [[Kategorie:April]] 0i7ppvrhsknkioe10ddgo2ayrkq8kky 0 481 2516605 2507826 2022-08-01T05:42:46Z Oesjaar 7467 /* Geboortes */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Nagasakibomb.jpg|teks=Nagasaki}} [[Lêer:Fat man.jpg|duimnael|regs|220px|''[[Fat Man]]'', een van die atoombomme wat die VSA op Japan laat val het.]] [[Lêer:Hendrik pretorius sabc riaan cruywagen anchor.png|duimnael|regs|220px|''[[Riaan Cruywagen]]'' lees die nuus.]] Die '''jaar 1945''' was 'n [[gewone jaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Maandag]] begin het. Dit was die 45ste jaar van die [[20ste eeu]] n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae gehad. == Gebeure == * [[30 Januarie]] – [[Tweede Wêreldoorlog]]: Die [[Wilhelm Gustloff (skip)|Wilhelm Gustloff]] seeramp vind plaas. * [[14 Februarie]] – Die [[Britse Lugmag|''RAF'']] Bomkommandoment begin die strategiese bombardering van [[Dresden]] in [[Sakse]], [[Duitsland]], wat lei tot 'n noodlottige [[vuurstorm]] waarin 25&nbsp;000 burgerlikes sterf. * [[19 Februarie]] – Tweede Wêreldoorlog: Die Geallieerdes val die eiland [[Iwo Jima]] binne. * [[23 Februarie]] – Joe Rosenthal neem die [[Pulitzerprys]]wennerfoto ''Raising the Flag on [[Iwo Jima]]'', 'n beeld wat later herskep word in die beeld by die [[Amerikaanse Marinierskorps]] Oorlogsmonument. * [[9 Maart]] – Tweede Wêreldoorlog: 'n Bomaanval op [[Tokio]] veroorsaak 'n vuurstorm waarin 100&nbsp;000 mense sterf. * [[22 Maart]] – Die [[Arabiese Liga]] word deur [[Egipte]], [[Irak]], [[Jordanië]], [[Libanon]], [[Saoedi-Arabië]] en [[Sirië]] in [[Kaïro]] gestig. * [[1 April]] – Tweede Wêreldoorlog: Die Geallieerdes val die eiland [[Okinawa]] binne. * [[18 April]] – Tweede Wêreldoorlog: Meer as 'n duisend bomwerpers val die eiland [[Helgoland]] ([[Duitsland]]) aan. * [[25 April]] – Tweede Wêreldoorlog: [[VSA|Amerikaanse]] en [[Rusland|Russiese]] troepe ontmoet by die [[Elbe]]. * 25 April – Die [[Verenigde Nasies]] word in [[San Francisco]] ([[Kalifornië]]) gevorm. * [[4 Mei]] – Tweede Wêreldoorlog: Bevryding van die [[konsentrasiekamp]] Neuengamme naby [[Hamburg]] deur die Britse Leër. * 4 Mei – Tweede Wêreldoorlog: Admiraal [[Hans-Georg von Friedeburg]] onderteken op die Timeloberg, voor veldmaarskalk [[Montgomery|Montgommery]], in opdrag van die laaste rykspresident [[Karl Dönitz]], die kapitulasie-ooreenkoms van alle Duitse troepe in Noordwes-Duitsland, die Nederlande en Denemarke. * 4 Mei – Tweede Wêreldoorlog: Die 2de Franse Pantserdivisie onder generaal-majoor [[Philippe Leclerc de Hauteclocque|Leclerc]] bereik teen die einde van die Tweede Wêreldoorlog die huis van [[Adolf Hitler]] op die Obersalzberg by Berchtesgaden. * [[5 Mei]] – Tweede Wêreldoorlog: [[Kapitulasie]] van die Duitse troepe in 'n laaste selfstandige deel van [[Nazi-Duitsland]] (die noordweste en [[Sleeswyk-Holstein]]), [[Denemarke]] en Wes-[[Nederland]]. * [[8 Mei]] – Die einde van die Tweede Wêreldoorlog in [[Europa]]. * [[21 Junie]] – Tweede Wêreldoorlog: [[Okinawa]] word verower deur die Amerikaners. * [[26 Junie]] – Die Grondwet van die [[Verenigde Nasies]] word geteken. * [[16 Julie]] – [[Manhattan-projek]]: [[Trinity-kernwapentoets|Trinity]], die eerste [[kernwapen|atoombom]]toets word onderneem naby Alamogordo, [[Nieu Meksiko]], [[VSA]]. * [[28 Julie]] – 'n [[North American B-25 Mitchell|B-25]] [[bomwerper]] vlieg teen die [[Empire State-gebou]] vas; op die 78ste vloer. * [[6 Augustus]] – Tweede Wêreldoorlog: Die [[VSA]] laat val 'n [[atoombom]] (''[[Little Boy]]'') op [[Hirosjima]], [[Japan]], met tussen 90&nbsp;000 en 200&nbsp;000 sterftes tot gevolg. * [[8 Augustus]] – Die [[Verenigde State]], [[Frankryk]], [[Engeland]] en die [[Sowjetunie]] teken die [[Verdrag van Londen (1945)|Verdrag van Londen]] wat lei tot die [[Neurenberg-verhore]]. * [[9 Augustus]] – Tweede Wêreldoorlog: Tweede Amerikaanse [[kernwapen]] (''[[Fat Man]]'') ontplof bo die Japannese stad [[Nagasaki]]. * [[15 Augustus]] – [[Geallieerdes van die Tweede Wêreldoorlog|Geallieerde Nasies]] vier die einde van die Tweede Wêreldoorlog na oorwinning in [[Japan]] toe keiser [[Hirohito]] die onvoorwaardelike oorgawe in die [[Stille Oseaan]]oorlog oor die radio aankondig. [[Noord-Korea|Noord-]] en [[Suid-Korea]] word van [[Japan]] onafhanklik. * [[2 September]] – Die Tweede Wêreldoorlog kom amptelik tot 'n einde met die ondertekening van die [[Japan]]nese oorgawedokumente op die dek van die [[USS Missouri (BB-63)|USS ''Missouri'']]. * 2 September – [[Hồ Chí Minh]] verklaar [[Viëtnam|Noord-Viëtnam]] se onafhanklikheid van [[Frankryk]] en word dié land se eerste president. * [[24 Oktober]] – Die Verenigde Nasies-verdrag, die grondwet van die Verenigde Nasies, tree in werking. * [[25 Oktober]] – Die voormalige Japannese kolonie [[Taiwan (eiland)|Taiwan]] word weer deel van die [[Republiek China]]. * [[10 November]] – Die Springbokdiens van die [[Suid-Afrikaanse Lugdiens]] en die [[BOAC]], die eerste internasionale diens tussen Suid-Afrika en die [[Verenigde Koninkryk]], begin. * [[16 November]] – Stigting van die [[UNESCO]] deur 37 lande in [[Londen]]. * [[20 November]] – Die [[Neurenberg-verhore]] begin. * [[5 Desember]] – [[Vlug 19]], 'n eskader van vyf [[Grumman TBF Avenger]] [[bomwerper|torpedobomwerpers]] van die [[Amerikaanse Vloot]], verdwyn in die [[Bermudadriehoek]]. * [[27 Desember]] – Die [[Wêreldbank]] word op ooreenkoms van 28 nasies gestig. * [[Desember]] – Die [[Nag-Hammadi-geskrifte]] word ontdek. == Geboortes == * [[1 Januarie]] – [[Jacky Ickx]], voormalige Belgiese motorrenjaer. * [[10 Januarie]] – [[Rod Stewart]], Britse sanger. * [[12 Januarie]] – [[Dawid Swart]], Suid-Afrikaanse akteur. * [[28 Januarie]] – [[Karen Lynn Gorney|Karen L. Gorney]], Amerikaanse aktrise. * [[29 Januarie]] – [[Ibrahim Boubacar Keïta]], politikus en president van [[Mali]] († [[2022]]). * 29 Januarie – [[Tom Selleck]], Amerikaanse akteur, draaiboekskrywer en vervaardiger. * [[3 Februarie]] – [[Marius Weyers]], Suid-Afrikaanse akteur. * [[6 Februarie]] – [[Bob Marley]], Jamaikaanse reggaesanger en musikant († [[1981]]). * [[9 Februarie]] – [[Mia Farrow]], Amerikaanse aktrise. * [[10 Februarie]] – [[Rosa Keet]], Suid-Afrikaanse digter, skrywer en dramaturg. * [[23 Februarie]] – [[Allan Boesak]], geestelike van die Nederlandse Hervormde Kerk, 'n politikus en anti-apartheidsaktivis. * [[28 Februarie]] – [[Bubba Smith]], Amerikaanse akteur en rolprentvervaardiger († [[2011]]). * [[10 Maart]] – [[Henry Oswald de Villiers|H.O. de Villiers]], [[Springbokke|Springbokheelagter]] in 1967 († [[2022]]). * [[30 Maart]] – [[Eric Clapton]], Britse kitaarspeler. * [[2 April]] – [[Linda Hunt]], Amerikaanse aktrise. * [[4 April]] – [[Craig T. Nelson]], Amerikaanse akteur "Coach" "The District". * [[13 April]] – [[Tony Dow]], Amerikaanse akteur en regisseur († [[2022]]). * [[15 April]] – [[Dirk Coetzee]], mede-stigter en bevelvoerder van die polisie-eenheid op Vlakplaas († [[2013]]). * [[19 April]] – [[Dawn Lindberg]], [[Suid-Afrika]]anse vermaakpersoonlikheid ( [[2020]]). * [[24 April]] – [[Larry Tesler]], Amerikaanse rekenaarwetenskaplike († [[2020]]) * [[30 April]] – [[Michael J. Smith]], Amerikaanse [[ingenieur]] en [[ruimtevaarder]], sterf in [[Challenger-ramp]] († [[1986]]). * [[6 Mei]] – [[Rosa Smit]], [[Afrikaans]]e [[digter]] en wenner van die [[Ingrid Jonkerprys]] vir haar [[poësie]] († [[2021]]) * [[10 Mei]] – [[Koos du Plessis]], Suid-Afrikaanse musikant († [[1984]]). * [[14 Mei]] – [[Yochanan Vollach]], Israelse sokkerspeler. * [[20 Mei]] – [[Justin Cartwright]], Britse skrywer († [[2018]]). * [[8 Junie]] – [[Nicky Oppenheimer]], Suid-Afrikaanse sakeman, mynmagnaat en filantroop. * [[12 Junie]] – [[Anthony Hall-Martin]], kenner op die gebied van [[swartrenoster]]s en die Afrika-[[olifant]] († [[2014]]). * [[15 Junie]] – [[Zandra Bezuidenhout]], Afrikaanse [[digter]]. * [[19 Junie]] – [[Aung San Suu Kyi]], Myanmarese politikus, leier van 'n nie-geweldadige beweging vir menseregte en demokrasie in Myanmar (Birma) en ontvanger van die [[1991]] [[Nobelprys vir Vrede]]. * [[22 Junie]] – [[Maretha Maartens]], Suid-Afrikaanse skrywer. * [[25 Junie]] – [[Carly Simon]], Amerikaanse sangeres en liedjieskrywer. * [[29 Junie]] – Chandrika Bandaranaike Kumaratunga, eerste minister van [[Sri Lanka]]. * [[14 Julie]] – [[Peter Klatzow]], Suid-Afrikaanse [[komponis]] en [[pianis]] († [[2021]]). * [[19 Julie]] – [[Anna Enquist]], pennaam van gewilde digter en [[skryfster]] in [[Nederland]]. * [[26 Julie]] – [[Helen Mirren]], Britse aktrise. * [[9 Augustus]] – [[Jerome Glenn]], [[Futuris|toekomskundige]] en uitvoerende direkteur van die Millennium-projek. * [[14 Augustus]] – [[Wim Wenders]], [[Duitse]] filmregisseur word in [[Düsseldorf]] gebore. * 14 Augustus – [[Steve Martin]], Amerikaanse akteur, komediant, musikant en vervaardiger. * [[31 Augustus]] – [[Van Morrison]], [[Noord-Ierland|Noord-Ierse]] sanger, musikant, liedjieskrywer en musiekvervaardiger. * [[5 September]] – [[Al Stewart]], Britse sanger-liedjieskrywer en folk/rock-musikant. * [[15 September]] – [[Jessye Mae Norman]] 'n Amerikaanse sopraan († [[2019]]) * [[28 September]] – [[Pieter-Dirk Uys]], Suid-Afrikaanse satirikus en dramaturg. * [[30 September]] – [[Ehud Olmert]], Israelse advokaat en politikus. * [[5 Oktober]] – [[Riaan Cruywagen]], Afrikaanse nuusleser en stemkunstenaar. * [[17 Oktober]] – [[Graça Machel]], Eerste dame van Mosambiek en later ook Suid-Afrika. == Sterftes == * [[22 Januarie]] – [[Else Lasker-Schüler]], Duits-Joodse digteres en toneelskryfster (* [[1869]]). * [[12 Maart]] – [[Anne Frank]], Joodse dagboekskrywer in Nederland (* [[1929]]) * 12 Maart – [[Friedrich Fromm]], Duitse generaal (* [[1888]]) * [[14 Maart]] (''c.'') – [[J.J. Groeneweg]], vroeë Afrikaanse skrywer van avontuurverhale, hoofsaaklik vir die jeug (* [[1870]]). * [[31 Maart]] – [[Hans Fischer]], Duitse chemikus en [[Nobelprys vir Chemie|Nobelpryswenner]] (* [[1881]]). * [[9 April]] – [[Wilhelm Canaris]], Duitse admiraal (* [[1887]]). * [[12 April]] – [[Franklin D. Roosevelt]], Amerikaanse politikus en staatsman, 32ste [[President van die Verenigde State]] (* [[1882]]). * [[21 April]] – [[Walter Model]], Nazi-Duitse veldmaarskalk (* [[1891]]). * [[28 April]] – [[Benito Mussolini]], Italiaanse diktator (* [[1883]]). * 28 April – [[Hermann Fegelein]], Duitse SS generaal (* [[1906]]) * [[30 April]] – [[Adolf Hitler]], Nazi-Duitse politikus en diktator (* [[1889]]). * 30 April – [[Eva Braun]], vrou van [[Hitler]], (* [[1912]]). * [[1 Mei]] – [[Joseph Goebbels]], Duitse politikus (* [[1897]]). * 1 Mei – [[Hans Krebs]], Duitse generaal (* [[1898]]). * [[24 Mei]] – [[Robert Ritter von Greim]], Duitse vlieënier en veldmaarskalk (* [[1892]]). * [[31 Mei]] – [[Leonid Pasternak]], Russiese postimpressionistiese skilder (* [[1862]]). * [[Mei]] – [[Heinrich Müller]], die hoof van die [[Gestapo]] (* [[1900]]). * [[17 Julie]] – [[Ernst Busch (veldmaarskalk)|Ernst Busch]], Duitse veldmaarskalk tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] (* [[1885]]). * [[30 Julie]] – [[Anton van Wouw]], Suid-Afrikaanse beeldhouer (* [[1862]]). * [[10 Augustus]] – [[Robert Goddard]], Amerikaanse vuurpylpionier (* [[1882]]). * [[8 September]] – [[Elsie van Broekhuizen]], Suid-Afrikaanse predikantsvrou en kleindogter van [[Paul Kruger]] (* [[1880]]). * [[26 September]] – [[Béla Bartók]], Hongaarse komponis (* [[1881]]). * [[15 Oktober]] – [[Pierre Laval]], voormalige eerste minister van [[Frankryk]] (* 1883). * [[19 Oktober]] – [[Richard Stuttaford]], Suid-Afrikaanse kabinetsminister en sakeman (* [[1870]]). * [[26 November]] – [[Dwight F. Davis]], die stigter van die ''Davis Cup'' (* [[1879]]). * [[10 Desember]] – August Vermeylen (73), Vlaams-Belgiese skrywer. [[Kategorie:1945| ]] [[Kategorie:20ste eeu]] chksay36nbmr02ekjwbmxoouvmj6rqv 0 492 2516603 2494744 2022-08-01T05:40:43Z Oesjaar 7467 /* Geboortes */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Mustafa Kemal Atatürk and Edward VIII.jpg|teks=[[Mustafa Kemal Atatürk]] van Turkye met koning [[Edward VIII van die Verenigde Koninkryk|Eduard VIII]]}} Die '''jaar 1936''' was 'n [[skrikkeljaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Woensdag]] begin het. Dit was die 36ste jaar van die [[20ste eeu]] n.C. In teenstelling met [[gewone jaar|gewone jare]] het die jaar 366 dae en 'n [[29 Februarie]] gehad. == Gebeure == * Voltooiing van die [[Golden Gate-brug]] in [[San Francisco]] ([[Verenigde State]]). * [[Johannesburg]] vier sy Goue Eeufees. * Februarie – Die [[Duitsland|Duitse]] motorvervaardiger [[Mercedes-Benz]] stel sy [[Mercedes-Benz W136|170 V-sedan (W136)]] bekend. * [[6 Februarie|6]]-[[16 Februarie]] – Die vierde [[Olimpiese Winterspele 1936|Olimpiese Winterspele]] word in [[Garmisch-Partenkirchen]], [[Duitsland]], aangebied. * [[30 Junie]] – die roman ''Gone with the Wind'' word deur [[Margaret Mitchell]] uitgegee. * [[17 Julie]] – Die [[Spaanse Burgeroorlog]], wat tot [[1939]] sou duur, begin met 'n militêre staatsgreep deur die regse nasionaliste onder generaal [[Francisco Franco]] in Spaans-Marokko. * [[1 Augustus]] – Die [[Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie]] (SAUK) kom tot stand. * 1-[[16 Augustus]] – Die elfde [[Olimpiese Somerspele 1936|Olimpiese Somerspele]] word in [[Berlyn]], [[Duitsland]], aangebied. * [[25 November]] – Die [[Anti-Kominternpakt]] word deur Duitsland en Japan geteken. * [[11 Desember]] – [[Edward VIII van die Verenigde Koninkryk|Edward VIII]] se abdikasie as koning van die [[Verenigde Koninkryk]] tree in werking. == Geboortes == * [[8 Januarie]] – [[Ferdi Hartzenberg]], Suid-Afrikaanse politikus († [[2021]]). * [[10 Januarie]] – [[Stephen E. Ambrose]], [[Amerikaanse]] [[geskiedkundige]] en biograaf van twee voormalige V.S. presidente († [[2002]]). * [[22 Januarie]] – [[Clive Derby-Lewis]], Suid-Afrikaanse politikus († [[2016]]). * [[11 Februarie]] – [[Burt Reynolds]], Amerikaanse akteur, rolprentregisseur en -vervaardiger († [[2018]]). * [[20 Februarie]] – [[Marj Dusay]], 'n Amerikaanse aktrise († [[2020]]). * [[22 Februarie]] – [[Jans Rautenbach]], Suid-Afrikaanse draaiboekskrywer, film-vervaardiger en regisseur († [[2016]]). * [[29 Februarie]] – [[Alex Rocco]], Amerikaanse akteur († [[2015]]). * [[4 Maart]] – [[Jim Clark]], Skotse F1-renjaer († [[1968]]). * [[11 Maart]] – [[Antonin Scalia]], regter van die hooggeregshof van die Verenigde State († [[2016]]). * [[18 Maart]] – [[Frederik Willem de Klerk]], Suid-Afrikaanse politikus ([[Nasionale Party]]) en laaste blanke [[President van Suid-Afrika|staatspresident]] († [[2021]]). * [[19 Maart]] – [[Ken Higgins]], Suid-Afrikaanse pianis († [[2016]]). * [[24 April]] – [[Jill Ireland]], Britse aktrise († [[1990]]). * [[29 April]] – [[Zubin Mehta]], Indiese musikant. * [[2 Mei]] – [[Engelbert Humperdinck (sanger)|Engelbert Humperdinck]], Amerikaanse sanger * [[3 Junie]] – [[Colin Meads]], Nieu-Seelandse rugbyspeler († [[2017]]). * [[9 Junie]] – [[Pieter Pieterse]], Afrikaanse skrywer († [[2002]]). * [[17 Junie]] – [[Samuel Pauw]], Suid-Afrikaanse modernistiese en postmodernistiese argitek († [[2016]]). * [[22 Junie]] – [[Kris Kristofferson]], Amerikaanse akteur en komponis. * [[2 Julie]] – [[Rex Gildo]], Duitse akteur en popsanger († [[1999]]). * [[25 Julie]] – [[Glenn Murcutt]], [[Australië|Australiese]] argitek. * [[1 Augustus]] – [[Yves Saint Laurent]], Franse [[mode-ontwerper]] († [[2008]]). * [[18 Augustus]] – [[Robert Redford]], Amerikaanse akteur. * [[24 Augustus]] – [[Mof Myburgh]], [[Springbokke|Springbokrugbyspeler]] († [[2012]]). * [[29 Augustus]] – [[John McCain]], Amerikaanse politikus († [[2018]]). * [[26 September]] – [[Winnie Madikizela-Mandela]], [[Apartheid|anti-apartheidsaktivis]] en gewese vrou van [[Nelson Mandela]] († [[2018]]). * 26 September – [[Luis Fernando Verissimo]], [[Brasilië|Brasiliaanse]] skrywer. * [[2 Oktober]] − [[Sandra Seacat]], Amerikaanse aktrise en leermeesteres. * [[3 Oktober]] − [[Steve Reich]], Amerikaanse komponis van ''minimal music'' (minimalistiese musiek). * [[26 Oktober]] – [[Shelley Morrison]], 'n Amerikaanse aktrise en vervaardiger († [[2019]]). * [[26 November]] – [[Min Shaw]], Suid-Afrikaanse [[sanger]]es. * [[3 Desember]] – [[Mary Alice]], Amerikaanse aktrise († [[2022]]). * [[4 Desember]] – [[Joe Nhlanhla]], Suid-Afrikaanse ANC-[[politikus]] († [[2008]]). * [[7 Desember]] – [[Wim Bosman]], strokiesprentkunstenaart (†[[2019]]). * [[16 Desember]] – [[Nigel Weiss]], Suid-Afrikaanse sterrekundige en wiskundige († [[2020]]). * [[17 Desember]] – Jorge Mario Bergoglio (later [[Pous Franciscus I]]), 266ste [[pous]] van die [[Rooms-Katolieke Kerk]]. * [[21 Desember]] – [[Adam Small]], Afrikaanse digter en dramaturg († [[2016]]). * [[23 Desember]] – [[James Stacy]], Amerikaanse akteur († 2016). * [[24 Desember]] – [[Pieter Spaarwater]], rubriekskrywer, motorredakteur en omroeper († [[2020]]) * [[27 Desember]] – [[Ena Murray]], Afrikaanse skryfster († [[2015]]). * [[29 Desember]] – [[Mary Tyler Moore]], Amerikaanse aktrise en komediant († [[2017]]). == Sterftes == * [[12 Januarie]] – [[Frederick Charles Kolbe]], 'n Suid-Afrikaanse Katolieke geleerde, digter, skrywer, filosoof en plantkundige (* [[1854]]). * [[18 Januarie]] – [[Rudyard Kipling]], Engelse skrywer en digter (* [[1865]]). * [[20 Januarie]] – [[George V van die Verenigde Koninkryk|George V]], koning van [[Groot-Brittanje]] (* 1865). * [[22 Januarie]] – [[Jan Volschenk]], Suid-Afrikaanse skilder (* [[1853]]). * [[16 Maart]] – [[Marguerite Durand]], 'n Franse verhoogaktrise, joernalis, en 'n leidende suffragette (* [[1864]]). * [[29 Maart]] – [[Eugene Marais]], [[Suid-Afrikaanse]] skrywer en digter (* [[1871]]). * [[5 Junie]] – [[Ida Darling]], Amerikaanse aktrise (* [[1880]]). * [[14 Junie]] – [[G. K. Chesterton]], Engelse skrywer, teoloog, filosoof, dramaturg, joernalis, redenaar, literatuur- en kunskritikus, biograaf en Christelike apologeet (* [[1874]]). * [[2 Julie]] – [[Lionel Phillips]], Suid-Afrikaanse mynboumagnaat en politikus (* [[1855]]). * [[8 Julie]] – [[Samuel Cronwright]], Suid-Afrikaanse politikus, boer en skrywer (* [[1863]]). * [[24 Julie]] – Sir [[Arnold Theiler]], Suid-Afrikaanse bakterioloog (* [[1867]]). * [[2 Augustus]] – [[Louis Blériot]], [[Franse]] ontdekker en ingenieur (* [[1872]]). * [[16 September]] – Sir [[James Molteno]], die laaste [[speaker]] van die Kaapse Wetgewer en die eerste van die [[Volksraad van die Unie van Suid-Afrika|Unie-Volksraad]] (* [[1865]]). [[Kategorie:1936| ]] [[Kategorie:20ste eeu]] in8ilgg8yn96bapzeak9otunbzf6opr 0 495 2516369 2508194 2022-07-31T12:11:11Z Sobaka 328 /* Sterftes */ bywerk wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Bundesarchiv Bild 183-1987-0703-506, Adolf Hitler vor Rundfunk-Mikrofon.jpg|teks=Die nuwe Führer}} Die '''jaar 1933''' was 'n [[gewone jaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Sondag]] begin het. Dit was die 33ste jaar van die [[20ste eeu]] n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae gehad. == Gebeure == * [[5 Januarie]] – Bouwerk begin aan die [[Golden Gate-brug]] in [[San Francisco]]baai. * [[30 Januarie]] – [[Adolf Hitler]] word rykskanselier van die [[Duitse Ryk]]. * [[8 Februarie]] – Die [[Boeing 247]] onderneem sy eerste vlug. * [[19 April]] – [[Franklin D. Roosevelt]] kondig aan dat die [[VSA]] weg beweeg van die [[goudstandaard]]. * [[26 April]] – Die [[Gestapo]] word in [[Duitsland]] gevorm. * [[8 Julie]] – Die eerste [[rugby]]toets tussen die [[Australië nasionale rugbyspan|Wallabies]] van [[Australië]] en die [[Springbokke]] van [[Suid-Afrika]] word op [[Nuwelandstadion|Nuweland]] in [[Kaapstad]] gespeel. * [[20 Julie]] – [[Pous Pius XI]] sluit 'n konkordaat met [[Duitsland]]. * [[27 Augustus]] – Die eerste volledige [[Bybel]] in [[Afrikaans]] word in gebruik geneem. * [[25 September]] – Die [[Afsluitdyk]] word in [[Nederland]] amptelik geopen. * [[Chicago]] tree as gasheerstad van die ''Century of Progress''-wêreldtentoonstelling op. == Geboortes == * [[9 Januarie]] – [[Wilbur Smith]], Zambiesgebore Suid-Afrikaanse romanskrywer († [[2021]]). * [[17 Januarie]] – [[Dalida]], Franse sangeres en aktrise († [[1987]]). * [[31 Januarie]] – [[Bernardo Provenzano]], Italiaanse mafioso († [[2016]]). * [[10 Maart]] – [[Allister Sparks]], Suid-Afrikaanse koerantman († 2016). * [[15 Maart]] – [[Ruth Ginsburg]], Amerikaanse advokaat en regter van die Verenigde State se Hooggeregshof († [[2020]]). * [[19 Maart]] – [[Philip Roth]], Amerikaanse romanskrywer († [[2018]]). * [[23 Maart]] – [[Norman Bailey]], Engelse operasanger. * [[28 Maart]] – [[Cobus Rossouw]], Suid-Afrikaanse akteur. * [[12 April]] – [[Montserrat Caballé]], Spaanse operasangeres († [[2018]]). * [[15 April]] – [[Elizabeth Montgomery]], Amerikaanse aktrise († [[1995]]). * [[19 April]] – [[Jayne Mansfield]], Amerikaanse aktrise († [[1967]]). * [[26 April]] – [[Carol Burnett]], Amerikaanse sangeres en aktrise. * [[3 Mei]] – [[James Brown]], [[VSA|Amerikaanse]] [[musikant]], [[sanger]] en liedjieskrywer sanger († [[2006]]). * [[23 Mei]] – [[Joan Collins]], [[Engeland|Engelse]] [[aktrise]] en rolprentvervaardiger. * [[19 Mei]] – [[Edward de Bono]], Maltees gebore skrywer († [[2021]]). * [[24 Mei]] – [[Cecile Cilliers]], Suid-Afrikaanse joernalis en skryfster († [[2018]]). * [[25 Mei]] – [[Lionel Wilson]], Suid-Afrikaanse [[Springbokke|Springbokrugbyspeler]] († [[2017]]). * [[8 Junie]] – [[Derek Newark]], Engelse film[[akteur]] († [[1998]]). * [[13 Junie]] – [[Verna Vels]], Afrikaanse skryfster en omroeper († [[2014]]). * [[17 Junie]] – [[Christian Ferras]], [[Frankryk|Franse]] [[violis]] († [[1982]]). * [[20 Junie]] – [[Danny Aiello]], Amerikaanse akteur († [[2019]]). * [[26 Junie]] – [[Claudio Abbado]], Italiaanse dirigent († [[2016]]). * [[9 Julie]] – [[Oliver Sacks]], Britse neuroloog en skrywer († [[2015]]). * [[7 Augustus]] – [[Wilma Stockenström]], Suid-Afrikaanse skrywer, vertaler en aktrise. * [[16 Augustus]] – [[Stuart Roosa]], Amerikaanse lugvaart[[ingenieur]] en [[ruimtevaarder]] († [[1994]]) * [[17 Augustus]] – [[Gene Kranz]], Amerikaanse [[lugvaartingenieur]] en [[NASA]] se tweede hoofvlugdirekteur. * [[18 Augustus]] – [[I.D. Lamprecht]], Suid-Afrikaanse skrywer († 2017). * [[2 September]] – [[Ahmed Kérékou]], Beninse politikus en twee keer president van dié land († 2015). * [[10 September]] − [[Karl Lagerfeld]], Duitse modeontwerper, fotograaf en kostuummaker († [[2019]]). * [[14 September]] – [[Hans Faverey]], Nederlandse digter van Surinaamse afkoms († [[1990]]). * [[15 September]] – [[Rubem Alves]], Brasiliaanse teoloog, filosoof, opvoeder, skrywer en psigoanalis († 2014). * [[19 September]] – [[Ingrid Jonker]], Afrikaanse digteres († [[1965]]). * [[29 September]] – [[Samora Machel]], president van [[Mosambiek]] en die leier van [[FRELIMO]] († [[1986]]). * [[27 Oktober]] – [[Jan Hettema]], Olimpiese fietsryer en Springboktydrenjaer († 2016). * [[28 Oktober]] – [[Constand Viljoen]], Hoof van die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] en stigter van die [[Vryheidsfront]] († [[2020]]). * [[3 November]] – [[Florence Ribeiro]], anti-apartheidsaktivis. * 3 November – [[Ken Berry]], Amerikaanse akteur († [[2018]]). * [[19 November]] – [[Larry King]], Amerikaanse televisie-gasheer († [[2021]]). * [[23 November]] – [[Krzysztof Penderecki]], Poolse komponis. * [[17 Desember]] – [[Edmond Schietekat]], Vlaamse [[digter]] († [[1981]]). * [[23 Desember]] – [[Akihito]], 125ste [[keiser van Japan]]. == Sterftes == * [[5 Januarie]] – [[Calvin Coolidge]], 30ste [[President van die Verenigde State]] (* [[1872]]). * [[31 Januarie]] – [[John Galsworthy]], Engelse romanskrywer en dramaturg, [[Nobelprys]]wenner (* [[1867]]). * [[6 Februarie]] – [[Charles Wynand Malan]], Suid-Afrikaanse politikus (* [[1883]]). * [[14 Februarie]] – [[Paul Louw]], Afrikaanse predikant en digter (* [[1890]]). * [[29 Junie]] – [[Roscoe Arbuckle|Fatty Arbuckle]], Amerikaanse akteur, regisseur, en skrywer (* [[1887]]). * [[10 Augustus]] – [[Joel Krige]], [[Speaker]] van die [[Unie van Suid-Afrika]] (* [[1868]]). * [[23 Augustus]] – [[Adolf Loos]], Oostenrykse argitek en invloedryke teoretikus van moderne boukuns (* [[1870]]). * [[23 Oktober]] – [[Cor Delfos]], baanbreker in die Suid-Afrikaanse yster- en staalbedryf (* [[1868]]). * [[29 Oktober]] – [[Rudolph Lewis]], eerste [[Suid-Afrika]]ner wat 'n Olimpiese goue medalje in [[fietsry]] kon wen (* [[1887]]). * [[4 Desember]] – [[Stefan George]], Duitse digter (* [[1868]]). * [[8 Desember]] – [[Karl Jatho]], Duitse vliegtuigpionier (* [[1873]]). * [[26 Desember]] – [[Mary Ann Bevan]], Britse byvertoning akteur en verpleegster (* [[1874]]). [[Kategorie:1933| ]] [[Kategorie:20ste eeu]] pq74wunraln5q5ftdv5b8o3pqohr823 0 523 2516599 2506368 2022-08-01T05:36:10Z Oesjaar 7467 /* Geboortes */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Charles Lindbergh 3c11742u head.jpg|teks=Charles Lindbergh}} Die '''jaar 1927''' was 'n [[gewone jaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Saterdag]] begin het. Dit was die 27ste jaar van die [[20ste eeu]] n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae gehad. == Gebeure == * [[20 Mei]] – Teen 7:52 vm vertrek [[Charles Lindbergh]] vanaf Roosevelt veld in [[Long Island]], [[New York]] op die wêreld se eerste solo ononderbroke vlug oor die [[Atlantiese Oseaan]] (hy land by Le Bourget-vliegveld in [[Parys]] teen 10:22&nbsp;nm die volgende dag). * [[29 Junie]] – Die eerste toetslopie van Wallace Turnbull se verstelbare-hellingshoekskroef vind plaas. * Die moderne Italiaanse koffiemaatskappy, [[Lavazza]], word gestig. == Geboortes == * [[1 Januarie]] – [[Maurice Béjart]], Franse choreograaf († [[2007]]). * [[13 Januarie]] – [[Sydney Brenner]], Suid-Afrikaanse molekulêre bioloog († [[2019]]). * [[17 Januarie]] – [[Eartha Kitt]], Amerikaanse sangeres, danseres en aktrise († [[2008]]). * 17 Januarie – [[Solly Ozrovech]], skrywer van [[Christelik]]e boeke en afgetrede predikant († [[2015]]). * [[21 Januarie]] – [[Johan de Ridder]], Suid-Afrikaanse argitek, ontwerper van vele geboue († [[2013]]). * [[25 Januarie]] – [[Antônio Carlos Jobim]], [[Brasilië|Brasiliaanse]] liedjieskrywer, komponis, sanger, pianis († [[1994]]). * [[20 Februarie]] – [[Sidney Poitier]], Amerikaansgebore akteur, regisseur, skrywer en diplomaat († [[2022]]). * [[25 Februarie]] – [[Carol Brewster]], Amerikaanse aktrise. * [[1 Maart]] – [[Basie Vivier]], [[Suid-Afrika]] se vier-en-twintigste [[Springbokkaptein]] († [[2009]]). * [[6 Maart]] – [[Gabriel García Márquez]], [[Colombia]]anse skrywer († [[2014]]). * [[7 Maart]] – [[James Broderick]], Amerikaanse akteur († [[1982]]). * [[15 Maart]] – [[Ian Player]], Suid-Afrikaanse natuurbewaarder en broer van die gholflegende [[Gary Player]] († 2014). * [[16 Maart]] – [[Wladimir Komarof]], [[Rusland|Russiese]] [[ruimtevaarder]] aanboord [[Soyuz 1]] († [[1967]]). * [[20 Maart]] – [[John Joubert (komponis)|John Joubert]], Suid-Afrikaanse komponis en akademikus († 2019). * [[21 Maart]] – [[Hans-Dietrich Genscher]], Duitse politikus († [[2016]]). * [[27 Maart]] – [[Mstislav Rostropovich]], Russiese musikus († [[2007]]). * [[16 April]] – [[Joseph Alois Ratzinger]] (later [[Pous Benedictus XVI]]), 265ste [[pous]] van die [[Rooms-Katolieke Kerk]]. * [[17 April]] – [[Margot Honecker]], Duitse politikus († 2016). * [[20 April]] – [[Chris Heunis]], Suid-Afrikaanse regter, politikus en lid van die [[Nasionale Party]] († [[2006]]). * [[25 April]] – [[Albert Uderzo]], Franse strokiesprentkunstenaar en skepper van [[Asterix]] († [[2020]]). * [[27 April]] – Coretta King, [[burgerregte]]aktivis en weduwee van die prediker [[Martin Luther King]]. * [[5 Mei]] – [[Pat Carroll (aktrise)|Pat Carroll]], Amerikaanse aktrise († [[2022]]). * [[25 Mei]] – [[Robert Ludlum]], Amerikaanse outeur van rillerromans, bes bekend as skepper van Jason Bourne in die ''Bourne Trilogy''reeks († [[2001]]). * [[8 Junie]] – [[Jerry Stiller]], Amerikaanse akteur († [[2020]]). * [[26 Junie]] – [[Ben Turok]], professor in ekonomie, ANC-aktivis en lid van die parlement († 2019). * 27 Junie – [[Virginia Lee]], Suid-Afrikaanse sangeres van ligte musiek († [[1990]]). * [[4 Julie]] – [[Gina Lollobrigida]], Italiaanse aktrise en fotojoernalis. * [[13 Julie]] – [[Simone Veil]], Franse en Europese staatsvrou († [[2017]]). * [[18 Julie]] – [[Kurt Masur]], Duitse dirigent († 2015). * [[29 Julie]] – [[Harry Mulisch]], Nederlandse skrywer († [[2010]]). * [[10 Augustus]] – [[Vittorio Gregotti]], Italiaanse argitek († [[2020]]). * [[18 Augustus]] – [[Rosalynn Carter]], die Verenigde State se [[Eerste Dame]] tussen 1977 en 1981. * 18 Augustus – [[V.E. d'Assonville]], Suid-Afrikaanse teoloog, historikus en skrywer. * [[23 Augustus]] – [[Dick Bruna]], Nederlandse grafiese ontwerper, tekenaar en skrywer van kinderboeke († 2017). * [[25 September]] – [[Colin Davis]], [[Verenigde Koninkryk|Britse]] [[dirigent]] († 2013). * [[27 September]] – [[Eli Louw]], Suid-Afrikaanse minister van vervoer en tot 1994 Suid-Afrika se laaste wit speaker († 2016). * [[14 Oktober]] – [[Roger Moore]], Engelse akteur († 2017). * [[16 Oktober]] – [[Günter Grass]], Duitse skrywer, beeldhouer, skilder en grafiese kunstenaar († 2015). * [[22 Oktober]] – [[Allan Hendrickse]], Suid-Afrikaanse politikus, prediker en onderwyser († [[2005]]). * [[24 Oktober]] – [[Gilbert Bécaud]], Franse sanger, komponis, pianis en akteur († [[2001]]). * [[9 November]] – [[Carel Boshoff]], stigter van [[Orania]] († [[2011]]). * [[15 November]] – [[George Bizos]], [[Grieke|Grieks]]-Suid-Afrikaanse menseregte- en anti-apartheidsadvokaat († [[2020]]). * [[5 Desember]] – [[Bhumibol Adulyadej]], koning van [[Thailand]] († 2016). * [[6 Desember]] – [[Gé Korsten]], Suid-Afrikaanse sanger († [[1999]]). * [[19 Desember]] – [[Dirk Kotzé]], Suid-Afrikaanse geskiedkundige († [[1992]]). * [[20 Desember]] – [[Kim Young-sam]], [[Suid-Korea]]anse politikus en sewende president van dié land († 2015). * [[25 Desember]] – [[Ram Narayan]], Indiese musikant. * [[25 Desember]] – [[Jan Pickard]], Suid-Afrikaanse rugbyspeler. († [[1998]]). == Sterftes == * [[21 Januarie]] – [[Charles Warren]], Wallieseer en Britse kryger (* [[1840]]) * [[26 Mei]] – [[Annie Visser]], Suid-Afrikaanse mezzo-sopraan (* [[1876]]) * [[22 Junie]] – Sir [[John Fraser]], 'n Suid-Afrikaanse staatsman (* 1840) * [[15 Augustus]] – [[B.B. Comer]], Amerikaanse saaiboer, entrepreneur en Demokratiese politikus (* [[1848]]) * [[25 Augustus]] – [[Elizabeth Maria Molteno]], Suid-Afrikaanse kampvegter vir burger- en vroueregte (* [[24 September]] [[1852]]) * [[14 September]] – [[Isadora Duncan]], Amerikaanse danseres en choreograaf (* [[1877]]) * [[15 September]] – [[Herman Gorter]], Nederlandse digter. (* [[1864]]) * [[2 Oktober]] – [[Svante Arrhenius]], [[Swede|Sweedse]] [[chemikus]], [[fisikus]] en [[Nobelprys vir Chemie|Nobelpryswenner]] (* [[1859]]). * [[10 Oktober]] – [[Gustave Whitehead]], Amerikaanse lugvaartpionier (* [[1874]]). * [[4 November]] – [[Valli Valli]], Engelse aktrise († [[1882]]) * [[10 November]] – [[Cornelis van Boeschoten]],'n Nederlands-Transvaalse onderwyser en [[staatsman]] (* [[1845]]). [[Kategorie:1927| ]] nyvodwfzgh8yinqgjtrtezr1iq9esth 0 579 2516368 2492273 2022-07-31T12:09:29Z Sobaka 328 /* Geboortes */ byvoeging wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Dorslandtrek_seël.jpg|teks=Dorslandtrekseël}} Die '''jaar 1874''' was 'n [[gewone jaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Donderdag]] begin het. Dit was die 74ste jaar van die [[19de eeu]] n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae gehad. == Gebeure == * In [[Suider-Afrika]] begin die [[Dorslandtrek]] deur die [[Kalahari-woestyn]] deur ontevrede [[Boere]] van [[Transvaal]]. Trekkers bereik [[Angola]] in 1905. * In [[Frankryk]] word die [[Mont-Saint-Michel]] [[abdy]] tot 'n historiese monument (''Monument Historique'') verklaar. == Geboortes == * [[1 Januarie]] – [[Gustave Whitehead]], Amerikaanse lugvaartpionier († [[1927]]). * [[4 Januarie]] – [[Josef Suk]], Tsjeggiese komponis, skoonseun van [[Antonín Dvořák]] († [[1935]]). * [[25 Januarie]] – [[W. Somerset Maugham]], Engelse skrywer († [[1965]]). * [[15 Maart]] – Ds. [[Willem Postma]], [[Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika|Gereformeerde]] predikant en Afrikaanse baanbrekerskrywer († [[1920]]). * [[24 Maart]] – [[Harry Houdini]], Amerikaanse towenaar, († [[1926]]) * [[26 Maart]] – [[Robert Frost]], Amerikaanse digter († [[1963]]). * [[7 April]] – [[Charlotte Maxeke]], SA godsdienstige leier, maatskaplike werker en politieke aktivis († [[1939]]). * [[14 April]] – [[Alexander Cambridge, 1ste Graaf van Athlone|Alexander Cambridge]], Britse politikus, 16de Goewerneur-generaal van Kanada (1940–1946) en vierde [[Goewerneur-generaal van Suid-Afrika]] (1924–1930) († [[1957]]). * [[15 April]] – [[Johannes Stark]], Duitse fisikus, [[Nobelprys vir fisika|Nobelpryswenner]] († 1957). * [[23 April]] – Wilhelm Johannes Verwoerd, vader van [[Hendrik Frensch Verwoerd]] († [[28 Augustus]] [[1961]]). * [[25 April]] – [[Guglielmo Marconi]], Italiaanse uitvinder († [[1937]]). * [[9 Mei]] – [[Howard Carter]], Britse argeoloog en egiptoloog († [[1939]]). * [[22 Mei]] – [[Daniël François Malan]], Eerste Minister van Suid-Afrika († [[7 Februarie]] [[1959]]). * [[29 Mei]] – [[G. K. Chesterton]], Engelse skrywer, teoloog, filosoof, dramaturg, joernalis, redenaar, literatuur- en kunskritikus, biograaf en Christelike apologeet († [[1936]]). * [[26 Julie]] – [[Serge Koussevitsky]], [[Russe|Russiesgebore]] [[dirigent]], [[komponis]] en dubbelbasspeler. († [[1951]]). * [[10 Augustus]] – [[Herbert Hoover]], die 31ste [[President van die Verenigde State]] († [[1964]]). * [[16 September]] – P.K. de Villiers, pedagoog, konsertorrelis en skepper van Psalm- en Gesangmelodie († [[1949]]). * [[23 September]] – ’n Span [[Frankryk|Franse]] [[sterrekunde|sterrekundiges]] kom op [[Sint-Pauleiland]] in die [[Franse Suidelike en Antarktiese Gebiede]] in die [[Indiese Oseaan]] aan om die [[Venusoorgang]] waar te neem. * [[10 Oktober]] – [[T.P.N. Coetsee]], Suid-Afrikaanse politikus en merinoteler († [[1959]]). * [[20 Oktober]] – [[Charles Ives|Charles Edward Ives]], Amerikaanse modernistiese komponis († [[1954]]). * [[27 November]] – [[Chaim Weizmann]], Brits-Israelse biochemikus en politikus (president van Israel) († [[1952]]). * [[30 November]] – [[Winston Churchill]], Britse staatsman († [[1965]]). * 30 November – [[Lucy Maud Montgomery]], Kanadese romanskrywer en digter († [[1942]]). *[[20 Desember]] – [[Mary Ann Bevan]], Britse byvertoning akteur en verpleegster († [[1933]]). == Sterftes == * [[21 Januarie]] – [[Anton Bergmann]], skrywer en Vlaamse aktivis (* [[1835]]). * [[8 Maart]] – [[Millard Fillmore]], die dertiende [[President van die Verenigde State]] (* [[1800]]). * [[19 Desember]] – [[Frans Rens]], Vlaamse skrywer (* [[1805]]). [[Kategorie:19de eeu]] [[Kategorie:1874]] p7ij5uno2ccrb4gvqs593y4b0db7jzi 0 1650 2516604 2485012 2022-08-01T05:41:08Z Oesjaar 7467 /* Geboortes */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{DesemberKalender}} '''3 Desember''' is die 337ste dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (338ste in [[skrikkeljaar|skrikkeljare]]). Daar volg nog 28 dae in die res van die jaar. == Gebeure == * [[1334]] – [[Pous Johannes XXII]] trek sy sienings oor die lewe na die dood terug op sy sterfbed. * [[1477]] – [[Giuliano della Rovere]] (later [[Pous Julius II]]) word biskop van Viviers. * [[1818]] – [[Illinois]] word die 21ste [[Deelstate van die Verenigde State van Amerika|deelstaat]] van die [[Verenigde State]]. * [[1904]] – [[Jupiter]] se [[maan]] [[Himalia-groep|Himalia]] word deur Charles Dillon Perrine ontdek. * [[1967]] – Die wêreld se eerste menslike hartoorplanting vind onder leiding van [[Christiaan Barnard|Chris Barnard]] in [[Kaapstad]] plaas. * [[1971]] – [[Indië]] kondig ’n noodtoestand aan nadat [[Pakistan]]se vliegtuie noordwes-Indië aanval in ’n dispuut oor [[Kasjmir]]. * [[1973]] – ''Pioneer 10'' beweeg op 'n afstand van 130&nbsp;000&nbsp;km langs [[Jupiter]] verby en stuur die eerste detailopnames na die [[aarde]]. * [[1984]] – Die [[Bhopal-ramp|Bhopal-gasramp]], die wêreld se ergste nywerheidsongeluk veroorsaak ten minste 18&nbsp;000 sterftes in die [[Indië|Indiese]] stad [[Bhopal]]. * [[1999]] – Die Mars-poollandingstuig bereik [[Mars]] en verdwyn. == Geboortes == * [[1368]] – [[Karel VI van Frankryk]], koning van [[Frankryk]] († [[1422]]) * [[1736]] – [[Abraham Josias Sluysken]], waarnemende kommissaris aan die Kaap voor die eerste Britse besetting († [[1799]]). * [[1797]] – [[Andrew Smith (dierkundige)|Andrew Smith]], Skotse [[dierkundige]] in Suid-Afrika († [[1872]]). * [[1800]] – [[France Prešeren]], Sloweense digter († [[1849]]). * [[1812]] – [[Hendrik Conscience]], Vlaamse skrywer († [[1883]]). * [[1843]] – [[William Forbes Gatacre]], Britse generaal tydens die [[Tweede Vryheidsoorlog]] († [[1906]]). * [[1857]] – [[Joseph Conrad]], Engelse skrywer († [[1924]]). * [[1864]] – [[Herman Heijermans]], Nederlandse skrywer († [[1924]]). * [[1909]] – [[Wim Hartman]], Afrikaanse skrywer († [[1966]]). * [[1936]] – [[Mary Alice]], Amerikaanse aktrise († [[2022]]). * [[1948]] – [[Ozzy Osbourne]], Engelse sanger. * [[1952]] – [[Mel Smith]], Britse skrywer, akteur en regisseur († [[2013]]). * [[1954]] – [[Etienne van Heerden]], Suid-Afrikaanse skrywer. * [[1955]] – [[Bruce Fordyce]], Suid-Afrikaanse maraton- en ultramaratonatleet. * [[1976]] – [[Mark Boucher]], Suid-Afrikaanse krieketspeler en -afrigter. == Sterftes == * [[311]] – [[Diocletianus]], [[keiser]] van die [[Romeinse Ryk]] (* [[244]]). * [[1154]] – [[Pous Anastasius IV]], 168ste [[pous]] van die [[Rooms-Katolieke Kerk]] (* onbekend). * [[1948]] – [[Jannie Hofmeyr]], Suid-Afrikaanse geleerde en politikus (* [[1894]]). * [[1967]] – [[Denise Darvall]], hartskenker vir die eerste menslike hartoorplanting (* [[1942]]). * [[2001]] – [[Marike de Klerk]], eerste vrou van die voormalige [[Staatspresident van Suid-Afrika]], [[F.W. de Klerk]] (* [[1937]]). * [[2018]] – [[Justin Cartwright]], Britse skrywer (* [[1945]]). == Vakansies, vierings, en waarnemingsdae == * Geen == Gepubliseer == ===Teologie=== * [[1740]] – Ubi Primum, Oor die pligte van biskoppe, deur [[Pous Benedictus XIV]]. * [[1749]] – Inter praeteritos, Oor die komende Heilige Jaar, deur Pous Benedictus XIV. * [[1839]] – In Supremo Apostolatus, Teen slawehandel, deur [[Pous Gregorius XVI]]. {{commonskat|3 December}} [[Kategorie:Desember]] mg1ehrskneycs1ymk60d9c2qpelmvr4 0 1787 2516371 2504750 2022-07-31T12:12:33Z Sobaka 328 /* Sterftes */ bywerk wikitext text/x-wiki <br />{{DesemberKalender}} '''26 Desember''' is die 360ste dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (361ste in [[skrikkeljaar|skrikkeljare]]). Daar volg nog 5 dae in die res van die jaar. == Gebeure == [[Lêer:Mariecurie.jpg|duimnael|regs|180px|Marie Curie]] * [[212]] – [[Caracalla]] vermoor sy broer [[Gera]] en word keiser van [[Rome]]. * [[795]] – [[Pous Leo III]] volg [[Pous Adrianus I]] op. * [[1527]] – [[Giovanni Angelo Medici]] (later [[Pous Pius IV]]) vestig hom in Rome. * [[1790]] – [[Lodewyk XVI van Frankryk]] gee sy toestemming aan die Siviele Grondwet van die Geloofstand gedurende die [[Franse Rewolusie]]. * [[1898]] – [[Pierre Curie|Pierre]] en [[Marie Curie]] kondig die ontdekking van 'n nuwe element aan, wat later [[radium]] genoem word. * [[1943]] – [[Tweede Wêreldoorlog]]: Die [[Slag van Noord-Kaap]] ([[Noorweë]]) vind plaas en die ''[[Scharnhorst]]'' word gekelder. * [[1966]] – Die eerste Kwanzaa word gevier deur Maulana Karenga, 'n professor by die California State University, [[Long Beach]]. * [[1986]] – Die eerste lang-lopende Amerikaanse [[televisie|TV]]-sepie, ''Search for Tomorrow'', se laaste episode vertoon ná 35 jaar op die lug. * [[2004]] – 'n [[Aardbewing]] van 9.0 langs die weskus van [[Indonesië]] ontketen 'n verwoestende [[tsoenami]] met meer as 310&nbsp;000 sterftes in Indonesië, [[Thailand]], [[Maleisië]], [[Bangladesj]], [[Indië]], [[Sri Lanka]], die [[Maledive]] en [[Somalië]]. == Geboortes == * [[1194]] – [[Keiser Frederik II]], [[Duitsers|Duitse]] koning en keiser van die [[Heilige Romeinse Ryk]] († [[1250]]). * [[1537]] – [[Albrecht van Nassau-Weilburg]], graaf van Nassau-Weilburg († [[1593]]). * [[1682]] – [[Calico Jack]], [[Engeland|Engelse]] [[seerower]] wat in die vroeë [[18de eeu]] in die [[Bahamas]] en [[Kuba]] werksaam was († [[1720]]) * [[1770]] – [[Pierre Cambronne]], Franse generaal onder Napoleon Bonaparte († [[1842]]). * [[1771]] – [[Julie Clary]], Franse vrou van Jozef Bonaparte († [[1845]]). * [[1777]] – [[Lodewijk II van Hessen-Darmstadt]], Duitse groothertog († [[1848]]). * [[1791]] – [[Charles Babbage]], Engelse wiskundige, filosoof, uitvinder en meganiese ingenieur († [[1871]]). * [[1803]] – [[Friedrich Reinhold Kreutzwald]], Duits-Baltiese digter († [[1882]]). * [[1826]] – [[Martinus Nijhoff]], Nederlandse uitgewer († [[1894]]). * [[1890]] - [[Jozef Cantré]], Belgiese beeldhouer († 1957). * [[1893]] – [[Mao Zedong]], [[Volksrepubliek China|Kommunistiese Chinese]] politikus en partyleier († [[1976]]). * [[1897]] – [[Willy Corsari]], Nederlandse skryfster van jeuglektuur, romans, speurverhale, kortverhale en toneelstukke († [[1998]]) * [[1903]] – [[Elisha Cook Jr.]], Amerikaanse akteur († [[1995]]). * [[1934]] – [[Matt Zimmerman (akteur)|Matt Zimmerman]], Kanadese akteur († [[2022]]). * [[1939]] – [[Phil Spector]], Amerikaanse [[musiekprodusent]] († [[2021]]). * [[1940]] – [[Marzanne Leroux-Van der Boon]], Afrikaanse skrywer. == Sterftes == * [[268]] – [[Pous Dionisius]], die 25ste [[pous]] van die [[Rooms-Katolieke Kerk]] (* onbekend). * [[418]] – [[Pous Zosimus]], die 41ste pous van die Rooms-Katolieke Kerk (* onbekend). * [[1760]] – [[Hendrik Swellengrebel]], die eerste [[VOC]]-goewerneur van die [[Kaapkolonie]] wat plaaslik gebore is (* [[1700]]). * [[1933]] – [[Mary Ann Bevan]], Britse byvertoning akteur en verpleegster (* [[1874]]). <!-- .......ROOI SKAKELS hieronder........... * [[1837]] – [[Martinus van Marum]], Nederlandse arts en chemikus * [[1940]] – [[Ludo van Bronkhorst Sandberg]], Nederlandse politikus. * [[1966]] – [[Ina Boudier-Bakker]], Nederlandse skrywer. * 1966 – [[Herbert Otto Gille]], Duitse generaal. * [[1969]] – [[Josef Hromádka]], Tsjeggiese teoloog. * 1972 – [[Clemens van Lamsweerde]], Nederlandse baron, juris en kunstenaar. * 1972 – [[Gra Rueb]], Nederlandse beeldhouer en medailleur. --> * [[1972]] – [[Harry S. Truman]], Amerikaanse politikus, staatsman en 33ste [[President van die Verenigde State]] (* [[1884]]). * [[2006]] – [[Gerald Ford]], 38ste President van die Verenigde State (* [[1913]]). * [[2021]] – [[Desmond Tutu]], Suid-Afrikaanse kerkleier en anti-apartheidaktivis (* [[1931]]). == Vakansies, vierings, en waarnemingsdae == * [[Welwillendheidsdag]] * Sint Stefanusdag * ''Wren's Day'' in [[Ierland]]. * ''Tweede Kerstdag'' in [[Nederland]]. * Feesdag van [[Pous Zosimus]] in die Rooms-Katolieke Kerk. {{commonskat|26 December}} [[Kategorie:Desember]] 44rbobdreejj5xgiq38wgjn7m2xtxef 0 1789 2516575 2508170 2022-07-31T20:20:25Z 107.204.186.13 /* Geboortes */Nichols sterf 2.022. wikitext text/x-wiki {{DesemberKalender}} '''28 Desember''' is die 362ste dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (363ste in [[skrikkeljaar|skrikkeljare]]). Daar volg nog 3 dae in die res van die jaar. [[Lêer:C Louis Leipoldt.jpg|duimnael|regs|160px|Geboortedag van die digter, C. Louis Leipoldt.]] == Gebeure == * [[418]] – [[Pous Bonifatius I]] volg [[Pous Zosimus]] op. * [[1065]] – Die [[Westminster-abdy]], gebou deur [[Eduard die Belyer]] tussen 1045 en 1050, word ingewy. * [[1478]] – Veldslag van Giornico, 175 soldate van die Switserse Bondgenootskap en 600 boere uit die Livinio-vallei oorwin 'n groot oormag van 10 000 soldate van [[Milaan]]. * [[1835]] – Osceola lei sy Seminoolvegters in [[Florida]] en begin die Tweede Seminooloorlog teen die [[VSA]] Leër. * [[1836]] – [[Spanje]] erken [[Meksiko]] se onafhanklikheid. * [[1846]] – [[Iowa]] word die 29ste [[Deelstate van die Verenigde State van Amerika|deelstaat]] van die [[Verenigde State]]. * [[1879]] – Die middelste deel van die Tay Treinbrug in [[Dundee]], [[Skotland]] sak ineen terwyl 'n trein daaroor beweeg, waarin 75 mense sterf. * [[1895]] – Geskiedenis van die [[rolprent]]: Die [[Auguste en Louis Lumière|Lumière broers]] vertoon bewegende prente aan 'n betalende gehoor vir die eerste keer. * [[1909]] – Eerste vliegtuigvlug in Suid-Afrika (en ook Afrika) onderneem deur [[Albert Kimmerling]] by die Nahoon perdereisiesbaan in [[Oos-Londen]]. * [[1999]] – Saparmurat Niyazov word President vir Lewe geproklameer in [[Turkmenistan]]. == Geboortes == * [[1855]] – [[Hermann Wilhelm Rudolf Marloth|Rudolf Marloth]], Suid-Afrikaanse chemikus en [[plantkundige]], na wie die bergaalwyn (''[[Aloe marlothii]]'') genoem is († [[1931]]). * [[1856]] – [[Woodrow Wilson]], 28ste [[President van die Verenigde State]] († [[1924]]). * [[1880]] – [[C. Louis Leipoldt]], Afrikaanse digter († [[1947]]). * [[1897]] – [[Iwan Konef]], Sowjetmaarskalk in die [[Rooi Leër]] († [[1973]]). * [[1926]] – [[F.F. Odendal]], Afrikaanse taalkundige en [[leksikograaf]] († [[2013]]) * [[1932]] – [[Nichelle Nichols]], [[Verenigde State|Amerikaanse]] aktrise en vervaardiger (s. [[2022]]). * [[1944]] – [[Kary Mullis]], Amerikaanse [[Biochemie|biochemikus]] († [[2019]]). * 1944 – [[John Komlos]], Amerikaanse ekonomiese historikus. * [[1947]] – [[Mamphela Ramphele]], Suid-Afrikaanse voormalige anti-apartheidsaktivis/politikus, [[dokter]], akademikus. * [[1954]] – [[Denzel Washington]], Amerikaanse akteur. * [[1960]] – [[Chad McQueen]], Amerikaanse akteur en vervaardiger. * [[1969]] – [[Linus Torvalds]], Finse rekenaarwetenskaplike en skepper van [[Linux]]. * [[1978]] – [[Aisleyne Horgan-Wallace]], Engelse tv-persoonlikheid, model en rubriekskrywer. == Sterftes == * [[1447]] – [[Gil Sanches Muñoz y Carbon]], biskop van Valencia, voorheen [[Teenpous Clemens VIII]] (* [[1369]]). * [[1503]] – [[Piero di Lorenzo de' Medici]], heerser van Florence vanaf 1492 tot sy ballingskap in 1494 (* [[1472]]). * [[1694]] – Koningin [[Maria II van Engeland]] (* [[1662]]). * [[1797]] – Brigadier-generaal Mathurin-Léonard Duphot, van Frankryk, sterf tydens 'n rebelse opstand (* [[1769]]). * [[1890]] – ds. [[Dirk Postma]], grondlegger van die [[Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika]] (* [[1818]]). * [[1931]] – [[Curt von François]], stigter van [[Windhoek]], [[Namibië]] (* [[1852]]). * [[1937]] – [[Maurice Ravel]], Franse komponis (* [[1875]]). * [[2003]] – [[Rykie van Reenen]], Afrikaanse joernalis (* [[1923]]). * [[2009]] – [[Dirk de Villiers]], Suid-Afrikaanse rolprentmaker en akteur (* [[1924]]). * [[2015]] – [[Chris Barnard (skrywer)|Chris Barnard]], befaamde Afrikaanse skrywer en rolprentmaker (* [[1939]]). * 2015 – [[Ian Murdock]], Amerikaanse [[sagtewareontwikkelaar]] wat die [[Debian]] projek begin het (* [[1973]]). * [[2016]] – [[Judith Mason]], Suid-Afrikaanse kunstenaar (* [[1938]]). * [[2016]] – [[Debbie Reynolds]], Amerikaanse aktrise (* [[1932]]). * [[2020]] – Armando Manzanero, Mexikaanse sanger (* [[1935]]). == Vakansies, vierings, en waarnemingsdae == {{commonskat|28 December}} [[Kategorie:Desember]] gp1ia6iyr1p1wpuezi8euk882sds4oi 0 2130 2516600 2506324 2022-08-01T05:36:46Z Oesjaar 7467 /* Geboortes */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{MeiKalender}} '''5 Mei''' is die 125ste dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (126ste in [[skrikkeljaar|skrikkeljare]]). Daar volg nog 240 dae in die jaar. == Gebeure == * [[200]] – In China sterf generaal Sun Ce van die [[Han-dinastie]], nadat hy tydens 'n jagtog dodelik beseer is. Voordat hy sterf benoem hy sy broer Sun Quan (182–252) as sy opvolger. * [[553]] – Die [[Tweede Konsilie van Konstantinopel]] vind plaas. * [[1260]] – [[Kublai Khan]] word na die dood van sy broer [[Möngke Khan|Mongke]] tot heerser van die [[Mongoolse Ryk|Mongoolse ryk]] verkies. Sy broer Arigkbugha Khan en sy aanhangers kom in opstand teen sy verkiesing. * [[1292]] – Hertog Adolf van Nassau word in [[Aken]] tot Romeins-Duitse koning verkies nadat hy groot beloftes aan die koer-vorste maak. * [[1313]] – [[Pous Clemens V]] verklaar [[Pous Celestinus V]] heilig. * [[1389]] – Die Romeins-Duitse koning Wenzel van die huis Luxemburg onderteken in Eger die Vrede van Eger. Die Swabiese bond van stede word verbied wat tans oorlog teen die hertoë in Suid-Duitsland gevoer het. * [[1521]] – Die Verdrag van Ewige Vrede tussen [[Frankryk]] en die Switserse Bondgenootskap word uitgebrei tot 'n nie-aanvals- en verdedigingsverdrag tussen [[Switserland]] en Frankryk. Die Franse koning word toegelaat om tot 16 000 huursoldate in Switserland te werf. * [[1525]] – [[Martin Luther]], wat tot dusver met die saak van die opstandige boere tydens die [[Duitse Boereoorlog]] gesimpatiseer het, distansieer homself van die opstandiges in die geskrif ''Wider die Mordischen und Reubischen Rotten der Bawren,'' na die bloedbad van Weinberg. * [[1592]] – Imjin-oorlog: In die seeslag van Okpo naby die Koreaanse eiland Geojedo oorwin die Koreaanse vloot die Japannese vloot. * [[1645]] – [[Dertigjarige Oorlog|Dertigjarige-oorlog]]: Franz von Mercy oorwin die Franse troepe onder Henri de Turenne, met 'n heelwat kleiner mag, tydens die slag by Herbsthausen, nadat sy troepe se bewegings die Franse onkant vang. * [[1739]] – Die Persiese troepe onder Nadir Shah verlaat die Indiese stad [[Delhi]] nadat hulle dit vir etlike weke geplunder het. Naas duisende slawe word die pou-troon en die diamant bekend as die [[Koh-i-noor]] uit die [[Mogolryk]] na [[Persië]] weggevoer. * [[1749]] – [[Pous Benedictus XIV]] publiseer ''Peregrinantes'' waarin die Heilige Jaar 1750 geproklameer word. * [[1762]] – [[Sewejarige Oorlog|Sewejarige-oorlog]]: [[Pruise]] en [[Rusland]] sluit die vrede van Sint Petersburg. Die vrede is moontlik nadat Tsaar [[Pieter III van Rusland]] Russiese heerser word na die dood van sy tante [[Elisabeth van Rusland]]. Tsaar Pieter was ´n groot bewonderaar van [[Frederik II van Pruise]]. * [[1809]] – Die Switserse kanton [[Aargau]] ontneem [[Jood|Jode]] hulle burgerskap. * [[1824]] – [[Pous Leo XII]] publiseer ''Ubi Primum'' oor sy pontifikaat en die pligte van biskoppe. * [[1827]] – Na die dood van sy broer Friedrich August I word Anton I tot koning van Sakse gekroon. * [[1835]] – In [[België]] word 'n treinspoor tussen [[Brussel]] en [[Mechelen]] geopen, die eerste treinspoor in kontinentale [[Europa]]. * [[1862]] – Die [[Mexico|Mexikaanse]] weermag verslaan die [[Frankryk|Franse]] weermag in die Slag van Puebla (op [[Mei 9|9 Mei]] is hierdie dag verklaar as die Cinco de mayo-vakansiedag). * [[1912]] – Die [[Olimpiese Somerspele 1912|1912 Somer Olimpiese Spele]] open in [[Stockholm]], [[Swede]]. * [[1916]] – 'n Groot vloed tref die [[Baviaanskloofrivier|Baviaanskloof]], die [[Campbell-monument]] word opgerig ter ere van die slagoffers. * [[1916]] – [[Amerikaanse Weermag]] val die [[Dominikaanse Republiek]] binne. * [[1918]] – Finse Burgeroorlog: Na die verowering van Viipuris deur die Witleër eindig die burgeroorlog wat op [[27 Januarie]] begin het. Die Finse Bolsjewieke vlug na [[Petrograd]] (voormalig [[Sint Petersburg]]). * [[1922]] – Konstruksie begin aan die Yankee-stadion in ''[[The Bronx]]. * [[1936]] – [[Italië|Italiaanse]] troepe beset [[Addis Abeba]], [[Ethiopië]]. * [[1941]] – Keiser [[Haile Selassie]] keer terug na [[Addis Abeba]]. * [[1942]] – [[Tweede Wêreldoorlog]]: Tydens die slag van Cholm in [[Rusland]] ontset Duitse troepe die stad Cholm wat deur die Russe vir reeds 2015 dae onder beleg geplaas is. * [[1944]] – [[Mahatma Gandhi]] word uit die gevangenis vrygelaat. * [[1945]] – Tweede Wêreldoorlog: Die opstand van Praag begin. Die Tsjeggiese burgers van [[Praag]] kom in opstand teen die Duitse besetting. Op 6 Mei die [[Rooi Leër|Rooi-leër]] die Operasie Praag ("Prager Operation"). * 1945 – Tweede Wêreldoorlog: Die oorgawe van die Duitse troepe in Noordwes-Duitsland, [[Denemarke]] en die [[Nederlande]] begin. * 1945 – Tweede Wêreldoorlog: Mauthausen [[konsentrasiekamp]] en die kampe in Gusen word deur die 11de Amerikaanse pantserdivisie bevry. Dit is die laaste konsentrasiekamp in die [[Duitse Ryk]] wat bevry word. * 1945 – Tweede Wêreldoorlog: [[Kanada|Kanadese]] troepe ontset die stad [[Amsterdam]] van Duitse besetting na die Duitse kapitulasie in werking getree het * [[1949]] – Die [[Raad van Europa]] word gevorm. * [[1950]] – [[Bhumibol Adulyadej]] gekroon as koning Rama IX van [[Thailand]]. * [[1954]] – Generaal Alfredo Stroessner neem d.m.v. 'n [[staatsgreep]] die bewind in [[Paraguay]] oor. * [[1955]] – [[Wes-Duitsland]] verkry volle soewereiniteit. * [[1961]] – [[Alan Shepard]] word die eerste [[Verenigde State|Amerikaner]] wat 'n [[ruimtevaart]] meemaak in [[Mercury-Redstone 3]]. Sy ruimtevaart duur 15 minute, minder as 'n volledige omwenteling. * [[1992]] – Die rekenaarspeletjie ''Wolfenstein 3D'' word uitgereik. * [[2000]] – Alle tradisionele planete word in 'n reguit lyn gesien vanaf die aarde, ([[Mercurius (planeet)|Mercurius]], [[Venus (planeet)|Venus]], [[Mars (planeet)|Mars]], [[Jupiter (planeet)|Jupiter]], [[Saturnus (planeet)|Saturnus]], [[Maan]] en die [[Son]]). == Geboortes == * [[1747]] – [[Leopold II, Heilige Romeinse Keiser]], aartshertog van Oostenryk, hertog van Toskane, koning van Bohemië, Kroasaië en Hongarye († [[1792]]). * [[1813]] – [[Søren Kierkegaard]], Deense filosoof († [[1855]]) * [[1818]] – [[Karl Marx]], Duitse ekonoom en politiese filosoof († [[1883]]) * [[1819]] – [[Stanislaw Moniuszko|Stanisław Moniuszko]], Poolse komponis († [[1872]]) * [[1831]] – [[Gezina Kruger]], tweede vrou van pres. [[Paul Kruger]] († [[1901]]). * [[1846]] – [[Henryk Sienkiewicz]], Poolse skrywer, ontvanger van die [[Nobelprys vir Letterkunde]] [[1905]] († [[1916]]) * [[1913]] – [[Tyrone Power]], Amerikaanse akteur († [[1958]]) * [[1915]] – [[Alice Faye]], Amerikaanse aktrise († [[1998]]) * [[1922]] – [[Anna Elizabeth Botha|Elize Botha]], Suid-Afrikaanse voormalige presidentsvrou († [[1997]]). * 1922 – [[Stephanus Petrus Botha|Fanie Botha]], 'n Suid-Afrikaanse politikus en voormalige Minister van Waterwese en Bosbou († [[2010]]). * [[1927]] – [[Pat Carroll (aktrise)|Pat Carroll]], Amerikaanse aktrise († [[2022]]). * [[1929]] – [[Willie Marais (predikant)|Willie Marais]], NG Kerk predikant en skrywer († [[2014]]). * [[1941]] – [[Eric Burdon]], Britse rock-sanger (''The Animals'', ''War'') * [[1943]] – [[Michael Palin]], komediant (''Monty Python'') * [[1944]] – [[John Rhys-Davies]], [[Wallis|Walliese]] akteur. * [[1950]] – [[Googoosh]], [[Iran]]nese sangeres en aktrise * [[1957]] – [[Richard E. Grant]], Swazi-Engelse akteur. * [[1986]] – [[Bokang Montjane]], Suid-Afrikaanse model en [[Mejuffrou Suid-Afrika|Mej Suid-Afrika 2010]]. == Sterftes == * 200 – Sun Ce, Chinese generaal * 962 – Amelung, biskop van Verden * 969 – Gerberga, Franse koningin * [[1525]] – [[Frederik III van Sakse]], Keurvors van Sakse (* [[1463]]) * [[1705]] – [[Leopold I, Heilige Romeinse Keiser]] (* [[1640]]). * [[1821]] – [[Napoleon I van Frankryk|Napoleon Bonaparte]], keiser van [[Frankryk]] (* [[1769]]). * [[1944]] – [[Bertha Benz]], Duitse motorkarpionier en vrou van [[Karl Benz]] (* [[1849]]) * [[1948]] – [[Austin Roberts]], [[Suid-Afrika]]anse [[dierkunde|dierkundige]] en [[ornitoloog]] (* [[1883]]). * [[2002]] – [[Hugo Banzer]], Boliviaanse politikus, generaal en president van [[Bolivië]] (* [[1926]]). * [[2003]] – [[Walter Sisulu]], anti-apartheid aktivis (* [[1912]]). == Vakansies, vierings, en waarnemingsdae == * [[Denemarke]]: Bevrydingsdag ([[1945]]) * [[Nederland]]: Bevrydingsdag ([[1945]]) * [[Ethiopië]]: Bevrydingsdag ([[1941]]) * [[Noordelike Gebied]], [[Australië]]: Mei Dag * [[Japan]]: Tango no Sekku - Kinderdag (oorspronklik die 'seuns se fees') *[[Meksiko]]: Cinco de Mayo ([[1862]]) * [[Guyana]]: Indiese Immigrasiedag ([[1838]]) * Oorspronklike feesdag van [[Pous Pius V]] in die [[Rooms-Katolieke Kerk]]. In [[1969]] verskuif na [[30 April]]. [[Kategorie:Mei]] 5my1lcckb2a9upd0x7zopnx79ojmz3z 0 2354 2516602 2515909 2022-08-01T05:39:05Z Oesjaar 7467 /* Sterftes */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{JulieKalender}} '''27 Julie''' is die 208ste dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (209de in [[skrikkeljaar|skrikkeljare]]). Daar volg nog 157 dae in die res van die jaar. == Gebeure == * [[1214]] – Slag van Bouvines: Keiser Otto IV verloor. * [[1547]] – [[Pous Paulus III]] stel Charles I de Guise de Lorraine en Giulio della Rovere aan as kardinale. * [[1757]] – [[Pous Benedictus XIV]] verklaar (H)ugo degli Atti salig. * [[1829]] – [[Pous Pius VIII]] stel Cesare Nembrini Pironi Gonzaga, biskop van Ancona en Umana en Remigio Crescini, O.S.B.Cas., biskop van Parma aan as kardinale. * [[1846]] – [[Gioacchino Pecci]] (later [[Pous Leo XIII]]) word aartsbiskop van Perugia. * [[1865]] – 'n Groep van 153 [[Wallis|Walliese]] setlaars kom in die Chubut-vallei in [[Argentinië]] in [[Patagonië]] aan. * [[1890]] – [[Vincent van Gogh]] skiet homself in die bors na 'n worsteling met [[kliniese depressie|depressie]]. * [[1921]] – Navorsers aan die Universiteit van Toronto kondig die ontdekking van die [[hormoon]] [[insulien]] aan. * [[1940]] – [[Tweede Wêreldoorlog]]: [[Nazi-Duitsland|Duitsland]] loods die eerste lugaanval op [[Nantes]], [[Frankryk]]. * [[1953]] – 'n [[Skietstilstand]] beëindig die driejarige [[Korea-oorlog]], wat tot die verdeling van die [[Korea|Koreaanse Skiereiland]] in [[Noord-Korea|Noord-]] en [[Suid-Korea]] lei. * [[1975]] – Weens toenemende spanning in [[Angola]] sluit die [[Verenigde Koninkryk|Britse regering]] sy konsulaat en neem Britse burgers landuit. * [[1982]] – Huursoldaatleier [[kolonel 'Mad Mike' Hoare]] word skuldig bevind aan die skaking van 'n vliegtuig om te ontsnap na die mislukte [[staatsgreep]]poging in die [[Seychelle]] onder sy leiding. * [[1986]] – Greg le Mond, 'n Amerikaner, word die eerste deelnemer van buite [[Europa]] wat die [[Tour de France]] wen. * [[1996]] – 'n [[Pypbom]] ontplof tydens die [[Olimpiese Somerspele 1996|Olimpiese Spele]] in [[Atlanta]], [[Georgia]], [[VSA]]. Twee mense sterf en 111 is beseer. * [[2011]] – [[Suid-Soedan]] word die 54ste lidland van die [[Afrika-unie]]. == Geboortes == * [[1452]] – [[Ludovico Sforza]], die Hertog van [[Milaan]] († [[1508]]) * [[1866]] – Prof. [[Nicolaas Johannes Brümmer]], Afrikaanse skrywer, NG predikant en hoogleraar aan die [[Kweekskool]] († [[13 Mei]] [[1947]]). * [[1877]] – [[Ernő Dohnányi]], Hongaarse komponis, pianis en dirigent († [[1960]]) * [[1881]] – [[Hans Fischer]], Duitse chemikus en [[Nobelprys vir Chemie|Nobelpryswenner]] († [[1945]]). * [[1910]] – [[Lupita Tovar]], Amerikaanse aktrise († [[2016]]). * [[1935]] – [[Petra Müller]], Afrikaanse digter en skrywer († [[2021]]). * [[1969]] – Jonty Rhodes, voormalige Suid-Afrikaanse krieketspeler. * [[1992]] – [[Johan Goosen]], Suid-Afrikaanse beroeps[[rugbyspeler]] en [[Springbokke|Springboklosskakel]]. == Sterftes == * [[1660]] – [[Gerhard Coccejus]], [[Duitsland|Duitse]] professor van regte, raadslid in [[Bremen]] (* [[1601]]) * [[1844]] – [[John Dalton]], Engelse [[chemikus]] (* [[1766]]). * [[1908]] – [[Paul Homeyer]], Duitse orrelis (* 1853). * [[1924]] – [[Ferruccio Busoni]], Italiaanse pianis, komponis, dirigent, skrywer, verwerker van musiek en pedagoog (* [[1866]]). * [[1980]] – [[Mohammad Reza Pahlavi]], laaste [[sjah]] van [[Iran]] (* [[1919]]). * [[2017]] – [[Sam Shepard]], Amerikaanse akteur en skrywer (* [[1943]]) * [[2018]] – [[Bongani Mayosi]], Suid-Afrikaanse professor in kardiologie (* [[1967]]). * [[2022]] – [[Mary Alice]], Amerikaanse aktrise (* [[1936]]). * 2022 – [[Tony Dow]], Amerikaanse akteur en regisseur (* [[1945]]). == Vakansies, vierings, en waarnemingsdae == {{commonskat|27 July}} * ''José Celso Barbosa-''dag in [[Puerto Rico]]. * Feesdag van [[Pous Celestinus I]] in die [[Rooms-Katolieke Kerk]]. [[Kategorie:Julie]] piwegh2eei7maqnu9r4iqziwb31kq48 0 2357 2516580 2425684 2022-07-31T20:24:38Z 107.204.186.13 /* Sterftes */Nichols, 2.022. wikitext text/x-wiki {{JulieKalender}} '''30 Julie''' is die 211de dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (212de in [[skrikkeljaar|skrikkeljare]]). Daar volg nog 154 dae in die res van die jaar. == Gebeure == * [[657]] – [[Pous Vitalianus]] volg [[Pous Eugenius I]] op. * [[1419]] – Tydens die eerste Praagse defenestrasie gooi aanhangers van die hervormer [[Jan Hus|Johannes Hus]] die katolieke stadsraad by die venster uit. * [[1502]] – [[Christophorus Columbus]] sit voet aan wal by Guanaja in die Bay-eilande by die kus van die [[Honduras]], tydens sy vierde ontdekkingsreis. * [[1505]] – [[Gian Pietro Carafa]] (later [[Pous Paulus IV]]) word biskop van Chieti. * [[1619]] – Die eerste verteenwoordigende volksraad in die [[Amerikas]], [[Virginië]] se Huis van Burgesses, vergader vir die eerste keer. * [[1629]] – 10 000 mense sterf in 'n [[aardbewing]] in [[Napels (stad)|Napels]], [[Italië]]. * [[1733]] – Die eerste herberg van die [[Vrymesselaar]]s word geopen in die toekomstige [[Verenigde State]]. * [[1825]] – Malden-eiland (nou een van [[Kiribati]] se Line-eilande) word ontdek. * [[1864]] – [[Amerikaanse Burgeroorlog]]: Uniemagte poog om [[Gekonfedereerde State van Amerika|Konfederale]] lyne in die Slag van die Crater te breek. * [[1966]] – [[Engeland]] wen die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1966|Sokker-Wêreldbeker]], deur [[Duitsland]] 4 teen 2 te klop. * [[1980]] – [[Vanuatu]] verkry onafhanklikheid van die [[Verenigde Koninkryk]] en [[Frankryk]]. * [[1991]] – Die [[Groepsgebiedewet]] word afgeskaf. * [[2003]] – Die laaste [[Volkswagen Beetle|'ou' Volkswagen Kewer]] rol van die vervaardigingslyn in [[Puebla de Zaragoza|Puebla]], [[Meksiko]]. == Geboortes == * [[1511]] – [[Giorgio Vasari]], Italiaanse skilder († [[1574]]). * [[1818]] – [[Emily Brontë]], Engelse skrywer en outeur van die [[roman]] ''[[Wuthering Heights]]'' († [[1848]]). * [[1863]] – [[Henry Ford]], Amerikaanse motorvervaardiger († [[1947]]). * [[1898]] – [[Henry Moore]], Engelse beeldhouer († [[1986]]). * [[1907]] – [[Anna Amelia Obermeyer]], Suid-Afrikaanse [[Plantkunde|plantkundige]] († [[2001]]). * [[1940]] – [[Clive Sinclair]], Britse uitvinder en entrepreneur. * [[1941]] – [[Paul Anka]], Amerikaanse sanger-liedjieskrywer. * [[1947]] – [[Arnold Schwarzenegger]], Oostenryks-Amerikaanse akteur en politikus. * [[1948]] – [[Jean Reno]], Franse akteur. * 1948 – [[Carel Struycken]], Nederlandse akteur. * [[1952]] – [[Ilene Kristen]], Amerikaanse aktrise. * [[1958]] – [[Kate Bush]], Britse sangeres. * [[1974]] – [[Hilary Swank]], Amerikaanse aktrise. * [[1961]] – [[Laurence Fishburne]], Amerikaanse akteur. * [[1963]] – [[Lisa Kudrow]], Amerikaanse aktrise. * [[1969]] – [[Simon Baker]], Australiese akteur. * [[1981]] – [[Juan Smith]], [[Springbokrugbyspeler]]. * [[1987]] – [[Georgia Chara]], Australiese [[aktrise]]. * [[1992]] – [[Fabiano Caruana]], Amerikaans-Italiaanse [[skaak]]speler. == Sterftes == * [[579]] – [[Pous Benedictus I]], die 62ste [[pous]] van die [[Rooms-Katolieke Kerk]] (* onbekend). * [[1898]] – [[Otto von Bismarck]], eerste minister van [[Pruise]], kanselier van die Noord-Duitse Verbond en die eerste rykskanselier van die Duitse Keiserryk ( (* [[1815]]) * [[1900]] – [[Alfred, Hertog van Sakse-Koburg en Gotha]], 2de seun van koningin [[Victoria van die Verenigde Koninkryk|Victoria]] (* [[1844]]). * [[1945]] – [[Anton van Wouw]], Suid-Afrikaanse beeldhouer (* [[1862]]). * [[2007]] – [[Ingmar Bergman]], Sweedse teater- en rolprentregisseur (* [[1918]]). * [[2016]] – [[Gloria DeHaven]], Amerikaanse aktrise (* [[1925]]). * [[2020]] – [[Lee Teng-hui]], president van Taiwan (* [[1923]]). * [[2022]] - [[Nichelle Nichols]], Amerikaanse aktrise en vervaardiger (* [[1932]]). == Vakansies, vierings, en waarnemingsdae == * [[Onafhanklikheidsdag]] in '''[[Vanuatu]]''' ([[1980]]) {{commonskat|30 July}} [[Kategorie:Julie]] axlv54wubzdgh3ywjg2quk3u72r0iic 2516590 2516580 2022-08-01T00:03:41Z 75.148.206.153 /* Sterftes */Carroll, 2.022. wikitext text/x-wiki {{JulieKalender}} '''30 Julie''' is die 211de dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (212de in [[skrikkeljaar|skrikkeljare]]). Daar volg nog 154 dae in die res van die jaar. == Gebeure == * [[657]] – [[Pous Vitalianus]] volg [[Pous Eugenius I]] op. * [[1419]] – Tydens die eerste Praagse defenestrasie gooi aanhangers van die hervormer [[Jan Hus|Johannes Hus]] die katolieke stadsraad by die venster uit. * [[1502]] – [[Christophorus Columbus]] sit voet aan wal by Guanaja in die Bay-eilande by die kus van die [[Honduras]], tydens sy vierde ontdekkingsreis. * [[1505]] – [[Gian Pietro Carafa]] (later [[Pous Paulus IV]]) word biskop van Chieti. * [[1619]] – Die eerste verteenwoordigende volksraad in die [[Amerikas]], [[Virginië]] se Huis van Burgesses, vergader vir die eerste keer. * [[1629]] – 10 000 mense sterf in 'n [[aardbewing]] in [[Napels (stad)|Napels]], [[Italië]]. * [[1733]] – Die eerste herberg van die [[Vrymesselaar]]s word geopen in die toekomstige [[Verenigde State]]. * [[1825]] – Malden-eiland (nou een van [[Kiribati]] se Line-eilande) word ontdek. * [[1864]] – [[Amerikaanse Burgeroorlog]]: Uniemagte poog om [[Gekonfedereerde State van Amerika|Konfederale]] lyne in die Slag van die Crater te breek. * [[1966]] – [[Engeland]] wen die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1966|Sokker-Wêreldbeker]], deur [[Duitsland]] 4 teen 2 te klop. * [[1980]] – [[Vanuatu]] verkry onafhanklikheid van die [[Verenigde Koninkryk]] en [[Frankryk]]. * [[1991]] – Die [[Groepsgebiedewet]] word afgeskaf. * [[2003]] – Die laaste [[Volkswagen Beetle|'ou' Volkswagen Kewer]] rol van die vervaardigingslyn in [[Puebla de Zaragoza|Puebla]], [[Meksiko]]. == Geboortes == * [[1511]] – [[Giorgio Vasari]], Italiaanse skilder († [[1574]]). * [[1818]] – [[Emily Brontë]], Engelse skrywer en outeur van die [[roman]] ''[[Wuthering Heights]]'' († [[1848]]). * [[1863]] – [[Henry Ford]], Amerikaanse motorvervaardiger († [[1947]]). * [[1898]] – [[Henry Moore]], Engelse beeldhouer († [[1986]]). * [[1907]] – [[Anna Amelia Obermeyer]], Suid-Afrikaanse [[Plantkunde|plantkundige]] († [[2001]]). * [[1940]] – [[Clive Sinclair]], Britse uitvinder en entrepreneur. * [[1941]] – [[Paul Anka]], Amerikaanse sanger-liedjieskrywer. * [[1947]] – [[Arnold Schwarzenegger]], Oostenryks-Amerikaanse akteur en politikus. * [[1948]] – [[Jean Reno]], Franse akteur. * 1948 – [[Carel Struycken]], Nederlandse akteur. * [[1952]] – [[Ilene Kristen]], Amerikaanse aktrise. * [[1958]] – [[Kate Bush]], Britse sangeres. * [[1974]] – [[Hilary Swank]], Amerikaanse aktrise. * [[1961]] – [[Laurence Fishburne]], Amerikaanse akteur. * [[1963]] – [[Lisa Kudrow]], Amerikaanse aktrise. * [[1969]] – [[Simon Baker]], Australiese akteur. * [[1981]] – [[Juan Smith]], [[Springbokrugbyspeler]]. * [[1987]] – [[Georgia Chara]], Australiese [[aktrise]]. * [[1992]] – [[Fabiano Caruana]], Amerikaans-Italiaanse [[skaak]]speler. == Sterftes == * [[579]] – [[Pous Benedictus I]], die 62ste [[pous]] van die [[Rooms-Katolieke Kerk]] (* onbekend). * [[1898]] – [[Otto von Bismarck]], eerste minister van [[Pruise]], kanselier van die Noord-Duitse Verbond en die eerste rykskanselier van die Duitse Keiserryk ( (* [[1815]]) * [[1900]] – [[Alfred, Hertog van Sakse-Koburg en Gotha]], 2de seun van koningin [[Victoria van die Verenigde Koninkryk|Victoria]] (* [[1844]]). * [[1945]] – [[Anton van Wouw]], Suid-Afrikaanse beeldhouer (* [[1862]]). * [[2007]] – [[Ingmar Bergman]], Sweedse teater- en rolprentregisseur (* [[1918]]). * [[2016]] – [[Gloria DeHaven]], Amerikaanse aktrise (* [[1925]]). * [[2020]] – [[Lee Teng-hui]], president van Taiwan (* [[1923]]). * [[2022]]: ** [[Pat Carroll (aktrise)|Pat Carroll]], Amerikaanse aktrise (* [[1927]]). ** [[Nichelle Nichols]], Amerikaanse aktrise en vervaardiger (* [[1932]]). == Vakansies, vierings, en waarnemingsdae == * [[Onafhanklikheidsdag]] in '''[[Vanuatu]]''' ([[1980]]) {{commonskat|30 July}} [[Kategorie:Julie]] n85vbh3ihdj8a6ok4qvhxhjinia3vvz 2516598 2516590 2022-08-01T05:34:38Z Oesjaar 7467 /* Sterftes */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{JulieKalender}} '''30 Julie''' is die 211de dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (212de in [[skrikkeljaar|skrikkeljare]]). Daar volg nog 154 dae in die res van die jaar. == Gebeure == * [[657]] – [[Pous Vitalianus]] volg [[Pous Eugenius I]] op. * [[1419]] – Tydens die eerste Praagse defenestrasie gooi aanhangers van die hervormer [[Jan Hus|Johannes Hus]] die katolieke stadsraad by die venster uit. * [[1502]] – [[Christophorus Columbus]] sit voet aan wal by Guanaja in die Bay-eilande by die kus van die [[Honduras]], tydens sy vierde ontdekkingsreis. * [[1505]] – [[Gian Pietro Carafa]] (later [[Pous Paulus IV]]) word biskop van Chieti. * [[1619]] – Die eerste verteenwoordigende volksraad in die [[Amerikas]], [[Virginië]] se Huis van Burgesses, vergader vir die eerste keer. * [[1629]] – 10 000 mense sterf in 'n [[aardbewing]] in [[Napels (stad)|Napels]], [[Italië]]. * [[1733]] – Die eerste herberg van die [[Vrymesselaar]]s word geopen in die toekomstige [[Verenigde State]]. * [[1825]] – Malden-eiland (nou een van [[Kiribati]] se Line-eilande) word ontdek. * [[1864]] – [[Amerikaanse Burgeroorlog]]: Uniemagte poog om [[Gekonfedereerde State van Amerika|Konfederale]] lyne in die Slag van die Crater te breek. * [[1966]] – [[Engeland]] wen die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1966|Sokker-Wêreldbeker]], deur [[Duitsland]] 4 teen 2 te klop. * [[1980]] – [[Vanuatu]] verkry onafhanklikheid van die [[Verenigde Koninkryk]] en [[Frankryk]]. * [[1991]] – Die [[Groepsgebiedewet]] word afgeskaf. * [[2003]] – Die laaste [[Volkswagen Beetle|'ou' Volkswagen Kewer]] rol van die vervaardigingslyn in [[Puebla de Zaragoza|Puebla]], [[Meksiko]]. == Geboortes == * [[1511]] – [[Giorgio Vasari]], Italiaanse skilder († [[1574]]). * [[1818]] – [[Emily Brontë]], Engelse skrywer en outeur van die [[roman]] ''[[Wuthering Heights]]'' († [[1848]]). * [[1863]] – [[Henry Ford]], Amerikaanse motorvervaardiger († [[1947]]). * [[1898]] – [[Henry Moore]], Engelse beeldhouer († [[1986]]). * [[1907]] – [[Anna Amelia Obermeyer]], Suid-Afrikaanse [[Plantkunde|plantkundige]] († [[2001]]). * [[1940]] – [[Clive Sinclair]], Britse uitvinder en entrepreneur. * [[1941]] – [[Paul Anka]], Amerikaanse sanger-liedjieskrywer. * [[1947]] – [[Arnold Schwarzenegger]], Oostenryks-Amerikaanse akteur en politikus. * [[1948]] – [[Jean Reno]], Franse akteur. * 1948 – [[Carel Struycken]], Nederlandse akteur. * [[1952]] – [[Ilene Kristen]], Amerikaanse aktrise. * [[1958]] – [[Kate Bush]], Britse sangeres. * [[1974]] – [[Hilary Swank]], Amerikaanse aktrise. * [[1961]] – [[Laurence Fishburne]], Amerikaanse akteur. * [[1963]] – [[Lisa Kudrow]], Amerikaanse aktrise. * [[1969]] – [[Simon Baker]], Australiese akteur. * [[1981]] – [[Juan Smith]], [[Springbokrugbyspeler]]. * [[1987]] – [[Georgia Chara]], Australiese [[aktrise]]. * [[1992]] – [[Fabiano Caruana]], Amerikaans-Italiaanse [[skaak]]speler. == Sterftes == * [[579]] – [[Pous Benedictus I]], die 62ste [[pous]] van die [[Rooms-Katolieke Kerk]] (* onbekend). * [[1898]] – [[Otto von Bismarck]], eerste minister van [[Pruise]], kanselier van die Noord-Duitse Verbond en die eerste rykskanselier van die Duitse Keiserryk ( (* [[1815]]) * [[1900]] – [[Alfred, Hertog van Sakse-Koburg en Gotha]], 2de seun van koningin [[Victoria van die Verenigde Koninkryk|Victoria]] (* [[1844]]). * [[1945]] – [[Anton van Wouw]], Suid-Afrikaanse beeldhouer (* [[1862]]). * [[2007]] – [[Ingmar Bergman]], Sweedse teater- en rolprentregisseur (* [[1918]]). * [[2016]] – [[Gloria DeHaven]], Amerikaanse aktrise (* [[1925]]). * [[2020]] – [[Lee Teng-hui]], president van Taiwan (* [[1923]]). * [[2022]] – [[Pat Carroll (aktrise)|Pat Carroll]], Amerikaanse aktrise (* [[1927]]). * 2022 – [[Nichelle Nichols]], Amerikaanse aktrise en vervaardiger (* [[1932]]). == Vakansies, vierings, en waarnemingsdae == * [[Onafhanklikheidsdag]] in '''[[Vanuatu]]''' ([[1980]]) {{commonskat|30 July}} [[Kategorie:Julie]] a27a146j4idtxcufe6yzucrby7zclmj 0 4093 2516470 2498617 2022-07-31T16:21:07Z Xv.anonymous 152318 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Land |noem_naam = Hongarye |volle_naam = <small>''Magyarország'' ([[Hongaars]])</small> |algemene_naam = Hongarye |beeld_vlag = Flag of Hungary.svg |beeld_wapen = Coat of arms of Hungary.svg |simbool_tipe = Wapen |beeld_kaart = EU-Hungary.svg |leuse = |volkslied = ''[[Himnusz]]''<br /><small>''([[Hongaars]] vir: "Himne" of "Volkslied")''</small><br /><center>[[Lêer:Hu-magyarhimnusz.ogg]]</center> |amptelike_tale = [[Hongaars]] |hoofstad = [[Boedapest]] {{Koördinate|47|26|N|19|15|O}} |latd = 47 |latm = 26 |latNS = N |longd = 19 |longm = 15 |longEW = O |grootste_stad = [[Boedapest]] |regeringsvorm = Unitêre parlementêre<br /> [[Behalwe taxibestuurders]] |leiertitels = <br />• [[President]]<br />• [[Eerste Minister]] |leiername = [[Katalin Novák]]<br />[[Viktor Orbán]] |oppervlak_rang = 108^ste |oppervlak_grootte = |oppervlak = 93&nbsp;030 |oppervlakmi² = 35&nbsp;920 |persent_water = 2,14 (2015)<ref>{{en}} {{cite web|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER#|title=Surface water and surface water change|publisher=[[OESO]]|accessdate=13 Mei 2022}}</ref> |bevolking_skatting = 9&nbsp;730&nbsp;000<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.ksh.hu/pls/ksh/docs/eng/xstadat/xstadat_annual/i_wdsd003c.html |title=STADAT – 1.1. Népesség, népmozgalom (1941–) |publisher=www.ksh.hu |accessdate=12 Junie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190620140533/http://www.ksh.hu/docs/hun/xstadat/xstadat_eves/i_wnt001c.html |archive-date=20 Junie 2019 |url-status=live}}</ref> |bevolking_skatting_jaar = 2021 |bevolking_rang = 91^ste |bevolking_sensus = 9&nbsp;937&nbsp;628<ref>{{en}} [http://www.ksh.hu/docs/hun/xftp/idoszaki/nepsz2011/nepsz_sajto_20130328.pdf Hungarian Central Statistical Office Census Data 2011]. Besoek op 26 Julie 2014.</ref> |bevolking_sensus_jaar = 2011 |bevolkingsdigtheid = 105 |bevolkingsdigtheidmi² = 271,9 |bevolkingsdigtheidrang = 78^ste |BBP_PPP = $398,278&nbsp;miljard<ref name=imf2>{{en}} {{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/April/weo-report?c=944,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=Hungary |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=April 2022 |accessdate=13 Mei 2022}}</ref> |BBP_PPP_rang = 53^ste |BBP_PPP_jaar = 2022 |BBP_PPP_per_kapita = $40&nbsp;944<ref name="imf2" /> |BBP_PPP_per_kapita_rang = 41^ste |BBP = $197,813&nbsp;miljard<ref name="imf2" /> |BBP_rang = 53^ste |BBP_jaar = 2022 |BBP_per_kapita = $20&nbsp;336<ref name="imf2" /> |BBP_per_kapita_rang = 45^ste |onafhanklikheidstipe = Vorming |onafhanklikheidsgebeure = • Stigting<br />• Christelike koninkryk<br />• Goue Bulle<br />• [[Slag van Mohács]]<br />• Bevryding van Boeda<br />• Hongaarse 1848-rewolusie<br />• Afstigting van<br />[[Oostenryk-Hongarye]]<br />• Derde republiek<br />• Huidige grondwet |onafhanklikheidsdatums = <br /><br />[[895]]<br />[[1000]]<br />[[24 April]] [[1222]]<br />[[29 Augustus]] [[1526]]<br />[[2 September]] [[1686]]<br />[[15 Maart]] [[1848]]<br /><br />[[1918]]<br />[[23 Oktober]] [[1989]]<br />[[1 Januarie]] [[2012]] |MOI = {{wins}} 0,854<ref>{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf |title=Human Development Report 2020 |publisher=United Nations Development Programme |date=2020 |accessdate=13 Mei 2022}}</ref> |MOI_rang = 40^ste |MOI_jaar = 2019 |MOI_kategorie = {{kleur|#090|baie hoog}} |Gini = 28,0<ref>{{en}} {{cite web |url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en |title=Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey |publisher=[[Eurostat]] |accessdate=13 Mei 2022}}</ref> |Gini_rang = |Gini_jaar = 2019 |Gini_kategorie = {{kleur|#090|laag}} |geldeenheid = [[Hongaarse forint|Forint]] |geldeenheid_kode = HUF |land_kode = HU |tydsone = MET |utc_afwyking = [[UTC+01:00|+1]] |tydsone_somer = MEST |utc_afwyking_DST = [[UTC+02:00|+2]] |internet_domein = [[.hu]] |skakelkode = 36 |voetskrif = }} '''Hongarye''' ([[Hongaars]]: ''Magyarország'', [ˈmɒɟɒrorsaːɡ], {{Audio|Hu-Magyarország.ogg|luister}}) is 'n [[landingeslote land]] in [[Sentraal-Europa]] wat 'n groot deel van die [[Pannoniese Laagvlakte]] beslaan. Die land grens aan [[Oostenryk]], [[Slowakye]], [[Oekraïne]], [[Roemenië]], [[Serwië]], [[Kroasië]] en [[Slowenië]]. Dit staan in eie land bekend as die ''Land van die [[Hongare|Magyare]]'' of ''Magyarország''. Tot en met [[1918]] het Hongarye deel uitgemaak van [[Oostenryk-Hongarye]], maar dit moes as gevolg van die vredesooreenkoms ná die [[Eerste Wêreldoorlog]] sowat sewentig persent van sy staatsgebied aan die destydse buurlande [[Joego-Slawië]], [[Roemenië]] en [[Tsjeggo-Slowakye]] afstaan. 'n Minderheid van meer as 2,8 miljoen Hongare woon steeds in aangrensende lande. Tussen [[1945]] en [[1989]] het Hongarye as Oosblokland onder Sowjet-Russiese invloed gestaan. Die [[Hongaarse Rewolusie van 1956|Hongaarse opstand van 1956]] was 'n poging om die Sowjet-juk af te werp, maar is deur Sowjet-troepe bloedig teengestaan. Ná die val van die Sowjetunie is Hongarye as onafhanklike republiek herstel en het op [[12 Maart]] [[1999]] by die [[Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie]] (NAVO) aangesluit. Die land is sedert [[1 Mei]] [[2004]] 'n lidland van die [[Europese Unie]]. == Staats- en landsnaam == === Oorsprong === Die inheemse landsnaam verskil sterk van die name wat in die buiteland vir Hongarye gebruik word. Die term ''magyar'' [madjar] kom reeds in 9de en 10de eeuse Islamitiese bronne voor en is waarskynlik 'n samestelling van ''magy'' (Oegries ''*mańćε'' = "mens, man, geslag") en ''er(i)'' (eweneens "man, mens, geslag"). Hierdie naam het oorspronklik slegs na ''een'' van sewe halfnomadiese stamme verwys wat in die 9de en vroeë 10de eeu rooftogte in Europa onderneem het en tot by die [[Pireneë|Pireneë-bergreeks]] getrek het. Dié stamme het as ''Megyer (Magyar)'', ''Tarján'', ''Jenő'', ''Kér'', ''Keszi'', ''Kürt-Gyarmat'' en ''Nyék'' bekend gestaan. Daarnaas is die sambreelterm ''hétmagyar'' gebruik om na hulle te verwys. Teen die einde van die 10de eeu het die Magyare-stam – dit wil sê die nakomelinge van Árpád – daarin geslaag om alle Hongaarse stamme onder hul heerskappy te verenig. Vanaf hierdie tydperk is na die hele volk as Magyare verwys. Die naam ''Hongarye'', wat in Europese tale ingeburger geraak het, is vermoedelik uit Slawiese tale ontleen en het sy oorsprong in die Bolgaroturkse stamnaam ''onogur'' (afgelei van ''on'' = "tien" + ''ogur'' = "stam"). Die voorvaders van die Hongaarse volk het in die 5de en 6de eeu nou bande met die Onogure-ryk gehandhaaf. Die "H-" in die Latynse term ''hungarus'' is vervolgens ook in ander tale, waaronder Afrikaans, oorgeneem nadat dit valslik aan die [[Hunne]] (Hunni) gelykgestel is. == Geskiedenis == [[Lêer:Hu-map.png|duimnael|links|Kaart wat Hongarye vertoon]] [[Lêer:Picnic Melocco.JPG|duimnael|links|Monument ter herdenking van die Pan-Europese Piekniek in September 1989. Destyds het Oostenryk en Hongarye ooreengekom om die [[Ystergordyn]]grens tussen die twee lande drie ure lank simbolies te open. Honderde Oos-Duitsers het hul kans gegryp en na die weste gevlug. Die politieke omwenteling van 1989, die val van die Berlynse Muur en die Duitse hereniging is grotendeels aan Hongarye se besluit te danke<ref>{{de}} [http://www.bpb.de/geschichte/zeitgeschichte/deutschlandarchiv/293212/loch-in-ungarns-eisernem-vorhang ''Bundeszentrale für politische Bildung (bpb), 27 Junie 2019: Vor 30 Jahren: Das Loch im Eisernen Vorhang. Wie Ungarn den Mauerfall einleitete. Besoek op 24 Julie 2019'']</ref>]] Volgens tradisie is Hongarye gevestig deur [[Árpád]], wat die Magyare in die vlaktes van [[Pannonia]] gelei het in die [[9de eeu]]. Die koninkryk van Hongarye is gestig in [[1000]] deur [[Stefan die eerste van Hongarye|Stefan die Grote]]. Geleidelik het Hongarye verander in 'n groot, onafhanklike koninkryk, wat 'n gematigde Sentraal-Europese kultuur geskep het, as deel van die Europese samelewing. Die Goue Eeu het geëindig met die [[Ottomaanse Ryk|Ottomaanse]] oorname aan die begin van die [[16de eeu]], toe die res van Hongarye onder [[Oostenryk]]se beheer geval het en Oostenryk uiteindelik Hongarye teen die [[17de eeu]] geheel en al beset het. == Gebiede == Hongarye is verdeel in 40 administratiewe gebiede. Van hierdie is 19 ''[[graafskap]]pe'' (''megyék'', enkelvoud – ''megye'') en 20 is sogenaamde landelike ''graafskappe'' (enkelvoud – ''megyei jogú város''), en daar is een hoofstad (''főváros''): [[Boedapest]]. Die ander 39 is: {| border="0" ! Administratiewe gebiede ! (Hoofstede) |----- | * [[Békéscsaba]] * [[Debrecen]] * [[Dunaújváros]] * [[Eger (Hongarye)|Eger]] * [[Gyor|Győr]] * [[Hodmezovasarhely|Hódmezővásárhely]] * [[Kaposvár]] * [[Kecskemét]] * [[Miskolc]] * [[Nagykanizsa]] * [[Nyíregyháza]] * [[Pécs]] * [[Sopron]] * [[Szeged]] * [[Székesfehérvár]] * [[Szolnok]] * [[Szombathely]] * [[Tatabánya]] * [[Veszprém]] * [[Zalaegerszeg]] | valign="top" | * [[Bács-Kiskun]] ([[Kecskemét]]) * [[Baranya]] ([[Pécs]]) * [[Békés]] ([[Békéscsaba]]) * [[Borsod-Abaúj-Zemplén]] ([[Miskolc]]) * [[Csongrád]] ([[Szeged]]) * [[Fejér]] ([[Székesfehérvár]]) * [[Gyor-Moson-Sopron|Győr-Moson-Sopron]] ([[Gyor|Győr]]) * [[Hajdú-Bihar]] ([[Debrecen]]) * [[Heves]] ([[Eger (Hongarye)|Eger]]) * [[Jász-Nagykun-Szolnok]] ([[Szolnok]]) * [[Komárom-Esztergom]] ([[Tatabánya]]) * [[Nógrád]] ([[Salgotarján]]) * [[Pest (county)|Pest]] ([[Budapest]]) * [[Somogy]] ([[Kaposvár]]) * [[Szabolcs-Szatmár-Bereg]] ([[Nyíregyháza]]) * [[Tolna]] ([[Szekszárd]]) * [[Vas]] ([[Szombathely]]) * [[Veszprém (County)|Veszprém]] ([[Veszprém]]) * [[Zala]] ([[Zalaegerszeg]]) |} == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Bronnelys == ; Algemeen * {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Hungary|title=Hungary|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=13 Mei 2022}} * {{en}} {{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/hungary/|title=Hungary|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=13 Mei 2022}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie}} * {{en}} {{Wikivoyage|Hungary|Hongarye}} * {{hu}} [https://kormany.hu/ Amptelike webwerf van die Hongaarse regering] {{Lande van Europa}} {{EU-lande}} {{NAVO-lande}} {{Normdata}} [[Kategorie:Hongarye| ]] m0ou1l46y9kqb69nzto3wxx7e6idr6j 2516472 2516470 2022-07-31T16:32:03Z Aliwal2012 39067 Wysigings deur [[Special:Contributions/Xv.anonymous|Xv.anonymous]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:SpesBona|SpesBona]] wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Land |noem_naam = Hongarye |volle_naam = <small>''Magyarország'' ([[Hongaars]])</small> |algemene_naam = Hongarye |beeld_vlag = Flag of Hungary.svg |beeld_wapen = Coat of arms of Hungary.svg |simbool_tipe = Wapen |beeld_kaart = EU-Hungary.svg |leuse = |volkslied = ''[[Himnusz]]''<br /><small>''([[Hongaars]] vir: "Himne" of "Volkslied")''</small><br /><center>[[Lêer:Hu-magyarhimnusz.ogg]]</center> |amptelike_tale = [[Hongaars]] |hoofstad = [[Boedapest]] {{Koördinate|47|26|N|19|15|O}} |latd = 47 |latm = 26 |latNS = N |longd = 19 |longm = 15 |longEW = O |grootste_stad = [[Boedapest]] |regeringsvorm = Unitêre parlementêre<br />grondwetlike [[republiek]] |leiertitels = <br />• [[President]]<br />• [[Eerste Minister]] |leiername = [[Katalin Novák]]<br />[[Viktor Orbán]] |oppervlak_rang = 108^ste |oppervlak_grootte = |oppervlak = 93&nbsp;030 |oppervlakmi² = 35&nbsp;920 |persent_water = 2,14 (2015)<ref>{{en}} {{cite web|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER#|title=Surface water and surface water change|publisher=[[OESO]]|accessdate=13 Mei 2022}}</ref> |bevolking_skatting = 9&nbsp;730&nbsp;000<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.ksh.hu/pls/ksh/docs/eng/xstadat/xstadat_annual/i_wdsd003c.html |title=STADAT – 1.1. Népesség, népmozgalom (1941–) |publisher=www.ksh.hu |accessdate=12 Junie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190620140533/http://www.ksh.hu/docs/hun/xstadat/xstadat_eves/i_wnt001c.html |archive-date=20 Junie 2019 |url-status=live}}</ref> |bevolking_skatting_jaar = 2021 |bevolking_rang = 91^ste |bevolking_sensus = 9&nbsp;937&nbsp;628<ref>{{en}} [http://www.ksh.hu/docs/hun/xftp/idoszaki/nepsz2011/nepsz_sajto_20130328.pdf Hungarian Central Statistical Office Census Data 2011]. Besoek op 26 Julie 2014.</ref> |bevolking_sensus_jaar = 2011 |bevolkingsdigtheid = 105 |bevolkingsdigtheidmi² = 271,9 |bevolkingsdigtheidrang = 78^ste |BBP_PPP = $398,278&nbsp;miljard<ref name=imf2>{{en}} {{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/April/weo-report?c=944,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2020&ey=2027&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=Hungary |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=April 2022 |accessdate=13 Mei 2022}}</ref> |BBP_PPP_rang = 53^ste |BBP_PPP_jaar = 2022 |BBP_PPP_per_kapita = $40&nbsp;944<ref name="imf2" /> |BBP_PPP_per_kapita_rang = 41^ste |BBP = $197,813&nbsp;miljard<ref name="imf2" /> |BBP_rang = 53^ste |BBP_jaar = 2022 |BBP_per_kapita = $20&nbsp;336<ref name="imf2" /> |BBP_per_kapita_rang = 45^ste |onafhanklikheidstipe = Vorming |onafhanklikheidsgebeure = • Stigting<br />• Christelike koninkryk<br />• Goue Bulle<br />• [[Slag van Mohács]]<br />• Bevryding van Boeda<br />• Hongaarse 1848-rewolusie<br />• Afstigting van<br />[[Oostenryk-Hongarye]]<br />• Derde republiek<br />• Huidige grondwet |onafhanklikheidsdatums = <br /><br />[[895]]<br />[[1000]]<br />[[24 April]] [[1222]]<br />[[29 Augustus]] [[1526]]<br />[[2 September]] [[1686]]<br />[[15 Maart]] [[1848]]<br /><br />[[1918]]<br />[[23 Oktober]] [[1989]]<br />[[1 Januarie]] [[2012]] |MOI = {{wins}} 0,854<ref>{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf |title=Human Development Report 2020 |publisher=United Nations Development Programme |date=2020 |accessdate=13 Mei 2022}}</ref> |MOI_rang = 40^ste |MOI_jaar = 2019 |MOI_kategorie = {{kleur|#090|baie hoog}} |Gini = 28,0<ref>{{en}} {{cite web |url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tessi190/default/table?lang=en |title=Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey |publisher=[[Eurostat]] |accessdate=13 Mei 2022}}</ref> |Gini_rang = |Gini_jaar = 2019 |Gini_kategorie = {{kleur|#090|laag}} |geldeenheid = [[Hongaarse forint|Forint]] |geldeenheid_kode = HUF |land_kode = HU |tydsone = MET |utc_afwyking = [[UTC+01:00|+1]] |tydsone_somer = MEST |utc_afwyking_DST = [[UTC+02:00|+2]] |internet_domein = [[.hu]] |skakelkode = 36 |voetskrif = }} '''Hongarye''' ([[Hongaars]]: ''Magyarország'', [ˈmɒɟɒrorsaːɡ], {{Audio|Hu-Magyarország.ogg|luister}}) is 'n [[landingeslote land]] in [[Sentraal-Europa]] wat 'n groot deel van die [[Pannoniese Laagvlakte]] beslaan. Die land grens aan [[Oostenryk]], [[Slowakye]], [[Oekraïne]], [[Roemenië]], [[Serwië]], [[Kroasië]] en [[Slowenië]]. Dit staan in eie land bekend as die ''Land van die [[Hongare|Magyare]]'' of ''Magyarország''. Tot en met [[1918]] het Hongarye deel uitgemaak van [[Oostenryk-Hongarye]], maar dit moes as gevolg van die vredesooreenkoms ná die [[Eerste Wêreldoorlog]] sowat sewentig persent van sy staatsgebied aan die destydse buurlande [[Joego-Slawië]], [[Roemenië]] en [[Tsjeggo-Slowakye]] afstaan. 'n Minderheid van meer as 2,8 miljoen Hongare woon steeds in aangrensende lande. Tussen [[1945]] en [[1989]] het Hongarye as Oosblokland onder Sowjet-Russiese invloed gestaan. Die [[Hongaarse Rewolusie van 1956|Hongaarse opstand van 1956]] was 'n poging om die Sowjet-juk af te werp, maar is deur Sowjet-troepe bloedig teengestaan. Ná die val van die Sowjetunie is Hongarye as onafhanklike republiek herstel en het op [[12 Maart]] [[1999]] by die [[Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie]] (NAVO) aangesluit. Die land is sedert [[1 Mei]] [[2004]] 'n lidland van die [[Europese Unie]]. == Staats- en landsnaam == === Oorsprong === Die inheemse landsnaam verskil sterk van die name wat in die buiteland vir Hongarye gebruik word. Die term ''magyar'' [madjar] kom reeds in 9de en 10de eeuse Islamitiese bronne voor en is waarskynlik 'n samestelling van ''magy'' (Oegries ''*mańćε'' = "mens, man, geslag") en ''er(i)'' (eweneens "man, mens, geslag"). Hierdie naam het oorspronklik slegs na ''een'' van sewe halfnomadiese stamme verwys wat in die 9de en vroeë 10de eeu rooftogte in Europa onderneem het en tot by die [[Pireneë|Pireneë-bergreeks]] getrek het. Dié stamme het as ''Megyer (Magyar)'', ''Tarján'', ''Jenő'', ''Kér'', ''Keszi'', ''Kürt-Gyarmat'' en ''Nyék'' bekend gestaan. Daarnaas is die sambreelterm ''hétmagyar'' gebruik om na hulle te verwys. Teen die einde van die 10de eeu het die Magyare-stam – dit wil sê die nakomelinge van Árpád – daarin geslaag om alle Hongaarse stamme onder hul heerskappy te verenig. Vanaf hierdie tydperk is na die hele volk as Magyare verwys. Die naam ''Hongarye'', wat in Europese tale ingeburger geraak het, is vermoedelik uit Slawiese tale ontleen en het sy oorsprong in die Bolgaroturkse stamnaam ''onogur'' (afgelei van ''on'' = "tien" + ''ogur'' = "stam"). Die voorvaders van die Hongaarse volk het in die 5de en 6de eeu nou bande met die Onogure-ryk gehandhaaf. Die "H-" in die Latynse term ''hungarus'' is vervolgens ook in ander tale, waaronder Afrikaans, oorgeneem nadat dit valslik aan die [[Hunne]] (Hunni) gelykgestel is. == Geskiedenis == [[Lêer:Hu-map.png|duimnael|links|Kaart wat Hongarye vertoon]] [[Lêer:Picnic Melocco.JPG|duimnael|links|Monument ter herdenking van die Pan-Europese Piekniek in September 1989. Destyds het Oostenryk en Hongarye ooreengekom om die [[Ystergordyn]]grens tussen die twee lande drie ure lank simbolies te open. Honderde Oos-Duitsers het hul kans gegryp en na die weste gevlug. Die politieke omwenteling van 1989, die val van die Berlynse Muur en die Duitse hereniging is grotendeels aan Hongarye se besluit te danke<ref>{{de}} [http://www.bpb.de/geschichte/zeitgeschichte/deutschlandarchiv/293212/loch-in-ungarns-eisernem-vorhang ''Bundeszentrale für politische Bildung (bpb), 27 Junie 2019: Vor 30 Jahren: Das Loch im Eisernen Vorhang. Wie Ungarn den Mauerfall einleitete. Besoek op 24 Julie 2019'']</ref>]] Volgens tradisie is Hongarye gevestig deur [[Árpád]], wat die Magyare in die vlaktes van [[Pannonia]] gelei het in die [[9de eeu]]. Die koninkryk van Hongarye is gestig in [[1000]] deur [[Stefan die eerste van Hongarye|Stefan die Grote]]. Geleidelik het Hongarye verander in 'n groot, onafhanklike koninkryk, wat 'n gematigde Sentraal-Europese kultuur geskep het, as deel van die Europese samelewing. Die Goue Eeu het geëindig met die [[Ottomaanse Ryk|Ottomaanse]] oorname aan die begin van die [[16de eeu]], toe die res van Hongarye onder [[Oostenryk]]se beheer geval het en Oostenryk uiteindelik Hongarye teen die [[17de eeu]] geheel en al beset het. == Gebiede == Hongarye is verdeel in 40 administratiewe gebiede. Van hierdie is 19 ''[[graafskap]]pe'' (''megyék'', enkelvoud – ''megye'') en 20 is sogenaamde landelike ''graafskappe'' (enkelvoud – ''megyei jogú város''), en daar is een hoofstad (''főváros''): [[Boedapest]]. Die ander 39 is: {| border="0" ! Administratiewe gebiede ! (Hoofstede) |----- | * [[Békéscsaba]] * [[Debrecen]] * [[Dunaújváros]] * [[Eger (Hongarye)|Eger]] * [[Gyor|Győr]] * [[Hodmezovasarhely|Hódmezővásárhely]] * [[Kaposvár]] * [[Kecskemét]] * [[Miskolc]] * [[Nagykanizsa]] * [[Nyíregyháza]] * [[Pécs]] * [[Sopron]] * [[Szeged]] * [[Székesfehérvár]] * [[Szolnok]] * [[Szombathely]] * [[Tatabánya]] * [[Veszprém]] * [[Zalaegerszeg]] | valign="top" | * [[Bács-Kiskun]] ([[Kecskemét]]) * [[Baranya]] ([[Pécs]]) * [[Békés]] ([[Békéscsaba]]) * [[Borsod-Abaúj-Zemplén]] ([[Miskolc]]) * [[Csongrád]] ([[Szeged]]) * [[Fejér]] ([[Székesfehérvár]]) * [[Gyor-Moson-Sopron|Győr-Moson-Sopron]] ([[Gyor|Győr]]) * [[Hajdú-Bihar]] ([[Debrecen]]) * [[Heves]] ([[Eger (Hongarye)|Eger]]) * [[Jász-Nagykun-Szolnok]] ([[Szolnok]]) * [[Komárom-Esztergom]] ([[Tatabánya]]) * [[Nógrád]] ([[Salgotarján]]) * [[Pest (county)|Pest]] ([[Budapest]]) * [[Somogy]] ([[Kaposvár]]) * [[Szabolcs-Szatmár-Bereg]] ([[Nyíregyháza]]) * [[Tolna]] ([[Szekszárd]]) * [[Vas]] ([[Szombathely]]) * [[Veszprém (County)|Veszprém]] ([[Veszprém]]) * [[Zala]] ([[Zalaegerszeg]]) |} == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Bronnelys == ; Algemeen * {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Hungary|title=Hungary|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=13 Mei 2022}} * {{en}} {{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/hungary/|title=Hungary|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=13 Mei 2022}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie}} * {{en}} {{Wikivoyage|Hungary|Hongarye}} * {{hu}} [https://kormany.hu/ Amptelike webwerf van die Hongaarse regering] {{Lande van Europa}} {{EU-lande}} {{NAVO-lande}} {{Normdata}} [[Kategorie:Hongarye| ]] pg6xr8x6m2d3b6hhg8crp8xmd2fn96j 0 4615 2516594 2516107 2022-08-01T04:04:46Z 194.254.60.35 /* Geskiedenis */ Spelfout gekorrigeer, Grammatika gekorrigeer, Skakels bygevoeg wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Planeet | bgcolour = #EEDC82 | name = Aarde | symbol = [[Lêer:Earth symbol (bold).svg|24px|alt=🜨|Aarde se sterrekundige simbool]] | image = [[Lêer:Earth Western Hemisphere.jpg|240px]] | caption = Die Aarde. | alt_names = Terra, Sol-3 | orbit_ref = | epoch = [[Epog (sterrekunde)|J2000]] | aphelion = 152&nbsp;098&nbsp;232&nbsp;km<br />1,01671388&nbsp;AE | perihelion = 147&nbsp;098&nbsp;290&nbsp;km<br />0,98329134&nbsp;AE | semimajor = 149&nbsp;598&nbsp;261&nbsp;km<br />1,00000261&nbsp;AE<ref name=standish_williams_iau>{{cite web|last1=Standish|first1=E. Myles|last2=Williams|first2=James C.|title=Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets|publisher=International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides)|url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|format=PDF|accessdate=2010-04-03|archive-date=2012-10-14|archive-url=https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|url-status=dead}} See table 8.10.2. Calculation based upon 1 AU = 149,597,870,700(3) m.</ref> | eccentricity = 0,01671123<ref name=standish_williams_iau /> | period = 365,256363004 dae<ref name=IERS>{{cite conference|author=IERS Working Groups|editor=McCarthy, Dennis D.; Petit, Gérard|title=General Definitions and Numerical Standards|year=2003|booktitle=IERS Technical Note No. 32|publisher=U.S. Naval Observatory and Bureau International des Poids et Mesures|url=http://www.iers.org/MainDisp.csl?pid=46-25776|accessdate=2008-08-03}}</ref><br />1,000017421&nbsp;jaar | synodic_period = | avg_speed = 29,78&nbsp;km/s<ref name="earth_fact_sheet" /><br />107&nbsp;200&nbsp;km/h | inclination = 7,155° (tot die [[son]] se [[ewenaar]])<ref name=Allen294>{{cite book|title=Allen's Astrophysical Quantities|last1=Allen|first1=Clabon Walter|last2=Cox|first2=Arthur N.|publisher=Springer|year=2000|isbn=0-387-98746-0|url=http://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294|page=294|accessdate=2011-03-13}}</ref><br />1,57869° (tot onveranderbare vlakte) | asc_node = 348,73936°<ref name="earth_fact_sheet" /> | arg_peri = 114,20783°<ref name="earth_fact_sheet" />´ | satellites = 1 natuurlike [[maan]]<br />sowat 1 000 kunsmatige [[satelliet]]e<ref name=ucs>{{cite web |title=UCS Satellite Database |date=31 Januarie 2011 |work=Nuclear Weapons & Global Security |publisher=Union of Concerned Scientists |url=http://www.ucsusa.org/nuclear_weapons_and_global_security/space_weapons/technical_issues/ucs-satellite-database.html |access-date=12 Mei 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209174212/http://www.ucsusa.org/nuclear_weapons_and_global_security/space_weapons/technical_issues/ucs-satellite-database.html |archive-date=9 Februarie 2014 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | minorplanet = | physical_characteristics = yes | equatorial_radius = 6&nbsp;378,1&nbsp;km<ref name=usno>{{cite web|title=Selected Astronomical Constants, 2011|work=The Astronomical Almanac|url=http://asa.usno.navy.mil/SecK/2011/Astronomical_Constants_2011.txt|accessdate=2011-02-25|archive-date=2013-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20130826043456/http://asa.usno.navy.mil/SecK/2011/Astronomical_Constants_2011.txt|url-status=dead}}</ref><ref name="WGS-84-2">{{cite web | first1=Sigurd | last1=Humerfelt | date=26 Oktober 2010 | title=How WGS 84 defines Earth | url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html | accessdate=2011-04-29 | archive-date=24 April 2011 | archive-url=https://web.archive.org/web/20110424104419/http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html | url-status=dead }}</ref> | polar_radius = 6&nbsp;356,8&nbsp;km<ref name=cazenave_ahrens1995>{{cite book|first1=Anny|last1=Cazenave|editor=Ahrens, Thomas J|year=1995|title=Global earth physics a handbook of physical constants|publisher=American Geophysical Union|location=Washington, DC|isbn=0-87590-851-9|url=http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061016024803/http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf|archivedate=2006-10-16|accessdate=2008-08-03|format=PDF|chapter=Geoid, Topography and Distribution of Landforms|url-status=live}}</ref> | flattening = 0&nbsp;0033528<ref name=iers /> | surface_area = 510&nbsp;072&nbsp;000&nbsp;km²<ref name="Pidwirny2006" /><ref name=cia /> | volume = 1,08321{{e|12}}&nbsp;km³<ref name="earth_fact_sheet" /> | mass = 5,9736{{e|24}}&nbsp;kg<ref name="earth_fact_sheet" /> | density = 5,515&nbsp;g/cm³<ref name="earth_fact_sheet" /> | surface_grav = 9,780327&nbsp;m/s²<ref name="yoder12">{{cite book|last1=Yoder|first1=Charles F.|editor=T. J. Ahrens|year=1995|title=Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants|publisher=American Geophysical Union|location=Washington|url=http://www.agu.org/reference/gephys.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090421092502/http://www.agu.org/reference/gephys.html|archivedate=2009-04-21|accessdate=2007-03-17|isbn=0-87590-851-9|page=12|url-status=live}}</ref><br />0,99732&nbsp;''g'' | escape_velocity = 11,186&nbsp;km/s<ref name="earth_fact_sheet" /> | sidereal_day = 0,99726968&nbsp;dag<ref name=Allen296>{{cite book|title=Allen's Astrophysical Quantities|last1=Allen|first1=Clabon Walter|last2=Cox|first2=Arthur N.|publisher=Springer|year=2000|isbn=0-387-98746-0|url=http://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296|page=296|accessdate=2010-08-17}}</ref><br />23{{smallsup|h}}&nbsp;56{{smallsup|m}}&nbsp;4.100{{smallsup|s}} | rot_velocity = 1674,4&nbsp;km/h<ref name="Cox2000">{{cite book|editor=Arthur N. Cox|title=Allen's Astrophysical Quantities|url=http://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244|edition=4th|year=2000|publisher=AIP Press|location=New York|isbn=0-387-98746-0|page=244|accessdate=2010-08-17}}</ref> | axial_tilt = 23°26'21",4119<ref name="IERS" /> | right_asc_north_pole = | declination = | albedo = 0,367<ref name="earth_fact_sheet" /> | magnitude = | angular_size = | temperatures = yes | temp_name1 = [[Kelvin]] | min_temp_1 = 184<ref name=asu_lowest_temp>{{cite web |url=http://wmo.asu.edu/world-lowest-temperature |title=World: Lowest Temperature |work=[[WMO]] Weather and Climate Extremes Archive |publisher=Arizona State University |access-date=7 Augustus 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160819191659/http://wmo.asu.edu/world-lowest-temperature |archive-date=19 Augustus 2016 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> | mean_temp_1 = 287,2<ref name=kinver20091210>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm |title=Global average temperature may hit record level in 2010 |last1=Kinver |first1=Mark |date=10 Desember 2009 |work=BBC Online |access-date=22 April 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090803/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | max_temp_1 = 331<ref name=asu_highest_temp>{{cite web |url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature |title=World: Highest Temperature |work=WMO Weather and Climate Extremes Archive |publisher=Arizona State University |access-date=7 Augustus 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160819062033/http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature |archive-date=19 Augustus 2016 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> | temp_name2 = [[Celsius]] | min_temp_2 = −89,2 | mean_temp_2 = 14 | max_temp_2 = 57,8 | atmosphere = yes | surface_pressure = 101,325 kPa | atmosphere_composition = 78,08%&nbsp;[[Stikstof]] (N₂)<ref name="earth_fact_sheet" /><br /> 20,95%&nbsp;[[Suurstof]] (O₂)<br /> 0,93%&nbsp;[[Argon]]<br /> 0,038%&nbsp;[[Koolstofmonoksied]]<br />Sowat 1% [[Water]]damp }} Die '''Aarde''' is die derde naaste planeet aan die [[Son]]. Dit is die vyfde grootste planeet in die [[Sonnestelsel]] en die grootste rotsplaneet wat deursnee, massa en digtheid betref. Die Aarde is die tuiste van miljoene spesies, waaronder die [[mens]], en is die enigste plek in die [[heelal]] waar sover bekend lewe bestaan. Die planeet het 4,54&nbsp;miljard jaar gelede ontstaan<ref name="age_earth1">{{cite book | first=G.B. | last=Dalrymple | year=1991 | title=The Age of the Earth | publisher=Stanford University Press | location=California | isbn=0-8047-1569-6 }}</ref><ref name="age_earth2">{{cite web |last=Newman |first=William L. |date=9 Julie 2007 |url=http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html |title=Age of the Earth |publisher=Publications Services, USGS |access-date=20 September 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427091318/https://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> en lewe het binne die volgende miljard jaar op sy oppervlak verskyn. Dit het die Aarde se [[atmosfeer]] en oppervlak beïnvloed, wat weer gelei het tot die florering van aërobiese en anaërobiese organismes en tot die vorming van die [[osoonlaag]]. Dié laag en die Aarde se magneetveld blokkeer die skadelikste straling van die Son en maak so lewe op land moontlik.<ref>{{cite book | first=Roy M. | last=Harrison | first2=Hester | last2=Ronald E. | year=2002 | title=Causes and Environmental Implications of Increased UV-B Radiation | publisher=Royal Society of Chemistry | isbn=0-85404-265-2 }}</ref> Die Aarde se fisiese eienskappe, geologiese geskiedenis en posisie in die Sonnestelsel maak die volgehoue bestaan van lewe moontlik; daar word verwag dat die planeet vir die volgende 1,5&nbsp;miljard jaar lewende organismes sal onderhou, waarna die stygende ligsterkte van die Son die biosfeer sal vernietig.<ref name=carrington /> Die Aarde se [[Aardkors|buitenste laag]] word in verskeie segmente, of [[Plaattektoniek|tektoniese plate]], verdeel. Hierdie plate beweeg oor miljoene jare langsamerhand oor die oppervlak. Ongeveer 71% van die oppervlak word deur oseane bedek en die res deur [[kontinent]]e en [[eiland]]e. Lopende water is noodsaaklik vir alle bekende lewensvorme en sover bekend bestaan daar geen lopende water op enige ander planeet se oppervlak nie.<ref group=nota>Ander planete in die Sonnestelsel is óf te warm óf te koud om lopende water te onderhou. Daar is egter bevestig dat lopende water in die verlede op [[Mars]] se oppervlak voorgekom het en moontlik steeds vandag voorkom. Sien: * <cite>{{cite news | last=Malik | first=Tariq | title=Rover reveals Mars was once wet enough for life | publisher=Space.com (via MSNBC) | date=2007-03-02 | url=http://www.msnbc.msn.com/id/4202901/ | accessdate=2007-08-28 | archive-date=2004-02-10 | archive-url=https://web.archive.org/web/20040210011241/http://www.msnbc.msn.com/id/4202901/ | url-status=dead }}</cite> * <cite>{{cite news <!-- no author given --> | title=Simulations Show Liquid Water Could Exist on Mars | work=Daily Headlines | publisher=University of Arkansas | date=2005-11-07 | url=http://dailyheadlines.uark.edu/5717.htm | accessdate=2007-08-08 }}</cite> Met die ingang van 2008 is waterdamp in die atmosfeer van slegs een ander planeet buite die Sonnestelsel bespeur, maar die planeet is 'n gasreus. Sien: {{cite journal | author=Tinetti, G. | title=Water vapour in the atmosphere of a transiting extrasolar planet | journal=Nature | date=Julie 2007 | volume=448 | pages=169–171 | url=http://www.nature.com/nature/journal/v448/n7150/abs/nature06002.html | doi=10.1038/nature06002 }}</ref> Die Aarde se binnekant is steeds aktief, met 'n dik en relatief soliede mantellaag, 'n vloeibare buitekern wat die magneetveld skep en 'n binnekern wat uit soliede yster bestaan. Die Aarde is in wisselwerking met ander voorwerpe in die ruimte, soos die Son en die [[Maan]]. Tydens elke omwenteling om die Son draai die planeet ook ongeveer 365,26 keer om sy eie as;<ref group=nota>Hierdie "as" is 'n denkbeeldige lyn wat van die Noord- na die Suidpool loop.</ref> hierdie tydperk staan as 'n sterrejaar bekend.<ref group=nota>Die aantal sonnedae in 'n jaar is 1 minder as die aantal sterredae, omdat die wentelende beweging van die Aarde om die Son 'n ekstra omwenteling van die planeet om sy eie as tot gevolg het.</ref> Die Aarde het 'n skuins as: dit lê teen 'n helling van 66,6º ten opsigte van sy [[sonnebaan]] (die baan waarin die planeet om die son wentel). Dié helling het die verskillende seisoene tot gevolg. Die Aarde se enigste werklike [[natuurlike satelliet]] is die Maan. Dié vergroot die getye van die oseane, stabiliseer die Aarde se as en vertraag stadigaan die planeet se draaiing. _3- == Fisiese eienskappe == Die Aarde is 'n aardse planeet, met ander woorde, dit het 'n rotsagtige liggaam. Dit is anders as die [[reuseplanete]], soos [[Jupiter]] en Saturnus, met gasagtige oppervlaktes. Die Aarde is die grootste van die vier aardse planete in die Sonnestelsel, in beide fisiese grootte en massa. Die Aarde het ook die hoogste digtheid van hierdie vier planete, die hoogste oppervlakswaartekrag, die sterkste magneetveld en die vinnigste omwenteling.<ref>{{cite web |last=Stern |first=David P. |date=25 November 2001 |url=http://astrogeology.usgs.gov/HotTopics/index.php?/archives/147-Names-for-the-Columbia-astronauts-provisionally-approved.html |title=Planetary Magnetism |publisher=NASA |access-date=1 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20141014175713/http://astrogeology.usgs.gov/HotTopics/index.php?%2Farchives%2F147-Names-for-the-Columbia-astronauts-provisionally-approved.html |archive-date=14 Oktober 2014 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Dit is ook die enigste aardse planeet met aktiewe plaattektonika.<ref>{{cite journal | last=Tackley | first=Paul J. | title=Mantle Convection and Plate Tectonics: Toward an Integrated Physical and Chemical Theory | journal=Science | date=2000-06-16 | volume=288 | issue=5473 | pages=2002–2007 | doi=10.1126/science.288.5473.2002 | pmid=10856206 }}</ref> === Vorm === [[Lêer:Terrestrial planet size comparisons.jpg|duimnael|300px|'n Vergelyking van die grootte van die vier binneste planete (links na regs): Mercurius, Venus, die Aarde en Mars.]] Die vorm van die Aarde is baie naby aan 'n afgeplatte [[sferoïde]]; 'n sfeer wat by die pole afgeplat is en by die ewenaar uitbult.<ref>{{cite web |author=Milbert, D. G.; Smith, D. A. |url=http://www.ngs.noaa.gov/PUBS_LIB/gislis96.html |title=Converting GPS Height into NAVD88 Elevation with the GEOID96 Geoid Height Model |publisher=National Geodetic Survey, NOAA |access-date=7 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090919/https://www.ngs.noaa.gov/PUBS_LIB/gislis96.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Hierdie uitbulting is as gevolg van die Aarde se omwenteling en beteken dat die deursnit van die Aarde by die ewenaar 43&nbsp;km groter is as die deursnit van pool tot pool.<ref name="ngdc2006">{{cite web |author=Sandwell, D. T.; Smith, W. H. F. |date=7 Julie 2006 |url=http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML |title=Exploring the Ocean Basins with Satellite Altimeter Data |publisher=NOAA/NGDC |access-date=21 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20170624152922/https://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML |archive-date=24 Junie 2017 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> As gevolg van die Aarde se [[topografie]] (die aardrykskundige verskynsels soos berge, dale, riviere, ens.) is die oppervlak hoegenaamd nie gelyk nie en wyk die planeet se vorm af van 'n ideale sferoïde. Tog is hierdie afwykings, relatief gesproke, baie klein. Die grootste afwykings op die oppervlak is by [[Mount Everest]] (8 848&nbsp;km bo seevlak, in die [[Himalaja]]s) en die Mariana-trog (10 911&nbsp;km onder seevlak, in die [[Stille Oseaan]]). As gevolg van die uitbulting rondom die ewenaar, is die verste punt vanaf die Aarde se kern in werklikheid die vulkaan [[Chimborazo]] in [[Ecuador]].<ref>{{cite journal | last = Senne | first = Joseph H. | title=Did Edmund Hillary Climb the Wrong Mountain | journal=Professional Surveyor | year=2000 | volume=20 | issue=5 | pages=16–21 }}</ref><ref>{{cite journal | last=Sharp | first=David | title=Chimborazo and the old kilogram | journal=The Lancet | date=2005-03-05 | volume=365 | issue=9462 | pages=831–832 | doi=10.1016/S0140-6736(05)71021-7 }}</ref> Vroeë denkers soos [[Pythagoras]] en [[Aristoteles]] het reeds vermoed dat die Aarde min of meer bolvormig moet wees, maar in latere eeue het hierdie vermoede in die vergetelheid geraak. Dit was eers met die koms van seereisigers soos [[Christophorus Columbus]] en [[Ferdinand Magellaan]] dat hierdie vermoede deur lang seereise en [[kartografie]] bevestig kon word. === Samestelling === {| class="wikitable" style="float: right; clear: right; margin-left: 2em;" |+ Chemiese samestelling van die Aardkors<ref>{{cite book | author=Brown, Geoff C.; Mussett, Alan E. | title=The Inaccessible Earth | edition=2nd | year=1981 | page=166 | publisher=Taylor & Francis | isbn=0-04-550028-2 }}</ref><!-- After Ronov and Yaroshevsky (1969). --> !rowspan="2"|Verbinding !rowspan="2"|Formule !colspan="2"|Samestelling |- !style="font-size: smaller;"|Vastelands !style="font-size: smaller;"|Oseanies |- |silika |style="text-align: center;"|SiO₂ |style="text-align: right;"|60.2% |style="text-align: right;"|48.6% |- |alumina |style="text-align: center;"|Al₂O₃ |style="text-align: right;"|15.2% |style="text-align: right;"|16.5% |- |kalk |style="text-align: center;"|CaO |style="text-align: right;"|5.5% |style="text-align: right;"|12.3% |- |magnesia |style="text-align: center;"|MgO |style="text-align: right;"|3.1% |style="text-align: right;"|6.8% |- |yster(II)oksied |style="text-align: center;"|FeO |style="text-align: right;"|3.8% |style="text-align: right;"|6.2% |- |natriumoksied |style="text-align: center;"|Na₂O |style="text-align: right;"|3.0% |style="text-align: right;"|2.6% |- |kaliumoksied |style="text-align: center;"|K₂O |style="text-align: right;"|2.8% |style="text-align: right;"|0.4% |- |yster(III)oksied |style="text-align: center;"|Fe₂O₃ |style="text-align: right;"|2.5% |style="text-align: right;"|2.3% |- |[[Water (molekuul)|water]] |style="text-align: center;"|H₂O |style="text-align: right;"|1.4% |style="text-align: right;"|1.1% |- |[[koolstofdioksied]] |style="text-align: center;"|CO₂ |style="text-align: right;"|1.2% |style="text-align: right;"|1.4% |- |titaandioksied |style="text-align: center;"|TiO₂ |style="text-align: right;"|0.7% |style="text-align: right;"|1.4% |- |fosforpentoksied |style="text-align: center;"|P₂O₅ |style="text-align: right;"|0.2% |style="text-align: right;"|0.3% |- !colspan="2"|Totaal !style="text-align: right;"|99.6% !style="text-align: right;"|99.9% |} Dia Aarde se massa is ongeveer 5,98 × 10²⁴&nbsp;kg en bestaan hoofsaaklik uit [[yster]] (32,1%), [[suurstof]] (30.1%), [[silikon]] (15,1%), [[magnesium]] (13,9%), [[swawel]] (2,9%), [[nikkel]] (1,8%), [[kalsium]] (1,5%) en [[aluminium]] (1,4%). Die oorblywende 1,2% bestaan uit spore van ander elemente. As gevolg van massa-afskeiding, 'n proses waartydens swaarder dele na die kern van 'n liggaam beweeg, word daar geglo dat die kern van die Aarde hoofsaaklik uit yster bestaan (88,8%), met kleiner hoeveelhede nikkel (5,8%), swawel (4,5%) en minder as 1% spoorelemente.<ref>{{cite journal | author=Morgan, J. W.; Anders, E. | title=Chemical composition of Earth, Venus, and Mercury | journal=Proceedings of the National Academy of Science | year=1980 | volume=71 | issue=12 | pages=6973–6977 | url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=350422 | accessdate=2007-02-04 | doi=10.1073/pnas.77.12.6973 | pmid=16592930 }}</ref> === Interne struktuur en plaattektoniek === [[Lêer:Jordens inre-numbers.svg|duimnael|links|Die Aarde en sy interne opbouing: (1) binnekern; (2) buitekern; (3) binnemantel; (4) oorgangsone; (5) buitemantel; (6) kors]] Die aardkors bestaan uit 95% stollingsgesteentes en 5% afsettings- of sedimentgesteentes. Desondanks bedek laasgenoemde ongeveer 75% van die aardoppervlak, terwyl die stollingsgesteentes hoofsaaklik onder die oppervlak voorkom. Die kors bestaan veral uit stollingsgesteentes met 'n lae digtheid, soos [[andesiet]] en [[graniet]], terwyl die oseaniese kors veral uit gabbro en [[basalt]] bestaan. Daar bestaan ook 'n derde soort gesteente, [[Metamorfe gesteente|metamorfe]] gesteente, wat uit afsettings- en stollingsgesteentes vorm deur die groei van nuwe minerale in die dieper dele van die kors. Tussen die kern van die Aarde en die kors lê die [[Aardmantel|mantel]], wat hoofsaaklik saamgestel is uit yster- en magnesiumryke silikate en oksiede. Die mantel se digtheid is hoër as dié van die kors en neem toe met diepte, gemiddeld 3,5 tot 5&nbsp;g/cm³. Danksy die Aarde se hoë druk sit die mantel vas, maar is tog taaivloeibaar, wat beteken dat materiaal in die mantel kan vloei. As gevolg van hoë druk is die mantel na aan die kern byna onbeweeglik, maar nader aan die kors raak dit meer viskeus of "sagter". Die mantel is tussen 2800 en 2900&nbsp;km dik. Afhanklik van die mantel se viskositeit kan 'n binne- en buitemantel onderskei word, met 'n breë oorgangsone daartussen.<ref name="opbouw">Vir die opbou van die Aarde kan ook verwys word na byvoorbeeld Fowler (1990), p. 1-2 & 105; Duff (1993), p. 598; Stanley (1999), p. 14-16; of [http://pubs.usgs.gov/gip/interior/ hierdie teks] van E.C. Robertson op die webwerf van die USGS.</ref> Die aardkern het 'n digtheid van 10 tot 13&nbsp;g/cm³ en bestaan hoofsaaklik uit yster en nikkel, met spore van ander elemente. Die kern kan in 'n vaste binnekern en 'n vloeibare buitekern verdeel word. Die binnekern het 'n deursnit van ruim 2500&nbsp;km en is, ondanks die uiters hoë temperatuur van 5000&nbsp;K, in vaste vorm, as gevolg van die enorme druk wat daarop uitgeoefen word. Om die binnekern is die buitekern geleë, met 'n dikte van 2200&nbsp;km en 'n temperatuur van 4500&nbsp;K.<ref name="opbouw" /> Konveksiestrome in die buitekern is verantwoordelik vir die opwekking van die Aarde se magneetveld. Die buitenste laag van die Aarde is in vaste vorm en word die [[litosfeer]] genoem. Die litosfeer word gevorm uit die kors en 'n deel van die mantel. Onder die litosfeer lê die [[astenosfeer]], wat vanweë die hoë temperatuur en relatief lae druk die taaivloeibaarste deel van die mantel is. Die litosfeer is volgens die teorie van [[plaattektoniek]] verdeel in tektoniese plate, wat onafhanklik van mekaar oor die "sagte" astenosfeer kan beweeg<ref>Fowler (1990), p. 4</ref> en in feite daarop "dryf". [[Lêer:Plates tect2 af.svg|duimnael|350px|Die Aarde se grootste tektoniese plate: {{sleutel|#F9966B|Afrikaplaat<ref group=nota>Die Afrikaplaat sluit ook die Somaliplaat, 'n tektoniese plaat wat besig is om te vorm deur die splitsing van die Afrikaplaat langs die Oos-Afrikaanse Skeur</ref>}} {{sleutel|#6699CC|Antarktiese plaat}} {{sleutel|#FE9A2E|Australiese plaat}} {{sleutel|#8cad8e|[[Eurasiese plaat]]}} {{sleutel|#996633|Noord-Amerikaanse plaat}} {{sleutel|#996699|Suid-Amerikaanse plaat}} {{sleutel|#FFCC66|Stille Oseaanplaat}}]] Die [[tektoniese plate]] beweeg ten opsigte van mekaar slegs 'n paar [[sentimeter]] per jaar. Tussen hierdie plate kan konvergente plate (wat na mekaar beweeg), divergente plate (wat weg van mekaar beweeg) en transforme plate (wat langs mekaar beweeg) voorkom. Hierdie beweging veroorsaak [[vulkaan|vulkanisme]], die vorming van trôe, berge en aardbewings langs die plaatgrense. By divergente plaatgrense word daar deur die opwaartse stroming van uiters warm materiaal in die mantel voortdurend nuwe oseaniese litosfeer gevorm. By konvergente plaatgrense skuif die een plaat onder die ander in, deur 'n proses wat "subduksie" genoem word. Slegs oseaniese litosfeer kan hierdie proses in groot hoeveelhede ondergaan, kontinentale litosfeer is te dik en te lig daarvoor. As gevolg van subduksie word die oseaniese litosfeer die hele tyd "herwin", sodat die meeste oseaniese litosfeer nie ouer as 100 miljoen jaar is nie (relatief jonk op 'n geologiese tydskaal). === Oppervlak === Die Aarde se oppervlak wissel drasties van plek tot plek. Ongeveer 70,8% van die oppervlak word deur water bedek<ref name="Pidwirny2006">{{cite web |last=Pidwirny |first=Michael |year=2006 |url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html |title=Fundamentals of Physical Geography |edition=2nd |publisher=PhysicalGeography.net |access-date=19 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200403025008/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html |archive-date=3 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> en 'n groot deel van die vastelandsplaat is onder seevlak. Hierdie onderwater oppervlak het bergagtige eienskappe, met bergreekse, vulkane, trôe, skeurdale, plato's en vlaktes. Die oorblywende 29,2% wat nie deur water gedek word nie beskik oor berge, woestyne, vlaktes, plato's en ander geomorfologiese verskynsels. Die planeet se oppervlak word aanhoudend hervorm deur plaattektonika en erosie, alhoewel hierdie hervorming miljoene jare lank neem om plaas te vind. Die oppervlakverskynsels wat deur plaattektonika gebou of hervorm is, word aan voortdurende wind en weer blootgestel: neerslag, temperatuurwisselings, chemiese effekte, asook vergletsering, kuserosie, die opbou van [[koraalriwwe]] en groot meteoorimpakte dra almal tot die hervorming van die landskap by. [[Lêer:World Topography.jpg|350px|links|duimnael|Die huidige topografie van die Aarde]] Die kontinentale kors bestaan uit lae digtheidmateriaal soos die stollingsgesteentes graniet en andesiet. 'n Ander gesteente wat minder algemeen is, is basalt, 'n digter vulkaniese gesteente wat die hoofbestanddeel van die oseaanbodem is.<ref>{{cite web |author=Staff |url=http://volcano.oregonstate.edu/vwdocs/vwlessons/plate_tectonics/part1.html |title=Layers of the Earth |publisher=Volcano World |access-date=11 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20130826190254/http://volcano.oregonstate.edu/vwdocs/vwlessons/plate_tectonics/part1.html |archive-date=26 Augustus 2013 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Sediment- of afsettingsgesteentes vorm deur die opeenhoping van sediment wat saamgepers word. Alhoewel slegs 5% van die hele aardkors uit sedimentgesteente bestaan, dek hierdie 5% nagenoeg 75% van die kontinentale oppervlaktes.<ref>{{cite web | last = Jessey | first = David | url = http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html | title = Weathering and Sedimentary Rocks | publisher = Cal Poly Pomona | accessdate = 2007-03-20 | archive-date = 2007-07-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070703170212/http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html | url-status = dead }}</ref> Metamorfe gesteentes, die derde soort rots wat op die Aarde gevind word, word geskep wanneer hoë temperature of hoë druk (of beide) stolling- en afsettingsgesteentes saamsmelt. Die volopste silikaatminerale op die Aarde se oppervlak sluit kwarts, [[veldspaat]], amfibool, mika, pirokseen en olivien in.<ref>{{cite web |author=Staff |url=http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm |title=Minerals |publisher=Museum of Natural History, Oregon |access-date=20 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20090613005203/http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm |archive-date=13 Junie 2009 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Algemene karbonaatminerale sluit [[kalsiet]] (wat in kalksteen gevind word), [[aragoniet]] en [[dolomiet]] in.<ref>{{cite web | last=Cox | first=Ronadh | year=2003 | url=http://madmonster.williams.edu/geos.302/L.08.html | title=Carbonate sediments | publisher=Williams College | accessdate=2007-04-21 | archive-date=2009-04-05 | archive-url=https://web.archive.org/web/20090405173359/http://madmonster.williams.edu/geos.302/L.08.html | url-status=dead }}</ref> Die pedosfeer is die heel buitenste laag van die Aarde wat uit grond, oftewel aarde, bestaan en aan grondvorming onderwerp word. Dit is geleë by die skeidingsvlak van die litosfeer, atmosfeer, hidrosfeer en biosfeer. Die hoogte van die landoppervlak van die Aarde wissel van die laagste punt, -418&nbsp;m by die [[Dooie See]], tot 'n hoogte van 8 848&nbsp;m by die piek van [[Mount Everest]]. Die gemiddelde hoogte van land bo seevlak is 840&nbsp;m.<ref name=sverdrup>{{cite book | first1=H. U. | last1=Sverdrup | last2=Fleming |first2=Richard H. | date=1942-01-01 | title=The oceans, their physics, chemistry, and general biology | publisher=Scripps Institution of Oceanography Archives | url=http://repositories.cdlib.org/sio/arch/oceans/ | accessdate=2008-06-13 }}</ref> === Hidrosfeer === : ''Hoofartikel: [[Hidrosfeer]].'' [[Lêer:Earth elevation histogram 2.svg|duimnael|300px|Ongeveer 71% van die Aarde se oppervlak word deur water bedek.]] Die volop water op die aardoppervlak is 'n unieke kenmerk wat die sogenaamde "Blou Planeet" van die ander planete in die Sonnestelsel skei. Die Aarde se hidrosfeer bestaan hoofsaaklik uit oseane, maar sluit tegnies gesproke alle wateroppervlaktes in die wêreld in, waaronder ook binnelandse seë, mere, riviere en ondergrondse water tot 'n diepte van 2 000&nbsp;m. Die diepste ondergrondse water is by die Challenger-diepte in die Mariana-trog in die Stille Oseaan, met 'n diepte van -10&nbsp;911,4&nbsp;m.<ref name= group="nota">Hierdie meting is deur die tuig ''Kaiko'' in Maart 1995 geneem en word as die akkuraatste meting beskou. Sien {{cite web |title=7,000 m Class Remotely Operated Vehicle ''KAIKO 7000'' |url=http://www.jamstec.go.jp/e/about/equipment/ships/kaiko7000.html |publisher=Japan Agency for Marine-Earth Science and Technology (JAMSTEC) |access-date=7 Junie 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200410211118/http://www.jamstec.go.jp/e/about/equipment/ships/kaiko7000.html |archive-date=10 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die gemiddelde diepte van die oseane is 3 800&nbsp;m, meer as vier keer die gemiddelde hoogte van die kontinente.<ref name=sverdrup /> Die oseane se massa is ongeveer 1,35 × 1018 metriese ton (of, ongeveer 1/4400 van die Aarde se totale massa) en beslaan 'n volume van 1,386 × 109&nbsp;km³. Indien al die Aarde se land eweredig oor die oppervlak versprei was, sou die water rys tot 'n hoogte van meer as 2,7&nbsp;km bo (die huidige) seespieël. Slegs 2,5% van die water op Aarde is varswater, die oorblywende 97,5% is soutwater. Die meerderheid van die varswater, ongeveer 68,7%, is in ysvorm.<ref>{{cite web | author = Igor A. Shiklomanov | year = 1999 | url = http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/shiklomanov/ | title = World Water Resources and their use Beginning of the 21st century" Prepared in the Framework of IHP UNESCO | publisher = State Hydrological Institute, St. Petersburg | accessdate = 2006-08-10 | archive-date = 2013-04-03 | archive-url = https://www.webcitation.org/6FbsxLE2m?url=http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/shiklomanov/ | url-status = dead }}</ref> Ongeveer 3,5% van die oseane se totale massa bestaan uit [[sout]]. Meeste van hierdie sout is deur vulkaniese aktiwiteit vrygestel of uit koue, vulkaniese gesteentes verkry.<ref>{{cite web |last=Mullen |first=Leslie |date=11 Junie 2002 |url=http://www.astrobio.net/news/article223.html |title=Salt of the Early Earth |publisher=NASA Astrobiology Magazine |access-date=14 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20090321151939/http://www.astrobio.net/news/article223.html |archive-date=21 Maart 2009 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Die oseane is ook 'n reservoir vir opgeloste atmosferiese gasse, wat noodsaaklik is vir die oorlewing van baie waterliewende wesens.<ref>{{cite web | last = Morris | first = Ron M. | url = http://seis.natsci.csulb.edu/rmorris/oxy/oxy4.html | title = Oceanic Processes | publisher = NASA Astrobiology Magazine | accessdate = 2007-03-14 | archive-date = 2009-04-15 | archive-url = https://web.archive.org/web/20090415082741/http://seis.natsci.csulb.edu/rmorris/oxy/oxy4.html | url-status = dead }}</ref> Seewater het 'n belangrike invloed op die wêreld se klimaat, aangesien die oseane as 'n groot hittereservoir optree.<ref>{{cite web |last=Scott |first=Michon |date=24 April 2006 |url=http://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/ |title=Earth's Big heat Bucket |publisher=NASA Earth Observatory |access-date=14 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20080916014057/http://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/ |archive-date=16 September 2008 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Wysigings in die oseaniese temperatuurverspreiding kan groot veranderinge in die weer veroorsaak, soos die [[El Niño]]-verskynsel aantoon.<ref>{{cite web |first=Sharron |last=Sample |date=21 Junie 2005 |url=http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html |title=Sea Surface Temperature |publisher=NASA |access-date=21 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20080408000148/http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html |archive-date= 8 April 2008 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> === Atmosfeer === : ''Hoofartikel: [[Aarde se atmosfeer]].'' Die atmosfeer is die gasvormige laag wat die Aarde omhul. Die gemiddelde atmosferiese druk op die Aardoppervlak is 101,325&nbsp;kPa.<ref name="earth_fact_sheet">{{cite web |last=Williams |first=David R. |date=1 September 2004 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html |title=Earth Fact Sheet |publisher=NASA |access-date=17 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090608/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die atmosfeer bestaan uit 78% [[stikstof]] en 21% [[suurstof]], met spoorhoeveelhede [[water (molekuul)|waterdamp]], [[koolstofdioksied]] en ander gasagtige molekules. Die atmosfeer eindig nie plotseling op 'n sekere hoogte nie, maar neem eerder in konsentrasie af, hoe hoër mens van die oppervlak is. Die onderste deel van die atmosfeer, waar ongeveer 75% van sy massa is, word die troposfeer genoem. Die hoogte van die troposfeer wissel tussen breedteliggings: by die pole is dit 8&nbsp;km en by die ewenaar 17&nbsp;km. Hierdie afstand wissel ook soms as gevolg van weer- en seisoenale faktore.<ref>{{cite web |last1=Geerts |first1=B. |last2=Linacre |first2=E. |url=http://www-das.uwyo.edu/~geerts/cwx/notes/chap01/tropo.html |title=The height of the tropopause |date=November 1997 |work=Resources in Atmospheric Sciences |publisher=University of Wyoming |access-date=10 Augustus 2006 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090700/http://www-das.uwyo.edu/~geerts/cwx/notes/chap01/tropo.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> In vergelyking met ander planete is die hoë konsentrasie suurstof in die Aarde se atmosfeer uniek. Normaalgesproke sou suurstof deur oksidasiereaksies by verwering in 'n relatief kort tyd uit die atmosfeer verdwyn, maar op Aarde sorg fotosintese deur plante vir 'n voortdurende vervaardiging van nuwe suurstof uit koolstofdioksied. Danksy die aanwesigheid van suurstof het die Aarde bowendien 'n osoonlaag wat die oppervlak beskerm teen ultravioletstraling, wat lewendige wesens skade kan berokken. Die atmosfeer beskerm die Aarde deurdat kleiner [[Meteoroïde|meteore]] wat die Aarde (sou) tref, as gevolg van wrywing verbrand wanneer hulle deur die atmosfeer beweeg. Deur die verplasing van waterdamp en deur neerslag bring die atmosfeer ook water na die oppervlak. Verder verswak die atmosfeer ook potensieel drastiese temperatuurverskille tussen dag en nag, deur warmte vas te hou.<ref name="atmosphere">{{cite web |author=Staff |date=8 Oktober 2003 |url=http://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html |title=Earth's Atmosphere |publisher=NASA |access-date=21 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090422/https://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Hierdie laasgenoemde verskynsel staan as die kweekhuiseffek bekend: gasmolekules binne-in die atmosfeer van warmte-energie op wat deur die oppervlak weerkaats word. Die belangrikste "kweekhuisgasse" in die aardatmosfeer is koolstofdioksied, waterdamp, metaan en osoon. Sonder hierdie kweekhuiseffek sou die gemiddele oppervlaktemperatuur -18&nbsp;°C wees en sou lewe nie kon voortbestaan nie.<ref name="Pidwirny2006" /> ==== Weer en klimaat ==== : ''Hoofartikels: [[Weer (meteorologie)|Weer]] en [[Klimaat]].'' Die troposfeer word voortdurend deur sonstraling opgewarm, wat lei tot uitsetting van die lug. Lug met 'n laer digtheid styg op en word dan vervang deur koeler lug met 'n hoër digtheid. Dit lei tot die sirkulasie van lug in die atmosfeer, wat die weer en klimaat deur die herverdeling van hitte-energie aandryf.<ref name="moran2005">{{cite web |last=Moran |first=Joseph M. |year=2005 |url=http://www.nasa.gov/worldbook/weather_worldbook.html |title=Weather |work=World Book Online Reference Center |publisher=NASA/World Book, Inc. |access-date=17 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20101213184908/http://www.nasa.gov/worldbook/weather_worldbook.html |archive-date=13 Desember 2010 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Rond die ewenaar val die sonlig loodreg in, terwyl die lig by die pole teen 'n klein hoek inval. Daardeur word die atmosfeer op hoër breedtegrade sterker opgewarm as rond die ewenaar. Die belangrikste sirkulasie in die atmosfeer word aangedryf deur hierdie temperatuurgradiënt. Die oseaanstroming het ook 'n invloed op die klimaat: die sirkulasie van die seestrome verdeel die hitte-energie van die ewenaar in die rigting van die pole. Deur die verdamping van oppervlakwater kan lug waterdamp bevat. As die lug warm genoeg is om op te styg, daal die lugdruk, waardeur die lug versadig raak en water kondenseer. Die klein waterdruppeltjies wat op hierdie manier ontstaan, vorm saam 'n wolk. As daar genoeg waterkondensasie plaasvind, sal die druppels voldoende aangroei om as reën terug te val na die oppervlak. Die hoeveelheid reën, of neerslag, verskil per plek: sommige gebiede kry 'n paar meter per jaar, terwyl ander minder as een millimeter per jaar kry. Die gemiddelde neerslag in 'n gebied word bepaal deur die dominante windrigting, die topologiese eienskappe en die temperatuurverskille.<ref>{{cite web |author=Various |date=21 Julie 1997 |url=http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/hyd/home.rxml |title=The Hydrologic Cycle |publisher=University of Illinois |access-date=24 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090734/http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/hyd/home.rxml |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Ondanks die plaaslike verskille kan die Aarde volgens breedtegraad onderverdeel word in sones wat ongeveer dieselfde klimaat het. Van die ewenaar tot die pole vind mens die warm, nat tropiese klimate, dan die warm, droë subtropiese klimate, daarna die koeler, nat gematigde klimate, dan die droë, koeler landklimate en as laaste die koue, droë poolklimate.<ref>{{cite web | author = Staff | url = http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/Climate/Older/Climate_Zones.html | title = Climate Zones | publisher = UK Department for Environment, Food and Rural Affairs | accessdate = 2007-03-24 | archive-date = 2010-08-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20100808131632/http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/climate/older/Climate_Zones.html | url-status = dead }}</ref> Hoogte het ook 'n invloed op die klimaat. Aangesien die atmosfeer dunner word hoe hoër mens bo seespieël is, is gebiede wat hoër geleë is kouer. 'n Verdere indeling van klimate is die klimaatklassifikasie van Wladimir Köppen, wat die klimate volgens temperatuur en neerslag rangskik. ==== Hoër atmosfeer ==== [[Lêer:Full moon partially obscured by atmosphere.jpg|duimnael|300px|Hierdie aansig wys 'n [[volmaan]] wat gedeeltelik versteek word deur die Aarde se atmosfeer.]] Bo die troposfeer word die atmosfeer meestal verdeel in die stratosfeer, die mesosfeer en die termosfeer. Elkeen van hierdie lae het 'n ander temperatuurverloop (die koers waarteen temperatuur m.b.t. hoogte verander). Buite die termosfeer begin die eksosfeer, wat oorgaan in die magnetosfeer, waar die [[sonwind]] deur die Aarde se magneetveld opgevang word.<ref>{{cite web | author=Staff | year = 2004 | url = http://scienceweek.com/2004/rmps-23.htm | title = Stratosphere and Weather; Discovery of the Stratosphere | publisher = Science Week | accessdate = 2007-03-14 }}</ref> Die osoonlaag, wat die aardoppervlak teen ultravioletstraling beskerm, is in die stratosfeer geleë. Die [[Kármán-lyn]], 'n denkbeeldige lyn wat 100&nbsp;km bo die aardoppervlak lê, word gebruik as grens tussen die atmosfeer en die ruimte<ref>{{cite web |first=S. Sanz Fernández |last=de Córdoba |date=21 Junie 2004 |url=http://www.un.org/members/list.shtml |title=100 km. Altitude Boundary for Astronautics |publisher=Fédération Aéronautique Internationale |access-date=21 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20090417145758/http://www.un.org/members/list.shtml |archive-date=17 April 2009 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> en lê in die onderste deel van die termosfeer. As gevolg van hitte-energie kan sommige molekules in die buitenste dele van die atmosfeer 'n snelheid bereik wat vinnig genoeg is om uit die Aarde se swaartekrag te ontsnap. Dit beteken dat die atmosfeer stadig maar seker die ruimte in "lek". Ligte molekules, soos waterstof en helium, bereik hierdie ontsnappingssnelheid makliker en lek dus meer as ander gasse.<ref>{{cite journal | author=Liu, S. C.; Donahue, T. M. | title=The Aeronomy of Hydrogen in the Atmosphere of the Earth | journal=Journal of Atmospheric Sciences | year=1974 | volume=31 | issue=4 | pages=1118–1136 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1974JAtS...31.1118L | accessdate=2007-03-02 | doi=10.1175/1520-0469(1974)031<1118:TAOHIT>2.0.CO;2 }}</ref> Dis deels as gevolg van die lek van waterstof dat die Aarde van 'n aanvanklik [[Oksidasietoestand|reduserende stand]] tot die huidige oksiderende stand verander het. Fotosintese het 'n bron van vrye suurstof verskaf, maar daar word geglo dat die verlies van reduserende agente soos waterstof 'n noodsaaklike voorvereiste is vir die wydverspreide ophoping van suurstof in die atmosfeer.<ref>{{cite journal |title=Biogenic Methane, Hydrogen Escape, and the Irreversible Oxidation of Early Earth |author=David C. Catling, Kevin J. Zahnle, Christopher P. McKay |journal=Science |volume=293 |issue=5531 |pages=839–843 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/293/5531/839 |doi=10.1126/science.1061976 |year=2001 |pmid=11486082 }}</ref> Dit is dus moontlik dat hierdie ontsnappingsvermoë van waterstof 'n invloed gehad het op die aard van die lewe wat op die planeet ontwikkel het.<ref>{{cite web | last = Abedon | first = Stephen T. | date = 1997-03-31 | url = http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/biol1010.htm | title = History of Earth | publisher = Ohio State University | accessdate = 2007-03-19 | archive-date = 2013-03-10 | archive-url = https://www.webcitation.org/6F17z629O?url=http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/biol1010.htm | url-status = dead }}</ref> In die huidige, suurstofryke atmosfeer word die oorgrote meerderheid waterstof in water omgesit vóór dit uit die atmosfeer kan ontsnap. Die grootste verlies van waterstof is nou afkomstig van die afbreek van metaan in die boonste atmosfeer.<ref>{{cite journal | last=Hunten | first=D. M. | last2=Donahue |first2= T. M. | title=Hydrogen loss from the terrestrial planets | journal=Annual review of earth and planetary sciences | year=1976 | volume=4 | pages=265–292 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1976AREPS...4..265H | accessdate=2008-11-07 | doi=10.1146/annurev.ea.04.050176.001405 }}</ref> === Magneetveld === [[Lêer:Dipole field.svg|duimnael|300px|Die Aarde se magneet is (by benadering) 'n dipool.]] Die Aarde se magneetveld het (by benadering) die vorm van 'n [[magnetiese dipool]], met twee magnetiese pole wat ongeveer op dieselfde plek as die planeet se geografiese pole lê. Volgens die dinamoteorie word die magneetveld opgewek deur konveksiestroming in die gesmelte metaliese buitekern van die Aarde. Deur die beweging van hierdie konduktiewe massas word elektriese strome opgewek, wat weer op hul beurt die magneetveld veroorsaak. Konveksiestroming in die buitekern is chaoties van aard en verander hul rigting met tye, waardeur die Aarde se magneetveld omgekeer word. Hierdie omkerings vind elke paar miljoen jaar plaas; die laaste omkering was ongeveer 700 000 jaar gelede.<ref>{{cite web |last=Fitzpatrick |first=Richard |date=16 Februarie 2006 |url=http://farside.ph.utexas.edu/teaching/plasma/lectures/node69.html |title=MHD dynamo theory |publisher=NASA WMAP |access-date=27 Februarie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090654/http://farside.ph.utexas.edu/teaching/plasma/lectures/node69.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name=campbelwh>{{cite book | last =Campbell | first =Wallace Hall | title =Introduction to Geomagnetic Fields | publisher =Cambridge University Press | year =2003 | location =New York | pages =57 | isbn = 0-521-82206-8}}</ref> Die magneetveld vorm die magnetosfeer, wat deeltjies uit die sonwind en kosmiese straling afweer. Die buitekant van die magnetosfeer, die sogenaamde "boogskok", is aan die kant van die Aarde wat na die Son gerig is, op 'n afstand van ongeveer 12 keer die radius van die Aarde. Die botsing tussen die Aarde se magnetiese veld en die sonwind vorm die Van Allen-gordels: 'n paar konsentriese ringe om die Aarde waar gelaaide deeltjies voorkom. Wanneer hierdie [[plasma (fisika)|plasma]] die Aarde se atmosfeer by die magnetiese pole binnedring, veroorsaak dit [[Aurora (astronomie)|poolligte]].<ref>{{cite web |last=Stern |first=David P. |date=8 Julie 2005 |url=http://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html |title=Exploration of the Earth's Magnetosphere |publisher=NASA |access-date=21 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200426104320/https://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html |archive-date=26 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Omwenteling == [[Lêer:AxialTiltObliquity.png|duimnael|links|280px|Die Aarde se skuins as en sy verhouding tot die draaias en wentelbaan.]] [[Lêer:Earth-lighting-equinox af.png|links|duimnael|Die hoek van die Aarde se as met die sonnebaan veroorsaak die seisoene. As die Aarde op die punt in sy baan is wanneer die Noordpool na die Son toe gerig is, is dit in die Noordelike halfrond somer en in die Suidelike halfrond winter.]] [[Lêer:Aarde seisoene.jpg|duimnael|500px|Hierdie skets verduidelik moontlik bietjie beter hoe die aarde se gekantelde as seisoene veroorsaak.]] Die Aarde neem 23 uur, 56 minute en 4.091 sekondes om een keer om sy eie as te draai ('n sogenoemde "sideriese dag"). As mens die Aarde van bo die Noordpool af beskou, draai hy antikloksgewys en lyk dit vir 'n toeskouer op die aardoppervlak asof die ander hemelliggame (die sterre, planete, Son en Maan) in die ooste opkom en in die weste sak. Die Aarde draai in 'n ietwat [[eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentriese]] baan om die Son. Een so omwenteling ('n sideriese jaar) duur ongeveer 365,25636 dae. Hierdie beweging om die Son beteken dat die Son, vir 'n toeskouer op die Aarde, elke dag ongeveer 1° na die ooste beweeg (ten opsigte van die sterre). As gevolg van hierdie beweging kom die Son dan ook elke dag ongeveer 4 minute later op ten opsigte van die sterre. Die tydsduur wat die Aarde nodig het om weer in dieselfde posisie te kom ten opsigte van die Son is dus ongeveer 4 minute langer as 'n sideriese dag en word 'n [[sinodiese dag]] genoem. Die afstand tussen die Aarde en die Son is gemiddeld byna 150 miljoen&nbsp;km en die Aarde beweeg teen 'n snelheid van 29,783&nbsp;km/s om die Son. Die Aarde bereik sy perihelium (die punt in sy wentelbaan waar hy die naaste aan die Son is) op 3 Januarie en sy aphelium (die verste punt van die Son af) op ongeveer 4 Junie. Die verskil in die twee afstande sorg daarvoor dat die hitte-energie wat die Aarde tydens sy perihelium ontvang, 106,9% is van die hitte-energie wat die Aarde tydens sy aphelium ontvang. As gevolg van die Aarde se helling is die suidelike halfrond tydens die perihelium nader aan de Son (somer in die suidelike halfrond), terwyl die noordelike halfrond tydens die perihelium nader aan die Son is (somer in die noordelike halfrond), wat beteken dat die suidelike halfrond in die loop van 'n jaar bietjie meer energie as die noordelike halfrond ontvang. Hierdie effek word egter grotendeels opgehef deurdat die oseane die energieverskil absorbeer (die suidelike halfrond het 'n baie groter wateroppervlak as die noordelike halfrond) en die effek van seisoene as gevolg van die helling van die aardas is baie groter. Die hoek van die aardas met die sonnebaan (en inkomende sonlig) veroorsaak seisoene op Aarde. As die Aarde op die punt in sy baan is wanneer die Noordpool na die Son gerig is, is dit somer in die noordelike halfrond en winter in die suidelike halfrond. Aangesien die [[draaias]] van die Aarde nie loodreg op sy wentelbaan staan nie, maar 23,4° daarvan afwyk (die inklinasiehoek), verander die hoek waarmee die Son se strale die Aarde tref in die loop van 'n jaar. Hierdie verandering dra ook, saam met die Aarde se beweging om die Son, by tot die planeet se seisoene. Die noordelike halfrond is tydens sy somer verder weg van die son as in die winter, wat beteken dat die somer 'n paar dae langer as die winter duur. Vir die suidelike halfrond geld die teenoorgestelde. == Maan == : ''Hoofartikel: [[Maan]].'' {| class="wikitable" style="float: right; margin-left: 0.5em;" |+ '''Eienskappe''' |- | Deursnit || 3&nbsp;474,8&nbsp;km |- | Massa || 7.349²²&nbsp;kg<br />8.1¹⁹&nbsp;tons |- | Semi-belangrike as|| 384&nbsp;400&nbsp;km |- | Wenteltyd || 27&nbsp;dae, 7&nbsp;uur, 43,7&nbsp;min. |} Die Aarde besit een [[natuurlike satelliet]], die Maan. Die Maan se deursnit is gelyk aan ongeveer 'n kwart van dié van die Aarde. Dit is die grootste maan in die Sonnestelsel relatief tot sy planeet. Die natuurlike satelliete wat om ander planete wentel word ook "mane" genoem, na die Aarde se maan. Die Maan is nes die Aarde 'n aardse liggaam, m.a.w. dit is 'n rotsagtige hemelliggaam wat vernaamlik uit silikate bestaan. In teenstelling tot die Aarde besit die Maan egter geen atmosfeer nie. Alhoewel die deursnit van die Son ongeveer 400 keer groter as dié van die Maan is, lyk dit vir 'n waarnemer op Aarde asof hulle ongeveer dieselfde deursnit het. Dit is omdat die Son ongeveer 400 keer verder as die Maan van die Aarde af is. Dit is ook die rede waarom daar op Aarde beide totale én gedeeltelike sonsverduisterings voorkom. Die Aarde en die Maan draai gedurende 27,32 sideriese dae om 'n gemeenskaplike swaartepunt. Vanuit die Son gesien, duur die omwenteling van die Maan bietjie langer: die periode tussen twee volle mane ('n sg. "sinodiese maand") duur 29,53 dae. Die vlak van Maan se wentelbaan het 'n helling van 5° teen opsigte van die [[Sonnebaan|ekliptika]]. Sonder hierdie hoek sou daar elke twee weke 'n [[sonsverduistering|sons]]- of [[maansverduistering]] wees. Die aantrekkingskrag van die Maan is verantwoordelik vir die oseaangetye op Aarde. Die aantrekkingskrag van die Aarde op die Maan is weer verantwoordelik daarvoor dat die Maan 'n gebonde omwenteling het, m.a.w. die tyd wat die Maan neem om om sy eie as wentel is gelyk aan die tyd wat dit neem om om die Aarde te wentel. As gevolg daarvan sien waarnemers op Aarde altyd dieselfde kant van die Maan. Tydens die Maan se omwenteling om die Aarde kan 'n maansiklus waargeneem word: verskillende dele word op verskillende tye deur die Son verlig, met 'n ligskadugrens wat die donker deel van die ligte deel skei. Een van die gevolge van die aantrekkingskragte tussen die Aarde en die Maan, is dat die Maan se wentelspoed stadigaan versnel. [[Johannes Kepler]] het reeds in die 17de eeu bewys dat wanneer 'n liggaam se wentelspoed versnel, die radius van sy wentelbaan vergroot. Dit is ook die geval met die Aarde se natuurlike satelliet: die Maan beweeg elke jaar ongeveer 38&nbsp;mm van die Aarde af weg. Tegelykertyd word die Aarde se omwentelingsperiode (m.a.w. een dag) elke jaar 23 mikrosekondes (µs) langer.<ref>{{cite web | author=Espenak, F.; Meeus, J. | date = 2007-02-07 | url = http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEcat5/secular.html | title = Secular acceleration of the Moon | publisher = NASA | accessdate = 2007-04-20 |archiveurl=https://archive.is/EtmF|archivedate=2012-12-05}}</ref> Maar waar die dae in die verre toekoms dus langer sal wees, was hulle in die verlede juis korter. Sowat 410 miljoen jaar gelede, tydens die Devoontydperk, was een dag 21,8 uur lank en was daar 400 dae in 'n jaar.<ref>{{cite web |first=Hannu K. J. |last=Poropudas |date=16 Desember 1991 |url=http://www.skepticfiles.org/origins/coralclo.htm |title=Using Coral as a Clock |publisher=Skeptic Tank |access-date=20 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20181005185529/http://www.skepticfiles.org/origins/coralclo.htm |archive-date=5 Oktober 2018 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Die getywerking van die Maan stabiliseer die stand van die Aarde se skuins as.<ref>{{cite journal | last=Laskar |first= J. |last2= Robutel |first2=P. |last3= Joutel |first3= F. |last4= Gastineau |first4= M. |last4=Correia |first4=A.C.M. |last5=Levrard |first5=B. | title=A long-term numerical solution for the insolation quantities of the Earth | journal=Astronomy and Astrophysics | year=2004 | volume=428 | pages=261–285 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2004A&A...428..261L | accessdate=2007-03-31 | doi = 10.1051/0004-6361:20041335 }}</ref> Sommige geleerdes dink dat die aardas sonder hierdie stabiliserende werking van die Maan aan chaotiese veranderinge blootgestel sou wees, waardeur die Aarde se klimaat baie wisselvalliger en ekstreem sou wees. Indien die aardas in dieselfde baan as die Aarde was, soos tans die geval is by [[Uranus]], sou uiterse verskille in seisoen tot strawwe weer lei: een pool sou direk na die Son wys tydens die somer en direk in die teenoorgestelde rigting in die winter. Planetêre wetenskaplikes wat hierdie effek bestudeer het glo dat komplekse lewensvorms in so 'n geval waarskynlik onmoontlik sou wees.<ref>{{cite journal | author=Williams, D.M.; J.F. Kasting | title=Habitable planets with high obliquities | journal=Lunar and Planetary Science | year=1996 | volume=27 | pages=1437–1438 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1996LPI....27.1437W | accessdate=2007-03-31 }}</ref> [[Lêer:Earth Moon Scale.jpg|duimnael|senter|800px|'n Voorstelling van die relatiewe groottes van, en afstand tussen, die Aarde en sy Maan (volgens skaal).]] Daar is 'n aantal teorieë wat die oorsprong van die Maan verduidelik, die een wat die algemeenste aanvaar word is die "reuse-impak"-teorie, waarvolgens die Maan gevorm het ná die Mars-grootte protoplaneet [[Theia (planeet)|Theia]] met die Aarde gebots het. Hierdie teorie verduidelik onder meer die Maan se relatiewe tekort aan yster en [[Vlugtigheid (planetologie)|vlugtige]] elemente, plus die feit dat sy samestelling byna identies is aan dié van die aardkors.<ref>{{cite journal | last = R. Canup and E. Asphaug | title = Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation | journal = Nature | volume = 412 | pages = 708–712 | year = 2001 | doi = 10.1038/35089010 }}</ref> Behalwe een natuurlike satelliet, besit die Aarde ook 'n aantal klein kwasi- of skynsatelliete. Die grootse is Cruithne, 'n 3,3&nbsp;km grote planetoïde wat in 1986 ontdek is. Verder is daar ook 'n aantal kleiner voorwerpe, soos 2002 AA₂₉, 2003 YN107 en 2004 GU9, wat ook soortgelyke bane het. == Bewoonbaarheid == [[Lêer:Zona habitavel-pt.svg|duimnael|320px|'n Reeks teoreties bewoonbare sones met sterre van verskillende massa (die Sonnestelsel is in die middel). Nie volgens skaal nie.]] Die Aarde voldoen aan 'n groot aantal vereistes waaraan enige planeet moet voldoen om deur komplekse veelsellige wesens bewoon te kan word. Hierdie vereistes is die teenwoordigheid van groot hoeveelhede lopende water, die teenwoordigheid van komplekse organiese molekules en genoeg energie om metabolisme in organismes moontlik te maak.<ref>{{cite web | author = Staff | date = September 2003 | url = http://astrobiology.arc.nasa.gov/roadmap/g1.html | title = Astrobiology Roadmap | publisher = NASA, Lockheed Martin | accessdate = 2007-03-10 | archive-date = 2012-03-11 | archive-url = https://www.webcitation.org/664nPTN2N?url=http://astrobiology.arc.nasa.gov/roadmap/g1.html | url-status = dead }}</ref> 'n Groot aantal faktore sorg daarvoor dat die omstandighede op Aarde gunstig is vir die ontstaan en instandhouding van 'n komplekse [[biosfeer]]. Voorbeelde hiervan is die [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die Aarde se wentelbaan, sy skuins as, sy omwentelingsnelheid, sy voordelige afstand van die Son, sy groot natuurlike satelliet, die besonderse samestelling van sy atmosfeer, sy magneetveld en die vulkaniese aktiwiteit wat op die Aarde plaasvind.<ref>{{cite book | first=Stephen H. | last=Dole | year=1970 | title=Habitable Planets for Man | edition=2nd | publisher=American Elsevier Publishing Co. | url=http://www.rand.org/pubs/reports/R414/ | accessdate=2007-03-11 | isbn=0-444-00092-5 }}</ref> === Biosfeer === : ''Hoofartikel: [[Biosfeer]].'' Daar word na al die lewensvorme op die planeet as 'n "biosfeer" verwys. Die Aarde is (sover die mens se kennis strek) die enigste planeet wat 'n biosfeer het en baie geleerdes dink dat planete met 'n biosfeer seldsaam is.<ref>{{cite book | last1= Ward | first1= P.D.|last2= Brownlee |first2=D. | date=2000-01-14 | title=Rare Earth: Why Complex Life is Uncommon in the Universe | edition=1st | publisher=Springer-Verlag | location=New York | isbn=0-387-98701-0 }}</ref> Die Aarde se biosfeer het ongeveer 3,5 miljard jaar gelede ontstaan en het sedertdien aansienlik ontwikkel. Die biosfeer kan in "biome" verdeel word: gebiede op Aarde wat dieselfde ekostelsel (met soortgelyke plante en diere) het. Aardse biome (biome op land) volg dikwels dieselfde klimaatsones op die Aarde, wat deur breedtegraad en hoogte bo seespieël bepaal word. Voorbeelde van aardse biome is toendras, boreale naaldwoude, [[naaldwoude]], gemende woudgebiede, medittereense woudgebiede, grasvlaktes, woestyne en manglietgebiede. In die poolse biome, die toendras en die woestyne kom daar relatief min lewe voor, terwyl die grootste [[biodiversiteit]] per oppervlak rond die ewenaar gevind kan word.<ref>{{cite journal | last = Hillebrand | first = Helmut | title=On the Generality of the Latitudinal Gradient | journal=American Naturalist | year=2004 | volume=163 | issue=2 | pages=192–211 | doi=10.1086/381004 }}</ref> Aardse biome is afhanklik van die bodem en van watertoevoer vir voedingstowwe. Daar is ook water- of seebiome, byvoorbeeld koraalriwwe en seewierwoude. === Natuurlike hulpbronne === {| class="wikitable style="float: right; margin-left: 2em;" !Landgebruik op Aarde !soos in 1993<ref name=cia>{{cite web |author=Staff |date=24 Julie 2008 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html |title=World |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=5 Augustus 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200426103043/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html |archive-date=26 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> |- | ''Bewerkbare land:'' ||style="text-align: right;"| 13,13% |- | ''Permanente gewasse:'' ||style="text-align: right;"| 4,71% |- | ''Permanente weivelde:'' ||style="text-align: right;"| 26% |- | ''Woude:'' ||style="text-align: right;"| 32% |- | ''Stedelike gebiede:'' ||style="text-align: right;"| 1.5% |- | ''Ander:'' ||style="text-align: right;"| 30% |} Die Aarde bevat grondstowwe wat vir die mens van nut is en deur hom ontgin word. Sommige grondstowwe is uitputbaar (m.a.w. daar is slegs 'n beperkte hoeveelheid beskikbaar), soos fossielbrandstowwe. Groot voorrade fossielbrandstowwe, soos steenkool, olie, gas en metaanys, word uit die aardkors verkry. Hierdie hulpbronne word gebruik vir die opwekking van energie en by chemiese produksieprosesse. Die aardkors bevat ook erts, wat gevorm word deur 'n geologiese proses, aangedryf deur tektoniese aktiwiteit of erosie.<ref>{{cite web |author=Staff |date=24 November 2006 |url=http://www.utexas.edu/tmm/npl/mineralogy/mineral_genesis/ |title=Mineral Genesis: How do minerals form? |publisher=Non-vertebrate Paleontology Laboratory, Texas Memorial Museum |access-date=1 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20140410135746/http://www.utexas.edu/tmm/npl/mineralogy/mineral_genesis/ |archive-date=10 April 2014 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Erts is 'n gekonsentreerde bron van verskeie [[metaal|metale]] en ander nuttige [[chemiese element|elemente]]. Danksy veeteelt en landbou lewer die biosfeer die mensdom baie nuttige produkte, onder andere voedsel, hout, leer en wol. === Rampe en gevare === Groot gebiede word onderwerp aan uiterse weersomstandighede, soos [[sikloon|siklone]], [[orkaan|orkane]] en [[tornado]]'s. Ander gebiede het weer te make met [[aardbewing]]s, [[tsoenami]]'s, [[vulkaan]]uitbarstings, vloede, droogtes, grondverskuiwings en ander natuurrampe. Sommige gebiede word bedreig deur gevare met 'n menslike oorsaak. Bevolkingsgroei en ekonomiese groei gaan soms gepaard met die besoedeling van water en lug. Nywerhede en intensiewe landbou en veeteelt kan lei tot bodem-, lug of waterverontreiniging, suurreën, oorbeweiding, erosie, ontbossing en woestynvorming. Mede as gevolg van bevolkingsgroei, neem die mensdom steeds meer land in gebruik, wat gepaard gaan met die verlies van habitat – en moontlik dan ook die uitsterwing – van verskeie wilde diere en plante. Daar bestaan wetenskaplike konsensus dat daar 'n verbinding tussen [[aardverwarming]] en die grootskaalse verbranding van fossielbrandstowwe is. Tydens dié proses word [[koolstofdioksied]] in die atmosfeer vrygestel, wat die [[kweekhuiseffek]] versterk. 'n Warmer klimaat sal waarskynlik gepaard gaan met die smelt van gletsers en yskappe, uiterse temperatuurskommelinge en die wêreldwye styg van gemiddelde seevlakke.<ref>{{cite web |author=Staff |date=2 Februarie 2007 |url=http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=21429&Cr=climate&Cr1=change |title=Evidence is now ‘unequivocal’ that humans are causing global warming – UN report |publisher=United Nations |access-date=7 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20170402164727/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=21429 |archive-date=2 April 2017 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> === Menslike bevolking === In 2016 was daar wêreldwyd ongeveer 7,33 miljard mense;<ref name="World Population Clock">{{cite web |last=United States Census Bureau |url=http://www.census.gov/ipc/www/popclockworld.html |title=World POP Clock Projection |work=United States Census Bureau International Database |date=5 Junie 2016 |access-date=5 Junie 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20131008002024/http://www.census.gov/ipc/www/popclockworld.html |archive-date= 8 Oktober 2013 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> daar word verwag dat hierdie getal in 2050 tot 9,2 miljard sal styg.<ref>{{cite web |author=Staff |url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm |title=World Population Prospects: The 2006 Revision |publisher=United Nations |access-date=7 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20181113093251/http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm |archive-date=13 November 2018 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Die grootste deel van hierdie bevolkingsgroei sal in ontwikkelingslande plaasvind. Bevolkingsdigtheid wissel van plek to plek, maar meer as die helfte van die wêreld se bevolking woon in Asië. Daar word verwag dat in 2020 60% van die wêreldbevolking in stede sal woon, in plaas van op die platteland.<ref>{{cite web |author=Staff |year=2007 |url=http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx |title=Human Population: Fundamentals of Growth: Growth |publisher=Population Reference Bureau |access-date=31 Maart 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130426050056/http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx |archive-date=26 April 2013 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Afgesien van 'n paar uitsonderings is die hele landoppervlak verdeel in state (behalwe [[Antarktika]]). In 2016 was daar 193 internasionaal erkende onafhanklike state. Daarnaas is daar 72 afhanklike en outonome gebiede en 'n paar betwiste gebiede. In die geskiedenis van die Aarde was daar nog nooit 'n wêreldregering gewees nie, alhoewel 'n aantal nasies sonder sukses na wêrelddominasie gestreef het. Die [[Verenigde Nasies]] is 'n internasionale organisasie met die doel om samewerking op die gebied van internasionale reg, veiligheid, menseregte, ekonomiese ontwikkeling en kultuur te bevorder en gewapende konflik te voorkom. In 2008 het 192 state hulle by die organisasie aangesluit. Volgens beraming is slegs een agtste van die aardoppervlak geskik vir menslike bewoning: ses agtstes word deur oseane bedek, terwyl die res van die land woestyn of ander onbewoonbare gebied is.<ref>{{cite journal | author=Peel, M. C.; Finlayson, B. L.; McMahon, T. A. | title=Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification | journal=Hydrology and Earth System Sciences Discussions | year=2007 | volume=4 | pages=439–473 | url=http://www.hydrol-earth-syst-sci-discuss.net/4/439/2007/hessd-4-439-2007.html | accessdate=2007-03-31 }}</ref> Die mees noordelike permanente nedersetting is Alert, op die [[Kanada|Kanadese]] eiland Ellesmere (82°28'N),<ref>{{cite web |author=Staff |date=15 Augustus 2006 |url=http://www.tscm.com/alert.html |title=Canadian Forces Station (CFS) Alert |publisher=Information Management Group |access-date=31 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090557/http://www.tscm.com/alert.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> terwyl die mees suidelike die Suidpoolstasie Amundsen-Scott op Antarktika is (90°S). In totaal was daar reeds 500 mense buite die aardatmosfeer gewees,<ref>[http://www.nu.nl/wetenschap/2021245/vijfhonderdste-mens-naar-de-ruimte.html ''Vijfhonderdste mens naar de ruimte''], NU.nl, 12 Junie 2009</ref> waarvan 12 op die Maan geloop het. Gewoonlik is die enigste mense in die ruimte die bemanningslede van die [[Internasionale Ruimtestasie]]. Die verste wat die mens al van die Aarde was, was in 1970, toe die bemanning van [[Apollo 13]] 400&nbsp;171&nbsp;km van die Aarde af was.<ref>{{cite news |first=Auslan |last=Cramb |publisher=Telegraph |title=Nasa's Discovery extends space station |date=28 Oktober 2007 |url=http://www.telegraph.co.uk/earth/earthnews/3311903/Nasas-Discovery-extends-space-station.html |access-date=23 Maart 2009 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20141110081946/http://www.telegraph.co.uk/earth/earthnews/3311903/Nasas-Discovery-extends-space-station.html |archive-date=10 November 2014 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |first=Vic |last=Stathopoulos |date=8 Januarie 2009 |title=Apollo Spacecraft |url=http://www.aerospaceguide.net/spaceexploration/apollo.html |access-date=23 Maart 2009 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191001031005/http://www.aerospaceguide.net/spaceexploration/apollo.html |archive-date= 1 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Kulturele sienings == [[Lêer:AS8-13-2329.jpg|duimnael|Die eerste foto van 'n "Aardopkoms", geneem deur ruimtevaarders van Apollo 8]] [[File:Earth symbol (planetary color).svg|48px|left|🜨]] Die naam "Aarde" is afkomstig van die Oud-Nederlandse woord "Ertha", wat in Middel-Nederlands "Erde" geword het en toe "Aarde" in Nederlands en Afrikaans. Die standaard [[sterrekundige simbool]] vir die Aarde is 'n kruis binne-in 'n sirkel ([[Lêer:Earth symbol.svg|16px|🜨]]). Daar word ook na die simbool as die wiel- of sonkruis verwys en dit word oor die algemeen as 'n voorstelling van die Aarde se vier windstreke gesien. In sommige kulture word die Aarde gepersonifiseer as 'n god of moedergodin ("Moeder Aarde"). Voorbeelde hiervan is ''Tonantzin'' (letterlik "ons moeder") by die Asteke, ''Pachamama'' by die Inkas, ''Bhumi Deva'' by die Hindoes, ''Gaia'' by die Grieke en Romeine, ''Hou-T'u'' in Sjina en die godin ''Jord'' in Noorse mitologie. In Griekse mitologie was die aardgodin die vrou van die hemelgod Uranos. In die Egiptiese mitologie was die Aarde egter 'n manlike god, Geb, terwyl die hemel, Noet, juis vroulik was. Die meeste godsdienste het 'n skeppingsverhaal, waarin die Aarde op 'n bonatuurlike manier deur 'n godheid geskape word. Sommige fundamentalistiese gelowe hang 'n letterlike interpretasie van ou godsdienstige tekste aan en verwerp die konvensionele wetenskaplike teorieë oor die Aarde en die ontstaan en evolusie van die lewe.<ref name=Ross2005>{{cite journal | author = Ross, M.R. | year = 2005 | title = Who Believes What? Clearing up Confusion over Intelligent Design and Young-Earth Creationism | journal = Journal of Geoscience Education | volume = 53 | issue = 3 | pages = 319 | url = http://www.nagt.org/files/nagt/jge/abstracts/Ross_v53n3p319.pdf | accessdate = 2008-04-28 | format=PDF}}</ref> === Verkenning === In die verloop van tyd het die kennis van die Aarde toegeneem, maar daar was tye toe min oor die planeet bekend was. Vanaf die Oudheid het verskeie kulture geglo dat die [[Plat Aarde|Aarde plat]] was; die Mesopotamiërs het die Aarde as 'n plat skyf gesien wat in 'n oseaan dryf. Tog was daar in dié tyd ook mense wat geglo het dat die Aarde bolvormig moet wees. Sommige van die eerste mense wat 'n bolvormige Aarde voorgestel het, was Griekse natuurfilosowe, honderde jare voor Christus. Hulle het vasgestel dat die skaduwee van die Aarde tydens 'n maansverduistering altyd sirkelvormig is. Die Griekse sterrekundige [[Eratostenes]] (~ 276 v.C.–194 v.C.) het die omtrek van die Aarde redelik noukeurig bereken; hy was slegs 15% uit. In die Middeleeue was die konsep van 'n bolvormige Aarde bekend in die Midde-Ooste, Europa en Indië. Die Anglo-Saksiese monnik Bede ([[672]]–[[735]]) en die Italiaanse filosoof [[Thomas van Aquino]] ([[1225]]–[[1274]]) het beide geglo dat die Aarde bolvormig was, terwyl ander, soos die 6de-eeuse ontdekkingsreisiger, Kosmas Indikopleustes, geglo het dat die Aarde plat was. Dit was eers met die koms van [[Ferdinand Magellaan]], wie se ekspedisie in 1522 'n reis om die wêreld voltooi het, dat die teorie van bolvormige Aarde as onomstootlik bewese beskou is. Dit was oorspronklik ook nie bekend dat die Aarde om die Son wentel nie. Tot in die Middeleeue was dit oor die algemeen aanvaar dat die Aarde die middelpunt van die [[heelal]] was. Dit was eers na sterrekundige ontdekkings deur onder andere [[Nicolaas Copernicus]] ([[1473]]–[[1543]]) en [[Galileo Galilei]] ([[1564]]–[[1642]]) wat dit duidelik geword het dat die Aarde nie sentraal in die heelal staan nie, maar om die Son draai. Ná die Middeleeue het die Europese kennis van die wêreld deur middel van ontdekkingsreise toegeneem. Danksy nuwe tegnieke in kartografie, navigasie en landmeetkunde het die geografiese kennis van die ligging en aard van die kontinente vinnig gegroei. Ook in die 20ste het tegnologiese ontwikkelings die publieke insig van die Aarde sterk verander. In 1959 is daar vir die eerste keer 'n foto van die Aarde uit die ruimte geneem, deur die ruimtesonde Explorer 6. In die 20ste eeu het grootskaalse natuur- en omgewingsbewaring ook die lig gesien, met die doel om die menslike verbruik van natuurlike hulpbronne te verminder en besoedeling teë te sit. == Aantekeninge == * In sterrekundige tekste word "Aarde", "Son", "Sonnestelsel" en "Maan" met hoofletters geskryf, om hulle van "aarde" (grond) en algemene sonne, sonnestelsels en mane (natuurlike satelliete) te onderskei. {{Verwysings|group=nota}} == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Bronnelys == * {{cite book | first=Neil F. | last=Comins | year=2001 | title=Discovering the Essential Universe | edition=Second | publisher=W. H. Freeman | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003deu..book.....C | accessdate=2007-03-17 | isbn=0-7167-5804-0 }} * {{cite web | editor-first = Kirk | editor-last = Munsell | date = 2006-10-19 | url = http://sse.jpl.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth&Display=OverviewLong | title = Solar System Exploration: Earth | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-17 | archive-date = 2007-02-13 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070213094707/http://sse.jpl.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth&Display=OverviewLong | url-status = dead }} * {{cite book | first1=Peter D. | last1=Ward | first2=Donald | last2=Brownlee | year=2002 | title=The Life and Death of Planet Earth: How the New Science of Astrobiology Charts the Ultimate Fate of Our World | publisher=Times Books, Henry Holt and Company | isbn=0-8050-6781-7 }} * {{cite web | last = Williams | first = David R. | date = 2004-09-01 | url = http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html | title = Earth Fact Sheet | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-17 }} * {{cite book | last=Yoder | first=Charles F. | editor=T. J. Ahrens | year=1995 | title=Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants | publisher=American Geophysical Union | location=Washington | url=http://www.agu.org/reference/gephys.html | accessdate=2007-03-17 | isbn=0-87590-851-9 | archive-date=2009-04-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20090421092502/http://www.agu.org/reference/gephys.html | url-status=dead }} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Earth|Aarde}} {{Wikt|aarde}} * [http://earthobservatory.nasa.gov/ NASA se ''Earth Observatory''] * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth Die Aarde] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130511235712/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth |date=11 Mei 2013 }} by [http://solarsystem.nasa.gov/ NASA se ''Solar System Exploration''] * [http://www.glodiebybel.co.za/component/content/article/676-ons-unieke-planeet-aarde.html Ons unieke planeet aarde] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131211015324/http://www.glodiebybel.co.za/component/content/article/676-ons-unieke-planeet-aarde.html |date=11 Desember 2013 }} {{Halfrondtes}} {{PlaneteSon}} {{Voorbladster}} {{Aarde-posisie}} {{Normdata}} [[Kategorie:Aarde| ]] [[Kategorie:Natuur]] bc3znvb7mgplwkxh41jvprfp5sw7jtx 2516596 2516594 2022-08-01T05:32:56Z Oesjaar 7467 Wysigings deur [[Special:Contributions/194.254.60.35|194.254.60.35]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:Burgert Behr|Burgert Behr]] wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Planeet | bgcolour = #EEDC82 | name = Aarde | symbol = [[Lêer:Earth symbol (bold).svg|24px|alt=🜨|Aarde se sterrekundige simbool]] | image = [[Lêer:Earth Western Hemisphere.jpg|240px]] | caption = Die Aarde. | alt_names = Terra, Sol-3 | orbit_ref = | epoch = [[Epog (sterrekunde)|J2000]] | aphelion = 152&nbsp;098&nbsp;232&nbsp;km<br />1,01671388&nbsp;AE | perihelion = 147&nbsp;098&nbsp;290&nbsp;km<br />0,98329134&nbsp;AE | semimajor = 149&nbsp;598&nbsp;261&nbsp;km<br />1,00000261&nbsp;AE<ref name=standish_williams_iau>{{cite web|last1=Standish|first1=E. Myles|last2=Williams|first2=James C.|title=Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets|publisher=International Astronomical Union Commission 4: (Ephemerides)|url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|format=PDF|accessdate=2010-04-03|archive-date=2012-10-14|archive-url=https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf|url-status=dead}} See table 8.10.2. Calculation based upon 1 AU = 149,597,870,700(3) m.</ref> | eccentricity = 0,01671123<ref name=standish_williams_iau /> | period = 365,256363004 dae<ref name=IERS>{{cite conference|author=IERS Working Groups|editor=McCarthy, Dennis D.; Petit, Gérard|title=General Definitions and Numerical Standards|year=2003|booktitle=IERS Technical Note No. 32|publisher=U.S. Naval Observatory and Bureau International des Poids et Mesures|url=http://www.iers.org/MainDisp.csl?pid=46-25776|accessdate=2008-08-03}}</ref><br />1,000017421&nbsp;jaar | synodic_period = | avg_speed = 29,78&nbsp;km/s<ref name="earth_fact_sheet" /><br />107&nbsp;200&nbsp;km/h | inclination = 7,155° (tot die [[son]] se [[ewenaar]])<ref name=Allen294>{{cite book|title=Allen's Astrophysical Quantities|last1=Allen|first1=Clabon Walter|last2=Cox|first2=Arthur N.|publisher=Springer|year=2000|isbn=0-387-98746-0|url=http://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294|page=294|accessdate=2011-03-13}}</ref><br />1,57869° (tot onveranderbare vlakte) | asc_node = 348,73936°<ref name="earth_fact_sheet" /> | arg_peri = 114,20783°<ref name="earth_fact_sheet" />´ | satellites = 1 natuurlike [[maan]]<br />sowat 1 000 kunsmatige [[satelliet]]e<ref name=ucs>{{cite web |title=UCS Satellite Database |date=31 Januarie 2011 |work=Nuclear Weapons & Global Security |publisher=Union of Concerned Scientists |url=http://www.ucsusa.org/nuclear_weapons_and_global_security/space_weapons/technical_issues/ucs-satellite-database.html |access-date=12 Mei 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20140209174212/http://www.ucsusa.org/nuclear_weapons_and_global_security/space_weapons/technical_issues/ucs-satellite-database.html |archive-date=9 Februarie 2014 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | minorplanet = | physical_characteristics = yes | equatorial_radius = 6&nbsp;378,1&nbsp;km<ref name=usno>{{cite web|title=Selected Astronomical Constants, 2011|work=The Astronomical Almanac|url=http://asa.usno.navy.mil/SecK/2011/Astronomical_Constants_2011.txt|accessdate=2011-02-25|archive-date=2013-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20130826043456/http://asa.usno.navy.mil/SecK/2011/Astronomical_Constants_2011.txt|url-status=dead}}</ref><ref name="WGS-84-2">{{cite web | first1=Sigurd | last1=Humerfelt | date=26 Oktober 2010 | title=How WGS 84 defines Earth | url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html | accessdate=2011-04-29 | archive-date=24 April 2011 | archive-url=https://web.archive.org/web/20110424104419/http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html | url-status=dead }}</ref> | polar_radius = 6&nbsp;356,8&nbsp;km<ref name=cazenave_ahrens1995>{{cite book|first1=Anny|last1=Cazenave|editor=Ahrens, Thomas J|year=1995|title=Global earth physics a handbook of physical constants|publisher=American Geophysical Union|location=Washington, DC|isbn=0-87590-851-9|url=http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061016024803/http://www.agu.org/reference/gephys/5_cazenave.pdf|archivedate=2006-10-16|accessdate=2008-08-03|format=PDF|chapter=Geoid, Topography and Distribution of Landforms|url-status=live}}</ref> | flattening = 0&nbsp;0033528<ref name=iers /> | surface_area = 510&nbsp;072&nbsp;000&nbsp;km²<ref name="Pidwirny2006" /><ref name=cia /> | volume = 1,08321{{e|12}}&nbsp;km³<ref name="earth_fact_sheet" /> | mass = 5,9736{{e|24}}&nbsp;kg<ref name="earth_fact_sheet" /> | density = 5,515&nbsp;g/cm³<ref name="earth_fact_sheet" /> | surface_grav = 9,780327&nbsp;m/s²<ref name="yoder12">{{cite book|last1=Yoder|first1=Charles F.|editor=T. J. Ahrens|year=1995|title=Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants|publisher=American Geophysical Union|location=Washington|url=http://www.agu.org/reference/gephys.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090421092502/http://www.agu.org/reference/gephys.html|archivedate=2009-04-21|accessdate=2007-03-17|isbn=0-87590-851-9|page=12|url-status=live}}</ref><br />0,99732&nbsp;''g'' | escape_velocity = 11,186&nbsp;km/s<ref name="earth_fact_sheet" /> | sidereal_day = 0,99726968&nbsp;dag<ref name=Allen296>{{cite book|title=Allen's Astrophysical Quantities|last1=Allen|first1=Clabon Walter|last2=Cox|first2=Arthur N.|publisher=Springer|year=2000|isbn=0-387-98746-0|url=http://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296|page=296|accessdate=2010-08-17}}</ref><br />23{{smallsup|h}}&nbsp;56{{smallsup|m}}&nbsp;4.100{{smallsup|s}} | rot_velocity = 1674,4&nbsp;km/h<ref name="Cox2000">{{cite book|editor=Arthur N. Cox|title=Allen's Astrophysical Quantities|url=http://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244|edition=4th|year=2000|publisher=AIP Press|location=New York|isbn=0-387-98746-0|page=244|accessdate=2010-08-17}}</ref> | axial_tilt = 23°26'21",4119<ref name="IERS" /> | right_asc_north_pole = | declination = | albedo = 0,367<ref name="earth_fact_sheet" /> | magnitude = | angular_size = | temperatures = yes | temp_name1 = [[Kelvin]] | min_temp_1 = 184<ref name=asu_lowest_temp>{{cite web |url=http://wmo.asu.edu/world-lowest-temperature |title=World: Lowest Temperature |work=[[WMO]] Weather and Climate Extremes Archive |publisher=Arizona State University |access-date=7 Augustus 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160819191659/http://wmo.asu.edu/world-lowest-temperature |archive-date=19 Augustus 2016 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> | mean_temp_1 = 287,2<ref name=kinver20091210>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm |title=Global average temperature may hit record level in 2010 |last1=Kinver |first1=Mark |date=10 Desember 2009 |work=BBC Online |access-date=22 April 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090803/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | max_temp_1 = 331<ref name=asu_highest_temp>{{cite web |url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature |title=World: Highest Temperature |work=WMO Weather and Climate Extremes Archive |publisher=Arizona State University |access-date=7 Augustus 2010 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160819062033/http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature |archive-date=19 Augustus 2016 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> | temp_name2 = [[Celsius]] | min_temp_2 = −89,2 | mean_temp_2 = 14 | max_temp_2 = 57,8 | atmosphere = yes | surface_pressure = 101,325 kPa | atmosphere_composition = 78,08%&nbsp;[[Stikstof]] (N₂)<ref name="earth_fact_sheet" /><br /> 20,95%&nbsp;[[Suurstof]] (O₂)<br /> 0,93%&nbsp;[[Argon]]<br /> 0,038%&nbsp;[[Koolstofmonoksied]]<br />Sowat 1% [[Water]]damp }} Die '''Aarde''' is die derde naaste planeet aan die [[Son]]. Dit is die vyfde grootste planeet in die [[Sonnestelsel]] en die grootste rotsplaneet wat deursnee, massa en digtheid betref. Die Aarde is die tuiste van miljoene spesies, waaronder die [[mens]], en is die enigste plek in die [[heelal]] waar sover bekend lewe bestaan. Die planeet het 4,54&nbsp;miljard jaar gelede ontstaan<ref name="age_earth1">{{cite book | first=G.B. | last=Dalrymple | year=1991 | title=The Age of the Earth | publisher=Stanford University Press | location=California | isbn=0-8047-1569-6 }}</ref><ref name="age_earth2">{{cite web |last=Newman |first=William L. |date=9 Julie 2007 |url=http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html |title=Age of the Earth |publisher=Publications Services, USGS |access-date=20 September 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427091318/https://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> en lewe het binne die volgende miljard jaar op sy oppervlak verskyn. Dit het die Aarde se [[atmosfeer]] en oppervlak beïnvloed, wat weer gelei het tot die florering van aërobiese en anaërobiese organismes en tot die vorming van die [[osoonlaag]]. Dié laag en die Aarde se magneetveld blokkeer die skadelikste straling van die Son en maak so lewe op land moontlik.<ref>{{cite book | first=Roy M. | last=Harrison | first2=Hester | last2=Ronald E. | year=2002 | title=Causes and Environmental Implications of Increased UV-B Radiation | publisher=Royal Society of Chemistry | isbn=0-85404-265-2 }}</ref> Die Aarde se fisiese eienskappe, geologiese geskiedenis en posisie in die Sonnestelsel maak die volgehoue bestaan van lewe moontlik; daar word verwag dat die planeet vir die volgende 1,5&nbsp;miljard jaar lewende organismes sal onderhou, waarna die stygende ligsterkte van die Son die biosfeer sal vernietig.<ref name=carrington /> Die Aarde se [[Aardkors|buitenste laag]] word in verskeie segmente, of [[Plaattektoniek|tektoniese plate]], verdeel. Hierdie plate beweeg oor miljoene jare langsamerhand oor die oppervlak. Ongeveer 71% van die oppervlak word deur oseane bedek en die res deur [[kontinent]]e en [[eiland]]e. Lopende water is noodsaaklik vir alle bekende lewensvorme en sover bekend bestaan daar geen lopende water op enige ander planeet se oppervlak nie.<ref group=nota>Ander planete in die Sonnestelsel is óf te warm óf te koud om lopende water te onderhou. Daar is egter bevestig dat lopende water in die verlede op [[Mars]] se oppervlak voorgekom het en moontlik steeds vandag voorkom. Sien: * <cite>{{cite news | last=Malik | first=Tariq | title=Rover reveals Mars was once wet enough for life | publisher=Space.com (via MSNBC) | date=2007-03-02 | url=http://www.msnbc.msn.com/id/4202901/ | accessdate=2007-08-28 | archive-date=2004-02-10 | archive-url=https://web.archive.org/web/20040210011241/http://www.msnbc.msn.com/id/4202901/ | url-status=dead }}</cite> * <cite>{{cite news <!-- no author given --> | title=Simulations Show Liquid Water Could Exist on Mars | work=Daily Headlines | publisher=University of Arkansas | date=2005-11-07 | url=http://dailyheadlines.uark.edu/5717.htm | accessdate=2007-08-08 }}</cite> Met die ingang van 2008 is waterdamp in die atmosfeer van slegs een ander planeet buite die Sonnestelsel bespeur, maar die planeet is 'n gasreus. Sien: {{cite journal | author=Tinetti, G. | title=Water vapour in the atmosphere of a transiting extrasolar planet | journal=Nature | date=Julie 2007 | volume=448 | pages=169–171 | url=http://www.nature.com/nature/journal/v448/n7150/abs/nature06002.html | doi=10.1038/nature06002 }}</ref> Die Aarde se binnekant is steeds aktief, met 'n dik en relatief soliede mantellaag, 'n vloeibare buitekern wat die magneetveld skep en 'n binnekern wat uit soliede yster bestaan. Die Aarde is in wisselwerking met ander voorwerpe in die ruimte, soos die Son en die [[Maan]]. Tydens elke omwenteling om die Son draai die planeet ook ongeveer 365,26 keer om sy eie as;<ref group=nota>Hierdie "as" is 'n denkbeeldige lyn wat van die Noord- na die Suidpool loop.</ref> hierdie tydperk staan as 'n sterrejaar bekend.<ref group=nota>Die aantal sonnedae in 'n jaar is 1 minder as die aantal sterredae, omdat die wentelende beweging van die Aarde om die Son 'n ekstra omwenteling van die planeet om sy eie as tot gevolg het.</ref> Die Aarde het 'n skuins as: dit lê teen 'n helling van 66,6º ten opsigte van sy [[sonnebaan]] (die baan waarin die planeet om die son wentel). Dié helling het die verskillende seisoene tot gevolg. Die Aarde se enigste werklike [[natuurlike satelliet]] is die Maan. Dié vergroot die getye van die oseane, stabiliseer die Aarde se as en vertraag stadigaan die planeet se draaiing. == Geskiedenis == : ''Hoofartikel: [[Geskiedenis van die Aarde]].'' Wetenskaplikes het deur middel van verskeie vakgebiede 'n gedetailleerde weergawe van die Aarde se geskiedenis saamgestel. Die oudste materie in die Sonnestelsel is ongeveer 4,5672&nbsp;miljard jaar oud<ref>{{cite journal | author=Bowring, S. | title=The Earth's early evolution | year=1995 | doi=10.1126/science.7667634 | journal=Science | volume=269 | pages=1535 | pmid=7667634 }}</ref> en omstreeks 4,54&nbsp;miljard jaar gelede<ref name="age_earth1" /><ref name="age_earth2" /> het die Aarde en ander planete in die Sonnestelsel gevorm uit die [[Sonnewelteorie|newel van die Son]], 'n skyfvormige massa stof en gas wat ná die vorming van die Son oorgebly het. Die aanwas van die Aarde uit hierdie newel is in die volgende 10 tot 20&nbsp;miljoen jaar grotendeels voltooi.<ref>{{cite journal | last=Yin | first=Qingzhu | last2=Jacobsen |first2=S.B. |last3=Yamashita |first3=K. |last4=Blichert-Toft |first4=J. |last4=Télouk |first4=P. |last5=Albarède |first5=F. | title=A short timescale for terrestrial planet formation from Hf-W chronometry of meteorites | journal=Nature | year=2002 | volume=418 | issue=6901 | pages=949–952 | doi=10.1038/nature00995 }}</ref> Die buitenste laag of skil van die Aarde was aanvanklik gesmelt, maar nadat water in die atmosfeer begin ophoop het, het dié laag begin afkoel en 'n soliede kors gevorm. Nie lank daarna nie, ongeveer 4,53&nbsp;miljard jaar gelede, is die Maan gevorm,<ref>{{cite journal | author=Kleine, Thorsten; Palme, Herbert; Mezger, Klaus; Halliday, Alex N. | title=Hf-W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon | journal=Science | volume=310 | issue=5754 | date=2005-11-24 | pages=1671–1674 | doi=10.1126/science.1118842 | pmid=16308422 }}</ref> waarskynlik die gevolg van 'n impak met 'n voorwerp so groot soos Mars met ongeveer 10% van die Aarde se massa.<ref>{{cite conference | author = Canup, R. M.; Asphaug, E. | title = An impact origin of the Earth-Moon system | booktitle = Abstract #U51A-02 | publisher = American Geophysical Union | date = Fall Meeting 2001 | url = http://adsabs.harvard.edu/abs/2001AGUFM.U51A..02C | accessdate = 2007-03-10 }}</ref><ref>{{cite journal | last = R. Canup and E. Asphaug | title = Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation | journal = Nature | volume = 412 | pages = 708–712 | year = 2001 | url = http://www.nature.com/nature/journal/v412/n6848/abs/412708a0.html | doi = 10.1038/35089010 }}</ref> 'n Deel van hierdie voorwerp sou met die Aarde saamgesmelt het, terwyl 'n ander deel die ruimte ingeskiet sou word. 'n Derde deel sou nie genoeg snelheid gehad het om die ruimte in te skiet nie, maar sou eerder deur die Aarde se swaartekrag in 'n wentelbaan om die Aarde vasgevang gewees het, waar dit sou verenig om die Maan te vorm.<ref group=nota>Daar is ook ander teorieë wat die skepping van die Maan probeer verduidelik, maar die impakteorie geniet voorkeur onder wetenskaplikes.</ref> [[Vulkaan|Vulkaniese aktiwiteit]] en gasse wat uit die jong planeet ontsnap het, het 'n oeratmosfeer geskep. Gekondenseerde water, aangevul deur ys en lopende water wat deur [[asteroïde]]s en [[Komeet|komete]] na die Aarde gebring is, het die planeet se oseane geskep.<ref name="watersource">{{cite journal | author=Morbidelli, A.; Chambers, J.; Lunine, J. I.; Petit, J. M.; Robert, F.; Valsecchi, G. B.; Cyr, K. E. | title=Source regions and time scales for the delivery of water to Earth | journal=Meteoritics & Planetary Science | year=2000 | volume=35 | issue=6 | pages=1309–1320 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2000M&PS...35.1309M | accessdate=2007-03-06 }}</ref> Alhoewel die Son toe slegs 70% van sy huidige ligsterkte gehad het, het die oseane nie gevries nie.<ref group=nota>Volgens berekenings sou die Son nie genoeg hitte afgegee het om die oseane in 'n vloeibare toestand te hou nie. Daar is egter bewyse dat die oseane nie bevrore was nie, wat gelei het tot die "swak, jong son"-paradoks.</ref> 'n Kombinasie van kweekhuisgasse en hoër vlakke van sonaktiwiteit het waarskynlik daartoe bygedra dat die Aarde se oppervlaktemperatuur gestyg het, en dit het gekeer dat die oseane vries.<ref>{{cite conference | author=Guinan, E. F.; Ribas, I. | editor-first1=Benjamin |editor-last1=Montesinos| editor-first2=Alvaro|editor-last2= Gimenez| editor-first3=Edward F.|editor-last3=Guinan | title=Our Changing Sun: The Role of Solar Nuclear Evolution and Magnetic Activity on Earth's Atmosphere and Climate | booktitle=ASP Conference Proceedings: The Evolving Sun and its Influence on Planetary Environments | location=San Francisco | isbn=1-58381-109-5 | publisher=Astronomical Society of the Pacific | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2002ASPC..269...85G | accessdate=2009-07-27 }}</ref> {{Tydlyn van lewe}} Die eerste oseane het die hele planeet gedek, waarna die eerste kontinente begin vorm het namate die aardkors afgekoel en gesteentes begin vorm het wat bo die wateroppervlak uitgesteek het. Daar is twee modelle wat die ontstaan en groei van die kontinente probeer verduidelik.<ref>{{cite book | first=John James William | last=Rogers | last2=Santosh |first2=M. | year=2004 | title=Continents and Supercontinents | pages=48 | publisher=Oxford University Press US | isbn=0-19-516589-6 }}</ref> Die eerste stel voor dat die kontinentale oppervlak, dus die hoeveelheid land wat bo die water uitsteek, stadig maar seker gegroei het tot die huidige landoppervlak.<ref>{{cite journal | first= P.M. |last=Hurley | first2=J.R. |last2=Rand | title=Pre-drift continental nuclei | journal=Science | volume=164 |pages=1229–1242 | doi=10.1126/science.164.3885.1229 | pmid=17772560 | date=Junie 1969| issue=3885 | issn=0036-8075 }}</ref> Volgens die tweede model het hulle 'n proses van uiters vinnige aanwassing vroeg in die Aarde se geskiedenis ondergaan<ref>{{cite journal |last=Armstrong|first=R.L.|date=1968 |title=A model for the evolution of strontium and lead isotopes in a dynamic earth |journal=Rev. Geophys.|volume=6|pages=175–199 |doi=10.1029/RG006i002p00175}}</ref> (laasgenoemde teorie word deur huidige navorsing ondersteun),<ref>{{cite journal |doi=10.1016/S0040-1951(00)00055-X | title=Early formation and long-term stability of continents resulting from decompression melting in a convecting mantle | year=2000 | author=De Smet, J. | journal=Tectonophysics | volume=322 | pages=19 }}</ref> gevolg deur 'n stabiele langtermyn kontinentale oppervlak.<ref>{{cite journal | doi=10.1126/science.1117926 | date=2005 | | author=Harrison, T.; Blichert-Toft, J.; Müller, W.; Albarede, F.; Holden, P.; Mojzsis, S. | title=Heterogeneous Hadean hafnium: evidence of continental crust at 4.4 to 4.5 ga. | volume=310 | issue=5756 | pages=1947–50 | pmid=16293721 | journal=Science }}</ref><ref>{{cite journal | doi=10.1016/S1367-9120(03)00134-2 | title=Continental crustal growth and the supercontinental cycle: evidence from the Central Asian Orogenic Belt | year=2004 | author=Hong, D. | journal=Journal of Asian Earth Sciences | volume=23 | pages=799 }}</ref><ref>{{cite journal | last=Armstrong | first=R. L. | date=1991 | title=The persistent myth of crustal growth | journal=Australian Journal of Earth Sciences | volume=38 | pages=613–630 | doi=10.1080/08120099108727995}}</ref><ref group=nota>Let daarop dat die teorieë nie die vorming van die kontinente in hul huidige vorm (d.w.s. Afrika, die Amerikas, Eurasië, ens.) behandel nie, maar die spoed waarteen die eerste kontinente aangewas het. Oor geologiese tydperke van miljoene jare het die Aardoppervlak homself voortdurend hervorm, soos kontinente gevorm en uiteengeskeur het. Die kontinente het oor die oppervlak beweeg en nou en dan gebots en saamgesmelt om 'n superkontinent te vorm. Rodinia, een van die eerste bekende superkontinente, het ongeveer 750&nbsp;miljoen&nbsp;jaar gelede uiteengeskeur. Die resulterende kontinente het later weer byeengekom om Pannotia (600-540&nbsp;miljoen jaar gelede) en later Pangea te vorm. Pangea het 180&nbsp;miljoen jaar gelede uiteengeskeur. Sien: {{cite journal | author=Murphy, J. B.; Nance, R. D. | title=How do supercontinents assemble? | journal=American Scientist | year=1965 | volume=92 | pages=324–33 | url=http://scienceweek.com/2004/sa040730-5.htm | accessdate=2007-03-05 | doi=10.1511/2004.4.324 }}</ref> === Evolusie van lewe === : ''Hoofartikel: [[Evolusie]].'' Op die oomblik is die Aarde die enigste voorbeeld van 'n omgewing waar die [[evolusie]] van lewe moontlik was.<ref>{{cite book | author=Purves, William Kirkwood; Sadava, David; Orians, Gordon H.; Heller, Craig | title=Life, the Science of Biology: The Science of Biology | publisher=Macmillan | page=455 | year=2001 | isbn=0-7167-3873-2 }}</ref> Hoogs energieke chemie het vermoedelik ongeveer 4&nbsp;miljard&nbsp;jaar gelede 'n selfrepliserende molekule geskep wat in die oseaan voorgekom het. Eenvoudige organiese stowwe het ontwikkel tot aminosure en nukleotides, wat later gegroei het tot [[proteïen]]e en [[RNS|ribonukleïensuur]], die boustowwe vir lewe. Daar word geglo die laaste gemeenskaplike voorouer van alle huidige lewensvorme het 'n halfmiljard jaar ná die eerste selfrepliserende molekule gelewe, ongeveer 3,4&nbsp;miljard jaar gelede.<ref>{{cite journal | last=Doolittle | first=W. Ford | title=Uprooting the tree of life | journal=Scientific American | date = Februarie 2000 | volume=282 | issue=6 | pages=90–95 | doi=10.1038/nature03582 }}</ref> Die ontwikkeling van [[fotosintese]] het beteken dat die Son se energie direk deur lewensvorme gebruik kon word. Fotosintese het gelei tot die produksie en opgaring van suurstof in die atmosfeer en 'n laag [[osoon]] ('n vorm van molekulêre suurstof, O₃) in die boonste atmosfeer. Die osoonlaag het lewe teen skadelike straling beskerm, wat beteken het dat organismes groter as bakterieë kon ontstaan, soos [[eukarioot|eukariotiese selle]].<ref>{{cite journal | author=Berkner, L. V.; Marshall, L. C. | title= On the Origin and Rise of Oxygen Concentration in the Earth's Atmosphere | journal=Journal of Atmospheric Sciences | year=1965 | volume=22 | issue=3 | pages=225–261 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1965JAtS...22..225B | accessdate=2007-03-05 | doi= 10.1175/1520-0469(1965)022<0225:OTOARO>2.0.CO;2 }}</ref> Werklike veelsellige organismes het gevorm namate die selle binne-in 'n kolonie toenemend gespesialiseerd geword het. Met die beskerming wat die osoonlaag gebied het, kon hierdie veelsellige organismes hulself oor die aardoppervlak versprei.<ref>{{cite web |last=Burton |first=Kathleen |date=29 November 2002 |url=http://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html |title=Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land |publisher=NASA |access-date=5 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090503/https://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Tussen 750 en 580&nbsp;miljoen jaar gelede het gletseraktiwiteit tot 'n groot [[ystydperk]] gelei, waartydens die planeetoppervlak van die pole tot by die ewenaar bevrore was; 'n sogenaamde "sneeubalaarde".<ref>{{cite book | last=Kirschvink | first=J. L. | year=1992 | title= Late Proterozoic low-latitude global glaciation: the Snowball Earth | series= The Proterozoic Biosphere: A Multidisciplinary Study | pages=51–52 | publisher=Cambridge University Press | isbn=0-521-36615-1 }}</ref> Toe die klimaat ná die ystydperk weer warmer word, het lewe baie vinnig ontwikkel. Kort hierna tydens die [[Kambrium|Kambriese ontploffing]] (ongeveer 535&nbsp;miljoen jaar gelede), het organismes 'n uiters vinnige ontwikkelingsperiode ondergaan, waartydens nuwe groepe organismes (diere, plante ens.) ontstaan het. Sedertdien het [[evolusie]] steeds nuwer en ingewikkelder soorte lewe voortgebring, 'n ontwikkeling wat soms onderbreek is deur kort periodes van massa-uitwissings. Ongeveer 500&nbsp;miljoen jaar gelede het die eerste plante en insekte op land verskyn en sowat 380&nbsp;miljoen jaar gelede het visse in vlak water pote begin ontwikkel, waarmee hulle uit die water en oor die land kon kruip. Hierdie diere was [[amfibie]]s en het [[long]]e in plaas van kieue gehad. Uit die amfibieë het die [[reptiel]]e en later ook die [[soogdier]]e ontwikkel. Die laaste massa-uitwissing was ongeveer 65 miljoen jaar gelede. In hierdie tyd was die [[dinosourus]]se (reptiele) reeds 'n paar honderd miljoen jaar die oorheersende lewensvorm op Aarde. Die waarskynlike rede vir die massa-uitsterwing was die impak van 'n reuse-[[meteoroïde|meteoriet]] wat alle dinosourusse en ander groot reptiele (behalwe die voëlagtige dinosourusse) uitgewis het. Dit staan bekend as die [[Kryt-Paleogeen-uitwissing]]. Kleiner diertjies, soos soogdiere, wat so groot soos [[skeerbekmuis]]e kon wees, het ook die uitwissing oorleef. Sonder die bedreiging van reusagtige karnivoriese reptiele het hulle die volgende 65&nbsp;miljoen jaar vinnig ontwikkel en gediversifiseer, totdat 'n aapagtige soogdier in Afrika 'n paar miljoen jaar gelede die vermoë ontwikkel het om regop te staan,<ref>{{cite journal | last = Gould | first = Stephan J. | title=The Evolution of Life on Earth | journal=Scientific American | date=Oktober 1994 | url=http://brembs.net/gould.html | accessdate=2007-03-05 }}</ref><ref group="nota">Let daarop dat mense nie uit huidige ape ontwikkel het nie, maar dat ape en mense 50 miljoen jaar gelede 'n ''gemeenskaplike voorouer'' gehad het. Die mens en groot ape (orang-oetangs, gorillas en sjimpansees) se gemeenskaplike voorouer het ongeveer 5&nbsp;miljoen jaar gelede geleef.</ref> en hieruit het die mens ontwikkel. Deur die ontwikkeling van spraak, die ontdekking van landbou en die tem van diere kon die mens relatief vinnig oor die wêreld versprei en, ná die ontstaan van [[Beskawing|beskawings]], binne 'n kort tyd 'n groot invloed op die [[biosfeer]], [[hidrosfeer]], [[Aarde se atmosfeer|atmosfeer]] en die landgebruik en indeling van die aardoppervlak uitoefen. Die Aarde verkeer op die oomblik in 'n [[ystydperk]], wat ongeveer 40&nbsp;miljoen jaar gelede begin en sowat 2,5&nbsp;miljoen jaar gelede versterk het. Die poolkappe het sedertdien siklusse van 40&nbsp;000 – 100&nbsp;000 jaar ondergaan, waartydens dit aangroei en dan weer smelt. Die [[laaste glasiale tyd]] (of koue tydperk, soms ook foutiewelik "die laaste ystydperk" genoem) het ongeveer 10&nbsp;000 jaar gelede geëindig.<ref>{{cite web |author=Staff |url=http://www.lakepowell.net/sciencecenter/paleoclimate.htm |title=Paleoclimatology – The Study of Ancient Climates |publisher=Page Paleontology Science Center |access-date=2 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200612223750/http://www.lakepowell.net/sciencecenter/paleoclimate.htm |archive-date=12 Junie 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> === Toekoms === : ''Hoofartikel: [[Toekoms van die Aarde]].'' [[Lêer:Lewenssiklus van die son.png|800px|senter|Die Son se lewensiklus.]] Die Aarde se toekoms is nou verbind aan dié van die Son. [[Helium]] is stadig maar seker besig om by die Son se kern op te gaar, wat sal veroorsaak dat die Son se ligsterkte stadigaan sal toeneem. Oor die volgende 1,1 miljard jaar sal die Son se ligsterkte met 10% toeneem en oor die volgende 3,5 miljard jaar met 40%.<ref name="sun_future">{{cite journal | author=Sackmann, I.-J.; Boothroyd, A. I.; Kraemer, K. E. | title=Our Sun. III. Present and Future | journal=Astrophysical Journal | year=1993 | volume=418 | pages=457–468 | doi = 10.1086/173407 | bibcode= 1993ApJ...418..457S | url=http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1993ApJ...418..457S&amp;data_type=PDF_HIGH&amp;whole_paper=YES&amp;type=PRINTER&amp;filetype=.pdf | format=PDF | accessdate=2008-07-08}}</ref> Die toenemende ligsterkte beteken dat die straling wat die Aarde bereik ook sal toeneem en klimaatmodelle dui daarop dat dit rampspoedige gevolge vir die planeet sal inhou, waaronder die moontlike verlies van die planeet se oseane.<ref>{{cite journal | last = Kasting | first = J.F. | year=1988 | title=Runaway and Moist Greenhouse Atmospheres and the Evolution of Earth and Venus | journal=Icarus | volume=74 | pages=472–494 | doi = 10.1016/0019-1035(88)90116-9 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1988Icar...74..472K | accessdate=2007-03-31 }}</ref> Deur die Aarde se toenemende hoë temperatuur sal die hoeveelheid anorganiese koolstofdioksied in die atmosfeer afneem tot 'n konsentrasie waarby [[C4-plant|C4-fotosintese]] onmoontlik sal wees. Dit beteken die meeste plantsoorte sal nie oorleef nie en die suurstof sal uit die atmosfeer verdwyn. 'n Suurstoflose atmosfeer sal beide menslike en dierlike lewe onmoontlik maak.<ref name=ward_brownlee>Ward and Brownlee (2002).</ref> Binne die daaropvolgende miljard jaar sal alle oppervlakwater verdwyn<ref name=carrington>{{cite news |first=Damian |last=Carrington |title=Date set for desert Earth |publisher=BBC News |date=21 Februarie 2000 |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/specials/washington_2000/649913.stm |access-date=31 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200304060855/http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/specials/washington_2000/649913.stm |archive-date=4 Maart 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> en die gemiddelde wêreldwye temperatuur sal 70&nbsp;°C bereik.<ref name=ward_brownlee /> Oor ongeveer 5&nbsp;miljard jaar sal die Son 'n [[rooireus]] word en uitsit tot ongeveer 250 maal sy huidige radius, ongeveer 150&nbsp;000&nbsp;000&nbsp;km.<ref name="sun_future" /><ref name="sun_future_schroder">{{cite journal | first=K.-P. | last=Schröder | last2=Smith |first2= Robert Connon | year=2008 | title=Distant future of the Sun and Earth revisited | doi=10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x | journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | id=0801.4031 | volume=386 | pages=155}}<br />Sien ook {{cite news | url=http://space.newscientist.com/article/dn13369-hope-dims-that-earth-will-survive-suns-death.html?feedId=online-news_rss20 | title=Hope dims that Earth will survive Sun's death | date=2008-02-22 | work=NewScientist.com news service | first=Jason | last=Palmer | accessdate=2008-03-24 | archive-date=2008-03-17 | archive-url=https://web.archive.org/web/20080317001540/http://space.newscientist.com/article/dn13369-hope-dims-that-earth-will-survive-suns-death.html?feedId=online-news_rss20 | url-status=dead }}</ref> Dit beteken die binneplanete, Mercurius, Venus en die Aarde, sal in die fotosfeer (die Son se "atmosfeer") beland en vernietig word. Daar is egter 'n paar verskillende teorieë wat 'n ander moontlike lot vir die Aarde bied. Met die Son se uitsetting sal hy ongeveer 30% van sy massa verloor, en die gepaardgaande verlies aan aantrekkingskrag sal veroorsaak dat die Aarde teoreties na 'n wyer wentelbaan sal skuif. Selfs al sou dit gebeur, sou alle oorblywende lewe egter steeds deur die Son se toenemende ligsterkte uitgewis word.<ref name="sun_future" /> 'n Onlangse rekenaarsimulasie het weer daarop gedui dat die getywerking van die vergrotende Son juis die Aarde na die Son sal trek en so sal vernietig.<ref name="sun_future_schroder" /> == Fisiese eienskappe == Die Aarde is 'n aardse planeet, met ander woorde, dit het 'n rotsagtige liggaam. Dit is anders as die [[reuseplanete]], soos [[Jupiter]] en Saturnus, met gasagtige oppervlaktes. Die Aarde is die grootste van die vier aardse planete in die Sonnestelsel, in beide fisiese grootte en massa. Die Aarde het ook die hoogste digtheid van hierdie vier planete, die hoogste oppervlakswaartekrag, die sterkste magneetveld en die vinnigste omwenteling.<ref>{{cite web |last=Stern |first=David P. |date=25 November 2001 |url=http://astrogeology.usgs.gov/HotTopics/index.php?/archives/147-Names-for-the-Columbia-astronauts-provisionally-approved.html |title=Planetary Magnetism |publisher=NASA |access-date=1 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20141014175713/http://astrogeology.usgs.gov/HotTopics/index.php?%2Farchives%2F147-Names-for-the-Columbia-astronauts-provisionally-approved.html |archive-date=14 Oktober 2014 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Dit is ook die enigste aardse planeet met aktiewe plaattektonika.<ref>{{cite journal | last=Tackley | first=Paul J. | title=Mantle Convection and Plate Tectonics: Toward an Integrated Physical and Chemical Theory | journal=Science | date=2000-06-16 | volume=288 | issue=5473 | pages=2002–2007 | doi=10.1126/science.288.5473.2002 | pmid=10856206 }}</ref> === Vorm === [[Lêer:Terrestrial planet size comparisons.jpg|duimnael|300px|'n Vergelyking van die grootte van die vier binneste planete (links na regs): Mercurius, Venus, die Aarde en Mars.]] Die vorm van die Aarde is baie naby aan 'n afgeplatte [[sferoïde]]; 'n sfeer wat by die pole afgeplat is en by die ewenaar uitbult.<ref>{{cite web |author=Milbert, D. G.; Smith, D. A. |url=http://www.ngs.noaa.gov/PUBS_LIB/gislis96.html |title=Converting GPS Height into NAVD88 Elevation with the GEOID96 Geoid Height Model |publisher=National Geodetic Survey, NOAA |access-date=7 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090919/https://www.ngs.noaa.gov/PUBS_LIB/gislis96.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Hierdie uitbulting is as gevolg van die Aarde se omwenteling en beteken dat die deursnit van die Aarde by die ewenaar 43&nbsp;km groter is as die deursnit van pool tot pool.<ref name="ngdc2006">{{cite web |author=Sandwell, D. T.; Smith, W. H. F. |date=7 Julie 2006 |url=http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML |title=Exploring the Ocean Basins with Satellite Altimeter Data |publisher=NOAA/NGDC |access-date=21 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20170624152922/https://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML |archive-date=24 Junie 2017 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> As gevolg van die Aarde se [[topografie]] (die aardrykskundige verskynsels soos berge, dale, riviere, ens.) is die oppervlak hoegenaamd nie gelyk nie en wyk die planeet se vorm af van 'n ideale sferoïde. Tog is hierdie afwykings, relatief gesproke, baie klein. Die grootste afwykings op die oppervlak is by [[Mount Everest]] (8 848&nbsp;km bo seevlak, in die [[Himalaja]]s) en die Mariana-trog (10 911&nbsp;km onder seevlak, in die [[Stille Oseaan]]). As gevolg van die uitbulting rondom die ewenaar, is die verste punt vanaf die Aarde se kern in werklikheid die vulkaan [[Chimborazo]] in [[Ecuador]].<ref>{{cite journal | last = Senne | first = Joseph H. | title=Did Edmund Hillary Climb the Wrong Mountain | journal=Professional Surveyor | year=2000 | volume=20 | issue=5 | pages=16–21 }}</ref><ref>{{cite journal | last=Sharp | first=David | title=Chimborazo and the old kilogram | journal=The Lancet | date=2005-03-05 | volume=365 | issue=9462 | pages=831–832 | doi=10.1016/S0140-6736(05)71021-7 }}</ref> Vroeë denkers soos [[Pythagoras]] en [[Aristoteles]] het reeds vermoed dat die Aarde min of meer bolvormig moet wees, maar in latere eeue het hierdie vermoede in die vergetelheid geraak. Dit was eers met die koms van seereisigers soos [[Christophorus Columbus]] en [[Ferdinand Magellaan]] dat hierdie vermoede deur lang seereise en [[kartografie]] bevestig kon word. === Samestelling === {| class="wikitable" style="float: right; clear: right; margin-left: 2em;" |+ Chemiese samestelling van die Aardkors<ref>{{cite book | author=Brown, Geoff C.; Mussett, Alan E. | title=The Inaccessible Earth | edition=2nd | year=1981 | page=166 | publisher=Taylor & Francis | isbn=0-04-550028-2 }}</ref><!-- After Ronov and Yaroshevsky (1969). --> !rowspan="2"|Verbinding !rowspan="2"|Formule !colspan="2"|Samestelling |- !style="font-size: smaller;"|Vastelands !style="font-size: smaller;"|Oseanies |- |silika |style="text-align: center;"|SiO₂ |style="text-align: right;"|60.2% |style="text-align: right;"|48.6% |- |alumina |style="text-align: center;"|Al₂O₃ |style="text-align: right;"|15.2% |style="text-align: right;"|16.5% |- |kalk |style="text-align: center;"|CaO |style="text-align: right;"|5.5% |style="text-align: right;"|12.3% |- |magnesia |style="text-align: center;"|MgO |style="text-align: right;"|3.1% |style="text-align: right;"|6.8% |- |yster(II)oksied |style="text-align: center;"|FeO |style="text-align: right;"|3.8% |style="text-align: right;"|6.2% |- |natriumoksied |style="text-align: center;"|Na₂O |style="text-align: right;"|3.0% |style="text-align: right;"|2.6% |- |kaliumoksied |style="text-align: center;"|K₂O |style="text-align: right;"|2.8% |style="text-align: right;"|0.4% |- |yster(III)oksied |style="text-align: center;"|Fe₂O₃ |style="text-align: right;"|2.5% |style="text-align: right;"|2.3% |- |[[Water (molekuul)|water]] |style="text-align: center;"|H₂O |style="text-align: right;"|1.4% |style="text-align: right;"|1.1% |- |[[koolstofdioksied]] |style="text-align: center;"|CO₂ |style="text-align: right;"|1.2% |style="text-align: right;"|1.4% |- |titaandioksied |style="text-align: center;"|TiO₂ |style="text-align: right;"|0.7% |style="text-align: right;"|1.4% |- |fosforpentoksied |style="text-align: center;"|P₂O₅ |style="text-align: right;"|0.2% |style="text-align: right;"|0.3% |- !colspan="2"|Totaal !style="text-align: right;"|99.6% !style="text-align: right;"|99.9% |} Dia Aarde se massa is ongeveer 5,98 × 10²⁴&nbsp;kg en bestaan hoofsaaklik uit [[yster]] (32,1%), [[suurstof]] (30.1%), [[silikon]] (15,1%), [[magnesium]] (13,9%), [[swawel]] (2,9%), [[nikkel]] (1,8%), [[kalsium]] (1,5%) en [[aluminium]] (1,4%). Die oorblywende 1,2% bestaan uit spore van ander elemente. As gevolg van massa-afskeiding, 'n proses waartydens swaarder dele na die kern van 'n liggaam beweeg, word daar geglo dat die kern van die Aarde hoofsaaklik uit yster bestaan (88,8%), met kleiner hoeveelhede nikkel (5,8%), swawel (4,5%) en minder as 1% spoorelemente.<ref>{{cite journal | author=Morgan, J. W.; Anders, E. | title=Chemical composition of Earth, Venus, and Mercury | journal=Proceedings of the National Academy of Science | year=1980 | volume=71 | issue=12 | pages=6973–6977 | url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=350422 | accessdate=2007-02-04 | doi=10.1073/pnas.77.12.6973 | pmid=16592930 }}</ref> === Interne struktuur en plaattektoniek === [[Lêer:Jordens inre-numbers.svg|duimnael|links|Die Aarde en sy interne opbouing: (1) binnekern; (2) buitekern; (3) binnemantel; (4) oorgangsone; (5) buitemantel; (6) kors]] Die aardkors bestaan uit 95% stollingsgesteentes en 5% afsettings- of sedimentgesteentes. Desondanks bedek laasgenoemde ongeveer 75% van die aardoppervlak, terwyl die stollingsgesteentes hoofsaaklik onder die oppervlak voorkom. Die kors bestaan veral uit stollingsgesteentes met 'n lae digtheid, soos [[andesiet]] en [[graniet]], terwyl die oseaniese kors veral uit gabbro en [[basalt]] bestaan. Daar bestaan ook 'n derde soort gesteente, [[Metamorfe gesteente|metamorfe]] gesteente, wat uit afsettings- en stollingsgesteentes vorm deur die groei van nuwe minerale in die dieper dele van die kors. Tussen die kern van die Aarde en die kors lê die [[Aardmantel|mantel]], wat hoofsaaklik saamgestel is uit yster- en magnesiumryke silikate en oksiede. Die mantel se digtheid is hoër as dié van die kors en neem toe met diepte, gemiddeld 3,5 tot 5&nbsp;g/cm³. Danksy die Aarde se hoë druk sit die mantel vas, maar is tog taaivloeibaar, wat beteken dat materiaal in die mantel kan vloei. As gevolg van hoë druk is die mantel na aan die kern byna onbeweeglik, maar nader aan die kors raak dit meer viskeus of "sagter". Die mantel is tussen 2800 en 2900&nbsp;km dik. Afhanklik van die mantel se viskositeit kan 'n binne- en buitemantel onderskei word, met 'n breë oorgangsone daartussen.<ref name="opbouw">Vir die opbou van die Aarde kan ook verwys word na byvoorbeeld Fowler (1990), p. 1-2 & 105; Duff (1993), p. 598; Stanley (1999), p. 14-16; of [http://pubs.usgs.gov/gip/interior/ hierdie teks] van E.C. Robertson op die webwerf van die USGS.</ref> Die aardkern het 'n digtheid van 10 tot 13&nbsp;g/cm³ en bestaan hoofsaaklik uit yster en nikkel, met spore van ander elemente. Die kern kan in 'n vaste binnekern en 'n vloeibare buitekern verdeel word. Die binnekern het 'n deursnit van ruim 2500&nbsp;km en is, ondanks die uiters hoë temperatuur van 5000&nbsp;K, in vaste vorm, as gevolg van die enorme druk wat daarop uitgeoefen word. Om die binnekern is die buitekern geleë, met 'n dikte van 2200&nbsp;km en 'n temperatuur van 4500&nbsp;K.<ref name="opbouw" /> Konveksiestrome in die buitekern is verantwoordelik vir die opwekking van die Aarde se magneetveld. Die buitenste laag van die Aarde is in vaste vorm en word die [[litosfeer]] genoem. Die litosfeer word gevorm uit die kors en 'n deel van die mantel. Onder die litosfeer lê die [[astenosfeer]], wat vanweë die hoë temperatuur en relatief lae druk die taaivloeibaarste deel van die mantel is. Die litosfeer is volgens die teorie van [[plaattektoniek]] verdeel in tektoniese plate, wat onafhanklik van mekaar oor die "sagte" astenosfeer kan beweeg<ref>Fowler (1990), p. 4</ref> en in feite daarop "dryf". [[Lêer:Plates tect2 af.svg|duimnael|350px|Die Aarde se grootste tektoniese plate: {{sleutel|#F9966B|Afrikaplaat<ref group=nota>Die Afrikaplaat sluit ook die Somaliplaat, 'n tektoniese plaat wat besig is om te vorm deur die splitsing van die Afrikaplaat langs die Oos-Afrikaanse Skeur</ref>}} {{sleutel|#6699CC|Antarktiese plaat}} {{sleutel|#FE9A2E|Australiese plaat}} {{sleutel|#8cad8e|[[Eurasiese plaat]]}} {{sleutel|#996633|Noord-Amerikaanse plaat}} {{sleutel|#996699|Suid-Amerikaanse plaat}} {{sleutel|#FFCC66|Stille Oseaanplaat}}]] Die [[tektoniese plate]] beweeg ten opsigte van mekaar slegs 'n paar [[sentimeter]] per jaar. Tussen hierdie plate kan konvergente plate (wat na mekaar beweeg), divergente plate (wat weg van mekaar beweeg) en transforme plate (wat langs mekaar beweeg) voorkom. Hierdie beweging veroorsaak [[vulkaan|vulkanisme]], die vorming van trôe, berge en aardbewings langs die plaatgrense. By divergente plaatgrense word daar deur die opwaartse stroming van uiters warm materiaal in die mantel voortdurend nuwe oseaniese litosfeer gevorm. By konvergente plaatgrense skuif die een plaat onder die ander in, deur 'n proses wat "subduksie" genoem word. Slegs oseaniese litosfeer kan hierdie proses in groot hoeveelhede ondergaan, kontinentale litosfeer is te dik en te lig daarvoor. As gevolg van subduksie word die oseaniese litosfeer die hele tyd "herwin", sodat die meeste oseaniese litosfeer nie ouer as 100 miljoen jaar is nie (relatief jonk op 'n geologiese tydskaal). === Oppervlak === Die Aarde se oppervlak wissel drasties van plek tot plek. Ongeveer 70,8% van die oppervlak word deur water bedek<ref name="Pidwirny2006">{{cite web |last=Pidwirny |first=Michael |year=2006 |url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html |title=Fundamentals of Physical Geography |edition=2nd |publisher=PhysicalGeography.net |access-date=19 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200403025008/http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html |archive-date=3 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> en 'n groot deel van die vastelandsplaat is onder seevlak. Hierdie onderwater oppervlak het bergagtige eienskappe, met bergreekse, vulkane, trôe, skeurdale, plato's en vlaktes. Die oorblywende 29,2% wat nie deur water gedek word nie beskik oor berge, woestyne, vlaktes, plato's en ander geomorfologiese verskynsels. Die planeet se oppervlak word aanhoudend hervorm deur plaattektonika en erosie, alhoewel hierdie hervorming miljoene jare lank neem om plaas te vind. Die oppervlakverskynsels wat deur plaattektonika gebou of hervorm is, word aan voortdurende wind en weer blootgestel: neerslag, temperatuurwisselings, chemiese effekte, asook vergletsering, kuserosie, die opbou van [[koraalriwwe]] en groot meteoorimpakte dra almal tot die hervorming van die landskap by. [[Lêer:World Topography.jpg|350px|links|duimnael|Die huidige topografie van die Aarde]] Die kontinentale kors bestaan uit lae digtheidmateriaal soos die stollingsgesteentes graniet en andesiet. 'n Ander gesteente wat minder algemeen is, is basalt, 'n digter vulkaniese gesteente wat die hoofbestanddeel van die oseaanbodem is.<ref>{{cite web |author=Staff |url=http://volcano.oregonstate.edu/vwdocs/vwlessons/plate_tectonics/part1.html |title=Layers of the Earth |publisher=Volcano World |access-date=11 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20130826190254/http://volcano.oregonstate.edu/vwdocs/vwlessons/plate_tectonics/part1.html |archive-date=26 Augustus 2013 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Sediment- of afsettingsgesteentes vorm deur die opeenhoping van sediment wat saamgepers word. Alhoewel slegs 5% van die hele aardkors uit sedimentgesteente bestaan, dek hierdie 5% nagenoeg 75% van die kontinentale oppervlaktes.<ref>{{cite web | last = Jessey | first = David | url = http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html | title = Weathering and Sedimentary Rocks | publisher = Cal Poly Pomona | accessdate = 2007-03-20 | archive-date = 2007-07-03 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070703170212/http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html | url-status = dead }}</ref> Metamorfe gesteentes, die derde soort rots wat op die Aarde gevind word, word geskep wanneer hoë temperature of hoë druk (of beide) stolling- en afsettingsgesteentes saamsmelt. Die volopste silikaatminerale op die Aarde se oppervlak sluit kwarts, [[veldspaat]], amfibool, mika, pirokseen en olivien in.<ref>{{cite web |author=Staff |url=http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm |title=Minerals |publisher=Museum of Natural History, Oregon |access-date=20 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20090613005203/http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm |archive-date=13 Junie 2009 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Algemene karbonaatminerale sluit [[kalsiet]] (wat in kalksteen gevind word), [[aragoniet]] en [[dolomiet]] in.<ref>{{cite web | last=Cox | first=Ronadh | year=2003 | url=http://madmonster.williams.edu/geos.302/L.08.html | title=Carbonate sediments | publisher=Williams College | accessdate=2007-04-21 | archive-date=2009-04-05 | archive-url=https://web.archive.org/web/20090405173359/http://madmonster.williams.edu/geos.302/L.08.html | url-status=dead }}</ref> Die pedosfeer is die heel buitenste laag van die Aarde wat uit grond, oftewel aarde, bestaan en aan grondvorming onderwerp word. Dit is geleë by die skeidingsvlak van die litosfeer, atmosfeer, hidrosfeer en biosfeer. Die hoogte van die landoppervlak van die Aarde wissel van die laagste punt, -418&nbsp;m by die [[Dooie See]], tot 'n hoogte van 8 848&nbsp;m by die piek van [[Mount Everest]]. Die gemiddelde hoogte van land bo seevlak is 840&nbsp;m.<ref name=sverdrup>{{cite book | first1=H. U. | last1=Sverdrup | last2=Fleming |first2=Richard H. | date=1942-01-01 | title=The oceans, their physics, chemistry, and general biology | publisher=Scripps Institution of Oceanography Archives | url=http://repositories.cdlib.org/sio/arch/oceans/ | accessdate=2008-06-13 }}</ref> === Hidrosfeer === : ''Hoofartikel: [[Hidrosfeer]].'' [[Lêer:Earth elevation histogram 2.svg|duimnael|300px|Ongeveer 71% van die Aarde se oppervlak word deur water bedek.]] Die volop water op die aardoppervlak is 'n unieke kenmerk wat die sogenaamde "Blou Planeet" van die ander planete in die Sonnestelsel skei. Die Aarde se hidrosfeer bestaan hoofsaaklik uit oseane, maar sluit tegnies gesproke alle wateroppervlaktes in die wêreld in, waaronder ook binnelandse seë, mere, riviere en ondergrondse water tot 'n diepte van 2 000&nbsp;m. Die diepste ondergrondse water is by die Challenger-diepte in die Mariana-trog in die Stille Oseaan, met 'n diepte van -10&nbsp;911,4&nbsp;m.<ref name= group="nota">Hierdie meting is deur die tuig ''Kaiko'' in Maart 1995 geneem en word as die akkuraatste meting beskou. Sien {{cite web |title=7,000 m Class Remotely Operated Vehicle ''KAIKO 7000'' |url=http://www.jamstec.go.jp/e/about/equipment/ships/kaiko7000.html |publisher=Japan Agency for Marine-Earth Science and Technology (JAMSTEC) |access-date=7 Junie 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200410211118/http://www.jamstec.go.jp/e/about/equipment/ships/kaiko7000.html |archive-date=10 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die gemiddelde diepte van die oseane is 3 800&nbsp;m, meer as vier keer die gemiddelde hoogte van die kontinente.<ref name=sverdrup /> Die oseane se massa is ongeveer 1,35 × 1018 metriese ton (of, ongeveer 1/4400 van die Aarde se totale massa) en beslaan 'n volume van 1,386 × 109&nbsp;km³. Indien al die Aarde se land eweredig oor die oppervlak versprei was, sou die water rys tot 'n hoogte van meer as 2,7&nbsp;km bo (die huidige) seespieël. Slegs 2,5% van die water op Aarde is varswater, die oorblywende 97,5% is soutwater. Die meerderheid van die varswater, ongeveer 68,7%, is in ysvorm.<ref>{{cite web | author = Igor A. Shiklomanov | year = 1999 | url = http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/shiklomanov/ | title = World Water Resources and their use Beginning of the 21st century" Prepared in the Framework of IHP UNESCO | publisher = State Hydrological Institute, St. Petersburg | accessdate = 2006-08-10 | archive-date = 2013-04-03 | archive-url = https://www.webcitation.org/6FbsxLE2m?url=http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/shiklomanov/ | url-status = dead }}</ref> Ongeveer 3,5% van die oseane se totale massa bestaan uit [[sout]]. Meeste van hierdie sout is deur vulkaniese aktiwiteit vrygestel of uit koue, vulkaniese gesteentes verkry.<ref>{{cite web |last=Mullen |first=Leslie |date=11 Junie 2002 |url=http://www.astrobio.net/news/article223.html |title=Salt of the Early Earth |publisher=NASA Astrobiology Magazine |access-date=14 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20090321151939/http://www.astrobio.net/news/article223.html |archive-date=21 Maart 2009 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Die oseane is ook 'n reservoir vir opgeloste atmosferiese gasse, wat noodsaaklik is vir die oorlewing van baie waterliewende wesens.<ref>{{cite web | last = Morris | first = Ron M. | url = http://seis.natsci.csulb.edu/rmorris/oxy/oxy4.html | title = Oceanic Processes | publisher = NASA Astrobiology Magazine | accessdate = 2007-03-14 | archive-date = 2009-04-15 | archive-url = https://web.archive.org/web/20090415082741/http://seis.natsci.csulb.edu/rmorris/oxy/oxy4.html | url-status = dead }}</ref> Seewater het 'n belangrike invloed op die wêreld se klimaat, aangesien die oseane as 'n groot hittereservoir optree.<ref>{{cite web |last=Scott |first=Michon |date=24 April 2006 |url=http://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/ |title=Earth's Big heat Bucket |publisher=NASA Earth Observatory |access-date=14 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20080916014057/http://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/ |archive-date=16 September 2008 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Wysigings in die oseaniese temperatuurverspreiding kan groot veranderinge in die weer veroorsaak, soos die [[El Niño]]-verskynsel aantoon.<ref>{{cite web |first=Sharron |last=Sample |date=21 Junie 2005 |url=http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html |title=Sea Surface Temperature |publisher=NASA |access-date=21 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20080408000148/http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html |archive-date= 8 April 2008 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> === Atmosfeer === : ''Hoofartikel: [[Aarde se atmosfeer]].'' Die atmosfeer is die gasvormige laag wat die Aarde omhul. Die gemiddelde atmosferiese druk op die Aardoppervlak is 101,325&nbsp;kPa.<ref name="earth_fact_sheet">{{cite web |last=Williams |first=David R. |date=1 September 2004 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html |title=Earth Fact Sheet |publisher=NASA |access-date=17 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090608/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die atmosfeer bestaan uit 78% [[stikstof]] en 21% [[suurstof]], met spoorhoeveelhede [[water (molekuul)|waterdamp]], [[koolstofdioksied]] en ander gasagtige molekules. Die atmosfeer eindig nie plotseling op 'n sekere hoogte nie, maar neem eerder in konsentrasie af, hoe hoër mens van die oppervlak is. Die onderste deel van die atmosfeer, waar ongeveer 75% van sy massa is, word die troposfeer genoem. Die hoogte van die troposfeer wissel tussen breedteliggings: by die pole is dit 8&nbsp;km en by die ewenaar 17&nbsp;km. Hierdie afstand wissel ook soms as gevolg van weer- en seisoenale faktore.<ref>{{cite web |last1=Geerts |first1=B. |last2=Linacre |first2=E. |url=http://www-das.uwyo.edu/~geerts/cwx/notes/chap01/tropo.html |title=The height of the tropopause |date=November 1997 |work=Resources in Atmospheric Sciences |publisher=University of Wyoming |access-date=10 Augustus 2006 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090700/http://www-das.uwyo.edu/~geerts/cwx/notes/chap01/tropo.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> In vergelyking met ander planete is die hoë konsentrasie suurstof in die Aarde se atmosfeer uniek. Normaalgesproke sou suurstof deur oksidasiereaksies by verwering in 'n relatief kort tyd uit die atmosfeer verdwyn, maar op Aarde sorg fotosintese deur plante vir 'n voortdurende vervaardiging van nuwe suurstof uit koolstofdioksied. Danksy die aanwesigheid van suurstof het die Aarde bowendien 'n osoonlaag wat die oppervlak beskerm teen ultravioletstraling, wat lewendige wesens skade kan berokken. Die atmosfeer beskerm die Aarde deurdat kleiner [[Meteoroïde|meteore]] wat die Aarde (sou) tref, as gevolg van wrywing verbrand wanneer hulle deur die atmosfeer beweeg. Deur die verplasing van waterdamp en deur neerslag bring die atmosfeer ook water na die oppervlak. Verder verswak die atmosfeer ook potensieel drastiese temperatuurverskille tussen dag en nag, deur warmte vas te hou.<ref name="atmosphere">{{cite web |author=Staff |date=8 Oktober 2003 |url=http://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html |title=Earth's Atmosphere |publisher=NASA |access-date=21 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090422/https://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Hierdie laasgenoemde verskynsel staan as die kweekhuiseffek bekend: gasmolekules binne-in die atmosfeer van warmte-energie op wat deur die oppervlak weerkaats word. Die belangrikste "kweekhuisgasse" in die aardatmosfeer is koolstofdioksied, waterdamp, metaan en osoon. Sonder hierdie kweekhuiseffek sou die gemiddele oppervlaktemperatuur -18&nbsp;°C wees en sou lewe nie kon voortbestaan nie.<ref name="Pidwirny2006" /> ==== Weer en klimaat ==== : ''Hoofartikels: [[Weer (meteorologie)|Weer]] en [[Klimaat]].'' Die troposfeer word voortdurend deur sonstraling opgewarm, wat lei tot uitsetting van die lug. Lug met 'n laer digtheid styg op en word dan vervang deur koeler lug met 'n hoër digtheid. Dit lei tot die sirkulasie van lug in die atmosfeer, wat die weer en klimaat deur die herverdeling van hitte-energie aandryf.<ref name="moran2005">{{cite web |last=Moran |first=Joseph M. |year=2005 |url=http://www.nasa.gov/worldbook/weather_worldbook.html |title=Weather |work=World Book Online Reference Center |publisher=NASA/World Book, Inc. |access-date=17 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20101213184908/http://www.nasa.gov/worldbook/weather_worldbook.html |archive-date=13 Desember 2010 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Rond die ewenaar val die sonlig loodreg in, terwyl die lig by die pole teen 'n klein hoek inval. Daardeur word die atmosfeer op hoër breedtegrade sterker opgewarm as rond die ewenaar. Die belangrikste sirkulasie in die atmosfeer word aangedryf deur hierdie temperatuurgradiënt. Die oseaanstroming het ook 'n invloed op die klimaat: die sirkulasie van die seestrome verdeel die hitte-energie van die ewenaar in die rigting van die pole. Deur die verdamping van oppervlakwater kan lug waterdamp bevat. As die lug warm genoeg is om op te styg, daal die lugdruk, waardeur die lug versadig raak en water kondenseer. Die klein waterdruppeltjies wat op hierdie manier ontstaan, vorm saam 'n wolk. As daar genoeg waterkondensasie plaasvind, sal die druppels voldoende aangroei om as reën terug te val na die oppervlak. Die hoeveelheid reën, of neerslag, verskil per plek: sommige gebiede kry 'n paar meter per jaar, terwyl ander minder as een millimeter per jaar kry. Die gemiddelde neerslag in 'n gebied word bepaal deur die dominante windrigting, die topologiese eienskappe en die temperatuurverskille.<ref>{{cite web |author=Various |date=21 Julie 1997 |url=http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/hyd/home.rxml |title=The Hydrologic Cycle |publisher=University of Illinois |access-date=24 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090734/http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/hyd/home.rxml |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Ondanks die plaaslike verskille kan die Aarde volgens breedtegraad onderverdeel word in sones wat ongeveer dieselfde klimaat het. Van die ewenaar tot die pole vind mens die warm, nat tropiese klimate, dan die warm, droë subtropiese klimate, daarna die koeler, nat gematigde klimate, dan die droë, koeler landklimate en as laaste die koue, droë poolklimate.<ref>{{cite web | author = Staff | url = http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/Climate/Older/Climate_Zones.html | title = Climate Zones | publisher = UK Department for Environment, Food and Rural Affairs | accessdate = 2007-03-24 | archive-date = 2010-08-08 | archive-url = https://web.archive.org/web/20100808131632/http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/climate/older/Climate_Zones.html | url-status = dead }}</ref> Hoogte het ook 'n invloed op die klimaat. Aangesien die atmosfeer dunner word hoe hoër mens bo seespieël is, is gebiede wat hoër geleë is kouer. 'n Verdere indeling van klimate is die klimaatklassifikasie van Wladimir Köppen, wat die klimate volgens temperatuur en neerslag rangskik. ==== Hoër atmosfeer ==== [[Lêer:Full moon partially obscured by atmosphere.jpg|duimnael|300px|Hierdie aansig wys 'n [[volmaan]] wat gedeeltelik versteek word deur die Aarde se atmosfeer.]] Bo die troposfeer word die atmosfeer meestal verdeel in die stratosfeer, die mesosfeer en die termosfeer. Elkeen van hierdie lae het 'n ander temperatuurverloop (die koers waarteen temperatuur m.b.t. hoogte verander). Buite die termosfeer begin die eksosfeer, wat oorgaan in die magnetosfeer, waar die [[sonwind]] deur die Aarde se magneetveld opgevang word.<ref>{{cite web | author=Staff | year = 2004 | url = http://scienceweek.com/2004/rmps-23.htm | title = Stratosphere and Weather; Discovery of the Stratosphere | publisher = Science Week | accessdate = 2007-03-14 }}</ref> Die osoonlaag, wat die aardoppervlak teen ultravioletstraling beskerm, is in die stratosfeer geleë. Die [[Kármán-lyn]], 'n denkbeeldige lyn wat 100&nbsp;km bo die aardoppervlak lê, word gebruik as grens tussen die atmosfeer en die ruimte<ref>{{cite web |first=S. Sanz Fernández |last=de Córdoba |date=21 Junie 2004 |url=http://www.un.org/members/list.shtml |title=100 km. Altitude Boundary for Astronautics |publisher=Fédération Aéronautique Internationale |access-date=21 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20090417145758/http://www.un.org/members/list.shtml |archive-date=17 April 2009 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> en lê in die onderste deel van die termosfeer. As gevolg van hitte-energie kan sommige molekules in die buitenste dele van die atmosfeer 'n snelheid bereik wat vinnig genoeg is om uit die Aarde se swaartekrag te ontsnap. Dit beteken dat die atmosfeer stadig maar seker die ruimte in "lek". Ligte molekules, soos waterstof en helium, bereik hierdie ontsnappingssnelheid makliker en lek dus meer as ander gasse.<ref>{{cite journal | author=Liu, S. C.; Donahue, T. M. | title=The Aeronomy of Hydrogen in the Atmosphere of the Earth | journal=Journal of Atmospheric Sciences | year=1974 | volume=31 | issue=4 | pages=1118–1136 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1974JAtS...31.1118L | accessdate=2007-03-02 | doi=10.1175/1520-0469(1974)031<1118:TAOHIT>2.0.CO;2 }}</ref> Dis deels as gevolg van die lek van waterstof dat die Aarde van 'n aanvanklik [[Oksidasietoestand|reduserende stand]] tot die huidige oksiderende stand verander het. Fotosintese het 'n bron van vrye suurstof verskaf, maar daar word geglo dat die verlies van reduserende agente soos waterstof 'n noodsaaklike voorvereiste is vir die wydverspreide ophoping van suurstof in die atmosfeer.<ref>{{cite journal |title=Biogenic Methane, Hydrogen Escape, and the Irreversible Oxidation of Early Earth |author=David C. Catling, Kevin J. Zahnle, Christopher P. McKay |journal=Science |volume=293 |issue=5531 |pages=839–843 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/293/5531/839 |doi=10.1126/science.1061976 |year=2001 |pmid=11486082 }}</ref> Dit is dus moontlik dat hierdie ontsnappingsvermoë van waterstof 'n invloed gehad het op die aard van die lewe wat op die planeet ontwikkel het.<ref>{{cite web | last = Abedon | first = Stephen T. | date = 1997-03-31 | url = http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/biol1010.htm | title = History of Earth | publisher = Ohio State University | accessdate = 2007-03-19 | archive-date = 2013-03-10 | archive-url = https://www.webcitation.org/6F17z629O?url=http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/biol1010.htm | url-status = dead }}</ref> In die huidige, suurstofryke atmosfeer word die oorgrote meerderheid waterstof in water omgesit vóór dit uit die atmosfeer kan ontsnap. Die grootste verlies van waterstof is nou afkomstig van die afbreek van metaan in die boonste atmosfeer.<ref>{{cite journal | last=Hunten | first=D. M. | last2=Donahue |first2= T. M. | title=Hydrogen loss from the terrestrial planets | journal=Annual review of earth and planetary sciences | year=1976 | volume=4 | pages=265–292 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1976AREPS...4..265H | accessdate=2008-11-07 | doi=10.1146/annurev.ea.04.050176.001405 }}</ref> === Magneetveld === [[Lêer:Dipole field.svg|duimnael|300px|Die Aarde se magneet is (by benadering) 'n dipool.]] Die Aarde se magneetveld het (by benadering) die vorm van 'n [[magnetiese dipool]], met twee magnetiese pole wat ongeveer op dieselfde plek as die planeet se geografiese pole lê. Volgens die dinamoteorie word die magneetveld opgewek deur konveksiestroming in die gesmelte metaliese buitekern van die Aarde. Deur die beweging van hierdie konduktiewe massas word elektriese strome opgewek, wat weer op hul beurt die magneetveld veroorsaak. Konveksiestroming in die buitekern is chaoties van aard en verander hul rigting met tye, waardeur die Aarde se magneetveld omgekeer word. Hierdie omkerings vind elke paar miljoen jaar plaas; die laaste omkering was ongeveer 700 000 jaar gelede.<ref>{{cite web |last=Fitzpatrick |first=Richard |date=16 Februarie 2006 |url=http://farside.ph.utexas.edu/teaching/plasma/lectures/node69.html |title=MHD dynamo theory |publisher=NASA WMAP |access-date=27 Februarie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090654/http://farside.ph.utexas.edu/teaching/plasma/lectures/node69.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name=campbelwh>{{cite book | last =Campbell | first =Wallace Hall | title =Introduction to Geomagnetic Fields | publisher =Cambridge University Press | year =2003 | location =New York | pages =57 | isbn = 0-521-82206-8}}</ref> Die magneetveld vorm die magnetosfeer, wat deeltjies uit die sonwind en kosmiese straling afweer. Die buitekant van die magnetosfeer, die sogenaamde "boogskok", is aan die kant van die Aarde wat na die Son gerig is, op 'n afstand van ongeveer 12 keer die radius van die Aarde. Die botsing tussen die Aarde se magnetiese veld en die sonwind vorm die Van Allen-gordels: 'n paar konsentriese ringe om die Aarde waar gelaaide deeltjies voorkom. Wanneer hierdie [[plasma (fisika)|plasma]] die Aarde se atmosfeer by die magnetiese pole binnedring, veroorsaak dit [[Aurora (astronomie)|poolligte]].<ref>{{cite web |last=Stern |first=David P. |date=8 Julie 2005 |url=http://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html |title=Exploration of the Earth's Magnetosphere |publisher=NASA |access-date=21 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200426104320/https://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html |archive-date=26 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Omwenteling == [[Lêer:AxialTiltObliquity.png|duimnael|links|280px|Die Aarde se skuins as en sy verhouding tot die draaias en wentelbaan.]] [[Lêer:Earth-lighting-equinox af.png|links|duimnael|Die hoek van die Aarde se as met die sonnebaan veroorsaak die seisoene. As die Aarde op die punt in sy baan is wanneer die Noordpool na die Son toe gerig is, is dit in die Noordelike halfrond somer en in die Suidelike halfrond winter.]] [[Lêer:Aarde seisoene.jpg|duimnael|500px|Hierdie skets verduidelik moontlik bietjie beter hoe die aarde se gekantelde as seisoene veroorsaak.]] Die Aarde neem 23 uur, 56 minute en 4.091 sekondes om een keer om sy eie as te draai ('n sogenoemde "sideriese dag"). As mens die Aarde van bo die Noordpool af beskou, draai hy antikloksgewys en lyk dit vir 'n toeskouer op die aardoppervlak asof die ander hemelliggame (die sterre, planete, Son en Maan) in die ooste opkom en in die weste sak. Die Aarde draai in 'n ietwat [[eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentriese]] baan om die Son. Een so omwenteling ('n sideriese jaar) duur ongeveer 365,25636 dae. Hierdie beweging om die Son beteken dat die Son, vir 'n toeskouer op die Aarde, elke dag ongeveer 1° na die ooste beweeg (ten opsigte van die sterre). As gevolg van hierdie beweging kom die Son dan ook elke dag ongeveer 4 minute later op ten opsigte van die sterre. Die tydsduur wat die Aarde nodig het om weer in dieselfde posisie te kom ten opsigte van die Son is dus ongeveer 4 minute langer as 'n sideriese dag en word 'n [[sinodiese dag]] genoem. Die afstand tussen die Aarde en die Son is gemiddeld byna 150 miljoen&nbsp;km en die Aarde beweeg teen 'n snelheid van 29,783&nbsp;km/s om die Son. Die Aarde bereik sy perihelium (die punt in sy wentelbaan waar hy die naaste aan die Son is) op 3 Januarie en sy aphelium (die verste punt van die Son af) op ongeveer 4 Junie. Die verskil in die twee afstande sorg daarvoor dat die hitte-energie wat die Aarde tydens sy perihelium ontvang, 106,9% is van die hitte-energie wat die Aarde tydens sy aphelium ontvang. As gevolg van die Aarde se helling is die suidelike halfrond tydens die perihelium nader aan de Son (somer in die suidelike halfrond), terwyl die noordelike halfrond tydens die perihelium nader aan die Son is (somer in die noordelike halfrond), wat beteken dat die suidelike halfrond in die loop van 'n jaar bietjie meer energie as die noordelike halfrond ontvang. Hierdie effek word egter grotendeels opgehef deurdat die oseane die energieverskil absorbeer (die suidelike halfrond het 'n baie groter wateroppervlak as die noordelike halfrond) en die effek van seisoene as gevolg van die helling van die aardas is baie groter. Die hoek van die aardas met die sonnebaan (en inkomende sonlig) veroorsaak seisoene op Aarde. As die Aarde op die punt in sy baan is wanneer die Noordpool na die Son gerig is, is dit somer in die noordelike halfrond en winter in die suidelike halfrond. Aangesien die [[draaias]] van die Aarde nie loodreg op sy wentelbaan staan nie, maar 23,4° daarvan afwyk (die inklinasiehoek), verander die hoek waarmee die Son se strale die Aarde tref in die loop van 'n jaar. Hierdie verandering dra ook, saam met die Aarde se beweging om die Son, by tot die planeet se seisoene. Die noordelike halfrond is tydens sy somer verder weg van die son as in die winter, wat beteken dat die somer 'n paar dae langer as die winter duur. Vir die suidelike halfrond geld die teenoorgestelde. == Maan == : ''Hoofartikel: [[Maan]].'' {| class="wikitable" style="float: right; margin-left: 0.5em;" |+ '''Eienskappe''' |- | Deursnit || 3&nbsp;474,8&nbsp;km |- | Massa || 7.349²²&nbsp;kg<br />8.1¹⁹&nbsp;tons |- | Semi-belangrike as|| 384&nbsp;400&nbsp;km |- | Wenteltyd || 27&nbsp;dae, 7&nbsp;uur, 43,7&nbsp;min. |} Die Aarde besit een [[natuurlike satelliet]], die Maan. Die Maan se deursnit is gelyk aan ongeveer 'n kwart van dié van die Aarde. Dit is die grootste maan in die Sonnestelsel relatief tot sy planeet. Die natuurlike satelliete wat om ander planete wentel word ook "mane" genoem, na die Aarde se maan. Die Maan is nes die Aarde 'n aardse liggaam, m.a.w. dit is 'n rotsagtige hemelliggaam wat vernaamlik uit silikate bestaan. In teenstelling tot die Aarde besit die Maan egter geen atmosfeer nie. Alhoewel die deursnit van die Son ongeveer 400 keer groter as dié van die Maan is, lyk dit vir 'n waarnemer op Aarde asof hulle ongeveer dieselfde deursnit het. Dit is omdat die Son ongeveer 400 keer verder as die Maan van die Aarde af is. Dit is ook die rede waarom daar op Aarde beide totale én gedeeltelike sonsverduisterings voorkom. Die Aarde en die Maan draai gedurende 27,32 sideriese dae om 'n gemeenskaplike swaartepunt. Vanuit die Son gesien, duur die omwenteling van die Maan bietjie langer: die periode tussen twee volle mane ('n sg. "sinodiese maand") duur 29,53 dae. Die vlak van Maan se wentelbaan het 'n helling van 5° teen opsigte van die [[Sonnebaan|ekliptika]]. Sonder hierdie hoek sou daar elke twee weke 'n [[sonsverduistering|sons]]- of [[maansverduistering]] wees. Die aantrekkingskrag van die Maan is verantwoordelik vir die oseaangetye op Aarde. Die aantrekkingskrag van die Aarde op die Maan is weer verantwoordelik daarvoor dat die Maan 'n gebonde omwenteling het, m.a.w. die tyd wat die Maan neem om om sy eie as wentel is gelyk aan die tyd wat dit neem om om die Aarde te wentel. As gevolg daarvan sien waarnemers op Aarde altyd dieselfde kant van die Maan. Tydens die Maan se omwenteling om die Aarde kan 'n maansiklus waargeneem word: verskillende dele word op verskillende tye deur die Son verlig, met 'n ligskadugrens wat die donker deel van die ligte deel skei. Een van die gevolge van die aantrekkingskragte tussen die Aarde en die Maan, is dat die Maan se wentelspoed stadigaan versnel. [[Johannes Kepler]] het reeds in die 17de eeu bewys dat wanneer 'n liggaam se wentelspoed versnel, die radius van sy wentelbaan vergroot. Dit is ook die geval met die Aarde se natuurlike satelliet: die Maan beweeg elke jaar ongeveer 38&nbsp;mm van die Aarde af weg. Tegelykertyd word die Aarde se omwentelingsperiode (m.a.w. een dag) elke jaar 23 mikrosekondes (µs) langer.<ref>{{cite web | author=Espenak, F.; Meeus, J. | date = 2007-02-07 | url = http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEcat5/secular.html | title = Secular acceleration of the Moon | publisher = NASA | accessdate = 2007-04-20 |archiveurl=https://archive.is/EtmF|archivedate=2012-12-05}}</ref> Maar waar die dae in die verre toekoms dus langer sal wees, was hulle in die verlede juis korter. Sowat 410 miljoen jaar gelede, tydens die Devoontydperk, was een dag 21,8 uur lank en was daar 400 dae in 'n jaar.<ref>{{cite web |first=Hannu K. J. |last=Poropudas |date=16 Desember 1991 |url=http://www.skepticfiles.org/origins/coralclo.htm |title=Using Coral as a Clock |publisher=Skeptic Tank |access-date=20 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20181005185529/http://www.skepticfiles.org/origins/coralclo.htm |archive-date=5 Oktober 2018 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Die getywerking van die Maan stabiliseer die stand van die Aarde se skuins as.<ref>{{cite journal | last=Laskar |first= J. |last2= Robutel |first2=P. |last3= Joutel |first3= F. |last4= Gastineau |first4= M. |last4=Correia |first4=A.C.M. |last5=Levrard |first5=B. | title=A long-term numerical solution for the insolation quantities of the Earth | journal=Astronomy and Astrophysics | year=2004 | volume=428 | pages=261–285 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2004A&A...428..261L | accessdate=2007-03-31 | doi = 10.1051/0004-6361:20041335 }}</ref> Sommige geleerdes dink dat die aardas sonder hierdie stabiliserende werking van die Maan aan chaotiese veranderinge blootgestel sou wees, waardeur die Aarde se klimaat baie wisselvalliger en ekstreem sou wees. Indien die aardas in dieselfde baan as die Aarde was, soos tans die geval is by [[Uranus]], sou uiterse verskille in seisoen tot strawwe weer lei: een pool sou direk na die Son wys tydens die somer en direk in die teenoorgestelde rigting in die winter. Planetêre wetenskaplikes wat hierdie effek bestudeer het glo dat komplekse lewensvorms in so 'n geval waarskynlik onmoontlik sou wees.<ref>{{cite journal | author=Williams, D.M.; J.F. Kasting | title=Habitable planets with high obliquities | journal=Lunar and Planetary Science | year=1996 | volume=27 | pages=1437–1438 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1996LPI....27.1437W | accessdate=2007-03-31 }}</ref> [[Lêer:Earth Moon Scale.jpg|duimnael|senter|800px|'n Voorstelling van die relatiewe groottes van, en afstand tussen, die Aarde en sy Maan (volgens skaal).]] Daar is 'n aantal teorieë wat die oorsprong van die Maan verduidelik, die een wat die algemeenste aanvaar word is die "reuse-impak"-teorie, waarvolgens die Maan gevorm het ná die Mars-grootte protoplaneet [[Theia (planeet)|Theia]] met die Aarde gebots het. Hierdie teorie verduidelik onder meer die Maan se relatiewe tekort aan yster en [[Vlugtigheid (planetologie)|vlugtige]] elemente, plus die feit dat sy samestelling byna identies is aan dié van die aardkors.<ref>{{cite journal | last = R. Canup and E. Asphaug | title = Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation | journal = Nature | volume = 412 | pages = 708–712 | year = 2001 | doi = 10.1038/35089010 }}</ref> Behalwe een natuurlike satelliet, besit die Aarde ook 'n aantal klein kwasi- of skynsatelliete. Die grootse is Cruithne, 'n 3,3&nbsp;km grote planetoïde wat in 1986 ontdek is. Verder is daar ook 'n aantal kleiner voorwerpe, soos 2002 AA₂₉, 2003 YN107 en 2004 GU9, wat ook soortgelyke bane het. == Bewoonbaarheid == [[Lêer:Zona habitavel-pt.svg|duimnael|320px|'n Reeks teoreties bewoonbare sones met sterre van verskillende massa (die Sonnestelsel is in die middel). Nie volgens skaal nie.]] Die Aarde voldoen aan 'n groot aantal vereistes waaraan enige planeet moet voldoen om deur komplekse veelsellige wesens bewoon te kan word. Hierdie vereistes is die teenwoordigheid van groot hoeveelhede lopende water, die teenwoordigheid van komplekse organiese molekules en genoeg energie om metabolisme in organismes moontlik te maak.<ref>{{cite web | author = Staff | date = September 2003 | url = http://astrobiology.arc.nasa.gov/roadmap/g1.html | title = Astrobiology Roadmap | publisher = NASA, Lockheed Martin | accessdate = 2007-03-10 | archive-date = 2012-03-11 | archive-url = https://www.webcitation.org/664nPTN2N?url=http://astrobiology.arc.nasa.gov/roadmap/g1.html | url-status = dead }}</ref> 'n Groot aantal faktore sorg daarvoor dat die omstandighede op Aarde gunstig is vir die ontstaan en instandhouding van 'n komplekse [[biosfeer]]. Voorbeelde hiervan is die [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van die Aarde se wentelbaan, sy skuins as, sy omwentelingsnelheid, sy voordelige afstand van die Son, sy groot natuurlike satelliet, die besonderse samestelling van sy atmosfeer, sy magneetveld en die vulkaniese aktiwiteit wat op die Aarde plaasvind.<ref>{{cite book | first=Stephen H. | last=Dole | year=1970 | title=Habitable Planets for Man | edition=2nd | publisher=American Elsevier Publishing Co. | url=http://www.rand.org/pubs/reports/R414/ | accessdate=2007-03-11 | isbn=0-444-00092-5 }}</ref> === Biosfeer === : ''Hoofartikel: [[Biosfeer]].'' Daar word na al die lewensvorme op die planeet as 'n "biosfeer" verwys. Die Aarde is (sover die mens se kennis strek) die enigste planeet wat 'n biosfeer het en baie geleerdes dink dat planete met 'n biosfeer seldsaam is.<ref>{{cite book | last1= Ward | first1= P.D.|last2= Brownlee |first2=D. | date=2000-01-14 | title=Rare Earth: Why Complex Life is Uncommon in the Universe | edition=1st | publisher=Springer-Verlag | location=New York | isbn=0-387-98701-0 }}</ref> Die Aarde se biosfeer het ongeveer 3,5 miljard jaar gelede ontstaan en het sedertdien aansienlik ontwikkel. Die biosfeer kan in "biome" verdeel word: gebiede op Aarde wat dieselfde ekostelsel (met soortgelyke plante en diere) het. Aardse biome (biome op land) volg dikwels dieselfde klimaatsones op die Aarde, wat deur breedtegraad en hoogte bo seespieël bepaal word. Voorbeelde van aardse biome is toendras, boreale naaldwoude, [[naaldwoude]], gemende woudgebiede, medittereense woudgebiede, grasvlaktes, woestyne en manglietgebiede. In die poolse biome, die toendras en die woestyne kom daar relatief min lewe voor, terwyl die grootste [[biodiversiteit]] per oppervlak rond die ewenaar gevind kan word.<ref>{{cite journal | last = Hillebrand | first = Helmut | title=On the Generality of the Latitudinal Gradient | journal=American Naturalist | year=2004 | volume=163 | issue=2 | pages=192–211 | doi=10.1086/381004 }}</ref> Aardse biome is afhanklik van die bodem en van watertoevoer vir voedingstowwe. Daar is ook water- of seebiome, byvoorbeeld koraalriwwe en seewierwoude. === Natuurlike hulpbronne === {| class="wikitable style="float: right; margin-left: 2em;" !Landgebruik op Aarde !soos in 1993<ref name=cia>{{cite web |author=Staff |date=24 Julie 2008 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html |title=World |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=5 Augustus 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200426103043/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html |archive-date=26 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> |- | ''Bewerkbare land:'' ||style="text-align: right;"| 13,13% |- | ''Permanente gewasse:'' ||style="text-align: right;"| 4,71% |- | ''Permanente weivelde:'' ||style="text-align: right;"| 26% |- | ''Woude:'' ||style="text-align: right;"| 32% |- | ''Stedelike gebiede:'' ||style="text-align: right;"| 1.5% |- | ''Ander:'' ||style="text-align: right;"| 30% |} Die Aarde bevat grondstowwe wat vir die mens van nut is en deur hom ontgin word. Sommige grondstowwe is uitputbaar (m.a.w. daar is slegs 'n beperkte hoeveelheid beskikbaar), soos fossielbrandstowwe. Groot voorrade fossielbrandstowwe, soos steenkool, olie, gas en metaanys, word uit die aardkors verkry. Hierdie hulpbronne word gebruik vir die opwekking van energie en by chemiese produksieprosesse. Die aardkors bevat ook erts, wat gevorm word deur 'n geologiese proses, aangedryf deur tektoniese aktiwiteit of erosie.<ref>{{cite web |author=Staff |date=24 November 2006 |url=http://www.utexas.edu/tmm/npl/mineralogy/mineral_genesis/ |title=Mineral Genesis: How do minerals form? |publisher=Non-vertebrate Paleontology Laboratory, Texas Memorial Museum |access-date=1 April 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20140410135746/http://www.utexas.edu/tmm/npl/mineralogy/mineral_genesis/ |archive-date=10 April 2014 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Erts is 'n gekonsentreerde bron van verskeie [[metaal|metale]] en ander nuttige [[chemiese element|elemente]]. Danksy veeteelt en landbou lewer die biosfeer die mensdom baie nuttige produkte, onder andere voedsel, hout, leer en wol. === Rampe en gevare === Groot gebiede word onderwerp aan uiterse weersomstandighede, soos [[sikloon|siklone]], [[orkaan|orkane]] en [[tornado]]'s. Ander gebiede het weer te make met [[aardbewing]]s, [[tsoenami]]'s, [[vulkaan]]uitbarstings, vloede, droogtes, grondverskuiwings en ander natuurrampe. Sommige gebiede word bedreig deur gevare met 'n menslike oorsaak. Bevolkingsgroei en ekonomiese groei gaan soms gepaard met die besoedeling van water en lug. Nywerhede en intensiewe landbou en veeteelt kan lei tot bodem-, lug of waterverontreiniging, suurreën, oorbeweiding, erosie, ontbossing en woestynvorming. Mede as gevolg van bevolkingsgroei, neem die mensdom steeds meer land in gebruik, wat gepaard gaan met die verlies van habitat – en moontlik dan ook die uitsterwing – van verskeie wilde diere en plante. Daar bestaan wetenskaplike konsensus dat daar 'n verbinding tussen [[aardverwarming]] en die grootskaalse verbranding van fossielbrandstowwe is. Tydens dié proses word [[koolstofdioksied]] in die atmosfeer vrygestel, wat die [[kweekhuiseffek]] versterk. 'n Warmer klimaat sal waarskynlik gepaard gaan met die smelt van gletsers en yskappe, uiterse temperatuurskommelinge en die wêreldwye styg van gemiddelde seevlakke.<ref>{{cite web |author=Staff |date=2 Februarie 2007 |url=http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=21429&Cr=climate&Cr1=change |title=Evidence is now ‘unequivocal’ that humans are causing global warming – UN report |publisher=United Nations |access-date=7 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20170402164727/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=21429 |archive-date=2 April 2017 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> === Menslike bevolking === In 2016 was daar wêreldwyd ongeveer 7,33 miljard mense;<ref name="World Population Clock">{{cite web |last=United States Census Bureau |url=http://www.census.gov/ipc/www/popclockworld.html |title=World POP Clock Projection |work=United States Census Bureau International Database |date=5 Junie 2016 |access-date=5 Junie 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20131008002024/http://www.census.gov/ipc/www/popclockworld.html |archive-date= 8 Oktober 2013 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> daar word verwag dat hierdie getal in 2050 tot 9,2 miljard sal styg.<ref>{{cite web |author=Staff |url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm |title=World Population Prospects: The 2006 Revision |publisher=United Nations |access-date=7 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20181113093251/http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm |archive-date=13 November 2018 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Die grootste deel van hierdie bevolkingsgroei sal in ontwikkelingslande plaasvind. Bevolkingsdigtheid wissel van plek to plek, maar meer as die helfte van die wêreld se bevolking woon in Asië. Daar word verwag dat in 2020 60% van die wêreldbevolking in stede sal woon, in plaas van op die platteland.<ref>{{cite web |author=Staff |year=2007 |url=http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx |title=Human Population: Fundamentals of Growth: Growth |publisher=Population Reference Bureau |access-date=31 Maart 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130426050056/http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx |archive-date=26 April 2013 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Afgesien van 'n paar uitsonderings is die hele landoppervlak verdeel in state (behalwe [[Antarktika]]). In 2016 was daar 193 internasionaal erkende onafhanklike state. Daarnaas is daar 72 afhanklike en outonome gebiede en 'n paar betwiste gebiede. In die geskiedenis van die Aarde was daar nog nooit 'n wêreldregering gewees nie, alhoewel 'n aantal nasies sonder sukses na wêrelddominasie gestreef het. Die [[Verenigde Nasies]] is 'n internasionale organisasie met die doel om samewerking op die gebied van internasionale reg, veiligheid, menseregte, ekonomiese ontwikkeling en kultuur te bevorder en gewapende konflik te voorkom. In 2008 het 192 state hulle by die organisasie aangesluit. Volgens beraming is slegs een agtste van die aardoppervlak geskik vir menslike bewoning: ses agtstes word deur oseane bedek, terwyl die res van die land woestyn of ander onbewoonbare gebied is.<ref>{{cite journal | author=Peel, M. C.; Finlayson, B. L.; McMahon, T. A. | title=Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification | journal=Hydrology and Earth System Sciences Discussions | year=2007 | volume=4 | pages=439–473 | url=http://www.hydrol-earth-syst-sci-discuss.net/4/439/2007/hessd-4-439-2007.html | accessdate=2007-03-31 }}</ref> Die mees noordelike permanente nedersetting is Alert, op die [[Kanada|Kanadese]] eiland Ellesmere (82°28'N),<ref>{{cite web |author=Staff |date=15 Augustus 2006 |url=http://www.tscm.com/alert.html |title=Canadian Forces Station (CFS) Alert |publisher=Information Management Group |access-date=31 Maart 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200427090557/http://www.tscm.com/alert.html |archive-date=27 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> terwyl die mees suidelike die Suidpoolstasie Amundsen-Scott op Antarktika is (90°S). In totaal was daar reeds 500 mense buite die aardatmosfeer gewees,<ref>[http://www.nu.nl/wetenschap/2021245/vijfhonderdste-mens-naar-de-ruimte.html ''Vijfhonderdste mens naar de ruimte''], NU.nl, 12 Junie 2009</ref> waarvan 12 op die Maan geloop het. Gewoonlik is die enigste mense in die ruimte die bemanningslede van die [[Internasionale Ruimtestasie]]. Die verste wat die mens al van die Aarde was, was in 1970, toe die bemanning van [[Apollo 13]] 400&nbsp;171&nbsp;km van die Aarde af was.<ref>{{cite news |first=Auslan |last=Cramb |publisher=Telegraph |title=Nasa's Discovery extends space station |date=28 Oktober 2007 |url=http://www.telegraph.co.uk/earth/earthnews/3311903/Nasas-Discovery-extends-space-station.html |access-date=23 Maart 2009 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20141110081946/http://www.telegraph.co.uk/earth/earthnews/3311903/Nasas-Discovery-extends-space-station.html |archive-date=10 November 2014 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |first=Vic |last=Stathopoulos |date=8 Januarie 2009 |title=Apollo Spacecraft |url=http://www.aerospaceguide.net/spaceexploration/apollo.html |access-date=23 Maart 2009 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191001031005/http://www.aerospaceguide.net/spaceexploration/apollo.html |archive-date= 1 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> == Kulturele sienings == [[Lêer:AS8-13-2329.jpg|duimnael|Die eerste foto van 'n "Aardopkoms", geneem deur ruimtevaarders van Apollo 8]] [[File:Earth symbol (planetary color).svg|48px|left|🜨]] Die naam "Aarde" is afkomstig van die Oud-Nederlandse woord "Ertha", wat in Middel-Nederlands "Erde" geword het en toe "Aarde" in Nederlands en Afrikaans. Die standaard [[sterrekundige simbool]] vir die Aarde is 'n kruis binne-in 'n sirkel ([[Lêer:Earth symbol.svg|16px|🜨]]). Daar word ook na die simbool as die wiel- of sonkruis verwys en dit word oor die algemeen as 'n voorstelling van die Aarde se vier windstreke gesien. In sommige kulture word die Aarde gepersonifiseer as 'n god of moedergodin ("Moeder Aarde"). Voorbeelde hiervan is ''Tonantzin'' (letterlik "ons moeder") by die Asteke, ''Pachamama'' by die Inkas, ''Bhumi Deva'' by die Hindoes, ''Gaia'' by die Grieke en Romeine, ''Hou-T'u'' in Sjina en die godin ''Jord'' in Noorse mitologie. In Griekse mitologie was die aardgodin die vrou van die hemelgod Uranos. In die Egiptiese mitologie was die Aarde egter 'n manlike god, Geb, terwyl die hemel, Noet, juis vroulik was. Die meeste godsdienste het 'n skeppingsverhaal, waarin die Aarde op 'n bonatuurlike manier deur 'n godheid geskape word. Sommige fundamentalistiese gelowe hang 'n letterlike interpretasie van ou godsdienstige tekste aan en verwerp die konvensionele wetenskaplike teorieë oor die Aarde en die ontstaan en evolusie van die lewe.<ref name=Ross2005>{{cite journal | author = Ross, M.R. | year = 2005 | title = Who Believes What? Clearing up Confusion over Intelligent Design and Young-Earth Creationism | journal = Journal of Geoscience Education | volume = 53 | issue = 3 | pages = 319 | url = http://www.nagt.org/files/nagt/jge/abstracts/Ross_v53n3p319.pdf | accessdate = 2008-04-28 | format=PDF}}</ref> === Verkenning === In die verloop van tyd het die kennis van die Aarde toegeneem, maar daar was tye toe min oor die planeet bekend was. Vanaf die Oudheid het verskeie kulture geglo dat die [[Plat Aarde|Aarde plat]] was; die Mesopotamiërs het die Aarde as 'n plat skyf gesien wat in 'n oseaan dryf. Tog was daar in dié tyd ook mense wat geglo het dat die Aarde bolvormig moet wees. Sommige van die eerste mense wat 'n bolvormige Aarde voorgestel het, was Griekse natuurfilosowe, honderde jare voor Christus. Hulle het vasgestel dat die skaduwee van die Aarde tydens 'n maansverduistering altyd sirkelvormig is. Die Griekse sterrekundige [[Eratostenes]] (~ 276 v.C.–194 v.C.) het die omtrek van die Aarde redelik noukeurig bereken; hy was slegs 15% uit. In die Middeleeue was die konsep van 'n bolvormige Aarde bekend in die Midde-Ooste, Europa en Indië. Die Anglo-Saksiese monnik Bede ([[672]]–[[735]]) en die Italiaanse filosoof [[Thomas van Aquino]] ([[1225]]–[[1274]]) het beide geglo dat die Aarde bolvormig was, terwyl ander, soos die 6de-eeuse ontdekkingsreisiger, Kosmas Indikopleustes, geglo het dat die Aarde plat was. Dit was eers met die koms van [[Ferdinand Magellaan]], wie se ekspedisie in 1522 'n reis om die wêreld voltooi het, dat die teorie van bolvormige Aarde as onomstootlik bewese beskou is. Dit was oorspronklik ook nie bekend dat die Aarde om die Son wentel nie. Tot in die Middeleeue was dit oor die algemeen aanvaar dat die Aarde die middelpunt van die [[heelal]] was. Dit was eers na sterrekundige ontdekkings deur onder andere [[Nicolaas Copernicus]] ([[1473]]–[[1543]]) en [[Galileo Galilei]] ([[1564]]–[[1642]]) wat dit duidelik geword het dat die Aarde nie sentraal in die heelal staan nie, maar om die Son draai. Ná die Middeleeue het die Europese kennis van die wêreld deur middel van ontdekkingsreise toegeneem. Danksy nuwe tegnieke in kartografie, navigasie en landmeetkunde het die geografiese kennis van die ligging en aard van die kontinente vinnig gegroei. Ook in die 20ste het tegnologiese ontwikkelings die publieke insig van die Aarde sterk verander. In 1959 is daar vir die eerste keer 'n foto van die Aarde uit die ruimte geneem, deur die ruimtesonde Explorer 6. In die 20ste eeu het grootskaalse natuur- en omgewingsbewaring ook die lig gesien, met die doel om die menslike verbruik van natuurlike hulpbronne te verminder en besoedeling teë te sit. == Aantekeninge == * In sterrekundige tekste word "Aarde", "Son", "Sonnestelsel" en "Maan" met hoofletters geskryf, om hulle van "aarde" (grond) en algemene sonne, sonnestelsels en mane (natuurlike satelliete) te onderskei. {{Verwysings|group=nota}} == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Bronnelys == * {{cite book | first=Neil F. | last=Comins | year=2001 | title=Discovering the Essential Universe | edition=Second | publisher=W. H. Freeman | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003deu..book.....C | accessdate=2007-03-17 | isbn=0-7167-5804-0 }} * {{cite web | editor-first = Kirk | editor-last = Munsell | date = 2006-10-19 | url = http://sse.jpl.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth&Display=OverviewLong | title = Solar System Exploration: Earth | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-17 | archive-date = 2007-02-13 | archive-url = https://web.archive.org/web/20070213094707/http://sse.jpl.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth&Display=OverviewLong | url-status = dead }} * {{cite book | first1=Peter D. | last1=Ward | first2=Donald | last2=Brownlee | year=2002 | title=The Life and Death of Planet Earth: How the New Science of Astrobiology Charts the Ultimate Fate of Our World | publisher=Times Books, Henry Holt and Company | isbn=0-8050-6781-7 }} * {{cite web | last = Williams | first = David R. | date = 2004-09-01 | url = http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html | title = Earth Fact Sheet | publisher = NASA | accessdate = 2007-03-17 }} * {{cite book | last=Yoder | first=Charles F. | editor=T. J. Ahrens | year=1995 | title=Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants | publisher=American Geophysical Union | location=Washington | url=http://www.agu.org/reference/gephys.html | accessdate=2007-03-17 | isbn=0-87590-851-9 | archive-date=2009-04-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20090421092502/http://www.agu.org/reference/gephys.html | url-status=dead }} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Earth|Aarde}} {{Wikt|aarde}} * [http://earthobservatory.nasa.gov/ NASA se ''Earth Observatory''] * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth Die Aarde] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130511235712/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth |date=11 Mei 2013 }} by [http://solarsystem.nasa.gov/ NASA se ''Solar System Exploration''] * [http://www.glodiebybel.co.za/component/content/article/676-ons-unieke-planeet-aarde.html Ons unieke planeet aarde] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131211015324/http://www.glodiebybel.co.za/component/content/article/676-ons-unieke-planeet-aarde.html |date=11 Desember 2013 }} {{Halfrondtes}} {{PlaneteSon}} {{Voorbladster}} {{Aarde-posisie}} {{Normdata}} [[Kategorie:Aarde| ]] [[Kategorie:Natuur]] copchh9hudo8rcoxi010alfms7akd6m 4 5209 2516404 2516228 2022-07-31T12:56:02Z Oesjaar 7467 /* Ons is nou 69ste... */ Ai! wikitext text/x-wiki __NEWSECTIONLINK__ __NOINDEX__ <div style="position: absolute; top: 1em; right: 9em; border: 1px solid #a9a9a9; background: #fff; font-size:85%; padding:1px 4px 0;" class="nomobile hlist boilerplate metadata plainlinks <includeonly>noprint</includeonly>"> {{#ifeq:{{{notoc}}}|yes|<!-- nothing -->| * [[#toc|Gaan na inhoudsopgawe]] }} *[[Lêer:Gtk-go-down.svg|25px]] [[#footer|Gaan na heelonder]] </div> [[Lêer:Jessica isn't getting involved in this discussion.jpg|duimnael|links|250px|Kom praat met ons, ons kuier lekker saam!]]<!-- [[Lêer:Perde by Glen Reenenkamp, Golden Gate NP (1).jpg|duimnael|links|320px|Dis naweek! Kom ry die pragtige perde by Golden Gate Nasionale Park in die Oos-Vrystaat...]] [[Lêer:Vandalenjaeger 01.jpg|duimnael|240px|links|Versoek aan al die admins: help ons asb. om vandalisme uit te roei!]] [[Lêer:Rosy-faced lovebirds (Agapornis roseicollis roseicollis) composite.jpg|duimnael|links|380px|Maak vrede in Oekraïne, nie oorlog nie!<br/><small>(Bogenoemde beeld is metafories bedoel. Wikipedia onderskryf die voorgeskrewe covid-19-maatreëls. Hou asseblief u sosiale afstand en dra u masker.)</small>]] [[Lêer:Glass cup with saucer spoon and sugar cubes.svg|duimnael|links|200px|Opgedra aan [[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] en [[Gebruiker:Suidpunt|Suidpunt]] wat [[rooibos]]tee bo [[koffie]] verkies...]]--> <div style="background:#f9f9f9; border:1px solid #aaaaaa; clear:right; float:right; font-size:90%; margin:1em 0 1em 1em; padding:1em; width:20em;"> <big><center>'''Sien ook:'''</center></big> * [[Wikipedia:Welkom nuwelinge]] wat veral op nuwelinge gemik is. * [[Wikipedia:Gebruikersportaal]] vir nuttige skakels vir alle gebruikers. * [[Wikipediabespreking:Geselshoekie]] vir bespreking van die toekoms van hierdie bladsy. * [[/Taalforum/]] vir besprekings oor taalprobleme. Die juiste terme, spellings ensomeer. <center>'''Verdere hulp:'''<br /></center> Vir volledige hulp, riglyne en beleid (algemeen en spesifiek), raadpleeg gerus die * [[:en:Wikipedia:Community Portal|Engelse ''Community Portal'']], * [[:nl:Wikipedia:Gebruikersportaal|Nederlandse Gebruikersportaal]] en * [[:m:|Meta Wikipedia]]. </div> {{Argiefboks|18 | argief1 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2006|04-06]] | argief2 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2007|2007]] | argief3 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2008|2008]] | argief4 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2009|2009]] | argief5 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2010|2010]] | argief6 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2011|2011]] | argief7 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2012|2012]] | argief8 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2013|2013]] | argief9 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2014|2014]] | argief10 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2015|2015]] | argief11 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2016|2016]] | argief12 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2017|2017]] | argief13 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2018|2018]] | argief14 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2019|2019]] | argief15 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2020|2020]] | argief16 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2020.2|2020.2]] | argief17 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2021|2021]] | argief18 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2022|2022]] }} Welkom by die Afrikaanse Wikipedia se algemene geselshoekie. Enigiemand is welkom om deel te neem aan die besprekings hier: '''onderteken asseblief u besprekings''' deur <nowiki>~~~~</nowiki> te tik, of die "Handtekening met datum"-ikoon ([[Lêer:button sig.png|Handtekening met datum|link=]]) te kies op die redigeringskieslys. Ou besprekings word na die '''argief''' geskuif (sien die navigasiekas regs). As u 'n gesprek wil voortsit wat reeds in die argief is, word aanbeveel dat u die betrokke dele uitknip en hier plak. Hierdie blad is vir algemene besprekings, besprekings omtrent 'n spesifieke artikel kan op daardie artikel se besprekingsblad begin word; sodoende kan dit ook deur toekomstige bydraers en redigeerders gelees word. Vir die jongste nuus van WikimediaZA, besoek gerus ons [https://www.facebook.com/groups/231160206984566 Facebook bladsy], word lid van die [http://lists.wikimedia.org/mailman/listinfo/wikipedia-af Afrikaanse poslys] of besoek ons [http://wikimedia.org.za/wiki/Tuisblad_in_Afrikaans Tuisblad in Afrikaans] <div class="plainlinks"><center>'''>>> [//af.wikipedia.org/w/wiki.phtml?title=Wikipedia:Geselshoekie&action=edit&section=new Voeg 'n nuwe onderwerp by] <<<'''</center></div> == Sjabloon:Gemini-bemanning == :<small>''oorgedra van SpesBona se besprekingsblad deur Aliwal2012''</small> {{ping|SpesBona}}, Ek het my hand gewaag aan sjablone! Kan jy help asb? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:23, 13 Junie 2022 (UTC) :{{Ping|Oesjaar}}, watter sjabloon probeer jy vertaal? Dan kan ek kyk en dalk help. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:50, 13 Junie 2022 (UTC) ::Spaceflight crew uit Engels. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:53, 13 Junie 2022 (UTC) :::{{Ping|Oesjaar}} Ai, dié is 'n lank infokas. Dit sal sekerlik 'n hele dag vat om dit mooi te vertaal. Gee net tyd asb. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:55, 13 Junie 2022 (UTC) ::::Dalk kan {{Ping|Burgert Behr}} hier help, hy is mos ons kenner van ruimtedinge. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 13 Junie 2022 (UTC) :::::Nee, ek weet nie wat daar aangaan nie. Dit lyk soos deel van 'n groter sjabloon. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:49, 14 Junie 2022 (UTC) {{uitkeep}} Dankie julle vir julle bereidwilligheid! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:46, 14 Junie 2022 (UTC) :Wie doen nou wat? :) {{Ping|Burgert Behr}}, Oesjaar probeer [[:en:Template:Spaceflight crew]] in Afrikaans vertaal. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:55, 15 Junie 2022 (UTC) ::{{Ping|Oesjaar}} Ek het dit nou gedoen. Kyk hier: {{sj|Ruimtevlugbemanning}}, en onderaan in die dokumentasie hoe dit in aksie lyk. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:01, 16 Junie 2022 (UTC) :::{{Ping|Burgert Behr}}, dankie Burgert! Dit gaan 'n verskil maak! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:54, 16 Junie 2022 (UTC) :::: Mooi so Burgert, hoop nie dit het jou hele Jeugdag opgeneem nie! --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 14:25, 16 Junie 2022 (UTC) == SAAWK == Gemeenskap, die Akademie het 'n nuwe webblad, sien: [https://www.akademie.co.za/]. Binnekort is ons naam ook hier onder organisasies! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 15:38, 21 Junie 2022 (UTC) :Pasop net vir bemarking nè! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 15:56, 21 Junie 2022 (UTC) == WMF se Werkbladverbeteringsprojek – opdatering == :<small>''Uit Nederlands vertaal deur Aliwal2012''</small> [[File:Table of contents shown on English Wikipedia 02.webm|thumb]] ;Om dit die nuwe standaard te maak Hallo! Ek wil graag 'n opdatering lewer oor die [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|Werkbladverbeterings]]-projek, waaraan die Wikimedia Stigting-webspan die afgelope paar jaar gewerk het. Ons werk is amper klaar! Ons wil graag sien dat hierdie verbeterings die standaard word vir lesers en redigeerders op alle wiki's. <span style="background-color:#fc3;">In die komende weke sal ons gesprekke op meer wiki's begin, insluitend hierdie een.🗓️</span> Ons lees graag jou voorstelle! Die doel van die projek is om die koppelvlak meer uitnodigend en gemaklik vir lesers te maak, en meer bruikbaar vir gevorderde gebruikers. Die projek bestaan ​​uit 'n reeks kenmerkverbeterings wat dit makliker maak om te lees en te leer, binne die bladsy te navigeer, te soek, tale te wissel, artikeloortjies en die gebruikerskieslys te gebruik, en someer. Die verbeterings is reeds by verstek sigbaar vir lesers en redigeerders op meer as 30 wiki's, insluitend die Wikipedias in [[:fr:|Frans]], [[:pt:|Portugees]] en [[:fa:|Persies]]. Die veranderinge is slegs van toepassing op die [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=vector}} Vektor-vel] en [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=monobook}} Monobook] of [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=timeless}} Timeless] word nie geraak nie. ; Die nuutste funksies * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Table of contents|Inhoudsopgawe]] - ons weergawe is makliker om toegang te verkry, konteks vanaf die bladsy te kry, en oor die bladsy te navigeer sonder om te af te rol. Dit word tans op ons loods-wiki's getoets. Dit is ook beskikbaar vir redakteurs wat vir die Vector 2022-vel ingeteken het. * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Page tools|Bladsyhulpmiddels]] - daar is nou twee tipes skakels in die kantbalk. Daar is aksies en nutsmiddels vir individuele bladsye (soos [[Special:RecentChangesLinked|verwante veranderinge]]) en skakels van 'n wiki-wye aard (soos [[Special:RecentChanges|onlangse veranderinge]]). Ons gaan dit in twee intuïtiewe spyskaarte verdeel. ; Hoe om die verbeterings te aktiveer [[File:Desktop Improvements - how to enable globally.png|thumb|[[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|{{int:globalpreferences}}]]]] *Dit is moontlik om dit op individuele wiki's te aktiveer in die Voorkoms-oortjie in die voorkeure deur "{{int:skinname-vector-2022}}" te kies. Dit is ook moontlik om dit op alle wiki's gelyktydig te aktiveer met behulp van die [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|Globale Voorkeure]]. Op wiki's waar die veranderinge by verstek publiek sigbaar is, kan aangemelde gebruikers altyd na die ou Vector terugkeer. Daar is 'n maklik-toeganklike skakel in die sybalk van die nuwe Vector. ; Kom meer te wete en sluit aan by ons aktiwiteite As jy die vordering van ons projek wil volg, kan jy [[mw:Special:Newsletter/28/subscribe|inteken op ons nuusbrief]]. U kan die [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|projekbladsye]] lees, ons [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Frequently_asked_questions|Gereelde Vrae bekyk]], kommentaar lewer op die [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop_Improvements|projekbesprekingsbladsy]] en by 'n [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|aanlynvergadering met ons aansluit]]. Baie dankie. [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|overleg]]) 15:47, 21 Junie 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Nl_fallback&oldid=23212579 --> == ''Launch escape system'' in Afrikaans? == Gemeenskap, ek gaan bogenoemde uit Engels vertaal. Wat sal die korrekte Afrikaans daarvoor wees? Lanseringontsnappingstelsel afgekort LOS? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:42, 22 Junie 2022 (UTC) : Lanseerontsnapstelsel, lanseer-ontsnapstelsel, of iets dergeliks. Groete. [[Gebruiker:Naudefj|Frank]] ([[Gebruikerbespreking:Naudefj|kontak]]) 09:34, 23 Junie 2022 (UTC) == Die Ruimte dinge... == Na ek 'n klomp ruimtevlugte vertaal het, het gedink daar sal nie meer verrassings wees nie... Wel, wat is die volgende in Afrikaans: ''propellant slosh''? Daar is ook 'n Engelse artikel: [https://en.wikipedia.org/wiki/Slosh_dynamics Slosh dynamics]. Ek luister... [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 16:26, 24 Junie 2022 (UTC) : Die spoel/rondplas van dryfmiddel in die tenk? Groete. [[Gebruiker:Naudefj|Frank]] ([[Gebruikerbespreking:Naudefj|kontak]]) 17:28, 24 Junie 2022 (UTC) == [[Vakuumbuis]] == Bogenoemde artikel is uit Nederlands vertaal en kort aandag! Kan iemand met beter Nederlandse kennis as ek asb. hier help? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:10, 25 Junie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} met pyn! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:05, 25 Junie 2022 (UTC) == Vegvliegtuie, destyds en nou! == 'n Interessante brokkie:— Vergelyk die klimvermoë van hierdie drie [[vegvliegtuie]]: *[[Royal Aircraft Factory S.E.5]] (1916){{spaces|8}}3 050 m in '''13¼ minute''' *[[English Electric Lightning]] (1957){{spaces|9}} 15 240 m per minuut (250 m/s) *[[McDonnell Douglas F-15E Strike Eagle|F-15E Strike Eagle]] (1986) {{spaces|12}}ook 15 240 m per minuut (50 000 vt/min) Laat mens dink? [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 23:32, 25 Junie 2022 (UTC) == Vostok vs. Wostok == Gemeenskap, advies asb! Watter een... [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:28, 27 Junie 2022 (UTC) : Wostok, hoewel beide waarskynlik reg is. Vostok lyk soos 'n wisselvorm. Groete. [[Gebruiker:Naudefj|Frank]] ([[Gebruikerbespreking:Naudefj|kontak]]) 16:28, 27 Junie 2022 (UTC) == Die Afrikaanse Wikipedia en SAAWK == Gemeenskap, net kortliks insake die vordering oor die samewerkings tussen ons en die SAAWK: die Memorandum van Verstandhouding is tans by die SAAWK vir goedkeuring en ondertekening. Hul nuwe admin persoon begin op 1 Julie, haar werk beskrywing sluit die take in wat sy moet verrig vir ons Wikipedia. Ek gaan in die 2de week van Julie na die SAAWK se kantore om te begin met haar opleiding. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:29, 27 Junie 2022 (UTC) == Sjabloon:[[Mercury-program]] == Gemeenskap, my doelwit vir die volgende jaar is om ruimte artikels te vertaal, 'n proses wat ek reeds begin het. Kan iemand help om die Mercury-program sjabloon te vertaal? Dit gaan 'n enorme taak wees, ek onderneem om elke rooi skakel op die sjabloon blou te maak. 'n Klomp is reeds geskep! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 16:17, 27 Junie 2022 (UTC) ::{{uitgevoer}}. Sien navigasiesjabloon by {{sj|Mercury-projek}} --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 20:31, 3 Julie 2022 (UTC) == Engelse teks op die afwiki koppelvlak == Ek het altyd gewonder waar mens die teks op Wikipedia se koppelvlak vertaal. Ek het onlangs Oesjaar se nota op sy gebruikersbladsy gesien, en besluit om die saak te ondersoek. Om die teks op 'n wiki se koppelvlak te vertaal, moet mens 'n gebruiker-rekening skep op https://translatewiki.net/. Ek sien van die gebruikers hier het dit al gedoen : https://translatewiki.net/wiki/Portal:Af#Vertalers Daar is blykbaar baie nuwe teks wat verander of bygevoeg is, en kort nog vertaling. Ek gaan bydra, en ek vra almal hier doen wat hulle kan om ook by te dra. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:26, 1 Julie 2022 (UTC) ::Asb! 'n Relatiewe klein maar baie belangrike taak. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:18, 3 Julie 2022 (UTC) == ''Lunar Orbiter program'' == Gemeenskap, ek mag seker dit die Maanwentelbaan-program noem? Of is dit Maanomwentelings-program? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:18, 3 Julie 2022 (UTC) :Of sommer net maanwentelprogram. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:15, 3 Julie 2022 (UTC) == Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Hi, Greetings The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced! We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]''' Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project. We hope to have you contribute to the campaign next year. '''Thank you,''' '''Wiki Loves Folklore International Team''' --[[Gebruiker:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Gebruikerbespreking:MediaWiki message delivery|kontak]]) 16:12, 4 Julie 2022 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=23454230 --> == 64ste Springbokkaptein == Gemeenskap, is [[Handré Pollard]] ons 64ste [[Springbokkaptein|Springbokkaptein]]? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:41, 5 Julie 2022 (UTC) :Volgens die mediaberigte, blykbaar "ja"! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 12:15, 6 Julie 2022 (UTC) == Transliterasie vir [[Oekraïens]] == Gemeenskap, ek loop hierdie skakel op VivA Afrikaans raak: https://www.taalkommissie.co.za/dokumente-en-besluite/?fbclid=IwAR35Fl1ypwHRPrCZxkKpl0xjvgGw5xBndWLw193_TkUE1IvlU2UiNQvdBBk Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:58, 6 Julie 2022 (UTC) : Dankie [[Gebruiker:Oesjaar]]. Weet jy of hulle 'n soortgelyke gids het vir Sjinees? – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 18:56, 7 Julie 2022 (UTC) ::Kom ons vra... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:58, 7 Julie 2022 (UTC) :::Chinees word nie meer in enige taal getranslitereer nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:26, 7 Julie 2022 (UTC) :::: Ek het [[董事長樂團|hierdie musiekgroep]] se naam self na Afrikaans getranslitereer. Die transliterasie is oorspronklike navorsing. Hoe nou gemaak? – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 19:53, 7 Julie 2022 (UTC) {{Ping|K175}} Dongshi zhang yuetuan, lyk dit my. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 22:22, 7 Julie 2022 (UTC) : {{ping|Burgert_Behr}} Dankie, is dit [[pinyin]]? Hoe het jy dit van die Sjinese karakters afgelei? – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 08:59, 9 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|K175}} Ja, dis pinyin, wat in alle tale dieselfde is. Ek het die Chinese karakters op Google Translate ingetik en hulle het vir my die transliterasie gegee. As jy dit google, kry jy 'n paar inskrywings met dié spelling. Dit lyk dit kan ook "yue tuan" (twee woorde) wees. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:25, 9 Julie 2022 (UTC) ::: {{ping|Burgert_Behr}} Baie dankie! – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 09:39, 9 Julie 2022 (UTC) == O, Opera! == Alles wat ek nog op Wikipedia gedoen het (lyk dit my) lyk deesdae so in die Opera-blaaier. Ander mense se goed lyk reg, en alles lyk reg in Fire Fox. Het enigiemand dalk enige idees of raad? "Wis kas" help niks. [[Lêer:Opera_Snapshot.png|900px]] [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 12:05, 6 Julie 2022 (UTC) :Dit het nou ná twee of drie dae reggekom. Vreemd. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:43, 7 Julie 2022 (UTC) ::Ek vermoed dit is weens ontwikkeling en dinge agter die skerms met sy soms onvoorsiene gevolge... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:03, 7 Julie 2022 (UTC) :::Dit lyk vir my soos CSS wat nie laai nie. Kan netwerk probleme wees, of iets anders wat Opera in die agtergrond doen. Ek weet min oor Opera so kan nie meer sê nie. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 08:28, 8 Julie 2022 (UTC) == Transliterasie van die Oekraïense politici se name == Hallo, julle! Ek wil vir die volgende paar weke artikels skep oor Oekraïense politici, maar ek het effens van 'n probleem...hoe translitereer 'n mens die politici se name in Afrikaans? Ek het nou die artikel [[President van Oekraïne]] geskep, maar ek moes omtrent rondsoek vir die korrekte spelling van die presidente met rooi skakels se name in Afrikaans. Help asseblief. Groete. [[Gebruiker:Lefcentreright|Lefcentreright]] ([[Gebruikerbespreking:Lefcentreright|kontak]]) 16:46, 7 Julie 2022 (UTC) ::Sien twee opskrifte hierbo... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 16:53, 7 Julie 2022 (UTC) :::Vra gerus vir my as jy vashaak met 'n spesifieke naam. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:22, 7 Julie 2022 (UTC) == Gebruiker opleiding. == Gemeenskap, ek bied 'n opleiding sessie op 4 Augustus te SAAWK aan van 09:00 tot 13:00. Enige bestaande gebruikers wat wil handgee is welkom! Laat weet hier asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:46, 11 Julie 2022 (UTC) :Daar is nog plek vir belangstellendes! Laat weet net hier! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 10:49, 29 Julie 2022 (UTC) == Oesjaar skep sy 10 000ste artikel == Baie geluk aan [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] wat op 9/7/2022 sy 10 000ste Afrikaanse artikel geskep het: [[Lunar Orbiter 2]]. Werklik 'n groot mylpaal, hou so aan Deon! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 16:01, 12 Julie 2022 (UTC) :In dieselfde asem, geluk ook aan [[Gebruiker:Burgert_Behr|Burgert Behr]] wat op 2/7/2022 sy 7 000ste Afrikaanse artikel geskep het! Groete, --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 10:26, 15 Julie 2022 (UTC) ::...waarvan 109 of meer voorblad artikels is! Dankie en geluk Burgert! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:26, 15 Julie 2022 (UTC) == Voorbladfoto == Voorstel vir 'n voorbladfoto: James Webb se eerste amptelike foto, [[Webb se Eerste Diepveld]] - [[:Beeld:Main image deep field smacs0723.png]] [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 12:11, 13 Julie 2022 (UTC) :Ondersteun! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:28, 13 Julie 2022 (UTC) :{{ondersteun}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 14:03, 13 Julie 2022 (UTC) :{{ondersteun}} – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 11:11, 16 Julie 2022 (UTC) * {{uitgevoer}} – Dit sal heel waarskynlik 'n spogbeeld op Commons word, so hoekom nie? :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:32, 17 Julie 2022 (UTC) == Duitse setlaarsmonument == Gemeenskap, moet die S in hoofletters wees? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:15, 14 Julie 2022 (UTC) :Ja, dis die naam van die monument. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 16:31, 14 Julie 2022 (UTC) ::Ai, dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:45, 14 Julie 2022 (UTC) == [[Lunar Orbiter 4]] == Gemeenskap: uit die Engels van bogenoemde: ''Changes in the attitude raised the temperature of the camera and generally eliminated the fogging. Continuing problems with the readout drive mechanism starting and stopping beginning on May 20 resulted in a decision to terminate the photographic portion of the mission on May 26. Despite problems with the readout drive the entire film was read and transmitted.'' Atttitude myns insiens is posisie beheer en watter kant van die ruimtetuig bo,onder,links en regs is. Indien jy die posisie van die ruimtetuig wil verander, verander jy dan die ordinering of koördinering - of waaraan dink ek? Tweedens, die stuk vanaf ''Continuing'' tot by tot by ''transmitted'', is daar nie 'n teenstrydigheid hier nie? As die fotografie gestaak is, hoe kan die hele film gestuur word na die Aarde? Die Engelse teks is nog in die artikel. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:13, 16 Julie 2022 (UTC) :Help 'n ou man asb.... == Ek is met die Maan gepla... == Gemeenskap, praat ons van die voorkant en agterkant, of die nabykant en verkant of die ligtekant en donkerkant van die maan... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:49, 16 Julie 2022 (UTC) :Ek dink die kant wat na die Aarde wys en die "donker kant". [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 16:35, 17 Julie 2022 (UTC) == Die ruimte terme... == Gemeenskap, ek soek hulp met ''inertial reference unit'' asb! Toe ontdek ek ''gimball'' is kompasbeuel in Afrikaans! Wow! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:32, 16 Julie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ek weet nie, maar ek sou raai ''rustraagheidsverwysingseenheid'' of ''traagheidsverwysingseenheid'' of ''inersieverwysingseenheid''. – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 19:50, 16 Julie 2022 (UTC) == (Wikimedia-)Bewegingstrategie- en Koördinasienuus - Uitgawe 7 == <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Uitgawe 7, Julie-September 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Lees die volle nuusbrief''']]</span> ---- Welkom tot die 7de uitgawe van Bewegingstrategie- en Koördinasienuus! Die nuusbrief versprei relevante nuus en bekendstellings omtrent die implementasie van Wikimedia se [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Bewegingstrategievoorstelle]], en ander relevante onderwerpe betreffende Bewegingkoördinasie, benewens verskillende projekte en aktiwiteite wat deur die Bewegingstrategie- en Koördinasiespan (Engels: MSG) van die Wikimediastigting ondersteun word. Die MSG-Nuusbrief word kwartaalliks vrygestel, en die meer gereëlde [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Bewegingstrategie Weekliks]] word weekliks uitgestuur. Onthou asb. om [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|hier]] in te skryf as jy graag voortaan verdere uitgawes van hierdie nuusbrief wil ontvang. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Beweging-volhoubaarheid''': Wikimediastigting se jaarlikse volhoubaarheidsverslag is gepubliseer. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1</tvar>|lees verder]]) * '''Verbetering van gebruikerervaring''': onlangse verbeterings aan die tafeltop-intervlak vir Wikimediaprojekte. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|lees verder]]) * '''Veiligheid en inklusie''': opdaterings van die hersieningsproses van die Handhawingsriglyne van die Universele Gedragskode. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|lees verder]]) * '''Gelykheid in besluitneming''': verslae van ''Hubs pilots''-besprekings, onlangse vordering deur die Beweging se Handves-opstellerskomitee, en 'n nuwe witskrif vir geleënthede vir deelname aan die Wikimediabeweging. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|lees verder]]) * '''Aandeelhouerskoördinasie''': inwerkingstelling van 'n hulptoonbank vir geaffilieerdes en vrywilliger-gemeenskappe wat aan inhoudvennootskappe werk. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|lees verder]]) * '''Leierskapontwikkeling''': opdaterings van leierskapprojekte deur die Wikimediabeweging se organiseerders in Brasilië en Kaap Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|lees verder]]) * '''Interne kennisbestuur''': lansering van 'n nuwe portaal vir tegniese dokumentasie en gemeenskapshulpbronne. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|lees verder]]) * '''Innovasie in vrye kennis''': hoë kwaliteit oudiovisuele hulpbronne vir wetenskapseksperimente en nuwe gereedskap vir transkribering van verbale rekords. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|lees verder]]) * '''Evalueer, itereer, en pasmaak''': resultate van die Lootsprojek vir 'n Ekwiteitslandskap ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|lees verder]]) * '''Ander nuus en opdaterings''': 'n nuwe besprekingsforum vir die inwerkingstelling van die Bewegingstrategie, die komende Trusteeverkiesing van die Wikimediastigting, 'n nuwe potgooi om Bewegingstrategie te bespreek, en personeelskuiwe in die Stigting se Bewegingstrategie- en Koördinasiespan. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|lees verder]])</div><section end="msg-newsletter"/> [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 10:50, 19 Julie 2022 (UTC) == Ons is nou 69ste... == Ek sien daar was aktiwiteite op die [[Volapük]]-Wikipedia met die gevolg dat ons tans in die algehele 69ste posisie is met die aantal artikels! Interessant! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:15, 31 Julie 2022 (UTC) == Taaldinge op RSG == [[Sophia Kapp]] het so pas die Afrikaanse Wikipedia 'n groot pluimpie gegee op die program Taaldinge! Luister na die potgooi as julle kan. Dit is as gevolg van die Afrikaanse Gemeenskap se harde werk! Dankie julle! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:28, 31 Julie 2022 (UTC) 0fdhnztnheza5pl3w46de0s1z06g1xq 2516413 2516404 2022-07-31T13:29:28Z Oesjaar 7467 /* Taaldinge op RSG */ Skakel wikitext text/x-wiki __NEWSECTIONLINK__ __NOINDEX__ <div style="position: absolute; top: 1em; right: 9em; border: 1px solid #a9a9a9; background: #fff; font-size:85%; padding:1px 4px 0;" class="nomobile hlist boilerplate metadata plainlinks <includeonly>noprint</includeonly>"> {{#ifeq:{{{notoc}}}|yes|<!-- nothing -->| * [[#toc|Gaan na inhoudsopgawe]] }} *[[Lêer:Gtk-go-down.svg|25px]] [[#footer|Gaan na heelonder]] </div> [[Lêer:Jessica isn't getting involved in this discussion.jpg|duimnael|links|250px|Kom praat met ons, ons kuier lekker saam!]]<!-- [[Lêer:Perde by Glen Reenenkamp, Golden Gate NP (1).jpg|duimnael|links|320px|Dis naweek! Kom ry die pragtige perde by Golden Gate Nasionale Park in die Oos-Vrystaat...]] [[Lêer:Vandalenjaeger 01.jpg|duimnael|240px|links|Versoek aan al die admins: help ons asb. om vandalisme uit te roei!]] [[Lêer:Rosy-faced lovebirds (Agapornis roseicollis roseicollis) composite.jpg|duimnael|links|380px|Maak vrede in Oekraïne, nie oorlog nie!<br/><small>(Bogenoemde beeld is metafories bedoel. Wikipedia onderskryf die voorgeskrewe covid-19-maatreëls. Hou asseblief u sosiale afstand en dra u masker.)</small>]] [[Lêer:Glass cup with saucer spoon and sugar cubes.svg|duimnael|links|200px|Opgedra aan [[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] en [[Gebruiker:Suidpunt|Suidpunt]] wat [[rooibos]]tee bo [[koffie]] verkies...]]--> <div style="background:#f9f9f9; border:1px solid #aaaaaa; clear:right; float:right; font-size:90%; margin:1em 0 1em 1em; padding:1em; width:20em;"> <big><center>'''Sien ook:'''</center></big> * [[Wikipedia:Welkom nuwelinge]] wat veral op nuwelinge gemik is. * [[Wikipedia:Gebruikersportaal]] vir nuttige skakels vir alle gebruikers. * [[Wikipediabespreking:Geselshoekie]] vir bespreking van die toekoms van hierdie bladsy. * [[/Taalforum/]] vir besprekings oor taalprobleme. Die juiste terme, spellings ensomeer. <center>'''Verdere hulp:'''<br /></center> Vir volledige hulp, riglyne en beleid (algemeen en spesifiek), raadpleeg gerus die * [[:en:Wikipedia:Community Portal|Engelse ''Community Portal'']], * [[:nl:Wikipedia:Gebruikersportaal|Nederlandse Gebruikersportaal]] en * [[:m:|Meta Wikipedia]]. </div> {{Argiefboks|18 | argief1 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2006|04-06]] | argief2 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2007|2007]] | argief3 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2008|2008]] | argief4 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2009|2009]] | argief5 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2010|2010]] | argief6 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2011|2011]] | argief7 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2012|2012]] | argief8 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2013|2013]] | argief9 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2014|2014]] | argief10 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2015|2015]] | argief11 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2016|2016]] | argief12 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2017|2017]] | argief13 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2018|2018]] | argief14 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2019|2019]] | argief15 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2020|2020]] | argief16 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2020.2|2020.2]] | argief17 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2021|2021]] | argief18 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2022|2022]] }} Welkom by die Afrikaanse Wikipedia se algemene geselshoekie. Enigiemand is welkom om deel te neem aan die besprekings hier: '''onderteken asseblief u besprekings''' deur <nowiki>~~~~</nowiki> te tik, of die "Handtekening met datum"-ikoon ([[Lêer:button sig.png|Handtekening met datum|link=]]) te kies op die redigeringskieslys. Ou besprekings word na die '''argief''' geskuif (sien die navigasiekas regs). As u 'n gesprek wil voortsit wat reeds in die argief is, word aanbeveel dat u die betrokke dele uitknip en hier plak. Hierdie blad is vir algemene besprekings, besprekings omtrent 'n spesifieke artikel kan op daardie artikel se besprekingsblad begin word; sodoende kan dit ook deur toekomstige bydraers en redigeerders gelees word. Vir die jongste nuus van WikimediaZA, besoek gerus ons [https://www.facebook.com/groups/231160206984566 Facebook bladsy], word lid van die [http://lists.wikimedia.org/mailman/listinfo/wikipedia-af Afrikaanse poslys] of besoek ons [http://wikimedia.org.za/wiki/Tuisblad_in_Afrikaans Tuisblad in Afrikaans] <div class="plainlinks"><center>'''>>> [//af.wikipedia.org/w/wiki.phtml?title=Wikipedia:Geselshoekie&action=edit&section=new Voeg 'n nuwe onderwerp by] <<<'''</center></div> == Sjabloon:Gemini-bemanning == :<small>''oorgedra van SpesBona se besprekingsblad deur Aliwal2012''</small> {{ping|SpesBona}}, Ek het my hand gewaag aan sjablone! Kan jy help asb? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:23, 13 Junie 2022 (UTC) :{{Ping|Oesjaar}}, watter sjabloon probeer jy vertaal? Dan kan ek kyk en dalk help. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:50, 13 Junie 2022 (UTC) ::Spaceflight crew uit Engels. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:53, 13 Junie 2022 (UTC) :::{{Ping|Oesjaar}} Ai, dié is 'n lank infokas. Dit sal sekerlik 'n hele dag vat om dit mooi te vertaal. Gee net tyd asb. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:55, 13 Junie 2022 (UTC) ::::Dalk kan {{Ping|Burgert Behr}} hier help, hy is mos ons kenner van ruimtedinge. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 13 Junie 2022 (UTC) :::::Nee, ek weet nie wat daar aangaan nie. Dit lyk soos deel van 'n groter sjabloon. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:49, 14 Junie 2022 (UTC) {{uitkeep}} Dankie julle vir julle bereidwilligheid! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:46, 14 Junie 2022 (UTC) :Wie doen nou wat? :) {{Ping|Burgert Behr}}, Oesjaar probeer [[:en:Template:Spaceflight crew]] in Afrikaans vertaal. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:55, 15 Junie 2022 (UTC) ::{{Ping|Oesjaar}} Ek het dit nou gedoen. Kyk hier: {{sj|Ruimtevlugbemanning}}, en onderaan in die dokumentasie hoe dit in aksie lyk. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:01, 16 Junie 2022 (UTC) :::{{Ping|Burgert Behr}}, dankie Burgert! Dit gaan 'n verskil maak! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:54, 16 Junie 2022 (UTC) :::: Mooi so Burgert, hoop nie dit het jou hele Jeugdag opgeneem nie! --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 14:25, 16 Junie 2022 (UTC) == SAAWK == Gemeenskap, die Akademie het 'n nuwe webblad, sien: [https://www.akademie.co.za/]. Binnekort is ons naam ook hier onder organisasies! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 15:38, 21 Junie 2022 (UTC) :Pasop net vir bemarking nè! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 15:56, 21 Junie 2022 (UTC) == WMF se Werkbladverbeteringsprojek – opdatering == :<small>''Uit Nederlands vertaal deur Aliwal2012''</small> [[File:Table of contents shown on English Wikipedia 02.webm|thumb]] ;Om dit die nuwe standaard te maak Hallo! Ek wil graag 'n opdatering lewer oor die [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|Werkbladverbeterings]]-projek, waaraan die Wikimedia Stigting-webspan die afgelope paar jaar gewerk het. Ons werk is amper klaar! Ons wil graag sien dat hierdie verbeterings die standaard word vir lesers en redigeerders op alle wiki's. <span style="background-color:#fc3;">In die komende weke sal ons gesprekke op meer wiki's begin, insluitend hierdie een.🗓️</span> Ons lees graag jou voorstelle! Die doel van die projek is om die koppelvlak meer uitnodigend en gemaklik vir lesers te maak, en meer bruikbaar vir gevorderde gebruikers. Die projek bestaan ​​uit 'n reeks kenmerkverbeterings wat dit makliker maak om te lees en te leer, binne die bladsy te navigeer, te soek, tale te wissel, artikeloortjies en die gebruikerskieslys te gebruik, en someer. Die verbeterings is reeds by verstek sigbaar vir lesers en redigeerders op meer as 30 wiki's, insluitend die Wikipedias in [[:fr:|Frans]], [[:pt:|Portugees]] en [[:fa:|Persies]]. Die veranderinge is slegs van toepassing op die [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=vector}} Vektor-vel] en [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=monobook}} Monobook] of [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=timeless}} Timeless] word nie geraak nie. ; Die nuutste funksies * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Table of contents|Inhoudsopgawe]] - ons weergawe is makliker om toegang te verkry, konteks vanaf die bladsy te kry, en oor die bladsy te navigeer sonder om te af te rol. Dit word tans op ons loods-wiki's getoets. Dit is ook beskikbaar vir redakteurs wat vir die Vector 2022-vel ingeteken het. * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Page tools|Bladsyhulpmiddels]] - daar is nou twee tipes skakels in die kantbalk. Daar is aksies en nutsmiddels vir individuele bladsye (soos [[Special:RecentChangesLinked|verwante veranderinge]]) en skakels van 'n wiki-wye aard (soos [[Special:RecentChanges|onlangse veranderinge]]). Ons gaan dit in twee intuïtiewe spyskaarte verdeel. ; Hoe om die verbeterings te aktiveer [[File:Desktop Improvements - how to enable globally.png|thumb|[[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|{{int:globalpreferences}}]]]] *Dit is moontlik om dit op individuele wiki's te aktiveer in die Voorkoms-oortjie in die voorkeure deur "{{int:skinname-vector-2022}}" te kies. Dit is ook moontlik om dit op alle wiki's gelyktydig te aktiveer met behulp van die [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|Globale Voorkeure]]. Op wiki's waar die veranderinge by verstek publiek sigbaar is, kan aangemelde gebruikers altyd na die ou Vector terugkeer. Daar is 'n maklik-toeganklike skakel in die sybalk van die nuwe Vector. ; Kom meer te wete en sluit aan by ons aktiwiteite As jy die vordering van ons projek wil volg, kan jy [[mw:Special:Newsletter/28/subscribe|inteken op ons nuusbrief]]. U kan die [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|projekbladsye]] lees, ons [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Frequently_asked_questions|Gereelde Vrae bekyk]], kommentaar lewer op die [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop_Improvements|projekbesprekingsbladsy]] en by 'n [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|aanlynvergadering met ons aansluit]]. Baie dankie. [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|overleg]]) 15:47, 21 Junie 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Nl_fallback&oldid=23212579 --> == ''Launch escape system'' in Afrikaans? == Gemeenskap, ek gaan bogenoemde uit Engels vertaal. Wat sal die korrekte Afrikaans daarvoor wees? Lanseringontsnappingstelsel afgekort LOS? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:42, 22 Junie 2022 (UTC) : Lanseerontsnapstelsel, lanseer-ontsnapstelsel, of iets dergeliks. Groete. [[Gebruiker:Naudefj|Frank]] ([[Gebruikerbespreking:Naudefj|kontak]]) 09:34, 23 Junie 2022 (UTC) == Die Ruimte dinge... == Na ek 'n klomp ruimtevlugte vertaal het, het gedink daar sal nie meer verrassings wees nie... Wel, wat is die volgende in Afrikaans: ''propellant slosh''? Daar is ook 'n Engelse artikel: [https://en.wikipedia.org/wiki/Slosh_dynamics Slosh dynamics]. Ek luister... [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 16:26, 24 Junie 2022 (UTC) : Die spoel/rondplas van dryfmiddel in die tenk? Groete. [[Gebruiker:Naudefj|Frank]] ([[Gebruikerbespreking:Naudefj|kontak]]) 17:28, 24 Junie 2022 (UTC) == [[Vakuumbuis]] == Bogenoemde artikel is uit Nederlands vertaal en kort aandag! Kan iemand met beter Nederlandse kennis as ek asb. hier help? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:10, 25 Junie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} met pyn! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:05, 25 Junie 2022 (UTC) == Vegvliegtuie, destyds en nou! == 'n Interessante brokkie:— Vergelyk die klimvermoë van hierdie drie [[vegvliegtuie]]: *[[Royal Aircraft Factory S.E.5]] (1916){{spaces|8}}3 050 m in '''13¼ minute''' *[[English Electric Lightning]] (1957){{spaces|9}} 15 240 m per minuut (250 m/s) *[[McDonnell Douglas F-15E Strike Eagle|F-15E Strike Eagle]] (1986) {{spaces|12}}ook 15 240 m per minuut (50 000 vt/min) Laat mens dink? [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 23:32, 25 Junie 2022 (UTC) == Vostok vs. Wostok == Gemeenskap, advies asb! Watter een... [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:28, 27 Junie 2022 (UTC) : Wostok, hoewel beide waarskynlik reg is. Vostok lyk soos 'n wisselvorm. Groete. [[Gebruiker:Naudefj|Frank]] ([[Gebruikerbespreking:Naudefj|kontak]]) 16:28, 27 Junie 2022 (UTC) == Die Afrikaanse Wikipedia en SAAWK == Gemeenskap, net kortliks insake die vordering oor die samewerkings tussen ons en die SAAWK: die Memorandum van Verstandhouding is tans by die SAAWK vir goedkeuring en ondertekening. Hul nuwe admin persoon begin op 1 Julie, haar werk beskrywing sluit die take in wat sy moet verrig vir ons Wikipedia. Ek gaan in die 2de week van Julie na die SAAWK se kantore om te begin met haar opleiding. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:29, 27 Junie 2022 (UTC) == Sjabloon:[[Mercury-program]] == Gemeenskap, my doelwit vir die volgende jaar is om ruimte artikels te vertaal, 'n proses wat ek reeds begin het. Kan iemand help om die Mercury-program sjabloon te vertaal? Dit gaan 'n enorme taak wees, ek onderneem om elke rooi skakel op die sjabloon blou te maak. 'n Klomp is reeds geskep! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 16:17, 27 Junie 2022 (UTC) ::{{uitgevoer}}. Sien navigasiesjabloon by {{sj|Mercury-projek}} --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 20:31, 3 Julie 2022 (UTC) == Engelse teks op die afwiki koppelvlak == Ek het altyd gewonder waar mens die teks op Wikipedia se koppelvlak vertaal. Ek het onlangs Oesjaar se nota op sy gebruikersbladsy gesien, en besluit om die saak te ondersoek. Om die teks op 'n wiki se koppelvlak te vertaal, moet mens 'n gebruiker-rekening skep op https://translatewiki.net/. Ek sien van die gebruikers hier het dit al gedoen : https://translatewiki.net/wiki/Portal:Af#Vertalers Daar is blykbaar baie nuwe teks wat verander of bygevoeg is, en kort nog vertaling. Ek gaan bydra, en ek vra almal hier doen wat hulle kan om ook by te dra. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:26, 1 Julie 2022 (UTC) ::Asb! 'n Relatiewe klein maar baie belangrike taak. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:18, 3 Julie 2022 (UTC) == ''Lunar Orbiter program'' == Gemeenskap, ek mag seker dit die Maanwentelbaan-program noem? Of is dit Maanomwentelings-program? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:18, 3 Julie 2022 (UTC) :Of sommer net maanwentelprogram. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:15, 3 Julie 2022 (UTC) == Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Hi, Greetings The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced! We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]''' Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project. We hope to have you contribute to the campaign next year. '''Thank you,''' '''Wiki Loves Folklore International Team''' --[[Gebruiker:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Gebruikerbespreking:MediaWiki message delivery|kontak]]) 16:12, 4 Julie 2022 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=23454230 --> == 64ste Springbokkaptein == Gemeenskap, is [[Handré Pollard]] ons 64ste [[Springbokkaptein|Springbokkaptein]]? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:41, 5 Julie 2022 (UTC) :Volgens die mediaberigte, blykbaar "ja"! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 12:15, 6 Julie 2022 (UTC) == Transliterasie vir [[Oekraïens]] == Gemeenskap, ek loop hierdie skakel op VivA Afrikaans raak: https://www.taalkommissie.co.za/dokumente-en-besluite/?fbclid=IwAR35Fl1ypwHRPrCZxkKpl0xjvgGw5xBndWLw193_TkUE1IvlU2UiNQvdBBk Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:58, 6 Julie 2022 (UTC) : Dankie [[Gebruiker:Oesjaar]]. Weet jy of hulle 'n soortgelyke gids het vir Sjinees? – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 18:56, 7 Julie 2022 (UTC) ::Kom ons vra... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:58, 7 Julie 2022 (UTC) :::Chinees word nie meer in enige taal getranslitereer nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:26, 7 Julie 2022 (UTC) :::: Ek het [[董事長樂團|hierdie musiekgroep]] se naam self na Afrikaans getranslitereer. Die transliterasie is oorspronklike navorsing. Hoe nou gemaak? – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 19:53, 7 Julie 2022 (UTC) {{Ping|K175}} Dongshi zhang yuetuan, lyk dit my. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 22:22, 7 Julie 2022 (UTC) : {{ping|Burgert_Behr}} Dankie, is dit [[pinyin]]? Hoe het jy dit van die Sjinese karakters afgelei? – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 08:59, 9 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|K175}} Ja, dis pinyin, wat in alle tale dieselfde is. Ek het die Chinese karakters op Google Translate ingetik en hulle het vir my die transliterasie gegee. As jy dit google, kry jy 'n paar inskrywings met dié spelling. Dit lyk dit kan ook "yue tuan" (twee woorde) wees. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:25, 9 Julie 2022 (UTC) ::: {{ping|Burgert_Behr}} Baie dankie! – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 09:39, 9 Julie 2022 (UTC) == O, Opera! == Alles wat ek nog op Wikipedia gedoen het (lyk dit my) lyk deesdae so in die Opera-blaaier. Ander mense se goed lyk reg, en alles lyk reg in Fire Fox. Het enigiemand dalk enige idees of raad? "Wis kas" help niks. [[Lêer:Opera_Snapshot.png|900px]] [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 12:05, 6 Julie 2022 (UTC) :Dit het nou ná twee of drie dae reggekom. Vreemd. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:43, 7 Julie 2022 (UTC) ::Ek vermoed dit is weens ontwikkeling en dinge agter die skerms met sy soms onvoorsiene gevolge... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:03, 7 Julie 2022 (UTC) :::Dit lyk vir my soos CSS wat nie laai nie. Kan netwerk probleme wees, of iets anders wat Opera in die agtergrond doen. Ek weet min oor Opera so kan nie meer sê nie. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 08:28, 8 Julie 2022 (UTC) == Transliterasie van die Oekraïense politici se name == Hallo, julle! Ek wil vir die volgende paar weke artikels skep oor Oekraïense politici, maar ek het effens van 'n probleem...hoe translitereer 'n mens die politici se name in Afrikaans? Ek het nou die artikel [[President van Oekraïne]] geskep, maar ek moes omtrent rondsoek vir die korrekte spelling van die presidente met rooi skakels se name in Afrikaans. Help asseblief. Groete. [[Gebruiker:Lefcentreright|Lefcentreright]] ([[Gebruikerbespreking:Lefcentreright|kontak]]) 16:46, 7 Julie 2022 (UTC) ::Sien twee opskrifte hierbo... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 16:53, 7 Julie 2022 (UTC) :::Vra gerus vir my as jy vashaak met 'n spesifieke naam. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:22, 7 Julie 2022 (UTC) == Gebruiker opleiding. == Gemeenskap, ek bied 'n opleiding sessie op 4 Augustus te SAAWK aan van 09:00 tot 13:00. Enige bestaande gebruikers wat wil handgee is welkom! Laat weet hier asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:46, 11 Julie 2022 (UTC) :Daar is nog plek vir belangstellendes! Laat weet net hier! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 10:49, 29 Julie 2022 (UTC) == Oesjaar skep sy 10 000ste artikel == Baie geluk aan [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] wat op 9/7/2022 sy 10 000ste Afrikaanse artikel geskep het: [[Lunar Orbiter 2]]. Werklik 'n groot mylpaal, hou so aan Deon! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 16:01, 12 Julie 2022 (UTC) :In dieselfde asem, geluk ook aan [[Gebruiker:Burgert_Behr|Burgert Behr]] wat op 2/7/2022 sy 7 000ste Afrikaanse artikel geskep het! Groete, --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 10:26, 15 Julie 2022 (UTC) ::...waarvan 109 of meer voorblad artikels is! Dankie en geluk Burgert! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:26, 15 Julie 2022 (UTC) == Voorbladfoto == Voorstel vir 'n voorbladfoto: James Webb se eerste amptelike foto, [[Webb se Eerste Diepveld]] - [[:Beeld:Main image deep field smacs0723.png]] [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 12:11, 13 Julie 2022 (UTC) :Ondersteun! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:28, 13 Julie 2022 (UTC) :{{ondersteun}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 14:03, 13 Julie 2022 (UTC) :{{ondersteun}} – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 11:11, 16 Julie 2022 (UTC) * {{uitgevoer}} – Dit sal heel waarskynlik 'n spogbeeld op Commons word, so hoekom nie? :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:32, 17 Julie 2022 (UTC) == Duitse setlaarsmonument == Gemeenskap, moet die S in hoofletters wees? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:15, 14 Julie 2022 (UTC) :Ja, dis die naam van die monument. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 16:31, 14 Julie 2022 (UTC) ::Ai, dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:45, 14 Julie 2022 (UTC) == [[Lunar Orbiter 4]] == Gemeenskap: uit die Engels van bogenoemde: ''Changes in the attitude raised the temperature of the camera and generally eliminated the fogging. Continuing problems with the readout drive mechanism starting and stopping beginning on May 20 resulted in a decision to terminate the photographic portion of the mission on May 26. Despite problems with the readout drive the entire film was read and transmitted.'' Atttitude myns insiens is posisie beheer en watter kant van die ruimtetuig bo,onder,links en regs is. Indien jy die posisie van die ruimtetuig wil verander, verander jy dan die ordinering of koördinering - of waaraan dink ek? Tweedens, die stuk vanaf ''Continuing'' tot by tot by ''transmitted'', is daar nie 'n teenstrydigheid hier nie? As die fotografie gestaak is, hoe kan die hele film gestuur word na die Aarde? Die Engelse teks is nog in die artikel. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:13, 16 Julie 2022 (UTC) :Help 'n ou man asb.... == Ek is met die Maan gepla... == Gemeenskap, praat ons van die voorkant en agterkant, of die nabykant en verkant of die ligtekant en donkerkant van die maan... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:49, 16 Julie 2022 (UTC) :Ek dink die kant wat na die Aarde wys en die "donker kant". [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 16:35, 17 Julie 2022 (UTC) == Die ruimte terme... == Gemeenskap, ek soek hulp met ''inertial reference unit'' asb! Toe ontdek ek ''gimball'' is kompasbeuel in Afrikaans! Wow! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:32, 16 Julie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ek weet nie, maar ek sou raai ''rustraagheidsverwysingseenheid'' of ''traagheidsverwysingseenheid'' of ''inersieverwysingseenheid''. – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 19:50, 16 Julie 2022 (UTC) == (Wikimedia-)Bewegingstrategie- en Koördinasienuus - Uitgawe 7 == <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Uitgawe 7, Julie-September 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Lees die volle nuusbrief''']]</span> ---- Welkom tot die 7de uitgawe van Bewegingstrategie- en Koördinasienuus! Die nuusbrief versprei relevante nuus en bekendstellings omtrent die implementasie van Wikimedia se [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Bewegingstrategievoorstelle]], en ander relevante onderwerpe betreffende Bewegingkoördinasie, benewens verskillende projekte en aktiwiteite wat deur die Bewegingstrategie- en Koördinasiespan (Engels: MSG) van die Wikimediastigting ondersteun word. Die MSG-Nuusbrief word kwartaalliks vrygestel, en die meer gereëlde [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Bewegingstrategie Weekliks]] word weekliks uitgestuur. Onthou asb. om [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|hier]] in te skryf as jy graag voortaan verdere uitgawes van hierdie nuusbrief wil ontvang. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Beweging-volhoubaarheid''': Wikimediastigting se jaarlikse volhoubaarheidsverslag is gepubliseer. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1</tvar>|lees verder]]) * '''Verbetering van gebruikerervaring''': onlangse verbeterings aan die tafeltop-intervlak vir Wikimediaprojekte. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|lees verder]]) * '''Veiligheid en inklusie''': opdaterings van die hersieningsproses van die Handhawingsriglyne van die Universele Gedragskode. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|lees verder]]) * '''Gelykheid in besluitneming''': verslae van ''Hubs pilots''-besprekings, onlangse vordering deur die Beweging se Handves-opstellerskomitee, en 'n nuwe witskrif vir geleënthede vir deelname aan die Wikimediabeweging. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|lees verder]]) * '''Aandeelhouerskoördinasie''': inwerkingstelling van 'n hulptoonbank vir geaffilieerdes en vrywilliger-gemeenskappe wat aan inhoudvennootskappe werk. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|lees verder]]) * '''Leierskapontwikkeling''': opdaterings van leierskapprojekte deur die Wikimediabeweging se organiseerders in Brasilië en Kaap Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|lees verder]]) * '''Interne kennisbestuur''': lansering van 'n nuwe portaal vir tegniese dokumentasie en gemeenskapshulpbronne. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|lees verder]]) * '''Innovasie in vrye kennis''': hoë kwaliteit oudiovisuele hulpbronne vir wetenskapseksperimente en nuwe gereedskap vir transkribering van verbale rekords. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|lees verder]]) * '''Evalueer, itereer, en pasmaak''': resultate van die Lootsprojek vir 'n Ekwiteitslandskap ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|lees verder]]) * '''Ander nuus en opdaterings''': 'n nuwe besprekingsforum vir die inwerkingstelling van die Bewegingstrategie, die komende Trusteeverkiesing van die Wikimediastigting, 'n nuwe potgooi om Bewegingstrategie te bespreek, en personeelskuiwe in die Stigting se Bewegingstrategie- en Koördinasiespan. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|lees verder]])</div><section end="msg-newsletter"/> [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 10:50, 19 Julie 2022 (UTC) == Ons is nou 69ste... == Ek sien daar was aktiwiteite op die [[Volapük]]-Wikipedia met die gevolg dat ons tans in die algehele 69ste posisie is met die aantal artikels! Interessant! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:15, 31 Julie 2022 (UTC) == Taaldinge op RSG == [[Sophia Kapp]] het so pas die Afrikaanse Wikipedia 'n groot pluimpie gegee op die program Taaldinge! Luister na die potgooi as julle kan. Dit is as gevolg van die Afrikaanse Gemeenskap se harde werk! Dankie julle! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:28, 31 Julie 2022 (UTC) :Hier is die skakel: [https://omny.fm/shows/taaldinge/taaldinge-31-julie-2022?fbclid=IwAR2UYBWK5l56Nj_FKlKMyTOkAo7fYOcQzqSrIFPk8bGpi2Nyj6BEfxZ5qPk Taaldinge] Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:29, 31 Julie 2022 (UTC) 0b73zj4iff9vwlfkksvu7kf7wphnowr 2516532 2516413 2022-07-31T18:39:24Z Burgert Behr 2401 /* Taaldinge op RSG */ wikitext text/x-wiki __NEWSECTIONLINK__ __NOINDEX__ <div style="position: absolute; top: 1em; right: 9em; border: 1px solid #a9a9a9; background: #fff; font-size:85%; padding:1px 4px 0;" class="nomobile hlist boilerplate metadata plainlinks <includeonly>noprint</includeonly>"> {{#ifeq:{{{notoc}}}|yes|<!-- nothing -->| * [[#toc|Gaan na inhoudsopgawe]] }} *[[Lêer:Gtk-go-down.svg|25px]] [[#footer|Gaan na heelonder]] </div> [[Lêer:Jessica isn't getting involved in this discussion.jpg|duimnael|links|250px|Kom praat met ons, ons kuier lekker saam!]]<!-- [[Lêer:Perde by Glen Reenenkamp, Golden Gate NP (1).jpg|duimnael|links|320px|Dis naweek! Kom ry die pragtige perde by Golden Gate Nasionale Park in die Oos-Vrystaat...]] [[Lêer:Vandalenjaeger 01.jpg|duimnael|240px|links|Versoek aan al die admins: help ons asb. om vandalisme uit te roei!]] [[Lêer:Rosy-faced lovebirds (Agapornis roseicollis roseicollis) composite.jpg|duimnael|links|380px|Maak vrede in Oekraïne, nie oorlog nie!<br/><small>(Bogenoemde beeld is metafories bedoel. Wikipedia onderskryf die voorgeskrewe covid-19-maatreëls. Hou asseblief u sosiale afstand en dra u masker.)</small>]] [[Lêer:Glass cup with saucer spoon and sugar cubes.svg|duimnael|links|200px|Opgedra aan [[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] en [[Gebruiker:Suidpunt|Suidpunt]] wat [[rooibos]]tee bo [[koffie]] verkies...]]--> <div style="background:#f9f9f9; border:1px solid #aaaaaa; clear:right; float:right; font-size:90%; margin:1em 0 1em 1em; padding:1em; width:20em;"> <big><center>'''Sien ook:'''</center></big> * [[Wikipedia:Welkom nuwelinge]] wat veral op nuwelinge gemik is. * [[Wikipedia:Gebruikersportaal]] vir nuttige skakels vir alle gebruikers. * [[Wikipediabespreking:Geselshoekie]] vir bespreking van die toekoms van hierdie bladsy. * [[/Taalforum/]] vir besprekings oor taalprobleme. Die juiste terme, spellings ensomeer. <center>'''Verdere hulp:'''<br /></center> Vir volledige hulp, riglyne en beleid (algemeen en spesifiek), raadpleeg gerus die * [[:en:Wikipedia:Community Portal|Engelse ''Community Portal'']], * [[:nl:Wikipedia:Gebruikersportaal|Nederlandse Gebruikersportaal]] en * [[:m:|Meta Wikipedia]]. </div> {{Argiefboks|18 | argief1 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2006|04-06]] | argief2 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2007|2007]] | argief3 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2008|2008]] | argief4 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2009|2009]] | argief5 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2010|2010]] | argief6 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2011|2011]] | argief7 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2012|2012]] | argief8 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2013|2013]] | argief9 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2014|2014]] | argief10 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2015|2015]] | argief11 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2016|2016]] | argief12 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2017|2017]] | argief13 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2018|2018]] | argief14 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2019|2019]] | argief15 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2020|2020]] | argief16 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2020.2|2020.2]] | argief17 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2021|2021]] | argief18 = [[Wikipedia:Geselshoekie/Argief2022|2022]] }} Welkom by die Afrikaanse Wikipedia se algemene geselshoekie. Enigiemand is welkom om deel te neem aan die besprekings hier: '''onderteken asseblief u besprekings''' deur <nowiki>~~~~</nowiki> te tik, of die "Handtekening met datum"-ikoon ([[Lêer:button sig.png|Handtekening met datum|link=]]) te kies op die redigeringskieslys. Ou besprekings word na die '''argief''' geskuif (sien die navigasiekas regs). As u 'n gesprek wil voortsit wat reeds in die argief is, word aanbeveel dat u die betrokke dele uitknip en hier plak. Hierdie blad is vir algemene besprekings, besprekings omtrent 'n spesifieke artikel kan op daardie artikel se besprekingsblad begin word; sodoende kan dit ook deur toekomstige bydraers en redigeerders gelees word. Vir die jongste nuus van WikimediaZA, besoek gerus ons [https://www.facebook.com/groups/231160206984566 Facebook bladsy], word lid van die [http://lists.wikimedia.org/mailman/listinfo/wikipedia-af Afrikaanse poslys] of besoek ons [http://wikimedia.org.za/wiki/Tuisblad_in_Afrikaans Tuisblad in Afrikaans] <div class="plainlinks"><center>'''>>> [//af.wikipedia.org/w/wiki.phtml?title=Wikipedia:Geselshoekie&action=edit&section=new Voeg 'n nuwe onderwerp by] <<<'''</center></div> == Sjabloon:Gemini-bemanning == :<small>''oorgedra van SpesBona se besprekingsblad deur Aliwal2012''</small> {{ping|SpesBona}}, Ek het my hand gewaag aan sjablone! Kan jy help asb? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:23, 13 Junie 2022 (UTC) :{{Ping|Oesjaar}}, watter sjabloon probeer jy vertaal? Dan kan ek kyk en dalk help. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:50, 13 Junie 2022 (UTC) ::Spaceflight crew uit Engels. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:53, 13 Junie 2022 (UTC) :::{{Ping|Oesjaar}} Ai, dié is 'n lank infokas. Dit sal sekerlik 'n hele dag vat om dit mooi te vertaal. Gee net tyd asb. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:55, 13 Junie 2022 (UTC) ::::Dalk kan {{Ping|Burgert Behr}} hier help, hy is mos ons kenner van ruimtedinge. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 13 Junie 2022 (UTC) :::::Nee, ek weet nie wat daar aangaan nie. Dit lyk soos deel van 'n groter sjabloon. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:49, 14 Junie 2022 (UTC) {{uitkeep}} Dankie julle vir julle bereidwilligheid! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:46, 14 Junie 2022 (UTC) :Wie doen nou wat? :) {{Ping|Burgert Behr}}, Oesjaar probeer [[:en:Template:Spaceflight crew]] in Afrikaans vertaal. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:55, 15 Junie 2022 (UTC) ::{{Ping|Oesjaar}} Ek het dit nou gedoen. Kyk hier: {{sj|Ruimtevlugbemanning}}, en onderaan in die dokumentasie hoe dit in aksie lyk. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:01, 16 Junie 2022 (UTC) :::{{Ping|Burgert Behr}}, dankie Burgert! Dit gaan 'n verskil maak! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:54, 16 Junie 2022 (UTC) :::: Mooi so Burgert, hoop nie dit het jou hele Jeugdag opgeneem nie! --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 14:25, 16 Junie 2022 (UTC) == SAAWK == Gemeenskap, die Akademie het 'n nuwe webblad, sien: [https://www.akademie.co.za/]. Binnekort is ons naam ook hier onder organisasies! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 15:38, 21 Junie 2022 (UTC) :Pasop net vir bemarking nè! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 15:56, 21 Junie 2022 (UTC) == WMF se Werkbladverbeteringsprojek – opdatering == :<small>''Uit Nederlands vertaal deur Aliwal2012''</small> [[File:Table of contents shown on English Wikipedia 02.webm|thumb]] ;Om dit die nuwe standaard te maak Hallo! Ek wil graag 'n opdatering lewer oor die [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|Werkbladverbeterings]]-projek, waaraan die Wikimedia Stigting-webspan die afgelope paar jaar gewerk het. Ons werk is amper klaar! Ons wil graag sien dat hierdie verbeterings die standaard word vir lesers en redigeerders op alle wiki's. <span style="background-color:#fc3;">In die komende weke sal ons gesprekke op meer wiki's begin, insluitend hierdie een.🗓️</span> Ons lees graag jou voorstelle! Die doel van die projek is om die koppelvlak meer uitnodigend en gemaklik vir lesers te maak, en meer bruikbaar vir gevorderde gebruikers. Die projek bestaan ​​uit 'n reeks kenmerkverbeterings wat dit makliker maak om te lees en te leer, binne die bladsy te navigeer, te soek, tale te wissel, artikeloortjies en die gebruikerskieslys te gebruik, en someer. Die verbeterings is reeds by verstek sigbaar vir lesers en redigeerders op meer as 30 wiki's, insluitend die Wikipedias in [[:fr:|Frans]], [[:pt:|Portugees]] en [[:fa:|Persies]]. Die veranderinge is slegs van toepassing op die [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=vector}} Vektor-vel] en [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=monobook}} Monobook] of [{{fullurl:{{FULLPAGENAMEE}}|useskin=timeless}} Timeless] word nie geraak nie. ; Die nuutste funksies * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Table of contents|Inhoudsopgawe]] - ons weergawe is makliker om toegang te verkry, konteks vanaf die bladsy te kry, en oor die bladsy te navigeer sonder om te af te rol. Dit word tans op ons loods-wiki's getoets. Dit is ook beskikbaar vir redakteurs wat vir die Vector 2022-vel ingeteken het. * [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Features/Page tools|Bladsyhulpmiddels]] - daar is nou twee tipes skakels in die kantbalk. Daar is aksies en nutsmiddels vir individuele bladsye (soos [[Special:RecentChangesLinked|verwante veranderinge]]) en skakels van 'n wiki-wye aard (soos [[Special:RecentChanges|onlangse veranderinge]]). Ons gaan dit in twee intuïtiewe spyskaarte verdeel. ; Hoe om die verbeterings te aktiveer [[File:Desktop Improvements - how to enable globally.png|thumb|[[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|{{int:globalpreferences}}]]]] *Dit is moontlik om dit op individuele wiki's te aktiveer in die Voorkoms-oortjie in die voorkeure deur "{{int:skinname-vector-2022}}" te kies. Dit is ook moontlik om dit op alle wiki's gelyktydig te aktiveer met behulp van die [[Special:GlobalPreferences#mw-prefsection-rendering|Globale Voorkeure]]. Op wiki's waar die veranderinge by verstek publiek sigbaar is, kan aangemelde gebruikers altyd na die ou Vector terugkeer. Daar is 'n maklik-toeganklike skakel in die sybalk van die nuwe Vector. ; Kom meer te wete en sluit aan by ons aktiwiteite As jy die vordering van ons projek wil volg, kan jy [[mw:Special:Newsletter/28/subscribe|inteken op ons nuusbrief]]. U kan die [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements|projekbladsye]] lees, ons [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop_Improvements/Frequently_asked_questions|Gereelde Vrae bekyk]], kommentaar lewer op die [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop_Improvements|projekbesprekingsbladsy]] en by 'n [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements/Updates/Talk to Web|aanlynvergadering met ons aansluit]]. Baie dankie. [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|overleg]]) 15:47, 21 Junie 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Nl_fallback&oldid=23212579 --> == ''Launch escape system'' in Afrikaans? == Gemeenskap, ek gaan bogenoemde uit Engels vertaal. Wat sal die korrekte Afrikaans daarvoor wees? Lanseringontsnappingstelsel afgekort LOS? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:42, 22 Junie 2022 (UTC) : Lanseerontsnapstelsel, lanseer-ontsnapstelsel, of iets dergeliks. Groete. [[Gebruiker:Naudefj|Frank]] ([[Gebruikerbespreking:Naudefj|kontak]]) 09:34, 23 Junie 2022 (UTC) == Die Ruimte dinge... == Na ek 'n klomp ruimtevlugte vertaal het, het gedink daar sal nie meer verrassings wees nie... Wel, wat is die volgende in Afrikaans: ''propellant slosh''? Daar is ook 'n Engelse artikel: [https://en.wikipedia.org/wiki/Slosh_dynamics Slosh dynamics]. Ek luister... [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 16:26, 24 Junie 2022 (UTC) : Die spoel/rondplas van dryfmiddel in die tenk? Groete. [[Gebruiker:Naudefj|Frank]] ([[Gebruikerbespreking:Naudefj|kontak]]) 17:28, 24 Junie 2022 (UTC) == [[Vakuumbuis]] == Bogenoemde artikel is uit Nederlands vertaal en kort aandag! Kan iemand met beter Nederlandse kennis as ek asb. hier help? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:10, 25 Junie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} met pyn! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:05, 25 Junie 2022 (UTC) == Vegvliegtuie, destyds en nou! == 'n Interessante brokkie:— Vergelyk die klimvermoë van hierdie drie [[vegvliegtuie]]: *[[Royal Aircraft Factory S.E.5]] (1916){{spaces|8}}3 050 m in '''13¼ minute''' *[[English Electric Lightning]] (1957){{spaces|9}} 15 240 m per minuut (250 m/s) *[[McDonnell Douglas F-15E Strike Eagle|F-15E Strike Eagle]] (1986) {{spaces|12}}ook 15 240 m per minuut (50 000 vt/min) Laat mens dink? [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 23:32, 25 Junie 2022 (UTC) == Vostok vs. Wostok == Gemeenskap, advies asb! Watter een... [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:28, 27 Junie 2022 (UTC) : Wostok, hoewel beide waarskynlik reg is. Vostok lyk soos 'n wisselvorm. Groete. [[Gebruiker:Naudefj|Frank]] ([[Gebruikerbespreking:Naudefj|kontak]]) 16:28, 27 Junie 2022 (UTC) == Die Afrikaanse Wikipedia en SAAWK == Gemeenskap, net kortliks insake die vordering oor die samewerkings tussen ons en die SAAWK: die Memorandum van Verstandhouding is tans by die SAAWK vir goedkeuring en ondertekening. Hul nuwe admin persoon begin op 1 Julie, haar werk beskrywing sluit die take in wat sy moet verrig vir ons Wikipedia. Ek gaan in die 2de week van Julie na die SAAWK se kantore om te begin met haar opleiding. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:29, 27 Junie 2022 (UTC) == Sjabloon:[[Mercury-program]] == Gemeenskap, my doelwit vir die volgende jaar is om ruimte artikels te vertaal, 'n proses wat ek reeds begin het. Kan iemand help om die Mercury-program sjabloon te vertaal? Dit gaan 'n enorme taak wees, ek onderneem om elke rooi skakel op die sjabloon blou te maak. 'n Klomp is reeds geskep! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 16:17, 27 Junie 2022 (UTC) ::{{uitgevoer}}. Sien navigasiesjabloon by {{sj|Mercury-projek}} --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 20:31, 3 Julie 2022 (UTC) == Engelse teks op die afwiki koppelvlak == Ek het altyd gewonder waar mens die teks op Wikipedia se koppelvlak vertaal. Ek het onlangs Oesjaar se nota op sy gebruikersbladsy gesien, en besluit om die saak te ondersoek. Om die teks op 'n wiki se koppelvlak te vertaal, moet mens 'n gebruiker-rekening skep op https://translatewiki.net/. Ek sien van die gebruikers hier het dit al gedoen : https://translatewiki.net/wiki/Portal:Af#Vertalers Daar is blykbaar baie nuwe teks wat verander of bygevoeg is, en kort nog vertaling. Ek gaan bydra, en ek vra almal hier doen wat hulle kan om ook by te dra. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:26, 1 Julie 2022 (UTC) ::Asb! 'n Relatiewe klein maar baie belangrike taak. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:18, 3 Julie 2022 (UTC) == ''Lunar Orbiter program'' == Gemeenskap, ek mag seker dit die Maanwentelbaan-program noem? Of is dit Maanomwentelings-program? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:18, 3 Julie 2022 (UTC) :Of sommer net maanwentelprogram. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:15, 3 Julie 2022 (UTC) == Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Hi, Greetings The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced! We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]''' Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project. We hope to have you contribute to the campaign next year. '''Thank you,''' '''Wiki Loves Folklore International Team''' --[[Gebruiker:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Gebruikerbespreking:MediaWiki message delivery|kontak]]) 16:12, 4 Julie 2022 (UTC) </div> <!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=23454230 --> == 64ste Springbokkaptein == Gemeenskap, is [[Handré Pollard]] ons 64ste [[Springbokkaptein|Springbokkaptein]]? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:41, 5 Julie 2022 (UTC) :Volgens die mediaberigte, blykbaar "ja"! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 12:15, 6 Julie 2022 (UTC) == Transliterasie vir [[Oekraïens]] == Gemeenskap, ek loop hierdie skakel op VivA Afrikaans raak: https://www.taalkommissie.co.za/dokumente-en-besluite/?fbclid=IwAR35Fl1ypwHRPrCZxkKpl0xjvgGw5xBndWLw193_TkUE1IvlU2UiNQvdBBk Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:58, 6 Julie 2022 (UTC) : Dankie [[Gebruiker:Oesjaar]]. Weet jy of hulle 'n soortgelyke gids het vir Sjinees? – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 18:56, 7 Julie 2022 (UTC) ::Kom ons vra... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:58, 7 Julie 2022 (UTC) :::Chinees word nie meer in enige taal getranslitereer nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:26, 7 Julie 2022 (UTC) :::: Ek het [[董事長樂團|hierdie musiekgroep]] se naam self na Afrikaans getranslitereer. Die transliterasie is oorspronklike navorsing. Hoe nou gemaak? – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 19:53, 7 Julie 2022 (UTC) {{Ping|K175}} Dongshi zhang yuetuan, lyk dit my. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 22:22, 7 Julie 2022 (UTC) : {{ping|Burgert_Behr}} Dankie, is dit [[pinyin]]? Hoe het jy dit van die Sjinese karakters afgelei? – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 08:59, 9 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|K175}} Ja, dis pinyin, wat in alle tale dieselfde is. Ek het die Chinese karakters op Google Translate ingetik en hulle het vir my die transliterasie gegee. As jy dit google, kry jy 'n paar inskrywings met dié spelling. Dit lyk dit kan ook "yue tuan" (twee woorde) wees. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:25, 9 Julie 2022 (UTC) ::: {{ping|Burgert_Behr}} Baie dankie! – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 09:39, 9 Julie 2022 (UTC) == O, Opera! == Alles wat ek nog op Wikipedia gedoen het (lyk dit my) lyk deesdae so in die Opera-blaaier. Ander mense se goed lyk reg, en alles lyk reg in Fire Fox. Het enigiemand dalk enige idees of raad? "Wis kas" help niks. [[Lêer:Opera_Snapshot.png|900px]] [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 12:05, 6 Julie 2022 (UTC) :Dit het nou ná twee of drie dae reggekom. Vreemd. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:43, 7 Julie 2022 (UTC) ::Ek vermoed dit is weens ontwikkeling en dinge agter die skerms met sy soms onvoorsiene gevolge... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:03, 7 Julie 2022 (UTC) :::Dit lyk vir my soos CSS wat nie laai nie. Kan netwerk probleme wees, of iets anders wat Opera in die agtergrond doen. Ek weet min oor Opera so kan nie meer sê nie. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 08:28, 8 Julie 2022 (UTC) == Transliterasie van die Oekraïense politici se name == Hallo, julle! Ek wil vir die volgende paar weke artikels skep oor Oekraïense politici, maar ek het effens van 'n probleem...hoe translitereer 'n mens die politici se name in Afrikaans? Ek het nou die artikel [[President van Oekraïne]] geskep, maar ek moes omtrent rondsoek vir die korrekte spelling van die presidente met rooi skakels se name in Afrikaans. Help asseblief. Groete. [[Gebruiker:Lefcentreright|Lefcentreright]] ([[Gebruikerbespreking:Lefcentreright|kontak]]) 16:46, 7 Julie 2022 (UTC) ::Sien twee opskrifte hierbo... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 16:53, 7 Julie 2022 (UTC) :::Vra gerus vir my as jy vashaak met 'n spesifieke naam. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:22, 7 Julie 2022 (UTC) == Gebruiker opleiding. == Gemeenskap, ek bied 'n opleiding sessie op 4 Augustus te SAAWK aan van 09:00 tot 13:00. Enige bestaande gebruikers wat wil handgee is welkom! Laat weet hier asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:46, 11 Julie 2022 (UTC) :Daar is nog plek vir belangstellendes! Laat weet net hier! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 10:49, 29 Julie 2022 (UTC) == Oesjaar skep sy 10 000ste artikel == Baie geluk aan [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] wat op 9/7/2022 sy 10 000ste Afrikaanse artikel geskep het: [[Lunar Orbiter 2]]. Werklik 'n groot mylpaal, hou so aan Deon! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 16:01, 12 Julie 2022 (UTC) :In dieselfde asem, geluk ook aan [[Gebruiker:Burgert_Behr|Burgert Behr]] wat op 2/7/2022 sy 7 000ste Afrikaanse artikel geskep het! Groete, --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 10:26, 15 Julie 2022 (UTC) ::...waarvan 109 of meer voorblad artikels is! Dankie en geluk Burgert! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:26, 15 Julie 2022 (UTC) == Voorbladfoto == Voorstel vir 'n voorbladfoto: James Webb se eerste amptelike foto, [[Webb se Eerste Diepveld]] - [[:Beeld:Main image deep field smacs0723.png]] [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 12:11, 13 Julie 2022 (UTC) :Ondersteun! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:28, 13 Julie 2022 (UTC) :{{ondersteun}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 14:03, 13 Julie 2022 (UTC) :{{ondersteun}} – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 11:11, 16 Julie 2022 (UTC) * {{uitgevoer}} – Dit sal heel waarskynlik 'n spogbeeld op Commons word, so hoekom nie? :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:32, 17 Julie 2022 (UTC) == Duitse setlaarsmonument == Gemeenskap, moet die S in hoofletters wees? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:15, 14 Julie 2022 (UTC) :Ja, dis die naam van die monument. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 16:31, 14 Julie 2022 (UTC) ::Ai, dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:45, 14 Julie 2022 (UTC) == [[Lunar Orbiter 4]] == Gemeenskap: uit die Engels van bogenoemde: ''Changes in the attitude raised the temperature of the camera and generally eliminated the fogging. Continuing problems with the readout drive mechanism starting and stopping beginning on May 20 resulted in a decision to terminate the photographic portion of the mission on May 26. Despite problems with the readout drive the entire film was read and transmitted.'' Atttitude myns insiens is posisie beheer en watter kant van die ruimtetuig bo,onder,links en regs is. Indien jy die posisie van die ruimtetuig wil verander, verander jy dan die ordinering of koördinering - of waaraan dink ek? Tweedens, die stuk vanaf ''Continuing'' tot by tot by ''transmitted'', is daar nie 'n teenstrydigheid hier nie? As die fotografie gestaak is, hoe kan die hele film gestuur word na die Aarde? Die Engelse teks is nog in die artikel. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:13, 16 Julie 2022 (UTC) :Help 'n ou man asb.... == Ek is met die Maan gepla... == Gemeenskap, praat ons van die voorkant en agterkant, of die nabykant en verkant of die ligtekant en donkerkant van die maan... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:49, 16 Julie 2022 (UTC) :Ek dink die kant wat na die Aarde wys en die "donker kant". [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 16:35, 17 Julie 2022 (UTC) == Die ruimte terme... == Gemeenskap, ek soek hulp met ''inertial reference unit'' asb! Toe ontdek ek ''gimball'' is kompasbeuel in Afrikaans! Wow! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:32, 16 Julie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ek weet nie, maar ek sou raai ''rustraagheidsverwysingseenheid'' of ''traagheidsverwysingseenheid'' of ''inersieverwysingseenheid''. – [[Gebruiker:K175|K175]] ([[Gebruikerbespreking:K175|skil 'n appeltjie]]) 19:50, 16 Julie 2022 (UTC) == (Wikimedia-)Bewegingstrategie- en Koördinasienuus - Uitgawe 7 == <div style = "line-height: 1.2"> <span style="font-size:120%; color:#404040;">'''Uitgawe 7, Julie-September 2022'''</span><span style="font-size:120%; float:right;">[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7|'''Lees die volle nuusbrief''']]</span> ---- Welkom tot die 7de uitgawe van Bewegingstrategie- en Koördinasienuus! Die nuusbrief versprei relevante nuus en bekendstellings omtrent die implementasie van Wikimedia se [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Initiatives|Bewegingstrategievoorstelle]], en ander relevante onderwerpe betreffende Bewegingkoördinasie, benewens verskillende projekte en aktiwiteite wat deur die Bewegingstrategie- en Koördinasiespan (Engels: MSG) van die Wikimediastigting ondersteun word. Die MSG-Nuusbrief word kwartaalliks vrygestel, en die meer gereëlde [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy/Updates|Bewegingstrategie Weekliks]] word weekliks uitgestuur. Onthou asb. om [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|hier]] in te skryf as jy graag voortaan verdere uitgawes van hierdie nuusbrief wil ontvang. </div><div style="margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;"> * '''Beweging-volhoubaarheid''': Wikimediastigting se jaarlikse volhoubaarheidsverslag is gepubliseer. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A1</tvar>|lees verder]]) * '''Verbetering van gebruikerervaring''': onlangse verbeterings aan die tafeltop-intervlak vir Wikimediaprojekte. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A2|lees verder]]) * '''Veiligheid en inklusie''': opdaterings van die hersieningsproses van die Handhawingsriglyne van die Universele Gedragskode. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A3|lees verder]]) * '''Gelykheid in besluitneming''': verslae van ''Hubs pilots''-besprekings, onlangse vordering deur die Beweging se Handves-opstellerskomitee, en 'n nuwe witskrif vir geleënthede vir deelname aan die Wikimediabeweging. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A4|lees verder]]) * '''Aandeelhouerskoördinasie''': inwerkingstelling van 'n hulptoonbank vir geaffilieerdes en vrywilliger-gemeenskappe wat aan inhoudvennootskappe werk. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A5|lees verder]]) * '''Leierskapontwikkeling''': opdaterings van leierskapprojekte deur die Wikimediabeweging se organiseerders in Brasilië en Kaap Verde. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A6|lees verder]]) * '''Interne kennisbestuur''': lansering van 'n nuwe portaal vir tegniese dokumentasie en gemeenskapshulpbronne. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A7|lees verder]]) * '''Innovasie in vrye kennis''': hoë kwaliteit oudiovisuele hulpbronne vir wetenskapseksperimente en nuwe gereedskap vir transkribering van verbale rekords. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A8|lees verder]]) * '''Evalueer, itereer, en pasmaak''': resultate van die Lootsprojek vir 'n Ekwiteitslandskap ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A9|lees verder]]) * '''Ander nuus en opdaterings''': 'n nuwe besprekingsforum vir die inwerkingstelling van die Bewegingstrategie, die komende Trusteeverkiesing van die Wikimediastigting, 'n nuwe potgooi om Bewegingstrategie te bespreek, en personeelskuiwe in die Stigting se Bewegingstrategie- en Koördinasiespan. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/7#A10|lees verder]])</div><section end="msg-newsletter"/> [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 10:50, 19 Julie 2022 (UTC) == Ons is nou 69ste... == Ek sien daar was aktiwiteite op die [[Volapük]]-Wikipedia met die gevolg dat ons tans in die algehele 69ste posisie is met die aantal artikels! Interessant! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:15, 31 Julie 2022 (UTC) == Taaldinge op RSG == [[Sophia Kapp]] het so pas die Afrikaanse Wikipedia 'n groot pluimpie gegee op die program Taaldinge! Luister na die potgooi as julle kan. Dit is as gevolg van die Afrikaanse Gemeenskap se harde werk! Dankie julle! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:28, 31 Julie 2022 (UTC) :Hier is die skakel: [https://omny.fm/shows/taaldinge/taaldinge-31-julie-2022?fbclid=IwAR2UYBWK5l56Nj_FKlKMyTOkAo7fYOcQzqSrIFPk8bGpi2Nyj6BEfxZ5qPk Taaldinge] Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:29, 31 Julie 2022 (UTC) ::Dankie! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 18:39, 31 Julie 2022 (UTC) 02bdqfjd05p3yzrymon3bdp14xm4qc4 0 5977 2516492 2490291 2022-07-31T17:24:27Z 777sms 20344 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Es-guinea ecuatorial.ogg]] → [[File:Es-Guinea Ecuatorial.oga]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Land |noem_naam = Republiek Ekwatoriaal-Guinee |volle_naam = {{unbulleted list|item_style=font-size:88%;|{{plaaslike naam|es|República de Guinea Ecuatorial}}}}{{unbulleted list|item_style=font-size:88%;|{{plaaslike naam|fr|République de Guinée équatoriale}}}}{{unbulleted list|item_style=font-size:88%;|{{plaaslike naam|pt|República da Guiné Equatorial}}}} |algemene_naam = Ekwatoriaal-Guinee |beeld_vlag = Flag of Equatorial Guinea.svg |beeld_wapen = Coat of arms of Equatorial Guinea.svg |simbool_tipe = Wapen |beeld_kaart = Location Equatorial Guinea AU Africa.svg |leuse = ''Unidad, Paz, Justicia''<br /><small>''(Spaans vir: "Eenheid, Vrede, Geregtigheid")''</small> |volkslied = <br />''[[Caminemos pisando las sendas de nuestra inmensa felicidad]]''<br /><small>''(Spaans vir: "Kom ons loop die paaie van ons groot vreugde")''</small> |amptelike_tale = [[Spaans]], [[Frans]] en [[Portugees]]<ref>{{cite web |url=http://www.guineaecuatorialpress.com/noticia.php?id=5434 |title=Guinea Ecuatorial, miembro de la Comunidad de Países de Lengua Portuguesa |author=Government of the Republic of Equatorial Guinea |date=22 Julie 2014 |access-date=30 Junie 2016 |language=pt |archive-url=https://web.archive.org/web/20200227223516/https://www.guineaecuatorialpress.com/noticia.php?id=5434 |archive-date=27 Februarie 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.prnewswire.com/news-releases/equatorial-guinea-adds-portuguese-as-the-countrys-third-official-language-131882808.html |title=Equatorial Guinea Adds Portuguese as the Country's Third Official Language |publisher=PRNewsWire |date=14 Oktober 2011 |access-date=18 Julie 2015 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20180612163747/https://www.prnewswire.com/news-releases/equatorial-guinea-adds-portuguese-as-the-countrys-third-official-language-131882808.html |archive-date=12 Junie 2018 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> |hoofstad = [[Malabo]]{{smallsup|a}} {{Koördinate|3|45|N|8|47|O}} |latd = 3 |latm = 45 |latNS = N |longd = 8 |longm = 47 |longEW = O |grootste_stad = [[Bata]] |regeringsvorm = Dominante party<br />semi-presidensiële [[republiek]] |leiertitels = <br />• [[President]]<br />• [[Eerste minister]]<br />• Eerste adjunkpresident |leiername = [[Teodoro Obiang Nguema Mbasogo]]<br />[[Francisco Pascual Obama Asue]]<br />[[Teodoro Nguema Obiang Mangue]] |oppervlak_rang = 144^ste |oppervlak_grootte = |oppervlak = 28&nbsp;050 |oppervlakmi² = 10&nbsp;830 |persent_water = feitlik niks |bevolking_skatting = 1&nbsp;222&nbsp;442<ref name=pre2015>{{es}} [http://www.guineaecuatorialpress.com/noticia.php?id=6929 Ehate Tomi presenta el Censo de Población de Guinea Ecuatorial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160820075050/http://www.guineaecuatorialpress.com/noticia.php?id=6929 |date=20 Augustus 2016 }}</ref> |bevolking_skatting_jaar = 2015 |bevolking_rang = 150^ste |bevolking_sensus = |bevolking_sensus_jaar = |bevolkingsdigtheid = 24,1 |bevolkingsdigtheidmi² = 62,4 |bevolkingsdigtheidrang = 187^ste |BBP_PPP = $23,744&nbsp;miljard<ref name=weo>{{cite web |title=World Economic Outlook Database, April 2016 |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/index.aspx |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |access-date=30 Junie 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200508060617/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/index.aspx |archive-date=8 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> |BBP_PPP_rang = |BBP_PPP_jaar = 2016 |BBP_PPP_per_kapita = $28&nbsp;923<ref name=weo/> |BBP_PPP_per_kapita_rang = |BBP = $7,884&nbsp;miljard<ref name=weo/> |BBP_rang = |BBP_jaar = 2016 |BBP_per_kapita = $9&nbsp;604<ref name=weo/> |BBP_per_kapita_rang = |onafhanklikheidstipe = Onafhanklikheid |onafhanklikheidsgebeure = • van [[Spanje]] |onafhanklikheidsdatums = <br /><br />[[12 Oktober]] [[1968]] |MOI = {{wins}} 0,587<ref name="HDI">{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf |title=2015 Human Development Report |date=2015 |access-date=30 Junie 2016 |publisher=United Nations Development Programme |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200615035705/http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf |archive-date=15 Junie 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> |MOI_rang = 138^ste |MOI_jaar = 2014 |MOI_kategorie = {{kleur|#fc0|medium}} |Gini = |Gini_rang = |Gini_jaar = |Gini_kategorie = |geldeenheid = [[Sentraal-Afrikaanse CFA-frank|Frank]] |geldeenheid_kode = XAF |land_kode = GQ |tydsone = WAT |utc_afwyking = [[UTC+01:00|+1]] |tydsone_somer = nie toegepas nie |utc_afwyking_DST = [[UTC+01:00|+1]] |internet_domein = [[.gq]] |skakelkode = 240 |voetskrif = a. [[Oyala]] (onder konstruksie). }} '''Ekwatoriaal-Guinee''' ([[Spaans]]: ''Guinea Ecuatorial'' [giˈnea ekwatoˈɾjal] {{Audio|Es-Guinea Ecuatorial.oga|luister}}, [[Frans]]: ''Guinée équatoriale'', [[Portugees]]: ''Guiné Equatorial''), amptelik die '''Republiek Ekwatoriaal-Guinee''' (Spaans: ''República de Guinea Ecuatorial'' [reˈpuβlika ðe ɣiˈnea ekwatoˈɾjal] {{Audio|Es-republica guinea ecuatorial.ogg|luister}}, Frans: ''République de Guinée équatoriale'' [ʁepyblik də ɡine ekwatoˈʁjal], Portugees: ''República da Guiné Equatorial'' [ʁɛˈpublikɐ dɐ giˈnɛ ˌekwɐtuɾiˈaɫ]), is 'n [[republiek]] geleë in [[Sentraal-Afrika]] met 'n oppervlakte van 28&nbsp;000 vierkante kilometer. 'n Voormalige kolonie van Spaans-Guinee, en die onafhanklikheidsnaam is verleen aan die gebied waar dit geleë is, naby die [[Ewenaar]], asook die [[Golf van Guinee]]. Ekwatoriaal-Guinee is die enigste soewereine land van Afrika waar Spaans die [[amptelike taal]] is. Volgens die 2015-sensus is die geraamde bevolking meer as 1,2 miljoen.<ref name="pre2015">{{es}} [http://www.guineaecuatorialpress.com/noticia.php?id=6929 Ehate Tomi presenta el Censo de Población de Guinea Ecuatorial]</ref> [[Lêer:EquatorialGuinea sat.png|duimnael|links|Satellietbeeld van Ekwatoriaal-Guinee]] [[Lêer:Ekw-Guineekaart.png|duimnael|links|Kaart van Ekwatoriaal-Guinee]] Ekwatoriaal-Guinee bestaan uit twee dele, afsonderlike eilande en die vastelandstreek. Die eilande van Ekwatoriaal-Guinee bestaan uit die eilande van Bioko (voorheen ''Fernando Pó'') in die Golf van Guinee en die provinsie van [[Annobón]], 'n klein vulkaniese eiland suid van die ewenaar. Bioko-eiland is die mees noordelike deel van Ekwatoriaal-Guinee en is die setel van die land se hoofstad [[Malabo]]. Die [[eilandnasie]] van [[São Tomé en Príncipe]] lê tussen Bioko en Annobón. Die vastelandgebied [[Rio Muni]] grens aan [[Kameroen]] in die noorde en [[Gaboen]] aan die suide en die ooste. Dit is die gebied van Bata, Ekwatoriaal-Guinee se grootste stad, en Ojala, die land se beplande toekomstige hoofstad. Rio Muni sluit ook verskeie klein eilandjies in soos Corisco, Elobey Grande en Elobey Chico. Sedert die middel-1990's het Ekwatoriaal-Guinee een van [[Afrika suid van die Sahara]] se grootste olieprodusente geword. Met 'n bevolking van meer as 750&nbsp;000 is dit, per kapita, die rykste land in Afrika,<ref>[http://www.indexmundi.com/g/r.aspx?c=mr&v=67 GDP – per capita (PPP) – Country Comparison].</ref> en sy [[Bruto binnelandse produk]] (BBP) per kapita is die 69ste grootste in die wêreld;<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html GDP – per capita (PPP)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130424075526/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2004rank.html |date=24 April 2013 }}, The World Factbook, [[Central Intelligence Agency]].</ref> Die rykdom word egter baie oneweredig versprei en baie min mense baat by die olierykdomme. Volgens die [[Verenigde Nasies]] het minder as die helfte van die bevolking toegang tot skoon [[drinkwater]] en 20% van die land se kinders sterf voordat hulle vyf jaar oud is. Die land se outoritêre regering spog met een van die swakste rekords vir menseregte in die wêreld en word permanenent onder die "swakste onder die swakkes" van Freedom House se jaarlikse verslag oor politieke- en burgerregte gereken.<ref>{{Cite web |url=http://freedomhouse.org/uploads/special_report/88.pdf |title=Worst of the Worst 2010. |access-date=22 November 2010 |archive-date=22 November 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101122180016/http://freedomhouse.org/uploads/special_report/88.pdf |url-status=live }}</ref> Verslaggewers Sonder Grense plaas president [[Teodoro Obiang Nguema Mbasogo]] onder hul "roofdiere" van persvryheid.<ref>[http://en.rsf.org/equatorial-guinea.html Equatorial Guinea – Reporters Without Borders] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101015033438/http://en.rsf.org/equatorial-guinea.html |date=15 Oktober 2010 }}.</ref> Mensehandel word veral uitgesonder in die Amerikaanse Trafficking in Persons Report van 2012, met verwysing dat: "Ekwatoriaal-Guinee 'n bron en bestemming is vir vroue en kinders waar hulle onderwerp word aan dwangarbeid en sekshandel." Die verslag plaas Ekwatoriaal-Guinee op "vlak 3" as 'n land op die laagste (slegste) vlak. == Geografie == Ekwatoriaal-Guinee is in Wes-Sentraal-Afrika geleë. Die vastelandgebied Rio Muni grens aan Kameroen in die noorde en aan die oos- en suidgrens is Gaboen. Dan is daar vyf eilandjies, Bioko, Corisco, Annobón, Elobey Chico (Klein Elobey) en Elobey Grande (Groot Elobey). Bioko, waar die hoofstad, Malabo is, lê 40&nbsp;km van die kus van Kameroen af. Annobón-eiland is sowat 350&nbsp;km wes-suidwes van [[Kaap Lopez]] in Gaboen. Corisco en die twee Elobey-eilande is in die Coriscobaai, op die grens van Río Muni en Gaboen. === Klimaat === Ekwatoriaal-Guinee het 'n tropiese klimaat met kenmerkende nat en droë seisoene. Vanaf Junie tot Augustus is Río Muni droog en Bioko nat; van Desember tot Februarie is dit weer die teenoorgestelde. Tussen-in is daar stelselmatige klimaatsveranderings. Reën of mis kom daagliks in Annobón voor, waar daar nog nooit 'n wolklose dag was nie.<ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Equatorial-Guinea-CLIMATE.html Nations Encyclopedia].</ref> === Ekologie === Ekwatoriaal-Guinee strek oor verskeie eko-streke. Río Muni is in die Atlantiese ewenaar-kuswoud-ekostreek geleë, behalwe vir die kolle in die Sentraal-Afrikaanse mangroves aan die kus, veral in die Muniriviermonding. == Geskiedenis == Pigmeë het in alle waarskynlikheid in die kontinentale streek gebly wat die hedendaagse Ekwatoriaal-Guinee is, maar daar is nou net in die suide van Río Muni geïsoleerde groepe van die mense oor. Met die migrasie van die [[Bantoevolke]] in die 18de en 19de eeu het die etnies-talige groepe asook die Fang na die gebied migreer. Uit elemente van die laasgenoemde stam het die Bubi-mense voortgespruit, wat in verskillende tydvakke van Kameroen af na Río Muni en Bioko migreer het. Die Annobón-bevolking, met sy oorsprong in [[Angola]], is deur die [[Portugal|Portugese]] via die Sao Tomé-eiland ingebring. === Eerste Europese kontak (1472) === [[Lêer:Corisco-Saliendo de misa-1910.jpg|duimnael|Corisco in 1910]] [[Lêer:Teodoro Obiang Nguema Mbasogo with Obamas 2014.jpg|duimnael|Obiang en die Amerikaanse president [[Barack Obama]] en hul eggenotes in 2014]] [[Lêer:Bubi children.jpg|duimnael|Kinders van Bubi-afstammeling in Ekwatoriaal-Guinee]] [[Lêer:Malabo a 13-oct-01.jpg|duimnael|Die hawe van Malabo]] Die Portugese seevaarder, Fernando Pó, wat op soek was na 'n seeroete na [[Indië]], was die eerste Europeër wat die Bioko-eieland in 1472 ontdek het. Hy het dit Formosa ("Pragtig") gedoop, maar dit is gou herdoop na die naam van die ontdekker. Die eilande van Fernando Pó en Annobón is in 1474 deur Portugal gekoloniseer. Koningin Maria I van Portugal en Koning Karel III van [[Spanje]] onderteken in 1778 die Verdrag van El Padro waarvolgens Bioko, en die aangrensende eilandjies, asook die handelsregte van die gebied tussen [[Nigerrivier]] en die Ogouerivier aan Spanje oorgedra word. Hiermee wou Spanje toegang probeer kry oor die bron wat die slawe vir die Britse handelaars beheer het. Van 1827 tot 1843 was daar 'n basis van die [[Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland]] op Bioko om die [[slawerny]] te beheer<ref>"Fernando Po", Encyclopædia Britannica, 1911.</ref> wat, ingevolge 'n ooreenkoms in 1843 met Spanje, na [[Sierra Leone]] verskuif is. Met die restourasie van Spaanse soewereiniteit in 1844, word die gebied herdoop na die "Territorios Españoles del Golfo de Guinea." Die 1900-Verdrag van Pars het Spanje gelaat met die geringe kontinentale enklave van Rio Muni met 26&nbsp;000 vierkante kilometer grondgebied teenoor die 300&nbsp;000 vierkante kilometer oos van die Ubangirivier wat Spanje aanvanklik op aanspraak gemaak het.<ref name="Clarence-Smith">Clarence-Smith, William Gervase (1986) [http://es.scribd.com/doc/63545279/The-Cambridge-History-of-Africa-Volume-7-From-1905-to-1940-0521225051-1986 "Spanish Equatorial Guinea, 1898–1940"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140220142411/http://es.scribd.com/doc/63545279/The-Cambridge-History-of-Africa-Volume-7-From-1905-to-1940-0521225051-1986 |date=20 Februarie 2014 }}, in ''The Cambridge History of Africa: From 1905 to 1940'' Ed. J. D. Fage, A. D. Roberts, & Roland Anthony Oliver.</ref> Die grootste struikelblok vir ekonomiese ontwikkeling was 'n chroniese tekort aan arbeid. Verdryf na die binneland van die eiland en uitgeroei deur alkoholisme, veneriese siektes, pokke en slaapsiekte het die inheemse Bubi-bevolking geweier om op die plantasies te werk. Hulle het verkies om op hul eie kakao-plase te werk en dit het hul aansienlike onafhanklikheid gebied.<ref name="Clarence-Smith">Clarence-Smith, William Gervase (1986) [http://es.scribd.com/doc/63545279/The-Cambridge-History-of-Africa-Volume-7-From-1905-to-1940-0521225051-1986 "Spanish Equatorial Guinea, 1898–1940"], in ''The Cambridge History of Africa: From 1905 to 1940'' Ed. J. D. Fage, A. D. Roberts, & Roland Anthony Oliver.</ref> === Onafhanklikheid (1968) === Op 12 November 1968 kry die streek onafhanklikheid en word die Republiek Ekwatoriaal-Guinee met [[Francisco Macías Nguema]] as die eerste president.<ref>Campos, Alicia (2003).</ref> In Julie 1970 verklaar Macias Nguema 'n eenpartystaat en stel homself in 1972 aan as lewenslange president van die land. Hy verbreek bande met Spanje en die Weste. Ondanks sy verwerping van [[Marxisme]], wat hy as "neo-kolonialisme" beskou het, het Ekwatoriaal-Guinee tog baie goeie bande met sosialistiese lande soos die [[Volksrepubliek China|Volksrepubliek van China]], [[Kuba]] en die [[Sowjetunie]] gehandhaaf. Hy het 'n voorkeur handelsooreenkoms en 'n skeepsverdag met die Sowjetunie gesluit. Die Sowjetunie het ook lenings aan die land toegestaan.<ref name="aworawo103">Aworawo, David.</ref> Gedurende die middel 1970's word die Macias-regime van massamoorde beskuldig. Die Wêreldraad van Kerke bevestig dat groot getalle van mense sedert 1968 in 'n "vlaag van terreur" vermoor is en dat dit voortduur. Daar is ook deur die WRK aangevoer dat 'n kwart van die bevolking landuit gevlug het. Tronke was oorvol en die land het inderdaad 'n konsentrasiekamp geword. Op Kersdag 1975 stel Macia Nguema 150 beweerde samesweerders tereg.<ref>[http://www.hartford-hwp.com/archives/35/238.html "Oil Gives African Nation a Chance for Change"].</ref> Uit 'n geraamde bevolking van 300&nbsp;000 mense, is 'n totaal van 80&nbsp;000 vermoor.<ref>Sengupta, Kim (11 Mei 2007).</ref><ref>[http://www.dailymail.co.uk/pages/live/articles/news/news.html?in_article_id=455635&in_page_id=1770 "True hell on earth: Simon Mann faces imprisonment in the cruellest jail on the planet"].</ref> Afgesien van die beweerde volksmoord van die etniese minderheidsgroep, die Bubi-bevolking, het hy ook opdrag gegee vir die moord op duisende van sy vermeende teenstanders. Hy het ook kerke gesluit en toegekyk hoe sy land se ekonomie in duie stort soos geskoolde werkers en buitelanders die land uit is.<ref>Daniels, Anthony (29 Augustus 2004).</ref> Teodoro Obiang het Macías Nguema se bewind op 3 Augustus 1979 in 'n bloedige staatsgreep omver gewerp. Macia Nguema is verhoor en kort daarna tereggestel.<ref>"[http://www.forbes.com/sites/mfonobongnsehe/2012/02/09/the-five-worst-leaders-in-africa/ The Five Worst Leaders In Africa]".</ref> In 1995 ontdek Mobil, 'n Amerikaanse oliemaatskappy, [[ruolie]] in Ekwatoriaal-Guinee en sedertdien het die land ongekende ekonomiese opbloei gehad. Die land se olierykdomme word egter nie met die land se mense gedeel nie en volgens die VN se [[Menslike ontwikkelingsindeks]] sterf 20% van die land se kinders voor hulle vyf jaar oud is en meer as 50% van die bevolking het nie toegang tot skoon drinkwater nie.<ref>BBC (14 November 2014) [http://www.bbc.com/news/world-africa-13317174 Equatorial Guinea profile].</ref>[[Teodoro Obiang Nguema Mbasogo]] word wyd daarvan verdink dat hy die olierykdomme misbruik om homself,<ref name="global">[http://www.globalwitness.org/library/dc-meeting-set-president-obiang-corruption-details-emerge "DC Meeting Set with President Obiang as Corruption Details Emerge"].</ref> en sy venotte te verryk. Forbes het in 2006 geraam dat sy persoonlike rykdom op $600-miljoen staan.<ref>Forbes (5 Maart 2006) [http://www.forbes.com/2006/05/03/cz_forbes_0522_royals_slide_8.html?partner=msnbc Teodoro Obiang Nguema Mbasogo, President/Equatorial Guinea]</ref> === Tale === Vir jare was die land se amptelike tale Spaans (die plaaslike weergawe is Ekwatoguinese Spaans) en Frans.<ref name="CIA">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ek.html Equatorial Guinea] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200831000148/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ek.html |date=31 Augustus 2020 }}.</ref> Portugees is ook later in 2010 as amptelike taal aanvaar.<ref name="CPLP">[http://www.cplp.org/id-258.aspx "Guiné Equatorial"]</ref><ref name="sol">[http://www.sol.pt/noticia/99354 "Formação de professores e programas televisivos introduzem português na Guiné-Equatorial" &#x5B;Teacher formation and television programs introduce Portuguese in Equatorial Guinea&#x5D;]</ref> Spaans is sedert 1844 die ampstaal en is steeds die taal van onderrig en administrasie. Sowat 67,6% van die bevolking kan Spaans praat, veral diegene wat in die hoofstad Malabo bly.<ref name="obi">[https://web.archive.org/web/20080216191116/http://actualidad.terra.es/internacional/articulo/obiang_comunidad_naciones_1710388.htm Obiang convierte al portugués en tercer idioma oficial para entrar en la Comunidad lusófona de Naciones], ''Terra''. 13 Julie 2007</ref> === Gelowe === Die vernaamste geloof in Ekwatoriaal-Guinee is Christenskap, wat deur sowat 93% van die bevolking nagevolg word. Daar is 87% [[Rooms-Katolieke Kerk|Rooms-Katolieke]], terwyl 'n minderheid van die mense (5%) Protestant is. 'n Totaal van 2% is [[Moslem]]s - hoofsaaklik Soenni. Die oorbywende persentasie is Animiste, [[Baha’i]] en ander gelowe.<ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90095.htm "Equatorial Guinea.]</ref> == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie-inlyn|Equatorial Guinea}} * {{en}} {{Wikivoyage|Equatorial_Guinea|Ekwatoriaal-Guinee}} {{Lande van Afrika}} {{Normdata}} [[Kategorie:Ekwatoriaal-Guinee| ]] [[Kategorie:Voormalige Portugese kolonies]] [[Kategorie:Voormalige Spaanse kolonies]] m3wnarjgjkywm64f0lw27zb1wykqjbs 0 6349 2516365 2470796 2022-07-31T12:06:51Z Sobaka 328 /* Geboortes */ byvoeging wikitext text/x-wiki {{DesemberKalender}} '''20 Desember''' is die 354ste dag van die jaar in die [[Gregoriaanse kalender]] (355ste in [[skrikkeljaar|skrikkeljare]]). Daar volg nog 11 dae in die res van die jaar. == Gebeure == * [[1046]] – Die begin van die sinode van Sutri waartydens [[Pous Silvester III]] en [[Pous Gregorius VI]] afgeset word. * [[1254]] – [[Pous Alexander IV]] word gekroon. * [[1334]] – [[Pous Benedictus XII]] volg [[Pous Johannes XXII]] op. * [[1448]] – [[Pous Nicolaas V]] stel ses nuwe kardinale aan waaronder sy halfbroer Filippo Calandrini. * [[1483]] – Johann Snell druk die eerste boek in [[Swede]], die ''Dialogus creaturarum'' ('n versameling van fabels). * [[1518]] – [[Gian Pietro Carafa]] (later [[Pous Paulus IV]]) word aartsbiskop van Brindisi. * [[1527]] – [[Pous Clemens VII]] stel Francesco Comaro senior, 'n patrisiër uit [[Venesië]], aan as kardinaal. * [[1538]] – [[Pous Paulus III]] stel nog 6 nuwe kardinale aan. * [[1555]] – Pous Paulus IV stel nog 7 nuwe kardinale aan. * [[1589]] – [[Pous Sixtus V]] stel vier nuwe kardinale aan waaronder Charles III de Lorraine-Vaudémont, verkose biskop van Metz. * [[1712]] – Slag van Gadebusch tydens die Groot Noorse Oorlog. * [[1724]] – [[Pous Benedictus XIII]] stel Prospero Marefoschi, titulêr aartsbiskop van Cesarea en Agostino Pipia, O.P.,verkose biskop van Osimo aan as kardinale. * [[1737]] – [[Pous Clemens XII]] stel sewe nuwe kardinale aan, waaronder [[Carlo Rezzonico]] (later [[Pous Clemens XIII]]). * [[1759]] – Pous Clemens XIII publiseer "Appentente Sacro" – Oor die geestelike voordele van vas. * [[1803]] – Die aankoop van [[Louisiana]] voltooi. *[[1808]] – Begin van die tweede beleg van [[Zaragoza]] tydens die Spaanse Onafhanklikheidsoorlog. *[[1812]] – Die [[Broers Grimm|Grimm broers]] publiseer die eerste uitgawe van hulle "''Kinder- und Hausmärchen"''. * [[1824]] – [[Pous Leo XII]] stel Pedro de Inguanzo y Rivero, aartsbiskop van Toledo en Ludovico Micara, O.F.M.Cap. aan as kardinale. * [[1838]] – Vier dae na die [[slag van Bloedrivier]] bereik die [[Voortrekkers]] [[uMgungundlovu]] wat deur [[Dingaan]] verlaat en aan die brand gesteek is. * [[1860]] – [[Suid-Carolina]] skei van die [[Verenigde State van Amerika]] af, wat lei tot die [[Amerikaanse Burgeroorlog]]. * [[1879]] – [[Achille Ratti]] (later [[Pous Pius XI]]) word priester. * [[1880]] – [[Eerste Vryheidsoorlog]]: Die [[Slag van Bronkhorstspruit]] vind plaas. * [[1901]] – In [[Stockholm]] word die eerste Nobelprys toegeken. * [[1914]] – [[Jopie Fourie]], kommandoleier van die rebellie tydens die [[Maritz-rebellie]], word per vuurpeloton [[doodstraf|tereggestel]] nadat hy aan hoogverraad skuldig bevind is. * [[1917]] – Die [[Tsjeka]], die Russiese geheimediens word gestig. * [[1952]] – Die tweede [[Selakant]] word by Anjouan in die [[Comore-eilande]] gevang. * [[1957]] – Die [[Boeing 707]] onderneem sy nooiensvlug. * [[1976]] – Die Marais-komitee maak 14 beginsels bekend wat die grondslag van 'n nuwe opposisie-party in Suid-Afrika moet wees. * [[1990]] – Na die hervereniging van Duitsland sit die Duitse parlement ("Bundestag") vir die eerste keer na die [[Tweede Wêreldoorlog]] weer in [[Berlyn]]. * [[1995]] – [[NAVO]] begin vredebewaring in [[Bosnië en Herzegowina]]. * [[1999]] – Die voormalige [[Portugal|Portugese]] kolonie [[Macau]] word weer deel van die [[Volksrepubliek China]]. == Geboortes == *[[1519]] – [[Johann Schneidewein]], Duitse regsgeleerde († [[1568]]). *[[1537]] – [[Johann III]], Sweedse koning († [[1592]]). *[[1539]] – [[Paul Melissus]], Duitse skrywer, vertaler en komponis († [[1602]]). *[[1576]] – [[Johannes Sarkander]], Tsjeggiese priester en heilige († [[1620]]). *[[1589]] – [[Antonius Aemilius]], Duitse historikus en filosoof († [[1660]]). *[[1600]] – [[Nicolas Sanson]], Franse kartograaf († [[1667]]). *[[1626]] – [[Veit Ludwig von Seckendorff]], Duitse geleeerde en staatsman († [[1692]]). *[[1629]] – [[Pieter de Hooch]], Nederlandse skilder (doopdatum) († [[1684]]). *[[1633]] – [[Abbasidiese Kalifaat|Abbas II]], [[Sjah]] van [[Persië]] († [[1666]]). *[[1648]] – [[Tommaso Ceva]], Italiaanse digter en wiskundige († [[1736]]). *[[1700]] – [[Charles-Augustin de Ferriol d’Argental]], Franse ambassadeur († [[1788]]). *[[1717]] – [[Charles Gravier]], comte de [[Vergennes]], Franse ambassadeur en minister van buitelandse sake († [[1787]]). *[[1722]] – [[Gebhard Werner von der Schulenburg]], Duitse hofmaarskalk († [[1788]]). *[[1724]] – [[Johann Nikolaus Seip]], Duitse teoloog († [[1789]]). *[[1729]] – [[František Xaver Pokorný]], Boheemse violis en komponis († [[1794]]). *[[1742]] – [[Johann Ernst Schulz]], Duitse Lutherse teoloog († [[1806]]). *[[1744]] – [[Johannes Lorenz Isenbiehl]], Duitse teoloog († [[1818]]). *[[1754]] – [[Joseph Schubert]], Duitse violis en komponis († [[1837]]). *[[1762]] – [[David von Andrássy]], Hongaarse soldaat († [[1813]]). *[[1784]] – [[Karl August Gottlieb Dreist]], Duitse opvoedkundige († [[1836]]). *1784 – [[Georg Wilhelm|Georg Wilhelm zu Schaumburg-Lippe]], Duitse adellike en vors van [[Schaumburg-Lippe]] († [[1860]]). *[[1803]] – [[Lambertus van den Wildenbergh]], Nederlandse skilder, tekenaar en fotograaf. *[[1825]] – [[Friedrich Grillo]], Duitse ondernemer († [[1888]]). *[[1829]] – [[Albert Rubenson]], Sweedse komponis en violis († [[1902]]) *[[1835]] – [[Robert Lucius von Ballhausen]], Duitse arts en politikus († [[1914]]). *[[1837]] – [[Anton Foerster]], Duits-Sloweense komponis († [[1926]]). *[[1841]] – [[Ferdinand Buisson]], Franse Nobelpryswenner († [[1932]]) *[[1843]] – [[Arnold Niggli]], Switserse musiek-historikus († [[1927]]). *[[1847]] – [[Sape Talma]], Nederlandse arts († [[1918]]). *[[1850]] – [[David Schwarz]], Duits-Hongaarse lugvaart-pionier († [[1897]]). *[[1851]] – [[Knut Wicksell]], Sweedse ekonoom († [[1926]]). *[[1854]] – [[Hermann Lenhartz]], Duitse arts († [[1910]]). *[[1856]] – [[Ferdinand Avenarius]], Duitse digter († [[1923]]). *[[1857]] – [[Otto Crusius]], Duitse letterkundige († [[1918]]). *[[1858]] – [[Jan Toorop]], Nederlandse skilder († [[1928]]). *[[1859]] – [[Antoon Derkinderen]], Nederlandse skilder en ontwerper ( [[1925]]). *[[1861]] – [[Ludwig Sauer]], Duitse orrelis († [[1940]]). *[[1865]] – [[Heinrich Friedrich Wilhelm Arning]], Duitse arts en koloniaal-politikus († [[1943]]). *[[1866]] – [[Pieter Gerhardus Jacobus Meiring|Ds. P.G.J. Meiring]], leraar van die [[Nederduitse Gereformeerde Kerk]] en redakteur van die Kerk se weekblad, die ''[[Kerkbode]]'' († [[1938]]). *[[1867]] – [[Fini Valdemar Henriques]], Deense violis en komponis († [[1940]]). *[[1868]] – [[Arturo Alessandri Palma]], Chileense politikus en staatspresident († [[1950]]). *[[1871]] – [[Andreas Blunck]], Duitse regsgeleerde en politikus († [[1933]]). *[[1874]] – [[Mary Ann Bevan]], Britse byvertoning akteur en verpleegster († [[1933]]). *[[1875]] – [[Francesco Cantelli]], Italiaanse wiskundige († [[1966]]). *[[1876]] – [[Martha Müller-Grählert]], Duitse skrywer († [[1939]]). *1876 – [[Robert de Kerchove d'Exaerde]], Belgiese politikus ( [[1954]]). *[[1881]] – [[Heinrich Drake]], Duitse politikus († [[1970]]). *[[1882]] – [[Max Sailer]], Duitse renjaer († [[1964]]). *[[1883]] – [[Otakar Hřímalý]], Tsjeggiese komponis († [[1945]]). *[[1884]] – [[Max Blokzijl]], Nederlandse sanger en journalis ( [[1946]]) *[[1886]] – [[Celestino Piaggio]], Argentynse pianis, komponis en dirigent († [[1931]]). *[[1889]] – [[Otto Koehler]], Duitse soöloog en etnoloog († [[1974]]). *1889 – [[Božidar Širola]], Kroatiese komponis († [[1956]]). *[[1890]] – [[Jaroslav Heyrovský]], Tsjeggiese chemikus en [[Nobelprys vir Chemie|Nobelprys]]-wenner († [[1967]]). *[[1893]] – [[Charlotte Bühler]], Duitse sielkundige († [[1974]]). *1893 – [[Wilhelm Hollbach]], Duitse joernalis en burgemeester van [[Frankfurt am Main]] († [[1962]]). *[[1899]] – [[Katharina Christine Augenstein]], Duitse fotograaf († [[1981]]). *1899 – [[Hermann Claasen]], Duitse fotograaf († [[1987]]). *1899 – [[Finn Ronne]], Noorweegse Antarktika-navorser en skrywer († [[1980]]). *[[1901]] – [[Robert Jemison Van de Graaff]], Amerikaanse fisikus († [[1967]]). *[[1908]] – [[Klaus Katterbach]], Duitse fisikus († [[1971]]). *[[1909]] – [[Vagn Holmboe]], Deense komponis († [[1996]]). *[[1910]] – [[Hillevi Svedberg]], Sweedse argitek († [[1990]]). *[[1912]] – [[Walter Henn]], Duitse argitek, siviele ingenieur en dosent († [[2006]]). *1912 – [[Avelino Muñoz]], Panamese pianis, orrelis, dirigent en komponis († [[1962]]).. *[[1913]] – [[Giorgio Ansoldi]], Italiaanse rolprentvervaardiger († [[1999]]). *[[1915]] – [[Aziz Nesin]], Turkse opvoedkundige en skrywer († [[1995]]). *[[1917]] – [[David Bohm]], Amerikaanse fisikus († [[1992]]). *[[1920]] – [[Väinö Linna]], Finse skrywer ( [[1993]]). *[[1921]] – [[Willi Walter Horst Ankermann]], Duitse farmakoloog en beeldhouer († [[2005]]). *1921 – [[Gomi Kōsuke]], Japannese skrywer († [[1980]]). *1921 – [[Jaap Kamphuis]], Nederlandse predikant en teoloog ( [[2011]]) *[[1922]] – [[Walter Eichenberg]], Duitse komponis († [[2018]]). *[[1923]] – [[Ignace Raad]], Libanese aartsbiskop († [[1999]]). *1923 – [[Marlene Reidel]], Duitse skilder en kinderboek-skrywer († [[2014]]). *[[1924]] – [[Werner Arens]], Duitse teoloog († [[2010]]). *1924 – [[Walter Davy]], Oostenrykse regisseur († [[2003]]). *[[1925]] – [[Mahathir bin Mohamad]], Maleisiese arts en premier. *1925 – [[Alfred Angerer]], Duitse argitek († [[2010]]). *[[1926]] – [[Otto Graf Lambsdorff]], Duitse politikus († [[2009]]). *[[1927]] – [[Kim Young-sam]], [[Suid-Korea]]anse politikus en sewende president van dié land († [[2015]]). *[[1930]] – [[Volker Klotz]], Duitse literatuurwetenskaplike en dramaturg. *1930 – [[Valentina Kameníková]], Oekraïnse pianis en opvoedkundige († [[1989]]). *1930 – [[Sune Jonsson]], Sweedse fotograaf en skrywer ( [[2009]]) *[[1934]] – [[Julius Riyadi Darmaatmadja]], Indonesiese aartsbiskop en kardinaal. *[[1935]] – [[Christopher Shaman Abba]], Nigeriese biskop († [[2010]]). *[[1937]] – [[Hermann Stehr]], Duitse beeldhouer en skilder († [[1993]]). *1937 – [[Ekkehard Wachmann]], Duitse entomoloog. *[[1938]] – [[Jacob de Villiers]], Suid-Afrikaanse boer, politikus en kabinetsminister. *[[1939]] – [[Szabolcs Esztényi]], Poolse pianis en komponis. *[[1940]] – [[Klaus Kada]], Oostenrykse argitek en professor. *[[1942]] – [[Paul Dräger]], Duitse historikus. *1942 – [[Jean-Claude Trichet]], Franse president van die Europese Reserwebank. *[[1947]] – [[Franz Sales Sklenitzka]], Oostenrykse skrywer. *[[1948]] – [[Ronald M. Hahn]], Duitse skrywer en vertaler. *[[1948]] – Dame [[Mitsuko Uchida]], klassieke pianis en dirigent. *[[1951]] – [[Wau Holland]], Duitse joernalis, kraker en stigter van die "''Chaos Computer Club"'' († [[2001]]). *[[1954]] – [[Jay Naidoo]], Suid-Afrikaanse aktivis, politikus en kabinetsminister. *[[1955]] – [[Hideki Noda]], Japannese dramaturg. *[[1956]] – [[Mohamed Ould Abdel Aziz]], Mauritaanse generaal. *[[1959]] – [[Kazimierz Marcinkiewicz]], Poolse politikus en president. *[[1962]] – [[Manon Uphoff]], Nederlandse skrywer. *[[1963]] – [[Elena van Spanje]], Spaanse prinses en hertogin van Lugo. *[[1964]] – [[Gabriela Ortiz]], Meksikaanse komponis. *1964 – [[Morten Løkkegaard]], Deense politikus. *[[1966]] – [[Paul Ritter (akteur)|Paul Ritter]], Britse akteur († 2021). *[[1969]] – [[Alain de Botton]], Switserse filosoof. *[[1983]] – [[Lucy Pinder]], Engelse fotomodel en aktrise. == Sterftes == *[[69]] – [[Vitellius]], Romeinse keiser (* [[15]]). *[[217]] – [[Pous Zefirinus]], biskop van Rome en die vyftiende [[pous]] van die [[Rooms-Katolieke Kerk]] (* onbekend). *[[639]] – [[Chintila]], koning van die Wesgote. *[[910]] – [[Alfons III|Alfons III van Asturie]], koning van [[Asturië]], Galicië en León. *[[1125]] – [[Rudgar von Veltheim]], Duitse aartsbiskop van [[Maagdeburg|Magdeburg.]] *[[1170]] – [[Abu l-Muzaffar Yusuf ibn Muhammad al-Muqtafi l-Mustandschid bi-'llah]], kalief van die [[Abbasidiese Kalifaat|Abbaside]]. *[[1200]] – [[Adélaïde de Toulouse]], Franse gravin van Béziers en [[Carcassonne]]. *[[1295]] – [[Margarete van die Provence]], Franse koningin. *[[1306]] – [[Friedrich I von Lichtenberg]], Duitse biskop van [[Straatsburg]]. *[[1355]] – [[Stefan Uroš IV Dušan]], koning van [[Serwië]]. *[[1421]] – [[Johannes II von Schlamstorf]], aartsbiskop van [[Bremen]]. *[[1539]] – [[Johannes Lupi]], Nederlandse polyfonis uit die Renaissance. *[[1552]] – [[Katharina von Bora]], Duitse adellike en eggenote van [[Martin Luther]] (* [[1499]]). *[[1570]] – [[Sebastian Fröschel]], Duitse lutherse teoloog. *[[1597]] – [[Wolfgang von Ysenburg-Ronneburg]], Duitse regent van Langen. *[[1632]] – [[Melchior Borchgrevinck]], Deense komponis. *[[1642]] – [[Christian Carpzov]], Duitse regswetenskaplike. *[[1644]] – [[Albrecht von Sachsen-Eisenach]], Duitse adellike en hertog van Sakse-Eisenach. *[[1679]] – [[Johan Maurits|Johan Maurits van Nassau]], Nederlandse veldmaarskalk, vors van Nassau-Siegen en goewerneur van [[Nederlands-Brasilië]] (* [[1604]]). *[[1716]] – [[Anton Günther II]], Duitse vors van Schwarzburg, graaf von Hohnstein, heer von Sondershausen, Arnstadt en Leutenberg. *1716 – [[Susanna Maria von Sandrart]], Duitse tekenaar en etser in Nürnberg. * [[1722]] – [[Keiser Kangzi]] van China (* [[1654]]). *[[1727]] – [[Johann Andreas Danz]], Duitse lutherse teoloog. *[[1748]] – [[Simon Paul Hilscher]], Duitse arts. *[[1765]] – [[Lodewijk Ferdinand van Frankryk]], Dauphin van Frankrijk, seun van koning Lodewijk XV. *[[1779]] – [[Johann Philipp Burckhard Asbrand]], Duitse teoloog. *[[1802]] – [[Carl Gottlob Beck]], Duitse uitgewer en stigter van die uitgewery "''C. H. Beck".'' *[[1820]] – [[Paul Struck]], Duitse komponis. *[[1838]] – [[Kaspar Maria von Sternberg]], Duits-Boheemse teoloog, politikus, mineraloog, botanikus, skrywer en stigter van die Nasionale Museum in [[Praag]]. *[[1849]] – [[Dionisio Aguado]], Spaanse komponis. *[[1864]] – [[Josef Proksch]], Duits-Tsjeggiese pianis, komponis en skrywer. *1864 – [[Schelto van Heemstra]], Nederlandse politikus. *[[1866]] – [[Theodor Friedrich Wilhelm Märklin]], Duitse ondernemer en stigter van die speelgoed-fabriek "''Märklin".'' *[[1882]] – [[Friedrich Ludwig Wilhelm Herbst]], Duitse opvoedkundige, leksikograaf en historikus. *[[1884]] - [[José Lorenzo Buenaventura Güell y Renté]], Kubaanse politikus en skrywer. *1884 – [[John Chisum]], Amerikaanse beesboer, bou-ondernemer en pionier. *[[1885]] – [[Karl Huber]], Duits-Roemeense komponis, violis, dirigent en musiek-opvoedkundige. *[[1887]] – [[František Hegenbarth]], Tsjeggiese tjellis en musiek-opvoedkundige. *[[1892]] – [[Eduarda Damasia Mansilla Ortíz de Rozas de García]], Argentynse skrywer, joernalis en komponis. *[[1896]] – [[Johann Anton Wilhelm von Carstenn]], Duitse ondernemer en stadsbeplanner. *[[1903]] – [[Kornél Ábrányi]], Hongaarse pianis, skrywer, komponis en musiek-teoretikus. *[[1909]] – [[Benjamin Ipavec]], Sloweense komponis. *[[1910]] – [[Angelo Neumann]], Duitse sanger (Bariton), Teater-intendant en skrywer. *[[1914]] – [[Jopie Fourie]], [[Boer|Boerekryger]] in die [[Tweede Vryheidsoorlog]]. *[[1916]] – [[William Wallace Gilchrist]], Amerikaanse komponis. *[[1922]] – [[Hermann Struckmann]], Duitse regsgeleerde. *[[1926]] – [[Giuseppe Magrini]], Italiaanse tjellis, opvoedkundige en komponis. *[[1927]] – [[Michael Georg Conrad]], Duitse skrywer. *[[1930]] – [[Ernst Amme]], Duitse ingenieur en ondernemer. *[[1931]] – [[Gustaf Kossinna]], Duitse argeoloog. *[[1934]] – [[Nikolai Jakowlewitsch Marr]], Georgiese taalwetenskaplike en oriëntalis. *1934 – [[Julius Melzer]], Brasiliaanse entomoloog. *[[1936]] – [[Hans Stumme]], Duitse oriëntalis en taalkundige. *[[1937]] – [[Erich Ludendorff]], Duitse generaal en politikus. *[[1940]] - [[Manie Maritz]], [[Boere|boeregeneraal]] en leier in die [[Maritz-rebellie|Rebellie]] van [[1914]]. *[[1941]] – [[Aleksandr Vvedenski]], Russiese skrywer en digter. *[[1942]] – [[Jean Gilbert]], Duitse komponis en dirigent. *[[1944]] – [[Caesar von Hofacker]], Duitse offisier en weerstandsvegter van 20 Julie 1944. *[[1944]] – [[Abbasidiese Kalifaat|Abbas II]], Turkse vise-koning van [[Egipte]]. *[[1947]] – [[Benigno Aquino senior]], Filipynse politikus. *[[1949]] – [[Wilhelm Weigand]], Duitse digter en skrywer. *[[1950]] – [[Enrico Mizzi]], Maltese premier. *[[1951]] – [[Franz Rudolf Bornewasser]], Duitse biskop van [[Trier]] en aartsbiskop. *[[1952]] – [[Heinrich Lilienfein]], Duitse skrywer en algemene sekretaris van die Duitse Schiller-stigting. *[[1954]] – [[Emilis Melngailis]], Lettiese komponis. *[[1957]] – [[Emil Pirchan]], Oostenrykse skilder, argitek en skrywer. *[[1960]] – [[Wilhelm Kosch]], Oostenrykse literatuur-historikus en leksikograaf. *[[1961]] – [[Rafael J. Tello]], Meksikaanse komponis. *1961 – [[Luis Abraham Delgadillo]], Nicaraguaanse komponis. *[[1962]] – [[Emil Artin]], Oostenrykse wiskundige. *[[1963]] – [[Paul Constantinescu]], Roemeense komponis. *[[1965]] – [[Egon Freiherr von Eickstedt]], Duitse volkekundige. *[[1966]] – [[Mert Plunkett]], Kanadese impresario en komponis. *[[1967]] – [[Benno Adolph]], Duitse arts. *[[1968]] – [[Max Brod]], Oostenrykse skrywer, vertaler en komponis. *1968 – [[John Steinbeck]], Amerikaanse skrywer en Nobelpryswenner (* [[1962]]). *[[1971]] – [[Amerigo Bartoli]], Italiaanse skilder en spotprent-tekenaar. *[[1972]] – [[Günter Eich]], Duitse digter. *[[1974]] – [[Kaname Akamatsu]], Japanese ekonoom. *[[1976]] – [[Walter Fitzgerald]] 'n Engelse akteur (* [[1896]]). *[[1979]] – [[José Loreto Arismendi]], Venezuelaanse prokureur en politikus. *[[1982]] – [[Arthur Rubinstein]], Poolse pianis. *1982 – [[Rudolf Werner Ackermann]], Duitse skilder. *[[1983]] – [[Bill Brandt]], Duitse fotograaf en foto-joernalis. * [[1985]] – [[Olaf Andresen]], Duitsgebore Afrikaanse liedjieskrywer (* [[1902]]). *[[1986]] – [[Alicia Urreta]], Meksikaanse pianis en komponis (* [[1930]]). *1986 – [[Eduard Aslanowitsch Abramjan]], Armeense pianis. *[[1989]] – [[Kurt Böhme]], Duitse operasanger (* [[1908]]). *[[1994]] – [[Daniel Israel Arnon]], Amerikaanse bioloog, bio-chemikus en plant-fisioloog (* [[1910]]). *[[1996]] – [[Carl Sagan]], Amerikaanse sterrekundige, astrofisikus, kosmoloog en skrywer (* [[1934]]). *[[1998]] – [[Alan Lloyd Hodgkin]], Britse bio-fisikus en Nobelpryswenner (* [[1914]]). *[[1999]] – [[Manuel Rueda]], Dominikaanse skrywer en pianis (* [[1921]]). *1999 – [[Erich Arp]], Duitse politikus (* [[1909]]). *1999 – [[Giorgio Ansoldi]], Italiaanse filmmaker (* [[1913]]). *[[2001]] – [[Léopold Sédar Senghor]], Senegalese digter en staatspresident (* [[1906]]). *[[2006]] – [[Harald Berger]], Oostenrykse bergklimmer (* [[1972]]). *[[2008]] – [[Jo Crepain]], Belgiese argitek. *2008 – [[Hugo Mann]], Duitse ondernemer. *2008 – [[Albin Planinc]], Sloweense skaak-meester * [[2009]] – [[Brittany Murphy]], Amerikaanse aktrise (* [[1977]]). *2009 – [[Hossein Ali Montazeri]], Iranse Ajatollah (* [[1922]]). *2009 – [[Marcel Cremer]], Belgiese teater-regisseur (* [[1955]]). *[[2010]] – [[Josef Adolf Schmoll]] (ook "[[Eisenwerth]]" genoem), Duitse kunshistorikus (*[[1915]]). *2010 – [[Fritz Rittner]], Duitse regswetenskaplike (* [[1921]]). *[[2011]] – [[Hana Androníková]], Tsjeggiese skrywer (* [[1967]]). * [[2013]] – [[Merwede van der Merwe]], TV-persoonlikheid en kampvegter vir Afrikaanse musiek (* [[1947]]). *2014 – [[Per-Ingvar Brånemark]], Sweedse ortopediese snydokter en professor. == Vakansies, vierings, en waarnemingsdae == * {{commonskat|20 December}} [[Kategorie:Desember]] dd8x34fefun6i5lrgqkukvzn9k2o6yk 10 6420 2516614 2464233 2022-08-01T06:46:59Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki <noinclude> ==Gebruik== Gebruik altyd <nowiki>{{subst:welkom}}</nowiki> om die sjabloon te plaas. <!-- Hoekom? Gaan die BASEPAGENAME en PAGENAME ens. nie werk nie? --></noinclude> {| class="toccolours" width="100%" style="font-size:100%; margin-bottom:0.5em;" | {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="6" style="font-size:95%; line-height:125%; background-color:#faf6ed; border:1px solid #faecc8;" |- | colspan="4" style="background-color:#faecc8;" |<big>'''{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Hallo,&nbsp;gebruiker vanaf [[IP-adres]] {{BASEPAGENAME}} | Hallo&nbsp;{{PAGENAME}}}},''' [[Wikipedia:Welkom nuwelinge|hartelik welkom]] op die Afrikaanse Wikipedia!</big> [[Lêer:Flag of the United Kingdom (2-3).svg|20px]] '''[[Sjabloon:Welkom/en|''Message in English'']]''' [[Lêer:Flag of the Netherlands.svg|20px]] '''[[Sjabloon:Welkom/nl|''Bericht in het Nederlands'']]''' |- | colspan="4" | Dankie vir jou belangstelling in [[Wikipedia]]. Ons werk hier aan die ideaal van ’n gratis en vrylik beskikbare, vrylik bewerkbare, neutrale en volledige ensiklopedie. |- | colspan="4" | Die [[Afrikaanse Wikipedia]] bestaan al sedert Desember 2001 en bevat reeds ''{{NUMBEROFARTICLES}}'' artikels. Vanaf die begin van die projek het die gebruikers ’n aantal riglyne en uitgangspunte vir artikelbewerking en onderlinge samewerking opgestel. Nuwelinge kan hieruit voordeel trek. Jy mag dit behulpsaam vind om van die skakels in hierdie raampie te volg en met die projek vertroud te raak voordat jy begin bydra. Indien jou vingers jeuk om te eksperimenteer, kan jy gerus ons [[Wikipedia:Sandput|Sandput]] besoek: dit is juis vir die rede daar. Uiteindelik wil ons dat al ons gebruikers [[Wikipedia:Voel vry en gaan jou gang|vry voel om hulle gang te gaan]], maar dit doen natuurlik geen kwaad om ’n bietjie houvas te kry voor 'n mens in die diep kant in spring nie! Besoek gerus ook ons [[Wikipedia:Geselshoekie|Geselshoekie]], ons gebruikers staan gereed om hand by te sit, of bloot net hand te skud. |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Books-aj.svg aj ashton 01.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Verifieerbaarheid}} | [[Wikipedia:Verifieerbaarheid|'''Verifieerbaarheid''']]<br />Die eerste van Wikipedia se drie kernbeleide | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Konversation.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Geselshoekie}} | [[Wikipedia:Geselshoekie|'''Geselshoekie''']]<br />Die gewilde bymekaarkomplek |- | width="8%" align="right" | {{Klik|Afbeelding=OrgChem Nomen pictograph.png|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Geen oorspronklike navorsing}} | width="38%" | [[Wikipedia:Geen oorspronklike navorsing|'''Geen oorspronklike navorsing''']]<br />Die tweede van Wikipedia se drie kernbeleide | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Bucket in the sand.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Sandput}} | width="38%" | [[Wikipedia:Sandput|'''Sandput''']]<br />Eksperimenteer na hartelus |- | align="right" |{{Klik|Afbeelding=Unbalanced scales.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Neutrale standpunt}} | [[Wikipedia:Neutrale standpunt| '''Neutrale standpunt''']]<br />Die derde van Wikipedia se drie kernbeleide | width="8%" align="right" | {{Klik|Afbeelding=Icon tools.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Redigeringsinstruksies}} | [[Wikipedia:Redigeringsinstruksies|'''Redigeringsinstruksies''']]<br />Hoe maak ek: teks wat skuinsgedruk is? ’n opskrif? tabelle? |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Nuvola apps important yellow.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Wat Wikipedia nie is nie}} | [[Wikipedia:Wat Wikipedia nie is nie|'''Wat Wikipedia nie is nie''']]<br />Daar is ook ’n paar dinge wat ons nié hier doen nie | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Icon - upload photo 2.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Beelde}} | [[Wikipedia:Beelde|'''Beelde''']]<br />As jy beelde wil oplaai |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Crystal Clear app ksmiletris.png|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Beleefdheid}} | [[Wikipedia:Beleefdheid|'''Beleefdheid''']]<br />Ken jou maniere | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Crystal Clear app kedit.svg||Grootte=30px|Link=Wikipedia:Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel}} | [[Wikipedia:Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel|'''Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel''']]<br />Soms sê die naam alles {{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{!}}- {{!}} colspan="4" style="border-top:2px solid #faecc8;" {{!}}Jou bydrae word nou geregistreer onder jou IP-adres. Daar is verskeie voordele gebonde aan die skep van ’n rekening – sluit gerus by ons aan!| }} |- | colspan="4" style="border-top:2px solid #faecc8;" | Hierdie bladsy, wat nou op jou skerm vertoon word, is trouens jou persoonlike besprekingsbladsy. Die plek waar ander Wikipediane jou in die toekoms kan kontak en jy hulle dan kan beantwoord. Elke gebruiker het so ’n bladsy. Jy kan dus ook boodskappe op ander gebruikers se besprekingsbladsye los. Sluit boodskappe en besprekings altyd af met <big><nowiki>~~~~</nowiki></big> of deur op die handtekeningknop in die wysigingsvenster te kliek: sodoende word jou boodskap onderteken met jou gebruikersnaam en die datum en tyd waarop die boodskap gestuur is. Kliek dan laastens op "Publiseer wysigings" om enige bewerkings te stoor. |} |} <noinclude> [[Kategorie:Welkomsjablone]] </noinclude> 6nlzbaoz7xer2fo0pv4f8kwmgthtdrc 0 7029 2516446 2116375 2022-07-31T15:01:29Z 2600:1011:B14F:7F4F:F2F8:C434:D1B1:546B LLapwa aqaqApQ wikitext text/x-wiki '''Natuurlike getalle''' is 'n versameling van [[Getal|getalle]] in [[wiskunde]] wat vir tel ("daar is 3 mense in die motor") en rangskikking ("die 3de stel hakies") gebruik word. Sommige bronne definieer die natuurlike getalle as die versameling van '''nie-negatiewe heelgetalle''' {{math|1=0, 1, 2, 3, …}},<ref name = ISO80000 >{{cite book|title=ISO 80000-2:2009|chapter-url=http://www.iso.org/iso/catalogue_detail?csnumber=31887|publisher=[[International Organization for Standardization]]| chapter = Standard number sets and intervals | page = 6 }}</ref><ref name="Mac Lane & Birkhoff 1999 p15">{{harvtxt|Mac Lane|Birkhoff|1999}} include zero in the natural numbers: 'Intuitively, the set {{math|ℕ {{=}} {{mset|0, 1, 2, ...}}}} of all ''natural numbers'' may be described as follows: {{math|ℕ}} contains an "initial" number 0; ...'. They follow that with their version of the Peano Postulates. (p. 15)</ref> terwyl ander bronne dit as die versameling van '''positiewe heelgetalle''' {{math|1={{num|1}}, {{num|2}}, {{num|3}}, …}} definieer.<ref>{{Citation | url = http://www.merriam-webster.com/dictionary/natural%20number | title = natural number | work = Merriam-Webster.com | publisher = [[Merriam-Webster]] | accessdate = 4 October 2014 | archive-url = https://web.archive.org/web/20191213133201/https://www.merriam-webster.com/dictionary/natural%20number | archive-date = 13 December 2019 | url-status = live }}</ref><ref>{{harvtxt|Carothers|2000}} says: "ℕ is the set of natural numbers (positive integers)" (p. 3)</ref> Selfs ander bronne verskaf beide definisies;<ref>{{MathWorld|title=Natural Number|id=NaturalNumber}}</ref><ref>{{cite book|author = Jack G. Ganssle & Michael Barr|title = Embedded Systems Dictionary|isbn = 978-1-57820-120-4|year = 2003|url = https://books.google.com/books?id=zePGx82d_fwC|pages = 138 (integer), 247 (signed integer), & 276 (unsigned integer)|quote = integer 1. n. Any whole number.|access-date = 2017-03-28|archive-url = https://web.archive.org/web/20170329150719/https://books.google.com/books?id=zePGx82d_fwC|archive-date = 2017-03-29|url-status = live}}</ref> onderskeid word dan tussen die twee definisies getref deur middel van notasie, byvoorbeeld ℕ₀ vir die nie-negatiewe heelgetalle en ℕ⁺ vir die positiewe heelgetalle. Eiqqqpenskappe van natuurlike getalle verwant aan deelbaarheid, soos die ontbinding van getalle in [[priemfaktor]]e, word deur [[getalteorie]] aangespreek. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Natural numbers}} * {{Wikt-inlyn|natuurlike getal}} {{Normdata}} [[Kategorie:Getalle]] pmfob7ocvk8fc13hq7q66dzskvxy0fy 2516451 2516446 2022-07-31T15:09:49Z Oesjaar 7467 Wysigings deur [[Special:Contributions/2600:1011:B14F:7F4F:F2F8:C434:D1B1:546B|2600:1011:B14F:7F4F:F2F8:C434:D1B1:546B]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:K175|K175]] wikitext text/x-wiki '''Natuurlike getalle''' is 'n versameling van [[Getal|getalle]] in [[wiskunde]] wat vir tel ("daar is 3 mense in die motor") en rangskikking ("die 3de stel hakies") gebruik word. Sommige bronne definieer die natuurlike getalle as die versameling van '''nie-negatiewe heelgetalle''' {{math|1=0, 1, 2, 3, …}},<ref name = ISO80000 >{{cite book|title=ISO 80000-2:2009|chapter-url=http://www.iso.org/iso/catalogue_detail?csnumber=31887|publisher=[[International Organization for Standardization]]| chapter = Standard number sets and intervals | page = 6 }}</ref><ref name="Mac Lane & Birkhoff 1999 p15">{{harvtxt|Mac Lane|Birkhoff|1999}} include zero in the natural numbers: 'Intuitively, the set {{math|ℕ {{=}} {{mset|0, 1, 2, ...}}}} of all ''natural numbers'' may be described as follows: {{math|ℕ}} contains an "initial" number 0; ...'. They follow that with their version of the Peano Postulates. (p. 15)</ref> terwyl ander bronne dit as die versameling van '''positiewe heelgetalle''' {{math|1={{num|1}}, {{num|2}}, {{num|3}}, …}} definieer.<ref>{{Citation | url = http://www.merriam-webster.com/dictionary/natural%20number | title = natural number | work = Merriam-Webster.com | publisher = [[Merriam-Webster]] | accessdate = 4 October 2014 | archive-url = https://web.archive.org/web/20191213133201/https://www.merriam-webster.com/dictionary/natural%20number | archive-date = 13 December 2019 | url-status = live }}</ref><ref>{{harvtxt|Carothers|2000}} says: "ℕ is the set of natural numbers (positive integers)" (p. 3)</ref> Selfs ander bronne verskaf beide definisies;<ref>{{MathWorld|title=Natural Number|id=NaturalNumber}}</ref><ref>{{cite book|author = Jack G. Ganssle & Michael Barr|title = Embedded Systems Dictionary|isbn = 978-1-57820-120-4|year = 2003|url = https://books.google.com/books?id=zePGx82d_fwC|pages = 138 (integer), 247 (signed integer), & 276 (unsigned integer)|quote = integer 1. n. Any whole number.|access-date = 2017-03-28|archive-url = https://web.archive.org/web/20170329150719/https://books.google.com/books?id=zePGx82d_fwC|archive-date = 2017-03-29|url-status = live}}</ref> onderskeid word dan tussen die twee definisies getref deur middel van notasie, byvoorbeeld ℕ₀ vir die nie-negatiewe heelgetalle en ℕ⁺ vir die positiewe heelgetalle. Eienskappe van natuurlike getalle verwant aan deelbaarheid, soos die ontbinding van getalle in [[priemfaktor]]e, word deur [[getalteorie]] aangespreek. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Natural numbers}} * {{Wikt-inlyn|natuurlike getal}} {{Normdata}} [[Kategorie:Getalle]] 0rl9fxlqddjo0izrm2jbd7o2bh44irz 0 8565 2516491 2485133 2022-07-31T17:24:09Z 777sms 20344 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Es-colombia.ogg]] → [[File:Es-Colombia2.oga]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Land |noem_naam = '''República de Colombia''' |volle_naam = '''Republiek Colombia''' |algemene_naam = Colombia |beeld_vlag = Flag of Colombia.svg |beeld_wapen = Coat of arms of Colombia.svg |simbool_tipe = Wapen |beeld_kaart = Colombia (orthographic projection).svg |leuse = ''Libertad y Orden''<br /><small>''([[Spaans]] vir: "Vryheid en Orde")''</small> |volkslied = ''[[Himno Nacional de la República de Colombia|¡Oh, Gloria Inmarcesible!]]''<br /><small>''(Spaans vir: "O onvervulde glorie")''</small><br /><center>[[Lêer:United States Navy Band - ¡Oh, gloria inmarcesible!.ogg]]</center> |amptelike_tale = [[Spaans]] |hoofstad = [[Bogotá]] {{Koördinate|4|35|N|74|4|W}} |latd = 4 |latm = 35 |latNS = N |longd = 74 |longm = 4 |longEW = W |grootste_stad = [[Bogotá]] |regeringsvorm = Unitêre presidensiële<br />grondwetlike [[republiek]] |leiertitels = <br />• [[President]]<br />• [[Adjunkpresident]] |leiername = [[Iván Duque Márquez]]<br />[[Marta Lucía Ramírez]] |oppervlak_rang = 25^ste |oppervlak_grootte = |oppervlak = 1&nbsp;141&nbsp;748 |oppervlakmi² = 440&nbsp;831 |persent_water = 8,8 |bevolking_skatting = 50&nbsp;372&nbsp;424<ref>{{es}} {{cite web |url= https://www.dane.gov.co/files/censo2018/proyecciones-de-poblacion/anexos-proyecciones-pob-dptos-area-grupos-de-edad-2018-2023.xlsx |title= ¿Cuántos somos? |publisher= Nasionale Departement van Statistiek |accessdate= 4 Mei 2020 |archive-date= 27 Maart 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200327040110/https://www.dane.gov.co/files/censo2018/proyecciones-de-poblacion/anexos-proyecciones-pob-dptos-area-grupos-de-edad-2018-2023.xlsx |url-status= dead }}</ref> |bevolking_skatting_jaar = 2020 |bevolking_rang = 29^ste |bevolking_sensus = 42&nbsp;888&nbsp;592<ref>{{es}} {{cite web |url= http://www.dane.gov.co/reloj/ |title= Animated clock |publisher= Nasionale Departement van Statistiek |accessdate= 10 Augustus 2018 |archive-date= 28 Oktober 2016 |archive-url= https://web.archive.org/web/20161028083854/http://www.dane.gov.co/reloj/ |url-status= dead }}</ref> |bevolking_sensus_jaar = 2005 |bevolkingsdigtheid = 42,23 |bevolkingsdigtheidmi² = 109,4 |bevolkingsdigtheidrang = 173^ste |BBP_PPP = $827,662&nbsp;miljard<ref name=imf2>{{en}} {{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=54&pr.y=17&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=233&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |title=Colombia |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=Oktober 2019 |accessdate=4 Mei 2020}}</ref> |BBP_PPP_rang = 31^ste |BBP_PPP_jaar = 2019 |BBP_PPP_per_kapita = $16&nbsp;265<ref name="imf2" /> |BBP_PPP_per_kapita_rang = |BBP = $343,177&nbsp;miljard<ref name="imf2" /> |BBP_rang = 38^ste |BBP_jaar = 2019 |BBP_per_kapita = $6&nbsp;744<ref name="imf2" /> |BBP_per_kapita_rang = |onafhanklikheidstipe = • Verklaar<br />• Erken<br />• Laaste unifikasie<br />• Huidige grondwet |onafhanklikheidsgebeure = |onafhanklikheidsdatums = van [[Spanje]]<br />[[20 Julie]] [[1810]]<br />[[7 Augustus]] [[1819]]<br />[[1886]]<br />[[4 Julie]] [[1991]] |MOI = {{wins}} 0,761<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking |title=2019 Human Development Index Ranking |date=2019 |access-date=4 Mei 2020 |publisher=United Nations Development Programme |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510173542/http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking |archive-date=10 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> |MOI_rang = 79^ste |MOI_jaar = 2018 |MOI_kategorie = {{kleur|#090|hoog}} |Gini = 50,4<ref>{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=CO |title=Gini Index |publisher=[[Wêreldbank]] |access-date=4 Mei 2020 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190525071730/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI%3Flocations%3DCO |archive-date=25 Mei 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{es}} {{cite web|url= https://www.dane.gov.co/files/investigaciones/condiciones_vida/pobreza/bol_pobreza_17.pdf|title= socio-economic policies|publisher= dane.gov.co|accessdate= 10 Augustus 2018|archive-date= 15 November 2018|archive-url= https://web.archive.org/web/20181115142022/http://www.dane.gov.co/files/investigaciones/condiciones_vida/pobreza/bol_pobreza_17.pdf|url-status= dead}}</ref> |Gini_rang = |Gini_jaar = 2018 |Gini_kategorie = {{kleur|#e0584e|hoog}} |geldeenheid = [[Colombiaanse peso|Peso]] |geldeenheid_kode = COP |land_kode = CO |tydsone = COT |utc_afwyking = [[UTC-05:00|-5]] |tydsone_somer = nie toegepas nie |utc_afwyking_DST = [[UTC-05:00|-5]] |internet_domein = [[.co]] |skakelkode = 57 |voetskrif = }} '''Colombia''' of '''Kolombië''' ([[Spaans]]: ''Colombia'', [koˈlombja], {{Audio|Es-Colombia2.oga|luister}}), amptelik die '''Republiek Colombia''' ([[Spaans]]: ''República de Colombia'', {{Audio|Es-republica de colombia.ogg|luister}}), is 'n [[land]] wat hoofsaaklik in die noordweste van [[Suid-Amerika]] lê, maar ook oor eilande in [[Noord-Amerika]] beskik ([[transkontinentale land]]). Dit grens in die noorde aan die [[Karibiese See]], in die ooste aan [[Venezuela]], in die suidooste aan [[Brasilië]], in die suide aan [[Peru]] en [[Ecuador]], en in die weste aan [[Panama]] en die [[Stille Oseaan]].<ref name="HAT Taal-en-feitegids">HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8</ref> Colombia is die enigste Suid-Amerikaanse land wat aan beide die Karibiese See en die Stille Oseaan grens. [[Lêer:Colombia.A2004117.1535.250m.jpg|duimnael|links|[[Nasa]]-satellietbeeld van Colombia]] Colombia beslaan 'n oppervlakte van 1&nbsp;141&nbsp;748&nbsp;km² en het 'n bevolking van 50&nbsp;372&nbsp;424 in 2020 gehad. Die [[hoofstad]] en grootste stad is [[Bogotá]]. Colombia is na [[Christophorus Columbus]], wat die [[Amerikas]] in 1492 vir [[Europa]] ontdek het, genoem.<ref>{{es}} {{cite web|author=Carlos Restrepo Piedrahita|url=http://www.lablaa.org/blaavirtual/revistas/credencial/febrero1992/febrero2.htm|title=El nombre "Colombia", El único país que lleva el nombre del Descubrimiento|work=Revista Credencial|date=Februarie 1992|accessdate=29 Februarie 2008|archive-date= 5 Januarie 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080105031144/http://www.lablaa.org/blaavirtual/revistas/credencial/febrero1992/febrero2.htm|url-status=dead}}</ref> Colombia het 'n gediversifiseerde ekonomie met 'n belangrike dienste-komponent. Die ekonomiese produksie van die land word oorheers deur die binnelandse vraag, en uitgawes vir huishoudelike verbruik is die grootste komponent van die BBP. Die BBP volgens [[koopkragpariteit]] was 827,662 miljoen dollar in 2018. Die Colombiaanse menslike ontwikkelingsindeks is 0,761 en die lewensverwagting by geboorte is 77,1 jaar. Colombia is deel van die CIVETS-groep wat as die ses belangrikste ontluikende markte beskou word. Dit is 'n lid van die [[Verenigde Nasies]], [[Organisasie van Amerikaanse Lande]], [[Wêreldhandelsorganisasie]], Pasifiese Alliansie, UNASUR en ander internasionale organisasies. Dit is ook die enigste [[Latyns-Amerika]]anse land wat 'n wêreldwye vennoot van [[NAVO]] is. Dit is die land met die tweede hoogste ongelykheidsindeks in Latyns-Amerika, na Brasilië, en gelykstaande aan Panama, volgens die Wêreldbank-databasis. Colombia beskik oor groot ekonomiese groeipotensiaal indien dié land sy binnelandse konflik kan beëindig. == Geskiedenis == === Prekolombiaanse tydperk === [[Lêer:Vorkolumbische Kulturen.png|duimnael|links|Prekolombiaanse kulture]] [[Lêer:Lost City Ruins.jpg|duimnael|links|Ciudad Perdida ("Die verlore stad")]] In die prekolombiaanse tydperk is die land deur [[inheemse volke]] met verskillende vlakke van beskawing en organisasie bewoon. Die vroegste tekens van menslike bewoning dateer sowat 16&nbsp;400 jaar terug. Dit sluit oorblyfsels van gereedskap in wat naby Girardot gevind is. Die oudste menslike oorblyfsels is 12&nbsp;500 jaar oud en by Zipaquirá ontdek. Beide plekke lê in die relatief droë [[Andes]]gebied. Daar word egter gemeen dat die warm en vogtige [[Amasonerivier|Amasonegebiede]] en die [[Karibiese See|Karibiese-]] en [[Stille Oseaan]]kuste selfs vroeër reeds bewoon is hoewel die oudste vondse daar slegs 9&nbsp;000 jaar oud is. Die inheemse volke was rondom 3500 v.C. primitiewe jagters en nomadiese [[landbou]]ers, wat die see- en rivierkuste bevolk het. Met die koms van [[mielie]]s as voedselbron in die 2de eeu v.C. begin groepe hulle hier vestig. Vroeë prekolombiaanse volke in die noorde het Urabá (1000 v.C.–0) en Sinú (0–1000 n.C., veral bekend vir uitgebreide wateraanleg en dreinering van landbougrond) ingesluit. Die Tumaco, Calima (1000 v.C.–800 n.C.), Malagana (300 v.C.–300 n.C.), Cauca, San Agustín (1000 v.C.–500 n.C.), Tierradentro, Nariño, Quimbaya (0–900 n.C.) en Tolima (200 v.C.–500 n.C.) het in die suidweste geleef. Ten tyde van die Spaanse verowering was daar drie [[taalfamilie]]s in Colombia: Chibcha, Carib en Arawak. Die '''Chibcha'''-sprekende [[Indiane]] het 300 tot 400 jaar voor die huidige jaartelling vanuit [[Sentraal-Amerika]] na Colombia, [[Venezuela]] en [[Ecuador]] getrek – oorspronklik aan die Atlantiese (Karibiese) kus. Arawak-indiane het vanuit die ooste na Colombia geïmmigreer en hulle veral in die oostelike riviergebiede van die [[Río Orinoco|Orinoco]] en Amasone gevestig. Rondom 1000 n.C. trek oorlogsugtige Carib-indiane van die Brasiliaanse kusstreek en die eilande na die Colombiaanse kuste en rivierdale [[Río Magdalena]] en Río Cauca en verdryf die Chibcha na die hoërliggende Andesgebiede. Die Chibcha bereik 'n hoë graad van ekonomiese en politieke ontwikkeling. Toe die Europeërs rondom 1500 n.C. Suid-Amerika betree het, was die Chibcha die mees prominente [[etniese groep]]. Hulle was onderverdeel in die Muisca en die Tairona, en nog enkele kleiner groepe. Die grootste groep, die Muisca, het hulle woongebied op die hooglande van die huidige Cundinamarca en Boyacá gehad en was landbouers. Hulle maatskaplike organisasie het om die cacicazgo, die stamhoof, en een oorerfbare leier oor die vroulike lyn, gewentel. Die opvolger/erfgenaam van die stamhoof was die seun van sy suster. Daar het twee groot Muisca bondgenootskappe bestaan ten tye van die Spaanse verowering: Bacatá (Bogotá) en Hunza (Tunja). Aan die hoof van die Bacatá was 'n Zipa, die opperhoof. Die Hunza-opperhoof was Zaque. Die kleiner Chibcha-sprekende groep, Tairona, het die noordelike uitloop van die Sierra Nevada de Santa Marta se berggebied bevolk. Tairona het uit twee groepe, naamlik een in die Karibiese laaglande en die ander in die Andeshooglande, bestaan. Die eerste groep het van [[visvang]] en [[sout]]ontginning geleef, dus produkte wat hulle vir [[tekstiel]] van die Tairona in die hooglande verruil het. Die Tairona het in talle goed-georganiseerde stede, wat met klippaaie verbind was, geleef. === Kolonisering === [[Lêer:Muisca raft Legend of El Dorado Offerings of gold.jpg|duimnael|links|Muisca-vlot. Die figuur verwys na die El Dorado-legende se seremonie]] [[Rodrigo de Bastidas]] land in 1500 as eerste [[Spanjaarde|Spanjaard]] aan die Colombiaanse kus. In 1509 stig [[Alonso de Ojeda]] die noordwestelike kusdorp [[San Sebastian de Urabá]]. Vasco Nuñez de Balboa stig [[Santa Maria la Antigua del Darién]] vanwaar hy 'n ekspedisie na die Stille Oseaankus onderneem (1513). Met [[Santa Marta]] (1525) en [[Cartagena, Colombia|Cartagena]] (1533) word vestings langs die kus gestig vanwaar koloniale oorheersing van die binneland, aangemoedig deur die '[[El Dorado]]'-mite – 'n oorvloedige bron van [[goud]] – begin. Onder leiding van Gonzalo Jiménez de Queasada en Sebastián de Belalcázar word die huidige Colombia ontdek (1536). In 1557 word in Santafé de Bogotá die 'Real Audiencia del Nuevo Reino de Granada' opgerig. Die verowering van Nueva Granada, soos die gebied toe bekend was, na die geboortegrond van Quesada, is gekenmerk deur die plunder van die Indiaanse kultuurgoedere, die afdwing van Spaanse gebruike en [[godsdiens]], en [[slawerny]]. Die brutale Spaanse régime het 'n uitdunning van die Indiaanse bevolking tot gevolg gehad, wat lei tot die invoer van slawe uit [[Afrika]]. === Onafhanklikheid en 20ste eeuse geskiedenis === [[Lêer:Batalla de Boyaca de Martin Tovar y Tovar.jpg|duimnael|links|Die Slag van Boyacá op 7 Augustus 1819 was die beslissende stryd wat die sukses van die bevrydingsveldtog van Nieu-Granada sou verseker]] [[Lêer:Cambios territoriales de Colombia.gif|duimnael|Vorming van die huidige Colombia sedert die Visekoninkryk van Nieu-Granada se onafhanklikheid as [[Groot-Colombia]] van die [[Spaanse Ryk]]]] Tot 1810 was die land 'n [[Spanje|Spaanse]] kolonie en 'n belangrike bron van goud, maar in dié jaar verklaar Colombia sy onafhanklikheid. Spaanse troepe onder leiding van generaal Pablo Morillo herower die land egter na die [[Napoleontiese Oorloë]]. Sedert 1819 was daar al sprake van egte onafhanklikheid onder leiding van [[Simón Bolívar]] en Francisco Paula de Santander. Bolívar word die eerste president van [[Groot-Colombia]] wat toe nog uit die huidige Colombia en (dele van) Ecuador, Venezuela en Panama bestaan. In 1830 word die regering van Bolivar omvergewerp wat tot die verbrokkeling van die Republiek gelei het. Ecuador en Venezuela ontstaan as onafhanklike state, terwyl Panama nog deel van Colombia bly tot in 1903. Van die begin af was die politieke situasie onrustig onder andere omdat die politieke stelsel uit slegs twee partye bestaan het, die [[Liberalisme|liberales]] en die [[Konserwatisme|konserwatiewes]]. Hierdie tweeledigheid het ook rofweg ooreengekom met die sosiale tweeledigheid van die land: Aan die kus het die 'costeños', meestal afstammelinge van die slawe gewoon – in die sentrale hooglande die 'cachacos', die Spaanse afstammelinge. As gevolg van die haglike ekonomiese toestande, verskeie staatsgrepe en voortdurende gewelddadige konflik begin die 1&nbsp;000-daagse Oorlog in 1899 tussen die regerende konserwatiewes en die liberale troepe. Die oorlog, wat tot 1902 sou duur, het uiteindelik tussen 60&nbsp;000 en 130&nbsp;000 lewens geëis en die land verniel agterlaat. In 1903 begin 'n opstand, gesteun deur die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] wat die [[Panamakanaal]] wou bou, wat lei tot die afskeiding van Panama. In 1928 vind die bloedbad van die [[piesang]]staking plaas. Die Amerikaanse "United Fruit Company" het 'n monopolie in die piesangplantasies gehad en die werkers uitgebuit. Die staking word met geweld beëindig en het honderde slagoffers tot gevolg. Vanaf 1948 vind 'n bloedige volksopstand plaas, nadat die liberale presidentskandidaat Jorge Eliécer Gaitán vermoor is. Die volksopstand in Bogotá, waarin 2&nbsp;500 mense sterf, versprei oor die hele land. Hierdie stryd, bekend as 'La Violencia', het die lewe gekos van waarskynlik meer as 'n honderdduisend mense. Stede en dorpe word afgebrand en meer as 'n miljoen mense vlug na Venezuela. Van 1953 tot 1957 lei generaal [[Gustavo Rojas Pinilla]] 'n [[militêre diktatuur]]. In 'n poging om politieke geweld en outoritêre optrede te beëindig, kom die twee groot politieke partye, die Konserwatiewe en die Liberale, in 1958 ooreen om afwisselend die bestuur van die land oor te neem. Hierdie periode duur tot 1974 maar van 1965 tot 1968 word 'n staat van beleg uitgeroep, as gevolg van geweld van linkse guerrilla's en opstand vanuit die Universiteit van Bogotá. Die huidige grondwet dateer uit 1991. === Kontemporêre geskiedenis === [[Lêer:Jefa de Estado participa en ceremonia de la Firma de la Paz entre el Gobierno de Colombia y las FARC E.P. (29953487045).jpg|duimnael|Die voormalige president Juan Manuel Santos onderteken op 26 September 2016 'n vredesooreenkoms]] Die huidige politieke bestel is onrustig. Teenoor die owerheid ontstaan die linkse guerrillagroepe FARC en ELN. Groot grondeienaars het van ouds hul eie gewapende magte om hulle grond te verdedig. Oorblyfsels hiervan vorm steeds baie paramilitêre regse strydgroepe. Met die opkoms van [[kokaïen]]produksie bewapen die onwettige magte hulle ook op 'n groot skaal. 'n Ideale uitkoms lyk nie moontlik nie. Die onwettige magte gebruik die beskerming van die guerrillas, en die guerrillas befonds die dwelmoorlog teen die owerheid met dwelmgeld. Die stryd teen paramilitêre geweld, guerrillas, kokaïenmafias, [[korrupsie]] en magsmisbruik het 'n voortdurende invloed op die politieke situasie. In 2002 is die presidentskandidaat, Ingrid Betancourt, voorstaander van dialoog, deur die linkse guerrillagroep FARC ontvoer. Hierdie faktore maak dit vir buitelandse beleggers 'n onaantreklike land en dit word weerspieël in die haglike ekonomiese toestande. Die voormalige president, [[Alvaro Uribe]], volg enersyds 'n ferm beleid teen terreur en probeer andersyds om 'n houvas te verkry op die paramilitêre groepe deur ooreenkomste te sluit en hulle te integreer in die leër en politiek. Deur ferm hantering word die FARC tot verdediging gedwing en verbeter die ekonomiese toestand effens. Die kokaïenmafia word met wisselende sukses bestry in die oorlog teen dwelms, wat grotendeels deur die VSA finansier word. Op 28 April 2020 het Colombia by die [[OESO]] aangesluit en daarmee ná [[Meksiko]] en [[Chili]] die derde Latyns-Amerikaanse lidland van dié internasionale organisasie geword.<ref>{{cite web |url=http://www.oecd.org/colombia/colombia-accession-to-the-oecd.htm |publisher=[[OESO]] |title=Colombia’s path towards OECD accession |date=28 April 2020 |access-date=4 Mei 2020 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200511075846/http://www.oecd.org/colombia/colombia-accession-to-the-oecd.htm |archive-date=11 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Geografie == [[Lêer:Colombia-CIA WFB Map.png|duimnael|Kaart van Colombia]] [[Lêer:Koppen-Geiger Map COL present.svg|duimnael|Klimaatsones in Colombia volgens die [[Köppen-klimaatklassifikasie]]]] [[Lêer:Mapa de Colombia (topografía).svg|duimnael|Topografiese kaart van Colombia]] Colombia kan rofweg in drie geografiese dele verdeel word: * Die Andesgebergte in die weste. Die grootste deel van die bevolking woon hier en die drie miljoenstede, Bogotá, Medellín en Cali word hier aangetref. * Die Karibiese kus. Ook hier word enkele belangrike bevolkingssentra, soos Cartagena gevind. * Die oostelike deel van Colombia is hoofsaaklik bebos en behoort tot die uitlopers van die enorme Amasonewoud. Dit beslaan 54% van die oppervlakte van Colombia, maar slegs 3% van die Colombiane woon daar. Die langste rivier in die land is die [[Río Magdalena]]. == Administratiewe indeling == Colombia bestaan uit 32 departemente (hoofstede tussen hakkies): Amazonas (Leticia), Antioquia ([[Medellin]]), Arauca (Arauca), [[Eilandgroep San Andres]], Providencia en Sta. Catalina (San Andres), Atlantico (Barranquilla), Bolivar (Cartagena), Boyaca (Tunja), [[Caldas]] (Manizales), Caqueta (Florencia), [[Casanare]] (Yopal), Cordoba ([[Monteria]]), [[Cundinamarca]] ([[Bogotá]]), Choco (Quibdo), Guainia (Inrida), Guajira (Riochacha), Guaviare (San Jose del Guaviare), Huila (Neiva), Magdalena (Santa Marta), Meta (Villavicencio), [[Nariño]] (Pasto), Norte de Santander (Cucuta), Putumayo (Mocoa), Quindio (Armenia), Risaralda (Pereira), Santander (Bucaramanga), Sucre (Sincelejo), [[Tolima]] (Ibague), [[Valle del Cauca]] ([[Cali]]), Vaupes (Mitu), Vichada Puerto (Carreño). {{Sien ook|Departemente van Colombia|Vlae van departemente van Colombia}} Die staatshoof en regeringsleier is [[Iván Duque Márquez]]. == Sport == Colombia is oorspronklik op 9 Junie 1974 in [[Frankfurt am Main]], net voor die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1974]] in [[Wes-Duitsland]], as gasheerland van die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1986]] aangewys, maar nadat die aantal spanne van 16 tot 24 verhoog is, was dié land nie meer in staat om die toernooi te organiseer nie. Op 5 November 1982 het Colombia amptelik onttrek. FIFA het op 20 Mei 1983 in [[Stockholm]] [[Meksiko]] as gasheerland aangewys.<ref>{{cite web |url=http://www.fifa.com/mm/document/fifafacts/mencompwc/51/97/81/fs-201_13a_fwc-bidding.pdf |title=FIFA World Cup™ host announcement decision |publisher=[[FIFA]] |access-date=10 Augustus 2018 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190412114258/https://www.fifa.com/mm/document/fifafacts/mencompwc/51/97/81/fs-201_13a_fwc-bidding.pdf |archive-date=12 April 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Bekende Colombiane == * [[Ingrid Betancourt]], ontvoerde presidentskandidaat * [[Fernando Botero]], skilder * [[Pablo Escobar]], oorlede dwelmbaron * [[Gabriel García Márquez]], skrywer en [[Nobelprys vir Letterkunde|Nobelpryswenner vir Letterkunde]] * [[Luis Garavito]], reeksmoordenaar * [[Juanes]], sanger * [[Pedro López]], reeksmoordenaar * [[Juan Pablo Montoya]], [[Formule 1]]-renjaer * [[Shakira]], sangeres * [[Alvaro Uribe]], voormalige president van Colombia == Sien ook == * [[Lys van Wêrelderfenisgebiede]] == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Bronne == * {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Colombia|title=Colombia|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=4 Mei 2020}} * {{en}} {{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/co.html|title=Colombia|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=4 Mei 2020|archive-date=13 Mei 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090513074502/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/co.html|url-status=dead}} * {{es}} Eugenio Gutierez Cely, Miguel Angel Urrego Ardila (1995). 1.001 cosas sobre la historia de Colombia que todos debemos saber. Bogotá: Circulo de Lectores S.A. ISBN 958-28-0751-2 * {{en}} Library of Congress: Country Studies – Colombia (http://countrystudies.us/colombia/) == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie}} * {{en}} {{Wikivoyage|Colombia}} * {{en}} [http://lanic.utexas.edu/la/colombia/ LANIC] Colombia page of the Latin American Network Information Center * {{es}} [http://www.gobiernoenlinea.gov.co/ PEC] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080828033916/http://www.gobiernoenlinea.gov.co/ |date=28 Augustus 2008 }} – Amptelike regeringswebwerf * {{es}} [http://cne.presidencia.gov.co/ Palacio de Nariño] – Amptelike webwerf van die presidensie * {{es}} [http://www.coinvertir.org/ Coinvertir] – Corporación Invertir en Colombia. * {{es}} [http://www.proexport.gov.co/ Proexport] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160401234808/http://www.proexport.gov.co/ |date= 1 April 2016 }} – Entidad encargada de la promoción comercial de las exportaciones * {{en}} [http://colombia-en-fotos.blogspot.com/] – Colombia in Fotos * {{es}} [http://www.banrep.gov.co/ Banco de la República]. * {{es}} [http://camara.ccb.org.co/ Cámara de Comercio de Bogotá] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140703032330/http://camara.ccb.org.co/ |date= 3 Julie 2014 }} * {{en}} {{es}} [http://www.ejercito.mil.co/ Ejército Nacional de Colombia] – Amptelike webwerf van die weermag * {{en}} {{es}} [http://www.armada.mil.co/ Armada Nacional de Colombia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110524055516/http://www.armada.mil.co/ |date=24 Mei 2011 }} – Amptelike webwerf van die vloot * {{es}} [http://www.fac.mil.co/ Fuérza Aérea Colombiana] – Amptelike webwerf van die lugmag * {{en}} [http://www.amnestyusa.org/countries/colombia/index.do Human Rights Concerns] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050622082459/http://www.amnestyusa.org/countries/colombia/index.do |date=22 Junie 2005 }} – Amnesty International USA {{Lande van Suid-Amerika}} {{Normdata}} [[Kategorie:Colombia| ]] [[Kategorie:Voormalige Spaanse kolonies]] 6xy1bscstd3prluqr1uretaaq693756 0 9241 2516393 2516246 2022-07-31T12:35:49Z Burgert Behr 2401 /* Atmosfeer */ wikitext text/x-wiki :''Hierdie artikel handel oor die [[planeet]] Jupiter. Vir ander betekenisse van die naam, sien [[Jupiter (dubbelsinnig)]].'' {{Inligtingskas Planeet | bgcolour = #EEDC82 | name = Jupiter | symbol = [[Lêer:Jupiter symbol (bold).svg|24px|alt=♃|Jupiter se sterrekundige simbool]] | image = [[Lêer:Jupiter and its shrunken Great Red Spot.jpg|280px|Die planeet Jupiter]] | caption = Jupiter in natuurlike kleur, soos in April 2014 afgeneem deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. | orbit_ref = | epoch = [[J2000]] | aphelion = 816,520,800&nbsp;km<br />5,458104&nbsp;AE | perihelion = 740,573,600&nbsp;km<br />4,950429&nbsp;AE | semimajor = 778,547,200&nbsp;km<br />5,204267&nbsp;AE | eccentricity = 0,048775 | period = 4&nbsp;332,59&nbsp;dae<br />11,8618&nbsp;jare<br />10&nbsp;475,8 Jupiter solar dae | synodic_period = 398,88&nbsp;dae<ref name="fact">{{cite web |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |title=Jupiter Fact Sheet |publisher=NASA |last=Williams |first=Dr. David R. |access-date=8 Augustus 2007 |date=16 November 2004 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200516082115/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |archive-date=16 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | avg_speed = 13,07&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | inclination = 1,305° (tot [[Ekliptika]])<br />6,09° (tot die [[son]] se [[ewenaar]])<br />0,32° (tot onveranderbare vlakte)<ref name="meanplane">{{en}} {{cite web | date = 2009-04-03 | title = The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter | url = http://home.surewest.net/kheider/astro/MeanPlane.gif | accessdate = 2009-04-10 | archive-date = 2009-05-14 | archive-url = https://www.webcitation.org/5glwILykY?url=http://home.comcast.net/~kpheider/MeanPlane.gif | url-status = dead }} (geprodusier met [http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ Solex 10] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120210152814/http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ |date=10 Februarie 2012 }} geskryf van Aldo Vitagliano)</ref> | asc_node = 100,492° | arg_peri = 275,066° | satellites = [[Jupiter se natuurlike satelliete|79]]<ref name="fact" /> | minorplanet = | physical_characteristics = yes | equatorial_radius = 71,492 ± 4&nbsp;km<br />(11,209&nbsp;[[Aarde]]s) | polar_radius = 66,854 ± 10&nbsp;km<br />(10,517&nbsp;Aardes) | flattening = 0,06487 ± 0,00015 | surface_area = 6,1419×10¹⁰&nbsp;km²<ref name="nasafact">{{cite web |url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jupiter&Display=Facts |title=Solar System Exploration: Jupiter: Facts & Figures |work=NASA |date=7 Mei 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20151107183158/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jupiter |archive-date= 7 November 2015 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=22 Maart 2012 }}</ref><br />(121,9&nbsp;Aardes) | volume = 1,4313×10¹⁵&nbsp;km³<ref name="fact" /><br />(1321,3&nbsp;Aardes) | mass = 1,8986×10²⁷&nbsp;kg<ref name="fact" /><br />(317,8&nbsp;Aardes)<br />(1/1047 Sonne)<ref name=ssd-constants>{{cite web |title=Astrodynamic Constants |publisher=JPL Solar System Dynamics |date=27 Februarie 2009 |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/?constants |access-date=8 Augustus 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200514014252/https://ssd.jpl.nasa.gov/?constants |archive-date=14 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | density = 1,326&nbsp;g/cm³<ref name="fact" /> | surface_grav = 24,79&nbsp;m/s²<ref name="fact" /><br />2,528&nbsp;g | escape_velocity = 59,5&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | sidereal_day = 9,925&nbsp;h<ref>{{cite web |author=Seidelmann, P. K.; Abalakin, V. K.; Bursa, M.; Davies, M. E.; de Burgh, C.; Lieske, J. H.; Oberst, J.; Simon, J. L.; Standish, E. M.; Stooke, P.; Thomas, P. C. |year=2001 |url=http://www.hnsky.org/iau-iag.htm |title=Report of the IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites: 2000 |publisher=HNSKY Planetarium Program |access-date=2 Februarie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200512151452/http://www.hnsky.org/iau-iag.htm |archive-date=12 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br />(9 h 55 m 30 s) | rot_velocity = 12,6&nbsp;km/s<br />45&nbsp;300&nbsp;km/h | axial_tilt = 3,13°<ref name="fact" /> | right_asc_north_pole = 268,057°<br />(17&nbsp;h 52&nbsp;min 14&nbsp;s) | declination = 64,496° | albedo = 0,343 (geometries)<br />0,52 (Bond)<ref name="fact" /> | magnitude = -1,6 tot -2,94<ref name="fact" /> | angular_size = 29,8" — 50,1"<ref name="fact" /> | temperatures = yes | temp_name1 = 1 bar level | min_temp_1 = | mean_temp_1 = 165&nbsp;[[Kelvin|K]]<ref name="fact" /> | max_temp_1 = | temp_name2 = 0,1 bar | min_temp_2 = | mean_temp_2 = 112&nbsp;K<ref name="fact" /> | max_temp = | atmosphere = yes | surface_pressure = 20–200&nbsp;kPa<ref>{{en}} {{cite journal|author=Anonymous|title=Probe Nephelometer|journal=Galileo Messenger|publisher=NASA/JPL|date=Maart 1983|issue=6|url=http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html|accessdate=2007-02-12|archive-date=2009-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20090719111109/http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html|url-status=dead}}</ref> | atmosphere_composition = 89,8±2,0% [[Waterstof]]<br /> 10,2±2,0% [[Helium]]<br /> ~0,3% [[Metaan]]<br /> ~0,026% [[Ammoniak]]<br /> ~0,003% [[Waterstofdeuteried]]<br /> 0,0006% [[Etaan]]<br /> 0,0004% [[Water]] }} '''Jupiter''' is die vyfde [[planeet]] van die [[Son]] af en die grootste in die [[Sonnestelsel]]. Dit is 'n [[gasreus]] met 'n [[massa]] van meer as twee en 'n half keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam, maar effens kleiner as 'n duisendste van die Son se massa. Jupiter is die helderste natuurlike voorwerp in die [[Aarde]] se naglug naas die [[Maan]] en [[Venus]], en dit word reeds sedert die [[voorgeskiedenis]] waargeneem. Dit is genoem na die [[Jupiter (mitologie)|Romeinse god Jupiter]], die koning van die gode. Jupiter bestaan hoofsaaklik uit [[waterstof]], maar [[helium]] beslaan 'n kwart van sy massa en 'n tiende van sy [[volume]]. Dit het waarskynlik 'n rotsagtige kern van swaarder elemente,<ref name="coreuncertainty_2004">{{cite journal | last1=Saumon | first1=D. | last2=Guillot | first2=T. |title=Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn |journal=The Astrophysical Journal |volume=609 |issue=2 |pages=1170–1180 |year=2004 |bibcode=2004ApJ...609.1170S |doi=10.1086/421257 |arxiv=astro-ph/0403393|s2cid=119325899 }}</ref> maar ontbreek, nes die ander gasreuse in die Sonnestelsel, 'n goed gedefinieerde soliede oppervlak. Die voortdurende sametrekking van Jupiter se binnekant wek meer hitte op as wat dit van die Son kry. Vanweë sy vinnige rotasie is Jupiter se vorm 'n [[Sferoïde|afgeplatte sferoïde]]: Dit het 'n effense maar merkbare uitstulping om sy [[ewenaar]]. Die buitenste [[atmosfeer]] is verdeel in 'n reeks bande in sy breedte, met onstuimigheid en [[storm]]s aan die grense tussen hulle. 'n Prominente gevolg hiervan is die [[Groot Rooi Vlek]], 'n reusestorm wat minstens sedert 1831 sigbaar is. Jupiter word omring deur 'n dowwe [[planetêre ring]]stelsel en 'n kragtige [[magnetosfeer]]. Sy magnetiese stert is byna 800&nbsp;miljoen&nbsp;km (5,3&nbsp;[[AE]]) lank en strek byna tot by [[Saturnus]] se [[wentelbaan]]. Jupiter het [[Jupiter se natuurlike satelliete|80 bekende mane]] en moontlik meer,<ref name="80moons">{{cite journal | first=David | last=Kindy | url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/amateur-astronomer-discovers-new-moon-orbiting-jupiter-180978258/ | title=Amateur Astronomer Discovers New Moon Orbiting Jupiter | journal=Smithsonian Magazine | access-date=2022-03-08 }}</ref> insluitende die vier groot [[mane van Galilei]] wat in 1610 deur [[Galileo Galilei]] ontdek is: [[Io (maan)|Io]], [[Europa (maan)|Europa]], [[Ganumedes (maan)|Ganumedes]] en [[Kallisto (maan)|Kallisto]]. Io en Europa is omtrent so groot soos die Aarde se Maan, Kallisto is amper so groot soos die planeet [[Mercurius]] en Ganumedes is groter. [[Pioneer 10]] was die eerste [[ruimtetuig]] wat Jupiter besoek het. Sy naaste afstand aan die planeet was in Desember 1973.<ref name=pioneer10>{{Cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/missions/pioneer-10/in-depth|title=In Depth {{!}} Pioneer 10|website=NASA Solar System Exploration|access-date=February 9, 2020}}</ref> Verskeie robottuie het Jupiter sedertdien besoek, onder meer die [[Pioneer-program|Pioneer-]] en [[Voyager-program|Voyager]]-verbyvlugsendings van 1973 tot 1979, en later die [[Galileo-ruimtesending|Galileo-wenteltuig]] in 1995.<ref>{{Cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/exploration?page=0&per_page=10&order=launch_date+desc,title+asc&search=&tags=Jupiter&category=129|title=Exploration {{!}} Jupiter|website=NASA Solar System Exploration|access-date=February 9, 2020}}</ref> In 2007 het die [[New Horizons]] die planeet besoek en sy [[Swaartekragslinger|swaartekrag gebruik]] om sy spoed te verhoog en sy baan aan te pas op sy vlug na [[Pluto]]. Die laaste tuig wat Jupiter besoek het, is [[Juno (ruimtetuig)|Juno]], wat in Julie 2016 in 'n wentelbaan om die planeet gegaan het.<ref name="NYT-20160705">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA's Juno Spacecraft Enters Jupiter's Orbit |url=https://www.nytimes.com/2016/07/05/science/juno-enters-jupiters-orbit-capping-5-year-voyage.html |date=July 5, 2016 |work=The New York Times |access-date=July 5, 2016}}</ref><ref name="NYT-20160630">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=All Eyes (and Ears) on Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2016/07/01/science/jupiter-nasa-juno-hubble.html |date=June 30, 2016 |work=The New York Times |access-date=July 1, 2016}}</ref> Toekomstige teikens in die Jupiter-stelsel wat besoek sal word, sluit moontlik in die ysbedekte vloeistofoseaan van Europa.<ref name="NY-20210614">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=Mushballs and a Great Blue Spot: What Lies Beneath Jupiter's Pretty Clouds – NASA's Juno probe is beginning an extended mission that may not have been possible if it hadn't experienced engine trouble when it first arrived at the giant planet. |url=https://www.nytimes.com/2021/06/14/science/jupiter-juno-nasa-ganymede.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20211228/https://www.nytimes.com/2021/06/14/science/jupiter-juno-nasa-ganymede.html |archive-date=2021-12-28 |url-access=limited |date=14 June 2021 |work=The New York Times |access-date=16 June 2021 }}</ref> ==Naam en simbool== In beide die Griekse en Romeinse beskawing is die planeet na die hoofgod van die [[panteon]] genoem: [[Zeus]] vir die Grieke en [[Jupiter (mitologie)|Jupiter]] vir die Romeine. Die [[Internasionale Sterrekundige Vereniging]] (IAU) het die naam Jupiter in 1976 as die naam vir die planeet aanvaar. Die IAU noem nuut ontdekte mane van Jupiter na sy mitologiese minnaresse, minnaars en afstammelinge.<ref>{{cite web | title=Naming of Astronomical Objects | publisher=International Astronomical Union | url=https://www.iau.org/public/themes/naming/ | access-date=2022-03-23 }}</ref> Die [[simbool]] vir die planeet, [[Beeld:Jupiter symbol (fixed width).svg|16px|♃]], kom van die Griekse [[letter]] [[Zeta (letter)|zeta]] met 'n horisontale streep (Ƶ) as 'n afkorting vir "Zeus".<ref name=jones-1999> {{cite book | title = Astronomical papyri from Oxyrhynchus | last = Jones | first = Alexander | date = 1999 | pages = 62–63 | isbn = 9780871692337 | url = https://books.google.com/books?id=8MokzymQ43IC}}</ref><ref>{{cite journal | title=The origin of the symbols of the planets | last=Maunder | first=A. S. D. | journal=The Observatory | volume=57 | pages=238–247 | date=August 1934 | bibcode=1934Obs....57..238M }}</ref> Die argaïese naam ''Jove'' word sedert omstreeks die 14de eeu as 'n poëtiese naam vir Jupiter gebruik.<ref>{{cite book | title=Jove | first=Douglas | last=Harper | work=Online Etymology Dictionary | url=https://www.etymonline.com/word/jove | access-date=2022-03-22 }}</ref> Die Romeine het die vyfde dag van die week ''diēs Iovis'' ("Jove se Dag") genoem na die planeet Jupiter.<ref name=days>{{citation |last=Falk |first=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |url=http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |volume=93 |pages=122–133 |date=June 1999 |bibcode=1999JRASC..93..122F |access-date=18 November 2020 |archive-date=25 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225172054/http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |url-status=live }}</ref> In die [[Germaanse mitologie]] word Jupiter gelykgestel aan die dondergod [[Thor]], van waar die [[Afrikaanse]] naam [[Donderdag]] kom vir die Romeinse ''dies Jovis''.<ref>{{cite journal |last1=Falk |first1=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |year=2004 |volume=93 |pages=122–133 |bibcode=1999JRASC..93..122F |doi=10.1016/j.newast.2003.07.002 |last2=Koresko |first2=Christopher|arxiv=astro-ph/0307398 |s2cid=118954190 }}</ref> ''Jovian'' is in [[Engels]] die [[Adjektief|adjektiewe]] vorm van Jupiter. ==Vorming en migrasie== Jupiter is vermoedelik die oudste planeet in die Sonnestelsel.<ref name=Kruijer_et_al_2017/> Huidige modelle van die vorming van ons stelsel dui daarop dat Jupiter min of meer by die sneeulyn gevorm het: 'n afstand van die Son af waar die temperatuur laag genoeg is dat [[Vlugtigheid (planetologie)|vlugtige stowwe]] soos [[water]] kan kondenseer om [[Vastestof|vastestowwe]] te vorm.<ref name=Bosman_et_al_2019/> Die planeet het 'n groot vloeibare kern begin vorm en toe sy gasatmosfeer versamel. As gevolg daarvan moes die kern gevorm het voordat die [[sonnewel]] ná 10&nbsp;miljoen jaar heeltemal opgebreek het. Oor sowat 'n mijoen jaar het Jupiter se atmosfeer geleidelik uitgesit totdat die massa omtrent 20 keer dié van die Aarde was. Die omwentelende massa het 'n gaping in die sonnewel geskep, en daarna het die planeet stadigaan oor 3-4&nbsp;miljoen jaar gegroei tot 50&nbsp;[[aardmassa]]s.<ref name=Kruijer_et_al_2017>{{cite journal | title=Age of Jupiter inferred from the distinct genetics and formation times of meteorites | last1=Kruijer | first1=Thomas S. | last2=Burkhardt | first2=Christoph | last3=Budde | first3=Gerrit | last4=Kleine | first4=Thorsten | journal=Proceedings of the National Academy of Sciences | volume=114 | issue=26 | pages=6712–6716 | date=June 2017 | doi=10.1073/pnas.1704461114 | pmid=28607079 | pmc=5495263 | bibcode=2017PNAS..114.6712K | doi-access=free }}</ref> Volgens een hipotese het Jupiter rofweg 3,5&nbsp;AE (520&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af begin vorm. Namate die jong planeet massa vergaar het, het 'n wisselwerking met die gasskyf wat om die Son gewentel het en 'n [[baanresonansie]] met Saturnus daartoe gelei dat hy na binne migreer het.<ref name=Bosman_et_al_2019>{{cite journal | title=Jupiter formed as a pebble pile around the N2 ice line | last1=Bosman | first1=A. D. | last2=Cridland | first2=A. J. | last3=Miguel | first3=Y. | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=632 | id=L11 | pages=5 | date=December 2019 | arxiv=1911.11154 | bibcode=2019A&A...632L..11B | doi=10.1051/0004-6361/201936827 | s2cid=208291392 }}</ref><ref name="Walsh_etal_2011">{{cite journal | last1=Walsh | first1=K. J. | last2=Morbidelli | first2=A. | last3=Raymond | first3=S. N. | last4=O'Brien | first4=D. P. | last5=Mandell | first5=A. M. | year=2011 | title=A low mass for Mars from Jupiter's early gas-driven migration | journal=Nature | volume=475 | issue=7355 | pages=206–209 | doi=10.1038/nature10201 | bibcode=2011Natur.475..206W | arxiv=1201.5177 | pmid=21642961| s2cid=4431823 }}</ref> [[Lêer:Aarde Jupiter.svg|duimnael|links|180px|Vergelyking in grootte met die Aarde]] Dit het die wentelbane van verskeie [[superaarde]]s wat nader aan die Son gewentel het, versteur en veroorsaak dat hulle vernietigend bots. Saturnus sou later ook na binne begin migreer het, baie vinniger as Jupiter, totdat die twee planete vasgevang is in 'n resonansie van 3:2 by ongeveer 1,5&nbsp;AE (220&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af. Dit het die rigting van migrasie verander en veroorsaak dat hulle weg van die Son af en uit die binneste Sonnestelsel migreer het na hulle huidige posisies.<ref>{{cite journal |title=Jupiter's decisive role in the inner Solar System's early evolution |first=Konstantin |last=Batygin |doi=10.1073/pnas.1423252112 |pmid=25831540 |pmc=4394287 |volume=112 |issue=14 |pages=4214–4217 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |arxiv=1503.06945 |bibcode=2015PNAS..112.4214B|year=2015 |doi-access=free }}</ref> Dit alles het oor 'n tydperk van 3-6&nbsp;miljoen jaar plaasgevind, met die finale migrasie van Jupiter wat oor verskeie honderdduisende jare geskied het.<ref name="Walsh_etal_2011"/><ref>{{cite journal | last1=Haisch Jr. | first1=K. E. | last2=Lada | first2=E. A. | last3=Lada | first3=C. J. | title=Disc Frequencies and Lifetimes in Young Clusters | year=2001 | journal=The Astrophysical Journal | volume=553 | issue=2 | pages=153–156| doi=10.1086/320685 | arxiv=astro-ph/0104347 | bibcode=2001ApJ...553L.153H | s2cid=16480998 | url=http://cds.cern.ch/record/496876 }}</ref> Jupiter se migrasie uit die binneste Sonnestelsel het die binneplanete, onder meer die Aarde, eindelik in staat gestel om uit die rommel te vorm.<ref>{{cite web |url=https://www.nationalgeographic.com/science/article/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching |archive-url=https://web.archive.org/web/20170314171306/http://news.nationalgeographic.com/2015/03/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching/ |archive-date=March 14, 2017 |title=Observe: Jupiter, Wrecking Ball of Early Solar System |last=Fazekas |first=Andrew |date=March 24, 2015 |work=National Geographic |access-date=April 18, 2021 |url-status=live}}</ref> Daar is verskeie probleme met dié hipotese. Die gevolglike tydskale vir die vorming van die aardplanete stem blykbaar nie ooreen met hulle gemete [[Chemiese element|elementêre]] samestelling nie.<ref name="zube_2019">{{cite journal|last=Zube|first=N.|author2=Nimmo, F.|author3=Fischer, R.|author4=Jacobson, S.|title=Constraints on terrestrial planet formation timescales and equilibration processes in the Grand Tack scenario from Hf-W isotopic evolution|journal=Earth and Planetary Science Letters|year=2019|volume=522|issue=1|pages=210–218|doi=10.1016/j.epsl.2019.07.001 |pmid=32636530|pmc=7339907|arxiv = 1910.00645 |bibcode = 2019E&PSL.522..210Z |s2cid=199100280}}</ref> Jupiter sou waarskynlik in 'n wentelbaan nader aan die Son gegaan het as dit deur die sonnewel migreer het.<ref name="dangelo_marzari_2012">{{cite journal|last=D'Angelo|first=G.|author2= Marzari, F. |title=Outward Migration of Jupiter and Saturn in Evolved Gaseous Disks|journal=The Astrophysical Journal|year=2012|volume=757|issue=1|page=50 (23 pp.)|doi=10.1088/0004-637X/757/1/50 |arxiv = 1207.2737 |bibcode = 2012ApJ...757...50D |s2cid=118587166}}</ref> Sommige mededingende modelle van die vorming van die Sonnestelsel voorspel die vorming van Jupiter met wentelbaaneienskappe naby aan dié van vandag.<ref name=dangelo2021>{{cite journal | last1=D'Angelo | first1=G. | last2=Weidenschilling | first2=S. J. | last3=Lissauer | first3=J. J. | last4=Bodenheimer | first4=P. | title=Growth of Jupiter: Formation in disks of gas and solids and evolution to the present epoch | journal=Icarus |year=2021 | volume=355 | page=114087 | arxiv=2009.05575 | doi=10.1016/j.icarus.2020.114087 | bibcode=2021Icar..35514087D | s2cid=221654962 }}</ref> Ander modelle voorspel dat Jupiter verder weg gevorm het, soos 18&nbsp;AE (2,7&nbsp;miljard&nbsp;km) van die Son af.<ref name=Pirani_et_al_2019>{{cite journal | title=Consequences of planetary migration on the minor bodies of the early solar system | last1=Pirani | first1=S. | last2=Johansen | first2=A. | last3=Bitsch | first3=B. | last4=Mustill | first4=A.J. | last5=Turrini | first5=D. | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=623 | date=March 2019 | pages=A169 | doi=10.1051/0004-6361/201833713| arxiv=1902.04591 | bibcode=2019A&A...623A.169P | doi-access=free }}</ref><ref name=Pirani_accompanying_article>{{cite web |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2019/03/190322105706.htm |title=Jupiter's Unknown Journey Revealed |work=ScienceDaily |publisher=Lund University |date= March 22, 2019|access-date=March 25, 2019}}</ref> Gebaseer op Jupiter se samestelling, is daar navorsers wat reken die planeet het baie ver van die Son af gevorm,<ref name=n2_snowline_2019>{{cite journal | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Jupiter's Composition Suggests its Core Assembled Exterior to the N_{2} Snowline | journal=The Astronomical Journal | year=2019 | volume=158 | issue=5 | doi=10.3847/1538-3881/ab46a8 | arxiv=1909.11246 | s2cid=202749962 | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab46a8/pdf}}</ref><ref>{{cite journal | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab6172 | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Erratum: "Jupiter's Composition Suggests Its Core Assembled Exterior to the N2 Snowline" | journal=The Astronomical Journal | year=2020| volume=159 | issue=2 | page=78 | doi=10.3847/1538-3881/ab6172 | s2cid=214576608 }}</ref> tot 40&nbsp;AE (6&nbsp;miljard&nbsp;km) weg. Die planeet sou daarna nader migreer het tot by sy huidige posisie. Dié migrasie na binne sou oor rofweg 700&nbsp;000 jaar plaasgevind het,<ref name=Pirani_et_al_2019/><ref name=Pirani_accompanying_article/> in 'n epog sowat 2-3&nbsp;miljoen jaar nadat die planeet begin vorm het. In dié model sou Saturnus, [[Uranus]] en [[Neptunus]] selfs verder van die Son af gevorm het, en sou Saturnus ook na binne migreer het. ==Fisiese eienskappe== Jupiter is 'n [[gasreus]], wat hoofsaaklik uit [[gas]] en [[vloeistof]] bestaan eerder as uit soliede materiaal. Dit is die grootste planeet in die [[Sonnestelsel]], met 'n deursnee van 142&nbsp;984&nbsp;km by sy [[ewenaar]].<ref>{{cite book|page=419|title=Regents Exams and Answers: Earth Science—Physical Setting 2020|last1=Denecke|first1=Edward J.|date=January 7, 2020|publisher=Barrons Educational Series|isbn=978-1-5062-5399-2}}</ref> Sy gemiddelde digtheid is 1,326&nbsp;g/cm³, min of meer dieselfde as dié van [[stroop]],<ref name=Swarbrick2013>{{cite book | title=Encyclopedia of Pharmaceutical Technology | first=James | last=Swarbrick | date=2013 | page=3601 | volume=6 | isbn=9781439808238 | publisher=CRC Press | url=https://www.google.com/books/edition/Encyclopedia_of_Pharmaceutical_Technolog/w2C1DwAAQBAJ?gbpv=1&pg=PA3601 | quote="Syrup USP (1.31&nbsp;g/cm³)" }}</ref> en laer as dié van die vier [[aardplanete]].<ref>{{cite book | title=Allen's Astrophysical Quantities | last1=Allen | first1=Clabon Walter | last2=Cox |first2=Arthur N. | publisher=Springer | date=2000 | pages=295–296 | isbn=978-0-387-98746-0 | url=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref><ref>{{cite book | page=1041 | title=A Concise Handbook of Mathematics, Physics, and Engineering Sciences | last1=Polyanin | first1=Andrei D. | last2=Chernoutsan | first2=Alexei | date=October 18, 2010 | publisher=CRC Press | isbn=978-1-4398-0640-1 }}</ref> ===Samestelling=== Die volume van Jupiter se boonste [[atmosfeer]] bestaan uit sowat 90% [[waterstof]] en 10% [[helium]]. Omdat heliumatome 'n groter massa het as waterstofatome, is die massa van Jupiter as atmosfeer omtrent 24% helium.<ref>{{cite journal | title=NOTE: New Constraints on the Composition of Jupiter from Galileo Measurements and Interior Models | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Gautier | first2=Daniel | last3=Hubbard | first3=William B | journal=Icarus | volume=130 | issue=2 | pages=534–539 | date=December 1997 | doi=10.1006/icar.1997.5812 | arxiv=astro-ph/9707210 | bibcode=1997Icar..130..534G | s2cid=5466469 }}</ref> Die atmosfeer bevat spoorhoeveelhede [[metaan]]-, [[waterdamp]]-, [[ammoniak]]- en [[silikon]]gebaseerde samestellings. Daar is ook klein hoeveelhede [[koolstof]], [[etaan]], [[waterstofsulfied]], [[neon]], [[suurstof]], [[fosfien]] en [[swael]]. Die heel buitenste laag van die atmosfeer bevat [[kristal]]le van bevore ammoniak. Deur middel van [[infrarooi]]- en [[ultraviolet]]metings is ook spoorhoeveelhede [[bensien]] en ander [[Koolwaterstof|koolwaterstowwe]] ontdek.<ref>{{cite journal |journal=Icarus |volume=64 |issue=2 |pages=233–248 |year=1985 |title=Infrared Polar Brightening on Jupiter III. Spectrometry from the Voyager 1 IRIS Experiment |bibcode=1985Icar...64..233K |author=Kim, S. J. |author2=Caldwell, J. |author3=Rivolo, A. R. |author4=Wagner, R. |doi=10.1016/0019-1035(85)90201-5}}</ref> Jupiter se binnekant bevat swaarder materiale – volgens massa is dit rofweg 71% waterstof, 24% helium en 5% ander elemente.<ref name="voyager">{{cite journal |author=Gautier, D. |author2=Conrath, B. |author3=Flasar, M. |author4=Hanel, R. |author5=Kunde, V. |author6=Chedin, A. |author7=Scott N. |title=The helium abundance of Jupiter from Voyager |journal=Journal of Geophysical Research |volume=86 |issue=A10 |pages=8713–8720 |year=1981 |bibcode=1981JGR....86.8713G |doi=10.1029/JA086iA10p08713|hdl=2060/19810016480 |s2cid=122314894 |hdl-access=free }}</ref><ref name="cassini">{{cite journal |author=Kunde, V. G. |display-authors=etal |title=Jupiter's Atmospheric Composition from the Cassini Thermal Infrared Spectroscopy Experiment |journal=Science |date=September 10, 2004 |volume=305 |issue=5690 |pages=1582–1586 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/305/5690/1582 |access-date=April 4, 2007 |doi=10.1126/science.1100240 |pmid=15319491 |bibcode=2004Sci...305.1582K|s2cid=45296656 }}</ref> Die atmosferiese proporsies van waterstof en helium is naby die teoretiese samestelling van die oorspronklike [[sonnewel]]. Neon in die boonste atmosfeer is net 20 dele per miljoen volgens massa, wat omtrent 'n tiende van die hoeveelheid in die Son is.<ref>{{cite journal | last1=Niemann | first1=H. B. | last2=Atreya | first2=S. K. | last3=Carignan | first3=G. R. | last4=Donahue | first4=T. M. | last5=Haberman | first5=J. A. | last6=Harpold | first6=D. N. | last7=Hartle | first7=R. E. | last8=Hunten | first8=D. M. | last9=Kasprzak | first9=W. T. | last10=Mahaffy | first10=P. R. | last11=Owen | first11=T. C. | last12=Spencer | first12=N. W. | last13=Way | first13=S. H. | title=The Galileo Probe Mass Spectrometer: Composition of Jupiter's Atmosphere | journal=Science | year=1996 | volume=272 | issue=5263 | pages=846–849 | bibcode=1996Sci...272..846N | doi=10.1126/science.272.5263.846 | pmid=8629016| s2cid=3242002 }}</ref> Helium is ook net sowat 80% van die Son se heliumsamestelling. Dié uitputting is as gevolg van 'n neerslag van dié elemente as heliumryke druppels, 'n proses wat die binne-in die planeet plaasvind.<ref name="galileo_ms">{{cite journal |first1=U. |last1=von Zahn |first2=D. M. |last2=Hunten |first3=G. |last3=Lehmacher |title=Helium in Jupiter's atmosphere: Results from the Galileo probe Helium Interferometer Experiment |journal=Journal of Geophysical Research |year=1998 |volume=103 |issue=E10 |pages=22815–22829 |doi=10.1029/98JE00695 |bibcode=1998JGR...10322815V |doi-access=free }}</ref><ref name="Juno">{{cite journal |title=Jupiter's Interior as Revealed by Juno |last=Stevenson |first=David J. |journal=Annual Review of Earth and Planetary Sciences |volume=48 |pages=465–489 |date=May 2020 |url=https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-earth-081619-052855 |access-date=2022-03-18 |doi=10.1146/annurev-earth-081619-052855 |bibcode=2020AREPS..48..465S |s2cid=212832169 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200507195319/https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-earth-081619-052855 |archive-date=May 7, 2020 |url-status=dead }}</ref> Gebaseer op [[spektroskopie]], het Saturnus vermoedelik dieselfde samestelling as Jupiter, maar die ander [[reuseplanete]], [[Uranus]] en [[Neptunus]], het relatief minder waterstof en helium en relatief meer van die volgende meeste elemente, insluitende [[suurstof]], [[koolstof]], [[stikstof]] en [[swael]].<ref>{{cite web | last1=Ingersoll | first1=A. P. | last2=Hammel | first2=H. B. | last3=Spilker | first3=T. R. | last4=Young | first4=R. E. | date=June 1, 2005 | url=http://www.lpi.usra.edu/opag/outer_planets.pdf | title=Outer Planets: The Ice Giants | publisher=Lunar & Planetary Institute | access-date=February 1, 2007 }}</ref> Dié twee planete is bekend as [[ysreus]]e, want die meeste van hulle vlugtige samestellings is in 'n vastestofvorm. ===Grootte en massa=== [[Beeld:Jupiter and Europa 2020.tiff|thumb|200px|links|Jupiter met een van sy mane, [[Europa (maan)|Europa]], links.]] Jupiter se massa is 2,5 keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam. Dit is so groot dat die [[massamiddelpunt]] met die Son buite die oppervlak van die Son lê, sowat 1,068&nbsp;[[sonradius]]se van die Son se middelpunt af.<ref>{{cite book |last1=MacDougal |first1=Douglas W. |title=Newton's Gravity |url=https://archive.org/details/newtonsgravityin00macd |url-access=limited |year=2012 |publisher=Springer New York |isbn=978-1-4614-5443-4 |pages=[https://archive.org/details/newtonsgravityin00macd/page/n208 193]–211 |language=en |chapter=A Binary System Close to Home: How the Moon and Earth Orbit Each Other }}</ref> Jupiter is veel groter as die Aarde, maar aansienlik minder dig: sy volume is 1&nbsp;321 keer die Aarde s'n, maar sy massa is net 318 [[aardmassa]]s.<ref name="fact"/><ref name="burgess">{{cite book |first=Eric |last=Burgess |date=1982 |title=By Jupiter: Odysseys to a Giant |publisher=Columbia University Press |location=New York |isbn=978-0-231-05176-7}}</ref>{{rp|6}} Jupiter se [[radius]] is omtrent 'n tiende van die Son s'n,<ref name="shu82">{{cite book |first=Frank H. |last=Shu |date=1982 |title=The physical universe: an introduction to astronomy |page=[https://archive.org/details/physicaluniverse00shuf/page/426 426] |series=Series of books in astronomy |edition=12th |publisher=University Science Books |isbn=978-0-935702-05-7 |url=https://archive.org/details/physicaluniverse00shuf/page/426 }}</ref> maar sy massa is 'n duisendste [[sonmassa]]. Die meeteenheid "[[Jupitermassa]]" (ook M_J of M_JUP) word dikwels gebruik om die massa van ander voorwerpe te beskryf, veral [[eksoplanete]] en [[bruindwerg]]e. Die eksoplaneet [[HD 209458 b]] het byvoorbeeld 'n massa van {{val|0.69|ul=mjup}}.<ref>{{cite web |url=http://exoplanet.eu/ |title=The Extrasolar Planets Encyclopedia: Interactive Catalogue |publisher=Paris Observatory |first=Jean |last=Schneider |year=2009}}</ref> Teoretiese modelle dui aan dat as Jupiter 'n massa van 40% groter gehad het, die binnekant so saamgepers sou gewees het dat sy volume sou afgeneem het ondanks die groter hoeveelheid materie.<ref name="Seager2007">{{cite journal | last1=Seager | first1=S. | last2=Kuchner | first2=M. | last3=Hier-Majumder | first3=C. A. | last4=Militzer | first4=B. | title=Mass-Radius Relationships for Solid Exoplanets | journal=The Astrophysical Journal | volume=669 | issue=2 | pages=1279–1297 | year=2007 | doi=10.1086/521346 | arxiv=0707.2895 | bibcode=2007ApJ...669.1279S | s2cid=8369390 }}</ref> Hoewel Jupiter se massa 75 keer so groot sou moes gewees het om waterstof te verbrand en 'n [[ster]] te word,<ref>{{cite journal | title=The theory of brown dwarfs and extrasolar giant planets | last1=Burrows | first1=Adam | last2=Hubbard | first2=W. B. | last3=Lunine | first3=J. I. | last4=Liebert | first4=James | journal=Reviews of Modern Physics | volume=73 | issue=3 | pages=719–765 | date=July 2001 | doi=10.1103/RevModPhys.73.719 | arxiv=astro-ph/0103383 | bibcode=2001RvMP...73..719B | s2cid=204927572 }}</ref> het die kleinste [[rooidwerg]] dalk 'n radius van net effens groter as Saturnus.<ref>{{cite journal | title=The EBLM project. III. A Saturn-size low-mass star at the hydrogen-burning limit | last1=von Boetticher | first1=Alexander | last2=Triaud | first2=Amaury H. M. J. | last3=Queloz | first3=Didier | last4=Gill | first4=Sam | last5=Lendl | first5=Monika | last6=Delrez | first6=Laetitia | last7=Anderson | first7=David R. | last8=Collier Cameron | first8=Andrew | last9=Faedi | first9=Francesca | last10=Gillon | first10=Michaël | last11=Gómez Maqueo Chew | first11=Yilen | last12=Hebb | first12=Leslie | last13=Hellier | first13=Coel | last14=Jehin | first14=Emmanuël | last15=Maxted | first15=Pierre F. L. | last16=Martin | first16=David V. | last17=Pepe | first17=Francesco | last18=Pollacco | first18=Don | last19=Ségransan | first19=Damien | last20=Smalley | first20=Barry | last21=Udry | first21=Stéphane | last22=West | first22=Richard | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=604 | id=L6 | pages=6 | date=August 2017 | doi=10.1051/0004-6361/201731107 | arxiv=1706.08781 | bibcode=2017A&A...604L...6V | s2cid=54610182 }}</ref> Jupiter straal meer hitte uit as wat dit van die Son ontvang vanweë sy sametrekkende binnekant.<ref name="elkins-tanton">{{cite book | first=Linda T. | last=Elkins-Tanton |date=2011 | title=Jupiter and Saturn | publisher=Chelsea House | location=New York | isbn=978-0-8160-7698-7 | edition=revised }}</ref>{{rp|30}}<ref>{{cite book | title=Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure | first=Patrick | last=Irwin | date=2003 | page=62 | isbn=9783540006817 | publisher=Springer Science & Business Media | url=https://books.google.com/books?id=p8wCsJweUb0C&pg=PA62 }}</ref> Dié proses veroorsaak dat Jupiter met sowat 1&nbsp;mm per jaar krimp.<ref>{{cite book | title = Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure | first = Patrick G. J.|last= Irwin | publisher = Springer | orig-year = 2003 | url = https://books.google.com/books?id=p8wCsJweUb0C&q=%22kelvin+helmholtz+mechanism%22&pg=PA63|edition= Second |year= 2009| page=4|isbn=978-3-642-09888-8}}.</ref><ref name="guillot04">{{cite book | editor1-last=Bagenal | editor1-first=Fran | editor2-last=Dowling | editor2-first=Timothy E. | editor3-last=McKinnon | editor3-first=William B. | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Stevenson | first2=David J. | last3=Hubbard | first3=William B. | last4=Saumon | first4=Didier | date=2004 | title=Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere | chapter=Chapter 3: The Interior of Jupiter | publisher=Cambridge University Press | isbn=978-0-521-81808-7 }}</ref> Toe Jupiter gevorm het, was dit warmer en sy deursnee omtrent twee keer so groot soos nou.<ref>{{cite journal |last=Bodenheimer |first=P. |title=Calculations of the early evolution of Jupiter |series=23 |journal=Icarus |year=1974 |issue=3 |volume=23 |pages=319–325 |bibcode=1974Icar...23..319B |doi=10.1016/0019-1035(74)90050-5}}</ref> ===Interne struktuur=== Voor die vroeë 21ste eeu het die meeste wetenskaplikes een van twee scenario's voorgestel vir die vorming van Jupiter. As die planeet aanvanklik materiaal aangetrek het as 'n soliede liggaam, sou dit bestaan het uit 'n digte kern, 'n omringende laag vloeibare [[metallieke waterstof]] (met 'n bietjie helium) wat omtrent 80% van die planeet se radius dek,<ref>{{cite journal | last=Smoluchowski | first=R. | year=1971 | title=Metallic interiors and magnetic fields of Jupiter and Saturn | journal=The Astrophysical Journal | volume=166 | page=435 | doi=10.1086/150971 | bibcode=1971ApJ...166..435S }}</ref> en 'n buitenste atmosfeer van hoofsaaklik [[Waterstof|molekulêre waterstof]].<ref name="guillot04" /> As die planeet egter regstreeks uit die gasagtige [[planetêre newel]] ineengestort het, sal dit na verwagting geen kern hê nie en tot in die middel bestaan uit al hoe digter vloeistowwe (hoofsaaklik molekulêre en metallieke waterstof). [[Beeld:Jupiter diagram.svg|thumb|500px|'n Diagram van Jupiter, sy binnekant, oppervlak, ringe en binnemane.]] Data van Juno het getoon Jupiter het 'n baie uitgespreide kern wat met sy binneste mantel meng.<ref name="NYT-20160705" /><ref name=space_dot_com_2017>{{cite web | url=https://www.space.com/37005-jupiter-fuzzy-core-nasa-juno.html | title=More Jupiter Weirdness: Giant Planet May Have Huge, 'Fuzzy' Core | date=May 26, 2017 | last=Wall | first=Mike | website=space.com | access-date=April 20, 2021}}</ref><ref name=Wrong-Juno>{{Cite web | url=https://www.space.com/39348-juno-jupiter-mission-planet-revelations.html | title='Totally Wrong' on Jupiter: What Scientists Gleaned from NASA's Juno Mission | date=January 10, 2018 | first=Hanneke | last=Weitering | website=space.com | access-date=February 26, 2021 }}</ref> Dit is dalk veroorsaak deur 'n botsing met 'n planeet van sowat 10 [[aardmassa]]s 'n paar miljoen jaar ná Jupiter se vorming, wat 'n aanvanklik soliede kern sou versteur het.<ref name="nature2019">{{cite journal| last1=Liu| first1=S. F.| last2=Hori| first2=Y.| last3=Müller| first3=S.| last4=Zheng| first4=X.| last5=Helled| first5=R.| last6=Lin| first6=D.| last7=Isella| first7=A.| title=The formation of Jupiter's diluted core by a giant impact|year=2019| journal=Nature| volume=572| pages=355–357| issue=7769| doi=10.1038/s41586-019-1470-2| pmid=31413376| arxiv=2007.08338| bibcode=2019Natur.572..355L| s2cid=199576704}}</ref> Die kern strek na raming oor sowat 30-50% van die planeet se radius en bevat swaar elemente met 'n gesamentlike massa van 7-25 keer dié van die Aarde.<ref>{{cite journal |last1=Wahl |first1=S. M. |last2=Hubbard |first2=William B. |last3=Militzer |first3=B. |last4=Guillot |first4=Tristan |last5=Miguel |first5=Y. |last6=Movshovitz |first6=N. |last7=Kaspi |first7=Y. |last8=Helled |first8=R. |last9=Reese |first9=D. |last10=Galanti |first10=E. |last11=Levin |first11=S. |last12=Connerney |first12=J. E. |last13=Bolton |first13=S. J. |title=Comparing Jupiter interior structure models to Juno gravity measurements and the role of a dilute core |journal=Geophysical Letters |volume=44 |issue=10 |pages=4649–4659 |year=2017 |doi=10.1002/2017GL073160 |doi-access=free |arxiv=1707.01997 |bibcode=2017GeoRL..44.4649W }}</ref> Buite die laag metallieke waterstof lê 'n deursigtige binneste atmosfeer van waterstof. By dié diepte is die druk en temperatuur bo molekulêre waterstof se [[Kritieke punt|kritieke druk]] van 1,3&nbsp;[[Pascal (eenheid)|MPa]] en [[Kritieke punt|kritieke temperatuur]] van 33&nbsp;K (-240,2&nbsp;°C).<ref>{{cite journal | title=Dynamic transition of supercritical hydrogen: Defining the boundary between interior and atmosphere in gas giants | last1=Trachenko | first1=K. | last2=Brazhkin | first2=V. V. | last3=Bolmatov | first3=D. | journal=Physical Review E | volume=89 | issue=3 | id=032126 | date=March 2014 | page=032126 | doi=10.1103/PhysRevE.89.032126 | pmid=24730809 | arxiv=1309.6500 | bibcode=2014PhRvE..89c2126T | s2cid=42559818 }}</ref> In dié toestand is daar geen afsonderlike vloeistof- en gasfases nie – waterstof is glo in 'n superkritieke vloeistoftoestand. Die waterstof- en heliumgas wat van die wolklaag af ondertoe strek, verander geleidelik in 'n vloeistof in dieper lae, en lyk waarskynlik amper soos 'n oseaan van vloeibare waterstof en ander superkritieke vloeistowwe.<ref>{{cite web |title= A Freaky Fluid inside Jupiter? | url= https://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2011/09aug_juno3 |website=Nasa |access-date=8 December 2021}}</ref><ref>{{cite web |title= Nasa System Exploration Jupiter| url= https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/in-depth.amp |website=Nasa |access-date=8 December 2021}}</ref> Fisiek raak die gas al hoe warmer en digter namate die diepte toeneem.<ref>{{cite journal |last=Guillot |first=T. |title=A comparison of the interiors of Jupiter and Saturn |journal=Planetary and Space Science |year=1999 |volume=47 |issue=10–11 |pages=1183–1200 |bibcode=1999P&SS...47.1183G |arxiv=astro-ph/9907402 |doi=10.1016/S0032-0633(99)00043-4|s2cid=19024073 |url=http://cds.cern.ch/record/394768}}</ref> Reënagtige druppels helium en neon val neer deur die laer atmosfeer, en put die hoeveelheid van dié elemente in die boonste atmosfeer uit.<ref>{{cite journal |last=Lodders |first=Katharina |title=Jupiter Formed with More Tar than Ice |journal=The Astrophysical Journal |year=2004 |volume=611 |issue=1 |pages=587–597 |doi=10.1086/421970 |bibcode=2004ApJ...611..587L|s2cid=59361587 |url=http://pdfs.semanticscholar.org/afa4/68519084fe3a3076b614442803056943e202.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20200412141533/http://pdfs.semanticscholar.org/afa4/68519084fe3a3076b614442803056943e202.pdf |url-status=dead |archive-date=April 12, 2020 }}</ref> Berekenings dui daarop dat heliumdruppels by 'n radius van 60&nbsp;000 km (11&nbsp;000 km onder die bokant van die wolke) van metallieke waterstof skei en weer by 50&nbsp;000 km (22&nbsp;000 km onder die wolke) meng.<ref>S. Brygoo et al. 'Evidence of hydrogen−helium immiscibility at Jupiter-interior conditions.' ''Nature.'' Vol. 593, 27 Mei 2021, p. 517. {{doi|10.1038/s41586-021-03516-0}}.</ref> 'n Reënval van [[diamant]]e is al voorgestel, nes op Saturnus<ref name="SC-20131009">{{cite news |last=Kramer |first=Miriam |title=Diamond Rain May Fill Skies of Jupiter and Saturn |url=https://www.space.com/23135-diamond-rain-jupiter-saturn.html |date=October 9, 2013 |work=Space.com |access-date=August 27, 2017}}</ref> en die ysreuse Uranus en Neptunus.<ref name="WP-20170825">{{cite news |last=Kaplan |first=Sarah |title=It rains solid diamonds on Uranus and Neptune |url=https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2017/08/25/it-rains-solid-diamonds-on-uranus-and-neptune/ |date=August 25, 2017 |newspaper=The Washington Post |access-date=August 27, 2017}}</ref> Die temperatuur en druk in Jupiter neem geleidelik toe na die binnekant, want die hitte van planetêre formasie kan net deur [[konveksie]] ontsnap.<ref name="Juno"/> By 'n oppervlakdiepte waar die atmosferiese drukvlak 1 [[bar]] (0,10&nbsp;MPa) is, is die temperatuur sowat 165&nbsp;K (-108&nbsp;°C). Die streek van superkritieke waterstof verander geleidelik van 'n molekulêre tot 'n metallieke vloeistof en strek oor 'n drukomvang van 50-400&nbsp;GPa met temperature van onderskeidelik 5&nbsp;000 - 8&nbsp;400&nbsp;K (4&nbsp;730 - 8&nbsp;130&nbsp;°C). Die temperatuur van Jupiter se verdunde kern is na raming 20&nbsp;000&nbsp;K (19&nbsp;700&nbsp;°C), met 'n druk van sowat 4&nbsp;000&nbsp;GPa.<ref name=Guillot_et_al_2004>{{cite book | chapter=The interior of Jupiter | bibcode=2004jpsm.book...35G | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Stevenson | first2=David J. | last3=Hubbard | first3=William B. | last4=Saumon | first4=Didier | title=Jupiter. The planet, satellites and magnetosphere | editor1-first=Fran | editor1-last=Bagenal | editor2-first=Timothy E. | editor2-last=Dowling | editor3-first=William B. | editor3-last=McKinnon | series=Cambridge planetary science | volume=1 | publication-place=Cambridge, UK | publisher=Cambridge University Press | isbn=0-521-81808-7 | date=2004 | page=45 | chapter-url=https://www.google.com/books/edition/Jupiter/aMERHqj9ivcC?hl=en&gbpv=1&pg=PA45 }}</ref> ===Atmosfeer=== Jupiter se atmosfeer strek tot 'n diepte van 3&nbsp;000&nbsp;km onder die wolklae.<ref name=Guillot_et_al_2004/> ====Wolklae==== {{Multibeeld | align = left | direction = horizontal | background color = | voetskrif = | header= | beeld1 = Map of Jupiter.jpg | width1 = 241 | onderskrif1 = Jupiter se suidpool. | beeld2 = PIA21641-Jupiter-SouthernStorms-JunoCam-20170525.jpg | width2 = 222 | onderskrif2 = Jupiter se suidelike storms. }} Jupiter is pal bedek met wolke van [[ammoniak]]kristalle, wat dalk ook ammoniumwaterstofsulfied bevat.<ref>{{cite journal | title=Coloring Jupiter's clouds: Radiolysis of ammonium hydrosulfide (NH4SH) | last1=Loeffler | first1=Mark J. | last2=Hudson | first2=Reggie L. | journal=Icarus | volume=302 | pages=418–425 | date=March 2018 | doi=10.1016/j.icarus.2017.10.041 | bibcode=2018Icar..302..418L | url=https://science.gsfc.nasa.gov/691/cosmicice/reprints/NH4SH_Icarus_Loeffler_Hudson_2018.pdf | access-date=2022-04-25 }}</ref> Die wolke is geleë in die tropopouse van die atmosfeer (net bo die [[troposfeer]]) en vorm bande by verskillende breedteliggings, wat bekend is as tropiese streke. Dié word onderverdeel in ligter "sones" en donkerder "gordels". Die wisselwerkings tussen dié botsende sirkulasiepatrone veroorsaak storms en onstuimigheid. Windsnelhede tot 100&nbsp;m/s ((360&nbsp;km/h) is algemeen in die [[Straalstroom|straalstrome]].<ref>{{cite journal | title=Dynamics of Jupiter's Atmosphere | last1=Ingersoll | first1=Andrew P. | last2=Dowling | first2=Timothy E. | last3=Gierasch | first3=Peter J. | last4=Orton | first4=Glenn S. | last5=Read | first5=Peter L. | last6=Sánchez-Lavega | first6=Agustin | last7=Showman | first7=Adam P. | last8=Simon-Miller | first8=Amy A. | last9=Vasavada | first9=Ashwin R. | journal=Jupiter. The Planet, Satellites and Magnetosphere | editor1-first=Fran | editor1-last=Bagenal | editor2-first=Timothy E. | editor2-last=Dowling | editor3-first=William B. | editor3-last=McKinnon | series=Cambridge planetary science | volume=1 | publication-place=Cambridge, VK | publisher=Cambridge University Press | isbn=0-521-81808-7 | date=2004 | pages=105–128 | url=https://authors.library.caltech.edu/36015/1/Ingersoll_p105.pdf | access-date=2022-03-08 }}</ref> Die sones verskil van jaar tot jaar in breedte, kleur en intensiteit, maar het stabiel genoeg gebly dat wetenskaplikes name aan hulle gegee het.<ref name="burgess" />{{rp|6}} Die wolklaag is sowat 50&nbsp;km diep en bestaan uit minstens twee dekke ammoniakwolke: 'n smal, deursigtiger streek bo en 'n dikker onderdek. Daar kan 'n dun laag waterwolke onder die ammoniakwolke wees, wat aangedui word deur [[weerlig]]flitse wat in die atmosfeer waargeneem word.<ref>{{cite journal | title=Lightning Generation in Moist Convective Clouds and Constraints on the Water Abundance in Jupiter | last1=Aglyamov | first1=Yury S. | last2=Lunine | first2=Jonathan | last3=Becker | first3=Heidi N. | last4=Guillot | first4=Tristan | last5=Gibbard | first5=Seran G. | last6=Atreya | first6=Sushil | last7=Bolton | first7=Scott J. | last8=Levin | first8=Steven | last9=Brown | first9=Shannon T. | last10=Wong | first10=Michael H. | journal=Journal of Geophysical Research: Planets | volume=126 | issue=2 | id=e06504 | date=February 2021 | doi=10.1029/2020JE006504 | arxiv=2101.12361 | bibcode=2021JGRE..12606504A | s2cid=231728590 }}</ref> Dié elektriese ontladings kan tot duisend keer so sterk as weerlig op Aarde wees.<ref>{{cite web | editor1-last=Watanabe | editor1-first=Susan |date=February 25, 2006 |url=http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/galileo_end.html |title=Surprising Jupiter: Busy Galileo spacecraft showed jovian system is full of surprises |publisher=NASA |access-date=February 20, 2007}}</ref> Die waterwolke veroorsaak vermoedelik donderstorms op dieselfde manier as op aarde: deur hitte wat van die binnekant af opstyg.<ref>{{cite journal |last=Kerr |first=Richard A. |title=Deep, Moist Heat Drives Jovian Weather |journal=Science |year=2000 |volume=287 |issue=5455 |pages=946–947 |doi=10.1126/science.287.5455.946b |s2cid=129284864 | url=https://www.proquest.com/openview/d4cfc37399ab62ac9e0668fd231cb072/1?pq-origsite=gscholar&cbl=1256 | access-date=2022-04-26 }}</ref> Die Juno-sending het "vlak weerlig" onthul wat ontstaan uit ammoniakwaterwolke redelik hoog op in die atmosfeer.<ref>{{cite journal | title=Small lightning flashes from shallow electrical storms on Jupiter | last1=Becker | first1=Heidi N. | last2=Alexander | first2=James W. | last3=Atreya | first3=Sushil K. | last4=Bolton | first4=Scott J. | last5=Brennan | first5=Martin J. | last6=Brown | first6=Shannon T. | last7=Guillaume | first7=Alexandre | last8=Guillot | first8=Tristan | last9=Ingersoll | first9=Andrew P. | last10=Levin | first10=Steven M. | last11=Lunine | first11=Jonathan I. | last12=Aglyamov | first12=Yury S. | last13=Steffes | first13=Paul G. | journal=Nature | volume=584 | issue=7819 | pages=55–58 | year=2020 | doi=10.1038/s41586-020-2532-1 | pmid=32760043 | bibcode=2020Natur.584...55B | s2cid=220980694 | issn=0028-0836 | url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-03058480 }}</ref> In die boonste atmosfeer is ook weerligflitse van omtrent 1,4&nbsp;millisekondes waargeneem. Hulle is bekend as "elfies" en lyk blou of pienk vanweë die waterstof.<ref>{{cite journal | title=Possible Transient Luminous Events Observed in Jupiter's Upper Atmosphere | last1=Giles | first1=Rohini S. | last2=Greathouse | first2=Thomas K. | last3=Bonfond | first3=Bertrand | last4=Gladstone | first4=G. Randall | last5=Kammer | first5=Joshua A. | last6=Hue | first6=Vincent | last7=Grodent | first7=Denis C. | last8=Gérard | first8=Jean-Claude | last9=Versteeg | first9=Maarten H. | last10=Wong | first10=Michael H. | last11=Bolton | first11=Scott J. | last12=Connerney | first12=John E. P. | last13=Levin | first13=Steven M. | journal=Journal of Geophysical Research: Planets | year=2020 | volume=125 | issue=11 | pages=e06659 | id=e06659 | doi=10.1029/2020JE006659 | arxiv=2010.13740 | bibcode=2020JGRE..12506659G | s2cid=225075904 }}</ref><ref>{{cite web | title=Juno Data Indicates 'Sprites' or 'Elves' Frolic in Jupiter's Atmosphere | date=October 27, 2020 | editor-first=Tony | editor-last=Greicius | website=NASA | url=https://www.nasa.gov/feature/jpl/juno-data-indicates-sprites-or-elves-frolic-in-jupiters-atmosphere | access-date=December 30, 2020 }}</ref> Die oranje en bruin kleure in Jupiter se wolke word veroorsaak deur opwellende samestellings wat van kleur verander wanneer hulle blootgestel word aan die [[ultraviolet]] lig van die [[Son]]. Die presiese samestelling is onseker, maar die stowwe is vermoedelik [[fosfor]], [[swael]] of moontlik koolwaterstowwe.<ref name="elkins-tanton" />{{rp|39}}<ref>{{cite conference | last1=Strycker | first1=P. D. | last2=Chanover | first2=N. | last3=Sussman | first3=M. | last4=Simon-Miller | first4=A. |title=A Spectroscopic Search for Jupiter's Chromophores |work=DPS meeting #38, #11.15 |publisher=American Astronomical Society |year=2006 |bibcode=2006DPS....38.1115S}}</ref> Dié kleurryke samestellings, bekend as "chromofore", meng met die warmer wolke van die laer dek. Die ligkleurige sones word gevorm wanneer stygende konveksieselle kritalliserende ammoniak vorm wat die chromofore verberg.<ref name="worldbook">{{cite web | last1=Gierasch | first1=Peter J. | last2=Nicholson | first2=Philip D. |year=2004 | url=http://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20050105155019/http://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html | url-status=dead | archive-date=January 5, 2005 | title=Jupiter | publisher=World Book @ NASA | access-date=August 10, 2006 }}</ref> Jupiter se klein [[ashelling]] bring mee dat die planeet se pole altyd minder sonstraling as die ewenaarstreek kry. Konveksie in die binnekant van die planeet vervoer energie na die pole, en balanseer die temperature in die wolklaag uit.<ref name="burgess" />{{rp|54}} === Die groot rooi vlek === : ''Hoofartikel: [[Groot Rooi Vlek]].'' [[Lêer:Great Red Spot From Voyager 1.jpg|duimnael|links|200px|Die groot rooi vlek]] Een van die mees opvallende eienaardighede van Jupiter is die Groot Rooi Vlek effens suid van die [[ewenaar]]. Die vlek word veroorsaak deur 'n [[sikloon]] wat al minstens 300 jaar duur. Sedert die eerste waarnemings in die begin van die [[18de eeu]] het die vlek in omvang afgeneem. In vergelyking met 100 jaar gelede het die vlek teen [[2000]] in grootte gehalveer. Dit is nie bekend of dit veroorsaak word deur skommelinge en of die vlek ooit volledig sal verdwyn nie. === Inslag van komeet Shoemaker-Levy 9 === Tussen [[16 Julie|16]] en [[22 Julie]] [[1994]] stort 21 fragmente van die [[komeet]] [[Shoemaker-Levy 9]] op die suidelike halfrond van Jupiter neer. Dit was die eerste keer dat botsings tussen [[hemelligaam|hemelligame]] direk waargeneem is. Daar kan verwag word dat as gevolg van die groot omvang, massa en swaartekrag van Jupiter die soort botsings veel gereelder sal voorkom. == Natuurlike satelliete en ringe rondom Jupiter == : ''Hoofartikels: [[Jupiter se natuurlike satelliete]] en [[Jupiter se ringe]].'' Teen Mei [[2001]] was daar ongeveer 28 mane rondom Jupiter bekend, waaronder [[Io (maan)|Io]], [[Europa (maan)|Europa]], [[Ganimedes (maan)|Ganimedes]] en [[Kallisto (maan)|Kallisto]]. Later is daar met behulp van nuwe tegnieke en verbeterde apparatuur nog 'n groot aantal ander mane ontdek en teen [[2004]] is daar 63 voorwerpe geïdentifiseer. 'n Volledig oorsig hiervan is te vinde in die [[Jupiter se natuurlike satelliete|lys van mane van Jupiter]]. Rondom Jupiter word ook 'n aantal dun ringe wat uit stof- en ysdeeltjies bestaan aangetref. Die binnenste ring, genaamd ''1979 J1R'', het vermoedelik ontstaan uit losgeraakte materiaal van die mane [[Metis (maan)|Metis]] en [[Adrastea (maan)|Adrastea]] na inslae deur [[meteoriet]]e. 1979 J1R lê op 'n afstand van 110&nbsp;000&nbsp;km van die middelpunt van Jupiter en is 22&nbsp;000&nbsp;km breed. Nog verder na buite lê nog twee ringe (''1979 J2R'' en ''1979 J3R'') op 'n afstand van onderskeidelik 125&nbsp;000 en 170&nbsp;000&nbsp;km. Van die buitenste ring word aangeneem dat dit ontstaan het uit interplanetêre stof. Die bestaan van die ringe is eers in 1979 bevestig en is veel kleiner as die ringe van Saturnus. {{JupiterMane}} == Funksie == Jupiter vervul 'n belangrike funksie binne die [[sonnestelsel]]. Omdat dit swaarder is as al die ander planete tesame is dit 'n belangrike onderdeel van die massa-ewewig van die sonnestelsel. Deur sy gewig stabiliseer Jupiter die [[asteroïdegordel]]; sonder Jupiter sou daar elke 100&nbsp;000 jaar 'n [[asteroïde]] uit die asteroïdegordel die [[aarde (planeet)|aarde]] tref en sodoende lewe op aarde so ernstig belemmer het dat lewe nie moontlik sou wees nie. Daar word tans vermoed dat die aanwesigheid van 'n Jupiteragtige planeet 'n voorwaarde kan wees vir die aanwesigheid van lewe in 'n sonnestelsel. == Verkenning == Vanaf die Aarde is Jupiter gereeld met die blote oog sigbaar as 'n helder "ster". In [[1610]] ontdek [[Galileo Galilei]] met 'n [[teleskoop]] die vier grootste mane van Jupiter – nou bekend as die [[Galileïse mane]]. Sedert die begin van die [[1970-80|jare '70]] is daar verskeie verkenningsvlugte na Jupiter uitgevoer. === Pioneer 10 === [[Pioneer 10]] was die eerste [[ruimtesending]] na Jupiter en is op [[3 Maart]] [[1972]] gelanseer. Op [[3 Desember]] [[1973]] skuur Pioneer 10 op 'n afstand van 130&nbsp;000&nbsp;km langs Jupiter verby en stuur die eerste detailopnames na die Aarde. === Voyager === : ''Hoofartikels: [[Voyager 1]] en [[Voyager 2]].'' [[Lêer:Voyager spacecraft.jpg|duimnael|200px|Voyager 2]] In die winter (Suidelike halfrond) van [[1977]] word Voyager 1 en Voyager 2 kort na mekaar gelanseer. In [[1979]] het beide Voyagers baie foto's en inligting oor Jupiter en die mane opgelewer, onder andere oor [[vulkaan|vulkaan aktiwiteit]] op die maan [[Io (maan)|Io]]. === Galileo === Op [[18 Oktober]] [[1989]] word die [[Galileo-ruimtesending|Galileo-ruimtetuig]] van [[Kaap Canaveral]] af gelanseer om die mane van Jupiter en die planeet self te bestudeer. Galileo was die eerste sending wat in plaas van verby te vlieg in 'n baan om Jupiter gebring sou word en dit uitgevoerig sou bestudeer. Ná 'n reis van ses jaar en ondanks probleme met die antenne, het Galileo sowat 14&nbsp;000 foto's geneem. Galileo het Jupiter bestudeer van Desember 1995 tot September 2003 en het gedurende die tydperk 'n skat van nuwe insigte versamel. === Cassini-Huygens === Op [[15 Oktober]] [[1997]] word die [[Cassini-Huygens]] ruimtetuig gelanseer om via [[Venus (planeet)|Venus]], [[Aarde]] en Jupiter uiteindelik Saturnus te besoek. In Desember 2000 gaan Cassini by Jupiter verby en neem foto's met 'n veel hoër resolusie as sy voorgangers. Die gesamentlike aanwesigheid van Galileo en Cassini het dit moontlik gemaak om enkele ekstra eksperimente uit te voer. === New Horizons === [[New Horizons]] is 'n sending na [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] wat op [[19 Januarie]] [[2006]] gelanseer is om in [[2015]] Pluto te bereik. Om die vlug te bespoedig is daar in Februarie 2007 van die aantrekkingskrag van Jupiter gebruik gemaak. Hiertydens kon Jupiter vir ongeveer vier maande uitgebreid waargeneem word. === Juno === [[Juno]] is ’n sending van [[Nasa]] se [[New Frontiers-program]] wat tans in ’n wentelbaan om die [[planeet]] [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] is. Die tuig is op [[5 Augustus]] [[2011]] van [[Kaap Canaveral]] af gelanseer en het op [[4 Julie]] [[2016]] gearriveer. Op [[5 Julie]] van dié jaar het dit in ’n wentelbaan om Jupiter gegaan.<ref name="NYT-20160628">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA’s Juno Spacecraft Will Soon Be in Jupiter’s Grip |url=http://www.nytimes.com/2016/06/28/science/nasa-jupiter-juno.html |date=28 Junie 2016 |work=New York Times |access-date=30 Junie 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200426125443/https://www.nytimes.com/2016/06/28/science/nasa-jupiter-juno.html |archive-date=26 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name="NYT-20160630"/><ref>{{cite news |last=Dunn |first=Marcia |title=NASA probe blasts off for Jupiter after launch-pad snags |url=http://www.msnbc.msn.com/id/44034674/ns/technology_and_science-space/#.Tj02ZluvbPY |work=MSN |date=5 Augustus 2011 |access-date=31 Augustus 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20121105145856/http://www.msnbc.msn.com/id/44034674/ns/technology_and_science-space/ |archive-date=5 November 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Juno wentel om die planeet se pole om die samestelling, [[gravitasie]]- en [[magneetveld]] en polêre magnetosfeer te ondersoek. Dit sal ook soek na leidrade oor hoe die planeet gevorm het, of dit ’n rotsagtige kern het, die hoeveelheid [[water]] in die diep [[atmosfeer]], [[massa]]verspreiding en diep [[wind]]e, wat snelhede van tot 618 km/h kan bereik.<ref>[http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2008/jupiter_lrs.html Winds in Jupiter's Little Red Spot almost twice as fast as strongest hurricane]</ref> In September 2022 sal Juno 'n verbyvlug van die maan [[Europa (maan)|Europa]] doen, en in Desember 2023 en Februarie 2024 'n verbyvlug van [[Io (maan)|Io]]. == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Jupiter (planet)|Jupiter}} * {{en}} [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html Jupiter Fact Sheet] * {{en}} [http://photojournal.jpl.nasa.gov/target/Jupiter Afbeeldings van Jupiter] {{PlaneteSon}} {{Normdata}} [[Kategorie:Jupiter| ]] cye1me5buchgammzdjqgkiwoyf3eoqq 2516420 2516393 2022-07-31T13:52:08Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki :''Hierdie artikel handel oor die [[planeet]] Jupiter. Vir ander betekenisse van die naam, sien [[Jupiter (dubbelsinnig)]].'' {{Inligtingskas Planeet | bgcolour = #EEDC82 | name = Jupiter | symbol = [[Lêer:Jupiter symbol (bold).svg|24px|alt=♃|Jupiter se sterrekundige simbool]] | image = [[Lêer:Jupiter and its shrunken Great Red Spot.jpg|280px|Die planeet Jupiter]] | caption = Jupiter in natuurlike kleur, soos in April 2014 afgeneem deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. | orbit_ref = | epoch = [[J2000]] | aphelion = 816,520,800&nbsp;km<br />5,458104&nbsp;AE | perihelion = 740,573,600&nbsp;km<br />4,950429&nbsp;AE | semimajor = 778,547,200&nbsp;km<br />5,204267&nbsp;AE | eccentricity = 0,048775 | period = 4&nbsp;332,59&nbsp;dae<br />11,8618&nbsp;jare<br />10&nbsp;475,8 Jupiter solar dae | synodic_period = 398,88&nbsp;dae<ref name="fact">{{cite web |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |title=Jupiter Fact Sheet |publisher=NASA |last=Williams |first=Dr. David R. |access-date=8 Augustus 2007 |date=16 November 2004 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200516082115/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |archive-date=16 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | avg_speed = 13,07&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | inclination = 1,305° (tot [[Ekliptika]])<br />6,09° (tot die [[son]] se [[ewenaar]])<br />0,32° (tot onveranderbare vlakte)<ref name="meanplane">{{en}} {{cite web | date = 2009-04-03 | title = The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter | url = http://home.surewest.net/kheider/astro/MeanPlane.gif | accessdate = 2009-04-10 | archive-date = 2009-05-14 | archive-url = https://www.webcitation.org/5glwILykY?url=http://home.comcast.net/~kpheider/MeanPlane.gif | url-status = dead }} (geprodusier met [http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ Solex 10] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120210152814/http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ |date=10 Februarie 2012 }} geskryf van Aldo Vitagliano)</ref> | asc_node = 100,492° | arg_peri = 275,066° | satellites = [[Jupiter se natuurlike satelliete|79]]<ref name="fact" /> | minorplanet = | physical_characteristics = yes | equatorial_radius = 71,492 ± 4&nbsp;km<br />(11,209&nbsp;[[Aarde]]s) | polar_radius = 66,854 ± 10&nbsp;km<br />(10,517&nbsp;Aardes) | flattening = 0,06487 ± 0,00015 | surface_area = 6,1419×10¹⁰&nbsp;km²<ref name="nasafact">{{cite web |url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jupiter&Display=Facts |title=Solar System Exploration: Jupiter: Facts & Figures |work=NASA |date=7 Mei 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20151107183158/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jupiter |archive-date= 7 November 2015 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=22 Maart 2012 }}</ref><br />(121,9&nbsp;Aardes) | volume = 1,4313×10¹⁵&nbsp;km³<ref name="fact" /><br />(1321,3&nbsp;Aardes) | mass = 1,8986×10²⁷&nbsp;kg<ref name="fact" /><br />(317,8&nbsp;Aardes)<br />(1/1047 Sonne)<ref name=ssd-constants>{{cite web |title=Astrodynamic Constants |publisher=JPL Solar System Dynamics |date=27 Februarie 2009 |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/?constants |access-date=8 Augustus 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200514014252/https://ssd.jpl.nasa.gov/?constants |archive-date=14 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | density = 1,326&nbsp;g/cm³<ref name="fact" /> | surface_grav = 24,79&nbsp;m/s²<ref name="fact" /><br />2,528&nbsp;g | escape_velocity = 59,5&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | sidereal_day = 9,925&nbsp;h<ref>{{cite web |author=Seidelmann, P. K.; Abalakin, V. K.; Bursa, M.; Davies, M. E.; de Burgh, C.; Lieske, J. H.; Oberst, J.; Simon, J. L.; Standish, E. M.; Stooke, P.; Thomas, P. C. |year=2001 |url=http://www.hnsky.org/iau-iag.htm |title=Report of the IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites: 2000 |publisher=HNSKY Planetarium Program |access-date=2 Februarie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200512151452/http://www.hnsky.org/iau-iag.htm |archive-date=12 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br />(9 h 55 m 30 s) | rot_velocity = 12,6&nbsp;km/s<br />45&nbsp;300&nbsp;km/h | axial_tilt = 3,13°<ref name="fact" /> | right_asc_north_pole = 268,057°<br />(17&nbsp;h 52&nbsp;min 14&nbsp;s) | declination = 64,496° | albedo = 0,343 (geometries)<br />0,52 (Bond)<ref name="fact" /> | magnitude = -1,6 tot -2,94<ref name="fact" /> | angular_size = 29,8" — 50,1"<ref name="fact" /> | temperatures = yes | temp_name1 = 1 bar level | min_temp_1 = | mean_temp_1 = 165&nbsp;[[Kelvin|K]]<ref name="fact" /> | max_temp_1 = | temp_name2 = 0,1 bar | min_temp_2 = | mean_temp_2 = 112&nbsp;K<ref name="fact" /> | max_temp = | atmosphere = yes | surface_pressure = 20–200&nbsp;kPa<ref>{{en}} {{cite journal|author=Anonymous|title=Probe Nephelometer|journal=Galileo Messenger|publisher=NASA/JPL|date=Maart 1983|issue=6|url=http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html|accessdate=2007-02-12|archive-date=2009-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20090719111109/http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html|url-status=dead}}</ref> | atmosphere_composition = 89,8±2,0% [[Waterstof]]<br /> 10,2±2,0% [[Helium]]<br /> ~0,3% [[Metaan]]<br /> ~0,026% [[Ammoniak]]<br /> ~0,003% [[Waterstofdeuteried]]<br /> 0,0006% [[Etaan]]<br /> 0,0004% [[Water]] }} '''Jupiter''' is die vyfde [[planeet]] van die [[Son]] af en die grootste in die [[Sonnestelsel]]. Dit is 'n [[gasreus]] met 'n [[massa]] van meer as twee en 'n half keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam, maar effens kleiner as 'n duisendste van die Son se massa. Jupiter is die helderste natuurlike voorwerp in die [[Aarde]] se naglug naas die [[Maan]] en [[Venus]], en dit word reeds sedert die [[voorgeskiedenis]] waargeneem. Dit is genoem na die [[Jupiter (mitologie)|Romeinse god Jupiter]], die koning van die gode. Jupiter bestaan hoofsaaklik uit [[waterstof]], maar [[helium]] beslaan 'n kwart van sy massa en 'n tiende van sy [[volume]]. Dit het waarskynlik 'n rotsagtige kern van swaarder elemente,<ref name="coreuncertainty_2004">{{cite journal | last1=Saumon | first1=D. | last2=Guillot | first2=T. |title=Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn |journal=The Astrophysical Journal |volume=609 |issue=2 |pages=1170–1180 |year=2004 |bibcode=2004ApJ...609.1170S |doi=10.1086/421257 |arxiv=astro-ph/0403393|s2cid=119325899 }}</ref> maar ontbreek, nes die ander gasreuse in die Sonnestelsel, 'n goed gedefinieerde soliede oppervlak. Die voortdurende sametrekking van Jupiter se binnekant wek meer hitte op as wat dit van die Son kry. Vanweë sy vinnige rotasie is Jupiter se vorm 'n [[Sferoïde|afgeplatte sferoïde]]: Dit het 'n effense maar merkbare uitstulping om sy [[ewenaar]]. Die buitenste [[atmosfeer]] is verdeel in 'n reeks bande in sy breedte, met onstuimigheid en [[storm]]s aan die grense tussen hulle. 'n Prominente gevolg hiervan is die [[Groot Rooi Vlek]], 'n reusestorm wat minstens sedert 1831 sigbaar is. Jupiter word omring deur 'n dowwe [[planetêre ring]]stelsel en 'n kragtige [[magnetosfeer]]. Sy magnetiese stert is byna 800&nbsp;miljoen&nbsp;km (5,3&nbsp;[[AE]]) lank en strek byna tot by [[Saturnus]] se [[wentelbaan]]. Jupiter het [[Jupiter se natuurlike satelliete|80 bekende mane]] en moontlik meer,<ref name="80moons">{{cite journal | first=David | last=Kindy | url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/amateur-astronomer-discovers-new-moon-orbiting-jupiter-180978258/ | title=Amateur Astronomer Discovers New Moon Orbiting Jupiter | journal=Smithsonian Magazine | access-date=2022-03-08 }}</ref> insluitende die vier groot [[mane van Galilei]] wat in 1610 deur [[Galileo Galilei]] ontdek is: [[Io (maan)|Io]], [[Europa (maan)|Europa]], [[Ganumedes (maan)|Ganumedes]] en [[Kallisto (maan)|Kallisto]]. Io en Europa is omtrent so groot soos die Aarde se Maan, Kallisto is amper so groot soos die planeet [[Mercurius]] en Ganumedes is groter. [[Pioneer 10]] was die eerste [[ruimtetuig]] wat Jupiter besoek het. Sy naaste afstand aan die planeet was in Desember 1973.<ref name=pioneer10>{{Cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/missions/pioneer-10/in-depth|title=In Depth {{!}} Pioneer 10|website=NASA Solar System Exploration|access-date=February 9, 2020}}</ref> Verskeie robottuie het Jupiter sedertdien besoek, onder meer die [[Pioneer-program|Pioneer-]] en [[Voyager-program|Voyager]]-verbyvlugsendings van 1973 tot 1979, en later die [[Galileo-ruimtesending|Galileo-wenteltuig]] in 1995.<ref>{{Cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/exploration?page=0&per_page=10&order=launch_date+desc,title+asc&search=&tags=Jupiter&category=129|title=Exploration {{!}} Jupiter|website=NASA Solar System Exploration|access-date=February 9, 2020}}</ref> In 2007 het die [[New Horizons]] die planeet besoek en sy [[Swaartekragslinger|swaartekrag gebruik]] om sy spoed te verhoog en sy baan aan te pas op sy vlug na [[Pluto]]. Die laaste tuig wat Jupiter besoek het, is [[Juno (ruimtetuig)|Juno]], wat in Julie 2016 in 'n wentelbaan om die planeet gegaan het.<ref name="NYT-20160705">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA's Juno Spacecraft Enters Jupiter's Orbit |url=https://www.nytimes.com/2016/07/05/science/juno-enters-jupiters-orbit-capping-5-year-voyage.html |date=July 5, 2016 |work=The New York Times |access-date=July 5, 2016}}</ref><ref name="NYT-20160630">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=All Eyes (and Ears) on Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2016/07/01/science/jupiter-nasa-juno-hubble.html |date=June 30, 2016 |work=The New York Times |access-date=July 1, 2016}}</ref> Toekomstige teikens in die Jupiter-stelsel wat besoek sal word, sluit moontlik in die ysbedekte vloeistofoseaan van Europa.<ref name="NY-20210614">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=Mushballs and a Great Blue Spot: What Lies Beneath Jupiter's Pretty Clouds – NASA's Juno probe is beginning an extended mission that may not have been possible if it hadn't experienced engine trouble when it first arrived at the giant planet. |url=https://www.nytimes.com/2021/06/14/science/jupiter-juno-nasa-ganymede.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20211228/https://www.nytimes.com/2021/06/14/science/jupiter-juno-nasa-ganymede.html |archive-date=2021-12-28 |url-access=limited |date=14 June 2021 |work=The New York Times |access-date=16 June 2021 }}</ref> ==Naam en simbool== In beide die Griekse en Romeinse beskawing is die planeet na die hoofgod van die [[panteon]] genoem: [[Zeus]] vir die Grieke en [[Jupiter (mitologie)|Jupiter]] vir die Romeine. Die [[Internasionale Sterrekundige Vereniging]] (IAU) het die naam Jupiter in 1976 as die naam vir die planeet aanvaar. Die IAU noem nuut ontdekte mane van Jupiter na sy mitologiese minnaresse, minnaars en afstammelinge.<ref>{{cite web | title=Naming of Astronomical Objects | publisher=International Astronomical Union | url=https://www.iau.org/public/themes/naming/ | access-date=2022-03-23 }}</ref> Die [[simbool]] vir die planeet, [[Beeld:Jupiter symbol (fixed width).svg|16px|♃]], kom van die Griekse [[letter]] [[Zeta (letter)|zeta]] met 'n horisontale streep (Ƶ) as 'n afkorting vir "Zeus".<ref name=jones-1999> {{cite book | title = Astronomical papyri from Oxyrhynchus | last = Jones | first = Alexander | date = 1999 | pages = 62–63 | isbn = 9780871692337 | url = https://books.google.com/books?id=8MokzymQ43IC}}</ref><ref>{{cite journal | title=The origin of the symbols of the planets | last=Maunder | first=A. S. D. | journal=The Observatory | volume=57 | pages=238–247 | date=August 1934 | bibcode=1934Obs....57..238M }}</ref> Die argaïese naam ''Jove'' word sedert omstreeks die 14de eeu as 'n poëtiese naam vir Jupiter gebruik.<ref>{{cite book | title=Jove | first=Douglas | last=Harper | work=Online Etymology Dictionary | url=https://www.etymonline.com/word/jove | access-date=2022-03-22 }}</ref> Die Romeine het die vyfde dag van die week ''diēs Iovis'' ("Jove se Dag") genoem na die planeet Jupiter.<ref name=days>{{citation |last=Falk |first=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |url=http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |volume=93 |pages=122–133 |date=June 1999 |bibcode=1999JRASC..93..122F |access-date=18 November 2020 |archive-date=25 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225172054/http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |url-status=live }}</ref> In die [[Germaanse mitologie]] word Jupiter gelykgestel aan die dondergod [[Thor]], van waar die [[Afrikaanse]] naam [[Donderdag]] kom vir die Romeinse ''dies Jovis''.<ref>{{cite journal |last1=Falk |first1=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |year=2004 |volume=93 |pages=122–133 |bibcode=1999JRASC..93..122F |doi=10.1016/j.newast.2003.07.002 |last2=Koresko |first2=Christopher|arxiv=astro-ph/0307398 |s2cid=118954190 }}</ref> ''Jovian'' is in [[Engels]] die [[Adjektief|adjektiewe]] vorm van Jupiter. ==Vorming en migrasie== Jupiter is vermoedelik die oudste planeet in die Sonnestelsel.<ref name=Kruijer_et_al_2017/> Huidige modelle van die vorming van ons stelsel dui daarop dat Jupiter min of meer by die sneeulyn gevorm het: 'n afstand van die Son af waar die temperatuur laag genoeg is dat [[Vlugtigheid (planetologie)|vlugtige stowwe]] soos [[water]] kan kondenseer om [[Vastestof|vastestowwe]] te vorm.<ref name=Bosman_et_al_2019/> Die planeet het 'n groot vloeibare kern begin vorm en toe sy gasatmosfeer versamel. As gevolg daarvan moes die kern gevorm het voordat die [[sonnewel]] ná 10&nbsp;miljoen jaar heeltemal opgebreek het. Oor sowat 'n mijoen jaar het Jupiter se atmosfeer geleidelik uitgesit totdat die massa omtrent 20 keer dié van die Aarde was. Die omwentelende massa het 'n gaping in die sonnewel geskep, en daarna het die planeet stadigaan oor 3-4&nbsp;miljoen jaar gegroei tot 50&nbsp;[[aardmassa]]s.<ref name=Kruijer_et_al_2017>{{cite journal | title=Age of Jupiter inferred from the distinct genetics and formation times of meteorites | last1=Kruijer | first1=Thomas S. | last2=Burkhardt | first2=Christoph | last3=Budde | first3=Gerrit | last4=Kleine | first4=Thorsten | journal=Proceedings of the National Academy of Sciences | volume=114 | issue=26 | pages=6712–6716 | date=June 2017 | doi=10.1073/pnas.1704461114 | pmid=28607079 | pmc=5495263 | bibcode=2017PNAS..114.6712K | doi-access=free }}</ref> Volgens een hipotese het Jupiter rofweg 3,5&nbsp;AE (520&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af begin vorm. Namate die jong planeet massa vergaar het, het 'n wisselwerking met die gasskyf wat om die Son gewentel het en 'n [[baanresonansie]] met Saturnus daartoe gelei dat hy na binne migreer het.<ref name=Bosman_et_al_2019>{{cite journal | title=Jupiter formed as a pebble pile around the N2 ice line | last1=Bosman | first1=A. D. | last2=Cridland | first2=A. J. | last3=Miguel | first3=Y. | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=632 | id=L11 | pages=5 | date=December 2019 | arxiv=1911.11154 | bibcode=2019A&A...632L..11B | doi=10.1051/0004-6361/201936827 | s2cid=208291392 }}</ref><ref name="Walsh_etal_2011">{{cite journal | last1=Walsh | first1=K. J. | last2=Morbidelli | first2=A. | last3=Raymond | first3=S. N. | last4=O'Brien | first4=D. P. | last5=Mandell | first5=A. M. | year=2011 | title=A low mass for Mars from Jupiter's early gas-driven migration | journal=Nature | volume=475 | issue=7355 | pages=206–209 | doi=10.1038/nature10201 | bibcode=2011Natur.475..206W | arxiv=1201.5177 | pmid=21642961| s2cid=4431823 }}</ref> [[Lêer:Aarde Jupiter.svg|duimnael|links|180px|Vergelyking in grootte met die Aarde]] Dit het die wentelbane van verskeie [[superaarde]]s wat nader aan die Son gewentel het, versteur en veroorsaak dat hulle vernietigend bots. Saturnus sou later ook na binne begin migreer het, baie vinniger as Jupiter, totdat die twee planete vasgevang is in 'n resonansie van 3:2 by ongeveer 1,5&nbsp;AE (220&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af. Dit het die rigting van migrasie verander en veroorsaak dat hulle weg van die Son af en uit die binneste Sonnestelsel migreer het na hulle huidige posisies.<ref>{{cite journal |title=Jupiter's decisive role in the inner Solar System's early evolution |first=Konstantin |last=Batygin |doi=10.1073/pnas.1423252112 |pmid=25831540 |pmc=4394287 |volume=112 |issue=14 |pages=4214–4217 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |arxiv=1503.06945 |bibcode=2015PNAS..112.4214B|year=2015 |doi-access=free }}</ref> Dit alles het oor 'n tydperk van 3-6&nbsp;miljoen jaar plaasgevind, met die finale migrasie van Jupiter wat oor verskeie honderdduisende jare geskied het.<ref name="Walsh_etal_2011"/><ref>{{cite journal | last1=Haisch Jr. | first1=K. E. | last2=Lada | first2=E. A. | last3=Lada | first3=C. J. | title=Disc Frequencies and Lifetimes in Young Clusters | year=2001 | journal=The Astrophysical Journal | volume=553 | issue=2 | pages=153–156| doi=10.1086/320685 | arxiv=astro-ph/0104347 | bibcode=2001ApJ...553L.153H | s2cid=16480998 | url=http://cds.cern.ch/record/496876 }}</ref> Jupiter se migrasie uit die binneste Sonnestelsel het die binneplanete, onder meer die Aarde, eindelik in staat gestel om uit die rommel te vorm.<ref>{{cite web |url=https://www.nationalgeographic.com/science/article/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching |archive-url=https://web.archive.org/web/20170314171306/http://news.nationalgeographic.com/2015/03/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching/ |archive-date=March 14, 2017 |title=Observe: Jupiter, Wrecking Ball of Early Solar System |last=Fazekas |first=Andrew |date=March 24, 2015 |work=National Geographic |access-date=April 18, 2021 |url-status=live}}</ref> Daar is verskeie probleme met dié hipotese. Die gevolglike tydskale vir die vorming van die aardplanete stem blykbaar nie ooreen met hulle gemete [[Chemiese element|elementêre]] samestelling nie.<ref name="zube_2019">{{cite journal|last=Zube|first=N.|author2=Nimmo, F.|author3=Fischer, R.|author4=Jacobson, S.|title=Constraints on terrestrial planet formation timescales and equilibration processes in the Grand Tack scenario from Hf-W isotopic evolution|journal=Earth and Planetary Science Letters|year=2019|volume=522|issue=1|pages=210–218|doi=10.1016/j.epsl.2019.07.001 |pmid=32636530|pmc=7339907|arxiv = 1910.00645 |bibcode = 2019E&PSL.522..210Z |s2cid=199100280}}</ref> Jupiter sou waarskynlik in 'n wentelbaan nader aan die Son gegaan het as dit deur die sonnewel migreer het.<ref name="dangelo_marzari_2012">{{cite journal|last=D'Angelo|first=G.|author2= Marzari, F. |title=Outward Migration of Jupiter and Saturn in Evolved Gaseous Disks|journal=The Astrophysical Journal|year=2012|volume=757|issue=1|page=50 (23 pp.)|doi=10.1088/0004-637X/757/1/50 |arxiv = 1207.2737 |bibcode = 2012ApJ...757...50D |s2cid=118587166}}</ref> Sommige mededingende modelle van die vorming van die Sonnestelsel voorspel die vorming van Jupiter met wentelbaaneienskappe naby aan dié van vandag.<ref name=dangelo2021>{{cite journal | last1=D'Angelo | first1=G. | last2=Weidenschilling | first2=S. J. | last3=Lissauer | first3=J. J. | last4=Bodenheimer | first4=P. | title=Growth of Jupiter: Formation in disks of gas and solids and evolution to the present epoch | journal=Icarus |year=2021 | volume=355 | page=114087 | arxiv=2009.05575 | doi=10.1016/j.icarus.2020.114087 | bibcode=2021Icar..35514087D | s2cid=221654962 }}</ref> Ander modelle voorspel dat Jupiter verder weg gevorm het, soos 18&nbsp;AE (2,7&nbsp;miljard&nbsp;km) van die Son af.<ref name=Pirani_et_al_2019>{{cite journal | title=Consequences of planetary migration on the minor bodies of the early solar system | last1=Pirani | first1=S. | last2=Johansen | first2=A. | last3=Bitsch | first3=B. | last4=Mustill | first4=A.J. | last5=Turrini | first5=D. | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=623 | date=March 2019 | pages=A169 | doi=10.1051/0004-6361/201833713| arxiv=1902.04591 | bibcode=2019A&A...623A.169P | doi-access=free }}</ref><ref name=Pirani_accompanying_article>{{cite web |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2019/03/190322105706.htm |title=Jupiter's Unknown Journey Revealed |work=ScienceDaily |publisher=Lund University |date= March 22, 2019|access-date=March 25, 2019}}</ref> Gebaseer op Jupiter se samestelling, is daar navorsers wat reken die planeet het baie ver van die Son af gevorm,<ref name=n2_snowline_2019>{{cite journal | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Jupiter's Composition Suggests its Core Assembled Exterior to the N_{2} Snowline | journal=The Astronomical Journal | year=2019 | volume=158 | issue=5 | doi=10.3847/1538-3881/ab46a8 | arxiv=1909.11246 | s2cid=202749962 | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab46a8/pdf}}</ref><ref>{{cite journal | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab6172 | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Erratum: "Jupiter's Composition Suggests Its Core Assembled Exterior to the N2 Snowline" | journal=The Astronomical Journal | year=2020| volume=159 | issue=2 | page=78 | doi=10.3847/1538-3881/ab6172 | s2cid=214576608 }}</ref> tot 40&nbsp;AE (6&nbsp;miljard&nbsp;km) weg. Die planeet sou daarna nader migreer het tot by sy huidige posisie. Dié migrasie na binne sou oor rofweg 700&nbsp;000 jaar plaasgevind het,<ref name=Pirani_et_al_2019/><ref name=Pirani_accompanying_article/> in 'n epog sowat 2-3&nbsp;miljoen jaar nadat die planeet begin vorm het. In dié model sou Saturnus, [[Uranus]] en [[Neptunus]] selfs verder van die Son af gevorm het, en sou Saturnus ook na binne migreer het. ==Fisiese eienskappe== Jupiter is 'n [[gasreus]], wat hoofsaaklik uit [[gas]] en [[vloeistof]] bestaan eerder as uit soliede materiaal. Dit is die grootste planeet in die [[Sonnestelsel]], met 'n deursnee van 142&nbsp;984&nbsp;km by sy [[ewenaar]].<ref>{{cite book|page=419|title=Regents Exams and Answers: Earth Science—Physical Setting 2020|last1=Denecke|first1=Edward J.|date=January 7, 2020|publisher=Barrons Educational Series|isbn=978-1-5062-5399-2}}</ref> Sy gemiddelde digtheid is 1,326&nbsp;g/cm³, min of meer dieselfde as dié van [[stroop]],<ref name=Swarbrick2013>{{cite book | title=Encyclopedia of Pharmaceutical Technology | first=James | last=Swarbrick | date=2013 | page=3601 | volume=6 | isbn=9781439808238 | publisher=CRC Press | url=https://www.google.com/books/edition/Encyclopedia_of_Pharmaceutical_Technolog/w2C1DwAAQBAJ?gbpv=1&pg=PA3601 | quote="Syrup USP (1.31&nbsp;g/cm³)" }}</ref> en laer as dié van die vier [[aardplanete]].<ref>{{cite book | title=Allen's Astrophysical Quantities | last1=Allen | first1=Clabon Walter | last2=Cox |first2=Arthur N. | publisher=Springer | date=2000 | pages=295–296 | isbn=978-0-387-98746-0 | url=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref><ref>{{cite book | page=1041 | title=A Concise Handbook of Mathematics, Physics, and Engineering Sciences | last1=Polyanin | first1=Andrei D. | last2=Chernoutsan | first2=Alexei | date=October 18, 2010 | publisher=CRC Press | isbn=978-1-4398-0640-1 }}</ref> ===Samestelling=== Die volume van Jupiter se boonste [[atmosfeer]] bestaan uit sowat 90% [[waterstof]] en 10% [[helium]]. Omdat heliumatome 'n groter massa het as waterstofatome, is die massa van Jupiter as atmosfeer omtrent 24% helium.<ref>{{cite journal | title=NOTE: New Constraints on the Composition of Jupiter from Galileo Measurements and Interior Models | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Gautier | first2=Daniel | last3=Hubbard | first3=William B | journal=Icarus | volume=130 | issue=2 | pages=534–539 | date=December 1997 | doi=10.1006/icar.1997.5812 | arxiv=astro-ph/9707210 | bibcode=1997Icar..130..534G | s2cid=5466469 }}</ref> Die atmosfeer bevat spoorhoeveelhede [[metaan]]-, [[waterdamp]]-, [[ammoniak]]- en [[silikon]]gebaseerde samestellings. Daar is ook klein hoeveelhede [[koolstof]], [[etaan]], [[waterstofsulfied]], [[neon]], [[suurstof]], [[fosfien]] en [[swael]]. Die heel buitenste laag van die atmosfeer bevat [[kristal]]le van bevore ammoniak. Deur middel van [[infrarooi]]- en [[ultraviolet]]metings is ook spoorhoeveelhede [[bensien]] en ander [[Koolwaterstof|koolwaterstowwe]] ontdek.<ref>{{cite journal |journal=Icarus |volume=64 |issue=2 |pages=233–248 |year=1985 |title=Infrared Polar Brightening on Jupiter III. Spectrometry from the Voyager 1 IRIS Experiment |bibcode=1985Icar...64..233K |author=Kim, S. J. |author2=Caldwell, J. |author3=Rivolo, A. R. |author4=Wagner, R. |doi=10.1016/0019-1035(85)90201-5}}</ref> Jupiter se binnekant bevat swaarder materiale – volgens massa is dit rofweg 71% waterstof, 24% helium en 5% ander elemente.<ref name="voyager">{{cite journal |author=Gautier, D. |author2=Conrath, B. |author3=Flasar, M. |author4=Hanel, R. |author5=Kunde, V. |author6=Chedin, A. |author7=Scott N. |title=The helium abundance of Jupiter from Voyager |journal=Journal of Geophysical Research |volume=86 |issue=A10 |pages=8713–8720 |year=1981 |bibcode=1981JGR....86.8713G |doi=10.1029/JA086iA10p08713|hdl=2060/19810016480 |s2cid=122314894 |hdl-access=free }}</ref><ref name="cassini">{{cite journal |author=Kunde, V. G. |display-authors=etal |title=Jupiter's Atmospheric Composition from the Cassini Thermal Infrared Spectroscopy Experiment |journal=Science |date=September 10, 2004 |volume=305 |issue=5690 |pages=1582–1586 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/305/5690/1582 |access-date=April 4, 2007 |doi=10.1126/science.1100240 |pmid=15319491 |bibcode=2004Sci...305.1582K|s2cid=45296656 }}</ref> Die atmosferiese proporsies van waterstof en helium is naby die teoretiese samestelling van die oorspronklike [[sonnewel]]. Neon in die boonste atmosfeer is net 20 dele per miljoen volgens massa, wat omtrent 'n tiende van die hoeveelheid in die Son is.<ref>{{cite journal | last1=Niemann | first1=H. B. | last2=Atreya | first2=S. K. | last3=Carignan | first3=G. R. | last4=Donahue | first4=T. M. | last5=Haberman | first5=J. A. | last6=Harpold | first6=D. N. | last7=Hartle | first7=R. E. | last8=Hunten | first8=D. M. | last9=Kasprzak | first9=W. T. | last10=Mahaffy | first10=P. R. | last11=Owen | first11=T. C. | last12=Spencer | first12=N. W. | last13=Way | first13=S. H. | title=The Galileo Probe Mass Spectrometer: Composition of Jupiter's Atmosphere | journal=Science | year=1996 | volume=272 | issue=5263 | pages=846–849 | bibcode=1996Sci...272..846N | doi=10.1126/science.272.5263.846 | pmid=8629016| s2cid=3242002 }}</ref> Helium is ook net sowat 80% van die Son se heliumsamestelling. Dié uitputting is as gevolg van 'n neerslag van dié elemente as heliumryke druppels, 'n proses wat die binne-in die planeet plaasvind.<ref name="galileo_ms">{{cite journal |first1=U. |last1=von Zahn |first2=D. M. |last2=Hunten |first3=G. |last3=Lehmacher |title=Helium in Jupiter's atmosphere: Results from the Galileo probe Helium Interferometer Experiment |journal=Journal of Geophysical Research |year=1998 |volume=103 |issue=E10 |pages=22815–22829 |doi=10.1029/98JE00695 |bibcode=1998JGR...10322815V |doi-access=free }}</ref><ref name="Juno">{{cite journal |title=Jupiter's Interior as Revealed by Juno |last=Stevenson |first=David J. |journal=Annual Review of Earth and Planetary Sciences |volume=48 |pages=465–489 |date=May 2020 |url=https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-earth-081619-052855 |access-date=2022-03-18 |doi=10.1146/annurev-earth-081619-052855 |bibcode=2020AREPS..48..465S |s2cid=212832169 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200507195319/https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-earth-081619-052855 |archive-date=May 7, 2020 |url-status=dead }}</ref> Gebaseer op [[spektroskopie]], het Saturnus vermoedelik dieselfde samestelling as Jupiter, maar die ander [[reuseplanete]], [[Uranus]] en [[Neptunus]], het relatief minder waterstof en helium en relatief meer van die volgende meeste elemente, insluitende [[suurstof]], [[koolstof]], [[stikstof]] en [[swael]].<ref>{{cite web | last1=Ingersoll | first1=A. P. | last2=Hammel | first2=H. B. | last3=Spilker | first3=T. R. | last4=Young | first4=R. E. | date=June 1, 2005 | url=http://www.lpi.usra.edu/opag/outer_planets.pdf | title=Outer Planets: The Ice Giants | publisher=Lunar & Planetary Institute | access-date=February 1, 2007 }}</ref> Dié twee planete is bekend as [[ysreus]]e, want die meeste van hulle vlugtige samestellings is in 'n vastestofvorm. ===Grootte en massa=== [[Beeld:Jupiter and Europa 2020.tiff|thumb|200px|links|Jupiter met een van sy mane, [[Europa (maan)|Europa]], links.]] Jupiter se massa is 2,5 keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam. Dit is so groot dat die [[massamiddelpunt]] met die Son buite die oppervlak van die Son lê, sowat 1,068&nbsp;[[sonradius]]se van die Son se middelpunt af.<ref>{{cite book |last1=MacDougal |first1=Douglas W. |title=Newton's Gravity |url=https://archive.org/details/newtonsgravityin00macd |url-access=limited |year=2012 |publisher=Springer New York |isbn=978-1-4614-5443-4 |pages=[https://archive.org/details/newtonsgravityin00macd/page/n208 193]–211 |language=en |chapter=A Binary System Close to Home: How the Moon and Earth Orbit Each Other }}</ref> Jupiter is veel groter as die Aarde, maar aansienlik minder dig: sy volume is 1&nbsp;321 keer die Aarde s'n, maar sy massa is net 318 [[aardmassa]]s.<ref name="fact"/><ref name="burgess">{{cite book |first=Eric |last=Burgess |date=1982 |title=By Jupiter: Odysseys to a Giant |publisher=Columbia University Press |location=New York |isbn=978-0-231-05176-7}}</ref>{{rp|6}} Jupiter se [[radius]] is omtrent 'n tiende van die Son s'n,<ref name="shu82">{{cite book |first=Frank H. |last=Shu |date=1982 |title=The physical universe: an introduction to astronomy |page=[https://archive.org/details/physicaluniverse00shuf/page/426 426] |series=Series of books in astronomy |edition=12th |publisher=University Science Books |isbn=978-0-935702-05-7 |url=https://archive.org/details/physicaluniverse00shuf/page/426 }}</ref> maar sy massa is 'n duisendste [[sonmassa]]. Die meeteenheid "[[Jupitermassa]]" (ook M_J of M_JUP) word dikwels gebruik om die massa van ander voorwerpe te beskryf, veral [[eksoplanete]] en [[bruindwerg]]e. Die eksoplaneet [[HD 209458 b]] het byvoorbeeld 'n massa van {{val|0.69|ul=mjup}}.<ref>{{cite web |url=http://exoplanet.eu/ |title=The Extrasolar Planets Encyclopedia: Interactive Catalogue |publisher=Paris Observatory |first=Jean |last=Schneider |year=2009}}</ref> Teoretiese modelle dui aan dat as Jupiter 'n massa van 40% groter gehad het, die binnekant so saamgepers sou gewees het dat sy volume sou afgeneem het ondanks die groter hoeveelheid materie.<ref name="Seager2007">{{cite journal | last1=Seager | first1=S. | last2=Kuchner | first2=M. | last3=Hier-Majumder | first3=C. A. | last4=Militzer | first4=B. | title=Mass-Radius Relationships for Solid Exoplanets | journal=The Astrophysical Journal | volume=669 | issue=2 | pages=1279–1297 | year=2007 | doi=10.1086/521346 | arxiv=0707.2895 | bibcode=2007ApJ...669.1279S | s2cid=8369390 }}</ref> Hoewel Jupiter se massa 75 keer so groot sou moes gewees het om waterstof te verbrand en 'n [[ster]] te word,<ref>{{cite journal | title=The theory of brown dwarfs and extrasolar giant planets | last1=Burrows | first1=Adam | last2=Hubbard | first2=W. B. | last3=Lunine | first3=J. I. | last4=Liebert | first4=James | journal=Reviews of Modern Physics | volume=73 | issue=3 | pages=719–765 | date=July 2001 | doi=10.1103/RevModPhys.73.719 | arxiv=astro-ph/0103383 | bibcode=2001RvMP...73..719B | s2cid=204927572 }}</ref> het die kleinste [[rooidwerg]] dalk 'n radius van net effens groter as Saturnus.<ref>{{cite journal | title=The EBLM project. III. A Saturn-size low-mass star at the hydrogen-burning limit | last1=von Boetticher | first1=Alexander | last2=Triaud | first2=Amaury H. M. J. | last3=Queloz | first3=Didier | last4=Gill | first4=Sam | last5=Lendl | first5=Monika | last6=Delrez | first6=Laetitia | last7=Anderson | first7=David R. | last8=Collier Cameron | first8=Andrew | last9=Faedi | first9=Francesca | last10=Gillon | first10=Michaël | last11=Gómez Maqueo Chew | first11=Yilen | last12=Hebb | first12=Leslie | last13=Hellier | first13=Coel | last14=Jehin | first14=Emmanuël | last15=Maxted | first15=Pierre F. L. | last16=Martin | first16=David V. | last17=Pepe | first17=Francesco | last18=Pollacco | first18=Don | last19=Ségransan | first19=Damien | last20=Smalley | first20=Barry | last21=Udry | first21=Stéphane | last22=West | first22=Richard | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=604 | id=L6 | pages=6 | date=August 2017 | doi=10.1051/0004-6361/201731107 | arxiv=1706.08781 | bibcode=2017A&A...604L...6V | s2cid=54610182 }}</ref> Jupiter straal meer hitte uit as wat dit van die Son ontvang vanweë sy sametrekkende binnekant.<ref name="elkins-tanton">{{cite book | first=Linda T. | last=Elkins-Tanton |date=2011 | title=Jupiter and Saturn | publisher=Chelsea House | location=New York | isbn=978-0-8160-7698-7 | edition=revised }}</ref>{{rp|30}}<ref>{{cite book | title=Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure | first=Patrick | last=Irwin | date=2003 | page=62 | isbn=9783540006817 | publisher=Springer Science & Business Media | url=https://books.google.com/books?id=p8wCsJweUb0C&pg=PA62 }}</ref> Dié proses veroorsaak dat Jupiter met sowat 1&nbsp;mm per jaar krimp.<ref>{{cite book | title = Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure | first = Patrick G. J.|last= Irwin | publisher = Springer | orig-year = 2003 | url = https://books.google.com/books?id=p8wCsJweUb0C&q=%22kelvin+helmholtz+mechanism%22&pg=PA63|edition= Second |year= 2009| page=4|isbn=978-3-642-09888-8}}.</ref><ref name="guillot04">{{cite book | editor1-last=Bagenal | editor1-first=Fran | editor2-last=Dowling | editor2-first=Timothy E. | editor3-last=McKinnon | editor3-first=William B. | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Stevenson | first2=David J. | last3=Hubbard | first3=William B. | last4=Saumon | first4=Didier | date=2004 | title=Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere | chapter=Chapter 3: The Interior of Jupiter | publisher=Cambridge University Press | isbn=978-0-521-81808-7 }}</ref> Toe Jupiter gevorm het, was dit warmer en sy deursnee omtrent twee keer so groot soos nou.<ref>{{cite journal |last=Bodenheimer |first=P. |title=Calculations of the early evolution of Jupiter |series=23 |journal=Icarus |year=1974 |issue=3 |volume=23 |pages=319–325 |bibcode=1974Icar...23..319B |doi=10.1016/0019-1035(74)90050-5}}</ref> ===Interne struktuur=== Voor die vroeë 21ste eeu het die meeste wetenskaplikes een van twee scenario's voorgestel vir die vorming van Jupiter. As die planeet aanvanklik materiaal aangetrek het as 'n soliede liggaam, sou dit bestaan het uit 'n digte kern, 'n omringende laag vloeibare [[metallieke waterstof]] (met 'n bietjie helium) wat omtrent 80% van die planeet se radius dek,<ref>{{cite journal | last=Smoluchowski | first=R. | year=1971 | title=Metallic interiors and magnetic fields of Jupiter and Saturn | journal=The Astrophysical Journal | volume=166 | page=435 | doi=10.1086/150971 | bibcode=1971ApJ...166..435S }}</ref> en 'n buitenste atmosfeer van hoofsaaklik [[Waterstof|molekulêre waterstof]].<ref name="guillot04" /> As die planeet egter regstreeks uit die gasagtige [[planetêre newel]] ineengestort het, sal dit na verwagting geen kern hê nie en tot in die middel bestaan uit al hoe digter vloeistowwe (hoofsaaklik molekulêre en metallieke waterstof). [[Beeld:Jupiter diagram.svg|thumb|500px|'n Diagram van Jupiter, sy binnekant, oppervlak, ringe en binnemane.]] Data van Juno het getoon Jupiter het 'n baie uitgespreide kern wat met sy binneste mantel meng.<ref name="NYT-20160705" /><ref name=space_dot_com_2017>{{cite web | url=https://www.space.com/37005-jupiter-fuzzy-core-nasa-juno.html | title=More Jupiter Weirdness: Giant Planet May Have Huge, 'Fuzzy' Core | date=May 26, 2017 | last=Wall | first=Mike | website=space.com | access-date=April 20, 2021}}</ref><ref name=Wrong-Juno>{{Cite web | url=https://www.space.com/39348-juno-jupiter-mission-planet-revelations.html | title='Totally Wrong' on Jupiter: What Scientists Gleaned from NASA's Juno Mission | date=January 10, 2018 | first=Hanneke | last=Weitering | website=space.com | access-date=February 26, 2021 }}</ref> Dit is dalk veroorsaak deur 'n botsing met 'n planeet van sowat 10 [[aardmassa]]s 'n paar miljoen jaar ná Jupiter se vorming, wat 'n aanvanklik soliede kern sou versteur het.<ref name="nature2019">{{cite journal| last1=Liu| first1=S. F.| last2=Hori| first2=Y.| last3=Müller| first3=S.| last4=Zheng| first4=X.| last5=Helled| first5=R.| last6=Lin| first6=D.| last7=Isella| first7=A.| title=The formation of Jupiter's diluted core by a giant impact|year=2019| journal=Nature| volume=572| pages=355–357| issue=7769| doi=10.1038/s41586-019-1470-2| pmid=31413376| arxiv=2007.08338| bibcode=2019Natur.572..355L| s2cid=199576704}}</ref> Die kern strek na raming oor sowat 30-50% van die planeet se radius en bevat swaar elemente met 'n gesamentlike massa van 7-25 keer dié van die Aarde.<ref>{{cite journal |last1=Wahl |first1=S. M. |last2=Hubbard |first2=William B. |last3=Militzer |first3=B. |last4=Guillot |first4=Tristan |last5=Miguel |first5=Y. |last6=Movshovitz |first6=N. |last7=Kaspi |first7=Y. |last8=Helled |first8=R. |last9=Reese |first9=D. |last10=Galanti |first10=E. |last11=Levin |first11=S. |last12=Connerney |first12=J. E. |last13=Bolton |first13=S. J. |title=Comparing Jupiter interior structure models to Juno gravity measurements and the role of a dilute core |journal=Geophysical Letters |volume=44 |issue=10 |pages=4649–4659 |year=2017 |doi=10.1002/2017GL073160 |doi-access=free |arxiv=1707.01997 |bibcode=2017GeoRL..44.4649W }}</ref> Buite die laag metallieke waterstof lê 'n deursigtige binneste atmosfeer van waterstof. By dié diepte is die druk en temperatuur bo molekulêre waterstof se [[Kritieke punt|kritieke druk]] van 1,3&nbsp;[[Pascal (eenheid)|MPa]] en [[Kritieke punt|kritieke temperatuur]] van 33&nbsp;K (-240,2&nbsp;°C).<ref>{{cite journal | title=Dynamic transition of supercritical hydrogen: Defining the boundary between interior and atmosphere in gas giants | last1=Trachenko | first1=K. | last2=Brazhkin | first2=V. V. | last3=Bolmatov | first3=D. | journal=Physical Review E | volume=89 | issue=3 | id=032126 | date=March 2014 | page=032126 | doi=10.1103/PhysRevE.89.032126 | pmid=24730809 | arxiv=1309.6500 | bibcode=2014PhRvE..89c2126T | s2cid=42559818 }}</ref> In dié toestand is daar geen afsonderlike vloeistof- en gasfases nie – waterstof is glo in 'n superkritieke vloeistoftoestand. Die waterstof- en heliumgas wat van die wolklaag af ondertoe strek, verander geleidelik in 'n vloeistof in dieper lae, en lyk waarskynlik amper soos 'n oseaan van vloeibare waterstof en ander superkritieke vloeistowwe.<ref>{{cite web |title= A Freaky Fluid inside Jupiter? | url= https://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2011/09aug_juno3 |website=Nasa |access-date=8 December 2021}}</ref><ref>{{cite web |title= Nasa System Exploration Jupiter| url= https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/in-depth.amp |website=Nasa |access-date=8 December 2021}}</ref> Fisiek raak die gas al hoe warmer en digter namate die diepte toeneem.<ref>{{cite journal |last=Guillot |first=T. |title=A comparison of the interiors of Jupiter and Saturn |journal=Planetary and Space Science |year=1999 |volume=47 |issue=10–11 |pages=1183–1200 |bibcode=1999P&SS...47.1183G |arxiv=astro-ph/9907402 |doi=10.1016/S0032-0633(99)00043-4|s2cid=19024073 |url=http://cds.cern.ch/record/394768}}</ref> Reënagtige druppels helium en neon val neer deur die laer atmosfeer, en put die hoeveelheid van dié elemente in die boonste atmosfeer uit.<ref>{{cite journal |last=Lodders |first=Katharina |title=Jupiter Formed with More Tar than Ice |journal=The Astrophysical Journal |year=2004 |volume=611 |issue=1 |pages=587–597 |doi=10.1086/421970 |bibcode=2004ApJ...611..587L|s2cid=59361587 |url=http://pdfs.semanticscholar.org/afa4/68519084fe3a3076b614442803056943e202.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20200412141533/http://pdfs.semanticscholar.org/afa4/68519084fe3a3076b614442803056943e202.pdf |url-status=dead |archive-date=April 12, 2020 }}</ref> Berekenings dui daarop dat heliumdruppels by 'n radius van 60&nbsp;000 km (11&nbsp;000 km onder die bokant van die wolke) van metallieke waterstof skei en weer by 50&nbsp;000 km (22&nbsp;000 km onder die wolke) meng.<ref>S. Brygoo et al. 'Evidence of hydrogen−helium immiscibility at Jupiter-interior conditions.' ''Nature.'' Vol. 593, 27 Mei 2021, p. 517. {{doi|10.1038/s41586-021-03516-0}}.</ref> 'n Reënval van [[diamant]]e is al voorgestel, nes op Saturnus<ref name="SC-20131009">{{cite news |last=Kramer |first=Miriam |title=Diamond Rain May Fill Skies of Jupiter and Saturn |url=https://www.space.com/23135-diamond-rain-jupiter-saturn.html |date=October 9, 2013 |work=Space.com |access-date=August 27, 2017}}</ref> en die ysreuse Uranus en Neptunus.<ref name="WP-20170825">{{cite news |last=Kaplan |first=Sarah |title=It rains solid diamonds on Uranus and Neptune |url=https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2017/08/25/it-rains-solid-diamonds-on-uranus-and-neptune/ |date=August 25, 2017 |newspaper=The Washington Post |access-date=August 27, 2017}}</ref> Die temperatuur en druk in Jupiter neem geleidelik toe na die binnekant, want die hitte van planetêre formasie kan net deur [[konveksie]] ontsnap.<ref name="Juno"/> By 'n oppervlakdiepte waar die atmosferiese drukvlak 1 [[bar]] (0,10&nbsp;MPa) is, is die temperatuur sowat 165&nbsp;K (-108&nbsp;°C). Die streek van superkritieke waterstof verander geleidelik van 'n molekulêre tot 'n metallieke vloeistof en strek oor 'n drukomvang van 50-400&nbsp;GPa met temperature van onderskeidelik 5&nbsp;000 - 8&nbsp;400&nbsp;K (4&nbsp;730 - 8&nbsp;130&nbsp;°C). Die temperatuur van Jupiter se verdunde kern is na raming 20&nbsp;000&nbsp;K (19&nbsp;700&nbsp;°C), met 'n druk van sowat 4&nbsp;000&nbsp;GPa.<ref name=Guillot_et_al_2004>{{cite book | chapter=The interior of Jupiter | bibcode=2004jpsm.book...35G | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Stevenson | first2=David J. | last3=Hubbard | first3=William B. | last4=Saumon | first4=Didier | title=Jupiter. The planet, satellites and magnetosphere | editor1-first=Fran | editor1-last=Bagenal | editor2-first=Timothy E. | editor2-last=Dowling | editor3-first=William B. | editor3-last=McKinnon | series=Cambridge planetary science | volume=1 | publication-place=Cambridge, UK | publisher=Cambridge University Press | isbn=0-521-81808-7 | date=2004 | page=45 | chapter-url=https://www.google.com/books/edition/Jupiter/aMERHqj9ivcC?hl=en&gbpv=1&pg=PA45 }}</ref> ===Atmosfeer=== Jupiter se atmosfeer strek tot 'n diepte van 3&nbsp;000&nbsp;km onder die wolklae.<ref name=Guillot_et_al_2004/> ====Wolklae==== {{Multibeeld | align = left | direction = horizontal | background color = | voetskrif = | header= | beeld1 = Map of Jupiter.jpg | width1 = 241 | onderskrif1 = Jupiter se suidpool. | beeld2 = PIA21641-Jupiter-SouthernStorms-JunoCam-20170525.jpg | width2 = 222 | onderskrif2 = Jupiter se suidelike storms. }} Jupiter is pal bedek met wolke van [[ammoniak]]kristalle, wat dalk ook ammoniumwaterstofsulfied bevat.<ref>{{cite journal | title=Coloring Jupiter's clouds: Radiolysis of ammonium hydrosulfide (NH4SH) | last1=Loeffler | first1=Mark J. | last2=Hudson | first2=Reggie L. | journal=Icarus | volume=302 | pages=418–425 | date=March 2018 | doi=10.1016/j.icarus.2017.10.041 | bibcode=2018Icar..302..418L | url=https://science.gsfc.nasa.gov/691/cosmicice/reprints/NH4SH_Icarus_Loeffler_Hudson_2018.pdf | access-date=2022-04-25 }}</ref> Die wolke is geleë in die tropopouse van die atmosfeer (net bo die [[troposfeer]]) en vorm bande by verskillende breedteliggings, wat bekend is as tropiese streke. Dié word onderverdeel in ligter "sones" en donkerder "gordels". Die wisselwerkings tussen dié botsende sirkulasiepatrone veroorsaak storms en onstuimigheid. Windsnelhede tot 100&nbsp;m/s ((360&nbsp;km/h) is algemeen in die [[Straalstroom|straalstrome]].<ref>{{cite journal | title=Dynamics of Jupiter's Atmosphere | last1=Ingersoll | first1=Andrew P. | last2=Dowling | first2=Timothy E. | last3=Gierasch | first3=Peter J. | last4=Orton | first4=Glenn S. | last5=Read | first5=Peter L. | last6=Sánchez-Lavega | first6=Agustin | last7=Showman | first7=Adam P. | last8=Simon-Miller | first8=Amy A. | last9=Vasavada | first9=Ashwin R. | journal=Jupiter. The Planet, Satellites and Magnetosphere | editor1-first=Fran | editor1-last=Bagenal | editor2-first=Timothy E. | editor2-last=Dowling | editor3-first=William B. | editor3-last=McKinnon | series=Cambridge planetary science | volume=1 | publication-place=Cambridge, VK | publisher=Cambridge University Press | isbn=0-521-81808-7 | date=2004 | pages=105–128 | url=https://authors.library.caltech.edu/36015/1/Ingersoll_p105.pdf | access-date=2022-03-08 }}</ref> Die sones verskil van jaar tot jaar in breedte, kleur en intensiteit, maar het stabiel genoeg gebly dat wetenskaplikes name aan hulle gegee het.<ref name="burgess" />{{rp|6}} Die wolklaag is sowat 50&nbsp;km diep en bestaan uit minstens twee dekke ammoniakwolke: 'n smal, deursigtiger streek bo en 'n dikker onderdek. Daar kan 'n dun laag waterwolke onder die ammoniakwolke wees, wat aangedui word deur [[weerlig]]flitse wat in die atmosfeer waargeneem word.<ref>{{cite journal | title=Lightning Generation in Moist Convective Clouds and Constraints on the Water Abundance in Jupiter | last1=Aglyamov | first1=Yury S. | last2=Lunine | first2=Jonathan | last3=Becker | first3=Heidi N. | last4=Guillot | first4=Tristan | last5=Gibbard | first5=Seran G. | last6=Atreya | first6=Sushil | last7=Bolton | first7=Scott J. | last8=Levin | first8=Steven | last9=Brown | first9=Shannon T. | last10=Wong | first10=Michael H. | journal=Journal of Geophysical Research: Planets | volume=126 | issue=2 | id=e06504 | date=February 2021 | doi=10.1029/2020JE006504 | arxiv=2101.12361 | bibcode=2021JGRE..12606504A | s2cid=231728590 }}</ref> Dié elektriese ontladings kan tot duisend keer so sterk as weerlig op Aarde wees.<ref>{{cite web | editor1-last=Watanabe | editor1-first=Susan |date=February 25, 2006 |url=http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/galileo_end.html |title=Surprising Jupiter: Busy Galileo spacecraft showed jovian system is full of surprises |publisher=NASA |access-date=February 20, 2007}}</ref> Die waterwolke veroorsaak vermoedelik donderstorms op dieselfde manier as op aarde: deur hitte wat van die binnekant af opstyg.<ref>{{cite journal |last=Kerr |first=Richard A. |title=Deep, Moist Heat Drives Jovian Weather |journal=Science |year=2000 |volume=287 |issue=5455 |pages=946–947 |doi=10.1126/science.287.5455.946b |s2cid=129284864 | url=https://www.proquest.com/openview/d4cfc37399ab62ac9e0668fd231cb072/1?pq-origsite=gscholar&cbl=1256 | access-date=2022-04-26 }}</ref> Die Juno-sending het "vlak weerlig" onthul wat ontstaan uit ammoniakwaterwolke redelik hoog op in die atmosfeer.<ref>{{cite journal | title=Small lightning flashes from shallow electrical storms on Jupiter | last1=Becker | first1=Heidi N. | last2=Alexander | first2=James W. | last3=Atreya | first3=Sushil K. | last4=Bolton | first4=Scott J. | last5=Brennan | first5=Martin J. | last6=Brown | first6=Shannon T. | last7=Guillaume | first7=Alexandre | last8=Guillot | first8=Tristan | last9=Ingersoll | first9=Andrew P. | last10=Levin | first10=Steven M. | last11=Lunine | first11=Jonathan I. | last12=Aglyamov | first12=Yury S. | last13=Steffes | first13=Paul G. | journal=Nature | volume=584 | issue=7819 | pages=55–58 | year=2020 | doi=10.1038/s41586-020-2532-1 | pmid=32760043 | bibcode=2020Natur.584...55B | s2cid=220980694 | issn=0028-0836 | url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-03058480 }}</ref> In die boonste atmosfeer is ook weerligflitse van omtrent 1,4&nbsp;millisekondes waargeneem. Hulle is bekend as "elfies" en lyk blou of pienk vanweë die waterstof.<ref>{{cite journal | title=Possible Transient Luminous Events Observed in Jupiter's Upper Atmosphere | last1=Giles | first1=Rohini S. | last2=Greathouse | first2=Thomas K. | last3=Bonfond | first3=Bertrand | last4=Gladstone | first4=G. Randall | last5=Kammer | first5=Joshua A. | last6=Hue | first6=Vincent | last7=Grodent | first7=Denis C. | last8=Gérard | first8=Jean-Claude | last9=Versteeg | first9=Maarten H. | last10=Wong | first10=Michael H. | last11=Bolton | first11=Scott J. | last12=Connerney | first12=John E. P. | last13=Levin | first13=Steven M. | journal=Journal of Geophysical Research: Planets | year=2020 | volume=125 | issue=11 | pages=e06659 | id=e06659 | doi=10.1029/2020JE006659 | arxiv=2010.13740 | bibcode=2020JGRE..12506659G | s2cid=225075904 }}</ref><ref>{{cite web | title=Juno Data Indicates 'Sprites' or 'Elves' Frolic in Jupiter's Atmosphere | date=October 27, 2020 | editor-first=Tony | editor-last=Greicius | website=NASA | url=https://www.nasa.gov/feature/jpl/juno-data-indicates-sprites-or-elves-frolic-in-jupiters-atmosphere | access-date=December 30, 2020 }}</ref> Die oranje en bruin kleure in Jupiter se wolke word veroorsaak deur opwellende samestellings wat van kleur verander wanneer hulle blootgestel word aan die [[ultraviolet]] lig van die [[Son]]. Die presiese samestelling is onseker, maar die stowwe is vermoedelik [[fosfor]], [[swael]] of moontlik koolwaterstowwe.<ref name="elkins-tanton" />{{rp|39}}<ref>{{cite conference | last1=Strycker | first1=P. D. | last2=Chanover | first2=N. | last3=Sussman | first3=M. | last4=Simon-Miller | first4=A. |title=A Spectroscopic Search for Jupiter's Chromophores |work=DPS meeting #38, #11.15 |publisher=American Astronomical Society |year=2006 |bibcode=2006DPS....38.1115S}}</ref> Dié kleurryke samestellings, bekend as "chromofore", meng met die warmer wolke van die laer dek. Die ligkleurige sones word gevorm wanneer stygende konveksieselle kritalliserende ammoniak vorm wat die chromofore verberg.<ref name="worldbook">{{cite web | last1=Gierasch | first1=Peter J. | last2=Nicholson | first2=Philip D. |year=2004 | url=http://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20050105155019/http://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html | url-status=dead | archive-date=January 5, 2005 | title=Jupiter | publisher=World Book @ NASA | access-date=August 10, 2006 }}</ref> Jupiter se klein [[ashelling]] bring mee dat die planeet se pole altyd minder sonstraling as die ewenaarstreek kry. Konveksie in die binnekant van die planeet vervoer energie na die pole, en balanseer die temperature in die wolklaag uit.<ref name="burgess" />{{rp|54}} ===Die Groot Rooi Vlek en ander draaikolke=== [[Beeld:Jupiters iconic Great Red Spot.jpg|250px|thumb|Die Groot Rooi Vlek van naby afgeneem deur Juno (April 2018).]] Die bekendste verskynsel op Jupiter is die [[Groot Rooi Vlek]],<ref name="NYT-20171213">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=The Great Red Spot Descends Deep into Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2017/12/13/science/jupiter-great-red-spot-juno.html |date=December 13, 2017 |work=The New York Times |access-date=December 15, 2017}}</ref> 'n langdurige antisikloniese storm by 22°&nbsp;suid van die ewenaar. Dit bestaan sover bekend reeds sedert 1831,<ref>{{cite journal |last=Denning |first=William F. |title=Jupiter, early history of the great red spot on |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |year=1899 |volume=59 |issue=10 |pages=574–584 |bibcode=1899MNRAS..59..574D |doi=10.1093/mnras/59.10.574|doi-access=free }}</ref> en moontlik sedert 1665.<ref name="kyrala26">{{cite journal |last=Kyrala |first=A. |title=An explanation of the persistence of the Great Red Spot of Jupiter |journal=Moon and the Planets |year=1982 |volume=26 |issue=1 |pages=105–107 |bibcode=1982M&P....26..105K |doi=10.1007/BF00941374|s2cid=121637752 }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.gutenberg.org/files/28758/28758-h/28758-h.htm | title=Philosophical Transactions of the Royal Society | editor-first=Henry | editor-last=Oldenburg | volume=1 | date=1665–1666 | publisher=Project Gutenberg | access-date=2011-12-22 }}</ref> Op beelde van die [[Hubble-ruimteteleskoop]] kan tot twee "rooi vlekke" naby die Groot Rooi Vlek gesien word.<ref>{{cite web |title=New Red Spot Appears on Jupiter |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/23/image/a/ |last1=Wong|first1=M.|last2=de Pater|first2=I.|website=HubbleSite |publisher=Nasa |date=May 22, 2008|access-date=December 12, 2013}}</ref><ref>{{cite web |title=Three Red Spots Mix It Up on Jupiter |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/27/image/a/ |last1=Simon-Miller|first1=A.|last2=Chanover|first2=N.|last3=Orton|first3=G.|website=HubbleSite |publisher=[[NASA]] |date=July 17, 2008|access-date=April 26, 2015}}</ref> Die storm is sigbaar met aardgebaseerde [[Teleskoop|teleskope]] met 'n [[lensopening]] van 12&nbsp;cm of groter.<ref>{{cite book |first=Michael A. |last=Covington |date=2002 |title=Celestial Objects for Modern Telescopes |page=[https://archive.org/details/celestialobjects00covi/page/53 53] |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-52419-3 |url=https://archive.org/details/celestialobjects00covi/page/53 }}</ref> Die ovaal voorwerp draai antikloksgewys, met 'n rotasieperiode van omtrent ses dae.<ref>{{cite web | last1=Cardall | first1=C. Y. | last2=Daunt | first2=S. J. | url=http://csep10.phys.utk.edu/astr161/lect/jupiter/redspot.html | title=The Great Red Spot | publisher=University of Tennessee | access-date=February 2, 2007 }}</ref> Die maksimum hoogte van die storm is sowat 8&nbsp;km bo die bokant van die omringende wolke.<ref>{{cite book | title=Jupiter, the Giant of the Solar System | work=The Voyager Mission | page=5 | publisher=NASA | date=1979 | url=https://www.google.com/books/edition/The_Voyager_Mission/KuBYXLt4K9MC?hl=en&gbpv=1&pg=PA5 }}</ref> Die vlek se samestelling en die bron van sy rooi kleur is onseker, hoewel 'n moontlike verduideliking fotogedissosieerde ammoniak is wat met [[etyn]] reageer.<ref>{{cite journal | title=A possibly universal red chromophore for modeling colour variations on Jupiter | last1=Sromovsky | first1=L. A. | last2=Baines | first2=K. H. | last3=Fry | first3=P. M. | last4=Carlson | first4=R. W. | journal=Icarus | volume=291 | pages=232–244 | date=July 2017 | doi=10.1016/j.icarus.2016.12.014 | arxiv=1706.02779 | bibcode=2017Icar..291..232S | s2cid=119036239 }}</ref> Die Groot Rooi Vlek is groter as die Aarde.<ref name="sp.news20151125">{{cite news |url=http://space.news/2015-11-25-is-jupiters-great-red-spot-nearing-its-twilight.html |title=Is Jupiter's Great Red Spot nearing its twilight? |work=Space.news |first=Greg |last=White |date=November 25, 2015 |access-date=April 13, 2017}}</ref> Volgens wiskundige modelle is die storm stabiel en sal dit 'n permanente verskynsel bly.<ref>{{cite journal |title=Laboratory simulation of Jupiter's Great Red Spot |first1=Jöel |last1=Sommeria |first2=Steven D. |last2=Meyers |first3=Harry L. |last3=Swinney |journal=Nature |volume=331 |issue=6158 |pages=689–693 |date=February 25, 1988 |doi=10.1038/331689a0 |bibcode=1988Natur.331..689S|s2cid=39201626 }}</ref> Die grootte het egter aansienlik afgeneem sedert dit ontdek is. In aanvanklike waarnemings in die laat 1800's is bereken dit is sowat 41&nbsp;000&nbsp;km lank. Teen die Voyager-verbyvlug van 1979 was die storm 23&nbsp;300&nbsp;km lank en sowat 13&nbsp;000&nbsp;km breed.<ref name="Simon2015">{{cite conference |title=Dramatic Change in Jupiter's Great Red Spot |conference=46th Lunar and Planetary Science Conference. March 16–20, 2015. The Woodlands, Texas. |first1=A. A. |last1=Simon |first2=M. H. |last2=Wong |first3=J. H. |last3=Rogers |first4=G. S. |last4=Orton |first5=I. |last5=de Pater |first6=X. |last6=Asay-Davis |first7=R. W. |last7=Carlson |first8=P. S. |last8=Marcus |date=March 2015 |bibcode=2015LPI....46.1010S}}</ref> Volgens waarnemings deur Hubble in 1995 het die lengte afgeneem tot 20&nbsp;950&nbsp;km en in 2009 was dit 17&nbsp;910&nbsp;km lank. In 2015 was die storm sowat 16&nbsp;500 by 10&nbsp;940&nbsp;km,<ref name="Simon2015" /> en het die lengte met sowat 930&nbsp;km per jaar afgeneem.<ref name="sp.news20151125" /><ref name="techtimes20151021">{{cite news |url=http://www.techtimes.com/articles/97643/20151021/jupiters-superstorm-is-shrinking-is-changing-red-spot-evidence-of-climate-change.htm |title=Jupiter's Superstorm Is Shrinking: Is Changing Red Spot Evidence Of Climate Change? |work=Tech Times |first=Rina Marie |last=Doctor |date=October 21, 2015 |access-date=April 13, 2017}}</ref> In Oktober 2021 het Juno die diepte van die Groot Rooi Vlek op 300-500&nbsp;km gemeet.<ref>{{Cite web|last=Grush|first=Loren|date=2021-10-28|title=NASA's ''Juno'' spacecraft finds just how deep Jupiter's Great Red Spot goes|url=https://www.theverge.com/2021/10/28/22749095/nasa-juno-jupiter-great-red-spot-depth|access-date=2021-10-28|website=The Verge|language=en}}</ref> [[Beeld:Oval_BA_(Hubble).jpg|links|thumb|300px|Die vorming van Ovaal BA uit drie wit ovale.]] Juno-sendings het getoon daar is verskeie polêre sikloongroepe by Jupiter se pole. Die noordelike groep bevat nege siklone, met 'n grote in die middel en agt ander daaromheen, terwyl die suidelike weergawe ook 'n sentrale sikloon het, maar deur vyf groot storms en 'n kleiner een omring word.<ref name=Adriani_et_al_2018>{{cite journal | title=Clusters of cyclones encircling Jupiter's poles | last1=Adriani | first1=A. | last2=Mura | first2=A. | last3=Orton | first3=G. | last4=Hansen | first4=C. | last5=Altieri | first5=F. | last6=Moriconi | first6=M. L. | last7=Rogers | first7=J. | last8=Eichstädt | first8=G. | journal=Nature | volume=555 | issue=7695 | pages=216–219 | date=March 2018 | doi=10.1038/nature25491 | pmid=29516997 | bibcode=2018Natur.555..216A| s2cid=4438233 }}</ref><ref>{{cite web | title=NASA Just Watched a Mass of Cyclones on Jupiter Evolve Into a Mesmerising Hexagon | url=https://www.sciencealert.com/june-watched-a-pentagon-of-storms-on-jupiter-evolve-into-a-hexagon | last=Starr | first=Michelle | date=December 13, 2017 | website=Science Alert}}</ref> Dié poolstrukture word deur onstuimigheid in die planeet se atmosfeer veroorsaak en kan vergelyk word met Saturnus se seshoek by sy noordpool. In 2000 het 'n atmosferiese verskynsel in die suidelike halfrond gevorm wat soortgelyk aan die Groot Rooi Vlek is, maar kleiner. Dit is geskep deurdat kleiner, wit ovaalvormige storms verenig het om 'n enkele storm te vorm – die drie kleiner ovale is in 1939-'40 gevorm. Die verenigde verskynsel is "Ovaal BA" genoem. Dit het intussen in intensiteit afgeneem en van wit in rooi verander, en word nou die "Klein Rooi Vlek" genoem.<ref>{{cite web |first=Bill |last=Steigerwald |date=October 14, 2006 |url=http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2006/little_red_spot.html |title=Jupiter's Little Red Spot Growing Stronger |publisher=NASA |access-date=February 2, 2007}}</ref><ref>{{cite journal | title=Vertical structure of Jupiter's Oval BA before and after it reddened: What changed? | last1=Wong | first1=Michael H. | last2=de Pater | first2=Imke | last3=Asay-Davis | first3=Xylar | last4=Marcus | first4=Philip S. | last5=Go | first5=Christopher Y. | journal=Icarus | volume=215 | issue=1 |pages=211–225 | date=September 2011 | doi=10.1016/j.icarus.2011.06.032 | bibcode=2011Icar..215..211W | url=http://cfd.me.berkeley.edu/wp-content/uploads/2011/08/wong-publlished-1.pdf | access-date=2022-04-27 }}</ref> In April 2017 is 'n "Groot Koue Vlek" in Jupiter se [[termosfeer]] by sy noordpool ontdek. Die verskynsel is 24&nbsp;000&nbsp;km lank, 12&nbsp;000&nbsp;km breed en 200&nbsp;°C kouer as die omringende streke. Hoewel die storm op kort termyn in grootte en intensiteit wissel, bly dit al 15 jaar lank op dieselfde plek in die atmosfeer. Dit kan gevorm word deur die wisselwerkings tussen gelaaide deeltjies wat van Io af kom en die sterk [[magneetveld]] van Jupiter, wat lei tot 'n herverspreiding van hittevloei.<ref name="Stallard et Al., 2017">{{cite journal |title=The Great Cold Spot in Jupiter's upper atmosphere |journal=Geophysical Research Letters |last1=Stallard |first1=Tom S. |last2=Melin |first2=Henrik |last3=Miller |first3=Steve |last4=Moore |first4=Luke |last5=O'Donoghue |first5=James |last6=Connerney |first6=John E. P. |last7=Satoh |first7=Takehiko |last8=West |first8=Robert A. |last9=Thayer |first9=Jeffrey P. |last10=Hsu |first10=Vicki W. |last11=Johnson |first11=Rosie E. |volume=44 |issue=7 |pages=3000–3008 |date=April 10, 2017 |doi=10.1002/2016GL071956 |pmid=28603321 |pmc=5439487 |bibcode=2017GeoRL..44.3000S}}</ref> === Inslag van komeet Shoemaker-Levy 9 === Tussen [[16 Julie|16]] en [[22 Julie]] [[1994]] stort 21 fragmente van die [[komeet]] [[Shoemaker-Levy 9]] op die suidelike halfrond van Jupiter neer. Dit was die eerste keer dat botsings tussen [[hemelligaam|hemelligame]] direk waargeneem is. Daar kan verwag word dat as gevolg van die groot omvang, massa en swaartekrag van Jupiter die soort botsings veel gereelder sal voorkom. == Natuurlike satelliete en ringe rondom Jupiter == : ''Hoofartikels: [[Jupiter se natuurlike satelliete]] en [[Jupiter se ringe]].'' Teen Mei [[2001]] was daar ongeveer 28 mane rondom Jupiter bekend, waaronder [[Io (maan)|Io]], [[Europa (maan)|Europa]], [[Ganimedes (maan)|Ganimedes]] en [[Kallisto (maan)|Kallisto]]. Later is daar met behulp van nuwe tegnieke en verbeterde apparatuur nog 'n groot aantal ander mane ontdek en teen [[2004]] is daar 63 voorwerpe geïdentifiseer. 'n Volledig oorsig hiervan is te vinde in die [[Jupiter se natuurlike satelliete|lys van mane van Jupiter]]. Rondom Jupiter word ook 'n aantal dun ringe wat uit stof- en ysdeeltjies bestaan aangetref. Die binnenste ring, genaamd ''1979 J1R'', het vermoedelik ontstaan uit losgeraakte materiaal van die mane [[Metis (maan)|Metis]] en [[Adrastea (maan)|Adrastea]] na inslae deur [[meteoriet]]e. 1979 J1R lê op 'n afstand van 110&nbsp;000&nbsp;km van die middelpunt van Jupiter en is 22&nbsp;000&nbsp;km breed. Nog verder na buite lê nog twee ringe (''1979 J2R'' en ''1979 J3R'') op 'n afstand van onderskeidelik 125&nbsp;000 en 170&nbsp;000&nbsp;km. Van die buitenste ring word aangeneem dat dit ontstaan het uit interplanetêre stof. Die bestaan van die ringe is eers in 1979 bevestig en is veel kleiner as die ringe van Saturnus. {{JupiterMane}} == Funksie == Jupiter vervul 'n belangrike funksie binne die [[sonnestelsel]]. Omdat dit swaarder is as al die ander planete tesame is dit 'n belangrike onderdeel van die massa-ewewig van die sonnestelsel. Deur sy gewig stabiliseer Jupiter die [[asteroïdegordel]]; sonder Jupiter sou daar elke 100&nbsp;000 jaar 'n [[asteroïde]] uit die asteroïdegordel die [[aarde (planeet)|aarde]] tref en sodoende lewe op aarde so ernstig belemmer het dat lewe nie moontlik sou wees nie. Daar word tans vermoed dat die aanwesigheid van 'n Jupiteragtige planeet 'n voorwaarde kan wees vir die aanwesigheid van lewe in 'n sonnestelsel. == Verkenning == Vanaf die Aarde is Jupiter gereeld met die blote oog sigbaar as 'n helder "ster". In [[1610]] ontdek [[Galileo Galilei]] met 'n [[teleskoop]] die vier grootste mane van Jupiter – nou bekend as die [[Galileïse mane]]. Sedert die begin van die [[1970-80|jare '70]] is daar verskeie verkenningsvlugte na Jupiter uitgevoer. === Pioneer 10 === [[Pioneer 10]] was die eerste [[ruimtesending]] na Jupiter en is op [[3 Maart]] [[1972]] gelanseer. Op [[3 Desember]] [[1973]] skuur Pioneer 10 op 'n afstand van 130&nbsp;000&nbsp;km langs Jupiter verby en stuur die eerste detailopnames na die Aarde. === Voyager === : ''Hoofartikels: [[Voyager 1]] en [[Voyager 2]].'' [[Lêer:Voyager spacecraft.jpg|duimnael|200px|Voyager 2]] In die winter (Suidelike halfrond) van [[1977]] word Voyager 1 en Voyager 2 kort na mekaar gelanseer. In [[1979]] het beide Voyagers baie foto's en inligting oor Jupiter en die mane opgelewer, onder andere oor [[vulkaan|vulkaan aktiwiteit]] op die maan [[Io (maan)|Io]]. === Galileo === Op [[18 Oktober]] [[1989]] word die [[Galileo-ruimtesending|Galileo-ruimtetuig]] van [[Kaap Canaveral]] af gelanseer om die mane van Jupiter en die planeet self te bestudeer. Galileo was die eerste sending wat in plaas van verby te vlieg in 'n baan om Jupiter gebring sou word en dit uitgevoerig sou bestudeer. Ná 'n reis van ses jaar en ondanks probleme met die antenne, het Galileo sowat 14&nbsp;000 foto's geneem. Galileo het Jupiter bestudeer van Desember 1995 tot September 2003 en het gedurende die tydperk 'n skat van nuwe insigte versamel. === Cassini-Huygens === Op [[15 Oktober]] [[1997]] word die [[Cassini-Huygens]] ruimtetuig gelanseer om via [[Venus (planeet)|Venus]], [[Aarde]] en Jupiter uiteindelik Saturnus te besoek. In Desember 2000 gaan Cassini by Jupiter verby en neem foto's met 'n veel hoër resolusie as sy voorgangers. Die gesamentlike aanwesigheid van Galileo en Cassini het dit moontlik gemaak om enkele ekstra eksperimente uit te voer. === New Horizons === [[New Horizons]] is 'n sending na [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] wat op [[19 Januarie]] [[2006]] gelanseer is om in [[2015]] Pluto te bereik. Om die vlug te bespoedig is daar in Februarie 2007 van die aantrekkingskrag van Jupiter gebruik gemaak. Hiertydens kon Jupiter vir ongeveer vier maande uitgebreid waargeneem word. === Juno === [[Juno]] is ’n sending van [[Nasa]] se [[New Frontiers-program]] wat tans in ’n wentelbaan om die [[planeet]] [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] is. Die tuig is op [[5 Augustus]] [[2011]] van [[Kaap Canaveral]] af gelanseer en het op [[4 Julie]] [[2016]] gearriveer. Op [[5 Julie]] van dié jaar het dit in ’n wentelbaan om Jupiter gegaan.<ref name="NYT-20160628">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA’s Juno Spacecraft Will Soon Be in Jupiter’s Grip |url=http://www.nytimes.com/2016/06/28/science/nasa-jupiter-juno.html |date=28 Junie 2016 |work=New York Times |access-date=30 Junie 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200426125443/https://www.nytimes.com/2016/06/28/science/nasa-jupiter-juno.html |archive-date=26 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name="NYT-20160630"/><ref>{{cite news |last=Dunn |first=Marcia |title=NASA probe blasts off for Jupiter after launch-pad snags |url=http://www.msnbc.msn.com/id/44034674/ns/technology_and_science-space/#.Tj02ZluvbPY |work=MSN |date=5 Augustus 2011 |access-date=31 Augustus 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20121105145856/http://www.msnbc.msn.com/id/44034674/ns/technology_and_science-space/ |archive-date=5 November 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Juno wentel om die planeet se pole om die samestelling, [[gravitasie]]- en [[magneetveld]] en polêre magnetosfeer te ondersoek. Dit sal ook soek na leidrade oor hoe die planeet gevorm het, of dit ’n rotsagtige kern het, die hoeveelheid [[water]] in die diep [[atmosfeer]], [[massa]]verspreiding en diep [[wind]]e, wat snelhede van tot 618 km/h kan bereik.<ref>[http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2008/jupiter_lrs.html Winds in Jupiter's Little Red Spot almost twice as fast as strongest hurricane]</ref> In September 2022 sal Juno 'n verbyvlug van die maan [[Europa (maan)|Europa]] doen, en in Desember 2023 en Februarie 2024 'n verbyvlug van [[Io (maan)|Io]]. == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Jupiter (planet)|Jupiter}} * {{en}} [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html Jupiter Fact Sheet] * {{en}} [http://photojournal.jpl.nasa.gov/target/Jupiter Afbeeldings van Jupiter] {{PlaneteSon}} {{Normdata}} [[Kategorie:Jupiter| ]] 723gl6dg6qmdi3x4zfwvec8172cd6bf 2516495 2516420 2022-07-31T17:28:15Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki :''Hierdie artikel handel oor die [[planeet]] Jupiter. Vir ander betekenisse van die naam, sien [[Jupiter (dubbelsinnig)]].'' {{Inligtingskas Planeet | bgcolour = #EEDC82 | name = Jupiter | symbol = [[Lêer:Jupiter symbol (bold).svg|24px|alt=♃|Jupiter se sterrekundige simbool]] | image = [[Lêer:Jupiter and its shrunken Great Red Spot.jpg|280px|Die planeet Jupiter]] | caption = Jupiter in natuurlike kleur, soos in April 2014 afgeneem deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. | orbit_ref = | epoch = [[J2000]] | aphelion = 816,520,800&nbsp;km<br />5,458104&nbsp;AE | perihelion = 740,573,600&nbsp;km<br />4,950429&nbsp;AE | semimajor = 778,547,200&nbsp;km<br />5,204267&nbsp;AE | eccentricity = 0,048775 | period = 4&nbsp;332,59&nbsp;dae<br />11,8618&nbsp;jare<br />10&nbsp;475,8 Jupiter solar dae | synodic_period = 398,88&nbsp;dae<ref name="fact">{{cite web |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |title=Jupiter Fact Sheet |publisher=NASA |last=Williams |first=Dr. David R. |access-date=8 Augustus 2007 |date=16 November 2004 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200516082115/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |archive-date=16 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | avg_speed = 13,07&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | inclination = 1,305° (tot [[Ekliptika]])<br />6,09° (tot die [[son]] se [[ewenaar]])<br />0,32° (tot onveranderbare vlakte)<ref name="meanplane">{{en}} {{cite web | date = 2009-04-03 | title = The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter | url = http://home.surewest.net/kheider/astro/MeanPlane.gif | accessdate = 2009-04-10 | archive-date = 2009-05-14 | archive-url = https://www.webcitation.org/5glwILykY?url=http://home.comcast.net/~kpheider/MeanPlane.gif | url-status = dead }} (geprodusier met [http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ Solex 10] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120210152814/http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ |date=10 Februarie 2012 }} geskryf van Aldo Vitagliano)</ref> | asc_node = 100,492° | arg_peri = 275,066° | satellites = [[Jupiter se natuurlike satelliete|79]]<ref name="fact" /> | minorplanet = | physical_characteristics = yes | equatorial_radius = 71,492 ± 4&nbsp;km<br />(11,209&nbsp;[[Aarde]]s) | polar_radius = 66,854 ± 10&nbsp;km<br />(10,517&nbsp;Aardes) | flattening = 0,06487 ± 0,00015 | surface_area = 6,1419×10¹⁰&nbsp;km²<ref name="nasafact">{{cite web |url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jupiter&Display=Facts |title=Solar System Exploration: Jupiter: Facts & Figures |work=NASA |date=7 Mei 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20151107183158/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jupiter |archive-date= 7 November 2015 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=22 Maart 2012 }}</ref><br />(121,9&nbsp;Aardes) | volume = 1,4313×10¹⁵&nbsp;km³<ref name="fact" /><br />(1321,3&nbsp;Aardes) | mass = 1,8986×10²⁷&nbsp;kg<ref name="fact" /><br />(317,8&nbsp;Aardes)<br />(1/1047 Sonne)<ref name=ssd-constants>{{cite web |title=Astrodynamic Constants |publisher=JPL Solar System Dynamics |date=27 Februarie 2009 |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/?constants |access-date=8 Augustus 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200514014252/https://ssd.jpl.nasa.gov/?constants |archive-date=14 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | density = 1,326&nbsp;g/cm³<ref name="fact" /> | surface_grav = 24,79&nbsp;m/s²<ref name="fact" /><br />2,528&nbsp;g | escape_velocity = 59,5&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | sidereal_day = 9,925&nbsp;h<ref>{{cite web |author=Seidelmann, P. K.; Abalakin, V. K.; Bursa, M.; Davies, M. E.; de Burgh, C.; Lieske, J. H.; Oberst, J.; Simon, J. L.; Standish, E. M.; Stooke, P.; Thomas, P. C. |year=2001 |url=http://www.hnsky.org/iau-iag.htm |title=Report of the IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites: 2000 |publisher=HNSKY Planetarium Program |access-date=2 Februarie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200512151452/http://www.hnsky.org/iau-iag.htm |archive-date=12 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br />(9 h 55 m 30 s) | rot_velocity = 12,6&nbsp;km/s<br />45&nbsp;300&nbsp;km/h | axial_tilt = 3,13°<ref name="fact" /> | right_asc_north_pole = 268,057°<br />(17&nbsp;h 52&nbsp;min 14&nbsp;s) | declination = 64,496° | albedo = 0,343 (geometries)<br />0,52 (Bond)<ref name="fact" /> | magnitude = -1,6 tot -2,94<ref name="fact" /> | angular_size = 29,8" — 50,1"<ref name="fact" /> | temperatures = yes | temp_name1 = 1 bar level | min_temp_1 = | mean_temp_1 = 165&nbsp;[[Kelvin|K]]<ref name="fact" /> | max_temp_1 = | temp_name2 = 0,1 bar | min_temp_2 = | mean_temp_2 = 112&nbsp;K<ref name="fact" /> | max_temp = | atmosphere = yes | surface_pressure = 20–200&nbsp;kPa<ref>{{en}} {{cite journal|author=Anonymous|title=Probe Nephelometer|journal=Galileo Messenger|publisher=NASA/JPL|date=Maart 1983|issue=6|url=http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html|accessdate=2007-02-12|archive-date=2009-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20090719111109/http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html|url-status=dead}}</ref> | atmosphere_composition = 89,8±2,0% [[Waterstof]]<br /> 10,2±2,0% [[Helium]]<br /> ~0,3% [[Metaan]]<br /> ~0,026% [[Ammoniak]]<br /> ~0,003% [[Waterstofdeuteried]]<br /> 0,0006% [[Etaan]]<br /> 0,0004% [[Water]] }} '''Jupiter''' is die vyfde [[planeet]] van die [[Son]] af en die grootste in die [[Sonnestelsel]]. Dit is 'n [[gasreus]] met 'n [[massa]] van meer as twee en 'n half keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam, maar effens kleiner as 'n duisendste van die Son se massa. Jupiter is die helderste natuurlike voorwerp in die [[Aarde]] se naglug naas die [[Maan]] en [[Venus]], en dit word reeds sedert die [[voorgeskiedenis]] waargeneem. Dit is genoem na die [[Jupiter (mitologie)|Romeinse god Jupiter]], die koning van die gode. Jupiter bestaan hoofsaaklik uit [[waterstof]], maar [[helium]] beslaan 'n kwart van sy massa en 'n tiende van sy [[volume]]. Dit het waarskynlik 'n rotsagtige kern van swaarder elemente,<ref name="coreuncertainty_2004">{{cite journal | last1=Saumon | first1=D. | last2=Guillot | first2=T. |title=Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn |journal=The Astrophysical Journal |volume=609 |issue=2 |pages=1170–1180 |year=2004 |bibcode=2004ApJ...609.1170S |doi=10.1086/421257 |arxiv=astro-ph/0403393|s2cid=119325899 }}</ref> maar ontbreek, nes die ander gasreuse in die Sonnestelsel, 'n goed gedefinieerde soliede oppervlak. Die voortdurende sametrekking van Jupiter se binnekant wek meer hitte op as wat dit van die Son kry. Vanweë sy vinnige rotasie is Jupiter se vorm 'n [[Sferoïde|afgeplatte sferoïde]]: Dit het 'n effense maar merkbare uitstulping om sy [[ewenaar]]. Die buitenste [[atmosfeer]] is verdeel in 'n reeks bande in sy breedte, met onstuimigheid en [[storm]]s aan die grense tussen hulle. 'n Prominente gevolg hiervan is die [[Groot Rooi Vlek]], 'n reusestorm wat minstens sedert 1831 sigbaar is. Jupiter word omring deur 'n dowwe [[planetêre ring]]stelsel en 'n kragtige [[magnetosfeer]]. Sy magnetiese stert is byna 800&nbsp;miljoen&nbsp;km (5,3&nbsp;[[AE]]) lank en strek byna tot by [[Saturnus]] se [[wentelbaan]]. Jupiter het [[Jupiter se natuurlike satelliete|80 bekende mane]] en moontlik meer,<ref name="80moons">{{cite journal | first=David | last=Kindy | url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/amateur-astronomer-discovers-new-moon-orbiting-jupiter-180978258/ | title=Amateur Astronomer Discovers New Moon Orbiting Jupiter | journal=Smithsonian Magazine | access-date=2022-03-08 }}</ref> insluitende die vier groot [[mane van Galilei]] wat in 1610 deur [[Galileo Galilei]] ontdek is: [[Io (maan)|Io]], [[Europa (maan)|Europa]], [[Ganumedes (maan)|Ganumedes]] en [[Kallisto (maan)|Kallisto]]. Io en Europa is omtrent so groot soos die Aarde se Maan, Kallisto is amper so groot soos die planeet [[Mercurius]] en Ganumedes is groter. [[Pioneer 10]] was die eerste [[ruimtetuig]] wat Jupiter besoek het. Sy naaste afstand aan die planeet was in Desember 1973.<ref name=pioneer10>{{Cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/missions/pioneer-10/in-depth|title=In Depth {{!}} Pioneer 10|website=NASA Solar System Exploration|access-date=February 9, 2020}}</ref> Verskeie robottuie het Jupiter sedertdien besoek, onder meer die [[Pioneer-program|Pioneer-]] en [[Voyager-program|Voyager]]-verbyvlugsendings van 1973 tot 1979, en later die [[Galileo-ruimtesending|Galileo-wenteltuig]] in 1995.<ref>{{Cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/exploration?page=0&per_page=10&order=launch_date+desc,title+asc&search=&tags=Jupiter&category=129|title=Exploration {{!}} Jupiter|website=NASA Solar System Exploration|access-date=February 9, 2020}}</ref> In 2007 het die [[New Horizons]] die planeet besoek en sy [[Swaartekragslinger|swaartekrag gebruik]] om sy spoed te verhoog en sy baan aan te pas op sy vlug na [[Pluto]]. Die laaste tuig wat Jupiter besoek het, is [[Juno (ruimtetuig)|Juno]], wat in Julie 2016 in 'n wentelbaan om die planeet gegaan het.<ref name="NYT-20160705">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA's Juno Spacecraft Enters Jupiter's Orbit |url=https://www.nytimes.com/2016/07/05/science/juno-enters-jupiters-orbit-capping-5-year-voyage.html |date=July 5, 2016 |work=The New York Times |access-date=July 5, 2016}}</ref><ref name="NYT-20160630">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=All Eyes (and Ears) on Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2016/07/01/science/jupiter-nasa-juno-hubble.html |date=June 30, 2016 |work=The New York Times |access-date=July 1, 2016}}</ref> Toekomstige teikens in die Jupiter-stelsel wat besoek sal word, sluit moontlik in die ysbedekte vloeistofoseaan van Europa.<ref name="NY-20210614">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=Mushballs and a Great Blue Spot: What Lies Beneath Jupiter's Pretty Clouds – NASA's Juno probe is beginning an extended mission that may not have been possible if it hadn't experienced engine trouble when it first arrived at the giant planet. |url=https://www.nytimes.com/2021/06/14/science/jupiter-juno-nasa-ganymede.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20211228/https://www.nytimes.com/2021/06/14/science/jupiter-juno-nasa-ganymede.html |archive-date=2021-12-28 |url-access=limited |date=14 June 2021 |work=The New York Times |access-date=16 June 2021 }}</ref> ==Naam en simbool== In beide die Griekse en Romeinse beskawing is die planeet na die hoofgod van die [[panteon]] genoem: [[Zeus]] vir die Grieke en [[Jupiter (mitologie)|Jupiter]] vir die Romeine. Die [[Internasionale Sterrekundige Vereniging]] (IAU) het die naam Jupiter in 1976 as die naam vir die planeet aanvaar. Die IAU noem nuut ontdekte mane van Jupiter na sy mitologiese minnaresse, minnaars en afstammelinge.<ref>{{cite web | title=Naming of Astronomical Objects | publisher=International Astronomical Union | url=https://www.iau.org/public/themes/naming/ | access-date=2022-03-23 }}</ref> Die [[simbool]] vir die planeet, [[Beeld:Jupiter symbol (fixed width).svg|16px|♃]], kom van die Griekse [[letter]] [[Zeta (letter)|zeta]] met 'n horisontale streep (Ƶ) as 'n afkorting vir "Zeus".<ref name=jones-1999> {{cite book | title = Astronomical papyri from Oxyrhynchus | last = Jones | first = Alexander | date = 1999 | pages = 62–63 | isbn = 9780871692337 | url = https://books.google.com/books?id=8MokzymQ43IC}}</ref><ref>{{cite journal | title=The origin of the symbols of the planets | last=Maunder | first=A. S. D. | journal=The Observatory | volume=57 | pages=238–247 | date=August 1934 | bibcode=1934Obs....57..238M }}</ref> Die argaïese naam ''Jove'' word sedert omstreeks die 14de eeu as 'n poëtiese naam vir Jupiter gebruik.<ref>{{cite book | title=Jove | first=Douglas | last=Harper | work=Online Etymology Dictionary | url=https://www.etymonline.com/word/jove | access-date=2022-03-22 }}</ref> Die Romeine het die vyfde dag van die week ''diēs Iovis'' ("Jove se Dag") genoem na die planeet Jupiter.<ref name=days>{{citation |last=Falk |first=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |url=http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |volume=93 |pages=122–133 |date=June 1999 |bibcode=1999JRASC..93..122F |access-date=18 November 2020 |archive-date=25 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225172054/http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |url-status=live }}</ref> In die [[Germaanse mitologie]] word Jupiter gelykgestel aan die dondergod [[Thor]], van waar die [[Afrikaanse]] naam [[Donderdag]] kom vir die Romeinse ''dies Jovis''.<ref>{{cite journal |last1=Falk |first1=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |year=2004 |volume=93 |pages=122–133 |bibcode=1999JRASC..93..122F |doi=10.1016/j.newast.2003.07.002 |last2=Koresko |first2=Christopher|arxiv=astro-ph/0307398 |s2cid=118954190 }}</ref> ''Jovian'' is in [[Engels]] die [[Adjektief|adjektiewe]] vorm van Jupiter. ==Vorming en migrasie== Jupiter is vermoedelik die oudste planeet in die Sonnestelsel.<ref name=Kruijer_et_al_2017/> Huidige modelle van die vorming van ons stelsel dui daarop dat Jupiter min of meer by die sneeulyn gevorm het: 'n afstand van die Son af waar die temperatuur laag genoeg is dat [[Vlugtigheid (planetologie)|vlugtige stowwe]] soos [[water]] kan kondenseer om [[Vastestof|vastestowwe]] te vorm.<ref name=Bosman_et_al_2019/> Die planeet het 'n groot vloeibare kern begin vorm en toe sy gasatmosfeer versamel. As gevolg daarvan moes die kern gevorm het voordat die [[sonnewel]] ná 10&nbsp;miljoen jaar heeltemal opgebreek het. Oor sowat 'n mijoen jaar het Jupiter se atmosfeer geleidelik uitgesit totdat die massa omtrent 20 keer dié van die Aarde was. Die omwentelende massa het 'n gaping in die sonnewel geskep, en daarna het die planeet stadigaan oor 3-4&nbsp;miljoen jaar gegroei tot 50&nbsp;[[aardmassa]]s.<ref name=Kruijer_et_al_2017>{{cite journal | title=Age of Jupiter inferred from the distinct genetics and formation times of meteorites | last1=Kruijer | first1=Thomas S. | last2=Burkhardt | first2=Christoph | last3=Budde | first3=Gerrit | last4=Kleine | first4=Thorsten | journal=Proceedings of the National Academy of Sciences | volume=114 | issue=26 | pages=6712–6716 | date=June 2017 | doi=10.1073/pnas.1704461114 | pmid=28607079 | pmc=5495263 | bibcode=2017PNAS..114.6712K | doi-access=free }}</ref> Volgens een hipotese het Jupiter rofweg 3,5&nbsp;AE (520&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af begin vorm. Namate die jong planeet massa vergaar het, het 'n wisselwerking met die gasskyf wat om die Son gewentel het en 'n [[baanresonansie]] met Saturnus daartoe gelei dat hy na binne migreer het.<ref name=Bosman_et_al_2019>{{cite journal | title=Jupiter formed as a pebble pile around the N2 ice line | last1=Bosman | first1=A. D. | last2=Cridland | first2=A. J. | last3=Miguel | first3=Y. | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=632 | id=L11 | pages=5 | date=December 2019 | arxiv=1911.11154 | bibcode=2019A&A...632L..11B | doi=10.1051/0004-6361/201936827 | s2cid=208291392 }}</ref><ref name="Walsh_etal_2011">{{cite journal | last1=Walsh | first1=K. J. | last2=Morbidelli | first2=A. | last3=Raymond | first3=S. N. | last4=O'Brien | first4=D. P. | last5=Mandell | first5=A. M. | year=2011 | title=A low mass for Mars from Jupiter's early gas-driven migration | journal=Nature | volume=475 | issue=7355 | pages=206–209 | doi=10.1038/nature10201 | bibcode=2011Natur.475..206W | arxiv=1201.5177 | pmid=21642961| s2cid=4431823 }}</ref> [[Lêer:Aarde Jupiter.svg|duimnael|links|180px|Vergelyking in grootte met die Aarde]] Dit het die wentelbane van verskeie [[superaarde]]s wat nader aan die Son gewentel het, versteur en veroorsaak dat hulle vernietigend bots. Saturnus sou later ook na binne begin migreer het, baie vinniger as Jupiter, totdat die twee planete vasgevang is in 'n resonansie van 3:2 by ongeveer 1,5&nbsp;AE (220&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af. Dit het die rigting van migrasie verander en veroorsaak dat hulle weg van die Son af en uit die binneste Sonnestelsel migreer het na hulle huidige posisies.<ref>{{cite journal |title=Jupiter's decisive role in the inner Solar System's early evolution |first=Konstantin |last=Batygin |doi=10.1073/pnas.1423252112 |pmid=25831540 |pmc=4394287 |volume=112 |issue=14 |pages=4214–4217 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |arxiv=1503.06945 |bibcode=2015PNAS..112.4214B|year=2015 |doi-access=free }}</ref> Dit alles het oor 'n tydperk van 3-6&nbsp;miljoen jaar plaasgevind, met die finale migrasie van Jupiter wat oor verskeie honderdduisende jare geskied het.<ref name="Walsh_etal_2011"/><ref>{{cite journal | last1=Haisch Jr. | first1=K. E. | last2=Lada | first2=E. A. | last3=Lada | first3=C. J. | title=Disc Frequencies and Lifetimes in Young Clusters | year=2001 | journal=The Astrophysical Journal | volume=553 | issue=2 | pages=153–156| doi=10.1086/320685 | arxiv=astro-ph/0104347 | bibcode=2001ApJ...553L.153H | s2cid=16480998 | url=http://cds.cern.ch/record/496876 }}</ref> Jupiter se migrasie uit die binneste Sonnestelsel het die binneplanete, onder meer die Aarde, eindelik in staat gestel om uit die rommel te vorm.<ref>{{cite web |url=https://www.nationalgeographic.com/science/article/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching |archive-url=https://web.archive.org/web/20170314171306/http://news.nationalgeographic.com/2015/03/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching/ |archive-date=March 14, 2017 |title=Observe: Jupiter, Wrecking Ball of Early Solar System |last=Fazekas |first=Andrew |date=March 24, 2015 |work=National Geographic |access-date=April 18, 2021 |url-status=live}}</ref> Daar is verskeie probleme met dié hipotese. Die gevolglike tydskale vir die vorming van die aardplanete stem blykbaar nie ooreen met hulle gemete [[Chemiese element|elementêre]] samestelling nie.<ref name="zube_2019">{{cite journal|last=Zube|first=N.|author2=Nimmo, F.|author3=Fischer, R.|author4=Jacobson, S.|title=Constraints on terrestrial planet formation timescales and equilibration processes in the Grand Tack scenario from Hf-W isotopic evolution|journal=Earth and Planetary Science Letters|year=2019|volume=522|issue=1|pages=210–218|doi=10.1016/j.epsl.2019.07.001 |pmid=32636530|pmc=7339907|arxiv = 1910.00645 |bibcode = 2019E&PSL.522..210Z |s2cid=199100280}}</ref> Jupiter sou waarskynlik in 'n wentelbaan nader aan die Son gegaan het as dit deur die sonnewel migreer het.<ref name="dangelo_marzari_2012">{{cite journal|last=D'Angelo|first=G.|author2= Marzari, F. |title=Outward Migration of Jupiter and Saturn in Evolved Gaseous Disks|journal=The Astrophysical Journal|year=2012|volume=757|issue=1|page=50 (23 pp.)|doi=10.1088/0004-637X/757/1/50 |arxiv = 1207.2737 |bibcode = 2012ApJ...757...50D |s2cid=118587166}}</ref> Sommige mededingende modelle van die vorming van die Sonnestelsel voorspel die vorming van Jupiter met wentelbaaneienskappe naby aan dié van vandag.<ref name=dangelo2021>{{cite journal | last1=D'Angelo | first1=G. | last2=Weidenschilling | first2=S. J. | last3=Lissauer | first3=J. J. | last4=Bodenheimer | first4=P. | title=Growth of Jupiter: Formation in disks of gas and solids and evolution to the present epoch | journal=Icarus |year=2021 | volume=355 | page=114087 | arxiv=2009.05575 | doi=10.1016/j.icarus.2020.114087 | bibcode=2021Icar..35514087D | s2cid=221654962 }}</ref> Ander modelle voorspel dat Jupiter verder weg gevorm het, soos 18&nbsp;AE (2,7&nbsp;miljard&nbsp;km) van die Son af.<ref name=Pirani_et_al_2019>{{cite journal | title=Consequences of planetary migration on the minor bodies of the early solar system | last1=Pirani | first1=S. | last2=Johansen | first2=A. | last3=Bitsch | first3=B. | last4=Mustill | first4=A.J. | last5=Turrini | first5=D. | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=623 | date=March 2019 | pages=A169 | doi=10.1051/0004-6361/201833713| arxiv=1902.04591 | bibcode=2019A&A...623A.169P | doi-access=free }}</ref><ref name=Pirani_accompanying_article>{{cite web |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2019/03/190322105706.htm |title=Jupiter's Unknown Journey Revealed |work=ScienceDaily |publisher=Lund University |date= March 22, 2019|access-date=March 25, 2019}}</ref> Gebaseer op Jupiter se samestelling, is daar navorsers wat reken die planeet het baie ver van die Son af gevorm,<ref name=n2_snowline_2019>{{cite journal | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Jupiter's Composition Suggests its Core Assembled Exterior to the N_{2} Snowline | journal=The Astronomical Journal | year=2019 | volume=158 | issue=5 | doi=10.3847/1538-3881/ab46a8 | arxiv=1909.11246 | s2cid=202749962 | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab46a8/pdf}}</ref><ref>{{cite journal | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab6172 | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Erratum: "Jupiter's Composition Suggests Its Core Assembled Exterior to the N2 Snowline" | journal=The Astronomical Journal | year=2020| volume=159 | issue=2 | page=78 | doi=10.3847/1538-3881/ab6172 | s2cid=214576608 }}</ref> tot 40&nbsp;AE (6&nbsp;miljard&nbsp;km) weg. Die planeet sou daarna nader migreer het tot by sy huidige posisie. Dié migrasie na binne sou oor rofweg 700&nbsp;000 jaar plaasgevind het,<ref name=Pirani_et_al_2019/><ref name=Pirani_accompanying_article/> in 'n epog sowat 2-3&nbsp;miljoen jaar nadat die planeet begin vorm het. In dié model sou Saturnus, [[Uranus]] en [[Neptunus]] selfs verder van die Son af gevorm het, en sou Saturnus ook na binne migreer het. ==Fisiese eienskappe== Jupiter is 'n [[gasreus]], wat hoofsaaklik uit [[gas]] en [[vloeistof]] bestaan eerder as uit soliede materiaal. Dit is die grootste planeet in die [[Sonnestelsel]], met 'n deursnee van 142&nbsp;984&nbsp;km by sy [[ewenaar]].<ref>{{cite book|page=419|title=Regents Exams and Answers: Earth Science—Physical Setting 2020|last1=Denecke|first1=Edward J.|date=January 7, 2020|publisher=Barrons Educational Series|isbn=978-1-5062-5399-2}}</ref> Sy gemiddelde digtheid is 1,326&nbsp;g/cm³, min of meer dieselfde as dié van [[stroop]],<ref name=Swarbrick2013>{{cite book | title=Encyclopedia of Pharmaceutical Technology | first=James | last=Swarbrick | date=2013 | page=3601 | volume=6 | isbn=9781439808238 | publisher=CRC Press | url=https://www.google.com/books/edition/Encyclopedia_of_Pharmaceutical_Technolog/w2C1DwAAQBAJ?gbpv=1&pg=PA3601 | quote="Syrup USP (1.31&nbsp;g/cm³)" }}</ref> en laer as dié van die vier [[aardplanete]].<ref>{{cite book | title=Allen's Astrophysical Quantities | last1=Allen | first1=Clabon Walter | last2=Cox |first2=Arthur N. | publisher=Springer | date=2000 | pages=295–296 | isbn=978-0-387-98746-0 | url=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref><ref>{{cite book | page=1041 | title=A Concise Handbook of Mathematics, Physics, and Engineering Sciences | last1=Polyanin | first1=Andrei D. | last2=Chernoutsan | first2=Alexei | date=October 18, 2010 | publisher=CRC Press | isbn=978-1-4398-0640-1 }}</ref> ===Samestelling=== Die volume van Jupiter se boonste [[atmosfeer]] bestaan uit sowat 90% [[waterstof]] en 10% [[helium]]. Omdat heliumatome 'n groter massa het as waterstofatome, is die massa van Jupiter as atmosfeer omtrent 24% helium.<ref>{{cite journal | title=NOTE: New Constraints on the Composition of Jupiter from Galileo Measurements and Interior Models | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Gautier | first2=Daniel | last3=Hubbard | first3=William B | journal=Icarus | volume=130 | issue=2 | pages=534–539 | date=December 1997 | doi=10.1006/icar.1997.5812 | arxiv=astro-ph/9707210 | bibcode=1997Icar..130..534G | s2cid=5466469 }}</ref> Die atmosfeer bevat spoorhoeveelhede [[metaan]]-, [[waterdamp]]-, [[ammoniak]]- en [[silikon]]gebaseerde samestellings. Daar is ook klein hoeveelhede [[koolstof]], [[etaan]], [[waterstofsulfied]], [[neon]], [[suurstof]], [[fosfien]] en [[swael]]. Die heel buitenste laag van die atmosfeer bevat [[kristal]]le van bevore ammoniak. Deur middel van [[infrarooi]]- en [[ultraviolet]]metings is ook spoorhoeveelhede [[bensien]] en ander [[Koolwaterstof|koolwaterstowwe]] ontdek.<ref>{{cite journal |journal=Icarus |volume=64 |issue=2 |pages=233–248 |year=1985 |title=Infrared Polar Brightening on Jupiter III. Spectrometry from the Voyager 1 IRIS Experiment |bibcode=1985Icar...64..233K |author=Kim, S. J. |author2=Caldwell, J. |author3=Rivolo, A. R. |author4=Wagner, R. |doi=10.1016/0019-1035(85)90201-5}}</ref> Jupiter se binnekant bevat swaarder materiale – volgens massa is dit rofweg 71% waterstof, 24% helium en 5% ander elemente.<ref name="voyager">{{cite journal |author=Gautier, D. |author2=Conrath, B. |author3=Flasar, M. |author4=Hanel, R. |author5=Kunde, V. |author6=Chedin, A. |author7=Scott N. |title=The helium abundance of Jupiter from Voyager |journal=Journal of Geophysical Research |volume=86 |issue=A10 |pages=8713–8720 |year=1981 |bibcode=1981JGR....86.8713G |doi=10.1029/JA086iA10p08713|hdl=2060/19810016480 |s2cid=122314894 |hdl-access=free }}</ref><ref name="cassini">{{cite journal |author=Kunde, V. G. |display-authors=etal |title=Jupiter's Atmospheric Composition from the Cassini Thermal Infrared Spectroscopy Experiment |journal=Science |date=September 10, 2004 |volume=305 |issue=5690 |pages=1582–1586 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/305/5690/1582 |access-date=April 4, 2007 |doi=10.1126/science.1100240 |pmid=15319491 |bibcode=2004Sci...305.1582K|s2cid=45296656 }}</ref> Die atmosferiese proporsies van waterstof en helium is naby die teoretiese samestelling van die oorspronklike [[sonnewel]]. Neon in die boonste atmosfeer is net 20 dele per miljoen volgens massa, wat omtrent 'n tiende van die hoeveelheid in die Son is.<ref>{{cite journal | last1=Niemann | first1=H. B. | last2=Atreya | first2=S. K. | last3=Carignan | first3=G. R. | last4=Donahue | first4=T. M. | last5=Haberman | first5=J. A. | last6=Harpold | first6=D. N. | last7=Hartle | first7=R. E. | last8=Hunten | first8=D. M. | last9=Kasprzak | first9=W. T. | last10=Mahaffy | first10=P. R. | last11=Owen | first11=T. C. | last12=Spencer | first12=N. W. | last13=Way | first13=S. H. | title=The Galileo Probe Mass Spectrometer: Composition of Jupiter's Atmosphere | journal=Science | year=1996 | volume=272 | issue=5263 | pages=846–849 | bibcode=1996Sci...272..846N | doi=10.1126/science.272.5263.846 | pmid=8629016| s2cid=3242002 }}</ref> Helium is ook net sowat 80% van die Son se heliumsamestelling. Dié uitputting is as gevolg van 'n neerslag van dié elemente as heliumryke druppels, 'n proses wat die binne-in die planeet plaasvind.<ref name="galileo_ms">{{cite journal |first1=U. |last1=von Zahn |first2=D. M. |last2=Hunten |first3=G. |last3=Lehmacher |title=Helium in Jupiter's atmosphere: Results from the Galileo probe Helium Interferometer Experiment |journal=Journal of Geophysical Research |year=1998 |volume=103 |issue=E10 |pages=22815–22829 |doi=10.1029/98JE00695 |bibcode=1998JGR...10322815V |doi-access=free }}</ref><ref name="Juno">{{cite journal |title=Jupiter's Interior as Revealed by Juno |last=Stevenson |first=David J. |journal=Annual Review of Earth and Planetary Sciences |volume=48 |pages=465–489 |date=May 2020 |url=https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-earth-081619-052855 |access-date=2022-03-18 |doi=10.1146/annurev-earth-081619-052855 |bibcode=2020AREPS..48..465S |s2cid=212832169 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200507195319/https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-earth-081619-052855 |archive-date=May 7, 2020 |url-status=dead }}</ref> Gebaseer op [[spektroskopie]], het Saturnus vermoedelik dieselfde samestelling as Jupiter, maar die ander [[reuseplanete]], [[Uranus]] en [[Neptunus]], het relatief minder waterstof en helium en relatief meer van die volgende meeste elemente, insluitende [[suurstof]], [[koolstof]], [[stikstof]] en [[swael]].<ref>{{cite web | last1=Ingersoll | first1=A. P. | last2=Hammel | first2=H. B. | last3=Spilker | first3=T. R. | last4=Young | first4=R. E. | date=June 1, 2005 | url=http://www.lpi.usra.edu/opag/outer_planets.pdf | title=Outer Planets: The Ice Giants | publisher=Lunar & Planetary Institute | access-date=February 1, 2007 }}</ref> Dié twee planete is bekend as [[ysreus]]e, want die meeste van hulle vlugtige samestellings is in 'n vastestofvorm. ===Grootte en massa=== [[Beeld:Jupiter and Europa 2020.tiff|thumb|200px|links|Jupiter met een van sy mane, [[Europa (maan)|Europa]], links.]] Jupiter se massa is 2,5 keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam. Dit is so groot dat die [[massamiddelpunt]] met die Son buite die oppervlak van die Son lê, sowat 1,068&nbsp;[[sonradius]]se van die Son se middelpunt af.<ref>{{cite book |last1=MacDougal |first1=Douglas W. |title=Newton's Gravity |url=https://archive.org/details/newtonsgravityin00macd |url-access=limited |year=2012 |publisher=Springer New York |isbn=978-1-4614-5443-4 |pages=[https://archive.org/details/newtonsgravityin00macd/page/n208 193]–211 |language=en |chapter=A Binary System Close to Home: How the Moon and Earth Orbit Each Other }}</ref> Jupiter is veel groter as die Aarde, maar aansienlik minder dig: sy volume is 1&nbsp;321 keer die Aarde s'n, maar sy massa is net 318 [[aardmassa]]s.<ref name="fact"/><ref name="burgess">{{cite book |first=Eric |last=Burgess |date=1982 |title=By Jupiter: Odysseys to a Giant |publisher=Columbia University Press |location=New York |isbn=978-0-231-05176-7}}</ref>{{rp|6}} Jupiter se [[radius]] is omtrent 'n tiende van die Son s'n,<ref name="shu82">{{cite book |first=Frank H. |last=Shu |date=1982 |title=The physical universe: an introduction to astronomy |page=[https://archive.org/details/physicaluniverse00shuf/page/426 426] |series=Series of books in astronomy |edition=12th |publisher=University Science Books |isbn=978-0-935702-05-7 |url=https://archive.org/details/physicaluniverse00shuf/page/426 }}</ref> maar sy massa is 'n duisendste [[sonmassa]]. Die meeteenheid "[[Jupitermassa]]" (ook M_J of M_JUP) word dikwels gebruik om die massa van ander voorwerpe te beskryf, veral [[eksoplanete]] en [[bruindwerg]]e. Die eksoplaneet [[HD 209458 b]] het byvoorbeeld 'n massa van {{val|0.69|ul=mjup}}.<ref>{{cite web |url=http://exoplanet.eu/ |title=The Extrasolar Planets Encyclopedia: Interactive Catalogue |publisher=Paris Observatory |first=Jean |last=Schneider |year=2009}}</ref> Teoretiese modelle dui aan dat as Jupiter 'n massa van 40% groter gehad het, die binnekant so saamgepers sou gewees het dat sy volume sou afgeneem het ondanks die groter hoeveelheid materie.<ref name="Seager2007">{{cite journal | last1=Seager | first1=S. | last2=Kuchner | first2=M. | last3=Hier-Majumder | first3=C. A. | last4=Militzer | first4=B. | title=Mass-Radius Relationships for Solid Exoplanets | journal=The Astrophysical Journal | volume=669 | issue=2 | pages=1279–1297 | year=2007 | doi=10.1086/521346 | arxiv=0707.2895 | bibcode=2007ApJ...669.1279S | s2cid=8369390 }}</ref> Hoewel Jupiter se massa 75 keer so groot sou moes gewees het om waterstof te verbrand en 'n [[ster]] te word,<ref>{{cite journal | title=The theory of brown dwarfs and extrasolar giant planets | last1=Burrows | first1=Adam | last2=Hubbard | first2=W. B. | last3=Lunine | first3=J. I. | last4=Liebert | first4=James | journal=Reviews of Modern Physics | volume=73 | issue=3 | pages=719–765 | date=July 2001 | doi=10.1103/RevModPhys.73.719 | arxiv=astro-ph/0103383 | bibcode=2001RvMP...73..719B | s2cid=204927572 }}</ref> het die kleinste [[rooidwerg]] dalk 'n radius van net effens groter as Saturnus.<ref>{{cite journal | title=The EBLM project. III. A Saturn-size low-mass star at the hydrogen-burning limit | last1=von Boetticher | first1=Alexander | last2=Triaud | first2=Amaury H. M. J. | last3=Queloz | first3=Didier | last4=Gill | first4=Sam | last5=Lendl | first5=Monika | last6=Delrez | first6=Laetitia | last7=Anderson | first7=David R. | last8=Collier Cameron | first8=Andrew | last9=Faedi | first9=Francesca | last10=Gillon | first10=Michaël | last11=Gómez Maqueo Chew | first11=Yilen | last12=Hebb | first12=Leslie | last13=Hellier | first13=Coel | last14=Jehin | first14=Emmanuël | last15=Maxted | first15=Pierre F. L. | last16=Martin | first16=David V. | last17=Pepe | first17=Francesco | last18=Pollacco | first18=Don | last19=Ségransan | first19=Damien | last20=Smalley | first20=Barry | last21=Udry | first21=Stéphane | last22=West | first22=Richard | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=604 | id=L6 | pages=6 | date=August 2017 | doi=10.1051/0004-6361/201731107 | arxiv=1706.08781 | bibcode=2017A&A...604L...6V | s2cid=54610182 }}</ref> Jupiter straal meer hitte uit as wat dit van die Son ontvang vanweë sy sametrekkende binnekant.<ref name="elkins-tanton">{{cite book | first=Linda T. | last=Elkins-Tanton |date=2011 | title=Jupiter and Saturn | publisher=Chelsea House | location=New York | isbn=978-0-8160-7698-7 | edition=revised }}</ref>{{rp|30}}<ref>{{cite book | title=Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure | first=Patrick | last=Irwin | date=2003 | page=62 | isbn=9783540006817 | publisher=Springer Science & Business Media | url=https://books.google.com/books?id=p8wCsJweUb0C&pg=PA62 }}</ref> Dié proses veroorsaak dat Jupiter met sowat 1&nbsp;mm per jaar krimp.<ref>{{cite book | title = Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure | first = Patrick G. J.|last= Irwin | publisher = Springer | orig-year = 2003 | url = https://books.google.com/books?id=p8wCsJweUb0C&q=%22kelvin+helmholtz+mechanism%22&pg=PA63|edition= Second |year= 2009| page=4|isbn=978-3-642-09888-8}}.</ref><ref name="guillot04">{{cite book | editor1-last=Bagenal | editor1-first=Fran | editor2-last=Dowling | editor2-first=Timothy E. | editor3-last=McKinnon | editor3-first=William B. | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Stevenson | first2=David J. | last3=Hubbard | first3=William B. | last4=Saumon | first4=Didier | date=2004 | title=Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere | chapter=Chapter 3: The Interior of Jupiter | publisher=Cambridge University Press | isbn=978-0-521-81808-7 }}</ref> Toe Jupiter gevorm het, was dit warmer en sy deursnee omtrent twee keer so groot soos nou.<ref>{{cite journal |last=Bodenheimer |first=P. |title=Calculations of the early evolution of Jupiter |series=23 |journal=Icarus |year=1974 |issue=3 |volume=23 |pages=319–325 |bibcode=1974Icar...23..319B |doi=10.1016/0019-1035(74)90050-5}}</ref> ===Interne struktuur=== Voor die vroeë 21ste eeu het die meeste wetenskaplikes een van twee scenario's voorgestel vir die vorming van Jupiter. As die planeet aanvanklik materiaal aangetrek het as 'n soliede liggaam, sou dit bestaan het uit 'n digte kern, 'n omringende laag vloeibare [[metallieke waterstof]] (met 'n bietjie helium) wat omtrent 80% van die planeet se radius dek,<ref>{{cite journal | last=Smoluchowski | first=R. | year=1971 | title=Metallic interiors and magnetic fields of Jupiter and Saturn | journal=The Astrophysical Journal | volume=166 | page=435 | doi=10.1086/150971 | bibcode=1971ApJ...166..435S }}</ref> en 'n buitenste atmosfeer van hoofsaaklik [[Waterstof|molekulêre waterstof]].<ref name="guillot04" /> As die planeet egter regstreeks uit die gasagtige [[planetêre newel]] ineengestort het, sal dit na verwagting geen kern hê nie en tot in die middel bestaan uit al hoe digter vloeistowwe (hoofsaaklik molekulêre en metallieke waterstof). [[Beeld:Jupiter diagram.svg|thumb|500px|'n Diagram van Jupiter, sy binnekant, oppervlak, ringe en binnemane.]] Data van Juno het getoon Jupiter het 'n baie uitgespreide kern wat met sy binneste mantel meng.<ref name="NYT-20160705" /><ref name=space_dot_com_2017>{{cite web | url=https://www.space.com/37005-jupiter-fuzzy-core-nasa-juno.html | title=More Jupiter Weirdness: Giant Planet May Have Huge, 'Fuzzy' Core | date=May 26, 2017 | last=Wall | first=Mike | website=space.com | access-date=April 20, 2021}}</ref><ref name=Wrong-Juno>{{Cite web | url=https://www.space.com/39348-juno-jupiter-mission-planet-revelations.html | title='Totally Wrong' on Jupiter: What Scientists Gleaned from NASA's Juno Mission | date=January 10, 2018 | first=Hanneke | last=Weitering | website=space.com | access-date=February 26, 2021 }}</ref> Dit is dalk veroorsaak deur 'n botsing met 'n planeet van sowat 10 [[aardmassa]]s 'n paar miljoen jaar ná Jupiter se vorming, wat 'n aanvanklik soliede kern sou versteur het.<ref name="nature2019">{{cite journal| last1=Liu| first1=S. F.| last2=Hori| first2=Y.| last3=Müller| first3=S.| last4=Zheng| first4=X.| last5=Helled| first5=R.| last6=Lin| first6=D.| last7=Isella| first7=A.| title=The formation of Jupiter's diluted core by a giant impact|year=2019| journal=Nature| volume=572| pages=355–357| issue=7769| doi=10.1038/s41586-019-1470-2| pmid=31413376| arxiv=2007.08338| bibcode=2019Natur.572..355L| s2cid=199576704}}</ref> Die kern strek na raming oor sowat 30-50% van die planeet se radius en bevat swaar elemente met 'n gesamentlike massa van 7-25 keer dié van die Aarde.<ref>{{cite journal |last1=Wahl |first1=S. M. |last2=Hubbard |first2=William B. |last3=Militzer |first3=B. |last4=Guillot |first4=Tristan |last5=Miguel |first5=Y. |last6=Movshovitz |first6=N. |last7=Kaspi |first7=Y. |last8=Helled |first8=R. |last9=Reese |first9=D. |last10=Galanti |first10=E. |last11=Levin |first11=S. |last12=Connerney |first12=J. E. |last13=Bolton |first13=S. J. |title=Comparing Jupiter interior structure models to Juno gravity measurements and the role of a dilute core |journal=Geophysical Letters |volume=44 |issue=10 |pages=4649–4659 |year=2017 |doi=10.1002/2017GL073160 |doi-access=free |arxiv=1707.01997 |bibcode=2017GeoRL..44.4649W }}</ref> Buite die laag metallieke waterstof lê 'n deursigtige binneste atmosfeer van waterstof. By dié diepte is die druk en temperatuur bo molekulêre waterstof se [[Kritieke punt|kritieke druk]] van 1,3&nbsp;[[Pascal (eenheid)|MPa]] en [[Kritieke punt|kritieke temperatuur]] van 33&nbsp;K (-240,2&nbsp;°C).<ref>{{cite journal | title=Dynamic transition of supercritical hydrogen: Defining the boundary between interior and atmosphere in gas giants | last1=Trachenko | first1=K. | last2=Brazhkin | first2=V. V. | last3=Bolmatov | first3=D. | journal=Physical Review E | volume=89 | issue=3 | id=032126 | date=March 2014 | page=032126 | doi=10.1103/PhysRevE.89.032126 | pmid=24730809 | arxiv=1309.6500 | bibcode=2014PhRvE..89c2126T | s2cid=42559818 }}</ref> In dié toestand is daar geen afsonderlike vloeistof- en gasfases nie – waterstof is glo in 'n superkritieke vloeistoftoestand. Die waterstof- en heliumgas wat van die wolklaag af ondertoe strek, verander geleidelik in 'n vloeistof in dieper lae, en lyk waarskynlik amper soos 'n oseaan van vloeibare waterstof en ander superkritieke vloeistowwe.<ref>{{cite web |title= A Freaky Fluid inside Jupiter? | url= https://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2011/09aug_juno3 |website=Nasa |access-date=8 December 2021}}</ref><ref>{{cite web |title= Nasa System Exploration Jupiter| url= https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/in-depth.amp |website=Nasa |access-date=8 December 2021}}</ref> Fisiek raak die gas al hoe warmer en digter namate die diepte toeneem.<ref>{{cite journal |last=Guillot |first=T. |title=A comparison of the interiors of Jupiter and Saturn |journal=Planetary and Space Science |year=1999 |volume=47 |issue=10–11 |pages=1183–1200 |bibcode=1999P&SS...47.1183G |arxiv=astro-ph/9907402 |doi=10.1016/S0032-0633(99)00043-4|s2cid=19024073 |url=http://cds.cern.ch/record/394768}}</ref> Reënagtige druppels helium en neon val neer deur die laer atmosfeer, en put die hoeveelheid van dié elemente in die boonste atmosfeer uit.<ref>{{cite journal |last=Lodders |first=Katharina |title=Jupiter Formed with More Tar than Ice |journal=The Astrophysical Journal |year=2004 |volume=611 |issue=1 |pages=587–597 |doi=10.1086/421970 |bibcode=2004ApJ...611..587L|s2cid=59361587 |url=http://pdfs.semanticscholar.org/afa4/68519084fe3a3076b614442803056943e202.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20200412141533/http://pdfs.semanticscholar.org/afa4/68519084fe3a3076b614442803056943e202.pdf |url-status=dead |archive-date=April 12, 2020 }}</ref> Berekenings dui daarop dat heliumdruppels by 'n radius van 60&nbsp;000 km (11&nbsp;000 km onder die bokant van die wolke) van metallieke waterstof skei en weer by 50&nbsp;000 km (22&nbsp;000 km onder die wolke) meng.<ref>S. Brygoo et al. 'Evidence of hydrogen−helium immiscibility at Jupiter-interior conditions.' ''Nature.'' Vol. 593, 27 Mei 2021, p. 517. {{doi|10.1038/s41586-021-03516-0}}.</ref> 'n Reënval van [[diamant]]e is al voorgestel, nes op Saturnus<ref name="SC-20131009">{{cite news |last=Kramer |first=Miriam |title=Diamond Rain May Fill Skies of Jupiter and Saturn |url=https://www.space.com/23135-diamond-rain-jupiter-saturn.html |date=October 9, 2013 |work=Space.com |access-date=August 27, 2017}}</ref> en die ysreuse Uranus en Neptunus.<ref name="WP-20170825">{{cite news |last=Kaplan |first=Sarah |title=It rains solid diamonds on Uranus and Neptune |url=https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2017/08/25/it-rains-solid-diamonds-on-uranus-and-neptune/ |date=August 25, 2017 |newspaper=The Washington Post |access-date=August 27, 2017}}</ref> Die temperatuur en druk in Jupiter neem geleidelik toe na die binnekant, want die hitte van planetêre formasie kan net deur [[konveksie]] ontsnap.<ref name="Juno"/> By 'n oppervlakdiepte waar die atmosferiese drukvlak 1 [[bar]] (0,10&nbsp;MPa) is, is die temperatuur sowat 165&nbsp;K (-108&nbsp;°C). Die streek van superkritieke waterstof verander geleidelik van 'n molekulêre tot 'n metallieke vloeistof en strek oor 'n drukomvang van 50-400&nbsp;GPa met temperature van onderskeidelik 5&nbsp;000 - 8&nbsp;400&nbsp;K (4&nbsp;730 - 8&nbsp;130&nbsp;°C). Die temperatuur van Jupiter se verdunde kern is na raming 20&nbsp;000&nbsp;K (19&nbsp;700&nbsp;°C), met 'n druk van sowat 4&nbsp;000&nbsp;GPa.<ref name=Guillot_et_al_2004>{{cite book | chapter=The interior of Jupiter | bibcode=2004jpsm.book...35G | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Stevenson | first2=David J. | last3=Hubbard | first3=William B. | last4=Saumon | first4=Didier | title=Jupiter. The planet, satellites and magnetosphere | editor1-first=Fran | editor1-last=Bagenal | editor2-first=Timothy E. | editor2-last=Dowling | editor3-first=William B. | editor3-last=McKinnon | series=Cambridge planetary science | volume=1 | publication-place=Cambridge, UK | publisher=Cambridge University Press | isbn=0-521-81808-7 | date=2004 | page=45 | chapter-url=https://www.google.com/books/edition/Jupiter/aMERHqj9ivcC?hl=en&gbpv=1&pg=PA45 }}</ref> ===Atmosfeer=== Jupiter se atmosfeer strek tot 'n diepte van 3&nbsp;000&nbsp;km onder die wolklae.<ref name=Guillot_et_al_2004/> ====Wolklae==== {{Multibeeld | align = left | direction = horizontal | background color = | voetskrif = | header= | beeld1 = Map of Jupiter.jpg | width1 = 241 | onderskrif1 = Jupiter se suidpool. | beeld2 = PIA21641-Jupiter-SouthernStorms-JunoCam-20170525.jpg | width2 = 222 | onderskrif2 = Jupiter se suidelike storms. }} Jupiter is pal bedek met wolke van [[ammoniak]]kristalle, wat dalk ook ammoniumwaterstofsulfied bevat.<ref>{{cite journal | title=Coloring Jupiter's clouds: Radiolysis of ammonium hydrosulfide (NH4SH) | last1=Loeffler | first1=Mark J. | last2=Hudson | first2=Reggie L. | journal=Icarus | volume=302 | pages=418–425 | date=March 2018 | doi=10.1016/j.icarus.2017.10.041 | bibcode=2018Icar..302..418L | url=https://science.gsfc.nasa.gov/691/cosmicice/reprints/NH4SH_Icarus_Loeffler_Hudson_2018.pdf | access-date=2022-04-25 }}</ref> Die wolke is geleë in die tropopouse van die atmosfeer (net bo die [[troposfeer]]) en vorm bande by verskillende breedteliggings, wat bekend is as tropiese streke. Dié word onderverdeel in ligter "sones" en donkerder "gordels". Die wisselwerkings tussen dié botsende sirkulasiepatrone veroorsaak storms en onstuimigheid. Windsnelhede tot 100&nbsp;m/s ((360&nbsp;km/h) is algemeen in die [[Straalstroom|straalstrome]].<ref>{{cite journal | title=Dynamics of Jupiter's Atmosphere | last1=Ingersoll | first1=Andrew P. | last2=Dowling | first2=Timothy E. | last3=Gierasch | first3=Peter J. | last4=Orton | first4=Glenn S. | last5=Read | first5=Peter L. | last6=Sánchez-Lavega | first6=Agustin | last7=Showman | first7=Adam P. | last8=Simon-Miller | first8=Amy A. | last9=Vasavada | first9=Ashwin R. | journal=Jupiter. The Planet, Satellites and Magnetosphere | editor1-first=Fran | editor1-last=Bagenal | editor2-first=Timothy E. | editor2-last=Dowling | editor3-first=William B. | editor3-last=McKinnon | series=Cambridge planetary science | volume=1 | publication-place=Cambridge, VK | publisher=Cambridge University Press | isbn=0-521-81808-7 | date=2004 | pages=105–128 | url=https://authors.library.caltech.edu/36015/1/Ingersoll_p105.pdf | access-date=2022-03-08 }}</ref> Die sones verskil van jaar tot jaar in breedte, kleur en intensiteit, maar het stabiel genoeg gebly dat wetenskaplikes name aan hulle gegee het.<ref name="burgess" />{{rp|6}} Die wolklaag is sowat 50&nbsp;km diep en bestaan uit minstens twee dekke ammoniakwolke: 'n smal, deursigtiger streek bo en 'n dikker onderdek. Daar kan 'n dun laag waterwolke onder die ammoniakwolke wees, wat aangedui word deur [[weerlig]]flitse wat in die atmosfeer waargeneem word.<ref>{{cite journal | title=Lightning Generation in Moist Convective Clouds and Constraints on the Water Abundance in Jupiter | last1=Aglyamov | first1=Yury S. | last2=Lunine | first2=Jonathan | last3=Becker | first3=Heidi N. | last4=Guillot | first4=Tristan | last5=Gibbard | first5=Seran G. | last6=Atreya | first6=Sushil | last7=Bolton | first7=Scott J. | last8=Levin | first8=Steven | last9=Brown | first9=Shannon T. | last10=Wong | first10=Michael H. | journal=Journal of Geophysical Research: Planets | volume=126 | issue=2 | id=e06504 | date=February 2021 | doi=10.1029/2020JE006504 | arxiv=2101.12361 | bibcode=2021JGRE..12606504A | s2cid=231728590 }}</ref> Dié elektriese ontladings kan tot duisend keer so sterk as weerlig op Aarde wees.<ref>{{cite web | editor1-last=Watanabe | editor1-first=Susan |date=February 25, 2006 |url=http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/galileo_end.html |title=Surprising Jupiter: Busy Galileo spacecraft showed jovian system is full of surprises |publisher=NASA |access-date=February 20, 2007}}</ref> Die waterwolke veroorsaak vermoedelik donderstorms op dieselfde manier as op aarde: deur hitte wat van die binnekant af opstyg.<ref>{{cite journal |last=Kerr |first=Richard A. |title=Deep, Moist Heat Drives Jovian Weather |journal=Science |year=2000 |volume=287 |issue=5455 |pages=946–947 |doi=10.1126/science.287.5455.946b |s2cid=129284864 | url=https://www.proquest.com/openview/d4cfc37399ab62ac9e0668fd231cb072/1?pq-origsite=gscholar&cbl=1256 | access-date=2022-04-26 }}</ref> Die Juno-sending het "vlak weerlig" onthul wat ontstaan uit ammoniakwaterwolke redelik hoog op in die atmosfeer.<ref>{{cite journal | title=Small lightning flashes from shallow electrical storms on Jupiter | last1=Becker | first1=Heidi N. | last2=Alexander | first2=James W. | last3=Atreya | first3=Sushil K. | last4=Bolton | first4=Scott J. | last5=Brennan | first5=Martin J. | last6=Brown | first6=Shannon T. | last7=Guillaume | first7=Alexandre | last8=Guillot | first8=Tristan | last9=Ingersoll | first9=Andrew P. | last10=Levin | first10=Steven M. | last11=Lunine | first11=Jonathan I. | last12=Aglyamov | first12=Yury S. | last13=Steffes | first13=Paul G. | journal=Nature | volume=584 | issue=7819 | pages=55–58 | year=2020 | doi=10.1038/s41586-020-2532-1 | pmid=32760043 | bibcode=2020Natur.584...55B | s2cid=220980694 | issn=0028-0836 | url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-03058480 }}</ref> In die boonste atmosfeer is ook weerligflitse van omtrent 1,4&nbsp;millisekondes waargeneem. Hulle is bekend as "elfies" en lyk blou of pienk vanweë die waterstof.<ref>{{cite journal | title=Possible Transient Luminous Events Observed in Jupiter's Upper Atmosphere | last1=Giles | first1=Rohini S. | last2=Greathouse | first2=Thomas K. | last3=Bonfond | first3=Bertrand | last4=Gladstone | first4=G. Randall | last5=Kammer | first5=Joshua A. | last6=Hue | first6=Vincent | last7=Grodent | first7=Denis C. | last8=Gérard | first8=Jean-Claude | last9=Versteeg | first9=Maarten H. | last10=Wong | first10=Michael H. | last11=Bolton | first11=Scott J. | last12=Connerney | first12=John E. P. | last13=Levin | first13=Steven M. | journal=Journal of Geophysical Research: Planets | year=2020 | volume=125 | issue=11 | pages=e06659 | id=e06659 | doi=10.1029/2020JE006659 | arxiv=2010.13740 | bibcode=2020JGRE..12506659G | s2cid=225075904 }}</ref><ref>{{cite web | title=Juno Data Indicates 'Sprites' or 'Elves' Frolic in Jupiter's Atmosphere | date=October 27, 2020 | editor-first=Tony | editor-last=Greicius | website=NASA | url=https://www.nasa.gov/feature/jpl/juno-data-indicates-sprites-or-elves-frolic-in-jupiters-atmosphere | access-date=December 30, 2020 }}</ref> Die oranje en bruin kleure in Jupiter se wolke word veroorsaak deur opwellende samestellings wat van kleur verander wanneer hulle blootgestel word aan die [[ultraviolet]] lig van die [[Son]]. Die presiese samestelling is onseker, maar die stowwe is vermoedelik [[fosfor]], [[swael]] of moontlik koolwaterstowwe.<ref name="elkins-tanton" />{{rp|39}}<ref>{{cite conference | last1=Strycker | first1=P. D. | last2=Chanover | first2=N. | last3=Sussman | first3=M. | last4=Simon-Miller | first4=A. |title=A Spectroscopic Search for Jupiter's Chromophores |work=DPS meeting #38, #11.15 |publisher=American Astronomical Society |year=2006 |bibcode=2006DPS....38.1115S}}</ref> Dié kleurryke samestellings, bekend as "chromofore", meng met die warmer wolke van die laer dek. Die ligkleurige sones word gevorm wanneer stygende konveksieselle kritalliserende ammoniak vorm wat die chromofore verberg.<ref name="worldbook">{{cite web | last1=Gierasch | first1=Peter J. | last2=Nicholson | first2=Philip D. |year=2004 | url=http://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20050105155019/http://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html | url-status=dead | archive-date=January 5, 2005 | title=Jupiter | publisher=World Book @ NASA | access-date=August 10, 2006 }}</ref> Jupiter se klein [[ashelling]] bring mee dat die planeet se pole altyd minder sonstraling as die ewenaarstreek kry. Konveksie in die binnekant van die planeet vervoer energie na die pole, en balanseer die temperature in die wolklaag uit.<ref name="burgess" />{{rp|54}} ===Die Groot Rooi Vlek en ander draaikolke=== [[Beeld:Jupiters iconic Great Red Spot.jpg|250px|thumb|Die Groot Rooi Vlek van naby afgeneem deur Juno (April 2018).]] Die bekendste verskynsel op Jupiter is die [[Groot Rooi Vlek]],<ref name="NYT-20171213">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=The Great Red Spot Descends Deep into Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2017/12/13/science/jupiter-great-red-spot-juno.html |date=December 13, 2017 |work=The New York Times |access-date=December 15, 2017}}</ref> 'n langdurige antisikloniese storm by 22°&nbsp;suid van die ewenaar. Dit bestaan sover bekend reeds sedert 1831,<ref>{{cite journal |last=Denning |first=William F. |title=Jupiter, early history of the great red spot on |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |year=1899 |volume=59 |issue=10 |pages=574–584 |bibcode=1899MNRAS..59..574D |doi=10.1093/mnras/59.10.574|doi-access=free }}</ref> en moontlik sedert 1665.<ref name="kyrala26">{{cite journal |last=Kyrala |first=A. |title=An explanation of the persistence of the Great Red Spot of Jupiter |journal=Moon and the Planets |year=1982 |volume=26 |issue=1 |pages=105–107 |bibcode=1982M&P....26..105K |doi=10.1007/BF00941374|s2cid=121637752 }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.gutenberg.org/files/28758/28758-h/28758-h.htm | title=Philosophical Transactions of the Royal Society | editor-first=Henry | editor-last=Oldenburg | volume=1 | date=1665–1666 | publisher=Project Gutenberg | access-date=2011-12-22 }}</ref> Op beelde van die [[Hubble-ruimteteleskoop]] kan tot twee "rooi vlekke" naby die Groot Rooi Vlek gesien word.<ref>{{cite web |title=New Red Spot Appears on Jupiter |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/23/image/a/ |last1=Wong|first1=M.|last2=de Pater|first2=I.|website=HubbleSite |publisher=Nasa |date=May 22, 2008|access-date=December 12, 2013}}</ref><ref>{{cite web |title=Three Red Spots Mix It Up on Jupiter |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/27/image/a/ |last1=Simon-Miller|first1=A.|last2=Chanover|first2=N.|last3=Orton|first3=G.|website=HubbleSite |publisher=[[NASA]] |date=July 17, 2008|access-date=April 26, 2015}}</ref> Die storm is sigbaar met aardgebaseerde [[Teleskoop|teleskope]] met 'n [[lensopening]] van 12&nbsp;cm of groter.<ref>{{cite book |first=Michael A. |last=Covington |date=2002 |title=Celestial Objects for Modern Telescopes |page=[https://archive.org/details/celestialobjects00covi/page/53 53] |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-52419-3 |url=https://archive.org/details/celestialobjects00covi/page/53 }}</ref> Die ovaal voorwerp draai antikloksgewys, met 'n rotasieperiode van omtrent ses dae.<ref>{{cite web | last1=Cardall | first1=C. Y. | last2=Daunt | first2=S. J. | url=http://csep10.phys.utk.edu/astr161/lect/jupiter/redspot.html | title=The Great Red Spot | publisher=University of Tennessee | access-date=February 2, 2007 }}</ref> Die maksimum hoogte van die storm is sowat 8&nbsp;km bo die bokant van die omringende wolke.<ref>{{cite book | title=Jupiter, the Giant of the Solar System | work=The Voyager Mission | page=5 | publisher=NASA | date=1979 | url=https://www.google.com/books/edition/The_Voyager_Mission/KuBYXLt4K9MC?hl=en&gbpv=1&pg=PA5 }}</ref> Die vlek se samestelling en die bron van sy rooi kleur is onseker, hoewel 'n moontlike verduideliking fotogedissosieerde ammoniak is wat met [[etyn]] reageer.<ref>{{cite journal | title=A possibly universal red chromophore for modeling colour variations on Jupiter | last1=Sromovsky | first1=L. A. | last2=Baines | first2=K. H. | last3=Fry | first3=P. M. | last4=Carlson | first4=R. W. | journal=Icarus | volume=291 | pages=232–244 | date=July 2017 | doi=10.1016/j.icarus.2016.12.014 | arxiv=1706.02779 | bibcode=2017Icar..291..232S | s2cid=119036239 }}</ref> Die Groot Rooi Vlek is groter as die Aarde.<ref name="sp.news20151125">{{cite news |url=http://space.news/2015-11-25-is-jupiters-great-red-spot-nearing-its-twilight.html |title=Is Jupiter's Great Red Spot nearing its twilight? |work=Space.news |first=Greg |last=White |date=November 25, 2015 |access-date=April 13, 2017}}</ref> Volgens wiskundige modelle is die storm stabiel en sal dit 'n permanente verskynsel bly.<ref>{{cite journal |title=Laboratory simulation of Jupiter's Great Red Spot |first1=Jöel |last1=Sommeria |first2=Steven D. |last2=Meyers |first3=Harry L. |last3=Swinney |journal=Nature |volume=331 |issue=6158 |pages=689–693 |date=February 25, 1988 |doi=10.1038/331689a0 |bibcode=1988Natur.331..689S|s2cid=39201626 }}</ref> Die grootte het egter aansienlik afgeneem sedert dit ontdek is. In aanvanklike waarnemings in die laat 1800's is bereken dit is sowat 41&nbsp;000&nbsp;km lank. Teen die Voyager-verbyvlug van 1979 was die storm 23&nbsp;300&nbsp;km lank en sowat 13&nbsp;000&nbsp;km breed.<ref name="Simon2015">{{cite conference |title=Dramatic Change in Jupiter's Great Red Spot |conference=46th Lunar and Planetary Science Conference. March 16–20, 2015. The Woodlands, Texas. |first1=A. A. |last1=Simon |first2=M. H. |last2=Wong |first3=J. H. |last3=Rogers |first4=G. S. |last4=Orton |first5=I. |last5=de Pater |first6=X. |last6=Asay-Davis |first7=R. W. |last7=Carlson |first8=P. S. |last8=Marcus |date=March 2015 |bibcode=2015LPI....46.1010S}}</ref> Volgens waarnemings deur Hubble in 1995 het die lengte afgeneem tot 20&nbsp;950&nbsp;km en in 2009 was dit 17&nbsp;910&nbsp;km lank. In 2015 was die storm sowat 16&nbsp;500 by 10&nbsp;940&nbsp;km,<ref name="Simon2015" /> en het die lengte met sowat 930&nbsp;km per jaar afgeneem.<ref name="sp.news20151125" /><ref name="techtimes20151021">{{cite news |url=http://www.techtimes.com/articles/97643/20151021/jupiters-superstorm-is-shrinking-is-changing-red-spot-evidence-of-climate-change.htm |title=Jupiter's Superstorm Is Shrinking: Is Changing Red Spot Evidence Of Climate Change? |work=Tech Times |first=Rina Marie |last=Doctor |date=October 21, 2015 |access-date=April 13, 2017}}</ref> In Oktober 2021 het Juno die diepte van die Groot Rooi Vlek op 300-500&nbsp;km gemeet.<ref>{{Cite web|last=Grush|first=Loren|date=2021-10-28|title=NASA's ''Juno'' spacecraft finds just how deep Jupiter's Great Red Spot goes|url=https://www.theverge.com/2021/10/28/22749095/nasa-juno-jupiter-great-red-spot-depth|access-date=2021-10-28|website=The Verge|language=en}}</ref> [[Beeld:Oval_BA_(Hubble).jpg|links|thumb|300px|Die vorming van Ovaal BA uit drie wit ovale.]] Juno-sendings het getoon daar is verskeie polêre sikloongroepe by Jupiter se pole. Die noordelike groep bevat nege siklone, met 'n grote in die middel en agt ander daaromheen, terwyl die suidelike weergawe ook 'n sentrale sikloon het, maar deur vyf groot storms en 'n kleiner een omring word.<ref name=Adriani_et_al_2018>{{cite journal | title=Clusters of cyclones encircling Jupiter's poles | last1=Adriani | first1=A. | last2=Mura | first2=A. | last3=Orton | first3=G. | last4=Hansen | first4=C. | last5=Altieri | first5=F. | last6=Moriconi | first6=M. L. | last7=Rogers | first7=J. | last8=Eichstädt | first8=G. | journal=Nature | volume=555 | issue=7695 | pages=216–219 | date=March 2018 | doi=10.1038/nature25491 | pmid=29516997 | bibcode=2018Natur.555..216A| s2cid=4438233 }}</ref><ref>{{cite web | title=NASA Just Watched a Mass of Cyclones on Jupiter Evolve Into a Mesmerising Hexagon | url=https://www.sciencealert.com/june-watched-a-pentagon-of-storms-on-jupiter-evolve-into-a-hexagon | last=Starr | first=Michelle | date=December 13, 2017 | website=Science Alert}}</ref> Dié poolstrukture word deur onstuimigheid in die planeet se atmosfeer veroorsaak en kan vergelyk word met Saturnus se seshoek by sy noordpool. In 2000 het 'n atmosferiese verskynsel in die suidelike halfrond gevorm wat soortgelyk aan die Groot Rooi Vlek is, maar kleiner. Dit is geskep deurdat kleiner, wit ovaalvormige storms verenig het om 'n enkele storm te vorm – die drie kleiner ovale is in 1939-'40 gevorm. Die verenigde verskynsel is "Ovaal BA" genoem. Dit het intussen in intensiteit afgeneem en van wit in rooi verander, en word nou die "Klein Rooi Vlek" genoem.<ref>{{cite web |first=Bill |last=Steigerwald |date=October 14, 2006 |url=http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2006/little_red_spot.html |title=Jupiter's Little Red Spot Growing Stronger |publisher=NASA |access-date=February 2, 2007}}</ref><ref>{{cite journal | title=Vertical structure of Jupiter's Oval BA before and after it reddened: What changed? | last1=Wong | first1=Michael H. | last2=de Pater | first2=Imke | last3=Asay-Davis | first3=Xylar | last4=Marcus | first4=Philip S. | last5=Go | first5=Christopher Y. | journal=Icarus | volume=215 | issue=1 |pages=211–225 | date=September 2011 | doi=10.1016/j.icarus.2011.06.032 | bibcode=2011Icar..215..211W | url=http://cfd.me.berkeley.edu/wp-content/uploads/2011/08/wong-publlished-1.pdf | access-date=2022-04-27 }}</ref> In April 2017 is 'n "Groot Koue Vlek" in Jupiter se [[termosfeer]] by sy noordpool ontdek. Die verskynsel is 24&nbsp;000&nbsp;km lank, 12&nbsp;000&nbsp;km breed en 200&nbsp;°C kouer as die omringende streke. Hoewel die storm op kort termyn in grootte en intensiteit wissel, bly dit al 15 jaar lank op dieselfde plek in die atmosfeer. Dit kan gevorm word deur die wisselwerkings tussen gelaaide deeltjies wat van Io af kom en die sterk [[magneetveld]] van Jupiter, wat lei tot 'n herverspreiding van hittevloei.<ref name="Stallard et Al., 2017">{{cite journal |title=The Great Cold Spot in Jupiter's upper atmosphere |journal=Geophysical Research Letters |last1=Stallard |first1=Tom S. |last2=Melin |first2=Henrik |last3=Miller |first3=Steve |last4=Moore |first4=Luke |last5=O'Donoghue |first5=James |last6=Connerney |first6=John E. P. |last7=Satoh |first7=Takehiko |last8=West |first8=Robert A. |last9=Thayer |first9=Jeffrey P. |last10=Hsu |first10=Vicki W. |last11=Johnson |first11=Rosie E. |volume=44 |issue=7 |pages=3000–3008 |date=April 10, 2017 |doi=10.1002/2016GL071956 |pmid=28603321 |pmc=5439487 |bibcode=2017GeoRL..44.3000S}}</ref> === Magnetosfeer=== {{beeldgroep2|perrow = 1 / 2|total_width=275 |image1= PIA23465-PlanetJupiter-Aurorae-20191001.gif|caption1=Auroras op die noord- en suidpool (animasie). |image2= Hubble Captures Vivid Auroras in Jupiter's Atmosphere.jpg|caption2=Auroras op die noordpool (Hubble). |image3= PIA21033 Juno's View of Jupiter's Southern Lights.jpg|caption3=Infrarooi aansig van suiderligte. }} Jupiter se [[magneetveld]] is die sterkste van al die planete in die Sonnestelsel,<ref name="worldbook" /> met 'n dipoolmoment van 0,4170&nbsp;mT (millitesla) wat 'n hellingshoek van 10,31° tot die rotasiepool het. Die sterkte van die oppervlakmagneetveld wissel van 0,2&nbsp;mT tot 2&nbsp;mT.<ref>{{Cite journal | last1=Connerney | first1=J. E. P. | last2=Kotsiaros | first2=S. | last3=Oliversen | first3=R. J. | last4=Espley | first4=J. R. | last5=Joergensen | first5=J. L. | last6=Joergensen | first6=P. S. | last7=Merayo | first7=J. M. G. |date=May 26, 2017 | title=A New Model of Jupiter's Magnetic Field From Juno's First Nine Orbits | journal=Geophysical Research Letters | language=en | volume=45 | issue=6 | pages=2590–2596 | doi=10.1002/2018GL077312 | bibcode=2018GeoRL..45.2590C | url=http://orbit.dtu.dk/ws/files/147221632/Connerney_et_al_2018_Geophysical_Research_Letters.pdf | doi-access=free }}</ref> Dié veld word vermoedelik geskep deur werwelstrome van geleidingsmateriale in die kern van vloeibare metallieke waterstof. By sowat 75&nbsp;[[Jupiterradius]]se van die planeet af skep die wisselwerking van die magnetosfeer met die [[sonwind]] 'n [[boogskok]]. Om Jupiter se magnetosfeer is 'n magnetopouse, wat geleë is by die binnekant van 'n magnetoskild – 'n streek tussen die magnetopouse en die boogskok. Die sonwind reageer met dié streke en verleng die magnetosfeer aan Jupiter se lykant (die kant afgekeer van die windrigting) tot amper by Saturnus se wentelbaan. Die wentelbane van Jupiter se grootste vier mane is almal binne die magnetosfeer, wat hulle teen die sonwind beskerm.<ref name="elkins-tanton" />{{rp|69}} Die vulkane op die maan [[Io (maan)|Io]] werp groot hoeveelhede [[swaeldioksied]] uit, wat 'n [[Torus|gastorus]] al langs die wentelbaan van die maan vorm. Die gas word [[Ioon|geïoniseer]] in Jupiter se magnetosfeer en skep swael- of suurstofione. Hulle, saam met waterstofione wat in Jupiter se atmosfeer ontstaan, vorm 'n [[plasma]]plaat in Jupiter se ewenaarvlak. Die plasma in die plaat roteer saam met die planeet en verwring die dipoolmagneetveld in dié van 'n magnetoskyf. [[Elektron]]e in die plasmaplaat skep 'n sterk radiohandtekening, met kort, gesuperponeerde uitbarstings in die omvang van 0,6-30&nbsp;[[hertz|MHz]] wat van die Aarde af waargeneem kan word.<ref>{{cite news | last=Brainerd | first=Jim | date=November 22, 2004 |title=Jupiter's Magnetosphere | work=The Astrophysics Spectator | url=http://www.astrophysicsspectator.com/topics/planets/JupiterMagnetosphere.html | access-date=August 10, 2008 | archive-date=January 25, 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210125004606/https://www.astrophysicsspectator.com/topics/planets/JupiterMagnetosphere.html }}</ref><ref>{{cite web | url=https://radiojove.gsfc.nasa.gov/telescope/rj_receivers.htm | website=NASA | title=Receivers for Radio JOVE | date=March 1, 2017 | access-date=September 9, 2020 | archive-date=January 26, 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210126034939/https://radiojove.gsfc.nasa.gov/telescope/rj_receivers.htm|url-status=dead }}</ref> Terwyl Io deur dié torus beweeg, skep die wisselwerking plasmagolwe wat geïoniseerde materie tot in Jupiter se poolstreke dra. As gevolg hiervan word radiogolwe geskep deur 'n [[siklotron]]masermeganisme, en die energie word uitgestuur met 'n keëlvormige oppervlak langs. Wanneer die Aarde deur dié keël beweeg, kan radio-emissies van Jupiter af dié van die Son af oorskry.<ref>{{cite web | date=February 20, 2004 | url=https://science.nasa.gov/headlines/y2004/20feb_radiostorms.htm | title=Radio Storms on Jupiter | last1=Phillips | first1=Tony | last2=Horack | first2=John M. | website=NASA | access-date=February 1, 2007 | url-status=dead | archive-url=https://web.archive.org/web/20070213220639/https://science.nasa.gov/headlines/y2004/20feb_radiostorms.htm | archive-date=February 13, 2007 }}</ref> === Inslag van komeet Shoemaker-Levy 9 === Tussen [[16 Julie|16]] en [[22 Julie]] [[1994]] stort 21 fragmente van die [[komeet]] [[Shoemaker-Levy 9]] op die suidelike halfrond van Jupiter neer. Dit was die eerste keer dat botsings tussen [[hemelligaam|hemelligame]] direk waargeneem is. Daar kan verwag word dat as gevolg van die groot omvang, massa en swaartekrag van Jupiter die soort botsings veel gereelder sal voorkom. == Natuurlike satelliete en ringe rondom Jupiter == : ''Hoofartikels: [[Jupiter se natuurlike satelliete]] en [[Jupiter se ringe]].'' Teen Mei [[2001]] was daar ongeveer 28 mane rondom Jupiter bekend, waaronder [[Io (maan)|Io]], [[Europa (maan)|Europa]], [[Ganimedes (maan)|Ganimedes]] en [[Kallisto (maan)|Kallisto]]. Later is daar met behulp van nuwe tegnieke en verbeterde apparatuur nog 'n groot aantal ander mane ontdek en teen [[2004]] is daar 63 voorwerpe geïdentifiseer. 'n Volledig oorsig hiervan is te vinde in die [[Jupiter se natuurlike satelliete|lys van mane van Jupiter]]. Rondom Jupiter word ook 'n aantal dun ringe wat uit stof- en ysdeeltjies bestaan aangetref. Die binnenste ring, genaamd ''1979 J1R'', het vermoedelik ontstaan uit losgeraakte materiaal van die mane [[Metis (maan)|Metis]] en [[Adrastea (maan)|Adrastea]] na inslae deur [[meteoriet]]e. 1979 J1R lê op 'n afstand van 110&nbsp;000&nbsp;km van die middelpunt van Jupiter en is 22&nbsp;000&nbsp;km breed. Nog verder na buite lê nog twee ringe (''1979 J2R'' en ''1979 J3R'') op 'n afstand van onderskeidelik 125&nbsp;000 en 170&nbsp;000&nbsp;km. Van die buitenste ring word aangeneem dat dit ontstaan het uit interplanetêre stof. Die bestaan van die ringe is eers in 1979 bevestig en is veel kleiner as die ringe van Saturnus. {{JupiterMane}} == Funksie == Jupiter vervul 'n belangrike funksie binne die [[sonnestelsel]]. Omdat dit swaarder is as al die ander planete tesame is dit 'n belangrike onderdeel van die massa-ewewig van die sonnestelsel. Deur sy gewig stabiliseer Jupiter die [[asteroïdegordel]]; sonder Jupiter sou daar elke 100&nbsp;000 jaar 'n [[asteroïde]] uit die asteroïdegordel die [[aarde (planeet)|aarde]] tref en sodoende lewe op aarde so ernstig belemmer het dat lewe nie moontlik sou wees nie. Daar word tans vermoed dat die aanwesigheid van 'n Jupiteragtige planeet 'n voorwaarde kan wees vir die aanwesigheid van lewe in 'n sonnestelsel. == Verkenning == Vanaf die Aarde is Jupiter gereeld met die blote oog sigbaar as 'n helder "ster". In [[1610]] ontdek [[Galileo Galilei]] met 'n [[teleskoop]] die vier grootste mane van Jupiter – nou bekend as die [[Galileïse mane]]. Sedert die begin van die [[1970-80|jare '70]] is daar verskeie verkenningsvlugte na Jupiter uitgevoer. === Pioneer 10 === [[Pioneer 10]] was die eerste [[ruimtesending]] na Jupiter en is op [[3 Maart]] [[1972]] gelanseer. Op [[3 Desember]] [[1973]] skuur Pioneer 10 op 'n afstand van 130&nbsp;000&nbsp;km langs Jupiter verby en stuur die eerste detailopnames na die Aarde. === Voyager === : ''Hoofartikels: [[Voyager 1]] en [[Voyager 2]].'' [[Lêer:Voyager spacecraft.jpg|duimnael|200px|Voyager 2]] In die winter (Suidelike halfrond) van [[1977]] word Voyager 1 en Voyager 2 kort na mekaar gelanseer. In [[1979]] het beide Voyagers baie foto's en inligting oor Jupiter en die mane opgelewer, onder andere oor [[vulkaan|vulkaan aktiwiteit]] op die maan [[Io (maan)|Io]]. === Galileo === Op [[18 Oktober]] [[1989]] word die [[Galileo-ruimtesending|Galileo-ruimtetuig]] van [[Kaap Canaveral]] af gelanseer om die mane van Jupiter en die planeet self te bestudeer. Galileo was die eerste sending wat in plaas van verby te vlieg in 'n baan om Jupiter gebring sou word en dit uitgevoerig sou bestudeer. Ná 'n reis van ses jaar en ondanks probleme met die antenne, het Galileo sowat 14&nbsp;000 foto's geneem. Galileo het Jupiter bestudeer van Desember 1995 tot September 2003 en het gedurende die tydperk 'n skat van nuwe insigte versamel. === Cassini-Huygens === Op [[15 Oktober]] [[1997]] word die [[Cassini-Huygens]] ruimtetuig gelanseer om via [[Venus (planeet)|Venus]], [[Aarde]] en Jupiter uiteindelik Saturnus te besoek. In Desember 2000 gaan Cassini by Jupiter verby en neem foto's met 'n veel hoër resolusie as sy voorgangers. Die gesamentlike aanwesigheid van Galileo en Cassini het dit moontlik gemaak om enkele ekstra eksperimente uit te voer. === New Horizons === [[New Horizons]] is 'n sending na [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] wat op [[19 Januarie]] [[2006]] gelanseer is om in [[2015]] Pluto te bereik. Om die vlug te bespoedig is daar in Februarie 2007 van die aantrekkingskrag van Jupiter gebruik gemaak. Hiertydens kon Jupiter vir ongeveer vier maande uitgebreid waargeneem word. === Juno === [[Juno]] is ’n sending van [[Nasa]] se [[New Frontiers-program]] wat tans in ’n wentelbaan om die [[planeet]] [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] is. Die tuig is op [[5 Augustus]] [[2011]] van [[Kaap Canaveral]] af gelanseer en het op [[4 Julie]] [[2016]] gearriveer. Op [[5 Julie]] van dié jaar het dit in ’n wentelbaan om Jupiter gegaan.<ref name="NYT-20160628">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA’s Juno Spacecraft Will Soon Be in Jupiter’s Grip |url=http://www.nytimes.com/2016/06/28/science/nasa-jupiter-juno.html |date=28 Junie 2016 |work=New York Times |access-date=30 Junie 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200426125443/https://www.nytimes.com/2016/06/28/science/nasa-jupiter-juno.html |archive-date=26 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name="NYT-20160630"/><ref>{{cite news |last=Dunn |first=Marcia |title=NASA probe blasts off for Jupiter after launch-pad snags |url=http://www.msnbc.msn.com/id/44034674/ns/technology_and_science-space/#.Tj02ZluvbPY |work=MSN |date=5 Augustus 2011 |access-date=31 Augustus 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20121105145856/http://www.msnbc.msn.com/id/44034674/ns/technology_and_science-space/ |archive-date=5 November 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Juno wentel om die planeet se pole om die samestelling, [[gravitasie]]- en [[magneetveld]] en polêre magnetosfeer te ondersoek. Dit sal ook soek na leidrade oor hoe die planeet gevorm het, of dit ’n rotsagtige kern het, die hoeveelheid [[water]] in die diep [[atmosfeer]], [[massa]]verspreiding en diep [[wind]]e, wat snelhede van tot 618 km/h kan bereik.<ref>[http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2008/jupiter_lrs.html Winds in Jupiter's Little Red Spot almost twice as fast as strongest hurricane]</ref> In September 2022 sal Juno 'n verbyvlug van die maan [[Europa (maan)|Europa]] doen, en in Desember 2023 en Februarie 2024 'n verbyvlug van [[Io (maan)|Io]]. == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Jupiter (planet)|Jupiter}} * {{en}} [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html Jupiter Fact Sheet] * {{en}} [http://photojournal.jpl.nasa.gov/target/Jupiter Afbeeldings van Jupiter] {{PlaneteSon}} {{Normdata}} [[Kategorie:Jupiter| ]] r49ah61ok35r7exgcedlmafxqm723l8 2516501 2516495 2022-07-31T17:43:19Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki :''Hierdie artikel handel oor die [[planeet]] Jupiter. Vir ander betekenisse van die naam, sien [[Jupiter (dubbelsinnig)]].'' {{Inligtingskas Planeet | bgcolour = #EEDC82 | name = Jupiter | symbol = [[Lêer:Jupiter symbol (bold).svg|24px|alt=♃|Jupiter se sterrekundige simbool]] | image = [[Lêer:Jupiter and its shrunken Great Red Spot.jpg|280px|Die planeet Jupiter]] | caption = Jupiter in natuurlike kleur, soos in April 2014 afgeneem deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. | orbit_ref = | epoch = [[J2000]] | aphelion = 816,520,800&nbsp;km<br />5,458104&nbsp;AE | perihelion = 740,573,600&nbsp;km<br />4,950429&nbsp;AE | semimajor = 778,547,200&nbsp;km<br />5,204267&nbsp;AE | eccentricity = 0,048775 | period = 4&nbsp;332,59&nbsp;dae<br />11,8618&nbsp;jare<br />10&nbsp;475,8 Jupiter solar dae | synodic_period = 398,88&nbsp;dae<ref name="fact">{{cite web |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |title=Jupiter Fact Sheet |publisher=NASA |last=Williams |first=Dr. David R. |access-date=8 Augustus 2007 |date=16 November 2004 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200516082115/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |archive-date=16 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | avg_speed = 13,07&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | inclination = 1,305° (tot [[Ekliptika]])<br />6,09° (tot die [[son]] se [[ewenaar]])<br />0,32° (tot onveranderbare vlakte)<ref name="meanplane">{{en}} {{cite web | date = 2009-04-03 | title = The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter | url = http://home.surewest.net/kheider/astro/MeanPlane.gif | accessdate = 2009-04-10 | archive-date = 2009-05-14 | archive-url = https://www.webcitation.org/5glwILykY?url=http://home.comcast.net/~kpheider/MeanPlane.gif | url-status = dead }} (geprodusier met [http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ Solex 10] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120210152814/http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ |date=10 Februarie 2012 }} geskryf van Aldo Vitagliano)</ref> | asc_node = 100,492° | arg_peri = 275,066° | satellites = [[Jupiter se natuurlike satelliete|79]]<ref name="fact" /> | minorplanet = | physical_characteristics = yes | equatorial_radius = 71,492 ± 4&nbsp;km<br />(11,209&nbsp;[[Aarde]]s) | polar_radius = 66,854 ± 10&nbsp;km<br />(10,517&nbsp;Aardes) | flattening = 0,06487 ± 0,00015 | surface_area = 6,1419×10¹⁰&nbsp;km²<ref name="nasafact">{{cite web |url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jupiter&Display=Facts |title=Solar System Exploration: Jupiter: Facts & Figures |work=NASA |date=7 Mei 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20151107183158/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jupiter |archive-date= 7 November 2015 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=22 Maart 2012 }}</ref><br />(121,9&nbsp;Aardes) | volume = 1,4313×10¹⁵&nbsp;km³<ref name="fact" /><br />(1321,3&nbsp;Aardes) | mass = 1,8986×10²⁷&nbsp;kg<ref name="fact" /><br />(317,8&nbsp;Aardes)<br />(1/1047 Sonne)<ref name=ssd-constants>{{cite web |title=Astrodynamic Constants |publisher=JPL Solar System Dynamics |date=27 Februarie 2009 |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/?constants |access-date=8 Augustus 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200514014252/https://ssd.jpl.nasa.gov/?constants |archive-date=14 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | density = 1,326&nbsp;g/cm³<ref name="fact" /> | surface_grav = 24,79&nbsp;m/s²<ref name="fact" /><br />2,528&nbsp;g | escape_velocity = 59,5&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | sidereal_day = 9,925&nbsp;h<ref>{{cite web |author=Seidelmann, P. K.; Abalakin, V. K.; Bursa, M.; Davies, M. E.; de Burgh, C.; Lieske, J. H.; Oberst, J.; Simon, J. L.; Standish, E. M.; Stooke, P.; Thomas, P. C. |year=2001 |url=http://www.hnsky.org/iau-iag.htm |title=Report of the IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites: 2000 |publisher=HNSKY Planetarium Program |access-date=2 Februarie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200512151452/http://www.hnsky.org/iau-iag.htm |archive-date=12 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br />(9 h 55 m 30 s) | rot_velocity = 12,6&nbsp;km/s<br />45&nbsp;300&nbsp;km/h | axial_tilt = 3,13°<ref name="fact" /> | right_asc_north_pole = 268,057°<br />(17&nbsp;h 52&nbsp;min 14&nbsp;s) | declination = 64,496° | albedo = 0,343 (geometries)<br />0,52 (Bond)<ref name="fact" /> | magnitude = -1,6 tot -2,94<ref name="fact" /> | angular_size = 29,8" — 50,1"<ref name="fact" /> | temperatures = yes | temp_name1 = 1 bar level | min_temp_1 = | mean_temp_1 = 165&nbsp;[[Kelvin|K]]<ref name="fact" /> | max_temp_1 = | temp_name2 = 0,1 bar | min_temp_2 = | mean_temp_2 = 112&nbsp;K<ref name="fact" /> | max_temp = | atmosphere = yes | surface_pressure = 20–200&nbsp;kPa<ref>{{en}} {{cite journal|author=Anonymous|title=Probe Nephelometer|journal=Galileo Messenger|publisher=NASA/JPL|date=Maart 1983|issue=6|url=http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html|accessdate=2007-02-12|archive-date=2009-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20090719111109/http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html|url-status=dead}}</ref> | atmosphere_composition = 89,8±2,0% [[Waterstof]]<br /> 10,2±2,0% [[Helium]]<br /> ~0,3% [[Metaan]]<br /> ~0,026% [[Ammoniak]]<br /> ~0,003% [[Waterstofdeuteried]]<br /> 0,0006% [[Etaan]]<br /> 0,0004% [[Water]] }} '''Jupiter''' is die vyfde [[planeet]] van die [[Son]] af en die grootste in die [[Sonnestelsel]]. Dit is 'n [[gasreus]] met 'n [[massa]] van meer as twee en 'n half keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam, maar effens kleiner as 'n duisendste van die Son se massa. Jupiter is die helderste natuurlike voorwerp in die [[Aarde]] se naglug naas die [[Maan]] en [[Venus]], en dit word reeds sedert die [[voorgeskiedenis]] waargeneem. Dit is genoem na die [[Jupiter (mitologie)|Romeinse god Jupiter]], die koning van die gode. Jupiter bestaan hoofsaaklik uit [[waterstof]], maar [[helium]] beslaan 'n kwart van sy massa en 'n tiende van sy [[volume]]. Dit het waarskynlik 'n rotsagtige kern van swaarder elemente,<ref name="coreuncertainty_2004">{{cite journal | last1=Saumon | first1=D. | last2=Guillot | first2=T. |title=Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn |journal=The Astrophysical Journal |volume=609 |issue=2 |pages=1170–1180 |year=2004 |bibcode=2004ApJ...609.1170S |doi=10.1086/421257 |arxiv=astro-ph/0403393|s2cid=119325899 }}</ref> maar ontbreek, nes die ander gasreuse in die Sonnestelsel, 'n goed gedefinieerde soliede oppervlak. Die voortdurende sametrekking van Jupiter se binnekant wek meer hitte op as wat dit van die Son kry. Vanweë sy vinnige rotasie is Jupiter se vorm 'n [[Sferoïde|afgeplatte sferoïde]]: Dit het 'n effense maar merkbare uitstulping om sy [[ewenaar]]. Die buitenste [[atmosfeer]] is verdeel in 'n reeks bande in sy breedte, met onstuimigheid en [[storm]]s aan die grense tussen hulle. 'n Prominente gevolg hiervan is die [[Groot Rooi Vlek]], 'n reusestorm wat minstens sedert 1831 sigbaar is. Jupiter word omring deur 'n dowwe [[planetêre ring]]stelsel en 'n kragtige [[magnetosfeer]]. Sy magnetiese stert is byna 800&nbsp;miljoen&nbsp;km (5,3&nbsp;[[AE]]) lank en strek byna tot by [[Saturnus]] se [[wentelbaan]]. Jupiter het [[Jupiter se natuurlike satelliete|80 bekende mane]] en moontlik meer,<ref name="80moons">{{cite journal | first=David | last=Kindy | url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/amateur-astronomer-discovers-new-moon-orbiting-jupiter-180978258/ | title=Amateur Astronomer Discovers New Moon Orbiting Jupiter | journal=Smithsonian Magazine | access-date=2022-03-08 }}</ref> insluitende die vier groot [[mane van Galilei]] wat in 1610 deur [[Galileo Galilei]] ontdek is: [[Io (maan)|Io]], [[Europa (maan)|Europa]], [[Ganumedes (maan)|Ganumedes]] en [[Kallisto (maan)|Kallisto]]. Io en Europa is omtrent so groot soos die Aarde se Maan, Kallisto is amper so groot soos die planeet [[Mercurius]] en Ganumedes is groter. [[Pioneer 10]] was die eerste [[ruimtetuig]] wat Jupiter besoek het. Sy naaste afstand aan die planeet was in Desember 1973.<ref name=pioneer10>{{Cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/missions/pioneer-10/in-depth|title=In Depth {{!}} Pioneer 10|website=NASA Solar System Exploration|access-date=February 9, 2020}}</ref> Verskeie robottuie het Jupiter sedertdien besoek, onder meer die [[Pioneer-program|Pioneer-]] en [[Voyager-program|Voyager]]-verbyvlugsendings van 1973 tot 1979, en later die [[Galileo-ruimtesending|Galileo-wenteltuig]] in 1995.<ref>{{Cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/exploration?page=0&per_page=10&order=launch_date+desc,title+asc&search=&tags=Jupiter&category=129|title=Exploration {{!}} Jupiter|website=NASA Solar System Exploration|access-date=February 9, 2020}}</ref> In 2007 het die [[New Horizons]] die planeet besoek en sy [[Swaartekragslinger|swaartekrag gebruik]] om sy spoed te verhoog en sy baan aan te pas op sy vlug na [[Pluto]]. Die laaste tuig wat Jupiter besoek het, is [[Juno (ruimtetuig)|Juno]], wat in Julie 2016 in 'n wentelbaan om die planeet gegaan het.<ref name="NYT-20160705">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA's Juno Spacecraft Enters Jupiter's Orbit |url=https://www.nytimes.com/2016/07/05/science/juno-enters-jupiters-orbit-capping-5-year-voyage.html |date=July 5, 2016 |work=The New York Times |access-date=July 5, 2016}}</ref><ref name="NYT-20160630">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=All Eyes (and Ears) on Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2016/07/01/science/jupiter-nasa-juno-hubble.html |date=June 30, 2016 |work=The New York Times |access-date=July 1, 2016}}</ref> Toekomstige teikens in die Jupiter-stelsel wat besoek sal word, sluit moontlik in die ysbedekte vloeistofoseaan van Europa.<ref name="NY-20210614">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=Mushballs and a Great Blue Spot: What Lies Beneath Jupiter's Pretty Clouds – NASA's Juno probe is beginning an extended mission that may not have been possible if it hadn't experienced engine trouble when it first arrived at the giant planet. |url=https://www.nytimes.com/2021/06/14/science/jupiter-juno-nasa-ganymede.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20211228/https://www.nytimes.com/2021/06/14/science/jupiter-juno-nasa-ganymede.html |archive-date=2021-12-28 |url-access=limited |date=14 June 2021 |work=The New York Times |access-date=16 June 2021 }}</ref> ==Naam en simbool== In beide die Griekse en Romeinse beskawing is die planeet na die hoofgod van die [[panteon]] genoem: [[Zeus]] vir die Grieke en [[Jupiter (mitologie)|Jupiter]] vir die Romeine. Die [[Internasionale Sterrekundige Vereniging]] (IAU) het die naam Jupiter in 1976 as die naam vir die planeet aanvaar. Die IAU noem nuut ontdekte mane van Jupiter na sy mitologiese minnaresse, minnaars en afstammelinge.<ref>{{cite web | title=Naming of Astronomical Objects | publisher=International Astronomical Union | url=https://www.iau.org/public/themes/naming/ | access-date=2022-03-23 }}</ref> Die [[simbool]] vir die planeet, [[Beeld:Jupiter symbol (fixed width).svg|16px|♃]], kom van die Griekse [[letter]] [[Zeta (letter)|zeta]] met 'n horisontale streep (Ƶ) as 'n afkorting vir "Zeus".<ref name=jones-1999> {{cite book | title = Astronomical papyri from Oxyrhynchus | last = Jones | first = Alexander | date = 1999 | pages = 62–63 | isbn = 9780871692337 | url = https://books.google.com/books?id=8MokzymQ43IC}}</ref><ref>{{cite journal | title=The origin of the symbols of the planets | last=Maunder | first=A. S. D. | journal=The Observatory | volume=57 | pages=238–247 | date=August 1934 | bibcode=1934Obs....57..238M }}</ref> Die argaïese naam ''Jove'' word sedert omstreeks die 14de eeu as 'n poëtiese naam vir Jupiter gebruik.<ref>{{cite book | title=Jove | first=Douglas | last=Harper | work=Online Etymology Dictionary | url=https://www.etymonline.com/word/jove | access-date=2022-03-22 }}</ref> Die Romeine het die vyfde dag van die week ''diēs Iovis'' ("Jove se Dag") genoem na die planeet Jupiter.<ref name=days>{{citation |last=Falk |first=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |url=http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |volume=93 |pages=122–133 |date=June 1999 |bibcode=1999JRASC..93..122F |access-date=18 November 2020 |archive-date=25 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225172054/http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |url-status=live }}</ref> In die [[Germaanse mitologie]] word Jupiter gelykgestel aan die dondergod [[Thor]], van waar die [[Afrikaanse]] naam [[Donderdag]] kom vir die Romeinse ''dies Jovis''.<ref>{{cite journal |last1=Falk |first1=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |year=2004 |volume=93 |pages=122–133 |bibcode=1999JRASC..93..122F |doi=10.1016/j.newast.2003.07.002 |last2=Koresko |first2=Christopher|arxiv=astro-ph/0307398 |s2cid=118954190 }}</ref> ''Jovian'' is in [[Engels]] die [[Adjektief|adjektiewe]] vorm van Jupiter. ==Vorming en migrasie== Jupiter is vermoedelik die oudste planeet in die Sonnestelsel.<ref name=Kruijer_et_al_2017/> Huidige modelle van die vorming van ons stelsel dui daarop dat Jupiter min of meer by die sneeulyn gevorm het: 'n afstand van die Son af waar die temperatuur laag genoeg is dat [[Vlugtigheid (planetologie)|vlugtige stowwe]] soos [[water]] kan kondenseer om [[Vastestof|vastestowwe]] te vorm.<ref name=Bosman_et_al_2019/> Die planeet het 'n groot vloeibare kern begin vorm en toe sy gasatmosfeer versamel. As gevolg daarvan moes die kern gevorm het voordat die [[sonnewel]] ná 10&nbsp;miljoen jaar heeltemal opgebreek het. Oor sowat 'n mijoen jaar het Jupiter se atmosfeer geleidelik uitgesit totdat die massa omtrent 20 keer dié van die Aarde was. Die omwentelende massa het 'n gaping in die sonnewel geskep, en daarna het die planeet stadigaan oor 3-4&nbsp;miljoen jaar gegroei tot 50&nbsp;[[aardmassa]]s.<ref name=Kruijer_et_al_2017>{{cite journal | title=Age of Jupiter inferred from the distinct genetics and formation times of meteorites | last1=Kruijer | first1=Thomas S. | last2=Burkhardt | first2=Christoph | last3=Budde | first3=Gerrit | last4=Kleine | first4=Thorsten | journal=Proceedings of the National Academy of Sciences | volume=114 | issue=26 | pages=6712–6716 | date=June 2017 | doi=10.1073/pnas.1704461114 | pmid=28607079 | pmc=5495263 | bibcode=2017PNAS..114.6712K | doi-access=free }}</ref> Volgens een hipotese het Jupiter rofweg 3,5&nbsp;AE (520&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af begin vorm. Namate die jong planeet massa vergaar het, het 'n wisselwerking met die gasskyf wat om die Son gewentel het en 'n [[baanresonansie]] met Saturnus daartoe gelei dat hy na binne migreer het.<ref name=Bosman_et_al_2019>{{cite journal | title=Jupiter formed as a pebble pile around the N2 ice line | last1=Bosman | first1=A. D. | last2=Cridland | first2=A. J. | last3=Miguel | first3=Y. | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=632 | id=L11 | pages=5 | date=December 2019 | arxiv=1911.11154 | bibcode=2019A&A...632L..11B | doi=10.1051/0004-6361/201936827 | s2cid=208291392 }}</ref><ref name="Walsh_etal_2011">{{cite journal | last1=Walsh | first1=K. J. | last2=Morbidelli | first2=A. | last3=Raymond | first3=S. N. | last4=O'Brien | first4=D. P. | last5=Mandell | first5=A. M. | year=2011 | title=A low mass for Mars from Jupiter's early gas-driven migration | journal=Nature | volume=475 | issue=7355 | pages=206–209 | doi=10.1038/nature10201 | bibcode=2011Natur.475..206W | arxiv=1201.5177 | pmid=21642961| s2cid=4431823 }}</ref> [[Lêer:Aarde Jupiter.svg|duimnael|links|180px|Vergelyking in grootte met die Aarde]] Dit het die wentelbane van verskeie [[superaarde]]s wat nader aan die Son gewentel het, versteur en veroorsaak dat hulle vernietigend bots. Saturnus sou later ook na binne begin migreer het, baie vinniger as Jupiter, totdat die twee planete vasgevang is in 'n resonansie van 3:2 by ongeveer 1,5&nbsp;AE (220&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af. Dit het die rigting van migrasie verander en veroorsaak dat hulle weg van die Son af en uit die binneste Sonnestelsel migreer het na hulle huidige posisies.<ref>{{cite journal |title=Jupiter's decisive role in the inner Solar System's early evolution |first=Konstantin |last=Batygin |doi=10.1073/pnas.1423252112 |pmid=25831540 |pmc=4394287 |volume=112 |issue=14 |pages=4214–4217 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |arxiv=1503.06945 |bibcode=2015PNAS..112.4214B|year=2015 |doi-access=free }}</ref> Dit alles het oor 'n tydperk van 3-6&nbsp;miljoen jaar plaasgevind, met die finale migrasie van Jupiter wat oor verskeie honderdduisende jare geskied het.<ref name="Walsh_etal_2011"/><ref>{{cite journal | last1=Haisch Jr. | first1=K. E. | last2=Lada | first2=E. A. | last3=Lada | first3=C. J. | title=Disc Frequencies and Lifetimes in Young Clusters | year=2001 | journal=The Astrophysical Journal | volume=553 | issue=2 | pages=153–156| doi=10.1086/320685 | arxiv=astro-ph/0104347 | bibcode=2001ApJ...553L.153H | s2cid=16480998 | url=http://cds.cern.ch/record/496876 }}</ref> Jupiter se migrasie uit die binneste Sonnestelsel het die binneplanete, onder meer die Aarde, eindelik in staat gestel om uit die rommel te vorm.<ref>{{cite web |url=https://www.nationalgeographic.com/science/article/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching |archive-url=https://web.archive.org/web/20170314171306/http://news.nationalgeographic.com/2015/03/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching/ |archive-date=March 14, 2017 |title=Observe: Jupiter, Wrecking Ball of Early Solar System |last=Fazekas |first=Andrew |date=March 24, 2015 |work=National Geographic |access-date=April 18, 2021 |url-status=live}}</ref> Daar is verskeie probleme met dié hipotese. Die gevolglike tydskale vir die vorming van die aardplanete stem blykbaar nie ooreen met hulle gemete [[Chemiese element|elementêre]] samestelling nie.<ref name="zube_2019">{{cite journal|last=Zube|first=N.|author2=Nimmo, F.|author3=Fischer, R.|author4=Jacobson, S.|title=Constraints on terrestrial planet formation timescales and equilibration processes in the Grand Tack scenario from Hf-W isotopic evolution|journal=Earth and Planetary Science Letters|year=2019|volume=522|issue=1|pages=210–218|doi=10.1016/j.epsl.2019.07.001 |pmid=32636530|pmc=7339907|arxiv = 1910.00645 |bibcode = 2019E&PSL.522..210Z |s2cid=199100280}}</ref> Jupiter sou waarskynlik in 'n wentelbaan nader aan die Son gegaan het as dit deur die sonnewel migreer het.<ref name="dangelo_marzari_2012">{{cite journal|last=D'Angelo|first=G.|author2= Marzari, F. |title=Outward Migration of Jupiter and Saturn in Evolved Gaseous Disks|journal=The Astrophysical Journal|year=2012|volume=757|issue=1|page=50 (23 pp.)|doi=10.1088/0004-637X/757/1/50 |arxiv = 1207.2737 |bibcode = 2012ApJ...757...50D |s2cid=118587166}}</ref> Sommige mededingende modelle van die vorming van die Sonnestelsel voorspel die vorming van Jupiter met wentelbaaneienskappe naby aan dié van vandag.<ref name=dangelo2021>{{cite journal | last1=D'Angelo | first1=G. | last2=Weidenschilling | first2=S. J. | last3=Lissauer | first3=J. J. | last4=Bodenheimer | first4=P. | title=Growth of Jupiter: Formation in disks of gas and solids and evolution to the present epoch | journal=Icarus |year=2021 | volume=355 | page=114087 | arxiv=2009.05575 | doi=10.1016/j.icarus.2020.114087 | bibcode=2021Icar..35514087D | s2cid=221654962 }}</ref> Ander modelle voorspel dat Jupiter verder weg gevorm het, soos 18&nbsp;AE (2,7&nbsp;miljard&nbsp;km) van die Son af.<ref name=Pirani_et_al_2019>{{cite journal | title=Consequences of planetary migration on the minor bodies of the early solar system | last1=Pirani | first1=S. | last2=Johansen | first2=A. | last3=Bitsch | first3=B. | last4=Mustill | first4=A.J. | last5=Turrini | first5=D. | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=623 | date=March 2019 | pages=A169 | doi=10.1051/0004-6361/201833713| arxiv=1902.04591 | bibcode=2019A&A...623A.169P | doi-access=free }}</ref><ref name=Pirani_accompanying_article>{{cite web |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2019/03/190322105706.htm |title=Jupiter's Unknown Journey Revealed |work=ScienceDaily |publisher=Lund University |date= March 22, 2019|access-date=March 25, 2019}}</ref> Gebaseer op Jupiter se samestelling, is daar navorsers wat reken die planeet het baie ver van die Son af gevorm,<ref name=n2_snowline_2019>{{cite journal | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Jupiter's Composition Suggests its Core Assembled Exterior to the N_{2} Snowline | journal=The Astronomical Journal | year=2019 | volume=158 | issue=5 | doi=10.3847/1538-3881/ab46a8 | arxiv=1909.11246 | s2cid=202749962 | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab46a8/pdf}}</ref><ref>{{cite journal | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab6172 | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Erratum: "Jupiter's Composition Suggests Its Core Assembled Exterior to the N2 Snowline" | journal=The Astronomical Journal | year=2020| volume=159 | issue=2 | page=78 | doi=10.3847/1538-3881/ab6172 | s2cid=214576608 }}</ref> tot 40&nbsp;AE (6&nbsp;miljard&nbsp;km) weg. Die planeet sou daarna nader migreer het tot by sy huidige posisie. Dié migrasie na binne sou oor rofweg 700&nbsp;000 jaar plaasgevind het,<ref name=Pirani_et_al_2019/><ref name=Pirani_accompanying_article/> in 'n epog sowat 2-3&nbsp;miljoen jaar nadat die planeet begin vorm het. In dié model sou Saturnus, [[Uranus]] en [[Neptunus]] selfs verder van die Son af gevorm het, en sou Saturnus ook na binne migreer het. ==Fisiese eienskappe== Jupiter is 'n [[gasreus]], wat hoofsaaklik uit [[gas]] en [[vloeistof]] bestaan eerder as uit soliede materiaal. Dit is die grootste planeet in die [[Sonnestelsel]], met 'n deursnee van 142&nbsp;984&nbsp;km by sy [[ewenaar]].<ref>{{cite book|page=419|title=Regents Exams and Answers: Earth Science—Physical Setting 2020|last1=Denecke|first1=Edward J.|date=January 7, 2020|publisher=Barrons Educational Series|isbn=978-1-5062-5399-2}}</ref> Sy gemiddelde digtheid is 1,326&nbsp;g/cm³, min of meer dieselfde as dié van [[stroop]],<ref name=Swarbrick2013>{{cite book | title=Encyclopedia of Pharmaceutical Technology | first=James | last=Swarbrick | date=2013 | page=3601 | volume=6 | isbn=9781439808238 | publisher=CRC Press | url=https://www.google.com/books/edition/Encyclopedia_of_Pharmaceutical_Technolog/w2C1DwAAQBAJ?gbpv=1&pg=PA3601 | quote="Syrup USP (1.31&nbsp;g/cm³)" }}</ref> en laer as dié van die vier [[aardplanete]].<ref>{{cite book | title=Allen's Astrophysical Quantities | last1=Allen | first1=Clabon Walter | last2=Cox |first2=Arthur N. | publisher=Springer | date=2000 | pages=295–296 | isbn=978-0-387-98746-0 | url=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref><ref>{{cite book | page=1041 | title=A Concise Handbook of Mathematics, Physics, and Engineering Sciences | last1=Polyanin | first1=Andrei D. | last2=Chernoutsan | first2=Alexei | date=October 18, 2010 | publisher=CRC Press | isbn=978-1-4398-0640-1 }}</ref> ===Samestelling=== Die volume van Jupiter se boonste [[atmosfeer]] bestaan uit sowat 90% [[waterstof]] en 10% [[helium]]. Omdat heliumatome 'n groter massa het as waterstofatome, is die massa van Jupiter as atmosfeer omtrent 24% helium.<ref>{{cite journal | title=NOTE: New Constraints on the Composition of Jupiter from Galileo Measurements and Interior Models | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Gautier | first2=Daniel | last3=Hubbard | first3=William B | journal=Icarus | volume=130 | issue=2 | pages=534–539 | date=December 1997 | doi=10.1006/icar.1997.5812 | arxiv=astro-ph/9707210 | bibcode=1997Icar..130..534G | s2cid=5466469 }}</ref> Die atmosfeer bevat spoorhoeveelhede [[metaan]]-, [[waterdamp]]-, [[ammoniak]]- en [[silikon]]gebaseerde samestellings. Daar is ook klein hoeveelhede [[koolstof]], [[etaan]], [[waterstofsulfied]], [[neon]], [[suurstof]], [[fosfien]] en [[swael]]. Die heel buitenste laag van die atmosfeer bevat [[kristal]]le van bevore ammoniak. Deur middel van [[infrarooi]]- en [[ultraviolet]]metings is ook spoorhoeveelhede [[bensien]] en ander [[Koolwaterstof|koolwaterstowwe]] ontdek.<ref>{{cite journal |journal=Icarus |volume=64 |issue=2 |pages=233–248 |year=1985 |title=Infrared Polar Brightening on Jupiter III. Spectrometry from the Voyager 1 IRIS Experiment |bibcode=1985Icar...64..233K |author=Kim, S. J. |author2=Caldwell, J. |author3=Rivolo, A. R. |author4=Wagner, R. |doi=10.1016/0019-1035(85)90201-5}}</ref> Jupiter se binnekant bevat swaarder materiale – volgens massa is dit rofweg 71% waterstof, 24% helium en 5% ander elemente.<ref name="voyager">{{cite journal |author=Gautier, D. |author2=Conrath, B. |author3=Flasar, M. |author4=Hanel, R. |author5=Kunde, V. |author6=Chedin, A. |author7=Scott N. |title=The helium abundance of Jupiter from Voyager |journal=Journal of Geophysical Research |volume=86 |issue=A10 |pages=8713–8720 |year=1981 |bibcode=1981JGR....86.8713G |doi=10.1029/JA086iA10p08713|hdl=2060/19810016480 |s2cid=122314894 |hdl-access=free }}</ref><ref name="cassini">{{cite journal |author=Kunde, V. G. |display-authors=etal |title=Jupiter's Atmospheric Composition from the Cassini Thermal Infrared Spectroscopy Experiment |journal=Science |date=September 10, 2004 |volume=305 |issue=5690 |pages=1582–1586 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/305/5690/1582 |access-date=April 4, 2007 |doi=10.1126/science.1100240 |pmid=15319491 |bibcode=2004Sci...305.1582K|s2cid=45296656 }}</ref> Die atmosferiese proporsies van waterstof en helium is naby die teoretiese samestelling van die oorspronklike [[sonnewel]]. Neon in die boonste atmosfeer is net 20 dele per miljoen volgens massa, wat omtrent 'n tiende van die hoeveelheid in die Son is.<ref>{{cite journal | last1=Niemann | first1=H. B. | last2=Atreya | first2=S. K. | last3=Carignan | first3=G. R. | last4=Donahue | first4=T. M. | last5=Haberman | first5=J. A. | last6=Harpold | first6=D. N. | last7=Hartle | first7=R. E. | last8=Hunten | first8=D. M. | last9=Kasprzak | first9=W. T. | last10=Mahaffy | first10=P. R. | last11=Owen | first11=T. C. | last12=Spencer | first12=N. W. | last13=Way | first13=S. H. | title=The Galileo Probe Mass Spectrometer: Composition of Jupiter's Atmosphere | journal=Science | year=1996 | volume=272 | issue=5263 | pages=846–849 | bibcode=1996Sci...272..846N | doi=10.1126/science.272.5263.846 | pmid=8629016| s2cid=3242002 }}</ref> Helium is ook net sowat 80% van die Son se heliumsamestelling. Dié uitputting is as gevolg van 'n neerslag van dié elemente as heliumryke druppels, 'n proses wat die binne-in die planeet plaasvind.<ref name="galileo_ms">{{cite journal |first1=U. |last1=von Zahn |first2=D. M. |last2=Hunten |first3=G. |last3=Lehmacher |title=Helium in Jupiter's atmosphere: Results from the Galileo probe Helium Interferometer Experiment |journal=Journal of Geophysical Research |year=1998 |volume=103 |issue=E10 |pages=22815–22829 |doi=10.1029/98JE00695 |bibcode=1998JGR...10322815V |doi-access=free }}</ref><ref name="Juno">{{cite journal |title=Jupiter's Interior as Revealed by Juno |last=Stevenson |first=David J. |journal=Annual Review of Earth and Planetary Sciences |volume=48 |pages=465–489 |date=May 2020 |url=https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-earth-081619-052855 |access-date=2022-03-18 |doi=10.1146/annurev-earth-081619-052855 |bibcode=2020AREPS..48..465S |s2cid=212832169 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200507195319/https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-earth-081619-052855 |archive-date=May 7, 2020 |url-status=dead }}</ref> Gebaseer op [[spektroskopie]], het Saturnus vermoedelik dieselfde samestelling as Jupiter, maar die ander [[reuseplanete]], [[Uranus]] en [[Neptunus]], het relatief minder waterstof en helium en relatief meer van die volgende meeste elemente, insluitende [[suurstof]], [[koolstof]], [[stikstof]] en [[swael]].<ref>{{cite web | last1=Ingersoll | first1=A. P. | last2=Hammel | first2=H. B. | last3=Spilker | first3=T. R. | last4=Young | first4=R. E. | date=June 1, 2005 | url=http://www.lpi.usra.edu/opag/outer_planets.pdf | title=Outer Planets: The Ice Giants | publisher=Lunar & Planetary Institute | access-date=February 1, 2007 }}</ref> Dié twee planete is bekend as [[ysreus]]e, want die meeste van hulle vlugtige samestellings is in 'n vastestofvorm. ===Grootte en massa=== [[Beeld:Jupiter and Europa 2020.tiff|thumb|200px|links|Jupiter met een van sy mane, [[Europa (maan)|Europa]], links.]] Jupiter se massa is 2,5 keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam. Dit is so groot dat die [[massamiddelpunt]] met die Son buite die oppervlak van die Son lê, sowat 1,068&nbsp;[[sonradius]]se van die Son se middelpunt af.<ref>{{cite book |last1=MacDougal |first1=Douglas W. |title=Newton's Gravity |url=https://archive.org/details/newtonsgravityin00macd |url-access=limited |year=2012 |publisher=Springer New York |isbn=978-1-4614-5443-4 |pages=[https://archive.org/details/newtonsgravityin00macd/page/n208 193]–211 |language=en |chapter=A Binary System Close to Home: How the Moon and Earth Orbit Each Other }}</ref> Jupiter is veel groter as die Aarde, maar aansienlik minder dig: sy volume is 1&nbsp;321 keer die Aarde s'n, maar sy massa is net 318 [[aardmassa]]s.<ref name="fact"/><ref name="burgess">{{cite book |first=Eric |last=Burgess |date=1982 |title=By Jupiter: Odysseys to a Giant |publisher=Columbia University Press |location=New York |isbn=978-0-231-05176-7}}</ref>{{rp|6}} Jupiter se [[radius]] is omtrent 'n tiende van die Son s'n,<ref name="shu82">{{cite book |first=Frank H. |last=Shu |date=1982 |title=The physical universe: an introduction to astronomy |page=[https://archive.org/details/physicaluniverse00shuf/page/426 426] |series=Series of books in astronomy |edition=12th |publisher=University Science Books |isbn=978-0-935702-05-7 |url=https://archive.org/details/physicaluniverse00shuf/page/426 }}</ref> maar sy massa is 'n duisendste [[sonmassa]]. Die meeteenheid "[[Jupitermassa]]" (ook M_J of M_JUP) word dikwels gebruik om die massa van ander voorwerpe te beskryf, veral [[eksoplanete]] en [[bruindwerg]]e. Die eksoplaneet [[HD 209458 b]] het byvoorbeeld 'n massa van {{val|0.69|ul=mjup}}.<ref>{{cite web |url=http://exoplanet.eu/ |title=The Extrasolar Planets Encyclopedia: Interactive Catalogue |publisher=Paris Observatory |first=Jean |last=Schneider |year=2009}}</ref> Teoretiese modelle dui aan dat as Jupiter 'n massa van 40% groter gehad het, die binnekant so saamgepers sou gewees het dat sy volume sou afgeneem het ondanks die groter hoeveelheid materie.<ref name="Seager2007">{{cite journal | last1=Seager | first1=S. | last2=Kuchner | first2=M. | last3=Hier-Majumder | first3=C. A. | last4=Militzer | first4=B. | title=Mass-Radius Relationships for Solid Exoplanets | journal=The Astrophysical Journal | volume=669 | issue=2 | pages=1279–1297 | year=2007 | doi=10.1086/521346 | arxiv=0707.2895 | bibcode=2007ApJ...669.1279S | s2cid=8369390 }}</ref> Hoewel Jupiter se massa 75 keer so groot sou moes gewees het om waterstof te verbrand en 'n [[ster]] te word,<ref>{{cite journal | title=The theory of brown dwarfs and extrasolar giant planets | last1=Burrows | first1=Adam | last2=Hubbard | first2=W. B. | last3=Lunine | first3=J. I. | last4=Liebert | first4=James | journal=Reviews of Modern Physics | volume=73 | issue=3 | pages=719–765 | date=July 2001 | doi=10.1103/RevModPhys.73.719 | arxiv=astro-ph/0103383 | bibcode=2001RvMP...73..719B | s2cid=204927572 }}</ref> het die kleinste [[rooidwerg]] dalk 'n radius van net effens groter as Saturnus.<ref>{{cite journal | title=The EBLM project. III. A Saturn-size low-mass star at the hydrogen-burning limit | last1=von Boetticher | first1=Alexander | last2=Triaud | first2=Amaury H. M. J. | last3=Queloz | first3=Didier | last4=Gill | first4=Sam | last5=Lendl | first5=Monika | last6=Delrez | first6=Laetitia | last7=Anderson | first7=David R. | last8=Collier Cameron | first8=Andrew | last9=Faedi | first9=Francesca | last10=Gillon | first10=Michaël | last11=Gómez Maqueo Chew | first11=Yilen | last12=Hebb | first12=Leslie | last13=Hellier | first13=Coel | last14=Jehin | first14=Emmanuël | last15=Maxted | first15=Pierre F. L. | last16=Martin | first16=David V. | last17=Pepe | first17=Francesco | last18=Pollacco | first18=Don | last19=Ségransan | first19=Damien | last20=Smalley | first20=Barry | last21=Udry | first21=Stéphane | last22=West | first22=Richard | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=604 | id=L6 | pages=6 | date=August 2017 | doi=10.1051/0004-6361/201731107 | arxiv=1706.08781 | bibcode=2017A&A...604L...6V | s2cid=54610182 }}</ref> Jupiter straal meer hitte uit as wat dit van die Son ontvang vanweë sy sametrekkende binnekant.<ref name="elkins-tanton">{{cite book | first=Linda T. | last=Elkins-Tanton |date=2011 | title=Jupiter and Saturn | publisher=Chelsea House | location=New York | isbn=978-0-8160-7698-7 | edition=revised }}</ref>{{rp|30}}<ref>{{cite book | title=Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure | first=Patrick | last=Irwin | date=2003 | page=62 | isbn=9783540006817 | publisher=Springer Science & Business Media | url=https://books.google.com/books?id=p8wCsJweUb0C&pg=PA62 }}</ref> Dié proses veroorsaak dat Jupiter met sowat 1&nbsp;mm per jaar krimp.<ref>{{cite book | title = Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure | first = Patrick G. J.|last= Irwin | publisher = Springer | orig-year = 2003 | url = https://books.google.com/books?id=p8wCsJweUb0C&q=%22kelvin+helmholtz+mechanism%22&pg=PA63|edition= Second |year= 2009| page=4|isbn=978-3-642-09888-8}}.</ref><ref name="guillot04">{{cite book | editor1-last=Bagenal | editor1-first=Fran | editor2-last=Dowling | editor2-first=Timothy E. | editor3-last=McKinnon | editor3-first=William B. | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Stevenson | first2=David J. | last3=Hubbard | first3=William B. | last4=Saumon | first4=Didier | date=2004 | title=Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere | chapter=Chapter 3: The Interior of Jupiter | publisher=Cambridge University Press | isbn=978-0-521-81808-7 }}</ref> Toe Jupiter gevorm het, was dit warmer en sy deursnee omtrent twee keer so groot soos nou.<ref>{{cite journal |last=Bodenheimer |first=P. |title=Calculations of the early evolution of Jupiter |series=23 |journal=Icarus |year=1974 |issue=3 |volume=23 |pages=319–325 |bibcode=1974Icar...23..319B |doi=10.1016/0019-1035(74)90050-5}}</ref> ===Interne struktuur=== Voor die vroeë 21ste eeu het die meeste wetenskaplikes een van twee scenario's voorgestel vir die vorming van Jupiter. As die planeet aanvanklik materiaal aangetrek het as 'n soliede liggaam, sou dit bestaan het uit 'n digte kern, 'n omringende laag vloeibare [[metallieke waterstof]] (met 'n bietjie helium) wat omtrent 80% van die planeet se radius dek,<ref>{{cite journal | last=Smoluchowski | first=R. | year=1971 | title=Metallic interiors and magnetic fields of Jupiter and Saturn | journal=The Astrophysical Journal | volume=166 | page=435 | doi=10.1086/150971 | bibcode=1971ApJ...166..435S }}</ref> en 'n buitenste atmosfeer van hoofsaaklik [[Waterstof|molekulêre waterstof]].<ref name="guillot04" /> As die planeet egter regstreeks uit die gasagtige [[planetêre newel]] ineengestort het, sal dit na verwagting geen kern hê nie en tot in die middel bestaan uit al hoe digter vloeistowwe (hoofsaaklik molekulêre en metallieke waterstof). [[Beeld:Jupiter diagram.svg|thumb|500px|'n Diagram van Jupiter, sy binnekant, oppervlak, ringe en binnemane.]] Data van Juno het getoon Jupiter het 'n baie uitgespreide kern wat met sy binneste mantel meng.<ref name="NYT-20160705" /><ref name=space_dot_com_2017>{{cite web | url=https://www.space.com/37005-jupiter-fuzzy-core-nasa-juno.html | title=More Jupiter Weirdness: Giant Planet May Have Huge, 'Fuzzy' Core | date=May 26, 2017 | last=Wall | first=Mike | website=space.com | access-date=April 20, 2021}}</ref><ref name=Wrong-Juno>{{Cite web | url=https://www.space.com/39348-juno-jupiter-mission-planet-revelations.html | title='Totally Wrong' on Jupiter: What Scientists Gleaned from NASA's Juno Mission | date=January 10, 2018 | first=Hanneke | last=Weitering | website=space.com | access-date=February 26, 2021 }}</ref> Dit is dalk veroorsaak deur 'n botsing met 'n planeet van sowat 10 [[aardmassa]]s 'n paar miljoen jaar ná Jupiter se vorming, wat 'n aanvanklik soliede kern sou versteur het.<ref name="nature2019">{{cite journal| last1=Liu| first1=S. F.| last2=Hori| first2=Y.| last3=Müller| first3=S.| last4=Zheng| first4=X.| last5=Helled| first5=R.| last6=Lin| first6=D.| last7=Isella| first7=A.| title=The formation of Jupiter's diluted core by a giant impact|year=2019| journal=Nature| volume=572| pages=355–357| issue=7769| doi=10.1038/s41586-019-1470-2| pmid=31413376| arxiv=2007.08338| bibcode=2019Natur.572..355L| s2cid=199576704}}</ref> Die kern strek na raming oor sowat 30-50% van die planeet se radius en bevat swaar elemente met 'n gesamentlike massa van 7-25 keer dié van die Aarde.<ref>{{cite journal |last1=Wahl |first1=S. M. |last2=Hubbard |first2=William B. |last3=Militzer |first3=B. |last4=Guillot |first4=Tristan |last5=Miguel |first5=Y. |last6=Movshovitz |first6=N. |last7=Kaspi |first7=Y. |last8=Helled |first8=R. |last9=Reese |first9=D. |last10=Galanti |first10=E. |last11=Levin |first11=S. |last12=Connerney |first12=J. E. |last13=Bolton |first13=S. J. |title=Comparing Jupiter interior structure models to Juno gravity measurements and the role of a dilute core |journal=Geophysical Letters |volume=44 |issue=10 |pages=4649–4659 |year=2017 |doi=10.1002/2017GL073160 |doi-access=free |arxiv=1707.01997 |bibcode=2017GeoRL..44.4649W }}</ref> Buite die laag metallieke waterstof lê 'n deursigtige binneste atmosfeer van waterstof. By dié diepte is die druk en temperatuur bo molekulêre waterstof se [[Kritieke punt|kritieke druk]] van 1,3&nbsp;[[Pascal (eenheid)|MPa]] en [[Kritieke punt|kritieke temperatuur]] van 33&nbsp;K (-240,2&nbsp;°C).<ref>{{cite journal | title=Dynamic transition of supercritical hydrogen: Defining the boundary between interior and atmosphere in gas giants | last1=Trachenko | first1=K. | last2=Brazhkin | first2=V. V. | last3=Bolmatov | first3=D. | journal=Physical Review E | volume=89 | issue=3 | id=032126 | date=March 2014 | page=032126 | doi=10.1103/PhysRevE.89.032126 | pmid=24730809 | arxiv=1309.6500 | bibcode=2014PhRvE..89c2126T | s2cid=42559818 }}</ref> In dié toestand is daar geen afsonderlike vloeistof- en gasfases nie – waterstof is glo in 'n superkritieke vloeistoftoestand. Die waterstof- en heliumgas wat van die wolklaag af ondertoe strek, verander geleidelik in 'n vloeistof in dieper lae, en lyk waarskynlik amper soos 'n oseaan van vloeibare waterstof en ander superkritieke vloeistowwe.<ref>{{cite web |title= A Freaky Fluid inside Jupiter? | url= https://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2011/09aug_juno3 |website=Nasa |access-date=8 December 2021}}</ref><ref>{{cite web |title= Nasa System Exploration Jupiter| url= https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/in-depth.amp |website=Nasa |access-date=8 December 2021}}</ref> Fisiek raak die gas al hoe warmer en digter namate die diepte toeneem.<ref>{{cite journal |last=Guillot |first=T. |title=A comparison of the interiors of Jupiter and Saturn |journal=Planetary and Space Science |year=1999 |volume=47 |issue=10–11 |pages=1183–1200 |bibcode=1999P&SS...47.1183G |arxiv=astro-ph/9907402 |doi=10.1016/S0032-0633(99)00043-4|s2cid=19024073 |url=http://cds.cern.ch/record/394768}}</ref> Reënagtige druppels helium en neon val neer deur die laer atmosfeer, en put die hoeveelheid van dié elemente in die boonste atmosfeer uit.<ref>{{cite journal |last=Lodders |first=Katharina |title=Jupiter Formed with More Tar than Ice |journal=The Astrophysical Journal |year=2004 |volume=611 |issue=1 |pages=587–597 |doi=10.1086/421970 |bibcode=2004ApJ...611..587L|s2cid=59361587 |url=http://pdfs.semanticscholar.org/afa4/68519084fe3a3076b614442803056943e202.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20200412141533/http://pdfs.semanticscholar.org/afa4/68519084fe3a3076b614442803056943e202.pdf |url-status=dead |archive-date=April 12, 2020 }}</ref> Berekenings dui daarop dat heliumdruppels by 'n radius van 60&nbsp;000 km (11&nbsp;000 km onder die bokant van die wolke) van metallieke waterstof skei en weer by 50&nbsp;000 km (22&nbsp;000 km onder die wolke) meng.<ref>S. Brygoo et al. 'Evidence of hydrogen−helium immiscibility at Jupiter-interior conditions.' ''Nature.'' Vol. 593, 27 Mei 2021, p. 517. {{doi|10.1038/s41586-021-03516-0}}.</ref> 'n Reënval van [[diamant]]e is al voorgestel, nes op Saturnus<ref name="SC-20131009">{{cite news |last=Kramer |first=Miriam |title=Diamond Rain May Fill Skies of Jupiter and Saturn |url=https://www.space.com/23135-diamond-rain-jupiter-saturn.html |date=October 9, 2013 |work=Space.com |access-date=August 27, 2017}}</ref> en die ysreuse Uranus en Neptunus.<ref name="WP-20170825">{{cite news |last=Kaplan |first=Sarah |title=It rains solid diamonds on Uranus and Neptune |url=https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2017/08/25/it-rains-solid-diamonds-on-uranus-and-neptune/ |date=August 25, 2017 |newspaper=The Washington Post |access-date=August 27, 2017}}</ref> Die temperatuur en druk in Jupiter neem geleidelik toe na die binnekant, want die hitte van planetêre formasie kan net deur [[konveksie]] ontsnap.<ref name="Juno"/> By 'n oppervlakdiepte waar die atmosferiese drukvlak 1 [[bar]] (0,10&nbsp;MPa) is, is die temperatuur sowat 165&nbsp;K (-108&nbsp;°C). Die streek van superkritieke waterstof verander geleidelik van 'n molekulêre tot 'n metallieke vloeistof en strek oor 'n drukomvang van 50-400&nbsp;GPa met temperature van onderskeidelik 5&nbsp;000 - 8&nbsp;400&nbsp;K (4&nbsp;730 - 8&nbsp;130&nbsp;°C). Die temperatuur van Jupiter se verdunde kern is na raming 20&nbsp;000&nbsp;K (19&nbsp;700&nbsp;°C), met 'n druk van sowat 4&nbsp;000&nbsp;GPa.<ref name=Guillot_et_al_2004>{{cite book | chapter=The interior of Jupiter | bibcode=2004jpsm.book...35G | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Stevenson | first2=David J. | last3=Hubbard | first3=William B. | last4=Saumon | first4=Didier | title=Jupiter. The planet, satellites and magnetosphere | editor1-first=Fran | editor1-last=Bagenal | editor2-first=Timothy E. | editor2-last=Dowling | editor3-first=William B. | editor3-last=McKinnon | series=Cambridge planetary science | volume=1 | publication-place=Cambridge, UK | publisher=Cambridge University Press | isbn=0-521-81808-7 | date=2004 | page=45 | chapter-url=https://www.google.com/books/edition/Jupiter/aMERHqj9ivcC?hl=en&gbpv=1&pg=PA45 }}</ref> ===Atmosfeer=== Jupiter se atmosfeer strek tot 'n diepte van 3&nbsp;000&nbsp;km onder die wolklae.<ref name=Guillot_et_al_2004/> ====Wolklae==== {{Multibeeld | align = left | direction = horizontal | background color = | voetskrif = | header= | beeld1 = Map of Jupiter.jpg | width1 = 241 | onderskrif1 = Jupiter se suidpool. | beeld2 = PIA21641-Jupiter-SouthernStorms-JunoCam-20170525.jpg | width2 = 222 | onderskrif2 = Jupiter se suidelike storms. }} Jupiter is pal bedek met wolke van [[ammoniak]]kristalle, wat dalk ook ammoniumwaterstofsulfied bevat.<ref>{{cite journal | title=Coloring Jupiter's clouds: Radiolysis of ammonium hydrosulfide (NH4SH) | last1=Loeffler | first1=Mark J. | last2=Hudson | first2=Reggie L. | journal=Icarus | volume=302 | pages=418–425 | date=March 2018 | doi=10.1016/j.icarus.2017.10.041 | bibcode=2018Icar..302..418L | url=https://science.gsfc.nasa.gov/691/cosmicice/reprints/NH4SH_Icarus_Loeffler_Hudson_2018.pdf | access-date=2022-04-25 }}</ref> Die wolke is geleë in die tropopouse van die atmosfeer (net bo die [[troposfeer]]) en vorm bande by verskillende breedteliggings, wat bekend is as tropiese streke. Dié word onderverdeel in ligter "sones" en donkerder "gordels". Die wisselwerkings tussen dié botsende sirkulasiepatrone veroorsaak storms en onstuimigheid. Windsnelhede tot 100&nbsp;m/s ((360&nbsp;km/h) is algemeen in die [[Straalstroom|straalstrome]].<ref>{{cite journal | title=Dynamics of Jupiter's Atmosphere | last1=Ingersoll | first1=Andrew P. | last2=Dowling | first2=Timothy E. | last3=Gierasch | first3=Peter J. | last4=Orton | first4=Glenn S. | last5=Read | first5=Peter L. | last6=Sánchez-Lavega | first6=Agustin | last7=Showman | first7=Adam P. | last8=Simon-Miller | first8=Amy A. | last9=Vasavada | first9=Ashwin R. | journal=Jupiter. The Planet, Satellites and Magnetosphere | editor1-first=Fran | editor1-last=Bagenal | editor2-first=Timothy E. | editor2-last=Dowling | editor3-first=William B. | editor3-last=McKinnon | series=Cambridge planetary science | volume=1 | publication-place=Cambridge, VK | publisher=Cambridge University Press | isbn=0-521-81808-7 | date=2004 | pages=105–128 | url=https://authors.library.caltech.edu/36015/1/Ingersoll_p105.pdf | access-date=2022-03-08 }}</ref> Die sones verskil van jaar tot jaar in breedte, kleur en intensiteit, maar het stabiel genoeg gebly dat wetenskaplikes name aan hulle gegee het.<ref name="burgess" />{{rp|6}} Die wolklaag is sowat 50&nbsp;km diep en bestaan uit minstens twee dekke ammoniakwolke: 'n smal, deursigtiger streek bo en 'n dikker onderdek. Daar kan 'n dun laag waterwolke onder die ammoniakwolke wees, wat aangedui word deur [[weerlig]]flitse wat in die atmosfeer waargeneem word.<ref>{{cite journal | title=Lightning Generation in Moist Convective Clouds and Constraints on the Water Abundance in Jupiter | last1=Aglyamov | first1=Yury S. | last2=Lunine | first2=Jonathan | last3=Becker | first3=Heidi N. | last4=Guillot | first4=Tristan | last5=Gibbard | first5=Seran G. | last6=Atreya | first6=Sushil | last7=Bolton | first7=Scott J. | last8=Levin | first8=Steven | last9=Brown | first9=Shannon T. | last10=Wong | first10=Michael H. | journal=Journal of Geophysical Research: Planets | volume=126 | issue=2 | id=e06504 | date=February 2021 | doi=10.1029/2020JE006504 | arxiv=2101.12361 | bibcode=2021JGRE..12606504A | s2cid=231728590 }}</ref> Dié elektriese ontladings kan tot duisend keer so sterk as weerlig op Aarde wees.<ref>{{cite web | editor1-last=Watanabe | editor1-first=Susan |date=February 25, 2006 |url=http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/galileo_end.html |title=Surprising Jupiter: Busy Galileo spacecraft showed jovian system is full of surprises |publisher=NASA |access-date=February 20, 2007}}</ref> Die waterwolke veroorsaak vermoedelik donderstorms op dieselfde manier as op aarde: deur hitte wat van die binnekant af opstyg.<ref>{{cite journal |last=Kerr |first=Richard A. |title=Deep, Moist Heat Drives Jovian Weather |journal=Science |year=2000 |volume=287 |issue=5455 |pages=946–947 |doi=10.1126/science.287.5455.946b |s2cid=129284864 | url=https://www.proquest.com/openview/d4cfc37399ab62ac9e0668fd231cb072/1?pq-origsite=gscholar&cbl=1256 | access-date=2022-04-26 }}</ref> Die Juno-sending het "vlak weerlig" onthul wat ontstaan uit ammoniakwaterwolke redelik hoog op in die atmosfeer.<ref>{{cite journal | title=Small lightning flashes from shallow electrical storms on Jupiter | last1=Becker | first1=Heidi N. | last2=Alexander | first2=James W. | last3=Atreya | first3=Sushil K. | last4=Bolton | first4=Scott J. | last5=Brennan | first5=Martin J. | last6=Brown | first6=Shannon T. | last7=Guillaume | first7=Alexandre | last8=Guillot | first8=Tristan | last9=Ingersoll | first9=Andrew P. | last10=Levin | first10=Steven M. | last11=Lunine | first11=Jonathan I. | last12=Aglyamov | first12=Yury S. | last13=Steffes | first13=Paul G. | journal=Nature | volume=584 | issue=7819 | pages=55–58 | year=2020 | doi=10.1038/s41586-020-2532-1 | pmid=32760043 | bibcode=2020Natur.584...55B | s2cid=220980694 | issn=0028-0836 | url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-03058480 }}</ref> In die boonste atmosfeer is ook weerligflitse van omtrent 1,4&nbsp;millisekondes waargeneem. Hulle is bekend as "elfies" en lyk blou of pienk vanweë die waterstof.<ref>{{cite journal | title=Possible Transient Luminous Events Observed in Jupiter's Upper Atmosphere | last1=Giles | first1=Rohini S. | last2=Greathouse | first2=Thomas K. | last3=Bonfond | first3=Bertrand | last4=Gladstone | first4=G. Randall | last5=Kammer | first5=Joshua A. | last6=Hue | first6=Vincent | last7=Grodent | first7=Denis C. | last8=Gérard | first8=Jean-Claude | last9=Versteeg | first9=Maarten H. | last10=Wong | first10=Michael H. | last11=Bolton | first11=Scott J. | last12=Connerney | first12=John E. P. | last13=Levin | first13=Steven M. | journal=Journal of Geophysical Research: Planets | year=2020 | volume=125 | issue=11 | pages=e06659 | id=e06659 | doi=10.1029/2020JE006659 | arxiv=2010.13740 | bibcode=2020JGRE..12506659G | s2cid=225075904 }}</ref><ref>{{cite web | title=Juno Data Indicates 'Sprites' or 'Elves' Frolic in Jupiter's Atmosphere | date=October 27, 2020 | editor-first=Tony | editor-last=Greicius | website=NASA | url=https://www.nasa.gov/feature/jpl/juno-data-indicates-sprites-or-elves-frolic-in-jupiters-atmosphere | access-date=December 30, 2020 }}</ref> Die oranje en bruin kleure in Jupiter se wolke word veroorsaak deur opwellende samestellings wat van kleur verander wanneer hulle blootgestel word aan die [[ultraviolet]] lig van die [[Son]]. Die presiese samestelling is onseker, maar die stowwe is vermoedelik [[fosfor]], [[swael]] of moontlik koolwaterstowwe.<ref name="elkins-tanton" />{{rp|39}}<ref>{{cite conference | last1=Strycker | first1=P. D. | last2=Chanover | first2=N. | last3=Sussman | first3=M. | last4=Simon-Miller | first4=A. |title=A Spectroscopic Search for Jupiter's Chromophores |work=DPS meeting #38, #11.15 |publisher=American Astronomical Society |year=2006 |bibcode=2006DPS....38.1115S}}</ref> Dié kleurryke samestellings, bekend as "chromofore", meng met die warmer wolke van die laer dek. Die ligkleurige sones word gevorm wanneer stygende konveksieselle kritalliserende ammoniak vorm wat die chromofore verberg.<ref name="worldbook">{{cite web | last1=Gierasch | first1=Peter J. | last2=Nicholson | first2=Philip D. |year=2004 | url=http://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20050105155019/http://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html | url-status=dead | archive-date=January 5, 2005 | title=Jupiter | publisher=World Book @ NASA | access-date=August 10, 2006 }}</ref> Jupiter se klein [[ashelling]] bring mee dat die planeet se pole altyd minder sonstraling as die ewenaarstreek kry. Konveksie in die binnekant van die planeet vervoer energie na die pole, en balanseer die temperature in die wolklaag uit.<ref name="burgess" />{{rp|54}} ===Die Groot Rooi Vlek en ander draaikolke=== [[Beeld:Jupiters iconic Great Red Spot.jpg|250px|thumb|Die Groot Rooi Vlek van naby afgeneem deur Juno (April 2018).]] Die bekendste verskynsel op Jupiter is die [[Groot Rooi Vlek]],<ref name="NYT-20171213">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=The Great Red Spot Descends Deep into Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2017/12/13/science/jupiter-great-red-spot-juno.html |date=December 13, 2017 |work=The New York Times |access-date=December 15, 2017}}</ref> 'n langdurige antisikloniese storm by 22°&nbsp;suid van die ewenaar. Dit bestaan sover bekend reeds sedert 1831,<ref>{{cite journal |last=Denning |first=William F. |title=Jupiter, early history of the great red spot on |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |year=1899 |volume=59 |issue=10 |pages=574–584 |bibcode=1899MNRAS..59..574D |doi=10.1093/mnras/59.10.574|doi-access=free }}</ref> en moontlik sedert 1665.<ref name="kyrala26">{{cite journal |last=Kyrala |first=A. |title=An explanation of the persistence of the Great Red Spot of Jupiter |journal=Moon and the Planets |year=1982 |volume=26 |issue=1 |pages=105–107 |bibcode=1982M&P....26..105K |doi=10.1007/BF00941374|s2cid=121637752 }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.gutenberg.org/files/28758/28758-h/28758-h.htm | title=Philosophical Transactions of the Royal Society | editor-first=Henry | editor-last=Oldenburg | volume=1 | date=1665–1666 | publisher=Project Gutenberg | access-date=2011-12-22 }}</ref> Op beelde van die [[Hubble-ruimteteleskoop]] kan tot twee "rooi vlekke" naby die Groot Rooi Vlek gesien word.<ref>{{cite web |title=New Red Spot Appears on Jupiter |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/23/image/a/ |last1=Wong|first1=M.|last2=de Pater|first2=I.|website=HubbleSite |publisher=Nasa |date=May 22, 2008|access-date=December 12, 2013}}</ref><ref>{{cite web |title=Three Red Spots Mix It Up on Jupiter |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/27/image/a/ |last1=Simon-Miller|first1=A.|last2=Chanover|first2=N.|last3=Orton|first3=G.|website=HubbleSite |publisher=[[NASA]] |date=July 17, 2008|access-date=April 26, 2015}}</ref> Die storm is sigbaar met aardgebaseerde [[Teleskoop|teleskope]] met 'n [[lensopening]] van 12&nbsp;cm of groter.<ref>{{cite book |first=Michael A. |last=Covington |date=2002 |title=Celestial Objects for Modern Telescopes |page=[https://archive.org/details/celestialobjects00covi/page/53 53] |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-52419-3 |url=https://archive.org/details/celestialobjects00covi/page/53 }}</ref> Die ovaal voorwerp draai antikloksgewys, met 'n rotasieperiode van omtrent ses dae.<ref>{{cite web | last1=Cardall | first1=C. Y. | last2=Daunt | first2=S. J. | url=http://csep10.phys.utk.edu/astr161/lect/jupiter/redspot.html | title=The Great Red Spot | publisher=University of Tennessee | access-date=February 2, 2007 }}</ref> Die maksimum hoogte van die storm is sowat 8&nbsp;km bo die bokant van die omringende wolke.<ref>{{cite book | title=Jupiter, the Giant of the Solar System | work=The Voyager Mission | page=5 | publisher=NASA | date=1979 | url=https://www.google.com/books/edition/The_Voyager_Mission/KuBYXLt4K9MC?hl=en&gbpv=1&pg=PA5 }}</ref> Die vlek se samestelling en die bron van sy rooi kleur is onseker, hoewel 'n moontlike verduideliking fotogedissosieerde ammoniak is wat met [[etyn]] reageer.<ref>{{cite journal | title=A possibly universal red chromophore for modeling colour variations on Jupiter | last1=Sromovsky | first1=L. A. | last2=Baines | first2=K. H. | last3=Fry | first3=P. M. | last4=Carlson | first4=R. W. | journal=Icarus | volume=291 | pages=232–244 | date=July 2017 | doi=10.1016/j.icarus.2016.12.014 | arxiv=1706.02779 | bibcode=2017Icar..291..232S | s2cid=119036239 }}</ref> Die Groot Rooi Vlek is groter as die Aarde.<ref name="sp.news20151125">{{cite news |url=http://space.news/2015-11-25-is-jupiters-great-red-spot-nearing-its-twilight.html |title=Is Jupiter's Great Red Spot nearing its twilight? |work=Space.news |first=Greg |last=White |date=November 25, 2015 |access-date=April 13, 2017}}</ref> Volgens wiskundige modelle is die storm stabiel en sal dit 'n permanente verskynsel bly.<ref>{{cite journal |title=Laboratory simulation of Jupiter's Great Red Spot |first1=Jöel |last1=Sommeria |first2=Steven D. |last2=Meyers |first3=Harry L. |last3=Swinney |journal=Nature |volume=331 |issue=6158 |pages=689–693 |date=February 25, 1988 |doi=10.1038/331689a0 |bibcode=1988Natur.331..689S|s2cid=39201626 }}</ref> Die grootte het egter aansienlik afgeneem sedert dit ontdek is. In aanvanklike waarnemings in die laat 1800's is bereken dit is sowat 41&nbsp;000&nbsp;km lank. Teen die Voyager-verbyvlug van 1979 was die storm 23&nbsp;300&nbsp;km lank en sowat 13&nbsp;000&nbsp;km breed.<ref name="Simon2015">{{cite conference |title=Dramatic Change in Jupiter's Great Red Spot |conference=46th Lunar and Planetary Science Conference. March 16–20, 2015. The Woodlands, Texas. |first1=A. A. |last1=Simon |first2=M. H. |last2=Wong |first3=J. H. |last3=Rogers |first4=G. S. |last4=Orton |first5=I. |last5=de Pater |first6=X. |last6=Asay-Davis |first7=R. W. |last7=Carlson |first8=P. S. |last8=Marcus |date=March 2015 |bibcode=2015LPI....46.1010S}}</ref> Volgens waarnemings deur Hubble in 1995 het die lengte afgeneem tot 20&nbsp;950&nbsp;km en in 2009 was dit 17&nbsp;910&nbsp;km lank. In 2015 was die storm sowat 16&nbsp;500 by 10&nbsp;940&nbsp;km,<ref name="Simon2015" /> en het die lengte met sowat 930&nbsp;km per jaar afgeneem.<ref name="sp.news20151125" /><ref name="techtimes20151021">{{cite news |url=http://www.techtimes.com/articles/97643/20151021/jupiters-superstorm-is-shrinking-is-changing-red-spot-evidence-of-climate-change.htm |title=Jupiter's Superstorm Is Shrinking: Is Changing Red Spot Evidence Of Climate Change? |work=Tech Times |first=Rina Marie |last=Doctor |date=October 21, 2015 |access-date=April 13, 2017}}</ref> In Oktober 2021 het Juno die diepte van die Groot Rooi Vlek op 300-500&nbsp;km gemeet.<ref>{{Cite web|last=Grush|first=Loren|date=2021-10-28|title=NASA's ''Juno'' spacecraft finds just how deep Jupiter's Great Red Spot goes|url=https://www.theverge.com/2021/10/28/22749095/nasa-juno-jupiter-great-red-spot-depth|access-date=2021-10-28|website=The Verge|language=en}}</ref> [[Beeld:Oval_BA_(Hubble).jpg|links|thumb|300px|Die vorming van Ovaal BA uit drie wit ovale.]] Juno-sendings het getoon daar is verskeie polêre sikloongroepe by Jupiter se pole. Die noordelike groep bevat nege siklone, met 'n grote in die middel en agt ander daaromheen, terwyl die suidelike weergawe ook 'n sentrale sikloon het, maar deur vyf groot storms en 'n kleiner een omring word.<ref name=Adriani_et_al_2018>{{cite journal | title=Clusters of cyclones encircling Jupiter's poles | last1=Adriani | first1=A. | last2=Mura | first2=A. | last3=Orton | first3=G. | last4=Hansen | first4=C. | last5=Altieri | first5=F. | last6=Moriconi | first6=M. L. | last7=Rogers | first7=J. | last8=Eichstädt | first8=G. | journal=Nature | volume=555 | issue=7695 | pages=216–219 | date=March 2018 | doi=10.1038/nature25491 | pmid=29516997 | bibcode=2018Natur.555..216A| s2cid=4438233 }}</ref><ref>{{cite web | title=NASA Just Watched a Mass of Cyclones on Jupiter Evolve Into a Mesmerising Hexagon | url=https://www.sciencealert.com/june-watched-a-pentagon-of-storms-on-jupiter-evolve-into-a-hexagon | last=Starr | first=Michelle | date=December 13, 2017 | website=Science Alert}}</ref> Dié poolstrukture word deur onstuimigheid in die planeet se atmosfeer veroorsaak en kan vergelyk word met Saturnus se seshoek by sy noordpool. In 2000 het 'n atmosferiese verskynsel in die suidelike halfrond gevorm wat soortgelyk aan die Groot Rooi Vlek is, maar kleiner. Dit is geskep deurdat kleiner, wit ovaalvormige storms verenig het om 'n enkele storm te vorm – die drie kleiner ovale is in 1939-'40 gevorm. Die verenigde verskynsel is "Ovaal BA" genoem. Dit het intussen in intensiteit afgeneem en van wit in rooi verander, en word nou die "Klein Rooi Vlek" genoem.<ref>{{cite web |first=Bill |last=Steigerwald |date=October 14, 2006 |url=http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2006/little_red_spot.html |title=Jupiter's Little Red Spot Growing Stronger |publisher=NASA |access-date=February 2, 2007}}</ref><ref>{{cite journal | title=Vertical structure of Jupiter's Oval BA before and after it reddened: What changed? | last1=Wong | first1=Michael H. | last2=de Pater | first2=Imke | last3=Asay-Davis | first3=Xylar | last4=Marcus | first4=Philip S. | last5=Go | first5=Christopher Y. | journal=Icarus | volume=215 | issue=1 |pages=211–225 | date=September 2011 | doi=10.1016/j.icarus.2011.06.032 | bibcode=2011Icar..215..211W | url=http://cfd.me.berkeley.edu/wp-content/uploads/2011/08/wong-publlished-1.pdf | access-date=2022-04-27 }}</ref> In April 2017 is 'n "Groot Koue Vlek" in Jupiter se [[termosfeer]] by sy noordpool ontdek. Die verskynsel is 24&nbsp;000&nbsp;km lank, 12&nbsp;000&nbsp;km breed en 200&nbsp;°C kouer as die omringende streke. Hoewel die storm op kort termyn in grootte en intensiteit wissel, bly dit al 15 jaar lank op dieselfde plek in die atmosfeer. Dit kan gevorm word deur die wisselwerkings tussen gelaaide deeltjies wat van Io af kom en die sterk [[magneetveld]] van Jupiter, wat lei tot 'n herverspreiding van hittevloei.<ref name="Stallard et Al., 2017">{{cite journal |title=The Great Cold Spot in Jupiter's upper atmosphere |journal=Geophysical Research Letters |last1=Stallard |first1=Tom S. |last2=Melin |first2=Henrik |last3=Miller |first3=Steve |last4=Moore |first4=Luke |last5=O'Donoghue |first5=James |last6=Connerney |first6=John E. P. |last7=Satoh |first7=Takehiko |last8=West |first8=Robert A. |last9=Thayer |first9=Jeffrey P. |last10=Hsu |first10=Vicki W. |last11=Johnson |first11=Rosie E. |volume=44 |issue=7 |pages=3000–3008 |date=April 10, 2017 |doi=10.1002/2016GL071956 |pmid=28603321 |pmc=5439487 |bibcode=2017GeoRL..44.3000S}}</ref> === Magnetosfeer=== {{beeldgroep2|perrow = 1 / 2|total_width=275 |image1= PIA23465-PlanetJupiter-Aurorae-20191001.gif|caption1=Auroras op die noord- en suidpool (animasie). |image2= Hubble Captures Vivid Auroras in Jupiter's Atmosphere.jpg|caption2=Auroras op die noordpool (Hubble). |image3= PIA21033 Juno's View of Jupiter's Southern Lights.jpg|caption3=Infrarooi aansig van suiderligte. }} Jupiter se [[magneetveld]] is die sterkste van al die planete in die Sonnestelsel,<ref name="worldbook" /> met 'n dipoolmoment van 0,4170&nbsp;mT (millitesla) wat 'n hellingshoek van 10,31° tot die rotasiepool het. Die sterkte van die oppervlakmagneetveld wissel van 0,2&nbsp;mT tot 2&nbsp;mT.<ref>{{Cite journal | last1=Connerney | first1=J. E. P. | last2=Kotsiaros | first2=S. | last3=Oliversen | first3=R. J. | last4=Espley | first4=J. R. | last5=Joergensen | first5=J. L. | last6=Joergensen | first6=P. S. | last7=Merayo | first7=J. M. G. |date=May 26, 2017 | title=A New Model of Jupiter's Magnetic Field From Juno's First Nine Orbits | journal=Geophysical Research Letters | language=en | volume=45 | issue=6 | pages=2590–2596 | doi=10.1002/2018GL077312 | bibcode=2018GeoRL..45.2590C | url=http://orbit.dtu.dk/ws/files/147221632/Connerney_et_al_2018_Geophysical_Research_Letters.pdf | doi-access=free }}</ref> Dié veld word vermoedelik geskep deur werwelstrome van geleidingsmateriale in die kern van vloeibare metallieke waterstof. By sowat 75&nbsp;[[Jupiterradius]]se van die planeet af skep die wisselwerking van die magnetosfeer met die [[sonwind]] 'n [[boogskok]]. Om Jupiter se magnetosfeer is 'n magnetopouse, wat geleë is by die binnekant van 'n magnetoskild – 'n streek tussen die magnetopouse en die boogskok. Die sonwind reageer met dié streke en verleng die magnetosfeer aan Jupiter se lykant (die kant afgekeer van die windrigting) tot amper by Saturnus se wentelbaan. Die wentelbane van Jupiter se grootste vier mane is almal binne die magnetosfeer, wat hulle teen die sonwind beskerm.<ref name="elkins-tanton" />{{rp|69}} Die vulkane op die maan [[Io (maan)|Io]] werp groot hoeveelhede [[swaeldioksied]] uit, wat 'n [[Torus|gastorus]] al langs die wentelbaan van die maan vorm. Die gas word [[Ioon|geïoniseer]] in Jupiter se magnetosfeer en skep swael- of suurstofione. Hulle, saam met waterstofione wat in Jupiter se atmosfeer ontstaan, vorm 'n [[plasma]]plaat in Jupiter se ewenaarvlak. Die plasma in die plaat roteer saam met die planeet en verwring die dipoolmagneetveld in dié van 'n magnetoskyf. [[Elektron]]e in die plasmaplaat skep 'n sterk radiohandtekening, met kort, gesuperponeerde uitbarstings in die omvang van 0,6-30&nbsp;[[hertz|MHz]] wat van die Aarde af waargeneem kan word.<ref>{{cite news | last=Brainerd | first=Jim | date=November 22, 2004 |title=Jupiter's Magnetosphere | work=The Astrophysics Spectator | url=http://www.astrophysicsspectator.com/topics/planets/JupiterMagnetosphere.html | access-date=August 10, 2008 | archive-date=January 25, 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210125004606/https://www.astrophysicsspectator.com/topics/planets/JupiterMagnetosphere.html }}</ref><ref>{{cite web | url=https://radiojove.gsfc.nasa.gov/telescope/rj_receivers.htm | website=NASA | title=Receivers for Radio JOVE | date=March 1, 2017 | access-date=September 9, 2020 | archive-date=January 26, 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210126034939/https://radiojove.gsfc.nasa.gov/telescope/rj_receivers.htm|url-status=dead }}</ref> Terwyl Io deur dié torus beweeg, skep die wisselwerking plasmagolwe wat geïoniseerde materie tot in Jupiter se poolstreke dra. As gevolg hiervan word radiogolwe geskep deur 'n [[siklotron]]masermeganisme, en die energie word uitgestuur met 'n keëlvormige oppervlak langs. Wanneer die Aarde deur dié keël beweeg, kan radio-emissies van Jupiter af dié van die Son af oorskry.<ref>{{cite web | date=February 20, 2004 | url=https://science.nasa.gov/headlines/y2004/20feb_radiostorms.htm | title=Radio Storms on Jupiter | last1=Phillips | first1=Tony | last2=Horack | first2=John M. | website=NASA | access-date=February 1, 2007 | url-status=dead | archive-url=https://web.archive.org/web/20070213220639/https://science.nasa.gov/headlines/y2004/20feb_radiostorms.htm | archive-date=February 13, 2007 }}</ref> ===Platetêre ringe=== {{Hoofartikel|Jupiter se ringe}} Jupiter het 'n dowwe [[planetêre ring]]stelsel wat uit drie segmente saamgestel is: 'n binneste [[torus]] van deeltjies bekend as die halo, 'n relatief helder hoofring en 'n buitenste fyn ring.<ref>{{cite journal |last1=Showalter |first1=M. A. |last2=Burns |first2=J. A. |last3=Cuzzi |first3=J. N. |last4=Pollack |first4=J. B. |year=1987 |title=Jupiter's ring system: New results on structure and particle properties |journal=Icarus |volume=69 |issue=3 |pages=458–498 |bibcode=1987Icar...69..458S |doi=10.1016/0019-1035(87)90018-2}}</ref> Dié ringe bestaan oënskynlik uit stof, terwyl Saturnus se ringe uit ys bestaan.<ref name="elkins-tanton" />{{rp|65}} Die hoofring bestaan waarskynlik uit materiaal wat van die mane [[Adrastea (maan)|Adrastea]] en [[Metis (maan)|Metis]] afkomstig is en deur die planeet se sterk swaartekraginvloed na Jupiter aangetrek word. Nuwe materiaal word deur bykomende botsings bygevoeg.<ref name="Burns1999">{{cite journal |last1=Burns |first1=J. A. |last2=Showalter |first2=M. R. |last3=Hamilton |first3=D. P. |last4=Nicholson |first4=P. D. |last5=de Pater |first5=I. |last6=Ockert-Bell |first6=M. E. |last7=Thomas |first7=P. C. |year=1999 |title=The Formation of Jupiter's Faint Rings |journal=Science |volume=284 |issue=5417 |pages=1146–1150 |bibcode=1999Sci...284.1146B |doi=10.1126/science.284.5417.1146 |pmid=10325220 |s2cid=21272762}}</ref> Op dieselfde manier skep die mane [[Tebe (maan)|Tebe]] en [[Amaltea (maan)|Amaltea]] vermoedelik twee afsonderlike komponente van die stowwerige fyn ring.<ref name="Burns1999" /> Daar is bewyse van 'n vierde ring wat kan bestaan uit botsingstukke van Amaltea af wat al langs die maan se wentelbaan voorkom.<ref>{{cite journal |last1=Fieseler |first1=P. D. |last2=Adams |first2=O. W. |last3=Vandermey |first3=N. |last4=Theilig |first4=E. E. |last5=Schimmels |first5=K. A. |last6=Lewis |first6=G. D. |last7=Ardalan |first7=S. M. |last8=Alexander |first8=C. J. |year=2004 |title=The Galileo Star Scanner Observations at Amalthea |journal=Icarus |volume=169 |issue=2 |pages=390–401 |bibcode=2004Icar..169..390F |doi=10.1016/j.icarus.2004.01.012}}</ref> === Inslag van komeet Shoemaker-Levy 9 === Tussen [[16 Julie|16]] en [[22 Julie]] [[1994]] stort 21 fragmente van die [[komeet]] [[Shoemaker-Levy 9]] op die suidelike halfrond van Jupiter neer. Dit was die eerste keer dat botsings tussen [[hemelligaam|hemelligame]] direk waargeneem is. Daar kan verwag word dat as gevolg van die groot omvang, massa en swaartekrag van Jupiter die soort botsings veel gereelder sal voorkom. == Natuurlike satelliete en ringe rondom Jupiter == : ''Hoofartikels: [[Jupiter se natuurlike satelliete]] en [[Jupiter se ringe]].'' Teen Mei [[2001]] was daar ongeveer 28 mane rondom Jupiter bekend, waaronder [[Io (maan)|Io]], [[Europa (maan)|Europa]], [[Ganimedes (maan)|Ganimedes]] en [[Kallisto (maan)|Kallisto]]. Later is daar met behulp van nuwe tegnieke en verbeterde apparatuur nog 'n groot aantal ander mane ontdek en teen [[2004]] is daar 63 voorwerpe geïdentifiseer. 'n Volledig oorsig hiervan is te vinde in die [[Jupiter se natuurlike satelliete|lys van mane van Jupiter]]. Rondom Jupiter word ook 'n aantal dun ringe wat uit stof- en ysdeeltjies bestaan aangetref. Die binnenste ring, genaamd ''1979 J1R'', het vermoedelik ontstaan uit losgeraakte materiaal van die mane [[Metis (maan)|Metis]] en [[Adrastea (maan)|Adrastea]] na inslae deur [[meteoriet]]e. 1979 J1R lê op 'n afstand van 110&nbsp;000&nbsp;km van die middelpunt van Jupiter en is 22&nbsp;000&nbsp;km breed. Nog verder na buite lê nog twee ringe (''1979 J2R'' en ''1979 J3R'') op 'n afstand van onderskeidelik 125&nbsp;000 en 170&nbsp;000&nbsp;km. Van die buitenste ring word aangeneem dat dit ontstaan het uit interplanetêre stof. Die bestaan van die ringe is eers in 1979 bevestig en is veel kleiner as die ringe van Saturnus. {{JupiterMane}} == Funksie == Jupiter vervul 'n belangrike funksie binne die [[sonnestelsel]]. Omdat dit swaarder is as al die ander planete tesame is dit 'n belangrike onderdeel van die massa-ewewig van die sonnestelsel. Deur sy gewig stabiliseer Jupiter die [[asteroïdegordel]]; sonder Jupiter sou daar elke 100&nbsp;000 jaar 'n [[asteroïde]] uit die asteroïdegordel die [[aarde (planeet)|aarde]] tref en sodoende lewe op aarde so ernstig belemmer het dat lewe nie moontlik sou wees nie. Daar word tans vermoed dat die aanwesigheid van 'n Jupiteragtige planeet 'n voorwaarde kan wees vir die aanwesigheid van lewe in 'n sonnestelsel. == Verkenning == Vanaf die Aarde is Jupiter gereeld met die blote oog sigbaar as 'n helder "ster". In [[1610]] ontdek [[Galileo Galilei]] met 'n [[teleskoop]] die vier grootste mane van Jupiter – nou bekend as die [[Galileïse mane]]. Sedert die begin van die [[1970-80|jare '70]] is daar verskeie verkenningsvlugte na Jupiter uitgevoer. === Pioneer 10 === [[Pioneer 10]] was die eerste [[ruimtesending]] na Jupiter en is op [[3 Maart]] [[1972]] gelanseer. Op [[3 Desember]] [[1973]] skuur Pioneer 10 op 'n afstand van 130&nbsp;000&nbsp;km langs Jupiter verby en stuur die eerste detailopnames na die Aarde. === Voyager === : ''Hoofartikels: [[Voyager 1]] en [[Voyager 2]].'' [[Lêer:Voyager spacecraft.jpg|duimnael|200px|Voyager 2]] In die winter (Suidelike halfrond) van [[1977]] word Voyager 1 en Voyager 2 kort na mekaar gelanseer. In [[1979]] het beide Voyagers baie foto's en inligting oor Jupiter en die mane opgelewer, onder andere oor [[vulkaan|vulkaan aktiwiteit]] op die maan [[Io (maan)|Io]]. === Galileo === Op [[18 Oktober]] [[1989]] word die [[Galileo-ruimtesending|Galileo-ruimtetuig]] van [[Kaap Canaveral]] af gelanseer om die mane van Jupiter en die planeet self te bestudeer. Galileo was die eerste sending wat in plaas van verby te vlieg in 'n baan om Jupiter gebring sou word en dit uitgevoerig sou bestudeer. Ná 'n reis van ses jaar en ondanks probleme met die antenne, het Galileo sowat 14&nbsp;000 foto's geneem. Galileo het Jupiter bestudeer van Desember 1995 tot September 2003 en het gedurende die tydperk 'n skat van nuwe insigte versamel. === Cassini-Huygens === Op [[15 Oktober]] [[1997]] word die [[Cassini-Huygens]] ruimtetuig gelanseer om via [[Venus (planeet)|Venus]], [[Aarde]] en Jupiter uiteindelik Saturnus te besoek. In Desember 2000 gaan Cassini by Jupiter verby en neem foto's met 'n veel hoër resolusie as sy voorgangers. Die gesamentlike aanwesigheid van Galileo en Cassini het dit moontlik gemaak om enkele ekstra eksperimente uit te voer. === New Horizons === [[New Horizons]] is 'n sending na [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] wat op [[19 Januarie]] [[2006]] gelanseer is om in [[2015]] Pluto te bereik. Om die vlug te bespoedig is daar in Februarie 2007 van die aantrekkingskrag van Jupiter gebruik gemaak. Hiertydens kon Jupiter vir ongeveer vier maande uitgebreid waargeneem word. === Juno === [[Juno]] is ’n sending van [[Nasa]] se [[New Frontiers-program]] wat tans in ’n wentelbaan om die [[planeet]] [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] is. Die tuig is op [[5 Augustus]] [[2011]] van [[Kaap Canaveral]] af gelanseer en het op [[4 Julie]] [[2016]] gearriveer. Op [[5 Julie]] van dié jaar het dit in ’n wentelbaan om Jupiter gegaan.<ref name="NYT-20160628">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA’s Juno Spacecraft Will Soon Be in Jupiter’s Grip |url=http://www.nytimes.com/2016/06/28/science/nasa-jupiter-juno.html |date=28 Junie 2016 |work=New York Times |access-date=30 Junie 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200426125443/https://www.nytimes.com/2016/06/28/science/nasa-jupiter-juno.html |archive-date=26 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name="NYT-20160630"/><ref>{{cite news |last=Dunn |first=Marcia |title=NASA probe blasts off for Jupiter after launch-pad snags |url=http://www.msnbc.msn.com/id/44034674/ns/technology_and_science-space/#.Tj02ZluvbPY |work=MSN |date=5 Augustus 2011 |access-date=31 Augustus 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20121105145856/http://www.msnbc.msn.com/id/44034674/ns/technology_and_science-space/ |archive-date=5 November 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Juno wentel om die planeet se pole om die samestelling, [[gravitasie]]- en [[magneetveld]] en polêre magnetosfeer te ondersoek. Dit sal ook soek na leidrade oor hoe die planeet gevorm het, of dit ’n rotsagtige kern het, die hoeveelheid [[water]] in die diep [[atmosfeer]], [[massa]]verspreiding en diep [[wind]]e, wat snelhede van tot 618 km/h kan bereik.<ref>[http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2008/jupiter_lrs.html Winds in Jupiter's Little Red Spot almost twice as fast as strongest hurricane]</ref> In September 2022 sal Juno 'n verbyvlug van die maan [[Europa (maan)|Europa]] doen, en in Desember 2023 en Februarie 2024 'n verbyvlug van [[Io (maan)|Io]]. == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Jupiter (planet)|Jupiter}} * {{en}} [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html Jupiter Fact Sheet] * {{en}} [http://photojournal.jpl.nasa.gov/target/Jupiter Afbeeldings van Jupiter] {{PlaneteSon}} {{Normdata}} [[Kategorie:Jupiter| ]] gpm1yyflka4wjhf3qlh6s2m3tkw4dy9 2516529 2516501 2022-07-31T18:13:05Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki :''Hierdie artikel handel oor die [[planeet]] Jupiter. Vir ander betekenisse van die naam, sien [[Jupiter (dubbelsinnig)]].'' {{Inligtingskas Planeet | bgcolour = #EEDC82 | name = Jupiter | symbol = [[Lêer:Jupiter symbol (bold).svg|24px|alt=♃|Jupiter se sterrekundige simbool]] | image = [[Lêer:Jupiter and its shrunken Great Red Spot.jpg|280px|Die planeet Jupiter]] | caption = Jupiter in natuurlike kleur, soos in April 2014 afgeneem deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. | orbit_ref = | epoch = [[J2000]] | aphelion = 816,520,800&nbsp;km<br />5,458104&nbsp;AE | perihelion = 740,573,600&nbsp;km<br />4,950429&nbsp;AE | semimajor = 778,547,200&nbsp;km<br />5,204267&nbsp;AE | eccentricity = 0,048775 | period = 4&nbsp;332,59&nbsp;dae<br />11,8618&nbsp;jare<br />10&nbsp;475,8 Jupiter solar dae | synodic_period = 398,88&nbsp;dae<ref name="fact">{{cite web |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |title=Jupiter Fact Sheet |publisher=NASA |last=Williams |first=Dr. David R. |access-date=8 Augustus 2007 |date=16 November 2004 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200516082115/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |archive-date=16 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | avg_speed = 13,07&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | inclination = 1,305° (tot [[Ekliptika]])<br />6,09° (tot die [[son]] se [[ewenaar]])<br />0,32° (tot onveranderbare vlakte)<ref name="meanplane">{{en}} {{cite web | date = 2009-04-03 | title = The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter | url = http://home.surewest.net/kheider/astro/MeanPlane.gif | accessdate = 2009-04-10 | archive-date = 2009-05-14 | archive-url = https://www.webcitation.org/5glwILykY?url=http://home.comcast.net/~kpheider/MeanPlane.gif | url-status = dead }} (geprodusier met [http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ Solex 10] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120210152814/http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ |date=10 Februarie 2012 }} geskryf van Aldo Vitagliano)</ref> | asc_node = 100,492° | arg_peri = 275,066° | satellites = [[Jupiter se natuurlike satelliete|79]]<ref name="fact" /> | minorplanet = | physical_characteristics = yes | equatorial_radius = 71,492 ± 4&nbsp;km<br />(11,209&nbsp;[[Aarde]]s) | polar_radius = 66,854 ± 10&nbsp;km<br />(10,517&nbsp;Aardes) | flattening = 0,06487 ± 0,00015 | surface_area = 6,1419×10¹⁰&nbsp;km²<ref name="nasafact">{{cite web |url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jupiter&Display=Facts |title=Solar System Exploration: Jupiter: Facts & Figures |work=NASA |date=7 Mei 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20151107183158/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jupiter |archive-date= 7 November 2015 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=22 Maart 2012 }}</ref><br />(121,9&nbsp;Aardes) | volume = 1,4313×10¹⁵&nbsp;km³<ref name="fact" /><br />(1321,3&nbsp;Aardes) | mass = 1,8986×10²⁷&nbsp;kg<ref name="fact" /><br />(317,8&nbsp;Aardes)<br />(1/1047 Sonne)<ref name=ssd-constants>{{cite web |title=Astrodynamic Constants |publisher=JPL Solar System Dynamics |date=27 Februarie 2009 |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/?constants |access-date=8 Augustus 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200514014252/https://ssd.jpl.nasa.gov/?constants |archive-date=14 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | density = 1,326&nbsp;g/cm³<ref name="fact" /> | surface_grav = 24,79&nbsp;m/s²<ref name="fact" /><br />2,528&nbsp;g | escape_velocity = 59,5&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | sidereal_day = 9,925&nbsp;h<ref>{{cite web |author=Seidelmann, P. K.; Abalakin, V. K.; Bursa, M.; Davies, M. E.; de Burgh, C.; Lieske, J. H.; Oberst, J.; Simon, J. L.; Standish, E. M.; Stooke, P.; Thomas, P. C. |year=2001 |url=http://www.hnsky.org/iau-iag.htm |title=Report of the IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites: 2000 |publisher=HNSKY Planetarium Program |access-date=2 Februarie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200512151452/http://www.hnsky.org/iau-iag.htm |archive-date=12 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br />(9 h 55 m 30 s) | rot_velocity = 12,6&nbsp;km/s<br />45&nbsp;300&nbsp;km/h | axial_tilt = 3,13°<ref name="fact" /> | right_asc_north_pole = 268,057°<br />(17&nbsp;h 52&nbsp;min 14&nbsp;s) | declination = 64,496° | albedo = 0,343 (geometries)<br />0,52 (Bond)<ref name="fact" /> | magnitude = -1,6 tot -2,94<ref name="fact" /> | angular_size = 29,8" — 50,1"<ref name="fact" /> | temperatures = yes | temp_name1 = 1 bar level | min_temp_1 = | mean_temp_1 = 165&nbsp;[[Kelvin|K]]<ref name="fact" /> | max_temp_1 = | temp_name2 = 0,1 bar | min_temp_2 = | mean_temp_2 = 112&nbsp;K<ref name="fact" /> | max_temp = | atmosphere = yes | surface_pressure = 20–200&nbsp;kPa<ref>{{en}} {{cite journal|author=Anonymous|title=Probe Nephelometer|journal=Galileo Messenger|publisher=NASA/JPL|date=Maart 1983|issue=6|url=http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html|accessdate=2007-02-12|archive-date=2009-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20090719111109/http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html|url-status=dead}}</ref> | atmosphere_composition = 89,8±2,0% [[Waterstof]]<br /> 10,2±2,0% [[Helium]]<br /> ~0,3% [[Metaan]]<br /> ~0,026% [[Ammoniak]]<br /> ~0,003% [[Waterstofdeuteried]]<br /> 0,0006% [[Etaan]]<br /> 0,0004% [[Water]] }} '''Jupiter''' is die vyfde [[planeet]] van die [[Son]] af en die grootste in die [[Sonnestelsel]]. Dit is 'n [[gasreus]] met 'n [[massa]] van meer as twee en 'n half keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam, maar effens kleiner as 'n duisendste van die Son se massa. Jupiter is die helderste natuurlike voorwerp in die [[Aarde]] se naglug naas die [[Maan]] en [[Venus]], en dit word reeds sedert die [[voorgeskiedenis]] waargeneem. Dit is genoem na die [[Jupiter (mitologie)|Romeinse god Jupiter]], die koning van die gode. Jupiter bestaan hoofsaaklik uit [[waterstof]], maar [[helium]] beslaan 'n kwart van sy massa en 'n tiende van sy [[volume]]. Dit het waarskynlik 'n rotsagtige kern van swaarder elemente,<ref name="coreuncertainty_2004">{{cite journal | last1=Saumon | first1=D. | last2=Guillot | first2=T. |title=Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn |journal=The Astrophysical Journal |volume=609 |issue=2 |pages=1170–1180 |year=2004 |bibcode=2004ApJ...609.1170S |doi=10.1086/421257 |arxiv=astro-ph/0403393|s2cid=119325899 }}</ref> maar ontbreek, nes die ander gasreuse in die Sonnestelsel, 'n goed gedefinieerde soliede oppervlak. Die voortdurende sametrekking van Jupiter se binnekant wek meer hitte op as wat dit van die Son kry. Vanweë sy vinnige rotasie is Jupiter se vorm 'n [[Sferoïde|afgeplatte sferoïde]]: Dit het 'n effense maar merkbare uitstulping om sy [[ewenaar]]. Die buitenste [[atmosfeer]] is verdeel in 'n reeks bande in sy breedte, met onstuimigheid en [[storm]]s aan die grense tussen hulle. 'n Prominente gevolg hiervan is die [[Groot Rooi Vlek]], 'n reusestorm wat minstens sedert 1831 sigbaar is. Jupiter word omring deur 'n dowwe [[planetêre ring]]stelsel en 'n kragtige [[magnetosfeer]]. Sy magnetiese stert is byna 800&nbsp;miljoen&nbsp;km (5,3&nbsp;[[AE]]) lank en strek byna tot by [[Saturnus]] se [[wentelbaan]]. Jupiter het [[Jupiter se natuurlike satelliete|80 bekende mane]] en moontlik meer,<ref name="80moons">{{cite journal | first=David | last=Kindy | url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/amateur-astronomer-discovers-new-moon-orbiting-jupiter-180978258/ | title=Amateur Astronomer Discovers New Moon Orbiting Jupiter | journal=Smithsonian Magazine | access-date=2022-03-08 }}</ref> insluitende die vier groot [[mane van Galilei]] wat in 1610 deur [[Galileo Galilei]] ontdek is: [[Io (maan)|Io]], [[Europa (maan)|Europa]], [[Ganumedes (maan)|Ganumedes]] en [[Kallisto (maan)|Kallisto]]. Io en Europa is omtrent so groot soos die Aarde se Maan, Kallisto is amper so groot soos die planeet [[Mercurius]] en Ganumedes is groter. [[Pioneer 10]] was die eerste [[ruimtetuig]] wat Jupiter besoek het. Sy naaste afstand aan die planeet was in Desember 1973.<ref name=pioneer10>{{Cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/missions/pioneer-10/in-depth|title=In Depth {{!}} Pioneer 10|website=NASA Solar System Exploration|access-date=February 9, 2020}}</ref> Verskeie robottuie het Jupiter sedertdien besoek, onder meer die [[Pioneer-program|Pioneer-]] en [[Voyager-program|Voyager]]-verbyvlugsendings van 1973 tot 1979, en later die [[Galileo-ruimtesending|Galileo-wenteltuig]] in 1995.<ref>{{Cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/exploration?page=0&per_page=10&order=launch_date+desc,title+asc&search=&tags=Jupiter&category=129|title=Exploration {{!}} Jupiter|website=NASA Solar System Exploration|access-date=February 9, 2020}}</ref> In 2007 het die [[New Horizons]] die planeet besoek en sy [[Swaartekragslinger|swaartekrag gebruik]] om sy spoed te verhoog en sy baan aan te pas op sy vlug na [[Pluto]]. Die laaste tuig wat Jupiter besoek het, is [[Juno (ruimtetuig)|Juno]], wat in Julie 2016 in 'n wentelbaan om die planeet gegaan het.<ref name="NYT-20160705">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA's Juno Spacecraft Enters Jupiter's Orbit |url=https://www.nytimes.com/2016/07/05/science/juno-enters-jupiters-orbit-capping-5-year-voyage.html |date=July 5, 2016 |work=The New York Times |access-date=July 5, 2016}}</ref><ref name="NYT-20160630">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=All Eyes (and Ears) on Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2016/07/01/science/jupiter-nasa-juno-hubble.html |date=June 30, 2016 |work=The New York Times |access-date=July 1, 2016}}</ref> Toekomstige teikens in die Jupiter-stelsel wat besoek sal word, sluit moontlik in die ysbedekte vloeistofoseaan van Europa.<ref name="NY-20210614">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=Mushballs and a Great Blue Spot: What Lies Beneath Jupiter's Pretty Clouds – NASA's Juno probe is beginning an extended mission that may not have been possible if it hadn't experienced engine trouble when it first arrived at the giant planet. |url=https://www.nytimes.com/2021/06/14/science/jupiter-juno-nasa-ganymede.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20211228/https://www.nytimes.com/2021/06/14/science/jupiter-juno-nasa-ganymede.html |archive-date=2021-12-28 |url-access=limited |date=14 June 2021 |work=The New York Times |access-date=16 June 2021 }}</ref> ==Naam en simbool== In beide die Griekse en Romeinse beskawing is die planeet na die hoofgod van die [[panteon]] genoem: [[Zeus]] vir die Grieke en [[Jupiter (mitologie)|Jupiter]] vir die Romeine. Die [[Internasionale Sterrekundige Vereniging]] (IAU) het die naam Jupiter in 1976 as die naam vir die planeet aanvaar. Die IAU noem nuut ontdekte mane van Jupiter na sy mitologiese minnaresse, minnaars en afstammelinge.<ref>{{cite web | title=Naming of Astronomical Objects | publisher=International Astronomical Union | url=https://www.iau.org/public/themes/naming/ | access-date=2022-03-23 }}</ref> Die [[simbool]] vir die planeet, [[Beeld:Jupiter symbol (fixed width).svg|16px|♃]], kom van die Griekse [[letter]] [[Zeta (letter)|zeta]] met 'n horisontale streep (Ƶ) as 'n afkorting vir "Zeus".<ref name=jones-1999> {{cite book | title = Astronomical papyri from Oxyrhynchus | last = Jones | first = Alexander | date = 1999 | pages = 62–63 | isbn = 9780871692337 | url = https://books.google.com/books?id=8MokzymQ43IC}}</ref><ref>{{cite journal | title=The origin of the symbols of the planets | last=Maunder | first=A. S. D. | journal=The Observatory | volume=57 | pages=238–247 | date=August 1934 | bibcode=1934Obs....57..238M }}</ref> Die argaïese naam ''Jove'' word sedert omstreeks die 14de eeu as 'n poëtiese naam vir Jupiter gebruik.<ref>{{cite book | title=Jove | first=Douglas | last=Harper | work=Online Etymology Dictionary | url=https://www.etymonline.com/word/jove | access-date=2022-03-22 }}</ref> Die Romeine het die vyfde dag van die week ''diēs Iovis'' ("Jove se Dag") genoem na die planeet Jupiter.<ref name=days>{{citation |last=Falk |first=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |url=http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |volume=93 |pages=122–133 |date=June 1999 |bibcode=1999JRASC..93..122F |access-date=18 November 2020 |archive-date=25 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225172054/http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |url-status=live }}</ref> In die [[Germaanse mitologie]] word Jupiter gelykgestel aan die dondergod [[Thor]], van waar die [[Afrikaanse]] naam [[Donderdag]] kom vir die Romeinse ''dies Jovis''.<ref>{{cite journal |last1=Falk |first1=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |year=2004 |volume=93 |pages=122–133 |bibcode=1999JRASC..93..122F |doi=10.1016/j.newast.2003.07.002 |last2=Koresko |first2=Christopher|arxiv=astro-ph/0307398 |s2cid=118954190 }}</ref> ''Jovian'' is in [[Engels]] die [[Adjektief|adjektiewe]] vorm van Jupiter. ==Vorming en migrasie== Jupiter is vermoedelik die oudste planeet in die Sonnestelsel.<ref name=Kruijer_et_al_2017/> Huidige modelle van die vorming van ons stelsel dui daarop dat Jupiter min of meer by die sneeulyn gevorm het: 'n afstand van die Son af waar die temperatuur laag genoeg is dat [[Vlugtigheid (planetologie)|vlugtige stowwe]] soos [[water]] kan kondenseer om [[Vastestof|vastestowwe]] te vorm.<ref name=Bosman_et_al_2019/> Die planeet het 'n groot vloeibare kern begin vorm en toe sy gasatmosfeer versamel. As gevolg daarvan moes die kern gevorm het voordat die [[sonnewel]] ná 10&nbsp;miljoen jaar heeltemal opgebreek het. Oor sowat 'n mijoen jaar het Jupiter se atmosfeer geleidelik uitgesit totdat die massa omtrent 20 keer dié van die Aarde was. Die omwentelende massa het 'n gaping in die sonnewel geskep, en daarna het die planeet stadigaan oor 3-4&nbsp;miljoen jaar gegroei tot 50&nbsp;[[aardmassa]]s.<ref name=Kruijer_et_al_2017>{{cite journal | title=Age of Jupiter inferred from the distinct genetics and formation times of meteorites | last1=Kruijer | first1=Thomas S. | last2=Burkhardt | first2=Christoph | last3=Budde | first3=Gerrit | last4=Kleine | first4=Thorsten | journal=Proceedings of the National Academy of Sciences | volume=114 | issue=26 | pages=6712–6716 | date=June 2017 | doi=10.1073/pnas.1704461114 | pmid=28607079 | pmc=5495263 | bibcode=2017PNAS..114.6712K | doi-access=free }}</ref> Volgens een hipotese het Jupiter rofweg 3,5&nbsp;AE (520&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af begin vorm. Namate die jong planeet massa vergaar het, het 'n wisselwerking met die gasskyf wat om die Son gewentel het en 'n [[baanresonansie]] met Saturnus daartoe gelei dat hy na binne migreer het.<ref name=Bosman_et_al_2019>{{cite journal | title=Jupiter formed as a pebble pile around the N2 ice line | last1=Bosman | first1=A. D. | last2=Cridland | first2=A. J. | last3=Miguel | first3=Y. | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=632 | id=L11 | pages=5 | date=December 2019 | arxiv=1911.11154 | bibcode=2019A&A...632L..11B | doi=10.1051/0004-6361/201936827 | s2cid=208291392 }}</ref><ref name="Walsh_etal_2011">{{cite journal | last1=Walsh | first1=K. J. | last2=Morbidelli | first2=A. | last3=Raymond | first3=S. N. | last4=O'Brien | first4=D. P. | last5=Mandell | first5=A. M. | year=2011 | title=A low mass for Mars from Jupiter's early gas-driven migration | journal=Nature | volume=475 | issue=7355 | pages=206–209 | doi=10.1038/nature10201 | bibcode=2011Natur.475..206W | arxiv=1201.5177 | pmid=21642961| s2cid=4431823 }}</ref> [[Lêer:Aarde Jupiter.svg|duimnael|links|180px|Vergelyking in grootte met die Aarde]] Dit het die wentelbane van verskeie [[superaarde]]s wat nader aan die Son gewentel het, versteur en veroorsaak dat hulle vernietigend bots. Saturnus sou later ook na binne begin migreer het, baie vinniger as Jupiter, totdat die twee planete vasgevang is in 'n resonansie van 3:2 by ongeveer 1,5&nbsp;AE (220&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af. Dit het die rigting van migrasie verander en veroorsaak dat hulle weg van die Son af en uit die binneste Sonnestelsel migreer het na hulle huidige posisies.<ref>{{cite journal |title=Jupiter's decisive role in the inner Solar System's early evolution |first=Konstantin |last=Batygin |doi=10.1073/pnas.1423252112 |pmid=25831540 |pmc=4394287 |volume=112 |issue=14 |pages=4214–4217 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |arxiv=1503.06945 |bibcode=2015PNAS..112.4214B|year=2015 |doi-access=free }}</ref> Dit alles het oor 'n tydperk van 3-6&nbsp;miljoen jaar plaasgevind, met die finale migrasie van Jupiter wat oor verskeie honderdduisende jare geskied het.<ref name="Walsh_etal_2011"/><ref>{{cite journal | last1=Haisch Jr. | first1=K. E. | last2=Lada | first2=E. A. | last3=Lada | first3=C. J. | title=Disc Frequencies and Lifetimes in Young Clusters | year=2001 | journal=The Astrophysical Journal | volume=553 | issue=2 | pages=153–156| doi=10.1086/320685 | arxiv=astro-ph/0104347 | bibcode=2001ApJ...553L.153H | s2cid=16480998 | url=http://cds.cern.ch/record/496876 }}</ref> Jupiter se migrasie uit die binneste Sonnestelsel het die binneplanete, onder meer die Aarde, eindelik in staat gestel om uit die rommel te vorm.<ref>{{cite web |url=https://www.nationalgeographic.com/science/article/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching |archive-url=https://web.archive.org/web/20170314171306/http://news.nationalgeographic.com/2015/03/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching/ |archive-date=March 14, 2017 |title=Observe: Jupiter, Wrecking Ball of Early Solar System |last=Fazekas |first=Andrew |date=March 24, 2015 |work=National Geographic |access-date=April 18, 2021 |url-status=live}}</ref> Daar is verskeie probleme met dié hipotese. Die gevolglike tydskale vir die vorming van die aardplanete stem blykbaar nie ooreen met hulle gemete [[Chemiese element|elementêre]] samestelling nie.<ref name="zube_2019">{{cite journal|last=Zube|first=N.|author2=Nimmo, F.|author3=Fischer, R.|author4=Jacobson, S.|title=Constraints on terrestrial planet formation timescales and equilibration processes in the Grand Tack scenario from Hf-W isotopic evolution|journal=Earth and Planetary Science Letters|year=2019|volume=522|issue=1|pages=210–218|doi=10.1016/j.epsl.2019.07.001 |pmid=32636530|pmc=7339907|arxiv = 1910.00645 |bibcode = 2019E&PSL.522..210Z |s2cid=199100280}}</ref> Jupiter sou waarskynlik in 'n wentelbaan nader aan die Son gegaan het as dit deur die sonnewel migreer het.<ref name="dangelo_marzari_2012">{{cite journal|last=D'Angelo|first=G.|author2= Marzari, F. |title=Outward Migration of Jupiter and Saturn in Evolved Gaseous Disks|journal=The Astrophysical Journal|year=2012|volume=757|issue=1|page=50 (23 pp.)|doi=10.1088/0004-637X/757/1/50 |arxiv = 1207.2737 |bibcode = 2012ApJ...757...50D |s2cid=118587166}}</ref> Sommige mededingende modelle van die vorming van die Sonnestelsel voorspel die vorming van Jupiter met wentelbaaneienskappe naby aan dié van vandag.<ref name=dangelo2021>{{cite journal | last1=D'Angelo | first1=G. | last2=Weidenschilling | first2=S. J. | last3=Lissauer | first3=J. J. | last4=Bodenheimer | first4=P. | title=Growth of Jupiter: Formation in disks of gas and solids and evolution to the present epoch | journal=Icarus |year=2021 | volume=355 | page=114087 | arxiv=2009.05575 | doi=10.1016/j.icarus.2020.114087 | bibcode=2021Icar..35514087D | s2cid=221654962 }}</ref> Ander modelle voorspel dat Jupiter verder weg gevorm het, soos 18&nbsp;AE (2,7&nbsp;miljard&nbsp;km) van die Son af.<ref name=Pirani_et_al_2019>{{cite journal | title=Consequences of planetary migration on the minor bodies of the early solar system | last1=Pirani | first1=S. | last2=Johansen | first2=A. | last3=Bitsch | first3=B. | last4=Mustill | first4=A.J. | last5=Turrini | first5=D. | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=623 | date=March 2019 | pages=A169 | doi=10.1051/0004-6361/201833713| arxiv=1902.04591 | bibcode=2019A&A...623A.169P | doi-access=free }}</ref><ref name=Pirani_accompanying_article>{{cite web |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2019/03/190322105706.htm |title=Jupiter's Unknown Journey Revealed |work=ScienceDaily |publisher=Lund University |date= March 22, 2019|access-date=March 25, 2019}}</ref> Gebaseer op Jupiter se samestelling, is daar navorsers wat reken die planeet het baie ver van die Son af gevorm,<ref name=n2_snowline_2019>{{cite journal | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Jupiter's Composition Suggests its Core Assembled Exterior to the N_{2} Snowline | journal=The Astronomical Journal | year=2019 | volume=158 | issue=5 | doi=10.3847/1538-3881/ab46a8 | arxiv=1909.11246 | s2cid=202749962 | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab46a8/pdf}}</ref><ref>{{cite journal | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab6172 | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Erratum: "Jupiter's Composition Suggests Its Core Assembled Exterior to the N2 Snowline" | journal=The Astronomical Journal | year=2020| volume=159 | issue=2 | page=78 | doi=10.3847/1538-3881/ab6172 | s2cid=214576608 }}</ref> tot 40&nbsp;AE (6&nbsp;miljard&nbsp;km) weg. Die planeet sou daarna nader migreer het tot by sy huidige posisie. Dié migrasie na binne sou oor rofweg 700&nbsp;000 jaar plaasgevind het,<ref name=Pirani_et_al_2019/><ref name=Pirani_accompanying_article/> in 'n epog sowat 2-3&nbsp;miljoen jaar nadat die planeet begin vorm het. In dié model sou Saturnus, [[Uranus]] en [[Neptunus]] selfs verder van die Son af gevorm het, en sou Saturnus ook na binne migreer het. ==Fisiese eienskappe== Jupiter is 'n [[gasreus]], wat hoofsaaklik uit [[gas]] en [[vloeistof]] bestaan eerder as uit soliede materiaal. Dit is die grootste planeet in die [[Sonnestelsel]], met 'n deursnee van 142&nbsp;984&nbsp;km by sy [[ewenaar]].<ref>{{cite book|page=419|title=Regents Exams and Answers: Earth Science—Physical Setting 2020|last1=Denecke|first1=Edward J.|date=January 7, 2020|publisher=Barrons Educational Series|isbn=978-1-5062-5399-2}}</ref> Sy gemiddelde digtheid is 1,326&nbsp;g/cm³, min of meer dieselfde as dié van [[stroop]],<ref name=Swarbrick2013>{{cite book | title=Encyclopedia of Pharmaceutical Technology | first=James | last=Swarbrick | date=2013 | page=3601 | volume=6 | isbn=9781439808238 | publisher=CRC Press | url=https://www.google.com/books/edition/Encyclopedia_of_Pharmaceutical_Technolog/w2C1DwAAQBAJ?gbpv=1&pg=PA3601 | quote="Syrup USP (1.31&nbsp;g/cm³)" }}</ref> en laer as dié van die vier [[aardplanete]].<ref>{{cite book | title=Allen's Astrophysical Quantities | last1=Allen | first1=Clabon Walter | last2=Cox |first2=Arthur N. | publisher=Springer | date=2000 | pages=295–296 | isbn=978-0-387-98746-0 | url=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref><ref>{{cite book | page=1041 | title=A Concise Handbook of Mathematics, Physics, and Engineering Sciences | last1=Polyanin | first1=Andrei D. | last2=Chernoutsan | first2=Alexei | date=October 18, 2010 | publisher=CRC Press | isbn=978-1-4398-0640-1 }}</ref> ===Samestelling=== Die volume van Jupiter se boonste [[atmosfeer]] bestaan uit sowat 90% [[waterstof]] en 10% [[helium]]. Omdat heliumatome 'n groter massa het as waterstofatome, is die massa van Jupiter as atmosfeer omtrent 24% helium.<ref>{{cite journal | title=NOTE: New Constraints on the Composition of Jupiter from Galileo Measurements and Interior Models | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Gautier | first2=Daniel | last3=Hubbard | first3=William B | journal=Icarus | volume=130 | issue=2 | pages=534–539 | date=December 1997 | doi=10.1006/icar.1997.5812 | arxiv=astro-ph/9707210 | bibcode=1997Icar..130..534G | s2cid=5466469 }}</ref> Die atmosfeer bevat spoorhoeveelhede [[metaan]]-, [[waterdamp]]-, [[ammoniak]]- en [[silikon]]gebaseerde samestellings. Daar is ook klein hoeveelhede [[koolstof]], [[etaan]], [[waterstofsulfied]], [[neon]], [[suurstof]], [[fosfien]] en [[swael]]. Die heel buitenste laag van die atmosfeer bevat [[kristal]]le van bevore ammoniak. Deur middel van [[infrarooi]]- en [[ultraviolet]]metings is ook spoorhoeveelhede [[bensien]] en ander [[Koolwaterstof|koolwaterstowwe]] ontdek.<ref>{{cite journal |journal=Icarus |volume=64 |issue=2 |pages=233–248 |year=1985 |title=Infrared Polar Brightening on Jupiter III. Spectrometry from the Voyager 1 IRIS Experiment |bibcode=1985Icar...64..233K |author=Kim, S. J. |author2=Caldwell, J. |author3=Rivolo, A. R. |author4=Wagner, R. |doi=10.1016/0019-1035(85)90201-5}}</ref> Jupiter se binnekant bevat swaarder materiale – volgens massa is dit rofweg 71% waterstof, 24% helium en 5% ander elemente.<ref name="voyager">{{cite journal |author=Gautier, D. |author2=Conrath, B. |author3=Flasar, M. |author4=Hanel, R. |author5=Kunde, V. |author6=Chedin, A. |author7=Scott N. |title=The helium abundance of Jupiter from Voyager |journal=Journal of Geophysical Research |volume=86 |issue=A10 |pages=8713–8720 |year=1981 |bibcode=1981JGR....86.8713G |doi=10.1029/JA086iA10p08713|hdl=2060/19810016480 |s2cid=122314894 |hdl-access=free }}</ref><ref name="cassini">{{cite journal |author=Kunde, V. G. |display-authors=etal |title=Jupiter's Atmospheric Composition from the Cassini Thermal Infrared Spectroscopy Experiment |journal=Science |date=September 10, 2004 |volume=305 |issue=5690 |pages=1582–1586 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/305/5690/1582 |access-date=April 4, 2007 |doi=10.1126/science.1100240 |pmid=15319491 |bibcode=2004Sci...305.1582K|s2cid=45296656 }}</ref> Die atmosferiese proporsies van waterstof en helium is naby die teoretiese samestelling van die oorspronklike [[sonnewel]]. Neon in die boonste atmosfeer is net 20 dele per miljoen volgens massa, wat omtrent 'n tiende van die hoeveelheid in die Son is.<ref>{{cite journal | last1=Niemann | first1=H. B. | last2=Atreya | first2=S. K. | last3=Carignan | first3=G. R. | last4=Donahue | first4=T. M. | last5=Haberman | first5=J. A. | last6=Harpold | first6=D. N. | last7=Hartle | first7=R. E. | last8=Hunten | first8=D. M. | last9=Kasprzak | first9=W. T. | last10=Mahaffy | first10=P. R. | last11=Owen | first11=T. C. | last12=Spencer | first12=N. W. | last13=Way | first13=S. H. | title=The Galileo Probe Mass Spectrometer: Composition of Jupiter's Atmosphere | journal=Science | year=1996 | volume=272 | issue=5263 | pages=846–849 | bibcode=1996Sci...272..846N | doi=10.1126/science.272.5263.846 | pmid=8629016| s2cid=3242002 }}</ref> Helium is ook net sowat 80% van die Son se heliumsamestelling. Dié uitputting is as gevolg van 'n neerslag van dié elemente as heliumryke druppels, 'n proses wat die binne-in die planeet plaasvind.<ref name="galileo_ms">{{cite journal |first1=U. |last1=von Zahn |first2=D. M. |last2=Hunten |first3=G. |last3=Lehmacher |title=Helium in Jupiter's atmosphere: Results from the Galileo probe Helium Interferometer Experiment |journal=Journal of Geophysical Research |year=1998 |volume=103 |issue=E10 |pages=22815–22829 |doi=10.1029/98JE00695 |bibcode=1998JGR...10322815V |doi-access=free }}</ref><ref name="Juno">{{cite journal |title=Jupiter's Interior as Revealed by Juno |last=Stevenson |first=David J. |journal=Annual Review of Earth and Planetary Sciences |volume=48 |pages=465–489 |date=May 2020 |url=https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-earth-081619-052855 |access-date=2022-03-18 |doi=10.1146/annurev-earth-081619-052855 |bibcode=2020AREPS..48..465S |s2cid=212832169 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200507195319/https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-earth-081619-052855 |archive-date=May 7, 2020 |url-status=dead }}</ref> Gebaseer op [[spektroskopie]], het Saturnus vermoedelik dieselfde samestelling as Jupiter, maar die ander [[reuseplanete]], [[Uranus]] en [[Neptunus]], het relatief minder waterstof en helium en relatief meer van die volgende meeste elemente, insluitende [[suurstof]], [[koolstof]], [[stikstof]] en [[swael]].<ref>{{cite web | last1=Ingersoll | first1=A. P. | last2=Hammel | first2=H. B. | last3=Spilker | first3=T. R. | last4=Young | first4=R. E. | date=June 1, 2005 | url=http://www.lpi.usra.edu/opag/outer_planets.pdf | title=Outer Planets: The Ice Giants | publisher=Lunar & Planetary Institute | access-date=February 1, 2007 }}</ref> Dié twee planete is bekend as [[ysreus]]e, want die meeste van hulle vlugtige samestellings is in 'n vastestofvorm. ===Grootte en massa=== [[Beeld:Jupiter and Europa 2020.tiff|thumb|200px|links|Jupiter met een van sy mane, [[Europa (maan)|Europa]], links.]] Jupiter se massa is 2,5 keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam. Dit is so groot dat die [[massamiddelpunt]] met die Son buite die oppervlak van die Son lê, sowat 1,068&nbsp;[[sonradius]]se van die Son se middelpunt af.<ref>{{cite book |last1=MacDougal |first1=Douglas W. |title=Newton's Gravity |url=https://archive.org/details/newtonsgravityin00macd |url-access=limited |year=2012 |publisher=Springer New York |isbn=978-1-4614-5443-4 |pages=[https://archive.org/details/newtonsgravityin00macd/page/n208 193]–211 |language=en |chapter=A Binary System Close to Home: How the Moon and Earth Orbit Each Other }}</ref> Jupiter is veel groter as die Aarde, maar aansienlik minder dig: sy volume is 1&nbsp;321 keer die Aarde s'n, maar sy massa is net 318 [[aardmassa]]s.<ref name="fact"/><ref name="burgess">{{cite book |first=Eric |last=Burgess |date=1982 |title=By Jupiter: Odysseys to a Giant |publisher=Columbia University Press |location=New York |isbn=978-0-231-05176-7}}</ref>{{rp|6}} Jupiter se [[radius]] is omtrent 'n tiende van die Son s'n,<ref name="shu82">{{cite book |first=Frank H. |last=Shu |date=1982 |title=The physical universe: an introduction to astronomy |page=[https://archive.org/details/physicaluniverse00shuf/page/426 426] |series=Series of books in astronomy |edition=12th |publisher=University Science Books |isbn=978-0-935702-05-7 |url=https://archive.org/details/physicaluniverse00shuf/page/426 }}</ref> maar sy massa is 'n duisendste [[sonmassa]]. Die meeteenheid "[[Jupitermassa]]" (ook M_J of M_JUP) word dikwels gebruik om die massa van ander voorwerpe te beskryf, veral [[eksoplanete]] en [[bruindwerg]]e. Die eksoplaneet [[HD 209458 b]] het byvoorbeeld 'n massa van {{val|0.69|ul=mjup}}.<ref>{{cite web |url=http://exoplanet.eu/ |title=The Extrasolar Planets Encyclopedia: Interactive Catalogue |publisher=Paris Observatory |first=Jean |last=Schneider |year=2009}}</ref> Teoretiese modelle dui aan dat as Jupiter 'n massa van 40% groter gehad het, die binnekant so saamgepers sou gewees het dat sy volume sou afgeneem het ondanks die groter hoeveelheid materie.<ref name="Seager2007">{{cite journal | last1=Seager | first1=S. | last2=Kuchner | first2=M. | last3=Hier-Majumder | first3=C. A. | last4=Militzer | first4=B. | title=Mass-Radius Relationships for Solid Exoplanets | journal=The Astrophysical Journal | volume=669 | issue=2 | pages=1279–1297 | year=2007 | doi=10.1086/521346 | arxiv=0707.2895 | bibcode=2007ApJ...669.1279S | s2cid=8369390 }}</ref> Hoewel Jupiter se massa 75 keer so groot sou moes gewees het om waterstof te verbrand en 'n [[ster]] te word,<ref>{{cite journal | title=The theory of brown dwarfs and extrasolar giant planets | last1=Burrows | first1=Adam | last2=Hubbard | first2=W. B. | last3=Lunine | first3=J. I. | last4=Liebert | first4=James | journal=Reviews of Modern Physics | volume=73 | issue=3 | pages=719–765 | date=July 2001 | doi=10.1103/RevModPhys.73.719 | arxiv=astro-ph/0103383 | bibcode=2001RvMP...73..719B | s2cid=204927572 }}</ref> het die kleinste [[rooidwerg]] dalk 'n radius van net effens groter as Saturnus.<ref>{{cite journal | title=The EBLM project. III. A Saturn-size low-mass star at the hydrogen-burning limit | last1=von Boetticher | first1=Alexander | last2=Triaud | first2=Amaury H. M. J. | last3=Queloz | first3=Didier | last4=Gill | first4=Sam | last5=Lendl | first5=Monika | last6=Delrez | first6=Laetitia | last7=Anderson | first7=David R. | last8=Collier Cameron | first8=Andrew | last9=Faedi | first9=Francesca | last10=Gillon | first10=Michaël | last11=Gómez Maqueo Chew | first11=Yilen | last12=Hebb | first12=Leslie | last13=Hellier | first13=Coel | last14=Jehin | first14=Emmanuël | last15=Maxted | first15=Pierre F. L. | last16=Martin | first16=David V. | last17=Pepe | first17=Francesco | last18=Pollacco | first18=Don | last19=Ségransan | first19=Damien | last20=Smalley | first20=Barry | last21=Udry | first21=Stéphane | last22=West | first22=Richard | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=604 | id=L6 | pages=6 | date=August 2017 | doi=10.1051/0004-6361/201731107 | arxiv=1706.08781 | bibcode=2017A&A...604L...6V | s2cid=54610182 }}</ref> Jupiter straal meer hitte uit as wat dit van die Son ontvang vanweë sy sametrekkende binnekant.<ref name="elkins-tanton">{{cite book | first=Linda T. | last=Elkins-Tanton |date=2011 | title=Jupiter and Saturn | publisher=Chelsea House | location=New York | isbn=978-0-8160-7698-7 | edition=revised }}</ref>{{rp|30}}<ref>{{cite book | title=Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure | first=Patrick | last=Irwin | date=2003 | page=62 | isbn=9783540006817 | publisher=Springer Science & Business Media | url=https://books.google.com/books?id=p8wCsJweUb0C&pg=PA62 }}</ref> Dié proses veroorsaak dat Jupiter met sowat 1&nbsp;mm per jaar krimp.<ref>{{cite book | title = Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure | first = Patrick G. J.|last= Irwin | publisher = Springer | orig-year = 2003 | url = https://books.google.com/books?id=p8wCsJweUb0C&q=%22kelvin+helmholtz+mechanism%22&pg=PA63|edition= Second |year= 2009| page=4|isbn=978-3-642-09888-8}}.</ref><ref name="guillot04">{{cite book | editor1-last=Bagenal | editor1-first=Fran | editor2-last=Dowling | editor2-first=Timothy E. | editor3-last=McKinnon | editor3-first=William B. | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Stevenson | first2=David J. | last3=Hubbard | first3=William B. | last4=Saumon | first4=Didier | date=2004 | title=Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere | chapter=Chapter 3: The Interior of Jupiter | publisher=Cambridge University Press | isbn=978-0-521-81808-7 }}</ref> Toe Jupiter gevorm het, was dit warmer en sy deursnee omtrent twee keer so groot soos nou.<ref>{{cite journal |last=Bodenheimer |first=P. |title=Calculations of the early evolution of Jupiter |series=23 |journal=Icarus |year=1974 |issue=3 |volume=23 |pages=319–325 |bibcode=1974Icar...23..319B |doi=10.1016/0019-1035(74)90050-5}}</ref> ===Interne struktuur=== Voor die vroeë 21ste eeu het die meeste wetenskaplikes een van twee scenario's voorgestel vir die vorming van Jupiter. As die planeet aanvanklik materiaal aangetrek het as 'n soliede liggaam, sou dit bestaan het uit 'n digte kern, 'n omringende laag vloeibare [[metallieke waterstof]] (met 'n bietjie helium) wat omtrent 80% van die planeet se radius dek,<ref>{{cite journal | last=Smoluchowski | first=R. | year=1971 | title=Metallic interiors and magnetic fields of Jupiter and Saturn | journal=The Astrophysical Journal | volume=166 | page=435 | doi=10.1086/150971 | bibcode=1971ApJ...166..435S }}</ref> en 'n buitenste atmosfeer van hoofsaaklik [[Waterstof|molekulêre waterstof]].<ref name="guillot04" /> As die planeet egter regstreeks uit die gasagtige [[planetêre newel]] ineengestort het, sal dit na verwagting geen kern hê nie en tot in die middel bestaan uit al hoe digter vloeistowwe (hoofsaaklik molekulêre en metallieke waterstof). [[Beeld:Jupiter diagram.svg|thumb|500px|'n Diagram van Jupiter, sy binnekant, oppervlak, ringe en binnemane.]] Data van Juno het getoon Jupiter het 'n baie uitgespreide kern wat met sy binneste mantel meng.<ref name="NYT-20160705" /><ref name=space_dot_com_2017>{{cite web | url=https://www.space.com/37005-jupiter-fuzzy-core-nasa-juno.html | title=More Jupiter Weirdness: Giant Planet May Have Huge, 'Fuzzy' Core | date=May 26, 2017 | last=Wall | first=Mike | website=space.com | access-date=April 20, 2021}}</ref><ref name=Wrong-Juno>{{Cite web | url=https://www.space.com/39348-juno-jupiter-mission-planet-revelations.html | title='Totally Wrong' on Jupiter: What Scientists Gleaned from NASA's Juno Mission | date=January 10, 2018 | first=Hanneke | last=Weitering | website=space.com | access-date=February 26, 2021 }}</ref> Dit is dalk veroorsaak deur 'n botsing met 'n planeet van sowat 10 [[aardmassa]]s 'n paar miljoen jaar ná Jupiter se vorming, wat 'n aanvanklik soliede kern sou versteur het.<ref name="nature2019">{{cite journal| last1=Liu| first1=S. F.| last2=Hori| first2=Y.| last3=Müller| first3=S.| last4=Zheng| first4=X.| last5=Helled| first5=R.| last6=Lin| first6=D.| last7=Isella| first7=A.| title=The formation of Jupiter's diluted core by a giant impact|year=2019| journal=Nature| volume=572| pages=355–357| issue=7769| doi=10.1038/s41586-019-1470-2| pmid=31413376| arxiv=2007.08338| bibcode=2019Natur.572..355L| s2cid=199576704}}</ref> Die kern strek na raming oor sowat 30-50% van die planeet se radius en bevat swaar elemente met 'n gesamentlike massa van 7-25 keer dié van die Aarde.<ref>{{cite journal |last1=Wahl |first1=S. M. |last2=Hubbard |first2=William B. |last3=Militzer |first3=B. |last4=Guillot |first4=Tristan |last5=Miguel |first5=Y. |last6=Movshovitz |first6=N. |last7=Kaspi |first7=Y. |last8=Helled |first8=R. |last9=Reese |first9=D. |last10=Galanti |first10=E. |last11=Levin |first11=S. |last12=Connerney |first12=J. E. |last13=Bolton |first13=S. J. |title=Comparing Jupiter interior structure models to Juno gravity measurements and the role of a dilute core |journal=Geophysical Letters |volume=44 |issue=10 |pages=4649–4659 |year=2017 |doi=10.1002/2017GL073160 |doi-access=free |arxiv=1707.01997 |bibcode=2017GeoRL..44.4649W }}</ref> Buite die laag metallieke waterstof lê 'n deursigtige binneste atmosfeer van waterstof. By dié diepte is die druk en temperatuur bo molekulêre waterstof se [[Kritieke punt|kritieke druk]] van 1,3&nbsp;[[Pascal (eenheid)|MPa]] en [[Kritieke punt|kritieke temperatuur]] van 33&nbsp;K (-240,2&nbsp;°C).<ref>{{cite journal | title=Dynamic transition of supercritical hydrogen: Defining the boundary between interior and atmosphere in gas giants | last1=Trachenko | first1=K. | last2=Brazhkin | first2=V. V. | last3=Bolmatov | first3=D. | journal=Physical Review E | volume=89 | issue=3 | id=032126 | date=March 2014 | page=032126 | doi=10.1103/PhysRevE.89.032126 | pmid=24730809 | arxiv=1309.6500 | bibcode=2014PhRvE..89c2126T | s2cid=42559818 }}</ref> In dié toestand is daar geen afsonderlike vloeistof- en gasfases nie – waterstof is glo in 'n superkritieke vloeistoftoestand. Die waterstof- en heliumgas wat van die wolklaag af ondertoe strek, verander geleidelik in 'n vloeistof in dieper lae, en lyk waarskynlik amper soos 'n oseaan van vloeibare waterstof en ander superkritieke vloeistowwe.<ref>{{cite web |title= A Freaky Fluid inside Jupiter? | url= https://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2011/09aug_juno3 |website=Nasa |access-date=8 December 2021}}</ref><ref>{{cite web |title= Nasa System Exploration Jupiter| url= https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/in-depth.amp |website=Nasa |access-date=8 December 2021}}</ref> Fisiek raak die gas al hoe warmer en digter namate die diepte toeneem.<ref>{{cite journal |last=Guillot |first=T. |title=A comparison of the interiors of Jupiter and Saturn |journal=Planetary and Space Science |year=1999 |volume=47 |issue=10–11 |pages=1183–1200 |bibcode=1999P&SS...47.1183G |arxiv=astro-ph/9907402 |doi=10.1016/S0032-0633(99)00043-4|s2cid=19024073 |url=http://cds.cern.ch/record/394768}}</ref> Reënagtige druppels helium en neon val neer deur die laer atmosfeer, en put die hoeveelheid van dié elemente in die boonste atmosfeer uit.<ref>{{cite journal |last=Lodders |first=Katharina |title=Jupiter Formed with More Tar than Ice |journal=The Astrophysical Journal |year=2004 |volume=611 |issue=1 |pages=587–597 |doi=10.1086/421970 |bibcode=2004ApJ...611..587L|s2cid=59361587 |url=http://pdfs.semanticscholar.org/afa4/68519084fe3a3076b614442803056943e202.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20200412141533/http://pdfs.semanticscholar.org/afa4/68519084fe3a3076b614442803056943e202.pdf |url-status=dead |archive-date=April 12, 2020 }}</ref> Berekenings dui daarop dat heliumdruppels by 'n radius van 60&nbsp;000 km (11&nbsp;000 km onder die bokant van die wolke) van metallieke waterstof skei en weer by 50&nbsp;000 km (22&nbsp;000 km onder die wolke) meng.<ref>S. Brygoo et al. 'Evidence of hydrogen−helium immiscibility at Jupiter-interior conditions.' ''Nature.'' Vol. 593, 27 Mei 2021, p. 517. {{doi|10.1038/s41586-021-03516-0}}.</ref> 'n Reënval van [[diamant]]e is al voorgestel, nes op Saturnus<ref name="SC-20131009">{{cite news |last=Kramer |first=Miriam |title=Diamond Rain May Fill Skies of Jupiter and Saturn |url=https://www.space.com/23135-diamond-rain-jupiter-saturn.html |date=October 9, 2013 |work=Space.com |access-date=August 27, 2017}}</ref> en die ysreuse Uranus en Neptunus.<ref name="WP-20170825">{{cite news |last=Kaplan |first=Sarah |title=It rains solid diamonds on Uranus and Neptune |url=https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2017/08/25/it-rains-solid-diamonds-on-uranus-and-neptune/ |date=August 25, 2017 |newspaper=The Washington Post |access-date=August 27, 2017}}</ref> Die temperatuur en druk in Jupiter neem geleidelik toe na die binnekant, want die hitte van planetêre formasie kan net deur [[konveksie]] ontsnap.<ref name="Juno"/> By 'n oppervlakdiepte waar die atmosferiese drukvlak 1 [[bar]] (0,10&nbsp;MPa) is, is die temperatuur sowat 165&nbsp;K (-108&nbsp;°C). Die streek van superkritieke waterstof verander geleidelik van 'n molekulêre tot 'n metallieke vloeistof en strek oor 'n drukomvang van 50-400&nbsp;GPa met temperature van onderskeidelik 5&nbsp;000 - 8&nbsp;400&nbsp;K (4&nbsp;730 - 8&nbsp;130&nbsp;°C). Die temperatuur van Jupiter se verdunde kern is na raming 20&nbsp;000&nbsp;K (19&nbsp;700&nbsp;°C), met 'n druk van sowat 4&nbsp;000&nbsp;GPa.<ref name=Guillot_et_al_2004>{{cite book | chapter=The interior of Jupiter | bibcode=2004jpsm.book...35G | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Stevenson | first2=David J. | last3=Hubbard | first3=William B. | last4=Saumon | first4=Didier | title=Jupiter. The planet, satellites and magnetosphere | editor1-first=Fran | editor1-last=Bagenal | editor2-first=Timothy E. | editor2-last=Dowling | editor3-first=William B. | editor3-last=McKinnon | series=Cambridge planetary science | volume=1 | publication-place=Cambridge, UK | publisher=Cambridge University Press | isbn=0-521-81808-7 | date=2004 | page=45 | chapter-url=https://www.google.com/books/edition/Jupiter/aMERHqj9ivcC?hl=en&gbpv=1&pg=PA45 }}</ref> ===Atmosfeer=== Jupiter se atmosfeer strek tot 'n diepte van 3&nbsp;000&nbsp;km onder die wolklae.<ref name=Guillot_et_al_2004/> ====Wolklae==== {{Multibeeld | align = left | direction = horizontal | background color = | voetskrif = | header= | beeld1 = Map of Jupiter.jpg | width1 = 241 | onderskrif1 = Jupiter se suidpool. | beeld2 = PIA21641-Jupiter-SouthernStorms-JunoCam-20170525.jpg | width2 = 222 | onderskrif2 = Jupiter se suidelike storms. }} Jupiter is pal bedek met wolke van [[ammoniak]]kristalle, wat dalk ook ammoniumwaterstofsulfied bevat.<ref>{{cite journal | title=Coloring Jupiter's clouds: Radiolysis of ammonium hydrosulfide (NH4SH) | last1=Loeffler | first1=Mark J. | last2=Hudson | first2=Reggie L. | journal=Icarus | volume=302 | pages=418–425 | date=March 2018 | doi=10.1016/j.icarus.2017.10.041 | bibcode=2018Icar..302..418L | url=https://science.gsfc.nasa.gov/691/cosmicice/reprints/NH4SH_Icarus_Loeffler_Hudson_2018.pdf | access-date=2022-04-25 }}</ref> Die wolke is geleë in die tropopouse van die atmosfeer (net bo die [[troposfeer]]) en vorm bande by verskillende breedteliggings, wat bekend is as tropiese streke. Dié word onderverdeel in ligter "sones" en donkerder "gordels". Die wisselwerkings tussen dié botsende sirkulasiepatrone veroorsaak storms en onstuimigheid. Windsnelhede tot 100&nbsp;m/s ((360&nbsp;km/h) is algemeen in die [[Straalstroom|straalstrome]].<ref>{{cite journal | title=Dynamics of Jupiter's Atmosphere | last1=Ingersoll | first1=Andrew P. | last2=Dowling | first2=Timothy E. | last3=Gierasch | first3=Peter J. | last4=Orton | first4=Glenn S. | last5=Read | first5=Peter L. | last6=Sánchez-Lavega | first6=Agustin | last7=Showman | first7=Adam P. | last8=Simon-Miller | first8=Amy A. | last9=Vasavada | first9=Ashwin R. | journal=Jupiter. The Planet, Satellites and Magnetosphere | editor1-first=Fran | editor1-last=Bagenal | editor2-first=Timothy E. | editor2-last=Dowling | editor3-first=William B. | editor3-last=McKinnon | series=Cambridge planetary science | volume=1 | publication-place=Cambridge, VK | publisher=Cambridge University Press | isbn=0-521-81808-7 | date=2004 | pages=105–128 | url=https://authors.library.caltech.edu/36015/1/Ingersoll_p105.pdf | access-date=2022-03-08 }}</ref> Die sones verskil van jaar tot jaar in breedte, kleur en intensiteit, maar het stabiel genoeg gebly dat wetenskaplikes name aan hulle gegee het.<ref name="burgess" />{{rp|6}} Die wolklaag is sowat 50&nbsp;km diep en bestaan uit minstens twee dekke ammoniakwolke: 'n smal, deursigtiger streek bo en 'n dikker onderdek. Daar kan 'n dun laag waterwolke onder die ammoniakwolke wees, wat aangedui word deur [[weerlig]]flitse wat in die atmosfeer waargeneem word.<ref>{{cite journal | title=Lightning Generation in Moist Convective Clouds and Constraints on the Water Abundance in Jupiter | last1=Aglyamov | first1=Yury S. | last2=Lunine | first2=Jonathan | last3=Becker | first3=Heidi N. | last4=Guillot | first4=Tristan | last5=Gibbard | first5=Seran G. | last6=Atreya | first6=Sushil | last7=Bolton | first7=Scott J. | last8=Levin | first8=Steven | last9=Brown | first9=Shannon T. | last10=Wong | first10=Michael H. | journal=Journal of Geophysical Research: Planets | volume=126 | issue=2 | id=e06504 | date=February 2021 | doi=10.1029/2020JE006504 | arxiv=2101.12361 | bibcode=2021JGRE..12606504A | s2cid=231728590 }}</ref> Dié elektriese ontladings kan tot duisend keer so sterk as weerlig op Aarde wees.<ref>{{cite web | editor1-last=Watanabe | editor1-first=Susan |date=February 25, 2006 |url=http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/galileo_end.html |title=Surprising Jupiter: Busy Galileo spacecraft showed jovian system is full of surprises |publisher=NASA |access-date=February 20, 2007}}</ref> Die waterwolke veroorsaak vermoedelik donderstorms op dieselfde manier as op aarde: deur hitte wat van die binnekant af opstyg.<ref>{{cite journal |last=Kerr |first=Richard A. |title=Deep, Moist Heat Drives Jovian Weather |journal=Science |year=2000 |volume=287 |issue=5455 |pages=946–947 |doi=10.1126/science.287.5455.946b |s2cid=129284864 | url=https://www.proquest.com/openview/d4cfc37399ab62ac9e0668fd231cb072/1?pq-origsite=gscholar&cbl=1256 | access-date=2022-04-26 }}</ref> Die Juno-sending het "vlak weerlig" onthul wat ontstaan uit ammoniakwaterwolke redelik hoog op in die atmosfeer.<ref>{{cite journal | title=Small lightning flashes from shallow electrical storms on Jupiter | last1=Becker | first1=Heidi N. | last2=Alexander | first2=James W. | last3=Atreya | first3=Sushil K. | last4=Bolton | first4=Scott J. | last5=Brennan | first5=Martin J. | last6=Brown | first6=Shannon T. | last7=Guillaume | first7=Alexandre | last8=Guillot | first8=Tristan | last9=Ingersoll | first9=Andrew P. | last10=Levin | first10=Steven M. | last11=Lunine | first11=Jonathan I. | last12=Aglyamov | first12=Yury S. | last13=Steffes | first13=Paul G. | journal=Nature | volume=584 | issue=7819 | pages=55–58 | year=2020 | doi=10.1038/s41586-020-2532-1 | pmid=32760043 | bibcode=2020Natur.584...55B | s2cid=220980694 | issn=0028-0836 | url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-03058480 }}</ref> In die boonste atmosfeer is ook weerligflitse van omtrent 1,4&nbsp;millisekondes waargeneem. Hulle is bekend as "elfies" en lyk blou of pienk vanweë die waterstof.<ref>{{cite journal | title=Possible Transient Luminous Events Observed in Jupiter's Upper Atmosphere | last1=Giles | first1=Rohini S. | last2=Greathouse | first2=Thomas K. | last3=Bonfond | first3=Bertrand | last4=Gladstone | first4=G. Randall | last5=Kammer | first5=Joshua A. | last6=Hue | first6=Vincent | last7=Grodent | first7=Denis C. | last8=Gérard | first8=Jean-Claude | last9=Versteeg | first9=Maarten H. | last10=Wong | first10=Michael H. | last11=Bolton | first11=Scott J. | last12=Connerney | first12=John E. P. | last13=Levin | first13=Steven M. | journal=Journal of Geophysical Research: Planets | year=2020 | volume=125 | issue=11 | pages=e06659 | id=e06659 | doi=10.1029/2020JE006659 | arxiv=2010.13740 | bibcode=2020JGRE..12506659G | s2cid=225075904 }}</ref><ref>{{cite web | title=Juno Data Indicates 'Sprites' or 'Elves' Frolic in Jupiter's Atmosphere | date=October 27, 2020 | editor-first=Tony | editor-last=Greicius | website=NASA | url=https://www.nasa.gov/feature/jpl/juno-data-indicates-sprites-or-elves-frolic-in-jupiters-atmosphere | access-date=December 30, 2020 }}</ref> Die oranje en bruin kleure in Jupiter se wolke word veroorsaak deur opwellende samestellings wat van kleur verander wanneer hulle blootgestel word aan die [[ultraviolet]] lig van die [[Son]]. Die presiese samestelling is onseker, maar die stowwe is vermoedelik [[fosfor]], [[swael]] of moontlik koolwaterstowwe.<ref name="elkins-tanton" />{{rp|39}}<ref>{{cite conference | last1=Strycker | first1=P. D. | last2=Chanover | first2=N. | last3=Sussman | first3=M. | last4=Simon-Miller | first4=A. |title=A Spectroscopic Search for Jupiter's Chromophores |work=DPS meeting #38, #11.15 |publisher=American Astronomical Society |year=2006 |bibcode=2006DPS....38.1115S}}</ref> Dié kleurryke samestellings, bekend as "chromofore", meng met die warmer wolke van die laer dek. Die ligkleurige sones word gevorm wanneer stygende konveksieselle kritalliserende ammoniak vorm wat die chromofore verberg.<ref name="worldbook">{{cite web | last1=Gierasch | first1=Peter J. | last2=Nicholson | first2=Philip D. |year=2004 | url=http://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20050105155019/http://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html | url-status=dead | archive-date=January 5, 2005 | title=Jupiter | publisher=World Book @ NASA | access-date=August 10, 2006 }}</ref> Jupiter se klein [[ashelling]] bring mee dat die planeet se pole altyd minder sonstraling as die ewenaarstreek kry. Konveksie in die binnekant van die planeet vervoer energie na die pole, en balanseer die temperature in die wolklaag uit.<ref name="burgess" />{{rp|54}} ===Die Groot Rooi Vlek en ander draaikolke=== [[Beeld:Jupiters iconic Great Red Spot.jpg|250px|thumb|Die Groot Rooi Vlek van naby afgeneem deur Juno (April 2018).]] Die bekendste verskynsel op Jupiter is die [[Groot Rooi Vlek]],<ref name="NYT-20171213">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=The Great Red Spot Descends Deep into Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2017/12/13/science/jupiter-great-red-spot-juno.html |date=December 13, 2017 |work=The New York Times |access-date=December 15, 2017}}</ref> 'n langdurige antisikloniese storm by 22°&nbsp;suid van die ewenaar. Dit bestaan sover bekend reeds sedert 1831,<ref>{{cite journal |last=Denning |first=William F. |title=Jupiter, early history of the great red spot on |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |year=1899 |volume=59 |issue=10 |pages=574–584 |bibcode=1899MNRAS..59..574D |doi=10.1093/mnras/59.10.574|doi-access=free }}</ref> en moontlik sedert 1665.<ref name="kyrala26">{{cite journal |last=Kyrala |first=A. |title=An explanation of the persistence of the Great Red Spot of Jupiter |journal=Moon and the Planets |year=1982 |volume=26 |issue=1 |pages=105–107 |bibcode=1982M&P....26..105K |doi=10.1007/BF00941374|s2cid=121637752 }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.gutenberg.org/files/28758/28758-h/28758-h.htm | title=Philosophical Transactions of the Royal Society | editor-first=Henry | editor-last=Oldenburg | volume=1 | date=1665–1666 | publisher=Project Gutenberg | access-date=2011-12-22 }}</ref> Op beelde van die [[Hubble-ruimteteleskoop]] kan tot twee "rooi vlekke" naby die Groot Rooi Vlek gesien word.<ref>{{cite web |title=New Red Spot Appears on Jupiter |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/23/image/a/ |last1=Wong|first1=M.|last2=de Pater|first2=I.|website=HubbleSite |publisher=Nasa |date=May 22, 2008|access-date=December 12, 2013}}</ref><ref>{{cite web |title=Three Red Spots Mix It Up on Jupiter |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/27/image/a/ |last1=Simon-Miller|first1=A.|last2=Chanover|first2=N.|last3=Orton|first3=G.|website=HubbleSite |publisher=[[NASA]] |date=July 17, 2008|access-date=April 26, 2015}}</ref> Die storm is sigbaar met aardgebaseerde [[Teleskoop|teleskope]] met 'n [[lensopening]] van 12&nbsp;cm of groter.<ref>{{cite book |first=Michael A. |last=Covington |date=2002 |title=Celestial Objects for Modern Telescopes |page=[https://archive.org/details/celestialobjects00covi/page/53 53] |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-52419-3 |url=https://archive.org/details/celestialobjects00covi/page/53 }}</ref> Die ovaal voorwerp draai antikloksgewys, met 'n rotasieperiode van omtrent ses dae.<ref>{{cite web | last1=Cardall | first1=C. Y. | last2=Daunt | first2=S. J. | url=http://csep10.phys.utk.edu/astr161/lect/jupiter/redspot.html | title=The Great Red Spot | publisher=University of Tennessee | access-date=February 2, 2007 }}</ref> Die maksimum hoogte van die storm is sowat 8&nbsp;km bo die bokant van die omringende wolke.<ref>{{cite book | title=Jupiter, the Giant of the Solar System | work=The Voyager Mission | page=5 | publisher=NASA | date=1979 | url=https://www.google.com/books/edition/The_Voyager_Mission/KuBYXLt4K9MC?hl=en&gbpv=1&pg=PA5 }}</ref> Die vlek se samestelling en die bron van sy rooi kleur is onseker, hoewel 'n moontlike verduideliking fotogedissosieerde ammoniak is wat met [[etyn]] reageer.<ref>{{cite journal | title=A possibly universal red chromophore for modeling colour variations on Jupiter | last1=Sromovsky | first1=L. A. | last2=Baines | first2=K. H. | last3=Fry | first3=P. M. | last4=Carlson | first4=R. W. | journal=Icarus | volume=291 | pages=232–244 | date=July 2017 | doi=10.1016/j.icarus.2016.12.014 | arxiv=1706.02779 | bibcode=2017Icar..291..232S | s2cid=119036239 }}</ref> Die Groot Rooi Vlek is groter as die Aarde.<ref name="sp.news20151125">{{cite news |url=http://space.news/2015-11-25-is-jupiters-great-red-spot-nearing-its-twilight.html |title=Is Jupiter's Great Red Spot nearing its twilight? |work=Space.news |first=Greg |last=White |date=November 25, 2015 |access-date=April 13, 2017}}</ref> Volgens wiskundige modelle is die storm stabiel en sal dit 'n permanente verskynsel bly.<ref>{{cite journal |title=Laboratory simulation of Jupiter's Great Red Spot |first1=Jöel |last1=Sommeria |first2=Steven D. |last2=Meyers |first3=Harry L. |last3=Swinney |journal=Nature |volume=331 |issue=6158 |pages=689–693 |date=February 25, 1988 |doi=10.1038/331689a0 |bibcode=1988Natur.331..689S|s2cid=39201626 }}</ref> Die grootte het egter aansienlik afgeneem sedert dit ontdek is. In aanvanklike waarnemings in die laat 1800's is bereken dit is sowat 41&nbsp;000&nbsp;km lank. Teen die Voyager-verbyvlug van 1979 was die storm 23&nbsp;300&nbsp;km lank en sowat 13&nbsp;000&nbsp;km breed.<ref name="Simon2015">{{cite conference |title=Dramatic Change in Jupiter's Great Red Spot |conference=46th Lunar and Planetary Science Conference. March 16–20, 2015. The Woodlands, Texas. |first1=A. A. |last1=Simon |first2=M. H. |last2=Wong |first3=J. H. |last3=Rogers |first4=G. S. |last4=Orton |first5=I. |last5=de Pater |first6=X. |last6=Asay-Davis |first7=R. W. |last7=Carlson |first8=P. S. |last8=Marcus |date=March 2015 |bibcode=2015LPI....46.1010S}}</ref> Volgens waarnemings deur Hubble in 1995 het die lengte afgeneem tot 20&nbsp;950&nbsp;km en in 2009 was dit 17&nbsp;910&nbsp;km lank. In 2015 was die storm sowat 16&nbsp;500 by 10&nbsp;940&nbsp;km,<ref name="Simon2015" /> en het die lengte met sowat 930&nbsp;km per jaar afgeneem.<ref name="sp.news20151125" /><ref name="techtimes20151021">{{cite news |url=http://www.techtimes.com/articles/97643/20151021/jupiters-superstorm-is-shrinking-is-changing-red-spot-evidence-of-climate-change.htm |title=Jupiter's Superstorm Is Shrinking: Is Changing Red Spot Evidence Of Climate Change? |work=Tech Times |first=Rina Marie |last=Doctor |date=October 21, 2015 |access-date=April 13, 2017}}</ref> In Oktober 2021 het Juno die diepte van die Groot Rooi Vlek op 300-500&nbsp;km gemeet.<ref>{{Cite web|last=Grush|first=Loren|date=2021-10-28|title=NASA's ''Juno'' spacecraft finds just how deep Jupiter's Great Red Spot goes|url=https://www.theverge.com/2021/10/28/22749095/nasa-juno-jupiter-great-red-spot-depth|access-date=2021-10-28|website=The Verge|language=en}}</ref> [[Beeld:Oval_BA_(Hubble).jpg|links|thumb|300px|Die vorming van Ovaal BA uit drie wit ovale.]] Juno-sendings het getoon daar is verskeie polêre sikloongroepe by Jupiter se pole. Die noordelike groep bevat nege siklone, met 'n grote in die middel en agt ander daaromheen, terwyl die suidelike weergawe ook 'n sentrale sikloon het, maar deur vyf groot storms en 'n kleiner een omring word.<ref name=Adriani_et_al_2018>{{cite journal | title=Clusters of cyclones encircling Jupiter's poles | last1=Adriani | first1=A. | last2=Mura | first2=A. | last3=Orton | first3=G. | last4=Hansen | first4=C. | last5=Altieri | first5=F. | last6=Moriconi | first6=M. L. | last7=Rogers | first7=J. | last8=Eichstädt | first8=G. | journal=Nature | volume=555 | issue=7695 | pages=216–219 | date=March 2018 | doi=10.1038/nature25491 | pmid=29516997 | bibcode=2018Natur.555..216A| s2cid=4438233 }}</ref><ref>{{cite web | title=NASA Just Watched a Mass of Cyclones on Jupiter Evolve Into a Mesmerising Hexagon | url=https://www.sciencealert.com/june-watched-a-pentagon-of-storms-on-jupiter-evolve-into-a-hexagon | last=Starr | first=Michelle | date=December 13, 2017 | website=Science Alert}}</ref> Dié poolstrukture word deur onstuimigheid in die planeet se atmosfeer veroorsaak en kan vergelyk word met Saturnus se seshoek by sy noordpool. In 2000 het 'n atmosferiese verskynsel in die suidelike halfrond gevorm wat soortgelyk aan die Groot Rooi Vlek is, maar kleiner. Dit is geskep deurdat kleiner, wit ovaalvormige storms verenig het om 'n enkele storm te vorm – die drie kleiner ovale is in 1939-'40 gevorm. Die verenigde verskynsel is "Ovaal BA" genoem. Dit het intussen in intensiteit afgeneem en van wit in rooi verander, en word nou die "Klein Rooi Vlek" genoem.<ref>{{cite web |first=Bill |last=Steigerwald |date=October 14, 2006 |url=http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2006/little_red_spot.html |title=Jupiter's Little Red Spot Growing Stronger |publisher=NASA |access-date=February 2, 2007}}</ref><ref>{{cite journal | title=Vertical structure of Jupiter's Oval BA before and after it reddened: What changed? | last1=Wong | first1=Michael H. | last2=de Pater | first2=Imke | last3=Asay-Davis | first3=Xylar | last4=Marcus | first4=Philip S. | last5=Go | first5=Christopher Y. | journal=Icarus | volume=215 | issue=1 |pages=211–225 | date=September 2011 | doi=10.1016/j.icarus.2011.06.032 | bibcode=2011Icar..215..211W | url=http://cfd.me.berkeley.edu/wp-content/uploads/2011/08/wong-publlished-1.pdf | access-date=2022-04-27 }}</ref> In April 2017 is 'n "Groot Koue Vlek" in Jupiter se [[termosfeer]] by sy noordpool ontdek. Die verskynsel is 24&nbsp;000&nbsp;km lank, 12&nbsp;000&nbsp;km breed en 200&nbsp;°C kouer as die omringende streke. Hoewel die storm op kort termyn in grootte en intensiteit wissel, bly dit al 15 jaar lank op dieselfde plek in die atmosfeer. Dit kan gevorm word deur die wisselwerkings tussen gelaaide deeltjies wat van Io af kom en die sterk [[magneetveld]] van Jupiter, wat lei tot 'n herverspreiding van hittevloei.<ref name="Stallard et Al., 2017">{{cite journal |title=The Great Cold Spot in Jupiter's upper atmosphere |journal=Geophysical Research Letters |last1=Stallard |first1=Tom S. |last2=Melin |first2=Henrik |last3=Miller |first3=Steve |last4=Moore |first4=Luke |last5=O'Donoghue |first5=James |last6=Connerney |first6=John E. P. |last7=Satoh |first7=Takehiko |last8=West |first8=Robert A. |last9=Thayer |first9=Jeffrey P. |last10=Hsu |first10=Vicki W. |last11=Johnson |first11=Rosie E. |volume=44 |issue=7 |pages=3000–3008 |date=April 10, 2017 |doi=10.1002/2016GL071956 |pmid=28603321 |pmc=5439487 |bibcode=2017GeoRL..44.3000S}}</ref> === Magnetosfeer=== {{beeldgroep2|perrow = 1 / 2|total_width=275 |image1= PIA23465-PlanetJupiter-Aurorae-20191001.gif|caption1=Auroras op die noord- en suidpool (animasie). |image2= Hubble Captures Vivid Auroras in Jupiter's Atmosphere.jpg|caption2=Auroras op die noordpool (Hubble). |image3= PIA21033 Juno's View of Jupiter's Southern Lights.jpg|caption3=Infrarooi aansig van suiderligte. }} Jupiter se [[magneetveld]] is die sterkste van al die planete in die Sonnestelsel,<ref name="worldbook" /> met 'n dipoolmoment van 0,4170&nbsp;mT (millitesla) wat 'n hellingshoek van 10,31° tot die rotasiepool het. Die sterkte van die oppervlakmagneetveld wissel van 0,2&nbsp;mT tot 2&nbsp;mT.<ref>{{Cite journal | last1=Connerney | first1=J. E. P. | last2=Kotsiaros | first2=S. | last3=Oliversen | first3=R. J. | last4=Espley | first4=J. R. | last5=Joergensen | first5=J. L. | last6=Joergensen | first6=P. S. | last7=Merayo | first7=J. M. G. |date=May 26, 2017 | title=A New Model of Jupiter's Magnetic Field From Juno's First Nine Orbits | journal=Geophysical Research Letters | language=en | volume=45 | issue=6 | pages=2590–2596 | doi=10.1002/2018GL077312 | bibcode=2018GeoRL..45.2590C | url=http://orbit.dtu.dk/ws/files/147221632/Connerney_et_al_2018_Geophysical_Research_Letters.pdf | doi-access=free }}</ref> Dié veld word vermoedelik geskep deur werwelstrome van geleidingsmateriale in die kern van vloeibare metallieke waterstof. By sowat 75&nbsp;[[Jupiterradius]]se van die planeet af skep die wisselwerking van die magnetosfeer met die [[sonwind]] 'n [[boogskok]]. Om Jupiter se magnetosfeer is 'n magnetopouse, wat geleë is by die binnekant van 'n magnetoskild – 'n streek tussen die magnetopouse en die boogskok. Die sonwind reageer met dié streke en verleng die magnetosfeer aan Jupiter se lykant (die kant afgekeer van die windrigting) tot amper by Saturnus se wentelbaan. Die wentelbane van Jupiter se grootste vier mane is almal binne die magnetosfeer, wat hulle teen die sonwind beskerm.<ref name="elkins-tanton" />{{rp|69}} Die vulkane op die maan [[Io (maan)|Io]] werp groot hoeveelhede [[swaeldioksied]] uit, wat 'n [[Torus|gastorus]] al langs die wentelbaan van die maan vorm. Die gas word [[Ioon|geïoniseer]] in Jupiter se magnetosfeer en skep swael- of suurstofione. Hulle, saam met waterstofione wat in Jupiter se atmosfeer ontstaan, vorm 'n [[plasma]]plaat in Jupiter se ewenaarvlak. Die plasma in die plaat roteer saam met die planeet en verwring die dipoolmagneetveld in dié van 'n magnetoskyf. [[Elektron]]e in die plasmaplaat skep 'n sterk radiohandtekening, met kort, gesuperponeerde uitbarstings in die omvang van 0,6-30&nbsp;[[hertz|MHz]] wat van die Aarde af waargeneem kan word.<ref>{{cite news | last=Brainerd | first=Jim | date=November 22, 2004 |title=Jupiter's Magnetosphere | work=The Astrophysics Spectator | url=http://www.astrophysicsspectator.com/topics/planets/JupiterMagnetosphere.html | access-date=August 10, 2008 | archive-date=January 25, 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210125004606/https://www.astrophysicsspectator.com/topics/planets/JupiterMagnetosphere.html }}</ref><ref>{{cite web | url=https://radiojove.gsfc.nasa.gov/telescope/rj_receivers.htm | website=NASA | title=Receivers for Radio JOVE | date=March 1, 2017 | access-date=September 9, 2020 | archive-date=January 26, 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210126034939/https://radiojove.gsfc.nasa.gov/telescope/rj_receivers.htm|url-status=dead }}</ref> Terwyl Io deur dié torus beweeg, skep die wisselwerking plasmagolwe wat geïoniseerde materie tot in Jupiter se poolstreke dra. As gevolg hiervan word radiogolwe geskep deur 'n [[siklotron]]masermeganisme, en die energie word uitgestuur met 'n keëlvormige oppervlak langs. Wanneer die Aarde deur dié keël beweeg, kan radio-emissies van Jupiter af dié van die Son af oorskry.<ref>{{cite web | date=February 20, 2004 | url=https://science.nasa.gov/headlines/y2004/20feb_radiostorms.htm | title=Radio Storms on Jupiter | last1=Phillips | first1=Tony | last2=Horack | first2=John M. | website=NASA | access-date=February 1, 2007 | url-status=dead | archive-url=https://web.archive.org/web/20070213220639/https://science.nasa.gov/headlines/y2004/20feb_radiostorms.htm | archive-date=February 13, 2007 }}</ref> ===Platetêre ringe=== {{Hoofartikel|Jupiter se ringe}} Jupiter het 'n dowwe [[planetêre ring]]stelsel wat uit drie segmente saamgestel is: 'n binneste [[torus]] van deeltjies bekend as die halo, 'n relatief helder hoofring en 'n buitenste fyn ring.<ref>{{cite journal |last1=Showalter |first1=M. A. |last2=Burns |first2=J. A. |last3=Cuzzi |first3=J. N. |last4=Pollack |first4=J. B. |year=1987 |title=Jupiter's ring system: New results on structure and particle properties |journal=Icarus |volume=69 |issue=3 |pages=458–498 |bibcode=1987Icar...69..458S |doi=10.1016/0019-1035(87)90018-2}}</ref> Dié ringe bestaan oënskynlik uit stof, terwyl Saturnus se ringe uit ys bestaan.<ref name="elkins-tanton" />{{rp|65}} Die hoofring bestaan waarskynlik uit materiaal wat van die mane [[Adrastea (maan)|Adrastea]] en [[Metis (maan)|Metis]] afkomstig is en deur die planeet se sterk swaartekraginvloed na Jupiter aangetrek word. Nuwe materiaal word deur bykomende botsings bygevoeg.<ref name="Burns1999">{{cite journal |last1=Burns |first1=J. A. |last2=Showalter |first2=M. R. |last3=Hamilton |first3=D. P. |last4=Nicholson |first4=P. D. |last5=de Pater |first5=I. |last6=Ockert-Bell |first6=M. E. |last7=Thomas |first7=P. C. |year=1999 |title=The Formation of Jupiter's Faint Rings |journal=Science |volume=284 |issue=5417 |pages=1146–1150 |bibcode=1999Sci...284.1146B |doi=10.1126/science.284.5417.1146 |pmid=10325220 |s2cid=21272762}}</ref> Op dieselfde manier skep die mane [[Tebe (maan)|Tebe]] en [[Amaltea (maan)|Amaltea]] vermoedelik twee afsonderlike komponente van die stowwerige fyn ring.<ref name="Burns1999" /> Daar is bewyse van 'n vierde ring wat kan bestaan uit botsingstukke van Amaltea af wat al langs die maan se wentelbaan voorkom.<ref>{{cite journal |last1=Fieseler |first1=P. D. |last2=Adams |first2=O. W. |last3=Vandermey |first3=N. |last4=Theilig |first4=E. E. |last5=Schimmels |first5=K. A. |last6=Lewis |first6=G. D. |last7=Ardalan |first7=S. M. |last8=Alexander |first8=C. J. |year=2004 |title=The Galileo Star Scanner Observations at Amalthea |journal=Icarus |volume=169 |issue=2 |pages=390–401 |bibcode=2004Icar..169..390F |doi=10.1016/j.icarus.2004.01.012}}</ref> ==Wentelbaan en rotasie== [[Beeld:Solar system orrery outer planets.gif|links|thumb|230px|Die wentelbane van Jupiter en die ander buiteplanete.]] Jupiter is die enigste planeet in die Sonnestelsel waarvan die [[massamiddelpunt]] buite die [[Son]] lê, al is dit net met 7% van die Son se radius.<ref>{{cite book | last1=Herbst | first1=T. M. | last2=Rix | first2=H.-W. | date=1999 | editor1-last=Guenther | editor1-first=Eike | editor2-last=Stecklum | editor2-first=Bringfried | editor3-last=Klose | editor3-first=Sylvio | chapter=Star Formation and Extrasolar Planet Studies with Near-Infrared Interferometry on the LBT | title=Optical and Infrared Spectroscopy of Circumstellar Matter | series=ASP Conference Series | volume=188 | isbn=978-1-58381-014-9 | pages=341–350 | bibcode=1999ASPC..188..341H | publisher=Astronomical Society of the Pacific | publication-place=San Francisco, Calif. }}</ref><ref name="Jupiter-COM-20160730">{{cite book |page=199|title=Newton's Gravity: An Introductory Guide to the Mechanics of the Universe|last1=MacDougal|first1=Douglas W.|date=December 16, 2012|isbn=978-1-4614-5444-1|publisher=Springer New York}}</ref> Die gemiddelde afstand tussen Jupiter en die Son is 778&nbsp;miljoen&nbsp;km (5,2&nbsp;[[AE]]) en die planeet voltooi elke 11,86&nbsp;jaar 'n omwenteling. Dit is sowat twee vyfdes van Saturnus se wentelperiode, en dit vorm amper 'n [[baanresonansie]].<ref>{{cite journal | last1=Michtchenko | first1=T. A. | last2=Ferraz-Mello | first2=S. | title=Modeling the 5:2 Mean-Motion Resonance in the Jupiter–Saturn Planetary System | journal=Icarus | date=February 2001 | volume=149 | issue=2 | pages=77–115 | doi=10.1006/icar.2000.6539 | bibcode=2001Icar..149..357M }}</ref> Jupiter se wentelvlak het 'n [[baanhelling]] van 1,30° in vergelyking met die Aarde. Omdat die wentelbaan se [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] 0,049 is, is Jupiter net meer as 75&nbsp;miljoen&nbsp;km nader aan die Son met [[perihelium]] as met [[afelium]].<ref name="fact"/> Jupiter se [[ashelling]] is relatief klein, net 3,13°, en sy [[seisoen]]e is dus onbeduidend in vergelyking met dié van die Aarde en [[Mars]].<ref>{{cite web |url=https://science.nasa.gov/headlines/y2000/interplanetaryseasons.html |title=Interplanetary Seasons |publisher=Science@NASA |access-date=February 20, 2007 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016161443/https://science.nasa.gov/headlines/y2000/interplanetaryseasons.html |archive-date=October 16, 2007 }}</ref> Jupiter se rotasie is die vinnigste van al die planete in die Sonnestelsel. Dit voltooi 'n rotasie in effens minder as 10 uur en dit veroorsaak 'n uitstulping by die ewenaar wat maklik deur 'n amateurteleskoop gesien kan word. Omdat Jupiter nie 'n soliede liggaam is nie, ondergaan sy boonste atmosfeer [[differensiële rotasie]]. Die rotasie van sy poolatmosfeer is sowat 5&nbsp;minute langer as dié van sy ewenaaratmosfeer.<ref name=Ridpath1998>{{cite book |first=Ian |last=Ridpath |date=1998 |title=Norton's Star Atlas |edition=19th |publisher=Prentice Hall |isbn=978-0-582-35655-9}}</ref> === Inslag van komeet Shoemaker-Levy 9 === Tussen [[16 Julie|16]] en [[22 Julie]] [[1994]] stort 21 fragmente van die [[komeet]] [[Shoemaker-Levy 9]] op die suidelike halfrond van Jupiter neer. Dit was die eerste keer dat botsings tussen [[hemelligaam|hemelligame]] direk waargeneem is. Daar kan verwag word dat as gevolg van die groot omvang, massa en swaartekrag van Jupiter die soort botsings veel gereelder sal voorkom. == Natuurlike satelliete en ringe rondom Jupiter == : ''Hoofartikels: [[Jupiter se natuurlike satelliete]] en [[Jupiter se ringe]].'' Teen Mei [[2001]] was daar ongeveer 28 mane rondom Jupiter bekend, waaronder [[Io (maan)|Io]], [[Europa (maan)|Europa]], [[Ganimedes (maan)|Ganimedes]] en [[Kallisto (maan)|Kallisto]]. Later is daar met behulp van nuwe tegnieke en verbeterde apparatuur nog 'n groot aantal ander mane ontdek en teen [[2004]] is daar 63 voorwerpe geïdentifiseer. 'n Volledig oorsig hiervan is te vinde in die [[Jupiter se natuurlike satelliete|lys van mane van Jupiter]]. Rondom Jupiter word ook 'n aantal dun ringe wat uit stof- en ysdeeltjies bestaan aangetref. Die binnenste ring, genaamd ''1979 J1R'', het vermoedelik ontstaan uit losgeraakte materiaal van die mane [[Metis (maan)|Metis]] en [[Adrastea (maan)|Adrastea]] na inslae deur [[meteoriet]]e. 1979 J1R lê op 'n afstand van 110&nbsp;000&nbsp;km van die middelpunt van Jupiter en is 22&nbsp;000&nbsp;km breed. Nog verder na buite lê nog twee ringe (''1979 J2R'' en ''1979 J3R'') op 'n afstand van onderskeidelik 125&nbsp;000 en 170&nbsp;000&nbsp;km. Van die buitenste ring word aangeneem dat dit ontstaan het uit interplanetêre stof. Die bestaan van die ringe is eers in 1979 bevestig en is veel kleiner as die ringe van Saturnus. {{JupiterMane}} == Funksie == Jupiter vervul 'n belangrike funksie binne die [[sonnestelsel]]. Omdat dit swaarder is as al die ander planete tesame is dit 'n belangrike onderdeel van die massa-ewewig van die sonnestelsel. Deur sy gewig stabiliseer Jupiter die [[asteroïdegordel]]; sonder Jupiter sou daar elke 100&nbsp;000 jaar 'n [[asteroïde]] uit die asteroïdegordel die [[aarde (planeet)|aarde]] tref en sodoende lewe op aarde so ernstig belemmer het dat lewe nie moontlik sou wees nie. Daar word tans vermoed dat die aanwesigheid van 'n Jupiteragtige planeet 'n voorwaarde kan wees vir die aanwesigheid van lewe in 'n sonnestelsel. == Verkenning == Vanaf die Aarde is Jupiter gereeld met die blote oog sigbaar as 'n helder "ster". In [[1610]] ontdek [[Galileo Galilei]] met 'n [[teleskoop]] die vier grootste mane van Jupiter – nou bekend as die [[Galileïse mane]]. Sedert die begin van die [[1970-80|jare '70]] is daar verskeie verkenningsvlugte na Jupiter uitgevoer. === Pioneer 10 === [[Pioneer 10]] was die eerste [[ruimtesending]] na Jupiter en is op [[3 Maart]] [[1972]] gelanseer. Op [[3 Desember]] [[1973]] skuur Pioneer 10 op 'n afstand van 130&nbsp;000&nbsp;km langs Jupiter verby en stuur die eerste detailopnames na die Aarde. === Voyager === : ''Hoofartikels: [[Voyager 1]] en [[Voyager 2]].'' [[Lêer:Voyager spacecraft.jpg|duimnael|200px|Voyager 2]] In die winter (Suidelike halfrond) van [[1977]] word Voyager 1 en Voyager 2 kort na mekaar gelanseer. In [[1979]] het beide Voyagers baie foto's en inligting oor Jupiter en die mane opgelewer, onder andere oor [[vulkaan|vulkaan aktiwiteit]] op die maan [[Io (maan)|Io]]. === Galileo === Op [[18 Oktober]] [[1989]] word die [[Galileo-ruimtesending|Galileo-ruimtetuig]] van [[Kaap Canaveral]] af gelanseer om die mane van Jupiter en die planeet self te bestudeer. Galileo was die eerste sending wat in plaas van verby te vlieg in 'n baan om Jupiter gebring sou word en dit uitgevoerig sou bestudeer. Ná 'n reis van ses jaar en ondanks probleme met die antenne, het Galileo sowat 14&nbsp;000 foto's geneem. Galileo het Jupiter bestudeer van Desember 1995 tot September 2003 en het gedurende die tydperk 'n skat van nuwe insigte versamel. === Cassini-Huygens === Op [[15 Oktober]] [[1997]] word die [[Cassini-Huygens]] ruimtetuig gelanseer om via [[Venus (planeet)|Venus]], [[Aarde]] en Jupiter uiteindelik Saturnus te besoek. In Desember 2000 gaan Cassini by Jupiter verby en neem foto's met 'n veel hoër resolusie as sy voorgangers. Die gesamentlike aanwesigheid van Galileo en Cassini het dit moontlik gemaak om enkele ekstra eksperimente uit te voer. === New Horizons === [[New Horizons]] is 'n sending na [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] wat op [[19 Januarie]] [[2006]] gelanseer is om in [[2015]] Pluto te bereik. Om die vlug te bespoedig is daar in Februarie 2007 van die aantrekkingskrag van Jupiter gebruik gemaak. Hiertydens kon Jupiter vir ongeveer vier maande uitgebreid waargeneem word. === Juno === [[Juno]] is ’n sending van [[Nasa]] se [[New Frontiers-program]] wat tans in ’n wentelbaan om die [[planeet]] [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] is. Die tuig is op [[5 Augustus]] [[2011]] van [[Kaap Canaveral]] af gelanseer en het op [[4 Julie]] [[2016]] gearriveer. Op [[5 Julie]] van dié jaar het dit in ’n wentelbaan om Jupiter gegaan.<ref name="NYT-20160628">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA’s Juno Spacecraft Will Soon Be in Jupiter’s Grip |url=http://www.nytimes.com/2016/06/28/science/nasa-jupiter-juno.html |date=28 Junie 2016 |work=New York Times |access-date=30 Junie 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200426125443/https://www.nytimes.com/2016/06/28/science/nasa-jupiter-juno.html |archive-date=26 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name="NYT-20160630"/><ref>{{cite news |last=Dunn |first=Marcia |title=NASA probe blasts off for Jupiter after launch-pad snags |url=http://www.msnbc.msn.com/id/44034674/ns/technology_and_science-space/#.Tj02ZluvbPY |work=MSN |date=5 Augustus 2011 |access-date=31 Augustus 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20121105145856/http://www.msnbc.msn.com/id/44034674/ns/technology_and_science-space/ |archive-date=5 November 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Juno wentel om die planeet se pole om die samestelling, [[gravitasie]]- en [[magneetveld]] en polêre magnetosfeer te ondersoek. Dit sal ook soek na leidrade oor hoe die planeet gevorm het, of dit ’n rotsagtige kern het, die hoeveelheid [[water]] in die diep [[atmosfeer]], [[massa]]verspreiding en diep [[wind]]e, wat snelhede van tot 618 km/h kan bereik.<ref>[http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2008/jupiter_lrs.html Winds in Jupiter's Little Red Spot almost twice as fast as strongest hurricane]</ref> In September 2022 sal Juno 'n verbyvlug van die maan [[Europa (maan)|Europa]] doen, en in Desember 2023 en Februarie 2024 'n verbyvlug van [[Io (maan)|Io]]. == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Jupiter (planet)|Jupiter}} * {{en}} [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html Jupiter Fact Sheet] * {{en}} [http://photojournal.jpl.nasa.gov/target/Jupiter Afbeeldings van Jupiter] {{PlaneteSon}} {{Normdata}} [[Kategorie:Jupiter| ]] 2mkpr9xdrs6qqsww1meohm9fcin37ae 2516542 2516529 2022-07-31T19:19:24Z Burgert Behr 2401 Besig wikitext text/x-wiki :''Hierdie artikel handel oor die [[planeet]] Jupiter. Vir ander betekenisse van die naam, sien [[Jupiter (dubbelsinnig)]].'' {{Inligtingskas Planeet | bgcolour = #EEDC82 | name = Jupiter | symbol = [[Lêer:Jupiter symbol (bold).svg|24px|alt=♃|Jupiter se sterrekundige simbool]] | image = [[Lêer:Jupiter and its shrunken Great Red Spot.jpg|280px|Die planeet Jupiter]] | caption = Jupiter in natuurlike kleur, soos in April 2014 afgeneem deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]]. | orbit_ref = | epoch = [[J2000]] | aphelion = 816,520,800&nbsp;km<br />5,458104&nbsp;AE | perihelion = 740,573,600&nbsp;km<br />4,950429&nbsp;AE | semimajor = 778,547,200&nbsp;km<br />5,204267&nbsp;AE | eccentricity = 0,048775 | period = 4&nbsp;332,59&nbsp;dae<br />11,8618&nbsp;jare<br />10&nbsp;475,8 Jupiter solar dae | synodic_period = 398,88&nbsp;dae<ref name="fact">{{cite web |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |title=Jupiter Fact Sheet |publisher=NASA |last=Williams |first=Dr. David R. |access-date=8 Augustus 2007 |date=16 November 2004 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200516082115/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html |archive-date=16 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | avg_speed = 13,07&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | inclination = 1,305° (tot [[Ekliptika]])<br />6,09° (tot die [[son]] se [[ewenaar]])<br />0,32° (tot onveranderbare vlakte)<ref name="meanplane">{{en}} {{cite web | date = 2009-04-03 | title = The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter | url = http://home.surewest.net/kheider/astro/MeanPlane.gif | accessdate = 2009-04-10 | archive-date = 2009-05-14 | archive-url = https://www.webcitation.org/5glwILykY?url=http://home.comcast.net/~kpheider/MeanPlane.gif | url-status = dead }} (geprodusier met [http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ Solex 10] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120210152814/http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ |date=10 Februarie 2012 }} geskryf van Aldo Vitagliano)</ref> | asc_node = 100,492° | arg_peri = 275,066° | satellites = [[Jupiter se natuurlike satelliete|79]]<ref name="fact" /> | minorplanet = | physical_characteristics = yes | equatorial_radius = 71,492 ± 4&nbsp;km<br />(11,209&nbsp;[[Aarde]]s) | polar_radius = 66,854 ± 10&nbsp;km<br />(10,517&nbsp;Aardes) | flattening = 0,06487 ± 0,00015 | surface_area = 6,1419×10¹⁰&nbsp;km²<ref name="nasafact">{{cite web |url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jupiter&Display=Facts |title=Solar System Exploration: Jupiter: Facts & Figures |work=NASA |date=7 Mei 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20151107183158/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Jupiter |archive-date= 7 November 2015 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=22 Maart 2012 }}</ref><br />(121,9&nbsp;Aardes) | volume = 1,4313×10¹⁵&nbsp;km³<ref name="fact" /><br />(1321,3&nbsp;Aardes) | mass = 1,8986×10²⁷&nbsp;kg<ref name="fact" /><br />(317,8&nbsp;Aardes)<br />(1/1047 Sonne)<ref name=ssd-constants>{{cite web |title=Astrodynamic Constants |publisher=JPL Solar System Dynamics |date=27 Februarie 2009 |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/?constants |access-date=8 Augustus 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200514014252/https://ssd.jpl.nasa.gov/?constants |archive-date=14 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | density = 1,326&nbsp;g/cm³<ref name="fact" /> | surface_grav = 24,79&nbsp;m/s²<ref name="fact" /><br />2,528&nbsp;g | escape_velocity = 59,5&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | sidereal_day = 9,925&nbsp;h<ref>{{cite web |author=Seidelmann, P. K.; Abalakin, V. K.; Bursa, M.; Davies, M. E.; de Burgh, C.; Lieske, J. H.; Oberst, J.; Simon, J. L.; Standish, E. M.; Stooke, P.; Thomas, P. C. |year=2001 |url=http://www.hnsky.org/iau-iag.htm |title=Report of the IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites: 2000 |publisher=HNSKY Planetarium Program |access-date=2 Februarie 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200512151452/http://www.hnsky.org/iau-iag.htm |archive-date=12 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><br />(9 h 55 m 30 s) | rot_velocity = 12,6&nbsp;km/s<br />45&nbsp;300&nbsp;km/h | axial_tilt = 3,13°<ref name="fact" /> | right_asc_north_pole = 268,057°<br />(17&nbsp;h 52&nbsp;min 14&nbsp;s) | declination = 64,496° | albedo = 0,343 (geometries)<br />0,52 (Bond)<ref name="fact" /> | magnitude = -1,6 tot -2,94<ref name="fact" /> | angular_size = 29,8" — 50,1"<ref name="fact" /> | temperatures = yes | temp_name1 = 1 bar level | min_temp_1 = | mean_temp_1 = 165&nbsp;[[Kelvin|K]]<ref name="fact" /> | max_temp_1 = | temp_name2 = 0,1 bar | min_temp_2 = | mean_temp_2 = 112&nbsp;K<ref name="fact" /> | max_temp = | atmosphere = yes | surface_pressure = 20–200&nbsp;kPa<ref>{{en}} {{cite journal|author=Anonymous|title=Probe Nephelometer|journal=Galileo Messenger|publisher=NASA/JPL|date=Maart 1983|issue=6|url=http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html|accessdate=2007-02-12|archive-date=2009-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20090719111109/http://www2.jpl.nasa.gov/galileo/messenger/oldmess/2Probe.html|url-status=dead}}</ref> | atmosphere_composition = 89,8±2,0% [[Waterstof]]<br /> 10,2±2,0% [[Helium]]<br /> ~0,3% [[Metaan]]<br /> ~0,026% [[Ammoniak]]<br /> ~0,003% [[Waterstofdeuteried]]<br /> 0,0006% [[Etaan]]<br /> 0,0004% [[Water]] }} '''Jupiter''' is die vyfde [[planeet]] van die [[Son]] af en die grootste in die [[Sonnestelsel]]. Dit is 'n [[gasreus]] met 'n [[massa]] van meer as twee en 'n half keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam, maar effens kleiner as 'n duisendste van die Son se massa. Jupiter is die helderste natuurlike voorwerp in die [[Aarde]] se naglug naas die [[Maan]] en [[Venus]], en dit word reeds sedert die [[voorgeskiedenis]] waargeneem. Dit is genoem na die [[Jupiter (mitologie)|Romeinse god Jupiter]], die koning van die gode. Jupiter bestaan hoofsaaklik uit [[waterstof]], maar [[helium]] beslaan 'n kwart van sy massa en 'n tiende van sy [[volume]]. Dit het waarskynlik 'n rotsagtige kern van swaarder elemente,<ref name="coreuncertainty_2004">{{cite journal | last1=Saumon | first1=D. | last2=Guillot | first2=T. |title=Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn |journal=The Astrophysical Journal |volume=609 |issue=2 |pages=1170–1180 |year=2004 |bibcode=2004ApJ...609.1170S |doi=10.1086/421257 |arxiv=astro-ph/0403393|s2cid=119325899 }}</ref> maar ontbreek, nes die ander gasreuse in die Sonnestelsel, 'n goed gedefinieerde soliede oppervlak. Die voortdurende sametrekking van Jupiter se binnekant wek meer hitte op as wat dit van die Son kry. Vanweë sy vinnige rotasie is Jupiter se vorm 'n [[Sferoïde|afgeplatte sferoïde]]: Dit het 'n effense maar merkbare uitstulping om sy [[ewenaar]]. Die buitenste [[atmosfeer]] is verdeel in 'n reeks bande in sy breedte, met onstuimigheid en [[storm]]s aan die grense tussen hulle. 'n Prominente gevolg hiervan is die [[Groot Rooi Vlek]], 'n reusestorm wat minstens sedert 1831 sigbaar is. Jupiter word omring deur 'n dowwe [[planetêre ring]]stelsel en 'n kragtige [[magnetosfeer]]. Sy magnetiese stert is byna 800&nbsp;miljoen&nbsp;km (5,3&nbsp;[[AE]]) lank en strek byna tot by [[Saturnus]] se [[wentelbaan]]. Jupiter het [[Jupiter se natuurlike satelliete|80 bekende mane]] en moontlik meer,<ref name="80moons">{{cite journal | first=David | last=Kindy | url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/amateur-astronomer-discovers-new-moon-orbiting-jupiter-180978258/ | title=Amateur Astronomer Discovers New Moon Orbiting Jupiter | journal=Smithsonian Magazine | access-date=2022-03-08 }}</ref> insluitende die vier groot [[mane van Galilei]] wat in 1610 deur [[Galileo Galilei]] ontdek is: [[Io (maan)|Io]], [[Europa (maan)|Europa]], [[Ganumedes (maan)|Ganumedes]] en [[Kallisto (maan)|Kallisto]]. Io en Europa is omtrent so groot soos die Aarde se Maan, Kallisto is amper so groot soos die planeet [[Mercurius]] en Ganumedes is groter. [[Pioneer 10]] was die eerste [[ruimtetuig]] wat Jupiter besoek het. Sy naaste afstand aan die planeet was in Desember 1973.<ref name=pioneer10>{{Cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/missions/pioneer-10/in-depth|title=In Depth {{!}} Pioneer 10|website=NASA Solar System Exploration|access-date=February 9, 2020}}</ref> Verskeie robottuie het Jupiter sedertdien besoek, onder meer die [[Pioneer-program|Pioneer-]] en [[Voyager-program|Voyager]]-verbyvlugsendings van 1973 tot 1979, en later die [[Galileo-ruimtesending|Galileo-wenteltuig]] in 1995.<ref>{{Cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/exploration?page=0&per_page=10&order=launch_date+desc,title+asc&search=&tags=Jupiter&category=129|title=Exploration {{!}} Jupiter|website=NASA Solar System Exploration|access-date=February 9, 2020}}</ref> In 2007 het die [[New Horizons]] die planeet besoek en sy [[Swaartekragslinger|swaartekrag gebruik]] om sy spoed te verhoog en sy baan aan te pas op sy vlug na [[Pluto]]. Die laaste tuig wat Jupiter besoek het, is [[Juno (ruimtetuig)|Juno]], wat in Julie 2016 in 'n wentelbaan om die planeet gegaan het.<ref name="NYT-20160705">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA's Juno Spacecraft Enters Jupiter's Orbit |url=https://www.nytimes.com/2016/07/05/science/juno-enters-jupiters-orbit-capping-5-year-voyage.html |date=July 5, 2016 |work=The New York Times |access-date=July 5, 2016}}</ref><ref name="NYT-20160630">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=All Eyes (and Ears) on Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2016/07/01/science/jupiter-nasa-juno-hubble.html |date=June 30, 2016 |work=The New York Times |access-date=July 1, 2016}}</ref> Toekomstige teikens in die Jupiter-stelsel wat besoek sal word, sluit moontlik in die ysbedekte vloeistofoseaan van Europa.<ref name="NY-20210614">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=Mushballs and a Great Blue Spot: What Lies Beneath Jupiter's Pretty Clouds – NASA's Juno probe is beginning an extended mission that may not have been possible if it hadn't experienced engine trouble when it first arrived at the giant planet. |url=https://www.nytimes.com/2021/06/14/science/jupiter-juno-nasa-ganymede.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20211228/https://www.nytimes.com/2021/06/14/science/jupiter-juno-nasa-ganymede.html |archive-date=2021-12-28 |url-access=limited |date=14 June 2021 |work=The New York Times |access-date=16 June 2021 }}</ref> ==Naam en simbool== In beide die Griekse en Romeinse beskawing is die planeet na die hoofgod van die [[panteon]] genoem: [[Zeus]] vir die Grieke en [[Jupiter (mitologie)|Jupiter]] vir die Romeine. Die [[Internasionale Sterrekundige Vereniging]] (IAU) het die naam Jupiter in 1976 as die naam vir die planeet aanvaar. Die IAU noem nuut ontdekte mane van Jupiter na sy mitologiese minnaresse, minnaars en afstammelinge.<ref>{{cite web | title=Naming of Astronomical Objects | publisher=International Astronomical Union | url=https://www.iau.org/public/themes/naming/ | access-date=2022-03-23 }}</ref> Die [[simbool]] vir die planeet, [[Beeld:Jupiter symbol (fixed width).svg|16px|♃]], kom van die Griekse [[letter]] [[Zeta (letter)|zeta]] met 'n horisontale streep (Ƶ) as 'n afkorting vir "Zeus".<ref name=jones-1999> {{cite book | title = Astronomical papyri from Oxyrhynchus | last = Jones | first = Alexander | date = 1999 | pages = 62–63 | isbn = 9780871692337 | url = https://books.google.com/books?id=8MokzymQ43IC}}</ref><ref>{{cite journal | title=The origin of the symbols of the planets | last=Maunder | first=A. S. D. | journal=The Observatory | volume=57 | pages=238–247 | date=August 1934 | bibcode=1934Obs....57..238M }}</ref> Die argaïese naam ''Jove'' word sedert omstreeks die 14de eeu as 'n poëtiese naam vir Jupiter gebruik.<ref>{{cite book | title=Jove | first=Douglas | last=Harper | work=Online Etymology Dictionary | url=https://www.etymonline.com/word/jove | access-date=2022-03-22 }}</ref> Die Romeine het die vyfde dag van die week ''diēs Iovis'' ("Jove se Dag") genoem na die planeet Jupiter.<ref name=days>{{citation |last=Falk |first=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |url=http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |volume=93 |pages=122–133 |date=June 1999 |bibcode=1999JRASC..93..122F |access-date=18 November 2020 |archive-date=25 February 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210225172054/http://articles.adsabs.harvard.edu/pdf/1999JRASC..93..122F |url-status=live }}</ref> In die [[Germaanse mitologie]] word Jupiter gelykgestel aan die dondergod [[Thor]], van waar die [[Afrikaanse]] naam [[Donderdag]] kom vir die Romeinse ''dies Jovis''.<ref>{{cite journal |last1=Falk |first1=Michael |title=Astronomical Names for the Days of the Week |journal=Journal of the Royal Astronomical Society of Canada |year=2004 |volume=93 |pages=122–133 |bibcode=1999JRASC..93..122F |doi=10.1016/j.newast.2003.07.002 |last2=Koresko |first2=Christopher|arxiv=astro-ph/0307398 |s2cid=118954190 }}</ref> ''Jovian'' is in [[Engels]] die [[Adjektief|adjektiewe]] vorm van Jupiter. ==Vorming en migrasie== Jupiter is vermoedelik die oudste planeet in die Sonnestelsel.<ref name=Kruijer_et_al_2017/> Huidige modelle van die vorming van ons stelsel dui daarop dat Jupiter min of meer by die sneeulyn gevorm het: 'n afstand van die Son af waar die temperatuur laag genoeg is dat [[Vlugtigheid (planetologie)|vlugtige stowwe]] soos [[water]] kan kondenseer om [[Vastestof|vastestowwe]] te vorm.<ref name=Bosman_et_al_2019/> Die planeet het 'n groot vloeibare kern begin vorm en toe sy gasatmosfeer versamel. As gevolg daarvan moes die kern gevorm het voordat die [[sonnewel]] ná 10&nbsp;miljoen jaar heeltemal opgebreek het. Oor sowat 'n mijoen jaar het Jupiter se atmosfeer geleidelik uitgesit totdat die massa omtrent 20 keer dié van die Aarde was. Die omwentelende massa het 'n gaping in die sonnewel geskep, en daarna het die planeet stadigaan oor 3-4&nbsp;miljoen jaar gegroei tot 50&nbsp;[[aardmassa]]s.<ref name=Kruijer_et_al_2017>{{cite journal | title=Age of Jupiter inferred from the distinct genetics and formation times of meteorites | last1=Kruijer | first1=Thomas S. | last2=Burkhardt | first2=Christoph | last3=Budde | first3=Gerrit | last4=Kleine | first4=Thorsten | journal=Proceedings of the National Academy of Sciences | volume=114 | issue=26 | pages=6712–6716 | date=June 2017 | doi=10.1073/pnas.1704461114 | pmid=28607079 | pmc=5495263 | bibcode=2017PNAS..114.6712K | doi-access=free }}</ref> Volgens een hipotese het Jupiter rofweg 3,5&nbsp;AE (520&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af begin vorm. Namate die jong planeet massa vergaar het, het 'n wisselwerking met die gasskyf wat om die Son gewentel het en 'n [[baanresonansie]] met Saturnus daartoe gelei dat hy na binne migreer het.<ref name=Bosman_et_al_2019>{{cite journal | title=Jupiter formed as a pebble pile around the N2 ice line | last1=Bosman | first1=A. D. | last2=Cridland | first2=A. J. | last3=Miguel | first3=Y. | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=632 | id=L11 | pages=5 | date=December 2019 | arxiv=1911.11154 | bibcode=2019A&A...632L..11B | doi=10.1051/0004-6361/201936827 | s2cid=208291392 }}</ref><ref name="Walsh_etal_2011">{{cite journal | last1=Walsh | first1=K. J. | last2=Morbidelli | first2=A. | last3=Raymond | first3=S. N. | last4=O'Brien | first4=D. P. | last5=Mandell | first5=A. M. | year=2011 | title=A low mass for Mars from Jupiter's early gas-driven migration | journal=Nature | volume=475 | issue=7355 | pages=206–209 | doi=10.1038/nature10201 | bibcode=2011Natur.475..206W | arxiv=1201.5177 | pmid=21642961| s2cid=4431823 }}</ref> [[Lêer:Aarde Jupiter.svg|duimnael|links|180px|Vergelyking in grootte met die Aarde]] Dit het die wentelbane van verskeie [[superaarde]]s wat nader aan die Son gewentel het, versteur en veroorsaak dat hulle vernietigend bots. Saturnus sou later ook na binne begin migreer het, baie vinniger as Jupiter, totdat die twee planete vasgevang is in 'n resonansie van 3:2 by ongeveer 1,5&nbsp;AE (220&nbsp;miljoen&nbsp;km) van die Son af. Dit het die rigting van migrasie verander en veroorsaak dat hulle weg van die Son af en uit die binneste Sonnestelsel migreer het na hulle huidige posisies.<ref>{{cite journal |title=Jupiter's decisive role in the inner Solar System's early evolution |first=Konstantin |last=Batygin |doi=10.1073/pnas.1423252112 |pmid=25831540 |pmc=4394287 |volume=112 |issue=14 |pages=4214–4217 |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |arxiv=1503.06945 |bibcode=2015PNAS..112.4214B|year=2015 |doi-access=free }}</ref> Dit alles het oor 'n tydperk van 3-6&nbsp;miljoen jaar plaasgevind, met die finale migrasie van Jupiter wat oor verskeie honderdduisende jare geskied het.<ref name="Walsh_etal_2011"/><ref>{{cite journal | last1=Haisch Jr. | first1=K. E. | last2=Lada | first2=E. A. | last3=Lada | first3=C. J. | title=Disc Frequencies and Lifetimes in Young Clusters | year=2001 | journal=The Astrophysical Journal | volume=553 | issue=2 | pages=153–156| doi=10.1086/320685 | arxiv=astro-ph/0104347 | bibcode=2001ApJ...553L.153H | s2cid=16480998 | url=http://cds.cern.ch/record/496876 }}</ref> Jupiter se migrasie uit die binneste Sonnestelsel het die binneplanete, onder meer die Aarde, eindelik in staat gestel om uit die rommel te vorm.<ref>{{cite web |url=https://www.nationalgeographic.com/science/article/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching |archive-url=https://web.archive.org/web/20170314171306/http://news.nationalgeographic.com/2015/03/150324-jupiter-super-earth-collisions-planets-astronomy-sky-watching/ |archive-date=March 14, 2017 |title=Observe: Jupiter, Wrecking Ball of Early Solar System |last=Fazekas |first=Andrew |date=March 24, 2015 |work=National Geographic |access-date=April 18, 2021 |url-status=live}}</ref> Daar is verskeie probleme met dié hipotese. Die gevolglike tydskale vir die vorming van die aardplanete stem blykbaar nie ooreen met hulle gemete [[Chemiese element|elementêre]] samestelling nie.<ref name="zube_2019">{{cite journal|last=Zube|first=N.|author2=Nimmo, F.|author3=Fischer, R.|author4=Jacobson, S.|title=Constraints on terrestrial planet formation timescales and equilibration processes in the Grand Tack scenario from Hf-W isotopic evolution|journal=Earth and Planetary Science Letters|year=2019|volume=522|issue=1|pages=210–218|doi=10.1016/j.epsl.2019.07.001 |pmid=32636530|pmc=7339907|arxiv = 1910.00645 |bibcode = 2019E&PSL.522..210Z |s2cid=199100280}}</ref> Jupiter sou waarskynlik in 'n wentelbaan nader aan die Son gegaan het as dit deur die sonnewel migreer het.<ref name="dangelo_marzari_2012">{{cite journal|last=D'Angelo|first=G.|author2= Marzari, F. |title=Outward Migration of Jupiter and Saturn in Evolved Gaseous Disks|journal=The Astrophysical Journal|year=2012|volume=757|issue=1|page=50 (23 pp.)|doi=10.1088/0004-637X/757/1/50 |arxiv = 1207.2737 |bibcode = 2012ApJ...757...50D |s2cid=118587166}}</ref> Sommige mededingende modelle van die vorming van die Sonnestelsel voorspel die vorming van Jupiter met wentelbaaneienskappe naby aan dié van vandag.<ref name=dangelo2021>{{cite journal | last1=D'Angelo | first1=G. | last2=Weidenschilling | first2=S. J. | last3=Lissauer | first3=J. J. | last4=Bodenheimer | first4=P. | title=Growth of Jupiter: Formation in disks of gas and solids and evolution to the present epoch | journal=Icarus |year=2021 | volume=355 | page=114087 | arxiv=2009.05575 | doi=10.1016/j.icarus.2020.114087 | bibcode=2021Icar..35514087D | s2cid=221654962 }}</ref> Ander modelle voorspel dat Jupiter verder weg gevorm het, soos 18&nbsp;AE (2,7&nbsp;miljard&nbsp;km) van die Son af.<ref name=Pirani_et_al_2019>{{cite journal | title=Consequences of planetary migration on the minor bodies of the early solar system | last1=Pirani | first1=S. | last2=Johansen | first2=A. | last3=Bitsch | first3=B. | last4=Mustill | first4=A.J. | last5=Turrini | first5=D. | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=623 | date=March 2019 | pages=A169 | doi=10.1051/0004-6361/201833713| arxiv=1902.04591 | bibcode=2019A&A...623A.169P | doi-access=free }}</ref><ref name=Pirani_accompanying_article>{{cite web |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2019/03/190322105706.htm |title=Jupiter's Unknown Journey Revealed |work=ScienceDaily |publisher=Lund University |date= March 22, 2019|access-date=March 25, 2019}}</ref> Gebaseer op Jupiter se samestelling, is daar navorsers wat reken die planeet het baie ver van die Son af gevorm,<ref name=n2_snowline_2019>{{cite journal | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Jupiter's Composition Suggests its Core Assembled Exterior to the N_{2} Snowline | journal=The Astronomical Journal | year=2019 | volume=158 | issue=5 | doi=10.3847/1538-3881/ab46a8 | arxiv=1909.11246 | s2cid=202749962 | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab46a8/pdf}}</ref><ref>{{cite journal | url=https://iopscience.iop.org/article/10.3847/1538-3881/ab6172 | last1=Öberg | first1=K.I. | last2=Wordsworth | first2=R. | title=Erratum: "Jupiter's Composition Suggests Its Core Assembled Exterior to the N2 Snowline" | journal=The Astronomical Journal | year=2020| volume=159 | issue=2 | page=78 | doi=10.3847/1538-3881/ab6172 | s2cid=214576608 }}</ref> tot 40&nbsp;AE (6&nbsp;miljard&nbsp;km) weg. Die planeet sou daarna nader migreer het tot by sy huidige posisie. Dié migrasie na binne sou oor rofweg 700&nbsp;000 jaar plaasgevind het,<ref name=Pirani_et_al_2019/><ref name=Pirani_accompanying_article/> in 'n epog sowat 2-3&nbsp;miljoen jaar nadat die planeet begin vorm het. In dié model sou Saturnus, [[Uranus]] en [[Neptunus]] selfs verder van die Son af gevorm het, en sou Saturnus ook na binne migreer het. ==Fisiese eienskappe== Jupiter is 'n [[gasreus]], wat hoofsaaklik uit [[gas]] en [[vloeistof]] bestaan eerder as uit soliede materiaal. Dit is die grootste planeet in die [[Sonnestelsel]], met 'n deursnee van 142&nbsp;984&nbsp;km by sy [[ewenaar]].<ref>{{cite book|page=419|title=Regents Exams and Answers: Earth Science—Physical Setting 2020|last1=Denecke|first1=Edward J.|date=January 7, 2020|publisher=Barrons Educational Series|isbn=978-1-5062-5399-2}}</ref> Sy gemiddelde digtheid is 1,326&nbsp;g/cm³, min of meer dieselfde as dié van [[stroop]],<ref name=Swarbrick2013>{{cite book | title=Encyclopedia of Pharmaceutical Technology | first=James | last=Swarbrick | date=2013 | page=3601 | volume=6 | isbn=9781439808238 | publisher=CRC Press | url=https://www.google.com/books/edition/Encyclopedia_of_Pharmaceutical_Technolog/w2C1DwAAQBAJ?gbpv=1&pg=PA3601 | quote="Syrup USP (1.31&nbsp;g/cm³)" }}</ref> en laer as dié van die vier [[aardplanete]].<ref>{{cite book | title=Allen's Astrophysical Quantities | last1=Allen | first1=Clabon Walter | last2=Cox |first2=Arthur N. | publisher=Springer | date=2000 | pages=295–296 | isbn=978-0-387-98746-0 | url=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 }}</ref><ref>{{cite book | page=1041 | title=A Concise Handbook of Mathematics, Physics, and Engineering Sciences | last1=Polyanin | first1=Andrei D. | last2=Chernoutsan | first2=Alexei | date=October 18, 2010 | publisher=CRC Press | isbn=978-1-4398-0640-1 }}</ref> ===Samestelling=== Die volume van Jupiter se boonste [[atmosfeer]] bestaan uit sowat 90% [[waterstof]] en 10% [[helium]]. Omdat heliumatome 'n groter massa het as waterstofatome, is die massa van Jupiter as atmosfeer omtrent 24% helium.<ref>{{cite journal | title=NOTE: New Constraints on the Composition of Jupiter from Galileo Measurements and Interior Models | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Gautier | first2=Daniel | last3=Hubbard | first3=William B | journal=Icarus | volume=130 | issue=2 | pages=534–539 | date=December 1997 | doi=10.1006/icar.1997.5812 | arxiv=astro-ph/9707210 | bibcode=1997Icar..130..534G | s2cid=5466469 }}</ref> Die atmosfeer bevat spoorhoeveelhede [[metaan]]-, [[waterdamp]]-, [[ammoniak]]- en [[silikon]]gebaseerde samestellings. Daar is ook klein hoeveelhede [[koolstof]], [[etaan]], [[waterstofsulfied]], [[neon]], [[suurstof]], [[fosfien]] en [[swael]]. Die heel buitenste laag van die atmosfeer bevat [[kristal]]le van bevore ammoniak. Deur middel van [[infrarooi]]- en [[ultraviolet]]metings is ook spoorhoeveelhede [[bensien]] en ander [[Koolwaterstof|koolwaterstowwe]] ontdek.<ref>{{cite journal |journal=Icarus |volume=64 |issue=2 |pages=233–248 |year=1985 |title=Infrared Polar Brightening on Jupiter III. Spectrometry from the Voyager 1 IRIS Experiment |bibcode=1985Icar...64..233K |author=Kim, S. J. |author2=Caldwell, J. |author3=Rivolo, A. R. |author4=Wagner, R. |doi=10.1016/0019-1035(85)90201-5}}</ref> Jupiter se binnekant bevat swaarder materiale – volgens massa is dit rofweg 71% waterstof, 24% helium en 5% ander elemente.<ref name="voyager">{{cite journal |author=Gautier, D. |author2=Conrath, B. |author3=Flasar, M. |author4=Hanel, R. |author5=Kunde, V. |author6=Chedin, A. |author7=Scott N. |title=The helium abundance of Jupiter from Voyager |journal=Journal of Geophysical Research |volume=86 |issue=A10 |pages=8713–8720 |year=1981 |bibcode=1981JGR....86.8713G |doi=10.1029/JA086iA10p08713|hdl=2060/19810016480 |s2cid=122314894 |hdl-access=free }}</ref><ref name="cassini">{{cite journal |author=Kunde, V. G. |display-authors=etal |title=Jupiter's Atmospheric Composition from the Cassini Thermal Infrared Spectroscopy Experiment |journal=Science |date=September 10, 2004 |volume=305 |issue=5690 |pages=1582–1586 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/305/5690/1582 |access-date=April 4, 2007 |doi=10.1126/science.1100240 |pmid=15319491 |bibcode=2004Sci...305.1582K|s2cid=45296656 }}</ref> Die atmosferiese proporsies van waterstof en helium is naby die teoretiese samestelling van die oorspronklike [[sonnewel]]. Neon in die boonste atmosfeer is net 20 dele per miljoen volgens massa, wat omtrent 'n tiende van die hoeveelheid in die Son is.<ref>{{cite journal | last1=Niemann | first1=H. B. | last2=Atreya | first2=S. K. | last3=Carignan | first3=G. R. | last4=Donahue | first4=T. M. | last5=Haberman | first5=J. A. | last6=Harpold | first6=D. N. | last7=Hartle | first7=R. E. | last8=Hunten | first8=D. M. | last9=Kasprzak | first9=W. T. | last10=Mahaffy | first10=P. R. | last11=Owen | first11=T. C. | last12=Spencer | first12=N. W. | last13=Way | first13=S. H. | title=The Galileo Probe Mass Spectrometer: Composition of Jupiter's Atmosphere | journal=Science | year=1996 | volume=272 | issue=5263 | pages=846–849 | bibcode=1996Sci...272..846N | doi=10.1126/science.272.5263.846 | pmid=8629016| s2cid=3242002 }}</ref> Helium is ook net sowat 80% van die Son se heliumsamestelling. Dié uitputting is as gevolg van 'n neerslag van dié elemente as heliumryke druppels, 'n proses wat die binne-in die planeet plaasvind.<ref name="galileo_ms">{{cite journal |first1=U. |last1=von Zahn |first2=D. M. |last2=Hunten |first3=G. |last3=Lehmacher |title=Helium in Jupiter's atmosphere: Results from the Galileo probe Helium Interferometer Experiment |journal=Journal of Geophysical Research |year=1998 |volume=103 |issue=E10 |pages=22815–22829 |doi=10.1029/98JE00695 |bibcode=1998JGR...10322815V |doi-access=free }}</ref><ref name="Juno">{{cite journal |title=Jupiter's Interior as Revealed by Juno |last=Stevenson |first=David J. |journal=Annual Review of Earth and Planetary Sciences |volume=48 |pages=465–489 |date=May 2020 |url=https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-earth-081619-052855 |access-date=2022-03-18 |doi=10.1146/annurev-earth-081619-052855 |bibcode=2020AREPS..48..465S |s2cid=212832169 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200507195319/https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-earth-081619-052855 |archive-date=May 7, 2020 |url-status=dead }}</ref> Gebaseer op [[spektroskopie]], het Saturnus vermoedelik dieselfde samestelling as Jupiter, maar die ander [[reuseplanete]], [[Uranus]] en [[Neptunus]], het relatief minder waterstof en helium en relatief meer van die volgende meeste elemente, insluitende [[suurstof]], [[koolstof]], [[stikstof]] en [[swael]].<ref>{{cite web | last1=Ingersoll | first1=A. P. | last2=Hammel | first2=H. B. | last3=Spilker | first3=T. R. | last4=Young | first4=R. E. | date=June 1, 2005 | url=http://www.lpi.usra.edu/opag/outer_planets.pdf | title=Outer Planets: The Ice Giants | publisher=Lunar & Planetary Institute | access-date=February 1, 2007 }}</ref> Dié twee planete is bekend as [[ysreus]]e, want die meeste van hulle vlugtige samestellings is in 'n vastestofvorm. ===Grootte en massa=== [[Beeld:Jupiter and Europa 2020.tiff|thumb|200px|links|Jupiter met een van sy mane, [[Europa (maan)|Europa]], links.]] Jupiter se massa is 2,5 keer dié van al die ander planete in die Sonnestelsel saam. Dit is so groot dat die [[massamiddelpunt]] met die Son buite die oppervlak van die Son lê, sowat 1,068&nbsp;[[sonradius]]se van die Son se middelpunt af.<ref>{{cite book |last1=MacDougal |first1=Douglas W. |title=Newton's Gravity |url=https://archive.org/details/newtonsgravityin00macd |url-access=limited |year=2012 |publisher=Springer New York |isbn=978-1-4614-5443-4 |pages=[https://archive.org/details/newtonsgravityin00macd/page/n208 193]–211 |language=en |chapter=A Binary System Close to Home: How the Moon and Earth Orbit Each Other }}</ref> Jupiter is veel groter as die Aarde, maar aansienlik minder dig: sy volume is 1&nbsp;321 keer die Aarde s'n, maar sy massa is net 318 [[aardmassa]]s.<ref name="fact"/><ref name="burgess">{{cite book |first=Eric |last=Burgess |date=1982 |title=By Jupiter: Odysseys to a Giant |publisher=Columbia University Press |location=New York |isbn=978-0-231-05176-7}}</ref>{{rp|6}} Jupiter se [[radius]] is omtrent 'n tiende van die Son s'n,<ref name="shu82">{{cite book |first=Frank H. |last=Shu |date=1982 |title=The physical universe: an introduction to astronomy |page=[https://archive.org/details/physicaluniverse00shuf/page/426 426] |series=Series of books in astronomy |edition=12th |publisher=University Science Books |isbn=978-0-935702-05-7 |url=https://archive.org/details/physicaluniverse00shuf/page/426 }}</ref> maar sy massa is 'n duisendste [[sonmassa]]. Die meeteenheid "[[Jupitermassa]]" (ook M_J of M_JUP) word dikwels gebruik om die massa van ander voorwerpe te beskryf, veral [[eksoplanete]] en [[bruindwerg]]e. Die eksoplaneet [[HD 209458 b]] het byvoorbeeld 'n massa van {{val|0.69|ul=mjup}}.<ref>{{cite web |url=http://exoplanet.eu/ |title=The Extrasolar Planets Encyclopedia: Interactive Catalogue |publisher=Paris Observatory |first=Jean |last=Schneider |year=2009}}</ref> Teoretiese modelle dui aan dat as Jupiter 'n massa van 40% groter gehad het, die binnekant so saamgepers sou gewees het dat sy volume sou afgeneem het ondanks die groter hoeveelheid materie.<ref name="Seager2007">{{cite journal | last1=Seager | first1=S. | last2=Kuchner | first2=M. | last3=Hier-Majumder | first3=C. A. | last4=Militzer | first4=B. | title=Mass-Radius Relationships for Solid Exoplanets | journal=The Astrophysical Journal | volume=669 | issue=2 | pages=1279–1297 | year=2007 | doi=10.1086/521346 | arxiv=0707.2895 | bibcode=2007ApJ...669.1279S | s2cid=8369390 }}</ref> Hoewel Jupiter se massa 75 keer so groot sou moes gewees het om waterstof te verbrand en 'n [[ster]] te word,<ref>{{cite journal | title=The theory of brown dwarfs and extrasolar giant planets | last1=Burrows | first1=Adam | last2=Hubbard | first2=W. B. | last3=Lunine | first3=J. I. | last4=Liebert | first4=James | journal=Reviews of Modern Physics | volume=73 | issue=3 | pages=719–765 | date=July 2001 | doi=10.1103/RevModPhys.73.719 | arxiv=astro-ph/0103383 | bibcode=2001RvMP...73..719B | s2cid=204927572 }}</ref> het die kleinste [[rooidwerg]] dalk 'n radius van net effens groter as Saturnus.<ref>{{cite journal | title=The EBLM project. III. A Saturn-size low-mass star at the hydrogen-burning limit | last1=von Boetticher | first1=Alexander | last2=Triaud | first2=Amaury H. M. J. | last3=Queloz | first3=Didier | last4=Gill | first4=Sam | last5=Lendl | first5=Monika | last6=Delrez | first6=Laetitia | last7=Anderson | first7=David R. | last8=Collier Cameron | first8=Andrew | last9=Faedi | first9=Francesca | last10=Gillon | first10=Michaël | last11=Gómez Maqueo Chew | first11=Yilen | last12=Hebb | first12=Leslie | last13=Hellier | first13=Coel | last14=Jehin | first14=Emmanuël | last15=Maxted | first15=Pierre F. L. | last16=Martin | first16=David V. | last17=Pepe | first17=Francesco | last18=Pollacco | first18=Don | last19=Ségransan | first19=Damien | last20=Smalley | first20=Barry | last21=Udry | first21=Stéphane | last22=West | first22=Richard | journal=Astronomy & Astrophysics | volume=604 | id=L6 | pages=6 | date=August 2017 | doi=10.1051/0004-6361/201731107 | arxiv=1706.08781 | bibcode=2017A&A...604L...6V | s2cid=54610182 }}</ref> Jupiter straal meer hitte uit as wat dit van die Son ontvang vanweë sy sametrekkende binnekant.<ref name="elkins-tanton">{{cite book | first=Linda T. | last=Elkins-Tanton |date=2011 | title=Jupiter and Saturn | publisher=Chelsea House | location=New York | isbn=978-0-8160-7698-7 | edition=revised }}</ref>{{rp|30}}<ref>{{cite book | title=Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure | first=Patrick | last=Irwin | date=2003 | page=62 | isbn=9783540006817 | publisher=Springer Science & Business Media | url=https://books.google.com/books?id=p8wCsJweUb0C&pg=PA62 }}</ref> Dié proses veroorsaak dat Jupiter met sowat 1&nbsp;mm per jaar krimp.<ref>{{cite book | title = Giant Planets of Our Solar System: Atmospheres, Composition, and Structure | first = Patrick G. J.|last= Irwin | publisher = Springer | orig-year = 2003 | url = https://books.google.com/books?id=p8wCsJweUb0C&q=%22kelvin+helmholtz+mechanism%22&pg=PA63|edition= Second |year= 2009| page=4|isbn=978-3-642-09888-8}}.</ref><ref name="guillot04">{{cite book | editor1-last=Bagenal | editor1-first=Fran | editor2-last=Dowling | editor2-first=Timothy E. | editor3-last=McKinnon | editor3-first=William B. | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Stevenson | first2=David J. | last3=Hubbard | first3=William B. | last4=Saumon | first4=Didier | date=2004 | title=Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere | chapter=Chapter 3: The Interior of Jupiter | publisher=Cambridge University Press | isbn=978-0-521-81808-7 }}</ref> Toe Jupiter gevorm het, was dit warmer en sy deursnee omtrent twee keer so groot soos nou.<ref>{{cite journal |last=Bodenheimer |first=P. |title=Calculations of the early evolution of Jupiter |series=23 |journal=Icarus |year=1974 |issue=3 |volume=23 |pages=319–325 |bibcode=1974Icar...23..319B |doi=10.1016/0019-1035(74)90050-5}}</ref> ===Interne struktuur=== Voor die vroeë 21ste eeu het die meeste wetenskaplikes een van twee scenario's voorgestel vir die vorming van Jupiter. As die planeet aanvanklik materiaal aangetrek het as 'n soliede liggaam, sou dit bestaan het uit 'n digte kern, 'n omringende laag vloeibare [[metallieke waterstof]] (met 'n bietjie helium) wat omtrent 80% van die planeet se radius dek,<ref>{{cite journal | last=Smoluchowski | first=R. | year=1971 | title=Metallic interiors and magnetic fields of Jupiter and Saturn | journal=The Astrophysical Journal | volume=166 | page=435 | doi=10.1086/150971 | bibcode=1971ApJ...166..435S }}</ref> en 'n buitenste atmosfeer van hoofsaaklik [[Waterstof|molekulêre waterstof]].<ref name="guillot04" /> As die planeet egter regstreeks uit die gasagtige [[planetêre newel]] ineengestort het, sal dit na verwagting geen kern hê nie en tot in die middel bestaan uit al hoe digter vloeistowwe (hoofsaaklik molekulêre en metallieke waterstof). [[Beeld:Jupiter diagram.svg|thumb|500px|'n Diagram van Jupiter, sy binnekant, oppervlak, ringe en binnemane.]] Data van Juno het getoon Jupiter het 'n baie uitgespreide kern wat met sy binneste mantel meng.<ref name="NYT-20160705" /><ref name=space_dot_com_2017>{{cite web | url=https://www.space.com/37005-jupiter-fuzzy-core-nasa-juno.html | title=More Jupiter Weirdness: Giant Planet May Have Huge, 'Fuzzy' Core | date=May 26, 2017 | last=Wall | first=Mike | website=space.com | access-date=April 20, 2021}}</ref><ref name=Wrong-Juno>{{Cite web | url=https://www.space.com/39348-juno-jupiter-mission-planet-revelations.html | title='Totally Wrong' on Jupiter: What Scientists Gleaned from NASA's Juno Mission | date=January 10, 2018 | first=Hanneke | last=Weitering | website=space.com | access-date=February 26, 2021 }}</ref> Dit is dalk veroorsaak deur 'n botsing met 'n planeet van sowat 10 [[aardmassa]]s 'n paar miljoen jaar ná Jupiter se vorming, wat 'n aanvanklik soliede kern sou versteur het.<ref name="nature2019">{{cite journal| last1=Liu| first1=S. F.| last2=Hori| first2=Y.| last3=Müller| first3=S.| last4=Zheng| first4=X.| last5=Helled| first5=R.| last6=Lin| first6=D.| last7=Isella| first7=A.| title=The formation of Jupiter's diluted core by a giant impact|year=2019| journal=Nature| volume=572| pages=355–357| issue=7769| doi=10.1038/s41586-019-1470-2| pmid=31413376| arxiv=2007.08338| bibcode=2019Natur.572..355L| s2cid=199576704}}</ref> Die kern strek na raming oor sowat 30-50% van die planeet se radius en bevat swaar elemente met 'n gesamentlike massa van 7-25 keer dié van die Aarde.<ref>{{cite journal |last1=Wahl |first1=S. M. |last2=Hubbard |first2=William B. |last3=Militzer |first3=B. |last4=Guillot |first4=Tristan |last5=Miguel |first5=Y. |last6=Movshovitz |first6=N. |last7=Kaspi |first7=Y. |last8=Helled |first8=R. |last9=Reese |first9=D. |last10=Galanti |first10=E. |last11=Levin |first11=S. |last12=Connerney |first12=J. E. |last13=Bolton |first13=S. J. |title=Comparing Jupiter interior structure models to Juno gravity measurements and the role of a dilute core |journal=Geophysical Letters |volume=44 |issue=10 |pages=4649–4659 |year=2017 |doi=10.1002/2017GL073160 |doi-access=free |arxiv=1707.01997 |bibcode=2017GeoRL..44.4649W }}</ref> Buite die laag metallieke waterstof lê 'n deursigtige binneste atmosfeer van waterstof. By dié diepte is die druk en temperatuur bo molekulêre waterstof se [[Kritieke punt|kritieke druk]] van 1,3&nbsp;[[Pascal (eenheid)|MPa]] en [[Kritieke punt|kritieke temperatuur]] van 33&nbsp;K (-240,2&nbsp;°C).<ref>{{cite journal | title=Dynamic transition of supercritical hydrogen: Defining the boundary between interior and atmosphere in gas giants | last1=Trachenko | first1=K. | last2=Brazhkin | first2=V. V. | last3=Bolmatov | first3=D. | journal=Physical Review E | volume=89 | issue=3 | id=032126 | date=March 2014 | page=032126 | doi=10.1103/PhysRevE.89.032126 | pmid=24730809 | arxiv=1309.6500 | bibcode=2014PhRvE..89c2126T | s2cid=42559818 }}</ref> In dié toestand is daar geen afsonderlike vloeistof- en gasfases nie – waterstof is glo in 'n superkritieke vloeistoftoestand. Die waterstof- en heliumgas wat van die wolklaag af ondertoe strek, verander geleidelik in 'n vloeistof in dieper lae, en lyk waarskynlik amper soos 'n oseaan van vloeibare waterstof en ander superkritieke vloeistowwe.<ref>{{cite web |title= A Freaky Fluid inside Jupiter? | url= https://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2011/09aug_juno3 |website=Nasa |access-date=8 December 2021}}</ref><ref>{{cite web |title= Nasa System Exploration Jupiter| url= https://solarsystem.nasa.gov/planets/jupiter/in-depth.amp |website=Nasa |access-date=8 December 2021}}</ref> Fisiek raak die gas al hoe warmer en digter namate die diepte toeneem.<ref>{{cite journal |last=Guillot |first=T. |title=A comparison of the interiors of Jupiter and Saturn |journal=Planetary and Space Science |year=1999 |volume=47 |issue=10–11 |pages=1183–1200 |bibcode=1999P&SS...47.1183G |arxiv=astro-ph/9907402 |doi=10.1016/S0032-0633(99)00043-4|s2cid=19024073 |url=http://cds.cern.ch/record/394768}}</ref> Reënagtige druppels helium en neon val neer deur die laer atmosfeer, en put die hoeveelheid van dié elemente in die boonste atmosfeer uit.<ref>{{cite journal |last=Lodders |first=Katharina |title=Jupiter Formed with More Tar than Ice |journal=The Astrophysical Journal |year=2004 |volume=611 |issue=1 |pages=587–597 |doi=10.1086/421970 |bibcode=2004ApJ...611..587L|s2cid=59361587 |url=http://pdfs.semanticscholar.org/afa4/68519084fe3a3076b614442803056943e202.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20200412141533/http://pdfs.semanticscholar.org/afa4/68519084fe3a3076b614442803056943e202.pdf |url-status=dead |archive-date=April 12, 2020 }}</ref> Berekenings dui daarop dat heliumdruppels by 'n radius van 60&nbsp;000 km (11&nbsp;000 km onder die bokant van die wolke) van metallieke waterstof skei en weer by 50&nbsp;000 km (22&nbsp;000 km onder die wolke) meng.<ref>S. Brygoo et al. 'Evidence of hydrogen−helium immiscibility at Jupiter-interior conditions.' ''Nature.'' Vol. 593, 27 Mei 2021, p. 517. {{doi|10.1038/s41586-021-03516-0}}.</ref> 'n Reënval van [[diamant]]e is al voorgestel, nes op Saturnus<ref name="SC-20131009">{{cite news |last=Kramer |first=Miriam |title=Diamond Rain May Fill Skies of Jupiter and Saturn |url=https://www.space.com/23135-diamond-rain-jupiter-saturn.html |date=October 9, 2013 |work=Space.com |access-date=August 27, 2017}}</ref> en die ysreuse Uranus en Neptunus.<ref name="WP-20170825">{{cite news |last=Kaplan |first=Sarah |title=It rains solid diamonds on Uranus and Neptune |url=https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2017/08/25/it-rains-solid-diamonds-on-uranus-and-neptune/ |date=August 25, 2017 |newspaper=The Washington Post |access-date=August 27, 2017}}</ref> Die temperatuur en druk in Jupiter neem geleidelik toe na die binnekant, want die hitte van planetêre formasie kan net deur [[konveksie]] ontsnap.<ref name="Juno"/> By 'n oppervlakdiepte waar die atmosferiese drukvlak 1 [[bar]] (0,10&nbsp;MPa) is, is die temperatuur sowat 165&nbsp;K (-108&nbsp;°C). Die streek van superkritieke waterstof verander geleidelik van 'n molekulêre tot 'n metallieke vloeistof en strek oor 'n drukomvang van 50-400&nbsp;GPa met temperature van onderskeidelik 5&nbsp;000 - 8&nbsp;400&nbsp;K (4&nbsp;730 - 8&nbsp;130&nbsp;°C). Die temperatuur van Jupiter se verdunde kern is na raming 20&nbsp;000&nbsp;K (19&nbsp;700&nbsp;°C), met 'n druk van sowat 4&nbsp;000&nbsp;GPa.<ref name=Guillot_et_al_2004>{{cite book | chapter=The interior of Jupiter | bibcode=2004jpsm.book...35G | last1=Guillot | first1=Tristan | last2=Stevenson | first2=David J. | last3=Hubbard | first3=William B. | last4=Saumon | first4=Didier | title=Jupiter. The planet, satellites and magnetosphere | editor1-first=Fran | editor1-last=Bagenal | editor2-first=Timothy E. | editor2-last=Dowling | editor3-first=William B. | editor3-last=McKinnon | series=Cambridge planetary science | volume=1 | publication-place=Cambridge, UK | publisher=Cambridge University Press | isbn=0-521-81808-7 | date=2004 | page=45 | chapter-url=https://www.google.com/books/edition/Jupiter/aMERHqj9ivcC?hl=en&gbpv=1&pg=PA45 }}</ref> ===Atmosfeer=== Jupiter se atmosfeer strek tot 'n diepte van 3&nbsp;000&nbsp;km onder die wolklae.<ref name=Guillot_et_al_2004/> ====Wolklae==== {{Multibeeld | align = left | direction = horizontal | background color = | voetskrif = | header= | beeld1 = Map of Jupiter.jpg | width1 = 241 | onderskrif1 = Jupiter se suidpool. | beeld2 = PIA21641-Jupiter-SouthernStorms-JunoCam-20170525.jpg | width2 = 222 | onderskrif2 = Jupiter se suidelike storms. }} Jupiter is pal bedek met wolke van [[ammoniak]]kristalle, wat dalk ook ammoniumwaterstofsulfied bevat.<ref>{{cite journal | title=Coloring Jupiter's clouds: Radiolysis of ammonium hydrosulfide (NH4SH) | last1=Loeffler | first1=Mark J. | last2=Hudson | first2=Reggie L. | journal=Icarus | volume=302 | pages=418–425 | date=March 2018 | doi=10.1016/j.icarus.2017.10.041 | bibcode=2018Icar..302..418L | url=https://science.gsfc.nasa.gov/691/cosmicice/reprints/NH4SH_Icarus_Loeffler_Hudson_2018.pdf | access-date=2022-04-25 }}</ref> Die wolke is geleë in die tropopouse van die atmosfeer (net bo die [[troposfeer]]) en vorm bande by verskillende breedteliggings, wat bekend is as tropiese streke. Dié word onderverdeel in ligter "sones" en donkerder "gordels". Die wisselwerkings tussen dié botsende sirkulasiepatrone veroorsaak storms en onstuimigheid. Windsnelhede tot 100&nbsp;m/s ((360&nbsp;km/h) is algemeen in die [[Straalstroom|straalstrome]].<ref>{{cite journal | title=Dynamics of Jupiter's Atmosphere | last1=Ingersoll | first1=Andrew P. | last2=Dowling | first2=Timothy E. | last3=Gierasch | first3=Peter J. | last4=Orton | first4=Glenn S. | last5=Read | first5=Peter L. | last6=Sánchez-Lavega | first6=Agustin | last7=Showman | first7=Adam P. | last8=Simon-Miller | first8=Amy A. | last9=Vasavada | first9=Ashwin R. | journal=Jupiter. The Planet, Satellites and Magnetosphere | editor1-first=Fran | editor1-last=Bagenal | editor2-first=Timothy E. | editor2-last=Dowling | editor3-first=William B. | editor3-last=McKinnon | series=Cambridge planetary science | volume=1 | publication-place=Cambridge, VK | publisher=Cambridge University Press | isbn=0-521-81808-7 | date=2004 | pages=105–128 | url=https://authors.library.caltech.edu/36015/1/Ingersoll_p105.pdf | access-date=2022-03-08 }}</ref> Die sones verskil van jaar tot jaar in breedte, kleur en intensiteit, maar het stabiel genoeg gebly dat wetenskaplikes name aan hulle gegee het.<ref name="burgess" />{{rp|6}} Die wolklaag is sowat 50&nbsp;km diep en bestaan uit minstens twee dekke ammoniakwolke: 'n smal, deursigtiger streek bo en 'n dikker onderdek. Daar kan 'n dun laag waterwolke onder die ammoniakwolke wees, wat aangedui word deur [[weerlig]]flitse wat in die atmosfeer waargeneem word.<ref>{{cite journal | title=Lightning Generation in Moist Convective Clouds and Constraints on the Water Abundance in Jupiter | last1=Aglyamov | first1=Yury S. | last2=Lunine | first2=Jonathan | last3=Becker | first3=Heidi N. | last4=Guillot | first4=Tristan | last5=Gibbard | first5=Seran G. | last6=Atreya | first6=Sushil | last7=Bolton | first7=Scott J. | last8=Levin | first8=Steven | last9=Brown | first9=Shannon T. | last10=Wong | first10=Michael H. | journal=Journal of Geophysical Research: Planets | volume=126 | issue=2 | id=e06504 | date=February 2021 | doi=10.1029/2020JE006504 | arxiv=2101.12361 | bibcode=2021JGRE..12606504A | s2cid=231728590 }}</ref> Dié elektriese ontladings kan tot duisend keer so sterk as weerlig op Aarde wees.<ref>{{cite web | editor1-last=Watanabe | editor1-first=Susan |date=February 25, 2006 |url=http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/galileo_end.html |title=Surprising Jupiter: Busy Galileo spacecraft showed jovian system is full of surprises |publisher=NASA |access-date=February 20, 2007}}</ref> Die waterwolke veroorsaak vermoedelik donderstorms op dieselfde manier as op aarde: deur hitte wat van die binnekant af opstyg.<ref>{{cite journal |last=Kerr |first=Richard A. |title=Deep, Moist Heat Drives Jovian Weather |journal=Science |year=2000 |volume=287 |issue=5455 |pages=946–947 |doi=10.1126/science.287.5455.946b |s2cid=129284864 | url=https://www.proquest.com/openview/d4cfc37399ab62ac9e0668fd231cb072/1?pq-origsite=gscholar&cbl=1256 | access-date=2022-04-26 }}</ref> Die Juno-sending het "vlak weerlig" onthul wat ontstaan uit ammoniakwaterwolke redelik hoog op in die atmosfeer.<ref>{{cite journal | title=Small lightning flashes from shallow electrical storms on Jupiter | last1=Becker | first1=Heidi N. | last2=Alexander | first2=James W. | last3=Atreya | first3=Sushil K. | last4=Bolton | first4=Scott J. | last5=Brennan | first5=Martin J. | last6=Brown | first6=Shannon T. | last7=Guillaume | first7=Alexandre | last8=Guillot | first8=Tristan | last9=Ingersoll | first9=Andrew P. | last10=Levin | first10=Steven M. | last11=Lunine | first11=Jonathan I. | last12=Aglyamov | first12=Yury S. | last13=Steffes | first13=Paul G. | journal=Nature | volume=584 | issue=7819 | pages=55–58 | year=2020 | doi=10.1038/s41586-020-2532-1 | pmid=32760043 | bibcode=2020Natur.584...55B | s2cid=220980694 | issn=0028-0836 | url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-03058480 }}</ref> In die boonste atmosfeer is ook weerligflitse van omtrent 1,4&nbsp;millisekondes waargeneem. Hulle is bekend as "elfies" en lyk blou of pienk vanweë die waterstof.<ref>{{cite journal | title=Possible Transient Luminous Events Observed in Jupiter's Upper Atmosphere | last1=Giles | first1=Rohini S. | last2=Greathouse | first2=Thomas K. | last3=Bonfond | first3=Bertrand | last4=Gladstone | first4=G. Randall | last5=Kammer | first5=Joshua A. | last6=Hue | first6=Vincent | last7=Grodent | first7=Denis C. | last8=Gérard | first8=Jean-Claude | last9=Versteeg | first9=Maarten H. | last10=Wong | first10=Michael H. | last11=Bolton | first11=Scott J. | last12=Connerney | first12=John E. P. | last13=Levin | first13=Steven M. | journal=Journal of Geophysical Research: Planets | year=2020 | volume=125 | issue=11 | pages=e06659 | id=e06659 | doi=10.1029/2020JE006659 | arxiv=2010.13740 | bibcode=2020JGRE..12506659G | s2cid=225075904 }}</ref><ref>{{cite web | title=Juno Data Indicates 'Sprites' or 'Elves' Frolic in Jupiter's Atmosphere | date=October 27, 2020 | editor-first=Tony | editor-last=Greicius | website=NASA | url=https://www.nasa.gov/feature/jpl/juno-data-indicates-sprites-or-elves-frolic-in-jupiters-atmosphere | access-date=December 30, 2020 }}</ref> Die oranje en bruin kleure in Jupiter se wolke word veroorsaak deur opwellende samestellings wat van kleur verander wanneer hulle blootgestel word aan die [[ultraviolet]] lig van die [[Son]]. Die presiese samestelling is onseker, maar die stowwe is vermoedelik [[fosfor]], [[swael]] of moontlik koolwaterstowwe.<ref name="elkins-tanton" />{{rp|39}}<ref>{{cite conference | last1=Strycker | first1=P. D. | last2=Chanover | first2=N. | last3=Sussman | first3=M. | last4=Simon-Miller | first4=A. |title=A Spectroscopic Search for Jupiter's Chromophores |work=DPS meeting #38, #11.15 |publisher=American Astronomical Society |year=2006 |bibcode=2006DPS....38.1115S}}</ref> Dié kleurryke samestellings, bekend as "chromofore", meng met die warmer wolke van die laer dek. Die ligkleurige sones word gevorm wanneer stygende konveksieselle kritalliserende ammoniak vorm wat die chromofore verberg.<ref name="worldbook">{{cite web | last1=Gierasch | first1=Peter J. | last2=Nicholson | first2=Philip D. |year=2004 | url=http://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20050105155019/http://www.nasa.gov/worldbook/jupiter_worldbook.html | url-status=dead | archive-date=January 5, 2005 | title=Jupiter | publisher=World Book @ NASA | access-date=August 10, 2006 }}</ref> Jupiter se klein [[ashelling]] bring mee dat die planeet se pole altyd minder sonstraling as die ewenaarstreek kry. Konveksie in die binnekant van die planeet vervoer energie na die pole, en balanseer die temperature in die wolklaag uit.<ref name="burgess" />{{rp|54}} ===Die Groot Rooi Vlek en ander draaikolke=== [[Beeld:Jupiters iconic Great Red Spot.jpg|250px|thumb|Die Groot Rooi Vlek van naby afgeneem deur Juno (April 2018).]] Die bekendste verskynsel op Jupiter is die [[Groot Rooi Vlek]],<ref name="NYT-20171213">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=The Great Red Spot Descends Deep into Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2017/12/13/science/jupiter-great-red-spot-juno.html |date=December 13, 2017 |work=The New York Times |access-date=December 15, 2017}}</ref> 'n langdurige antisikloniese storm by 22°&nbsp;suid van die ewenaar. Dit bestaan sover bekend reeds sedert 1831,<ref>{{cite journal |last=Denning |first=William F. |title=Jupiter, early history of the great red spot on |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |year=1899 |volume=59 |issue=10 |pages=574–584 |bibcode=1899MNRAS..59..574D |doi=10.1093/mnras/59.10.574|doi-access=free }}</ref> en moontlik sedert 1665.<ref name="kyrala26">{{cite journal |last=Kyrala |first=A. |title=An explanation of the persistence of the Great Red Spot of Jupiter |journal=Moon and the Planets |year=1982 |volume=26 |issue=1 |pages=105–107 |bibcode=1982M&P....26..105K |doi=10.1007/BF00941374|s2cid=121637752 }}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.gutenberg.org/files/28758/28758-h/28758-h.htm | title=Philosophical Transactions of the Royal Society | editor-first=Henry | editor-last=Oldenburg | volume=1 | date=1665–1666 | publisher=Project Gutenberg | access-date=2011-12-22 }}</ref> Op beelde van die [[Hubble-ruimteteleskoop]] kan tot twee "rooi vlekke" naby die Groot Rooi Vlek gesien word.<ref>{{cite web |title=New Red Spot Appears on Jupiter |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/23/image/a/ |last1=Wong|first1=M.|last2=de Pater|first2=I.|website=HubbleSite |publisher=Nasa |date=May 22, 2008|access-date=December 12, 2013}}</ref><ref>{{cite web |title=Three Red Spots Mix It Up on Jupiter |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/27/image/a/ |last1=Simon-Miller|first1=A.|last2=Chanover|first2=N.|last3=Orton|first3=G.|website=HubbleSite |publisher=[[NASA]] |date=July 17, 2008|access-date=April 26, 2015}}</ref> Die storm is sigbaar met aardgebaseerde [[Teleskoop|teleskope]] met 'n [[lensopening]] van 12&nbsp;cm of groter.<ref>{{cite book |first=Michael A. |last=Covington |date=2002 |title=Celestial Objects for Modern Telescopes |page=[https://archive.org/details/celestialobjects00covi/page/53 53] |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-52419-3 |url=https://archive.org/details/celestialobjects00covi/page/53 }}</ref> Die ovaal voorwerp draai antikloksgewys, met 'n rotasieperiode van omtrent ses dae.<ref>{{cite web | last1=Cardall | first1=C. Y. | last2=Daunt | first2=S. J. | url=http://csep10.phys.utk.edu/astr161/lect/jupiter/redspot.html | title=The Great Red Spot | publisher=University of Tennessee | access-date=February 2, 2007 }}</ref> Die maksimum hoogte van die storm is sowat 8&nbsp;km bo die bokant van die omringende wolke.<ref>{{cite book | title=Jupiter, the Giant of the Solar System | work=The Voyager Mission | page=5 | publisher=NASA | date=1979 | url=https://www.google.com/books/edition/The_Voyager_Mission/KuBYXLt4K9MC?hl=en&gbpv=1&pg=PA5 }}</ref> Die vlek se samestelling en die bron van sy rooi kleur is onseker, hoewel 'n moontlike verduideliking fotogedissosieerde ammoniak is wat met [[etyn]] reageer.<ref>{{cite journal | title=A possibly universal red chromophore for modeling colour variations on Jupiter | last1=Sromovsky | first1=L. A. | last2=Baines | first2=K. H. | last3=Fry | first3=P. M. | last4=Carlson | first4=R. W. | journal=Icarus | volume=291 | pages=232–244 | date=July 2017 | doi=10.1016/j.icarus.2016.12.014 | arxiv=1706.02779 | bibcode=2017Icar..291..232S | s2cid=119036239 }}</ref> Die Groot Rooi Vlek is groter as die Aarde.<ref name="sp.news20151125">{{cite news |url=http://space.news/2015-11-25-is-jupiters-great-red-spot-nearing-its-twilight.html |title=Is Jupiter's Great Red Spot nearing its twilight? |work=Space.news |first=Greg |last=White |date=November 25, 2015 |access-date=April 13, 2017}}</ref> Volgens wiskundige modelle is die storm stabiel en sal dit 'n permanente verskynsel bly.<ref>{{cite journal |title=Laboratory simulation of Jupiter's Great Red Spot |first1=Jöel |last1=Sommeria |first2=Steven D. |last2=Meyers |first3=Harry L. |last3=Swinney |journal=Nature |volume=331 |issue=6158 |pages=689–693 |date=February 25, 1988 |doi=10.1038/331689a0 |bibcode=1988Natur.331..689S|s2cid=39201626 }}</ref> Die grootte het egter aansienlik afgeneem sedert dit ontdek is. In aanvanklike waarnemings in die laat 1800's is bereken dit is sowat 41&nbsp;000&nbsp;km lank. Teen die Voyager-verbyvlug van 1979 was die storm 23&nbsp;300&nbsp;km lank en sowat 13&nbsp;000&nbsp;km breed.<ref name="Simon2015">{{cite conference |title=Dramatic Change in Jupiter's Great Red Spot |conference=46th Lunar and Planetary Science Conference. March 16–20, 2015. The Woodlands, Texas. |first1=A. A. |last1=Simon |first2=M. H. |last2=Wong |first3=J. H. |last3=Rogers |first4=G. S. |last4=Orton |first5=I. |last5=de Pater |first6=X. |last6=Asay-Davis |first7=R. W. |last7=Carlson |first8=P. S. |last8=Marcus |date=March 2015 |bibcode=2015LPI....46.1010S}}</ref> Volgens waarnemings deur Hubble in 1995 het die lengte afgeneem tot 20&nbsp;950&nbsp;km en in 2009 was dit 17&nbsp;910&nbsp;km lank. In 2015 was die storm sowat 16&nbsp;500 by 10&nbsp;940&nbsp;km,<ref name="Simon2015" /> en het die lengte met sowat 930&nbsp;km per jaar afgeneem.<ref name="sp.news20151125" /><ref name="techtimes20151021">{{cite news |url=http://www.techtimes.com/articles/97643/20151021/jupiters-superstorm-is-shrinking-is-changing-red-spot-evidence-of-climate-change.htm |title=Jupiter's Superstorm Is Shrinking: Is Changing Red Spot Evidence Of Climate Change? |work=Tech Times |first=Rina Marie |last=Doctor |date=October 21, 2015 |access-date=April 13, 2017}}</ref> In Oktober 2021 het Juno die diepte van die Groot Rooi Vlek op 300-500&nbsp;km gemeet.<ref>{{Cite web|last=Grush|first=Loren|date=2021-10-28|title=NASA's ''Juno'' spacecraft finds just how deep Jupiter's Great Red Spot goes|url=https://www.theverge.com/2021/10/28/22749095/nasa-juno-jupiter-great-red-spot-depth|access-date=2021-10-28|website=The Verge|language=en}}</ref> [[Beeld:Oval_BA_(Hubble).jpg|links|thumb|300px|Die vorming van Ovaal BA uit drie wit ovale.]] Juno-sendings het getoon daar is verskeie polêre sikloongroepe by Jupiter se pole. Die noordelike groep bevat nege siklone, met 'n grote in die middel en agt ander daaromheen, terwyl die suidelike weergawe ook 'n sentrale sikloon het, maar deur vyf groot storms en 'n kleiner een omring word.<ref name=Adriani_et_al_2018>{{cite journal | title=Clusters of cyclones encircling Jupiter's poles | last1=Adriani | first1=A. | last2=Mura | first2=A. | last3=Orton | first3=G. | last4=Hansen | first4=C. | last5=Altieri | first5=F. | last6=Moriconi | first6=M. L. | last7=Rogers | first7=J. | last8=Eichstädt | first8=G. | journal=Nature | volume=555 | issue=7695 | pages=216–219 | date=March 2018 | doi=10.1038/nature25491 | pmid=29516997 | bibcode=2018Natur.555..216A| s2cid=4438233 }}</ref><ref>{{cite web | title=NASA Just Watched a Mass of Cyclones on Jupiter Evolve Into a Mesmerising Hexagon | url=https://www.sciencealert.com/june-watched-a-pentagon-of-storms-on-jupiter-evolve-into-a-hexagon | last=Starr | first=Michelle | date=December 13, 2017 | website=Science Alert}}</ref> Dié poolstrukture word deur onstuimigheid in die planeet se atmosfeer veroorsaak en kan vergelyk word met Saturnus se seshoek by sy noordpool. In 2000 het 'n atmosferiese verskynsel in die suidelike halfrond gevorm wat soortgelyk aan die Groot Rooi Vlek is, maar kleiner. Dit is geskep deurdat kleiner, wit ovaalvormige storms verenig het om 'n enkele storm te vorm – die drie kleiner ovale is in 1939-'40 gevorm. Die verenigde verskynsel is "Ovaal BA" genoem. Dit het intussen in intensiteit afgeneem en van wit in rooi verander, en word nou die "Klein Rooi Vlek" genoem.<ref>{{cite web |first=Bill |last=Steigerwald |date=October 14, 2006 |url=http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2006/little_red_spot.html |title=Jupiter's Little Red Spot Growing Stronger |publisher=NASA |access-date=February 2, 2007}}</ref><ref>{{cite journal | title=Vertical structure of Jupiter's Oval BA before and after it reddened: What changed? | last1=Wong | first1=Michael H. | last2=de Pater | first2=Imke | last3=Asay-Davis | first3=Xylar | last4=Marcus | first4=Philip S. | last5=Go | first5=Christopher Y. | journal=Icarus | volume=215 | issue=1 |pages=211–225 | date=September 2011 | doi=10.1016/j.icarus.2011.06.032 | bibcode=2011Icar..215..211W | url=http://cfd.me.berkeley.edu/wp-content/uploads/2011/08/wong-publlished-1.pdf | access-date=2022-04-27 }}</ref> In April 2017 is 'n "Groot Koue Vlek" in Jupiter se [[termosfeer]] by sy noordpool ontdek. Die verskynsel is 24&nbsp;000&nbsp;km lank, 12&nbsp;000&nbsp;km breed en 200&nbsp;°C kouer as die omringende streke. Hoewel die storm op kort termyn in grootte en intensiteit wissel, bly dit al 15 jaar lank op dieselfde plek in die atmosfeer. Dit kan gevorm word deur die wisselwerkings tussen gelaaide deeltjies wat van Io af kom en die sterk [[magneetveld]] van Jupiter, wat lei tot 'n herverspreiding van hittevloei.<ref name="Stallard et Al., 2017">{{cite journal |title=The Great Cold Spot in Jupiter's upper atmosphere |journal=Geophysical Research Letters |last1=Stallard |first1=Tom S. |last2=Melin |first2=Henrik |last3=Miller |first3=Steve |last4=Moore |first4=Luke |last5=O'Donoghue |first5=James |last6=Connerney |first6=John E. P. |last7=Satoh |first7=Takehiko |last8=West |first8=Robert A. |last9=Thayer |first9=Jeffrey P. |last10=Hsu |first10=Vicki W. |last11=Johnson |first11=Rosie E. |volume=44 |issue=7 |pages=3000–3008 |date=April 10, 2017 |doi=10.1002/2016GL071956 |pmid=28603321 |pmc=5439487 |bibcode=2017GeoRL..44.3000S}}</ref> === Magnetosfeer=== {{beeldgroep2|perrow = 1 / 2|total_width=275 |image1= PIA23465-PlanetJupiter-Aurorae-20191001.gif|caption1=Auroras op die noord- en suidpool (animasie). |image2= Hubble Captures Vivid Auroras in Jupiter's Atmosphere.jpg|caption2=Auroras op die noordpool (Hubble). |image3= PIA21033 Juno's View of Jupiter's Southern Lights.jpg|caption3=Infrarooi aansig van suiderligte. }} Jupiter se [[magneetveld]] is die sterkste van al die planete in die Sonnestelsel,<ref name="worldbook" /> met 'n dipoolmoment van 0,4170&nbsp;mT (millitesla) wat 'n hellingshoek van 10,31° tot die rotasiepool het. Die sterkte van die oppervlakmagneetveld wissel van 0,2&nbsp;mT tot 2&nbsp;mT.<ref>{{Cite journal | last1=Connerney | first1=J. E. P. | last2=Kotsiaros | first2=S. | last3=Oliversen | first3=R. J. | last4=Espley | first4=J. R. | last5=Joergensen | first5=J. L. | last6=Joergensen | first6=P. S. | last7=Merayo | first7=J. M. G. |date=May 26, 2017 | title=A New Model of Jupiter's Magnetic Field From Juno's First Nine Orbits | journal=Geophysical Research Letters | language=en | volume=45 | issue=6 | pages=2590–2596 | doi=10.1002/2018GL077312 | bibcode=2018GeoRL..45.2590C | url=http://orbit.dtu.dk/ws/files/147221632/Connerney_et_al_2018_Geophysical_Research_Letters.pdf | doi-access=free }}</ref> Dié veld word vermoedelik geskep deur werwelstrome van geleidingsmateriale in die kern van vloeibare metallieke waterstof. By sowat 75&nbsp;[[Jupiterradius]]se van die planeet af skep die wisselwerking van die magnetosfeer met die [[sonwind]] 'n [[boogskok]]. Om Jupiter se magnetosfeer is 'n magnetopouse, wat geleë is by die binnekant van 'n magnetoskild – 'n streek tussen die magnetopouse en die boogskok. Die sonwind reageer met dié streke en verleng die magnetosfeer aan Jupiter se lykant (die kant afgekeer van die windrigting) tot amper by Saturnus se wentelbaan. Die wentelbane van Jupiter se grootste vier mane is almal binne die magnetosfeer, wat hulle teen die sonwind beskerm.<ref name="elkins-tanton" />{{rp|69}} Die vulkane op die maan [[Io (maan)|Io]] werp groot hoeveelhede [[swaeldioksied]] uit, wat 'n [[Torus|gastorus]] al langs die wentelbaan van die maan vorm. Die gas word [[Ioon|geïoniseer]] in Jupiter se magnetosfeer en skep swael- of suurstofione. Hulle, saam met waterstofione wat in Jupiter se atmosfeer ontstaan, vorm 'n [[plasma]]plaat in Jupiter se ewenaarvlak. Die plasma in die plaat roteer saam met die planeet en verwring die dipoolmagneetveld in dié van 'n magnetoskyf. [[Elektron]]e in die plasmaplaat skep 'n sterk radiohandtekening, met kort, gesuperponeerde uitbarstings in die omvang van 0,6-30&nbsp;[[hertz|MHz]] wat van die Aarde af waargeneem kan word.<ref>{{cite news | last=Brainerd | first=Jim | date=November 22, 2004 |title=Jupiter's Magnetosphere | work=The Astrophysics Spectator | url=http://www.astrophysicsspectator.com/topics/planets/JupiterMagnetosphere.html | access-date=August 10, 2008 | archive-date=January 25, 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210125004606/https://www.astrophysicsspectator.com/topics/planets/JupiterMagnetosphere.html }}</ref><ref>{{cite web | url=https://radiojove.gsfc.nasa.gov/telescope/rj_receivers.htm | website=NASA | title=Receivers for Radio JOVE | date=March 1, 2017 | access-date=September 9, 2020 | archive-date=January 26, 2021 | archive-url=https://web.archive.org/web/20210126034939/https://radiojove.gsfc.nasa.gov/telescope/rj_receivers.htm|url-status=dead }}</ref> Terwyl Io deur dié torus beweeg, skep die wisselwerking plasmagolwe wat geïoniseerde materie tot in Jupiter se poolstreke dra. As gevolg hiervan word radiogolwe geskep deur 'n [[siklotron]]masermeganisme, en die energie word uitgestuur met 'n keëlvormige oppervlak langs. Wanneer die Aarde deur dié keël beweeg, kan radio-emissies van Jupiter af dié van die Son af oorskry.<ref>{{cite web | date=February 20, 2004 | url=https://science.nasa.gov/headlines/y2004/20feb_radiostorms.htm | title=Radio Storms on Jupiter | last1=Phillips | first1=Tony | last2=Horack | first2=John M. | website=NASA | access-date=February 1, 2007 | url-status=dead | archive-url=https://web.archive.org/web/20070213220639/https://science.nasa.gov/headlines/y2004/20feb_radiostorms.htm | archive-date=February 13, 2007 }}</ref> ===Platetêre ringe=== {{Hoofartikel|Jupiter se ringe}} Jupiter het 'n dowwe [[planetêre ring]]stelsel wat uit drie segmente saamgestel is: 'n binneste [[torus]] van deeltjies bekend as die halo, 'n relatief helder hoofring en 'n buitenste fyn ring.<ref>{{cite journal |last1=Showalter |first1=M. A. |last2=Burns |first2=J. A. |last3=Cuzzi |first3=J. N. |last4=Pollack |first4=J. B. |year=1987 |title=Jupiter's ring system: New results on structure and particle properties |journal=Icarus |volume=69 |issue=3 |pages=458–498 |bibcode=1987Icar...69..458S |doi=10.1016/0019-1035(87)90018-2}}</ref> Dié ringe bestaan oënskynlik uit stof, terwyl Saturnus se ringe uit ys bestaan.<ref name="elkins-tanton" />{{rp|65}} Die hoofring bestaan waarskynlik uit materiaal wat van die mane [[Adrastea (maan)|Adrastea]] en [[Metis (maan)|Metis]] afkomstig is en deur die planeet se sterk swaartekraginvloed na Jupiter aangetrek word. Nuwe materiaal word deur bykomende botsings bygevoeg.<ref name="Burns1999">{{cite journal |last1=Burns |first1=J. A. |last2=Showalter |first2=M. R. |last3=Hamilton |first3=D. P. |last4=Nicholson |first4=P. D. |last5=de Pater |first5=I. |last6=Ockert-Bell |first6=M. E. |last7=Thomas |first7=P. C. |year=1999 |title=The Formation of Jupiter's Faint Rings |journal=Science |volume=284 |issue=5417 |pages=1146–1150 |bibcode=1999Sci...284.1146B |doi=10.1126/science.284.5417.1146 |pmid=10325220 |s2cid=21272762}}</ref> Op dieselfde manier skep die mane [[Tebe (maan)|Tebe]] en [[Amaltea (maan)|Amaltea]] vermoedelik twee afsonderlike komponente van die stowwerige fyn ring.<ref name="Burns1999" /> Daar is bewyse van 'n vierde ring wat kan bestaan uit botsingstukke van Amaltea af wat al langs die maan se wentelbaan voorkom.<ref>{{cite journal |last1=Fieseler |first1=P. D. |last2=Adams |first2=O. W. |last3=Vandermey |first3=N. |last4=Theilig |first4=E. E. |last5=Schimmels |first5=K. A. |last6=Lewis |first6=G. D. |last7=Ardalan |first7=S. M. |last8=Alexander |first8=C. J. |year=2004 |title=The Galileo Star Scanner Observations at Amalthea |journal=Icarus |volume=169 |issue=2 |pages=390–401 |bibcode=2004Icar..169..390F |doi=10.1016/j.icarus.2004.01.012}}</ref> ==Wentelbaan en rotasie== [[Beeld:Solar system orrery outer planets.gif|links|thumb|230px|Die wentelbane van Jupiter en die ander buiteplanete.]] Jupiter is die enigste planeet in die Sonnestelsel waarvan die [[massamiddelpunt]] buite die [[Son]] lê, al is dit net met 7% van die Son se radius.<ref>{{cite book | last1=Herbst | first1=T. M. | last2=Rix | first2=H.-W. | date=1999 | editor1-last=Guenther | editor1-first=Eike | editor2-last=Stecklum | editor2-first=Bringfried | editor3-last=Klose | editor3-first=Sylvio | chapter=Star Formation and Extrasolar Planet Studies with Near-Infrared Interferometry on the LBT | title=Optical and Infrared Spectroscopy of Circumstellar Matter | series=ASP Conference Series | volume=188 | isbn=978-1-58381-014-9 | pages=341–350 | bibcode=1999ASPC..188..341H | publisher=Astronomical Society of the Pacific | publication-place=San Francisco, Calif. }}</ref><ref name="Jupiter-COM-20160730">{{cite book |page=199|title=Newton's Gravity: An Introductory Guide to the Mechanics of the Universe|last1=MacDougal|first1=Douglas W.|date=December 16, 2012|isbn=978-1-4614-5444-1|publisher=Springer New York}}</ref> Die gemiddelde afstand tussen Jupiter en die Son is 778&nbsp;miljoen&nbsp;km (5,2&nbsp;[[AE]]) en die planeet voltooi elke 11,86&nbsp;jaar 'n omwenteling. Dit is sowat twee vyfdes van Saturnus se wentelperiode, en dit vorm amper 'n [[baanresonansie]].<ref>{{cite journal | last1=Michtchenko | first1=T. A. | last2=Ferraz-Mello | first2=S. | title=Modeling the 5:2 Mean-Motion Resonance in the Jupiter–Saturn Planetary System | journal=Icarus | date=February 2001 | volume=149 | issue=2 | pages=77–115 | doi=10.1006/icar.2000.6539 | bibcode=2001Icar..149..357M }}</ref> Jupiter se wentelvlak het 'n [[baanhelling]] van 1,30° in vergelyking met die Aarde. Omdat die wentelbaan se [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] 0,049 is, is Jupiter net meer as 75&nbsp;miljoen&nbsp;km nader aan die Son met [[perihelium]] as met [[afelium]].<ref name="fact"/> Jupiter se [[ashelling]] is relatief klein, net 3,13°, en sy [[seisoen]]e is dus onbeduidend in vergelyking met dié van die Aarde en [[Mars]].<ref>{{cite web |url=https://science.nasa.gov/headlines/y2000/interplanetaryseasons.html |title=Interplanetary Seasons |publisher=Science@NASA |access-date=February 20, 2007 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071016161443/https://science.nasa.gov/headlines/y2000/interplanetaryseasons.html |archive-date=October 16, 2007 }}</ref> Jupiter se rotasie is die vinnigste van al die planete in die Sonnestelsel. Dit voltooi 'n rotasie in effens minder as 10 uur en dit veroorsaak 'n uitstulping by die ewenaar wat maklik deur 'n amateurteleskoop gesien kan word. Omdat Jupiter nie 'n soliede liggaam is nie, ondergaan sy boonste atmosfeer [[differensiële rotasie]]. Die rotasie van sy poolatmosfeer is sowat 5&nbsp;minute langer as dié van sy ewenaaratmosfeer.<ref name=Ridpath1998>{{cite book |first=Ian |last=Ridpath |date=1998 |title=Norton's Star Atlas |edition=19th |publisher=Prentice Hall |isbn=978-0-582-35655-9}}</ref> ==Waarneming== [[Beeld:Jupiter-and-its-moons-amature.jpg|thumb|220px|Jupiter en die vier mane van Galeilei, soos gesien deur 'n amateurteleskoop (Io was voor Jupiter en kon nie gesien word nie).]] Jupiter is gewoonlik die vierde helderste natuurlike voorwerp in die lug (naas die Son, Maan en Venus),<ref name="worldbook" />hoewel Mars soms helderder as Jupiter kan lyk. Na gelang van Jupiter se posisie ten opsigte van die Aarde, wissel sy visuele [[magnitude]] van -2,94 by [[Opposisie (astronomie)|opposisie]] tot -1,66 tydens [[Konjunksie (sterrekunde)|konjunksie]] met die Son.<ref Name="Mallama_and_Hilton">{{cite journal |author=Mallama, A. |author2=Hilton, J. L. |title=Computing Apparent Planetary Magnitudes for The Astronomical Almanac |journal=Astronomy and Computing |volume=25 | pages=10–24 |year=2018 |doi=10.1016/j.ascom.2018.08.002 |bibcode=2018A&C....25...10M|arxiv=1808.01973 |s2cid=69912809 }}</ref> Sy gemiddelde [[skynbare magnitude]] is -2,2. Sy [[skynbare grootte]] wissel ook van 50,1 tot 30,5&nbsp;[[boogsekonde]]s.<ref name="fact" /> Gunstige opposisies is wanneer Jupiter deur sy [[perihelium]] beweeg en dit nader aan die Aarde is.<ref>{{cite book|chapter=Appendix 3|title=The giant planet Jupiter|last1=Rogers|first1=John H.|date=July 20, 1995|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-41008-3}}</ref> Naby opposisie sal dit lyk of Jupiter in 'n skynbare [[Retrograde en prograde beweging|retrograde beweging]] gaan vir 'n tydperk van sowat 121 dae voordat dit weer prograad beweeg.<ref>{{cite book | title=The Planet Observer's Handbook | first=Fred W. | last=Price | date=October 26, 2000 | page=140 | isbn=9780521789813 | publisher=Cambridge University Press | url=https://www.google.com/books/edition/The_Planet_Observer_s_Handbook/GnrAVhVZ3wMC?gbpv=1&pg=PA140 }}</ref> Omdat Jupiter se wentelbaan buite dié van die Aarde lê, sal die fasehoek van die planeet soos van die Aarde af gesien altyd minder as 11,5° wees; Jupiter lyk dus altyd byna ten volle verlig wanneer dit deur aardgebaseerde teleskope beskou word. Dit was net tydens ruimtetuigsendings na Jupiter dat sekeluitsigte van die planeet verkry is.<ref>{{cite book | title=Pioneer Odyssey | url=https://history.nasa.gov/SP-349/sp349.htm | first1=Richard O. | last1=Fimmel | first2=William | last2=Swindell | first3=Eric | last3=Burgess | year=1974 | edition=Hersien | chapter-url=https://history.nasa.gov/SP-349/ch8.htm | chapter=8. Encounter with the Giant | publisher=NASA History Office | access-date=February 17, 2007 }}</ref> 'n Klein teleskoop sal gewoonlik Jupiter se vier mane van Galilei en die prominente wolkgordels oor sy atmosfeer wys. 'n Groot teleskoop met 'n lensopening van 10,16-15,24&nbsp;cm sal Jupiter se Groot Rooi Vlek wys as dit na die Aarde gedraai is.<ref>{{cite book | title=Outer Planets | page=47 | first=Glenn F. | last=Chaple | date=2009 | isbn=9780313365713 | publisher=ABC-CLIO | series=Greenwood Guides to the Universe | editor1-first=Lauren V. | editor1-last=Jones | editor2-first=Timothy F. | editor2-last=Slater | url=https://www.google.com/books/edition/Guide_to_the_Universe_Outer_Planets/6KXACQAAQBAJ?gbpv=1&pg=PA47 }}</ref><ref>{{cite book | title=The Sky at Night: How to Read the Solar System | last1=North | first1=Chris | last2=Abel | first2=Paul | date=October 31, 2013 | page=183 | publisher=Ebury Publishing | isbn=978-1-4481-4130-2 }}</ref> === Inslag van komeet Shoemaker-Levy 9 === Tussen [[16 Julie|16]] en [[22 Julie]] [[1994]] stort 21 fragmente van die [[komeet]] [[Shoemaker-Levy 9]] op die suidelike halfrond van Jupiter neer. Dit was die eerste keer dat botsings tussen [[hemelligaam|hemelligame]] direk waargeneem is. Daar kan verwag word dat as gevolg van die groot omvang, massa en swaartekrag van Jupiter die soort botsings veel gereelder sal voorkom. == Natuurlike satelliete en ringe rondom Jupiter == : ''Hoofartikels: [[Jupiter se natuurlike satelliete]] en [[Jupiter se ringe]].'' Teen Mei [[2001]] was daar ongeveer 28 mane rondom Jupiter bekend, waaronder [[Io (maan)|Io]], [[Europa (maan)|Europa]], [[Ganimedes (maan)|Ganimedes]] en [[Kallisto (maan)|Kallisto]]. Later is daar met behulp van nuwe tegnieke en verbeterde apparatuur nog 'n groot aantal ander mane ontdek en teen [[2004]] is daar 63 voorwerpe geïdentifiseer. 'n Volledig oorsig hiervan is te vinde in die [[Jupiter se natuurlike satelliete|lys van mane van Jupiter]]. Rondom Jupiter word ook 'n aantal dun ringe wat uit stof- en ysdeeltjies bestaan aangetref. Die binnenste ring, genaamd ''1979 J1R'', het vermoedelik ontstaan uit losgeraakte materiaal van die mane [[Metis (maan)|Metis]] en [[Adrastea (maan)|Adrastea]] na inslae deur [[meteoriet]]e. 1979 J1R lê op 'n afstand van 110&nbsp;000&nbsp;km van die middelpunt van Jupiter en is 22&nbsp;000&nbsp;km breed. Nog verder na buite lê nog twee ringe (''1979 J2R'' en ''1979 J3R'') op 'n afstand van onderskeidelik 125&nbsp;000 en 170&nbsp;000&nbsp;km. Van die buitenste ring word aangeneem dat dit ontstaan het uit interplanetêre stof. Die bestaan van die ringe is eers in 1979 bevestig en is veel kleiner as die ringe van Saturnus. {{JupiterMane}} == Funksie == Jupiter vervul 'n belangrike funksie binne die [[sonnestelsel]]. Omdat dit swaarder is as al die ander planete tesame is dit 'n belangrike onderdeel van die massa-ewewig van die sonnestelsel. Deur sy gewig stabiliseer Jupiter die [[asteroïdegordel]]; sonder Jupiter sou daar elke 100&nbsp;000 jaar 'n [[asteroïde]] uit die asteroïdegordel die [[aarde (planeet)|aarde]] tref en sodoende lewe op aarde so ernstig belemmer het dat lewe nie moontlik sou wees nie. Daar word tans vermoed dat die aanwesigheid van 'n Jupiteragtige planeet 'n voorwaarde kan wees vir die aanwesigheid van lewe in 'n sonnestelsel. == Verkenning == Vanaf die Aarde is Jupiter gereeld met die blote oog sigbaar as 'n helder "ster". In [[1610]] ontdek [[Galileo Galilei]] met 'n [[teleskoop]] die vier grootste mane van Jupiter – nou bekend as die [[Galileïse mane]]. Sedert die begin van die [[1970-80|jare '70]] is daar verskeie verkenningsvlugte na Jupiter uitgevoer. === Pioneer 10 === [[Pioneer 10]] was die eerste [[ruimtesending]] na Jupiter en is op [[3 Maart]] [[1972]] gelanseer. Op [[3 Desember]] [[1973]] skuur Pioneer 10 op 'n afstand van 130&nbsp;000&nbsp;km langs Jupiter verby en stuur die eerste detailopnames na die Aarde. === Voyager === : ''Hoofartikels: [[Voyager 1]] en [[Voyager 2]].'' [[Lêer:Voyager spacecraft.jpg|duimnael|200px|Voyager 2]] In die winter (Suidelike halfrond) van [[1977]] word Voyager 1 en Voyager 2 kort na mekaar gelanseer. In [[1979]] het beide Voyagers baie foto's en inligting oor Jupiter en die mane opgelewer, onder andere oor [[vulkaan|vulkaan aktiwiteit]] op die maan [[Io (maan)|Io]]. === Galileo === Op [[18 Oktober]] [[1989]] word die [[Galileo-ruimtesending|Galileo-ruimtetuig]] van [[Kaap Canaveral]] af gelanseer om die mane van Jupiter en die planeet self te bestudeer. Galileo was die eerste sending wat in plaas van verby te vlieg in 'n baan om Jupiter gebring sou word en dit uitgevoerig sou bestudeer. Ná 'n reis van ses jaar en ondanks probleme met die antenne, het Galileo sowat 14&nbsp;000 foto's geneem. Galileo het Jupiter bestudeer van Desember 1995 tot September 2003 en het gedurende die tydperk 'n skat van nuwe insigte versamel. === Cassini-Huygens === Op [[15 Oktober]] [[1997]] word die [[Cassini-Huygens]] ruimtetuig gelanseer om via [[Venus (planeet)|Venus]], [[Aarde]] en Jupiter uiteindelik Saturnus te besoek. In Desember 2000 gaan Cassini by Jupiter verby en neem foto's met 'n veel hoër resolusie as sy voorgangers. Die gesamentlike aanwesigheid van Galileo en Cassini het dit moontlik gemaak om enkele ekstra eksperimente uit te voer. === New Horizons === [[New Horizons]] is 'n sending na [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] wat op [[19 Januarie]] [[2006]] gelanseer is om in [[2015]] Pluto te bereik. Om die vlug te bespoedig is daar in Februarie 2007 van die aantrekkingskrag van Jupiter gebruik gemaak. Hiertydens kon Jupiter vir ongeveer vier maande uitgebreid waargeneem word. === Juno === [[Juno]] is ’n sending van [[Nasa]] se [[New Frontiers-program]] wat tans in ’n wentelbaan om die [[planeet]] [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] is. Die tuig is op [[5 Augustus]] [[2011]] van [[Kaap Canaveral]] af gelanseer en het op [[4 Julie]] [[2016]] gearriveer. Op [[5 Julie]] van dié jaar het dit in ’n wentelbaan om Jupiter gegaan.<ref name="NYT-20160628">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA’s Juno Spacecraft Will Soon Be in Jupiter’s Grip |url=http://www.nytimes.com/2016/06/28/science/nasa-jupiter-juno.html |date=28 Junie 2016 |work=New York Times |access-date=30 Junie 2016 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200426125443/https://www.nytimes.com/2016/06/28/science/nasa-jupiter-juno.html |archive-date=26 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name="NYT-20160630"/><ref>{{cite news |last=Dunn |first=Marcia |title=NASA probe blasts off for Jupiter after launch-pad snags |url=http://www.msnbc.msn.com/id/44034674/ns/technology_and_science-space/#.Tj02ZluvbPY |work=MSN |date=5 Augustus 2011 |access-date=31 Augustus 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20121105145856/http://www.msnbc.msn.com/id/44034674/ns/technology_and_science-space/ |archive-date=5 November 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Juno wentel om die planeet se pole om die samestelling, [[gravitasie]]- en [[magneetveld]] en polêre magnetosfeer te ondersoek. Dit sal ook soek na leidrade oor hoe die planeet gevorm het, of dit ’n rotsagtige kern het, die hoeveelheid [[water]] in die diep [[atmosfeer]], [[massa]]verspreiding en diep [[wind]]e, wat snelhede van tot 618 km/h kan bereik.<ref>[http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2008/jupiter_lrs.html Winds in Jupiter's Little Red Spot almost twice as fast as strongest hurricane]</ref> In September 2022 sal Juno 'n verbyvlug van die maan [[Europa (maan)|Europa]] doen, en in Desember 2023 en Februarie 2024 'n verbyvlug van [[Io (maan)|Io]]. == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Jupiter (planet)|Jupiter}} * {{en}} [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/jupiterfact.html Jupiter Fact Sheet] * {{en}} [http://photojournal.jpl.nasa.gov/target/Jupiter Afbeeldings van Jupiter] {{PlaneteSon}} {{Normdata}} [[Kategorie:Jupiter| ]] bdh1tu4sy078o6zfqv4gzcb8fs2jepl 4 9591 2516551 2516166 2022-07-31T19:36:20Z SpesBona 2720 /* Oorsprong van voëls */ Skuif na [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2022]] wikitext text/x-wiki {| width="100%" style="background:#FFFFFF; border:solid 1px #479429;" cellspacing="0" cellpadding="10" | colspan="2" | '''Kandidaatartikels vir voorblad: Help vorm die beste van Wikipedia''' Hier besluit ons watter artikels op die voorblad van die Afrikaanse Wikipedia gaan verskyn. ''''n Voorbladartikel''' moet die beste werk op Wikipedia ten toon stel. Om 'n artikel te nomineer kan dit gewoon bygevoeg word aan die onderkant van hierdie bladsy. Lees asseblief eers die [[Wikipedia:Riglyne vir voorbladartikels|Riglyne vir nominasie]] voor u 'n artikel nomineer. U kan beïnvloed wat op die voorblad verskyn deur 'n artikel te ondersteun of deur beswaar aan te teken. Persone wat 'n artikel voorstel moet ook bereid wees om te help om besware aan te spreek. As daar geen noemenswaardige besware is nie kan 'n artikel moontlik 'n voorbladartikel word. Die beleid is tans om enige genomineerde bladsy waarvoor daar na 'n maand geen geldige beswaar is nie en wat aan die [[Wikipedia:Riglyne vir voorbladartikels|vereistes voldoen]] as 'n moontlike voorbladartikel te beskou. 'n Artikel word vir 'n week lank op die voorblad vertoon, vanaf Maandag tot die daaropvolgende Sondag. Ou suksesvolle nominasies word na die betrokke argief verskuif. 'n Lys van voorbladartikels wat al in hierdie jaar gebruik is, is by [[Wikipedia:Voorbladartikels {{CURRENTYEAR}}]] te kry. Daar is ook 'n inleiding tot die voorbladartikelprojek by [[Wikipedia:Voorbladartikel]]. Onsuksesvolle nominasies kan besigtig word by [[Wikipedia:Onsuksesvolle voorbladnominasies/2022]]. |- | colspan="2" | <div style="border-bottom: solid 2px #479429;">[[Lêer:Calendar-nl.png|30px]] '''Opkomende weke'''</div> |- valign="top" | width="50%" | '''[[Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}}|Volgende week]]''' {{ #ifexist: Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}} | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}}}} | {{Geen Voorbladartikel|week={{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }}}} }} | width="50%" | '''[[Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}}|Die week daarop]]''' {{ #ifexist: Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}} | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}}}} | {{Geen Voorbladartikel|week={{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }}}} }} |} {{Argiefboks|18 | argief1 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2005|2005]] | argief2 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2006|2006]] | argief3 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2007|2007]] | argief4 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2008|2008]] | argief5 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2009|2009]] | argief6 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2010|2010]] | argief7 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2011|2011]] | argief8 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2012|2012]] | argief9 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2013|2013]] | argief10 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2014|2014]] | argief11 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2015|2015]] | argief12 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2016|2016]] | argief13 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2017|2017]] | argief14 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2018|2018]] | argief15 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2019|2019]] | argief16 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2020|2020]] | argief17 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2021|2021]] | argief18 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2022|2022]] }} Hier kan u gerus voorstelle maak vir moontlike voorbladartikels, of ondersteuning of beswaar lewer oor huidige nominasies. Dit is behulpsaam om u nominasies, besware en ondersteuning van kommentaar te voorsien wat betrekking op die artikel se inhoud het. Indien u gekant is teen 'n artikel se nominasie kan dit help om te sê waarom, so kan probleme aangespreek word en u mag u teenkanting na ondersteuning verander. So ook kan redes vir 'n nominasie ander gebruikers help om die goeie punte van 'n artikel raak te sien. U is welkom om die volgende sjablone te gebruik: * {{sl|ondersteun}} ({{ondersteun}}) * {{sl|gekant}} ({{gekant}}) * {{sl|neutraal}} ({{neutraal}}) * {{sl|kommentaar}} ({{kommentaar}}) * {{sl|vraag}} ({{vraag}}) ; Wenk: Om die vervoerband vir 2022 te besigtig, '''[[Wikipedia:Voorbladartikels 2022|klik hier]]'''. ;Nuwe voorstelle == [[Nederlandse nasionale krieketspan]] == {{sperdatum|4 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Hulle speel sedert sowat 200 jaar gelede al krieket en is tans van die leidende krieketlande in Europa. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) * {{kommentaar}} – goeie kandidaat, deur SpesBona uitgebrei, maar moet nog deeglik geproeflees word vir taalfoute en sinskonstruksie. --[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 22:53, 4 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} (proeflees afgehandel, dankie!) – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:11, 7 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} - [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:53, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:14, 8 Julie 2022 (UTC) == [[Bonobo]] == {{sperdatum|8 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Burgert_Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:25, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 12:14, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:40, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:53, 8 Julie 2022 (UTC) == [[Neanderdaller]] == {{sperdatum|20 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Sjoe, nou is ek moeg vir dié spulletjie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:23, 20 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:36, 20 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 18:51, 21 Julie 2022 (UTC) == [[Fenisië]] == {{sperdatum|26 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:06, 26 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 20:50, 26 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:48, 28 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:07, 30 Julie 2022 (UTC) == [[Uranus se ringe]] == {{sperdatum|30 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} –Ek weet nie of dit dalk 'n bietjie ingewikkeld is nie (ek verstaan self nie heeltemal alles nie). Maar die Engelse artikel, waarvan dit vertaal is, is 'n sterartikel. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:18, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:29, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 19:26, 30 Julie 2022 (UTC) == [[San Francisco Internasionale Lughawe]] == {{sperdatum|30 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Ek volg hiermee die [[Doebai Internasionale Lughawe]]-voorblad op. Groete, [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 15:29, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:29, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:48, 30 Julie 2022 (UTC) == [[Suid-Afrikaanse Grensoorlog]] == {{sperdatum|30 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Plaaslike [[Koue Oorlog]] geskiedenis - [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:29, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 19:26, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:46, 30 Julie 2022 (UTC) <!-- Dis die laaste lyn van hierdie bladsy, skryf asb. hierbo! --> [[Kategorie:Voorblad]] m9y1u6rzh09vc5295liygie0ozm9pqz 2516679 2516551 2022-08-01T10:41:28Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {| width="100%" style="background:#FFFFFF; border:solid 1px #479429;" cellspacing="0" cellpadding="10" | colspan="2" | '''Kandidaatartikels vir voorblad: Help vorm die beste van Wikipedia''' Hier besluit ons watter artikels op die voorblad van die Afrikaanse Wikipedia gaan verskyn. ''''n Voorbladartikel''' moet die beste werk op Wikipedia ten toon stel. Om 'n artikel te nomineer kan dit gewoon bygevoeg word aan die onderkant van hierdie bladsy. Lees asseblief eers die [[Wikipedia:Riglyne vir voorbladartikels|Riglyne vir nominasie]] voor u 'n artikel nomineer. U kan beïnvloed wat op die voorblad verskyn deur 'n artikel te ondersteun of deur beswaar aan te teken. Persone wat 'n artikel voorstel moet ook bereid wees om te help om besware aan te spreek. As daar geen noemenswaardige besware is nie kan 'n artikel moontlik 'n voorbladartikel word. Die beleid is tans om enige genomineerde bladsy waarvoor daar na 'n maand geen geldige beswaar is nie en wat aan die [[Wikipedia:Riglyne vir voorbladartikels|vereistes voldoen]] as 'n moontlike voorbladartikel te beskou. 'n Artikel word vir 'n week lank op die voorblad vertoon, vanaf Maandag tot die daaropvolgende Sondag. Ou suksesvolle nominasies word na die betrokke argief verskuif. 'n Lys van voorbladartikels wat al in hierdie jaar gebruik is, is by [[Wikipedia:Voorbladartikels {{CURRENTYEAR}}]] te kry. Daar is ook 'n inleiding tot die voorbladartikelprojek by [[Wikipedia:Voorbladartikel]]. Onsuksesvolle nominasies kan besigtig word by [[Wikipedia:Onsuksesvolle voorbladnominasies/2022]]. |- | colspan="2" | <div style="border-bottom: solid 2px #479429;">[[Lêer:Calendar-nl.png|30px]] '''Opkomende weke'''</div> |- valign="top" | width="50%" | '''[[Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}}|Volgende week]]''' {{ #ifexist: Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}} | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }} {{CURRENTYEAR}}}} | {{Geen Voorbladartikel|week={{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +1 }}}} }} | width="50%" | '''[[Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}}|Die week daarop]]''' {{ #ifexist: Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}} | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }} {{CURRENTYEAR}}}} | {{Geen Voorbladartikel|week={{ #expr: {{CURRENTWEEK}} +2 }}}} }} |} {{Argiefboks|18 | argief1 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2005|2005]] | argief2 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2006|2006]] | argief3 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2007|2007]] | argief4 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2008|2008]] | argief5 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2009|2009]] | argief6 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2010|2010]] | argief7 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2011|2011]] | argief8 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2012|2012]] | argief9 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2013|2013]] | argief10 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2014|2014]] | argief11 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2015|2015]] | argief12 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2016|2016]] | argief13 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2017|2017]] | argief14 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2018|2018]] | argief15 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2019|2019]] | argief16 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2020|2020]] | argief17 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2021|2021]] | argief18 = [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2022|2022]] }} Hier kan u gerus voorstelle maak vir moontlike voorbladartikels, of ondersteuning of beswaar lewer oor huidige nominasies. Dit is behulpsaam om u nominasies, besware en ondersteuning van kommentaar te voorsien wat betrekking op die artikel se inhoud het. Indien u gekant is teen 'n artikel se nominasie kan dit help om te sê waarom, so kan probleme aangespreek word en u mag u teenkanting na ondersteuning verander. So ook kan redes vir 'n nominasie ander gebruikers help om die goeie punte van 'n artikel raak te sien. U is welkom om die volgende sjablone te gebruik: * {{sl|ondersteun}} ({{ondersteun}}) * {{sl|gekant}} ({{gekant}}) * {{sl|neutraal}} ({{neutraal}}) * {{sl|kommentaar}} ({{kommentaar}}) * {{sl|vraag}} ({{vraag}}) ; Wenk: Om die vervoerband vir 2022 te besigtig, '''[[Wikipedia:Voorbladartikels 2022|klik hier]]'''. ;Nuwe voorstelle == [[Nederlandse nasionale krieketspan]] == {{sperdatum|4 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Hulle speel sedert sowat 200 jaar gelede al krieket en is tans van die leidende krieketlande in Europa. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) * {{kommentaar}} – goeie kandidaat, deur SpesBona uitgebrei, maar moet nog deeglik geproeflees word vir taalfoute en sinskonstruksie. --[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 22:53, 4 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} (proeflees afgehandel, dankie!) – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:11, 7 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} - [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:53, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:14, 8 Julie 2022 (UTC) == [[Bonobo]] == {{sperdatum|8 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Burgert_Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:25, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 12:14, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:40, 8 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:53, 8 Julie 2022 (UTC) == [[Neanderdaller]] == {{sperdatum|20 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Sjoe, nou is ek moeg vir dié spulletjie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:23, 20 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 15:36, 20 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 18:51, 21 Julie 2022 (UTC) == [[Fenisië]] == {{sperdatum|26 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:06, 26 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 20:50, 26 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:48, 28 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:07, 30 Julie 2022 (UTC) == [[Uranus se ringe]] == {{sperdatum|30 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} –Ek weet nie of dit dalk 'n bietjie ingewikkeld is nie (ek verstaan self nie heeltemal alles nie). Maar die Engelse artikel, waarvan dit vertaal is, is 'n sterartikel. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:18, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:29, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 19:26, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 10:41, 1 Augustus 2022 (UTC) == [[San Francisco Internasionale Lughawe]] == {{sperdatum|30 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Ek volg hiermee die [[Doebai Internasionale Lughawe]]-voorblad op. Groete, [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 15:29, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:29, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:48, 30 Julie 2022 (UTC) == [[Suid-Afrikaanse Grensoorlog]] == {{sperdatum|30 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} – Plaaslike [[Koue Oorlog]] geskiedenis - [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:29, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 19:26, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:46, 30 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 10:41, 1 Augustus 2022 (UTC) <!-- Dis die laaste lyn van hierdie bladsy, skryf asb. hierbo! --> [[Kategorie:Voorblad]] te8xntd756vgs69vdmfztu88ael1qtd 4 10890 2516550 2514609 2022-07-31T19:35:10Z SpesBona 2720 + [[Oorsprong van voëls]] wikitext text/x-wiki {| width="100%" style="background:#FFFFFF; border:solid 1px #479429;" cellspacing="0" cellpadding="10" |- | colspan="2" | <h2 style="font-size:16pt">Voorbladartikels: die beste van Wikipedia</h2> [[Lêer:Cscr-featured.svg|links|50px|]] Hier by die Afrikaanse Wikipedia poog ons om spogartikels voor te berei om op die voorblad te pryk. Hierdie artikels verteenwoordig van die beste skryfwerk en is vooraf gekies deur die gemeenskapslede. Dit beteken egter nie dat die artikels nie verder verbeter kan word nie, maar bloot dat dit al reeds meer aandag geniet het. Tans is daar '''{{PAGESINCATEGORY:Voorbladartikels}}''' artikels wat voorbladstatus behaal het, uit 'n totaal van {{NUMBEROFARTICLES}}. Dus verskyn een uit elke {{rondaf|{{#expr: {{NUMBEROFARTICLES:R}} / {{PAGESINCATEGORY:Voorbladartikels}}}} }} artikels op die onderstaande lys. Nomineer gerus potensiële artikels by [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad|''Kandidaatartikels vir voorblad'']] of bespreek ander gebruikers se nominasies. <div align="center"><br /> <p style="font-variant: small-caps; text-align: center; font-size: 100%;">[[#Aardrykskunde|Aardrykskunde]] • [[#Biologie|Biologie]] • [[#Geskiedenis|Geskiedenis]] • [[#Kultuur en samelewing|Kultuur en samelewing]] • [[#Sport|Sport]] • [[#Taal- en letterkunde|Taal- en letterkunde]] • [[#Die Kunste|Die Kunste]] • [[#Sterrekunde en ruimtevaart|Sterrekunde en ruimtevaart]] • [[#Wetenskap en tegnologie|Wetenskap en tegnologie]]</p> </div> |- | colspan="2" | {| width="100%" |[[Lêer:Calendar-nl.png|30px]] | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Nuwe toevoegings === </div> |} |-valign="top" | width="50%" | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{CURRENTWEEK}} {{CURRENTYEAR}}}} | width="50%" | {{Wikipedia:Voorbladartikel week {{ #expr: {{CURRENTWEEK}} -1 }} {{CURRENTYEAR}}}} |-valign="top" | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=Purple geography icon.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Geografie}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Aardrykskunde === </div> |} [[Lêer:Satellite image of Japan in May 2003.jpg|100px|regs|Japan]] [[Aarde]] - [[Alabama]] - [[Alexandrië]] - [[Alpe]] - [[Amsterdam]] - [[Andorra]] - [[Antarktika]] - [[Argentinië]] - [[Arktiese Oseaan]] - [[Arles]] - [[Armenië]] - [[Australië]] - [[Azerbeidjan]] - [[Belfast]] - [[België]] - [[Berg Athos]] - [[Berlyn]] - [[Bergen]] - [[Bernau bei Berlin]] - [[Bieszczady]] - [[Bordeaux]] - [[Botswana]] - [[Brasilië]] - [[Bredasdorp]] - [[Bremen]] - [[Bretagne]] - [[Brussel]] - [[Buenos Aires]] - [[Bulgarye]] - [[Carcassonne]] - [[Chicago]] - [[Chili]] - [[Costa Rica]] - [[Darmstadt]] - [[Denemarke]] - [[Duitsland]] - [[Durban]] - [[Estland]] - [[Ethiopië]] - [[Faroëreilande]] - [[Frankfurt am Main]] - [[Frankryk]] - [[Frans-Guyana]] - [[Genua]] - [[Georgië]] - [[Glasgow]] - [[Gotenburg]] - [[Hamburg]] - [[Hawaii]] - [[Helsinki]] - [[Hesse]] - [[Republiek Ierland|Ierland]] - [[Iran]] - [[Istanboel]] - [[Italië]] - [[Japan]] - [[Johannesburg]] - [[Kaapse Plooigordel]] - [[Kaapstad]] - [[Kaliningrad]] - [[Kambodja]] - [[Kamtsjatka-skiereiland]] - [[Kanada]] - [[Kasakstan]] - [[Keulen]] - [[Krim]] - [[Krugerwildtuin]] - [[Leiden]] - [[Libië]] - [[Litaue]] - [[Londen]] - [[Los Angeles]] - [[Madagaskar]] - [[Malawi]] - [[Malta]] - [[Meksiko]] - [[Milwaukee]] - [[Moldowa]] - [[Monaco]] - [[Mont-Saint-Michel]] - [[Montreal]] - [[Montreux]] - [[Moskou]] - [[Namibië]] - [[Nederland]] - [[Nedersakse]] - [[Nieu-Seeland]] - [[Noord-Ierland]] - [[Noord-Masedonië]] - [[Noorweë]] - [[Normandië]] - [[Nyldelta]] - [[Oekraïne]] - [[Paaseiland]] - [[Papoea-Nieu-Guinee]] - [[Parys]] - [[Perth]] - [[Pireneë]] - [[Pole]] - [[Port Elizabeth]] - [[Potsdam]] - [[Pretoria]] - [[Provence]] - [[Quebec]] - [[Réunion]] - [[Reykjavik]] - [[Riga]] - [[Rio de Janeiro]] - [[Rusland]] - [[Sachalin]] - [[São Paulo]] - [[Senegal]] - [[Siberië]] - [[Sjanghai]] - [[Skerryvore]] - [[Skotland]] - [[Slowakye]] - [[Straatsburg]] - [[Suid-Afrika]] - [[Svalbard]] - [[Swartwoud]] - [[Swede]] - [[Switserland]] - [[Sydney]] - [[Tafelberg]] - [[Tahiti]] - [[Thailand]] - [[Tirus]] - [[Tornado]] - [[Treviso]] - [[Tsoenami]] - [[Turyn]] - [[Uruguay]] - [[Valencia, Spanje|Valencia]] - [[Venesië]] - [[Verenigde Koninkryk]] - [[Verenigde State van Amerika]] - [[Vermont]] - [[Vilnius]] - [[Vulkaan]] - [[Waalse Gewes]] - [[Wallis]] - [[Warskou]] - [[Washington, D.C.]] - [[Wes-Australië]] - [[Ysland]] - [[Zambië]] - [[Zürich]] | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=P history.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Geskiedenis}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Geskiedenis === </div> |} [[Lêer:B-29s dropping bombs.jpg|100px|regs|Bomwerpers oor Japan tydens die Tweede Wêreldoorlog]] [[Akkadiese Ryk]] - [[Amerikaanse Rewolusie]] - [[Andries Pretorius]] - [[Anne Frank]] - [[Antieke Egipte]] - [[Antieke Hawaii]] - [[Apartheid]] - [[Asjantiryk]] - [[Assirië]] - [[Berlynse Lugbrug]] - [[Boeing B-17 Flying Fortress]] - [[Boerekrygsgevangenes]] - [[Centurion (tenk)|Centurion]] - [[Cetshwayo|Cetshwayo kaMpande]] - [[Cicero]] - [[Cité de Carcassonne]] - [[Duitse Demokratiese Republiek]] - [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk]] - [[Etruskers]] - [[Francis William Reitz]] - [[Fritz Joubert Duquesne]] - [[Gallië]] - [[Goelag]] - [[Heinz Guderian]] - [[Homeros]] - [[Hongaarse Rewolusie van 1956]] - [[Indusvalleibeskawing]] - [[Jan Christian Smuts]] - [[Jesus van Nasaret]] - [[Johanna van Arkel]] - [[Kathaar]] - [[Khmer-ryk]] - [[Kiëf-Roes]] - [[Kosakke]] - [[Koue Oorlog]] - [[Koesj]] - [[Kruistog]] - [[Kulturele Rewolusie]] - [[Legendariese Sweedse konings]] - [[Li Bai]] - [[Memphis (Egipte)|Memphis]] - [[Mesopotamië]] - [[Middeleeuse kookkuns]] - [[Militêre geskiedenis van Suid-Afrika]] - [[Mongoolse Ryk]] - [[Bernard Montgomery]] - [[Moord op die Romanofs]] - [[Adriaan Moorrees]] - [[Namibiese volksmoord 1904-1908]] - [[Fridtjof Nansen]] - [[Neolitiese Omwenteling]] - [[Nikolaas II van Rusland]] - [[Nyabêla]] - [[Operasie Entebbe]] - [[Opstand in die Warskou-ghetto]] - [[Paleolitikum]] - [[Palmyra]] - [[Partiese Ryk]] - [[Perikles]] - [[Plinius die ouere]] - [[Pitia]] - [[Pous Pius IX]] - [[Pous Silvester II]] - [[Rosettasteen]] - [[Russies-Japannese Oorlog]] - [[Russiese Rewolusie (1917)|Russiese Rewolusie 1917]] - [[William Philip Schreiner]] - [[Seerowery]] - [[Sesdaagse Oorlog]] - [[Sherman Firefly]] - [[Slag van Magersfontein]] - [[Slag van Stalingrad]] - [[Hans Strijdom]] - [[Helen Suzman]] - [[Tiger I-tenk]] - [[Trojaanse Oorlog]] - [[Tweede Wêreldoorlog]] - [[USS Constitution]] - [[USS Maryland (BB-46)]] - [[Victoria van die Verenigde Koninkryk]] - [[Vlad Dracula]] - [[Voorlaaier (geweer)|Voorlaaier]] - [[Wêreldgeskiedenis]] - [[Winteroorlog]] |-valign="top" | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=P culture.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Kultuur}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Kultuur en samelewing === </div> |} [[Lêer:Red Wine Glass.jpg|100px|regs|'n Glas rooiwyn]] [[Afrikaanse kerkbou in die Karoo]] - [[Hennie Aucamp]] - [[Chris Barnard (skrywer)|Chris Barnard]] - [[Barnsteen]] - [[Simone de Beauvoir]] - [[Bewussyn]] - [[Christiaan Frederik Beyers]] - [[Boeddhisme]] - [[Borsjt]] - [[Breyten Breytenbach]] - [[André P. Brink]] - [[Ted Bundy]] - [[Byeboerdery]] - [[Petrus Coetzee]] - [[Cristina Fernández de Kirchner]] - [[Dagbreek (Sondagkoerant)|Dagbreek]] - [[Joachim Nikolaus von Dessin]] - [[Marie Koopmans-De Wet]] - [[Reza de Wet]] - [[Die Transvaler]] - [[Die Vaderland]] - [[Egiptiese mitologie]] - [[Ekonomie van Suid-Afrika]] - [[Frans Engelenburg]] - [[Ganesja]] - [[Geestesteuring]] - [[Gereformeerde kerk Humpata]] - [[Geskiedenis van erotiese afbeeldings]] - [[Groot Markplein van Brussel]] - [[Hadj]] - [[Carl Otto Hager]] - [[Hiernamaals]] - [[Hindoeïsme]] - [[Adriaan Hofmeyr]] - [[Jan Hendrik Hofmeyr (predikant)|Jan Hendrik Hofmeyr]] - [[Jannie Hofmeyr]] - [[Interseks]] - [[Jode in Suid-Afrika]] - [[Ingrid Jonker]] - [[Elsa Joubert]] - [[Kaas]] - [[Kleurlingstemregvraagstuk]] - [[Etienne Leroux]] - [[Mabel Malherbe]] - [[Maori-kultuur]] - [[Johannes Meintjes]] - [[Middeleeuse kookkuns]] - [[Andrew Murray]] - [[Nederduits (skoolvak)]] - [[NG gemeente Fordsburg]] - [[NG gemeente Rondebosch]] - [[Oktoberfest]] - [[Oosters-Ortodokse Kerk]] - [[Paryse Metro]] - [[Plafon van die Sixtynse kapel]] - [[Posseël]] - [[Dirk Postma]] - [[Reinheitsgebot]] - [[Rooiplein]] - [[P.D. Rossouw]] - [[Jean-Jacques Rousseau]] - [[SACS]] - [[Seks]] - [[Seksualiteit in antieke Rome]] - [[Seksuele oriëntasie]] - [[Sider]] - [[Sisiliaanse Mafia]] - [[Slawiese mitologie]] - [[Suid-Afrikaanse militêre dekorasies: 2003-]] - [[Swabies-Alemanniese Karnaval]] - [[Swastika]] - [[Elizabeth Taylor]] - [[Anton Tsjechof]] - [[Herman van Broekhuizen]] - [[Verenigde Party]] - [[Vlag van Argentinië]] - [[Vlag van Armenië]] - [[Vlag van Australië]] - [[Vlag van Azerbeidjan]] - [[Vlag van Brasilië]] - [[Vlag van Chili]] - [[Vlag van Denemarke]] - [[Vlag van die Filippyne]] - [[Vlag van die Republiek China]] - [[Vlag van die Verenigde Koninkryk]] - [[Vlag van die Verenigde State]] - [[Vlag van die Volksrepubliek China]] - [[Vlag van Duitsland]] - [[Vlag van Europa]] - [[Vlag van Frankryk]] - [[Vlag van Hongkong]] - [[Vlag van Indië]] - [[Vlag van Israel]] - [[Vlag van Japan]] - [[Vlag van Kanada]] - [[Vlag van Meksiko]] - [[Vlag van Namibië]] - [[Vlag van Nieu-Seeland]] - [[Vlag van Puerto Rico]] - [[Vlag van Singapoer]] - [[Vlag van Suid-Afrika]] - [[Webjoernaal]] - [[Wladimir Poetin]] - [[Wyn]] | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=P sport.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Sport}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Sport === </div> |} [[Lêer:Rugby tackle cropped.jpg|100px|regs|'n Engelse rugbyspeler ruk hom los uit 'n harde duikslag deur 'n Australiër]] [[Afghaanse nasionale krieketspan]] - [[All Blacks]] - [[Argentynse nasionale rugbyspan]] - [[Australiese nasionale krieketspan]] - [[Bengaalse nasionale krieketspan]] - [[Engelse nasionale krieketspan]] - [[Engelse nasionale rugbyspan]] - [[Roger Federer]] - [[Fidjiaanse nasionale rugbyspan]] - [[Franse nasionale rugbyspan]] - [[Ierse nasionale krieketspan]] - [[Ierse nasionale rugbyspan]] - [[Indiese nasionale krieketspan]] - [[Italiaanse nasionale rugbyspan]] - [[Japannese nasionale rugbyspan]] - [[Kanadese nasionale rugbyspan]] - [[Keniaanse nasionale krieketspan]] - [[Krieketwêreldbeker 2015]] - [[Krieketwêreldbeker 2019]] - [[Nepalese nasionale krieketspan]] - [[Nieu-Seelandse nasionale krieketspan]] - [[Olimpiese Somerspele 2008]] - [[Olimpiese Somerspele 2012]] - [[Pakistanse nasionale krieketspan]] - [[Paralimpiese Somerspele 2008]] - [[Proteas]] - [[Rugby]] - [[Rugbywêreldbeker 2007]] - [[Rugbywêreldbeker 2011]] - [[Rugbywêreldbeker 2015]] - [[Rugbywêreldbeker 2019]] - [[Skaak]] - [[Skotse nasionale rugbyspan]] - [[Springbokke]] - [[Sri Lankaanse nasionale krieketspan]] - [[Tafeltennis]] - [[Verenigde State se nasionale rugbyspan]] - [[Wallabies]] - [[Walliese nasionale rugbyspan]] - [[Wes-Indiese nasionale krieketspan]] - [[Zimbabwiese nasionale krieketspan]] {| width="100%" | {{klik|Afbeelding=P biology.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Biologie}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Biologie === </div> |} [[Lêer:Hippopotame 0003.jpg|100px|regs|Seekoei]] [[Afrika-rotsluislang]] - [[Berghaan]] - [[Blouwalvis]] - [[Buffel]] - [[Dier]] - [[Dinosourus]] - [[Fotosintese]] - [[Gewone luislang]] - [[Gordeldier]] - [[Jagluiperd]] - [[Javaanse tier]] - [[Kat]] - [[Koraal]] - [[Kryt-Paleogeen-uitwissing]] - [[Leeu]] - [[Lewensiklus van die tier]] - [[Mens]] - [[Menslike evolusie]] - [[Mos]] - [[Oorsprong van voëls]] - [[Pikkewyn]] - [[Poema]] - [[Pylsterteend]] - [[Rot]] - [[Saffraan]] - [[Seekoei]] - [[Sekretarisvoël]] - [[Senuweestelsel]] - [[Slaap]] - [[Swangerskap]] - [[Tierluislang]] - [[Wolf]] - [[Ysbeer]] |-valign="top" | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=P linguistics.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Taal}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Taal- en letterkunde === </div> |} [[Lêer:Betws y coed.jpg|100px|regs|Padteken in Wallies]] [[Afrikaans]] - [[Fins]] - [[Frans]] - [[Hamlet]] - [[Henry James]] - [[Italiaans]] - [[Mabel Jansen]] - [[Adam Mickiewicz]] - [[Misdaad en Straf]] - [[Nederlands]] - [[William Shakespeare]] - [[Sweeds]] - [[Taal]] - [[Verskille tussen Afrikaans en Nederlands]] - [[Wallies]] | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=P art.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Kuns}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Die Kunste === </div> |} [[Lêer:Little nemo the walking bed.jpg|100px|regs|'n Strokiesverhaal]] [[Ingmar Bergman]] - [[Bucchero]] - [[Samuel Cronwright]] - [[Salvador Dalí]] - [[Marlene Dietrich]] - [[documenta]] - [[Paul Gauguin]] - [[Katedraal van Vilnius]] - [[Klooster]] - [[Krugerstandbeeld]] - [[Kuns]] - [[Leonardo da Vinci]] - [[Modernisme]] - [[Marita Napier]] - [[Oscar Niemeyer]] - [[Jacobus Hendrik Pierneef]] - [[Johan de Ridder]] - [[Leni Riefenstahl]] - [[Staafkerk van Borgund]] - [[Sosialistiese realisme]] - [[Strokiesverhaal]] - [[Topkapi-paleis]] - [[Tuin van Wellus]] - [[Rembrandt van Rijn]] - [[Leonore Veenemans]] - [[Andy Warhol]] - [[Wat Phra Kaew]] |-valign="top" | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=Q space.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Geesteswetenskappe}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Sterrekunde en ruimtevaart === </div> |} [[Lêer:Saturn (planet) large.jpg|100px|regs|Saturnus]] [[Aarde]] - [[Alpha Centauri]] - [[Andromeda-sterrestelsel]] - [[Asteroïde]] - [[Buiteaardse lewe]] - [[Europese Suidelike Sterrewag]] - [[Hubble-ruimteteleskoop]] - [[James Webb-ruimteteleskoop]] - [[Komeet]] - [[Kuipergordel]] - [[Maan]] - [[Maanlanding]] - [[Mariner 4]] - [[Mars]] - [[Melkweg]] - [[Neptunus]] - [[Opsporing van eksoplanete]] - [[Pioneer 11]] - [[Pluto]] - [[Proxima Centauri]] - [[Saturnus]] - [[Sonnestelsel]] - [[Ster]] - [[Sterrestelsel]] - [[Triton (maan)|Triton]] - [[Veranderlike ster]] - [[Waarneembare heelal]] | {| width="100%" |{{klik|Afbeelding=P physics.svg|Grootte=60px|Link=Kategorie:Wetenskap}} | width="100%"|<div style="border-bottom: solid 2px #479429;"><br /> === Wetenskap en tegnologie === </div> |} [[Lêer:Wankel-1.jpg|100px|regs|Wankelenjin]] [[Aardverwarming]] - [[Airbus A380]] - [[Apple Inc.]] - [[Binnebrandenjin]] - [[Concorde]] - [[Differensiaalrekening]] - [[Doebai Internasionale Lughawe]] - [[Gemenedrukbuisbrandstofinspuiting]] - [[Geskiedenis van die Aarde]] - [[Glas]] - [[Maria Goeppert-Mayer]] - [[Goud]] - [[Hardeskyf]] - [[Hernubare energie]] - [[Jaar]] - [[Kamera]] - [[Karoo-supergroep]] - [[Laser]] - [[Manhattan-projek]] - [[Parasetamol]] - [[Patent]] - [[Pi]] - [[Poolkoördinatestelsel]] - [[Qantas]] - [[James Randi]] - [[Ignaz Semmelweis]] - [[TGV]] - [[Tegnesium]] - [[Edward Teller]] - [[Tempelhof-lughawe]] - [[Toekoms van die Aarde]] - [[Turboskroef]] - [[Uraan]] - [[Wankelenjin]] - [[Waterstof]] - [[Wright-broers]] - [[Yster]] |- | colspan="2" | |} __NOTOC____NOEDITSECTION__ <center>[[Wikipedia:Voorbladartikels 2005|Voorbladartikels 2005]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2006|Voorbladartikels 2006]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2007|Voorbladartikels 2007]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2008|Voorbladartikels 2008]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2009|Voorbladartikels 2009]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2010|Voorbladartikels 2010]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2011|Voorbladartikels 2011]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2012|Voorbladartikels 2012]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2013|Voorbladartikels 2013]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2014|Voorbladartikels 2014]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2015|Voorbladartikels 2015]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2016|Voorbladartikels 2016]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2017|Voorbladartikels 2017]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2018|Voorbladartikels 2018]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2019|Voorbladartikels 2019]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2020|Voorbladartikels 2020]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2021|Voorbladartikels 2021]] • [[Wikipedia:Voorbladartikels 2022|Voorbladartikels 2022]]</center> <br /> <hr> <br /> Indien die voorblad nie verfris word met die nuwe week se artikel nie, of indien die geskiedkundige herdenkings steeds die vorige dag se inskrywings vertoon, kan u gerus [{{SERVER}}{{localurl:Tuisblad|action=purge}} hier] klik sodat dit verfris word. [[Kategorie:Voorblad]] ren6dnothgmdzt9u5p09tiinazr5uok 0 10967 2516391 2492286 2022-07-31T12:33:39Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |inheemse_naam =''Vice-royauté de Nouvelle-France'' |gewone_lang_naam =Vise-Koninkryk Nieu-Frankryk |gewone_naam =Nieu-Frankryk |kontinent =Noord-Amerika |gebied = |land =Kanada, Verenigde State van Amerika |era =Nuwe Tyd |status = |status_teks = |ryk = |bestaanstydperk =1534–1763 |jaar_begin =1534 |jaar_einde =1760 |datum_begin =[[24 Julie]] |datum_einde =[[8 September]] |gebeurtenis_begin =Begin van die verowering van die gebied |gebeurtenis_einde = |gebeurtenis1 =Stigting van [[Quebecstad]] |datum_gebeurtenis1 =[[3 Julie]] [[1608]] |gebeurtenis2 =Verdrag van Utrecht |datum_gebeurtenis2 =[[11 April]] [[1713]] |gebeurtenis3 =Artikels van die oorgawe van [[Quebecstad]] |datum_gebeurtenis3 =[[18 September]] [[1759]] |gebeurtenis4 =Artikels van die oorgawe van [[Montreal]] |datum_gebeurtenis4 =[[1760]] |gebeurtenis_voor = |datum_voor = |gebeurtenis_na =[[Verdrag van Parys (1763)|Verdrag van Parys]] |datum_na =[[10 Februarie]] [[1763]] |v1 = |vlag_v1 = |v2 = |vlag_v2 = |v3 = |vlag_v3 = |v4 = |vlag_v4 = |v5 = |vlag_v5 = |n1 =Quebec |vlag_n1 =Union flag 1606 (Kings Colors).svg |n2 =Nova Scotia |vlag_n2 =Union flag 1606 (Kings Colors).svg |n3 =Newfoundland |vlag_n3 =Union flag 1606 (Kings Colors).svg |n4 =Saint-Pierre en Miquelon |vlag_n4 =Royal Standard of the King of France.svg |n5 =Nieu-Spanje |vlag_n5 =Flag of Cross of Burgundy.svg |beeld_vlag =Royal Standard of King Louis XIV.svg |vlag = Vlag van Frankryk |beeld_wapen =Grand Royal Coat of Arms of France.svg |wapen = Wapen van Frankryk |beeld_kaart =New France (orthographic projection).svg |beeld_kaart_byskrif =Nieu-Frankryk in sy grootste uitbreiding in 1712 |nasionale_leuse =''Montjoie Saint Denis!'' |nasionale_volkslied =''[[Marche Henri IV]]''<br /><small>''([[Frans]] vir: "Mars van Hendrik IV")''</small><br /> |wetgewer= |godsdiens=[[Rooms-Katolieke Kerk]] |hoofstad =[[Quebecstad]] |breedtegraad_grade =46 |breedtegraad_minute =49 |breedtegraad_NS =N |lengtegraad_grade =71 |lengtegraad_minute =12 |lengtegraad_OW =W |algemene_tale =[[Frans]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Koning |leier1 =[[Lodewyk XIV van Frankryk|Lodewyk XIV]] |jaar_leier1 =1663–1715 |leier2 =[[Lodewyk XV van Frankryk|Lodewyk XV]] |jaar_leier2 =1715–1763 |leier3 = |jaar_leier3 = |leier4 = |jaar_leier4 = |leier5 = |jaar_leier5 = |leier6 = |jaar_leier6 = |leier7 = |jaar_leier7 = |leier8 = |jaar_leier8 = |titel_verteenwoordiger = |verteenwoordiger1 = |jaar_verteenwoordiger1= |titel_adjunk = |adjunk = |jaar_adjunk = |adjunk2 = |jaar_adjunk2 = |stat_jaar1 =1712 |stat_bev1 = |stat_opp1 =8000000 |bev_digtheid1 = |stat_jaar2 = |stat_bev2 = |stat_opp2 = |bev_digtheid2 = |stat_jaar3 = |stat_bev3 = |stat_opp3 = |bev_digtheid3 = |stat_jaar4 = |stat_bev4 = |stat_opp4 = |bev_digtheid4 = |geldeenheid =[[Nieu-Frankryk livre|Livre]] }} '''Nieu-Frankryk''' ([[Frans]]: ''La Nouvelle-France'') is 'n [[Frankryk|Franse]] kolonie in [[Noord-Amerika]], wat in die tydperk tussen [[1608]] en [[1763]] bestaan en naas die gebied van die [[Sint-Laurensrivier]] ook die [[Mississippi]]vallei met [[Louisiana (Nieu-Frankryk)|Louisiana]] en [[Akadië]] ingesluit het. [[Jacques Cartier]] maak namens die Koninkryk van Frankryk reeds in die jaar [[1534]] aanspraak op die gebied langs die Sint-Laurensrivier en vernoem dit Nieu-Frankryk. Die Franse kolonisering neem egter eers in die jaar [[1608]] 'n aanvang. In hierdie jaar stig die ontdekker [[Samuel de Champlain]] die hoofstad [[Quebecstad]] en word vervolgens as die eerste goewerneur benoem. Die Franse koning [[Lodewyk XIV van Frankryk|Lodewyk XIV]] verklaar die kolonie in [[1663]] tot koninklike provinsie, en in [[1674]] kry die provinsie sy eie regering. Nadat vroeër pogings in [[1629]] en [[1711]] misluk het, slaag Groot-Brittanje in [[1759]] daarin om die gebied te verower. In die [[Verdrag van Parys (1763)|Verdrag van Parys]] van die jaar [[1763]] erken Frankryk die Britse heerskappy oor die provinsie, wat vervolgens vir administratiewe doeleindes in Opper-[[Kanada]] en Neder-Kanada verdeel is. == Kaarte == <center><gallery align="center" widths="150"> Samuel de Champlain Carte geographique de la Nouvelle France.jpg|duimnael|Samuel de Champlain se kaart van Nieu-Frankryk, wat in [[1612]] ontstaan het LouisianeFrançaise01.png|Claude Bernou se kaart van Nieu-Frankryk (1681) QueenAnnesWarBefore.jpg|Kaart van Nieu-Frankryk in 1702 Nouvelle-France map-en.svg|Kaart van Nieu-Frankryk in 1750 NorthAmerica1762-83.png|Opdeling van Nieu-Frankryk ná 1763 </gallery></center> == Sien ook == * [[Nieu-Engeland]] * [[Nieu-Nederland]] * [[Nieu-Spanje]] * [[Nieu-Swede]] {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Kanada]] [[Kategorie:Geskiedenis van die Verenigde State van Amerika]] [[Kategorie:Louisiana]] [[Kategorie:Quebec]] [[Kategorie:Sint Pierre en Miquelon]] [[Kategorie:Voormalige Franse kolonies]] 6xsjvwp9606oz6t8xoqj7y4p39bn97v 0 11702 2516456 2515212 2022-07-31T15:52:11Z CommonsDelinker 1161 "Monument_des_martyrs_du_22_mars.jpg" is verwyder omdat dit in Commons deur [[commons:User:Rosenzweig|Rosenzweig]] verwyder is omrede: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Monument des martyrs du 22 mars.jpg|]] wikitext text/x-wiki {{Infoboks stad |plaaslike naam=Bamako |Afrikaanse naam= |beeld =Hilltop view over Bamako.jpg |beeldteks= |beeldgrootte=270px |kaart =Malikaart.png |kaartgrootte=160px |wapen =Blason_ville_ml_Bamako_(Mali).png |wapengrootte=80px |vlag =Flag of None.svg |vlaggrootte=80px |land =Mali |administratiewe gewes =Bamako |oppervlakte = |hbs =350 |bevolking = 1&nbsp;342&nbsp;519 |bevolkingsjaar = 2006 |bevolkingsdigtheid = |tydsone = [[UTC]] +0 |somertyd = |klimaattipe = |gemtemp = |makstemp1 = |makstemp2 = |mintemp1 = |mintemp2 = |neerslae = |burgemeester =Adama Sangaré |bestuur = |webwerf = |commons = |koördinate = {{Koördinate|12|39|N|08|00|W}} |stigting = 16de Eeu |etniese groep 1 = |etniese groep 1 % = |etniese groep 2 = |etniese groep 2 % = |etniese groep 3 = |etniese groep 3 % = |etniese groep ander % = |keuse1 = |inhoud keuse1 = |keuse2 = |inhoud keuse2= |bevolkingkeuse1 =Metropolitaanse gebied |inhoud bevolkingkeuse1 = 1&nbsp;690&nbsp;471 |bevolkingkeuse2 = |inhoud bevolkingkeuse2 = }} '''Bamako''' is die hoofstad en, met 'n bevolking van ongeveer 1&nbsp;342&nbsp;519 ([[2006]]), ook die grootste stad van [[Mali]]. Dit is geleë aan die [[Nigerrivier]], in die suidwestelike deel van die land. Bamako is die land se administratiewe sentrum, sowel as 'n [[rivierhawe]] en belangrike streekshandelsentrum. Vervaardigde produkte sluit [[tekstiel]], verwerkte vleis en [[metaal]]goedere in. Daar vind ook kommersiële [[vis]]vangs op die Nigerrivier plaas. Die stadsgebied word reeds sedert die [[Paleolitiese tydperk]] bewoon, alhoewel Bamako volgens 'n plaaslike legende in die [[17de eeu]] deur Seribadian Niaré en Soumba Coulibaly, of Bamba Sanago gestig is,{{feit}} voor die hoofmanskap na Diaoussadian Niaré oorgegaan het. Die stad was 'n belangrike markdorp en 'n leidende sentrum van [[Moslem]]studie in die Mali-Ryk, maar teen die [[19de eeu]] het dit agteruit gegaan. In [[1883]] is die omgewing deur [[Frankryk|Franse]] troepe beset, en in [[1908]] het Bamako die hoofstad van [[Frans-Soedan]] geword. Die stad se bevolking het vinnig gegroei: in [[1960]] was Bamako se bevolking ongeveer 160&nbsp;000. Noemenswaardige landmerke in Bamako sluit die Nasionale Biblioteek van Mali, die BCEAO-toring, die Groot Moskee van Bamako, en die Koning Fahd-brug in. Die stad is die tuiste van Mali se grootste internasionale [[lughawe]], sowel as die Dakar-Niger-spoorlyn, na Koulikoro in oostelike Mali en [[Dakar]] in [[Senegal]]. Besienswaardighede sluit die Mali Nasionale Museum, die Muso Kunda Museum, die Bamako Streeksmuseum, Bamako Dieretuin en die Bamako Botaniesetuin in, asook die Point G-heuwel, wat grotte met rotstekeninge bevat. Bamako tree sedert [[1994]] op as gasheer vir die twee-jaarlikse fotografiefees, ''African Photography Encounters''. In [[1988]] was Bamako die gasheer vir 'n [[Wêreldgesondheidsorganisasie|WGO]]-kongres bekend as die Bamako-inisiatief, wat gehelp het om [[gesondheidsbeleid]] in Afrika suid van die Sahara te hervorm. == Stadskwartiere == * Hippodrome. * Korofina. * Badalabougou. * Bamako Coura. * Djicoroni. * Baco Djicoroni * Missira. * Médina Coura. * Bankoni. * Magnambougou. ==Susterstede== * [[Image:Flag of France.svg|37px]] [[Angers]], Frankryk (since 1974) * [[Image:Flag of Burkina Faso.svg|37px]] Bobo Dioulasso, Burkina Faso * [[Image:Flag of Senegal.svg|37px]] [[Dakar]], Senegal * [[Image:Flag of Germany.svg|37px]] [[Leipzig]], Duitsland<ref>{{cite web |url=http://www.michaelpanse.de/2011/8076/mali-ein-land-voller-gegensatz/ |title=Mali – ein Land voller Gegensätz |author=Sebastian Klee Medien |access-date=25 Mei 2015 |language=de |archive-url=https://web.archive.org/web/20191220041539/http://www.michaelpanse.de/2011/8076/mali-ein-land-voller-gegensatz/ |archive-date=20 Desember 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |url=http://kulturstiftung-leipzig.de/leipziger-blaetter/heftarchiv/heft-2/ |title=Leipziger Blätter - Heftarchiv - Heft 2 - kulturstiftung-leipzig.de |author=Kulturstiftung Leipzig |access-date=25 Mei 2015 |language=de |archive-url=https://web.archive.org/web/20171011150401/http://kulturstiftung-leipzig.de/leipziger-blaetter/heftarchiv/heft-2/ |archive-date=11 Oktober 2017 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> * [[Image:Flag of United States.svg|37px]] [[Rochester, New York]], Verenigde State (sedert 1975)<ref>{{cite web |url=http://www.cityofrochester.gov/article.aspx?id=8589950583 |title=Bamako, Mali - A Rochester Sister City |accessdate=2014-03-16}}</ref> * [[Image:Flag of Brazil.svg|37px]] [[São Paulo]], Brazil (sedert 2000)<ref>[http://www.spmetropole.com/2011/08/10/cidades-irmas-de-sao-paulo/ Cidades irmãs de São Paulo] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140317011031/http://www.spmetropole.com/2011/08/10/cidades-irmas-de-sao-paulo/ |date=17 Maart 2014 }}</ref> ==Galery== <gallery> File:Monument de l'hospitalité Bamako Mali.JPG| Monument de l'hospitalité File:Bamako_Entrance_Arch.jpg|Bamako-lugahwe welkom boog File:Place de la liberté - Bamako.jpg|Place de la liberté File:Monument Al Quoods - Bamako.jpg|Al Quoods Monument File:L'obélisque des idéogrammes, Hamdallaye - Bamako.jpg|Hamdallaye obelisk File:Gustave Borgnis-Desbordes - Statue place des explorateurs - Koulouba - Bamako.jpg|Standbeeld van Gustave Borgnis-Desbordes File:Pyramide du souvenir - Bamako.jpg|Pyramide du souvenir File:Mémorial Modibo Keita - Bamako.jpg|Mémorial Modibo Keita </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Bamako}} * [http://www.cites.tv/citesdumonde/destinations.php?idDest=11 Bamako at ''Cités du Monde'' (Frans)] {{Hoofstede in Afrika}} {{Normdata}} [[Kategorie:Nedersettings in Mali]] [[Kategorie:Hoofstede in Afrika]] ew54kcfwsullvbzpn206ivryj3klvdt 2516476 2516456 2022-07-31T16:44:37Z CommonsDelinker 1161 "Mémorial_Modibo_Keita_-_Bamako.jpg" is verwyder omdat dit in Commons deur [[commons:User:Rosenzweig|Rosenzweig]] verwyder is omrede: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files in Category:Statues in Bamako|]] wikitext text/x-wiki {{Infoboks stad |plaaslike naam=Bamako |Afrikaanse naam= |beeld =Hilltop view over Bamako.jpg |beeldteks= |beeldgrootte=270px |kaart =Malikaart.png |kaartgrootte=160px |wapen =Blason_ville_ml_Bamako_(Mali).png |wapengrootte=80px |vlag =Flag of None.svg |vlaggrootte=80px |land =Mali |administratiewe gewes =Bamako |oppervlakte = |hbs =350 |bevolking = 1&nbsp;342&nbsp;519 |bevolkingsjaar = 2006 |bevolkingsdigtheid = |tydsone = [[UTC]] +0 |somertyd = |klimaattipe = |gemtemp = |makstemp1 = |makstemp2 = |mintemp1 = |mintemp2 = |neerslae = |burgemeester =Adama Sangaré |bestuur = |webwerf = |commons = |koördinate = {{Koördinate|12|39|N|08|00|W}} |stigting = 16de Eeu |etniese groep 1 = |etniese groep 1 % = |etniese groep 2 = |etniese groep 2 % = |etniese groep 3 = |etniese groep 3 % = |etniese groep ander % = |keuse1 = |inhoud keuse1 = |keuse2 = |inhoud keuse2= |bevolkingkeuse1 =Metropolitaanse gebied |inhoud bevolkingkeuse1 = 1&nbsp;690&nbsp;471 |bevolkingkeuse2 = |inhoud bevolkingkeuse2 = }} '''Bamako''' is die hoofstad en, met 'n bevolking van ongeveer 1&nbsp;342&nbsp;519 ([[2006]]), ook die grootste stad van [[Mali]]. Dit is geleë aan die [[Nigerrivier]], in die suidwestelike deel van die land. Bamako is die land se administratiewe sentrum, sowel as 'n [[rivierhawe]] en belangrike streekshandelsentrum. Vervaardigde produkte sluit [[tekstiel]], verwerkte vleis en [[metaal]]goedere in. Daar vind ook kommersiële [[vis]]vangs op die Nigerrivier plaas. Die stadsgebied word reeds sedert die [[Paleolitiese tydperk]] bewoon, alhoewel Bamako volgens 'n plaaslike legende in die [[17de eeu]] deur Seribadian Niaré en Soumba Coulibaly, of Bamba Sanago gestig is,{{feit}} voor die hoofmanskap na Diaoussadian Niaré oorgegaan het. Die stad was 'n belangrike markdorp en 'n leidende sentrum van [[Moslem]]studie in die Mali-Ryk, maar teen die [[19de eeu]] het dit agteruit gegaan. In [[1883]] is die omgewing deur [[Frankryk|Franse]] troepe beset, en in [[1908]] het Bamako die hoofstad van [[Frans-Soedan]] geword. Die stad se bevolking het vinnig gegroei: in [[1960]] was Bamako se bevolking ongeveer 160&nbsp;000. Noemenswaardige landmerke in Bamako sluit die Nasionale Biblioteek van Mali, die BCEAO-toring, die Groot Moskee van Bamako, en die Koning Fahd-brug in. Die stad is die tuiste van Mali se grootste internasionale [[lughawe]], sowel as die Dakar-Niger-spoorlyn, na Koulikoro in oostelike Mali en [[Dakar]] in [[Senegal]]. Besienswaardighede sluit die Mali Nasionale Museum, die Muso Kunda Museum, die Bamako Streeksmuseum, Bamako Dieretuin en die Bamako Botaniesetuin in, asook die Point G-heuwel, wat grotte met rotstekeninge bevat. Bamako tree sedert [[1994]] op as gasheer vir die twee-jaarlikse fotografiefees, ''African Photography Encounters''. In [[1988]] was Bamako die gasheer vir 'n [[Wêreldgesondheidsorganisasie|WGO]]-kongres bekend as die Bamako-inisiatief, wat gehelp het om [[gesondheidsbeleid]] in Afrika suid van die Sahara te hervorm. == Stadskwartiere == * Hippodrome. * Korofina. * Badalabougou. * Bamako Coura. * Djicoroni. * Baco Djicoroni * Missira. * Médina Coura. * Bankoni. * Magnambougou. ==Susterstede== * [[Image:Flag of France.svg|37px]] [[Angers]], Frankryk (since 1974) * [[Image:Flag of Burkina Faso.svg|37px]] Bobo Dioulasso, Burkina Faso * [[Image:Flag of Senegal.svg|37px]] [[Dakar]], Senegal * [[Image:Flag of Germany.svg|37px]] [[Leipzig]], Duitsland<ref>{{cite web |url=http://www.michaelpanse.de/2011/8076/mali-ein-land-voller-gegensatz/ |title=Mali – ein Land voller Gegensätz |author=Sebastian Klee Medien |access-date=25 Mei 2015 |language=de |archive-url=https://web.archive.org/web/20191220041539/http://www.michaelpanse.de/2011/8076/mali-ein-land-voller-gegensatz/ |archive-date=20 Desember 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |url=http://kulturstiftung-leipzig.de/leipziger-blaetter/heftarchiv/heft-2/ |title=Leipziger Blätter - Heftarchiv - Heft 2 - kulturstiftung-leipzig.de |author=Kulturstiftung Leipzig |access-date=25 Mei 2015 |language=de |archive-url=https://web.archive.org/web/20171011150401/http://kulturstiftung-leipzig.de/leipziger-blaetter/heftarchiv/heft-2/ |archive-date=11 Oktober 2017 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> * [[Image:Flag of United States.svg|37px]] [[Rochester, New York]], Verenigde State (sedert 1975)<ref>{{cite web |url=http://www.cityofrochester.gov/article.aspx?id=8589950583 |title=Bamako, Mali - A Rochester Sister City |accessdate=2014-03-16}}</ref> * [[Image:Flag of Brazil.svg|37px]] [[São Paulo]], Brazil (sedert 2000)<ref>[http://www.spmetropole.com/2011/08/10/cidades-irmas-de-sao-paulo/ Cidades irmãs de São Paulo] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140317011031/http://www.spmetropole.com/2011/08/10/cidades-irmas-de-sao-paulo/ |date=17 Maart 2014 }}</ref> ==Galery== <gallery> File:Monument de l'hospitalité Bamako Mali.JPG| Monument de l'hospitalité File:Bamako_Entrance_Arch.jpg|Bamako-lugahwe welkom boog File:Place de la liberté - Bamako.jpg|Place de la liberté File:Monument Al Quoods - Bamako.jpg|Al Quoods Monument File:L'obélisque des idéogrammes, Hamdallaye - Bamako.jpg|Hamdallaye obelisk File:Gustave Borgnis-Desbordes - Statue place des explorateurs - Koulouba - Bamako.jpg|Standbeeld van Gustave Borgnis-Desbordes File:Pyramide du souvenir - Bamako.jpg|Pyramide du souvenir </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Bamako}} * [http://www.cites.tv/citesdumonde/destinations.php?idDest=11 Bamako at ''Cités du Monde'' (Frans)] {{Hoofstede in Afrika}} {{Normdata}} [[Kategorie:Nedersettings in Mali]] [[Kategorie:Hoofstede in Afrika]] orngn63tqw80qmltsb42f9wstxf7rh9 0 13052 2516435 2503355 2022-07-31T14:32:16Z CAPTAIN RAJU 76770 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Aussprache von Windhoek.ogg]] → [[File:De-Windhoek.oga]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) wikitext text/x-wiki {| align="right" cellpadding="2" cellspacing="0" style="border:1px solid #88a; background:#CEDAF2; padding:5px; font-size: 85%; margin: 0 0 0.5em 1em; border-collapse:collapse;" ! align="center" colspan="2" style="color: #000000; background: #f7f8ff; padding: 4px; font-size:170%;" | '''Windhoek • Windhuk'''<br /><small>''Otjomuise'' • ''ǀAi-ǁGams''</small><br /> [[Lêer:Windhuk Independence Memorial Museum Blick auf die Christuskirche 3.jpg|280px]] |- style="background: #CEDAF2; text-align:center;border-bottom:1px solid #999" | '''Kaart''' |style="border-left:1px solid #999"| '''Wapen''' |- style="background:white" |rowspan=6| [[Lêer:Wahlkreis Windhoek Ost in Khomas.png|180px|senter]] |- style="background: white" |style="border-left:1px solid #999"| [[Lêer:Windhoek COA.svg|75px|senter]] |- style="background: #f7f8ff;border-top:1px solid #999; text-align:center;" |style="border-left:1px solid #999"| |- style="background: #CEDAF2; text-align:center;" |style="border-left:1px solid #999;border-top:1px solid #999"| '''Vlag''' |- style="background: white; border-top:1px solid #999;" |style="border-left:1px solid #999"| [[Lêer:Flag of None.svg|90px|senter]] |- style="background: #f7f8ff; border-top:1px solid #999; text-align:center;" |style="border-left:1px solid #999"| |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Land''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | {{vlagland|Namibië}} |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''[[Streke van Namibië|Streek]]''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[Khomas]] |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''[[GPS|Koördinate]]''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | {{Koördinate|22|56|S|17|09|O}} |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Gestig op''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[18 Oktober]] [[1890]] |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''[[Oppervlakte]]:''' | style="background: #f7f8ff" | &nbsp; |- | &nbsp;- Totaal | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 645 [[vierkante kilometer|km²]] |- | &nbsp;'''[[Seevlak|Hoogte bo seevlak]]''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 1&nbsp;650&nbsp;m |- style="border-top:1px solid #999;" |- style="border-top:1px solid #999;" |- |&nbsp;'''Bevolking:''' | style="background: #f7f8ff" | &nbsp; |- | &nbsp;- Totaal (2011) | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 322&nbsp;500 |- | &nbsp;- Bevolkingsdigtheid | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 356,6/km² |- |&nbsp;'''[[Tydsone]]''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[SAST]] ([[UTC+2]]) |- |&nbsp;'''Klimaat''' | style="background: #f7f8ff" | &nbsp; |- | &nbsp;- Tipe | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | Woestynklimaat |- | &nbsp;- Gemiddelde jaarlikse temperatuur | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 19,2&nbsp;°C |- | &nbsp;- Gem. temp. Januarie/Julie | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 23,3 / 13,1&nbsp;°C |- | &nbsp;- Gemiddelde jaarlikse neerslae | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 367,4&nbsp;mm |- |&nbsp;'''Burgemeester''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[Job Amupanda]]<br /> (AR) |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Amptelike Webwerf''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [http://www.windhoekcc.org.na/ ''Windhoek''] |} '''Windhoek''' ([[Duits]]: ''Windhuk'', {{Audio|De-Windhoek.oga|luister}}; [[Engels]]: ''Windhoek'', [wɪndhʊk]; [[Herero (taal)|Herero]]: ''Otjomuise'', letterlik: "plek van stoom"; [[Nama]]: ''ǀAi-ǁGams'') is die sentraalgeleë [[hoofstad]] van [[Namibië]] en lê in die [[Khomas]]hoogland. Die stad is ongeveer 1&nbsp;700&nbsp;m bo [[seespieël]] en volgens die 2001-sensus het dit 'n bevolking van 233&nbsp;529 gehad. 'n Invloei van mense van oral in Namibië laat navorsers raam dat daar teen 2011 sowat 322&nbsp;500 mense in Windhoek gewoon het.<ref>{{en}} [https://archive.is/20130630162829/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&des=wg&srt=npan&col=abcdefghinoq&msz=1500&geo=-154 ''World Gazetteer: Namibia'']</ref> Weens die stad se relatiewe grootte<ref>Die tweede grootste stad in Namibië, [[Walvisbaai]], het 43&nbsp;700 inwoners: {{cite news |title=ELECTIONS 2010: Erongo regional profile |publisher=[[New Era (Namibië)|New Era]] |url=http://www.newera.com.na/article.php?articleid=14109 |date=16 November 2010 |language=en |archive-url=http://archive.is/S10L |archive-date=6 September 2012 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> is Windhoek in alle opsigte die sosiale, ekonomiese en kulturele sentrum van die land. Feitlik elke nasionale onderneming se hoofkantoor, die [[Universiteit van Namibië]], asook die land se enigste teater en alle groot media en finansiële liggame is hier gesetel.<ref name=profile>{{cite news |title=ELECTIONS 2010: Khomas Region profile |last=Kapitako |first=Alvine |newspaper=[[New Era (Namibië)|New Era]] |date=12 November 2010 |url=http://www.newera.com.na/article.php?articleid=14052 |language=en |archive-url=http://archive.is/eU2v |archive-date=5 Desember 2012 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Die Stad Windhoek se begroting is naastenby gelyk aan al die ander Namibiese plaaslike owerhede saam.<ref name="newera1">{{cite news |url=http://www.newera.com.na/article.php?articleid=9515 |last=Heita |first=Desie |title=Owning a house … a dream deferred |date=11 Februarie 2010 |newspaper=[[New Era (Namibië)|New Era]] |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20110716055306/http://www.newera.com.na/article.php?articleid=9515 |archive-date=16 Julie 2011 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=11 April 2011 }}</ref> == Geskiedenis == [[Lêer:Windhuk.jpg|duimnael|links|Windhoek tydens die Duitse koloniale tyd.]] [[Lêer:Windhoek ende 19 jahrhundert.jpg|duimnael|links|Windhoek aan die einde van die 19de eeu.]] [[Lêer:Windhuk stamp.jpg|duimnael|links|150px|Seëls vir die [[Duits-Suidwes-Afrika]] geposmerk ''Windhuk'']] [[Lêer:Kirche denkmal nam.jpg|duimnael|Die [[Christuskerk, Windhoek|Christuskerk]] en Ruiterstandbeeld in Windhoek dateer uit die Duitse koloniale tydperk, maar die gedenkteken is einde 2013 verwyder.<ref>{{af}} [http://www.republikein.com.na/kultuur/ruiter-val-op-heiligste-dag.216286 ''Ruiter val op heiligste dag''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140701202436/https://www.republikein.com.na/kultuur/ruiter-val-op-heiligste-dag.216286 |date= 1 Julie 2014 }}, ''[[Republikein]]'', 27 Desember 2013. URL besoek op 4 Oktober 2015.</ref>]] Windhoek is oorspronklik in 1870 as 'n Rynse sendingstasie gestig; die naam ''Windhoek'' is afgelei van die [[Nama]]-woord vir "Plek van rook". Die huidige stad is op 18 Oktober 1890 deur kaptein [[Curt von François]] gestig. Die Duitse koloniale owerheid het baie geld aan die ontwikkeling van die stad bestee en vandag nog huisves dit pragtige geboue uit die Duitse koloniale tydperk soos die [[Christuskerk, Windhoek|Christuskerk]] en die [[Tintenpalast]] (letterlik "Inkpaleis"). Die stad groei in die tydperk ná 1907 baie vinnig en lok talle mense uit die binne- en buiteland, waaronder 'n groot aantal immigrante uit Duitsland en Suid-Afrika. Tydens die [[Eerste Wêreldoorlog]] is Windhoek op 13 Mei 1915 deur Unie-magte beset, toe Duitse troepe die stad ontruim het. Die Duitse atmosfeer, vermeng met talle ander kulturele elemente, het egter voortgeleef en dit is vandag die tuiste van die enigste Duitse [[Koerant|dagblad]] in Afrika, die ''[[Allgemeine Zeitung (Namibië)|Allgemeine Zeitung]]'' en 'n groot Duitse privaatskool, die Deutsche Höhere Privatschule (DHPS). Tussen 1920 en 1990 was die stad die administratiewe sentrum van [[Suidwes-Afrika]] in die [[Unie van Suid-Afrika]] en is sedert die Onafhanklikheid van Namibië op 21 Maart 1990 die hoofstad. Vandag is Windhoek die opvoedkundige, administratiewe, handels-, nywerheids- en kommunikasiesentrum van die land. In 1965 verkry Windhoek stadstatus. Die hoofstraat, Kaiserstrasse, is na onafhanklikheid herdoop na Independence Avenue, so ook talle ander strate na vryheidsvegters en Afrika-leiers. Die huidige geskatte bevolking beloop 316&nbsp;000 (volgens ''World Gazetteer''). == Geografie == [[Lêer:Satellitenbild Windhoek.jpg|duimnael|[[Nasa]]-Satellietbeeld van Windhoek]] Die stad is die hoof kommersiële en finansiële sentrum van Namibië. Dit is geleë op 'n hellende vlakte op die noordelike kant van die Khomashoogland op 'n hoogte van 1&nbsp;728 meter. Om die stadsgebied uit te brei is 'n uitdaging op finansiële vlak en weens die geografiese ligging van die stad. In die suidelike, oostelike en westelike rigting word Windhoek omring deur rotsagtige, bergagtige areas wat grondontwikkeling baie duur maak. Die suidelike kant is nie geskik vir industriële ontwikkeling nie omdat daar ondergrondse waterdraers teenwoordig is. Dit laat die uitgestrekte [[brakwater]]area noord van die stad as die enigste haalbare plek vir die uitbreiding van Windhoek.<ref name="newera2">{{en}} [https://archive.is/20121209032607/http://www.newera.com.na/article.php?articleid=9494 New Era, 10 Februarie 2010]: Windhoek’s battle for land, by Desie Heita.</ref> === Voorstede === [[Lêer:Karte Stadt Windhoek - sortiert.png|duimnael|links|Ligging van die 30 voorstede van Windhoek]] Windhoek is in 30 verskeie voorstede verdeel: '''''C-''''' Windhoek-sentraal (Windhoek Sentrale Sakekern) {| | valign="top" | # Academia # Auasblick # Avis # Cimbebasia # Dorado Park # Eros # Eros Park # Goreangab # Hakahana # Hochland Park # Lafrenz-nywerheidsgebied # [[Katutura]] # Khomasdal # [[Klein Windhoek]] # [[Kleine Kuppe]] | valign="top" | # <li value="16"> Ludwigsdorf </li> # Luxushügel # Windhoek-Noord # Noordelike Industriegebied # Okuryangava # [[Olympia, Windhoek|Olympia]] # Otjomuise # [[Pionierspark]] # Prosperita # Rocky Crest # Suidelike Industriegebied # [[Suiderhof]] # [[Universiteit van Namibië]] # Wanaheda # Windhoek-Wes |} === Klimaat === [[Lêer:Klimadiagramm-metrisch-deutsch-Windhuk.Namibia.png|duimnael|Klimaatdiagram van Windhoek]] [[Lêer:The Heart of Windhoek.jpg|duimnael|'n Deel van Windhoek]] Windhoek is geleë in 'n halfwoestynagtige klimaatsgebied. Dae is meestal warm met baie warm dae gedurende die [[somer]]maande met aande wat oor die algemeen koel is. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur is 19.47 °C, wat hoog is vir 'n plek wat op so 'n hoë hoogte lê op die rand van die trope.<ref>Die gemiddeld vir 1957–1987 volgens die Goddard Instituut van Ruimtestudies se Wêreldklimaatdatabasis</ref> Dit is hoofsaaklik weens die voorkoms van 'n warm noordelike lugvloei en die berge ten suide wat die stad teen koue suiderwinde beskut. Die [[winter]]maande van Junie, Julie en Augustus kry gewoonlik min tot geen reën nie. Minimumtemperature wissel tussen 5 °C en 18 °C. Aande is gewoonlik koel maar die temperatuur val selde tot onder 0°C en dit sneeu amper nooit nie. Dae is gewoonlik warm en wissel tussen maksimumtemperature van 20 °C en 31 °C in Januarie. Die gemiddelde jaarlikse reënval is ongeveer 360&nbsp;mm, wat te laag is om gewasse te kweek of om tuine in stand te hou sonder om baie water te gebruik. Die natuurlike plantegroei is struike en steppe. Droogtes kom gereeld voor. {{Tabel weergemiddeldes |locatie=Windhoek (2007–2015) |jan_a_max=36.9 |feb_a_max=37.5 |mrt_a_max=34.9 |apr_a_max=30.8 |mei_a_max=30.0 |jun_a_max=27.4 |jul_a_max=26.2 |aug_a_max=30.6 |sep_a_max=34.1 |okt_a_max=36.3 |nov_a_max=35.6 |dec_a_max=37.1 |jaar_a_max=37.5 |jan_gem_max=31.0 |feb_gem_max=29.6 |mrt_gem_max=28.1 |apr_gem_max=26.6 |mei_gem_max=25.0 |jun_gem_max=22.2 |jul_gem_max=21.6 |aug_gem_max=25.5 |sep_gem_max=29.4 |okt_gem_max=31.5 |nov_gem_max=31.2 |dec_gem_max=31.9 |jaar_gem_max=27.7 |jan_gem_min=17.8 |feb_gem_min=17.2 |mrt_gem_min=15.8 |apr_gem_min=12.9 |mei_gem_min=10.0 |jun_gem_min=5.9 |jul_gem_min=5.9 |aug_gem_min=8.9 |sep_gem_min=12.7 |okt_gem_min=15.6 |nov_gem_min=16.3 |dec_gem_min=17.3 |jaar_gem_min=13.1 |jan_a_min=7.3 |feb_a_min=9.2 |mrt_a_min=9.0 |apr_a_min=5.7 |mei_a_min=2.0 |jun_a_min=−1.5 |jul_a_min=−1.4 |aug_a_min=1.0 |sep_a_min=2.2 |okt_a_min=7.9 |nov_a_min=7.5 |dec_a_min=8.2 |jaar_a_min=-1.5 |jan_gem_ns=138.0 |feb_gem_ns=133.0 |mrt_gem_ns=113.5 |apr_gem_ns=48.5 |mei_gem_ns=13.4 |jun_gem_ns=0.1 |jul_gem_ns=0.0 |aug_gem_ns=0.0 |sep_gem_ns=8.0 |okt_gem_ns=5.9 |nov_gem_ns=25.3 |dec_gem_ns=43.2 |jaar_gem_ns=529.0 |lvjan=45 |lvfeb=53 |lvmrt=58 |lvapr=54 |lvmei=45 |lvjun=43 |lvjul=38 |lvaug=30 |lvsep=26 |lvokt=28 |lvnov=31 |lvdec=36 |lvjaar=40.6 |bron = Namibia Weather<ref name="weather1">{{cite web |url=http://weather.namsearch.com/wxtempsummary.php |title=Namibia Weather |publisher=Namibia Weather |date=29 Junie 2015 |access-date=29 Junie 2015 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160305173554/http://weather.namsearch.com/wxtempsummary.php |archive-date=5 Maart 2016 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref><ref>{{en}} {{cite web| url = http://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guidec/results.shtml?tt=TT000470 | title = Average Conditions Windhoek, Namibia| accessdate = 16 Augustus 2009 | publisher = BBC Weather }}</ref>}} == Demografie == In 1971 was daar ongeveer 26&nbsp;000 blankes in Windhoek teenoor 24&nbsp;000 swartes. Ongeveer een derde van daardie blankes (9&nbsp;000) was van Duitse oorsprong.<ref>{{en}} [http://news.google.com/newspapers?nid=1955&dat=19710718&id=9gorAAAAIBAJ&sjid=YJoFAAAAIBAJ&pg=2800,3519162]</ref> Tans staan Windhoek se bevolking op meer as 300&nbsp;000 (67% swart, 16% blank, 17% kleurlinge, [[Rehoboth-basters|Basters]] en Asiate) en groei met ongeveer 4% jaarliks met die informele nedersettings wat teen ongeveer 10% per jaar groei.<ref name="newera2" /> == Ekonomie == [[Lêer:Windhoek aerial.jpg|duimnael|Lugfoto van sentrale Windhoek, die ekonomiese sentrum van Namibië]] Windhoek is verreweg die belangrikste ekonomiese sentrum van Namibië, en die meeste ondernemings het hulle Namibiese hoofkwartier in die stad. Ondanks die klein aandeel van die Duitstalige bevolking is 'n groot aantal maatskappye in besit van die nasate van Duitse immigrante. Weens die noue ekonomiese bande met Suid-Afrika speel ondernemings uit die RSA 'n baie groot rol in die land. Die hoofkantoor van [[Air Namibia]] is in die TransNamib-gebou in Windhoek.<ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20071015040513/http://www.airnamibia.com.na/contact.php Contact Us][[Air Namibia]]. URL besoek op 13 Oktober 2009.</ref> Verskeie winkelsentrums is in die post-onafhanklikheidsera gebou, waaronder Maerua en Wernhillpark. == Besienswaardighede == [[Lêer:Parlamentsgärten, Windhoek.jpg|duimnael|Parlementêre Tuin]] [[Lêer:Kirche Windhuk.JPG|duimnael|[[Christuskerk, Windhoek|Christuskerk]]]] [[Lêer:Parlament Windhuk.JPG|duimnael|Tintenpalast in Windhoek]] * [[Christuskerk, Windhoek|Christuskerk]] – 'n Lutherse kerk. Die konstruksie van die kerk het onder pastoor Wilhelm Anz in April 1896 begin. Aan die einde van die Herero-oorloë tussen die Duitsers en die Herero's, Khoikhoi's en Ovambo's, is dit ingewy as die Kerk van Vrede in 1910. Die kerk, wat in die Gotiese herlewingstyl met Art Nouveau-elemente gebou is, staan in die historiese middelpunt van Windhoek. Die 24&nbsp;m hoë toring is soos die res van die kerk van [[sandsteen]] gemaak. Die uitsondering is die ingangsportaal en die altaar, wat van marmer gemaak is. Die kleurvolle loodglasvensters in die kerk was 'n geskenk van Kaiser Wilhelm II. Die kerk is langs die Parlementêre Tuin en die [[Tintenpalast]]. * St. Mariakatedraal * Dieretuinpark – 'n openbare park aan Onafhanklikheidslaan die sentrum van Windhoek. Die huidige park is versorg en het 'n dam, speelarea vir kinders en 'n opelugteater.<ref>{{cite web |url=http://www.sa-venues.com/regions/attractionsna/windhoek.htm#Zoo%20Park |title=Windhoek Attractions, Namibia |publisher=Sa-venues.com |access-date=1 Oktober 2009 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924093538/http://www.sa-venues.com/regions/attractionsna/windhoek.htm |archive-date=24 September 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> * [[Tintenpalast]] – [[Duits]] vir ''Inkpaleis'', is die setel van albei kamers van die Namibiese wetgewer, die Nasionale Raad en die Nasionale Vergadering. Dit is net noord van Robert Mugabe-laan en is ontwerp deur die argitek [[Gottlieb Redecker]] en gebou deur die maatskappy Sander & Kock tussen 1912 en 1913 uit materiale wat in ei streek ontgin is as 'n administratiewe gebou vir die Duitse regering wat in daardie stadium in beheer van [[Duits-Suidwes-Afrika]] was. Die gebou is omring deur die Parlementêre Tuin. * [[Alte Feste]] – Duits vir ''Ou Fort''. Dit is in 1890 gebou en huisves tans die Nasionale Museum. * Hooggeregshof van Namibië * Die drie kastele van Windhoek wat deur die argitek [[Wilhelm Sander]] gebou is: [[Heinitzburg]], [[Sanderburg]] en [[Schwerinsburg]] * Nasionale Biblioteek van Namibië * Windhoek-spoorwegstasie * Holy Cross Kloosterskool * Daan Viljoen-wildtuin naby Windhoek * Windhoek Openbare Biblioteek – gebou in 1925 langs die Alte Feste == Vervoer == === Spoor === Windhoek is per spoor verbind met: * [[Okahandja]] (noord) * [[Rehoboth]] (suid) * [[Gobabis]] (oos) === Snelweë === In 1928 was Kaiserstraße, nou Onafhanklikheidslaan die eerste geplaveide straat in Windhoek. Tien jaar later is die volgende een, Gobabisweg (nou Sam Nujoma-rylaan), ook geplavei. Vandag is ongeveer 5&nbsp;000&nbsp;km van ongeveer 40&nbsp;000&nbsp;km se paaie in Namibië geseël. Windhoek se drie hoof toegangsroetes van [[Rehoboth]], [[Gobabis]] en [[Okahandja]] is geteer en is ontwerp om die grootste moontlike vloede wat in 50 jaar verwag word, te kan weerstaan. Geseëlde paaie kan verkeer dra wat teen snelhede van 120&nbsp;km/h beweeg en behoort vir 20 jaar te hou. Huurmotors is geredelik beskikbaar en word maklik uitgeken in die stad met tekens wat bestaan uit een letter en soveel as drie syfers (byvoorbeeld T681, T68, T1). === Lugvervoer === Windhoek word bedien deur twee lughawens. Die naaste is [[Windhoek Eros-lughawe|Eros]] 7&nbsp;km suid van die middestad vir kleiner vliegtuie, en [[Hosea Kutako Internasionale Lughawe]] 42&nbsp;km ten ooste van die stad. 'n Aantal buitelandse lugrederye vlieg na en van Windhoek. Huurvlugte en helikopters is ook beskikbaar. ==== Windhoek Internasionale Lughawe (WDH) ==== [[Lêer:Hosea Kutako International Airport.jpg|duimnael|Lugbeeld van die [[Hosea Kutako Internasionale Lughawe]]]] Hosea Kutako Internasionale Lughawe, 42&nbsp;km oos van Windhoek kan tot 400&nbsp;000 passasiers per jaar hanteer. Dit het een aanloopbaan sonder kapasiteitsbeperkings. Ander internasionale lughawens is in [[Walvisbaai-lughawe|Walvisbaai]] en [[Lüderitz-lughawe|Lüderitz]]. Daagliks vlugte vertrek na [[Lughawe Frankfurt|Frankfurt]] in [[Duitsland]] en Johannesburg, die spil waarom Suider-Afrika se lugverkeer draai, is twee uur per vliegtuig daarvandaan, vanwaar daar na meer as 50 stede gevlieg kan word. Tot hul bankrotskap het die [[Suid-Afrikaanse Lugdiens]] en [[Air Namibia]] daaglikse vlugte na WDH gevlieg, met [[TAAG Angola Airlines]] wat steeds twee-weekliks na en van [[Luanda]] vlieg. ==== Eros Lughawe ==== [[Windhoek Eros-lughawe|Eros lughawe]] is die besigste lughawe in Namibië in terme van vliegtuie wat opstyg en land. Hierdie lughawe het ongeveer 12&nbsp;000 individuele vlugte per jaar waarvan die meeste ligte vliegtuie is. Beperkings soos die lengte van die aanloopbaan, geraas en lugruimopeenhoping het Eros daarvan weerhou om in 'n groter lughawe te ontwikkel. Die meeste van Namibië se huuroperateurs is by Eros gebaseer. == Kultuur == === ''Goethe-Zentrum'' === [[Lêer:Windhoek-Goethe Institut.jpg|duimnael|Die ''Goethe-Zentrum'' in Windhoek]] Die ''Goethe-Zentrum'' is die enigste Duitse kultuursentrum in Namibië. Dit maak deel uit van 'n internasionale netwerk van altesaam 158 Goethe-sentra, Goethe-institute, kulturele verenigings en ander instellings wat deur die Federale Republiek van Duitsland in 93 lande dwarsoor die wêreld onderhou word. In samewerking met die Namibies-Duitse Stigting bevorder die Windhoekse sentrum die kennis van die Duitse taal (taalkursusse word vir privaat persone en onderwysers aangebied) en interkulturele samewerking tussen Namibië en Duitsland. 'n Belangrike fokus is kulturele projekte wat huidige Namibiërs met die pynlike Duitse koloniale beleid van die verlede probeer versoen. Naas kulturele programme bied die sentrum inligting oor die kulturele, maatskaplike en politieke lewe in Duitsland aan en onderhou 'n biblioteek. Sedert 2013 bied die Goethe-sentrum naas Duitse en [[Engels]]e ook [[Afrikaans]]e en [[Oshiwambo]]-taalkursusse aan.<ref>{{de}} [http://www.goethe.de/ins/na/win/deindex.htm ''Goethe-Zentrum Windhoek. Besoek op 2 Julie 2015'']</ref> == Susterstede == === Binneland === {{columns-list|3| * {{vlagikoon|Namibië}} [[Aranos]], sedert 13 Maart 2003 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Eenhana]], sedert 17 April 2002 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Gibeon]], sedert 11 Maart 2003 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Helao Nafidi]], sedert Augustus 2009 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Lüderitz]], sedert 14 Maart 2003 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Maltahöhe]], sedert 12 April 2003 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Mariental]], sedert 11 Maart 2003 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Okakarara]], sedert Augustus 2009 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Ongwediva]], sedert 17 April 2002 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Ondangwa]], sedert 17 April 2002 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Outapi]], sedert 17 April 2002 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Oshakati]], sedert 18 April 2002 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Rehoboth]], sedert 14 Maart 2003 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Stampriet]], sedert 13 Maart 2003 * {{vlagikoon|Namibië}} [[Walvisbaai]], sedert 8 Oktober 2002 }} === Buiteland === {{columns-list|3| * {{vlagikoon|Duitsland}} [[Berlyn]], [[Duitsland]], sedert 18 April 2002 * {{vlagikoon|Republiek van die Kongo}} [[Brazzaville]], [[Republiek van die Kongo]], sedert 27 Julie 2011 * {{vlagikoon|Duitsland}} [[Bremen]], [[Duitsland]], sedert 18 April 2000 * {{vlagikoon|Senegal}} [[Douala]], [[Senegal]], sedert 31 Augustus 2000 * {{vlagikoon|Suid-Afrika}} [[Drakenstein Plaaslike Munisipaliteit|Drakenstein]], sedert 9 Mei 2012 * {{vlagikoon|Botswana}} [[Gaborone]], [[Botswana]], sedert 23 Augustus 2001 * {{vlagikoon|Zimbabwe}} [[Harare]], [[Zimbabwe]], sedert 8 November 2000 * {{vlagikoon|Kuba}} [[Havana]], [[Kuba]], sedert 23 Oktober 2001 * {{vlagikoon|Suid-Afrika}} [[Lephalale]], [[Suid-Afrika]], sedert 22 Mei 2002 * {{vlagikoon|Verenigde State}} [[Richmond, Virginië|Richmond]], [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]], sedert 20 Maart 1998 * {{vlagikoon|Volksrepubliek China}} [[Sjanghai]], [[Volksrepubliek China]], sedert 1 Junie 1996 * {{vlagikoon|Duitsland}} [[Trossingen]], [[Duitsland]], sedert 3 Oktober 2000 * {{vlagikoon|Finland}} [[Vantaa]], [[Finland]], sedert 13 Augustus 2002 }} == Sien ook == * [[NG gemeente Windhoek]] * [[NG gemeente Windhoek-Oos]] * [[Gereformeerde kerk Windhoek]] * [[Gereformeerde kerk Windhoek-Suid]] * [[Gereformeerde kerk Bitterwater]] * [[Gereformeerde kerk Khomas-Hoogland]] * [[Windhoek (kiesafdeling)]] * ''[[Republikein]]'' == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Eksterne skakels == * Mossolow, N.: Die veelbewoë geskiedenis van Windhoek. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 15, nr. 3, Maart 1966. {{CommonsKategorie}} * {{en}} {{Wikivoyage}} * {{en}} [http://www.windhoekcc.org.na/ Amptelike webwerf van Windhoek] * {{de}} [http://www.dngev.de/ Tuisblad van die Deutsch-Namibischen Gesellschaft e.V.] * {{de}} [http://www.az.com.na/ Allgemeine Zeitung Namibia] (oudste dagblad in Namibië wat in Windhoek uitgegee word) * {{en}} [http://www.namibiaonline.net/webcam_windhoek_namibia.html 2 WebCams in Windhoek] * {{en}} [http://www.avisdam.org/ Avisdamm-Website – Vriende van die Avisdam] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180728202558/http://www.avisdam.org/ |date=28 Julie 2018 }} {{Hoofstede in Afrika}} {{Normdata}} [[Kategorie:Windhoek| ]] b5bjrov2qidetorblbymrl8z0w5cdk0 0 15869 2516412 2516362 2022-07-31T13:27:46Z Burgert Behr 2401 Sintaks wikitext text/x-wiki :''Hierdie artikel handel oor die [[planeet]] Neptunus. Vir ander betekenisse van die naam, sien [[Neptunus (dubbelsinnig)]].'' {{Inligtingskas Planeet | bgcolour = #EEDC82 | name = Neptunus | symbol = [[Lêer:Neptune symbol (bold).svg|24px|alt=♆|Neptunus se sterrekundige simbool]] | image = [[Lêer:Neptune - Voyager 2 (29347980845) flatten crop.jpg|250px]] | caption = Neptunus, soos waargeneem deur die Voyager-wenteltuig op 16 en 17 Augustus 1989. | discovery = yes | discovery_ref = <ref name="Hamilton">{{cite web |first=Calvin J. |last=Hamilton |date=4 Augustus 2001 |url=http://www.solarviews.com/eng/neptune.htm |title=Neptune |publisher=Views of the Solar System |accessdate=13 Augustus 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070715223035/http://www.solarviews.com/eng/neptune.htm |archive-date=15 Julie 2007 |url-status=live }}</ref> | discoverer = [[Johann Galle]]<br />[[Urbain Le Verrier]] | discovered = [[23 September]] [[1846]] | discovery_method = | mpc_name = | alt_names = | mp_category = | orbit_ref = <ref name="horizons">{{cite web |first=Donald K. |last=Yeomans |date=13 Julie 2006 |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/?horizons |title=HORIZONS System |publisher=NASA JPL |access-date=8 Augustus 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200523051010/https://ssd.jpl.nasa.gov/?horizons |archive-date=23 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | epoch = J2000.0 | aphelion = 4&nbsp;553&nbsp;946&nbsp;490&nbsp;km<br />30,441&nbsp;252&nbsp;06&nbsp;AE | perihelion = 4&nbsp;452&nbsp;940&nbsp;833&nbsp;km<br />29,766&nbsp;070&nbsp;95&nbsp;AE | periapsis = | apoapsis = | semimajor = 4&nbsp;503&nbsp;443&nbsp;661&nbsp;km<br />30,10366151&nbsp;AE | mean_orbit_radius = | eccentricity = 0,011214269 | period = 164 jare | synodic_period = 367,49&nbsp;dae<ref name="fact">{{cite web |last=Williams |first=David R. |date=1 September 2004 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html |title=Neptune Fact Sheet |publisher=NASA |access-date=14 Augustus 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200522142045/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html |archive-date=22 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> | avg_speed = 5,43&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | mean_anomaly = 267,767281° | inclination = 1,767975° (tot [[Ekliptika]])<br />6,43° (tot die [[son]] se [[ewenaar]])<br />0,72° (tot onveranderbare vlakte)<ref name=meanplane>{{en}} {{cite web |date=3 April 2009 |title=The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter |url=http://home.surewest.net/kheider/astro/MeanPlane.gif |accessdate=10 April 2009 |archive-date=14 Mei 2009 |archive-url=https://www.webcitation.org/5glwILykY?url=http://home.comcast.net/~kpheider/MeanPlane.gif |url-status=dead }} (geproduseer met [http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ Solex 10] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081220235836/http://chemistry.unina.it/~alvitagl/solex/ |date=20 Desember 2008 }} geskryf van Aldo Vitagliano)</ref> | asc_node = 131,794310° | long_periastron = | time_periastron = | arg_peri = 265,646853° | properdata = | p_orbit_ref = | p_semimajor = | p_eccentricity = | p_inclination = | p_mean_motion = | perihelion_rate = | node_rate = 16 | satellite_of = | satellites = [[Neptunus se natuurlike satelliete|14]] | physical_characteristics = yes | flattening = 0,0171 ± 0,0013 | minorplanet = | dimensions = | equatorial_radius = 24&nbsp;764 ± 15&nbsp;km<br />(3,883 [[Aarde]]s) | polar_radius = 24&nbsp;341 ± 30&nbsp;km<br />(3,829 Aardes) | mean_radius = | surface_area = 7,6183{{e|9}}&nbsp;km²<ref name="fact" /><br />(14,98 Aardes) | volume = 6,254{{e|13}}&nbsp;km³<ref name="fact" /><br />(57,74 Aardes) | mass = 1,0243×10²⁶&nbsp;kg<ref name="fact" /><br />(17,147 Aardes) | density = 1,638&nbsp;g/cm³<ref name="fact" /><br />(minder as [[water]]) | surface_grav = 11,15&nbsp;m/s²<ref name="fact" /><br />1,14&nbsp;''g''<br />(by die ewenaar) | escape_velocity = 23,5&nbsp;km/s<ref name="fact" /> | sidereal_day = 0,6713&nbsp;dae<ref name="fact" /><br />(16&nbsp;h 6&nbsp;min 36&nbsp;s) | rot_velocity = 2,68&nbsp;km/s = 9&nbsp;660&nbsp;km/h<br />(by die ewenaar) | axial_tilt = 28,32°<ref name="fact" /> | right_asc_north_pole = 19h 57&nbsp;m 20s<br />299,3° | declination = 42,950° | pole_ecliptic_lat = | pole_ecliptic_lon = | albedo = 0,290 (bond)<br />0,41 (geometries)<ref name="fact" /> | single_temperature = | temperatures = yes | temp_name1 = Oppervlakte | min_temp_1 = | mean_temp_1 = 72 K<ref name="fact" /> | max_temp_1 = | temp_name2 = Wolke | min_temp_2 = | mean_temp_2 = 55 K<ref name="fact" /> | max_temp_2 = | spectral_type = | magnitude = | abs_magnitude = 8,02 tot 7,78<ref name="fact" /><ref name=ephemeris>{{en}} {{cite web|last=Espenak|first=Fred|date=20 Julie 2005|url=http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/TYPE/TYPE.html|title=Twelve Year Planetary Ephemeris: 1995–2006 |publisher=NASA|accessdate=1 Maart 2008|archiveurl=https://archive.is/X9zZ|archivedate=5 Desember 2012}}</ref> | angular_size = 2,2″–2,4″ Boogminute<ref name="fact" /><ref name="ephemeris" /> | adjectives = | atmosphere = yes | atmosphere_ref = <ref name="fact" /> | scale_height = 19,7&nbsp;±&nbsp;0,6&nbsp;km | surface_pressure = 10 kPa | atmosphere_composition = 80±3,2% [[Waterstof]]<br /> 19±3,2% [[Helium]]<br /> 1,5±0,5% [[Metaan]]<br /> ~0,019% [[Waterdamp]]<br /> ~0,00015% [[Etaan]] }} '''Neptunus''' is die agtste en sover bekend verste [[planeet]] van die [[Son]] af. In die [[Sonnestelsel]] is dit die vierde grootste planeet volgens [[deursnee]], die planeet met die derde grootste [[massa]] en die [[Digtheid|digste]] [[reuseplaneet]]. Sy massa is 17 keer dié van die [[Aarde]] en effens groter as dié van [[Uranus]]. Neptunus is digter en fisies kleiner as Uranus omdat sy atmosfeer vanweë sy groter massa kleiner gedruk is deur sy [[swaartekrag]]. Die planeet wentel een keer elke 164,8 jaar om die Son op ’n gemiddelde afstand van 30,1&nbsp;[[AE]], of 4,5&nbsp;miljard&nbsp;km. Dit is genoem na die [[Neptunus (mitologie)|Romeinse god van die see]] en sy [[sterrekundige simbool]] is ♆<!--[[Lêer:Neptune symbol (fixed width).svg|16px|♆]]-->, ’n gestileerde weergawe van die god Neptunus se drietandvurk. Neptunus is nie met die blote oog sigbaar nie en is die enigste planeet in die Sonnestelsel wat deur middel van [[wiskunde|wiskundige]] voorspelling ontdek is eerder as deur empiriese waarneming. Onverwagte veranderings in Uranus se [[wentelbaan]] het daartoe gelei dat [[Alexis Bouvard]] afgelei het sy wentelbaan is onderworpe aan swaartekragversteurings deur ’n onbekende planeet. Ná Bouvard se dood is Neptunus se posisie uit sy waarnemings voorspel – onafhanklik deur [[John Couch Adams]] en [[Urbain Le Verrier]]. Neptunus is daarna, op 23 September 1846,<ref name="Hamilton" /> met ’n [[teleskoop]] waargeneem deur [[Johann Galle]] binne ’n graad van die posisie wat deur Le Verrier voorspel is. Sy grootste [[Natuurlike satelliet|maan]], [[Triton (maan)|Triton]], is kort daarna ontdek, hoewel die planeet se 13 ander mane eers in die 20ste eeu teleskopies ontdek is. Vanweë die planeet se afstand van die Aarde af het dit ’n baie klein skynbare grootte, en dit is dus moeilik om hom met grondgebaseerde teleskope te ondersoek. Neptunus is deur [[Voyager 2]] besoek toe dit op 25 Augustus 1989 verby die planeet gevlieg het; dit is die enigste [[ruimtetuig]] wat Neptunus nog besoek het.<ref name="NYT-20141018-KC">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=Dark Spots in Our Knowledge of Neptune |url=https://www.nytimes.com/2014/08/19/science/dark-spots-in-our-knowledge-of-neptune.html |date=18 Oktober 2014 |work=The New York Times |accessdate=21 Oktober 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141028062618/http://www.nytimes.com/2014/08/19/science/dark-spots-in-our-knowledge-of-neptune.html |archive-date=28 Oktober 2014 |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/planets/neptune/exploration?page=0&per_page=10&order=launch_date+desc,title+asc&search=&tags=Neptune&category=33|title=Exploration {{!}} Neptune|last=|first=|date=|website=NASA Solar System Exploration|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-02-03|quote="In 1989, NASA's Voyager 2 became the first-and only-spacecraft to study Neptune up close."}}</ref> Die uitvinding van die [[Hubble-ruimteteleskoop]] en groot grondgebaseerde teleskope met [[aanpassingsoptiek]] maak dit deesdae moontlik om die planeet van ver af waar te neem. Nes met [[Jupiter]] en [[Saturnus]] die geval is, bestaan Neptunus se atmosfeer hoofsaaklik uit [[waterstof]] en [[helium]], asook spore van [[Koolwaterstof|koolwaterstowwe]] en moontlik [[stikstof]], hoewel dit ’n groter proporsie "yse" soos [[water]], [[ammoniak]] en [[metaan]] bevat. Sy binnekant bestaan, nes dié van Uranus, hoofsaaklik uit yse en rots;<ref name="Podolak Weizman et al. 1995" /> Uranus en Neptunus word vanweë dié eienskappe gewoonlik as [[ysreus]]e beskou om hulle van Jupiter en Saturnus te onderskei.<ref name="Lunine 1993" /> Spore van metaan in die buitenste streke is verantwoordelik vir die planeet se [[blou]] voorkoms.<ref name=bluecolour>{{cite web |first=Kirk |last=Munsell |author2=Smith, Harman |author3=Harvey, Samantha |date=13 November 2007 |url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune&Display=OverviewLong |title=Neptune overview |website=Solar System Exploration |publisher=NASA |accessdate=20 Februarie 2008 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080303045911/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune&Display=OverviewLong |archivedate=3 Maart 2008 |df=}}</ref> In kontras met Uranus se mistige atmosfeer sonder sigbare eienskappe, het Neptunus se atmosfeer aktiewe, sigbare [[weer]]patrone. Tydens Voyager&nbsp;2 se verbyvlug in 1989 het die planeet se suidelike halfrond byvoorbeeld ’n [[Groot Donker Vlek]] gehad, soortgelyk aan Jupiter se [[Groot Rooi Vlek]]. Hierdie weerpatrone word veroorsaak deur die sterktste [[wind]]e op enige planeet in die Sonnestelsel – windsnelhede van tot 2&nbsp;100&nbsp;km/h is al gemeet.<ref name="Suomi1991">{{cite journal |last=Suomi |first=V.E. |author2=Limaye, S.S. |author3=Johnson, D.R. |date=1991 |title=High Winds of Neptune: A possible mechanism |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=251 |issue=4996 |pages=929–32 |doi=10.1126/science.251.4996.929 |pmid=17847386 |bibcode=1991Sci...251..929S}}</ref> Weens sy groot afstand van die Son af, is Neptunus se buitenste atmosfeer een van die koudste plekke in die Sonnestelsel, met temperature by die boonste punte van sy wolke wat tot 55&nbsp;K ({{nowrap|-218 °C}}) kan daal. Die temperatuur in die planeet se middel is sowat 5&nbsp;400&nbsp;K ({{nowrap|5 100 °C}}).<ref name="hubbard" /><ref name="nettelmann" /> Neptunus het ’n dowwe, gefragmenteerde [[Neptunus se ringe|ringstelsel]] (wat "boë" genoem word). Dit is in 1984 ontdek en later deur Voyager&nbsp;2 bevestig.<ref name=ring1>{{cite news |last=Wilford |first=John N. |date=10 Junie 1982 |title=Data Shows 2 Rings Circling Neptune |work=The New York Times |url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=technology&res=950DE3D71F38F933A25755C0A964948260&n=Top/News/Science/Topics/Space |accessdate=29 Februarie 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081210100701/http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=technology&res=950DE3D71F38F933A25755C0A964948260&n=Top%2FNews%2FScience%2FTopics%2FSpace |archive-date=10 Desember 2008 |url-status=live }}</ref> == Geskiedenis == === Ontdekking === [[Lêer:Galileo.arp.300pix.jpg|duimnael|links|180px|[[Galileo Galilei]].]] [[Galileo Galilei|Galileo]] se tekeninge op 28 Desember 1612 en 27 Januarie 1613 is van die vroegste aangetekende waarnemings wat deur ’n teleskoop gedoen is – en dit bevat punte wat ooreenstem met wat nou bekend is die posisie van Neptunus is. Dit lyk of Galileo Neptunus op albei geleenthede vir ’n vaste [[ster]] aangesien het toe dit na aan Jupiter – in [[Konjunksie (sterrekunde)|konjunksie]] – in die naglug was;<ref>{{cite book |first=Alan |last=Hirschfeld |title=Parallax: The Race to Measure the Cosmos |date=2001 |publisher=Henry Holt |location=New York, New York |isbn=978-0-8050-7133-7}}</ref> hy kry dus nie die eer vir die planeet se ontdekking nie. Tydens Galileo se eerste waarneming in Desember 1612 het Neptunus feitlik stilgestaan, want dit het op daardie dag [[Skynbare retrograde beweging|retrograad]] geword. Hierdie oënskynlike terugwaartse beweging word geskep wanneer die Aarde se wentelbaan dit verby ’n buiteplaneet neem. Omdat Neptunus pas sy jaarlikse retrograde siklus begin het, was sy beweging heeltemal te klein dat Galileo dit met sy klein teleskoop kon sien.<ref>{{cite book |first=Mark |last=Littmann |author2=Standish, E.M. |title=Planets Beyond: Discovering the Outer Solar System |date=2004 |publisher=Courier Dover Publications |isbn=978-0-486-43602-9}}</ref> In 2009 het ’n studie aangetoon Galileo was ten minste bewus daarvan dat die "ster" wat hy waargeneem het, beweeg het relatief tot die vaste sterre.<ref>{{cite web |title=Galileo discovered Neptune, new theory claims |first=Robert Roy |last=Britt |date=2009 |publisher=NBC News News |accessdate=10 Julie 2009 |url=http://www.nbcnews.com/id/31835303 }}</ref> In 1821 het Alexis Bouvard sterrekundige tabelle van die wentelbaan van Neptunus se buurman, Uranus, gepubliseer.<ref>{{cite book |first=A. |last=Bouvard |date=1821 |title=Tables astronomiques publiées par le Bureau des Longitudes de France |publisher=Bachelier |location=Parys}}</ref> Daaropvolgende waarnemings het aansienlike afwykings van dié tabelle getoon, en dit het Bouvard laat hipotetiseer dat ’n onbekende planeet Uranus se wentelbaan versteur deur middel van ’n swaartekragwisselwerking.<ref name="MNRAS7" /> In 1843 het John Couch Adams aan die wentelbaan van Uranus begin werk met die data wat hy tot sy beskikking gehad het en in 1844 bykomende inligting gekry van die ''Astronomer Royal'', sir George Airy. Adams het in 1845 en '46 daaraan bly werk en verskeie ramings van ’n nuwe planeet gedoen.<ref>{{cite web |first=John J. |last=O'Connor |author2=Robertson, Edmund F. |date=2006 |url=http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Extras/Adams_Neptune.html |title=John Couch Adams' account of the discovery of Neptune |publisher=University of St Andrews |accessdate=18 Februarie 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080126124928/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Extras/Adams_Neptune.html |archive-date=26 Januarie 2008 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite journal |first=J.C. |last=Adams |bibcode=1846MNRAS...7..149A |title=Explanation of the observed irregularities in the motion of Uranus, on the hypothesis of disturbance by a more distant planet |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |volume=7 |issue=9 |pages=149–52 |date=13 November 1846 |doi=10.1093/mnras/7.9.149 |url=https://zenodo.org/record/1431905 |access-date=25 Augustus 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190502014753/https://zenodo.org/record/1431905/files/article.pdf |archive-date=2 Mei 2019 |url-status=live |doi-access=free }}</ref> [[Lêer:Urbain Le Verrier.jpg|duimnael|180px|links|[[Urbain Le Verrier]].]] In 1845 en '46 het Urbain Le Verrier, onafhanklik van Adams, sy eie berekenings gedoen. Toe Airy in Junie 1846 Le Verrier se eerste gepubliseerde raming van die planeet se lengtegraad sien, en hoe baie dit met Adams se raming ooreenstem, het hy die Engelse sterrekundige James Challis oorreed om na die planeet te soek. Challis het die naglug in Augustus en September vrugteloos bespied.<ref name=MNRAS7>{{cite journal |first=G.B. |last=Airy |bibcode=1846MNRAS...7..121A |title=Account of some circumstances historically connected with the discovery of the planet exterior to Uranus |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |volume=7 |issue=10 |pages=121–44 |date=13 November 1846 |doi=10.1002/asna.18470251002|url=https://zenodo.org/record/1424621 }}</ref><ref>{{cite journal |first=Rev. J. |last=Challis |bibcode=1846MNRAS...7..145C |title=Account of observations at the Cambridge observatory for detecting the planet exterior to Uranus |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |volume=7 |issue=9 |pages=145–49 |date=13 November 1846 |doi=10.1093/mnras/7.9.145 |url=https://zenodo.org/record/1431903 |access-date=25 Augustus 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190504065619/https://zenodo.org/record/1431903/files/article.pdf |archive-date=4 Mei 2019 |url-status=live }}</ref> Intussen het Le Verrier vir Johann Galle van die Berlynse Sterrewag per brief aangespoor om met die sterrewag se [[Teleskoop#Geskiedenis|refraktorteleskoop]] te soek. Heinrich d'Arrest, ’n student by die sterrewag, het aan Galle voorgestel dat hulle ’n kaart van die lug in die streek van Le Verrier se voorspelde ligging vergelyk met die huidige lug om te soek na die kenmerkende beweging van ’n planeet in teenstelling met dié van ’n vaste ster. Op die aand van 23 September 1846, die dag toe Galle die brief ontvang, het hy Neptunus net noordoos van [[Iota Aquarii]] ontdek, een graad van Le Verrier se voorspelling van "vyf grade oos van Delta Capricorn".<ref>{{cite web | url=https://www.space.com/12249-neptune-completes-orbit-discovery-1846.html | title=Neptune Completes First Orbit Since Its Discovery in 1846 | date=12 July 2011 | first=Geoff | last=Gaherty | publisher=space.com | accessdate=3 September 2019 | archive-url=https://web.archive.org/web/20190825071538/https://www.space.com/12249-neptune-completes-orbit-discovery-1846.html | archive-date=25 Augustus 2019 | url-status=live }}</ref><ref>Levenson, Thomas (2015). The Hunt for Vulcan . . . And How Albert Einstein Destroyed a Planet, Discovered Relativity, and Deciphered the Universe, Random House Publications – 2015, p.38</ref> Dit was sowat 12° van Adams se voorspelling, en op die grens tussen die [[Waterdraer (sterrebeeld)|Waterdraer]] (Aquarius) en [[Steenbok (sterrebeeld)|Steenbok]] (Capricornus) volgens die [[IAU]] se moderne indeling van [[sterrebeeld]]e. Challis het later agtergekom hy het die planeet twee keer gesien, op 4 en 12 Augustus, maar nie besef dit is ’n planeet nie omdat hy nie ’n sterkaart gehad het wat op datum was nie en ook omdat sy aandag afgelei is deur sy werk aan komeetwaarnemings.<ref name="MNRAS7" /><ref>{{cite journal |first=J.G. |last=Galle |bibcode=1846MNRAS...7..153G |title=Account of the discovery of the planet of Le Verrier at Berlin |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |volume=7 |issue=9 |page=153 |date=13 November 1846 |doi=10.1093/mnras/7.9.153|doi-access=free }}</ref> Ná die ontdekking was daar ’n kwaai nasionalistiese wedywering tussen die Franse en Britte oor wie saam met Galle die krediet daarvoor moet kry. Eindelik was die internasionale konsensus dat Le Verrier en Adams albei erkenning moet kry. Sedert 1966 het die Amerikaanse sterrekundige en historikus Dennis Rawlins die geloofwaardigheid van Adams se aanspraak as mede-ontdekker bevraagteken en historici het die saak heroorweeg met die terugbesorging in 1998 van die "Neptunusdokumente" (historiese dokumente) aan die Royal Observatory in [[Greenwich (Londen)|Greenwich]].<ref name="Neptdisc">{{cite web |url=http://www.ucl.ac.uk/sts/nk/neptune/index.htm |title=Neptune's Discovery. The British Case for Co-Prediction |accessdate=19 March 2007 |first=Nick |last=Kollerstrom |date=2001 |publisher=University College London |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051111190351/http://www.ucl.ac.uk/sts/nk/neptune/ |archivedate=11 November 2005}}</ref> Nadat hulle dit bestudeer het, het hulle voorgestel dat "Adams nie gelyke aanspraak as Le Verrier gehad het op die ontdekking van Neptunus nie. Daardie eer kom net die persoon toe wat daarin geslaag het om die planeet se plek te voorspel asook om ander sterrekundiges te oorreed om daarna te soek."<ref>{{cite journal |author=William Sheehan |author2=Nicholas Kollerstrom |author3=Craig B. Waff |date=December 2004 |url=http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=the-case-of-the-pilfered |title=The Case of the Pilfered Planet&nbsp;– Did the British steal Neptune? |journal=Scientific American |accessdate=20 Januarie 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110319155153/http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=the-case-of-the-pilfered |archive-date=19 Maart 2011 |url-status=live }}</ref> === Naam === Kort ná Neptunus se ontdekking is hy bloot "die planeet anderkant Uranus" of "Le Verrier se planeet" genoem. Die eerste voorstel vir ’n naam het van Galle gekom; hy het die naam "[[Janus (mitologie)|Janus]]" voorgestel. In Engeland het Challis die naam "[[Okeanos]]" voorgestel.<ref>[[#Moore|Moore]] (2000):206</ref> Le Verrier het gou aanspraak daarop gemaak om sy ontdekking ’n naam te gee en die naam "Neptunus" voorgestel, hoewel hy valslik beweer het die naam is amptelik deur die Franse ''Bureau des Longitudes'' goedgekeur.<ref>{{cite book |last=Littmann |first=Mark |date=2004 |title=Planets Beyond, Exploring the Outer Solar System |publisher=Courier Dover Publications |isbn=978-0-486-43602-9 |page=50}}</ref> In Oktober wou hy die planeet "Le Verrier", na homself, noem. Hy is gesteun deur die sterrewag se direkteur, François Arago, maar dit het buite Frankryk groot teenstand gekry.<ref>{{cite book |ref=Baum |last=Baum |first=Richard |author2=Sheehan, William |date=2003 |title=In Search of Planet Vulcan: The Ghost in Newton's Clockwork Universe |publisher=Basic Books |isbn=978-0-7382-0889-3 |pages=109–10}}</ref> Franse sterrekundige almanakke het gou die naam "Herschel" vir Uranus begin gebruik, na aanleiding van sy ontdekker, sir [[William Herschel]], en "Leverrier" vir die nuwe planeet.<ref>{{cite journal |title=The Naming of Uranus and Neptune |journal=Astronomical Society of the Pacific Leaflets |first=Owen |last=Gingerich |volume=8 |issue=352 |pages=9–15 |date=Oktober 1958 |bibcode=1958ASPL....8....9G}}</ref> "Neptunus" het egter kort daarna die algemeen aanvaarde naam geword. [[Neptunus (mitologie)|Neptunus]] was in die [[Romeinse mitologie]] die god van die see, wat die Grieke [[Poseidon]] genoem het. Die keuse van ’n mitologiese naam was in ooreenstemming met die name van die ander planete behalwe die Aarde, wat almal na gode in die [[Griekse mitologie|Griekse]] en Romeinse mitologie genoem is.<ref name="USGS">{{cite web |url=http://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Planets |title=Planet and Satellite Names and Discoverers |publisher=U.S. Geological Survey |series=Gazetteer of Planetary Nomenclature |date=17 December 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180809110639/https://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Planets |archivedate=9 Augustus 2018 |url-status=live |access-date=26 Maart 2012 |df=dmy-all }}</ref> === Status === Van sy ontdekking in 1846 tot met die ontdekking van [[Pluto]] in 1930 was Neptunus die verste bekende planeet. Toe Pluto ontdek word, is dit as ’n planeet beskou en Neptunus het die tweede verste bekende planeet geword – behalwe vir ’n tydperk van 20 jaar tussen 1979 en 1999 toe Pluto vanweë sy [[Ellips|elliptiese]] wentelbaan nader aan die Son was as Neptunus.<ref>{{cite news |title=Jan. 21, 1979: Neptune Moves Outside Pluto's Wacky Orbit |work=Wired |url=https://www.wired.com/science/discoveries/news/2008/01/dayintech_0121 |last=Long |first=Tony |accessdate=13 March 2008 |date=21 January 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080327014628/http://www.wired.com/science/discoveries/news/2008/01/dayintech_0121 |archive-date=27 Maart 2008 |url-status=live }}</ref> Die ontdekking van die [[Kuipergordel]] in 1992 het daartoe gelei dat baie sterrekundiges daaroor gedebatteer het of Pluto as ’n planeet of as deel van die Kuipergordel beskou moet word.<ref>{{cite journal |author=Weissman, Paul R. |title=The Kuiper Belt |bibcode=1995ARA&A..33..327W |doi=10.1146/annurev.aa.33.090195.001551 |date=1995 |journal=Annual Review of Astronomy and Astrophysics |volume=33 |pages=327–57}}</ref><ref>{{cite web |date=1999 |title=The Status of Pluto:A clarification |website=International Astronomical Union, nuusvrystelling |url=http://www.iau.org/STATUS_OF_PLUTO.238.0.html |accessdate=25 Mei 2006 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060615200253/http://www.iau.org/STATUS_OF_PLUTO.238.0.html |archivedate=15 Junie 2006 |url-status=dead}}</ref> In 2006 het die [[Internasionale Astronomiese Unie]] (IAU) die term "planeet" vir die eerste keer gedefinieer. Daarvolgens het Pluto ’n [[dwergplaneet]] geword en was Neptunus weer eens die verste bekende planeet in die Sonnestelsel.<ref>{{cite news |url=http://www.iau.org/static/resolutions/Resolution_GA26-5-6.pdf |title=IAU 2006 General Assembly: Resolutions 5 and 6 |date=24 Augustus 2006 |publisher=IAU |access-date=22 Julie 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080625043626/http://www.iau.org/static/resolutions/Resolution_GA26-5-6.pdf |archive-date=25 Junie 2008 |url-status=live }}</ref> == Fisiese eienskappe == [[Lêer:Neptune, Earth size comparison 2b.jpg|duimnael|’n Vergelyking van die Aarde en Neptunus se grootte.]] Neptunus se [[massa]] van 1,0243{{e|26}}&nbsp;kg<ref name="fact" /> is tussen dié van die Aarde en die groot [[gasreus]]e: Dit is 17 keer dié van die Aarde, maar net {{small|{{breuk|1|19}}}} van [[Jupiter]] s'n.<ref group="nota">Die Aarde se massa is 5,9736{{e|24}}&nbsp;kg, wat ’n massaverhouding gee van : <math>\tfrac{M_\text{Neptunus}}{M_\text{Aarde}} = \tfrac{1,02 \times 10^{26}}{5,97 \times 10^{24}} = 17,09.</math> Uranus se massa is 8,6810{{e|25}}&nbsp;kg, wat ’n massaverhouding gee van : <math>\tfrac{M_\text{Uranus}}{M_\text{Aarde}} = \tfrac{8,68 \times 10^{25}}{5,97 \times 10^{24}} = 14,54.</math> Jupiter se massa is 1,8986{{e|27}}&nbsp;kg, wat ’n massaverhouding gee van : <math>\tfrac{M_\text{Jupiter}}{M_\text{Neptunus}} = \tfrac{1,90 \times 10^{27}}{1,02 \times 10^{26}} = 18,63.</math> Massawaardes van {{cite web |last=Williams |first=David R. |date=29 November 2007 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/ |title=Planetary Fact Sheet&nbsp;– Metric |publisher=NASA |accessdate=13 Maart 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140905165712/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/ |archive-date=5 September 2014 |url-status=live }}</ref> Sy [[swaartekrag]] by 1&nbsp;bar is 11,15&nbsp;m/s², 1,14 keer die oppervlakswaartekrag van die Aarde,<ref>{{cite web |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html |title=Neptune Fact Sheet |publisher=NASA |access-date=22 September 2005 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100701192119/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html |archive-date=1 Julie 2010 |url-status=live }}</ref> en word net deur Jupiter oortref.<ref name="Unsöld & Baschek 2001" /> Die [[radius]] van Neptunus se [[ewenaar]] (24&nbsp;764&nbsp;km)<ref name="Seidelmann Archinal A'hearn et al. 2007" /> is byna vier keer dié van die Aarde se ewenaar. Neptunus is, nes [[Uranus]], ’n [[ysreus]], ’n subklas van die [[reuseplanete]], want hulle is kleiner en het hoër konsentrasies [[Vlugtigheid (planetologie)|vlugtige stowwe]] as Jupiter en [[Saturnus]].<ref name=Boss>{{cite journal |first=Alan P. |last=Boss |title=Formation of gas and ice giant planets |journal=Earth and Planetary Science Letters |date=2002 |volume=202 |issue=3–4 |pages=513–23 |doi=10.1016/S0012-821X(02)00808-7 |bibcode=2002E&PSL.202..513B}}</ref> In die soeke na [[eksoplanete]] word Neptunus as maatstaf gebruik: Liggame van ’n soortgelyke massa wat ontdek word, word dikwels "Neptunusse" genoem,<ref>{{cite news |first=C. |last=Lovis |author2=Mayor, M. |author3=Alibert Y. |author4=Benz W. |date=18 Mei 2006 |url=http://www.eso.org/public/news/eso0618/ |title=Trio of Neptunes and their Belt |publisher=ESO |accessdate=25 Februarie 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100113120656/http://www.eso.org/public/news/eso0618/ |archive-date=13 Januarie 2010 |url-status=live }}</ref> net soos wat soms na "Jupiters" verwys word. === Interne struktuur === Neptunus se interne struktuur stem ooreen met dié van Uranus. Sy [[atmosfeer]] maak sowat 5% tot 10% van sy massa uit en strek tot miskien 10% tot 20% van die pad na sy kern, waar dit druk van sowat 10&nbsp;[[Pascal (eenheid)|GPa]] ondervind, of sowat 100&nbsp;000 keer dié van die Aarde se atmosfeer. Toenemende konsentrasies [[metaan]], [[ammoniak]] en [[water]] word in die laer streke van die atmosfeer aangetref.<ref name="hubbard" /> [[Lêer:Neptune diagram.svg|duimnael|links|220px|Die interne struktuur van Neptunus: {{ordelys |Boonste afmosfeer, boonste wolke |Atmosfeer bestaande uit waterstof, helium en metaangas |Mantel bestaande uit water, ammoniak en metaanyse |Kern bestaande uit rots (silikate en nikkelyster)}}]] Die mantel is 10 tot 15&nbsp;[[aardmassa]]s en is ryk aan water, ammoniak en metaan.<ref name="Hamilton" /> Soos die gebruik in [[Planetologie|planetêre wetenskap]] is, word na hierdie mengsel verwys as [[Vlugtigheid (planetologie)|yse]], al is dit ’n warm, digte [[vloeistof]]. Dié vloeistof, wat ’n groot elektriese [[geleidingsvermoë]] het, word soms ’n water-ammoniak-oseaan genoem.<ref name=Atreya2006>{{cite journal |url=http://www.cosis.net/abstracts/EGU06/05179/EGU06-J-05179-1.pdf |title=Water-ammonia ionic ocean on Uranus and Neptune? |journal=Geophysical Research Abstracts |first1=S. |last1=Atreya |first2=P. |last2=Egeler |first3=K. |last3=Baines |volume=8 |at=05179 |date=2006 |access-date=7 November 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120205194205/http://www.cosis.net/abstracts/EGU06/05179/EGU06-J-05179-1.pdf |archive-date=5 Februarie 2012 |url-status=live }}</ref> Die mantel bestaan dalk uit ’n laag ioniese water waarin die watermolekules afgebreek word in ’n sop van waterstof en [[suurstof]]ione en dieper af superioniese water waarin die suurstof kristalliseer, maar die waterstofione vrylik ronddryf binne die suurstofraamwerk.<ref>{{cite news |url=https://www.newscientist.com/article/mg20727764.500-weird-water-lurking-inside-giant-planets/ |title=Weird water lurking inside giant planets |work=New Scientist |first=David |last=Shiga |issue=2776 |date=1 September 2010 |access-date=11 Februarie 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180212143537/https://www.newscientist.com/article/mg20727764.500-weird-water-lurking-inside-giant-planets/ |archive-date=12 Februarie 2018 |url-status=live }}</ref> Op ’n diepte van 7&nbsp;000&nbsp;km kan die toestande sodanig wees dat metaan [[diamant]]kristalle vorm wat soos [[hael]]korrels neerreën.<ref>{{cite journal |title=Neptune May Crush Methane Into Diamonds |journal=Science |last=Kerr |first=Richard A. |volume=286 |issue=5437 |pages=25a–25 |date=October 1999 |doi=10.1126/science.286.5437.25a |pmid=10532884}}</ref><ref name="WP-20170825">{{cite news |url=https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2017/08/25/it-rains-solid-diamonds-on-uranus-and-neptune/ |title=It rains solid diamonds on Uranus and Neptune |work=The Washington Post |last=Kaplan |first=Sarah |date=25 Augustus 2017 |accessdate=27 Augustus 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170827011901/https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2017/08/25/it-rains-solid-diamonds-on-uranus-and-neptune/ |archive-date=27 Augustus 2017 |url-status=live }}</ref><ref>{{Cite journal |title=Formation of diamonds in laser-compressed hydrocarbons at planetary interior conditions |journal=Nature Astronomy |last=Kraus |first=D. |last2=Vorberger |first2=J. |last3=Pak |first3=A. |last4=Hartley |first4=N.J. |last5=Fletcher |first5=L.B. |last6=Frydrych |first6=S. |last7=Galtier |first7=E. |last8=Gamboa |first8=E.J. |last9=Gericke |first9=D.O. |last10=Glenzer |first10=S.H. |last11=Granados |first11=E. |last12=MacDonald |first12=M.J. |last13=MacKinnon |first13=A.J. |last14=McBride |first14=E.E. |last15=Nam |first15=I. |last16=Neumayer |first16=P. |last17=Roth |first17=M. |last18=Saunders |first18=A.M. |last19=Schuster |first19=A.K. |last20=Sun |first20=P. |last21=van Driel |first21=T. |last22=Döppner |first22=T. |last23=Falcone |first23=R.W. |display-authors=1 |volume=1 |issue=9 |pages=606–11 |date=September 2017 |doi=10.1038/s41550-017-0219-9 |bibcode=2017NatAs...1..606K |url=http://www.escholarship.org/uc/item/1zd805nx |access-date=25 Augustus 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181023160552/https://escholarship.org/uc/item/1zd805nx |archive-date=23 Oktober 2018 |url-status=live }}</ref> Wetenskaplikes glo hierdie soort diamantreën kom ook op Jupiter, Saturnus en Uranus voor.<ref>{{cite web|url=https://www.businessinsider.com/diamond-rain-saturn-jupiter-2016-4|title=Lightning storms make it rain diamonds on Saturn and Jupiter|author=Sean Kane|publisher=Business Insider|date=29 April 2016|accessdate=22 Mei 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190626211704/https://www.businessinsider.com/diamond-rain-saturn-jupiter-2016-4|archive-date=26 Junie 2019|url-status=live}}</ref><ref name="WP-20170825" /> Proefnemings by die Lawrence Livermore- Nasionale Laboratorium in [[Kalifornië]] dui daarop dat die bokant van die mantel ’n oseaan van vloeibare [[koolstof]] kan wees met soliede, drywende "diamante".<ref>{{cite news |url=http://www.astronomynow.com/news/n1001/21diamond/ |title=Oceans of diamond possible on Uranus and Neptune |work=Astronomy Now |first=Emily |last=Baldwin |date=21 Januarie 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131203065217/http://www.astronomynow.com/news/n1001/21diamond/ |archivedate=3 Desember 2013}}</ref><ref name="Eggert 2004">{{cite journal |title=Shock Compressing Diamond to a Conducting Fluid |doi=10.1103/physrevlett.93.195506 |pmid=15600850 |journal=Physical Review Letters |date=30 July 2004 |last=Bradley |first=D.K. |last2=Eggert |first2=J.H. |last3=Hicks |first3=D.G. |last4=Celliers |first4=P.M. |url=https://e-reports-ext.llnl.gov/pdf/310197.pdf |accessdate=16 March 2016 |volume=93 |issue=19 |pages=195506 |bibcode=2004PhRvL..93s5506B |hdl=1959.3/380076 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161221011243/https://e-reports-ext.llnl.gov/pdf/310197.pdf |archive-date=21 Desember 2016 |url-status=dead }}</ref><ref name="Eggert 2010">{{cite journal |title=Melting temperature of diamond at ultrahigh pressure |journal=Nature Physics |date=8 November 2009 |last=Eggert |first=J.H. |last2=Hicks |first2=D.G. |last3=Celliers |first3=P.M. |last4=Bradley |first4=D.K. |volume=6 |issue=40 |pages=40–43 |doi=10.1038/nphys1438 |display-authors=etal |bibcode=2010NatPh...6...40E|doi-access=free }}</ref> Neptunus se kern is waarskynlik saamgestel uit yster, nikkel en silikate met ’n massa van sowat 1,2 keer dié van die Aarde.<ref name=pass43>{{cite journal |last=Podolak |first=M. |author2=Weizman, A. |author3=Marley, M. |title=Comparative models of Uranus and Neptune |journal=Planetary and Space Science |date=1995 |volume=43 |issue=12 |pages=1517–22 |doi=10.1016/0032-0633(95)00061-5 |bibcode=1995P&SS...43.1517P}}</ref> Die druk in die middel is 7&nbsp;[[Bar|Mbar]] (700&nbsp;GPa), sowat twee keer dié van die middel van die Aarde, en die [[temperatuur]] kan 5&nbsp;400&nbsp;[[Kelvin|K]] wees.<ref name="hubbard" /><ref name="nettelmann">{{cite web |last=Nettelmann |first=N. |author2=French, M. |author3=Holst, B. |author4=Redmer, R. |url=https://www.gsi.de/informationen/wti/library/plasma2006/PAPERS/TT-11.pdf |title=Interior Models of Jupiter, Saturn and Neptune |publisher=University of Rostock |accessdate=25 Februarie 2008 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110718120920/https://www.gsi.de/informationen/wti/library/plasma2006/PAPERS/TT-11.pdf |archivedate=18 Julie 2011 |df=}}</ref> === Atmosfeer === [[Lêer:Neptune-Methane.jpg|duimnael|200px|’n Gekombineerde kleur- en naby-[[infrarooi]]beeld van Neptunus, wat bande van metaan in sy atmosfeer wys, asook vier van sy mane, [[Proteus (maan)|Proteus]], [[Larissa (maan)|Larissa]], [[Galatea (maan)|Galatea]] en [[Despina (maan)|Despina]].]] [[Lêer:Neptune's Dynamic Environment.webm|duimnael|200px|’n Video van Neptunus en sy mane.]] By groot hoogtes is Neptunus se atmosfeer 80% [[waterstof]] en 19% [[helium]].<ref name=hubbard>{{cite journal |last=Hubbard |first=W.B. |title=Neptune's Deep Chemistry |journal=Science |date=1997 |volume=275 |issue=5304 |pages=1279–80 |doi=10.1126/science.275.5304.1279 |pmid=9064785}}</ref> ’n Spoorhoeveelheid metaan is ook teenwoordig. Prominente [[absorpsielyn]]e van metaan kom voor by [[golflengte]]s bo 600&nbsp;nm, in die [[rooi]] en [[infrarooi]]deel van die [[Elektromagnetiese spektrum|spektrum]]. Nes met Uranus is die absorpsie van rooi lig deur die metaan in die atmosfeer deel van die rede dat die planeet [[blou]] lyk,<ref>{{cite web |last=Crisp |first=D. |author2=Hammel, H.B. |date=14 Junie 1995 |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1995/09/image/a/ |title=Hubble Space Telescope Observations of Neptune |publisher=Hubble News Center |accessdate=22 April 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070802132430/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1995/09/image/a |archive-date=2 Augustus 2007 |url-status=live }}</ref> hoewel Neptunus se helder [[Asuur (kleur)|asuur]] verskil van Uranus se sagter [[sian]]. Aangesien die metaaninhoud van Neptunus se atmosfeer dieselfde is as dié van Uranus, dra ’n onbekende atmosferiese bestanddeel by tot Neptunus se [[kleur]].<ref name="bluecolour" /> Neptunus se atmosfeer word in twee hoofstreke verdeel: die laer [[troposfeer]], waar die temperatuur met die hoogte afneem, en die [[stratosfeer]], waar die temperatuur met die hoogte toeneem. Die grens tussen die twee, die [[tropopouse]], lê by ’n druk van 0,1&nbsp;bar (10&nbsp;kPa).<ref name="Lunine 1993" /> Die stratosfeer gaan dan oor in die [[termosfeer]] by ’n druk van laer as 10^-5 tot 10^-4&nbsp;bar (1 tot 10&nbsp;Pa).<ref name="Lunine 1993" /> Die termosfeer gaan geleidelik oor in die [[eksosfeer]]. [[Lêer:Neptune clouds.jpg|duimnael|200px|Stroke hoë wolke gooi skadu's oor Neptunus se laer wolkkombers.]] Modelle dui daarop dat Neptunus se troposfeer stroke wolke van wisselende samestellings het na gelang van die hoogte. Die boonste wolke lê by ’n druk onder een bar, waar die temperatuur geskik is vir metaan om te kondenseer. Vir ’n druk tussen een en vyf bar (100 en 500&nbsp;kPa) vorm wolke van ammoniak en [[waterstofsulfied]] vermoedelik. Bo ’n druk van vyf bar kan die wolke bestaan uit ammoniak, ammoniumsulfied, waterstofsulfied en water. Dieper wolke van waterys behoort voor te kom by ’n druk van sowat 50&nbsp;bar, waar die temperatuur tot 273&nbsp;K (0&nbsp;°C) is. Daaronder kan wolke van ammoniak en waterstofsulfied dalk voorkom.<ref name="elkins-tanton" /> Daar is waargeneem dat hoë wolke op Neptunus skadu's gooi op die wolkkombers daaronder. Daar is ook hoë wolke wat by ’n konstante hoogte om die planeet gedraai is. Dié omringende stroke het breedtes van 50-150&nbsp;km en lê sowat 50-110&nbsp;km bo die wolkkombers.<ref name=apj125>{{cite journal |author=Max, C.E. |display-authors=4 |author2=Macintosh, B.A. |author3=Gibbard, S.G. |author4=Gavel, D.T. |author5=Roe, H.G. |author6=de Pater, I. |author7=Ghez, A.M. |author7-link=Andrea Ghez |author8=Acton, D.S. |author9=Lai, O.|author10=Stomski, P. |author11=Wizinowich, P.L. |title=Cloud Structures on Neptune Observed with Keck Telescope Adaptive Optics |journal=The Astronomical Journal |date=2003 |volume=125 |issue=1 |pages=364–75 |bibcode=2003AJ....125..364M |doi=10.1086/344943|doi-access=free }}</ref> Dié hoogtes is in die laag waar [[weer]] voorkom, die troposfeer. Weer kom nie in die hoër strato- en termosfeer voor nie. Neptunus se [[Sigbare spektrum|spektra]] dui daarop dat sy laer stratosfeer mistig is vanweë die kondensasie van produkte van die [[ultraviolet]]-[[fotolise]] van metaan, soos [[etaan]] en [[asetileen|etyn]].<ref name="Lunine 1993" /><ref name="hubbard" /> Die stratosfeer huisves ook spoorhoeveelhede [[koolstofmonoksied]] en [[blousuur]].<ref name="Lunine 1993" /><ref name="Encrenaz 2003" /> Neptunus se stratosfeer is warmer as dié van Uranus vanweë die groter konsentrasie van [[Koolwaterstof|koolwaterstowwe]].<ref name="Lunine 1993" /> Om redes wat steeds onbekend is, het die planeet se termosfeer ’n afwykend hoë temperatuur van sowat 750&nbsp;K.<ref name=Broadfoot19989>{{cite journal |last=Broadfoot |first=A.L. |author2=Atreya, S.K. |author3=Bertaux, J.L. |display-authors=etal |title=Ultraviolet Spectrometer Observations of Neptune and Triton |journal=Science |volume=246 |pages=1459–66 |date=1999 |url=http://www-personal.umich.edu/~atreya/Articles/1989_Voyager_UV_Spectrometer.pdf |doi=10.1126/science.246.4936.1459 |pmid=17756000 |issue=4936 |bibcode=1989Sci...246.1459B |access-date=12 Maart 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080528020007/http://www-personal.umich.edu/~atreya/Articles/1989_Voyager_UV_Spectrometer.pdf |archive-date=28 Mei 2008 |url-status=live }}</ref><ref name="Herbert & Sandel 1999" /> Die planeet is te ver van die Son af dat dié hitte deur [[ultraviolet]]straling opgewek kan word. Een kandidaat vir ’n verhittingsmeganisme is atmosferiese wisselwerkings met [[Ioon|ione]] in die planeet se [[magneetveld]]. Ander kandidate is swaartekraggolwe van die binnekant af. Die termosfeer bevat spore van [[koolstofdioksied]] en water, wat kan kom van eksterne bronne soos [[meteoriet]]e en [[Ruimtestof|stof]].<ref name="elkins-tanton" /><ref name="Encrenaz 2003" /> === Magnetosfeer === Neptunus se [[magnetosfeer]] stem baie ooreen met dié van Uranus, met ’n magneetveld wat baie skuins lê ten opsigte van sy [[draaias]] teen 47° en verplaas teen minstens 0,55&nbsp;radiusse, of sowat 13&nbsp;500&nbsp;km van die planeet se fisiese middelpunt. Voor Voyager 2 se verbyvlug is gehipotetiseer dat Uranus se skuins magnetosfeer die gevolg van sy sywaartse rotasie is. Nadat wetenskaplikes die magneetvelde van die twee planete vergelyk het, glo hulle nou die uiterse oriëntasie kan die gevolg wees van strome in die planete se binnekant. Die veld kan geskep word deur konvektiewe vloeistofbewegings in ’n dun sferiese skild van elektries geleidende vloeistowwe (moontlik ’n kombinasie van ammonial, metaan en water)<ref name=elkins-tanton>{{cite book |last=Elkins-Tanton |first=Linda T. |date=2006 |title=Uranus, Neptune, Pluto, and the Outer Solar System |publisher=Chelsea House |location=New York |isbn=978-0-8160-5197-7 |pages=[https://archive.org/details/uranusneptuneplu00elki/page/79 79–83] |url=https://archive.org/details/uranusneptuneplu00elki/page/79 }}</ref> wat tot ’n [[dinamo]]-aksie lei.<ref>{{cite journal |last=Stanley |first=Sabine |author2=Bloxham, Jeremy |title=Convective-region geometry as the cause of Uranus' and Neptune's unusual magnetic fields |journal=Nature |date=11 Maart 2004 |volume=428 |pages=151–53 |doi=10.1038/nature02376 |pmid=15014493 |issue=6979 |bibcode=2004Natur.428..151S}}</ref> Die dipoolkomponent van die magneetveld by die magnetiese ewenaar van Neptunus is sowat 14&nbsp;[[Tesla (eenheid)|mikrotesla]] (0,14&nbsp;[[Gauss (eenheid)|G]]).<ref name=Connerney1991>{{cite journal |last1=Connerney |first1=J.E.P. |last2=Acuña |first2=Mario H. |last3=Ness |first3=Norman F. |title=The magnetic field of Neptune |date=1991 |journal=Journal of Geophysical Research |volume=96 |pages=19,023–42 |bibcode=1991JGR....9619023C |doi=10.1029/91JA01165}}</ref> Die [[magnetiese dipoolmoment]] van Neptunus is sowat 2,2{{E-sp|17}}&nbsp;T·m³ (14&nbsp;μT·''R''_''N''³, waar ''R''_''N'' Neptunus se radius is). Neptunus se magneetveld het ’n ingewikkelde geometrie wat relatief groot verspreidings van niepolêre komponente insluit, insluitende ’n kwadropoolmoment wat dalk sterker as die dipoolmoment is. In teenstelling hiermee het die Aarde, Jupiter en Saturnus net relatief klein kwadropoolmomente, en hulle velde lê minder skuins ten opsigte van die poolas.<ref name=science4936>{{cite journal |last=Ness |first=N.F. |author2=Acuña, M.H. |author3=Burlaga, L.F. |author4=Connerney, J.E.P. |author5=Lepping, R.P. |author6=Neubauer, F.M. |title=Magnetic Fields at Neptune |journal=Science |date=1989 |volume=246 |issue=4936 |pages=1473–78 |doi=10.1126/science.246.4936.1473 |pmid=17756002 |bibcode=1989Sci...246.1473N |url=https://zenodo.org/record/1230994 |access-date=25 Augustus 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190710235516/https://zenodo.org/record/1230994/files/article.pdf |archive-date=10 Julie 2019 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |last=Russell |first=C.T. |author2=Luhmann, J.G. |date=1997 |url=http://www-ssc.igpp.ucla.edu/personnel/russell/papers/nep_mag.html |title=Neptune: Magnetic Field and Magnetosphere |publisher=University of California, Los Angeles |accessdate=10 Augustus 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190629123808/http://www-ssc.igpp.ucla.edu/personnel/russell/papers/nep_mag.html |archive-date=29 Junie 2019 |url-status=live }}</ref> Neptunus se [[boogskok]], waar die magnetosfeer begin om die [[sonwind]] te vertraag, kom voor op ’n afstand van 34,9 keer die planeet se radius. Die magnetopouse, waar die druk van die magnetosfeer die sonwind balanseer, lê op ’n afstand van 23-26,5 keer die planeet se radius. Die stert van die magnetosfeer strek tot minstens 72 keer die radius, en dalk selfs verder.<ref name="science4936" /> == Klimaat == [[Lêer:Neptune storms.jpg|duimnael|Die [[Groot Donker Vlek]] (bo), Bromponie (middelste wit wolk)<ref name=scooter>{{cite web |first=Sue |last=Lavoie |date=8 January 1998 |title=PIA01142: Neptune Scooter |url=http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA01142 |publisher=NASA |accessdate=26 March 2006 |archive-url=https://www.webcitation.org/6IqDriyCd?url=http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA01142 |archive-date=13 August 2013 |url-status=live }}</ref> en [[Klein Donker Vlek]] (onder), met die kontras verhoog.]] Neptunus se weer word gekenmerk deur uiters dinamiese stormstelsels, met winde wat snelhede van byna 600&nbsp;m/s bereik – amper [[Supersoniese snelheid|supersoniese snelhede]].<ref name="Suomi1991" /> Gewoonlik wissel windsnelhede egter tussen 20&nbsp;m/s ooswaarts en 325&nbsp;m/s weswaarts.<ref name="Hammel1989">{{cite journal |author=Hammel, H.B. |display-authors=4 |author2=Beebe, R.F. |author3=De Jong, E.M. |author4=Hansen, C.J. |author5=Howell, C.D. |author6=Ingersoll, A.P. |author7=Johnson, T.V. |author8=Limaye, S.S. |author9=Magalhaes, J.A.|author10=Pollack, J.B. |author11=Sromovsky, L.A. |author12=Suomi, V.E. |author13=Swift, C.E. |title=Neptune's wind speeds obtained by tracking clouds in ''Voyager 2'' images |journal=Science |date=1989 |volume=24 |pages=1367–69 |bibcode=1989Sci...245.1367H |doi=10.1126/science.245.4924.1367 |pmid=17798743 |issue=4924}}</ref> Aan die bopunt van die wolke is windsnelhede tussen 400&nbsp;m/s met die ewenaar langs en 250&nbsp;m/s by die pole.<ref name="elkins-tanton" /> Die meeste winde beweeg in die teenoorgestelde rigting as die planeet se rotasie.<ref name=burgess2>{{cite book |ref=Burgess |last=Burgess |first=Eric |date=1991 |title=Far Encounter: The Neptune System |publisher=Columbia University Press |isbn=978-0-231-07412-4 |url=https://archive.org/details/farencounternept00burg }}</ref> Die algemene windpatroon het ’n prograde rotasie by groot hoogtes en ’n retrograde rotasie by kleiner hoogtes. Neptunus verskil van Uranus wat betref sy tipiese vlak van weeraktiwiteit. Voyager&nbsp;2 het tydens sy verbyvlug van 1989 weerverskynsels op Neptunus waargeneem,<ref name="spot" /> maar geen vergelykbare verskynsels op Uranus tydens sy verbyvlug van 1986 nie. In 2007 is ontdek die boonste troposfeer van Neptunus se suidpool is sowat 10&nbsp;K warmer as die res van die atmosfeer, wat gemiddeld sowat 73&nbsp;K (-200&nbsp;°C) is. Die temperatuurverskil is groot genoeg dat metaan, wat op ander plekke in die troposfeer gevries is, in die stratosfeer naby die pool ontsnap.<ref>{{cite journal |title=Evidence for methane escape and strong seasonal and dynamical perturbations of Neptune's atmospheric temperatures |author=Orton, G.S. |display-authors=4 |author2=Encrenaz T. |author3=Leyrat C. |author4=Puetter, R. |author5=Friedson, A.J. |last-author-amp=yes |doi=10.1051/0004-6361:20078277 |date=2007 |journal=Astronomy and Astrophysics |volume=473 |issue=1 |pages=L5–L8 |bibcode=2007A&A...473L...5O |url=http://pdfs.semanticscholar.org/eaf2/6ee6d3b89f8066c94af6d10a67a225bb3861.pdf |access-date=22 September 2020 |archive-date=12 April 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200412143917/http://pdfs.semanticscholar.org/eaf2/6ee6d3b89f8066c94af6d10a67a225bb3861.pdf |url-status=dead }}</ref> Die relatiewe "warm kol" is vanweë Neptunus se [[ashelling]], wat die suidpool die afgelope kwartjaar van die planeet, of rofweg 40 aardjare, na die Son gedraai hou. Namate Neptunus stadigaan na die teenoorgestelde kant van die Son beweeg, sal die suidpool donker en die noordpool verlig word, wat sal veroorsaak dat die metaanvrystelling na die noordpool sal skuif.<ref>{{cite news |first=Glenn |last=Orton |author2=Encrenaz, Thérèse |url=http://www.eso.org/public/news/eso0741/ |title=A Warm South Pole? Yes, On Neptune! |publisher=ESO |date=18 September 2007 |accessdate=20 September 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100323211637/http://www.eso.org/public/news/eso0741/ |archive-date=23 Maart 2010 |url-status=live }}</ref> Daar is waargeneem dat die wolkstroke in die suidelike halfrond vanweë [[seisoen]]ale veranderings in grootte en [[albedo]] toeneem. Dié neiging is in 1980 die eerste keer waargeneem en sal na verwagting tot in 2020 duur. Neptunus se lang wentelperiode maak dat seisoene 40 jaar lank duur.<ref name=villard>{{cite news |last=Villard |first=Ray |author2=Devitt, Terry |date=15 Mei 2003 |title=Brighter Neptune Suggests A Planetary Change Of Seasons |publisher=Hubble News Center |url=http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2003/17/text/ |accessdate=26 Februarie 2008}}</ref> === Storms === In 1989 het [[Nasa]] se Voyager&nbsp;2-ruimtetuig die [[Groot Donker Vlek]], ’n antisikloniese storm wat oor 13&nbsp;000 × 6&nbsp;600&nbsp;km strek, ontdek.<ref name=spot>{{cite web |last=Lavoie |first=Sue |date=16 February 2000 |url=http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA02245 |title=PIA02245: Neptune's blue-green atmosphere |publisher=NASA JPL |accessdate=28 Februarie 2008 |archive-url=https://www.webcitation.org/6IqDtYJ9u?url=http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA02245 |archive-date=13 Augustus 2013 |url-status=live }}</ref> Die storm het soos Jupiter se Groot Rooi Vlek gelyk. Sowat vyf jaar later, op 2 November 1994, het die [[Hubble-ruimteteleskoop]] nie die Groot Donker Vlek op die planeet gesien nie. In plaas daarvan is ’n soortgelyke storm in die noordelike halfrond ontdek.<ref>{{cite journal |last=Hammel |first=H.B. |author2=Lockwood, G.W. |author3=Mills, J.R. |author4=Barnet, C.D. |title=Hubble Space Telescope Imaging of Neptune's Cloud Structure in 1994 |journal=Science |date=1995 |volume=268 |issue=5218 |pages=1740–42 |doi=10.1126/science.268.5218.1740 |pmid=17834994 |bibcode=1995Sci...268.1740H}}</ref> Die Bromponie is nog ’n storm, ’n wit wolkgroep verder suid as die Groot Donker Vlek. Dié bynaam het die eerste keer ontstaan in die maande voor Voyager&nbsp;2 se verbyvlug in 1989, toe waargeneem is dat hulle teen snelhede van vinniger as die Groot Donker Vlek beweeg (en beelde wat later ingewin is, het onthul daar is wolke wat nog vinniger beweeg het as dié wat Voyager&nbsp;2 aanvanklik waargeneem het).<ref name="burgess2" /> Die [[Klein Donker Vlek]] is ’n suidelike sikloonstorm, die tweede ergste storm wat tydens die 1989-verbyvlug waargeneem is. Dit was aanvanklik heeltemal donker, maar namate Voyager&nbsp;2 nader gekom het, het ’n helder kern ontwikkel en dit kan op die meeste van die hoëresolusiefoto's gesien word.<ref>{{cite web |last=Lavoie |first=Sue |date=29 January 1996 |url=http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA00064 |title=PIA00064: Neptune's Dark Spot (D2) at High Resolution |publisher=NASA JPL |accessdate=28 Februarie 2008 |archive-url=https://www.webcitation.org/6IqDxT9ag?url=http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA00064 |archive-date=13 Augustus 2013 |url-status=live }}</ref> Neptunus se donker kolle kom vermoedelik in die troposfeer voor, teen kleiner hoogtes as die helder wolkverskynsels,<ref>{{cite journal |last=S.G. |first=Gibbard |display-authors=4 |author2=de Pater, I. |author3=Roe, H.G. |author4=Martin, S. |author5=Macintosh, B.A. |author6=Max, C.E. |title=The altitude of Neptune cloud features from high-spatial-resolution near-infrared spectra |journal=Icarus |date=2003 |volume=166 |issue=2 |pages=359–74 |doi=10.1016/j.icarus.2003.07.006 |url=http://cips.berkeley.edu/research/depater_altitude.pdf |accessdate=26 February 2008 |bibcode=2003Icar..166..359G |archive-url=https://web.archive.org/web/20120220052413/http://cips.berkeley.edu/research/depater_altitude.pdf |archive-date=20 Februarie 2012 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> en daarom lyk hulle soos gate in die boonste wolkkombers. Omdat hulle maande lank stabiel bly, word geglo hulle is draaikolkstrukture.<ref name="apj125" /> Helderder metaanwolke wat by die tropopouse vorm, word dikwels met donker vlekke verbind.<ref>{{cite journal |last=Stratman |first=P.W. |author2=Showman, A.P. |author3=Dowling, T.E. |author4=Sromovsky, L.A. |title=EPIC Simulations of Bright Companions to Neptune's Great Dark Spots |journal=Icarus |date=2001 |volume=151 |issue=2 |pages=275–85 |doi=10.1006/icar.1998.5918 |url=http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/stratman-etal-2001.pdf |accessdate=26 Februarie 2008 |bibcode=1998Icar..132..239L |archive-url=https://web.archive.org/web/20080227115523/http://www.lpl.arizona.edu/~showman/publications/stratman-etal-2001.pdf |archive-date=27 Februarie 2008 |url-status=live }}</ref> Die voorkoms van meegaande wolke dui daarop dat sommige vorige donker kolle steeds as siklone kan bestaan, al is hulle nie meer as ’n donker verskynsel sigbaar nie. Donker vlekke kan verdwyn as hulle te na aan die ewenaar kom of moontlik vanweë ’n ander, onbekende meganisme.<ref>{{cite journal |last1=Sromovsky |first1=L.A. |last2=Fry |first2=P.M. |last3=Dowling |first3=T.E. |last4=Baines |first4=K.H. |title=The unusual dynamics of new dark spots on Neptune |journal=Bulletin of the American Astronomical Society |date=2000 |volume=32 |page=1005 |bibcode=2000DPS....32.0903S}}</ref> <gallery widths="200" heights="200"> Beeld:A storm is coming Neptune.tif|Die Noordelike Groot Donker Vlek is ’n aanduiding van ’n groot storm wat broei.<ref>{{cite web |title=A storm is coming |url=https://www.spacetelescope.org/images/potw1907a/ |website=www.spacetelescope.org |accessdate=19 Februarie 2019 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190220062857/https://www.spacetelescope.org/images/potw1907a/ |archive-date=20 Februarie 2019 |url-status=live }}</ref> Beeld:Neptune's Great Dark Spot.jpg|Die Groot Donker Vlek, soos deur Voyager&nbsp;2 afgeneem. Beeld:Neptune’s shrinking vortex.jpg|Neptunus se krimpende draaikolk.<ref>{{cite web|title=Neptune's shrinking vortex|url=http://www.spacetelescope.org/images/potw1808a/|website=www.spacetelescope.org|accessdate=19 Februarie 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180219125043/http://www.spacetelescope.org/images/potw1808a/|archive-date=19 Februarie 2018|url-status=live}}</ref> </gallery> === Interne verhitting === [[Lêer:Different Faces Neptune.jpg|duimnael|180px|Vier foto's wat ’n paar uur uitmekaar geneem is met die Wyeveldkamera 3 van Nasa/ESA se [[Hubble-ruimteteleskoop]].<ref>{{cite web |url=http://www.spacetelescope.org/images/ann1115a/ |title=Happy birthday Neptune |publisher=ESA/Hubble |accessdate=13 Julie 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110715204613/http://www.spacetelescope.org/images/ann1115a/ |archive-date=15 Julie 2011 |url-status=live }}</ref>]] Die groter wisselings in Neptunus se weer in vergelyking met dié van Uranus is gedeeltelik vanweë sy groter interne verhitting. Die boonste streke van die planeet se troposfeer het ’n lae temperatuur van tot 51,8&nbsp;K ({{nowrap|-221,3 °C}}). Op ’n diepte waar die atmosfeerdruk gelyk is aan 1&nbsp;bar (100&nbsp;kPa) is die temperatuur 72&nbsp;K ({{nowrap|-201,15 °C}}).<ref>{{cite journal |last=Lindal |first=Gunnar F. |title=The atmosphere of Neptune&nbsp;– an analysis of radio occultation data acquired with Voyager 2 |journal=Astronomical Journal |date=1992 |volume=103 |pages=967–82 |bibcode=1992AJ....103..967L |doi=10.1086/116119}}</ref> Dieper binne-in die lae gas styg die temperatuur voortdurend. Nes met Uranus die geval is, is die bron van dié verhitting onbekend, maar die afwyking is groter: Uranus straal net 1,1 keer die hitte uit wat dit van die Son af kry;<ref>{{cite web |title=Class 12&nbsp;– Giant Planets&nbsp;– Heat and Formation |website=3750&nbsp;– Planets, Moons & Rings |date=2004 |publisher=Colorado University, Boulder |url=http://lasp.colorado.edu/~bagenal/3750/ClassNotes/Class12/Class12.html |accessdate=13 Maart 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080621120100/http://lasp.colorado.edu/~bagenal/3750/ClassNotes/Class12/Class12.html |archive-date=21 Junie 2008 |url-status=live }}</ref> daarteenoor straal Neptunus omtrent 2,61 keer soveel energie uit as wat dit van die Son af kry.<ref>{{cite journal |last1=Pearl |first1=J.C. |last2=Conrath |first2=B.J. |title=The albedo, effective temperature, and energy balance of Neptune, as determined from Voyager data |journal=Journal of Geophysical Research: Space Physics |date=1991 |volume=96 |pages=18,921–30 |bibcode=1991JGR....9618921P |doi=10.1029/91ja01087}}</ref> Neptunus is die verste bekende planeet van die Son af en lê meer as 50% so ver van die Son af as Uranus. Dit kry net 40% van Uranus se sonlig,<ref name="Lunine 1993" /> en tog is sy interne energie groot genoeg om die vinnigste winde in die Sonnestelsel aan te dryf. Afhangend van die termiese eienskappe van sy binnekant, kan die hitte wat ná Neptunus se vorming oor is, dalk die huidige hittevloei verduidelik. Dit is egter moeiliker om terselfdertyd Uranus se gebrek aan interne hitte te verduidelik as ’n mens die skynbare ooreenkomste tussen die twee planete in ag neem.<ref>Imke de Pater en Jack J. Lissauer (2001), ''[https://books.google.com/books?id=RaJdy3_VINQC&pg=PA224&lpg=PA224&dq=planet+neptune+heat+flow#v=onepage&q=planet%20neptune%20heat%20flow&f=false Planetary Sciences]'', 1ste uitg., bl. 224.</ref> == Wentelbaan en rotasie == [[Lêer:Neptune Orbit.gif|duimnael|links|200px|Neptunus (rooi boog) voltooi een omwenteling om die Son (middel) vir elke 164,79 omwentelings van die Aarde. Die ligblou voorwerp verteenwoordig Uranus.]] Die gemiddelde afstand tussen Neptunus en die Son is {{nowrap|4,5 miljard km}} (omtrent 30,1&nbsp;[[AE]]) en dit voltooi gemiddeld elke 164,79&nbsp;jaar ’n omwenteling; dit kan met ±0,1&nbsp;jaar wissel. Sy [[perihelium]] (naaste afstand) is 29,81&nbsp;AE en sy [[afelium]] (verste afstand) is 30,33&nbsp;AE.<ref name=AA>Jean Meeus, ''Astronomical Algorithms'' (Richmond, VA: Willmann-Bell, 1998) 273.</ref> Op 11 Julie 2011 het Neptunus sy eerste volle [[Barisentrum|barisentriese]] wentelbaan voltooi sedert sy ontdekking in 1846.<ref name="obsjul711">{{cite news |first=Robin |last=McKie |url=https://www.theguardian.com/science/2011/jul/10/neptune-orbit-anniversary-astronomy |title=Neptune's first orbit: a turning point in astronomy |date=9 Julie 2011 |work=The Guardian |access-date=15 Desember 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160823175306/https://www.theguardian.com/science/2011/jul/10/neptune-orbit-anniversary-astronomy |archive-date=23 Augustus 2016 |url-status=live }}</ref><ref name=azureworld>{{cite web |date=1 Julie 2011 |url=http://azureworld.blogspot.com/2011/07/neptune-completes-first-orbit-since.html |title=Neptune Completes First Orbit Since Discovery: 11th July 2011 (at 21:48 U.T.±15min) |accessdate=10 Julie 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110720025257/http://azureworld.blogspot.com/2011/07/neptune-completes-first-orbit-since.html |archive-date=20 Julie 2011 |url-status=live }}</ref> Dit het egter nie na die presiese plek in die lug teruggekeer as waar dit ontdek is nie, want die Aarde was op ’n ander plek in sy wentelbaan van 365,26 dae. Vanweë die beweging van die Son in vergelyking met die barisentrum van die Sonnestelsel, was Neptunus op 11 Julie ook nie op presies dieselfde plek waar hy ontdek is in verhouding met die Son nie; as die algemener [[Heliosentriese wentelbaan|heliosentriese koördinatestelsel]] gebruik is, is die lengtegraad met sy ontdekking op 12 Julie 2011 bereik.<ref name="fact2">{{cite web |first=K. |last=Munsell |author2=Smith, H. |author3=Harvey, S. |url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune&Display=Facts |title=Neptune: Facts & Figures |date=13 November 2007 |publisher=Nasa |accessdate=14 Augustus 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140409164451/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune&Display=Facts |archive-date=9 April 2014 |url-status=live }}</ref><ref name="UT2010-08">{{cite web |date=26 Augustus 2010 |title=Clearing the Confusion on Neptune's Orbit |publisher=Universe Today |author=Nancy Atkinson |url=http://www.universetoday.com/72088/clearing-the-confusion-on-neptune%E2%80%99s-orbit/ |accessdate=10 Julie 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110727025504/http://www.universetoday.com/72088/clearing-the-confusion-on-neptune%E2%80%99s-orbit/ |archive-date=27 Julie 2011 |url-status=live }} [https://twitter.com/elakdawalla/status/21525820626 (Bill Folkner by die JPL)]</ref><ref name=Horizons2011>{{cite web |author=Anonymous |date=16 November 2007 |url=http://home.surewest.net/kheider/astro/nept2011.txt |title=Horizons Output for Neptune 2010–2011 |accessdate=25 Februarie 2008 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130502171825/http://home.surewest.net/kheider/astro/nept2011.txt |archivedate=2 Mei 2013 |df=}}</ref> Die [[Ellips|elliptiese]] wentelbaan van Neptunus lê teen ’n helling van 1,77° in vergelyking met die Aarde s'n. Neptunus se [[ashelling]] is 28,32°,<ref>{{cite web |last=Williams |first=David R. |date=6 Januarie 2005 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/planetfact.html |title=Planetary Fact Sheets |publisher=Nasa |accessdate=28 Februarie 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080925071832/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/planetfact.html |archive-date=25 September 2008 |url-status=live }}</ref> wat naby aan dié van die Aarde (23°) en [[Mars]] (25°) is. As gevolg daarvan ondervind Neptunus soortgelyke [[seisoen]]ale veranderings as die Aarde. Die planeet se lang wentelperiode beteken die seisoene duur 40 aardjare.<ref name="villard" /> Sy sideriese rotasieperiode (dag) is rofweg 16,11&nbsp;uur.<ref name="fact2" /> Omdat sy ashelling vergelykbaar is met dié van die Aarde, is die wisseling in die lengte van sy dag gedurende sy lang jaar nie groter nie. Omdat Neptunus nie ’n soliede liggaam is nie, ondergaan sy atmosfeer [[differensiële rotasie]]. Die breë [[ewenaar]]sone draai met ’n periode van sowat 18&nbsp;uur, wat stadiger is as die 16,1 uur van die planeet se [[magneetveld]]. Die teenoorgestelde is waar van die poolstreke, waar die rotasieperiode 12&nbsp;uur is. Hierdie verskil is die grootste van enige planeet in die Sonnestelsel,<ref>{{cite journal |last=Hubbard |first=W.B. |display-authors=4 |author2=Nellis, W.J. |author3=Mitchell, A.C. |author4=Holmes, N.C. |author5=McCandless, P.C. |author6=Limaye, S.S. |title=Interior Structure of Neptune: Comparison with Uranus |journal=Science |date=1991 |volume=253 |issue=5020 |pages=648–51 |doi=10.1126/science.253.5020.648 |pmid=17772369 |bibcode=1991Sci...253..648H |url=https://zenodo.org/record/1231004 |access-date=12 Junie 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181023120218/https://zenodo.org/record/1231004 |archive-date=23 Oktober 2018 |url-status=live }}</ref> en die gevolg is ’n sterk latitudinale windskeur.<ref name=apj125>{{cite journal |author=Max, C.E. |display-authors=4 |author2=Macintosh, B.A. |author3=Gibbard, S.G. |author4=Gavel, D.T. |author5=Roe, H.G. |author6=de Pater, I. |author7=Ghez, A.M. |author7-link=Andrea Ghez |author8=Acton, D.S. |author9=Lai, O.|author10=Stomski, P. |author11=Wizinowich, P.L. |title=Cloud Structures on Neptune Observed with Keck Telescope Adaptive Optics |journal=The Astronomical Journal |date=2003 |volume=125 |issue=1 |pages=364–75 |bibcode=2003AJ....125..364M |doi=10.1086/344943|doi-access=free }}</ref> === Baanresonansies === {{Hoofartikel|Kuipergordel|Baanresonansie}} [[Lêer:TheKuiperBelt classes-af.svg|duimnael|’n Diagram wat die grootste baanresonansies in die [[Kuipergordel]] wys wat deur Neptunus veroorsaak word: Die dele wat uitgelig word, is die 2:3-resonansie ([[Plutino|plutino's]]), die nieresonante "klassieke gordel" ([[Kuipergordel#Klassieke gordel|cubewano's]]) en die 1:2-resonansie ([[Kuipergordel#Resonansies|twotino's]]).]] Neptunus se wentelbaan het ’n groot impak op die streek net daaragter, bekend as die [[Kuipergordel]]. Dié gordel is ’n ring klein yswêrelde soortgelyk aan die [[asteroïdegordel]], maar veel groter – dit strek van Neptunus se wentelbaan by 30&nbsp;AE tot sowat 55&nbsp;AE van die Son af.<ref>{{cite journal |title=Collisional Erosion in the Primordial Edgeworth-Kuiper Belt and the Generation of the 30–50 AU Kuiper Gap |first=S. Alan |last=Stern |doi=10.1086/304912 |date=1997 |last2=Colwell |first2=Joshua E. |journal=The Astrophysical Journal |volume=490 |issue=2 |pages=879–82 |bibcode=1997ApJ...490..879S|doi-access=free }}</ref> Baie soos wat Jupiter se [[swaartekrag]] die asteroïdegordel oorheers en sy struktuur bepaal, oorheers Neptunus se swaartekrag die Kuipergordel. Deur die bestaan van die Sonnestelsel het sekere streke van die Kuipergordel gedestabiliseer geraak deur Neptunus se swaartekrag en gapings in die struktuur daarvan veroorsaak. Die streek tussen 40 en 42&nbsp;AE is ’n voorbeeld.<ref>{{cite journal |title=Large Scattered Planetesimals and the Excitation of the Small Body Belts |first=Jean-Marc |last=Petit |author2=Morbidelli, Alessandro |author3=Valsecchi, Giovanni B. |url=https://www.oca.eu/morby/papers/6166a.pdf |doi=10.1006/icar.1999.6166 |date=1999 |accessdate=23 Junie 2007 |journal=Icarus |volume=141 |issue=2 |pages=367–87 |bibcode=1999Icar..141..367P |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071201013047/http://www.oca.eu/morby/papers/6166a.pdf |archivedate=1 Desember 2007 |df=dmy-all }}</ref> Daar is in hierdie leë streke wentelbane waar voorwerpe vir die bestaan van die Sonnestelsel kan bly bestaan. Dié [[Baanresonansie|resonansies]] kom voor wanneer Neptunus se wentelperiode ’n volle [[breuk]] van dié van die voorwerp is, soos 1:2 of 3:4. As ’n voorwerp byvoorbeeld een keer om die Son wentel vir elke twee omwentelings van Neptunus, sal dit net die helfte van sy wentelbaan voltooi het teen die tyd dat Neptunus na sy oorspronklike posisie terugkeer. Die resonansie met die meeste bekende voorwerpe, sowat 200,<ref>{{cite web |title=List Of Transneptunian Objects |publisher=[[Kleinplaneetsentrum]] |url=http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/TNOs.html |accessdate=25 Oktober 2010 |archive-url=https://archive.today/20101027133511/http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/TNOs.html |archive-date=27 Oktober 2010 |url-status=live }}</ref> is die 2:3-resonansie. Voorwerpe hier voltooi twee wentelbane vir elke drie van Neptunus. Hulle is bekend as [[Plutino|plutino's]] omdat die grootste voorwerp in die Kuipergordel, [[Pluto]], onder hulle tel.<ref>{{cite web |last=Jewitt |first=David |date=2004 |url=http://www2.ess.ucla.edu/~jewitt/kb/plutino.html |title=The Plutinos |publisher=UCLA |accessdate=28 Februarie 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070419234021/http://www.ifa.hawaii.edu/~jewitt/kb/plutino.html |archive-date=19 April 2007 |url-status=live }}</ref> Hoewel Pluto gereeld deur Neptunus se wentelbaan beweeg, sorg die 2:3-resonansie dat hulle nooit bots nie.<ref>{{cite journal |last=Varadi |first=F. |title=Periodic Orbits in the 3:2 Orbital Resonance and Their Stability |journal=The Astronomical Journal |date=1999 |volume=118 |issue=5 |pages=2526–31 |bibcode=1999AJ....118.2526V |doi=10.1086/301088|doi-access=free }}</ref> Daar is minder voorwerpe met ’n resonansie van 3:4, 3:5, 4:7 en 2:5.<ref>{{cite book |title=Beyond Pluto: Exploring the outer limits of the solar system |author=John Davies |publisher=Cambridge University Press |date=2001 |page=[https://archive.org/details/beyondplutoexplo00davi/page/104 104] |isbn=978-0-521-80019-8 |url=https://archive.org/details/beyondplutoexplo00davi/page/104 }}</ref> Neptunus het ’n aantal bekende [[Trojaan (sterrekunde)|trojane]] by die Son en Neptunus se [[Lagrange-punt]]e L4 en L5 – dit is stabiele swaartekragstreke wat Neptunus in sy wentelbaan onderskeidelik vooruitloop en volg.<ref>{{cite journal |title=Resonance Occupation in the Kuiper Belt: Case Examples of the 5 : 2 and Trojan Resonances |first=E.I. |last=Chiang |display-authors=4 |author2=Jordan, A.B. |author3=Millis, R.L. |author4=M.W. Buie |author5=Wasserman, L.H. |author6=Elliot, J.L. |author7=Kern, S.D. |author8=Trilling, D.E. |author9=Meech, K.J. |author10= Wagner, R.M. |date=2003 |doi=10.1086/375207 |journal=The Astronomical Journal |volume=126 |issue=1 |pages=430–43 |bibcode=2003AJ....126..430C |arxiv=astro-ph/0301458}}</ref> Neptunus-trojane kan beskou word as dat hulle ’n 1:1-resonansie met Neptunus het. Sommige van hulle is baie stabiel in hulle wentelbane en het waarskynlik saam met Neptunus gevorm, eerder as dat hulle aangetrek en vasgevang is. Die eerste voorwerp wat by Neptunus se L5-punt geïdentifiseer is, is {{mp|2008 LC|18}}.<ref name="Sheppard">{{Cite journal |last=Sheppard |first=Scott S. |authorlink=Scott S. Sheppard |author2=Trujillo, Chadwick A. |title=Detection of a Trailing (L5) Neptune Trojan |journal=Science |volume=329 |issue=5997 |page=1304 |date=10 September 2010 |doi=10.1126/science.1189666 |pmid=20705814 |bibcode=2010Sci...329.1304S}}</ref> Neptunus het ook ’n tydelike kwasisatelliet, {{mp|(309239) 2007 RW|10}}.<ref name="quasi">{{cite journal |last-author-amp=yes |title=(309239) 2007 RW10: a large temporary quasi-satellite of Neptune |journal=Astronomy and Astrophysics Letters |volume=545 |issue=2012 |pages=L9 |date=2012 |arxiv=1209.1577 |bibcode=2012A&A...545L...9D |doi=10.1051/0004-6361/201219931 |last1=De La Fuente Marcos |first1=C. |last2=De La Fuente Marcos |first2=R.}}</ref> Dié voorwerp is al 12&nbsp;500 jaar ’n kwasisatelliet van Neptunus en sal dit nog 12&nbsp;500 jaar lank bly.<ref name="quasi" /> == Vorming en migrasie == {{Hoofartikel|Nice-model}} [[Lêer:Lhborbits.png|duimnael|400px|’n Voorstelling van die buitenste planete en die [[Kuipergordel]]: a) vroeë posisies, voordat [[Jupiter]] en [[Saturnus]] in ’n [[baanresonansie]] van 2:1 getree het; b) die verstrooing van [[Planetesimaal|planetesimale]] na die binneste Sonnestelsel ná die wentelbaanverskuiwing van Neptunus (donkerblou) en [[Uranus]] (ligblou); c) ná die uitwerping van verstrooide Kuipergordelvoorwerpe deur Jupiter.<ref name="Gomes05">{{cite journal | title=Origin of the cataclysmic Late Heavy Bombardment period of the terrestrial planets | author=R. Gomes | author2=H. F. Levison | author3=K. Tsiganis | author4=A. Morbidelli | journal=Nature | date=2005 | volume=435 | issue=7041 | pages=466–9 | doi=10.1038/nature03676 | pmid=15917802 |bibcode = 2005Natur.435..466G }}</ref>]] Dit is moeilik om die vorming van die ysreuse, Neptunus en Uranus, presies met modelle te voorspel. Volgens huidige modelle was die [[materie]] in die buitenste streke van die Sonnestelsel nie dig genoeg dat sulke groot liggame volgens die tradisioneel aanvaarde metode van [[Akkresieskyf|kernakkresie]] gevorm kon word nie, en verskeie hipoteses het ontstaan om hulle vorming te verduidelik. Een is dat die ysplanete nie deur kernakkresie gevorm is nie, maar deur onstabiliteite binne die oorspronklike [[protoplanetêre skyf]], en dat hulle atmosfeer weggeblaas is deur straling van ’n nabygeleë, swaar [[Sterreklassifikasie#"Klas" OB|OB-ster]].<ref name="Boss" /> ’n Alternatiewe idee is dat hulle nader aan die Son gevorm het waar die materie digter was, en daarna na hulle huidige posisies gemigreer het ná die verwydering van die gasagtige protoplanetêre skyf.<ref>{{cite journal |title=The formation of Uranus and Neptune among Jupiter and Saturn |first=Edward W. |last=Thommes |author2=Duncan, Martin J. |author3=Levison, Harold F. |year=2002 |doi=10.1086/339975 |journal=The Astronomical Journal |volume=123 |issue=5 |pages=2862–83 |arxiv=astro-ph/0111290 |bibcode=2002AJ....123.2862T}}</ref> Die teorie van migrasie ná vorming word verkies, want dit verduidelik die voorkoms van populasies klein voorwerpe in die streek anderkant Neptunus beter.<ref>{{cite web |title=Orbital shuffle for early solar system |first=Kathryn |last=Hansen |publisher=Geotimes |url=http://www.geotimes.org/june05/WebExtra060705.html |date=7 Junie 2005 |accessdate=26 Augustus 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927212314/http://www.geotimes.org/june05/WebExtra060705.html |archive-date=27 September 2007 |url-status=live }}</ref> Die model wat tans die algemeenste aanvaar word,<ref name="Crida2009">{{Cite book|last=Crida |first=A. |date=2009 |title=Solar System formation |journal=Reviews in Modern Astronomy |volume=21 |arxiv=0903.3008 |bibcode=2009RvMA...21..215C |doi=10.1002/9783527629190.ch12 |page=3008|isbn=978-3-527-62919-0 }}</ref><ref name="Desch07">{{cite journal |last=Desch |first=S.J. |date=2007 |title=Mass Distribution and Planet Formation in the Solar Nebula |journal=The Astrophysical Journal |volume=671 |issue=1 |pages=878–93 |doi=10.1086/522825 |bibcode=2007ApJ...671..878D |url=http://pdfs.semanticscholar.org/054e/675d459212463f2ec9770f858eaaf3c4505b.pdf |access-date=23 September 2020 |archive-date= 7 Februarie 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200207103938/https://pdfs.semanticscholar.org/054e/675d459212463f2ec9770f858eaaf3c4505b.pdf |url-status=dead }}</ref><ref name="Smith2009">{{cite journal |last=Smith |first=R. |display-authors=4 |author2=L.J. Churcher |author3=M.C. Wyatt |author4=M.M. Moerchen |author5=C.M. Telesco |date=2009 |title=Resolved debris disc emission around η Telescopii: a young solar system or ongoing planet formation? |journal=Astronomy and Astrophysics |volume=493 |issue=1 |pages=299–308 |doi=10.1051/0004-6361:200810706 |bibcode=2009A&A...493..299S |arxiv=0810.5087}}</ref> is die [[Nice-model]], wat die uitwerking verduidelik van die migrasie van Neptunus en die ander [[reuseplanete]] op die struktuur van die Kuipergordel. == Mane == {{Hoofartikel|Neptunus se natuurlike satelliete}} [[Lêer:Neptune-visible.jpg|duimnael|200px|Neptunus in sy natuurlike [[kleur]]e met Proteus (bo), Larissa (regs onder) en Despina (links), afgeneem deur die Hubble-ruimteteleskoop.]] Neptunus het 14 bekende [[natuurlike satelliet|mane]].<ref name="fact" /><ref>[http://www.news.com.au/technology/sci-tech/hubble-space-telescope-discovers-fourteenth-tiny-moon-orbiting-neptune/story-fn5fsgyc-1226679913807 Hubble Space Telescope discovers fourteenth tiny moon orbiting Neptune | Space, Military and Medicine] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130716155930/http://www.news.com.au/technology/sci-tech/hubble-space-telescope-discovers-fourteenth-tiny-moon-orbiting-neptune/story-fn5fsgyc-1226679913807 |date=16 Julie 2013 }}. News.com.au (16 Julie 2013). Besoek op 28 Julie 2013.</ref> [[Triton (maan)|Triton]] is die grootste en sy massa maak meer as 99,5% uit van die massa van die materiaal in ’n wentelbaan om Neptunus,<ref group="nota">Die massa van Triton: 2,14{{e|22}}&nbsp;kg. Die gekombineerde massa van die ander mane: 7,53{{e|19}} kg of 0,35%. Die ringe se massa is onbeduidend.</ref> en dit is die enigste een wat swaar genoeg is om rond gedruk te wees. Triton is deur [[William Lassell]] ontdek, net 17&nbsp;dae ná die ontdekking van Neptunus self. Anders as alle groot mane in die Sonnestelsel het Triton ’n [[retrograde]] wentelbaan, wat daarop dui dat dit van elders aangetrek en vasgevang is eerder as dat dit in sy huidige posisie gevorm het; dit was moontlik eers ’n [[dwergplaneet]] in die Kuipergordel.<ref>{{cite journal |first=Craig B. |last=Agnor |author2=Hamilton, Douglas P. |title=Neptune's capture of its moon Triton in a binary–planet gravitational encounter |journal=Nature |date=2006 |volume=441 |issue=7090 |pages=192–94 |doi=10.1038/nature04792 |pmid=16688170 |bibcode=2006Natur.441..192A}}</ref> Dit is na genoeg aan Neptunus dat dit ’n [[sinchroniese omwenteling]] het, en dit beweeg stadigaan binnewaarts vanweë getyversnelling. Dit sal eindelik uitmekaargeruk word: binne sowat 3,6&nbsp;miljard jaar wanneer dit die [[Rochelimiet]] bereik.<ref>{{cite journal |first1=Christopher F. |last1=Chyba |last2=Jankowski |first2=D.G. |last3=Nicholson |first3=P.D. |title=Tidal evolution in the Neptune-Triton system |journal=Astronomy and Astrophysics |date=1989 |volume=219 |issue=1–2 |pages=L23–L26 |bibcode=1989A&A...219L..23C }}</ref> In 1989 was Triton die koudste voorwerp wat nog in die Sonnestelsel gemeet is,<ref>{{cite news |last=Wilford |first=John N. |work=The New York Times |date=29 Augustus 1989 |title=Triton May Be Coldest Spot in Solar System |url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=950DE4DC1138F93AA1575BC0A96F948260 |accessdate=29 Februarie 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081210100148/http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=950DE4DC1138F93AA1575BC0A96F948260 |archive-date=10 Desember 2008 |url-status=live }}</ref> met ’n geraamde temperatuur van 38&nbsp;K ({{nowrap|-235 °C}}).<ref>{{cite journal |author=Nelson, R.M. |display-authors=4 |author2=Smythe, W.D. |author3=Wallis, B.D. |author4=Horn, L.J. |author5=Lane, A.L. |author6=Mayo, M.J. |title=Temperature and Thermal Emissivity of the Surface of Neptune's Satellite Triton |journal=Science |date=1990 |volume=250 |issue=4979 |pages=429–31 |doi=10.1126/science.250.4979.429 |pmid=17793020 |bibcode=1990Sci...250..429N}}</ref> Die maan wat tweede ontdek is, die onreëlmatige [[Nereïde (maan)|Nereïde]], het een van die eksentriekste maanwentelbane in die Sonnestelsel. Die [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] van 0,7512 maak dat sy [[Apside|apoapside]] (verste afstand van Neptunus) sewe keer so ver as sy [[Apside|periapside]] (naaste afstand) is.<ref group="nota"><math>\tfrac{r_{a}}{r_{p}} = \tfrac{2}{1-e} - 1 = 2/0,2488 - 1 \approx 7,039.</math></ref> [[Lêer:Proteus (Voyager 2).jpg|duimnael|180px|links|Neptunus se maan [[Proteus (maan)|Proteus]].]] Van Julie tot September 1989 het [[Voyager 2]] ses mane van Neptunus ontdek.<ref name=science4936-2>{{cite journal |last=Stone |first=E.C. |author2=Miner, E.D. |title=The Voyager 2 Encounter with the Neptunian System |journal=Science |date=1989 |volume=246 |issue=4936 |pages=1417–21 |doi=10.1126/science.246.4936.1417 |pmid=17755996 |bibcode=1989Sci...246.1417S}}</ref> Van hulle is [[Proteus (maan)|Proteus]] met sy onreëlmatige vorm merkwaardig omdat dit so groot is as wat ’n liggaam moontlik kan wees sonder dat sy eie swaartekrag dit in ’n ronde vorm druk.<ref name=Brown>{{cite web |url=http://web.gps.caltech.edu/~mbrown/dwarfplanets/ |title=The Dwarf Planets |first=Michael E. |last=Brown |authorlink=Michael E. Brown |publisher=California Institute of Technology, Department of Geological Sciences |accessdate=9 Februarie 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110719164447/http://web.gps.caltech.edu/~mbrown/dwarfplanets/ |archive-date=19 Julie 2011 |url-status=live }}</ref> Hoewel dit Neptunus se tweede swaarste maan is, is sy massa net 0,25% van dié van Triton. Neptunus se heel binneste mane – [[Naiade (maan)|Naiade]], [[Talassa (maan)|Talassa]], [[Despina (maan)|Despina]] en [[Galatea (maan)|Galatea]] – is naby genoeg aan die planeet dat hulle binne-in die ringe lê. Die volgende maan van binne af, [[Larissa (maan)|Larissa]], is oorspronklik in 1981 ontdek toe dit voor ’n ster inbeweeg het. Dié [[okkultasie]] is eers aan ringboë toegeskryf, maar toe Voyager&nbsp;2 Neptunus in 1989 waarneem, is ontdek dat Larissa dit veroorsaak het. Die ontdekking van vyf nuwe onreëlmatige mane tussen 2002 en 2003 is in 2004 aangekondig.<ref name="HolmanKavelaarsGrav2004">{{cite journal |doi=10.1038/nature02832 |last1=Holman |first1=M.J. |authorlink=Matthew J. Holman |last2=Kavelaars |first2=J.J. |authorlink2=John J. Kavelaars |last3=Grav |first3=T. |display-authors=3 |year=2004 |last4=Gladman |first4=B.J. |authorlink4=Brett J. Gladman |last5=Fraser |first5=W.C. |last6=Milisavljevic |first6=D. |last7=Nicholson |first7=P.D. |last8=Burns |first8=J.A. |last9=Carruba |first9=V. |title=Discovery of five irregular moons of Neptune |journal=Nature |volume=430 |issue=7002 |pages=865–67 |pmid=15318214 |pmc= |bibcode=2004Natur.430..865H |url=https://www.cfa.harvard.edu/~mholman/nature_final.pdf |accessdate=24 Oktober 2011 |ref=harv |archive-url=https://web.archive.org/web/20131102023048/https://www.cfa.harvard.edu/~mholman/nature_final.pdf |archive-date=2 November 2013 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/3578210.stm |title=Five new moons for planet Neptune |date=18 Augustus 2004 |publisher=BBC News |accessdate=6 Augustus 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070808234419/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/3578210.stm |archive-date=8 Augustus 2007 |url-status=live }}</ref> ’n Nuwe maan, die kleinste tot dusver, is [[Hippokamp (maan)|Hippokamp]], wat in 2013 ontdek is deur verskeie Hubble-foto's te kombineer.<ref>{{Cite web|url=https://www.theverge.com/2019/2/20/18233029/neptune-moon-hippocamp-proteus-hubble-space-telescope|title=Neptune's newly discovered moon may be the survivor of an ancient collision|last=Grush|first=Loren|date=2019-02-20|website=The Verge|access-date=2019-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20190221130219/https://www.theverge.com/2019/2/20/18233029/neptune-moon-hippocamp-proteus-hubble-space-telescope|archive-date=21 Februarie 2019|url-status=live}}</ref> Omdat Neptunus die Romeinse god van die see was, is die planeet se mane genoem na minder belangrike seefigure uit die mitologie.<ref name="USGS" /> === Planetêre ringe === {{Hoofartikel|Neptunus se ringe}} [[Lêer:neptunerings.jpg|duimnael|200px|Neptunus se ringe.]] Neptunus het ’n [[planetêre ring]]stelsel, maar heelwat minder beduidend as [[Saturnus se ringe|Saturnus s’n]]. Die ringe bestaan dalk uit ysdeeltjies met ’n laag silikate of koolstofgebaseerde materiaal, wat hulle waarskynlik ’n rooierige kleur gee.<ref>{{cite book |last=Cruikshank |first=Dale P. |title=Neptune and Triton |publisher=University of Arizona Press |date=1996 |isbn=978-0-8165-1525-7 |pages=703–804}}</ref> Die drie hoofringe is die smal Adamsring, 63&nbsp;000&nbsp;km van die middel van Neptunus af, die Le Verrierring op 53&nbsp;000&nbsp;km en die breër, dowwer Gallering op 42&nbsp;000&nbsp;km. ’n Dowwe uitwaartse uitbreiding van die Le Verrierring word Lassell genoem; dit word aan die buitekant ingeperk deur die Aragoring op 57&nbsp;000&nbsp;km.<ref>{{cite web |last=Blue |first=Jennifer |date=8 Desember 2004 |url=http://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Rings |title=Nomenclature Ring and Ring Gap Nomenclature |website=Gazetteer of Planetary Nomenclature |publisher=USGS |accessdate=28 Februarie 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100705150612/http://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Rings |archive-date=5 Julie 2010 |url-status=live }}</ref> Die eerste planetêre ring is in 1968 waargeneem deur ’n span onder Edward Guinan.<ref name=ring1>{{cite news |last=Wilford |first=John N. |date=10 Junie 1982 |title=Data Shows 2 Rings Circling Neptune |work=The New York Times |url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=technology&res=950DE3D71F38F933A25755C0A964948260&n=Top/News/Science/Topics/Space |accessdate=29 Februarie 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081210100701/http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=technology&res=950DE3D71F38F933A25755C0A964948260&n=Top%2FNews%2FScience%2FTopics%2FSpace |archive-date=10 Desember 2008 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Guinan |first1=E.F. |last2=Harris |first2=C.C. |last3=Maloney |first3=F.P. |title=Evidence for a Ring System of Neptune |journal=Bulletin of the American Astronomical Society |date=1982 |volume=14 |page=658 |bibcode=1982BAAS...14..658G}}</ref> In die vroeë 1980's het ’n ontleding van dié data en nuwer waarnemings tot die hipotese gelei dat dié ring onvolledig is.<ref>{{cite journal |last=Goldreich |first=P. |author2=Tremaine, S. |author3=Borderies, N.E.F. |title=Towards a theory for Neptune's arc rings |journal=Astronomical Journal |date=1986 |volume=92 |pages=490–94 |bibcode=1986AJ.....92..490G |doi=10.1086/114178|url=https://authors.library.caltech.edu/37437/1/1986AJ_____92__490G.pdf }}</ref> Bewyse dat die ring gapings kan hê het die eerste keer duidelik geraak tydens ’n stellêre okkultasie in 1984 toe die ringe ’n ster tydens immersie verdwerg het, maar nie tydens emersie nie.<ref name="Nicholson90">{{cite journal |author=Nicholson, P.D. |display-authors=etal |title=Five Stellar Occultations by Neptune: Further Observations of Ring Arcs |journal=Icarus |date=1990 |volume=87 |issue=1 |pages=1–39 |bibcode=1990Icar...87....1N |doi=10.1016/0019-1035(90)90020-A}}</ref> Foto's deur Voyager&nbsp;2 in 1989 het die kwessie opgelos deur verskeie dowwe ringe te wys. Die heel buitenste ring, Adams, bevat vyf prominente boë, wat nou genoem word Courage, Liberté, Egalité&nbsp;1, Egalité&nbsp;2 en Fraternité ("Moed", "Vryheid", "Gelykheid" en "Broederskap").<ref>{{cite book |first=Arthur N. |last=Cox |date=2001 |title=Allen's Astrophysical Quantities |publisher=Springer |isbn=978-0-387-98746-0 }}</ref> Die bestaan van boë was moeilik om te verduidelik, want die wette van beweging voorspel dat boë tot ’n uniforme ring sou uitsprei. Sterrekundiges meen nou die boë word in hulle huidige vorm gedruk deur die swaartekraginvloed van Galatea, ’n maan net binne die ring.<ref>{{cite web |last=Munsell |first=Kirk |date=13 November 2007 |author2=Smith, Harman |author3=Harvey, Samantha |url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune&Display=Rings |title=Planets: Neptune: Rings |website=Solar System Exploration |publisher=Nasa |accessdate=29 Februarie 2008 |archive-url=https://www.webcitation.org/68AR487QP?url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune&Display=Rings |archive-date=4 Junie 2012 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite journal |last=Salo |first=Heikki |author2=Hänninen, Jyrki |title=Neptune's Partial Rings: Action of Galatea on Self-Gravitating Arc Particles |journal=Science |date=1998 |volume=282 |issue=5391 |pages=1102–04 |doi=10.1126/science.282.5391.1102 |pmid=9804544 |bibcode=1998Sci...282.1102S}}</ref> Waarnemings van die Aarde af het blykbaar in 2005 gewys Neptunus se ringe is veel meer onstabiel as wat vroeër geglo is. Foto's wat in 2002 en 2003 van die W.M. Keck-sterrewag af geneem is, toon ’n aansienlike aftakeling in die ringe in vergelyking met foto's deur Voyager&nbsp;2. Dit lyk veral of die Liberté-boog in net sowat ’n eeu kan verdwyn.<ref>{{cite web |url=https://www.newscientist.com/article/mg18524925.900 |title=Neptune's rings are fading away |date=26 Maart 2005 |website=New Scientist |accessdate=6 Augustus 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081210072747/http://www.newscientist.com/article/mg18524925.900 |archive-date=10 Desember 2008 |url-status=live }}</ref> == Waarneming == [[Lêer:Neptune from the VLT with MUSE GALACSI Narrow Field Mode adaptive optics.jpg|duimnael|200px|In 2018 het die [[Europese Suidelike Sterrewag]] ’n unieke lasergebaseerde metode ontwikkel om duidelike hoëresolusiefoto's van Neptunus van die oppervlak van die Aarde af te neem.]] Neptunus het tussen 1980 en 2000 aansienlik helderder geword.<ref name="Schmude_et_al" /> Die [[skynbare magnitude]] wissel tans tussen 7,67 en 7,89, met ’n gemiddelde van 7,78.<ref name="Mallama_and_Hilton" /> Voor 1980 was die planeet so dof as magnitude 8,0.<ref name="Mallama_and_Hilton" /> Neptunus is te dof om met die blote oog te sien en kan dowwer wees as Jupiter se [[Mane van Galilei]], die dwergplaneet [[Ceres (dwergplaneet)|Ceres]] en die asteroïdes [[4 Vesta]], [[2 Pallas]], [[7 Iris]], [[3 Juno]] en [[6 Hebe]]. Deur ’n teleskoop of sterk verkyker sal Neptunus soos ’n klein blou skyf lyk, nes Uranus.<ref>[[#Moore|Moore]] (2000):207.</ref> Weens Neptunus se afstand van die Aarde af wissel sy hoekdeursnee tussen net 2,2 en 2,4&nbsp;[[boogsekonde]]s,<ref name="fact" /><ref name="ephemeris" /> die kleinste van die planete in die Sonnestelsel. Weens sy klein skynbare grootte is dit moeilik om dit visueel te bestudeer. Die meeste teleskopiese data was redelik beperk tot met die uitvinding van die [[Hubble-ruimteteleskoop]] en groot grondgebaseerde teleskope met [[aanpassingsoptiek]].<ref>In 1977 was selfs die rotasieperiode van Neptunus byvoorbeeld onseker. {{cite journal |last=Cruikshank |first=D.P. |title=On the rotation period of Neptune |journal=Astrophysical Journal Letters |date=1 Maart 1978 |volume=220 |pages=L57–L59 |bibcode=1978ApJ...220L..57C |doi=10.1086/182636}}</ref><ref>{{cite journal |last=Max |first=C. |title=Adaptive Optics Imaging of Neptune and Titan with the W.M. Keck Telescope |journal=Bulletin of the American Astronomical Society |date=1999 |volume=31 |page=1512 |bibcode=1999AAS...195.9302M |display-authors=4 |last2=MacIntosh |first2=B. |last3=Gibbard |first3=S. |last4=Roe |first4=H. |last5=De Pater |first5=I. |last6=Ghez |first6=A. |last7=Acton |first7=S. |last8=Wizinowich |first8=P. |last9=Lai |first9=O.}}</ref> Die eerste wetenskaplik nuttige waarnemings van die planeet van grondgebaseerde teleskope af met behulp van aanpassingsoptiek het in 1997 van [[Hawaii]] af plaasgevind.<ref>[http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.66.7754&rep=rep1&type=pdf First Ground-Based Adaptive Optics Observations of Neptune and Proteus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170919015931/http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.66.7754&rep=rep1&type=pdf |date=19 September 2017 }} Planetary & Space Science Vol. 45, No. 8, pp. 1031–36, 1997</ref> Neptunus gaan tans sy lente-en-somerseisoen binne en toon tekens dat dit warmer word, met ’n gevolglike toename in atmosferiese aktiwiteit en helderheid. Grondgebaseerde teleskope met aanpassingsoptiek en tegnologiese vordering neem al hoe meer gedetailleerde foto's daarvan. Beide Hubble en teleskope met aanpassingsoptiek op die Aarde het sedert die middel 1990's baie nuwe ontdekkings in die Sonnestelsel gemaak, met onder meer ’n groot toename in die getal bekende mane om die buitenste planete. In 2004 en 2005 is vyf klein nuwe mane van Neptunus met ’n deursnee van tussen 38 en 61&nbsp;km ontdek.<ref>[https://books.google.com/books?id=8s1JV-TrXacC&pg=PA147#v=onepage&q=Neptune&f=false Uranus and Neptune] Reports on Astronomy 2003–2005, pp. 147f.</ref> Neptunus se wentelperiode van 164 jaar beteken die planeet neem gemiddeld 13 jaar om deur elke [[sterrebeeld]] van die [[Diereriem]] te beweeg. In 2011 het dit sy eerste volle omwenteling om die Son voltooi sedert sy ontdekking.<ref>{{cite web | url=https://www.space.com/12249-neptune-completes-orbit-discovery-1846.html | title=Neptune Completes First Orbit Since Its Discovery in 1846 | date=12 July 2011 | first=Geoff | last=Gaherty | publisher=space.com | accessdate=3 September 2019 | archive-url=https://web.archive.org/web/20190825071538/https://www.space.com/12249-neptune-completes-orbit-discovery-1846.html | archive-date=25 Augustus 2019 | url-status=live }}</ref> Waarnemings van Neptunus in die radiofrekwensieband wys dit is ’n bron van beide voortdurende emissies en onreëlmatige uitbarstings. Albei bronne het vermoedelik hulle oorsprong in sy roterende [[magneetveld]].<ref name="elkins-tanton" /> In die [[infrarooi]]deel van die spektrum vertoon Neptunus se storms helder teen die koeler agtergrond, en dit maak dat die grootte en vorm van hierdie verskynsels duidelik gesien kan word.<ref>{{cite journal |author=Gibbard, S.G. |display-authors=4 |author2=Roe, H. |author3=de Pater, I. |author4=Macintosh, B. |author5=Gavel, D. |author6=Max, C.E. |author7=Baines, K.H. |author8=Ghez, A. |title=High-Resolution Infrared Imaging of Neptune from the Keck Telescope |journal=Icarus |date=1999 |volume=156 |issue=1 |pages=1–15 |doi=10.1006/icar.2001.6766 |bibcode=2002Icar..156....1G |url=https://zenodo.org/record/1229846 |access-date=12 June 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181023120338/https://zenodo.org/record/1229846 |archive-date=23 Oktober 2018 |url-status=live }}</ref> == Verkenning == [[Lêer:Triton moon mosaic Voyager 2 (large).jpg|duimnael|200px|links|’n [[Mosaïek]]foto van Triton deur [[Voyager 2]].]] [[Voyager 2]] is die enigste [[ruimtetuig]] wat Neptunus nog besoek het. Sy naaste afstand van die planeet was op 25 Augustus 1989. Omdat dit die laaste groot planeet was wat die tuig kon besoek, is besluit om dit naby Triton te laat verbyvlieg, ongeag die gevolge vir die tuig se baan, net soos gedoen is met [[Voyager 1]] se verbyvlug van [[Saturnus]] en sy maan [[Titaan (maan)|Titaan]]. Die foto's wat na die Aarde teruggestuur is, was die basis van ’n Amerikaanse deurnagprogram, ''Neptune All Night'', op [[televisie]].<ref>{{cite web |last=Phillips |first=Cynthia |date=5 Augustus 2003 |url=http://www.seti.org/about-us/voices/phillips-080503.php |title=Fascination with Distant Worlds |accessdate=3 Oktober 2007 |publisher=SETI Institute |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071103094424/http://www.seti.org/about-us/voices/phillips-080503.php |archivedate=3 November 2007}}</ref> Dit het ook naby die maan Nereïde verbygevlieg. Die tuig het die bestaan van ’n magneetveld om die planeet bevestig en ontdek die veld was verplaas van die middel af en skuins, nes Uranus s’n. Neptunus se rotasieperiode is vasgestel en Voyager&nbsp;2 het ook gewys die planeet het ’n verbasend aktiewe [[weer]]stelsel. Ses nuwe mane is ontdek en daar is ontdek Neptunus het meer as een ring.<ref name="science4936-2" /><ref name="burgess2" /> Die verbyvlug het ook die eerste presiese meting van Neptunus se massa gedoen en daar is vasgestel dit is 0,5% minder as wat voorheen geglo is. Dié nuwe syfer het die hipotese weerlê dat ’n onontdekte [[Planeet X]] ’n invloed uitoefen op die wentelbane van Neptunus en Uranus.<ref>Tom Standage (2000). ''The Neptune File: A Story of Astronomical Rivalry and the Pioneers of Planet Hunting''. New York: Walker. p. 188. {{ISBN|978-0-8027-1363-6}}.</ref><ref>{{cite web |url=http://www.nasaspaceflight.com/2011/08/thirty-four-years-voyager-2-continues-explore/ |title=Thirty-four years after launch, Voyager 2 continues to explore |date=20 Augustus 2011 |author1=Chris Gebhardt |author2=Jeff Goldader |website=NASASpaceflight |access-date=22 Januarie 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160219211545/http://www.nasaspaceflight.com/2011/08/thirty-four-years-voyager-2-continues-explore/ |archive-date=19 Februarie 2016 |url-status=live }}</ref> Die volgende stap ná die Voyager 2-verbyvlug is moontlik ’n [[Flagship-program|Flagship-wentelsending]].<ref name="Flagship">{{cite news |last=Clark |first=Stephen |url=http://spaceflightnow.com/2015/08/25/uranus-neptune-in-nasas-sights-for-new-robotic-mission/ |title=Uranus, Neptune in NASA's sights for new robotic mission |work=Spaceflight Now |date=25 Augustus 2015 |accessdate=7 September 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150906075245/http://spaceflightnow.com/2015/08/25/uranus-neptune-in-nasas-sights-for-new-robotic-mission/ |archive-date=6 September 2015 |url-status=live }}</ref> So ’n hipotetiese sending is moontlik in die laat 2020's of vroeë 2030's.<ref name="Flagship" /> Daar was egter al besprekings oor ’n vroeër sending.<ref>{{cite journal |last1=Spilker |first1=T.R. |last2=Ingersoll |first2=A.P. |title=Outstanding Science in the Neptune System From an Aerocaptured Vision Mission |journal=Bulletin of the American Astronomical Society |date=2004 |volume=36 |page=1094 |bibcode=2004DPS....36.1412S}}</ref><ref name=argho1>{{cite web |url=http://www.spacepolicyonline.com/pages/images/stories/PSDS%20GP1%20Hansen_Argo_Neptune%20Mission%20Concept.pdf |title=Argo – A Voyage Through the Outer Solar System |author=Candice Hansen |website=SpacePolicyOnline.com |publisher=Space and Technology Policy Group, LLC |date= |accessdate=5 Augustus 2015 |display-authors=etal |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924104222/http://www.spacepolicyonline.com/pages/images/stories/PSDS%20GP1%20Hansen_Argo_Neptune%20Mission%20Concept.pdf |archive-date=24 September 2015 |url-status=live }}</ref> == Notas == {{Verwysings|group=nota}} == Verwysings == {{Verwysings|25em|verwysings= <ref name="Unsöld & Baschek 2001">{{cite book |last1=Unsöld |first1=Albrecht |last2=Baschek |first2=Bodo |date=2001 |title=The New Cosmos: An Introduction to Astronomy and Astrophysics |journal=The New Cosmos : An Introduction to Astronomy and Astrophysics |edition=5th |publisher=Springer |page=47 |isbn=978-3-540-67877-9|bibcode=2001ncia.book.....U }} Sien Tabel 3.1.</ref> <ref name="Podolak Weizman et al. 1995">{{cite journal| doi = 10.1016/0032-0633(95)00061-5| last1 = Podolak| first1 = M.| last2 = Weizman| first2 = A.| last3 = Marley| first3 = M.| date=Desember 1995 | title = Comparative models of Uranus and Neptune| journal = Planetary and Space Science| volume = 43| issue = 12| pages = 1517–22| pmid = | pmc = | bibcode = 1995P&SS...43.1517P| ref = {{sfnRef|Podolak Weizman et al.|1995}}}}</ref> <ref name="Lunine 1993">{{cite journal |doi=10.1146/annurev.aa.31.090193.001245 |last=Lunine |first=Jonathan I. |date=September 1993 |title=The Atmospheres of Uranus and Neptune |journal=Annual Review of Astronomy and Astrophysics |volume=31 |pages=217–63 |bibcode=1993ARA&A..31..217L |ref=harv}}</ref> <ref name="Seidelmann Archinal A'hearn et al. 2007">{{cite journal| doi = 10.1007/s10569-007-9072-y| last1 = Seidelmann| first1 = P. Kenneth| last2 = Archinal| first2 = Brent A.| last3 = A'Hearn<!-- written A'hearn here, mostly A'Hearn elsewhere -->| first3 = Michael F.| display-authors = 3| last4 = Conrad| first4 = Albert R.| last5 = Consolmagno| first5 = Guy J.| last6 = Hestroffer| first6 = Daniel| last7 = Hilton| first7 = James L.| last8 = Krasinsky| first8 = Georgij A.| last9 = Neumann| first9 = Gregory A.| last10=Oberst | first10=Jürgen | last11=Stooke | first11=Philip J. | last12=Tedesco | first12=Edward F. | last13=Tholen | first13=David J. | last14=Thomas | first14=Peter C. | last15=Williams | first15=Iwan P. | year = 2007| title = Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006| journal = Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy| volume = 98| issue = 3| pages = 155–80| pmid = | pmc = | bibcode = 2007CeMDA..98..155S| ref = {{sfnRef|Seidelmann Archinal A'hearn et al.|2007}}| doi-access = free}}</ref> <ref name="Encrenaz 2003">{{cite journal |doi=10.1016/S0032-0633(02)00145-9 |last1=Encrenaz |first1=Thérèse |date=Februarie 2003 |title=ISO observations of the giant planets and Titan: what have we learnt? |journal=Planetary and Space Science |volume=51 |issue=2 |pages=89–103 |bibcode=2003P&SS...51...89E |ref=harv}}</ref> <ref name="Herbert & Sandel 1999">{{cite journal |doi=10.1016/S0032-0633(98)00142-1 |last1=Herbert |first1=Floyd |last2=Sandel |first2=Bill R. |date=Augustus-September 1999 |title=Ultraviolet observations of Uranus and Neptune |journal=Planetary and Space Science |volume=47 |issue=8–9 |pages=1,119–39 |bibcode=1999P&SS...47.1119H |ref=harv}}</ref> <ref name="Mallama_and_Hilton">{{cite journal |author=Mallama, A. |author2=Hilton, J.L. |title=Computing Apparent Planetary Magnitudes for The Astronomical Almanac |journal=Astronomy and Computing |volume=25 | pages=10–24 |date=2018 |doi=10.1016/j.ascom.2018.08.002 |bibcode=2018A&C....25...10M|arxiv=1808.01973 }}</ref> <ref name="Schmude_et_al">[https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1604/1604.00518.pdf The Secular and Rotational Brightness Variations of Neptune]. (PDF). Besoek op 13 September 2018.</ref> }} == Verdere leesstof == * {{cite book |last=Miner |first=Ellis D. |author2=Wessen, Randii R. |title=Neptune: The Planet, Rings, and Satellites |date=2002 |publisher=Springer-Verlag |isbn=978-1-85233-216-7}} * {{cite book |last=Standage |first=Tom |title=The Neptune File |date=2001 |publisher=Penguin |isbn=978-0-8027-1363-6 |url=https://archive.org/details/neptunefilestory00stan }} == Skakels == * [http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptunefact.html Neptunus-feite by Nasa] * [http://www.nineplanets.org/neptune.html Neptunus] op Bill Arnett se nineplanets.org * [http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune Neptunus-profiel] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061213204351/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune |date=13 Desember 2006 }} by [http://solarsystem.nasa.gov/ Nasa se webtuiste "Solar System Exploration"] * [http://www.projectshum.org/Planets/neptune.html Planets&nbsp;– Neptune], ’n kindergids tot Neptunus. * {{cite web |last=Merrifield |first=Michael |title=Neptune |url=http://www.sixtysymbols.com/videos/neptune.htm |website=Sixty Symbols |publisher=Brady Haran vir die Universiteit van Nottingham |author2=Bauer, Amanda |date=2010}} * [https://gravitysimulator.org/solar-system/the-neptunian-system Interaktiewe 3D-swaartekragsimulasie van Neptunus en sy binnemane] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200922021820/https://gravitysimulator.org/solar-system/the-neptunian-system/ |date=22 September 2020 }} * {{Commons-kategorie inlyn|Neptune (planet)}} {{vertaaluit| taalafk = en | il = Neptune}} {{PlaneteSon}} {{Normdata}} {{Voorbladster}} [[Kategorie:Neptunus| ]] 29zv5iwne4nos4s6dj38xtn3i902jse 0 17696 2516519 2490126 2022-07-31T18:02:17Z Sobaka 328 /* Persstryd */ skakel wikitext text/x-wiki {{TITELAANSIG|''Die Transvaler''}} [[Lêer:Eerste Transvaler Dagblad.jpg|duimnael|250px|Voorblad van die eerste ''Die Transvaler'', [[1 Oktober]] [[1937]].]] [[Lêer:Smuts en Hertzog.jpg|duimnael|250px|Genls. [[J.B.M. Hertzog]] en [[Jan Smuts]] omstreeks 1939 buite die parlement in [[Kaapstad]]. Hulle samewerking in die Verenigde Party het daartoe gelei dat ''Die Vaderland'' en ''Die Volkstem'' albei regeringsgesinde dagblaaie in Transvaal geword het, wat die ruimte geskep het vir ''Die Transvaler'' as die enigste Nasionaal gesinde dagblad noord van die Vaalrivier.]] '''''Die Transvaler''''' was 'n [[Afrikaans]]e oggendkoerant in [[Johannesburg]] van [[1 Oktober]] [[1937]]<ref>[http://www.worldcat.org/wcpa/top3mset/12630121 World Catalogue]</ref> tot vroeg in Februarie 1983 toe dit ingevolge 'n skikking tussen [[Perskor]] en [[Naspers]] ná 'n bittere persstryd wat albei maatskappye dermiljoene rande gekos het, na [[Pretoria]] verskuif het, waar dit as 'n middagblad<ref>[http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/09/16/B1/22/mpbeelddertig.html ''Beeld'', 16 September 2009]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> met moeite voortbestaan het tot sy sluiting in April 1993. Die koerant is van sy ontstaan af deur [[Voortrekkerpers]] Beperk uitgegee tot en met sy uitgewer se samesmelting met die [[Afrikaanse Pers (1962) Beperk]] in 1971 om Perskor te vorm. ''Die Transvaler'' was die eerste dagblad in die destydse [[Transvaal]] wat die Gesuiwerde [[Nasionale Party]] van dr. [[D.F. Malan]] ondersteun het nadat hy en sy volgelinge op [[5 Desember]] [[1934]] geweier het om met die [[Suid-Afrikaanse Party]] saam te smelt as die [[Verenigde Party]]. Die ander destydse Nasionaalgesinde Afrikaanse dagblad in Transvaal, ''[[Die Vaderland]]'', wat in 1936 gestig is, het genl. [[J.B.M. Hertzog]] tot in die Verenigde Party gevolg, maar met Hertzog se bedanking uit die V.P. omdat hy nie Suid-Afrika se deelname aan die [[Tweede Wêreldoorlog]] gesteun het nie, weer die [[Afrikanerparty]] en die (Herenigde) Nasionale Party gesteun. In Pretoria was die dagblad ''[[Die Volkstem]]'' tot en met sy verdwyning in 1951 'n stoere ondersteuner van die Verenigde Party. Van 1951 tot met die koms 17 jaar later (in 1968) van ''[[Hoofstad]]'', 'n gesamentlike poging deur die [[Afrikaanse Pers (1962) Beperk]] en [[Voortrekkerpers]] Beperk, was daar in die destydse Transvaal net twee Afrikaanse dagblaaie. Sedert 1993 is ''[[Beeld]]'' die enigste Afrikaanse dagblad vir [[Gauteng]], [[Noordwes]], [[Mpumalanga]], [[Limpopo]] en [[KwaZulu-Natal]]. == Uit die Nasionale Party gebore == Met die oog op die naderende verkiesing van 1938 het Nasionaliste in sowel die suide as noorde van die destydse [[Unie van Suid-Afrika]] bekommerd geraak oor die gebrek aan 'n Nasionaalgesinde dagblad in Transvaal, waar twee Afrikaanse dagblaaie destyds die [[Verenigde Party]] ondersteun het. ''Die Transvaler'' het sy eintlike ontstaan in 1935 op 'n trein gehad toe vyf toegewyde manne ernstig gesprek gevoer het oor die noodsaaklikheid van 'n Nasionaalgesinde dagblad in Transvaal. Al wat die vyf kon belowe vir die oprigting van die blad, was altesaam £500. Dr. [[D.F. Malan]], leier van die [[Nasionale Party]] en die Amptelike Opposisie in die [[Volksraad]], volksraadslede [[Bruckner de Villiers]] en F.C. Erasmus, senator [[W.A. Hofmeyr]] en P.J.H. Hofmeyr was almal op pad terug [[Kaapstad]] toe nadat hulle die Kaaplandse kongres van die Nasionale Party op 17 en 18 September op [[Middelburg, Oos-Kaap|Middelburg]] in die Noordoos-Kaap bygewoon het. Verskeie afgevaardigdes op die kongres het op die behoefte aan 'n dagblad gewys om die party se saak in Transvaal te bevorder. Geen praktiese stappe is gedoen nie omdat die party die meeste van sy steun in die verarmde platteland geniet het waar 'n ernstige droogte kort op die [[Groot Depressie]] gevolg het. 'n Mate van welvaart het na die stedelike gebiede teruggekeer nadat [[Suid-Afrika]] afstand gedoen het van die [[Goudstandaard]], maar hier het die party min steun gehad. Afgevaardigdes het nie veel hoop gehad dat die toestand gou sou verander nie, want die meeste Afrikaanssprekendes het bankvas agter genls. [[J.B.M. Hertzog]] en [[Jan Smuts]] se Verenigde Party gestaan. Dr. D.F. Malan, toe minister van binnelandse sake in die Hertzog-kabinet en N.P.-leier in [[Kaapland]], het met die stigting van die V.P. oorgestap om leier van die opposisie te word. 'n Invloedryke deel van die Kaapse Nasionaliste het die party, wat sy naam behou het, gesteun, maar in die ander drie provinsies was die party se steun ylverspreid. In Transvaal het slegs een Volksraadslid, adv. [[J.G. Strijdom]] van Waterberg, vir Malan gevolg. Soos sy mede-Nasionaliste het hy, ondanks genl. Hertzog se belofte van die teendeel, gereken dat die samesmelting van die N.P. en [[Suid-Afrikaanse Party]] sou lei tot die prysgawe van die republikeinse ideaal, dat [[Afrikaans]] onderploeg sou word en Afrikaners hulle aanspraak op nasieskap sou moes laat vaar. In Kaapstad kon die Nasionale Party reken op die steun van ''[[Die Burger]]'' en in [[Bloemfontein]] op ''[[Die Volksblad]]''. In Transvaal was daar hoegenaamd geen perssteun vir die party nie. Dr. Malan en sy kollegas het middele bespreek om dié toestand die hoof te bied toe [[W.A. Hofmeyr]], wat in 1915 baie gedoen het om ''Die Burger'' te help oprig, sê: "Maar ons begin sommer hier!" Die vyf manne het daar en dan £500 belowe om die koerant, wat toe nog 'n naam moes kry, in die lewe te roep. Hulle het ander afgevaardigdes op die trein genader en voordat hulle Kaapstad bereik het, was daar beloftes van altesaam meer as £1&nbsp;000. == Geldinsameling == [[Lêer:Wilhelm Bruckner de Villiers.jpg|duimnael|230px|links|[[Bruckner de Villiers]], L.V..]] [[Lêer:WA Hofmeyr 1917.jpg|duimnael|230px|links|[[W.A. Hofmeyr]].]] Die bedrag was hopeloos te min om 'n maatskappy te stig met personeel en 'n rolpers om 'n dagblad uit te bring. Op [[30 September]] [[1935]] kom 19 mense [[Kaapstad|Kapenaars]] en [[Boland]]ers in die Uitspan-koffiehuis in Van Riebeeckstraat op [[Stellenbosch]] byeen om die Transvaalse koerant se stigting te bespreek. [[W.A. Hofmeyr]] was die voorsitter. Op die vergadering sê hy daar is "'n noodkreet uit die noorde wat ons toeroep: Kom oor en help ons in ons stryd . . . Die Nasionale Pers is meermale reeds versoek om 'n dagblad in Transvaal in die lewe te roep, maar hy besit nie die nodige middele daartoe nie. Die direksie sal egter alles in sy vermoë doen om die saak te help bevorder." Die vergadering vaardig 'n komitee af om [[Pieter Neethling]] (een van die stigters van [[Naspers]]) nog dieselfde dag op die dorp te gaan spreek en sy geldelike bystand te verkry. Hy was 'n vermoënde man en lewenslange Nasionalis wat nooit geskroom het om tot die [[Afrikaner]]saak by te dra nie. Neethling neem £5&nbsp;000 se aandele op en die Nasionale Pers later dieselfde bedrag, wat die begin was van 'n fonds waarmee die stigter gehoop het om £150&nbsp;000 (by wyse van £1-pond-aandele) in te samel. Op [[Stellenbosch]] is 'n komitee gestig met die mag om onderkomitees in ander provinsies te stig, maar aanvanklik het geen Transvaler in die komitees gedien nie. Uit die eerste £13&nbsp;450 wat vir die fonds beloof is, het ook net £300 uit Transvaal gekom. Op [[22 Oktober]] [[1935]] doen ''[[Die Burger]]'' en ''[[Die Volksblad]]'' 'n beroep op hulle lesers om ook by te dra. Dr. Malan skryf daardie dag dat daar 'n ernstige behoefte aan 'n Nasionale dagblad in Transvaal bestaan. Daar "kry ons die grootste saamtrek van ons bevolking. Op die [[Witwatersrand]] woon daar vermoedelik 'n 120&nbsp;000 Afrikaanssprekendes in een soliede blok aanmekaar en hul getal groei nog steeds vinnig aan." Hy beskuldig die bestaande pers in die Noorde daarvan dat hulle die Afrikaner se "Nasionale siel" wil verderf. In die nadraai van die depressie was geld skaars en al het Nasionaliste in alle uithoeke van die land gereageer, kon die meeste net 10 £1-aandele opneem in die te stigte maatskappy. Die reaksie was nietemin bemoedigend en daarom is planne beraam vir die registrasie van die maatskappy en die werwing van personeel. Om veral drie redes kon die Nasionale Pers nie self oorgaan tot die stigting van 'n Transvaalse dagblad nie. "Die Transvalers moes voel dat hulle hul eie dagblad kry en nie 'n verlengstuk van Keeromstraat (soos destyds na die Nasionale Pers verwys is) nie. Om self 'n nuwe dagblad in die Noorde uit te gee, het die Nasionale Pers buitendien destyds as 'n te groot onderneming beskou. Van 1936 af het hy met die mededinging van die [[Unie-Volkspers]] te doen gehad: met sy middagblad ''[[Die Suiderstem]]'' en sy tydskrif ''[[Die Naweek]]''. En 'n jaar later het die Nasionale Pers self 'n sprong na [[Port Elizabeth]] gewaag met sy halfweeklikse ''[[Oosterlig|Die Oosterlig]]''".<ref name="Muller, C.F.J 1990">Muller, C.F.J. 1990. ''Sonop in die Suide''. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.</ref> == Voortrekkerpers Beperk gestig == Die sertifikaat om sake te doen is op [[23 April]] [[1936]] uitgereik en die [[Voortrekkerpers]] Beperk geregistreer met 'n nominale kapitaal van £150&nbsp;000 aan £1-aandele. Sen. [[W.A. Hofmeyr]] was die eerste voorsitter met A.J. van Zyl die eerste besturende direkteur. Hy was tot in daardie stadium 'n senior personeellid van die [[Nasionale Pers]] in [[Bloemfontein]]. Die eerste redakteur was die 36-jarige dr. [[H.F. Verwoerd]], wat van 1933 af professor in sosiologie en maatskaplike werk asook die eerste hoof van die departement aan die [[Universiteit van Stellenbosch]] was. Hy was tydens sy studentejare voorsitter van die U.S. se studenteraad en baie aktief in Nasionale Partykringe. So kom hy onder die aandag van die party se leiers en is hy aangestel as hooforganiseerder van die Volkskongres oor die [[Armblankevraagstuk]] in [[Kimberley]] in 1934 en later ook voorsitter van die [[Voortsettingskomitee]]. Sy rol in dié bedrywighede en sy akademiese kwalifikasies lei daartoe dat die Nasionale parlementslid [[Paul Sauer]] hom aanbeveel as die geskikste redakteur van die nuwe koerant. Verwoerd aanvaar die aanstelling onmiddellik, want, soos hy later sou sê, vir hom "was dit inderdaad my stygende geesdrif by die strewe na 'n republiek, gepaard met my begeerte om meer daadwerklik te help met die oplossing van die destydse vraagstuk van blanke armoede, wat my laat besluit het om in 1937 die professoraat aan die [[Universiteit van Stellenbosch]] prys te gee en om . . . redakteur van ''Die Transvaler'' en aktiewe deelnemer aan die politiek in [[Transvaal]] te word. Toe was daar nog net 'n gat in die grond vir die toekomstige persgebou en geen geld nie". Aangesien hy nie joernalistieke ervaring gehad het nie, het hy opleiding in die Keeromstraatse hoofkantoor van ''[[Die Burger]]'' ontvang voordat hy na die [[Witwatersrand|Rand]] vertrek het. Die gat waarna hy verwys het, was die uitgrawing vir die fondament van die Voortrekkergebou wat kort daarna opgerig is op die perseel begrens deur Hoek-, De Villiers- en Noordstraat, naby aan die [[Johannesburg]]se stasie. Dit was die eerste tuiste van die ''Die Transvaler'' en die setel van die drukwerkafdeling en die Transvaler-Boekhandel, wat later tot 'n reeks boekwinkels sou uitbrei. P.W. Coetzer en J.H. le Roux beweer in hul geskiedenis van die [[Nasionale Party]]<ref>Coetzer, P.W. en Le Roux, J.H. 1980. ''Die Nasionale Party''. Bloemfontein: Instituut vir Eietydse Geskiedenis, Universiteit van die Oranje-Vrystaat.</ref> dat dr. [[D.F. Malan]] vir Verwoerd aangestel het oor meer as net sy akademiese prestasies. "Dr. Malan het, deur die aanstelling van 'n Kaaplandse hoofredakteur, op 'n heel besondere wyse die republikeinse geesdrif en entoesiasme in die Noorde probeer demp. Malan sou hom egter hierin vergis, want Verwoerd het hom heelhartig met die Transvaalse republikeinse strewe vereenselwig." Al was daar eers agterdog by Transvaalse Nasionaliste oor dié Kaapse aanstelling, het hy mettertyd alle twyfel uit die weg geruim en "meer Transvaler geword as die Transvaler self".<ref name="Muller, C.F.J 1990" /> Die republikeinse strewe het by hom byna 'n lewenswyse geword. So is Verwoerd en Strijdom, leier van die Gesuiwerde Nasionale Party in Transvaal, saamgebind in 'n hegte eenheidsfront. == Aanloop tot die eerste uitgawe == [[Lêer:HF Verwoerd Transvaler.jpg|duimnael|190px|Dr. [[H.F. Verwoerd]] as redakteur.]] Al was daar probleme om die kapitaal te verkry, is bestellings geplaas vir masjinerie. Op [[30 Junie]] [[1937]], toe die bouwerk al goed onderweg was, het die kapitaal slegs £50&nbsp;000 beloop en moes dit aangevul word uit verbande en lenings. Daar kom 'n kwaai terugslag toe die skip met die setmasjiene wat uit Amerika onderweg was, aan die brand raak en met sy hele lading in die [[Atlantiese Oseaan]] sink. Nietemin kon Nasionaliste uit alle dele van Transvaal en die land op [[30 September]] [[1937]] in die Voortrekkergebou byeenkom om te aanskou hoe [[Oumatjie Stoffberg]], weduwee van senator T.C. Stoffberg, 'n groot voorstander van die Afrikaanse taal en kultuur, die groot Vomag-rolpers aan die gang sit om die koerant, wie se naam gekies is uit voorstelle soos ''Boeretrots'' en ''Vastrapper'', te druk. Die volgende dag – Vrydag [[1 Oktober]] [[1937]] – verskyn ''Die Transvaler'' se eerste uitgawe op straat. In sy hoofartikel in dié uitgawe skryf dr. Verwoerd oor die koerant: "Hy is gebore uit 'n diepgevoelde behoefte by 'n groot deel van die Afrikanerdom." Die meerderheid van die Transvaalse kiesers, trouens die Afrikaanse bevolking ook, het egter geensins dié behoefte gevoel nie, soos duidelik geblyk het uit die uitslag van die algemene verkiesing skaars agt maande later toe Transvaal slegs een Nasionalis parlement toe kon stuur – die jeugdige adv. [[J.G. Strijdom]], wat sy setel Waterberg met 'n meerderheid van minder as 500 behou het en wat later vir dr. [[D.F. Malan]] as eerste minister van die Unie sou opvolg. Strijdom was in sy oorsig van die getal stemme wat die [[Nasionale Party]] in die provinsie gekry het, tevrede met die uitslag, maar sommige partyleiers was bekommerd omdat dr. Verwoerd teenkanting uit 'n onverwagte oord gekry het. Later jare skryf hy: "Tot my verstomming het dr. Malan en ander Direkteure my betig en gesê dat hulle dan juis gereken het dat ek die Transvaalse geesdrif vir 'n Republiek 'n bietjie sou help demp. Ek het my sterk geloof hierin gestel en aangebied om liewer dadelik weer uit te tree aangesien ek nie kans gesien het om iets anders te doen as om steeds 'n sterk Republikeinse klank in ''Die Transvaler'' te laat hoor nie. Gelukkig het senator [[W.A. Hofmeyr|Willie Hofmeyr]], wat toe Voorsitter van die Direksie was, my en my standpunt onder beskerming geneem en kon ons so voortgaan." Verwoerd se standpunt het die koerant se voortbestaan in gedrang gebring, want die voorstel van 'n republiek was vir almal buiten 'n handjievol sakelui taboe en so is die koerant se advertensie-inkomste kwaai gestrem. In die boekjaar 1937-'38 is daar ook nog slegs 'n bykomende 30&nbsp;000 £1-aandele in [[Voortrekkerpers]] Beperk opgeneem. Dit was hopeloos ontoereikend vir die produksie van 'n dagblad. == Kwaai mededinging == [[Lêer:Hertzog en Havenga.jpg|duimnael|links|270px|[[Nic Havenga]] en genl. [[J.B.M. Hertzog]] op 'n skip op pad terug na 'n Statebondskonferensie.]] As enigste republikeinsgesinde koerant in [[Transvaal]] het ''Die Transvaler'' en Verwoerd se beginselvaste beleid 'n opdraande stryd gevoer teen die teenkanting van ses dagblaaie en twee Sondagkoerante: die ''[[Rand Daily Mail]]'', ''[[The Star]]'', die ''Daily Express'', ''[[Die Vaderland]]'', die ''[[Pretoria News]]'', ''[[Die Volkstem]]'' en die ''[[Sunday Times]]'' en ''[[Sunday Express]]''. Tussen die Engelse koerante het egter 'n hewige persstryd gewoed en so verdwyn die ''Daily Express'' kort na die nuwe Afrikaanse koerant se toetrede tot die mark. In 1951, drie jaar ná die verrassende nederlaag van die [[Verenigde Party]] in die algemene verkiesing, verdwyn sy Transvaalse lyfblad, ''Die Volkstem'', ook van die toneel. ''Die Vaderland'' het hom egter in 1939 by ''Die Transvaler'' in sy teenkanting teen deelname aan die [[Tweede Wêreldoorlog]] geskaar. Van die middel vyftigerjare sou ''Die Vaderland'' ewe vurig republikeisgesind wees. Later sou dié twee koerante ook die enigste noordelike dagblaaie word wat die beleid van afsonderlike ontwikkeling ([[apartheid]]) ondersteun het. Eers in 1968 maak ''[[Hoofstad (dagblad)|Hoofstad]]'' sy verskyning as bondgenoot, waarin ''Die Vaderland'' se uitgewer, [[Afrikaanse Pers (1962) Beperk]], die meerderheidsaandeel sou hê en [[Voortrekkerpers]] Beperk 'n minderheidsaandeel. Vandat die Voortrekkerpers Beperk in 1936 geregistreer is, sou dit 19 jaar duur voordat hy sy eerste dividend in 1955 kon verklaar. Deurentyd het die koerant die vaandel van die [[Nasionale Party]] in [[Transvaal]] hoog gedra en kon die N.P. in 1938 sy tweede lid Volksraad toe stuur toe 'n Nasionalis 'n tussenverkiesing in die kiesafdeling Marico wen. Toe Suid-Afrika in 1939 oorlog teen [[Duitsland]] verklaar, het die Nasionale Party 29 lede in die Volksraad gehad. Genl. [[J.B.M. Hertzog|Hertzog]] se neutraliteitsmosie is met 'n skraal meerderheid van 13 verslaan en so stap hy met 35 volgelinge oor na die N.P. Die krag van die opposisie groei sodoende onmiddellik tot 67 lede. Hertzog aanvaar dr. [[D.F. Malan|Malan]] se uitnodiging om die party, wat herdoop is tot die Herenigde Nasionale Party, te lei. Dié hereniging was egter van korte duur, want in 1940 stap genl. Hertzog en sy volgeling, wat toe heelwat minder was as die vorige jaar, maar die voormalige minister van finansies [[N.C. Havenga]] ingesluit het, uit die partykongres in [[Bloemfontein]] met die klag dat hy uitgedryf is. Klasie Havenga sou genl. Hertzog later jare opvolg as voorsitter van die [[Afrikaanse Pers Beperk]]. Albei bedank hul setel in die Volksraad, waarna die Verenigde Party albei in tussenverkiesings verower. Weereens is die opposisie en sy pers verdeel, met ''Die Vaderland'' wat Hertzog steeds steun. == Strijdom volg Hofmeyr op == Senator [[W.A. Hofmeyr|Hofmeyr]] se sakebelange in die Kaap het hom genoodsaak om die voorsitterskap van Voortrekkerpers in Februarie 1940 te laat vaar. Die direktuere verkies adv. [[J.G. Strijdom|Strijdom]] eenparig in sy plek. Hy was 'n vriend, leier en raadgewer van dr. Verwoerd en iemand wat die republikeinse ideaal ewe toegewyd nagestreef het. ''Die Transvaler'' se teenkanting teen die oorlog bly dus onveranderd. Die koerant was dit met ''[[Die Vaderland]]'' hieroor eens, maar weens die skeuring in die Herenigde Nasionale Party het hulle oor heelwat ander sake verskil. Tydens die oorlog is genl. [[Jan Smuts|Smuts]], eerste minister, verskeie male versoek om ''Die Transvaler'' se papierkwota op te hef weens die koerant se teenkanting teen die oorlogspoging. Hy wou egter nie sodanige inmenging in persvryheid toelaat nie. Gemoedere het nietemin hoog geloop, veral toe die oorlogskanse die Spilmoonthede ([[Duitsland]] en sy bondgenote) begunstig. Op die aand van [[31 Januarie]] [[1941]] ontstaan 'n bakleiery in die [[Johannesburg]]se stadsaal tussen soldate en afgevaardigdes wat die Transvaalse kongres van die Herenigde Nasionale Party bygewoon het. Die volgende dag bestorm 'n skare soldate die perseel van die [[Afrikaanse Pers Beperk|Afrikaanse Pers]] by Pleinstraat 3 en laat dit in 'n chaos. Op pad na die Voortrekkergebou het afdelings militêre en burgerlike polisiemanne, wat hulle na die toneel gehaas het, hulle in De Villiersstraat gestuit. Die toonvensters van die Transvaler-Boekhandel is nietemin stukkend geslaan en alles in die winkel verniel. 'n Aanslag op die drukwerkmasjinerie is afgeweer en op adv. Strijdom se uitnodiging het ''[[Die Vaderland]]'' die perse benut,<ref name="Shorten, John R 1970">Shorten, John R. 1970. ''Die verhaal van Johannesburg'' vertaal deur N.F. Hefer, J.J. Groenewald en C.J.H. Vorster. Johannesburg: Voortrekkerpers Beperk.</ref> hoewel ''Die Vaderland'' se rolperse volgens 'n ander bron<ref>L.J. Erasmus. 1969. '' 'n Volk staan op uit sy as: Verhaal van Die Afrikaanse Pers (1962) Beperk''. Johannesburg: Afrikaanse Pers Beperk.</ref> niks oorgekom het nie. == Terugslag en swaarkry == [[Lêer:Genl JC Smuts.jpg|duimnael|190px|Genl. [[Jan Smuts]] het die mosie van genl. [[J.B.M. Hertzog]] in die [[Volksraad]] vir neutraliteit met 80 teen 67 stemme verslaan, maar die [[Verenigde Party]] het geskeur.]] Op dié tydstip was die Voortrekkerpers se geldelike toestand van so 'n aard dat die direkteure hulle by die bank vir die maatskappy se skuld verantwoordelik moes stel. Redaksielede se salaris is ook verminder en soms moes hulle skuldbriewe onderteken sodat die tegniese afdeling se lone eerse betaal kon word. Met die Herenigde Nasionale Party het dit eweneens beroerd gegaan. In 1943 se algemene verkiesing het die Verenigde Party, [[Arbeidersparty (Suid-Afrika, 1910)|Arbeidersparty]] en [[Dominiumparty]] kragte saamgesnoer en 'n onbetwiste oorwinning behaal. Die H.N.P. se setels neem af tot 43 en [[N.C. Havenga]] se pasgestigte [[Afrikanerparty]] kon nie 'n enkele setel wen nie. Die H.N.P. was weliswaar toe die enigste opposisie in die parlement terwyl dit vir ''Die Transvaler'' van belang was dat 11 van die Nasionaliste Transvalers was. Ondanks die terugslae pleit die koerant steeds vir die beëindiging van Suid-Afrika se oorlogsdeelname. Dr. Verwoerd voel so sterk oor die saak dat hy, die koerant se geldnood ten spyt, weier om werwingsadvertensies vir die Verdedigingsmag te aanvaar. Ewe onverbiddelik bly hy in sy strewe na 'n republiek. Hy word kort na die oorlog tot ondervoorsitter van die party in Transvaal verkies, maar bly aan as redakteur. Met die besoek van die [[Groot-Brittanje|Britse]] koninklike gesin in 1947 kritiseer die Engelse pers ''Die Transvaler'' heftig vir die wyse waarop Verwoerd net kortliks na die koninklike gesin se uitgebreide toer deur die land verwys het. Selfs in sommige Nasionale Partykringe was daar mense wat gereken het die koerant het met sy standpunt oor die besoek min gedoen om die party se voortuitsig te bevorder. == Nasionale oorwinning van 1948 == [[Lêer:Volksraad 1950.jpg|duimnael|links|320px|Die [[Nasionale Party]] se koukus in die Volksraad omstreeks 1950.]] Ondanks dié ontevredenheid wen die [[Nasionale Party]] teen 1948 drie parlementêre en twee provinsiale tussenverkiesings en stap twee parlementslede oor om hulle by die N.P. aan te sluit. Al het die oorlogskoalisie enkele maande na die vredesluiting tot niet geloop, sluit die [[Verenigde Party]] en die [[Arbeidersparty (Suid-Afrika, 1910)|Arbeidersparty]] in die aanloop tot die 1948-verkiesing 'n ooreenkoms. Die [[Dominiumparty]], wat in 1943 sewe setels, een minder as in 1938, kon wen, ontbind in 1947 en vorm saam met afvalliges van die [[Arbeidersparty (Suid-Afrika, 1910)|Arbeidersparty]] die [[Suid-Afrikaanse Party]], wat net tot 1948 bestaan. Op hulle beurt bereik Malan en Havenga 'n ooreenkoms om 'n verdeling van die Nasionale stem te vermy. Ondanks volle indiensneming en tekens van ongekende ekonomiese vooruitgang, was die gewildheid van die Smutsregering teen 1947, soos by die meeste oorlogstydse administrasies wêreldwyd, vinnig aan die kwyn. ''Die Transvaler'' het die samewerking tussen die H.N.P. en Afrikanerparty welkom. Malan voorspel 'n wins vir die opposisie van 20 setels, maar selfs hy kon nie die omvang van die swaai weg van die Verenigde Party voorsien nie wat die Nasionale Party en sy bondgenoot met 'n minderheid van slegs vyf setels sou stel. Van die 79 Nasionaliste in die nuwe Volksraad was nege lede van die Afrikanerparty en 'n volle 36 verteenwoordigers van Transvaalse kiesafdelings. Hiervan was 32 lede van die H.N.P. Skielik was die Transvaalse party die grootste komponent in die Volksraad. Dit was hoofsaaklik te danke aan die "vasbeslote leierskap van die onvermoeibare Hans Strijdom"<ref name="Shorten, John R 1970" /> ''Die Transvaler'' se vreugde oor sy party se oorwinning is net getemper deur die nuus van sy redakteur, dr. [[H.F. Verwoerd|Verwoerd]], se nederlaag in die kiesafdeling [[Alberton]] waar hy met 171 stemme teen [[Marais Steyn]] van die Verenigde Party verloor het. Nogtans kon die koerant nou met gesag spreek, want hy was mondstuk van die regerende party in Transvaal en sy mening is aanvaar as regeringsmening. == H.L. du Toit neem oor == ''Die Transvaler'' se sirkulasie het vinnig toegeneem, maar die advertensieinkomste was so ontoereikend dat die Voortrekkerpers Beperk in 1947 feitlik op sy knieë was. Dit kan deels aan die koerant se sterk partypolitieke aanslag toegeskryf word asook sy teenkanting teen die [[Unie van Suid-Afrika|Unie]] se deelname aan die [[Tweede Wêreldoorlog]]. Die grootste deel van die sakewêreld was destyds in Engelse hande, wat sterk oorlogsgesind was,en dit moes noodwendig nadelig inwerk op die koerant se advertensies. Die maatskappy se balansstaat vir die boekjaar 1946-'47 het 'm opgehoopte verlies van £84&nbsp;110 getoon. Daar was geen reserwes nie – net 'n groot oortrokke bankrekening – en hoewel die vaste eiendom teen £137&nbsp;193 gewaardeer was, het die verbande daarop £138&nbsp;000 beloop. 'n Deurtastende ondersoek na die doeltreffendheid en toekomsmoontlikhede van die pers was dringend noodsaaklik, maar voordat dit voltooi kon word, is mnr. A.J. van Zyl, die eerste besturende direkteur, oorlede. Sy opvolger was die 30-jarige H.L. du Toit, wat vroeg in 1948 in 'n waarnemende hoedanigheid aangestel is en in 1950 in die pos bevestig is. Onmiddellik nadat hy oorgeneem het, het Du Toit, wat die ouditeursprofessie verlaat het om na Voortrekkerpers toe te kom, 'n algehele herorganisasie van die maatskappy se finansies en administrasie begin. Voortrekkergebou is kort tevore aan die Johannesburgse stadsraad verkoop, maar die opbrengs was nie eers genoeg om die verbande af te los en die agent se kommissie te betaal nie. Nog geld moes verkry word vir die maatskappy se verpligtinge en die oprigting van die nuwe gebou. Voortrekkerpers het grond in Jorissenstraat, [[Braamfontein]], besit, maar destyds was die waarde van die eiendom met die twee bouvallige geboutjies daarop 'n skamele £10&nbsp;000 en die verband daarop £9&nbsp;000. Du Toit het besef dat Johannesburg se nuwe snelbrûe, wat die middestad en die noorde oor die spoorlyn sou verbind, toegang tot die tot dusver verwaarloosde voorstad aansienlik sou vergemaklik. Sodoende sou dit 'n uiters geskikte gebied wees vir die bou van die maatskappy se hoofkantoor, koerantkantore en drukwerkafdeling. Die direksie magtig dus die oprigting van die nuwe Transvalergebou in Jorissenstraat en in 1950 betrek Voortrekkerpers en ''Die Transvaler'' hul nuwe kantoor. Dit was een van die eerste betekenisvolle maatskappy wat hom in Braamfontein gaan vestig het, waar grondwaardes in die jare sestig die vinnigste van enigste Johannesburgse gebied sou toeneem.<ref name="ReferenceA">Shorten, John R. 1970. ''Die verhaal van Johannesburg''. Johannesburg: Voortrekkerpers Beperk.</ref> In Januarie 1953 koop die maatskappy byvoorbeeld op Du Toit se aanbeveling ook die stuk grond op die noordwestelike hoek van Jorissen- en Simmondsstraat vir £15&nbsp;000. Skaars 15 jaar later was dit tien keer soveel werd. == Tweede Transvalergebou == Die oorspronklike Transvalergebou moes die onderneming vir die volgende tien jaar huisves, maar die koerant se sirkulasie het gestyg en die direksie het gereken die maatskappy se uitgewers-, boekhandel- en klein- en groothandelafdeling staan op die vooraand van reuse-uitbreidings. Toenemende bestellings vir drukwerkbestellings vir tydskrifte, ander blaaie en smoutwerk het ook begin instroom. Dit het steeds meer personeel, masjinerie en groter ruimte geverg. Die maatskappy het aanhou dividende vermy en kon dus die jongste toerusting vir sy drukwerkafdeling bekostig, terwyl hy aangrensende eiendomme met verdrag bekom het totdat Voortrekkerpers amper die hele straatblok tussen Jorissen-, De Korte-, Simmonds- en Biccardstraat besit het. Van 1962 af is dele van die grond wat aan Jorissen- en Simmondsstraat front in stadiums benut vir groot uitbreidings aan die oorspronklike perseel. In die middel jare sestig het dié kant 'n nuwe vooraansig gekry (wat tot teen 2011 grotendeels onveranderd gebly het) terwyl aansienlike veranderinge ook binne aangebring is. == Dr. Verwoerd as direkteur, voorsitter == [[Beeld:Dr HF Verwoerd.jpg|duimnael|links|200px|Dr. [[Hendrik Verwoerd]], omstreeks 1962.]] [[Lêer:Hans Strijdom kleur.jpg|duimnael|200px|Adv. [[J.G. Strijdom]].]] [[Lêer:Die Transvaler Referendum.JPG|duimnael|200px|''Die Transvaler'' berig op [[7 Oktober]] [[1960]] oor die oorwinning wat die republikeinsgesindes in die volkstemming behaal het in die aanloop tot Suid-Afrika se republiekwording op [[31 Mei]] [[1961]].]] [[Beeld:Jannie Kruger, 1960.jpg|duimnael|links|180px|[[Jannie Kruger]], hoofredakteur van 1949 tot 1960.]] Al het dr. [[H.F. Verwoerd]] die onderspit in [[Alberton]] gedelf in die 1948-verkiesing, het hy besluit hy sou van toe af sy party se belange die beste in die parlement kon dien. Hy bedank as redakteur van ''Die Transvaler'' en neem in Januarie 1949 sitting in die Senaat in. Twee jaar later word hy tot leier van die huis verkies. In 1950 is hy aangestel as minister van naturellesake, 'n portefeulje wat hy amper agt jaar lank sou beklee tot hy eerste minister geword het. [[Jannie Kruger|J.J. Kruger]], wat later voorsitter van die Publikasieraad sou word, het hom as redakteur opgevolg. Verwoerd se verbintenis met ''Die Transvaler'' en Voortrekkerpers is skaars drie jaar lank onderbreek, want in 1951 sterf [[Albert Jacobus Stals|dr. Stals]], kabinetsminister en 'n direkteur van die maatskappy. Verwoerd neem sy plek in op 'n tydstip toe die koerant alles in die stryd gewerp het vir die 1953-verkiesing, toe die Nasionale Party moes bewys sy oorwinning in 1948 was meer as net 'n gelukskoot. Die party wen die verkiesing met 'n grote getal setels én stemme as in 1948. Adv. [[J.G. Strijdom]], wat voorsitter van die direksie was, se posisie is in so 'n mate deur die getal Transvaalse Nasionaliste in die Volksraad versterk dat hy verseker was van die premierskap toe dr. [[D.F. Malan]] in Desember 1954 bedank. So kon Voortrekkerpers hom daarop roem dat sy voorsitter ook die eerste minister was. Toe reeds was Strijdom se gesondheid nie na wense nie en hy sterf in die amp in Augustus 1958. Die koukus kies Verwoerd as sy opvolger en kort daarna word hy ook die nuwe voorsitter van Voortrekkerpers Beperk. In April 1960 was dit dr. [[G.D. Scholtz]], wat [[Jannie Kruger]] enkele maande tevore as redakteur opgevolg het en wat in 1937 saam met dr. Verwoerd by ''Die Transvaler'' begin werk het, se taak om die nuus aan te bied van die aanslag op Verwoerd se lewe toe iemand twee koeëls op hom geskiet het onmiddellik nadat hy die Unieskou geopen het. Die koerant het sy lesers met Verwoerd se eie woorde bemoedig: "Uit elke krisis is 'n groot triomf gebore". Dr. Verwoerd het ten volle herstel en kon sy party lei tydens die volkstemming (referendum) in Oktober 1960 toe 'n meerderheid van 74&nbsp;580 uit 1&nbsp;626&nbsp;336 kiesers ten gunste van republiekwording besluit het. ''Die Transvaler'' se strewe dat Suid-Afrika sy grondwetlike bande met Brittanje moes verbreek, is op [[31 Mei]] [[1961]] verwesenlik toe die koerant Verwoerd geloof het as "vader van die Republiek". Die koerant het tegelykertyd eer betoon aan 'n direkteur van Voortrekkerpers en voormalige minister van justisie, [[C.R. Swart]], wat die land se eerste staatspresident geword het nadat hy die laaste goewerneur-generaal was. Onder leiding van sy hoofredakteur, dr. Scholtz, en medehoofredakteur, J.J. van Rooyen, het die koerant die daaropvolgende vyf jaar die regering elke greintjie steun gegee, vanselfsprekend gegewe dat die eerste minister voorsitter van die direksie was en talle ministers daarin gedien het. Omstreeks 1970 skryf die maatskappy nietemin in "Die verhaal van Johannesburg": "Maar toe (1966), soos tans, was beleid een ding en kommentaar 'n ander, en ''Die Transvaler'' weifel nie om sy mening te lug as die hantering van 'n betrokke saak nie na wense geskied nie. Die tradisie word voortgesit deur sy huidige redakteur, mnr. Carl Nöffke, wat dr. Scholtz onlangs opgevolg het."<ref name="ReferenceA" /> Hy is op sy beurt opgevolg deur [[Willem de Klerk]], seun van senator [[Jan de Klerk]] en broer van [[F.W. de Klerk]]. == Verwoerd se dood == [[Lêer:Republiekwording.jpg|duimnael|links|320px|Met Republiekwording op [[31 Mei]] [[1961]] is ''Die Transvaler'' se jare lange strewe verwesenlik.]] Om 14:14 op [[6 September]] [[1966]] is dr. Verwoerd in die Volksraad deur die bode [[Demetrios Tsafendas]] om die lewe gebring toe hy hom vier keer met 'n dolk gesteek het. ''Die Transvaler'' het hulde aan die eerste minister en direksievoorsitter gebring met 'n plakkaat waarop net die naam "Verwoerd" gestaan het en wat omsoom was met 'n swart rand en 'n krans. As huldeblyk het die Voortrekkerpers 'n fotobiografie<ref>[http://www.bidorbuy.co.za/item/34008830/VERWOERD_FOTOBIOGRAFIE.html Bidorbuy.co.za]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> in Afrikaans en Engels gepubliseer wat twee personeellede, N.F. Hefer en [[Gert Basson|G.C. Basson]] saamgestel het. Kort ná Verwoerd se dood het die nuwe eerste minister, [[B.J. Vorster]], die direksie se uitnodiging aanvaar om ook in die hoedanigheid van voorsitter van Voortrekkerpers sy voorganger se voetspoor te volg. Hy het egter laat in die jare sestig bedank om sy volle aandag aan sy pligte as eerste minister te wy. Die direksie verkies hierop vir M.C. Botha, 'n senior kabinetslid, in Vorster se plek. Drie van sy kabinetskollegas, dr. [[Nicolaas Johannes Diederichs|Nic Diederichs]], [[Marais Viljoen]] en dr. C. de Wet, het destyds ook in die direksie gedien. Al die voorste Nasionale politici in sy direksie kon die Voortrekkerpers egter nie noodwendig help sukses behaal nie. Die eerste dividend is eers sewe jaar nadat die Nasionale Party aan bewind gekom het, verklaar. Teen omstreeks 1970 het dit gestyg tot 8 persent en die kapitaal tot R1&nbsp;600&nbsp;000. Danksy besparing, beplanning en die aankoop van grond in [[Braamfontein]] toe dit daar nog goedkoop was, het die maatskappy se bates op die vooraand van die sewentigerjare op R4&nbsp;650&nbsp;000 gestaan. == Nuwe rigting == Jan J. van Rooyen, vir wie dr. Verwoerd in 1946 as joernalis by ''Die Transvaler'' aangestel het en wat aan die koerante verbonde was tot 1968, buiten van 1948 tot 1962 toe hy parlementêre beriggewer van die [[Nasionale Pers]] in [[Kaapstad]] en [[Pretoria]] was, skryf in sy boek "Ons politiek van naby"<ref>Van Rooyen, Jan J. 1971. ''Ons politiek van naby''. Kaapstad en Johannesburg: Tafelberg-Uitgewers Bpk.</ref> dit het hom van die eerste dag hy aangestel is as verslaggewer by ''Die Transvaler'' opgeval dat Verwoerd "nooit die verband tussen die grote en die kleine uit die oog verloor het nie. Hy het bedagsaam die werkure van die koerant verduidelik, en gesê ek hoef nie vóór 9.30 te kom nie, want die nuusredakteur val dan eers in. Later weer, toe hy my in 1962 nader om mede-hoofredakteur van ''Die Transvaler'' te word, het hy my tot in die geringste detail oor die werkinge en posisie van die maatskappy ([[Voortrekkerpers]]) en die koerant ingelig. Hy was voorsitter van die direksie." Van Rooyen vervolg: "In dié verband is dit belangrik om te sê dat dit dr. Verwoerd se standpunt was dat ''Die Transvaler'', wat hy begin het en wat net soveel deel van hom was as sy posisie in die party en in die staatsopset, 'n nuwe aanslag en aanskyn moes kry. Dit was hy self wat die koerant, in die tyd toe dit nodig was, 'n politieke koerant gemaak het. Nou het hy dit nodig geag dat die koerant ook as moderne nuusblad mededingend met die beste koerante in die land moes word, natuurlik met behoud van die partyverband. Ek kon dr. Verwoerd se nuwe visie vir die koerant van harte steun, en daarom het ek sy opdrag aanvaar om dit te kom uitvoer – wie kon aan Verwoerd ongehoorsaam wees? "Net 'n maand vóór sy oorlyde het hy in ons laaste gesprek baie duidelik aan my gesê dat aan sy verwagtinge voldoen word, en dat hy hoogs tevrede is met die koerant wat die politiek en die nuus betref." == Aanloop tot redakteurskap van Willem de Klerk == [[Lêer:Die Transvalergebou.jpg|duimnael|270px|Die Transvaler se nuwe gebou, ontwerp deur [[Wynand Louw]], toe die koerant in 1950 na Jorissenstraat, Braamfontein, verhuis vanaf sy eerste perseel in Hoekstraat in die Johannesburgse middestad.]] Carl Nöffke het in sy laaste hoofartikel as redakteur op [[13 Augustus]] [[1973]] geskryf staatkundige afsonderlikheid is 'n beginsel wat voor elke vierskaar van moraliteit en regverdigheid verdedig kan word. Verdedig dit net gereeld en sonder enige toegewings. Die volgende dag skryf [[Willem de Klerk]], wat van die [[Noordwes-Universiteit|Potchefstroomse Universiteit vir CHO]] [[Johannesburg]] toe gekom het om redakteur van ''Die Transvaler'' te word, die verwantskap van die koerant met die [[Nasionale Party]] is 'n vrywillige vennootskap op die raamwerk van basiese beleidstroom. "Dis nie napraat nie, maar saampraat – en as dit verantwoord is, teenpraat." De Klerk is as redder van [[Perskor]] se vlagskip verwelkom wat die aanslag uit die Suide (van [[Nasionale Pers]]) moes afweer. Van hom skryf [[Dirk Richard]]:<ref name="Richard, Dirk 1985">Richard, Dirk. 1985. ''Moedswillig die uwe. Perspersoonlikhede in die Noorde''. Johannesburg: Perskor.</ref> "Willem de Klerk het 'n skerp brein en aanpassingsvermoë, hy weet hoe om te werk en hy het 'n innemende geaardheid wat mense na hom toe aantrek." Hy het in 'n politieke huis grootgeword. Sy vader, sen. [[Jan de Klerk]], het as partysekretaris van die N.P. in Transvaal begin en later minister geword. Sy oom was adv. [[J.G. Strijdom]] en sy jonger broer, [[F.W. de Klerk]], was vroeg reeds op 'n politieke koers wat uiteindelik tot minister- en presidentskap gelei het. De Klerk het dikwels in stryd met sy vader gekom oor sy verligte uitkyk, maar sen. De Klerk was later een van sy grootste ondersteuners toe hy dikwels omstrede standpunte ingeneem het as ''Transvaler''-redakteur. Voor sy aanstelling het De Klerk baie toesprake gehou en 'n verligte standpunt ingeneem in die Calvinistiese maandblad ''Woord en Daad''. In 1966 was hy in die oog van die storm toe hy met die benamings "verlig" en "verkramp" vorendag gekom het tydens 'n toespraak voor die [[SABRA]]-jeugkongres op [[Bela Bela|Warmbad]]. Hy het albei soort Afrikaners bygekom en die gematigde voorgehou as die positiewe, ideale Afrikaner. Die toespraak het by die koerante uitgekom en De Klerk is as liberalis uitgeskel. ''Die Transvaler'' onder Nöffke was een van die platforms vir sy verguising. In ''[[Die Vaderland]]'' het A.M. van Schoor in 'n hoofartikel 'n gek van hom probeer maak deur hom as die "nuwe verlosser" voor te stel – die wyse man en redder wat deur sy nek praat en Afrikanerskap beledig het. Hierna is hy oorval deur uitnodigings om toesprake te lewer en sodoende het die derde begrip – die ideale Afrikaner – heeltemal verdwyn weens die bohaai oor "verlig" en "verkramp". Ondanks sy verligte standpunte het hy amptelik min moeilikheid met die Potchefstroomse universiteitsrektor, prof. Bingle, of die [[Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika|Gereformeerde Kerk]] gehad. Aan die universiteit was daar egter teologiese onmin aan die broei onder De Klerk se fakulteitskollegas wat ontevrede was met die sogenaamde nuwe klanke wat hy van oorsee af sou inbring. Hy het later gesê: "Dit alles het in my 'n onbehaaglikheid wakker gemaak en ek was ryp om uit die akademiese wêreld pad te gee."<ref name="Richard, Dirk 1985" /> Twee persmaatskappye het hom gretig ingewag. Nasionale Pers was eerste in die veld nadat hulle te hore gekom het van die luimverandering aan die universiteit op [[Potchefstroom]]. De Klerk het self 'n brief aan adv. David de Villiers, Naspers se besturende direkteur, geskryf en gesê hy verneem van Naspers se plan met 'n nuwe dagblad in Transvaal, naamlik ''[[Beeld]]'', en dat sy kop joernalistiek toe staan. Tydens 'n onderhoud in die Carlton-hotel het Naspers hom mede-hoofredakteurskap saam met [[Schalk Pienaar (joernalis)|Schalk Pienaar]], gewese redakteur van die Sondagkoerant ''[[Die Beeld]]'', aangebied. De Klerk se pa was ontevrede hieroor en het die noord-suid-klemverskille aan sy seun voorgehou. Toe bel [[Marius Jooste]], besturende direkteur van Perskor, een oggend vir De Klerk en bied hom die redakteurskap van ''Die Transvaler'' aan. Hy het vier dae uitgestel gevra om te antwoord, maar die volgende oggend bulder Jooste in sy kenmerkende styl oor die telefoon: "Wanneer sê jy dan?" De Klerk het op die grasietyd gewys, maar die volgende middag dringend [[Johannesburg]] toe ontbied omdat iets glo gebeur het. Binne 'n halfuur het Jooste vir De Klerk heeltemal oordonder en hom, voor hy nog die aanbod aanvaar het, aan die redaksie gaan voorstel. 'n Jaar later bel adv. De Villiers weer en bied De Klerk die hoofredakteurskap van ''Beeld'' aan, want dit was duidelik dat [[Schalk Pienaar (joernalis)|Schalk PIenaar]] se gesondheid vinnig aan die verswak was. De Klerk het later gesê hy het dadelik geweier omdat De Villiers se aanbod eintlik 'n belediging was. == Willem de Klerk aan die stuur == [[Lêer:Ds Willem de Klerk.jpg|duimnael|regs|200px|Dr. [[Willem de Klerk]].]] De Klerk se eerste dag was [[14 Augustus]] [[1973]]. Met een slag is die koerant uit sy ou weë en knegskapverbintenis aan die [[Nasionale Party]] geruk. Dit het hom gereeld in stryd met die eerste minister, mnr. [[B.J. Vorster]], gebring, wat geglo het sy kommentaar is te verlig, geleerd en teoreties. Oor verskeie vraagstukke het diep meningsverskille ontstaan. De Klerk was byvoorbeeld ten gunste van grys gebiede en dat die deel van openbare geriewe voorsiening moes maak vir wit, swart en grys vlakke. De Klerk het ook aangedring op die ontwerp van 'n grondwetlike grondplan met 'n verklaring van voorneme en perspektief op sekere basiese ontwikkelinge vorentoe. Vir Vorster was dit 'n belediging omdat die grondplan volgens reeds daar was en uit afsonderlike ontwikkeling bestaan het. Nog 'n haakpunt was die posisie van stedelike swart mense. Die koerant se standpunt onder De Klerk was dat hulle nie net tydelike stadsbewoners was nie. Vorster het by sy bekende standpunt gehou: "Oor die stedelike swart man is klaar gedink." Hulle was ook haaks oor geskille in die Nasionale Party, want Vorster het geglo ''Die Transvaler'' gee te veel aandag aan "aksentverskille". So het De Klerk se stryd om ''Die Transvaler'' 'n beter koerant, vry van die ou lojaliteitsjoernalistiek te maak, die wind van voor gekry. Sy standpunt was dat hy 'n "lojale vriend" was, maar geen "propagandis" nie. Dr. [[Connie Mulder]], Transvaalse leier van die N.P., het op [[23 Januarie]] [[1975]] op [[Naboomspruit]] in 'n toespraak gewaarsku dat geen koerant in Suid-Afrika die voorreg het om die N.P. se standpunt te verkondig nie. ''Die Transvaler'' het dit verwelkom, maar Mulder was omgekrap oor die redakteur se astrantheid en beplan 'n vergadering vir [[25 Augustus]] [[1975]] met die vier dagbladredakteurs van [[Perskor]]: [[Willem de Klerk]], [[Harald Pakendorf]] van ''[[Oggendblad]]'', Arthur Lake van ''[[Hoofstad]]''<ref>[http://books.google.com/books?id=xGTd-hmAKaIC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=arthur+lake+hoofstad&source=bl&ots=kj9v3sQ4et&sig=kI9s9uqs66k2UOuC4UkgZLwIP9E&hl=en&ei=j4RPTrHQLIOFhQeQv-TVBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBUQ6AEwAA#v=onepage&q=arthur%20lake%20hoofstad&f=false Google Books]</ref> en [[Dirk Richard]] van ''[[Die Vaderland]]''. ''[[Beeld]]'' is van die gesprek uitgesluit. Die voorwendsel was 'n vriendelike gesprek tussen pers en party, maar eintlik was dit, volgens Richard, 'n slim set om die redakteurs bloot te stel aan 'n saal vol politici wat van die seldsame vergunning gebruik gemaak het om die persmense by te kom. So erg het die klipgooiery geword dat adjunkminister [[Louis le Grange]] moes vra dat die byeenkoms verdaag word. Willem de Klerk het die ergste deurgeloop en is selfs daarvan beskuldig dat ''Die Transvaler'' met [[Swapo]] heul. Die gevolg was dat die redakteurs hulle verder verhard het teen inmenging van buite. Dr. Mulder was ook 'n direkteur van [[Perskor]], maar sy politieke ambisie het swaarder geweeg as direkteurskap. De Klerk het uit die dagbestuur van die Nasionale Party bedank, die einde van 'n lang tradisie van redakteur van ''Die Transvaler''. Aan die einde van 1976 kom daar verdere botsings tussen die koerant en die N.P. toe dr. [[Andries Treurnicht]], adjunkminister, in 'n warm debat ná sy toespraak oor gedeelde geriewe sê die oopstelling van teaters, kerke ens. rym nie met die regering se beleid van afsonderlike ontwikkeling nie. ''[[Rapport]]'', ''Beeld'' en ''Die Transvaler'' het op hom toegesak. Laasgenoemde het selfs 'n spotprent geplaas waarin Treurnicht agterstevoor op 'n perd sit. Vorster was woedend. De Klerk is na die [[Uniegebou]] ontbied. Later het Vorster in die openbaar verklaar Treurnicht se uitsprake strook met die partybeleid. Kort hierna het die Volksraadslid vir [[Vryheid]], mnr. Joos le Roux, De Klerk voor 'n gehoor op [[Greytown]] aangeval. ''Rapport'', ''Die Vaderland'' en ''Die Transvaler'' het teruggekap. Oor die politikus se stelling dat Afrikaanse redakteurs net in privaat gesprekke van politici mag verskil, maar dat hulle openbare standpunte nie dislojaal mag wees nie, het De Klerk gesê: "Dit is 'n onbekookte standpunt wat openbaarheid of privaatheid en die rol van die koerant in dié verband nie oordink het nie." De Klerk het met sy voortreflike politieke joernalistiek groot aansien verwerf en sy koerant het een van die invloedrykste media in die land geword – veral nadat ''[[Die Burger]]'' in die laat Vorster-era al hoe flouer in sy verskille geword het. Buiten dat ''Die Transvaler'' 'n gerespekteerde meningsvormer geword het, het hy ook oneindig leesbaarder en nuuswaardiger as voorheen geword. Van die begin van die De Klerk-tyd het Perskor die "beste porsies" vir ''Die Transvaler'' afgeskep.<ref name="Richard, Dirk 1985" /> Geld, personeel en sirkulasie-bouende reekse en wedstryde is na hom toe gekeer. Ondanks die haaksheid met die Transvaalse en Natalse politici, het die N.P. in die noorde hom sedert die koms van ''Beeld'' vir die welsyn van ''Die Transvaler'' beywer. Van Nöffke se tyd het die verkoopsyfer gestyg van 43&nbsp;000 tot 50&nbsp;000 vir die tydperk van Januarie tot Junie 1975. ''Beeld'' het destyds op 33&nbsp;000 gestaan, 'n derde van wat sy stigters van hom verwag het. Toe kom 'n kunsmatige inspuiting met die plasing van 'n reeks oor die berugte skêrmoordenares van die Kaap, [[Marlene Lehnberg]]. Sy het die hele moordverhaal onder haar eie naam onthul. Min. [[Jimmy Kruger]] het probeer walgooi en met die wet gedreig, maar [[Marius Jooste]] het hom nie daardeur laat afskrik nie. Die reeks het in Januarie 1976 begin en teen die einde van die jaar staan die verkope op 'n ongekende 65&nbsp;000. [[Perskor]] was in sy noppies. Skielik het dit gelyk of dit moontlik sou wees om ''Beeld'' te klop. Die mededinger het nie op hom laat wag nie en begin met woordbouwedstryde met aanloklike pryse. ''Die Transvaler'' antwoord toe met woordbouspeletjies en stoot sy prysgeld hoër op as ''Beeld'' s'n. Albei se verkope het gestyg. Op [[27 Augustus]] [[1978]] kondig ''Die Transvaler'' in ''Rapport'' aan dat hy die volgende vier maande 'n verstommende R304&nbsp;000 aan wedstrydpryse sou weggee. [[Nasionale Pers]] se Kaapse uitdager het klein begin vertoon in die verte, aldus Richard.<ref name="Richard, Dirk 1985" /> Die koerantwese het egter ongemaklik geraak met die wedywering en so kom die Persunie tot 'n vergelyk met die twee Johannesburgse oggendblaaie dat lokmiddels nie meer as R2&nbsp;000 per maand mag oortref nie. Dit het ''Die Transvaler'' se verkoopsyfer van die rekord van sowat 80&nbsp;000 na 66&nbsp;000 laat terugsak. == Persstryd == [[Beeld:Marius Jooste.jpg|duimnael|regs|200px|[[Marius Jooste]].]] Op [[16 September]] [[1974]] tree [[Naspers]] met die eerste uitgawe van ''[[Beeld]]'' toe tot die Afrikaanse koerantmark in Transvaal. Die redaksie van die nuwe toetreder het, gegrond op valse aannames oor ''[[Rapport]]'' se sirkulasie in die PWV-gebied, gehoop op verkope van 100&nbsp;000 per dag, maar teen Februarie 1975 het dit gedaal tot 21&nbsp;568, die laagste maandsyfer in sy bestaan. Op [[29 April]] [[1975]] is 102&nbsp;402 koerante verkoop danksy die nuus oor die [[Foxstraatbeleg]],<ref name="Beukes, W.D. 1992">Beukes, W.D. (red.). 1992. ''Oor grense heen. Op pad na 'n nasionale pers 1948–1990''. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.</ref> maar die gemiddeld vir die ses maande Julie tot Desember 1975 (42&nbsp;774) was steeds amper 20&nbsp;000 minder as sy vernaamste mededinger, ''Die Transvaler'', se 61&nbsp;641.<ref>Botha, F.M. (red.). 1976. ''Advertising & Press Annual of Africa 1976''. Cape Town and Johannesburg: National Publishing Company (Pty) Ltd.</ref> Saam het die twee Afrikaanse oggendkoerante in [[Johannesburg]] die eens byna ondenkbare bereik deur met 'n gesamentlike sirkulasiesyfer van 104&nbsp;000 net 27&nbsp;000 minder as Johannesburg se Engelse oggenkoerant, die ''[[Rand Daily Mail]]'', te verkoop. Die stryd om lesers tussen ''Beeld'' en ''Die Transvaler'' het daartoe gelei dat [[Perskor]] se bestuur fiktiewe syfers vir hulle drie Johannesburgse dagblaaie, ''[[Die Vaderland]]'', ''Die Transvaler'' en ''[[The Citizen]]'', geskep het. Dirk Richard skryf in ''Moedswillig die uwe'' dat dit onseker is presies wanneer met die gekonkel begin is. Dit kon so vroeg as 1976 gewees het toe ''Beeld'' die eerste keer meer as 50&nbsp;000 koerante oor 'n sesmaandetydperk verkoop het. Die hoogtepunt van die fiktiewe syfers was toe ''Die Transvaler'' op [[1 Augustus]] [[1980]] op sy voorblad spog dat hy toe die grootste Afrikaanse dagblad in Suid-Afrika was met 'n sirkulasiesyfer vir die ses maande van Januarie tot Junie daardie jaar van 75&nbsp;287. ''Beeld'' se werklike syfer was toe 64&nbsp;901. Minder as twee maande later kom 'n Perskor-amptenaar in die geheim met die bedrog vorendag. Die Sirkulasie-Ouditburo (later Audit Bureau of Circulation – ABC) het die saak ondersoek en op [[22 September]] [[1980]] bekendgemaak dat die jongste sesmaandesyfer vir ''Die Transvaler'' 21&nbsp;306 hoër as die werklike was en ''Die Vaderland'' s'n 9&nbsp;367. ''The Citizen'' s'n is met 6&nbsp;999 verhoog. By verdere ondersoek blyk dit dat die werklike en fiktiewe verkoopsyfers selfs meer verskil het: * ''Die Transvaler'': 49&nbsp;525 (75&nbsp;287), verskil = 25&nbsp;762; * ''Die Vaderland'': 48&nbsp;594 (60&nbsp;564), verskil = 11&nbsp;970; * ''The Citizen'': 45&nbsp;000 (54&nbsp;266), verskil = 9&nbsp;226. Die drie koerante se ABC-lidmaatskap is opgeskort en ''Beeld'' kon onmiddellik sy advertensietariewe opstoot omdat dit toe in werklikheid die grootste Afrikaanse koerant in die Transvaal was. Dit was 'n klad op die naam van [[Perskor]] en die aansien van die persmaatskappy met die grootste omset in die land is geskaad, miskien onherstelbaar. ''Die Transvaler'' se sirkulasie het oornag tot net 46&nbsp;000 getuimel. ''Beeld'' was skielik met meer as 20&nbsp;000 voor. Die verhouding tussen [[Naspers]] en Perskor het in die debakel verstrak tot bykanse onversoenbaarheid. Intussen het die interne spanning aan De Klerk se gemoedsrus begin torring en het die verhouding tussen hom en [[Marius Jooste]] al hoe meer gespanne geraak. Met die aanvang van die tagtigerjare het ''Die Transvaler'' sy kritiek meer gedemp begin stel. Politieke voorbokke is nie so skerp aangepraat nie. Die koerant het ál meer die rol van versoener begin speel en die De Klerk-bewonderaars het die profetiese inslag van sy vroeëre artikels begin mis. Volgens De Klerk het verligtheid toe al mode geword en was dit nie meer die afskeepkind van voorheen nie. Nietemin het hy toenemend ontuis in die Perskorgroep begin voel. Daar was geskille oor beleid met bestuurslede, die verontagsaming van sy vertoë oor knelpunte, beplanning en vernuwing. Politieke faktore en sy verhouding met Marius Jooste het waarskynlik bygedra tot sy bedanking op [[18 Mei]] [[1982]]. Jooste het geweier om sy bedanking te aanvaar en wou blykbaar die laaste sê hê, want hy dank De Klerk onverwags op [[27 Augustus]] daardie af. De Klerk se vertrek het ''Die Transvaler'' het die koerant in 'n benarde posisie gelaat, want Jooste se bestuursmetodes het die verkoopsyfer teen die tyd van sy dood tot onder die sukkelpeil van vroeër laat daal. Waarskynlik omdat Jooste gereken het hy kon sy dagblaaie se verkoopsyfers met die gekonkel kunsmatig hoog hou, het hy omstreeks 1978 onverwagse besnoeiings aangekondig. In Oktober 1978 het Jooste in sy jaarverslag verklaar: "Die stryd, wat reeds meer as vier jaar duur, loop myns insiens na 'n einde, en daar kan verwag word dat 'n ooreenkoms binne afsienbare tyd tussen die koerantgroepe bereik sal word." Naspers wou egter nie byt nie. Vir Perskor het die weer gunstig gelyk met 'n sirkulasievoorsprong van sowat 25&nbsp;000 bo ''Beeld'', hoewel dit later sou blyk dié syfer was op bedrog gegrond. Teen De Klerk se waarskuwings in word die uitgawes aan verspreiding drasties ingekort. 'n Uitstekende stelsel, wat 'n horde seunsverkopers ingesluit het, het oornag 'n amputasie ondergaan waarvan dit nooit weer herstel het nie. Juis hierdie organisasie het in die verlede gesorg dat ''Die Vaderland'' 'n rekordhoogte van 75&nbsp;000 bereik het. ''Beeld'' het vinnig ingespring en die ou Perskor-stelsel met miljoene rande se slaankrag toegepas. Op verafgeleë plekke het dit tot R1 gekos om die blad van 20c te verkoop, maar Naspers het dit ter wille van sirkulasie gedoen. ''Die Transvaler'' se verspreidingstelsel het in duie gestort en die verkope so vinnig gedaal dat 'n noodplan nodig was. Dit is nie duidelik of die knoeiplan reeds vooraf bedink is nie, maar dit wil voorkom asof dit minstens twee jaar gelede reeds ingevoer is. Waarskynlik het die syfers van die geknoei net in verhouding tot die verlies weens die verspreidingsramp toegeneem. In die hofsaak wat in September 1983 gedien het, het Perskor erken hy het van Januarie 1977 tot September 1980 die gemiddelde verkope van ''Die Transvaler'' met tot 23&nbsp;125 per dag valslik verhoog. In 'n [[beëdigde verklaring]] het die maatskappy gesê geen direkteur was hiervan bewus nie. Die koerant is met R20&nbsp;000 beboet en moes die reuse-bedrag vir destyds van R1,3&nbsp;miljoen aan adverteerders uitbetaal. ''Die Transvaler'' het weens die terugslag van die knoeiery se ontbloting en De Klerk se vertrek tot 'n sirkulasievlak gedaal waarvan hy nooit herstel het nie. Toe die twee mededingers die strydbyl op [[8 Februarie]] [[1983]] begrawe en Perskor ''Die Transvaler'' na [[Pretoria]] verskuif om met ''[[Oggendblad]]'' en ''[[Hoofstad]]'' saam te smelt,<ref>[http://mediamense.co.za/index.php?frontend_action=display_compound_text_content&item_id=3444 Mediamense.co.za.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306004036/http://mediamense.co.za/index.php?frontend_action=display_compound_text_content&item_id=3444 |date= 6 Maart 2016 }} URL besoek op 20 Junie 2013.</ref> was sy verkope 'n skamele 38&nbsp;780 vergeleke met ''Beeld'' se 75&nbsp;982. As middagblad in Pretoria sou ''Die Transvaler'' se verkope selfs verder daal tot net oor die 20&nbsp;000. [[P.J. Cillié]], voorsitter van Naspers, het intussen 'n informele gesprek met min. [[Ben Schoeman]], voorsitter van Dagbreektrust, wat Perskor beheer het, versoek. Dit is gehou op [[1 Desember]] [[1980]] in Pretoria. Cillié wou skadevergoeding hê vir ''Beeld'' se verlies aan advertensie-inkomste, maar Schoeman het 'n samesmelting tussen die twee persgroepe voorgestel. Cillié was hierteen gekant en het gesê die Nasionale Pers het 'n afkeer in so 'n monopolievorming.<ref name="Beukes, W.D. 1992" /> Perskor wou nie kopgee oor vergoeding nie. Adv. D.P. de Villiers van Naspers het in Januarie 1981 'n markverdeling in Transvaal voorgestel met Naspers in die oggendmark en Perskor in die middagmark omdat die oggendmark vir laasgenoemde, volgens hom, nog nooit lonend wat nie, maar die middagmark wel. Naspers het later bereken sy verlies vanweë die fiktiewe syfers was R13,7&nbsp;miljoen. Omdat Perskor skuld ontken het, het Naspers besluit om 'n eis in te stel. Marius Jooste het tot sy dood in Oktober 1982 vasgeskop teen die gedagte van 'n markverdeling, maar was wel ten gunste van amalgamering van die twee persgroepe. In November 1982 voer die nuwe voorsitter van Perskor, Willem van Heerden, en twee lede van die Dagbreektrust-direksie gesprek met twee senior Cillié en De Villiers. Die Naspers-amptenare verwerp 'n Perskor-voorstel vir 'n oorkoepelende maatskappy om die twee oggendblaaie in Johannesburg oor te neem. Die teenwoordiges besluit nie op 'n markverdeling nie, maar tog dat adviseuers aan albei kant die geldwaarde van Perskor se onttrekking aan die oggendmark moet bereken. Uiteindelik besluit Perskor om ''Die Transvaler'' van die oggendmark te laat verdwyn as Naspers sy eis om skadevergoeding terugtrek en R5&nbsp;miljoen vir die ontruiming van die oggendmark betaal. Naspers was oortuig daarvan dat ''Beeld'' ''Die Transvaler'' mettertyd heeltemal sou kon onderkry, maar die direksie was bang "die eventuele aftakeling van ''Die Transvaler'' as oggendblad kon groot bitterheid gewek het by 'n belangrike deel van die Transvaalse lesende publiek waarop ''Beeld'' aangewese was. Dit kon nadelige gevolge ook op politieke gebied gehad het",<ref name="Beukes, W.D. 1992" /> aangesien albei koerante die [[Nasionale Party]] goedgesind was en op die party se ondersteuners vir lesers staatgemaak het. Naspers se oorwinning was nie 'n joernalistieke oorwinning nie, maar 'n bestuursoorwinning, skryf Richard.<ref>Richard, Dirk. 1985. ''Moedswillig die uwe. Perspersoonlikhede in die Noorde''. Johannesburg: Perskor</ref> "Willem de Klerk het nie net gesorg dat sy blad nuuswaardig word nie, maar dit was ook 'n politieke voorloper, 'n meningsvormer wat prikkelend en verkennend was. Die Transvaalse publiek was in die gelukkige posisie om soggens uit twee eersteklas-koerante te kies." == Markverdeling == Vanaf die tweede week in Februarie 1983 het ''Die Transvaler'' as middagblad na [[Pretoria]] geskuif waar Perskor se oggendkoerant, ''[[Oggendblad]]'' (wat van Julie tot Desember 1981 slegs 5&nbsp;828 koerante op weeksdae kon verkoop), en sy middagkoerant, ''[[Hoofstad]]'' (wat in dieselfde tydperk 13&nbsp;628 koerante op weeksdae verkoop het, vergeleke met die Engelstalige ''[[Pretoria News]]'' se 24&nbsp;876 op weeksdae), by ''Die Transvaler'' ingelyf is. Dit het ''[[Beeld]]'' as enigste Afrikaanse oggendkoerant in [[Johannesburg]] gelaat, hoewel dit ook in [[Pretoria]] en elders in Transvaal versprei is, en ''[[Die Vaderland]]'' as Johannesburg se Afrikaanse middagkoerant. Nadat die ''Die Transvaler'' en ''[[Die Vaderland]]'' tot die ABC hertoegelaat is, was hulle weeksdagverkoopsyfer vir die tydperk Julie tot Desember 1981 onderskeidelik 44&nbsp;109 en 40&nbsp;998, vergeleke met ''Beeld'' se 67&nbsp;963.<ref>''Amptelike Jaarboek van die Republiek van Suid-Afrika 1983''. 1983. Johannesburg: Chris van Rensburgpublikasies.</ref> Die ''[[Rand Daily Mail]]'' het in daardie tydperk teruggesak tot 106&nbsp;759, 5&nbsp;000 minder as die toe nog twee Afrikaanse oggendkoerante, maar ''Beeld'' sou eers in 1988 oor 'n volle jaar op sy eie 'n sirkulasie van meer as 100&nbsp;000 kon handhaaf. Dit was ook die jaar waarin ''[[Die Vaderland]]'' se 52 jaar lange bestaan as dagblad beëindig is toe dit by ''Die Transvaler'' ingelyf is. Op [[10 Februarie]] [[1983]] skryf ''Die Vaderland'' die markverdeling was onvermydelik. "Dit was 'n rasionele en logiese stap en dit is gedoen in die breë belang van Transvaalse Afrikaners." Al kon ''Beeld'' lank 'n sirkulasie van meer as 100&nbsp;000 handhaaf, kon die koerant nog nooit hoegenaamd na aan die gesamentlike sirkulasie van die destydse vyf Afrikaanse dagblaaie in Transvaal van meer as 170&nbsp;000 kom nie. Sedert die sluiting van ''Die Transvaler'' in 1993 was daar ook nooit weer mededinging in die Afrikaanse dagbladmark vir ''Beeld'' nie. Die enigste oorblywende Afrikaanse dagblad in dié mark se sirkulasie het van 2006 tot 2011 met meer as 'n kwart gedaal van 99&nbsp;077 tot 73&nbsp;344. Dit was nietemin steeds 14&nbsp;000 meer as ''[[Die Burger]]'' se gesamentlike sirkulasie vir die [[Wes-Kaap]] en die [[Oos-Kaap]], maar sowat 32&nbsp;000 minder as ''[[Die Son|Son]]'', die grootse Afrikaanse dagblad.<ref>[http://themediaonline.co.za/2011/11/sas-daily-newspapers-in-decline/ ''SA’s daily newspapers in decline''], The Media Online, [[1 November]] [[2011]]. URL besoek op 20 Junie 2013.</ref> == Redakteurs == * [[Hendrik Verwoerd]], 1937–1948 * J.J. Kruger, 1948–1960 (1908–1976) * Gert Daniël Scholtz, 1960–1968 (1905–1983)<ref>[http://www.myfam.co.za/kimber/getperson.php?personID=I01030&tree=1 Myfam.co.za]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * C.F. Nöffke, 1969–1973 * [[Willem de Klerk]], 1973–1982 * Blaar Grobbelaar, 1982–1987<ref>{{Cite web |url=http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1989/09/02/13/15.html |title=''Die Burger'' |access-date=20 Augustus 2011 |archive-date=27 Januarie 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120127095312/http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1989/09/02/13/15.html |url-status=dead }}</ref> * Gerhard Burger, 1987–1993<ref>[http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1993/03/26/4/3.html ''Die Burger'']</ref> == Sien ook == * [[Lys van Suid-Afrikaanse dagblaaie]] == Eksterne skakels == * [http://www.koosduplessis.co.za/bio.htm Koos du Plessis, verslaggewer en sanger] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110725154802/http://www.koosduplessis.co.za/bio.htm |date=25 Julie 2011 }} * [http://www.sapublicationforum.co.za/index.php?option=com_content&view=article&id=29%3Alydia-loeve&catid=3%3Ajudges-a-moderators&Itemid=4 Lydia Loeve, verslaggewer] * [http://icon.crl.edu/detail.php?language=All&country=&title=Transvaler&oclcno=&begindate=&institution=&sort=&sortOrder=ASC&item=-1&recIndex=2&recCount=3 Inskrywing by International Coalition on Newspapers]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://maps.google.com/maps?q=jorissen+street+johannesburg&hl=en&ll=-26.192472,28.038118&spn=0.000454,0.000603&client=gmail&t=h&z=21&layer=c&cbll=-26.192472,28.038118&panoid=KxFJ0NvjCIg78EEXb0QEgw&cbp=12,220.24,,0,-17.12 Ligging van Transvalergebou] * [http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2001/02/11/2/19.html ''Rapport'' berig oor oudverslaggewer Gielie de Kock se dood] * [http://www.tafelberg.com/authors/243 P.G. du Plessis, assitentredakteur] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111020170241/http://www.tafelberg.com/authors/243 |date=20 Oktober 2011 }} * [http://www.scielo.org.za/pdf/tvg/v50n4/v50n4a08.pdf Referaat oor mediavryheid deur Anne-Marie Mischke, voormalige parlementêre beriggewer van ''Die Transvaler''] * [http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2011/11/19/B1/3/pvwgert.html "Kanker eis oudredakteur"]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, ''[[Beeld]]'', [[19 November]] [[2011]]. * [http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2010/07/28/TN/5/1205lappe.html "Jakarandastad groet 'n man van inbors"], ''[[Beeld]]'', [[28 Julie]] [[2010]]. * [http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/05/29/B1/12/rghennie.html "Oud-mediaman sterf nadat hy val en sy heup breek"], ''[[Beeld]]'', [[29 Mei]] [[2009]] (berig oor die dood van Hennie du Toit). * [http://radiopretoria.co.za/nuus/nuuskommentaar/donderdag-31-januarie-2013-voortrekkerpers-en-die-transvaler/ '' Voortrekkerpers en die Transvaler''], [[Radio Pretoria]] gee 'n oorsig oor ''Die Transvaler'' se geskiedenis. URL besoek op 20 Junie 2013. * [http://www.argief.litnet.co.za/cgi-bin/giga.cgi?cmd=cause_dir_news_item&news_id=27488&cause_id=1270 Litnet.co.za skryf oor Jeanne Goossen wat verslaggewer was by vier Perskor-koerante, onder meer ''Oggendblad''.]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == Bronnelys == * Shorten, John R. 1970. ''Die verhaal van Johannesburg''. Johannesburg: Voortrekkerpers Beperk. * [[Beeld]] 1993/04/08 * [http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1993/03/26/4/14.html Beeld] 1993/02/26 * [http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1993/04/23/9/19.html Die Burger] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110905022610/http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1993/04/23/9/19.html |date= 5 September 2011 }} 1993/04/23 * [http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1993/03/26/4/3.html Die Burger] 1993/03/26 * [http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1993/04/10/11/16.html Die Burger] 1993/04/10 == Verwysings == {{Verwysings|3}} {{Voorbladster}} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse koerante]] [[Kategorie:Afrikaanse koerante]] ejtp4mqwvj8j44mooea24v13lujiodt 0 19997 2516662 2433564 2022-08-01T09:39:50Z Rooiratel 90342 + Opskrif wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Suid-Afrikaanse dorp | naam = Clanwilliam | inheemse_naam = | ander_naam = | beeld_stadsilhoeët = Clanwilliam_Dam_2005.jpg | beeldbyskrif = Die Clanwilliamdam | nedersetting_tipe = [[Dorp]] | latd = 32 |latm = 10 |lats = 43 | longd = 18 |longm = 53 |longs = 28 | provinsie = Wes-Kaap | distrik = Weskus | munisipaliteit = Cederberg | stigtingsdatum = [[1806]] | regeringstipe = <!-- Wyknommer --> | leier_party = | leiertitel = <!-- Raadslid --> | leiernaam = | oppervlakvoetnotas = | oppervlak_totaal_km2 = | hoogte_m = | bevolking_totaal = | bevolking_soos_op = 2011 | bevolkingvoetnotas = | demografie1_voetnotas = | persent_swart = 22.6% | persent_kleurling = 68.5% | persent_asiër = 0.5% | persent_wit = 7.7% | persent_ander = 0.7% <!-- demografie (deel 2) --> | demografie2_voetnotas = | demographics2_title1 = [[Afrikaans]] | demographics2_info1 = 77.7% | demographics2_title2 = [[Sotho]] | demographics2_info2 = 9.2% | demographics2_title3 = [[Xhosa]] | demographics2_info3 = 7.8% | demographics2_title4 = [[Engels]] | demographics2_info4 = 2.3% | demographics2_title5 = Ander | demographics2_info5 = 3.0% | poskode = 8135 | poskode2 = 8135 | skakelkode = 027 | sensuskode = 161004 | webwerf = }} [[Beeld:Ou NG kerk Clanwilliam.jpg|duimnael|links|280px|Die ou NG Kerk, ontwerp deur [[Carl Otto Hager]].]] [[Beeld:NG kerk Clanwilliam.jpg|links|duimnael|200px|Die huidige NG kerk op Clanwilliam.]] '''Clanwilliam''' in die [[Wes-Kaap]] is een van die oudste [[dorp]]e in [[Suid-Afrika]]. Die eerste [[Boer (landbou)|trekboere]] het hulle hier reeds in [[1732]] langs die [[Olifantsrivier, Namakwaland|Olifantsrivier]] gevestig. Clanwilliam staan vandag veral vir sy [[rooibos]]tee bekend, wat uitsluitlik in die sanderige valleie van die Sederberge gekweek en hier bemark word. Die vrugbare grond van die gebied lewer daarnaas ook [[sitrus]]vrugte en wyn op. Die [[Clanwilliamdam]] by die benedeloop van die [[Olifantsrivier, Namakwaland|Olifantsrivier]] en 'n uitgebreide kanaalstelsel verskaf water vir [[besproeiing]]. == Ligging == '''Clanwilliam''' is in die [[Sederberg (berg)|Sederberg]] by die sameloop van die Olifants- en Jan Disselsvleirivier, 232 km noord van Kaapstad en sowat 50 km noord van [[Citrusdal]], by die Clanwilliamdam geleë. Die [[N7 (Suid-Afrika)|N7]] nasionale pad gaan by Clanwilliam verby. == Geskiedenis == Die dorp is op die plaas Jan Disselsvlei uitgelê, en dit was dan ook sy eerste naam. 'n Onder-drosdy is op 1 Februarie [[1808]] op die plaas gestig met Daniel Johannes van Ryneveld as assistent-landdros. So is die hele gebied wat vandag as die Noordweste bekend staan onder die landdros van Tulbagh geplaas. Op 1 Januarie [[1814]] verkry dit die status van afsonderlike distrik en is dit tot Clanwilliam herdoop deur sir [[John Cradock]], goewerneur van die Kaap van 1811 tot 1814, ter ere van sy skoonpa, die graaf van Clanwilliam. Die dorpie het vinnig ontwikkel nadat enkele van die [[1820-Setlaars]] hier gevestig is. Dit het munisipale status verkry in [[1901]]. Die eerste burgemeester was Charles Fryer, Ierse afstammeling van die 1820-Setlaars. [[Elektrisiteit]] is in [[1938]] die eerste maal deur die munisipaliteit aangelê. == Wapens == '''Munisipaliteit''' — Die Clanwilliam dorpsraad het in 1964 'n wapen by die Kaapse Provinsiale Administrasie geregistreer : ''In goud, 'n golwende blou faas belaai met 'n golwende silwer dwarsbalk vergesel in die skildhoof van 'n afgesnede olifantskop van natuurlike kleur wie se slurp die faas oorhang en in die skildvoet van 'n groen drieblaar; 'n gekanteelde skildsoom van hermelyn''. Die helmteken was 'n lemoenboom en die wapenspreuk ''Tourjours pret''.<ref name=ok>Kaap die Goeie Hoop ''Amptelike Koerant'' 3251 (7 Augustus 1964).</ref> Die wapen is deur dr Cornelis Pama ontwerp. '''Afdelingsraad''' — Die afdelingsraad (d.w.s. die plaaslike owerheid vir die landelike gebiede buite die dorpsgrense) het in 1976 'n wapen by die [[Buro vir Heraldiek]] geregistreer:''In goud, 'n golwende paal van blou belaai met vier golwende stake van silwer en aan weerskante vergesel van 'n lemoen gestengel van natuurlike kleur; op 'n ingedrewe punt van rooi 'n tros van drie vrugte van die Clanwilliamse seder van goud''. Die helmteken was 'n druiwetros tussen twee olifantslurpe en die wapenspreuk ''Fide labora''.<ref name=bvh>[http://www.national.archsrch.gov.za/sm300cv/smws/sm300dl National Archives of South Africa : Data of the Bureau of Heraldry].</ref> == NG gemeente == [[Lêer:Ds CF Leipoldt.jpg|links|duimnael|180px|Ds. [[Christian Friedrich Leipoldt|C.F. Leipoldt]], leraar van die NG gemeente Clanwilliam van 1884 tot 1910.]] Hoewel die distrik afsonderlik afgestig het, het dit kerklik steeds onder die gemeente [[Tulbagh]], wat in [[1743]] as vierde gemeente aan die Kaap gestig is, geval. Clanwilliam is eers op [[26 September]] [[1826]] as afsonderlike gemeente afgestig. Aanvanklik het die gemeente die hele [[Namakwaland]], [[Calvinia]] en [[Vanrhynsdorp]] ingesluit. Die eerste kerkgeboutjie is in [[1830]] voltooi en die eerste leraar, ds. [[William Robertson]], is op 26 Februarie [[1832]] bevestig. Veel is hier verrig tydens die lang dienstydperk van ds. [[Christian Frederiech Leipoldt|C.F. Leipoldt]], vader van die skrywer dr. [[C. Louis Leipoldt]]. Twee proponente is tydens die aanbou van die besproeiingskema hier van 1933 tot 1936 met fondse uit die Armesorgkas aangestel om die honderd arbeiders te bedien. == Opvoeding == Die dorp is wyd bekend om sy Augsburg Landbougimnasium, wat ontstaan het uit die samesmelting in die jare 1990 {{feit|Julie 2017}} van die hoërskool en landbouskool. Dit lok leerders vanuit die hele Noordweste en [[Namakwaland]]. == Sien ook == * [[Clanwilliam (kiesafdeling)]] * [[Gereformeerde kerk Clanwilliam]] * [[Lys van dorpe in Suid-Afrika]] * [[Spookplekke in Suid-Afrika]] * [[Gereformeerde Kerke onder die Kruis#2. Clanwilliam en 3. Ceres|Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika]] == Bronne == * [[Phil Olivier|Olivier, ds. P.L.]] (samesteller), ''[[Ons gemeentelike feesalbum]]''. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952. * George, K.J. (red.), ''Official South African Municipal Year Book 1961-1962'', Pretoria, 1962. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{commonscat}} * [http://gkclanwilliam.co.za/geskiedenis.php Die geskiedenis van die Gereformeerde kerk Clanwilliam.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140531085113/http://gkclanwilliam.co.za/geskiedenis.php |date=31 Mei 2014 }} URL besoek op 17 September 2013. {{Suid-Afrikaanse distriksmunisipaliteit navbox|DC1}} {{Normdata}} [[Kategorie:Nedersettings in die Wes-Kaap]] [[Kategorie:Weskus]] 7horzc0xefmyktjop9tj1inhvklw04f 0 20290 2516680 2516207 2022-08-01T10:47:17Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Saffraankrokus | image = Saffran crocus sativus moist.jpg | image_width = 250px | image_caption = 'n Saffraankrokusblom met rooi stempels. | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Liliopsida]] | ordo = [[Asparagales]] | familia = [[Iridaceae]] | genus = ''[[Crocus]]'' | species = '''''C. sativus''''' | binomial = ''Crocus sativus'' | binomial_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]] | synonyms = Saffraanblom }} '''Saffraan''' is 'n [[spesery]] van die blom van die '''Saffraankrokus''' (''Crocus sativus''), 'n krokusspesie in die [[familie (biologie)|familie]] ''[[Iridaceae]]''. Die blom het drie stempels, wat die eindpunte van die plant se vrugblare is. Saam met die styl en die steel, wat die stempels met die res van die plant verbind, word hierdie komponente baie keer gedroog en in die kookkuns as geur- en kleurmiddel gebruik. Saffraan, wat volgens gewig vir dekades reeds die duurste spesery ter wêreld is,<ref name="Rau_53">{{Harvnb|Rau|1969|p=53}}.</ref><ref name="Hill_272">{{Harvnb|Hill|2004|p=272}}.</ref> is inheems aan [[Asië|Suidwes-Asië]].<ref name="Hill_272">{{Harvnb|Hill|2004|p=272}}.</ref><ref name="Grigg_287">{{Harvnb|Grigg|1974|p=287}}.</ref> Dit is vir die eerste keer in die omgewing van [[Griekeland]] verbou.<ref name="McGee_422">{{Harvnb|McGee|2004|p=422}}.</ref> Saffraan word gekenmerk deur 'n bitter smaak en 'n hooi-agtige geur; dit word veroorsaak deur die chemikalieë pikrokrosien en safranaal.<ref name="McGee_423">{{Harvnb|McGee|2004|p=423}}.</ref><ref name="Katzer_2001">{{Harvnb|Katzer|2001}}.</ref> Dit bevat ook die karotenoïed-kleurmiddel ''krosien'' wat kos 'n ryk goudgeel skakering gee. Hierdie eienskappe maak saffraan 'n gesogte bestanddeel in baie voedselsoorte dwarsoor die wêreld. Saffraan het ook medisinale eienskappe. Die woord ''saffraan'' het sy oorsprong in die [[12de eeu]]se Oud-Franse term ''safran'', wat afkomstig is van die [[Latyn]]se woord ''safranum''. ''Safranum'' is ook verwant aan die [[Italiaans]]e ''zafferano'' en [[Spaans]]e ''azafrán''.<ref name="Harper_2001">{{Harvnb|Harper|2001}}.</ref> ''Safranum'' kom van die [[Arabies]]e woord ''aṣfar'' (أَصْفَر), wat "[[geel]]" beteken deur die paronymous ''zaʻfarān'' (زَعْفَرَان), die naam van die spesery in Arabies.<ref name="Katzer_2001">{{Harvnb|Katzer|2001}}.</ref> Daar is egter mense wat meen dat die woord 'n [[Persies]]e oorsprong het, naamlik "Zarparan"زَرپَران. Zarزر wat beteken goud + parپر wat verwys na veer, of stigma. Voorstanders van laasgenoemde teorie wys op die verbouing van die plant op die plato van [[Iran]] as getuienis. == Biologie == {| cellpadding="4" border="0" style="float: left; margin: 0em 1em 1em 0em; width: 125px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" |- bgcolor=lightgreen | colspan="2" align="center" | '''Saffraankrokus morfologie''' |- style="background:#FFFFFF; color:#111111;" align="center" | colspan="2" | [[Lêer:Crocus sativus - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-194.jpg|senter|200px|''Crocus sativus'' (saffraankrokus) botaniese illustrasie uit ''Kohler's Medicinal Plants'' (1887).]] |- bgcolor=#eeffee | style="width:10px; height:10px; background:#ff4619;" | || &nbsp;→&nbsp; Stempel (terminus van die stamper). |- bgcolor=#eeffee | style="width:10px; height:5px; background:#f3df5a;" | || &nbsp;→&nbsp; Meeldrade (manlike organe). |- bgcolor=#eeffee | style="width:10px; height:10px; background:#f7c9af;" | || &nbsp;→&nbsp; Blomkroon (krans van blomblare). |- bgcolor=#eeffee | style="width:10px; height:10px; background:#bd9655;" | || &nbsp;→&nbsp; Kormus of knol (voortplantingsorgaan). |} Die gekweekte saffraanblom ''C. sativus'' is 'n meerjarige blomplant wat in die herfs blom. Dit kom nie in die natuur voor nie en is 'n steriele triploïed-mutant van die oostelike Mediterreense herfsblommende ''Crocus cartwrightianus''.<ref name="Deo_1">{{Harvnb|Deo|2003|p=1}}.</ref> Volgens botaniese navorsing is ''C. cartwrightianus'' uit [[Kreta]] afkomstig, nie—soos algemeen geglo word—uit [[Asië|Sentraal-Asië]] nie.<ref name="Katzer_2001">{{Harvnb|Katzer|2001}}.</ref> Die saffraanblom was die resultaat van ekstensiewe kunsmatige seleksie wat op ''C. cartwrightianus'' toegepas is om langer stempel te teel. Aangesien die safraanblom steriel is, produseer die pers blomme daarvan nie vrugbare saad nie—voortplanting is dus van die mens afhanklik: die kormus of knol (ondergrondse bolagtige styselstorende organe) moet met die hand uitgegrawe, opgebreek en herplant word. 'n Knol oorleef slegs een seisoen en plant deur verdeling in tot tien knolletjies voort wat uiteindelik weer aanleiding gee tot nuwe plante.<ref name="Deo_1" /> Die knolle is klein bruin bolletjies tot 4,5&nbsp;cm in deursnee groot en bedek in 'n digte mat parallelle vesels. Na 'n somerslaapperiode verskyn vyf tot elf nou, byna vertikale, groen blare wat tot 40&nbsp;cm lank uit die grond groei. In die herfs verskyn pers knoppies. Eers in Oktober, nadat meeste ander blomplante in die noordelike halfrond saad geskiet het, ontwikkel die helder kleurige blomme wat van ligte pastelkleurige skakerings van ligpers tot donkerder en meer gestreepte malvapers wissel.<ref name="Willard_3">{{Harvnb|Willard|2001|p=3}}.</ref> Teen blomtyd is die plant gemiddeld minder as 30&nbsp;cm hoog.<ref name="DPIWE_2005">{{Harvnb|DPIWE|2005}}.</ref> Binne elke blom is 'n drieledige styl; elke gelid eindig weer in 'n 25–30&nbsp;mm lange karmynrooi stempel.<ref name="Deo_1" /> == Verbouing == [[Lêer:Crocus sativus2.jpg|duimnael|regs|Twee saffraankrokusblomme in Osaka Prefektuur, [[Japan]].]] Die saffraankrokus floreer in klimate soortgelyk aan dié van die Mediterreense [[Maquis bossieveld| maquis]] of die [[Noord-Amerika]]anse [[chaparral]], waar warm, droë somerbriese oor dorre en semi-dorre gebiede waai. Nietemin kan die plant koue winters oorleef en ryptoestande so koud as −10°C en kort periodes sneeubedekking oorleef.<ref name="Willard_2-3">{{Harvnb|Willard|2001|pp=2–3}}.</ref><ref name="Deo_1" /> As dit egter nie in nat omgewings soos Kasjmir (met gemiddelde 'n reënval van 1000–1500&nbsp;mm per jaar) groei nie, is besproeiing nodig; dit geld in die saffraanverbouingsgebiede van [[Griekeland]] (500&nbsp;mm reënval per jaar) en [[Spanje]] (400&nbsp;mm). Reënval moet ook op die regte tydstip voorkom: milde lentereën gevolg deur betreklik droë somers is optimaal. Verder verhoog reën net voor blomtyd saffraanopbrengs; reënerige of koue weer ''tydens'' blomtyd moedig egter siektes aan wat weer opbrengs verlaag. Voortdurende nat en warm toestande benadeel ook opbrengs,<ref name="Deo_2">{{Harvnb |Deo|2003|p=2}}.</ref> so ook grawery deur hase, rotte en voëls. Parasiete soos [[rondewurm|nematodes]], roes, en knolvrot is ook beduidende bedreigings.<ref name="Deo_3">{{Harvnb|Deo|2003|p=3}}.</ref> {| cellpadding="1" border="0" style="float: left; margin: 0em 1em 1em 0em; width: 213px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" |- align="center" bgcolor=lightgreen | colspan="2" | '''Saffraankrokusblomopbrengste^[*]''' |- align="center" bgcolor=#eeffee | Land || Opbrengs ([[kilogram|kg]]/[[hektaar|ha]]) |- align="center" bgcolor=#ffffff |[[Spanje]]||6–29 |- align="center" bgcolor=#ffffff |[[Italië]]||10–16 |- align="center" bgcolor=#ffffff |[[Griekeland]]||4–7 |- align="center" bgcolor=#ffffff |[[Indië]]||2–7 |- align="center" bgcolor=#ffffff |[[Marokko]]||2.0–2.5 |- align="center" bgcolor=#eeffee | colspan="2" | ''Bron: {{Harvnb|Deo|2003|p=3}}'' |- align="center" bgcolor=#eeffee | colspan="2" | [*]—Opbrengs dui blommassa aan, nie uiteindelike saffraanmassa nie. |} Saffraanplante groei die beste in sterk en regstreekse son, en vaar nie goed in skaduweetoestande nie. Verbouing word dus ten beste in lande op sonnige hellings gedoen (i.e. hellings met 'n suidelike aansig in die Noordelike Halfrond) wat die hoeveelheid son waaraan die krokusse blootgestel word maksimeer. In die [[Noordelike Halfrond]] is planttyd gewoonlik in Junie. Knolle word so 7–15&nbsp;cm diep geplant. Plantdiepte en knolspasiëring—saam met klimaat—is beide kritiese faktore wat plantopbrengs beïnvloed. Moederknolle wat dieper geplant word verskaf saffraan van 'n hoër gehalte, maar lewer minder blomknoppe en dogter knolle. Met dié kennis het Italiaanse kwekers bepaal dat knolle wat 15&nbsp;cm diep en in rye 2–3&nbsp;cm uitmekaar geplant word die beste opbrengs lewer, terwyl plantdieptes van 8–10&nbsp;cm blom- en knolproduksie optimaliseer. Griekse, Marokkaanse, en Spaanse kwekers het weer ander riglyne ten opsigte van diepte en spasiëring ontwikkel wat aanpas by hulle klimaat.<ref name="Deo_2" /> Saffraankrokusse groei die beste in krummelrige, los, lae-digtheid, goedbenatte en goedgedreineerde klei-kalkagtige grond met hoë organiese inhoud. Verhewe beddings word tradisioneel gebruik om goeie dreinering te verseker. Histories is organiese inhoud verbeter deur byvoeging van 20–30&nbsp;ton mis per [[hektaar]]. Daarna—en sonder enige verdere bemesting —is knolle geplant.<ref name="Deo_3" /> Ná 'n somerslaapperiode skiet smal blaartjies uit die knolle op en begin dit in die herfs blomknoppies vorm. Eers in middelherfs begin die plante te blom. Oes moet noodwendig vinnig gedoen word: nadat die blomme teen sonsopkoms oopgegaan het, verlep dit vinnig soos die dag verloop.<ref name="Willard_3-4">{{Harvnb |Willard|2001| pp = 3–4}}.</ref> Verder blom saffraankrokusse in 'n kort vensterperiode wat 'n week tot twee weke duur.<ref name="Willard_4">{{Harvnb|Willard|2001|p=4}}.</ref> Ongeveer 150 blomme lewer 1&nbsp;[[kilogram|kg]] droë saffraanstingels; om 12&nbsp;g gedroogte saffraan te lewer (72&nbsp;g varsgeoes), word 1&nbsp;kg blomme benodig. Een varsgeplukte blom lewer gemiddeld 0,03&nbsp;g vars saffraan, of 0,007&nbsp;g gedroogde saffraan.<ref name="Deo_3" /> == Chemie == {| cellpadding="1" border="0" style="float: right; margin: 0em 0em 1em 1em; width: 213px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" |- align="center" bgcolor=#EEE9BF | colspan="2" align="center" | '''Krosienvorming''' |- align="center" style="background:#FFFFFF; color:#111111;" align="center" | colspan="2" | [[Lêer:Crocetin safranal esterification.png|regs|225px|α–krosien vormingsmeganisme]]<br />Esterifikasie reaksie tussen krosetien en [[gentiobiose]]. |- bgcolor=#F5F5DC | style="width:7px; height:10px; background:#A6CAF0;" | || &nbsp;—&nbsp; [[Anomer|β]]-D-gentiobiose. |- bgcolor=#F5F5DC | style="width:7px; height:10px; background:#000000;" | || &nbsp;—&nbsp; Krosetien. |} {| cellpadding="1" border="0" style="float: left; margin: 0em 1em 1em 0em; width: 200px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" |- bgcolor=#EEE9BF | colspan="2" align="center" | '''Pikrokrosien en safranaal''' |- align="center" style="background:#FFFFFF; color:#111111;" | colspan="2" align="center" | [[Lêer:Picrocrocin safranal highlighted.png|regs|200px|Pikrokrosien, met die safranaal-deel in saffraankleur geskakeer.]]<br />Chemiese struktuar van pikrokrosien.<ref name="Deo_4">{{Harvnb|Deo|2003|p=4}}.</ref> |- bgcolor=#F5F5DC | style="width:25px; height:10px; background:#F5D76C;" | || &nbsp;—&nbsp; Safranaal . |- bgcolor=#F5F5DC | style="width:25px; height:10px; background:#AEAEFF;" | || &nbsp;—&nbsp; [[Anomer|β]]-D-glukopiranose derivaat. |} Saffraan bevat meer as 150 vlugtige en aroma-verskaffende verbindings. Dit het ook baie nie-vlugtige aktiewe komponente,<ref name="Abdullaev_1">{{Harvnb|Abdullaev|2002|p=1}}.</ref> waarvan baie karotenoïede is, insluitend zeaxantien, likopeen, en verskeie α- en β-[[karoteen|karotene]]. Saffraan se goudgeel kleur is egter hoofsaaklik te danke aan α-krosien. Hierdie krosien is trans-krosetien di-(β-D-gentiobiosiel) [[ester]] (sistematiese (IUPAC) naam: 8,8-diapo-8,8-karotenoïese suur). Dit beteken dat die krosien, wat onderliggend tot saffraan se aroma is, 'n digentiobiose-ester van die karotenoïed krosetien is.<ref name="Abdullaev_1">{{Harvnb|Abdullaev|2002|p=1}}.</ref> Krosiene self is 'n reeks hidrofiliese karotenoïede wat òf monoglikosiel- òf diglikosiel-poliëenesters van krosetien is.<ref name="Abdullaev_1">{{Harvnb|Abdullaev|2002|p=1}}.</ref> Krosetien is 'n ''gekonjugeerde poliëne dikarboksielsuur'' wat hidrofobies is en dus meer oplosbaar is in olie. As krosetien verester word met twee wateroplosbare gentiobioses (wat [[koolhidraat|suikers]] is), word 'n produk gelewer wat self wateroplosbaar is. Die α-krosien wat gelewer word is 'n karotenoïedpigment wat meer as 10% van droë saffraan se massa kan beslaan. Die twee veresterde gentiobioses maak α-krosien ideaal vir kleur van watergebaseerde (nie-vetterige) kos soos rysdissse.<ref name="McGee_422" /> {| cellpadding="1" border="0" style="float: left; margin: 0em 1em 1em 0em; width: 213px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" |- align="center" bgcolor=#EEE9BF | colspan="2" align="center" | '''Chemiese saamstelling van saffraan''' |- align="center" bgcolor=#F5F5DC | align="center" | Komponent || Massa % |- align="center" bgcolor=#ffffff |[[koolhidraat|koolhidrate]]|| align="center" | 12.0–15.0 |- align="center" bgcolor=#ffffff |[[water (molekule)|water]] || align="center" | 9.0–14.0 |- align="center" bgcolor=#ffffff |[[peptide|polipeptide]] || align="center" | 11.0–13.0 |- align="center" bgcolor=#ffffff |[[sellulose]] || align="center" | 4.0–7.0 |- align="center" bgcolor=#ffffff |[[lipied]]e || align="center" | 3.0–8.0 |- align="center" bgcolor=#ffffff |[[mineraal|minerale]] || align="center" | 1.0–1.5 |- align="center" bgcolor=#ffffff |allerlei<br />nie-[[stikstof]]houdende|| align="center" | 40.0 |- align="center" bgcolor=#F5F5DC | colspan="2" align="center" | ''Bron: {{Harvnb|Dharmananda|2005}}'' |} {| cellpadding="1" border="0" style="float: right; margin: 0em 0em 1em 1em; width: 175px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" |- align="center" bgcolor=#EEE9BF | colspan="2" align="center" |'''Eerste analise van saffraan''' |- align="center" bgcolor=#F5F5DC align="center" | align="center" | Komponent || width="50px" | Massa % |- bgcolor=#ffffff |Wateroplosbare komponente|| align="center" | 53.0 |- bgcolor=#ffffff |&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;Gomme|| align="center" | 10.0 |- bgcolor=#ffffff |&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;Pentosans|| align="center" | 8.0 |- bgcolor=#ffffff |&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;[[Pektien]]e|| align="center" | 6.0 |- bgcolor=#ffffff |&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;[[Stysel]]|| align="center" | 6.0 |- bgcolor=#ffffff |&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;[[Krosien|α–Krosien]]|| align="center" | 2.0 |- bgcolor=#ffffff |&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;Ander [[karotenoïed]]e|| align="center" | 1.0 |- bgcolor=#ffffff |[[Lipid]]s|| align="center" | 12.0 |- bgcolor=#ffffff |&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;Nie-vlugtige olies|| align="center" | 6.0 |- bgcolor=#ffffff |&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;Vlugtige olies || align="center" | 1.0 |- bgcolor=#ffffff |[[Proteïen]]|| align="center" | 12.0 |- bgcolor=#ffffff |Anorganiese materiaal ("as")|| align="center" | 6.0 |- bgcolor=#ffffff |&nbsp;&nbsp;→&nbsp;&nbsp;[[Soutsuur|HCl]]-oplosbare as|| align="center" | 0.5 |- bgcolor=#ffffff |[[Water]]|| align="center" | 10.0 |- bgcolor=#ffffff |[[Natural vesel|Vesel]] (ru)|| align="center" | 5.0 |- align="center" bgcolor=#F5F5DC | colspan="2" align="center" | ''Bron: {{Harvnb|Goyns|1999|p=46}}'' |} Die bitter glukosied pikrokrosien is verantwoordelik vir saffraan se smaak. Pikrokrosien ([[chemiese formule]]: C₁₆H₂₆O₇; sistematiese naam: 4-(β-D-glukopiranosieloksi)-2,6,6-trimetielsikloheksa-1-een-1-karboksi-aldehied) is 'n samesmelting van 'n [[aldehied]]-subelement wat as safranaal (sistematiese naam: 2,6,6-trimetielsikloheksa-1,3-dien-1-karboksi-aldehied) bekend staan en 'n koolhidraat is. Dit het insekwerende en plaagdodende eienskappe, en kan tot 4% van droë saffraan beslaan. Dit is beduidend dat pikrokrosien 'n verkorte weergawe (geproduseer deur oksidatiewe verdeling) van die karotenoïed seaxantien is en dit is die glikosied van safranaal. Die rooierig gekleurde<ref name="Leffingwell_1">{{Harvnb|Leffingwell|2001|p=1}}.</ref> seaxantien is toevallig een van die karotenoïede wat natuurlik in die [[retina]] van die menslike [[oog]] voorkom. Wanneer saffraan gedroog word, nadat dit geoes is, verdeel die hitte, tesame met ensiemreaksies, pikrokrosien om D-[[glukose]] en 'n vrye safranaal-molekule te lewer.<ref name="Deo_4">{{Harvnb|Deo|2003|p=4}}.</ref> Safranaal, 'n vlugtige olie, gee saffraan baie van sy bekende aroma.<ref name="McGee_423">{{Harvnb|McGee|2004|p=423}}.</ref><ref name="Dharmananda">{{Harvnb|Dharmananda|2005}}.</ref> Safranaal is nie so bitter soos pikrokrosien nie en kan tot 70% van droë saffraan se vlugtige fraksie beslaan.<ref name="Leffingwell_1">{{Harvnb|Leffingwell|2001|p=1}}.</ref> 'n Tweede element onderliggend tot saffraan se aroma is 2-hidroksie-4,4,6-trimetiel-2,5-sikloheksadien-1-oon, waarvan die reuk beskryf word as "saffraan, gedroogde hooi-agtig".<ref name="Leffingwell_2001_3">{{Harvnb|Leffingwell|2001|p=3}}.</ref> Chemici bevind dat dit die kragtigste bydraer tot saffraan se reuk is ondanks die feit dat dit in kleiner hoeveelhede teenwoordig is as safranaal.<ref name="Leffingwell_2001_3">{{Harvnb|Leffingwell|2001|p=3}}.</ref> Gedroogde saffraan is hoogs sensitief vir wisselende [[pH]]-vlakke, en breek vinnig chemies af in die teenwoordigheid van [[lig]] en oksidasiemiddels. Dit moet daarom in lugdigte houers gestoor word om kontak met die atmosferiese [[suurstof]] te verminder. Saffraan is tot 'n mate hittebestand. == Geskiedenis == [[Lêer:Cueilleuse de safran, fresque, Akrotiri, Grèce.jpg|duimnael|links|Detail van die "Saffraan-versamelaars" muurskildery van die "Xeste 3" gebou. Die fresko is een van baie wat oor saffraan handel wat by die antieke Minoïese vesting Akrotiri, [[Santorini]] gevind is.]] Die geskiedenis van saffraanverbouing strek meer as 3&nbsp;000 jaar terug.<ref name="Deo_1" /> Die wilde voorganger van die gekweekte saffraankrokus was ''Crocus cartwrightianus''. Menslike verbouers het wilde voorbeelde geteel en die plant verbeter deur eksemplare met ongewoon lang stempels te kies. 'n Steriele mutant vorm van ''C. cartwrightianus'', ''C. sativus'' het in die laat [[Bronstydperk]] op [[Kreta]] ontstaan.<ref name="Goyns_1">{{Harvnb|Goyns|1999|p=1}}.</ref> Deskundiges het vir lank glo dat saffraan vir die eerste keer gedokumenteer is in 'n Assiriese botaniese verwysing wat onder Ashurbanipal in die 7de eeu v.C. saamgestel is. Onlangs is dokumentasie ontdek van saffraan se gebruik oor 'n tydperk van 4&nbsp;000 jaar in die behandeling van sowat 90 siektetoestande.<ref name="Honan_2004">{{Harvnb|Honan|2004}}.</ref> Saffraan is sedertdien as 'n spesery en medisyne in die Mediterreense gebied gebruik. Gebruik en verbouing het stadigaan tot ander dele van Eurasië, [[Afrika|Noord-Afrika]] en [[Noord-Amerika]], en in die laaste paar dekades ook na [[Oseanië]] uitgebrei. === Mediterreense gebied === [[Minoïese beskawing|Minoërs]] het saffraan teen 1500–1600 v.C. op muurskilderye in hul paleise uitgebeeld, waarby die terapeutiese gebruik van saffraan aangetoon word.<ref name="Ferrence">{{Harvnb|Ferrence|2004|p=1}}.</ref><ref name="Honan_2004" /> Later het Griekse legendes vertel van seevaarte na Cilicië. Daar het avonturiers gehoop om, wat hulle geglo het die beste saffraan ter wêreld sou wees, in die hande te kry.<ref name="Willard_2-3" /> Nog 'n legende vertel van Crocus en Smilax, waarin Crocus getoor is en verander is in die oorspronklike saffraankrokus.<ref name="Willard_2">{{Harvnb | Willard |2001|p=2}}.</ref> Antieke Mediterreense volke—insluitend die parfuummakers in [[Egipte]], dokters in [[Gaza]], dorpenaars op Rhodos,<ref name="Willard_58">{{Harvnb|Willard|2001|p= 58}}.</ref> en die Griekse ''hetaerae'' courtisane—het saffraan in hulle parfuums, salwe,<ref name="Willard_41">{{Harvnb|Willard|2001|p=41}}.</ref> potpourri's, maskara's, geestelike offerandes, en mediese behandelings gebruik.<ref name="Willard_41" /> [[Lêer:Man gathering saffron Knossos Crete crocus sativus fresco.jpg|duimnael|regs|Hierdie antieke [[Minoïese beskawing|Minoïese]] fresko uit Knossos, [[Kreta]] vertoon 'n gebukte blou figuur wat die saffraanoes insamel.]] In laat [[Hellenistiese beskawing|Hellenistiese]] Egipte het [[Cleopatra VII van Egipte|Cleopatra]] saffraan in haar bad gebruik ter wille van verhoogde seksuele plesier.<ref name="Willard_55">{{Harvnb|Willard|2001|p = 55}}.</ref> Egiptiese genesers het saffraan as behandeling vir 'n verskeidenheid maagaandoenings gebruik.<ref name="Willard_34-35">{{Harvnb|Willard|2001|pp=34–35}}.</ref> Saffraan is ook as 'n tekstielkleurmiddel gebruik in [[Levant]]ynse stede soos Sidon en Tyrus.<ref name="Willard_59">{{Harvnb |Willard|2001|p=59}}.</ref> Aulus Cornelius Celsus skryf saffraan voor in medisyne vir wonde, hoes, koliek en brandsiekte, en in die mithridatium.<ref>Celsus, de Medicina, ca. 30 AD, transl. Loeb Classical Library Edition, 1935 [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Celsus/home.html]</ref> So groot was die Romeine se voorliefde vir saffraan dat Romeinse koloniste hulle saffraan saamgeneem het toe hulle hulle in die suide van [[Gallië]] gevestig het waar dit dan ekstensief verbou is tot met Rome se val. Verskillende teorieë stel dat saffraan eers na [[Frankryk]] teruggekeer het met die [[More]] in die [[8ste eeu]] of tydens die pouslike ballingskap in [[Avignon]] in die [[14de eeu]] n.C.<ref name="Willard_63">{{Harvnb |Willard|2001|p= 63}}.</ref> === Asië === [[Lêer:Gomateswara.jpg|duimnael|Die 17,8 [[meter|m]] hoë monoliet van [[Djainisme|Djaina]] Tirthankara Bhagavan Gomateshwara Bahubali, wat tussen 978–993 n.C. gekerf is, geleë in Sjravanabelagola, [[Indië]], word elke 12 jaar deur duisende volgelinge met saffraan gesalf as deel van die Mahamastakabhisheka-fees.]] Saffraan-gebaseerde pigmente is gevind in 50&nbsp;000 jaar oue uitbeeldings van prehistoriese gediertes in wat vandag [[Irak]] is.<ref name="Willard_2" /><ref name="Humphries_20">{{Harvnb |Humphries|1998|p = 20}}.</ref> Later het die Sumeriërs wilde saffraan in hulle geneesmiddels en towerdrankies gebruik.<ref name="Willard_12">{{Harvnb|Willard|2001|p=12}}.</ref> Saffraan was dus 'n artikel wat deel gevorm het van die langafstandhandel voordat die Minoïese paleiskultuur in die 2de millennium v.C. sy hoogtepunt bereik het. Saffraan is ook in die [[Hebreeus]]e Lied van Salomo geëer.<ref name="Humphries_19">{{Harvnb |Humphries|1998|p=19}}.</ref> Antieke [[Perse]] het Persiese saffraan (''Crocus sativus'' 'Hausknechtii') in Derbena, Isfahan, en Khorasan teen die 10de eeu v.C. verbou. By sulke terreine is saffraan in tekstiele ingeweef,<ref name="Willard_2" /> wat in rituele aan gode geoffer is, en is dit in kleurmiddels, parfuums, medisyne, en lyfwasmiddels gebruik.<ref name="Willard_17-18">{{Harvnb|Willard|2001|pp=17–18}}.</ref> Saffraan sou dus oor beddens gestrooi word en in warm tees gemeng word as 'n teenmiddel vir melankolie. Nie-Perse het ook die Perse se gebruik van saffraan as 'n dwelmmiddel en seksstimuleermiddel gevrees.<ref name="Willard_41" /> Tydens sy Asiese veldtogte het [[Alexander die Grote]] Persiese saffraan in sy aftreksels, rys, en baddens gebruik as 'n geneesmiddel vir oorlogswonde. Alexander se troepe het die gebruik nageaap en die saffraan-bad na [[Griekeland]] teruggebring.<ref name="Willard_54-55">{{Harvnb|Willard|2001|pp=54–55}}.</ref> Daar is botsende teorieë oor saffraan se aankoms in [[Asië|Suid-Asië]]. Tradisionele [[Kasjmir]]se en [[China|Chinese]] verslae plaas die aankoms daarvan iewers tussen 900–2500 jaar gelede.<ref name="Lak_1998b">{{Harvnb |Lak| 1998b}}.</ref><ref name="Fotedar_128">{{Harvnb|Fotedar|1998–1999|p= 128}}.</ref> Historici wat antieke Persiese rekords bestudeer plaas die aankoms weer tot voor 500 v.C.,<ref name="McGee_422" /> en skryf dit toe aan of Persiese oorplanting van saffraanknolle om nuwe tuine en parke te beplant<ref name="Dalby_2003_256">{{Harvnb|Dalby|2003|p= 256}}.</ref> of aan 'n Persiese inval en kolonisasie van Kasjmir. Fenisiërs het daarna Kasjmirse saffraan as kleurmiddel en 'n behandeling vir neerslagtigheid bemark.<ref name="Willard_41" /> Vandaar het die gebruik van saffraan in voedsel en kleurmiddels oor die hele Suid-Asië versprei. [[Boeddhisme|Boeddhiste]] monnike in [[Indië]] het byvoorbeeld saffraan-gekleurde togas aangeneem na [[Boeddha|Boeddha Siddhartha Gautama]] se dood.<ref name="Tarvand_2005">{{Harvnb|Tarvand|2005}}.</ref> Saffraan het vir die eerste keer deur Persië in [[China]] aangekom saam met die Mongoolse invallers.<ref name="Fletcher_2005_11">{{harvnb |Fletcher|2005| p = 11}}.</ref> Saffraan word in antieke Chinese mediese tekste genoem, insluitend die veertig-volume ''Shennong Bencaojing'' (神農本草經 — "Shennong se Groot Kruieboek", ook bekend as ''Pen Ts'ao'' of ''Pun Tsao'') farmakopee, 'n foliant wat dateer uit 200–300 v.C.. Die lywige boekdeel wat tradisioneel toegeskryf word aan die legendariese ''Yan'' ("Vuur") Keiser (炎帝) [[Shennong]] dokumenteer 252 fitochemiese-gebaseerde behandelings vir verskeie kwale.<ref name="Hayes_6">{{Harvnb |Hayes|2001| p = 6}}.</ref><ref name="SNL_2005">{{Harvnb|Shen-Nong Limited| 2005}}.</ref><ref name="Tarvand_2005" /> Tog het die Chinese in omtrent die [[3de eeu]] n.C. na Safraan as afkomstig van Kasjmir verwys. Wan Zhen, 'n Chinese mediese deskundige, het byvoorbeeld verslag gedoen dat "die habitat van saffraan in Kasjmir is, waar mense dit hoofsaaklik groei om dit aan die Boeddha te offer." Wan het ook beskryf hoe saffraan in sy tyd gebruik is: "Die saffraankrokusblom verwelk binne 'n paar dae, en dan word die saffraan verkry. Dit word aangeskryf vir die uniforme geel kleur daarvan. Dit kan gebruik word om [[wyn]] te aromatiseer."<ref>{{cite book |last=Dalby |first=Andrew |year=2002 |title=Dangerous Tastes: The Story of Spices |publisher=University of California Press |isbn=0-520-23674-2 |url=http://books.google.com/books?ie=UTF-8&hl=en&id=7IHcZ21dyjwC |accessdate=2006-01-10 |pages= 95}}</ref> === Europa === [[Lêer:Thomas Becket Murder.JPG|duimnael|regs|Middeleeuse Europese [[geïllumineerde manuskrip]]te, soos die [[13de eeu]]se uitbeelding van die [[aartsbiskop van Kantelberg]] [[Thomas Becket]] se sluipmoord, het baie keer saffraankleurmiddels gebruik om skakerings van [[geel]] en [[oranje (kleur)|oranje]] te verkry.]] In [[Europa]] het saffraanverbouing drasties gedaal ná die val van die [[Romeinse Ryk]]. Saffraan is heringevoer toe dit deur die Moorse beskawing na [[Spanje]], Frankryk, en Italië versprei het.<ref name="Willard_70">{{Harvnb|Willard|2001|p=70}}.</ref> Tydens die [[14de eeu]] het aanvraag vir saffraan-gebaseerde medisyne as gevolg van die [[Swart Dood]] die hoogte in geskiet en moes baie saffraan via Venesiese en Genuaanse skepe uit die suidelike en Mediterreense lande<ref name="Willard_99">{{Harvnb|Willard|2001|p=99}}.</ref> soos Rhodos ingevoer word. Die diefstal van een so 'n skeepsvrag deur edelmanne het gelei tot die veertien weke lange "Saffraanoorlog".<ref name="Willard_99">{{Harvnb|Willard|2001|p=99}}.</ref> Die konflik en gevolglike vrees vir verwoede saffraanrowery het aanleiding gegee tot beduidende saffraanverbouing in die [[Switserse]] stad [[Basel]], wat as gevolg daarvan welgesteld geword het.<ref name="Willard_101">{{Harvnb|Willard|2001|p=101}}.</ref> Verbouing het vandaar na [[Neurenberg]] versprei waar die meng van saffraan met minderwaardige produkte epidemiese vlakke bereik en tot die ''Safranschau''-kode gelei het, waarvolgens saffraan-verdunners beboet, in hegtenis geneem of tereggestel is.<ref name="Willard_103-104">{{Harvnb|Willard|2001|pp=103-104}}.</ref> Saffraanverbouing het daarna na die hele [[Engeland]] versprei, veral Norfolk en Suffolk. Die dorp [[Saffron Walden]] in Essex, wat sy naam van die nuwe spesialiteitsgewas gekry het, het as Engeland se hoofsaaklike sentrum vir die verbouing en handel met saffraan te voorskyn gekom. Die invloei van eksotiese speserye soos [[sjokolade]], [[koffie]], [[tee]], en [[vanielje]] uit lande in die Ooste en oorsee, waarmee handelsbande aangeknoop is, het versoorsaak dat Europese verbouing en gebruik van saffraan gedaal het.<ref name="Willard_117">{{Harvnb|Willard|2001|p=117}}.</ref><ref name="Willard_132-133">{{Harvnb|Willard|2001|pp=132-133}}.</ref> Slegs in die suide van Frankryk, Italië, en Spanje het beduidende verbouing behoue gebly.<ref name="Willard_133">{{Harvnb|Willard|2001|p=133}}.</ref> Europeërs het saffraan na die Amerika's gebring. Lede van die Schwenkfelder Kerk, wat Europa verlaat het om 'n nuwe heenkome in die Nuwe Wêreld te vind, het daar met 'n trommel vol saffraanknolle aangekom; baie Schwenkfelders het inderdaad saffraan in Europa verbou.<ref name="Willard_143">{{Harvnb|Willard|2001|p=143}}.</ref> Teen 1730 het die [[Pennsilvanië-Duitsers]] saffraan oor die hele oostelike deel van [[Pennsilvanië]] verbou. Spaanse kolonies in die Karibbiese eilande het groot hoeveelhede van die nuwe Amerikaanse saffraan gekoop, en hoë aanvraag het verseker dat saffraan se prys op die [[Philadelphia]] handelsbeurs gelyk gestel is aan dié van [[goud]].<ref name="Willard_138">{{Harvnb|Willard|2001|p=138}}.</ref> Die handel met die Karibiese eilande het later in die nasleep van die Oorlog van 1812 in duie gestort toe baie saffraan-handelskepe vernietig is.<ref name="Willard_138-139">{{Harvnb|Willard|2001|pp=138-139}}.</ref> Die Pennsilvanië-Duitsers het egter aangehou om kleiner hoeveelhede saffraan vir plaaslike handel en vir gebruik in hulle koeke, pasta en hoender- of foreldisse te verbou.<ref name="Willard_142-146">{{Harvnb|Willard|2001|pp=142-146}}.</ref> Amerikaanse saffraanverbouing het hoofsaaklik in Lancaster County, Pennsilvanië tot vandag toe behoue gebly.<ref name="Willard_143">{{Harvnb|Willard|2001|p=143}}.</ref> == Handel en gebruik == [[Lêer:01 Paella Valenciana original.jpg|duimnael|links|Saffraan is een van die drie noodsaaklike bestanddele in die [[Spanje|Spaanse]] ''[[paella|paella valenciana]]'', en is verantwoordelik vir die karakteristieke heldergeel kleur.]] Die hoeveelheid blomme benodig asook die aantal arbeid wat die oes van saffraan verg het tot gevolg gehad dat saffraan in sommige lande (soos die [[VSA]]) letterlik sy gewig in goud werd is en selfs meer in ander lande (soos [[Australië]]).<ref>[http://www.abc.net.au/landline/stories/s556192.htm ''Tasmania's saffron gold''], 'n artikel by die ''Landline''-webwerf. Laaste besoek op 15 April 2007.</ref><ref>[http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=travel&res=9B0DE1D6103BF937A35753C1A961948260 ''FARE OF THE COUNTRY; Saffron, Kashmir's Pot of Gold''] by die webwerf van die New York Times. Laaste besoek op 15 April, 2007.</ref> Saffraan se aroma herinner volgens fynproewers aan metaalagtige heuning met [[gras]] of [[hooi]]-agtige note, terwyl die smaak ook as hooi-agtig en effens bitter beskryf word. Saffraan gee ook 'n helder oranje-geel kleur aan kos. As gevolg van die ongewone smaak en kleur wat dit tot voedsel bydra word dit algemeen in Arabiese, Sentraal-Asiese, [[Europese]], [[Indiese]], [[Iran]]se, [[Marokko|Marokkaanse]] en [[Cornwall|Corniese]] kookkuns gebruik. Lekkergoed en likeurs bevat baiekeer ook saffraan. Algemene saffraan-plaasvervangers sluit in [[Saffloer]] (''Carthamus tinctorius'', wat baiekeer as "Portugese saffraan" of "assafroa" verkoop word) en [[borrie]] (''Curcuma longa''). Medies het saffraan 'n lang [[Geskiedenis van medisyne|geskiedenis]] as deel van tradisionele heling; moderne medisyne het ook ontdek dat saffraan kankerwerende ,<ref name="Abdullaev_1">{{Harvnb|Abdullaev|2002|p=1}}.</ref> anti-mutageniese (mutasie-werend), immunomodulelerende en antioksidant-agtige eienskappe het.<ref name="Assimopoulou_2005">{{Harvnb|Assimopoulou|2005|p=1}}.</ref><ref name="Abdullaev_1">{{Harvnb|Abdullaev|2002|p=1}}.</ref><ref name="Chang">{{Harvnb|Chang|Kuo|Wang|1964|p=1}}.</ref> Saffraan is ook as 'n tekstielkleurmiddel gebruik, veral in [[China]] en [[Indië]], en in die parfuumbedryf. {| cellpadding="4" border="0" style="float: right; margin: 0em 0em 1em 1em; width: 300px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" |- bgcolor=#ff8888 | colspan="2" align="center" | '''Globale saffraanverbouingspatrone''' |- style="background:#FFFFFF; color:#111111;" align="center" | colspan="2" | [[Lêer:Saffron crocus sativus modern world production.png|senter|300px|'n Wêreldkaart wat die hoof-saffraanprodusente aandui.]]<br /><center>|'n Wêreldkaart wat die hoof-saffraanprodusente aandui.</center> |- bgcolor=#ffeeee | style="width:10px; height:10px; background:#800000;" | || &nbsp;—&nbsp; Hoofverbouingsgebiede. |- bgcolor=#ffeeee | style="width:10px; height:5px; background:#ff0000;" | || &nbsp;—&nbsp; Hoofproduserende lande. |- bgcolor=#ffeeee | style="width:10px; height:10px; background:#ff5555;" | || &nbsp;—&nbsp; Sekondêre groeigebiede. |- bgcolor=#ffeeee | style="width:10px; height:10px; background:#ffaeae;" | || &nbsp;—&nbsp; Sekondêre produserende lande. |- bgcolor=#ffeeee | style="width:10px; height:10px; background:#8080ff;" | || &nbsp;—&nbsp; Hoofhandelsentra (tans). |- bgcolor=#ffeeee | style="width:10px; height:10px; background:#97cbff;" | || &nbsp;—&nbsp; Hoofhandelsentra (histories). |} Meeste saffraan word verbou in 'n band wat strek van die Middellandse See in die weste tot Kasjmir in die ooste. Jaarliks word omtrent 300&nbsp;ton saffraan wêreldwyd geproduseer.<ref name="Katzer_2001">{{Harvnb|Katzer|2001}}.</ref> [[Iran]], [[Spanje]], [[Indië]], [[Griekeland]], [[Azerbeidjan]], [[Marokko]], en [[Italië]] (in volgorde van verminderende produksie) is belangrike saffraanprodusente. Meer as 90% van die wêreld se produksie van saffraan is uit Iran afkomstig en omtrent 96% van die land se produksie gebeur in Sentraal-Khorasan.<ref>{{Cite web |url=http://www.farhangsaffron.com/history.htm |title=argiefkopie |access-date=15 April 2007 |archive-date= 9 Oktober 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071009104503/http://www.farhangsaffron.com/history.htm |url-status=dead }}</ref> 'n 450&nbsp;g ('n Pond) droë saffraan benodig 50&nbsp;000–75&nbsp;000 blomme, die ekwivalent van 'n rugbyveld-grootte land .<ref name="Hill_273">{{Harvnb|Hill|2004|p=273}}.</ref><ref name="Rau_35">{{Harvnb|Rau|1969|p=35}}.</ref> Sowat veertig ure dolle dag-en-nag arbeid word benodig om 150&nbsp;000 blomme te pluk.<ref name="Lak_1998">{{Harvnb|Lak|1998}}.</ref> Tydens ekstraksie word stempels vinnig gedroog en (verkieslik) in lugdigte houers verseël.<ref name="Goyns_8">{{Harvnb|Goyns|1999|p=8}}.</ref> Saffraan-pryse teen groothandel- en kleinhandelpryse wissel van $1100–$11,000 per kilogram. In Westelike lande is die gemiddelde kleinhandelprys $2200/£1100/€1550 per kilogram.<ref name="Hill_272">{{Harvnb|Hill|2004|p=272}}.</ref> Tussen 70&nbsp;000 en 200&nbsp;000 drade weeg 'n pond. Skerp karmynrooi kleur, effense klamheid, elastisiteit, onlangse oesdatum, en gebrek aan klein stukkies afgebreekte saffraandrade is eienskappe van vars saffraan. == Kultivars == [[Lêer:Iran saffron threads.jpg|duimnael|links|Saffraan drade (gemeng met geel style) uit [[Iran]].]] Verskeie saffraan kultivars word wêreldwyd verbou. Spanje se variëteite, insluitend dié met die handelsname 'Spanish Superior' en 'Creme', is oor die algemeen matiger in kleur, smaak, en aroma; dit word deur regerings-voorgeskrewe standaarde. Italiaanse variëteite is sterker, terwyl die mees intense variëteite van Masedonies-Griekse, Irannese en Indiese oorsprong is. Westerlinge kan beduidende hindernisse ondervind om saffraan uit Indië te bekom. Indië het byvoorbeeld die uitvoer van hoëgraad-saffraan verban. Benewens bogenoemde is verskeie "boetiek"-gewasse beskikbaar uit [[Nieu-Seeland]], [[Frankryk]], [[Switserland]], [[Engeland]], die [[VSA]], en ander lande. In die VSA word Pennsilvanië-Duitse saffraan — wat bekend is vir die aardse note — in klein hoeveelhede bemark.<ref name="Willard_143">{{Harvnb|Willard|2001|p=143}}.</ref><ref name="Willard_201">{{Harvnb|Willard|2001|p=201}}.</ref> [[Lêer:Red-crocus-thread-greek-v2.jpg|duimnael|regs|Naby-foto van 'n enkele krokus draad (die gedroogde stempel). Werklike lengte is omtrent 20&nbsp;mm.]] Verbruikers beskou sekere kultivars as "premium"-kwaliteit. Die "Aquila"-saffraan (''zafferano dell'Aquila'') — wat deur hoë safranaal- en krokieninhoud, vorm, ongewoon pikante aroma, en intense kleur gedefinieer word— word uitsluitlik op agt hektaar in die Navelli Vallei van Italië se Abruzzo-streek naby L'Aquila verbou. Dit is vir die eerste keer in die Inkwisisie-era deur 'n Dominikaanse monnik uit Spanje na Italië gebring. Die grootste saffraan-verbouingsstreek in Italië in terme van opbrengs en gehalte is in San Gavino Monreale, [[Sardinië]]. Daar word saffraan op 40 hektaar (60% van die Italiaanse produksie) verbou; dit het ook 'n baie hoë krokien, pikrokrokien en safranaalinhoud. 'n Ander variëteit in die kategorie is die Kasjmirse "Mongra" of "Lacha" saffraan (''Crocus sativus'' 'Cashmirianus'), wat van die moeilikste is vir verbruikers om in die hande te kry. Aanhoudende droogtes, plae, en misoeste in Kasjmir, tesame met die Indiese uitvoerverbod, dra by tot die hoë prys wat dit behaal. Kasjmirse saffraan word herken aan die uiters donker bruinrooi-pers kleur, onder die donkerste ter wêreld, wat die saffraan se sterk smaak, aroma en kleurseleffek suggereer. == Grade == [[Lêer:Crocus sativus1.jpg|duimnael|regs|Saffraankrokusse wat in 'n tuin in Osaka-prefektuur, Kansai, Honshū, [[Japan]] groei.]] {| cellpadding="1" border="0" style="float: left; margin: 0em 1em 1em 0em; width: 208px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" |- align="center" bgcolor=#CDC0B0 ! colspan="2" | Minimum saffraan kleur<br /> graderingstandaarde (ISO 3632) |- align="center" bgcolor=#EEDFCC | ISO Graad<br />(category) ||Krokien-spesifieke<br />absorbansie (<math>A_\lambda</math>)-telling<br />(at λ=440 [[nanometer|nm]]) |- align="center" bgcolor=#FFFFFF | I || > 190 |- align="center" bgcolor=#FFFFFF | II || 150–190 |- align="center" bgcolor=#FFFFFF | III || 110–150 |- align="center" bgcolor=#FFFFFF | IV || 80–110 |- align="center" bgcolor=#EEDFCC | colspan="2" align="center" | ''Bron: {{Harvnb|Tarvand|2005b}}'' |} Saffraantipes word gegradeer volgens kwaliteit, volgens laboratoriummetings van eienskappe soos krokien (kleur), pikrokrokien (smaak), en safranaal-(reuk)-inhoud. Ander metings sluit in blomuitskot (d.i. die saffraan-speserymonster se nie-stempelblominhoud) en metings van ander vreemde materiaal soos anorganiese materiaal ("as"). 'n Uniforme stel internasionale standaarde in saffraan-gradering is deur die Internasionale Organisie vir Standardisasie, 'n internasionale federasie van nasionale standaarde-liggame, gevestig. ISO 3632 handel naamlik uitsluitlik oor saffraan. Dit bepaal vier empiriese grade van kleurintensiteit: IV (swakste), III, II, en I (beste gehalte). Saffraanmonsters word aan een van die grade toegeken deur die spesery se krokieninhoud te bepaal, wat onthul word deur metings van krokien-spesifieke spektroskopiese absorpsie. Absorpsie word gedefinieer as <math>A_\lambda = -\log(I/I_0)</math>, met <math>A_\lambda</math> as absorbsie (Beer-Lambertwet). Dit is 'n meting van 'n gegewe stof se deursigtigheid (<math>I/I_0</math>, die verhouding van die ligintensiteit, wat deur die monster skyn, teenoor die invallende lig) vir 'n gegewe golflengte van lig. Vir saffraan word absorbansie bepaal deur die krokien-spesifieke fotongolflengte van 440 [[nanometer|nm]] in 'n gegewe droë speserymonster.<ref name="Tarvand_2005b">{{Harvnb|Tarvand|2005b}}.</ref> Hoër absorbansies by die golflengte impliseer hoër krokien-konsentrasie, en dus groter kleurintensiteit. Hierdie gegewens word deur spektrofotometriese verslae by gesertifiseerde toetslaboratoria wêreldwyd. Hierdie kleurgrade wissel van grade met absorbansies laer as 80 (vir alle kategorie IV saffraan) tot 190 of meer (vir kategorie I). Die wêreld se beste voorbeelde (dié wat bestaan uit rooibruin punte van stempels van die beste blomme) behaal absorbansietellings groter as 250. Markpryse vir saffraantipes volg direk van hierdie ISO-tellings.<ref name="Tarvand_2005b" /> Baie groeiers, handelaars en verbruikers verwerp sulke laboratorium-toetstellings. Hulle verkies 'n meer holistiese metode waarin bondeltjies saffraan vir smaak, aroma, buigsaamheid, en ander eienskappe getoets word soortgelyk aan hoe wynproe uitgevoer word.<ref name="Hill_274">{{Harvnb|Hill|2004|p=274}}.</ref> {| cellpadding="1" border="0" style="float: right; margin: 0em 0em 1em 1em; width: 160px; border: 1px #bbbbbb solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" |- align="center" bgcolor=#CDC0B0 ! colspan="2" | Spaanse federale saffraan<br />gradering standarde |- align="center" bgcolor=#EEDFCC | Graad || ISO telling |- align="center" bgcolor=#FFFFFF |''Coupe'' || > 190 |- align="center" bgcolor=#FFFFFF |''La Mancha'' || 180–190 |- align="center" bgcolor=#FFFFFF |''Río'' || 150–180 |- align="center" bgcolor=#FFFFFF |''Standaard'' || 145–150 |- align="center" bgcolor=#FFFFFF |''Sierra'' || < 110 |- align="center" bgcolor=#EEDFCC | colspan="2" align="center" | ''Source: {{Harvnb|Tarvand|2005b}}'' |} [[Lêer:Crocus sativus sahuran.jpg|duimnael|links|'n Saffraankrokusblom.]] Ondanks sulke pogings tot gehalte beheer en standardisasie, duur 'n uitgebreide geskiedenis van saffraan-vervalsing en vermenging—veral onder die goedkoopste grade—tot in moderne tye voort. Vermenging is vir die eerste keer in Europa se [[Middeleeue]] gedokumenteer toe diegene, wat uitgevang is onder die ''Safranschau''-kode, tereggestel kon word.<ref name="Willard_102-104">{{Harvnb|Willard|2001|pp=102-104}}.</ref> Tipiese metodes sluit in die meng van vreemde stowwe soos [[beet]], granaatvesels, rooigekleurde syvesels, of die saffraankrokus se smaaklose en reuklose geel meeldrade. Ander metodes sluit in die week van saffraanvesels met klewerige stowwe soos heuning of kookolie. Gepoeierde saffraan is meer vatbaar vir vermenging met borrie, paprika, en ander poeiers wat as verdunners dien. Vervalsing kan ook bestaan uit die verkoop van verkeerd gemerkte<!--mislabeled--> mengsels van verskillende saffraangrade.<ref name="Tarvand_2005" /> In Indië word hoëgraad-saffraan uit Kasjmir baiekeer met ander goedkoper Iranse invoere vermeng; hierdie mengsels word dan as suiwer Kasjmirsaffraan verkoop, wat Kasjmirkwekers heelwat inkomste kos.<ref name="ABC">{{Harvnb|Australian Broadcasting Corporation|2003}}.</ref><ref name="Hussain">{{Harvnb|Hussain|2005}}.</ref> == Verwysings == {{Verwysings|3}} == Bronne == {{col-begin}} {{col-2}} <div class="references-small"> * {{Harvard reference | Author = Australian Broadcasting Corporation | Surname1 = Australian Broadcasting Corporation | Year = 2003 | Title = Kashmiri saffron producers see red over Iranian imports | Journal = Australian Broadcasting Corporation | URL = http://www.abc.net.au/news/newsitems/200311/s982047.htm | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Abdullaev | Given1 = FI | Year = 2002 | Title = Cancer chemopreventive and tumoricidal properties of saffron (''Crocus sativus L.'') | Journal = Experimental Biology and Medicine | Volume = 227 | Issue = 1 | URL = http://www.ebmonline.org/cgi/content/full/227/1/20 | Access-date =[[10 Januarie]] [[2006]] }}. PMID 11788779 * {{Harvard reference | Surname1 = Assimopoulou | Given1 = AN | Surname2 = Papageorgiou | Given2 = VP | Surname3 = Sinakos | Given3 = Z | Year = 2005 | Title = Radical scavenging activity of ''Crocus sativus L.'' extract and its bioactive constituents | Journal = Phytotherapy Research | Volume = 19 | Issue = 11 }}. PMID 16317646 * {{Harvard reference | Surname1 = Chang | Given1 = PY | Surname2 = Kuo | Given2 = W, Liang, CT | Surname3 = Wang | Given3 = CK | Year = 1964 | Title = The pharmacological action of 藏红花 (''zà hóng huā'' – ''Crocus sativus L.''): effect on the uterus and/or estrous cycle | Journal = Yao Hsueh Hsueh Pao | Volume = 11 }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Courtney | Given1 = P | Year = 2002 | Title = Tasmania's Saffron Gold | Journal = Landline (Australian Broadcasting Corporation) | URL = http://www.abc.net.au/landline/stories/s556192.htm | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Dalby | Given1 = A | Year = 2003 | Title = Food in the Ancient World from A to Z | Publisher = Routledge (UK) | ID = ISBN 0-415-23259-7 }}. * {{Harvard reference | Author = Darling Biomedical Library | Surname1 = Darling Biomedical Library | Year = 2002 | Title = Saffron | Journal = Darling Biomedical Library (UCLA) | URL = http://unitproj.library.ucla.edu/biomed/spice/index.cfm?displayID=22 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Davies | Given1 = NW | Surname2 = Gregory | Given2 = MJ | Surname3 = Menary | Given3 = RC | Year = 2005 | Title = Effect of drying temperature and air flow on the production and retention of secondary metabolites in saffron | Journal = Journal of Agricultural and Food Chemistry. | Volume = 53 | Issue = 15 }}. PMID 16028982 * {{Harvard reference | Surname1 = Deo | Given1 = B | Year = 2003 | Title = Growing Saffron – The World's Most Expensive Spice | Journal = Crop & Food Research (New Zealand Institute for Crop & Food Research) | Issue = 20 | URL = http://www.crop.cri.nz/home/products-services/publications/broadsheets/020Saffron.pdf | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Dharmananda | Given1 = S | Year = 2005 | Title = Saffron: An Anti-Depressant Herb | Journal = Institute for Traditional Medicine | URL = http://www.itmonline.org/arts/saffron.htm | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Author = DPIWE (Tasmanian Department of Primary Industries, Water and Environment) | Surname1 = DPIWE | Year = 2005 | Title = Emerging and Other Fruit and Floriculture: Saffron | Journal = Food & Agriculture | URL = http://www.dpiwe.tas.gov.au/inter.nsf/WebPages/EGIL-5K63X8?open#Saffron | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Ferrence | Given1 = SC | Year = 2004 | Title = Therapy with saffron and the Goddess at Thera | Journal = Perspectives in Biology and Medicine | Volume = 47 | Issue = 2 }}. PMID 15259204 * {{Harvard reference | Surname1 = Fletcher | Given1 = N | Year = 2005 | Title = Charlemagne's Tablecloth: A Piquant History of Feasting | Publisher = St. Martin's Press | ID = ISBN 0-312-34068-0 }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Fotedar | Given1 = S | Year = 1998–1999 | Title = Cultural Heritage of India – Kashmiri Pandit Contribution | Journal = Vitasta (Kashmir Sabha) | Volume = XXXII | Issue = 1 | URL = http://www.ikashmir.org/pdf/Vitasta1998-1999.pdf | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Goyns | Given1 = MH | Year = 1999 | Title = Saffron | Publisher = Taylor & Francis | ID = ISBN 90-5702-394-6 | URL = http://books.google.com/books?ie=UTF-8&hl=en&id=l-QJaUp31T4C | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Grigg | Given1 = DB | Year = 1974 | Title = The Agricultural Systems of the World | Publisher = Cambridge University Press | ID = ISBN 0-521-09843-2 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Harper | Given1 = D | Year = 2001 | Title = Saffron | Journal = Online Etymology Dictionary | URL = http://www.etymonline.com/index.php?search=saffron&searchmode=none | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Hasegawa | Given1 = JH | Surname2 = Kurumboor | Given2 = SK | Surname3 = Nair | Given3 = SC | Year = 1995 | Title = Saffron chemoprevention in biology and medicine: a review | Journal = Cancer Biotherapy | Volume = 10 | Issue = 4 }}. PMID 8590890 </div> {{col-2}} <div class="references-small"> * {{Harvard reference | Surname1 = Hayes | Given1 = AW | Year = 2001 | Title = Principles and Methods of Toxicology | Publisher = Taylor & Francis | ID = ISBN 1-56032-814-2 }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Hill | Given1 = T | Year = 2004 | Title = The Contemporary Encyclopedia of Herbs and Spices: Seasonings for the Global Kitchen | Publisher = Wiley | ID = ISBN 0-471-21423-X }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Honan | Given1 = WH | Year = 2004 | Title = Researchers Rewrite First Chapter for the History of Medicine | Journal = The New York Times | URL = http://www.nytimes.com/2004/03/02/science/02MEDI.html?ex=1393563600&en=c3177ebac2572d43&ei=5007&partner=USERLAND | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Humphries | Given1 = J | Year = 1998 | Title = The Essential Saffron Companion | Publisher = Ten Speed Press | ID = ISBN 1-58008-024-3 }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Hussain | Given1 = A | Year = 2005 | Title = Saffron Industry in Deep Distress | Journal = BBC News | URL = http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4216493.stm | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Jessie | Given1 = SW | Surname2 = Krishnakantha | Given2 = TP | Year = 2005 | Title = Inhibition of human platelet aggregation and membrane lipid peroxidation by food spice, saffron | Journal = Molecular and Cellular Biochemistry | Volume = 278 | Issue = 1–2 }}. PMID 16180089 * {{Harvard reference | Surname1 = Katzer | Given1 = G | Year = 2001 | Title = Saffron (Crocus sativus L.) | Journal = Gernot Katzer's Spice Pages | URL = http://www.uni-graz.at/~katzer/engl/Croc_sat.html | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Lak | Given1 = D | Year = 1998 | Title = Kashmiris Pin Hopes on Saffron | Journal = BBC News | URL = http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/212491.stm | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Lak | Given1 = D | Year = 1998b | Title = Gathering Kashmir's Saffron | Journal = BBC News | URL = http://news.bbc.co.uk/1/hi/programmes/from_our_own_correspondent/213043.stm | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Leffingwell | Given1 = JC | Year = 2002 | Title = Saffron | Journal = Leffingwell Reports | Volume = 2 | Issue = 5 | URL = http://www.leffingwell.com/download/saffron.pdf | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = McGann | Given1 = K | Year = 2003 | Title = What the Irish Wore: A Few Arguments on the Subject of Saffron | Journal = Reconstructing History | URL = http://www.reconstructinghistory.com/irish/saffron.html | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = McGee | Given1 = H | Year = 2004 | Title = On Food and Cooking: The Science and Lore of the Kitchen | Publisher = Scribner | ID = ISBN 0-684-80001-2 | URL = http://books.google.com/books?ie=UTF-8&hl=en&id=iX05JaZXRz0C | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Nair | Given1 = SC | Surname2 = Pannikar | Given2 = B | Surname3 = Panikkar | Given3 = KR | Year = 1991 | Title = Antitumour activity of saffron (''Crocus sativus''). | Journal = Cancer Letters | Volume = 57 | Issue = 2 }}. PMID 2025883 * {{Harvard reference | Surname1 = Park | Given1 = JB | Year = 2005 | Title = Saffron | Journal = USDA Phytochemical Database | URL = http://www.pl.barc.usda.gov/usda_supplement/supplement_detail_b.cfm?chemical_id=140 | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Pearce | Given1 = F | Year = 2005 | Title = Returning war-torn farmland to productivity | Journal = New Scientist | URL = http://www.newscientist.com/channel/earth/mg18524831.000.html | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Surname1 = Rau | Given1 = SR | Year = 1969 | Title = The Cooking of India | Publisher = Time Life Education | ID = ISBN 0-8094-0069-3 }}. * {{Harvard reference | Author = Shen-Nong Limited | Surname1 = Shen-Nong Limited | Year = 2005 | Title = Qin Dynasty 221–207 B.C. | Journal = Shen-Nong | URL = http://www.shen-nong.com/eng/shen-nong/history/qinhan/qinhan.htm | Access-date = [[1 April]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Author = Tarvand Saffron | Surname1 = Tarvand | Year = 2005 | Title = What is Saffron? | Journal = Tarvand Saffron Company | URL = http://www.tarvandsaffron.com/saffron.htm | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Author = Tarvand Saffron | Surname1 = Tarvand | Year = 2005b | Title = Grading and Classification | Journal = Tarvand Saffron Company | URL = http://www.tarvandsaffron.com/classification.htm | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. * {{Harvard reference | Last1 = Willard | Given1 = P | Year = 2001 | Title = Secrets of Saffron: The Vagabond Life of the World's Most Seductive Spice | Publisher = Beacon Press | ID = ISBN 0-8070-5008-3 | URL = http://books.google.com/books?ie=UTF-8&hl=en&id=WsUaFT7l3QsC | Access-date = [[10 Januarie]] [[2006]] }}. </div> {{col-end}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie|Crocus sativus|Saffraan}} {{Wikispecies|Crocus sativus|Saffraan}} * {{Citation|title=Saffron|work=Darling Biomedical Library|publisher=[[University of California, Los Angeles|UCLA]]|url=http://unitproj.library.ucla.edu/biomed/spice/index.cfm?displayID=22}} * {{Citation|title=''Crocus sativus''|work=Germplasm Resources Information Network|publisher=[[United States Department of Agriculture|USDA]]|url=http://sun.ars-grin.gov:8080/npgspub/xsql/duke/plantdisp.xsql?taxon=318|access-date=17 Mei 2012|archivedate=10 November 2004|archiveurl=https://web.archive.org/web/20041110054340/http://sun.ars-grin.gov:8080/npgspub/xsql/duke/plantdisp.xsql?taxon=318}} {{Voorbladster}} {{Kruie en speserye}} {{Taksonbalk}} {{Normdata}} [[Kategorie:Medisinale plante]] [[Kategorie:Speserye]] bxlotfid50penppgmblt6n06gv333yb 0 20852 2516674 2361070 2022-08-01T10:27:18Z Aliwal2012 39067 taalverbetering wikitext text/x-wiki {{Gaan taal na|29 Julie 2016}} [[Lêer:Volksraad 1950.jpg|duimnael|350px|regs|Die [[Nasionale Party]] se koukus in die Volksraad omstreeks 1950.]] Die '''Volksraad van Suid-Afrika''' ([[Engels]]: ''House of Assembly of South Africa'') was die laerhuis van die parlement van Suid-Afrika van 1910 tot 1981, die enigste parlementêre kamer tussen 1981 en 1984, en eindelik die wit verteenwoordigende huis van die Driekamerparlement van 1984 tot April 1994, toe dit vervang is deur die huidige [[Nasionale Vergadering van Suid-Afrika|Nasionale Vergadering]]. Dwarsdeur die geskiedenis is dit uitsluitlik saamgestel uit wit afgevaardigdes wat hoofsaaklik deur [[blanke Suid-Afrikaners]] verkies is, maar tot 1960 en 1970, onderskeidelik, het 'n paar [[Kleurlinge]] en [[Swartmense|Afrikane]] in die Kaap en Natal 'n beperkte vorm van stemreg geniet. == Verkiesingswyse == Die lede is volgens die Westminster-stelsel verkies, wat beteken dat in elke kiesafdeling die kandidaat met die meeste stemme verkies is, ongeag sy of haar aandeel aan die totale uitgebragte stemme. Ná die afskaffing van die [[Senaat van Suid-Afrika]] in 1981, is die lidmaatskap van die Volksraad vergroot, met agt bykomende indirek-verkose lede. Hulle is deur die direkverkose lede verkies deur middel van eweredige verteenwoordiging, en vier is aangestel deur die [[Staatspresident van Suid-Afrika|staatspresident]]. == Stemreg == Die [[Suid-Afrika-Wet]] het vereis dat stemreg in elke provinsie dieselfde sal bly as voor uniewording in 1910, dit wil sê, soos wat dit was onder die Britse kolonie-bewind. Dit sou eers na uniewording deur die nuwe eenheidsparlement verander kon word. Die Suid-Afrika-Wet het wel 'n verskanste klousule ingesluit ten opsigte van die swart en bruin kiesers in die Kaap van Goeie Hoop se insluiting op die gemeenskaplike kieserslys. Dit sou slegs gewysig kon word met die steun van 'n twee-derde meerderheid van beide huise van die Parlement in 'n gesamentlike sessie. Stemreg, in alle dele van die Unie, was aanvanklik beperk tot mans bo die ouderdom van 21 jaar. Blanke vroue verkry stemreg in 1929, en die oorblywende eiendom- en inkomste- kwalifikasies vir wit mans word afgeskaf in 1930. In die 1960s word die stemouderdom van 21 verlaag na 18. Verder was daar 'n paar bykomende kwalifikasies en diskwalifikasies wat gewissel het van provinsie tot provinsie. Die kiesers in die [[Oranje-Vrystaat]], [[Transvaal]] en [[Suidwes-Afrika]] moes almal geklas word as blank onderwyl hierdie gebiede in die Volksraad verteenwoordig was. === Kaapse stemreg === In die Kaap was stemreg gegrond op eiendoms- en loonkwalifikasies, en was ras nie die enigste vereiste nie. Teen die tyd van die Nasionale Konvensie in 1908, waar die [[Suid-Afrika-wet|Suid-Afrikaanse wet]] opgestel is, was daar 22 784 swart en bruin mense uit 'n totaal van 152 221 kiesers, almal geregtig om in die Kaap te stem. Van 1930 af het die tradisionele Kaapse stemreg net betrekking gehad op gekleurde kiesers. Toe vroue in 1930 stemreg kry, was dit net van toepassing op blanke vroue sodat die aandeel van gekleurde kiesers in die totaal eensklaps gehalveer is. Tot 1937 is 'n klein aantal Swartes in die Kaapprovinsie ingesluit op die gemeenskaplike kieserslys. Ingevolge die Naturellewet (1936) is drie wit lede verkies om swart kiesers te verteenwoordig in die provinsie, maar die kieserslys is beperk tot slegs 11 000 mense. Swart en bruin kiesers is egter uitgesluit van die berekening van Kaapland se getal setels. Net blanke volwassenes is hiervoor getel, wat tot gevolg gehad het dat Kaapland se getal kiesers per kiesafdeling hoër was as dié in die ander drie provinsies. Net so is die bruin kiesers in die [[Kaapprovinsie]] van die algemene rol verwyder, onder die Afsonderlike Verteenwoordiging van Kiesers Wet (1951), hoewel die wet gedurende die sogenaamde [[Kleurlingstemregvraagstuk]] uitgedaag is en dit gelei het tot 'n grondwetlike krisis. In 1953 het bruin kiesers vir oulaas aan 'n algemene verkiesing deelgeneem. Daarna het vier wit LV's die bruin bevolking van 1958 tot 1970 in die Volksraad verteenwoordig. Hierdie setels is afgeskaf in 1968 deur die Afsonderlike Verteenwoordiging van Kiesers Wysigingswet (1968). Dit het alle politieke verteenwoordiging van gekleurdes in die Suid-Afrikaanse parlement afgeskaf tot met die instelling van die Driekamerparlement. === Natalse stemreg === [[Natal (provinsie)|Natal]] het in teorie nie-rassige stemreg gehad, wat soortgelyk was aan die eiendom- en inkomste gebaseerde stemreg van die Kaap, al het dit bietjie verskil wat besonderhede aanbetref. Vir alle praktiese doeleindes het hierdie regulasies nietemin slegs aan Blankes stemreg verleen. Daar is in 1908 byvoorbeeld beraam dat 200 nie-blankes uit 'n totaal van 22&nbsp;786 kiesers volle stemreg het. == Suidwes-Afrika == Vanaf 1950 tot 1977, is ses bykomende setels aan lede verkies uit Suidwes-Afrika se wit minderheid gegee. == Driekamerparlement == In die Driekamerparlement, is die Volksraad (teen hierdie tyd bestaande uit 178 lede) behou as die suiwer blanke kamer, terwyl die [[Raad van Verteenwoordigers van Suid-Afrika|Raad van Verteenwoordigers]] en [[Raad van Afgevaardigdes van Suid-Afrika|Raad van Afgevaardigdes]] onderskeidelik die Kleurlinge en Indiërs verteenwoordig het. [[Kategorie:Politiek van Suid-Afrika]] f08o5g8ufgp6omlzmm6vxv5cxh5gs62 2516677 2516674 2022-08-01T10:31:19Z Aliwal2012 39067 Hoednota verwyder, omrede vertaling verbeter is deur 'n wikidwergie wikitext text/x-wiki [[Lêer:Volksraad 1950.jpg|duimnael|350px|regs|Die [[Nasionale Party]] se koukus in die Volksraad omstreeks 1950.]] Die '''Volksraad van Suid-Afrika''' ([[Engels]]: ''House of Assembly of South Africa'') was die laerhuis van die parlement van Suid-Afrika van 1910 tot 1981, die enigste parlementêre kamer tussen 1981 en 1984, en eindelik die wit verteenwoordigende huis van die Driekamerparlement van 1984 tot April 1994, toe dit vervang is deur die huidige [[Nasionale Vergadering van Suid-Afrika|Nasionale Vergadering]]. Dwarsdeur die geskiedenis is dit uitsluitlik saamgestel uit wit afgevaardigdes wat hoofsaaklik deur [[blanke Suid-Afrikaners]] verkies is, maar tot 1960 en 1970, onderskeidelik, het 'n paar [[Kleurlinge]] en [[Swart mense]] in die Kaap en Natal 'n beperkte vorm van stemreg geniet. == Verkiesingswyse == Die lede is volgens die Westminster-stelsel verkies, wat beteken dat in elke kiesafdeling die kandidaat met die meeste stemme verkies is, ongeag sy of haar aandeel aan die totale uitgebragte stemme. Ná die afskaffing van die [[Senaat van Suid-Afrika]] in 1981, is die lidmaatskap van die Volksraad vergroot, met agt bykomende indirek-verkose lede. Hulle is deur die direkverkose lede verkies deur middel van eweredige verteenwoordiging, en vier is aangestel deur die [[Staatspresident van Suid-Afrika|staatspresident]]. == Stemreg == Die [[Suid-Afrika-Wet]] het vereis dat stemreg in elke provinsie dieselfde sal bly as voor uniewording in 1910, dit wil sê, soos wat dit was onder die Britse kolonie-bewind. Dit sou eers na uniewording deur die nuwe eenheidsparlement verander kon word. Die Suid-Afrika-Wet het wel 'n verskanste klousule ingesluit ten opsigte van die swart en bruin kiesers in die Kaap van Goeie Hoop se insluiting op die gemeenskaplike kieserslys. Dit sou slegs gewysig kon word met die steun van 'n twee-derde meerderheid van beide huise van die Parlement in 'n gesamentlike sessie. Stemreg, in alle dele van die Unie, was aanvanklik beperk tot mans bo die ouderdom van 21 jaar. Blanke vroue verkry stemreg in 1929, en die oorblywende eiendom- en inkomste- kwalifikasies vir wit mans word afgeskaf in 1930. In die 1960s word die stemouderdom van 21 verlaag na 18. Verder was daar 'n paar bykomende kwalifikasies en diskwalifikasies wat gewissel het van provinsie tot provinsie. Die kiesers in die [[Oranje-Vrystaat]], [[Transvaal]] en [[Suidwes-Afrika]] moes almal geklas word as blank onderwyl hierdie gebiede in die Volksraad verteenwoordig was. === Kaapse stemreg === In die Kaap was stemreg gegrond op eiendoms- en loonkwalifikasies, en was ras nie die enigste vereiste nie. Teen die tyd van die Nasionale Konvensie in 1908, waar die [[Suid-Afrika-Wet]] opgestel is, was daar 22 784 swart en bruin mense uit 'n totaal van 152 221 kiesers, almal geregtig om in die Kaap te stem. Van 1930 af het die tradisionele Kaapse stemreg net betrekking gehad op gekleurde kiesers. Toe vroue in 1930 stemreg kry, was dit net van toepassing op blanke vroue sodat die aandeel van gekleurde kiesers in die totaal eensklaps gehalveer is. Tot 1937 is 'n klein aantal Swartes in die Kaapprovinsie ingesluit op die gemeenskaplike kieserslys. Ingevolge die Naturellewet (1936) is drie wit lede verkies om swart kiesers te verteenwoordig in die provinsie, maar die kieserslys is beperk tot slegs 11 000 mense. Swart en bruin kiesers is egter uitgesluit van die berekening van Kaapland se getal setels. Net blanke volwassenes is hiervoor getel, wat tot gevolg gehad het dat Kaapland se getal kiesers per kiesafdeling hoër was as dié in die ander drie provinsies. Net so is die bruin kiesers in die [[Kaapprovinsie]] van die algemene rol verwyder, onder die Afsonderlike Verteenwoordiging van Kiesers Wet (1951), hoewel die wet gedurende die sogenaamde [[Kleurlingstemregvraagstuk]] uitgedaag is en dit gelei het tot 'n grondwetlike krisis. In 1953 het bruin kiesers vir oulaas aan 'n algemene verkiesing deelgeneem. Daarna het vier wit LV's die bruin bevolking van 1958 tot 1970 in die Volksraad verteenwoordig. Hierdie setels is afgeskaf in 1968 deur die Afsonderlike Verteenwoordiging van Kiesers Wysigingswet (1968). Dit het alle politieke verteenwoordiging van gekleurdes in die Suid-Afrikaanse parlement afgeskaf tot met die instelling van die Driekamerparlement. === Natalse stemreg === [[Natal (provinsie)|Natal]] het in teorie nierassige stemreg gehad, wat soortgelyk was aan die eiendom- en inkomste- gebaseerde stemreg van die Kaap, al het dit bietjie verskil wat besonderhede aanbetref. Vir alle praktiese doeleindes het hierdie regulasies nietemin slegs aan Blankes stemreg verleen. Daar is in 1908 byvoorbeeld beraam dat 200 nie-blankes uit 'n totaal van 22&nbsp;786 kiesers volle stemreg het. == Suidwes-Afrika == Vanaf 1950 tot 1977 is ses bykomende setels aan lede verkies uit Suidwes-Afrika se wit minderheid gegee. == Driekamerparlement == In die Driekamerparlement, is die Volksraad (teen hierdie tyd bestaande uit 178 lede) behou as die suiwer blanke kamer, terwyl die [[Raad van Verteenwoordigers van Suid-Afrika|Raad van Verteenwoordigers]] en [[Raad van Afgevaardigdes van Suid-Afrika|Raad van Afgevaardigdes]] onderskeidelik die Kleurlinge en Indiërs verteenwoordig het. [[Kategorie:Politiek van Suid-Afrika]] a6t1j40duslk4h5l7hg8t1356s6x40x 0 21150 2516640 2363317 2022-08-01T07:53:54Z Puvircho 6492 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Ampsbekleër | naam = Jan de la Fontaine | beeld = | beeldonderskrif = | orde = Goewerneur van die [[Nederlandse Kaapkolonie]] | termynaanvang = [[1730]] | termyneinde = [[1737]] | voorganger = [[Pieter Gysbert Noodt]] | opvolger = [[Adriaan van Kervel]] | geboortedatum = 1684 | geboortejaar = | geboortemaand = | geboortedag = | geboorteplek = | sterftedatum = 6 Mei 1743 | sterfteplek = [[Wijk aan Zee]], Nederlandse Republiek | party = | orde2 = Waarnemende Goewerneur van die Nederlandse Kaapkolonie | termynaanvang2 = [[1729]] | termyneinde2 = [[1737]] | voorganger2 = [[Johannes Cornelis d’Ableing]] | opvolger2 = [[Pieter Gysbert Noodt]] | orde3 = Waarnemende Goewerneur van die Nederlandse Kaapkolonie | termynaanvang3 = [[1724]] | termyneinde3 = [[1727]] | voorganger3 = [[Maurits Pasques de Chavonnes]] | opvolger3 = [[Pieter Gysbert Noodt]] (waarnemend) | eggenoot = Maria Elisabeth de Man | kinders = | alma_mater = | religie = | handtekening = | militer = | lojaliteit = | tak = | diensjare = | rang = | eenheid = | oorloe = | toekennings = }} '''Jan de la Fontaine''' was goewerneur van die [[Kaap die Goeie Hoop]] van [[1730]] tot [[1737]]. Hy het in [[1710]] na die Kaap gekom as hoof van die [[Verenigde Oos-Indiese Kompanjie]] se kruitmagasyne. In [[1721]] word hy aangestel as [[sekunde]] aan die Kaap en in [[1724]] gekies as waarnemende hoof van die regering met die dood van luitenant-kolonel [[Maurits Pasques de Chavonnes]], en vyf jaar later weer met die dood van [[Pieter Gysbert Noodt]]. In [[1730]] word hy uiteindelik self goewerneur. In [[1734]] reis hy op 'n inspeksie tot by [[Mosselbaai]]. Hy dra die amp in [[1737]] aan sy opvolger oor en keer die volgende jaar terug na [[Nederland]]. == Sien ook == * [[Lys van kommandeurs en goewerneurs van die Kaapkolonie]] == Bronne == * Albertyn, C.F. dr. (hoofred.), ''Die Afrikaanse Kinderensiklopedie'', Nasou, Kaapstad, 1972. * [[Eric Rosenthal|Rosenthal, Eric]], ''Encyclopaedia of Southern Africa'', Juta and Company Limited, Kaapstad en Johannesburg, 1978. {{Saadjie}} {{beginboks}} {{opvolgboks| voor=[[Pieter Gysbert Noodt]]| titel=Goewerneur van die [[Kaapkolonie|Kaap de Goede Hoop]]| jare= [[1737]] &ndash; [[1737]] | na=[[Adriaan van Kervel]]}} {{opvolgboks| voor=[[Johannes Cornelis d’Ableing]]| titel=Goewerneur van die [[Kaapkolonie|Kaap de Goede Hoop]] (waarnemend)| jare= [[1729]] &ndash; [[1737]] | na=[[Pieter Gysbert Noodt]]}} {{opvolgboks| voor=[[Maurits Pasques de Chavonnes]]| titel=Goewerneur van die [[Kaapkolonie|Kaap de Goede Hoop]] (waarnemend)| jare= [[1724]] &ndash; [[1727]] | na=[[Pieter Gysbert Noodt]] (waarnemend)}} {{eindboks}} {{Kommandeurs en Goewerneurs van die Kaapkolonie|state=autocollapse}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:De la Fontaine, Jan}} [[Kategorie:Nederlandse kommandeurs en goewerneurs van die Kaapkolonie (VOC)]] 9lrzkcjg0n77s0hbvtbnvl5uiewnrrc 0 21152 2516630 2438998 2022-08-01T07:14:48Z Puvircho 6492 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Ampsbekleër | naam = Maurits Pasques de Chavonnes | beeld = Maurits Pasques de Chavonnes.jpg | beeldonderskrif = | orde = 4de Goewerneur van die [[Nederlandse Kaapkolonie]] | termynaanvang = [[28 Maart]] [[1714]] | termyneinde = [[8 September]] [[1724]] | voorganger = [[Willem Helot]] | opvolger = [[Jan de la Fontaine]] | geboortedatum = [[23 Julie]] [[1654]] | geboortejaar = | geboortemaand = | geboortedag = | geboorteplek = [[Den Haag]] | sterftedatum = {{SDEO|1654|7|23|1724|9|8}} | sterfteplek = [[Kaap die Goeie Hoop]] | party = | eggenoot = | kinders = | alma_mater = | religie = | handtekening = | militer = | lojaliteit = | tak = | diensjare = | rang = | eenheid = | oorloe = | toekennings = }} '''Maurits Pasques de Chavonnes''' was goewerneur van die [[Kaap die Goeie Hoop]] van [[1714]] tot [[1721]].<ref>[[Eric Rosenthal|Rosenthal, Eric]], ''Encyclopaedia of Southern Africa'', Juta and Company Limited, Kaapstad en Johannesburg, 1978.</ref> Mauritz Pasque de Chavonnes is in [[Den Haag]] gebore in [[1654]]. Hy was die jongste seun van Jeanne de Savornin<ref name="genealogieonline">{{Cite web |url=http://www.genealogieonline.nl/database-jansen/I54422.php |title=genealogieonline |access-date= 3 Julie 2007 |archive-date=27 September 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070927025944/http://www.genealogieonline.nl/database-jansen/I54422.php |url-status=dead }}</ref> en Pierre Pasque de Chavonnes, wie se vader, Joachim Pasque, marquis de Chavonnes, uit [[Frankryk]] gevlug het na die [[Bartolomeusnag]] slagting in [[1572]]. In [[1689]] trou hy met Bathazarina Kien met wie hy later twee kinders gehad het:Anna Magdalena Pasques De Chavonnes en Pieter Rochus Pasques De Chavonnes.<ref name="genealogieonline"/> Hy het hom as soldaat opgelei en het gevorder het tot luitenant-kolonel in die [[infanterie]] van die [[State-Generaal]]. Tydens die [[Spaanse Opvolgingsoorlog]] (1701-1713) was Mauritz de Chavonnes in bevel van 'n infanterie regiment in die leër van die [[Republiek van die Sewe Verenigde Nederlande]]. Na die [[Vrede van Utrecht]] die oorlog tot 'n einde gebring het, het hy by die [[Verenigde Oos-Indiese Kompanjie]] aangesluit, wat hom in [[1714]] as Kaapse goewerneur aangestel in die plek van [[Louis van Assenburg]] wat op [[27 Desember]] [[1712]] te sterwe gekom het.<ref name="MH">[http://rapidttp.com/milhist/ Die Suid-Afrikaanse Krygshistoriese Vereniging], [http://rapidttp.com/milhist/vol062ds.html Governor Mauritz Pasque de Chavonnes and the First Military Uniforms at the Cape], Military History Journal - Vol 6 No 2, Besoek op 3 Junie 2007</ref> Binne die eerste paar maande ná sy aankoms aan die Kaap het De Chavonnes die pligte van die garnisoen gereguleer en vir die eerste keer in die Kaapse geskiedenis die soldate uniforms laat dra en 'n stel instruksies uitgevaardig vir onderhoud van gewere en ammunisie.<ref name="MH"/> De Chavonnes het ook vir die eerste keer veeboere aan die Kaap vir weilisensies laat betaal: in Julie 1714 het hy en die [[Politieke Raad]] besluit dat "alle degeene die permissie sullen komen te versoekken om eenigh land tot weijdingh van vee in leeningh te hebben, in cassa tot een recognitie aan de E. Compe. zullen moeten betalen voor een halv jaar ses, en een heel jaar twaalv rijxdds". Verder moes boere tiendes betaal van alles wat hulle op sulke plase geoes het. Hy het baie vir die ontwikkeling van die vesting gedoen en is in [[1721]] bevorder tot gewone raadsheer van Indië. Van sy militêre innovasies het ingesluit die organisasie in [[1722]] van die sogenaamde Vry-swartes en Sjinese wat in die Tafelvallei gewoon het in 'n burgermag genaamd die ''Companie Vryswarten'' onder bevel van hulle eie offisiere. Die kompanjie het met ander burgermagte beurte geneem in die nagtelike bewaking van die barakke<!--wards?-->.<ref name="MH"/> Hy is in die Kaap oorlede op [[8 September]] [[1724]] na een dag se siekte en is op [[14 September]] met militêre eerbewys begrawe.<ref name="MH"/> == Sien ook == * [[Lys van kommandeurs en goewerneurs van die Kaapkolonie]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * ''500 Jaar Suid-Afrikaanse Geskiedenis'', Prof. CF Muller {{beginboks}} {{opvolgboks| voor=[[Willem Helot]]|titel=Goewerneur van die [[Kaapkolonie|Kaap de Goede Hoop]]| jare= [[28 Maart]] [[1714]] &ndash; [[8 September]] [[1724]]| na=[[Jan de la Fontaine]]}} {{eindboks}} {{Kommandeurs en Goewerneurs van die Kaapkolonie|state=autocollapse}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:De Chavonnes, Maurits Pasques}} [[Kategorie:Nederlandse kommandeurs en goewerneurs van die Kaapkolonie (VOC)]] [[Kategorie:Geboortes in 1654]] [[Kategorie:Sterftes in 1724]] c4776vndnssz7zvnzqkk86szbrcsii1 10 26908 2516643 1663039 2022-08-01T07:59:31Z Aliwal2012 39067 verwyder "moedertaalspreker" wat mense irriteer wikitext text/x-wiki {{ambox | name = Gaan taal na | subst = <includeonly>{{subst:</includeonly><includeonly>substcheck}}</includeonly> | class = ambox-language | type = content | image = | issue = <span class="plainlinks">'''Taalgebruik moet nagegaan word:''' Die teks moet vir spelling, sinsbou en woordkeuse nagegaan word. Indien dit nie binne twee weke versorg word nie, mag dit vir [[Wikipedia:Bladsyverwydering|verwydering]] kwalifiseer.</span> | fix = | cat = Gaan taal na | all = }}<noinclude> '''Let wel:''' Hierdie sjabloon word slegs gebruik by artikels wat sodanige taalgebreke het, dat dit geheel en al oorgeskryf sal moet word. Vir artikels met slegs oppervlakkige tik-, spel- en taalfoute, gebruik eerder [[Sjabloon:Skoonmaak]] of redigeer die artikel sommer self! [[Kategorie:Artikelstatussjablone]] </noinclude> 39znoi800dj7yik4hpt6e4p632inj3y 2516671 2516643 2022-08-01T10:03:30Z Aliwal2012 39067 plaas ou logo terug wikitext text/x-wiki {{ambox | name = Gaan taal na | subst = <includeonly>{{subst:</includeonly><includeonly>substcheck}}</includeonly> | class = ambox-language | type = content | image = [[Beeld:Icono de traducción.svg|40px]] | issue = <span class="plainlinks">'''Taalgebruik moet nagegaan word:''' Die teks moet vir spelling, sinsbou en woordkeuse nagegaan word. Indien dit nie binne twee weke versorg word nie, mag dit vir [[Wikipedia:Bladsyverwydering|verwydering]] kwalifiseer.</span> | fix = | cat = Gaan taal na | all = }}<noinclude> '''Let wel:''' Hierdie sjabloon word slegs gebruik by artikels wat sodanige taalgebreke het, dat dit geheel en al oorgeskryf sal moet word. Vir artikels met slegs oppervlakkige tik-, spel- en taalfoute, gebruik eerder [[Sjabloon:Skoonmaak]] of redigeer die artikel sommer self! [[Kategorie:Artikelstatussjablone]] </noinclude> 047jicbj0jk8nhrzbcmfv8h74hbr8hl 3 28416 2516374 2516360 2022-07-31T12:20:28Z Oesjaar 7467 /* Neanderdaller */ Antwoord wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="float:right;" width=140px | |- !align="center"|[[Lêer:Dresser.svg|140px|Archive]]<br/>Argiewe: ---- |- | *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2008|Argief 2008]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2009|Argief 2009]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2010|Argief 2010]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2011|Argief 2011]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2012|Argief 2012]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2013|Argief 2013]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2014|Argief 2014]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2015|Argief 2015]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2016|Argief 2016]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2017|Argief 2017]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2018|Argief 2018]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2019|Argief 2019]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2020|Argief 2020]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2021|Argief 2021]] |} {{The Rosetta Barnstar|1=Omdat ek so vertaal en vertaal en vertaal :)}} == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 18:10, 4 Januarie 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 --> == Kategoriee soos Normdata met 34 elemente‏‎ == {{ping|Burgert Behr }}, Kategorieë soos ''Normdata met 34 elemente'' kan ek seker maar skep? Myns insiens het dit niks met alarm of foute te doen nie maar staaf maar net 'n feit. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:55, 13 Januarie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ja, ek dink ook so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:58, 13 Januarie 2022 (UTC) == [[Moord op die Romanofs]] == {{Gebruikervoorblad|Moord op die Romanofs}} Baie dankie vir dié interessante voorbladartikel omtrent 'n belangrike onderwerp. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 30 Januarie 2022 (UTC) [[Lêer:Editor_-_bufonite_star.jpg|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Master_Editor III (or Most Plusquamperfect Looshpah Laureate)|Meesterredakteur III]]<br />(14 jaar, 59 200+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012</small>]] == [[Harry Bolus]] == {{ping|Burgert_Behr}} Help asb met die volgende vertaling: ''Active in scientific circles, he was a Fellow of the Linnean Society, member and president of the South African Philosophical Society (later the Royal Society of South Africa), the SA Medal and Grant by the SA Association for the Advancement of Science and an honorary D.Sc. from the University of the Cape of Good Hope.'' uit bogenoemde. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 8 Februarie 2022 (UTC) == Uitgestorwe spesies... == Dag Burgert! Sien [[Pterygodium newdigateae]]. Is dit moontlik om die balkie wat Uitgestorwe wys se agtergrond rooi te maak en as dit CR (Krities) status is, oranje te maak? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:24, 11 Februarie 2022 (UTC) :Jammer, ek het dit jare der jare gelede gedoen en weet nie meer hoe om dit te verander nie. Die kleure is op al die Wikipedias dieselfde. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:38, 12 Februarie 2022 (UTC) ::Ouderdom... Met wie praat ek... == [[James Webb-ruimteteleskoop]] == {{Gebruikervoorblad|James Webb-ruimteteleskoop}} Baie dankie vir dié nuutste en interessante ruimte-artikel op ons voorblad. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 20 Februarie 2022 (UTC) :Geluk, dit is 'n ongelooflike artikel! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:18, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie, julle. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:25, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Wat Phra Kaew]] == {{Gebruikervoorblad|Wat Phra Kaew}} :Dié mooi voorbladartikel herinner my aan die baie goeie artikels [[Boeddhisme]] en [[Khmer-ryk]], albei ook uit jou pen. Baie dankie! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 27 Februarie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 04:43, 28 Februarie 2022 (UTC) == Overharvesting is causing declines in population... == Burgert, ek sukkel om die stukke mooi te vertaal. Ooroes? Te veel plante gepluk, Te veel versamel... Jou gedagte asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:21, 28 Februarie 2022 (UTC) :Oorverwerking, sou ek sê. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:29, 28 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Burgert Behr}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:38, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Vlad Dracula]] == {{Gebruikervoorblad|Vlad Dracula}} Baie geluk met dié jongste voorbladartikel oor 'n interessante onderwerp! :) (ek mis net die kassie uit die Engelse artikel.) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 13 Maart 2022 (UTC) == Centurion (tenk) == Burgert, hoe sou jy die volgende vertaal het: ''Centurion Pilot Vehicles''. Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Centurion_(tank)#Centurion_tank_timeline Engels]. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:27, 14 Maart 2022 (UTC) :Pharos sê voorrytuig, voorryer. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 18:38, 14 Maart 2022 (UTC) == Rear admiral = skout-admiraal == {{ping|Burgert_Behr}}, help asb! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:53, 28 Maart 2022 (UTC) : Ek dink dis Skout-admiraal. Sien [[:en:Naval_officer_ranks#Flag_officers]]. Groete.[[Gebruiker:Johannescharlesventer|Johannescharlesventer]] ([[Gebruikerbespreking:Johannescharlesventer|kontak]]) 21:13, 28 Maart 2022 (UTC) ::Dit is skout-admiraal, ja. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:04, 29 Maart 2022 (UTC) :::Dankie vir julle hulp, dit word waardeer! Ek kon nie dadelik op die regte woord kom nie, die Google-vertaler was stout en het dit agteradmiraal gemaak!! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:43, 29 Maart 2022 (UTC) == [[Senuweestelsel]] == {{Gebruikervoorblad|Senuweestelsel}} Baie geluk met dié nuutste en interessante voorbladartikel. Dit is amptelik ons 500ste voorbladartikel. Wat 'n mylpaal! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 April 2022 (UTC) == Valerii Zaluzhnyy == Burgert, hoe sou die Oekraïniese naam Valerii Fedorovych Zaluzhnyi vertaal kan word? Dankie [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:01, 11 April 2022 (UTC) {{ping|Sobaka}} Waleri Fedorowitsj Zaloezjni. (Jammer ek is 'n bietjie laat.) [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:31, 15 April 2022 (UTC) {{ping|Burgert Behr}} Baie dankie, geen probleem nie. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 13:34, 15 April 2022 (UTC) == [[Ranger 6]] == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die Engelse weergawe, die volgende sin: ''Propulsion for the mid-course trajectory correction was provided by a 224 N thrust monopropellant hydrazine engine with four jet-vane vector control.'' : Gee asb. vir my jou weergawe van die vertaling. Ek sukkel met die jet-vane. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:50, 13 April 2022 (UTC) ::Ook, is ''attitude control'' posisie beheer? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 13 April 2022 (UTC) == [[Swastika]] == {{Gebruikervoorblad|Swastika}} Baie dankie vir dié belangrike en interessante voorbladartikel! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 17 April 2022 (UTC) == Stefania Turkewich == Hello Burgert Behr, When you have time, could you take a look at the English article: [[en: Stefania Turkewich]]? Stefania was the first woman composer of classical music in Ukraine. Could you give the article a start in the Afrikaans language Wikipedia with an introductory sentence or paragraph for the «CEE Spring 2022» Wikipedia project? Thank you. [[Gebruiker:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Gebruikerbespreking:Nicola Mitchell|kontak]]) 22:15, 20 April 2022 (UTC) == [[Plafon van die Sixtynse kapel]] == {{Gebruikervoorblad|Plafon van die Sixtynse kapel}} Baie dankie vir dié kunssinnige artikel! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 1 Mei 2022 (UTC) :* {{ondersteun}} Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:49, 2 Mei 2022 (UTC) == The Rosetta Barnstar == Baie geluk met jou toekenning! Jy verdien dit! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:23, 3 Mei 2022 (UTC) == Booster... == Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Ranger_6 Ranger 6 in Engels]. Hoe sal ons verwys na die ''booster'' vuurpyl in Afrikaans? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:39, 15 Mei 2022 (UTC) :Aanjaagvuurpyl, volgens die Sterrekundewoordeboek. Ek het ook al aanjaervuurpyl gesien. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:44, 15 Mei 2022 (UTC) ::Dankie! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:58, 15 Mei 2022 (UTC) == Gerbils == Ek kom die woord teë in [[Muridae]], ken jy dit? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:29, 15 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} 1 nagmuis, springhaasmuis; 2 woestynmuis == [[Maori-kultuur]] == {{Gebruikervoorblad|Maori-kultuur}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Nieu-Seeland of Aotearoa is altyd interessant. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 15 Mei 2022 (UTC) :Weereens geluk Burgert! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:54, 15 Mei 2022 (UTC) == Die vuurpyl dinge... == Ek kou klippe met die Rangers... Wanneer die eerste fase van vuurpyl klaar is en ontkoppel, hoe word daarna verwys? Skei, ontkoppel... Na moeite vind ek uit redundancy is oortolligheid. So leer mens! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:38, 18 Mei 2022 (UTC) :Ek dink nie iets kan vanself ontkoppel nie; iemand moet dit ontkoppel. Ek sou dus eerder reken afskei. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:03, 18 Mei 2022 (UTC) == [[Antieke Hawaii]] == {{Gebruikervoorblad|Antieke Hawaii}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Ook Hawaii is natuurlik baie interessant! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 22 Mei 2022 (UTC) == Alpha Centauri korreksie benodig == Hi Burgert, kyk asb by [[Alpha Centauri]] se inligtingskas. Die fotobyskrif sê daar Proxima is met 'n rooi sirkel aangedui, maar dit is "missing"! Ek vermoed dit het gebeur nadat KabouterBot in 2020 met die rooi sirkels gepeuter het ;) Ons slaan hier in Maletswai al weer zero in die nag. Groete, geniet jou naweek! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:15, 28 Mei 2022 (UTC) :Haai, [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal]], die sirkel is daar, want dis deel van die foto. Dit is net baie klein en 'n mens moet die foto vergroot om dit te kan sien. :Sterkte met die bibberweer! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:20, 28 Mei 2022 (UTC) ::O, dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:37, 28 Mei 2022 (UTC) == Help asb! == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die volgende: ''The Atlas-Agena was an American expendable launch system derived from the SM-65 Atlas missile.'' hoe sal jy die ''expendable launch system'' vertaal? Ek dink meer daaraan om dit eerder iets soos 'n ''eenmalige bruikbare lanseer stelsel'' te noem. Sekerlik nie weg gooibaar nie. Sjoe, die vuurpyl dinge word nou tegnies! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:46, 29 Mei 2022 (UTC) :Ek het iets uit die [[Saturn V]] artikel gekry. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:19, 29 Mei 2022 (UTC) ::Eenmalige lanseerstelsel of lanseringstelsel klink goed. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:59, 30 Mei 2022 (UTC) == [[Université Paris-Panthéon-Assas]] == {{ping|Burgert_Behr}}, kan hierdie Franse Universiteits name nie na Afrikaans getranskribeer word nie? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:53, 30 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ek sien ander Wikipedias maak dit "Universiteit Panthéon-Assas". [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:56, 30 Mei 2022 (UTC) ::{{ping|Burgert_Behr}},dankie, so gedog! Help asb hier, dan moet al die ander ook gedoen word. Bevestig net al die name asb. dan gaan hier 'n geskuiwery plaasvind! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:25, 30 Mei 2022 (UTC) == Ranger 7 == {{ping|Burgert Behr}}, meneer - ek het hulp nodig: ''The spacecraft encountered the lunar surface in direct motion along a hyperbolic trajectory, with an incoming asymptotic direction at an angle of -5.57 degrees from the lunar equator. The orbit plane was inclined 26.84 degrees to the lunar equator. '' Hoef seker nie meer te sê nie. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 3 Junie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Dis die beste wat ek kan doen (dis hoekom ek nie ruimtetuie vertaal nie): Die ruimtetuig het die maanoppervlak direk met 'n hiperboliese baan langs getref, met 'n inkomende asimptotiese rigting teen 'n hoek van -5,57 grade met die maanewenaar. Die wentelvlak het 'n helling van 26,84 grade met die maanewenaar gehad. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:36, 4 Junie 2022 (UTC) == [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk]] == {{Gebruikervoorblad|Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk}} Baie geluk met dié nuwe voorbladster! Dis net betyds op ons voorblad en pas ook lekker by [[Victoria van die Verenigde Koninkryk]]. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 5 Junie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:35, 5 Junie 2022 (UTC) == [[Russies-Japannese Oorlog]] == {{Gebruikervoorblad|Russies-Japannese Oorlog}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel. Dis nogal interessant hoe aktueel politieke konflikte soos dié rondom die [[Koerile]] is. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 12 Junie 2022 (UTC) :Geluk Winston! Ek het 'n nuwe saadjie vir [[Eerste Chinees-Japannese Oorlog]] geskep, sodat dit nie meer rooi vertoon op die voorblad nie. :Dit kan asb. verder uitgebrei word. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:08, 13 Junie 2022 (UTC) == [[Proxima Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Proxima Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Ek dink maar [[Alpha Centauri]] is ook slaggereed vir voorbladstatus? :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 19 Junie 2022 (UTC) :Hy is, ja. Ek het net so 'n bietjie aangehang sodat hy nie te gou op Proxima volg nie. Ek sit hom op. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:14, 24 Junie 2022 (UTC) == Oom Koerantman... == {{ping|Burgert Behr}}, ek sukkel met die laaste gedeelte van die sin: ''Test objectives for this flight were concerned with the ability of the spacecraft to withstand reentry under the temperature-critical abort conditions and with the capability of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Wat de joos word bedoel met ''...of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Maak geen tegniese sin nie. Ek is oop vir enige idees... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:38, 24 Junie 2022 (UTC) :Skuus, dit kom uit [[Mercury-Atlas 2]]. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:40, 24 Junie 2022 (UTC) ::Gits, nee, die oom het nie 'n idee nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:04, 24 Junie 2022 (UTC) == Koppeltekens == Hi Burgert, is daai koppeltekens (soos by Kamdeboo- Nasionale Park) nou die nuwe riglyn van die AWS/Taalkommissie? Asof ons nie genoeg ander werk het nie! Groete, [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:47, 8 Julie 2022 (UTC) :Dit is die tradisionele spelling van die plekke en sluit aan by die ander spellings met 'n koppelteken. Daar was 'n tyd toe die afstandskoppel nie meer gebruik is nie, maar dit is al 'n rukkie weer terug. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 21:52, 8 Julie 2022 (UTC) ::Dankie! Ek werk maar laatsnags hier, dan is die netwerk vinniger. Bedags het ons te veel beurtkrag! ::Hoop nie jy gee om as ek jou artikels proeflees vir klein tikfoute nie, soos Bonobo? [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:58, 8 Julie 2022 (UTC) :::Nee, glad nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] == [[Legendariese Sweedse konings]] == {{Gebruikervoorblad|Legendariese Sweedse konings}} Sjoe, 'n baie interessante en goeie artikel waaroor min taalweergawes beskik! :) Ek het dit maar onder geskiedenis sorteer, ek hoop dis reg. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 Julie 2022 (UTC) :Reg so, dankie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:28, 22 Julie 2022 (UTC) ::Geluk Burgert! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:36, 10 Julie 2022 (UTC) == [[Alpha Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Alpha Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Dit lyk nou baie mooi saam met [[Proxima Centauri]] daar! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 24 Julie 2022 (UTC) : Geluk en dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:49, 24 Julie 2022 (UTC) == Met die maan gepla... == {{ping|Burgert_Behr}}, terwyl ek so tussen die ruimtetuie en flora wipplank ry, hier is dalk iets wat sal geniet om te vertaal: [https://en.wikipedia.org/wiki/Topography_of_the_Moon Topography of the Moon]. Kan jy dalk op jou lys sit asb! Dan kan ons ook die woord Selenografie gebruik! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:54, 29 Julie 2022 (UTC) :Maak so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:18, 29 Julie 2022 (UTC) == Neanderdaller == Hier is iets verkeerd:{{Verwysings|25em|verwysings= Loer asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:54, 31 Julie 2022 (UTC) :Dis reg so. Wat is fout? [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:57, 31 Julie 2022 (UTC) ::Die speelgoed van Frank wys dit as 'n fout: [https://checkwiki.toolforge.org/checkwiki.cgi?project=afwiki&view=only&id=43&offset=0&limit=50&orderby=&sort=] Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:20, 31 Julie 2022 (UTC) jwytoq1ldcqaytb0jrc515v7r6525c3 2516376 2516374 2022-07-31T12:21:53Z Burgert Behr 2401 /* Neanderdaller */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="float:right;" width=140px | |- !align="center"|[[Lêer:Dresser.svg|140px|Archive]]<br/>Argiewe: ---- |- | *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2008|Argief 2008]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2009|Argief 2009]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2010|Argief 2010]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2011|Argief 2011]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2012|Argief 2012]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2013|Argief 2013]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2014|Argief 2014]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2015|Argief 2015]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2016|Argief 2016]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2017|Argief 2017]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2018|Argief 2018]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2019|Argief 2019]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2020|Argief 2020]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2021|Argief 2021]] |} {{The Rosetta Barnstar|1=Omdat ek so vertaal en vertaal en vertaal :)}} == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 18:10, 4 Januarie 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 --> == Kategoriee soos Normdata met 34 elemente‏‎ == {{ping|Burgert Behr }}, Kategorieë soos ''Normdata met 34 elemente'' kan ek seker maar skep? Myns insiens het dit niks met alarm of foute te doen nie maar staaf maar net 'n feit. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:55, 13 Januarie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ja, ek dink ook so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:58, 13 Januarie 2022 (UTC) == [[Moord op die Romanofs]] == {{Gebruikervoorblad|Moord op die Romanofs}} Baie dankie vir dié interessante voorbladartikel omtrent 'n belangrike onderwerp. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 30 Januarie 2022 (UTC) [[Lêer:Editor_-_bufonite_star.jpg|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Master_Editor III (or Most Plusquamperfect Looshpah Laureate)|Meesterredakteur III]]<br />(14 jaar, 59 200+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012</small>]] == [[Harry Bolus]] == {{ping|Burgert_Behr}} Help asb met die volgende vertaling: ''Active in scientific circles, he was a Fellow of the Linnean Society, member and president of the South African Philosophical Society (later the Royal Society of South Africa), the SA Medal and Grant by the SA Association for the Advancement of Science and an honorary D.Sc. from the University of the Cape of Good Hope.'' uit bogenoemde. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 8 Februarie 2022 (UTC) == Uitgestorwe spesies... == Dag Burgert! Sien [[Pterygodium newdigateae]]. Is dit moontlik om die balkie wat Uitgestorwe wys se agtergrond rooi te maak en as dit CR (Krities) status is, oranje te maak? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:24, 11 Februarie 2022 (UTC) :Jammer, ek het dit jare der jare gelede gedoen en weet nie meer hoe om dit te verander nie. Die kleure is op al die Wikipedias dieselfde. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:38, 12 Februarie 2022 (UTC) ::Ouderdom... Met wie praat ek... == [[James Webb-ruimteteleskoop]] == {{Gebruikervoorblad|James Webb-ruimteteleskoop}} Baie dankie vir dié nuutste en interessante ruimte-artikel op ons voorblad. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 20 Februarie 2022 (UTC) :Geluk, dit is 'n ongelooflike artikel! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:18, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie, julle. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:25, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Wat Phra Kaew]] == {{Gebruikervoorblad|Wat Phra Kaew}} :Dié mooi voorbladartikel herinner my aan die baie goeie artikels [[Boeddhisme]] en [[Khmer-ryk]], albei ook uit jou pen. Baie dankie! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 27 Februarie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 04:43, 28 Februarie 2022 (UTC) == Overharvesting is causing declines in population... == Burgert, ek sukkel om die stukke mooi te vertaal. Ooroes? Te veel plante gepluk, Te veel versamel... Jou gedagte asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:21, 28 Februarie 2022 (UTC) :Oorverwerking, sou ek sê. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:29, 28 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Burgert Behr}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:38, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Vlad Dracula]] == {{Gebruikervoorblad|Vlad Dracula}} Baie geluk met dié jongste voorbladartikel oor 'n interessante onderwerp! :) (ek mis net die kassie uit die Engelse artikel.) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 13 Maart 2022 (UTC) == Centurion (tenk) == Burgert, hoe sou jy die volgende vertaal het: ''Centurion Pilot Vehicles''. Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Centurion_(tank)#Centurion_tank_timeline Engels]. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:27, 14 Maart 2022 (UTC) :Pharos sê voorrytuig, voorryer. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 18:38, 14 Maart 2022 (UTC) == Rear admiral = skout-admiraal == {{ping|Burgert_Behr}}, help asb! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:53, 28 Maart 2022 (UTC) : Ek dink dis Skout-admiraal. Sien [[:en:Naval_officer_ranks#Flag_officers]]. Groete.[[Gebruiker:Johannescharlesventer|Johannescharlesventer]] ([[Gebruikerbespreking:Johannescharlesventer|kontak]]) 21:13, 28 Maart 2022 (UTC) ::Dit is skout-admiraal, ja. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:04, 29 Maart 2022 (UTC) :::Dankie vir julle hulp, dit word waardeer! Ek kon nie dadelik op die regte woord kom nie, die Google-vertaler was stout en het dit agteradmiraal gemaak!! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:43, 29 Maart 2022 (UTC) == [[Senuweestelsel]] == {{Gebruikervoorblad|Senuweestelsel}} Baie geluk met dié nuutste en interessante voorbladartikel. Dit is amptelik ons 500ste voorbladartikel. Wat 'n mylpaal! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 April 2022 (UTC) == Valerii Zaluzhnyy == Burgert, hoe sou die Oekraïniese naam Valerii Fedorovych Zaluzhnyi vertaal kan word? Dankie [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:01, 11 April 2022 (UTC) {{ping|Sobaka}} Waleri Fedorowitsj Zaloezjni. (Jammer ek is 'n bietjie laat.) [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:31, 15 April 2022 (UTC) {{ping|Burgert Behr}} Baie dankie, geen probleem nie. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 13:34, 15 April 2022 (UTC) == [[Ranger 6]] == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die Engelse weergawe, die volgende sin: ''Propulsion for the mid-course trajectory correction was provided by a 224 N thrust monopropellant hydrazine engine with four jet-vane vector control.'' : Gee asb. vir my jou weergawe van die vertaling. Ek sukkel met die jet-vane. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:50, 13 April 2022 (UTC) ::Ook, is ''attitude control'' posisie beheer? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 13 April 2022 (UTC) == [[Swastika]] == {{Gebruikervoorblad|Swastika}} Baie dankie vir dié belangrike en interessante voorbladartikel! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 17 April 2022 (UTC) == Stefania Turkewich == Hello Burgert Behr, When you have time, could you take a look at the English article: [[en: Stefania Turkewich]]? Stefania was the first woman composer of classical music in Ukraine. Could you give the article a start in the Afrikaans language Wikipedia with an introductory sentence or paragraph for the «CEE Spring 2022» Wikipedia project? Thank you. [[Gebruiker:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Gebruikerbespreking:Nicola Mitchell|kontak]]) 22:15, 20 April 2022 (UTC) == [[Plafon van die Sixtynse kapel]] == {{Gebruikervoorblad|Plafon van die Sixtynse kapel}} Baie dankie vir dié kunssinnige artikel! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 1 Mei 2022 (UTC) :* {{ondersteun}} Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:49, 2 Mei 2022 (UTC) == The Rosetta Barnstar == Baie geluk met jou toekenning! Jy verdien dit! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:23, 3 Mei 2022 (UTC) == Booster... == Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Ranger_6 Ranger 6 in Engels]. Hoe sal ons verwys na die ''booster'' vuurpyl in Afrikaans? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:39, 15 Mei 2022 (UTC) :Aanjaagvuurpyl, volgens die Sterrekundewoordeboek. Ek het ook al aanjaervuurpyl gesien. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:44, 15 Mei 2022 (UTC) ::Dankie! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:58, 15 Mei 2022 (UTC) == Gerbils == Ek kom die woord teë in [[Muridae]], ken jy dit? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:29, 15 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} 1 nagmuis, springhaasmuis; 2 woestynmuis == [[Maori-kultuur]] == {{Gebruikervoorblad|Maori-kultuur}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Nieu-Seeland of Aotearoa is altyd interessant. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 15 Mei 2022 (UTC) :Weereens geluk Burgert! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:54, 15 Mei 2022 (UTC) == Die vuurpyl dinge... == Ek kou klippe met die Rangers... Wanneer die eerste fase van vuurpyl klaar is en ontkoppel, hoe word daarna verwys? Skei, ontkoppel... Na moeite vind ek uit redundancy is oortolligheid. So leer mens! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:38, 18 Mei 2022 (UTC) :Ek dink nie iets kan vanself ontkoppel nie; iemand moet dit ontkoppel. Ek sou dus eerder reken afskei. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:03, 18 Mei 2022 (UTC) == [[Antieke Hawaii]] == {{Gebruikervoorblad|Antieke Hawaii}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Ook Hawaii is natuurlik baie interessant! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 22 Mei 2022 (UTC) == Alpha Centauri korreksie benodig == Hi Burgert, kyk asb by [[Alpha Centauri]] se inligtingskas. Die fotobyskrif sê daar Proxima is met 'n rooi sirkel aangedui, maar dit is "missing"! Ek vermoed dit het gebeur nadat KabouterBot in 2020 met die rooi sirkels gepeuter het ;) Ons slaan hier in Maletswai al weer zero in die nag. Groete, geniet jou naweek! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:15, 28 Mei 2022 (UTC) :Haai, [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal]], die sirkel is daar, want dis deel van die foto. Dit is net baie klein en 'n mens moet die foto vergroot om dit te kan sien. :Sterkte met die bibberweer! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:20, 28 Mei 2022 (UTC) ::O, dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:37, 28 Mei 2022 (UTC) == Help asb! == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die volgende: ''The Atlas-Agena was an American expendable launch system derived from the SM-65 Atlas missile.'' hoe sal jy die ''expendable launch system'' vertaal? Ek dink meer daaraan om dit eerder iets soos 'n ''eenmalige bruikbare lanseer stelsel'' te noem. Sekerlik nie weg gooibaar nie. Sjoe, die vuurpyl dinge word nou tegnies! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:46, 29 Mei 2022 (UTC) :Ek het iets uit die [[Saturn V]] artikel gekry. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:19, 29 Mei 2022 (UTC) ::Eenmalige lanseerstelsel of lanseringstelsel klink goed. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:59, 30 Mei 2022 (UTC) == [[Université Paris-Panthéon-Assas]] == {{ping|Burgert_Behr}}, kan hierdie Franse Universiteits name nie na Afrikaans getranskribeer word nie? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:53, 30 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ek sien ander Wikipedias maak dit "Universiteit Panthéon-Assas". [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:56, 30 Mei 2022 (UTC) ::{{ping|Burgert_Behr}},dankie, so gedog! Help asb hier, dan moet al die ander ook gedoen word. Bevestig net al die name asb. dan gaan hier 'n geskuiwery plaasvind! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:25, 30 Mei 2022 (UTC) == Ranger 7 == {{ping|Burgert Behr}}, meneer - ek het hulp nodig: ''The spacecraft encountered the lunar surface in direct motion along a hyperbolic trajectory, with an incoming asymptotic direction at an angle of -5.57 degrees from the lunar equator. The orbit plane was inclined 26.84 degrees to the lunar equator. '' Hoef seker nie meer te sê nie. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 3 Junie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Dis die beste wat ek kan doen (dis hoekom ek nie ruimtetuie vertaal nie): Die ruimtetuig het die maanoppervlak direk met 'n hiperboliese baan langs getref, met 'n inkomende asimptotiese rigting teen 'n hoek van -5,57 grade met die maanewenaar. Die wentelvlak het 'n helling van 26,84 grade met die maanewenaar gehad. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:36, 4 Junie 2022 (UTC) == [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk]] == {{Gebruikervoorblad|Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk}} Baie geluk met dié nuwe voorbladster! Dis net betyds op ons voorblad en pas ook lekker by [[Victoria van die Verenigde Koninkryk]]. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 5 Junie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:35, 5 Junie 2022 (UTC) == [[Russies-Japannese Oorlog]] == {{Gebruikervoorblad|Russies-Japannese Oorlog}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel. Dis nogal interessant hoe aktueel politieke konflikte soos dié rondom die [[Koerile]] is. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 12 Junie 2022 (UTC) :Geluk Winston! Ek het 'n nuwe saadjie vir [[Eerste Chinees-Japannese Oorlog]] geskep, sodat dit nie meer rooi vertoon op die voorblad nie. :Dit kan asb. verder uitgebrei word. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:08, 13 Junie 2022 (UTC) == [[Proxima Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Proxima Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Ek dink maar [[Alpha Centauri]] is ook slaggereed vir voorbladstatus? :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 19 Junie 2022 (UTC) :Hy is, ja. Ek het net so 'n bietjie aangehang sodat hy nie te gou op Proxima volg nie. Ek sit hom op. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:14, 24 Junie 2022 (UTC) == Oom Koerantman... == {{ping|Burgert Behr}}, ek sukkel met die laaste gedeelte van die sin: ''Test objectives for this flight were concerned with the ability of the spacecraft to withstand reentry under the temperature-critical abort conditions and with the capability of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Wat de joos word bedoel met ''...of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Maak geen tegniese sin nie. Ek is oop vir enige idees... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:38, 24 Junie 2022 (UTC) :Skuus, dit kom uit [[Mercury-Atlas 2]]. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:40, 24 Junie 2022 (UTC) ::Gits, nee, die oom het nie 'n idee nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:04, 24 Junie 2022 (UTC) == Koppeltekens == Hi Burgert, is daai koppeltekens (soos by Kamdeboo- Nasionale Park) nou die nuwe riglyn van die AWS/Taalkommissie? Asof ons nie genoeg ander werk het nie! Groete, [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:47, 8 Julie 2022 (UTC) :Dit is die tradisionele spelling van die plekke en sluit aan by die ander spellings met 'n koppelteken. Daar was 'n tyd toe die afstandskoppel nie meer gebruik is nie, maar dit is al 'n rukkie weer terug. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 21:52, 8 Julie 2022 (UTC) ::Dankie! Ek werk maar laatsnags hier, dan is die netwerk vinniger. Bedags het ons te veel beurtkrag! ::Hoop nie jy gee om as ek jou artikels proeflees vir klein tikfoute nie, soos Bonobo? [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:58, 8 Julie 2022 (UTC) :::Nee, glad nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] == [[Legendariese Sweedse konings]] == {{Gebruikervoorblad|Legendariese Sweedse konings}} Sjoe, 'n baie interessante en goeie artikel waaroor min taalweergawes beskik! :) Ek het dit maar onder geskiedenis sorteer, ek hoop dis reg. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 Julie 2022 (UTC) :Reg so, dankie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:28, 22 Julie 2022 (UTC) ::Geluk Burgert! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:36, 10 Julie 2022 (UTC) == [[Alpha Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Alpha Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Dit lyk nou baie mooi saam met [[Proxima Centauri]] daar! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 24 Julie 2022 (UTC) : Geluk en dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:49, 24 Julie 2022 (UTC) == Met die maan gepla... == {{ping|Burgert_Behr}}, terwyl ek so tussen die ruimtetuie en flora wipplank ry, hier is dalk iets wat sal geniet om te vertaal: [https://en.wikipedia.org/wiki/Topography_of_the_Moon Topography of the Moon]. Kan jy dalk op jou lys sit asb! Dan kan ons ook die woord Selenografie gebruik! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:54, 29 Julie 2022 (UTC) :Maak so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:18, 29 Julie 2022 (UTC) == Neanderdaller == Hier is iets verkeerd:{{Verwysings|25em|verwysings= Loer asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:54, 31 Julie 2022 (UTC) :Dis reg so. Wat is fout? [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:57, 31 Julie 2022 (UTC) ::Die speelgoed van Frank wys dit as 'n fout: [https://checkwiki.toolforge.org/checkwiki.cgi?project=afwiki&view=only&id=43&offset=0&limit=50&orderby=&sort=] Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:20, 31 Julie 2022 (UTC) :::Frank se speelgoed wys baie goed as 'n fout. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 12:21, 31 Julie 2022 (UTC) nbblbzkfnsrc20nwnx2i6c3gtu9p945 2516549 2516376 2022-07-31T19:34:19Z SpesBona 2720 /* Oorsprong van voëls */ nuwe afdeling wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="float:right;" width=140px | |- !align="center"|[[Lêer:Dresser.svg|140px|Archive]]<br/>Argiewe: ---- |- | *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2008|Argief 2008]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2009|Argief 2009]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2010|Argief 2010]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2011|Argief 2011]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2012|Argief 2012]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2013|Argief 2013]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2014|Argief 2014]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2015|Argief 2015]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2016|Argief 2016]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2017|Argief 2017]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2018|Argief 2018]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2019|Argief 2019]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2020|Argief 2020]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2021|Argief 2021]] |} {{The Rosetta Barnstar|1=Omdat ek so vertaal en vertaal en vertaal :)}} == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 18:10, 4 Januarie 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 --> == Kategoriee soos Normdata met 34 elemente‏‎ == {{ping|Burgert Behr }}, Kategorieë soos ''Normdata met 34 elemente'' kan ek seker maar skep? Myns insiens het dit niks met alarm of foute te doen nie maar staaf maar net 'n feit. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:55, 13 Januarie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ja, ek dink ook so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:58, 13 Januarie 2022 (UTC) == [[Moord op die Romanofs]] == {{Gebruikervoorblad|Moord op die Romanofs}} Baie dankie vir dié interessante voorbladartikel omtrent 'n belangrike onderwerp. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 30 Januarie 2022 (UTC) [[Lêer:Editor_-_bufonite_star.jpg|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Master_Editor III (or Most Plusquamperfect Looshpah Laureate)|Meesterredakteur III]]<br />(14 jaar, 59 200+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012</small>]] == [[Harry Bolus]] == {{ping|Burgert_Behr}} Help asb met die volgende vertaling: ''Active in scientific circles, he was a Fellow of the Linnean Society, member and president of the South African Philosophical Society (later the Royal Society of South Africa), the SA Medal and Grant by the SA Association for the Advancement of Science and an honorary D.Sc. from the University of the Cape of Good Hope.'' uit bogenoemde. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 8 Februarie 2022 (UTC) == Uitgestorwe spesies... == Dag Burgert! Sien [[Pterygodium newdigateae]]. Is dit moontlik om die balkie wat Uitgestorwe wys se agtergrond rooi te maak en as dit CR (Krities) status is, oranje te maak? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:24, 11 Februarie 2022 (UTC) :Jammer, ek het dit jare der jare gelede gedoen en weet nie meer hoe om dit te verander nie. Die kleure is op al die Wikipedias dieselfde. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:38, 12 Februarie 2022 (UTC) ::Ouderdom... Met wie praat ek... == [[James Webb-ruimteteleskoop]] == {{Gebruikervoorblad|James Webb-ruimteteleskoop}} Baie dankie vir dié nuutste en interessante ruimte-artikel op ons voorblad. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 20 Februarie 2022 (UTC) :Geluk, dit is 'n ongelooflike artikel! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:18, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie, julle. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:25, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Wat Phra Kaew]] == {{Gebruikervoorblad|Wat Phra Kaew}} :Dié mooi voorbladartikel herinner my aan die baie goeie artikels [[Boeddhisme]] en [[Khmer-ryk]], albei ook uit jou pen. Baie dankie! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 27 Februarie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 04:43, 28 Februarie 2022 (UTC) == Overharvesting is causing declines in population... == Burgert, ek sukkel om die stukke mooi te vertaal. Ooroes? Te veel plante gepluk, Te veel versamel... Jou gedagte asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:21, 28 Februarie 2022 (UTC) :Oorverwerking, sou ek sê. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:29, 28 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Burgert Behr}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:38, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Vlad Dracula]] == {{Gebruikervoorblad|Vlad Dracula}} Baie geluk met dié jongste voorbladartikel oor 'n interessante onderwerp! :) (ek mis net die kassie uit die Engelse artikel.) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 13 Maart 2022 (UTC) == Centurion (tenk) == Burgert, hoe sou jy die volgende vertaal het: ''Centurion Pilot Vehicles''. Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Centurion_(tank)#Centurion_tank_timeline Engels]. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:27, 14 Maart 2022 (UTC) :Pharos sê voorrytuig, voorryer. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 18:38, 14 Maart 2022 (UTC) == Rear admiral = skout-admiraal == {{ping|Burgert_Behr}}, help asb! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:53, 28 Maart 2022 (UTC) : Ek dink dis Skout-admiraal. Sien [[:en:Naval_officer_ranks#Flag_officers]]. Groete.[[Gebruiker:Johannescharlesventer|Johannescharlesventer]] ([[Gebruikerbespreking:Johannescharlesventer|kontak]]) 21:13, 28 Maart 2022 (UTC) ::Dit is skout-admiraal, ja. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:04, 29 Maart 2022 (UTC) :::Dankie vir julle hulp, dit word waardeer! Ek kon nie dadelik op die regte woord kom nie, die Google-vertaler was stout en het dit agteradmiraal gemaak!! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:43, 29 Maart 2022 (UTC) == [[Senuweestelsel]] == {{Gebruikervoorblad|Senuweestelsel}} Baie geluk met dié nuutste en interessante voorbladartikel. Dit is amptelik ons 500ste voorbladartikel. Wat 'n mylpaal! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 April 2022 (UTC) == Valerii Zaluzhnyy == Burgert, hoe sou die Oekraïniese naam Valerii Fedorovych Zaluzhnyi vertaal kan word? Dankie [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:01, 11 April 2022 (UTC) {{ping|Sobaka}} Waleri Fedorowitsj Zaloezjni. (Jammer ek is 'n bietjie laat.) [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:31, 15 April 2022 (UTC) {{ping|Burgert Behr}} Baie dankie, geen probleem nie. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 13:34, 15 April 2022 (UTC) == [[Ranger 6]] == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die Engelse weergawe, die volgende sin: ''Propulsion for the mid-course trajectory correction was provided by a 224 N thrust monopropellant hydrazine engine with four jet-vane vector control.'' : Gee asb. vir my jou weergawe van die vertaling. Ek sukkel met die jet-vane. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:50, 13 April 2022 (UTC) ::Ook, is ''attitude control'' posisie beheer? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 13 April 2022 (UTC) == [[Swastika]] == {{Gebruikervoorblad|Swastika}} Baie dankie vir dié belangrike en interessante voorbladartikel! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 17 April 2022 (UTC) == Stefania Turkewich == Hello Burgert Behr, When you have time, could you take a look at the English article: [[en: Stefania Turkewich]]? Stefania was the first woman composer of classical music in Ukraine. Could you give the article a start in the Afrikaans language Wikipedia with an introductory sentence or paragraph for the «CEE Spring 2022» Wikipedia project? Thank you. [[Gebruiker:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Gebruikerbespreking:Nicola Mitchell|kontak]]) 22:15, 20 April 2022 (UTC) == [[Plafon van die Sixtynse kapel]] == {{Gebruikervoorblad|Plafon van die Sixtynse kapel}} Baie dankie vir dié kunssinnige artikel! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 1 Mei 2022 (UTC) :* {{ondersteun}} Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:49, 2 Mei 2022 (UTC) == The Rosetta Barnstar == Baie geluk met jou toekenning! Jy verdien dit! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:23, 3 Mei 2022 (UTC) == Booster... == Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Ranger_6 Ranger 6 in Engels]. Hoe sal ons verwys na die ''booster'' vuurpyl in Afrikaans? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:39, 15 Mei 2022 (UTC) :Aanjaagvuurpyl, volgens die Sterrekundewoordeboek. Ek het ook al aanjaervuurpyl gesien. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:44, 15 Mei 2022 (UTC) ::Dankie! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:58, 15 Mei 2022 (UTC) == Gerbils == Ek kom die woord teë in [[Muridae]], ken jy dit? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:29, 15 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} 1 nagmuis, springhaasmuis; 2 woestynmuis == [[Maori-kultuur]] == {{Gebruikervoorblad|Maori-kultuur}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Nieu-Seeland of Aotearoa is altyd interessant. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 15 Mei 2022 (UTC) :Weereens geluk Burgert! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:54, 15 Mei 2022 (UTC) == Die vuurpyl dinge... == Ek kou klippe met die Rangers... Wanneer die eerste fase van vuurpyl klaar is en ontkoppel, hoe word daarna verwys? Skei, ontkoppel... Na moeite vind ek uit redundancy is oortolligheid. So leer mens! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:38, 18 Mei 2022 (UTC) :Ek dink nie iets kan vanself ontkoppel nie; iemand moet dit ontkoppel. Ek sou dus eerder reken afskei. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:03, 18 Mei 2022 (UTC) == [[Antieke Hawaii]] == {{Gebruikervoorblad|Antieke Hawaii}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Ook Hawaii is natuurlik baie interessant! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 22 Mei 2022 (UTC) == Alpha Centauri korreksie benodig == Hi Burgert, kyk asb by [[Alpha Centauri]] se inligtingskas. Die fotobyskrif sê daar Proxima is met 'n rooi sirkel aangedui, maar dit is "missing"! Ek vermoed dit het gebeur nadat KabouterBot in 2020 met die rooi sirkels gepeuter het ;) Ons slaan hier in Maletswai al weer zero in die nag. Groete, geniet jou naweek! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:15, 28 Mei 2022 (UTC) :Haai, [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal]], die sirkel is daar, want dis deel van die foto. Dit is net baie klein en 'n mens moet die foto vergroot om dit te kan sien. :Sterkte met die bibberweer! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:20, 28 Mei 2022 (UTC) ::O, dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:37, 28 Mei 2022 (UTC) == Help asb! == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die volgende: ''The Atlas-Agena was an American expendable launch system derived from the SM-65 Atlas missile.'' hoe sal jy die ''expendable launch system'' vertaal? Ek dink meer daaraan om dit eerder iets soos 'n ''eenmalige bruikbare lanseer stelsel'' te noem. Sekerlik nie weg gooibaar nie. Sjoe, die vuurpyl dinge word nou tegnies! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:46, 29 Mei 2022 (UTC) :Ek het iets uit die [[Saturn V]] artikel gekry. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:19, 29 Mei 2022 (UTC) ::Eenmalige lanseerstelsel of lanseringstelsel klink goed. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:59, 30 Mei 2022 (UTC) == [[Université Paris-Panthéon-Assas]] == {{ping|Burgert_Behr}}, kan hierdie Franse Universiteits name nie na Afrikaans getranskribeer word nie? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:53, 30 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ek sien ander Wikipedias maak dit "Universiteit Panthéon-Assas". [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:56, 30 Mei 2022 (UTC) ::{{ping|Burgert_Behr}},dankie, so gedog! Help asb hier, dan moet al die ander ook gedoen word. Bevestig net al die name asb. dan gaan hier 'n geskuiwery plaasvind! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:25, 30 Mei 2022 (UTC) == Ranger 7 == {{ping|Burgert Behr}}, meneer - ek het hulp nodig: ''The spacecraft encountered the lunar surface in direct motion along a hyperbolic trajectory, with an incoming asymptotic direction at an angle of -5.57 degrees from the lunar equator. The orbit plane was inclined 26.84 degrees to the lunar equator. '' Hoef seker nie meer te sê nie. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 3 Junie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Dis die beste wat ek kan doen (dis hoekom ek nie ruimtetuie vertaal nie): Die ruimtetuig het die maanoppervlak direk met 'n hiperboliese baan langs getref, met 'n inkomende asimptotiese rigting teen 'n hoek van -5,57 grade met die maanewenaar. Die wentelvlak het 'n helling van 26,84 grade met die maanewenaar gehad. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:36, 4 Junie 2022 (UTC) == [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk]] == {{Gebruikervoorblad|Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk}} Baie geluk met dié nuwe voorbladster! Dis net betyds op ons voorblad en pas ook lekker by [[Victoria van die Verenigde Koninkryk]]. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 5 Junie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:35, 5 Junie 2022 (UTC) == [[Russies-Japannese Oorlog]] == {{Gebruikervoorblad|Russies-Japannese Oorlog}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel. Dis nogal interessant hoe aktueel politieke konflikte soos dié rondom die [[Koerile]] is. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 12 Junie 2022 (UTC) :Geluk Winston! Ek het 'n nuwe saadjie vir [[Eerste Chinees-Japannese Oorlog]] geskep, sodat dit nie meer rooi vertoon op die voorblad nie. :Dit kan asb. verder uitgebrei word. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:08, 13 Junie 2022 (UTC) == [[Proxima Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Proxima Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Ek dink maar [[Alpha Centauri]] is ook slaggereed vir voorbladstatus? :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 19 Junie 2022 (UTC) :Hy is, ja. Ek het net so 'n bietjie aangehang sodat hy nie te gou op Proxima volg nie. Ek sit hom op. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:14, 24 Junie 2022 (UTC) == Oom Koerantman... == {{ping|Burgert Behr}}, ek sukkel met die laaste gedeelte van die sin: ''Test objectives for this flight were concerned with the ability of the spacecraft to withstand reentry under the temperature-critical abort conditions and with the capability of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Wat de joos word bedoel met ''...of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Maak geen tegniese sin nie. Ek is oop vir enige idees... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:38, 24 Junie 2022 (UTC) :Skuus, dit kom uit [[Mercury-Atlas 2]]. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:40, 24 Junie 2022 (UTC) ::Gits, nee, die oom het nie 'n idee nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:04, 24 Junie 2022 (UTC) == Koppeltekens == Hi Burgert, is daai koppeltekens (soos by Kamdeboo- Nasionale Park) nou die nuwe riglyn van die AWS/Taalkommissie? Asof ons nie genoeg ander werk het nie! Groete, [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:47, 8 Julie 2022 (UTC) :Dit is die tradisionele spelling van die plekke en sluit aan by die ander spellings met 'n koppelteken. Daar was 'n tyd toe die afstandskoppel nie meer gebruik is nie, maar dit is al 'n rukkie weer terug. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 21:52, 8 Julie 2022 (UTC) ::Dankie! Ek werk maar laatsnags hier, dan is die netwerk vinniger. Bedags het ons te veel beurtkrag! ::Hoop nie jy gee om as ek jou artikels proeflees vir klein tikfoute nie, soos Bonobo? [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:58, 8 Julie 2022 (UTC) :::Nee, glad nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] == [[Legendariese Sweedse konings]] == {{Gebruikervoorblad|Legendariese Sweedse konings}} Sjoe, 'n baie interessante en goeie artikel waaroor min taalweergawes beskik! :) Ek het dit maar onder geskiedenis sorteer, ek hoop dis reg. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 Julie 2022 (UTC) :Reg so, dankie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:28, 22 Julie 2022 (UTC) ::Geluk Burgert! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:36, 10 Julie 2022 (UTC) == [[Alpha Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Alpha Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Dit lyk nou baie mooi saam met [[Proxima Centauri]] daar! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 24 Julie 2022 (UTC) : Geluk en dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:49, 24 Julie 2022 (UTC) == Met die maan gepla... == {{ping|Burgert_Behr}}, terwyl ek so tussen die ruimtetuie en flora wipplank ry, hier is dalk iets wat sal geniet om te vertaal: [https://en.wikipedia.org/wiki/Topography_of_the_Moon Topography of the Moon]. Kan jy dalk op jou lys sit asb! Dan kan ons ook die woord Selenografie gebruik! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:54, 29 Julie 2022 (UTC) :Maak so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:18, 29 Julie 2022 (UTC) == Neanderdaller == Hier is iets verkeerd:{{Verwysings|25em|verwysings= Loer asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:54, 31 Julie 2022 (UTC) :Dis reg so. Wat is fout? [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:57, 31 Julie 2022 (UTC) ::Die speelgoed van Frank wys dit as 'n fout: [https://checkwiki.toolforge.org/checkwiki.cgi?project=afwiki&view=only&id=43&offset=0&limit=50&orderby=&sort=] Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:20, 31 Julie 2022 (UTC) :::Frank se speelgoed wys baie goed as 'n fout. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 12:21, 31 Julie 2022 (UTC) == [[Oorsprong van voëls]] == {{Gebruikervoorblad|Oorsprong van voëls}} Sedert sekere dokumentêre rolprente sien ek in voëls klein dinosourusse. Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 31 Julie 2022 (UTC) 2urfzrshi8x0py5btxtfuokzdyopccr 2516560 2516549 2022-07-31T19:52:42Z Burgert Behr 2401 /* Oorsprong van voëls */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="float:right;" width=140px | |- !align="center"|[[Lêer:Dresser.svg|140px|Archive]]<br/>Argiewe: ---- |- | *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2008|Argief 2008]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2009|Argief 2009]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2010|Argief 2010]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2011|Argief 2011]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2012|Argief 2012]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2013|Argief 2013]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2014|Argief 2014]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2015|Argief 2015]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2016|Argief 2016]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2017|Argief 2017]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2018|Argief 2018]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2019|Argief 2019]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2020|Argief 2020]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2021|Argief 2021]] |} {{The Rosetta Barnstar|1=Omdat ek so vertaal en vertaal en vertaal :)}} == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 18:10, 4 Januarie 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 --> == Kategoriee soos Normdata met 34 elemente‏‎ == {{ping|Burgert Behr }}, Kategorieë soos ''Normdata met 34 elemente'' kan ek seker maar skep? Myns insiens het dit niks met alarm of foute te doen nie maar staaf maar net 'n feit. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:55, 13 Januarie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ja, ek dink ook so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:58, 13 Januarie 2022 (UTC) == [[Moord op die Romanofs]] == {{Gebruikervoorblad|Moord op die Romanofs}} Baie dankie vir dié interessante voorbladartikel omtrent 'n belangrike onderwerp. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 30 Januarie 2022 (UTC) [[Lêer:Editor_-_bufonite_star.jpg|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Master_Editor III (or Most Plusquamperfect Looshpah Laureate)|Meesterredakteur III]]<br />(14 jaar, 59 200+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012</small>]] == [[Harry Bolus]] == {{ping|Burgert_Behr}} Help asb met die volgende vertaling: ''Active in scientific circles, he was a Fellow of the Linnean Society, member and president of the South African Philosophical Society (later the Royal Society of South Africa), the SA Medal and Grant by the SA Association for the Advancement of Science and an honorary D.Sc. from the University of the Cape of Good Hope.'' uit bogenoemde. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 8 Februarie 2022 (UTC) == Uitgestorwe spesies... == Dag Burgert! Sien [[Pterygodium newdigateae]]. Is dit moontlik om die balkie wat Uitgestorwe wys se agtergrond rooi te maak en as dit CR (Krities) status is, oranje te maak? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:24, 11 Februarie 2022 (UTC) :Jammer, ek het dit jare der jare gelede gedoen en weet nie meer hoe om dit te verander nie. Die kleure is op al die Wikipedias dieselfde. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:38, 12 Februarie 2022 (UTC) ::Ouderdom... Met wie praat ek... == [[James Webb-ruimteteleskoop]] == {{Gebruikervoorblad|James Webb-ruimteteleskoop}} Baie dankie vir dié nuutste en interessante ruimte-artikel op ons voorblad. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 20 Februarie 2022 (UTC) :Geluk, dit is 'n ongelooflike artikel! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:18, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie, julle. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:25, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Wat Phra Kaew]] == {{Gebruikervoorblad|Wat Phra Kaew}} :Dié mooi voorbladartikel herinner my aan die baie goeie artikels [[Boeddhisme]] en [[Khmer-ryk]], albei ook uit jou pen. Baie dankie! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 27 Februarie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 04:43, 28 Februarie 2022 (UTC) == Overharvesting is causing declines in population... == Burgert, ek sukkel om die stukke mooi te vertaal. Ooroes? Te veel plante gepluk, Te veel versamel... Jou gedagte asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:21, 28 Februarie 2022 (UTC) :Oorverwerking, sou ek sê. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:29, 28 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Burgert Behr}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:38, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Vlad Dracula]] == {{Gebruikervoorblad|Vlad Dracula}} Baie geluk met dié jongste voorbladartikel oor 'n interessante onderwerp! :) (ek mis net die kassie uit die Engelse artikel.) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 13 Maart 2022 (UTC) == Centurion (tenk) == Burgert, hoe sou jy die volgende vertaal het: ''Centurion Pilot Vehicles''. Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Centurion_(tank)#Centurion_tank_timeline Engels]. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:27, 14 Maart 2022 (UTC) :Pharos sê voorrytuig, voorryer. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 18:38, 14 Maart 2022 (UTC) == Rear admiral = skout-admiraal == {{ping|Burgert_Behr}}, help asb! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:53, 28 Maart 2022 (UTC) : Ek dink dis Skout-admiraal. Sien [[:en:Naval_officer_ranks#Flag_officers]]. Groete.[[Gebruiker:Johannescharlesventer|Johannescharlesventer]] ([[Gebruikerbespreking:Johannescharlesventer|kontak]]) 21:13, 28 Maart 2022 (UTC) ::Dit is skout-admiraal, ja. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:04, 29 Maart 2022 (UTC) :::Dankie vir julle hulp, dit word waardeer! Ek kon nie dadelik op die regte woord kom nie, die Google-vertaler was stout en het dit agteradmiraal gemaak!! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:43, 29 Maart 2022 (UTC) == [[Senuweestelsel]] == {{Gebruikervoorblad|Senuweestelsel}} Baie geluk met dié nuutste en interessante voorbladartikel. Dit is amptelik ons 500ste voorbladartikel. Wat 'n mylpaal! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 April 2022 (UTC) == Valerii Zaluzhnyy == Burgert, hoe sou die Oekraïniese naam Valerii Fedorovych Zaluzhnyi vertaal kan word? Dankie [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:01, 11 April 2022 (UTC) {{ping|Sobaka}} Waleri Fedorowitsj Zaloezjni. (Jammer ek is 'n bietjie laat.) [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:31, 15 April 2022 (UTC) {{ping|Burgert Behr}} Baie dankie, geen probleem nie. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 13:34, 15 April 2022 (UTC) == [[Ranger 6]] == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die Engelse weergawe, die volgende sin: ''Propulsion for the mid-course trajectory correction was provided by a 224 N thrust monopropellant hydrazine engine with four jet-vane vector control.'' : Gee asb. vir my jou weergawe van die vertaling. Ek sukkel met die jet-vane. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:50, 13 April 2022 (UTC) ::Ook, is ''attitude control'' posisie beheer? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 13 April 2022 (UTC) == [[Swastika]] == {{Gebruikervoorblad|Swastika}} Baie dankie vir dié belangrike en interessante voorbladartikel! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 17 April 2022 (UTC) == Stefania Turkewich == Hello Burgert Behr, When you have time, could you take a look at the English article: [[en: Stefania Turkewich]]? Stefania was the first woman composer of classical music in Ukraine. Could you give the article a start in the Afrikaans language Wikipedia with an introductory sentence or paragraph for the «CEE Spring 2022» Wikipedia project? Thank you. [[Gebruiker:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Gebruikerbespreking:Nicola Mitchell|kontak]]) 22:15, 20 April 2022 (UTC) == [[Plafon van die Sixtynse kapel]] == {{Gebruikervoorblad|Plafon van die Sixtynse kapel}} Baie dankie vir dié kunssinnige artikel! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 1 Mei 2022 (UTC) :* {{ondersteun}} Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:49, 2 Mei 2022 (UTC) == The Rosetta Barnstar == Baie geluk met jou toekenning! Jy verdien dit! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:23, 3 Mei 2022 (UTC) == Booster... == Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Ranger_6 Ranger 6 in Engels]. Hoe sal ons verwys na die ''booster'' vuurpyl in Afrikaans? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:39, 15 Mei 2022 (UTC) :Aanjaagvuurpyl, volgens die Sterrekundewoordeboek. Ek het ook al aanjaervuurpyl gesien. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:44, 15 Mei 2022 (UTC) ::Dankie! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:58, 15 Mei 2022 (UTC) == Gerbils == Ek kom die woord teë in [[Muridae]], ken jy dit? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:29, 15 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} 1 nagmuis, springhaasmuis; 2 woestynmuis == [[Maori-kultuur]] == {{Gebruikervoorblad|Maori-kultuur}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Nieu-Seeland of Aotearoa is altyd interessant. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 15 Mei 2022 (UTC) :Weereens geluk Burgert! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:54, 15 Mei 2022 (UTC) == Die vuurpyl dinge... == Ek kou klippe met die Rangers... Wanneer die eerste fase van vuurpyl klaar is en ontkoppel, hoe word daarna verwys? Skei, ontkoppel... Na moeite vind ek uit redundancy is oortolligheid. So leer mens! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:38, 18 Mei 2022 (UTC) :Ek dink nie iets kan vanself ontkoppel nie; iemand moet dit ontkoppel. Ek sou dus eerder reken afskei. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:03, 18 Mei 2022 (UTC) == [[Antieke Hawaii]] == {{Gebruikervoorblad|Antieke Hawaii}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Ook Hawaii is natuurlik baie interessant! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 22 Mei 2022 (UTC) == Alpha Centauri korreksie benodig == Hi Burgert, kyk asb by [[Alpha Centauri]] se inligtingskas. Die fotobyskrif sê daar Proxima is met 'n rooi sirkel aangedui, maar dit is "missing"! Ek vermoed dit het gebeur nadat KabouterBot in 2020 met die rooi sirkels gepeuter het ;) Ons slaan hier in Maletswai al weer zero in die nag. Groete, geniet jou naweek! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:15, 28 Mei 2022 (UTC) :Haai, [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal]], die sirkel is daar, want dis deel van die foto. Dit is net baie klein en 'n mens moet die foto vergroot om dit te kan sien. :Sterkte met die bibberweer! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:20, 28 Mei 2022 (UTC) ::O, dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:37, 28 Mei 2022 (UTC) == Help asb! == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die volgende: ''The Atlas-Agena was an American expendable launch system derived from the SM-65 Atlas missile.'' hoe sal jy die ''expendable launch system'' vertaal? Ek dink meer daaraan om dit eerder iets soos 'n ''eenmalige bruikbare lanseer stelsel'' te noem. Sekerlik nie weg gooibaar nie. Sjoe, die vuurpyl dinge word nou tegnies! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:46, 29 Mei 2022 (UTC) :Ek het iets uit die [[Saturn V]] artikel gekry. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:19, 29 Mei 2022 (UTC) ::Eenmalige lanseerstelsel of lanseringstelsel klink goed. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:59, 30 Mei 2022 (UTC) == [[Université Paris-Panthéon-Assas]] == {{ping|Burgert_Behr}}, kan hierdie Franse Universiteits name nie na Afrikaans getranskribeer word nie? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:53, 30 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ek sien ander Wikipedias maak dit "Universiteit Panthéon-Assas". [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:56, 30 Mei 2022 (UTC) ::{{ping|Burgert_Behr}},dankie, so gedog! Help asb hier, dan moet al die ander ook gedoen word. Bevestig net al die name asb. dan gaan hier 'n geskuiwery plaasvind! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:25, 30 Mei 2022 (UTC) == Ranger 7 == {{ping|Burgert Behr}}, meneer - ek het hulp nodig: ''The spacecraft encountered the lunar surface in direct motion along a hyperbolic trajectory, with an incoming asymptotic direction at an angle of -5.57 degrees from the lunar equator. The orbit plane was inclined 26.84 degrees to the lunar equator. '' Hoef seker nie meer te sê nie. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 3 Junie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Dis die beste wat ek kan doen (dis hoekom ek nie ruimtetuie vertaal nie): Die ruimtetuig het die maanoppervlak direk met 'n hiperboliese baan langs getref, met 'n inkomende asimptotiese rigting teen 'n hoek van -5,57 grade met die maanewenaar. Die wentelvlak het 'n helling van 26,84 grade met die maanewenaar gehad. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:36, 4 Junie 2022 (UTC) == [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk]] == {{Gebruikervoorblad|Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk}} Baie geluk met dié nuwe voorbladster! Dis net betyds op ons voorblad en pas ook lekker by [[Victoria van die Verenigde Koninkryk]]. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 5 Junie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:35, 5 Junie 2022 (UTC) == [[Russies-Japannese Oorlog]] == {{Gebruikervoorblad|Russies-Japannese Oorlog}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel. Dis nogal interessant hoe aktueel politieke konflikte soos dié rondom die [[Koerile]] is. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 12 Junie 2022 (UTC) :Geluk Winston! Ek het 'n nuwe saadjie vir [[Eerste Chinees-Japannese Oorlog]] geskep, sodat dit nie meer rooi vertoon op die voorblad nie. :Dit kan asb. verder uitgebrei word. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:08, 13 Junie 2022 (UTC) == [[Proxima Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Proxima Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Ek dink maar [[Alpha Centauri]] is ook slaggereed vir voorbladstatus? :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 19 Junie 2022 (UTC) :Hy is, ja. Ek het net so 'n bietjie aangehang sodat hy nie te gou op Proxima volg nie. Ek sit hom op. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:14, 24 Junie 2022 (UTC) == Oom Koerantman... == {{ping|Burgert Behr}}, ek sukkel met die laaste gedeelte van die sin: ''Test objectives for this flight were concerned with the ability of the spacecraft to withstand reentry under the temperature-critical abort conditions and with the capability of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Wat de joos word bedoel met ''...of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Maak geen tegniese sin nie. Ek is oop vir enige idees... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:38, 24 Junie 2022 (UTC) :Skuus, dit kom uit [[Mercury-Atlas 2]]. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:40, 24 Junie 2022 (UTC) ::Gits, nee, die oom het nie 'n idee nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:04, 24 Junie 2022 (UTC) == Koppeltekens == Hi Burgert, is daai koppeltekens (soos by Kamdeboo- Nasionale Park) nou die nuwe riglyn van die AWS/Taalkommissie? Asof ons nie genoeg ander werk het nie! Groete, [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:47, 8 Julie 2022 (UTC) :Dit is die tradisionele spelling van die plekke en sluit aan by die ander spellings met 'n koppelteken. Daar was 'n tyd toe die afstandskoppel nie meer gebruik is nie, maar dit is al 'n rukkie weer terug. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 21:52, 8 Julie 2022 (UTC) ::Dankie! Ek werk maar laatsnags hier, dan is die netwerk vinniger. Bedags het ons te veel beurtkrag! ::Hoop nie jy gee om as ek jou artikels proeflees vir klein tikfoute nie, soos Bonobo? [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:58, 8 Julie 2022 (UTC) :::Nee, glad nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] == [[Legendariese Sweedse konings]] == {{Gebruikervoorblad|Legendariese Sweedse konings}} Sjoe, 'n baie interessante en goeie artikel waaroor min taalweergawes beskik! :) Ek het dit maar onder geskiedenis sorteer, ek hoop dis reg. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 Julie 2022 (UTC) :Reg so, dankie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:28, 22 Julie 2022 (UTC) ::Geluk Burgert! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:36, 10 Julie 2022 (UTC) == [[Alpha Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Alpha Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Dit lyk nou baie mooi saam met [[Proxima Centauri]] daar! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 24 Julie 2022 (UTC) : Geluk en dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:49, 24 Julie 2022 (UTC) == Met die maan gepla... == {{ping|Burgert_Behr}}, terwyl ek so tussen die ruimtetuie en flora wipplank ry, hier is dalk iets wat sal geniet om te vertaal: [https://en.wikipedia.org/wiki/Topography_of_the_Moon Topography of the Moon]. Kan jy dalk op jou lys sit asb! Dan kan ons ook die woord Selenografie gebruik! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:54, 29 Julie 2022 (UTC) :Maak so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:18, 29 Julie 2022 (UTC) == Neanderdaller == Hier is iets verkeerd:{{Verwysings|25em|verwysings= Loer asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:54, 31 Julie 2022 (UTC) :Dis reg so. Wat is fout? [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:57, 31 Julie 2022 (UTC) ::Die speelgoed van Frank wys dit as 'n fout: [https://checkwiki.toolforge.org/checkwiki.cgi?project=afwiki&view=only&id=43&offset=0&limit=50&orderby=&sort=] Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:20, 31 Julie 2022 (UTC) :::Frank se speelgoed wys baie goed as 'n fout. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 12:21, 31 Julie 2022 (UTC) == [[Oorsprong van voëls]] == {{Gebruikervoorblad|Oorsprong van voëls}} Sedert sekere dokumentêre rolprente sien ek in voëls klein dinosourusse. Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 31 Julie 2022 (UTC) :Ek dink self elke keer dat ek 'n voël sien: jou klein disnosourus! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:52, 31 Julie 2022 (UTC) p2a1fr570pl6ae8y1uyq6jrh45m8t5s 2516561 2516560 2022-07-31T19:53:02Z Burgert Behr 2401 /* Oorsprong van voëls */ wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="float:right;" width=140px | |- !align="center"|[[Lêer:Dresser.svg|140px|Archive]]<br/>Argiewe: ---- |- | *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2008|Argief 2008]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2009|Argief 2009]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2010|Argief 2010]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2011|Argief 2011]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2012|Argief 2012]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2013|Argief 2013]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2014|Argief 2014]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2015|Argief 2015]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2016|Argief 2016]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2017|Argief 2017]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2018|Argief 2018]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2019|Argief 2019]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2020|Argief 2020]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2021|Argief 2021]] |} {{The Rosetta Barnstar|1=Omdat ek so vertaal en vertaal en vertaal :)}} == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 18:10, 4 Januarie 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 --> == Kategoriee soos Normdata met 34 elemente‏‎ == {{ping|Burgert Behr }}, Kategorieë soos ''Normdata met 34 elemente'' kan ek seker maar skep? Myns insiens het dit niks met alarm of foute te doen nie maar staaf maar net 'n feit. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:55, 13 Januarie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ja, ek dink ook so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:58, 13 Januarie 2022 (UTC) == [[Moord op die Romanofs]] == {{Gebruikervoorblad|Moord op die Romanofs}} Baie dankie vir dié interessante voorbladartikel omtrent 'n belangrike onderwerp. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 30 Januarie 2022 (UTC) [[Lêer:Editor_-_bufonite_star.jpg|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Master_Editor III (or Most Plusquamperfect Looshpah Laureate)|Meesterredakteur III]]<br />(14 jaar, 59 200+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012</small>]] == [[Harry Bolus]] == {{ping|Burgert_Behr}} Help asb met die volgende vertaling: ''Active in scientific circles, he was a Fellow of the Linnean Society, member and president of the South African Philosophical Society (later the Royal Society of South Africa), the SA Medal and Grant by the SA Association for the Advancement of Science and an honorary D.Sc. from the University of the Cape of Good Hope.'' uit bogenoemde. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 8 Februarie 2022 (UTC) == Uitgestorwe spesies... == Dag Burgert! Sien [[Pterygodium newdigateae]]. Is dit moontlik om die balkie wat Uitgestorwe wys se agtergrond rooi te maak en as dit CR (Krities) status is, oranje te maak? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:24, 11 Februarie 2022 (UTC) :Jammer, ek het dit jare der jare gelede gedoen en weet nie meer hoe om dit te verander nie. Die kleure is op al die Wikipedias dieselfde. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:38, 12 Februarie 2022 (UTC) ::Ouderdom... Met wie praat ek... == [[James Webb-ruimteteleskoop]] == {{Gebruikervoorblad|James Webb-ruimteteleskoop}} Baie dankie vir dié nuutste en interessante ruimte-artikel op ons voorblad. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 20 Februarie 2022 (UTC) :Geluk, dit is 'n ongelooflike artikel! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:18, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie, julle. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:25, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Wat Phra Kaew]] == {{Gebruikervoorblad|Wat Phra Kaew}} :Dié mooi voorbladartikel herinner my aan die baie goeie artikels [[Boeddhisme]] en [[Khmer-ryk]], albei ook uit jou pen. Baie dankie! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 27 Februarie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 04:43, 28 Februarie 2022 (UTC) == Overharvesting is causing declines in population... == Burgert, ek sukkel om die stukke mooi te vertaal. Ooroes? Te veel plante gepluk, Te veel versamel... Jou gedagte asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:21, 28 Februarie 2022 (UTC) :Oorverwerking, sou ek sê. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:29, 28 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Burgert Behr}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:38, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Vlad Dracula]] == {{Gebruikervoorblad|Vlad Dracula}} Baie geluk met dié jongste voorbladartikel oor 'n interessante onderwerp! :) (ek mis net die kassie uit die Engelse artikel.) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 13 Maart 2022 (UTC) == Centurion (tenk) == Burgert, hoe sou jy die volgende vertaal het: ''Centurion Pilot Vehicles''. Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Centurion_(tank)#Centurion_tank_timeline Engels]. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:27, 14 Maart 2022 (UTC) :Pharos sê voorrytuig, voorryer. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 18:38, 14 Maart 2022 (UTC) == Rear admiral = skout-admiraal == {{ping|Burgert_Behr}}, help asb! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:53, 28 Maart 2022 (UTC) : Ek dink dis Skout-admiraal. Sien [[:en:Naval_officer_ranks#Flag_officers]]. Groete.[[Gebruiker:Johannescharlesventer|Johannescharlesventer]] ([[Gebruikerbespreking:Johannescharlesventer|kontak]]) 21:13, 28 Maart 2022 (UTC) ::Dit is skout-admiraal, ja. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:04, 29 Maart 2022 (UTC) :::Dankie vir julle hulp, dit word waardeer! Ek kon nie dadelik op die regte woord kom nie, die Google-vertaler was stout en het dit agteradmiraal gemaak!! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:43, 29 Maart 2022 (UTC) == [[Senuweestelsel]] == {{Gebruikervoorblad|Senuweestelsel}} Baie geluk met dié nuutste en interessante voorbladartikel. Dit is amptelik ons 500ste voorbladartikel. Wat 'n mylpaal! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 April 2022 (UTC) == Valerii Zaluzhnyy == Burgert, hoe sou die Oekraïniese naam Valerii Fedorovych Zaluzhnyi vertaal kan word? Dankie [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:01, 11 April 2022 (UTC) {{ping|Sobaka}} Waleri Fedorowitsj Zaloezjni. (Jammer ek is 'n bietjie laat.) [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:31, 15 April 2022 (UTC) {{ping|Burgert Behr}} Baie dankie, geen probleem nie. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 13:34, 15 April 2022 (UTC) == [[Ranger 6]] == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die Engelse weergawe, die volgende sin: ''Propulsion for the mid-course trajectory correction was provided by a 224 N thrust monopropellant hydrazine engine with four jet-vane vector control.'' : Gee asb. vir my jou weergawe van die vertaling. Ek sukkel met die jet-vane. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:50, 13 April 2022 (UTC) ::Ook, is ''attitude control'' posisie beheer? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 13 April 2022 (UTC) == [[Swastika]] == {{Gebruikervoorblad|Swastika}} Baie dankie vir dié belangrike en interessante voorbladartikel! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 17 April 2022 (UTC) == Stefania Turkewich == Hello Burgert Behr, When you have time, could you take a look at the English article: [[en: Stefania Turkewich]]? Stefania was the first woman composer of classical music in Ukraine. Could you give the article a start in the Afrikaans language Wikipedia with an introductory sentence or paragraph for the «CEE Spring 2022» Wikipedia project? Thank you. [[Gebruiker:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Gebruikerbespreking:Nicola Mitchell|kontak]]) 22:15, 20 April 2022 (UTC) == [[Plafon van die Sixtynse kapel]] == {{Gebruikervoorblad|Plafon van die Sixtynse kapel}} Baie dankie vir dié kunssinnige artikel! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 1 Mei 2022 (UTC) :* {{ondersteun}} Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:49, 2 Mei 2022 (UTC) == The Rosetta Barnstar == Baie geluk met jou toekenning! Jy verdien dit! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:23, 3 Mei 2022 (UTC) == Booster... == Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Ranger_6 Ranger 6 in Engels]. Hoe sal ons verwys na die ''booster'' vuurpyl in Afrikaans? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:39, 15 Mei 2022 (UTC) :Aanjaagvuurpyl, volgens die Sterrekundewoordeboek. Ek het ook al aanjaervuurpyl gesien. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:44, 15 Mei 2022 (UTC) ::Dankie! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:58, 15 Mei 2022 (UTC) == Gerbils == Ek kom die woord teë in [[Muridae]], ken jy dit? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:29, 15 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} 1 nagmuis, springhaasmuis; 2 woestynmuis == [[Maori-kultuur]] == {{Gebruikervoorblad|Maori-kultuur}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Nieu-Seeland of Aotearoa is altyd interessant. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 15 Mei 2022 (UTC) :Weereens geluk Burgert! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:54, 15 Mei 2022 (UTC) == Die vuurpyl dinge... == Ek kou klippe met die Rangers... Wanneer die eerste fase van vuurpyl klaar is en ontkoppel, hoe word daarna verwys? Skei, ontkoppel... Na moeite vind ek uit redundancy is oortolligheid. So leer mens! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:38, 18 Mei 2022 (UTC) :Ek dink nie iets kan vanself ontkoppel nie; iemand moet dit ontkoppel. Ek sou dus eerder reken afskei. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:03, 18 Mei 2022 (UTC) == [[Antieke Hawaii]] == {{Gebruikervoorblad|Antieke Hawaii}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Ook Hawaii is natuurlik baie interessant! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 22 Mei 2022 (UTC) == Alpha Centauri korreksie benodig == Hi Burgert, kyk asb by [[Alpha Centauri]] se inligtingskas. Die fotobyskrif sê daar Proxima is met 'n rooi sirkel aangedui, maar dit is "missing"! Ek vermoed dit het gebeur nadat KabouterBot in 2020 met die rooi sirkels gepeuter het ;) Ons slaan hier in Maletswai al weer zero in die nag. Groete, geniet jou naweek! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:15, 28 Mei 2022 (UTC) :Haai, [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal]], die sirkel is daar, want dis deel van die foto. Dit is net baie klein en 'n mens moet die foto vergroot om dit te kan sien. :Sterkte met die bibberweer! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:20, 28 Mei 2022 (UTC) ::O, dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:37, 28 Mei 2022 (UTC) == Help asb! == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die volgende: ''The Atlas-Agena was an American expendable launch system derived from the SM-65 Atlas missile.'' hoe sal jy die ''expendable launch system'' vertaal? Ek dink meer daaraan om dit eerder iets soos 'n ''eenmalige bruikbare lanseer stelsel'' te noem. Sekerlik nie weg gooibaar nie. Sjoe, die vuurpyl dinge word nou tegnies! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:46, 29 Mei 2022 (UTC) :Ek het iets uit die [[Saturn V]] artikel gekry. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:19, 29 Mei 2022 (UTC) ::Eenmalige lanseerstelsel of lanseringstelsel klink goed. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:59, 30 Mei 2022 (UTC) == [[Université Paris-Panthéon-Assas]] == {{ping|Burgert_Behr}}, kan hierdie Franse Universiteits name nie na Afrikaans getranskribeer word nie? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:53, 30 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ek sien ander Wikipedias maak dit "Universiteit Panthéon-Assas". [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:56, 30 Mei 2022 (UTC) ::{{ping|Burgert_Behr}},dankie, so gedog! Help asb hier, dan moet al die ander ook gedoen word. Bevestig net al die name asb. dan gaan hier 'n geskuiwery plaasvind! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:25, 30 Mei 2022 (UTC) == Ranger 7 == {{ping|Burgert Behr}}, meneer - ek het hulp nodig: ''The spacecraft encountered the lunar surface in direct motion along a hyperbolic trajectory, with an incoming asymptotic direction at an angle of -5.57 degrees from the lunar equator. The orbit plane was inclined 26.84 degrees to the lunar equator. '' Hoef seker nie meer te sê nie. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 3 Junie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Dis die beste wat ek kan doen (dis hoekom ek nie ruimtetuie vertaal nie): Die ruimtetuig het die maanoppervlak direk met 'n hiperboliese baan langs getref, met 'n inkomende asimptotiese rigting teen 'n hoek van -5,57 grade met die maanewenaar. Die wentelvlak het 'n helling van 26,84 grade met die maanewenaar gehad. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:36, 4 Junie 2022 (UTC) == [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk]] == {{Gebruikervoorblad|Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk}} Baie geluk met dié nuwe voorbladster! Dis net betyds op ons voorblad en pas ook lekker by [[Victoria van die Verenigde Koninkryk]]. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 5 Junie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:35, 5 Junie 2022 (UTC) == [[Russies-Japannese Oorlog]] == {{Gebruikervoorblad|Russies-Japannese Oorlog}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel. Dis nogal interessant hoe aktueel politieke konflikte soos dié rondom die [[Koerile]] is. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 12 Junie 2022 (UTC) :Geluk Winston! Ek het 'n nuwe saadjie vir [[Eerste Chinees-Japannese Oorlog]] geskep, sodat dit nie meer rooi vertoon op die voorblad nie. :Dit kan asb. verder uitgebrei word. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:08, 13 Junie 2022 (UTC) == [[Proxima Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Proxima Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Ek dink maar [[Alpha Centauri]] is ook slaggereed vir voorbladstatus? :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 19 Junie 2022 (UTC) :Hy is, ja. Ek het net so 'n bietjie aangehang sodat hy nie te gou op Proxima volg nie. Ek sit hom op. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:14, 24 Junie 2022 (UTC) == Oom Koerantman... == {{ping|Burgert Behr}}, ek sukkel met die laaste gedeelte van die sin: ''Test objectives for this flight were concerned with the ability of the spacecraft to withstand reentry under the temperature-critical abort conditions and with the capability of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Wat de joos word bedoel met ''...of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Maak geen tegniese sin nie. Ek is oop vir enige idees... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:38, 24 Junie 2022 (UTC) :Skuus, dit kom uit [[Mercury-Atlas 2]]. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:40, 24 Junie 2022 (UTC) ::Gits, nee, die oom het nie 'n idee nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:04, 24 Junie 2022 (UTC) == Koppeltekens == Hi Burgert, is daai koppeltekens (soos by Kamdeboo- Nasionale Park) nou die nuwe riglyn van die AWS/Taalkommissie? Asof ons nie genoeg ander werk het nie! Groete, [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:47, 8 Julie 2022 (UTC) :Dit is die tradisionele spelling van die plekke en sluit aan by die ander spellings met 'n koppelteken. Daar was 'n tyd toe die afstandskoppel nie meer gebruik is nie, maar dit is al 'n rukkie weer terug. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 21:52, 8 Julie 2022 (UTC) ::Dankie! Ek werk maar laatsnags hier, dan is die netwerk vinniger. Bedags het ons te veel beurtkrag! ::Hoop nie jy gee om as ek jou artikels proeflees vir klein tikfoute nie, soos Bonobo? [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:58, 8 Julie 2022 (UTC) :::Nee, glad nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] == [[Legendariese Sweedse konings]] == {{Gebruikervoorblad|Legendariese Sweedse konings}} Sjoe, 'n baie interessante en goeie artikel waaroor min taalweergawes beskik! :) Ek het dit maar onder geskiedenis sorteer, ek hoop dis reg. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 Julie 2022 (UTC) :Reg so, dankie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:28, 22 Julie 2022 (UTC) ::Geluk Burgert! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:36, 10 Julie 2022 (UTC) == [[Alpha Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Alpha Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Dit lyk nou baie mooi saam met [[Proxima Centauri]] daar! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 24 Julie 2022 (UTC) : Geluk en dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:49, 24 Julie 2022 (UTC) == Met die maan gepla... == {{ping|Burgert_Behr}}, terwyl ek so tussen die ruimtetuie en flora wipplank ry, hier is dalk iets wat sal geniet om te vertaal: [https://en.wikipedia.org/wiki/Topography_of_the_Moon Topography of the Moon]. Kan jy dalk op jou lys sit asb! Dan kan ons ook die woord Selenografie gebruik! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:54, 29 Julie 2022 (UTC) :Maak so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:18, 29 Julie 2022 (UTC) == Neanderdaller == Hier is iets verkeerd:{{Verwysings|25em|verwysings= Loer asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:54, 31 Julie 2022 (UTC) :Dis reg so. Wat is fout? [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:57, 31 Julie 2022 (UTC) ::Die speelgoed van Frank wys dit as 'n fout: [https://checkwiki.toolforge.org/checkwiki.cgi?project=afwiki&view=only&id=43&offset=0&limit=50&orderby=&sort=] Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:20, 31 Julie 2022 (UTC) :::Frank se speelgoed wys baie goed as 'n fout. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 12:21, 31 Julie 2022 (UTC) == [[Oorsprong van voëls]] == {{Gebruikervoorblad|Oorsprong van voëls}} Sedert sekere dokumentêre rolprente sien ek in voëls klein dinosourusse. Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 31 Julie 2022 (UTC) :Ek dink self elke keer dat ek 'n voël sien: jou klein dinosourus! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:52, 31 Julie 2022 (UTC) 46xvklqlac69qtkl0d0bn2m1wv8dc0b 2516562 2516561 2022-07-31T19:54:26Z Oesjaar 7467 /* Oorsprong van voëls */ Dankie en geluk! wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="float:right;" width=140px | |- !align="center"|[[Lêer:Dresser.svg|140px|Archive]]<br/>Argiewe: ---- |- | *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2008|Argief 2008]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2009|Argief 2009]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2010|Argief 2010]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2011|Argief 2011]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2012|Argief 2012]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2013|Argief 2013]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2014|Argief 2014]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2015|Argief 2015]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2016|Argief 2016]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2017|Argief 2017]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2018|Argief 2018]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert_Behr/Argief2019|Argief 2019]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2020|Argief 2020]] *[[Gebruikerbespreking:Burgert Behr/Argief2021|Argief 2021]] |} {{The Rosetta Barnstar|1=Omdat ek so vertaal en vertaal en vertaal :)}} == How we will see unregistered users == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin=content/> Hi! You get this message because you are an admin on a Wikimedia wiki. When someone edits a Wikimedia wiki without being logged in today, we show their IP address. As you may already know, we will not be able to do this in the future. This is a decision by the Wikimedia Foundation Legal department, because norms and regulations for privacy online have changed. Instead of the IP we will show a masked identity. You as an admin '''will still be able to access the IP'''. There will also be a new user right for those who need to see the full IPs of unregistered users to fight vandalism, harassment and spam without being admins. Patrollers will also see part of the IP even without this user right. We are also working on [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|better tools]] to help. If you have not seen it before, you can [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|read more on Meta]]. If you want to make sure you don’t miss technical changes on the Wikimedia wikis, you can [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|subscribe]] to [[m:Tech/News|the weekly technical newsletter]]. We have [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|two suggested ways]] this identity could work. '''We would appreciate your feedback''' on which way you think would work best for you and your wiki, now and in the future. You can [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|let us know on the talk page]]. You can write in your language. The suggestions were posted in October and we will decide after 17 January. Thank you. /[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/> </div> 18:10, 4 Januarie 2022 (UTC) <!-- Message sent by User:Johan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 --> == Kategoriee soos Normdata met 34 elemente‏‎ == {{ping|Burgert Behr }}, Kategorieë soos ''Normdata met 34 elemente'' kan ek seker maar skep? Myns insiens het dit niks met alarm of foute te doen nie maar staaf maar net 'n feit. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:55, 13 Januarie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ja, ek dink ook so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:58, 13 Januarie 2022 (UTC) == [[Moord op die Romanofs]] == {{Gebruikervoorblad|Moord op die Romanofs}} Baie dankie vir dié interessante voorbladartikel omtrent 'n belangrike onderwerp. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 30 Januarie 2022 (UTC) [[Lêer:Editor_-_bufonite_star.jpg|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Master_Editor III (or Most Plusquamperfect Looshpah Laureate)|Meesterredakteur III]]<br />(14 jaar, 59 200+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012</small>]] == [[Harry Bolus]] == {{ping|Burgert_Behr}} Help asb met die volgende vertaling: ''Active in scientific circles, he was a Fellow of the Linnean Society, member and president of the South African Philosophical Society (later the Royal Society of South Africa), the SA Medal and Grant by the SA Association for the Advancement of Science and an honorary D.Sc. from the University of the Cape of Good Hope.'' uit bogenoemde. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 8 Februarie 2022 (UTC) == Uitgestorwe spesies... == Dag Burgert! Sien [[Pterygodium newdigateae]]. Is dit moontlik om die balkie wat Uitgestorwe wys se agtergrond rooi te maak en as dit CR (Krities) status is, oranje te maak? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:24, 11 Februarie 2022 (UTC) :Jammer, ek het dit jare der jare gelede gedoen en weet nie meer hoe om dit te verander nie. Die kleure is op al die Wikipedias dieselfde. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:38, 12 Februarie 2022 (UTC) ::Ouderdom... Met wie praat ek... == [[James Webb-ruimteteleskoop]] == {{Gebruikervoorblad|James Webb-ruimteteleskoop}} Baie dankie vir dié nuutste en interessante ruimte-artikel op ons voorblad. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 20 Februarie 2022 (UTC) :Geluk, dit is 'n ongelooflike artikel! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:18, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie, julle. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:25, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Wat Phra Kaew]] == {{Gebruikervoorblad|Wat Phra Kaew}} :Dié mooi voorbladartikel herinner my aan die baie goeie artikels [[Boeddhisme]] en [[Khmer-ryk]], albei ook uit jou pen. Baie dankie! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 27 Februarie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 04:43, 28 Februarie 2022 (UTC) == Overharvesting is causing declines in population... == Burgert, ek sukkel om die stukke mooi te vertaal. Ooroes? Te veel plante gepluk, Te veel versamel... Jou gedagte asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:21, 28 Februarie 2022 (UTC) :Oorverwerking, sou ek sê. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:29, 28 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Burgert Behr}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:38, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Vlad Dracula]] == {{Gebruikervoorblad|Vlad Dracula}} Baie geluk met dié jongste voorbladartikel oor 'n interessante onderwerp! :) (ek mis net die kassie uit die Engelse artikel.) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 13 Maart 2022 (UTC) == Centurion (tenk) == Burgert, hoe sou jy die volgende vertaal het: ''Centurion Pilot Vehicles''. Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Centurion_(tank)#Centurion_tank_timeline Engels]. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:27, 14 Maart 2022 (UTC) :Pharos sê voorrytuig, voorryer. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 18:38, 14 Maart 2022 (UTC) == Rear admiral = skout-admiraal == {{ping|Burgert_Behr}}, help asb! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:53, 28 Maart 2022 (UTC) : Ek dink dis Skout-admiraal. Sien [[:en:Naval_officer_ranks#Flag_officers]]. Groete.[[Gebruiker:Johannescharlesventer|Johannescharlesventer]] ([[Gebruikerbespreking:Johannescharlesventer|kontak]]) 21:13, 28 Maart 2022 (UTC) ::Dit is skout-admiraal, ja. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:04, 29 Maart 2022 (UTC) :::Dankie vir julle hulp, dit word waardeer! Ek kon nie dadelik op die regte woord kom nie, die Google-vertaler was stout en het dit agteradmiraal gemaak!! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:43, 29 Maart 2022 (UTC) == [[Senuweestelsel]] == {{Gebruikervoorblad|Senuweestelsel}} Baie geluk met dié nuutste en interessante voorbladartikel. Dit is amptelik ons 500ste voorbladartikel. Wat 'n mylpaal! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 April 2022 (UTC) == Valerii Zaluzhnyy == Burgert, hoe sou die Oekraïniese naam Valerii Fedorovych Zaluzhnyi vertaal kan word? Dankie [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:01, 11 April 2022 (UTC) {{ping|Sobaka}} Waleri Fedorowitsj Zaloezjni. (Jammer ek is 'n bietjie laat.) [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 13:31, 15 April 2022 (UTC) {{ping|Burgert Behr}} Baie dankie, geen probleem nie. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 13:34, 15 April 2022 (UTC) == [[Ranger 6]] == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die Engelse weergawe, die volgende sin: ''Propulsion for the mid-course trajectory correction was provided by a 224 N thrust monopropellant hydrazine engine with four jet-vane vector control.'' : Gee asb. vir my jou weergawe van die vertaling. Ek sukkel met die jet-vane. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:50, 13 April 2022 (UTC) ::Ook, is ''attitude control'' posisie beheer? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 13 April 2022 (UTC) == [[Swastika]] == {{Gebruikervoorblad|Swastika}} Baie dankie vir dié belangrike en interessante voorbladartikel! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 17 April 2022 (UTC) == Stefania Turkewich == Hello Burgert Behr, When you have time, could you take a look at the English article: [[en: Stefania Turkewich]]? Stefania was the first woman composer of classical music in Ukraine. Could you give the article a start in the Afrikaans language Wikipedia with an introductory sentence or paragraph for the «CEE Spring 2022» Wikipedia project? Thank you. [[Gebruiker:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Gebruikerbespreking:Nicola Mitchell|kontak]]) 22:15, 20 April 2022 (UTC) == [[Plafon van die Sixtynse kapel]] == {{Gebruikervoorblad|Plafon van die Sixtynse kapel}} Baie dankie vir dié kunssinnige artikel! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 1 Mei 2022 (UTC) :* {{ondersteun}} Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:49, 2 Mei 2022 (UTC) == The Rosetta Barnstar == Baie geluk met jou toekenning! Jy verdien dit! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:23, 3 Mei 2022 (UTC) == Booster... == Sien [https://en.wikipedia.org/wiki/Ranger_6 Ranger 6 in Engels]. Hoe sal ons verwys na die ''booster'' vuurpyl in Afrikaans? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:39, 15 Mei 2022 (UTC) :Aanjaagvuurpyl, volgens die Sterrekundewoordeboek. Ek het ook al aanjaervuurpyl gesien. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:44, 15 Mei 2022 (UTC) ::Dankie! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 17:58, 15 Mei 2022 (UTC) == Gerbils == Ek kom die woord teë in [[Muridae]], ken jy dit? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:29, 15 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} 1 nagmuis, springhaasmuis; 2 woestynmuis == [[Maori-kultuur]] == {{Gebruikervoorblad|Maori-kultuur}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Nieu-Seeland of Aotearoa is altyd interessant. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 15 Mei 2022 (UTC) :Weereens geluk Burgert! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:54, 15 Mei 2022 (UTC) == Die vuurpyl dinge... == Ek kou klippe met die Rangers... Wanneer die eerste fase van vuurpyl klaar is en ontkoppel, hoe word daarna verwys? Skei, ontkoppel... Na moeite vind ek uit redundancy is oortolligheid. So leer mens! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:38, 18 Mei 2022 (UTC) :Ek dink nie iets kan vanself ontkoppel nie; iemand moet dit ontkoppel. Ek sou dus eerder reken afskei. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:03, 18 Mei 2022 (UTC) == [[Antieke Hawaii]] == {{Gebruikervoorblad|Antieke Hawaii}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! Ook Hawaii is natuurlik baie interessant! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 22 Mei 2022 (UTC) == Alpha Centauri korreksie benodig == Hi Burgert, kyk asb by [[Alpha Centauri]] se inligtingskas. Die fotobyskrif sê daar Proxima is met 'n rooi sirkel aangedui, maar dit is "missing"! Ek vermoed dit het gebeur nadat KabouterBot in 2020 met die rooi sirkels gepeuter het ;) Ons slaan hier in Maletswai al weer zero in die nag. Groete, geniet jou naweek! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:15, 28 Mei 2022 (UTC) :Haai, [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal]], die sirkel is daar, want dis deel van die foto. Dit is net baie klein en 'n mens moet die foto vergroot om dit te kan sien. :Sterkte met die bibberweer! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:20, 28 Mei 2022 (UTC) ::O, dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:37, 28 Mei 2022 (UTC) == Help asb! == {{ping|Burgert_Behr}}, uit die volgende: ''The Atlas-Agena was an American expendable launch system derived from the SM-65 Atlas missile.'' hoe sal jy die ''expendable launch system'' vertaal? Ek dink meer daaraan om dit eerder iets soos 'n ''eenmalige bruikbare lanseer stelsel'' te noem. Sekerlik nie weg gooibaar nie. Sjoe, die vuurpyl dinge word nou tegnies! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:46, 29 Mei 2022 (UTC) :Ek het iets uit die [[Saturn V]] artikel gekry. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:19, 29 Mei 2022 (UTC) ::Eenmalige lanseerstelsel of lanseringstelsel klink goed. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:59, 30 Mei 2022 (UTC) == [[Université Paris-Panthéon-Assas]] == {{ping|Burgert_Behr}}, kan hierdie Franse Universiteits name nie na Afrikaans getranskribeer word nie? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:53, 30 Mei 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Ek sien ander Wikipedias maak dit "Universiteit Panthéon-Assas". [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:56, 30 Mei 2022 (UTC) ::{{ping|Burgert_Behr}},dankie, so gedog! Help asb hier, dan moet al die ander ook gedoen word. Bevestig net al die name asb. dan gaan hier 'n geskuiwery plaasvind! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:25, 30 Mei 2022 (UTC) == Ranger 7 == {{ping|Burgert Behr}}, meneer - ek het hulp nodig: ''The spacecraft encountered the lunar surface in direct motion along a hyperbolic trajectory, with an incoming asymptotic direction at an angle of -5.57 degrees from the lunar equator. The orbit plane was inclined 26.84 degrees to the lunar equator. '' Hoef seker nie meer te sê nie. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:07, 3 Junie 2022 (UTC) :{{ping|Oesjaar}} Dis die beste wat ek kan doen (dis hoekom ek nie ruimtetuie vertaal nie): Die ruimtetuig het die maanoppervlak direk met 'n hiperboliese baan langs getref, met 'n inkomende asimptotiese rigting teen 'n hoek van -5,57 grade met die maanewenaar. Die wentelvlak het 'n helling van 26,84 grade met die maanewenaar gehad. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:36, 4 Junie 2022 (UTC) == [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk]] == {{Gebruikervoorblad|Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk}} Baie geluk met dié nuwe voorbladster! Dis net betyds op ons voorblad en pas ook lekker by [[Victoria van die Verenigde Koninkryk]]. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 5 Junie 2022 (UTC) :Geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:35, 5 Junie 2022 (UTC) == [[Russies-Japannese Oorlog]] == {{Gebruikervoorblad|Russies-Japannese Oorlog}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel. Dis nogal interessant hoe aktueel politieke konflikte soos dié rondom die [[Koerile]] is. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 12 Junie 2022 (UTC) :Geluk Winston! Ek het 'n nuwe saadjie vir [[Eerste Chinees-Japannese Oorlog]] geskep, sodat dit nie meer rooi vertoon op die voorblad nie. :Dit kan asb. verder uitgebrei word. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:08, 13 Junie 2022 (UTC) == [[Proxima Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Proxima Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Ek dink maar [[Alpha Centauri]] is ook slaggereed vir voorbladstatus? :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 19 Junie 2022 (UTC) :Hy is, ja. Ek het net so 'n bietjie aangehang sodat hy nie te gou op Proxima volg nie. Ek sit hom op. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:14, 24 Junie 2022 (UTC) == Oom Koerantman... == {{ping|Burgert Behr}}, ek sukkel met die laaste gedeelte van die sin: ''Test objectives for this flight were concerned with the ability of the spacecraft to withstand reentry under the temperature-critical abort conditions and with the capability of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Wat de joos word bedoel met ''...of the Atlas to meet the proper injection conditions.'' Maak geen tegniese sin nie. Ek is oop vir enige idees... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:38, 24 Junie 2022 (UTC) :Skuus, dit kom uit [[Mercury-Atlas 2]]. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:40, 24 Junie 2022 (UTC) ::Gits, nee, die oom het nie 'n idee nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:04, 24 Junie 2022 (UTC) == Koppeltekens == Hi Burgert, is daai koppeltekens (soos by Kamdeboo- Nasionale Park) nou die nuwe riglyn van die AWS/Taalkommissie? Asof ons nie genoeg ander werk het nie! Groete, [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:47, 8 Julie 2022 (UTC) :Dit is die tradisionele spelling van die plekke en sluit aan by die ander spellings met 'n koppelteken. Daar was 'n tyd toe die afstandskoppel nie meer gebruik is nie, maar dit is al 'n rukkie weer terug. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 21:52, 8 Julie 2022 (UTC) ::Dankie! Ek werk maar laatsnags hier, dan is die netwerk vinniger. Bedags het ons te veel beurtkrag! ::Hoop nie jy gee om as ek jou artikels proeflees vir klein tikfoute nie, soos Bonobo? [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:58, 8 Julie 2022 (UTC) :::Nee, glad nie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] == [[Legendariese Sweedse konings]] == {{Gebruikervoorblad|Legendariese Sweedse konings}} Sjoe, 'n baie interessante en goeie artikel waaroor min taalweergawes beskik! :) Ek het dit maar onder geskiedenis sorteer, ek hoop dis reg. :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 10 Julie 2022 (UTC) :Reg so, dankie. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:28, 22 Julie 2022 (UTC) ::Geluk Burgert! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:36, 10 Julie 2022 (UTC) == [[Alpha Centauri]] == {{Gebruikervoorblad|Alpha Centauri}} Baie dankie vir dié nuwe voorbladster op ons voorblad! Dit lyk nou baie mooi saam met [[Proxima Centauri]] daar! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 24 Julie 2022 (UTC) : Geluk en dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:49, 24 Julie 2022 (UTC) == Met die maan gepla... == {{ping|Burgert_Behr}}, terwyl ek so tussen die ruimtetuie en flora wipplank ry, hier is dalk iets wat sal geniet om te vertaal: [https://en.wikipedia.org/wiki/Topography_of_the_Moon Topography of the Moon]. Kan jy dalk op jou lys sit asb! Dan kan ons ook die woord Selenografie gebruik! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:54, 29 Julie 2022 (UTC) :Maak so. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:18, 29 Julie 2022 (UTC) == Neanderdaller == Hier is iets verkeerd:{{Verwysings|25em|verwysings= Loer asb. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:54, 31 Julie 2022 (UTC) :Dis reg so. Wat is fout? [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:57, 31 Julie 2022 (UTC) ::Die speelgoed van Frank wys dit as 'n fout: [https://checkwiki.toolforge.org/checkwiki.cgi?project=afwiki&view=only&id=43&offset=0&limit=50&orderby=&sort=] Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 12:20, 31 Julie 2022 (UTC) :::Frank se speelgoed wys baie goed as 'n fout. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 12:21, 31 Julie 2022 (UTC) == [[Oorsprong van voëls]] == {{Gebruikervoorblad|Oorsprong van voëls}} Sedert sekere dokumentêre rolprente sien ek in voëls klein dinosourusse. Baie dankie vir dié nuwe voorbladartikel! :) Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:34, 31 Julie 2022 (UTC) :Ek dink self elke keer dat ek 'n voël sien: jou klein dinosourus! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:52, 31 Julie 2022 (UTC) ::Dankie en geluk! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:54, 31 Julie 2022 (UTC) 8adefdyxqnnf7xaztqiyfxv0x14rty6 0 28637 2516648 2496034 2022-08-01T08:19:27Z Aliwal2012 39067 woordorde wikitext text/x-wiki [[Lêer:Wheel of the Year.svg|duimnael|Die wiel van die jaar]] [[Lêer:Tara mound of hostages.jpg|duimnael|Die ingang van ''Dumha na nGiall'', [[Ierland]]; net soos by ander ganggrawe word die grafkamer tydens Samhain en [[Imbolc]] verlig]] [[Lêer:Bonfire4.jpg|duimnael|'n Feesvuur]] '''Imbolc''' ([[Iers-Gaelies]]: [ɪˈmˠɔlˠɡ]), soms ook '''Oimelc''',, ook genoem '''Sint Brigid-dag''' (Iers-Gaelies: ''Lá Fhéile Bríde''; [[Skots-Gaelies]]: ''Là Fhèill Brìghde''; [[Manx-Gaelies]]: ''Laa'l Breeshey''), is een van die belangrikste feesdae van die tradisionele [[Kelt]]iese kalender wat op [[1 Februarie]] gevier word. Dit is die tradisionele Keltiese Lentefees wat in die middel van die tyd tussen die Noordelike Halfrond se Wintersonstilstand en die Dag-en-Nagewening van die lente plaasvind. Die feesdag is gewy aan die godin Brigid (dikwels ook Brighid, Bride of Brigit) wat in die Christelike tydperk as 'n heilige vereer is. Die Ierse benaming het sy etimologiese oorsprong in die Gaeliese term vir "in die buik" (''i mbolg''), maar is later herinterpreteer as "ooimelk" (gewoonlik word die eerste lammers op hierdie tydstip gebore) en was sodoende 'n simboliese verwysing na die nuwe lewenskrag wat met die lente geassosieer word. Die begin van Februarie was ook die tyd wanneer die voedselvoorrade van die winter byna opgebruik was. Dit was dus uiters belangrik om sekere religieuse rituele te beoefen wat 'n goeie oes in die laat somer help verseker het. Net soos by ander Keltiese feeste het die aansteek van feesvure 'n sentrale rol by die vierings gespeel aangesien Brigid die Keltiese Godin van vuur, heilkunde en vrugbaarheid was. Die vuur was 'n simbool vir die son wat oor die volgende maande sy krag herwin het. Toe die [[Rooms-Katolieke Kerk]] die Keltiese Imbolc tot die Christelike fees [[Marialigmis]] op 2 Februarie verander het, is kerse steeds aangesteek om die simboliese reining van die Jonkvrou Maria te vier. Gelowiges het ook kerse aangesteek by die prosessies wat op 2 Februarie plaasgevind het. == Betekenis in die [[Neopaganisme]] == Nuwe Heidene beskou Imbolc nog steeds as 'n spesiale fees danksy die belangrike rol wat die natuur en sy kringloop in die nie-Christelike inheemse geloofstelsels van Europa speel. Die Gehoringde God – die heerser oor die najaar en winter – beskik in hierdie tyd van die jaar nog steeds oor sy mag. Die winterkoue behels sterkte en warmte net soos lewe en dood. Dit is baie belangrik dat menslike aktiwiteite die gebeure in die natuur weerspieël, en net soos die natuur geleidelik sy lewenskrag herwin, probeer Nuwe Heidene nou die klein take te doen wat gedurende die res van die jaar nie verrig is nie. Aktiwiteite en rituele tydens Imbolc kan dus die maak van kerse, die aanplanting van lenteblomme, die lees van gedigte of die vertelling van stories insluit. == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie-inlyn}} * {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/Imbolc|title=Imbolc|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=1 Mei 2022}} {{Normdata}} [[Kategorie:Feesdae]] [[Kategorie:Keltiese mitologie]] [[Kategorie:Kultuur in Ierland]] ef4sbb7j898vett23iivlo8k4hry9e5 2516649 2516648 2022-08-01T08:23:15Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki [[Lêer:Wheel of the Year.svg|duimnael|Die wiel van die jaar]] [[Lêer:Tara mound of hostages.jpg|duimnael|Die ingang van ''Dumha na nGiall'', [[Ierland]]; net soos by ander ganggrawe word die grafkamer tydens Samhain en [[Imbolc]] verlig]] [[Lêer:Bonfire4.jpg|duimnael|'n Feesvuur]] '''Imbolc''' ([[Iers-Gaelies]]: [ɪˈmˠɔlˠɡ]), soms ook '''Oimelc''', ook genoem '''Sint Brigid-dag''' (Iers-Gaelies: ''Lá Fhéile Bríde''; [[Skots-Gaelies]]: ''Là Fhèill Brìghde''; [[Manx-Gaelies]]: ''Laa'l Breeshey''), is een van die belangrikste feesdae van die tradisionele [[Kelt]]iese kalender wat op [[1 Februarie]] gevier word. Dit is die tradisionele Keltiese Lentefees wat in die middel van die tyd tussen die Noordelike Halfrond se Wintersonstilstand en die Dag-en-Nagewening van die lente plaasvind. Die feesdag is gewy aan die godin Brigid (dikwels ook Brighid, Bride of Brigit) wat in die Christelike tydperk as 'n heilige vereer is. Die Ierse benaming het sy etimologiese oorsprong in die Gaeliese term vir "in die buik" (''i mbolg''), maar is later herinterpreteer as "ooimelk" (gewoonlik word die eerste lammers op hierdie tydstip gebore) en was sodoende 'n simboliese verwysing na die nuwe lewenskrag wat met die lente geassosieer word. Die begin van Februarie was ook die tyd wanneer die voedselvoorrade van die winter byna opgebruik was. Dit was dus uiters belangrik om sekere religieuse rituele te beoefen wat 'n goeie oes in die laatsomer help verseker het. Net soos by ander Keltiese feeste het die aansteek van feesvure 'n sentrale rol by die vierings gespeel aangesien Brigid die Keltiese Godin van vuur, heilkunde en vrugbaarheid was. Die vuur was 'n simbool vir die son wat oor die volgende maande sy krag herwin het. Toe die [[Rooms-Katolieke Kerk]] die Keltiese Imbolc tot die Christelike fees [[Marialigmis]] op 2 Februarie verander het, is kerse steeds aangesteek om die simboliese reining van die Jonkvrou Maria te vier. Gelowiges het ook kerse aangesteek by die prosessies wat op 2 Februarie plaasgevind het. == Betekenis in die [[Neopaganisme]] == Nuwe Heidene beskou Imbolc nog steeds as 'n spesiale fees danksy die belangrike rol wat die natuur en sy kringloop in die nie-Christelike inheemse geloofstelsels van Europa speel. Die Gehoringde God – die heerser oor die najaar en winter – beskik in hierdie tyd van die jaar nog steeds oor sy mag. Die winterkoue behels sterkte en warmte net soos lewe en dood. Dit is baie belangrik dat menslike aktiwiteite die gebeure in die natuur weerspieël, en net soos die natuur geleidelik sy lewenskrag herwin, probeer Nuwe Heidene nou die klein take te doen wat gedurende die res van die jaar nie verrig is nie. Aktiwiteite en rituele tydens Imbolc kan dus die maak van kerse, die aanplanting van lenteblomme, die lees van gedigte of die vertelling van stories insluit. == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie-inlyn}} * {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/Imbolc|title=Imbolc|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=1 Mei 2022}} {{Normdata}} [[Kategorie:Feesdae]] [[Kategorie:Keltiese mitologie]] [[Kategorie:Kultuur in Ierland]] eepmvdnw9wl6euxvauj3m9qzww4yeyy 2 30492 2516675 2509035 2022-08-01T10:30:08Z SpesBona 2720 Hersien wikitext text/x-wiki <div style="border:2px solid black; background-color:#FFFFFF; background-color:#00000; margin:1em; padding:4px;"> <table cellspacing="20px"> <tr> <td style="text-align:justify;vertical-align:top;"> {{Babel|de|af-4|en-4|nl-2|fr-1|fy-1|Cyrl|Grek|Latn}} [[Lêer:Editor - orichalcum star.jpg|duimnael|links|Meesterredakteur IV<br />(16&nbsp;jaar, 105&nbsp;000+, global;<br />14&nbsp;jaar, 64&nbsp;000+, af.wp)]] [[Lêer:SpesBona.jpg|duimnael|links|My drie groot belangstellings op een prent: [[Suid-Afrika]], [[rugby]] en [[krieket]]]] <div style="float: right; clear: right; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em; width: 242px; border: #99B3FF solid 1px; background-color: #FFFFFF; text-align: center; padding: 0 0.2em 0.2em;"> <big>Meer oor SpesBona</big> {{Vorige gebruikersnaam|SpesBona|JCIV}} {{Gebruiker manlik}} {{Gebruiker Duitsland}} {{Gebruiker PC}} {{Gebruiker skootrekenaar}} {{Firefox-gebruiker}} {{Opera-gebruiker}} {{Universele gebruiker|1=de|2=w|3=Duits}} {{Vertaler de}} {{Vertaler en}} {{Vertaler fr}} {{Vertaler nl}} {{Gebruikersbydraes|1675}} {{10 Year topicon}} {{Tienjaargemeenskap}} {{Vyftienjaargemeenskap}} {{Gebruiker administrateur}} {{Gebruiker burokraat}} {{Gebruiker wikipedia/WikiDwergie}} {{Gebruiker lees}} {{Gebruiker ruimte}} {{Gebruiker vexillologie}} {{Gebruiker Proteas}} {{Gebruiker Springbokke}} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Belgium |land=België |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Denmark |land=Denemarke |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=France |land=Frankryk |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Italy |land=Italië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Netherlands |land=Nederland |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Austria |land=Oostenryk |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Poland |land=Pole |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Spain |land=Spanje |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=South_Africa |land=Suid-Afrika |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Switzerland |land=Switserland |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=the_Czech_Republic |land=Tsjeggië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=the_United_Kingdom |land=Verenigde Koninkryk |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} <big>Beplande reise (onder andere)</big> {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Argentina |land=Argentinië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Australia |land=Australië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Botswana |land=Botswana |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Brazil |land=Brasilië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Chile |land=Chili |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Greece |land=Griekeland |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=India |land=Indië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Israel |land=Israel |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Japan |land=Japan |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Canada |land=Kanada |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Mexico |land=Meksiko |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Namibia |land=Namibië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=New Zealand |land=Nieu-Seeland |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Portugal |land=Portugal |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Taiwan |land=Republiek China |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Russia |land=Rusland |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=South_Korea |land=Suid-Korea |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Turkey |land=Turkye |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=the_United States |land=Verenigde State van Amerika |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} </div> Hallo en welkom op my gebruikersbladsy! My naam is [https://www.facebook.com/soren.pfauder Sören Pfauder] en ek is op [[4 Oktober]] [[1986]] in [[Königs Wusterhausen]] in die destydse [[Duitse Demokratiese Republiek]] gebore. My gebruikernaam is SpesBona, ontleen aan [[Kaapstad]] se leuse ''Spes Bona'' ([[Latyn]] vir: "goeie hoop"), afgelei van die [[Kaap die Goeie Hoop]]; voorheen was dit JCIV. Ek stel baie belang in [[Suider-Afrika]] en leer [[Afrikaans]] met [[Afrikaanse Wikipedia|hierdie Wikipedia]]. Ek woon net oos van die stad Königs Wusterhausen, distrik [[Dahme-Spreewald]], deelstaat [[Brandenburg]] in [[Duitsland]], en ek is oorwegend hier, in die [[:de:Benutzer:SpesBona|Duitse]], [[:en:User:SpesBona|Engelse]], [[:fy:Meidogger:SpesBona|Wes-Friese]] en [[:nl:Gebruiker:SpesBona|Nederlandse Wikipedia]] aktief en eweneens in 150 ander Wiki-projekte. My belangstellings is veral [[geografie]], [[geskiedenis]], [[politiek]], [[godsdiens]]te soos [[Baha’i]]-geloof, [[Christendom]], [[Islam]], [[Judaïsme]], [[sterrekunde]] en [[sport]]soorte soos [[krieket]], [[rugby]], [[sokker]] en [[tennis]], asook 'n bietjie [[biologie]], [[chemie]] in die algemeen en meer spesifiek die laaste twee eeue tot die huidige tydperk in [[Afrika]], die [[Amerikas]], [[Asië]], [[Europa]], [[Oseanië]] en [[:Kategorie:Internasionale organisasies|internasionale organisasies]] soos [[Afrika-unie]], [[ASEAN]], [[Benelux]], [[Britse Statebond]], [[Europese Unie]], [[Gemenebes van Onafhanklike State]], [[Nordiese Raad]], [[Sentraal-Europese Vryehandelsooreenkoms]], [[Europese Vryhandelsvereniging]], [[NAFTA]], [[NAVO]], [[OESO]], [[OVSE]], [[Verenigde Nasies]] en die voormalige [[Volkebond]]. Ek besoek gereeld die stede Königs Wusterhausen, [[Berlyn]] en [[Potsdam]] en het ook die stede [[Amsterdam]], [[Barcelona]], [[Beeskow]], [[Cottbus]], [[Darmstadt]], [[Dresden]], [[Frankfurt am Main]], [[Frankfurt (Oder)]], [[Fürstenwalde]], [[Hamburg]], [[Hannover]], [[Jeffreysbaai]], [[Kaapstad]], [[Keulen]], [[Knysna]], [[Leipzig]], [[Londen]], [[Lübben]], [[Lübbenau]], [[Meißen]], [[Neurenberg]], [[Oranienburg]], [[Oudtshoorn]], [[Parys]], [[Port Elizabeth]], [[Prenzlau]], [[Riesa]], [[Rostock]], [[Storkow]], [[Stuttgart]] en [[Szczecin]] besoek. Ek skep en bewerk artikels oor kontinente en oseane, onafhanklike lande en groot stede, afhanklike en omstrede gebiede, lank riviere en hoë berge, groot eilande en eilandgroepe, groot mere en seë, voormalige lande en oorloë, belangrike tale en taalfamilies asook etniese groepe, bekende planete en groot natuurlike satelliete, hersien artikels, vul Commonskategorieë, taalskakels en inligtingskassies aan, voeg beelde en kategorieë by, beveg [[Wikipedia:Vandalisme|vandalisme]] en [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad|nomineer mooi artikels]] as [[Wikipedia:Voorbladartikel|voorbladsterre]]. Eweneens skep ek [[Wikipedia:Kernartikels|kernartikels]] in my kennisgebiede en probeer die uitbreiding van artikels tot voorbladsterre. My artikels is beskikbaar op [[Gebruiker:SpesBona/Artikels]] en in die [https://xtools.wmflabs.org/pages/af.wikipedia.org/SpesBona lys van artikels], my globale bydraes op [https://tools.wmflabs.org/quentinv57-tools/tools/sulinfo.php?username=SpesBona gebruikers met die naam SpesBona in Wikimedia projekte] en op [http://tools.wmflabs.org/guc/?user=SpesBona globale bydrae], my beelde op [[Gebruiker:SpesBona/Beelde]], op [https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Spesiaal%3ALogboek&type=upload&user=SpesBona&page=&year=&month=-1 laai log], op die [https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Spesiaal:Beeldelys&user=SpesBona lêerlys] en op [https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:ListFiles/SpesBona Wikimedia Commons]. My aantal wysigings is [https://xtools.wmflabs.org/ec/af.wikipedia.org/SpesBona hier] te siene. Ek het die [[Tuisblad]]-bladsye [[Wikipedia:Voorbladartikels 2010]], [[Wikipedia:Voorbladartikels 2011|2011]], [[Wikipedia:Voorbladartikels 2012|2012]], [[Wikipedia:Voorbladartikels 2013|2013]], [[Wikipedia:Voorbladartikels 2014|2014]], [[Wikipedia:Voorbladartikels 2015|2015]], [[Wikipedia:Voorbladartikels 2016|2016]], [[Wikipedia:Voorbladartikels 2017|2017]], [[Wikipedia:Voorbladartikels 2018|2018]], [[Wikipedia:Voorbladartikels 2019|2019]], [[Wikipedia:Voorbladartikels 2020|2020]] en [[Wikipedia:Voorbladartikels 2021|2021]] met [[:Kategorie:Voorbladartikels|voorbladsterre]] asook [[Wikipedia:Beeld van die week/2010]], [[Wikipedia:Beeld van die week/2011|2011]], [[Wikipedia:Beeld van die week/2012|2012]], [[Wikipedia:Beeld van die week/2013|2013]], [[Wikipedia:Beeld van die week/2014|2014]], [[Wikipedia:Beeld van die week/2015|2015]], [[Wikipedia:Beeld van die week/2016|2016]], [[Wikipedia:Beeld van die week/2017|2017]], [[Wikipedia:Beeld van die week/2018|2018]], [[Wikipedia:Beeld van die week/2019|2019]], [[Wikipedia:Beeld van die week/2020|2020]] en [[Wikipedia:Beeld van die week/2021|2021]] met [[:Commons:Commons:Featured pictures|spogbeelde van Commons]] versorg en is nou besig met die [[Wikipedia:Voorbladartikels 2022|voorbladartikels 2022]] en die [[Wikipedia:Beeld van die week/2022|beelde van die week 2022]]. Eweneens hersien ek [[Sjabloon:Aktueel]] gereeld met nuwe nuus. Op 14 Januarie 2011 het ek 'n [[Wikipedia:Administrateur|administrateur]] en op 22 Februarie 2013 'n [[Wikipedia:Burokraat|burokraat]] geword. Ek [https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Spesiaal%3ALogboek&type=protect&user=SpesBona&page=&year=&month=-1 beskerm artikels] teen vandalisme, [https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Spesiaal%3ALogboek&type=block&user=SpesBona&page=&year=&month=-1 blokkeer vandale] en [https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Spesiaal%3ALogboek&type=delete&user=SpesBona&page=&year=&month=-1&hide_patrol_log=1 skrap] nonsensartikels, leë kategorieë en NouCommons-Beelde. Gereeld kontroleer ek die kategorieë [[:Kategorie:Bladsye met gebreekte lêerskakels|bladsye met gebreekte lêerskakels]], [[:Kategorie:Kandidate vir spoedige verwydering|kandidate vir spoedige verwydering]], [[:Kategorie:Bladsye vir verwydering|bladsye vir verwydering]], [[:Kategorie:Bladsye wat vertaal moet word|bladsye wat vertaal moet word]], [[:Kategorie:Gaan taal na|gaan taal na]], [[:Kategorie:Moontlike kopieregskendings|moontlike kopieregskendings]] en [[:Kategorie:NouCommons|NouCommons-beelde]]. == [[Lêer:Cscr-featured.svg|20px]] Voorbladartikels == Na moontlikheid sal ek van die artikels in Duits vertaal, waar hulle bygewerk sal word, wat ek weereens in Afrikaans sal vertaal. === Geskep === {{Aanhalingskas | align = left | width = 10% | quote = Behandel ander soos jy wil hê hulle jou moet behandel. | source = [[Goue Reël]] | qalign = left | bgcolor = #FFFFF0 }} Die lys hieronder is artikels wat ek geskep en wat voorbladstatus bereik het. * [[Papoea-Nieu-Guinee]] * [[Vlag van die Verenigde Koninkryk]] * [[Vlag van Europa]] * [[Vlag van Nieu-Seeland]] === Uitgebrei === Die lys hieronder is artikels waarby my bydraes gehelp het om voorbladstatus te bereik. * [[Amsterdam]] * [[Botswana]] * [[Chili]] * [[Durban]] * [[Meksiko]] * [[Nederland]] * [[Vlag van Duitsland]] * [[Vlag van Frankryk]] * [[Vlag van Israel]] * [[Vlag van Namibië]] {{Aanhalingskas | align = left | width = 10% | quote = Sport has the power to change the world. It has the power to inspire. It has the power to unite people in a way that little else does. It speaks to youth in a language they understand. Sport can create hope, where once there was only despair. | source = [[Nelson Mandela]], [https://web.archive.org/web/20171109131359/https://awards.laureus.com/about-laureus/laureus-sport-for-good/ Laureus World Sports Awards, 2000] | qalign = left | bgcolor = #FFFFF0 }} {| |'''Krieket''' |'''Rugby''' |- | style="padding-right:50px" | * [[Afghaanse nasionale krieketspan]] * [[Australiese nasionale krieketspan]] * [[Bengaalse nasionale krieketspan]] * [[Engelse nasionale krieketspan]] * [[Ierse nasionale krieketspan]] * [[Indiese nasionale krieketspan]] * [[Keniaanse nasionale krieketspan]] * [[Krieketwêreldbeker 2015]] * [[Krieketwêreldbeker 2019]] * [[Nederlandse nasionale krieketspan]] * [[Nepalese nasionale krieketspan]] * [[Nieu-Seelandse nasionale krieketspan]] * [[Pakistanse nasionale krieketspan]] * [[Proteas]] * [[Sri Lankaanse nasionale krieketspan]] * [[Wes-Indiese nasionale krieketspan]] * [[Zimbabwiese nasionale krieketspan]] | * [[Argentynse nasionale rugbyspan]] * [[Engelse nasionale rugbyspan]] * [[Fidjiaanse nasionale rugbyspan]] * [[Franse nasionale rugbyspan]] * [[Ierse nasionale rugbyspan]] * [[Italiaanse nasionale rugbyspan]] * [[Japannese nasionale rugbyspan]] * [[Kanadese nasionale rugbyspan]] * [[Rugbywêreldbeker 2015]] * [[Rugbywêreldbeker 2019]] * [[Skotse nasionale rugbyspan]] * [[Verenigde State se nasionale rugbyspan]] * [[Wallabies]] * [[Walliese nasionale rugbyspan]] |} === Opgeknap === {{Aanhalingskas | align = left | width = 10% | quote = We have learned to fly the air like birds and swim the sea like fish, but we have not learned the simple art of living together as brothers. | source = [[Martin Luther King jr.]], [[Nobelprys vir Vrede]], [https://www.nobelprize.org/prizes/peace/1964/king/lecture/ 1964] | qalign = left | bgcolor = #FFFFF0 }} Die lys hieronder is ou voorbladartikels wat ek opgeknap het om hulle weer aan die [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad|vereistes te laat voldoen]]. * [[All Blacks]] * [[Rugby]] * [[Rugbywêreldbeker 2007]] * [[Rugbywêreldbeker 2011]] * [[Senegal]] * [[Springbokke]] * [[Vlag van Suid-Afrika]] === Beplan/besig === {{Aanhalingskas | align = left | width = 10% | quote = Partnership and cooperation among nations is not a choice; it is the one way, the only way, to protect our common security and advance our common humanity. That is why the greatest danger of all is to allow new walls to divide us from one another. | source = [[Barack Obama]], [https://edition.cnn.com/2008/POLITICS/07/24/obama.words/ A World that Stands as One, 2008] | qalign = left | bgcolor = #FFFFF0 }} Die lys hieronder is artikels wat ek beplan of waar ek tans besig is om hulle op voorbladstatus te bring. * [[Krieket]] * [[Krieketwêreldbeker 2003]] * [[Krieketwêreldbeker 2007]] * [[Krieketwêreldbeker 2011]] * [[Krieketwêreldbeker 2023]] * [[Krieketwêreldbeker 2027]] * [[Krieketwêreldbeker 2031]] * [[Rugbywêreldbeker 2003]] * [[Rugbywêreldbeker 2023]] * [[Rugbywêreldbeker 2027]] * [[Rugbywêreldbeker 2031]] == [[Lêer:Qsicon lesenswert.svg|20px]] Lesenswaardige artikels == Van hierdie artikels is na aanleiding van hul Afrikaanse eweknieë uitgebrei op die Duitse Wikipedia, waar hulle opgeknap is om bogenoemde status te ontvang. Aansluitend is hulle weer in Afrikaans vertaal om die oorspronklike artikels te verbeter. === Uitgebrei === * [[:de:Flagge Südafrikas|Flagge Südafrikas]] {| |'''Krieket''' |'''Rugby''' |- | style="padding-right:50px" | Die lys hieronder is artikels wat ek in saamwerking met [[:de:Benutzer:Maphry|Maphry]] tot lesenswaardige status uitgebrei het. * [[:de:Afghanische Cricket-Nationalmannschaft|Afghanische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Australische Cricket-Nationalmannschaft|Australische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Bangladeschische Cricket-Nationalmannschaft|Bangladeschische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Bermudische Cricket-Nationalmannschaft|Bermudische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Cricket-Nationalmannschaft der Vereinigten Staaten|Cricket-Nationalmannschaft der Vereinigten Staaten]] * [[:de:Englische Cricket-Nationalmannschaft|Englische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Indische Cricket-Nationalmannschaft|Indische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Irische Cricket-Nationalmannschaft|Irische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Kanadische Cricket-Nationalmannschaft|Kanadische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Kenianische Cricket-Nationalmannschaft|Kenianische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Namibische Cricket-Nationalmannschaft|Namibische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Nepalesische Cricket-Nationalmannschaft|Nepalesische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Neuseeländische Cricket-Nationalmannschaft|Neuseeländische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Niederländische Cricket-Nationalmannschaft|Niederländische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Pakistanische Cricket-Nationalmannschaft|Pakistanische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Schottische Cricket-Nationalmannschaft|Schottische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Simbabwische Cricket-Nationalmannschaft|Simbabwische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Sri-lankische Cricket-Nationalmannschaft|Sri-lankische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:Südafrikanische Cricket-Nationalmannschaft|Südafrikanische Cricket-Nationalmannschaft]] * [[:de:West Indies Cricket Team|West Indies Cricket Team]] | Die lys hieronder is artikels wat ek in saamwerking met [[:de:Benutzer:Voyager|Voyager]] tot lesenswaardige status uitgebrei het. * [[:de:Argentinische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Argentinische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Australische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Australische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:British and Irish Lions|British and Irish Lions]] * [[:de:Englische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Englische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Fidschianische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Fidschianische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Französische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Französische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Georgische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Georgische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Irische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Irische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Italienische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Italienische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Japanische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Japanische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Kanadische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Kanadische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Rugby-Union-Nationalmannschaft der Vereinigten Staaten|Rugby-Union-Nationalmannschaft der Vereinigten Staaten]] * [[:de:Rumänische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Rumänische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Samoanische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Samoanische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Schottische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Schottische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Südafrikanische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Südafrikanische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Tongaische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Tongaische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Uruguayische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Uruguayische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] * [[:de:Walisische Rugby-Union-Nationalmannschaft|Walisische Rugby-Union-Nationalmannschaft]] |} == My projekte == * Reëlmatige hersiening van artikels oor lande en stede. * Sporttoernooie in krieket, rugby, sokker en tennis, saam met Olimpiese en Paralimpiese Spele. * Versorging van Suider-Afrikaanse artikels. * "Kwaliteit bo kwantiteit." * [[Portaal:Sport]] * [[Portaal:Suid-Afrika]] * [[Gebruiker:SpesBona/Werksbank]] [[Lêer:Afrikaans Wikipedia Featured Articles.PNG|duimnael|links|400px|Landartikels volgens status op die [[Afrikaanse Wikipedia]]: {{sleutel|#0000B2|[[Wikipedia:Voorbladartikel|Voorbladster]]}} {{sleutel|#0066FF|Byna volledig en/of [[Wikipedia:Onsuksesvolle voorbladnominasies|onsuksesvolle voorbladnominasies]]}} {{sleutel|#00F0CC|Mooi langer artikels}} {{sleutel|#CCCCCC|Ander artikels}}]] {| align=left style="background-color:#BBC983; line-height:90%; border-style:ridge; border-width:3px; border-color:#BBC983;" |- || <div align=left style="font-size:12px; color:#271836"> NUMBEROFPAGES = '''{{NUMBEROFPAGES}}'''<br /> NUMBEROFARTICLES = '''{{NUMBEROFARTICLES}}'''<br /> NUMBEROFFEATUREDARTICLES = '''{{PAGESINCATEGORY:Voorbladartikels}}'''<br /> NUMBEROFFILES = {{NUMBEROFFILES}}<br /> NUMBEROFEDITS = '''{{NUMBEROFEDITS}}'''<br /> NUMBEROFUSERS = {{NUMBEROFUSERS}}<br /> NUMBEROFACTIVEUSERS = '''{{NUMBEROFACTIVEUSERS}}'''<br /> NUMBERINGROUP:[[Spesiaal:ListBots|bot]] = {{NUMBERINGROUP:bot}}<br /> NUMBERINGROUP:[[Special:ListAdmins|sysop]] = '''{{NUMBERINGROUP:sysop}}'''<br /> NUMBERINGROUP:[https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Spesiaal:Gebruikerslys&group=bureaucrat bureaucrat] = '''{{NUMBERINGROUP:bureaucrat}}'''<br /> </div> |} [[Lêer:Wikipedia worldwide.png|duimnael|links|400px|Wikipedias volgens tale en artikels wêreldwyd]] [[Lêer:Wikipedia worldwide future.PNG|duimnael|links|400px|Wikipedias volgens tale en artikels wêreldwyd in die nabye toekoms]] {{clearleft}} == Besoekte stede == {{Location map+|Europa|width=800|float=left|caption=Groot Europese stede wat ek al besoek het|places= {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=52|lat_min=22|lon_deg=4|lon_min=54|position=top|label='''[[Amsterdam]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=41|lat_min=23|lon_deg=2|lon_min=11|position=right|label='''[[Barcelona]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=52|lat_min=31|lon_deg=13|lon_min=23|position=right|label='''[[Berlyn]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=51|lat_min=46|lon_deg=14|lon_min=20|position=right|label='''[[Cottbus]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=49|lat_min=52|lon_deg=8|lon_min=39|position=left|label='''[[Darmstadt]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=51|lat_min=3|lon_deg=13|lon_min=44|position=right|label='''[[Dresden]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=50|lat_min=7|lon_deg=8|lon_min=41|position=right|label='''[[Frankfurt am Main|Frankfurt]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=53|lat_min=33|lon_deg=10|lon_min=0|position=top|label='''[[Hamburg]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=52|lat_min=22|lon_deg=9|lon_min=44|position=left|label='''[[Hannover]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=50|lat_min=56|lon_deg=6|lon_min=57|position=left|label='''[[Keulen]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=51|lat_min=20|lon_deg=12|lon_min=22|position=left|label='''[[Leipzig]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=51|lat_min=30|lon_deg=0|lon_min=7|position=bottom|label='''[[Londen]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=49|lat_min=27|lon_deg=11|lon_min=5|position=right|label='''[[Neurenberg]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=48|lat_min=51|lon_deg=2|lon_min=21|position=bottom|label='''[[Parys]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=52|lat_min=24|lon_deg=13|lon_min=4|position=top|label='''[[Potsdam]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=54|lat_min=5|lon_deg=12|lon_min=8|position=top|label='''[[Rostock]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=48|lat_min=47|lon_deg=9|lon_min=11|position=left|label='''[[Stuttgart]]'''}} {{Location map~|Europa|mark=red pog.svg|lat_deg=53|lat_min=25|lon_deg=14|lon_min=33|position=right|label='''[[Szczecin]]'''}}}} {{Location map+|Suid-Afrika|width=800|float=left|caption=Suid-Afrikaanse nedersettings wat ek ter geleentheid van die [[Wikimania]] in 2018 besoek het (minstens een oornagting of uitstap)|places= {{Location map~|Suid-Afrika|mark=red pog.svg|lat=-34.033333|long=24.916667|position=bottom|label='''[[Jeffreysbaai]]'''}} {{Location map~|Suid-Afrika|mark=red pog.svg|lat=-33.925278|long=18.423889|position=left|label='''[[Kaapstad]]'''}} {{Location map~|Suid-Afrika|mark=red pog.svg|lat=-34.035556|long=23.048889|position=bottom|label='''[[Knysna]]'''}} {{Location map~|Suid-Afrika|mark=red pog.svg|lat=-33.583333|long=22.2|position=top|label='''[[Oudtshoorn]]'''}} {{Location map~|Suid-Afrika|mark=red pog.svg|lat=-33.958056|long=25.6|position=right|label='''[[Port Elizabeth]]'''}}}} {{clearleft}}__NOTOC____NOEDITSECTION__ == Eksterne skakels == * {{af}} {{cite web|url=https://maroelamedia.co.za/afrikaans/afrikaanse-wikipedia-duitser-leer-homself-afrikaans/|title=Afrikaanse Wikipedia: Duitser leer homself Afrikaans|publisher=[[Maroela Media]]|date=16 Augustus 2016|accessdate=1 Augustus 2022}} * {{af}} {{cite web|url=https://www.fak.org.za/2016/11/30/wikipedia-doen-jou-deel-vir-afrikaans/|title=Wikipedia: Doen jou deel vir Afrikaans|publisher=[[Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge]]|date=Augustus 2016|accessdate=1 Augustus 2022}} * {{en}} {{cite web|url=https://africacheck.org/fact-checks/reports/no-way-verify-whether-80-same-sex-marriages-sa-are-afrikaans-speakers|title=No way to verify whether 80% of same-sex marriages in SA are by Afrikaans speakers|publisher=africacheck.org|date=9 Oktober 2017|accessdate=1 Augustus 2022}} * {{af}} {{cite web|url=http://gesellig.co.za/t/21057-afrikaanse-wikipedia--50000-artikels/|title=Afrikaanse Wikipedia – 50000 artikels!|publisher=gesellig.co.za|date=20 Junie 2018|accessdate=1 Augustus 2022}} {{clear}} {{Userpage}} [[als:Benutzer:SpesBona]] [[am:አባል:SpesBona]] [[an:Usuario:SpesBona]] [[ar:مستخدم:SpesBona]] [[as:সদস্য:SpesBona]] [[ast:Usuariu:SpesBona]] [[ay:Usuario:SpesBona]] [[az:İstifadəçi:SpesBona]] [[bar:Nutza:SpesBona]] [[be:Удзельнік:SpesBona]] [[be-tarask:Удзельнік:SpesBona]] [[bg:Потребител:SpesBona]] [[bh:प्रयोगकर्ता:SpesBona]] [[bn:ব্যবহারকারী:SpesBona]] [[bo:User:SpesBona]] [[br:Implijer:SpesBona]] [[bs:Korisnik:SpesBona]] [[ca:Usuari:SpesBona]] [[ceb:Gumagamit:SpesBona]] [[co:Utente:SpesBona]] [[cs:Wikipedista:SpesBona]] [[csb:Brëkòwnik:SpesBona]] [[cy:Defnyddiwr:SpesBona]] [[da:Bruger:SpesBona]] [[de:Benutzer:SpesBona]] [[dsb:Wužywaŕ:SpesBona]] [[dv:މެމްބަރު:SpesBona]] [[dz:User:SpesBona]] [[el:Χρήστης:SpesBona]] [[en:User:SpesBona]] [[eo:Uzanto:SpesBona]] [[es:Usuario:SpesBona]] [[et:Kasutaja:SpesBona]] [[eu:Lankide:SpesBona]] [[fa:کاربر:SpesBona]] [[fi:Käyttäjä:SpesBona]] [[fo:Brúkari:SpesBona]] [[fr:Utilisateur:SpesBona]] [[frr:Benutzer:SpesBona]] [[fy:Meidogger:SpesBona]] [[ga:Úsáideoir:SpesBona]] [[gd:Cleachdaiche:SpesBona]] [[gl:Usuario:SpesBona]] [[gn:Puruhára:SpesBona]] [[gu:સભ્ય:SpesBona]] [[gv:Ymmydeyr:SpesBona]] [[ha:User:SpesBona]] [[haw:Mea hoʻohana:SpesBona]] [[he:משתמש:SpesBona]] [[hi:सदस्य:SpesBona]] [[hr:Suradnik:SpesBona]] [[hsb:Wužiwar:SpesBona]] [[hu:Szerkesztő:SpesBona]] [[hy:Մասնակից:SpesBona]] [[ia:Usator:SpesBona]] [[id:Pengguna:SpesBona]] [[ie:Usator:SpesBona]] [[ig:Ọbanife:SpesBona]] [[is:Notandi:SpesBona]] [[it:Utente:SpesBona]] [[ja:利用者:SpesBona]] [[jv:Panganggo:SpesBona]] [[ka:მომხმარებელი:SpesBona]] [[kk:Қатысушы:SpesBona]] [[km:អ្នកប្រើប្រាស់:SpesBona]] [[kn:ಸದಸ್ಯ:SpesBona]] [[ko:사용자:SpesBona]] [[ku:Bikarhêner:SpesBona]] [[kw:Devnydhyer:SpesBona]] [[ky:Колдонуучу:SpesBona]] [[la:Usor:SpesBona]] [[lad:Usador:SpesBona]] [[lb:Benotzer:SpesBona]] [[lo:ຜູ້ໃຊ້:SpesBona]] [[lt:Naudotojas:SpesBona]] [[lv:Dalībnieks:SpesBona]] [[mg:Mpikambana:SpesBona]] [[mi:User:SpesBona]] [[min:Pangguno:SpesBona]] [[mk:Корисник:SpesBona]] [[ml:ഉപയോക്താവ്:SpesBona]] [[mn:Хэрэглэгч:SpesBona]] [[mr:सदस्य:SpesBona]] [[ms:Pengguna:SpesBona]] [[mt:Utent:SpesBona]] [[my:User:SpesBona]] [[nah:Tlatequitiltilīlli:SpesBona]] [[nap:Utente:SpesBona]] [[nds:Bruker:SpesBona]] [[nds-nl:Gebruker:SpesBona]] [[ne:प्रयोगकर्ता:SpesBona]] [[new:छ्येलेमि:SpesBona]] [[nl:Gebruiker:SpesBona]] [[nn:Brukar:SpesBona]] [[no:Bruker:SpesBona]] [[oc:Utilizaire:SpesBona]] [[om:User:SpesBona]] [[or:ବ୍ୟବହାରକାରୀ:SpesBona]] [[os:Архайæг:SpesBona]] [[pa:ਵਰਤੋਂਕਾਰ:SpesBona]] [[pl:Wikipedysta:SpesBona]] [[pnb:ورتنوالا:SpesBona]] [[ps:کارن:SpesBona]] [[pt:Usuário:SpesBona]] [[qu:Ruraq:SpesBona]] [[ro:Utilizator:SpesBona]] [[ru:Участник:SpesBona]] [[sa:सदस्यः:SpesBona]] [[sc:Usuàriu:SpesBona]] [[scn:Utenti:SpesBona]] [[sco:Uiser:SpesBona]] [[sd:واپرائيندڙ:SpesBona]] [[sh:Korisnik:SpesBona]] [[si:පරිශීලක:SpesBona]] [[simple:User:SpesBona]] [[sk:Redaktor:SpesBona]] [[sl:Uporabnik:SpesBona]] [[so:User:SpesBona]] [[sq:Përdoruesi:SpesBona]] [[sr:Корисник:SpesBona]] [[stq:Benutser:SpesBona]] [[su:Pamaké:SpesBona]] [[sv:Användare:SpesBona]] [[sw:Mtumiaji:SpesBona]] [[ta:பயனர்:SpesBona]] [[te:వాడుకరి:SpesBona]] [[tg:Корбар:SpesBona]] [[th:ผู้ใช้:SpesBona]] [[tk:Ulanyjy:SpesBona]] [[tl:Tagagamit:SpesBona]] [[tr:Kullanıcı:SpesBona]] [[ug:ئىشلەتكۈچى:SpesBona]] [[uk:Користувач:SpesBona]] [[ur:صارف:SpesBona]] [[uz:Foydalanuvchi:SpesBona]] [[vec:Utente:SpesBona]] [[vi:Thành viên:SpesBona]] [[vo:Geban:SpesBona]] [[war:Gumaramit:SpesBona]] [[xh:User:SpesBona]] [[yi:באַניצער:SpesBona]] [[yo:Oníṣe:SpesBona]] [[zh:User:SpesBona]] [[zh-classical:用戶:SpesBona]] [[zh-min-nan:Iōng-chiá:SpesBona]] [[zh-yue:User:SpesBona]] [[zu:User:SpesBona]] 87j52mt5mrj0i9z9msohcx6strqipvc 0 32835 2516666 2392151 2022-08-01T09:47:44Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki [[Beeld:Blason fr Bourgogne.svg|120px|duimnael|Wapenskild van die tweede Hertogdom van Boergondië en later die Franse provinsie Boergondië]] [[Lêer:Frankish Empire 481 to 814-af.svg|regs|duimnael|Boergondië binne die Frankiese Ryk.]] '''Boergondië''' ([[Frans]]: ''Bourgogne''; [[Duits]]: ''Burgund'') is 'n saggies golwende landskap in die hartland van die latere [[Frankiese Ryk]] wat sy naam aan die Boergondiërs te danke het, 'n Germaanse stam wat in die 5de eeu n.C. hul oorspronklike tuisland in Agter-Pommere aan die [[Oossee]] verlaat het om hulle in die vrugbare Saônevallei te vestig en hier hul eie koninkryk te stig. Die [[Boergondiese Koninkryk]] is in die 6de eeu deur die [[Franke]] verower. Boergondië, wat oorspronklik deur [[Kelte]] en later deur 'n Gallo-Romeinse bevolking bewoon is, is later verdeel, waarby die westelike deel as [[Hertogdom van Boergondië]] ([[Frans]]: ''Duché de Bourgogne'') en die oostelike deel as [[Graafskap van Boergondië]] (Frans: ''Comté de Bourgogne'') voortbestaan het. Die Hertogdom van Boergondië is die bekendste van hierdie twee geweste. Die Hertogdom van Boergondië het in 1542 as die [[Generaliteit van Boergondië]] (''Généralité de Bourgogne'') 'n [[Provinsies van Frankryk|provinsie van Frankryk]] onder die Franse kroon geword, terwyl die Graafskap van Boergondië voortbestaan het as die provinsie [[Franche-Comté]], letterlik ''vry graafskap''. Die historiese Boergondië strek tans oor twee staatsgebiede, dié van [[Frankryk]] en van [[Switserland]]. Die hedendaagse administratiewe ''[[Franse geweste|gewes]]'' van [[Boergondië (gewes)|Boergondië]] kom grootliks ooreen met die voormalige Hertogdom van Boergondië. Vandag word in die streek (een van Frankryk se belangrikste wynproduserende gebiede) nog talle oorblyfsels van die Romeinse beskawing asook talle kerke en katedrale in die Romaanse boustyl aangetref. Ná die verval van die Karolingiese Ryk het Boergondië in die 11de en 12de eeu 'n nuwe bloeitydperk beleef en gelykertyd met die monastiese hervormingsbeweging van [[Cluny]] en die stigting van die Cisterciënse-orde tot die sentrum van 'n geestelike vernuwing ontwikkel wat groot dele van Europa sou raak. In die 15de eeu het Boergondië, waarby intussen ook 'n aantal aangrensende gebiede ingesluit is, onder hertog [[Filips die Goeie]] uit die huis van Valois, tot een van die welvarendste en magtigste state in Europa ontwikkel. {{Normdata}} [[Kategorie:Boergondië]] [[Kategorie:Geskiedenis van Frankryk]] [[Kategorie:Geskiedenis van Switserland]] 1tbnhs9zv7cqzbdtexmbpgmguo8x3rd 0 33559 2516487 2515463 2022-07-31T17:15:24Z Aliwal2012 39067 /* Formule Een-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Fernando Alonso | image = Alonso 2016.jpg | caption = Alonso in 2016 | birth_name = Fernando Alonso Díaz | birth_date = {{Geboortedatum en ouderdom|1981|7|29|df=y}} | birth_place = Oviedo, [[Asturias]], [[Spanje]] | nationality = {{vlagikoon|ESP}} Spanjaard | Years = 2001, 2003-2018, 2021-tans | Old Team = [[Minardi]], [[Renault F1|Renault Sport]], [[Scuderia Ferrari|Ferrari]], [[McLaren]]-[[Renault F1|Renault]] | 2022 Team = [[Renault F1|Alpine-Renault]] | Car number = 14 | Championships = 2 ([[2005 Formule Een-seisoen|2005]], [[2006 Formule Een-seisoen|2006]]) | Races = {{F1stat|ALO|entries}} ({{F1stat|ALO|starts}} begin) | Wins = {{F1stat|ALO|wins}} | Podiums = {{F1stat|ALO|podiums}} | Points = {{F1stat|ALO|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|ALO|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|ALO|fastestlaps}} | First race = 2001 [[Australiese Grand Prix]] | First win = 2003 [[Hongaarse Grand Prix]] | Last win = [[2013 Spaanse Grand Prix]] | Last race = {{laaste F1GP}} | Last season = 2021 | Last position = 10de (81 punte) }} '''Fernando Alonso Díaz''' (gebore op [[29 Julie]] [[1981]] in Oviedo) is 'n [[Spanje|Spaanse]] [[Formule Een]]renjaer en 'n tweemalige wêreldrenkampioen. As 24-jarige wen hy sy eerste F1-titel in 2005 en word so die jongste persoon om 'n Grand Prix-seisoen te wen. Die rekord is in 2008 deur [[Lewis Hamilton]] en weer in 2010 deur [[Sebastian Vettel]] verbeter. Alonso het reeds op driejarige ouderdom met knortjorre rondgerits. Hy het daarna in 1994–1997 knortjorwedrenne gewen in [[Spanje]], en is in 1996 as die wêreldknortjorkampioen gekroon. Hy het die wêreld van Formule Een in 2001 betree by die Minardispan, en verskuif na [[Renault F1|Renault]] as toetsbestuurder die volgende jaar. Alonso is in die 2003-seisoen bevorder tot 'n gereelde renjaer in die Franse span. Tydens die 2007-seisoen het Alonso vir die [[McLaren]]span gejaag, maar is later terug na Renault vir twee seisoene in 2008–2009. Sedert die 2010-seisoen is Alonso opgeneem in die [[Scuderia Ferrari|Ferrarispan]], om die Italiaanse span verder te versterk. Die salaris wat hy by Ferrari verdien het in die 2010-seisoen word geskat op 30 miljoen euro, en sedert die onttrekking van [[Kimi Räikkönen]] aan die einde van 2009, word Alonso die hoogsbesoldigde F1-bestuurder vir die 2010-seisoen. Fernando Alonso is die enigste jaer wat [[Michael Schumacher]] kon troef op sy hoogtepunt as sesmalige wêreldkampioen. [[Lêer:Kart Fernando Alonso.jpg|duimnael|links|Fernando Alonso se eerste knortjor]] [[Lêer:AlonsoCanada2011.jpg|duimnael|links|180px|Alonso in 2011 toe hy vir Ferrari gejaag het.]] == Formule Een-uitslae == * '''Slegs vanaf 2015 getoon''' (Uitslae met {{Pictogram poleposition}} toon voorste wegspronge aan, {{Pictogram snelste ronde}} is vinnigste rondte) {| class="wikitable" border="1" style="text-align:center; font-size:85%;" |- !Jaar !Inskrywer !Onderstel !Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !Plek !Punte |- |rowspan="2"|[[2015 Formule Een-seisoen|2015]] !rowspan="2"|[[McLaren|McLaren F1-span]] !rowspan="2"|[[McLaren]] MP4-30 !rowspan="2"|[[Renault]] <br/>RA615H [[V6-enjin|V6 Turbo]] | [[2015 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2015 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2015 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2015 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2015 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2015 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2015 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2015 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2015 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2015 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2015 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2015 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2015 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2015 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2015 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2015 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2015 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2015 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2015 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | | ! 17 ! 11 |- | |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 18† |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 17 | | |- | [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] ! [[McLaren|McLaren F1-span]] ! [[McLaren]] MP4-31 ! [[Renault]] <br/>RA616H [[V6-enjin|V6 t]] |bgcolor=efcfff|[[2016 Australiese Grand Prix|AUS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=|[[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br /> |bgcolor=cfcfff|[[2016 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />12 |bgcolor=dfffdf|[[2016 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />6 |bgcolor=efcfff|[[2016 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf|[[2016 Monaco Grand Prix|MON]]<br />5 |bgcolor=cfcfff|[[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />11 |bgcolor=efcfff|[[2016 Europese Grand Prix|EUR]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff|[[2016 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />18 |bgcolor=cfcfff|[[2016 Britse Grand Prix|GBR]]<br />13 |bgcolor=dfffdf|[[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />7 |bgcolor=cfcfff|[[2016 Duitse Grand Prix|DUI]]<br />12 |bgcolor=dfffdf|[[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />7 |bgcolor=cfcfff|[[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />14{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf|[[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />7 |bgcolor=dfffdf|[[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />7 |bgcolor=cfcfff|[[2016 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />16 |bgcolor=dfffdf|[[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />5 |bgcolor=cfcfff|[[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />13 |bgcolor=dfffdf|[[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />10 |bgcolor=dfffdf|[[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />10 | ! 10 ! 54 |- | [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] ! [[McLaren|McLaren F1-span]] ! [[McLaren]] MCL32 ! [[Renault]] <br/>RA617H [[V6-enjin|V6 t]] |bgcolor=efcfff|[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff|[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff|[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />14 |bgcolor=|[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />DNS |bgcolor=cfcfff|[[2017 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />12 |bgcolor=|[[2017 Monaco Grand Prix|MON]]<br /> |bgcolor=cfcfff|[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />16 |bgcolor=dfffdf|[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />9 |bgcolor=efcfff|[[2017 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff|[[2017 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf|[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />6{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff|[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff|[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />17 |bgcolor=efcfff|[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff|[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />11 |bgcolor=cfcfff|[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />11 |bgcolor=efcfff|[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf|[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />10 |bgcolor=dfffdf|[[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />8 |bgcolor=dfffdf|[[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />9 | | ! 15 ! 17 |- | [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] ! [[McLaren|McLaren F1-span]] ! [[McLaren]] MCL33 ! [[Renault]] <br/>R.E.18 [[V6-enjin|V6 t]] |bgcolor=dfffdf|[[2018 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>5 |bgcolor=dfffdf|[[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>7 |bgcolor=dfffdf|[[2018 Chinese Grand Prix|CHN]]<br/>7 |bgcolor=dfffdf|[[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>7 |bgcolor=dfffdf|[[2018 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br/>8 |bgcolor=efcfff|[[2018 Monaco Grand Prix|MON]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff|[[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff|[[2018 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>16 |bgcolor=dfffdf|[[2018 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>8 |bgcolor=dfffdf|[[2018 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>8 |bgcolor=cfcfff|[[2018 Duitse Grand Prix|DUI]]<br/>16 |bgcolor=dfffdf|[[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>8 |bgcolor=efcfff|[[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff|[[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf|[[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/>7 |bgcolor=cfcfff|[[2018 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>14 |bgcolor=cfcfff|[[2018 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/>14 |bgcolor=efcfff|[[2018 Verenigde State Grand Prix|VST]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff|[[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff|[[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br/>17 |bgcolor=cfcfff|[[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>11 | ! 11 ! 50 |- | [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] ! [[Alpine F1-span]] ! Alpine A521 ! [[Renault F1|Renault]]<br/>E-Tech 20B |bgcolor=efcfff| [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> 10 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/> 8 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Spaanse Grand Prix|SPA]] <br /> 17 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> 13 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br />6 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br />8 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> 9 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br />10 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> 7 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> 4 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> 11 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> 6 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> 8 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> 6 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> 16 |bgcolor=efcfff| [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> 9 |bgcolor=dfffdf| [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> 9 |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> 3 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> 13 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> 8 ! 10 ! 81 |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] ! [[Alpine F1-span]] ! Alpine A522 ! [[Renault F1|Renault]]<br/>E-Tech RE22 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>9 |bgcolor=efcfff| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>17 |bgcolor=efcfff| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>11 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br/>9 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>7 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>7 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>9 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>5 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>10 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>6 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>8 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> ! '''10*''' ! '''41*''' |- ! Jaar ! Inskrywer ! Onderstel ! Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Plek ! Punte |} '''*''' Seisoen nog aan die gang.<br/> † Kon nie die ren voltooi nie, maar is geklassifiseer omrede hy meer as 90% van die wedrenafstand afgelê het.<br/> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Alonso, Fernando}} [[Kategorie:Geboortes in 1981]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Formule Een-Wêreldbestuurderskampioene]] [[Kategorie:Spaanse renjaers]] gnr3b150zsuvpt8tvs8o1pvfinzl7sl 0 33926 2516513 2453541 2022-07-31T18:00:12Z Sobaka 328 /* Persstryd */ skakel wikitext text/x-wiki [[Lêer:Min Ben Schoeman.jpg|duimnael|regs|200px|Min. [[Ben Schoeman]], voorsitter van die Dagbreektrust tydens die Persstryd.]] [[Lêer:Koos met kamera.png|duimnael|210px|regs|Die Afrikaanse liedjieskrywer [[Koos du Plessis]] het sy joernalistiekloopbaan by ''[[Die Vaderland]]'' begin en later ook by ''[[Oggendblad]]'' gewerk.]] '''Perskor''' (Die Perskorporasie van Suid-Afrika) was 'n [[Suid-Afrika]]anse persgroep. Dit is op [[1 April]] [[1971]] gevorm toe twee bestaande Afrikaanse uitgewersgroepe, [[Voortrekkerpers]] en die [[Afrikaanse Pers (1962) Beperk]], saamgesmelt het. Albei die groepe was in die destydse [[Transvaal]] gesetel en het met die [[Nasionale Pers]] van [[Kaapstad]] meegeding. Hulle het, as 'n reël, maar na gelang van die redakteur se ingesteldheid in soverre die maatskappy se bestuur dit toegelaat het, die noordelike, behoudende standpunte binne die destydse [[Nasionale Party]] verteenwoordig teenoor [[Nasionale Pers|Naspers]] wat die suidelike, verligte standpunte in die party verteenwoordig het. == Koerante == Die mededingende Afrikaanse Sondagkoerante, ''[[Die Beeld]]'' (in [[Naspers]] se besit) en ''[[Dagbreek (Sondagkoerant)|Dagbreek]]'' (in Perskor se besit), het reeds in [[1970]] saamgesmelt as ''[[Rapport]]'' om die bittere persstryd tussen die koerante te beëindig. Die verenigde koerant se eerste uitgawe het op [[29 November]] [[1970]] verskyn. Die mediagroepe het elkeen die helfte van die nuwe koerant, waarvan die sirkulasie in 'n stadium meer as 500&nbsp;000 was en by die ''[[Sunday Times]]'' kon kers vashou, beheer. Sedert die stigting in [[1974]] van Naspers se dagblad ''[[Beeld]]'', wat in [[Johannesburg]] en [[Pretoria]] met Perskor se dagblaaiemoes meeding, het die oorspronklike vier dagblaaie van Perskor die een ná die ander verdwyn. Die vier was: * ''[[Hoofstad (dagblad)|Hoofstad]]'', van 1968 tot 1983 'n middagblad in Pretoria waarvan die sirkulasie sowat 20&nbsp;000 was. * ''[[Oggendblad]]'', van 1971 tot 1983 'n oggendblad in Pretoria waarvan die sirkulasie sowat 10&nbsp;000 was. * ''[[Die Transvaler]]'', aanvanklik 'n oggendblad in Johannesburg wat in [[1937]] gestig is en waarvan die sirkulasie sowat 50&nbsp;000 was. Dit was Perskor se laaste dagblad wat vanaf Februarie 1983 as middagblad in Pretoria uitgegee is en wat die maatskappy in sy laaste jaar sowat R27&nbsp;miljoen aan verliese gekos het. * ''[[Die Vaderland]]'', 'n middagblad in Johannesburg wat in [[1936]] gestig is en waarvan die sirkulasie sowat 70&nbsp;000 in 1974 was voor ''Beeld'' se toetrede tot die noordelike mark. Perskor het in [[1960]] die Xhosa koerant ''[[Imvo Zabantsundu]]'', wat in [[1884]] gestig is, verkry. Die koerant het publikasie in [[1998]] gestaak. Die groep het ook die enigste [[Engels]]e dagblad wat tydens die [[apartheid]]sera die destydse [[Nasionale Party]] ondersteun het, ''[[The Citizen]]'', uitgegee. Dit is in [[1976]] deur [[Louis Luyt]] opgerig met geheime finansiering van die regering as teenvoeter vir wat die Nasionale Party as die "vyandiggesinde" Engelse pers beskou het.<ref>[http://www.theharbinger.co.za/wordpress/2006/09/13/lies-truth-and-good-citizen-ship/ The Harbinger: ''Lies, truth and good Citizen-ship''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200215032810/http://www.theharbinger.co.za/wordpress/2006/09/13/lies-truth-and-good-citizen-ship/ |date=15 Februarie 2020 }}. URL besoek op 23 Desember 2013.</ref> == Persstryd == Op [[16 September]] [[1974]] tree [[Naspers]] met die eerste uitgawe van ''[[Beeld]]'' toe tot die Afrikaanse koerantmark in Transvaal. Die redaksie van die nuwe toetreder het gehoop op verkope van 100&nbsp;000 per dag, maar teen Februarie 1975 het dit gedaal tot 21&nbsp;568, die laagste maandsyfer in sy bestaan. Op [[29 April]] [[1975]] is 102&nbsp;402 koerante verkoop danksy die nuus oor die [[Foxstraatbeleg]],<ref>Beukes, W.D. (red.), "Oor grense heen. Op pad na 'n nasionale pers 1948–1990. Kaapstad: Nasionale Boekhandel. 1992</ref> maar die gemiddeld vir die ses maande Julie tot Desember 1975 (42&nbsp;774) was steeds amper 20&nbsp;000 minder as sy vernaamste mededinger, ''[[Die Transvaler]]'', se 61&nbsp;641.<ref>Botha, F.M. (red.), "Advertising & Press Annual of Africa 1976". Cape Town and Johannesburg: National Publishing Company (Pty) Ltd. 1976</ref> Saam het die twee Afrikaanse oggendkoerante in [[Johannesburg]] die eens byna ondenkbare bereik deur met 'n gesamentlike sirkulasiesyfer van 104&nbsp;000 net 27&nbsp;000 minder as Johannesburg se Engelse oggendkoerant, die ''[[Rand Daily Mail]]'', te verkoop. Die stryd om lesers tussen ''Beeld'' en ''Die Transvaler'' het daartoe gelei dat Perskor se bestuur fiktiewe syfers vir hulle drie Johannesburgse dagblaaie, ''[[Die Vaderland]]'', ''Die Transvaler'' en ''[[The Citizen]]'', geskep het. Die geknoei het in 1976 begin toe ''Beeld'' die eerste keer meer as 50&nbsp;000 koerante oor 'n sesmaandetydperk verkoop het. Die hoogtepunt van die fiktiewe syfers was toe ''Die Transvaler'' op [[1 Augustus]] [[1980]] op sy voorblad spog dat hy toe die grootste Afrikaanse dagblad in [[Suid-Afrika]] was met 'n sirkulasiesyfer vir die ses maande van Januarie tot Junie daardie jaar van 75&nbsp;287. ''Beeld'' se werklike syfer was toe 64&nbsp;901. Minder as twee maande later kom 'n Perskor-amptenaar in die geheim met die bedrog vorendag. Die Sirkulasie-Ouditburo (later Audit Bureau of Circulation – ABC) het die saak ondersoek en op [[22 September]] [[1980]] bekendgemaak dat die jongste sesmaandesyfer vir ''Die Transvaler'' 21&nbsp;306 hoër as die werklike was en ''Die Vaderland'' s'n 9&nbsp;367. ''The Citizen'' s'n is met 6&nbsp;999 verhoog. By verdere ondersoek blyk dit dat die werklike en fiktiewe verkoopsyfers selfs meer verskil het: * ''Die Transvaler'': 49&nbsp;525 (75&nbsp;287), verskil = 25&nbsp;762; * ''Die Vaderland'': 48&nbsp;594 (60&nbsp;564), verskil = 11&nbsp;970; * ''The Citizen'': 45&nbsp;000 (54&nbsp;266), verskil = 9&nbsp;226. Die drie koerante se ABC-lidmaatskap is opgeskort en ''Beeld'' kon onmiddellik sy advertensietarief opstoot omdat dit toe in werklikheid die grootste Afrikaanse koerant in Transvaal was. [[P.J. Cillié]], voorsitter van Naspers, het 'n informele gesprek versoek met Ben Schoeman, voorsitter van Dagbreektrust, wat Perskor beheer het. Dit is gehou op [[1 Desember]] [[1980]] in Pretoria. Cillié wou skadevergoeding hê vir ''Beeld'' se verlies aan advertensie-inkomste, maar Schoeman het 'n samesmelting tussen die twee persgroepe voorgestel. Cillié was hierteen gekant en gesê die Nasionale Pers het 'n afkeer in so 'n monopolivorming.<ref>Beukes, W.D. (red.), "Oor grense heen. Op pad na 'n nasionale pers 1948–1990. Kaapstad: Nasionale Boekhandel. 1992</ref> Perskor wou nie kopgee oor vergoeding nie. D.P. de Villiers van Naspers het in Januarie 1981 'n markverdeling in die Transvaal voorgestel met Naspers in die oggendmark en Perskor in die middagmark omdat die oggendmark vir laasgenoemde volgens hom nog nooit lonened wat nie, maar die middagmark wel. Naspers het later bereken sy verlies vanweë die fiktiewe syfers was R13,7&nbsp;miljoen. Omdat Perskor skuld ontken het, het Naspers besluit om 'n eis in te stel. [[Marius Jooste]] het tot sy dood in Oktober 1982 vasgeskop teen die gedagte van 'n markverdeling, maar was wel ten gunste van amalgamering van die twee persgroepe. In November 1982 voer die nuwe voorsitter van Perskor, Willem van Heerden, en twee lede van die Dagbreektrust-direksie gesprek met twee senior Naspers-amptenare. Cillié en De Villiers verwerp 'n Perskor-voorstel vir 'n oorkoepelende maatskappy om die twee oggendblaaie in Johannesburg oor te neem. Die teenwoordiges besluit nie op 'n markverdeling nie, maar tog dat adviseurs aan albei kant die geldwaarde van Perskor se onttrekking aan die oggendmark moet bereken. Uiteindelik besluit Perskor om ''Die Transvaler'' aan die oggendmark te laat onttrek as Naspers sy eis om skadevergoeding terugtrek en R5&nbsp;miljoen vir die ontruiming van die oggendmark betaal. Naspers was oortuig daarvan dat ''Beeld'' ''Die Transvaler'' mettertyd heeltemal sou kon onderkry, maar die direksie was bang "die eventuele aftakeling van ''Die Transvaler'' as oggendblad kon groot bitterheid (wek) by 'n belangrike deel van die Transvaalse lesende publiek waarop ''Beeld'' aangewese was. Dit kon nadelige gevolge ook op politieke gebied gehad het",<ref>Beukes, W.D. (red.), "Oor grense heen. Op pad na 'n nasionale pers 1948–1990. Kaapstad: Nasionale Boekhandel. 1992</ref> aangesien albei koerante die [[Nasionale Party]] goedgesind was en op die party se ondersteuners vir lesers staatgemaak het. == Markverdeling == [[Beeld:Marius Jooste.jpg|duimnael|regs|180px|[[Marius Jooste]].]] Vanaf die tweede week in Februarie 1983 het ''[[Die Transvaler]]'' as middagblad na [[Pretoria]] geskuif waar Perskor se oggendkoerant, ''[[Oggendblad]]'' (wat van Julie tot Desember 1981 slegs 5&nbsp;828 koerante op weekdae kon verkoop), en sy middagkoerant, ''[[Hoofstad (dagblad)|Hoofstad]]'' (wat in dieselfde tydperk 13&nbsp;628 koerante op weeksdae verkoop het, vergeleke met die Engelstalige ''[[Pretoria News]]'' se 24&nbsp;876 op weeksdae), by ''Die Transvaler'' ingelyf is. Dit het ''[[Beeld]]'' as enigste Afrikaanse oggendkoerant in [[Johannesburg]] gelaat, hoewel dit ook in Pretoria en elders in Transvaal versprei is, en ''[[Die Vaderland]]'' as Johannesburg se Afrikaanse middagkoerant. Nadat ''Die Transvaler'' en ''[[Die Vaderland]]'' tot die ABC hertoegelaat is, was hulle weekdagverkoopsyfers vir die tydperk Julie tot Desember 1981 onderskeidelik 44&nbsp;109 en 40&nbsp;998, vergeleke met ''Beeld'' se 67&nbsp;963.<ref>"Amptelike Jaarboek van die Republiek van Suid-Afrika 1983". Johannesburg: Chris van Rensburgpublikasies. 1983</ref> Die ''[[Rand Daily Mail]]'' het in daardie tydperk teruggesak tot 106&nbsp;759, 5&nbsp;000 minder as die toe nog twee Afrikaanse oggendkoerante, maar ''Beeld'' sou eers in 1988 oor 'n volle jaar op sy eie 'n sirkulasie van meer as 100&nbsp;000 kon handhaaf. Op [[10 Februarie]] [[1983]] skryf ''Die Vaderland'' die markverdeling was onvermydelik. "Dit was 'n rasionele en logiese stap en dit is gedoen in die breë belang van Transvaalse Afrikaners." Net meer as vyf jaar later kom verdere rasionalisering toe ''Die Vaderland'' in Oktober 1988 ná 52 jaar ophou bestaan en met ''Die Transvaler'' verenig word. Dié koerant verdwyn vyf jaar later ook. Al kon ''Beeld'' lank 'n sirkulasie van meer as 100&nbsp;000 handhaaf, kon die koerant nog nooit hoegenaamd na aan die gesamentlike sirkulasie van die destydse vyf Afrikaanse dagblaaie in Transvaal van meer as 170&nbsp;000 kom nie. == Tydskrifte == Perskor was lank, voordat Naspers die leier in dié mark geword het, [[Suid-Afrika]] se grootste tydskrifuitgewer. Van die tydskrifte wat Perskor deur die Republikeinse Pers, met sy hoofkantoor in [[Durban]], beheer het, was onder meer ''[[Farmers' Weekly]]'', ''[[Personality]]'', ''[[Scope]]'', ''[[South African Garden and Home]]'', ''[[Darling (tydskrif)|Darling]]'', ''[[Family Radio and TV]]'', ''[[Rooi Rose]]'', ''[[Your Family]]'', ''[[Bona]]'', ''[[Living and Loving]]'', ''[[Radio en TV Dagboek]]'' en ''[[Vrouekeur|Keur]]''. == Caxton verkry beheer == In 1995 skryf ''Who Owns Who in the South African Print Media'' Perskor se eienaars is die Dagbreektrust, die tabak-en-drank-reus Rembrandt en [[Nasionale Pers]]. "Gee ''[[The Citizen]]'' (oggenddagblad in [[Johannesburg]]) uit; ''[[Die Transvaler|Transvaler]]'' (aanddagblad in [[Pretoria]]) en talle weekblaaie en maandblaaie en tydskrifte. Perskor is ook betrokke by die uitgee van boeke." Strawwe mededinging in 'n trae mark het Perskor van sy belangrikheid as uitgewer van koerante en boeke ontneem. Midde-in 'n felle aanslag van [[Naspers]] se ''[[Beeld]]'' het Perskor se vier [[Afrikaans]]e dagblaaie die een ná die ander gesluit. Teëspoed in die skryfbehoefte- en handboekafdeling het gelei tot 'n samesmelting in 1996 met Kagiso-uitgewery. Twee jaar later het Perskor beheer oor sy streekskoerante aan [[Caxton]] afgestaan. Perskor is amptelik op [[30 Junie]] [[1998]] deur Caxton oorgeneem.<ref>[http://www.bluprintdesign.co.za/2_portfolio/04_new%20media/websites/nasnet/4_rapport.html Nasnet]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> In 1999 verkoop die nuwe eienaar sy 50%-aandeel in ''City Press'' en ''[[Rapport]]'' aan Naspers. == Bronne == * {{af}} Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. ''Afrikaanse kultuuralmanak''. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. * {{en}} ''Africa South of the Sahara 1983–84''. Europa Publications Limited. London, 1983. * {{af}} [http://ketupa.net/perskor.htm Ketupa.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110813203016/http://ketupa.net/perskor.htm |date=13 Augustus 2011 }} * {{en}} [http://www.fxi.org.za/archive/Linked/update/9505/insert.html Freedom of Expression Institute] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120512094700/http://www.fxi.org.za/archive/Linked/update/9505/insert.html |date=12 Mei 2012 }} == Sien ook == * [[Lys van Suid-Afrikaanse dagblaaie]] == Eksterne skakels == * {{en}} [http://mg.co.za/printformat/single/1996-10-25-greenmail-claims-in-kagiso-bid-battle Omstredenheid oor aankoop van Kagiso] * {{en}} [http://mg.co.za/printformat/single/1996-08-01-can-print-remain-lily-white Swart bemagtiging in Perskor] * {{en}} [http://secure.financialmail.co.za/report/giant98/perskor.htm Aandeelhouding in Perskor]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{af}} [http://www.bestjobs.co.za/bt-empd-rnamarycke1.htm Geskiedenis van Republikeinse Nuusagentskap (RNA)] * {{af}} [http://groups.yahoo.com/group/Perskorhaan/?tab=s Yahoo-groep vir oudwerknemers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120118071651/http://groups.yahoo.com/group/Perskorhaan/?tab=s |date=18 Januarie 2012 }} * {{af}} [http://www.eprop.co.za/news/article.aspx?idArticle=9021 Perskorgebou verkoop] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120106004904/http://www.eprop.co.za/news/article.aspx?idArticle=9021 |date= 6 Januarie 2012 }} * {{af}} [http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/10/30/4/15.html ''Die Burger'' oor Frans Wessels, uitvoerende direkteur, se afsterwe] * {{en}} [http://www.btimes.co.za/97/0413/news/news14.htm ''Business Times'' berig oor samesmelting van Kagiso en Perskor] * {{af}} [http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2010/02/14/B1/4/mfbuitendag.html "Oud-Perskor-baas sterf ná hartaanval"], ''[[Beeld]]'', [[14 Februarie]] [[2010]] (Koos Buitendag oorlede). * {{af}} [http://perskor.blogspot.com/ K’rant, ’n webjoernaal vir oudwerknemers van Perskor]. URL besoek op 2 Oktober 2013. * {{af}} [http://mediamense.co.za/index.php?frontend_action=display_compound_text_content&item_id=12 Mediamense, 'n webtuiste met onder meer heelwat inligting oor Perskor-publikasies en -werknemers.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180716060635/http://mediamense.co.za/index.php?frontend_action=display_compound_text_content&item_id=12 |date=16 Julie 2018 }} URL besoek op 31 Januarie 2014. == Verwysings == {{Verwysings}} [[Kategorie:Koerante]] [[Kategorie:Massamedia]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse koerante]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse maatskappye]] bzmb2j08x1vx0oicbh015oyuvm4rnm5 2 39044 2516465 2514359 2022-07-31T16:06:55Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Babel|af|en-4|de-1|}} {{Gebruiker Gebruikersboksies omraam| {{Gebruikersbydraes|10000}} {{Sjabloon:Gebruikersnederigheid|10070}} [[Lêer:Editor_-_lapis_philosophorum_superstar.jpg|centre|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Grandmaster Editor (or Grand High Togneme Vicarus)|Grootmeesterredakteur]]<br />(13 jaar, 170&nbsp;000+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012</small>]] {{Tienjaargemeenskap}} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Belgium |land=België |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Botswana |land=Botswana |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Brazil |land=Brasilië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Denmark |land=Denemarke |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Germany |land=Duitsland |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Egypt |land=Egipte |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=England |land=Engeland |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Ethiopia |land=Ethiopië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Finland |land=Finland |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=France |land=Frankryk |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Ghana |land=Ghana |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Italy |land=Italië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Ivory Coast |land=Ivoorkus |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Kenya |land=Kenia |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Lesotho |land=Lesotho |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Mauritania |land=Mauritanië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Mauritius |land=Mauritius |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Mexico |land=Mexico |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Morocco |land=Morocco |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Mozambique |land=Mosambiek |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Namibia |land=Namibië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Netherlands |land=Nederland |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Norway |land=Noorweë |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Senegal |land=Senegal |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Scotland |land=Skotland |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Spain |land=Spanje |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Swaziland |land=Swaziland |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Sweden |land=Swede |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Switzerland |land=Switserland |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Tanzania |land=Tanzanië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Togo |land=Togo |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} {{Gebruiker_besoekland |id_agtergrond=lavender |id_fontgrootte=12px |id_fontkleur=#000000 |en_land=Zambia |land=Zambië |info_fontgroote=12px |info_fontkleur=#000000 |info_agtergrond=#ffffff }} }} Ons het tans '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' artikels. In my eerste 10 jaar (bereik op 6/1/2019) betrokke hier het ek reeds 5264 artikels geskep! Die 10 jaar was ongelooflik; wat 'n avontuur! Ek is vanaf 2014 'n raadslid by [http://wikimedia.org.za/wiki/Board WikimediaZA]. * Ek het op 12/01/2019 die 100,000 wysiging mylpaal op globale Wiki bereik! * Op 28/04/2019 het ek my 100,000ste wysiging op die Afrikaanse Wiki aangebring! * Op 18/11/2019 het ek my 110,000ste wysiging op globale Wikipedia aangebring. * Op 22/12/2020 skep ek my 6,000ste artikel, 'n baie nederige ''[[Aloe bussei]]''. * Op 6/1/2021 verwerf ek '''Grootmeesterredakteur''' status met my twaalfde jaar hier! * Op 11/1/2021 het ek my 135,000ste wysiging op globale Wikipedia aangebring. * Op 29/1/2021 het ek my 130,000ste wysiging op die Afrikaanse Wikipedia aangebring! * Op 3/3/2021 het ek my 140,000ste wysiging op globale Wikipedia aangebring. * Op 14/5/2021 het ek my 135,000ste wysiging op die Afrikaanse Wikipedia aangebring! * Op 12/6/2021 skep ek my 7,000ste artikel. * Op 15/7/2021 het ek my 150,000ste wysiging op globale Wikipedia aangebring! * Op 30/7/2021 het ek my 140,000ste wysiging op die Afrikaanse Wikipedia aangebring! * Op 17/9/2021 skep ek my 8,000ste artikel, 'n baie nederige ''[[Pauridia curculigoides]]'' * Op 16/10/2021 het ek my 160,000ste wysiging op globale Wikipedia aangebring! * Op 21/1/2022 skep ek my 9,000ste artikel, 'n baie nederige ''[[Aspalathus spiculata]]'' * Op 30/1/2022 het ek my 150,000ste wysiging op die Afrikaanse Wikipedia aangebring! * Op 1/3/2022 het ek my 170,000ste wysiging op globale Wikipedia aangebring! * Op 9/7/2022 het ek my 10,000ste artikel geskep: [[Lunar Orbiter 2]]! == Voorbladartikels == My doelwit van 'n voorbladartikel is bereik toe die [[Boeing B-17 Flying Fortress]] op 4 November 2019 op die voorblad gepryk het! * Op 1 Januarie 2020 verskyn my tweede voorbladartikel: [[Turboskroef]]! * In week 8 van 2020 het my derde voorbladartikel verskyn: [[Sherman Firefly]]. * In week 48 van 2020 het my vierde voorbladartikel verskyn: [[Tiger I-tenk]]. * In week 2 van 2021 het my vyfde voorbladartikel verskyn: [[Mariner 4]]. * In week 14 van 2021 het my sesde voorbladartikel verskyn: [[Pioneer 11]]. * In week 35 van 2021 het my sewende voorbladartikel verskyn: [[USS Maryland (BB-46)]]. * In week 29 van 2022 het my agste voorbladartikel verskyn: [[Centurion (tenk)]]. Groete! Ek het begin [[bergfiets]]ry omrede my perd verdrink het tydens [[waterpolo]]! == Notas == * [[Erica aggregata]] * [[Erica altevirens]] * [[Erica barbigeroides]] * [[Erica blancheana]] * [[Erica blandfordia]] * [[Erica blesbergensis]] * [[Erica broadleyana]] * [[Erica cerviciflora]] * [[Erica consobrina]] * [[Erica crassifolia]] * [[Erica crucistigmatica]] * [[Erica debilis]] * [[Erica dilatata]] * [[Erica erinus]] vs Erica erina * [[Erica ethelae]] vs Erica etheliae * [[Erica forsteri]] * [[Erica gibbosa]] * [[Erica inaequalis]] - probleemkind * [[Erica lachnaeoides]] - probleemkind * [[Erica lanata]] - probleemkind * [[Erica nivalis]] - unplaced * [[Erica nivea]] * [[Erica patersonia]] - spelling * Erica sparrmanni - bestaan nie op enige wiki of op wikidata. Ek sal dit later self skep. * Erica triphylla - bestaan nie op enige wiki of op wikidata. Ek sal dit later self skep * [[Erica schmidtii]] - ai! * [[Erica shannonea]] - Redlist naam. * [[Erica situshiemalis]] * [[Erica solandra]] vs Erica solandri * Erica aristifolia moet geskep word. * Erica sonora - bestaan dit? * [[Erica straminea]] - kyk nie amptelik nie. * [[Erica subimbricata]] - Nog 'n probleemkind * [[Erica subterminalis]] - nog een. * [[Erica symonsii]] - Ai! * [[Erica trachysantha]], volg op bestaan. * [[Erica trivialis]] - nie op SANBI * [[Erica turbiniflora]] - nie op SANBI * [[Erica umbonata]] - nie op SANBI nie. * [[Erica villosa]] - Volgens Kew 'n sinoniem. * [[Erica viscidiflora]] - volg op. * [[Gladiolus merianellus]] * [[Gladiolus jonquilliodorus]] * [[Mafingo-suikerbos]] vs [[Mafinga-suikerbos‎]] * [[Protea venusta]] Hibried? * [[Moraea loubseri]] Boodskap: Somebody changed something in the Afrikaans Geselshoekie. When a Nuwe Onderwerp is clicked the format of the program currently is English only. The previous version was perfect in Afrikaans. Why it was changed I do noy know. Who chnaged it, I do not know. Please roll it back to the way it was. d5m6l4l06ga6qx8vbe6jridh9fhzbna 0 41211 2516482 2515304 2022-07-31T17:03:56Z Aliwal2012 39067 /* 2020 – */ wikitext text/x-wiki [[Lêer:New logo of Scuderia Ferrari, Marlboro subliminal advertising (cropped).jpg|duimnael|regs|280px|Nuwe logo van Scuderia Ferrari]] '''Scuderia Ferrari''' is die naam vir die Gestione Sportiva, die afdeling van die [[Ferrari]] motormaatskappy wat by [[motorsport]] betrokke is. Die renspan het in verskeie klasse van motorsport deelgeneem sedert sy stigting in [[1929]]. Die span neem tans slegs in [[Formule Een]] onder die naam "Scuderia Ferrari" deel. Die Scuderia en Ferrari Corse Clienti hanteer ook die wedrenaktiwiteite van talle Ferrarikliënte en privaatspanne in ander kategorieë van motorsport. Scuderia Ferrari is statisties die mees suksesvolle F1-span in die geskiedenis, met 'n rekord van 15 bestuurderskampioenskappe en 16 vervaardigerskampioenskappe gewen. Deur sedert 1948 deel te neem is dit ook die oudste oorlewende span. Ferrari is ook een van die mees gewilde spanne in motorsport met 'n groot aantal ondersteuners, bekend as ''tifosi''. Ferrari was vele kere die Formule Een vervaardigerskampioen. Die span se huidige bestuurders is [[Carlos Sainz jr.]] en [[Charles Leclerc]], en hul toetsbestuurders is [[Antonio Giovinazzi]] en Callum Ilott. [[Michael Schumacher]] was voorheen ook 'n tegniese adviseur vir die span en was aangewys as 'n tydelike bestuurder terwyl Felipe Massa herstel het van 'n besering, maar Schumacher het later geweier om te bestuur as gevolg van bekommernis met betrekking tot 'n nekbesering wat hy tydens 'n motorfietsongeluk opgedoen het. Ferrari het 'n plek aan [[Giancarlo Fisichella]] gegee na sy goeie vertoning in die 2009 [[Belgiese Grand Prix]]. Hy sou die laaste vyf renne van die seisoen vir Ferrari jaag. [[Beeld:Alfa-Romeo-2900-Scuderia-Ferrari-maroon-fa-lr.jpg|duimnael|280px|links|Alfa Romeo 8C 2900 Scuderia Ferrari]] == Hoofkantoor == Die Scuderia Ferrarispan is gebaseer in [[Maranello]], [[Italië]], reg oorkant Ferrari se motorfabriek. Die span besit en bedryf 'n toetsbaan op dieselfde plek ({{coord|44.533124|10.863097|type:landmark}}), die Fioranobaan, gebou in 1972, wat vir ren- en padmotortoetse gebruik word. == Renuitslae == [[Beeld:Sebastian Vettel 2017 Malaysia FP2.jpg|duimnael|360px|regs|Sebastian Vettel bestuur die Ferrari SF70H tydens die [[2017 Maleisiese Grand Prix|Maleisiese Grand Prix in 2017]]. Hy het vierde geëindig in die wedren.]] {{Tabelverklaring vir F1-renjaeruitslag}} === 2000–2008 === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%" |- ! Jaar ! Onder<br />-stel ! Enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2000 Formule Een-seisoen|2000]] | rowspan="3"| [[Ferrari]] F1-2000 | rowspan="3"| Ferrari V10 | rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[2000 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2000 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2000 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2000 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2000 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2000 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2000 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2000 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2000 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2000 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2000 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2000 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2000 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2000 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2000 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2000 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2000 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | | | rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"|'''170''' | rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"|'''{{Goud}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Michael Schumacher]] |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 5{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} | | |- |align="left"| {{BR-VLAG}}[[Rubens Barrichello]] |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2001 Formule Een-seisoen|2001]] | rowspan="3"| [[Ferrari]] F2001 | rowspan="3"| Ferrari V10 | rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[2001 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2001 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2001 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2001 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2001 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2001 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2001 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2001 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2001 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2001 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2001 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2001 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2001 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2001 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2001 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2001 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2001 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | | | rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"|'''179''' | rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"|'''{{Goud}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Michael Schumacher]] |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} | | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Rubens Barrichello]] |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2002 Formule Een-seisoen|2002]] | rowspan="3"| [[Ferrari]] F2001<br />en F2002 | rowspan="3"| Ferrari V10 | rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[2002 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2002 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2002 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2002 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2002 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2002 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2002 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2002 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2002 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2002 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2002 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2002 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2002 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2002 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2002 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2002 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2002 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | | | rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"|'''221''' | rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"|'''{{Goud}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Michael Schumacher]] |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} | | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Rubens Barrichello]] |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} || <small>DNS</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDF"| 7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} || <small>DNS</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2003 Formule Een-seisoen|2003]] | rowspan="3"| [[Ferrari]] F2002<br />Ferrari F2003-GA | rowspan="3"| Ferrari V10 | rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[2003 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2003 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2003 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2003 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2003 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2003 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2003 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2003 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2003 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2003 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2003 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2003 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2003 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2003 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2003 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2003 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | | | |rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"|'''158''' |rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"|'''{{Goud}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Michael Schumacher]] |bgcolor="#DFFFDF"| 4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDF"| 6{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDF"| 8 | | | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Rubens Barrichello]] |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2004 Formule Een-seisoen|2004]] | rowspan="3"| [[Ferrari]] F2004 | rowspan="3"| Ferrari V10 | rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[2004 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2004 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2004 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2004 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2004 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2004 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2004 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2004 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2004 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2004 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2004 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2004 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2004 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2004 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2004 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2004 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2004 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2004 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | |rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"|'''262''' |rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"|'''{{Goud}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Michael Schumacher]] |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#CFCFFF"| 12{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDF"| 7 | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Rubens Barrichello]] |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram poleposition}} | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2005 Formule Een-seisoen|2005]] | rowspan="3"| [[Ferrari]] F2004M<br />en F2005 | rowspan="3"| Ferrari V10 | rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[2005 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2005 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2005 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2005 San Marino Grand Prix|SMR]] <br /> {{vlagikoon|SMR}} | [[2005 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2005 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2005 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2005 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2005 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{US-VLAG}} | [[2005 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2005 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2005 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2005 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2005 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2005 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2005 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{BE-VLAG}} | [[2005 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | [[2005 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2005 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} |rowspan="3" bgcolor="#FFDF9F"|'''100''' |rowspan="3" bgcolor="#FFDF9F"|'''{{brons}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Michael Schumacher]] |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Rubens Barrichello]] |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2006 Formule Een-seisoen|2006]] |rowspan="3"| [[Ferrari]] 248 F1 |rowspan="3"| Ferrari V8 |rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[2006 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2006 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2006 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2006 San Marino Grand Prix|SMR]] <br /> {{vlagikoon|SMR}} | [[2006 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2006 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2006 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2006 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2006 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2006 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{US-VLAG}} | [[2006 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2006 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2006 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2006 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2006 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2006 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2006 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2006 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | |rowspan="3" bgcolor="#DFDFDF"| '''201''' |rowspan="3" bgcolor="#DFDFDF"| '''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Michael Schumacher]] |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFFFDF"| 5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 4{{Pictogram snelste ronde}} | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Felipe Massa]] |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFFFDF"| 7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2007 Formule Een-seisoen|2007]] |rowspan="3"| [[Ferrari]] F2007 |rowspan="3"| Ferrari V8 |rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[2007 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2007 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2007 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2007 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2007 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2007 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2007 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2007 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2007 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2007 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2007 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2007 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2007 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2007 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2007 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2007 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2007 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | |rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"|'''204''' |rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"|'''{{Goud}}''' |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Felipe Massa]] |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 5{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#000000"| <font color=white><small>DSQ</small></font> |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} | | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Kimi Räikkönen]] |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2008 Formule Een-seisoen|2008]] |rowspan="3"| [[Ferrari]] F2008 |rowspan="3"| Ferrari V8 |rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[2008 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2008 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2008 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2008 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2008 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2008 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2008 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2008 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2008 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2008 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2008 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2008 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2008 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{BE-VLAG}} | [[2008 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2008 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{SG-VLAG}} | [[2008 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2008 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2008 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | |rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"| '''172''' |rowspan="3" bgcolor="#FFFFBF"| '''{{Goud}}''' |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Kimi Räikkönen]] |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#CFCFFF"| 9{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#DFFFDF"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#CFCFFF"| 18{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#CFCFFF"| 9{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#CFCFFF"| 15{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Felipe Massa]] |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#CFCFFF"| 13{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDF"| 7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} | |} === 2009–2019 === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:75%" |- ! Jaar ! Onder<br />-stel ! Enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" |- !rowspan="5"| [[2009 Formule Een-seisoen|2009]] |rowspan="5"| F60 |rowspan="5"| 056 2.4 [[V8-enjin|V8]] |rowspan="5"| {{Bridgestone}} | | [[2009 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2009 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2009 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2009 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2009 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2009 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2009 Turkse Grand Prix|TUR]] | [[2009 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2009 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2009 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2009 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2009 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2009 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2009 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2009 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2009 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[2009 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | | | !style="background-color:#DFFFDF" rowspan="5"| 70 !style="background-color:#DFFFDF" rowspan="5"| 4de |- |align="left"| {{vlagikoon|BRA}} [[Felipe Massa]] |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#CFCFFF"| 12 |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#CFCFFF"| 14 |style="background-color:#DFFFDF"| 6 |style="background-color:#DFFFDF"| ''4'' |style="background-color:#DFFFDF"| 6 |style="background-color:#DFFFDF"| 4 |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |style="background-color:#FFFFFF"| DNS | | | | | | | | | | | |- |align="left"| {{vlagikoon|ITA}} Luca Badoer | | | | | | | | | | |style="background-color:#CFCFFF"| 17 |style="background-color:#CFCFFF"| 14 | | | | | | | | | |- |align="left"| {{vlagikoon|ITA}} [[Giancarlo Fisichella]] | | | | | | | | | | | | |style="background-color:#CFCFFF"| 9 |style="background-color:#cfcfff"| 13 |style="background-color:#cfcfff"| 12 |style="background-color:#cfcfff"| 10 |style="background-color:#cfcfff"| 16 | | | | |- |align="left"| {{vlagikoon|Finland}} [[Kimi Räikkönen]] |style="background-color:#cfcfff"| 15 |style="background-color:#CFCFFF"| 14 |style="background-color:#CFCFFF"| 10 |style="background-color:#DFFFDF"| 6 |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |style="background-color:#CFCFFF"| 9 |style="background-color:#DFFFDF"| 8 |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#DFDFDF"| 2 |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |style="background-color:#FFFFBF"| 1 |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |style="background-color:#cfcfff"| 10 |style="background-color:#DFFFDF"| 4 |style="background-color:#DFFFDF"| 6 |style="background-color:#cfcfff"| 12 | | | | |- !rowspan="3"| [[2010 Formule Een-seisoen|2010]] |rowspan="3"| F10 |rowspan="3"| 056 2.4 [[V8-enjin|V8]] |rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[2010 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2010 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2010 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2010 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2010 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2010 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2010 Turkse Grand Prix|TUR]] | [[2010 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2010 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2010 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2010 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2010 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2010 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2010 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2010 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2010 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2010 Koreaanse Grand Prix|KOR]] | [[2010 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[2010 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | !style="background-color:#FFDF9F" rowspan="3"| 396 !style="background-color:#FFDF9F" rowspan="3"| 3de |- |align="left"| {{vlagikoon|BRA}} [[Felipe Massa]] |style="background-color:#DFDFDF"| 2 |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |style="background-color:#DFFFDF"| 7 |style="background-color:#DFFFDF"| 9 |style="background-color:#DFFFDF"| 6 |style="background-color:#DFFFDF"| 4 |style="background-color:#DFFFDF"| 7 |style="background-color:#cfcfff"| 15 |style="background-color:#cfcfff"| 11 |style="background-color:#cfcfff"| 15 |style="background-color:#DFDFDF"| 2 |style="background-color:#DFFFDF"| 4 |style="background-color:#DFFFDF"| 4 |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |style="background-color:#DFFFDF"| 8 |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |style="background-color:#cfcfff"| 15 |style="background-color:#DFFFDF"| 10 | | |- |align="left"| {{vlagikoon|ESP}} [[Fernando Alonso]] |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 14{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFfFbF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 | | |- !rowspan="3"| [[2011 Formule Een-seisoen|2011]] |rowspan="3"| 150°<br />Italia |rowspan="3"| 056 2.4 [[V8-enjin|V8]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2011 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2011 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2011 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2011 Turkse Grand Prix|TUR]] | [[2011 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2011 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2011 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2011 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2011 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2011 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2011 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2011 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2011 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2011 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2011 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2011 Koreaanse Grand Prix|KOR]] | [[2011 Indiese Grand Prix|IND]] | [[2011 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | [[2011 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | | !rowspan="3" style="background-color:#FFDF9F"| 375 !rowspan="3" style="background-color:#FFDF9F"| 3de |- |align="left"| {{vlagikoon|ESP}} [[Fernando Alonso]] |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 7 |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#DFDFDF"| 2 |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#DFDFDF"| 2 |style="background-color:#FFfFbF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |style="background-color:#DFDFDF"| 2 |style="background-color:#ffdf9f"| 3 |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#ffdf9f"| 3 |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#DFDFDF"| 2 |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#ffdf9f"| 3 |style="background-color:#dfdfdf"| 2 |style="background-color:#dfffdf"| 4 | | |- |align="left"| {{vlagikoon|BRA}} [[Felipe Massa]] |style="background-color:#dfffdf"| 7{{Pictogram snelste ronde}} |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#cfcfff"| 11 |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#dfffdf"| 6{{Pictogram snelste ronde}} |style="background-color:#dfffdf"| 8 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 9 |style="background-color:#dfffdf"| 7 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#dfffdf"| 5 | | |- !rowspan="3"| [[2012 Formule Een-seisoen|2012]] |rowspan="3"| F2012 |rowspan="3"| 056 2.4 [[V8-enjin|V8]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} || || [[2012 Australiese Grand Prix|AUS]] || [[2012 Maleisiese Grand Prix|MAL]] || [[2012 Chinese Grand Prix|CHN]] || [[2012 Bahreinse Grand Prix|BHR]] || [[2012 Spaanse Grand Prix|ESP]] || [[2012 Monaco Grand Prix|MON]] || [[2012 Kanadese Grand Prix|KAN]] || [[2012 Europese Grand Prix|EUR]] || [[2012 Britse Grand Prix|GBR]] || [[2012 Duitse Grand Prix|GER]] || [[2012 Hongaarse Grand Prix|HON]] || [[2012 Belgiese Grand Prix|BEL]] || [[2012 Italiaanse Grand Prix|ITA]] || [[2012 Singapoerse Grand Prix|SIN]] || [[2012 Japannese Grand Prix|JPN]] || [[2012 Koreaanse Grand Prix|KOR]] || [[2012 Indiese Grand Prix|IND]] || [[2012 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] || [[2012 Verenigde State Grand Prix|VSA]] || [[2012 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | !style="background-color:#DFDFDF" rowspan="3"| 400 !style="background-color:#DFDFDF" rowspan="3"| 2de |- |align="left"| {{vlagikoon|ESP}} [[Fernando Alonso]] |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#FFfFbF"| 1 |style="background-color:#dfffdf"| 9 |style="background-color:#dfffdf"| 7 |style="background-color:#DFDFDF"| 2 |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#FFfFbF"| 1 |style="background-color:#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |style="background-color:#FFfFbF"| 1{{Pictogram poleposition}} |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#efcfff"| Ret |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |style="background-color:#DFDFDF"| 2 |style="background-color:#DFDFDF"| 2 |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |style="background-color:#DFDFDF"| 2 |- |align="left"| {{vlagikoon|BRA}} [[Felipe Massa]] |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#CFCFFF"| 15 |style="background-color:#CFCFFF"| 13 |style="background-color:#dfffdf"| 9 |style="background-color:#CFCFFF"| 15 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 10 |style="background-color:#CFCFFF"| 16 |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#CFCFFF"| 12 |style="background-color:#dfffdf"| 9 |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#dfffdf"| 8 |style="background-color:#DFDFDF"| 2 |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 7 |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#FFDF9F"| 3 |- !rowspan="3"| [[2013 Formule Een-seisoen|2013]] |rowspan="3"| F138 |rowspan="3"| 056 2.4 [[V8-enjin|V8]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} || || [[2013 Australiese Grand Prix|AUS]] || [[2013 Maleisiese Grand Prix|MAL]] || [[2013 Chinese Grand Prix|CHN]] || [[2013 Bahreinse Grand Prix|BHR]] || [[2013 Spaanse Grand Prix|ESP]] || [[2013 Monaco Grand Prix|MON]] || [[2013 Kanadese Grand Prix|KAN]] || [[2013 Britse Grand Prix|GBR]] || [[2013 Duitse Grand Prix|GER]] || [[2013 Hongaarse Grand Prix|HON]] || [[2013 Belgiese Grand Prix|BEL]] || [[2013 Italiaanse Grand Prix|ITA]] || [[2013 Singapoerse Grand Prix|SIN]] || [[2013 Koreaanse Grand Prix|KOR]] || [[2013 Japannese Grand Prix|JPN]] || [[2013 Indiese Grand Prix|IND]] || [[2013 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] || [[2013 Verenigde State Grand Prix|VSA]] || [[2013 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | | !rowspan="3" style="background-color:#ffdf9f"| 354 !rowspan="3" style="background-color:#ffdf9f"| 3de |- |align="left"| {{vlagikoon|ESP}} [[Fernando Alonso]] |style="background-color:#dfdfdf"| 2 |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#FFfFbF"| 1 |style="background-color:#dfffdf"| 8 |style="background-color:#FFfFbF"| 1 |style="background-color:#dfffdf"| 7 |style="background-color:#dfdfdf"| 2 |style="background-color:#ffdf9f"| 3 |style="background-color:#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#dfdfdf"| 2 |style="background-color:#dfdfdf"| 2 |style="background-color:#dfdfdf"| 2 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#cfcfff"| 11 |style="background-color:#dfffdf"| 5{{Pictogram snelste ronde}} |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#ffdf9f"| 3 | | |- |align="left"| {{vlagikoon|BRA}} [[Felipe Massa]] |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#cfcfff"| 15 |style="background-color:#ffdf9f"| 3 |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#dfffdf"| 8 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#dfffdf"| 8 |style="background-color:#dfffdf"| 7 |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 9 |style="background-color:#dfffdf"| 10 |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#dfffdf"| 8 |style="background-color:#cfcfff"| 12 |style="background-color:#dfffdf"| 7 | | |- !rowspan="3"| [[2014 Formule Een-seisoen|2014]] |rowspan="3"| F14 T |rowspan="3"| 059/3 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} || || [[2014 Australiese Grand Prix|AUS]] || [[2014 Maleisiese Grand Prix|MAL]] || [[2014 Bahreinse Grand Prix|BHR]] || [[2014 Chinese Grand Prix|CHN]] || [[2014 Spaanse Grand Prix|ESP]] || [[2014 Monaco Grand Prix|MON]] || [[2014 Kanadese Grand Prix|KAN]] || [[2014 Oostenrykse Grand Prix|OST]] || [[2014 Britse Grand Prix|GBR]] || [[2014 Duitse Grand Prix|GER]] || [[2014 Hongaarse Grand Prix|HON]] || [[2014 Belgiese Grand Prix|BEL]] || [[2014 Italiaanse Grand Prix|ITA]] || [[2014 Singapoerse Grand Prix|SIN]] || [[2014 Japannese Grand Prix|JPN]] || [[2014 Russiese Grand Prix|RUS]] || [[2014 Verenigde State Grand Prix|VSA]] || [[2014 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] || [[2014 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | !style="background-color:#DFFFDF" rowspan="3"| 216 !style="background-color:#DFFFDF" rowspan="3"| 4de |- |align="left"| {{vlagikoon|FIN}} [[Kimi Räikkönen]] |style="background-color:#dfffdf"| 7 |style="background-color:#cfcfff"| 12 |style="background-color:#dfffdf"| 10 |style="background-color:#dfffdf"| 8 |style="background-color:#dfffdf"| 7 |style="background-color:#cfcfff"| 12{{Pictogram snelste ronde}} |style="background-color:#dfffdf"| 10 |style="background-color:#dfffdf"| 10 |style="background-color:#efcfff"| Ret |style="background-color:#cfcfff"| 11 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#dfffdf"| 9 |style="background-color:#dfffdf"| 8 |style="background-color:#cfcfff"| 12 |style="background-color:#dfffdf"| 9 |style="background-color:#cfcfff"| 13 |style="background-color:#dfffdf"| 7 |style="background-color:#dfffdf"| 10 | | |- |align="left"| {{vlagikoon|ESP}} [[Fernando Alonso]] |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#dfffdf"| 9 |style="background-color:#ffdf9f"| 3 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 5 |style="background-color:#dfdfdf"| 2 |style="background-color:#dfffdf"| 7 |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#dfffdf"| 4 |style="background-color:#efcfff"| DNF |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 6 |style="background-color:#dfffdf"| 9 | | |- !rowspan="3"| [[2015 Formule Een-seisoen|2015]] |rowspan="3"| SF15-T |rowspan="3"| 060 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2015 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2015 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2015 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2015 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2015 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2015 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2015 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2015 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2015 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2015 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2015 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2015 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2015 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2015 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2015 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2015 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2015 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2015 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2015 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | !rowspan="3" style="background:#DFDFDF;"|'''428''' !rowspan="3" style="background:#DFDFDF;"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{vlagikoon|GER}} [[Sebastian Vettel]] |style="background:#ffdf9f;"| 3 |style="background:#ffffbf;"| 1 |style="background:#ffdf9f;"| 3 |style="background:#dfffdf;"| 5 |style="background:#ffdf9f;"| 3 |style="background:#dfdfdf;"| 2 |style="background:#dfffdf;"| 5 |style="background:#dfffdf;"| 4 |style="background:#ffdf9f;"| 3 |style="background:#ffffbf;"| 1 |style="background:#cfcfff;"| 12 |style="background:#dfdfdf;"| 2 |style="background:#ffffbf;"| 1{{Pictogram poleposition}} |style="background:#ffdf9f;"| 3 |style="background:#dfdfdf;"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#ffdf9f;"| 3 |style="background:#efcfff;"| DNF |style="background:#ffdf9f;"| 3 |style="background:#dfffdf;"| 4 | | |- |align="left"| {{vlagikoon|FIN}} [[Kimi Räikkönen]] |style="background:#efcfff;"| DNF |style="background:#dfffdf;"| 4 |style="background:#dfffdf;"| 4 |style="background:#dfdfdf;"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#dfffdf;"| 5 |style="background:#dfffdf;"| 6 |style="background:#dfffdf;"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#efcfff;"| DNF |style="background:#dfffdf;"| 8 |style="background:#efcfff;"| DNF |style="background:#dfffdf;"| 7 |style="background:#dfffdf;"| 5 |style="background:#ffdf9f;"| 3 |style="background:#dfffdf;"| 4 |style="background:#dfffdf;"| 8 |style="background:#efcfff;"| DNF |style="background:#efcfff;"| DNF |style="background:#dfffdf;"| 4 |style="background:#ffdf9f;"| 3 | | |- !rowspan="3"| [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] |rowspan="3"| SF16-H |rowspan="3"| 061 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2016 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2016 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2016 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2016 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2016 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2016 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" bgcolor="#ffdf9f"|'''398''' |rowspan="3" bgcolor="#ffdf9f"| {{brons}} |- |align="left"| {{vlagikoon|GER}} [[Sebastian Vettel]] |style="background:#ffdf9f;"| 3 |style="background:#FFFFFF;"| DNS |style="background:#dfdfdf;"| 2 |style="background:#efcfff;"| DNF |style="background:#ffdf9f;"| 3 |style="background:#dfffdf;"| 4 |style="background:#dfdfdf;"| 2 |style="background:#dfdfdf;"| 2 |style="background:#efcfff;"| DNF |style="background:#dfffdf;"| 9 |style="background:#dfffdf;"| 4 |style="background:#dfffdf;"| 5 |style="background:#dfffdf;"| 6 |style="background:#ffdf9f;"| 3 |style="background:#dfffdf;"| 5 |style="background:#efcfff;"| DNF |style="background:#dfffdf;"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#dfffdf;"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#dfffdf;"| 5 |style="background:#dfffdf;"| 5 |style="background:#ffdf9f;"| 3 |- |align="left"| {{vlagikoon|FIN}} [[Kimi Räikkönen]] |style="background:#efcfff;"| DNF |style="background:#dfdfdf;"| 2 |style="background:#dfffdf;"| 5 |style="background:#ffdf9f;"| 3 |style="background:#dfdfdf;"| 2 |style="background:#efcfff;"| DNF |style="background:#dfffdf;"| 6 |style="background:#dfffdf;"| 4 |style="background:#ffdf9f;"| 3 |style="background:#dfffdf;"| 5 |style="background:#dfffdf;"| 6{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#dfffdf;"| 6 |style="background:#dfffdf;"| 9 |style="background:#dfffdf;"| 4 |style="background:#dfffdf;"| 4 |style="background:#dfffdf;"| 4 |style="background:#dfffdf;"| 5 |style="background:#efcfff;"| DNF |style="background:#dfffdf;"| 6 |style="background:#efcfff;"| DNF |style="background:#dfffdf;"| 6 |- !rowspan="3"| [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] |rowspan="3"| SF70-H |rowspan="3"| 062 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | |[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} |[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} |[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} |[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} |[[2017 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} |[[2017 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} |[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} |[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} |[[2017 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} |[[2017 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} |[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} |[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} |[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} |[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} |[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} |[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} |[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} |[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} |[[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} |[[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"|'''522''' |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Kimi Räikkönen]] |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffff"| DNS |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 | |- !rowspan="3"| [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] |rowspan="3"| SF71-H |rowspan="3"| 062 EVO 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2018 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2018 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2018 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2018 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2018 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} !rowspan="3"| 571 !rowspan="3"| '''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 8{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 6{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Kimi Räikkönen]] |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| DNF |- !rowspan="3"| [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] |rowspan="3"| SF90 |rowspan="3"| 064 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2019 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2019 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2019 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2019 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2019 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''504''' |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |- |align="left"| {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! Jaar ! Onderstel ! Enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |} ===2020 – === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" |- ! Jaar ! Onderstel<br />en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] |rowspan="3"| SF1000<br /><br /><br />{{Pirelli}} |rowspan="3"| 065 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] | | [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>{{AT-VLAG}} | [[2020 Steiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>[[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>{{HU-VLAG}} | [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>{{GB-VLAG}} | [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br/> | [[2020 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>{{ES-VLAG}} | [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>{{BE-VLAG}} | [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>{{RU-VLAG}} | [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br/>{{DE-VLAG}} | [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{PT-VLAG}} | [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br />{{vlagikoon|TUR}} | [[2020 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br />{{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{vlagikoon|UAE}} | | | | | |rowspan="3" |'''131''' |rowspan="3" |'''6de''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 14 | | | | | |- |align="left"| {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 | | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |rowspan="3"| SF21<br /><br /><br />{{Pirelli}} |rowspan="3"| 065/066 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] | | [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2021 Emilia Romagna Grand Prix|EMI]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Portugese Grand Prix|POR]] <br /> {{vlagikoon|POR}} | [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> [[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> {{vlagikoon|NED}} | [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] | [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> {{vlagikoon|QAT}} | [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> {{vlagikoon|SAU}} | [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3"| '''323,5''' |rowspan="3"| '''3de''' |- |align="left"| {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=ffffff|<small>DNS</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=dfdfdf| 2 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfffdf| 10 |- |align="left"| {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfdfdf| 2 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=ffdf9f| 3 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=ffdf9f| 3 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=ffdf9f| 3 |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] |rowspan="3"| F1-75<br /><br /><br />{{Pirelli}} |rowspan="3"| 066 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] | |bgcolor=| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} |bgcolor=| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/> {{vlagikoon|SAU}} |bgcolor=| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> {{vlagikoon|AUS}} |bgcolor=| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/> [[Beeld:Flag of Miami, Florida.svg|20px|rand]] |bgcolor=| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/> {{vlagikoon|ESP}} |bgcolor=| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/> {{vlagikoon|MON}} |bgcolor=| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/> {{vlagikoon|AZE}} |bgcolor=| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/> {{vlagikoon|CAN}} |bgcolor=| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/> {{vlagikoon|GBR}} |bgcolor=| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/> {{vlagikoon|AUT}} |bgcolor=| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/> {{vlagikoon|FRA}} |bgcolor=| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/> {{vlagikoon|HUN}} |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> {{vlagikoon|BEL}} |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> {{vlagikoon|NED}} |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> {{vlagikoon|SIN}} |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> {{vlagikoon|JPN}} |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> {{vlagikoon|VSA}} |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> {{vlagikoon|MEX}} |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" |'''334*''' |rowspan="3" |'''2*''' |- |align="left"| {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfffdf|^'''2'''6 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=ffffbf|^'''2'''1 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"| {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=efcfff|^'''4'''<small>DNF</small> |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff|^'''3'''<small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf|5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |} ''* Seisoen nog aan die gang''<br/> {{smallsup|‡}} Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. == Eksterne skakels == {{commons|Scuderia Ferrari}} * [http://www.ferrariworld.com/FWorld/fw/index.jsp Ferrari se webwerf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081208183450/http://www.ferrariworld.com/FWorld/fw/index.jsp |date= 8 Desember 2008 }} [[Kategorie:Formule Een Wêreldvervaardigerskampioene]] [[Kategorie:Formule Een-vervaardigers]] c157rkrieq0xo1jkx2by3w2h443peom 2 43657 2516473 2460668 2022-07-31T16:32:49Z Burgert Behr 2401 /* Foto's bymekaar */ wikitext text/x-wiki ==Galery== <nowiki>{{Galery</nowiki> <nowiki>|breedte=120</nowiki> <nowiki>|Red Rose Badge of Lancaster.svg|'n Roos</nowiki> <nowiki>|White Rose Badge of York.svg|Nog 'n roos</nowiki> <nowiki>|Tudor Rose.svg|En nog een</nowiki> <nowiki>}}</nowiki> '''(Hou lyne bo net so)''' {{Galery |breedte=150 |Red Rose Badge of Lancaster.svg|'n Roos |White Rose Badge of York.svg|Nog 'n roos |Tudor Rose.svg|En nog een }} ==Foto's bymekaar== {{Multibeeld | align = right | direction = horizontal | background color = | voetskrif = ’n Soldaat met swaard en naakte gevangenes op die Nasiriyah-stele van Naram-Sin. | header=Nasiriyah-oorwinningstele van Naram-Sin | beeld1 = Nasiriyah_Victory_Stele_of_Naram-Sin._From_Mesopotamia,_Iraq,_c._2300_BCE._Iraq_Museum.jpg | width1 = 169 | onderskrif1 = | beeld2 = Nasiriyah Victory Stele of Naram-Sin, from Mesopotamia, Iraq, c. 2300 BCE. Iraq Museum.jpg | width2 = 260 | onderskrif2 = }} {{-}} '''Of so:''' {{beeldgroep2|perrow = 1 / 2|total_width=275 |image1= PIA23465-PlanetJupiter-Aurorae-20191001.gif|caption1=Auroras op die noord- en suidpool (animasie). |image2= Hubble Captures Vivid Auroras in Jupiter's Atmosphere.jpg|caption2=Auroras op die noordpool (Hubble). |image3= PIA21033 Juno's View of Jupiter's Southern Lights.jpg|caption3=Infrarooi aansig van suiderligte. }} {{-}} '''Of so:''' {{beeldgroep2|perrow = 2|total_width=300 | image1 = Kern_Theodolit_DKM2-A.jpg | image2 = Total-Robotic-Station.jpg | image3 = DumpyLevel.jpg | image4 = GPS_Survey_Equipment_at_Weir_Dyke_Bridge_-_geograph.org.uk_-_336908.jpg | footer = Surveying Equipment. Clockwise from upper left: Optical Theodolite, Robotic total station, Optical level, [[Real-time kinematic | RTK]] GPS Base station. }} (Kyk ook {{sj|Beeldgroep}} en [[:en:Template:Multiple image]]) {{-}} '''Of so:''' {{Multibeeld | align = left | direction = horizontal | background color = lightgrey | voetskrif = Die La Silla-sterrewag: ’n groep teleskope op ’n hoogte van 2 400 m. | beeld1 = Observatorio la silla1.JPG | width1 = 260 | onderskrif1 = aaa | beeld2 = La Silla Aerial View.jpg | width2 = 178 | onderskrif2 = bbb }} <!-- Moenie Engelse woorde Afrikaans maak nie, want dan werk die sjabloon nie reg nie --> {{clear}} '''Of so:''' {||- bgcolor="white" style="float:left; border:1px solid white;" !| |- | [[File:Red Rose Badge of Lancaster.svg|thumb|top|100px|Die rooi roos van die [[Huis van Lancaster]]]]||[[File:White Rose Badge of York.svg|thumb|top|100px|Die wit <br>roos van die [[Huis van York]]]]||[[File:Tudor Rose.svg|thumb|top|100px|Die [[Huis van Tudor]] se wit-en-rooi roos]] |- |} {{clear}} '''Of so:''' {| bgcolor="#cccccc" style="float:right;" !| |- | [[File:Jan Czerski.jpg|thumb|center|112px|Iwan Tsjerski]]||[[File:VK Arsenyev.jpg|thumb|center|110px|Wladimir Arsenjef]] |- | [[File:Jan Czerski.jpg|thumb|center|112px|Iwan Tsjerski]]||[[File:VK Arsenyev.jpg|thumb|center|110px|Wladimir Arsenjef]] |- |} {{clear}} '''Of so:''' {{Kombi-beeld|Appel_Elstar.jpg|Appel_Zoete_Ermgaard.jpg|Sterappel.jpg| |align=left |caption1=Elstar |caption2=Soet Ermgaard |caption3=Sterappel }} {{clear}} '''Of so:'''{{Kombi-beeld|Appel_Elstar.jpg|Appel_Zoete_Ermgaard.jpg|Sterappel.jpg| |align=left |width=140px |caption1= |caption2= |caption3=Soorte appels }} {{clear}} '''Of so:''' {{Multibeeld | wydte = 120 | header= Met of sonder header | voetskrif = <center>Jupiter en die mane van Galilei, omstreeks 2007 tydens ’n verbyvlug afgeneem deur ''New Horizons'' (in grys).</center> | beeld1 = NhJupiterIo010807.svg | onderskrif1 = Jupiter en Io. | beeld2 = NewHorizonsIo.svg‎ | onderskrif2 = Io. | beeld3 = NewHorizonsEuropa.svg | onderskrif3 = Europa. | beeld4 = NewHorizonsGanymede.svg | onderskrif4 = Ganymede. | beeld5 = NewHorizonsCallisto.svg | onderskrif5 = Callisto. }} {{clear}} '''Of so:''' {| border="0" | [[Lêer:Walk of Fame Category Motion Pictures.jpg|40px]] | Rolprente |- | [[Lêer:Walk of Fame Category Television.jpg|40px]] | Televisie |- | [[Lêer:Walk of Fame Category Recording.jpg|40px]] | Radio |- | [[Lêer:Walk of Fame Category Radio.jpg|40px]] | Musiek of klankopnames |- | [[Lêer:Walk of Fame Category Theater.jpg|40px]] | Teater |} {{clear}} '''Of so:''' {{dubbelbeeld|right|Bay of Fundy High Tide.jpg|200|Bay of Fundy Low Tide.jpg|200|Hoogwater by Alma, [[Nieu-Brunswyk]], 1972.|Laagwater in dieselfde hawe, ook 1972.}} {{clear}} ==Kaarte== {| width=152 cellpadding=0 cellspacing=1 style="float:right" |- | [[Image:Topographic30deg_N60E60.png|100px|N60-90, E60-90]] | [[Image:Topographic30deg_N60E90.png|100px|N60-90, E90-120]] | [[Image:Topographic30deg_N60E120.png|100px|N60-90, E120-150]] |- | [[Image:Topographic30deg_N30E60.png|100px|N30-60, E60-90]] | [[Image:Topographic30deg_N30E90.png|100px|N30-60, E90-120]] | [[Image:Topographic30deg_N30E120.png|100px|N30-60, E120-150]] |- | colspan=4 align=center| <small>Noord-Asië (cellspacing 1)</small> |} {{clear}} {| width=152 cellpadding=0 cellspacing=0 style="float:right" |- | [[Lêer:Topographic30deg_N30W0.png|100px|N30-60, W0-30]] | [[Lêer:Topographic30deg_N30E0.png|100px|N30-60, O0-30]] | [[Lêer:Topographic30deg_N30E30.png|100px|N30-60, O30-60]] |- | [[Lêer:Topographic30deg_N0W0.png|100px|N0-30, W0-30]] | [[Lêer:Topographic30deg_N0E0.png|100px|N0-30, O0-30]] | [[Lêer:Topographic30deg_N0E30.png|100px|N0-30, O30-60]] |- | [[Lêer:Topographic30deg_S0W0.png|100px|S0-30, W0-30]] | [[Lêer:Topographic30deg_S0E0.png|100px|S0-30, O0-30]] | [[Lêer:Topographic30deg_S0E30.png|100px|S0-30, O30-60]] |- | [[Lêer:Topographic30deg_S30W0.png|100px|S30-60, W0-30]] | [[Lêer:Topographic30deg_S30E0.png|100px|S30-60, O0-30]] | [[Lêer:Topographic30deg_S30E30.png|100px|S30-60, O30-60]] |- | colspan=4 align=center| <small>Afrika (cellspacing 0)</small> |} {{clear}} ==Sketse met klikbare skakels== {{Beeld-inligting-uitwissing|float=left}} {{clear}} {{Beeld-inligting-tirannosourides|float=left}} {{clear}} ==Sjablone== ===Eenvoudige sjabloon=== {{Kinders van koningin Victoria}} |} {{clear}} <br> |} <br> ===Meer ingewikkelde sjabloon=== {{katrasse}} |} {{clear}} <br> |} <br> ===Aan die kant=== {{skrifte}} {{Inligtingskas Cyrilliese alfabet}} {{henvrou}} {{clear}} ===Sjablone met foto's=== {{sterre}} |} {{clear}} |} <br> ==Mooi tabel== Kies kolombreedtes volgens persentasie. Kyk [[Lys van sterrekundige katalogusse]]. {| class="wikitable" style="width: 100%; font-size: 85%; text-align:center;" ! style="width:7%;background:#E6E6B2;" | Afkorting ! style="width:12%;background:#E6E6B2;" | Naam ! style="width:8%;background:#E6E6B2;" | Voorwerpe ! style="width:8%;background:#E6E6B2;" | Getal ! style="width:16%;background:#E6E6B2;" | Opsteller(s) ! style="width:7%;background:#E6E6B2;" | Jaar ! style="width:26%;background:#E6E6B2;" | Beskrywing en voorbeeld ! style="width:16%;background:#E6E6B2;" | Bron |- | | Cr | | Collinder-katalogus | | [[Sterreswerm|Oop sterreswerms]] | nowrap | 471 | | Per Collinder | | 1931 | | Bv. Cr&nbsp;1 | | The Collinder Catalogue of Open Star Clusters |- | | GCl | | Star Clusters Associations II. Globular Clusters (Ruprecht+ 1981) | | [[Sterreswerm|Bolvormige sterreswerms]] | nowrap | 137 | | Alter G. , Ruprecht J., Vanysek V. | | 1970 | | Bv. [[Messier 15|GCl&nbsp;120]] | | VizierR |- | | Ha | | Haffner | | Oop swerms | nowrap | 26 | | Hans Haffner | | 1957 | | | |<small>(nie by VizieR)</small> |- | | Lund | | Observatorium Lund (oopswermdata) | | Sterreswerms | nowrap | 1 151 | | Gosta Lynga | | 1987 | | Bv. [[Messier 6|Lund&nbsp;769]] | | VizierR |- | | Mel | | Melotte | | Oop en bolswerms | nowrap | 245 | | Philibert Jacques Melotte | | 1915 | | <br/>Bv. Mel&nbsp;25 | |- | | OCISM | | Open Cluster InterStellar Matter | | Oop swerms | nowrap | 128 | | Leisawitz D. | | 1988 | | <br/>Bv. OCISM&nbsp;10 | | VizierR |- | | OCl | | Catalogue of star clusters and associations + supplements | | Oop swerms | nowrap | 1 112 | | Alter G. , Ruprecht J., Vanysek V. | | 1983 | | Bv. [[Plejades (sterreswerm)|OCL&nbsp;421]] | |VizierR |- | | Pal | | Palomar-Sternhaufen | | Bolswerms | nowrap | 15 | | | | | | Bv. Pal&nbsp;5 | | |- | | Raab | | Raab | | Oop swerms | nowrap | 152 | | Raab S. | | 1922 | | <br/>Bv. [[Messier 103|Raab&nbsp;4]] | | |- | | St | | Stock-katalogus | | Oop swerms | nowrap | 24 | | Jürgen Stock | | 1954 | | Die sterreswerms is op spektroskopiese opnames ontdek. Almal is binne 12° van die [[hemelewenaar]]. <br>Bv. St&nbsp;1 | | Stock-katalogus |- | | Tr | | Trumpler-Katalog | | Oop swerms | nowrap | 37 | | Robert Julius Trumpler | | 1930 | | Bv. Tr&nbsp;1 | | |- |} Jy kan hom ook kleiner maak deur 100% na bv. 60% te verander (maar die totaal van die kolomme is steeds 100%): {| class="wikitable" style="width: 60%; font-size: 85%; text-align:center;" ! style="width:7%;background:#E6E6B2;" | Afkorting ! style="width:22%;background:#E6E6B2;" | Naam ! style="width:18%;background:#E6E6B2;" | Voorwerpe ! style="width:8%;background:#E6E6B2;" | Getal ! style="width:6%;background:#E6E6B2;" | Opsteller(s) ! style="width:7%;background:#E6E6B2;" | Jaar ! style="width:16%;background:#E6E6B2;" | Beskrywing ! style="width:16%;background:#E6E6B2;" | Bron |- | | Cr | | Collinder-katalogus | | [[Sterreswerm|Oop sterreswerms]] | nowrap | 471 | | Per Collinder | | 1931 | | Bv. Cr&nbsp;1 | | The Collinder Catalogue of Open Star Clusters |- | | GCl | | Star Clusters Associations II. Globular Clusters (Ruprecht+ 1981) | | [[Sterreswerm|Bolvormige sterreswerms]] | nowrap | 137 | | Alter G. , Ruprecht J., Vanysek V. | | 1970 | | Bv. [[Messier 15|GCl&nbsp;120]] | | VizierR |- | | Ha | | Haffner | | Oop swerms | nowrap | 26 | | Hans Haffner | | 1957 | | | |<small>(nie by VizieR)</small> |- | | Lund | | Observatorium Lund (oopswermdata) | | Sterreswerms | nowrap | 1 151 | | Gosta Lynga | | 1987 | | Bv. [[Messier 6|Lund&nbsp;769]] | | VizierR |- | | Mel | | Melotte | | Oop en bolswerms | nowrap | 245 | | Philibert Jacques Melotte | | 1915 | | <br/>Bv. Mel&nbsp;25 | |- | | OCISM | | Open Cluster InterStellar Matter | | Oop swerms | nowrap | 128 | | Leisawitz D. | | 1988 | | <br/>Bv. OCISM&nbsp;10 | | VizierR |- | | OCl | | Catalogue of star clusters and associations + supplements | | Oop swerms | nowrap | 1 112 | | Alter G. , Ruprecht J., Vanysek V. | | 1983 | | Bv. [[Plejades (sterreswerm)|OCL&nbsp;421]] | |VizierR |- | | Pal | | Palomar-Sternhaufen | | Bolswerms | nowrap | 15 | | | | | | Bv. Pal&nbsp;5 | | |- | | Raab | | Raab | | Oop swerms | nowrap | 152 | | Raab S. | | 1922 | | <br/>Bv. [[Messier 103|Raab&nbsp;4]] | | |- | | St | | Stock-katalogus | | Oop swerms | nowrap | 24 | | Jürgen Stock | | 1954 | | Die sterreswerms is op spektroskopiese opnames ontdek. Almal is binne 12° van die [[hemelewenaar]]. <br>Bv. St&nbsp;1 | | Stock-katalogus |- | | Tr | | Trumpler-Katalog | | Oop swerms | nowrap | 37 | | Robert Julius Trumpler | | 1930 | | Bv. Tr&nbsp;1 | | |- |} ==Kleurtabelle== ===Kleur 1=== {| cellspacing="2" cellpadding="3" style="white-space:nowrap;" |----- bgcolor="#CCBBBB" valign="top" ! rowspan="2" | [[Sonnestelsel]] ! colspan="3" | Ekso-voorwerpe |----- bgcolor="#DDCCCC" ! Eenvoudige voorwerpe ! Saamgestelde voorwerpe ! Uitgebreide voorwerpe |----- bgcolor="#EEDDDD" valign="top" | * [[Son]] ** [[Planeet|Planete]] *** [[Mercurius (planeet)|Mercurius ]] *** [[Venus (planeet)|Venus]] *** [[Aarde]] *** [[Mars (planeet)|Mars]] *** [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] *** [[Saturnus (planeet)|Saturnus]] *** [[Uranus (planeet)|Uranus]] *** [[Neptunus (planeet)|Neptunus]] **** [[Maan|Mane]] ** [[Dwergplaneet|Dwergplanete]] *** [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] | * [[Eksoplaneet|Eksoplanete]] * [[Bruin dwerg]]e * [[Ster]]re ** [[Sterreklassifikasie#Klas O|Klas O]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas B|Klas B]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas A|Klas A]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas F|Klas F]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas G|Klas G]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas K|Klas K]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas M|Klas M]] ** [[Hoofreeks|Dwergsterre]] ** [[Reusester]]re ** [[Hiperreus]]esterre | * Planetêre stelsels * Stergroepe ** [[ster|Enkelsterstelsels]] *** [[Sonnestelsel]] ** [[Dubbelster]]re ** [[Veelvoudige ster]]re ** [[Sterreswerm]]s *** Oop sterreswerms *** Bolvormige sterreswerms ** [[Sterrebeeld]]e ** [[Asterisme]]s * [[Sterrestelsel]]s ** [[Spiraalsterrestelsel]]s ** [[Elliptiese sterrestelsel]]s | * [[Akkresieskyf|Akkresieskywe]] * Steromringende materie ** Rommelskywe ** [[Protoplanetêre skyf|Protoplanetêre skywe]] * [[Interstellêre medium]] * [[Newel]]s ** [[Newel#Soorte newels|Emissienewels]] *** [[Planetêre newel]]s *** [[Supernova|Supernova-oorblyfsels]] *** [[H II-gebied]]e ** [[Newel#Soorte newels|Refleksienewels]] ** [[Newel#Soorte newels|Donker newels]] *** [[Molekulêre wolk]]e ** [[H I-gebied]]e </div> {{clear}} <br> |} ===Kleur 2=== {| cellspacing="2" cellpadding="3" style="white-space:nowrap;" |----- bgcolor="#F7D79C" valign="top" ! rowspan="2" | [[Sonnestelsel]] ! colspan="3" | Ekso-voorwerpe |----- bgcolor="#F5DEB3" ! Eenvoudige voorwerpe ! Saamgestelde voorwerpe ! Uitgebreide voorwerpe |----- bgcolor="#FFEFD5" valign="top" | * [[Son]] ** [[Planeet|Planete]] *** [[Mercurius (planeet)|Mercurius ]] *** [[Venus (planeet)|Venus]] *** [[Aarde]] *** [[Mars (planeet)|Mars]] *** [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] *** [[Saturnus (planeet)|Saturnus]] *** [[Uranus (planeet)|Uranus]] *** [[Neptunus (planeet)|Neptunus]] **** [[Maan|Mane]] ** [[Dwergplaneet|Dwergplanete]] *** [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] | * [[Eksoplaneet|Eksoplanete]] * [[Bruin dwerg]]e * [[Ster]]re ** [[Sterreklassifikasie#Klas O|Klas O]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas B|Klas B]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas A|Klas A]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas F|Klas F]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas G|Klas G]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas K|Klas K]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas M|Klas M]] ** [[Hoofreeks|Dwergsterre]] ** [[Reusester]]re ** [[Hiperreus]]esterre | * Planetêre stelsels * Stergroepe ** [[ster|Enkelsterstelsels]] *** [[Sonnestelsel]] ** [[Dubbelster]]re ** [[Veelvoudige ster]]re ** [[Sterreswerm]]s *** Oop sterreswerms *** Bolvormige sterreswerms ** [[Sterrebeeld]]e ** [[Asterisme]]s * [[Sterrestelsel]]s ** [[Spiraalsterrestelsel]]s ** [[Elliptiese sterrestelsel]]s | * [[Akkresieskyf|Akkresieskywe]] * Steromringende materie ** Rommelskywe ** [[Protoplanetêre skyf|Protoplanetêre skywe]] * [[Interstellêre medium]] * [[Newel]]s ** [[Newel#Soorte newels|Emissienewels]] *** [[Planetêre newel]]s *** [[Supernova|Supernova-oorblyfsels]] *** [[H II-gebied]]e ** [[Newel#Soorte newels|Refleksienewels]] ** [[Newel#Soorte newels|Donker newels]] *** [[Molekulêre wolk]]e ** [[H I-gebied]]e </div> {{clear}} <br> |} ===Kleur 3=== {| cellspacing="2" cellpadding="3" style="white-space:nowrap;" |----- bgcolor="#E6B2B2" valign="top" ! rowspan="2" | [[Sonnestelsel]] ! colspan="3" | Ekso-voorwerpe |----- bgcolor="#F4C2C2" ! Eenvoudige voorwerpe ! Saamgestelde voorwerpe ! Uitgebreide voorwerpe |----- bgcolor="#FFE4E1" valign="top" | * [[Son]] ** [[Planeet|Planete]] *** [[Mercurius (planeet)|Mercurius ]] *** [[Venus (planeet)|Venus]] *** [[Aarde]] *** [[Mars (planeet)|Mars]] *** [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] *** [[Saturnus (planeet)|Saturnus]] *** [[Uranus (planeet)|Uranus]] *** [[Neptunus (planeet)|Neptunus]] **** [[Maan|Mane]] ** [[Dwergplaneet|Dwergplanete]] *** [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] | * [[Eksoplaneet|Eksoplanete]] * [[Bruin dwerg]]e * [[Ster]]re ** [[Sterreklassifikasie#Klas O|Klas O]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas B|Klas B]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas A|Klas A]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas F|Klas F]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas G|Klas G]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas K|Klas K]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas M|Klas M]] ** [[Hoofreeks|Dwergsterre]] ** [[Reusester]]re ** [[Hiperreus]]esterre | * Planetêre stelsels * Stergroepe ** [[ster|Enkelsterstelsels]] *** [[Sonnestelsel]] ** [[Dubbelster]]re ** [[Veelvoudige ster]]re ** [[Sterreswerm]]s *** Oop sterreswerms *** Bolvormige sterreswerms ** [[Sterrebeeld]]e ** [[Asterisme]]s * [[Sterrestelsel]]s ** [[Spiraalsterrestelsel]]s ** [[Elliptiese sterrestelsel]]s | * [[Akkresieskyf|Akkresieskywe]] * Steromringende materie ** Rommelskywe ** [[Protoplanetêre skyf|Protoplanetêre skywe]] * [[Interstellêre medium]] * [[Newel]]s ** [[Newel#Soorte newels|Emissienewels]] *** [[Planetêre newel]]s *** [[Supernova|Supernova-oorblyfsels]] *** [[H II-gebied]]e ** [[Newel#Soorte newels|Refleksienewels]] ** [[Newel#Soorte newels|Donker newels]] *** [[Molekulêre wolk]]e ** [[H I-gebied]]e </div> </div> {{clear}} <br> |} ===Kleur 4=== {| cellspacing="2" cellpadding="3" style="white-space:nowrap;" |----- bgcolor="#87BBC8" valign="top" ! rowspan="2" | [[Sonnestelsel]] ! colspan="3" | Ekso-voorwerpe |----- bgcolor="#B0E0E6" ! Eenvoudige voorwerpe ! Saamgestelde voorwerpe ! Uitgebreide voorwerpe |----- bgcolor="#F0F8FF" valign="top" | * [[Son]] ** [[Planeet|Planete]] *** [[Mercurius (planeet)|Mercurius ]] *** [[Venus (planeet)|Venus]] *** [[Aarde]] *** [[Mars (planeet)|Mars]] *** [[Jupiter (planeet)|Jupiter]] *** [[Saturnus (planeet)|Saturnus]] *** [[Uranus (planeet)|Uranus]] *** [[Neptunus (planeet)|Neptunus]] **** [[Maan|Mane]] ** [[Dwergplaneet|Dwergplanete]] *** [[Pluto (dwergplaneet)|Pluto]] | * [[Eksoplaneet|Eksoplanete]] * [[Bruin dwerg]]e * [[Ster]]re ** [[Sterreklassifikasie#Klas O|Klas O]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas B|Klas B]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas A|Klas A]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas F|Klas F]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas G|Klas G]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas K|Klas K]] ** [[Sterreklassifikasie#Klas M|Klas M]] ** [[Hoofreeks|Dwergsterre]] ** [[Reusester]]re ** [[Hiperreus]]esterre | * Planetêre stelsels * Stergroepe ** [[ster|Enkelsterstelsels]] *** [[Sonnestelsel]] ** [[Dubbelster]]re ** [[Veelvoudige ster]]re ** [[Sterreswerm]]s *** Oop sterreswerms *** Bolvormige sterreswerms ** [[Sterrebeeld]]e ** [[Asterisme]]s * [[Sterrestelsel]]s ** [[Spiraalsterrestelsel]]s ** [[Elliptiese sterrestelsel]]s | * [[Akkresieskyf|Akkresieskywe]] * Steromringende materie ** Rommelskywe ** [[Protoplanetêre skyf|Protoplanetêre skywe]] * [[Interstellêre medium]] * [[Newel]]s ** [[Newel#Soorte newels|Emissienewels]] *** [[Planetêre newel]]s *** [[Supernova|Supernova-oorblyfsels]] *** [[H II-gebied]]e ** [[Newel#Soorte newels|Refleksienewels]] ** [[Newel#Soorte newels|Donker newels]] *** [[Molekulêre wolk]]e ** [[H I-gebied]]e </div> {{clear}} <br> |} ==Sjablone wat ek gebruik== <nowiki>{{Hoofartikel|Aanspraakmakers op die troon van Rusland}}</nowiki> Hoofartikel: {{Hoofartikel|Aanspraakmakers op die troon van Rusland}} :''{{Dablink|LW: Abell 39 kan ook verwys na [[ACO 39]], die 39ste lid van die [[Abell-katalogus]] van sowat 4&nbsp;000 [[sterrestelselswerm]]s.}}'' <nowiki>’n</nowiki> {{val|35|e=7|ul=mson}} (val) {{val|35|ul=eV/c2}} (val) {{breuk|1|2}} (breuk) cm² of cm{{sup|2}} (sup) 70{{±|2.0|1.8}} (±) {{RK|15|34|57.1}} (RK) {{Dek|+23|30|11}} (dek) *{{Lug2|15|34|57.1|+|23|30|11|250000000}} *{{Lug|15|34|57.1|+|23|30|11|250000000}} *{{WikiSky|Coma Cluster|name=Coma-sterrestelswerm|z=9}} {{sj|WikiSky}} (sjabloon) {{Commons-kategorie inlyn|Petropavlovsk-Kamchatsky|Jabloko}} Oud: [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [http://en.wikipedia.org/wiki/Yabloko Engelse Wikipedia] Nuut: <nowiki>{{vertaaluit| taalafk = en| il = Star}}</nowiki>: {{vertaaluit| taalafk = en| il = Star}} {{Sterkleur|M}} (sterkleur) {{ru}}, {{tr}}, {{gr}}, {{en}} ens. [[:ru:ФОМ|Openbare Meningsfonds]] (na artikel in ander taal) {{afk|c.|omstreeks}} {{Kroon}} {{sj|vbreuk}} {{vbreuk|a|b|c}} (heelgetal, teller en noemer) {{vbreuk|a|b}} (teller en noemer) {{vbreuk|a}} (net noemer) {{sj|Unesco}} (binne-in ’n kassie) {{vlagland|Rusland}} <nowiki>77777&nbsp;77777</nowiki> <nowiki>{{Uitgevoer|Gedoen}}</nowiki> <nowiki>{{Nie gedoen nie}} </nowiki> <nowiki>{{eksoplaneetgetal|vol}}</nowiki> Kursiewe of snaakse artikelnaam: <nowiki>{{TITELAANSIG|''Spinosaurus''}}</nowiki> <nowiki>{{TITELAANSIG|C₃-plant}}</nowiki> Begin artikel met kleinletter, soos iPod: <nowiki>{{Kleinletter}}</nowiki> <nowiki>{{Val|10|u=mson}} (mjup, maarde) 10 M☉</nowiki> <nowiki>~10<Sup>5</sup>{{val|u=mson}} - ~105 M☉</nowiki> <nowiki>Vir voetnote gebruik {{sj|refn}} (lees documentation}</nowiki> <nowiki>Vir vertaling: sien Template:Text-superimpose</nowiki> <nowiki>{{versteekte kategorie}}</nowiki> <nowiki>{{Hoofartikel|Xxx}}</nowiki> <nowiki>{{Audio|Vietnam.ogg|luister}}</nowiki> <nowiki>{{-}}</nowiki> Gooi kopie na onder bv. foto < nowiki >blablabla< /nowiki > (sonder spasies): <nowiki>blablabla</nowiki> <nowiki>{{lang-ru|Япония|Japonija}}</nowiki> Vir gedigte, rympies of liedjies: {{Quote| <poem> Vader Jakob, Vader Jakob, slaap jy nog? Slaap jy nog? Hoor hoe lui die kerkklok, hoor hoe lui die kerkklok: Tongelong! Tongelong! </poem> }} Vir 'n ander quote met 'n blou streep links: {{quote|text=Mans verteenwoordig nie twee afsonderlike bevolkings, heteroseksueel en homoseksueel, nie. Die wêreld kan nie in skape en bokke verdeel word nie. Nie alle dinge is óf swart óf wit nie . . . Die lewende wêreld is in elke opsig ’n kontinuum. Hoe gouer ons dit oor menselike seksuele gedrag leer, hoe gouer sal ons ’n deeglike begrip van die realiteite van seks kry. |sign=Kinsey et al. (1948) p. 639.}} Maak ’n aanstuur, maar na die aanstuurblad in plaas van die regte artikel. {{Softredirect|en:User:Winstonza}} <nowiki>{{afk|c.|omstreeks}}</nowiki> - afkorting: {{afk|c.|omstreeks}} <nowiki>&nbsp;</nowiki> - spasie n&nbsp;n <nowiki>&thinsp;</nowiki> - smal spasie: n&thinsp;n <nowiki>{{nobr|lengte: 1 240&thinsp;Mpk}}</nowiki> - geen breuk: {{nobr|lengte: 1 240&thinsp;Mpk}} <nowiki>{{nowrap|-02°30'}}</nowiki> - no wrap: {{nowrap|-02°30'}} {{nowrap|-50 ºC}} (nowrap) <nowiki>{{nts|60}}</nowiki> - {{nts|60}} Mpc <nowiki>D{{sub sup|5|3h}}</nowiki> - sup + sub: D{{sub sup|5|3h}} <nowiki>{{kleur|#090|baie hoog}}</nowiki> - plaas jou kopie in ’n spesifieke kleur: {{kleur|#090|baie hoog}} #fff is die liggrys agtergondkleur van kassies Om te wys watter IP-adres ongetekende kommentaar gelewer het: <nowiki>{{Ongeteken|102.65.7.158}}</nowiki> – direk agteraan ongetekende kommentaar, sonder enige spasie ná die laaste punt in die kommentaar. Om te wys watter geregistreerde gebruiker ongetekende kommentaar gelewer het: <nowiki>{{Ongeteken|Gebruikernaam}}</nowiki> <nowiki>{{vraag|Ja?}}</nowiki> - {{vraag|Ja?}} <nowiki>{{Begin datum en ouderdom|1918|1|8|df=yes}}</nowiki> – hou df in vir regte datumvorm! pyltjie <nowiki>→</nowiki> gee → ===Fisika en chemie=== {{Subatomiese deeltjie/simbool/elektron}} (Subatomiese deeltjie) {{Subatomiese deeltjie/skakel/elektron}} {{Element|koolstof}} (Element) {{Element|link=yes|Koolstof}} {{Chem|H|2|O}} of {{chem|link=water|H|2|O}} (Chem) {{Enkelnuklied|Koolstof|14}} (Enkelnuklied) {{Enkelnuklied|link=yes|Koolstof|14}} {{KomplekseNuklied|Chloor|37}} (KomplekseNuklied) {{KomplekseNuklied|link=yes|Chloor|37}} ===Flieks=== * {{imdb title|id=0082269|title=Diva}} * {{Rotten Tomatoes|id=1005973|label=Diva}} * {{metacritic rolprent|id=russian-ark|title=Russian Ark}} * {{AllMovie titel|14036|Diva}} * [http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20080110/REVIEWS08/97993169/1023 2008-resensie] deur [[Roger Ebert]] * {{IAFD titel|deep+throat|1972|Deep Throat}} ===Broadway=== * {{IBDB naam | 55157 | Jerry Orbach }} * {{IBDB titel | 7749 | The Seagull (1916-produksie) }} * {{IBDB toneelstuk | 2719 | Company }} * {{IBDB venue | 1369 | Gershwin-teater }} ===Akteurs=== * {{Imdb naam|602|Robert Redford}} * {{AllMovie naam|107758|Robert Redford}} * {{IAFD naam|id=francoissagat|gender=male|name=François Sagat}} ===Datums=== * {{GDEO|1990|2|28}} – gebore (GDEO) *{{Sterftedatum en ouderdom|1900|1|20|1999|12|31}} – oorlede (Sterftedatum en ouderdom) *{{OuVormDatum|15 Desember|1917|2 Desember}} (OuVormDatum) *{{Vir jaar maand dag|jaar=2008|maand=1|dag=24}} (Vir jaar maand dag) ===Stambome=== {{ahnentafel3 |style=font-size: 90%; line-height: 110%; |border=1 |boxstyle=padding-top: 0; padding-bottom: 0; |boxstyle_1=background-color: #fcc; |boxstyle_2=background-color: #fb9; |boxstyle_3=background-color: #ffc; |boxstyle_4=background-color: #bfc; |boxstyle_5=background-color: #9fe; | 1= 1. '''Jan Karol Opaliński''' | 2= 2. Krzysztof Opaliński | 3= 3. Teresa Konstancya Czarnkowska | 4= 4. Piotr Opaliński | 5= 5. Zofia Kostka | 6= 6. Adam Sędziwój Czarnkowski | 7= 7. Katarzyna Leszczyńska }} <br> <center>{{ahnentafel-kompak5 |style=font-size: 110%; line-height: 170%; |border=1 |boxstyle=padding-top: 0; padding-bottom: 0; |boxstyle_1=background-color: #E0ECF8; |boxstyle_2=background-color: #CEE3F6; |boxstyle_3=background-color: #A9D0F5; |boxstyle_4=background-color: #81BEF7; |boxstyle_5=background-color: #58ACFA; |1= Kartlos |2= Targamos |4= Gomer |8= Jafet |16= Noag }}</center> ==Allerlei sjablone== ===Inligting=== {{Moldowa-gebiede}} {{clear}} {{Grootste stede van Moldowa}} {{Staafgrafiek kas |sweef=regs |byskrif='''Godsdiens in Moldowa''' |wydte=200px |stawe = {{Staafgrafiek persent|[[Oosters-Ortodokse Kerk|Ortodoks]]|rooi|48.34}} {{Staafgrafiek persent|[[Protestantisme|Protestants]]|blou|10.89}} {{Staafgrafiek persent|[[Ougelowiges]]|groen|13.15}} {{Staafgrafiek persent|[[Rooms-Katolieke Kerk|Katoliek]]|geel|12.14}} {{Staafgrafiek persent|[[Jood]]s|blou|0.11}} {{Staafgrafiek persent|Ateïsties|oranje|10.38}} {{Staafgrafiek persent|Geen|rooi|0.98}} {{Staafgrafiek persent|Geen antwoord|grys|2.24}} {{Staafgrafiek persent|Ander|blou|0.88}} }} {{clear}} ===Panorama=== {{Panorama|Silvretta Panorama wiki mg-k.jpg|1300px|Silvretta bla bla bla.}} {{clear}} ===Geografie=== *{{Geografiese ligging}} *{{sj|Liggingkaart Rusland}} + al die deelgebiede *{{vlag|Rusland}} ===Vir kategorieë=== *{{Broodkrummels|Kategorie:Russiese skrywers}} *{{Broodkrummels|Kategorie:Honde|beeld=Airedale (PSF).png}} *{{Broodkrummels|Kategorie:Dinosourusse|beeld=Dinoproject-icon2.png}} ===Verwysings=== [[:Kategorie:Citation templates]] <br>'''Boeke:''' <br> {{cite book | last = Mumford | first = David | authorlink = David Mumford | title = The Red Book of Varieties and Schemes | publisher = Springer-Verlag | series = Lecture notes in mathematics 1358 | year = 1999 | doi = 10.1007/b62130 | isbn = 354063293X }} '''Web:''' <br> {{cite web | author=Doe, John | title=My Favorite Things Part II | publisher=Open Publishing | date=2005-04-30 | work=Encyclopedia of Things | url=http://www.example.com/ | accessdate=2005-07-06 }} '''Tydskrifartikel:''' <br> {{Citation | last = Hill | first = Marvin S. | title = Joseph Smith and the 1826 Trial: New Evidence and New Difficulties | journal = BYU Studies | volume = 12 | issue = 2 | year = 1976 | pages = 1–8 | url = https://byustudies.byu.edu/shop/PDFSRC/12.2Hill.pdf }} '''Koerantberig''': <br> {{Citation | last = Smith | first = Joseph III | author-link = Joseph Smith III ------ LAAT UIT | title = Last Testimony of Sister Emma | newspaper = The Saints' Herald | publication-place = Plano, IL | volume = 26 | issue = 19 | date = 1 Oktober 1879 | year = 1879 | month = Oktober | page = 289 | url = http://www.sidneyrigdon.com/dbroadhu/IL/sain1872.htm#100179 }} ==Nog tabelle, kolomme== '''Die maklikste kolomme; verander kolomme:''' {{div col|4}} * Makar Sankranti * Pongal * Thaipusam * Vasant Panchami * Maha Shivaratri * Shigmo * Holi * Gudi Padwa * Ugadi * Bihu * Vishu * Ram Navami * Kartik Purnima * Raksha Bandhan * Krishna Janmastami * Gowri Habba * Ganesh Chaturthi * Onam * Navaratri * Dussehra * Durga Puja * Divali of Tihar or Deepawali * Chhath * Bonalu {{div col end}} '''Of verander breedte volgens spasie beskikbaar:''' {{div col|colwidth=18em}} * Makar Sankranti * Pongal * Thaipusam * Vasant Panchami * Maha Shivaratri * Shigmo * Holi * Gudi Padwa * Ugadi * Bihu * Vishu * Ram Navami * Kartik Purnima * Raksha Bandhan * Krishna Janmastami * Gowri Habba * Ganesh Chaturthi * Onam * Navaratri * Dussehra * Durga Puja * Divali of Tihar or Deepawali * Chhath * Bonalu {{div col end}} TABEL 1 {| | A || B |- | C || D |} OF TABEL 2 Met raampies om {| class="wikitable" style="text-align:center" |+Maaltafels |- ! x !! 1 !! 2 !! 3 |- ! 1 | 1 || 2 || 3 |- ! 2 | 2 || 4 || 6 |- ! 3 | 3 || 6 || 9 |- ! 4 | 4 || 8 || 12 |- ! 5 | 5 || 10 || 15 |} OF TABEL 3 {| |----- ! bgcolor="silver" | &nbsp;Jaar&nbsp; ! bgcolor="silver" | &nbsp;Naam&nbsp; ! bgcolor="silver" | Beskrywing |----- | bgcolor="silver" | 1901 || La | Lalala, ens., ens., ens. |----- | bgcolor="silver" | 1902 || Tra | Tralala, ens., ens., ens. |----- | bgcolor="silver" | 1903 || Fa | Falala, ens., ens., ens. |----- | bgcolor="silver" | 1904 || Wa | Walala, ens., ens., ens. |} '''Eenvoudige, sorteerbare kassie:''' {|class="wikitable sortable" |- ! Ethnic group !! Population !! Percent of total |- |[[Gagauz people|Gagauz]] ||align="right"|127,835 ||align="right"|82.1% |- |[[Bessarabian Bulgarians|Bulgarians]] ||align="right"|8,013 ||align="right"|5.1% |- |[[Moldovans]] ||align="right"|7,481 ||align="right"|4.8% |- |[[Russians]] ||align="right"|5,941 ||align="right"|3.8% |- |[[Ukrainians]] ||align="right"|4,919 ||align="right"|3.2% |- |[[Romanians]] ||align="right"|38 ||align="right"|0.0% |- |Others ||align="right"|1,409 ||align="right"|0.9% |} '''Mooi grys kassie met verskillende dubbelkolomme:''' {| class="wikitable"; border="1" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin:0.5em 1em 0.5em 0; background:#D3D3D3; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse;" |- !bgcolor="#708090" | <font color=f9f9f9>Naam</font> !bgcolor="#708090" | <font color=f9f9f9>Gebore</font> !bgcolor="#708090" colspan="2" | <font color=f9f9f9>Getroud</font> !bgcolor="#708090" | <font color=f9f9f9>Kinders</font> !bgcolor="#708090" | <font color=f9f9f9>Geskei</font> |- | rowspan="2" | [[Charles, Prins van Wallis|Prins Charles, die Prins van Wallis]] || rowspan="2" | 14 November 1948 || 29 Julie 1981 || [[Diana, Prinses van Wallis|Lady Diana Spencer]] || [[Prins William van Wallis]]<br />[[Prins Henry van Wallis]] || 28 Augustus 1996 |- | 9 April 2005 || [[Camilla, Hertogin van Cornwallis|Camilla Parker-Bowles]] || || |- | rowspan="2" | [[Anne, kroonprinses|Prinses Anne, kroonprinses]] || rowspan="2" | 15 Augustus 1950 || 14 November 1973 || [[Mark Phillips]] || [[Peter Phillips]]<br />[[Zara Phillips]] || 28 April 1992 |- | 12 Desember 1992 || [[Timothy Laurence]] || || |- | [[Prins Andrew, Hertog van York|Prins Andrew, die Hertog van York]] || 19 Februarie 1960 || 23 Julie 1986 || [[Sarah, Hertogin van York|Sarah Ferguson]] || [[Prinses Beatrice van York]]<br />[[Prinses Eugenie van York]] || 30 Mei 1996 |- | [[Prins Edward, Graaf van Wessex|Prins Edward, die Graaf van Wessex]] || 10 Maart 1964 || 19 Junie 1999 || [[Sophie, Gravin van Wessex|Sophie Rhys-Jones]] || [[Lady Louise Windsor]]<br />[[James, burggraaf Severn|Burggraaf Severn]] |} '''Of so:''' {| class="wikitable"; border="1" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin:0.5em 1em 0.5em 0; background:#D3D3D3; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse;" |- !bgcolor="#708090" | <font color=f9f9f9>Naam</font> !bgcolor="#708090" | <font color=f9f9f9>Gebore</font> !bgcolor="#708090" colspan="2" | <font color=f9f9f9>Getroud</font> HIER IS ’N WOORD OOR 2 KOLOMME !bgcolor="#708090" | <font color=f9f9f9>Kinders</font> !bgcolor="#708090" | <font color=f9f9f9>Geskei</font> |- | Prins Charles || 14 November 1948 || 29 Julie 1981 || Diana || Prins William || 28 Augustus 1996 |- | rowspan="2" | Prinses Anne || rowspan="2" | 15 Augustus 1950 || 14 November 1973 || Mark Phillips || Peter Phillips<br />Zara Phillips || 28 April 1992 |- | 12 Desember 1992 || Timothy Laurence || || HIER IS INLIGTING OOR 2 LYNE (soos wanneer iemand 2 keer getroud was) |- | Prins Andrew || 19 Februarie 1960 || 23 Julie 1986 || Sarah || Prinses Beatrice || 30 Mei 1996 |- | Prins Edward || 10 Maart 1964 || 19 Junie 1999 || Sophie || Lady Louise Windsor |} '''Of waar alles net enkelkolomme en enkellyne beslaan:''' {| class="wikitable"; border="1" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin:0.5em 1em 0.5em 0; background:#D3D3D3; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse;" |- !bgcolor="#708090" | <font color=f9f9f9>Naam</font> !bgcolor="#708090" | <font color=f9f9f9>Gebore</font> !bgcolor="#708090" | <font color=f9f9f9>Oorlede</font> !bgcolor="#708090" | <font color=f9f9f9>Notas</font> |- |[[Victoria, kroonprinses|Kroonprinses Victoria]]||21 November 1840||5 Augustus 1901||Getroud 1858, [[Frederick III, Duitse keiser|Friedrich III, Duitse keiser en koning van Pruise]]; kinders. |- |[[Edward VII van die Verenigde Koninkryk|Koning Edward VII]]||9 November 1841||6 Mei 1910||Getroud 1863, [[Alexandra van Denemarke|prinses Alexandra van Denemarke]]; kinders. |- |[[Alice van die Verenigde Koninkryk|Prinses Alice, Groothertogin van Hesse]]||25 April 1843||14 Desember 1878||Getroud 1862, [[Ludwig IV, Groothertog van Hesse en by Ryn]]; kinders. |- |[[Prins Alfred, Hertog van Sakse-Koburg en Gotha]]||6 Augustus 1844||31 Julie 1900||Getroud 1874, [[groothertogin Marie Aleksandrowna van Rusland]]; kinders. |- |[[Prinses Helena van die Verenigde Koninkryk|Helena, prinses Christiaan van Sleeswyk-Holstein]]||25 Mei 1846||9 Junie 1923||Getroud 1866, [[Prins Christian van Sleeswyk-Holstein|prins Christian van Sleeswyk-Holstein-Sonderburg-Augustenburg]]; kinders. |- |[[Prinses Louise, Hertogin van Argyll]]||18 Maart 1848||3 Desember 1939||Getroud 1871, [[John Douglas Sutherland Campbell, 9de Hertog van Argyll]]; geen kinders. |- |[[Prins Arthur, Hertog van Connaught en Strathearn]]||1 Mei 1850||16 Januarie 1942||Getroud 1879, [[prinses Louise Margaret van Pruise]]; kinders. |- |[[Prins Leopold, Hertog van Albany]]||7 April 1853||28 Maart 1884||Getroud 1882, [[prinses Helena van Waldeck en Pyrmont]]; kinders. |- |[[Prinses Beatrice van die Verenigde Koninkryk|Beatrice, prinses Henry van Battenberg]]||14 April 1857||26 Oktober 1944||Getroud 1885, [[prins Henry van Battenberg]]; kinders. |- |} '''Egiptekassie''' <center> {{Egiptekas}} ! scope=col width="15%" | [[Lêer:Pschent2.png|24px]] Farao ! scope=col width="20%" | [[Lêer:Due dee.png|24px]] Troonnaam ! scope=col width="20%" | [[Lêer:Renpout.png|24px]] Bewind ! scope=col width="15%" | [[Lêer:Egypte icon lieu.png|16px]] Hoofstad ! scope=col width="35%" | [[Lêer:Tombe2.png|24px]] Graftome |- | [[Djoser]] | Netjerichet | 2667-2648 v.C. | [[Memphis, Egipte|Memphis]] | [[Saqqara]] |- | Djoserty | [[Sechemchet]] | 2648-2640 v.C. | [[Memphis, Egipte|Memphis]] | [[Saqqara]] |- | Nebka | [[Sanacht]] | 2640-2631 v.C. | [[Memphis, Egipte|Memphis]] | [[Abydos]] ? |- | Teti | [[Chaba]] | 2631-2628 v.C. | [[Memphis, Egipte|Memphis]] | [[Egiptiese piramide#Zawjet el-Arjan|Zawjet el-Arjan]] |- | [[Hoeni]] | Qahedjet ? | 2628-2610 v.C. | [[Memphis, Egipte|Memphis]] | [[Egiptiese piramide#Meidoem|Meidoem]] ? |} </center> '''Tabel van mense met foto's by:''' '''[[Romanof-dinastie]]''' {|class="wikitable" |-- ! Portret ! Naam ! Gebore - Oorlede ! Tsaar van ! Tsaar tot |-- |[[Image:Peter der-Grosse 1838.jpg|80px]] || [[Pieter I van Rusland|Pieter I]] (die Grote) || [[1672]] - [[1725]] || [[2 November]] [[1721]] || [[8 Februarie]] [[1725]] |-- |[[Image:Empress Catherine I -c.1724 -2.jpg|80px]] || Katharina I || [[1684]] - [[1727]] || [[8 Februarie]] [[1725]] || [[17 Mei]] [[1727]] |-- |[[Image:Louis Caravaque, Portrait of Empress Anna Ioannovna (1730).jpg|80px]] || Anna Ioannowna || [[1693]] - [[1740]] || [[13 Februarie]] [[1730]] || [[28 Oktober]] [[1740]] |-- |[[Image:Ivan6russia1740.jpg|80px]] || Ivan VI || [[1740]] - [[1764]] || [[28 Oktober]] [[1740]] || [[6 Desember]] [[1741]] |-- |[[Image:Elizabeth empress.jpg|80px]] || Elisabeth || [[1709]] - [[1762]] || [[6 Desember]] [[1741]] || [[5 Januarie]] [[1762]] |-- |[[Image:Coronation portrait of Peter III of Russia -1761.JPG|80px]] || Peter III || [[1728]] - [[1762]] || [[5 Januarie]] [[1762]] || [[9 Julie]] [[1762]](vermoor) |-- |[[Image:Catherine_II_by_Alexey_Antropov_(18th_c,_Tver_gallery).jpg|80px]] || [[Katharina II van Rusland|Katharina II]] (die Grote) || [[1729]] - [[1796]] || [[9 Julie]] [[1762]] || [[17 November]] [[1796]] |-- |[[Image:Paul i russia.jpg|80px]] || Paul I || [[1754]] - [[1801]] || [[17 November]] [[1796]] || [[23 Maart]] [[1801]] (vermoor) |-- |[[Image:Tsar Alexander II -6.jpg|80px]] || [[Aleksander II van Rusland|Aleksander II]] (die Bevryder) || [[1818]] - [[1881]] || [[2 Maart]] [[1855]] || [[13 Maart]] [[1881]] (vermoor) |-- |[[Image:Kramskoy Alexander III.jpg|80px]] || [[Aleksander III van Rusland|Aleksander III]] (die Vredemaker) || [[1845]] - [[1894]] || [[13 Maart]] [[1881]] || [[1 November]] [[1894]] |-- |[[Image:Mihail II.jpg|80px]] || Groothertog Michail Aleksandrowitsj]] || [[1878]] - [[1918]] || [[15 Maart]] [[1917]] || [[16 Maart]] [[1917]] (abdikeer) |-- |} <br> '''Kolomme sonder rame:''' {{sj|Kolomme2}}, {{sj|Kolomme3}}, {{sj|Kolomme4}} {{Kolomme4 |Kolom1= aaa |Kolom2= bbb |Kolom3= ccc |Kolom4= ddd }} '''Of: {{sj|Col-begin}}, {{sj|Col-break}}, {{sj|Col-end}}''' of gebruik '''Col-begin|width=60%) {{Col-begin}} {{Col-break}} актёр (aktjor) – akteur<br> аптека (aptjeka) - apteek<br> балкон (balkon) - balkon<br> батат (batat) - patat<br> библиотека (bibliotjeka) – biblioteek<br> боцман (botsman) - bootsman<br> брюки (brjoeki – net mv.) - broek<br> бутерброд (boeterbrod) - toebroodjie<br> ватерпас (waterpas) - waterpas<br> галстук (galstoek = halsdoek) - das<br> герцог (gertsog) – hertog<br> кабельтов (kabeltof) – kabeltou<br> каюта (kajoeta) - kajuit<br> контора (kantora) - kantoor<br> кафе (kafe) - kafee<br> кофе (kofe) - koffie<br> {{Col-break}} мебель (mjebel) - meubels<br> мода (moda) - mode<br> музыкант (moezikant) - musikant<br> номер (nomer) - nommer<br> пассажир (passazjir) - passasier<br> результат (rezoeltat) - resultaat<br> роман (roman) - roman<br> спортзал (sportzal) - sportsaal<br> стадион (stadion) - stadion<br> стул (stoel) - stoel<br> табак (tabak) - tabak<br> театр (teatr) - teater<br> трап (trap) - leer<br> университет (oeniwersitjet) - universiteit<br> фабрика (fabrika) - fabriek<br> фейерверк (fejerwerk) - vuurwerk<br> {{Col-break}} флаг (flag) - vlag<br> флагшток (flagsjtok) – vlagpaal<br> шкипер (sjkiper) - skipper<br> школа (sjkola) – skool<br> штраф (sjtraf) - boete<br> норд (nord - skeepvaart) - noord<br> ост (ost - skeepvaart) - oos<br> зюйд (zjoed - skeepvaart) - suid<br> вест (west - skeepvaart) – wes<br> парикмахер (parikmacher = pruikmaker) - haarkapper<br> портрет (portret) - portret<br> студент (stoedent) - student<br> банкрот (bankrot) - bankrot<br> реклама (reklama) – reklame<br> рюкзак (rjoekzak) - rugsak<br> прейскурант (preiskoerant) - pryslys<br> {{col-end}} <br> ;{{sj|Columns}} {{columns |col1 = Dis die <br/>eenvoudigste<br/> |col2 = voorbeeld<br/> van die sjabloon }} <br> {{columns |bgcol=beige |width=8.5em |gap=3.25em |col1 = * Hierdie * kolomme * is * meer * ingewikkeld |col2 = Die<br/>agtergrond<br/>is<br/>beige |col3 = ; Elke : kolom ; is : 8.5 em ; breed |col4 = {{{!}} !colspan="2"{{!}} en {{!-}} {{!}} die {{!!}} spasie {{!-}} {{!}}colspan="2"{{!}} tussen {{!-}} {{!}} elkeen {{!!}} is {{!-}} !colspan="2" align="center"{{!}} 3.25 em {{!}}} }} <br> ==Geologie, biologie en ander -gieë== ===Periodekleure=== {| class="wikitable " |- ! Periode |- | style="background-color:{{period color|Turonian}};" | [[Turonium]] |} {| class="wikitable " |- ! Periode |- | style="background-color: rgb(191,227,93);" | [[Turonium]] |} {| class="wikitable " |- ! Periode |- | style="background-color: #CAD474;" | [[Turonium]] |} ===Wetenskaplike klassifikasie=== {{Taksoboks2 | name = Coelophysoidea | other_names = '''Selofisoïde''' | fossil_range = [[Trias|Laat Trias]]-[[Jura|Vroeë Jura]] {{Fossil range|220|183}} | status = EX | trend = down | status_system = | status_ref = | image_width = 225px | image = Coelophysis-bauri head.jpg | image_caption = ’n Profiel van ''Coelophysis bauri''. | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | klade1 = [[Dinosauria]] | klade2 = [[Theropoda]] | klade3 = [[Neotheropoda]] | superfamilia = [[Coelophysoidea]] | superfamilia_authority = (Nopcsa, 1928) | binomial = ''Felis catus'' | binomial_authority = [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758 | trinomial = ''Felis catus catus'' | trinomial_authority = [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758 | subdivision_ranks = Subgroepe | subdivision = * [[Halticosauridae]] | range_map = Wiki-Felis sylvestris.png | range_map_caption = Die vyf subspesies van ''Felis silvestris'' volgens ’n DNS-studie in 2007. | type_species = '''''Stegosaurus armatus''''' | type_species_authority = Marsh, 1877 | synonyms = * '''''Hypsirophus''''' <small>Cope, 1879</small> * '''''Diracodon''''' <small>Marsh, 1881</small> }} {{clear}} ==Fotowenners== <gallery mode="packed" heights="150px"> File:Mud_Cow_Racing_-_Pacu_Jawi_-_West_Sumatra,_Indonesia.jpg|<!--T:17--> 2019 Winner File:Evolution of a Tornado.jpg|<!--T:18--> 2018 Winner File:Perereca-macaco - Phyllomedusa rohdei.jpg|<!--T:19--> 2017 Winner File:Jubilee and Munin, Ravens, Tower of London 2016-04-30.jpg|<!--T:20--> 2016 Winner File:Pluto-01 Stern 03 Pluto Color TXT.jpg|<!--T:21--> 2015 Winner File:A butterfly feeding on the tears of a turtle in Ecuador.jpg|<!--T:22--> 2014 Winner File:Glühwendel brennt durch.jpg|<!--T:23--> 2013 Winner File:Pair of Merops apiaster feeding.jpg|<!--T:24--> 2012 Winner File:Lake Bondhus Norway 2862.jpg|<!--T:25--> 2011 Winner File:Laser Towards Milky Ways Centre.jpg|<!--T:26--> 2010 Winner File:Sikh pilgrim at the Golden Temple (Harmandir Sahib) in Amritsar, India.jpg|<!--T:27--> 2009 Winner File:Biandintz eta zaldiak - modified2.jpg|<!--T:28--> 2008 Winner File:Broadway tower edit.jpg|<!--T:29--> 2007 Winner File:Polarlicht 2.jpg|<!--T:30--> 2006 Winner </gallery> ==Babel-sjablone== <div style="float:left;border:solid #AAF0D1 1px;margin:1px"> <table cellspacing="0" style="margin-left:0px; width:238px;background:#F0FFF0;"><tr> <td style="width:45px;height:45px;background:#AAF0D1;text-align:center;font-size:14pt">'''[[:Afrikaans|af]]'''</td> <td style="font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em">Hierdie gebruiker se '''[[:Kategorie:Gebruiker af-N|moedertaal]]''' is '''[[:Kategorie:Gebruiker af|Afrikaans]]'''.</td> </tr></table></div> {{clear}} <div style="float:left;border:solid #B0E0E6 1px;margin:1px"> {| cellspacing="0" style="margin-left:0px;width:238px;background:#F0FFFF" | style="width:45px;height:45px;background:#B0E0E6;text-align:center;font-size:14pt" | '''[[:Afrikaans|af]]-4''' | style="font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em" | Hierdie gebruiker praat '''[[:Kategorie:Gebruiker af|Afrikaans]]''' op '''[[:Kategorie:Gebruiker af-4|moedertaalvlak]]'''. |}</div> {{clear}} <div style="float:left;border:solid #A1CAF1 1px;margin:1px"> <table cellspacing="0" style="margin-left:0px;width:238px;background:#DCF0FF"><tr> <td style="width:45px;height:45px;background:#A1CAF1;text-align:center;font-size:14pt">'''[[:Afrikaans|af]]-3'''</td> <td style="font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em">Hierdie gebruiker het 'n '''[[:Kategorie:Gebruiker af-3|uitstekende]]''' begrip van '''[[:Kategorie:Gebruiker af|Afrikaans]]'''.</td> </tr></table></div> {{clear}} <div style="float:left;border:solid #BCB9EF 1px;margin:1px"> <table cellspacing="0" style="margin-left:0px;width:238px;background:#E9E5F9"><tr> <td style="width:45px;height:45px;background:#BCB9EF;text-align:center;font-size:14pt">'''[[:Afrikaans|af]]-2'''</td> <td style="font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em">Hierdie gebruiker het 'n '''[[:Kategorie:Gebruiker af-2|gemiddelde]]''' begrip van '''[[:Kategorie:Gebruiker af|Afrikaans]]'''.</td> </tr></table></div> {{clear}} <div style="float:left;border:solid #E0C0E0 1px;margin:1px"> <table cellspacing="0" style="margin-left:0px;width:238px;background:#F3E0F3"><tr> <td style="width:45px;height:45px;background:#E0C0E0;text-align:center;font-size:14pt">'''[[:Afrikaans|af]]-1'''</td> <td style="font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em">Hierdie gebruiker het 'n '''[[:Category:Gebruiker af-1|basiese]]''' begrip van '''[[:Category:Gebruiker af|Afrikaans]]'''.</td> </tr></table></div> {{clear}} <div style="float:left;border:solid #FFBBBB 1px;margin:1px"> <table cellspacing="0" style="margin-left:0px;width:238px;background:#FFEEEE"><tr> <td style="width:45px;height:45px;background:#FFBBBB;text-align:center;font-size:14pt">'''[[:Afrikaans|af]]-0'''</td> <td style="font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em">Hierdie persoon '''[[:Category:Gebruiker af-0|verstaan nie]] [[:Category:Gebruiker af|Afrikaans]]''' nie (of verstaan dit met groot moeite).</td> </tr></table></div> {{clear}} ===Ou kassies=== <div style="float:left;border:solid #6ef7a7 1px;margin:1px"> <table cellspacing="0" style="margin-left:0px; width:238px;background:#c5fcdc;"><tr> <td style="width:45px;height:45px;background:#6ef7a7;text-align:center;font-size:14pt">'''[[:Afrikaans|af]]'''</td> <td style="font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em">Hierdie gebruiker se '''[[:Kategorie:Gebruiker af-N|moedertaal]]''' is '''[[:Kategorie:Gebruiker af|Afrikaans]]'''.</td> </tr></table></div> {{clear}} <div style="float:left;border:solid #CCCC00 1px;margin:1px"> {| cellspacing="0" style="margin-left:0px;width:238px;background:#FFFF99" | style="width:45px;height:45px;background:FFFF00;text-align:center;font-size:14pt" | '''[[:Afrikaans|af]]-4''' | style="font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em" | Hierdie gebruiker praat '''[[:Kategorie:Gebruiker af|Afrikaans]]''' op '''[[:Kategorie:Gebruiker af-4|moedertaalvlak]]'''. |}</div> {{clear}} <div style="float:left;border:solid #99B3FF 1px;margin:1px"> <table cellspacing="0" style="margin-left:0px;width:238px;background:#E0E8FF"><tr> <td style="width:45px;height:45px;background:#99B3FF;text-align:center;font-size:14pt">'''[[:Afrikaans|af]]-3'''</td> <td style="font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em">Hierdie gebruiker het 'n '''[[:Kategorie:Gebruiker af-3|uitstekende]]''' begrip van '''[[:Kategorie:Gebruiker af|Afrikaans]]'''.</td> </tr></table></div> {{clear}} <div style="float:left;border:solid #77E0E8 1px;margin:1px"> <table cellspacing="0" style="margin-left:0px;width:238px;background:#D0F8FF"><tr> <td style="width:45px;height:45px;background:#77E0E8;text-align:center;font-size:14pt">'''[[:Afrikaans|af]]-2'''</td> <td style="font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em">Hierdie gebruiker het 'n '''[[:Kategorie:Gebruiker af-2|gemiddelde]]''' begrip van '''[[:Kategorie:Gebruiker af|Afrikaans]]'''.</td> </tr></table></div> {{clear}} <div style="float:left;border:solid #C0C8FF 1px;margin:1px"> <table cellspacing="0" style="margin-left:0px;width:238px;background:#F0F8FF"><tr> <td style="width:45px;height:45px;background:#C0C8FF;text-align:center;font-size:14pt">'''[[:Afrikaans|af]]-1'''</td> <td style="font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em">Hierdie gebruiker het 'n '''[[:Category:Gebruiker af-1|basiese]]''' begrip van '''[[:Category:Gebruiker af|Afrikaans]]'''.</td> </tr></table></div> {{clear}} <div style="float:left;border:solid #FFB3B3 1px;margin:1px"> <table cellspacing="0" style="margin-left:0px;width:238px;background:#FFE0E8"><tr> <td style="width:45px;height:45px;background:#FFB3B3;text-align:center;font-size:14pt">'''[[:Afrikaans|af]]-0'''</td> <td style="font-size:8pt;padding:4pt;line-height:1.25em">Hierdie persoon '''[[:Category:Gebruiker af-0|verstaan nie]] [[:Category:Gebruiker af|Afrikaans]]''' nie (of verstaan dit met groot moeite).</td> </tr></table></div><includeonly> 9i7rqp771bvf0mhid1ff9znbxf83kl7 0 44112 2516637 2056507 2022-08-01T07:43:17Z Rooiratel 90342 Rooiratel het bladsy [[Demokratiese ontwikkeling as uitvloeisel van industrialisering]] na [[Moderniseringsteorie]] geskuif sonder om 'n aanstuur agter te laat: Beter titel wikitext text/x-wiki Die moderne wêreld is heeltemal anders as die wêreld van die tweede helfte van die agttiende eeu. Die Industriële Omwenteling wat in [[Brittanje]] begin het, het 'n omwenteling op nywerheidsgebied in daardie land teweeggebring en daarna na die [[Europa|Europese]] vasteland, die [[Verenigde State]] en vervolgens na ander lande van die [[wêreld]] uitgebrei. Sy uitwerking op die moderne beskawing was verreikend. Nie alleen is die produksiemetodes in die nywerhede en die landbou radikaal verbeter nie, maar die hele houding van die mensdom jeens die werkgewer en die werknemer en die welsyn van die werknemer is verander. == Die Industriële Omwenteling en demokrasie in Brittanje == Die denkbeelde van die [[Franse Rewolusie]] het ontwikkel en oor Europa versprei. Tegelykertyd is [[Groot-Brittanje]] se industriële bedrywighede ingrypend deur 'n nuwe beweging beïnvloed wat in werklikheid voor die Franse Rewolusie sy verskyning gemaak het. == Die Industriële Omwenteling == === Masjinerie in gebruik geneem === Dit was 'n tydperk waarin masjiene die mens in die fabrieksnywerhede vervang het. In 1783 is vertel dat Sir Richard Arkwright se fabriek deur middel van 'n [[stoomenjin]] aan die gang gesit is; en [[Matthew Boulton]] en [[James Watt]] het in 1785 'n spinfabriek uitgerus wat deur 'n stoommasjien aangedryf is. 'n Paar masjiene is inderdaad lank tevore reeds uitgevind, maar die nuwe industriële beweging het eintlik eers laat in die agttiende eeu begin as gevolg van die genialiteit van sekere uitvinders. Net soos met die grondgedagte van die Franse Rewolusie die geval was, sou hierdie nuwe beweging die oorsaak wees van industriële veranderinge wat op hul beurt maatskaplike en staatkundige toestande verander het. Die Industriële Omwenteling was heeltemal anders as die Franse Rewolusie, waar ingrypende veranderinge skielik teweeggebring is. Dit was 'n taamlik langsame, aanvanklik baie langsame, oorgang na die nuwe vervaardigingsmetodes – die vervanging van menslike krag deur masjienkrag by die prosesse in die nywerhede. Die eerste bedryf waarin 'n algehele omwenteling deur meganiese uitvindsels teweeggebring is, was die [[katoen]]bedryf, en later is die uitvindings ook in die ander tekstielbedrywe toegepas. Waar die spin en weef voorheen tuis met die hand gedoen is, het dit nou langsamerhand 'n fabrieksnywerheid geword, want die werkers kon dit nie bekostig om die masjiene wat so vinnig verbeter is, te koop nie; en kapitaliste het die werkers in groepe begin saamtrek in hul fabrieke. Daar is bereken dat daar teen die jaar 1788 sowat honderd fabrieke in Engeland was waar katoen gespin is, met gemiddeld 100 tot 150 persone in diens. Daar was minder wolfabrieke. === Stoomkrag === Die een of ander vorm van krag was nodig om die masjiene aan te dryf. Dit het eers gelei tot die aanwending van waterkrag en, uiteindelik, van stoomkrag ná die uitvinding van die stoommasjien deur James Watt (1764). Die uitbreiding van die tekstielbedryf het gelei tot merkwaardige verbeteringe in die [[yster]]- en staalbedrywe, wat noodsaaklik was vir die vervaardiging van die masjiene. Die metodes van [[steenkool]]ontginning is ook op ongekende skaal ontwikkel. Die brandstof was nodig om die yster te smelt en die nuwe masjiene aan te dryf. Verhoogde industriële bedrywigheid het gelei tot verbeterde vervoermiddels. Dit dien egter beklemtoon te word dat die ingebruikneming van die verskillende masjiene 'n stadige proses was. Die tuiswerkers was, solank hulle in staat was om 'n bestaan te vind, onwillig om in die fabrieke te gaan werk, en die werkgewers was ongeneë om masjiene in gebruik te neem solank hulle met die ware wat die arbeiders tuis vervaardig het, kon klaarkom. Tog het masjiene teen 1840, toe die spoorweg ook al terdeë gevestig was, industriële bedrywigheid in Brittanje reeds tot op groot hoogte verander. Daar bestaan geen twyfel nie dat die Industriële Omwenteling 'n magtige rewolusie was, want daardeur is binne 'n tydsbestek van 'n bietjie meer as honderd jaar 'n hele omwenteling in industriële en maatskaplike toestande in Groot-Brittanje, [[Duitsland]], [[Frankryk]] en die [[Verenigde State]] teweeggebring. Sy invloed brei nog steeds vinnig uit, want op hede is dit besig om die hele ekonomiese struktuur van lande soos [[Indië]] en [[China]] te verander. == Onmiddellike maatskaplike en ekonomiese gevolge van die Industriële Omwenteling == Dit was onvermydelik dat al die veranderinge wat deur die Industriële Omwenteling teweeggebring is, ontberinge vir die arbeiders gedurende die oorgangstydperk sou meebring; want die ekonomiese en maatskaplike lewe in Brittanje is geheel en al ontwrig. === Die groei van nuwe stede === Die opkoms van die nuwe nywerheid wat in so 'n groot mate van stoomkrag afhanklik was, het tot gevolg gehad dat die bevolking nou na die omgewing van die steenkool- en ystervelde aangetrek is. Lancashire en die West Riding van Yorkshire het die digsbevolkte distrikte in Engeland geword, en die verhuising van die bevolking het gelei tot die opkoms van nuwe nywerheidstede soos [[Leeds]], [[Manchester]], Huddersfield en [[Sheffield]], asook [[Birmingham]], wat die belangrike posisie ingeneem het wat voorheen deur die suidooste en suidweste beklee is. Die vooruitsig op werk in hierdie stede het baie van die mense aangelok wat van hulle grond verdryf was deur die vernietiging van die ooplandstelsel van boerdery en wat nie na die Nuwe Wêreld of Australië verhuis het nie. === Die opkoms van moderne agterbuurtes === Die maatskaplike toestande in dié stede wat so vinnig gegroei het, was betreurenswaardig. Huise was sleg gebou, en geen poging is hoegenaamd aangewend om die mees elementêre gesondheidsmaatreëls toe te pas nie. Met verloop van tyd het die toestand vererger namate meer mense na die stede gestroom het. Die opkoms van Manchester en naburige dorpe, byvoorbeeld, het die lug kilometers ver verpes, die waterstrome besoedel en die plantegroei vernietig. Die geboortesyfer het vinnig gestyg, maar die kindersterfte sowel as die algemene sterftesyfer was net so hoog. Siektes was baie algemeen, wat heeltemal te verstaan was. Selfs in 1844 het 'n kommissie wat aangestel was om die lewenstoestande in verskeie stede te ondersoek, onder andere die oorbevolkte toestand in 'n sekere agterplaas in Leeds beskryf en daarby gevoeg dat vyf-en-sewentig wavragte mis, wat jare lank onaangeraak daar gelê het, verwyder moes word. Die eiendom waarvan hierdie agterplaas 'n deel was, het, na bewering, die beste rente van alle eiendomme in die stad opgelewer. Die koste van lewensonderhoud was ook aan die toeneem. Na die einde van die [[Napoleontiese Oorloë|Napoleontiese oorloë]] was die koringboere bevrees dat daar te veel [[koring]] uit die Oosseelande ingevoer sou word, en dat die pryse dus sou daal wanneer dié invoerhandel weer hervat word. Die regering het dus in 1815 'n wet laat aanneem waarvolgens geen koring sou mag ingevoer word nie solank die binnelandse prys minder as tagtig sjielings per kwart ton was. Dit het die grondeienaars beskerm, maar die arbeiders het daaronder gely, want die brood se prys is hoog gehou. Aangesien dronkenskap algemeen was, was die sedelike peil laag. Brittanje se strafkode was nog baie streng, en mense kon vir geringe oortredings in die tronk gestop word. Die gevangenisse, destyds veel talryker as vandag, was gedurig vol. === Die omstandighede van die fabrieksarbeiders === In die fabrieke self was die toestand aanvanklik nie beter nie. Die gesinslewe was verbrokkel, en die arbeiders kon vergelyk word met slawe, want hulle is behandel bloot as soveel arbeidskrag om "gebruik te word na goeddunke van, en onder voorwaardes opgelê deur, hul base". Die vorige intieme verhouding wat in die huisnywerheid bestaan het, het verdwyn, en daar het 'n wye kloof tussen kapitaal en arbeid ontstaan. Daar was baie werkloses, en die mededinging was so skerp dat, vergeleke met die prys van brood, die lone beroerd laag was. Die werkure was lank, dikwels tot dertien of selfs veertien uur per dag. In die fabrieke is daar 'n stelsel van arbeidsverdeling ontwikkel ten einde produksiekoste te verminder. 'n Persoon sou voltyds besig wees met die vervaardiging van een enkele onderdeel van 'n artikel. Onder die vorige stelsel sou al die verskillende stadiums deur een persoon se hande gegaan het. Hierdie spesialisering het die arbeider se lewe eentonig en vervelend gemaak. Die werklike toestande in die fabrieke was ook nie bevorderlik vir goeie gesondheid nie, want baie van hulle was swak verlig, swak geventileer en klam. Ongelukke het ook baie dikwels voorgekom, want daar was geen beskerming teen gevaarlike masjinerie nie. Al hierdie euwels was die uitvloeisel van die sogenaamde fabriekstelsel. Daar moet egter nie gedink word dat die verandering om in die fabrieke te werk vir die arbeider altyd net 'n ramp was nie. Wewers het voorheen in klam, bedompige kelders gewerk. Ook was die lone wat aan hierdie mense betaal is, in 1840 in sekere opsigte hoër as wat hulle ontvang het toe hulle tuis gewerk het. Aangesien hulle in die stede saamgetrek was, het dit vir hulle moontlik geword om saam te span om van hulle werkgewers beter lewensvoorwaardes, 'n standaardloon en korter werkure te eis. === Kinder- en vrouearbeid === Omdat dit swak besoldig was, is die vroue- en [[kinderarbeid]] deur die werkgewers uitgebuit. Die kinders van arm ouers is in fabrieke saamgehok as lappers (persone wat die gebreekte drade in die masjiene weer aanmekaar las). Selfs kindertjies van die ouderdom van vier en vyf jaar is gebruik om die afvalkatoen van die vloer af op te tel, en hulle moes van vyf- of sesuur in die oggend tot sewe- of agtuur in die aand werk, met kort onderbrekings vir maaltye. Die blaam vir hierdie toestand het nie net op die werkgewers gerus nie, want die ouers het hul kinders van hul jongste jare af as potensiële loontrekkers beskou. In die myne was die toestand nog erger. Hier moes vroue en seuns die steenkooltrokke deur die gangetjies trek waarvan party so laag was dat slegs klein kindertjies daardeur kon gaan. Die toestande waaronder die kinders in die myne gewerk het, was so sleg dat die sterftesyfer onder hulle in sommige gevalle vier of vyf maal so hoog was as in die nywerheidsdistrikte. === Die laissez faire-beleid === Aanvanklik is niks gedoen om die nood en ellende van die arbeidersklasse te versag nie. Kinderarbeid is eers nie as 'n euwel beskou nie. Dit moet toegeskryf word aan die feit dat die Regering teen die einde van die agttiende eeu die regulering van die handel, wat 'n deel van die Merkantilistiese Stelsel was, laat vaar het. 'n Boek geskryf deur [[Adam Smith]], 'n professor in [[Glasgow]], met die naam "[[The Wealth of Nations]]", is in 1776 uitgegee – dieselfde jaar waarin die Amerikaners hul onafhanklikheid uitgeroep het. Smith, wat sy opvattinge op dié van 'n groep Franse ekonome, die Fisiokrate, gebaseer het, het die gedagte dat die staat industriële of handelsbedrywighede moes reguleer heftig veroordeel. Die handel moes volkome vry wees, en die beste beleid vir die staat was om elke indiwidu volkome vry te laat om sy eie voordeel te soek, mits hy nie daardeur die vryheid van ander aangetas het nie. So het dit dan gebeur dat daar 'n besliste verandering in die ekonomiese beleid plaasgevind het, en Adam Smith se opvatting dat mense toegelaat moes word om die beste vir hulleself te soek, het die grondslag van die Britse arbeids- en handelsbeleid geword, wat as die beleid van "laissez faire" bekend staan. Wette wat diensure en lone vasgestel het, is herroep sowel as wette wat beskerming aan die oorsese handel verleen het, sodat Brittanje geleidelik in die rigting van 'n vrye arbeidsmark en vryhandel beweeg het. In 1845 is die Koringwette herroep, die Skeepvaartwette is in 1849 herroep, en die beskermingsbeleid is deur William Gladstone se Vryhandelbegroting in 1860 beëindig. === Vooruitgang van handel en nywerheid === Die onmiddellike gevolg van die nuwe handelsbeleid en die ondernemingsgees geopenbaar deur privaat ondernemings was 'n geweldige ontwikkeling van die nywerhede en die handel. Fabrikate en die oorsese handel het teen 'n vinnige tempo vermeerder gedurende die laaste helfte van die agttiende eeu en die eerste dekades van die negentiende. In 1783 was die waarde van die uitvoer byna £14 miljoen en die invoer net oor die £11½ miljoen. Teen 1800 het hierdie syfers reeds meer as verdubbel en was die bedrae £34 miljoen en £28 miljoen onderskeidelik. Die katoeninvoer alleen het sestigvoudig toegeneem. So het Brittanje dan teen 1815 reeds die rykste nywerheids- en handelsland van die wêreld geword. Dit was weens hierdie toename in sy rykdom en die afhanklikheid van die Europese lande van Brittanje vir fabrieksware, dat hy in staat was om die sware laste wat deur die Napoleontiese oorloë op hom gelê is, te dra. Selfs [[Napoleon]] kon nie sonder Britse fabrikate vir sy troepe klaarkom nie. Brittanje het inderdaad van 'n landbouland tot 'n groot nywerheidsland verander. === Onderdrukkende regeringsmaatreëls === Die nuwe metodes van grootskaalse produksie wat die land soveel rykdom gebring het, het ook baie euwels as nasleep gehad, en die arbeidersklasse het die meeste daaronder gely. Die regerende klas is geblameer vir al die ellende, en die arbeiders het probeer saamstaan ten einde beter lone te verkry. In hierdie jare (1789–1815) het Europa die naweë van die Rewolusionêre en die Napoleontiese oorloë deurgemaak. Die Britse Regering, wat 'n rewolusionêre uitbarsting gevrees het – die aaklighede van die Franse Rewolusie was nog vars in die geheue – het steeds daarna gestreef om die arbeiders te belet om verenigings te stig ten einde hoër lone te eis. In 1799 en 1800 is wette teen die stigting van sodanige verenigings aangeneem. Na die beëindiging van die Napoleontiese oorloë het die toestand in Brittanje nog verder versleg. Werkloosheid het toegeneem as gevolg van die verslapping in die handel en die groot aantal soldate en matrose wat van die oorloë af teruggekeer het. Lone het gedaal, en die prys van brood het as gevolg van die Koringwette gestyg. Die bekommerde arbeiders het uiting aan hul gevoelens gegee deur opstootjies te verwek, masjinerie te vernietig en hooimiede te verbrand. Manne soos William Cobbett, 'n hervormer, wat die Weekly Political Register uitgegee het, waarvan die sirkulasie tot 50 000 gestyg het nadat die prys daarvan tot twee pennies verminder is, en Henry ,,Orator" Hunt het belangrike industriële en maatskaplike hervorming bepleit. Die regering was bang vir 'n algemene rewolusie, en het baie streng onderdrukkende maatreëls toegepas. In 1819 is daar op 'n ordelike vergadering wat by Peterloo, Manchester, gehou is, deur soldate geskiet – daar was destyds geen polisie nie. Die handelwyse van die magistrate wat vir hierdie daad verantwoordelik was, is deur die regering goedgekeur, en die Ses Wette is aangeneem, waarvolgens onder andere geen oproerige openbare vergaderings toegelaat sou word nie en die publikasie van opruiende koerante of pamflette verbied is. Op die Vasteland het intussen 'n soortgelyke toestand ontwikkel. In Duitsland het dit uitgeloop op die Karlsbad-dekrete en in [[Napels]] en [[Sisilië]] het die Europese Konsert ingegryp. == Die begin van maatskaplike en industriële hervorming == === Die toenemende aandrang op hervorming === Van die aanvang van die negentiende eeu af was magte in Brittanje aan die werk wat uiteindelik 'n verbetering van die lot van die werkende klasse teweeggebring het. Dit was in die eerste plek toe te skryf aan die godsdienstige herlewing waarmee John Wesley en ander in die vorige eeu begin het. Dit het die aandag van die publiek op die toestand van die arbeiders in die nuwe nywerheidstede gevestig. Die eerste tasbare gevolge was die voorsiening van Sondagskole vir die kinders van die armes. Daarna is die aandag van die groot publiek op die uiters slegte toestande in die katoenfabrieke en die steenkoolmyne gevestig. Hierdie humanitêre beweging het ook gelei tot 'n agitasie om die verbetering van die tronkstelsel en die strafkode. In hierdie beweging het John Howard en Elizabeth Fry die voortou geneem. Gedurende die eerste twee dekades van die negentiende eeu het 'n groep Radikale ontstaan wat daarvoor gepleit het dat die parlement wetgewing moes aanneem ten einde die maatskaplike, industriële en ekonomiese posisie van die werkers te verbeter. Om dit te kon doen, moes die Britse parlement eers hervorm word, want dit het destyds slegs die landelike aristokrasie verteenwoordig wat geen belange by die vraagstukke van die nywerheidsgebiede gehad het nie. Die nuwe handels- en nywerheidsklasse en die stedelike arbeidersklasse het geen verteenwoordiging hoegenaamd in hierdie parlement gehad nie. === Hervormings deur die gematigde Tories === Gelukkig was die reaksionêre Tory-regering ná 1820 meer geneë om aandag aan sosiale en industriële hervorming te wy, nadat jonger lede soos George Canning en William Huskisson tot die kabinet toegetree het. Die strafwette is mensliker gemaak, en aan die Rooms-Katolieke is politieke regte toegeken (1829). Namate die gees van verdraagsaamheid sterker geword het, is ook aan industriële en sosiale toestande aandag gewy. In 1824 is, grotendeels as gevolg van die bemoeiinge van Francis Place, 'n Londense kleremaker, die wette teen werkersvereniginge deur die parlement herroep. Hiermee is die weg gebaan vir die vakuniebeweging, wat later so 'n belangrike rol in verband met die verkryging van gunstiger arbeidstoestande en hoër lone vir die werkende klasse gespeel het. Die humanitêre beweging was ook, reeds in 1802, die aanleiding tot die aanneming van die eerste Fabriekswet op voorstel van sir Robert Peel. Dit het die werkure van arm kinders wat vakleerlinge in die katoenfabrieke was, tot twaalf uur per dag verminder en nagwerk verbied. In 1819 is nog 'n wet aangeneem. Dit het onder meer bepaal dat kinders onder nege jaar oud glad nie in die katoen- of wolfabrieke in diens geneem moes word nie. Hierdie wette was ondoeltreffend, want geen inspekteurs is aangestel om toe te sien dat die bepalinge toegepas word nie. Die saak van die kinders is nietemin voortdurend deur lord Anthony Ashley Cooper, later Graaf van Shaftesbury, en ander bepleit. === Die Whig-party aan die bewind (1832) === Dit was eintlik eers as gevolg van die groot Hervormingswet (Reform Act) van 1832 dat hervorming op groot skaal aangepak is. Namate die beweging ten gunste van hervorming aangegroei het, het die Whig-party, wat die opponente van die Tory-regering was, maatskaplike en industriële hervorming in sy partyprogram opgeneem. In 1830 is [[George IV van die Verenigde Koninkryk|George IV]] oorlede, en die troonsbestyging van Willem IV het 'n nuwe algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die Whig-party se parlementêre aanhang is versterk en hulle leier, lord Grey, het eerste minister geword. Die Whig-party het in die daaropvolgende tien jaar 'n reeks verreikende maatskaplike en industriële hervormings ingevoer, wat baie bygedra het om die toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Hierdie beweging het aan krag gewin deur die aanneming van die Hervormingswet (Reform Act) van 1832. Vir die eerste keer is ruime verteenwoordiging in die parlement toegeken aan die nuwe industriële en kommersiële leiers, wat nou in staat was om as kampvegters van die belange van die nywerheidsgebiede op te tree. Hierdie strewe na hervorming het geblyk uit die afskaffing van slawerny dwarsdeur die Britse Ryk in 1833 en die betaling van geldelike vergoeding aan die slawe-eienaars. === Doeltreffende fabriekswette === Die ,,Hervormingsparlement” (Reform Parliament) het onmiddellik aandag gewy aan die toestand wat in die katoenspinnerye geheers het, en in 1833 die Derde Fabriekswet aangeneem, wat die indiensneming van kinders onder die ouderdom van nege jaar verbied het, en die diensure van kinders tot by die ouderdom van agttien jaar beperk het. Kinders sou nie toegelaat word om langer as twaalf uur per dag te werk nie. Alhoewel dit slegs 'n klein begin was, was dit tog die eerste werklik doeltreffende wet, want vier fabrieksinspekteurs is aangestel om die fabrieke en spinnerye te besoek om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Lord Shaftesbury het daarná aandag aan die steenkoolmyne gewy. Ten spyte van sterk teenstand van die myneienaars, is in 1842 'n wet aangeneem wat die indiensneming van vroue en meisies in steenkoolmyne verbied het. Slegs seuns van oor die tien jaar kon in diens geneem word, maar dán nie vir meer as drie dae in 'n week nie. In 1844 is 'n ander fabriekswet aangeneem, nadat drie pogings daartoe deur sir James Graham, die minister van binnelandse sake, aangewend was. Hierdie wet het 'n dag van twaalf uur vir werksters in die fabrieke vasgestel. Bowendien is verdere beperkings op die indiensneming van kinders gelê, en daar is bepaal dat die kinders die skool drie uur per dag moes bywoon, in plaas van twee uur soos in 1833 voorgeskryf was. Uiteindelik het die staat dus doeltreffende stappe gedoen om die uitbuiting van vroue en kinders in die tekstielfabrieke en in die steenkoolmyne te beëindig. 'n Belangrike stadium is bereik toe 'n wetsontwerp wat deur John Fielden, 'n katoenspinner, ingedien is, in 1847 aangeneem is. Die vroeër teenstand teen nywerheidswetgewing het ook verdwyn namate fabrikante besef het dat deur die toepassing van korter werkure hulle groter doeltreffendheid van die werkers verkry het. Die nuwe wet het dit vir fabrieke onwettig gemaak om vroue en jeugdige persone langer as tien uur per dag te laat werk. Aangesien die werkure oor vyftien uur per dag gestrek het, het die fabrieksinspekteurs dit feitlik onmoontlik gevind om vas te stel of die regulasies werklik uitgevoer is. Die parlement het derhalwe in 1850 'n wysigingswet aangeneem wat die ure van die werksdag vir vroue verder ingekort het. Twee uur moes gedurende die dag vir maaltye toegestaan word. In 1853 is die wet verder gewysig ten einde die kinders se dag op dieselfde grondslag as dié vir vroue te beperk. Waar mans en vroue saam gewerk het, is die ure vir mans ook geraak, en die fabrieksdag is op twaalf uur vasgestel. Lord Shaftesbury, wat in 1885 oorlede is, het hom sedert 1833 voortdurend ten behoewe van die fabriekswerkers, veral die vroue en kinders, beywer. Hy word ook onthou weens sy werk in verband met die afskaffing van die praktyk, in 1864, om kinders as skoorsteenveërs te gebruik. Daar moet op gelet word dat fabriekswetgewing aanvanklik hoofsaaklik vir vroue en kinders gegeld het en tot die tekstielbedryf beperk was. Later is die omvang van die nywerheidswette uitgebrei om ook ander nywerhede in te sluit. === Werkloosheidsonderstand === Die aanneming van die Fabriekswette was 'n aanduiding dat die parlement uiteindelik oortuig was van die noodsaaklikheid van staatsinmenging ten einde die industriële en maatskaplike toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Werkloosheid, wat sedert 1815 geweldig toegeneem het, het vervolgens aandag ontvang en onderstandsmaatreëls is oorweeg. Alhoewel daar tydens die regering van Elizabeth I 'n stelsel ontwerp is om vir die armes en behoeftiges te sorg, het die verskuiwing van die bevolking na die nuwe nywerheidstede, die lae lone en die ontberinge van die plaasarbeiders die toepassing van hierdie Arme-wet teen die einde van die agttiende eeu onprakties gemaak. 'n Aantal magistrate van Speenhamland in Berkshire het in 1795 die probleem probeer oplos deur toelaes te betaal aan laagbesoldigde arbeiders. As 'n man se loon te laag was, sou dit uit die plaaslike belastings aangevul word. Dit het slegs tot 'n verhoging van die belastings gelei, vlyt ontmoedig en luiheid onder die werkers aangemoedig. Op die ou end was dit vir plaaslike gemeenskappe onmoontlik om die geldelike las wat dit op hulle gelê het, te dra, en die getal werkloses het teen 'n ontstellende tempo toegeneem. Die Armewet is in 1834 drasties gewysig toe daar bepaal is dat na 'n tydperk van twee jaar geen toelaag meer aan enige liggaamlik gesonde werker betaal sou word nie, en dat indien hy nie in staat was om homself te onderhou nie, hy na 'n armehuis moes gaan. Die tug in die werkhuise was baie streng ten einde armes af te skrik. H. M. Stanley se beskrywing in sy outobiografie van sy eie ondervindinge in 'n werkhuis geskryf hoe aaklig so 'n inrigting was. Slegs diegene wat weens liggaamlike gebreke nie in staat was om te werk nie, sou onderstand in hul huise ontvang. Dit was 'n hardvogtige maatreël, maar die getal persone wat van onderstand afhanklik was, het snel afgeneem, en dit het die plaaslike belastings met 'n groot bedrag verminder en die arbeiders uit 'n toestand van blywende vernedering gered. === Munisipale hervorming === Die Hervormingsparlement was verantwoordelik vir die invoering van nog 'n belangrike wet, naamlik die ''Municipal Corporation Act'' van 1835. Plaaslike bestuur was op daardie tydstip in 'n baie korrupte toestand en beperk tot 'n paar persone wat net na hul eie belange omgesien het. Die wet het voorsiening gemaak vir behoorlike munisipale verkiesings en die eenvormige samestelling van verkose munisipale liggame. Aan die begin was die magte van die nuwe besture baie beperk en die aantal stemgeregtigdes in elke dorp betreklik klein. Voor 1835, en selfs daarná, moes 'n spesiale wet deur die parlement aangeneem word om voorsiening te maak vir die een of ander vorm van openbare diens of verbetering van 'n dorp, en spesiale kommissarisse is aangestel om aandag te wy aan sulke sake soos die uitlê van strate en die aanbring van riole. Dit het die openbare gesondheidstoestand baie verbeter. Die oordrag van enige van hierdie magte aan dorpsrade is eers deur die wet van 1835 toelaatbaar gemaak, met die gevolg dat dorpskommissarisse in baie gevalle nog altyd funksies vervul het wat tans deur stadsrade verrig word. === Die staat en die openbare gesondheid === Daar is alreeds verwys na die toestand wat in die nuwe nywerheidstede geheers het. 'n Mate van aandag is gewy aan sulke dienste soos die aanbring van riole en die verskaffing van water in die nuwe stede, maar oor die geheel was die toestand betreurenswaardig. Daar was geen wetenskaplike sanitasie nie; vullishope en slykpoele was oral te sien, die huise was swak geventileer en daar was baie min beheer oor die verskaffing van voedsel. Swak gesondheid was onder die armes algemeen en die sterftesyfer was hoog. Epidemies van cholera en [[pokke]] het gereeld voorgekom. Hierdie epidemies het ongetwyfeld daartoe bygedra om die volk uit sy ''laissez faire''-houding teenoor volksgesondheid wakker te skud. Die eerste stap in die rigting van staatsverantwoordelikheid ten opsigte van volksgesondheid is gedoen deur Edwin Chadwick, een van die kommissarisse wat in 1832 aangestel is in verband met die toepassing van die Armewette. Hy word beskou as die stigter van die stelsel van volksgesondheid in Engeland. Sy pogings het uiteindelik gelei tot die aanstelling van 'n Koninklike Kommissie deur sir Robert Peel in 1843 om verslag te doen oor die sanitêre toestande onder die arbeidersbevolking. Die skrikwekkende toestand wat in hul rapport aan die lig gebring is, het gelei dat wetgewing in verband met die verwydering van vullis en rioolvuil en ter voorkoming van siektes aangeneem is. Die eerste Wet op Volksgesondheid is in 1845 aangeneem. Daardeur is 'n sentrale gesondheidsdepartement, wat die Algemene Gesondheidsraad genoem is, in Engeland gestig. Dit het plaaslike gesondheidsrade in die lewe geroep wat die gesondheidsdienste moes beheer. Mediese gesondheidsbeamptes is in die groot stede aangestel en later is ook gesondheidsinspekteurs aangestel om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Deur hierdie wet het die staat op duidelike wyse verantwoordelikheid vir die volk se gesondheid aanvaar. Plaaslike mediese beamptes was reeds in Liverpool (1847) en Londen (1848) aangestel. Hierdie Wet op Openbare Gesondheid het ook bepaal dat stadsrade in munisipale gebiede verantwoordelik gehou sou word vir watervoorsiening, waterafvoer, instandhouding van strate, begraafplase en die regulering van misstande. Verskeie ander wette in verband met openbare gesondheid, wat veral op die samestelling en magte van plaaslike owerhede betrekking gehad het, is gedurende die tweede helfte van die neëntiende eeu aangeneem. Op hierdie wyse is die dienste in verband met volksgesondheid aansienlik uitgebrei. Belangrike sake soos openbare [[inenting]], verbeterde hospitaalakkommodasie, beheer oor voedselverskaffing en die voorkoming van siektes het die ernstige aandag van gesondheidsowerhede geniet. Teen 1875 was die heilsame uitwerking van hierdie gesondheidsmaatreël reeds aan die dalende sterftesyfer merkbaar. === Onderwys vir die massa === Tot vroeg in die negentiende eeu was die Staat nie in die voorsiening van onderwysfasiliteite vir die volk geïnteresseerd nie. Onderwys is met die Kerk geassosieer en was beskou om slegs die voorreg van die hoër klasse te wees. Volgens die tradisie was onderwys iets wat vrywillig verskaf en in private hande gelaat moes word, en daar was algemene teenstand teen enige gedagte van staatsinmenging. Aanvanklik was godsdienstige liggame hoofsaaklik verantwoordelik vir die aanmoediging tot vrywillige stigting van skole. Aan die begin van die neëntiende eeu was daar twee nasionale vereniginge wat hulle vir die stigting van skole beywer het. Die Britse en Buitelandse Skoolvereniging is in 1808 deur Joseph Lancaster, 'n Kwaker, gestig; en die Nasionale Vereniging deur dr. Andrew Bell, 'n Anglikaan, in 1811. Die tipe skool wat opgerig is, het godsdiensonderrig verskaf, wat bedoel was om die kinders van die veragterdes in die stede geestelik op te hef. Die koste van die instandhouding van hierdie skole is deur skenkings van die Kerke en filantropiese liggame bestry. Die eerste stap wat deur die regering gedoen is om hom in die onderwys te interesseer, was toe die Hervormingsparlement in 1833 'n bedrag van £20 000 beskikbaar gestel het aan die twee vereniginge vir die oprigting van meer skole vir die armer klasse. Hierdie subsidie is jaarliks vermeerder, en het teen 1860 reeds 'n half miljoen pond bedra. Daar het geleidelik 'n gevoel van verantwoordelikheid jeens die kinders van die arbeidersklasse ontwikkel. So het die Fabriekswet van 1833, byvoorbeeld, die skoolure van kinders verleng. Daar is mettertyd besef dat die Kerke nie voldoende in die behoefte aan meer onderwysfasiliteite kon voorsien nie. In 1839 is 'n belangrike komitee van die Geheime Raad aangestel om toesig oor die aanwending van die toelaes wat toegewys is aan skole wat op vrywillige grondslag gestig is, te hou. Dit was feitlik die aanvang van 'n staatsdepartement as deel van 'n nasionale onderwysstelsel. In 1856 is die komitee in 'n Department van Onderwys omgeskep. Die eerste sekretaris van die van die liggaam, James Kay-Shuttleworth, 'n geneesheer wat intiem met die toestande in die agterbuurtes van Manchester bekend was, het veel gedoen om steun vir staatsbeheer van die onderwys aan te moedig deur die aanstelling van inspekteurs. Teen 1860 het die verset van die regerende klasse teen staatsbeheer van laer onderwys feitlik verdwyn. Die maatskaplike en industriële toestand van die arbeidersklasse het dus teen 1860 alreeds aanmerklik verbeter. Dit was grotendeels die gevolg van die moedige wetgewing wat deur die Hervormingsparlement aangeneem is. Daar is besef dat staatsinmening noodsaaklik was in 'n moderne industriële staat, indien die tevredenheid van die arbeiders verseker en 'n beter aanpassing van rykdom tussen die kapitaliste en die arbeidersmassas teweeggebring moes word. == Maatskaplike en industriële hervorming voortgesit == === Die aandrang op verdere hervorming === Ná 1860 was die twee groot politieke partye in Brittanje die Konserwatiewe, voorheen die Tories, en die Liberale, voorheen die Whigs – albei ten gunste van die uitbreiding van die stemreg. Die tweede Hervormingswet van 1867 het die stemreg aan die stedelike arbeidersklasse gegee en die derde Hervormingswet van 1884 aan die plaasarbeiders. Aangesien beide partye voortaan die stem van die werkersklasse moes verkry, is omvattende programme van maatskaplike en industriële hervorming opgestel. So het Brittanje vóór die einde van die negentiende eeu reeds ver gevorder op die weg na 'n sosialistiese staat. Die Vakunies het inderdaad meegewerk om die eise van die arbeiders insake die verskillende hervormings te formuleer. Die stigting van hierdie soort unies is moontlik gemaak toe die ,,Anti-Combination Act" in 1824 herroep is, daar die Staat nie meer gevrees het dat vereniginge van arbeiders die aanleiding tot oproer en rusverstoring sou wees nie. Alhoewel verskeie plaaslike vakunies kort daarna tot stand gekom het, was die eerste vakunie wat op nasionale grondslag gevorm is, die Geamalgameerde Vereniging van Ingenieurs in 1851. Die mynwerkersunie is in 1863 gestig. Die unies het egter nog geen wetlike erkenning geniet nie. Na die aanneming van die Hervormingswet van 1867 het die vakunies die verwydering geëis van die wetlike beperkings wat hulle in hul pogings om beter ekonomiese toestande vir die werkers te verkry belemmer het. Die vakunies is uiteindelik in 1871 as wettige liggame erken, en in 1875 is aan hulle die reg toegeken om stakings te organiseer sonder vrees van wetlike optrede teen hulle. Van dié tyd af het die vakunies 'n steeds belangriker rol in die verbetering van die lot van die arbeidersklasse gespeel. === Fabriekswetgewing === Die beginsels wat in die Fabriekswet van 1833 beliggaam was, is ook op ander nywerhede toegepas, sodat die nywerheidsbedrywigheid uiteindelik in sy gehele omvang onder staatsbeheer gebring is. So het die Staat verantwoordelikheid aanvaar vir die kinders, die veiligheid van volwassenes in hul diens, die uitskakeling van ongesonde werkstoestande en die redelike beperking van werkure. In 1878 is al die fabriekswetgewing van die voorafgaande vyf-en-veertig jaar gekodifiseer. Gedurende die eerste helfte van die negentiende eeu is baie min voorsiening gemaak vir gevalle waar werkers sterf of beseer is as gevolg van ongelukke in myne en fabrieke. Die algemene mening was dat 'n werknemer, aangesien hy loon ontvang het, verantwoordelikheid vir die gewone risiko's in verband met sy werk moes aanvaar en nie geregtig was om enige skadevergoeding in geval van 'n ongeluk te eis nie. Ongelukke het egter so dikwels in die myne voorgekom dat die mynwerkersunie om skadeloosstelling begin agiteer het. In 1880 is die eerste wet op die Aanspreeklikheid van Werkgewers aangeneem. Dit het aan die werknemers die reg op skadevergoeding gegee in gevalle waar 'n ongeluk aan nalatigheid aan die kant van die superintendent of 'n gebrek aan die masjinerie te wyte was. Daar was groot ontevredenheid omdat die omvang van die wet so beperk was, en politici soos Joseph Chamberlain, beïnvloed deur [[Otto von Bismarck]] se nywerheidswetgewing in Duitsland, het op die invoering van 'n stelsel van maatskaplike versekering benewens die voorkoming van ongelukke aangedring. In 1897 is 'n Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem, wat die werkgewer in sekere gespesifiseerde gevaarlike bedrywe verplig het om skadevergoeding aan 'n beseerde werknemer vir alle ongelukke te betaal, tensy die ongeluk deur die moedswillige nalatigheid van die beseerde persoon veroorsaak is. Hierdie wet het aansienlike voordele vir die verminkte werknemers of die weduwees gebring, maar het nie algemene tevredenheid gegee nie. In 1901 is 'n ander fabriekswet aangeneem wat die indiensneming van kinders onder elf jaar verbied het. === Vry laer onderwys === Die uitbreiding van die stemreg na die arbeidersklasse het beteken dat hulle ook die een of ander soort opvoeding moes kry ten einde hulle in staat te stel om self te lees en met politieke strydvrae vertroud te raak. Dit was aanleiding tot die verskaffing van laer onderwys aan die volksklasse. In 1870 is 'n belangrike Wet op Laer Onderwys, wat deur William Edward Forster ingedien is, aangeneem. Hierdie wet was 'n erkenning dat die kerke nie langer voldoende skoolakkommodasie kon verskaf nie. Die onderwysdepartement sou nou in staat wees om laerskole te laat oprig deur verkose skoolrade, wat gemagtig is om 'n belasting te hef benewens die toelaag wat van die regering ontvang is. Die nuwe skole wat aldus gestig is, sou nie-sektaries van aard wees. 'n Gewetensklousule wat 'n ouer toegelaat het om sy kind van godsdiensonderrig terug te hou, het 'n treffende kenmerk van die Engelse skoolstelsel gebly. Teen 1880 is reeds soveel vordering gemaak dat verpligte skoolbywoning oor die hele land afgedwing kon word. Skoolrade het duisende nie-sektariese skole gestig, en op hierdie manier is die kerke ook aangespoor om nog meer skole te voorsien. Binne twintig jaar is die skoolbywoning verdubbel. In 1891 is die onderwys in skole onder skoolrade vry gemaak, en skole wat op vrywillige grondslag gestig is, is aangemoedig om die betaling van skoolgelde af te skaf. Baie van die groter skoolrade het 'n aansienlike bydrae tot die bevordering van onderwys gelewer; baie van hulle was egter klein en ondoeltreffend. Algaande het die vrywillige skole gevind dat die geldelike eise wat aan hulle gestel is, te veel vir hulle geword het. Dit het dus noodsaaklik geword om die hele administratiewe masjinerie van die volksonderwys op te knap. 'n Sentrale onderwysowerheid is in die lewe geroep, toe die Onderwysraad (Board of Education) in 1899 gestig is. Die plaaslike onderwysadministrasie is deur die Onderwyswet van 1902 vereenvoudig. Die skoolrade is afgeskaf en hul pligte is aan vergrote plaaslike owerhede toevertrou. Hierdie plaaslike owerhede is met die instandhouding en uitbreiding van laerskole belas. Hierdie wet het Brittanje 'n nasionale stelsel van vrye en verpligte primêre onderwys gegee. Dit was ook aansporing tot die stigting van munisipale ,,grammar schools" naas die gevestigde ,,Public Schools". Só is daar dus voorsiening vir sekondêre en tegniese opleiding vir die volksmassas gemaak. == Brittanje ontwikkel tot 'n sosialistiese welsynstaat in die twintigste eeu == === Stigting van die Arbeidersparty === Teen die aanvang van die twintigste eeu het die arbeidersklasse in Brittanje reeds op baie maniere op 'n volkome rekonstruksie van die maatskaplike orde aangedring. Hulle was ontevrede met die langsame vordering in verband met die maatskaplike reorganisasie gedurende die voorafgaande twee dekades. Die vakunies het weereens 'n belangrike rol gespeel. 'n Onafhanklike Arbeidersparty is reeds in 1892 gevorm, en een lid in die parlement gekies. Op 'n vakuniekongres wat in 1899 gehou is, is besluit om 'n Arbeidersparty te stig wat as 'n politieke front van die vakunies sou dien. Die gevolg was dat die Arbeidersparty in 1906 in die algemene verkiesing 51 setels in die Laerhuis verower het. Die politieke mag van die vakunies het met rasse skrede toegeneem. In 1911 is 'n wet aangeneem waarvolgens salarisse aan parlementslede betaal sou word. Van hierdie tydstip af het die Arbeidersparty in die Laerhuis van krag tot krag gegaan. In 1912 is 'n wet aangeneem wat die gebruik van uniefondse vir politieke doeleindes gewettig het. Dit was 'n betekenisvolle stap, want die unies kon hulleself nou effektief op die politieke terrein reorganiseer. === Maatskaplike wetgewing === In 1906 het die Liberale Party 'n groot meerderheid in die parlementêre verkiesing behaal. Onder die leierskap van sir Henry Campbell-Bannerman, Herbert Henry Asquith en David Lloyd George is 'n aantal verreikende hervormings ingevoer ten einde die welsyn van die volk te bevorder. In 1908 is 'n Ouderdomspensioenwet aanvaar waarvolgens klein pensioene toegeken is aan mense ouer as 70 jaar met 'n inkomste benede 'n sekere peil. Later is die ouderdomsbepaling tot 65 jaar verlaag. Die toestand in die skole het ook sorgvuldige aandag ontvang. In 1906 is 'n wet aangeneem wat aan die plaaslike onderwysowerhede die reg verleen het om kinders wat in behoeftige omstandighede verkeer het, te voed. Dáárop het in 1907 die Mediese Inspeksiewet gevolg, wat die grondslag van die huidige mediese diens in skole in Groot-Brittanje gelê het. Hierdie wet het voorsiening gemaak vir die mediese inspeksie van kinders wanneer hulle by 'n skool aansluit, en reëlings sou getref word vir toesig oor die gesondheid en liggaamlike toestand van alle kinders in openbare laerskole. Nadat hierdie diens in die lewe geroep is, is bevind dat baie kinders wat voorheen as normaal en gesond beskou was, in werklikheid aan ondervoeding, of slegte tande, adenoïede of ernstiger gebreke gely het. Die mediese diens in skole wat aanvanklik ingestel is ten einde kinders in staat te stel om by skoolonderrig te baat, is geleidelik uitgebrei, en dit beoog tans die opbouing van die volk se gesondheid. === Verbetering van arbeidstoestande === As gevolg van 'n parlementêre ondersoek is in 1906 'n belangrike Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem wat in baie opsigte 'n uitbreiding van die vorige wette was. In 1908 is die werkdag van agt uur ook in die steenkoolmyne ingevoer. In die volgende jaar is verskeie bedryfsrade in die lewe geroep wie se taak dit was om toestande in die nywerhede te reguleer. Dit was 'n uitbreiding van staatsbeheer in die bedryfsorganisasie. Daarna is versoeningsrade bestaande uit verteenwoordigers van die betrokke vakunies en werknemers in die lewe geroep. Hierdie rade moes stakings verhoed deur geskille by wyse van onderhandeling te besleg. Aan die begin van die twintigste eeu het werkloosheid in Brittanje sy verskyning gemaak ten gevolge van die skerpe mededinging van die Verenigde State, Duitsland en Frankryk op die wêreldmark. 'n Belangrike poging om die werkloosheidsvraagstuk die hoof te bied is in 1911 aangewend, toe die Nasionale Gesondheidsversekeringwet aangeneem is. Dit het ontwikkel tot 'n stelsel waarvolgens alle vakwerkers 'n klein weeklikse bydrae in 'n fonds moes stort, waarin 'n verdere bedrag deur die Staat en die werkgewers betaal is. Uit hierdie fonds is tydelike onderstand aan werklose arbeiders verleen. === Die finansiering van die welsynsprogram === Hierdie hervormings het vir die Staat die uitgawe van ontsaglike bedrae meegebring. Die Liberale Party wou die koste bestry deur verhoogde belastings. 'n Rewolusionêre begroting is in 1909 deur Lloyd George ingedien, waarvolgens swaar belastings op inkomste in die nywerhede en die handel en ook 'n boedelbelasting gehef sou word. Die meer welgestelde lede van die samelewing sou voortaan aansienlike bedrae moet bydra tot die koste verbonde aan die maatskaplike hervormings wat ingestel is om die minderbevoorregtes te help. Toe die Hoërhuis weier om die belastingvoorstelle goed te keur, het 'n konstitusionele krisis ontstaan. In 1911 het die regering egter 'n wetsontwerp laat aanneem waarvolgens die Hoërhuis nie meer die voortgang van maatskaplike rekonstruksie kon verhoed nie, selfs nie indien die Laerhuis op drastiese maatreëls besluit nie. === Maatskaplike hervorming ná 1918 === Aan die einde van die [[Eerste Wêreldoorlog]] is hoë verwagtings in Brittanje gekoester dat 'n nuwe en beter wêreld vir die arbeidersklasse geskep sou word deur staatsoptrede. 'n Bittere ontnugtering het daarop gevolg. Eerstens het die Konserwatiewe regering onder Stanley Baldwin die hoër- en middelklasse verteenwoordig, wat geen groot meegevoel met die politieke en maatskaplike sienswyses van die werkersklasse gehad het nie: Aan die ander kant was die ekonomiese toestand aan die versleg. Brittanje was besig om 'n steeds groter persentasie van die uitvoerhandel te verloor as gevolg van die konkurrensie van lande soos die Verenigde State en [[Japan]]. Dit het werkloosheid op groot skaal veroorsaak. Die katoenbedryf van Lancashire is veral deur Japanse mededinging in Indië en die Verre Ooste getref. Die inkrimping van die handel het gelei tot 'n afname in die skeepsbou-, die steenkool- en die ysterbedrywe. Stakings het daarop gevolg, waarvan die steenkoolstaking van 1926 die ernstigste was. Dit het nege maande aangehou en uitgeloop op 'n algemene staking wat die hele land verlam het. Die Konserwatiewe regering, wat tradisioneel slegs ten gunste van matige hervormings was, het 'n paar industriële en maatskaplike hervormingsmaatreëls aangeneem wat, hoewel nuttig, heeltemal ontoereikend was om die krisis wat ontstaan het, die hoof te bied. In 1921 het 'n nuwe Wet op Openbare Gesondheid voorsiening gemaak vir die verbetering van gesondheidstoestande in stedelike gebiede, die daarstelling van beter hospitaalfasiliteite aangemoedig en 'n doeltreffender beheer oor die bestryding van siektes soos [[tuberkulose]]. In 1925 is die wet op ouderdomspensioene uitgebrei om ook weduwees en wese in te sluit. In 1926 is die bepalinge van die gesondheidsversekeringswet op wyer groepe van toepassing gemaak. Ook is 'n aantal wette in verband met behuising aangeneem wat hul toppunt in die wet van 1930 bereik het, wat aan plaaslike owerhede vir die eerste keer groot magte verleen het om die opruiming van agterbuurtes in stede asook munisipale behuisingskemas vir die armer klasse aan te pak. Ruimer onderwysfasiliteite is ook vir die kinders van die werkersklasse voorsien. Reeds in die Fisher-wet van 1918 is alle skoolgelde in die laerskool afgeskaf en die ouderdom vir verpligte skoolbesoek tot veertien jaar verhoog. Die Hadow-verslag van 1924 het egter 'n algehele reorganisasie van die sekondêre onderwys ingelui. Dit het gelei tot die voorsiening van die een of ander vorm van onderwys, hetsy algemene of tegniese of handelsonderwys, vir alle kinders na die elfde jaar. === Die Arbeidersparty en staatsosialisme === Die leiers van die Arbeidersparty het hierdie industriële en maatskaplike hervormings as ontoereikend beskou. Hulle het 'n drastieser maatskaplike rekonstruksie deur staatsinmenging begeer. Die Staat moes die beheer oor al die groter nywerhede oorneem en sodoende verseker dat die arbeidersklasse 'n groter ekonomiese beloning vir hul arbeid ontvang en beter lewenstoestande geniet. Dié beleid, wat aktief deur die Arbeidersparty gepropageer is, was in werklikheid 'n vorm van staatsosialisme. Die getalsterkte van die Party in die parlement was vinnig aan die toeneem. Daar was 59 lede in 1918, en hierdie getal het tot 192 in 1924 vermeerder. As gevolg van die vreeslike ekonomiese depressie wat in 1929 begin het, het die Arbeidersparty baie ondersteuning van die kieserskorps verkry en 290 setels in die parlement verower. Die gevolg was dat 'n Arbeidersregering onder Ramsay MacDonald gedurende die daaropvolgende twee jaar die bewind gevoer het, alhoewel die algemene toestande sodanig was dat weinig hervormingswerk onderneem kon word. Gedurende die jare van die groot ekonomiese depressie (1929–1933) toe die hele ekonomiese struktuur van die Westerse demokrasieë bedreig is, is die ekonomiese en maatskaplike tekortkominge in Brittanje skerp afgeteken. Die werkloosheidsyfer wat op een miljoen in die twintiger jare gestaan het, het tot drie miljoen in 1933 opgeskuif. Teen 1939 was een vyfde van Brittanje se arbeidskragte permanent werkloos. Ten einde die krisis die hoof te bied, is ruimer werkloosheidsvoordele onder die Nasionale Gesondheidsversekeringswet toegeken. Sowat twee miljoen liggaamlik geskikte arbeiders het van die werkloosheidstoelae of ,,Dole", soos hierdie vorm van hulp genoem is, geleef. Die maatskaplike gevolge van die ,,Dole"-stelsel was rampspoedig. Hoewel dit 'n mate van ekonomiese hulp aan die werkloses verleen het, het dit aan die ander kant hul inisiatief en selfrespek vernietig. 'n Belangrike saak waaraan aandag in toenemende mate gewy is, was behuising. As gevolg van 'n nuwe behuisingswet van 1936 wat plaaslike owerhede in staat gestel het om groot behuisingskemas aan te pak, is tussen 1930 en 1939 omtrent vier miljoen gesinne van beter behuising voorsien. === Die Beveridge-plan en nasionale bestaansbeveiliging === As gevolg van die verwoesting aangerig tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] (1939–1945) was agtereenvolgende regerings in Brittanje verplig om meer aandag aan die industriële en maatskaplike toestand te wy. Die koalisieregering onder sir [[Winston Churchill]] het die eerste daadwerklike stappe gedoen deur die Beveridge-kommissie in 1942 te benoem om 'n nasionale plan vir bestaansbeveiliging op te stel. So 'n stelsel sou voorsiening maak vir alle gebeurlikhede in verband met arbeid of gesondheid. Hierdie plan is in beginsel deur Churchill se regering aanvaar. By die algemene verkiesing van 1945 het die [[Arbeidersparty (Verenigde Koninkryk)|Arbeidersparty]] 'n oorweldigende meerderheid behaal. Hy het oor 393 setels teenoor die 230 setels van die ander partye tesame beskik. Die Arbeidersregering onder [[Clement Attlee |Clement Richard Attlee]] het onmiddellik die Beveridge-plan as sy program aanvaar. Al die aanbevelings is in die Nasionale Versekeringswet van 1946 beliggaam, wat 'n mylpaal in die Britse maatskaplike geskiedenis was. Dit het 'n omvangryke staatsbeheerde versekeringsplan wat vir almal verpligtend is, van stapel gestuur. Die geld vir die skema kom uit 'n sentrale fonds waartoe alle persone bo sestien jaar wat onder 'n dienskontrak of as vakleerling werk, die werkgewers en die Staat bydra. Benewens 'n skema vir geldelike hulpverlening aan werklose arbeiders, word voorsiening ook gemaak vir 'n omvattende mediese diens onder die Staat wat hom toespits op die opbouing van die volk se gesondheid. Voorsiening word gemaak vir vry mediese en tandheelkundige behandeling, gratis medisyne, betaling gedurende tydperke van siekte, ouderdomspensioene vir alle mans bo 65 jaar en vroue bo 60, en begrafnisonkoste. Inderdaad word 'n stelsel van bestaansbeveiliging vir die hele volk voorsien. Die Arbeidersregering het ook 'n omvangryke behuisingskema van stapel gestuur, wat noodsaaklik was weens die uitgebreide bomskade wat tydens die oorlog aangerig is. === Onderwysfasiliteite uitgebrei === Verdere onderwyshervormings het gevolg. Die Butler-onderwyswet van 1944 is inderdaad deur die Konserwatiewe regering ontwerp, maar deur die Arbeidersregering ná die oorlog toegepas. Hierdie wet tesame met die wette van 1870 en 1902 is die drie belangrikste onderwyswette wat op [[Engeland]] en [[Wallis]] van toepassing is. Die onderwys sou in drie opklimmende stappe bekend as primêre, sekondêre en voortgesette onderwys, georganiseer word. Op hierdie wyse is die ou laerskole afgeskaf. Geen onderskeid is tussen bevoorregtes en onbevoorregtes gemaak nie, want alle kinders kon van voltydse sekondêre onderwys gebruik maak. Voorts is voorsiening gemaak vir die uiteindelike uitbreiding van verpligte skoolbywoning vir kinders van vyf tot sestien jaar. Die nuwe wet bewys hoe ruim die algemene opvatting omtrent onderwys geword het. Voorsiening moes deur plaaslike owerhede gemaak word vir toereikende fasiliteite vir kinders vir ontspanning en sosiale en liggaamlike opvoeding. Onderwys vir volwassenes moes ook aangemoedig en gemeenskapsentrums verskaf word. Engeland het, soos een opvoedkundige skrywer tereg gesê het, ,,ver gevorder sedert daardie sombere eeu toe sy kinders in skoorstene moes rondklouter en steenkooltrokke by die myningang moes trek". === Nasionalisasie van die vernaamste nywerhede === Die Arbeidersparty het dit as 'n noodsaaklike onderdeel van sy plan insake ekonomiese rekonstruksie beskou dat al die sleutelbedrywe staatsinstellinge moes word. Die kapitalistiese stelsel sou tot op sekere hoogte behou moes word, maar daar is gemeen dat nasionalisasie industriële uitbuiting, arbeidsondoeltreffendheid en werkloosheid sou beëindig. In 1946 het die [[Bank van Engeland]] 'n staatsinstelling geword, en daarná is die steenkoolbedryf onder die beheer van 'n Steenkoolraad geplaas, wat die vorige myneienaars wat deur die Staat uitgekoop is, vervang het. In 1947 is die spoorweë onder staatsbeheer gebring, en in die daaropvolgende jaar het brandstof en krag ook aan die beurt gekom. Staatsbeheerrade is gestig vir die voorsiening van elektrisiteit en gas. Toe Attlee se regering daartoe oorgaan om die staalbedryf te nasionaliseer, is heftige teenstand ondervind. Die Arbeidersregering het Brittanje dus tot 'n welsynstaat herskep wat met die Skandinawiese lande veel ooreenkoms vertoon. Toe die Konserwatiewe Party in 1953 weer aan die bewind gekom het, het hulle hierdie hervormings aanvaar. == Die ontwikkeling van demokratiese bestuur in Groot-Brittanje == Voor die aanvang van die Franse Rewolusie het Brittanje die mees liberale regeringsvorm in Europa gehad. Die grondwet is deur die Franse denkers soos Montesquie as die ideaal vir demokratiese regering beskou. Alhoewel dit gebaseer was op regering deur die monargie en 'n verkose parlement, was die regering egter slegs in 'n beperkte sin demokraties. === Die regeringsvorm in 1815 === ==== Die Britse parlement ==== Die Britse parlement het uit 'n Hoërhuis (House of Lords) en 'n Laerhuis (House of Commons) bestaan. Die Hoërhuis, bestaande uit edelliede wat vir lewenslank deur die koning benoem is, was erg aristokraties en konserwatief en het die landelike aristokrasie en die Kerk verteenwoordig. Selfs die Laerhuis was nie verteenwoordigend van alle klasse van die volk nie. Die stemreg was baie beperk, en slegs 'n half miljoen volwassenes uit 'n bevolking van veertien miljoen het die stemreg gehad. Bowendien was die setels in die Laerhuis baie oneweredig oor die land verdeel. Baie van die groot nuwe stede wat naby die steenkool- en ystervelde ontstaan het, het geen aandeel in die regering van die land gehad nie. Aan die ander kant het 'n paar aansienlike families beheer oor 'n groot aantal parlementêre setels uitgeoefen weens hul besit van sogenaamde ,,pocket boroughs". Die kieskwalifikasie van een kieser was die besit van 'n omgeploegde land (Old Sarum). 'n Ander ,,pocket borough" was onder die see, en die eienaar moes na die plek roei om sy stem uit te bring! Daar word beweer dat van die 658 parlementslede 424 óf deur agente van die regering benoem is, óf deur private indiwidue. Die Hertog van Norfolk het, byvoorbeeld, elf parlementslede benoem, en die Graaf van Lonsdale ses. Bowendien het elke geoktrooieerde stad (borough), afgesien van sy getal kiesers, twee lede gekies. Die regering van Brittanje was in die hande van die landelike aristokrasie, wat in twee groot politieke partye, die Tories en die Whigs, georganiseer was. Die Tory-regering was reeds jare lank aan die bewind. ==== Die beginsels van party- en kabinetregering ==== Gedurende die agttiende eeu was die idee van partyregering as 'n demokratiese praktyk besig om in Brittanje te ontwikkel. Die leiers van die regering (die kabinet) is uit die meerderheidsparty in die Laerhuis gekies. Die kabinet het dan die beleid wat vir die parlement aanneemlik was, uitgevoer en op dié wyse gevolg gegee aan die wil van die volk. Die ander kenmerk van partyregering is dat die minderheidsparty in die Laerhuis die Opposisie vorm. Dit staan 'n definitiewe eie beleid voor en kritiseer gedurig dié van die regering. Dit verseker dat wetgewing van alle gesigspunte oorweeg word voor sy finale goedkeuring. Die idee van partyregering het ook regering deur die kabinet op die voorgrond gebring. Deur die bestuursooreenkoms van 1689 is die oppergesag van die parlement in Brittanje vasgelê en die gedagte van 'n absolute monargie finaal verwerp. Tog het die koning nog altyd direkte beheer oor die regering uitgeoefen, veral in verband met buitelandse sake, sy eie ministers gekies en die hoë staatsamptenare aangestel. Alhoewel daar destyds 'n neiging bestaan het om die beheer oor nasionale aangeleenthede aan 'n klein groepie ministers liewer as die hele Geheime Raad waaraan al die ministers behoort het, toe te vertrou, was daar nog geen gedagte nie dat dié ministers gekies moes word uit die party wat in die Laerhuis die meerderheid gehad het, nóg was daar 'n eerste minister aan die hoof van die kabinet. Gedurende die agttiende eeu het daar belangrike veranderinge plaasgevind. Die gebruik het by George I (1714–1727) ontstaan dat die koning nie die vergaderings van die kabinet bywoon nie. Op dié wyse het die beheer uit die hande van die koning in dié van sy ministers oorgegaan. Met verloop van tyd het dit ook 'n gewoonte geword dat die koning sy ministers uit die meerderheidsparty in die Laerhuis kies. Hy het die leier van daardie party ná 'n algemene verkiesing laat roep en hom gelas om 'n kabinet te vorm. Aangesien dit noodsaaklik was dat iemand in die koning se plek as leier van die kabinet moes optree, was sir Robert Walpole, leier van die Whig-party in die Laerhuis in 1721, die eerste persoon wat eerste minister geword en in die kabinet die leiding geneem het. Hy het dus as skakel tussen die kabinet en die koning gedien. Dit het beteken dat die koning in werklikheid die beleid van die kabinet en die wetgewing wat deur hom ingedien is, moes goedkeur, alhoewel hierdie beginsel nie vóór die regering van koningin Victoria (1837–1901) volkome aanvaar is nie. Walpole het ook volgehou dat hy uit hoofde van sy amp die beleid van die ministers kon voorskryf, en dit dan ook ten spyte van heftige teenstand gehandhaaf. Hy het geglo dat die ministers saam moes optree en dat 'n lid van die kabinet wat nie bereid was om hom aan 'n meerderheidsbesluit te onderwerp nie, verplig sou wees om te bedank. Dit het ook duidelik geword dat, alhoewel die beleid van die regering onafhanklik van die koning vasgestel sou word, dit die goedkeuring van die Laerhuis, dit wil sê die meerderheidsparty, moes verkry om doeltreffend uitgevoer te kan word. Slegs op hierdie wyse word die oppergesag van die parlement en kabinetsregering verseker. Al hierdie konvensies vorm die wese van politieke demokrasie of parlementêre regering in sy handhawing van die soewereiniteit van die volk. === Die beweging om parlementêre hervorming === ==== Die noodsaaklikheid van maatskaplike en industriële hervorming ==== Die paar jaar na 1815 was 'n besonder moeilike tydperk in Brittanje. Daar het 'n wye kloof tussen die arbeidersklasse en die hoër- en middelklasse ontstaan as gevolg van die ontwikkeling van die fabriekstelsel en die omwenteling in die landbou. Die intieme verhouding tussen werknemer en werkgewer, soos dit onder die ou stelsel bestaan het, kon nie onder 'n stelsel waarvolgens die werkers in die agterbuurtes saamgehok was, voortbestaan nie. Die toestand van die werkers het voortdurend versleg. Hierdie ellende was grotendeels aan die Napoleontiese oorloë te wyte. Gedurende die oorloë het die Britse uitvoerhandel gebloei, maar na die einde van die oorloë het 'n slapte ingetree. Dit het baie werkloosheid veroorsaak, wat nog vererger is deur die soldate wat van die oorloë af teruggekeer het. Fabrikante het gevind dat hulle voorrade te groot was, en die grondbesitters en die boere is met ondergang bedreig as gevolg van die onbeheerde invoer van koring van die Vasteland, wat 'n skielike prysdaling veroorsaak het. Die regering, wat onder die beheer van die Tory-grondbesitters gestaan het, het die boere probeer beskerm deur 'n nuwe koringwet in 1815 aan te neem. Die invoer van koring is belet, as die prys nie bo tagtig sjielings per kwart ton gestyg het nie. Dit het die prys van koring op kunsmatige wyse hoog gehou, veral omdat toestande gunstig vir die invoer van koring uit Amerika was. Die grondbesittende Tory-aristokrate het nie probeer om die lyding van die armer klasse in die nywerheidsentrums te versag nie, omdat hulle 'n herhaling van die Franse Rewolusie gevrees het indien hulle sou begin om enige hervormings toe te staan. Net soos [[Klemens von Metternich|Prins Klemens Metternich]] in Europa die orde streng gehandhaaf het, so is die armes deur die regerende klasse in Brittanje aan die begin van die negentiende eeu onder strenge toesig gehou. Die regering se beleid is deur Robert Castlereagh, Henry Sidmouth en ander uitgevoer. Sidmouth was die minister van binnelandse sake, en hy het spioene en agente gebruik om verdagte hervormers op te spoor en valse getuienis teen hulle op te stel. ==== Die eis om hervorming lei tot reaksie ==== Daar het heelwat ontevredenheid geheers en soms het opstootjies onder die hongerlydende werklose arbeiders uitgebreek. Die geroep om parlementêre hervorming het in krag toegeneem, want daar is gemeen dat die lot van die arbeiders slegs verbeter sou word indien die parlement waarlik verteenwoordigend van die volk was. Onder die Radikale (diegene wat 'n ingrypende verandering van die parlementêre stelsel begeer het) was William Cobbett 'n belangrike leier. Self 'n goedhartige man en begerig om die welsyn van die arbeidersklasse te bevorder, het hy die Weekly Political Register van 1802 af uitgegee, 'n blad waarin die sienswyse van die arbeiders tot uiting gekom het. In 1816 het hy die prys van die blad van l sjieling tot 2 pennies verminder, en die weeklikse afset het tot 50 000 vermeerder. Die regering het die blad egter spoedig onderdruk. 'n Ander radikaal met heelwat invloed was Henry Hunt, 'n welsprekende redenaar. 'n Aantal opstootjies het plaasgevind, maar hulle is streng deur die regering onderdruk. 'n Opstootjie by Spa Fields in 1816 waar die Franse driekleur vertoon is, is onderdruk, en as gevolg hiervan is die Habeas Corpus-wet opgeskort. Die bekendste van hierdie opstootjies het in 1819 in Manchester plaasgevind. 'n Vergadering is in St. Peter's Fields gehou, waar 'n ordelike menigte van byna 60 000 mans, vroue en kinders deur ,,Orator" Hunt en andere toegespreek is. Toe 'n poging aangewend is om Hunt en sommige van die ander sprekers in hegtenis te neem, het dit voorgekom asof die skare vyandiggesind word. Die magistrate is skielik met vrees bevang, en het die burgermag (daar was toe nog geen polisie nie) beveel om die gepeupel aan te val. Verskeie persone sterf en honderde gewond. Hierdie gebeurtenis staan as die Peterloo-bloedbad bekend. Die regering het die optrede van die magistrate goedgekeur en die Ses Wette (1819) laat aanneem, waardeur dit onwettig verklaar is om enigiemand militêre opleiding te gee, en aan vrederegters die mag verleen is om in sekere gebiede beslag op wapens te lê, die hou van opruiende openbare vergaderings belet is en die belastings op sekere soorte leesstof verhoog is. Hierdie onderdrukkende maatreëls het slegs die geroep om hervorming laat toeneem. Dit het 'n magtige beweging geword, omdat die Whigs, die Opposisieparty in die parlement, hom aan die hoof daarvan gestel het, en baie van sy leiers ywerige voorstanders van hervorming geword het. ==== Die eerste hervormings (1822-'29) ==== Gedurende die tien jaar wat op die Peterloo-bloedbad gevolg het, is 'n aantal merkwaardige hervormings ingevoer, want na die dood van Robert Castlereagh in 1822 was die jonger Tories soos George Canning, William Huskisson en sir Robert Peel ten gunste van 'n beleid van hervorming. Peel, as sekretaris van binnelandse sake, het die spioenasiestelsel afgeskaf en 'n radikale hersiening van die onmenslike strafkode teweeggebring. Daar was destyds omtrent tweehonderd misdrywe waarvoor 'n persoon met die dood gestraf kon word, alhoewel die wette nie streng toegepas is nie. Huskisson was verantwoordelik vir 'n wysiging van die doeaneregte, wat geblyk het 'n stap in die rigting van vryhandel te wees. Die ,,Combination Acts" is in 1824, grotendeels as gevolg van die agitasie van Francis Place, herroep. Hierdeur is die stigting van vakunies gewettig. In 1828 het Peel 'n ander uitstekende hervorming teweeggebring, toe hy die stedelike nagwag van Londen deur 'n staande stedelike polisiemag vervang het. Ander stede het die voorbeeld van Londen gevolg. Die dringende behoefte aan hervorming het as gevolg van die toestand in Ierland sterk aan die lig gekom. Toe Ierland in 1800 met Brittanje verenig is, is feitlik geen politieke regte aan die Rooms-Katolieke in Brittanje en in Ierland toegestaan nie. Hulle kon nie parlementslede word nie, en hierdie leemte is diep gevoel. Daniel O'Connell, 'n advokaat, het die saak van die Rooms-Katolieke op 'n baie bekwame wyse bepleit. In 1828 het hy hom as parlementêre kandidaat in die graafskap Clare verkiesbaar gestel, alhoewel hy, indien verkies, as Rooms-Katoliek nie reg sou hê om in die parlement sitting te neem nie. Hy is met 'n groot meerderheid verkies, en dit het die regering verplig om die Katolieke- Gelykstellingswet in 1829 te laat aanneem, waardeur Rooms-Katolieke die reg verkry het om tot lede van die parlement verkies te word. Hierdie wet was die laaste maatreël wat nodig was om die mag van die Tory-regering te breek. ==== Die Whigs kom aan die bewind ==== Juis op hierdie tydstip (1830) is George IV oorlede, en die troonbestyging van Willem IV het 'n algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die leier van die Whigs, lord Charles Grey, het eerste minister geword, en sy kabinet het hoofsaaklik uit persone wat ten gunste van 'n gematigde parlementêre hervorming was, bestaan. Daar het in Brittanje groot opgewondenheid geheers oor die vraag of die nuwe regering die hervorming van die parlement sou aanpak. In Maart 1831 is die eerste hervormingswetsontwerp deur lord John Russel ingedien, maar dit is weens die teenstand van die Tories nie deur die Laerhuis aangeneem nie. Die parlement is ontbind, en in 'n nuwe verkiesing het die Whigs 'n groter meerderheid behaal. Deur die hele land het dit weerklink: ,,Die wetsontwerp, die hele wetsontwerp, en niks anders as die wetsontwerp nie." In Junie 1831 is die tweede wetsontwerp deur lord John Russel ingedien. Hierdie keer is dit deur die Laerhuis aangeneem, maar in Oktober deur die Hoërhuis verwerp. Brittanje het op die rand van 'n burgeroorlog gestaan. 'n Derde wetsontwerp is deur die Laerhuis aangeneem, maar nog altyd het die Hoërhuis getoon dat hulle vasbeslote was om dit te verwerp, ondanks die feit dat die laaste verkiesing duidelik bewys het dat die hele land ten gunste daarvan was. Daar was slegs een uitweg moontlik: die koning moes genoeg nuwe lords benoem ten einde te verseker dat die wetsontwerp deur die Hoërhuis aangeneem word. Hierdie dreigement het die Hoërhuis laat swig, en op 4 Junie 1832 is die wetsontwerp aangeneem, waarná dit deur die koning goedgekeur is. ==== Die Hervormingswet (Reform Act), 1832 ==== In sy finale vorm het die wetsontwerp voorsiening gemaak vir 'n gemagtigde hervorming van die parlement. 'n Herindeling van setels het plaasgevind. Agt-en-tagtig stedelike kiesafdelings (boroughs) het altesame 143 setels verloor, en hierdie setels is herverdeel onder die nuwe nywerheidstede wat tot dusver glad nie verteenwoordig was nie. Twee- en-twintig van die groter stede soos Manchester en Birmingham het nou die reg ontvang om twee lede elk, en twintig van die ander om een lid elk te kies. Aan die groter graafskappe is 65 bykomende lede toegeken. Selfs toe was die setels nie gelykop tussen die verskillende distrikte volgens die aantal kiesers verdeel nie. Die kiesreg is ook uitgebrei. In die graafskappe is die stemreg aan erfpagters en huurders verleen, dit wil sê aan boere en gewone pagters met 'n sestigjarige landpag wat £10 per jaar betaal het, en aan gewone huurders wat £50 per jaar as huurgeld betaal het. In die stedelike kiesafdelings (boroughs) is die stemreg aan die middelstand toegeken, want alle persone wat 'n huis besit of gehuur het waarvoor minstens £10 huur per jaar betaal is, was stemgeregtig. Na die aanname van die Hervormingswet is wetsontwerpe waardeur soortgelyke hervormings in Skotland en Ierland ingevoer is, aangeneem. Die Hervormingswet is deur die volk met groot byval ontvang. In werklikheid is egter die hele arbeidersklas in die stede en op die plase sonder die stemreg gelaat. Tog het die mag nou oorgegaan van die aristokratiese grondbesitters op die getalsterkere meer bemiddelde middelstand. Die mag van die Laer- oor die Hoërhuis waar eersgenoemde die steun van die volk geniet het, het ook duidelik geblyk. Deur hierdie wet het die Industriële sentrums bowendien in politieke belangrikheid toegeneem en het hulle saam met die landelike aristokrasie die politieke beheer gedeel. ==== 'n Tydperk van hervorming ==== Gedurende die jare volgende op die aanname van die Hervormingswet is 'n aantal belangrike maatskaplike en industriële hervormings deur die Britse parlement teweeggebring. Daar is alreeds verwys na die afskaffing van slawerny (l833) en die Fabriekswet van 1833. Die oprigting van 'n Sentrale Strafhof in 1834 het die werk voortgesit waarmee Peel 'n aanvang gemaak het toe hy die strafwette hervorm het. Die regering het ook aandag aan die onderwys gewy, en die eerste klein toelagies is in 1833 deur die Staat betaal aan skole wat op vrywillig grondslag gestig is. Die instelling van die pennie-posdiens in 1840 deur die toedoen van sir Rowland Hill was ook 'n betekenisvolle hervorming. 'n Belangrike konstitusionele hervorming was die aanname van die ,,Municipal Corporations Act" in 1835. Verkose stadsrade is in stede van 'n sekere grootte opgerig. Die lede is deur die belastingbetalers gekies. Dit was die plig van sulke rade om die aandag te wy aan sake soos die aanleg van paaie, verligting, watervoorsiening, en samewerking met die gesondheidsowerhede in verband met sulke openbare gesondheidsaangeleenthede soos riolering en sanitasie. Die rade het die reg verkry om belastings te hef. Die instelling van hierdie liggame het 'n verandering in die toestande wat in die nuwe nywerheidstede geheers het, teweeggebring. In 1839 is in Manchester 'n beweging op tou gesit om te ywer vir die afskaffing van die Koringwette. Onder hierdie wette is invoerbelastings op buitelandse koring gehef in die belang van die koringkwekers in Brittanje. Aan die hoof van die Anti-Koringwet- verbond was manne soos Richard Cobden, 'n suksesvolle jong kalikodrukker van Manchester, John Bright, 'n katoenspinner en besonder gewilde redenaar, en Charles Villiers, wat die saak in die Laerhuis bepleit het. Baie toesprake is gehou en vlugskrifte deur die land versprei ten einde die volk tot die besef te bring dat die land slegs sou vooruitgaan as alle beskermende regte op ingevoerde goedere eers afgeskaf was. Onder 'n stelsel van vryhandel sou Brittanje buitelandse koring kon koop, maar die vreemde lande sou op hul beurt groter hoeveelhede Britse goedere koop. Sir Robert Peel, die leier van die Konserwatiewe (die party wat uit die ou Tory-party ontstaan het), het self die noodsaaklikheid van die herroeping van die Koringwette begin insien. Sake het 'n kritieke stadium bereik as gevolg van die mislukking van die Ierse aartappeloes in 1845, toe duisende Iere swaar gely en selfs van die honger omgekom het, aangesien buitelandse koring nog belas en die Engelse graanoeste swak was. Ondanks hewige teenkanting het Peel, die eerste minister, in 1846 die herroeping van die Koringwette deurgevoer, hoewel dit 'n skeuring in die Konserwatiewe Party en sy eie ondergang veroorsaak het. In 1849 is die Skeepvaartwette uiteindelik herroep. Daarna is 'n vryhandelspolitiek geleidelik toegepas en slegs op 'n paar artikels invoerregte gelaat. Hiermee is die reeks hervormings wat in 1830 begin het, afgesluit. Teen die middel van die eeu het die Britse fabriekswese gebloei, en werkloosheid het baie verminder. Die merkwaardige opbloei van die Britse nywerheid is duidelik getoon tydens die internasionale tentoonstelling wat in 1851 in die ,,Crystal Palace" in Londen gehou is. ==== Konstitusionele eise van die Chartiste ==== Gedurende hierdie tydperk van hervorming het die arbeidersklasse steeds sterker aangedring op dieselfde politieke regte wat deur die Hervormingswet van 1832 aan die middelklasse toegeken is. Die Radikale hervormers het daarop gewys dat nie een sesde van die bevolking stemgeregtig was nie, en dat die setels nie in verhouding tot die bevolking verdeel was nie. In 1838 is die eise van die Radikale in die ,,People's Charter” beliggaam. Daar is geëis dat elke manspersoon die stemreg moes hê, en dat stemming in die geheim met stembriefies moes plaasvind, omdat dit elke kieser 'n groter mate van vryheid in die uitoefening van sy stemreg sou gee, en omkopery sou verminder. Alle kiesafdelings moes dieselfde getal kiesers hê en elkeen moes slegs een lid vir die parlement kies. Die Laerhuis moes jaarliks gekies word en die eiendomskwalifikasie vir lede moes afgeskaf word. Lede moes ook besoldig word, sodat selfs 'n arm man in staat sou wees om sitting in die parlement te neem. Hierdie agitasie het aangegroei in die arbeidersvereniginge en in die dagbladpers, totdat in 1839 'n versoekskrif met, volgens beweer is, oor 'n miljoen handtekeninge daarop by die parlement ingedien is. Dit is met 'n groot meerderheid verwerp, maar die regering het geen poging aangewend om die beweging te onderdruk nie. Die agitasie het dus openlik plaasgevind, en in 1842 is 'n tweede petisie met meer as drie miljoen handtekeninge aan die parlement voorgelê. Die betoging is toe met strengheid onderdruk en het op 'n mislukking uitgeloop. Hoewel die beweging enigsins verswak het, het die ellendige toestand waarin die arbeiders verkeer het, tog nie verbeter nie. Die rewolusie van 1848 in Europa het gedien as spoorslag vir 'n kragtige herlewing van Chartisme. 'n Reuse-petisie, na bewering deur ses miljoen persone onderteken, sou deur 'n half miljoen man in 'n optog na die parlement geneem word. Spesiale konstabels is in diens geneem om Londen te beskerm, en die betoging het op 'n mislukking uitgeloop. Toe die petisie ondersoek is, is bevind dat daar minder as twee miljoen naamtekeninge op was. Die hele beweging is bespotlik voorgestel, en het in duie gestort. Dit het gelyk asof Chartisme misluk het, maar die konstitusionele vooruitgang in die loop van die eeu het die rigting gevolg wat in die Charter aangedui is. Een geskiedskrywer het beweer: ,,Dit lyk asof die geweldige voorwaartse beweging in Engeland in die rigting van die demokrasie, wat so sterk teen die end van die negentiende eeu op die voorgrond getree het, heelwat van sy krag aan hierdie beweging ontleen het". === Brittanje ontwikkel tot 'n parlementêre demokrasie === In die sestigerjare van die neëntiende eeu was die arbeidersklasse nog steeds nie stemgeregtig nie. Die vrees wat deur albei politieke partye gekoester was dat 'n uitbreiding van die stemreg die veiligheid van die land in gevaar sou stel, het verdwyn namate Brittanje op ekonomiese gebied vooruitgegaan het, en die arbeiders tevrede was, want almal het werk gehad. ==== Stemreg vir volwasse mans ==== In 1866, toe graaf John Russel eerste minister was, is 'n wetsontwerp deur William Ewart Gladstone ingedien met die doel om die stemreg uit te brei, maar dit is verwerp. Dit het die geesdrif van die volk weer aangewakker, en Benjamin Disraeli (hy het in 1876 lord Beaconsfield geword) beweeg om 'n hervormingswetsontwerp in te dien, wat eindelik in Augustus 1867 aangeneem is. Deur hierdie wet is die stemreg aansienlik uitgebrei. Die kiesreg is nou op 'n residensiële basis toegeken. Die stemreg is aan alle huiseienaars gegee, en ook aan alle huurders wat vir jaar lank gehuurde kamers van 'n bepaalde waarde bewoon het. In die plattelandse kiesafdelings het die klein grondbesitters en pagters wat twaalf pond huurgeld per jaar betaal het, stemgeregtig geword. Hierdie wet het beslis veel daartoe bygedra om Brittanje in 'n demokratiese rigting te stuur. Deur die toekenning van die stemreg aan die stedelinge is die kieserskorps feitlik verdubbel. Aangesien die nuwe kiesers nog steeds teen intimidasie beskerm moes word, is geheime stemming in 1872 deur die ,,Ballot Act" in die plek van stemming in die openbaar, soos tot hiertoe die geval was, ingevoer. Gedurende Gladstone se derde termyn as Eerste Minister is die Derde Hervormingswet (1884) aangeneem, waardeur Brittanje inderdaad 'n demokratiese land geword het. Tot op daardie tydstip was die plaasarbeiders nie stemgeregtig nie, hoewel arbeiders in die stede ná die hervormings van 1867 nie aan hierdie diskwalifikasie onderhewig was nie. Gladstone se wetsontwerp het die stemreg aan plaasarbeiders en alle gesinshoofde toegeken. Op hierdie wyse is die stemreg aan die oorgrote meerderheid van die arbeidersklas toegestaan. Hierdie voorregte is ook op Skotland en Ierland van toepassing gemaak. Die kieserskorps is nou van drie tot vier miljoen vermeerder. In Brittanje is inderdaad die ideaal van stemreg vir elke volwasse manspersoon bereik. Die Wet op die Herindeling van Setels wat in 1885 op voorstel van Gladstone aangeneem is, het 'n algehele herindeling van parlementêre setels teweeggebring. Kiesafdelings wat elk deur een lid verteenwoordig was en 50 000 kiesers bevat het, het nou die reël geword. ==== Verteenwoordigers van die arbeidersklas ==== Die toekenning van die stemreg aan die arbeidersklas was aanleiding tot die daarstelling van verskeie maatskaplike en industriële wette. Dit het ook gelei tot die opkoms van die vakunies waaruit die Arbeidersparty in 1900 as sy politieke front ontstaan het. Alhoewel die arbeiders die stemreg verkry het, was daar min kans vir hulle om uit hul eie geledere manne te kies om in die parlement te dien. Hierdie saak is deur die Liberale regering onder Herbert Henry Asquith reggestel. In 1911 is wetgewing aangeneem waardeur daar vir die eerste maal voorsiening gemaak is vir die betaling van salarisse aan parlementslede uit die Skatkis. Die getal Arbeiderslede in die Parlement was vereers maar gering en die meeste was ampsdraers van die vakunies. In 1916 was daar 29 lede, en hierdie getal het tot 59 in 1918 en 192 in 1924 gestyg. Die arbeiders het die mening gehuldig dat hul lewenstoestande verbeter kon word deur ooreenkomste namens hulle aangegaan deur die vakunies en deur wetgewing volgens sosialistiese beginsels. Die mag van die Arbeidersparty het in so 'n mate toegeneem dat Brittanje in 1924 sy eerste tydelike Arbeidersregering gekry het. In 1929 het die Arbeiders 290 setels in die parlement verower en dus, as synde die talrykste party in die Laerhuis, die tweede Arbeidersregering gevorm. Na die einde van die oorlog teen Duitsland in 1945 het die Arbeidersregering sy derde oorwinning behaal, en was hy, met 393 setels, sterk genoeg om sy program van maatskaplike hervorming deur te voer. ==== Die toekenning van stemreg aan vroue ==== Aan die begin van die twintigste eeu het die eis van vroue om die toekenning van die stemreg steeds sterker geword. Die voorstanders van vroue-stemreg (die ,,Suffragettes") onder die leiding van Emmeline Pankhurst het daarop aangedring dat vroue gelyke regte met mans toegeken moes word. Deur die Wet op die Verteenwoordiging van die Volk van 1918 is die stemreg aan alle vroue van dertig jaar en ouer toegestaan. In 1919 het 'n wet gevolg wat aan vroue toegang tot sekere beroepe gegee het waarvan hulle nog uitgesluit was. Later, in 1928, is die stemreg tot alle vroue van een-en-twintig jaar uitgebrei. Brittanje het nou heeltemal 'n politieke demokrasie geword. 'n Aantal vroue het daarin geslaag om parlementslede te word, en in 1929 is 'n vrou die eerste maal tot minister aangestel. Die toestande in Brittanje teen die middel van die twintigste eeu was gans anders as aan die begin van die neëntiende eeu. Verskeie partye het deur wetgewing baie bygedra om die lewenstoestande van die arbeidersklasse te verbeter. Lidmaatskap van die parlement was nie meer beperk tot 'n sekere klas nie. Persone uit die nederigste kringe kon parlementslede word en maatskaplike hervormings teweegbring. == Die vooruitgang van demokratiese denkbeelde in Frankryk en Duitsland == Die tweede helfte van die neëntiende eeu was gekenmerk deur die groei van industrialisme wat treffende veranderinge in die lande van Wes-Europa en uiteindelik ook in Rusland teweeggebring het. Frankryk was inderdaad die eerste land in Europa wat deur die oorgang na moderne industrialisme beïnvloed is, alhoewel hy, wat vooruitgang betref het, ver by Engeland agtergebly het. Hierdie vooruitgang is eers ná die middel van die eeu versnel. Tog was Frankryk selfs in 1871 nog altyd in die eerste plek 'n landbouland, en was sy nywerhede nog maar op klein skaal ontwikkel. Hy het eers ná die stigting van die Derde Republiek (1870) op industriële gebied ver ontwikkel. Die stigting van die Noord-Duitse Bond in 1867 het die grondslag gelê het vir werklike ekonomiese vooruitgang in Duitsland. Nadat hy verenig was, het dit moontlik geword om beheer oor die ekonomiese beleid van die land volgens definitiewe gekoördineerde beginsels uit te oefen, en om die steenkool en yster van die Ruhr en Lotharinge te ontgin. Die nywerheidsontwikkeling het in Duitsland teen so 'n merkwaardige tempo voortgegaan dat Duitsland teen die einde van die eeu alreeds 'n gedugte industriële en handelsmededinger van Brittanje geword het. Duitsland was nie meer 'n landbouland soos hy gedurende die eerste helfte van die eeu was nie, maar 'n moderne industriële staat met reusagtige industriële korporasies soos daar in Brittanje en die Verenigde State bestaan het. Op industriële gebied was Duitsland Frankryk ver vooruit. Een belangrike gevolg van hierdie industriële vooruitgang was die toenemende wyse waarop gedeeltes van die bevolking van die verskillende state verstedelik het. Die geweldige sametrekking van mense by bepaalde middelpunte van industriële en kommersiële bedrywigheid het nuwe vraagstukke geskep. Aan die een kant was daar die mense wat rykdom vergader het en 'n kapitalisteklas geword het, terwyl daar aan die ander kant 'n groot massa industriële arbeiders was wie se lewenstoestande in die nuwe nywerheidstede gestadig versleg het. Dit het meer en meer noodsaaklik geword vir die staat om wetgewing aan te neem om die toestand van die arbeiders te verbeter. Die werkers het hulself in vakunies verenig om vir hulle belange te stry. Sosialistiese denkers het opgetree as voorvegters vir die regte van die arbeiders en 'n meer eweredige verdeling van rykdom geëis. Die industriële geskiedenis van Frankryk en Duitsland het dus die Britse patroon gevolg. Daar sal kortliks moet nagegaan word hoedat staatkundige verwikkelinge in Europa beïnvloed is deur die aanwassende nywerheidsklas en deur die nuwe vraagstukke wat deur die opkoms van die Sosialisme geskep is. === Demokratiese vooruitgang in Frankryk === ==== Parlementêre regering onder Napoleon III ==== Lodewyk Napoleon het in 1852 die Franse Republiek deur middel van 'n staatsgreep omvergewerp en die Tweede Keiserryk gestig. Deur 'n oorweldigende meerderheid van sewe miljoen stemme is sy posisie as keiser deur die volk bekragtig. Onder sy bewind is 'n despotiese regeringsvorm weer ingevoer. Die grondwet het alle gesag in die hande van die keiser geplaas, alhoewel oënskynlik baie demokratiese voorregte aan die volk toegeken is. Die beginsel van algemene stemreg is behou, en die Wetgewende Vergadering is nog deur die volkstem gekies; maar dit het nou feitlik geen mag besit nie. Alle werklike wetgewende en uitvoerende mag het by Napoleon self berus. Hy het die regters en die vernaamste staatsamptenare aangestel. Hy het bevel oor die leër en die seemag gevoer, en volle beheer oor buitelandse sake uitgeoefen. Die keiser was inderdaad die staat. Ten einde teenstand teen sy beleid te muilband, is die pers onder 'n strenge sensuur geplaas, politieke vergaderings verbied, en die verkiesings op so 'n wyse gemanipuleer dat slegs weinige teenstanders tot lede van die parlement verkies kon word. Op hierdie wyse is die politieke lewe geheel en al verlam. ==== Parlementêre regering herstel ==== Die rampspoedige buitelandse beleid wat deur die Franse keiser na 1860 gevolg is, het 'n verreikende invloed op die aard van die regering van die Tweede Keiserryk uitgeoefen. Elke ramp het sy vat op die volk verder verswak; derhalwe was hy, ten einde sy prestige te herwin, verplig om politieke konsessies toe te staan, hoewel hy beweer het dat die doel daarvan slegs was om die beloftes wat hy aan die begin van sy bewind gedoen het, na te kom. Op hierdie wyse is die tiranniese bestuur van die keiser in 'n demokratiese regeringstelsel omgeskep. In November 1860, net na die beëindiging van die Italiaanse Oorlog, het Napoleon groter magte aan die Wetgewende Vergadering toegestaan. Dié liggaam kon voortaan aan die begin van elke sitting die regering se beleid bespreek; ministers moes hul beleid in die Vergadering verduidelik en verdedig; en debatte sou volledig gerapporteer word. Instede van hierdie toegewings te gebruik om die regering te ondersteun, het die parlement egter die geleentheid wat hulle agt jaar ontsê is, gretig gebruik om sy beleid te kritiseer. Die Opposisie het homself as die Republikeinse Party georganiseer, wat gestreef het na die omverwerping van Napoleon. Die teenslae wat Napoleon as gevolg van die Mexikaanse Veldtog en die Oostenryks-Pruisiese Oorlog gely het, het hom genoodsaak om meer parlementêre voorregte toe te staan. In 1867 het die Wetgewende Vergadering die reg verkry om die ministers aangaande hul regeringsrade te ondervra; en in 1868 is die perssensuur aansienlik verslap en is openbare vergaderings toegelaat. Hierdie toegewings het slegs die mag van die Republikeine versterk; en hul leiers, Léon Gambetta en Louis Adolphe Thiers, het meer uitgesproke met hul kritiek op die keiserryk en sy buitelandse beleid geword. Die sterkte van hierdie party was in Parys geleë. Uiteindelik, in 1869, het Napoleon die regering volkome demokraties gemaak met die hoop om die ondersteuning van die Republikeine te verwerf. Die Wetgewende Vergadering het die hoogste wetgewende gesag in Frankryk geword, want dit kon nou wetsontwerpe indien en ministers wat aan hom verantwoordelik was, aanstel. 'n Alleenheersende regeringstelsel is dus in 'n gesonde parlementêre regeringstelsel soos in Brittanje verander. Die Republikeine het egter voet by stuk gehou en voortgegaan om aan te dring op 'n republiek. Hierdie strewe is vóór die end van 1870 bereik; hoofsaaklik as gevolg van die [[Frans-Duitse Oorlog|oorlog]] teen Pruise. ==== Voorlopige regering in Frankryk ==== Na die oorgawe van Parys is die Regering vir Nasionale Verdediging ontbind, en 'n Nasionale Vergadering deur algemene manlike stemreg gekies om met Duitsland vrede te sluit. Die verkiesings het uitgeloop op 'n oorweldigende meerderheid vir die Monargiste, en hulle het die boerestand, wat vrede wou hê, verteenwoordig. Die Republikeine onder Gambetta het die algehele ondersteuning van Parys en sommige van die stede geniet; maar weens die feit dat hulle die oorlog teen Duitsland wou voortsit, het hulle ondersteuning elders verloor. Die Nasionale Vergadering het in Bordeaux vergader en Thiers tot hoof van die uitvoerende gesag gekies. Omdat die republikeinsgesinde bevolking bevrees was vir die terugkeer van die monargie, het Parys 'n bepaald vyandige houding teenoor die regering aangeneem. Hulle is ondersteun deur die Sosialiste, wat verbitterd geraak het teen die regering omdat dit geen poging aangewend het om die ellende van die arbeiders uit die weg te ruim nie. Om gevrywaar te wees van die oorheersing van die monargistiese Nasionale Vergadering het Parys toe geëis dat Frankryk in kommunes verdeel word, elkeen waarvan 'n hoë mate van plaaslike selfbestuur sou geniet. Die Sosialiste het gemeen dat hulle hierdeur in staat gestel sou word om hul sosialistiese leerstellings in die [[Paryse Kommune]] te beoefen. Die Vergadering wou egter nie sulke desentralisasie toelaat nie. In Maart 1871 het Parys in opstand geraak teen die regering en is deur regeringstroepe beleër. Dit het Frankryk nog verder verneder, aangesien Duitse troepe nog buitekant Parys was. Die beleg het twee maande geduur. Teen die end van Mei het regeringstroepe hul weg na die stad gebaan. Sewe dae lank is daar hewig in die strate van Parys geveg, en 17 000 manne het gesneuwel. Die opstand is uiteindelik onderdruk, maar 80 000 van die Paryse bevolking is gedood, groot gedeeltes van die stad is vernietig en baie geskiedkundige geboue, soos die Tuilerieë en die Hotel de Ville, is totaal verwoes. Die regering het toe te werk gegaan om die rewolusionêr-gesindes te straf. Sowat 40 000 persone is in hegtenis geneem en voor die krygsraad gebring. Byna 10 000 is in die gevangenis gestop, en duisende is na die strafkolonie, Nieu-Kaledonië, verban. ==== Monargie of republiek ==== Die volgende vraagstuk waarvoor die Nasionale Vergadering te staan gekom het, was of Frankryk sou voortbestaan as 'n republiek, soos na die neerlaag by Sedan besluit is, of weer 'n monargie sou word. Hoewel die Monargiste in die meerderheid was, is Thiers in Augustus 1871 tot president van die Franse Republiek deur die Vergadering gekies. Daar was bepaald meer vertroue in die republikeinse regering. Hy het onmiddellik sy rekonstruksieplanne tot uitvoering gebring, en deur sy toedoen is Frankryk in staat gestel om die laaste paaiement van die swaar oorlogskuld in September 1873 af te betaal – ses maande vroeër as deur die verdrag bepaal. Militêre diensplig, volgens Duitse model, is ingevoer, waardeur Frankryk voorsien is van 'n doeltreffende leër vir nasionale verdediging. In 1873 het die Nasionale Vergadering die eerste stap gedoen om die koningskap te herstel deur Thiers, wat 'n voorstander van die republiek was, te vervang deur Maurice Macmahon, 'n uitgesproke monargis. Die Monargiste was egter hopeloos verdeel oor die vraag of die opvolger tot die troon uit die vorstehuis van Bourbon, Orleans of Bonaparte gekies moes word. Daar die twee laasgenoemdes in onguns by die volk was, weens die rampspoedige bewind van beide Lodewyk Filips en Napoleon III, het die monargistiese verteenwoordigers eindelik besluit om die Graaf van Chambord, 'n lid van die huis van Bourbon, te nader. Die Graaf wou die aanbod nie aanvaar nie, tensy die wit vlag van die Bourbons as die nasionale vlag van Frankryk herstel word. Die Franse volk was egter te geheg aan die Driekleur om hiermee gediend te wees; en aangesien die Graaf nie baie begerig was om koning te word nie, het die voorstel verval. ==== Die republiek gevestig ==== Op hierdie wyse het die Republiek bly voortbestaan. Eindelik, in 1875, is dit formeel met 'n meerderheid van een stem erken. 'n Republikeinse grondwet is toe deur die Nasionale Vergadering opgestel. Voorsiening is in die grondwet gemaak vir 'n parlement van twee kamers of huise, naamlik die Kamer van Verteenwoordigers gekies vir vier jaar deur algemene stemreg, en 'n Senaat bestaande uit 300 lede, vir nege jaar gekies hoofsaaklik deur 'n kieskollege van verteenwoordigers van die kommunes in elke departement. Aan die hoof van die uitvoerende gesag was 'n president, wat deur 'n gesamentlike sitting van die twee Kamers vir sewe jaar gekies is. So 'n gesamentlike sitting word die Nasionale Vergadering genoem. Dit het ook die mag besit om met 'n meerderheidstem die grondwet te verander. Die kabinetstelsel is ingevoer, met ministers verantwoordelik aan die parlement. Dit is duidelik dat die Britse parlementêre stelsel in baie opsigte gevolg is. Op hierdie wyse het die Derde Republiek amptelik tot stand gekom. Teen 1879 het die Republikeine reeds beheer oor albei kamers van die parlement verkry en ook oor die presidentskap, tot Jules Grévy tot daardie amp verkies is. Die president het nou 'n neutrale figuur geword wat hom met geen politieke party vereenselwig het nie. Die Republiek was stewig gevestig. ==== Koalisieregering ==== Deur hierdie grondwet het Frankryk 'n parlementêre regering soos dié van Brittanje verkry, behalwe dat in Frankryk die parlement beheer oor die kabinet uitgeoefen het. Die Franse parlement bestaan nie uit twee of drie groot partye soos in Brittanje nie, maar uit 'n aantal klein partytjies of faksies. Die Franse politieke verdeling gaan meer oor plaaslike aangeleenthede as oor nasionale strydvrae. Die gevolg hiervan was dat baie kabinetsverwisselinge plaasgevind het, want die klein partytjies het hulle dikwels om die een of ander rede in verskillende koalisies gegroepeer. Van 1871 af tot 1914 was daar sowat vyftig eerste ministers, terwyl daar in Brittanje maar sewe was. Tog het dit geen radikale verandering in nasionale beleid meegebring nie, want in sulke gevalle gaan die beheer oor die parlement nie van een sterk party oor op 'n opposisieparty nie. In Frankryk het dit beteken dat die beheer oorgaan van een koalisie na 'n ander een wie se sienswyse nie veel van dié van die vorige oor nasionale aangeleenthede soos buitelandse sake verskil nie. 'n Aantal van die ou ministers bly dan aan as lede van die kabinet. Tog was so 'n opeenvolging van kabinetswisselinge bepaald nadelig vir die land. Hoewel dit voorgekom het asof die republikeinse regering in Frankryk in 'n mate onstabiel was en party mense gemeen het dat Frankryk op die afdraand was, het die regering verskeie pogings van die monargiste en ander om die Republiek omver te werp, verydel. Die demokratiese regeringsvorm het sonder enige wesenlike verandering deur die jare heen tot 1940 voortbestaan. Die Franse het sulke vryhede soos persvryheid en die reg om openbare vergaderings te hou geniet. Geen deel van die bevolking het weer 'n bevoorregte klas soos onder die ou orde geword nie, en die plaaslike bestuur is volgens demokratiese beginsels ingerig. ==== Die republiek en die Rooms-Katolieke Kerk ==== Na 1880 het die uiterste Radikale Republikeine luidkeels hul misnoeë te kenne gegee oor die groot mate van seggenskap wat die [[Rooms-Katolieke Kerk]] in verband met die onderwys in Frankryk gehad het. In 1882 is primêre onderwys verpligtend gemaak, maar die onderrig moes sekulêr van aard wees. Godsdiensonderrig is nie in die skole toegelaat nie. Daar is toe geëis dat die band tussen die Kerk en die Staat verbreek moes word, asook dat die Konkordaat wat Napoleon I in 1801 met Rome gesluit het, opgesê moes word. Hierdie beweging het gelei tot 'n heftige stryd met die Klerikale Party in die parlement. Uiteindelik is, in 1905, die band tussen die Rooms-Katolieke Kerk en die Staat deur die Skeidingswet verbreek, en geen amptelike erkenning is hierna aan enige godsdienstige organisasie in Frankryk verleen nie. Die beheer oor die onderwys het reeds volkome van die Kerk op die Staat oorgegaan. ==== Sosialisme ==== Sosialisme is nie in Frankryk, soos in Duitsland die geval was, onderdruk nie. Gevolglik het die Sosialistiese Party ná 1892 in die stedelike gebiede aanhangers gewen, en Sosialiste het 'n aktiewe rol in die regering van die land gespeel. Soos in Brittanje, is baie sosialistiese denkbeelde toegepas. Bowendien is vakunies in 1884 wetlik erken. Die lewenstoestande van die arbeiders is deur wetgewing verbeter, werkure is ingekort, en oor die algemeen is in die belang van die arbeiders toesig oor nywerhede uitgeoefen. Verder is die onderwys vry en verpligtend gemaak. Ten spyte van politieke twiste en finansiële skandale het die Republikeinse regering 'n voorspoedige volk opgebou. Die binnelandse handel het vooruitgegaan, en die Franse het só veel gespaar dat Franse kapitaal in die buiteland belê kon word. Bowendien het die vryheidsgees in die land veel bygedra tot die bevordering van letterkunde, kuns, musiek en wetenskap. Tog het daar oor al hierdie vooruitgang gedurende die eerste dekade van die twintigste eeu die skaduwee van vrees vir Duitsland se ontsaglike militêre en industriële mag geval en Frankryk het na demokratiese Brittanje om hulp opgesien. === Demokratiese vooruitgang in Duitsland beperk === ==== Absolutisme herstel ==== Die Duitse Bond is in 1850 deur die Konvensie van Olmütz in Duitsland herstel. Daar was nege-en-dertig state wat elkeen sy eie regeringsvorm gehad het. Oostenryk en Pruise het die vernaamste plekke beklee. Albei hierdie state het die alleenheerskappy van die vors herstel, alhoewel 'n soort parlementêre regering in Pruise en 'n aantal kleiner state behou is. Daar het 'n federale landdag onder die voorsitterskap van Oostenryk by Frankfurt bestaan. Elke staat het daarheen twee verteenwoordigers gestuur wat deur die vors benoem is, en hierdie verteenwoordigers het aangeleenthede rakende die hele Duitsland bespreek. Dit is dus duidelik dat daar teen die middel van die negentiende eeu weinig tekens van ware parlementêre regering in Duitsland te bespeur was. ==== Bismarck se reorganisasie ==== Toe Prins Otto von Bismarck die Bond in 1866 vernietig het, is die Noord-Duitse Bond opgerig. Dit was 'n politieke federasie van twee-en-twintig Duitse state onder die hegemonie van Pruise. Aan die hoof van die federasie was die erfpresident, die koning van Pruise, bygestaan deur 'n bondskanselier. Laasgenoemde was slegs aan die president verantwoordelik; hy het uitgebreide magte besit, en was die hoof van die ministerie. Bismarck, wat afkerig van demokratiese instellinge was, het self hierdie amp beklee. Die federale parlement het uit twee kamers bestaan. Die Bondsraad of federale raad was die belangrikste, en sy lede is aangestel in verhouding tot die politieke belangrikheid van die twee-en-twintig state van die Bond. Die Ryksdag het die bevolking van die verskillende state verteenwoordig, en die verteenwoordigers is by wyse van algemene stemreg vir 'n termyn van drie jaar gekies. Die parlement het uitgebreide magte met betrekking tot wetgewing en belastings besit, maar die behartiging van buitelandse sake het by die president berus. Die oorblywende magte het in die hande van die afsonderlike state gebly. Die Noord-Duitse Bond is deur verskillende maatreëls hegter saamgesnoer. Alle state moes die Pruisiese militêre stelsel aanvaar. Handel en nywerheid is aangemoedig. 'n Eenvormige muntstelsel, en 'n metrieke stelsel van mate en gewigte is ingevoer. Ongeëwenaarde industriële voorspoed het hierop gevolg, en die politieke unie is hierdeur hegter gemaak. In 1871 het Baden, Württemberg en Beiere op sekere voorwaardes by die Noord-Duitse Bond aangesluit. So is dan die Duitse Ryk tot stand gebring. Die Pruisiese koning het erflike Duitse keiser geword, en is bygestaan deur die rykskanselier, wat aan hom alleen verantwoordelik was. Die kanselier het die uitvoerende mag beheer. ==== Konstitusionele monargie ==== Tot 1890 was Bismarck as rykskanselier onder Willem I feitlik oppermagtig in Duitsland. Daar het in Duitsland inderdaad geen stelsel van verantwoordelike bestuur soos in Brittanje of Frankryk bestaan nie. Hoewel die Ryksdag, die Laerhuis, uit sowat vierhonderd verkose lede verteenwoordigende die hele ryk bestaan het, was die rykskanselier (Bismarck) nie verplig om enige besluit van dié liggaam te aanvaar nie. Hy was slegs aan die keiser verantwoordelik. Die federale uitvoerende mag het by die keiser berus, maar is deur die kanselier uitgeoefen, sonder wie se bekragtiging geen verordening wet kon word nie. Bowendien kon geen Pruisiese of ryksminister die koning of die keiser nader nie behalwe deur bemiddeling van Bismarck. Hoewel daar die sentrale of federale regering bestaan het, het elkeen van die ses-en-twintig state in die federasie ook sy eie vorm van regering behou. Pruise, wat twee derdes van die grondgebied van die ryk en drie vyfdes van die totale bevolking uitgemaak het, het die oormag in sowel die federale Bondsraad as die Ryksdag gehad. Bismarck se grootste strewe was om die ryk wat hoofsaaklik deur sy toedoen tot stand gekom het, te versterk. 'n Ryksbank is gestig, en 'n eenvormige muntstelsel sowel as 'n posdiens vir die hele ryk is ingevoer. Verder is 'n eenvormige regstelsel opgestel, en die howe het 'n gemeenskaplike regsprosedure aanvaar. Hierdie sowel as ander veranderinge is aangebring, ten spyte van die teenkanting van die verskillende state wat graag hul eie individuele instellinge wou behou. Daar is egter gepoog om die lojaliteit van die miljoene vreemdelinge, soos die Pole en die Franse, wat in die Ryk ingesluit was, te win. In die provinsies Elsas en Lotharinge, wat na die Frans-Pruisiese oorlog geannekseer is, het byna twee miljoen Franse inwoners hulle hardnekkig versit teen enige toenadering van die Duitse regering. Hoewel 'n groot deel van die twee provinsies oorspronklik Duitse gebied was, wou Frankryk nie genoeë neem met die verlies nie, sodat die gedurige wrywing tussen Frankryk en Duitsland oor die besit van hierdie gebied 'n struikelblok was in die weg van enige verstandhouding tussen die twee volke. ==== Bismarck en die Rooms-Katolieke ==== Bismarck moes verskeie moeilikhede te bowe kom om die Ryk te verenig. Eerstens is hy deur die Rooms-Katolieke teengestaan. Die Pruise, wat hoofsaaklik Protestante was, was vyandiggesind teenoor die Katolieke, en Bismarck het self geglo dat die Duitse Katolieke in die verlede vir Oostenryk meer goedgesind was. Aan die anderkant is die Katolieke verontrus deur die oormag van Protestantse Pruise in Duitse aangeleenthede. Hierdie kloof tussen die twee bevolkingsdele is nog verder wyer gemaak deur die bedrywighede van Katolieke geestelikes wat probeer het om die arbeidstoestande van die nuwe industriële werkersklasse te verbeter. Dit het hulle in botsing gebring met die nyweraars, wat invloedryke ondersteuners van Bismarck was. In 1871 was daar 'n Katolieke of Sentrale party van drie-en-sestig lede in die Ryksdag. Die kanselier het probeer om hierdie party te vernietig. 'n Kerkgeskil het hom die kans gegee om die Jesuïete uit Duitsland te verban en 'n reeks ergerlike wette in 1873 – die sogenaamde Mei-wette – in te stel, waardeur die geestelikes onder staatsbeheer geplaas is en die bywoning van staatskole en universiteite verpligtend vir kandidate vir die priesterskap gemaak is sowel as burgerlike huwelike. Die Katolieke het hierdie wette kragtig bestry, sodat baie in die tronke beland het. Die stryd het bekend geraak as die ,,Kulturkampf” of stryd om die beskawing. Die Katolieke party het egter so sterk geword dat Bismarck besef het dat hy besig was om 'n groot volksdeel te vervreem, met die gevolg dat hy gedwing is om sy beleid te wysig. Hy het selfs aangebied om te bedank, maar die keiser wou dit nie toelaat nie. Die streng wette teen die Katolieke is herroep, en vriendskaplike betrekkinge is herstel met die nuwe pous, Leo XIII, wat pous Pius IX in 1878 opgevolg het. Langs hierdie weg het die kanselier die ondersteuning van die Sentrale Party verkry. ==== Die opkoms van die sosialisme ==== Bismarck het hom aan hierdie stryd teen die Katolieke onttrek hoofsaaklik omdat hy teenoor 'n ander sterk georganiseerde party, naamlik die Sosialiste, te staan gekom het. Soos alreeds aangetoon, is sosialisme 'n direkte uitvloeisel van industrialisme. Sowel Brittanje as Frankryk was reeds ingrypend verander deur 'n industriële rewolusie. Dit was slegs na die Frans-Pruisiese oorlog dat die Duitse industrieë en handel verbasend vinnig uitgebrei het. Binne tien jaar (die tagtiger jare) is die staalproduksie verdubbel en dié van yster byna verdubbel, en gedurende die veertig jaar na 1871 het die steenkoolopbrengs van dertig miljoen tot honderd-en-negentig miljoen ton toegeneem. Hierdie snelle nywerheidsgroei het natuurlik tot 'n snelle uitbreiding van die handel en die skeepvaart gelei. Gevolglik is uiteindelik op beskerming teen buitelandse mededinging aangedring, en het 'n verlange na die verwerwing van kolonies ontstaan. Die groei van die stede het gepaard gegaan met die gewone saamhokking en erbarmlike lewenspeil van die arbeidersklasse, waardeur die groei van sosialisme aangewakker is. Die Sosialiste het begeer dat die arbeiders die politieke mag in die land moes kry. Aangesien daar aangevoer is dat dit nie in die belang van die arbeiderstand is dat enkele kapitaliste die grond, banke, fabrieke en spoorweë besit nie, moes sulke eiendom en instellinge onder staatsbeheer kom. Onder so 'n stelsel sou die arbeider voordeel trek, daar winste nie slegs in die sak van 'n individu sou gaan nie. Die ekstremistiese Sosialiste het, ooreenkomstig die leerstellinge van [[Karl Marx]], die standpunt gehuldig dat hierdie toestand van sake slegs deur 'n rewolusie wat kapitalisme sou uitwis en die Staat beheer oor alle bronne wat werk verskaf, sou gee, verkry kon word. In Duitsland was daar aanvanklik twee sosialistiese bewegings. In 1862 het Ferdinand La Salle, onder die invloed van Louis Blanc se leerstellinge, 'n party gestig wat die opheffing van die arbeiders onder die bestaande kapitalistiese stelsel beoog het. 'n Ander vertakking was onder die invloed van Karl Marx se leerstellinge meer rewolusionêr in sy strewe, en het die Sosiaal-Demokratiese Arbeidersparty gestig. In 1875 is die twee groepe in een party verenig, wat so vinnig gegroei het dat dit teen die einde van die eeu die sterkste party in Duitsland was. Omdat Bismarck 'n sterk aanhanger van die monargie was, het hy hierdie beweging met sulke uitgesproke demokratiese oogmerke kragtig beveg. In 1878 het twee moordaanslae op die keiser Bismarck die geleentheid gegee om die Ryksdag 'n aantal onderdrukkende wette te laat aanneem. Vooraanstaande Sosialiste is in die tronk gestop of verban, byeenkomste van Sosialiste is verbied en hul pers onderdruk. Selfs [[krygswet]] kon in 'n distrik geproklameer word waar arbeidsonluste gedreig het. Deur hierdie maatreëls is die sosialistiese beweging gevolglik in 'n ondergrondse beweging verander. Geheime verenigings het orals ontstaan, en die beweging het so gegroei dat die onderdrukkende wette nie in 1890 hernieu is nie. ==== Sosiale wetgewing ==== Bismarck het langs ander weë probeer om in die behoeftes van die arbeidersklasse te voorsien, naamlik deur sosiale wetgewing in te dien. Dit sou 'n doeltreffende teëwig teen die leerstellinge van die Sosialiste wees en die groei van die Sosiaal-Demokratiese Party ontmoedig. Wette insake verpligte versekering teen siekte (1883) en ongevalle (1884) is aangeneem, en ouderdomspensioene is in 1889 ingestel. Die premies is deur die werkgewers en werkers gesamentlik betaal, terwyl die staat ook daartoe bygedra het. Duitsland was dus die eerste land wat sulke voorsiening van staatsweë vir die arbeidersklasse gemaak het, en het later as voorbeeld in lande soos Brittanje en Frankryk gedien. Bismarck se staatsosialisme het egter nie daarin geslaag om die ondersteuning van die Sosiaal-Demokrate te herwin nie. Aangesien meer fondse vir hierdie hervormings nodig was, het Bismarck sy beleid van vryhandel gewysig en die beskermingsbeleid wat in 1879 ingevoer is, uitgebrei. Die kanselier het dus die Liberale Party, wat vryhandel voorgestaan het, vervreem en meer op die konserwatiewe elemente in die parlement staatgemaak. ==== Bismarck se uittrede ==== Die ou ,,Ysterkanselier” se ampstermyn was egter besig om tot 'n einde te snel. Onder Willem I het Bismarck feitlik die land regeer, al was hy in werklikheid afhanklik van die keiser se steun. Dit het geheel en al verskil van 'n regeringsvorm waarin die eerste minister vir sy optrede aan 'n parlement met soewereine mag verantwoordelik is. In 1888 het die keiser in die ouderdom van 90 gesterf. Na die kortstondige regering van sy seun Frederik is hy deur sy kleinseun, Willem II, opgevolg, wat oor Duitsland tot aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog regeer het (1888–1918). Die jong keiser was energiek, rusteloos en ambisieus, maar hy was ook taktloos en eiewys. Hy was vasberade om 'n kragtige buitelandse beleid te volg. Hy sou dus nie 'n toestand van sake duld waarin die beleid deur 'n kanselier voorgeskrywe word nie. In binnelandse sowel as buitelandse beleid het die twee gebots, sodat 'n kritieke situasie ontstaan het toe Bismarck gedwing is om te bedank (1890), en, die ,,vertroubare loods is afgedank". Willem II het 'n nuwe kanselier, generaal Georg Leo Caprivi, aangestel wat getrou die keiser se opvattinge sou navolg. Dus, alhoewel Duitsland 'n verkose Ryksdag (laerhuis) gehad het, het hy inderdaad geen parlementêre regering gehad nie. Demokratiese regering in die ware sin is in Duitsland eers ná sy neerlaag in 1918 ingevoer. == Bron == * Fowler, C de K. & Smit, G.J.J., Geskiedenis vir die Kaaplandse Senior Sertifikaat en Matriek. Kaapstad: Maskew Miller Beperk. Bladsye 108-143 (Datum onbekend, vermoedelik in laat 1950's). [[Kategorie:Artikels wat geproeflees moet word]] [[Kategorie:Geskiedenis]] ssfm42pijpgbqak0vb2mej4alegcq13 2516639 2516637 2022-08-01T07:50:46Z Rooiratel 90342 Nog besig wikitext text/x-wiki == Modernisering en demokrasie == Die moderne wêreld is heeltemal anders as die wêreld van die tweede helfte van die agttiende eeu. Die Industriële Omwenteling wat in [[Brittanje]] begin het, het 'n omwenteling op nywerheidsgebied in daardie land teweeggebring en daarna na die [[Europa|Europese]] vasteland, die [[Verenigde State]] en vervolgens na ander lande van die [[wêreld]] uitgebrei. Sy uitwerking op die moderne beskawing was verreikend. Nie alleen is die produksiemetodes in die nywerhede en die landbou radikaal verbeter nie, maar die hele houding van die mensdom jeens die werkgewer en die werknemer en die welsyn van die werknemer is verander. === Die Industriële Omwenteling en demokrasie in Brittanje === Die denkbeelde van die [[Franse Rewolusie]] het ontwikkel en oor Europa versprei. Tegelykertyd is [[Groot-Brittanje]] se industriële bedrywighede ingrypend deur 'n nuwe beweging beïnvloed wat in werklikheid voor die Franse Rewolusie sy verskyning gemaak het. === Die Industriële Omwenteling === ==== Masjinerie in gebruik geneem ==== Dit was 'n tydperk waarin masjiene die mens in die fabrieksnywerhede vervang het. In 1783 is vertel dat Sir Richard Arkwright se fabriek deur middel van 'n [[stoomenjin]] aan die gang gesit is; en [[Matthew Boulton]] en [[James Watt]] het in 1785 'n spinfabriek uitgerus wat deur 'n stoommasjien aangedryf is. 'n Paar masjiene is inderdaad lank tevore reeds uitgevind, maar die nuwe industriële beweging het eintlik eers laat in die agttiende eeu begin as gevolg van die genialiteit van sekere uitvinders. Net soos met die grondgedagte van die Franse Rewolusie die geval was, sou hierdie nuwe beweging die oorsaak wees van industriële veranderinge wat op hul beurt maatskaplike en staatkundige toestande verander het. Die Industriële Omwenteling was heeltemal anders as die Franse Rewolusie, waar ingrypende veranderinge skielik teweeggebring is. Dit was 'n taamlik langsame, aanvanklik baie langsame, oorgang na die nuwe vervaardigingsmetodes – die vervanging van menslike krag deur masjienkrag by die prosesse in die nywerhede. Die eerste bedryf waarin 'n algehele omwenteling deur meganiese uitvindsels teweeggebring is, was die [[katoen]]bedryf, en later is die uitvindings ook in die ander tekstielbedrywe toegepas. Waar die spin en weef voorheen tuis met die hand gedoen is, het dit nou langsamerhand 'n fabrieksnywerheid geword, want die werkers kon dit nie bekostig om die masjiene wat so vinnig verbeter is, te koop nie; en kapitaliste het die werkers in groepe begin saamtrek in hul fabrieke. Daar is bereken dat daar teen die jaar 1788 sowat honderd fabrieke in Engeland was waar katoen gespin is, met gemiddeld 100 tot 150 persone in diens. Daar was minder wolfabrieke. ==== Stoomkrag ==== Die een of ander vorm van krag was nodig om die masjiene aan te dryf. Dit het eers gelei tot die aanwending van waterkrag en, uiteindelik, van stoomkrag ná die uitvinding van die stoommasjien deur James Watt (1764). Die uitbreiding van die tekstielbedryf het gelei tot merkwaardige verbeteringe in die [[yster]]- en staalbedrywe, wat noodsaaklik was vir die vervaardiging van die masjiene. Die metodes van [[steenkool]]ontginning is ook op ongekende skaal ontwikkel. Die brandstof was nodig om die yster te smelt en die nuwe masjiene aan te dryf. Verhoogde industriële bedrywigheid het gelei tot verbeterde vervoermiddels. Dit dien egter beklemtoon te word dat die ingebruikneming van die verskillende masjiene 'n stadige proses was. Die tuiswerkers was, solank hulle in staat was om 'n bestaan te vind, onwillig om in die fabrieke te gaan werk, en die werkgewers was ongeneë om masjiene in gebruik te neem solank hulle met die ware wat die arbeiders tuis vervaardig het, kon klaarkom. Tog het masjiene teen 1840, toe die spoorweg ook al terdeë gevestig was, industriële bedrywigheid in Brittanje reeds tot op groot hoogte verander. Daar bestaan geen twyfel nie dat die Industriële Omwenteling 'n magtige rewolusie was, want daardeur is binne 'n tydsbestek van 'n bietjie meer as honderd jaar 'n hele omwenteling in industriële en maatskaplike toestande in Groot-Brittanje, [[Duitsland]], [[Frankryk]] en die [[Verenigde State]] teweeggebring. Sy invloed brei nog steeds vinnig uit, want op hede is dit besig om die hele ekonomiese struktuur van lande soos [[Indië]] en [[China]] te verander. === Onmiddellike maatskaplike en ekonomiese gevolge van die Industriële Omwenteling === Dit was onvermydelik dat al die veranderinge wat deur die Industriële Omwenteling teweeggebring is, ontberinge vir die arbeiders gedurende die oorgangstydperk sou meebring; want die ekonomiese en maatskaplike lewe in Brittanje is geheel en al ontwrig. ==== Die groei van nuwe stede ==== Die opkoms van die nuwe nywerheid wat in so 'n groot mate van stoomkrag afhanklik was, het tot gevolg gehad dat die bevolking nou na die omgewing van die steenkool- en ystervelde aangetrek is. Lancashire en die West Riding van Yorkshire het die digsbevolkte distrikte in Engeland geword, en die verhuising van die bevolking het gelei tot die opkoms van nuwe nywerheidstede soos [[Leeds]], [[Manchester]], Huddersfield en [[Sheffield]], asook [[Birmingham]], wat die belangrike posisie ingeneem het wat voorheen deur die suidooste en suidweste beklee is. Die vooruitsig op werk in hierdie stede het baie van die mense aangelok wat van hulle grond verdryf was deur die vernietiging van die ooplandstelsel van boerdery en wat nie na die Nuwe Wêreld of Australië verhuis het nie. ==== Die opkoms van moderne agterbuurtes ==== Die maatskaplike toestande in dié stede wat so vinnig gegroei het, was betreurenswaardig. Huise was sleg gebou, en geen poging is hoegenaamd aangewend om die mees elementêre gesondheidsmaatreëls toe te pas nie. Met verloop van tyd het die toestand vererger namate meer mense na die stede gestroom het. Die opkoms van Manchester en naburige dorpe, byvoorbeeld, het die lug kilometers ver verpes, die waterstrome besoedel en die plantegroei vernietig. Die geboortesyfer het vinnig gestyg, maar die kindersterfte sowel as die algemene sterftesyfer was net so hoog. Siektes was baie algemeen, wat heeltemal te verstaan was. Selfs in 1844 het 'n kommissie wat aangestel was om die lewenstoestande in verskeie stede te ondersoek, onder andere die oorbevolkte toestand in 'n sekere agterplaas in Leeds beskryf en daarby gevoeg dat vyf-en-sewentig wavragte mis, wat jare lank onaangeraak daar gelê het, verwyder moes word. Die eiendom waarvan hierdie agterplaas 'n deel was, het, na bewering, die beste rente van alle eiendomme in die stad opgelewer. Die koste van lewensonderhoud was ook aan die toeneem. Na die einde van die [[Napoleontiese Oorloë|Napoleontiese oorloë]] was die koringboere bevrees dat daar te veel [[koring]] uit die Oosseelande ingevoer sou word, en dat die pryse dus sou daal wanneer dié invoerhandel weer hervat word. Die regering het dus in 1815 'n wet laat aanneem waarvolgens geen koring sou mag ingevoer word nie solank die binnelandse prys minder as tagtig sjielings per kwart ton was. Dit het die grondeienaars beskerm, maar die arbeiders het daaronder gely, want die brood se prys is hoog gehou. Aangesien dronkenskap algemeen was, was die sedelike peil laag. Brittanje se strafkode was nog baie streng, en mense kon vir geringe oortredings in die tronk gestop word. Die gevangenisse, destyds veel talryker as vandag, was gedurig vol. ==== Die omstandighede van die fabrieksarbeiders ==== In die fabrieke self was die toestand aanvanklik nie beter nie. Die gesinslewe was verbrokkel, en die arbeiders kon vergelyk word met slawe, want hulle is behandel bloot as soveel arbeidskrag om "gebruik te word na goeddunke van, en onder voorwaardes opgelê deur, hul base". Die vorige intieme verhouding wat in die huisnywerheid bestaan het, het verdwyn, en daar het 'n wye kloof tussen kapitaal en arbeid ontstaan. Daar was baie werkloses, en die mededinging was so skerp dat, vergeleke met die prys van brood, die lone beroerd laag was. Die werkure was lank, dikwels tot dertien of selfs veertien uur per dag. In die fabrieke is daar 'n stelsel van arbeidsverdeling ontwikkel ten einde produksiekoste te verminder. 'n Persoon sou voltyds besig wees met die vervaardiging van een enkele onderdeel van 'n artikel. Onder die vorige stelsel sou al die verskillende stadiums deur een persoon se hande gegaan het. Hierdie spesialisering het die arbeider se lewe eentonig en vervelend gemaak. Die werklike toestande in die fabrieke was ook nie bevorderlik vir goeie gesondheid nie, want baie van hulle was swak verlig, swak geventileer en klam. Ongelukke het ook baie dikwels voorgekom, want daar was geen beskerming teen gevaarlike masjinerie nie. Al hierdie euwels was die uitvloeisel van die sogenaamde fabriekstelsel. Daar moet egter nie gedink word dat die verandering om in die fabrieke te werk vir die arbeider altyd net 'n ramp was nie. Wewers het voorheen in klam, bedompige kelders gewerk. Ook was die lone wat aan hierdie mense betaal is, in 1840 in sekere opsigte hoër as wat hulle ontvang het toe hulle tuis gewerk het. Aangesien hulle in die stede saamgetrek was, het dit vir hulle moontlik geword om saam te span om van hulle werkgewers beter lewensvoorwaardes, 'n standaardloon en korter werkure te eis. ==== Kinder- en vrouearbeid ==== Omdat dit swak besoldig was, is die vroue- en [[kinderarbeid]] deur die werkgewers uitgebuit. Die kinders van arm ouers is in fabrieke saamgehok as lappers (persone wat die gebreekte drade in die masjiene weer aanmekaar las). Selfs kindertjies van die ouderdom van vier en vyf jaar is gebruik om die afvalkatoen van die vloer af op te tel, en hulle moes van vyf- of sesuur in die oggend tot sewe- of agtuur in die aand werk, met kort onderbrekings vir maaltye. Die blaam vir hierdie toestand het nie net op die werkgewers gerus nie, want die ouers het hul kinders van hul jongste jare af as potensiële loontrekkers beskou. In die myne was die toestand nog erger. Hier moes vroue en seuns die steenkooltrokke deur die gangetjies trek waarvan party so laag was dat slegs klein kindertjies daardeur kon gaan. Die toestande waaronder die kinders in die myne gewerk het, was so sleg dat die sterftesyfer onder hulle in sommige gevalle vier of vyf maal so hoog was as in die nywerheidsdistrikte. ==== Die laissez faire-beleid ==== Aanvanklik is niks gedoen om die nood en ellende van die arbeidersklasse te versag nie. Kinderarbeid is eers nie as 'n euwel beskou nie. Dit moet toegeskryf word aan die feit dat die Regering teen die einde van die agttiende eeu die regulering van die handel, wat 'n deel van die Merkantilistiese Stelsel was, laat vaar het. 'n Boek geskryf deur [[Adam Smith]], 'n professor in [[Glasgow]], met die naam "[[The Wealth of Nations]]", is in 1776 uitgegee – dieselfde jaar waarin die Amerikaners hul onafhanklikheid uitgeroep het. Smith, wat sy opvattinge op dié van 'n groep Franse ekonome, die Fisiokrate, gebaseer het, het die gedagte dat die staat industriële of handelsbedrywighede moes reguleer heftig veroordeel. Die handel moes volkome vry wees, en die beste beleid vir die staat was om elke indiwidu volkome vry te laat om sy eie voordeel te soek, mits hy nie daardeur die vryheid van ander aangetas het nie. So het dit dan gebeur dat daar 'n besliste verandering in die ekonomiese beleid plaasgevind het, en Adam Smith se opvatting dat mense toegelaat moes word om die beste vir hulleself te soek, het die grondslag van die Britse arbeids- en handelsbeleid geword, wat as die beleid van "laissez faire" bekend staan. Wette wat diensure en lone vasgestel het, is herroep sowel as wette wat beskerming aan die oorsese handel verleen het, sodat Brittanje geleidelik in die rigting van 'n vrye arbeidsmark en vryhandel beweeg het. In 1845 is die Koringwette herroep, die Skeepvaartwette is in 1849 herroep, en die beskermingsbeleid is deur William Gladstone se Vryhandelbegroting in 1860 beëindig. ==== Vooruitgang van handel en nywerheid ==== Die onmiddellike gevolg van die nuwe handelsbeleid en die ondernemingsgees geopenbaar deur privaat ondernemings was 'n geweldige ontwikkeling van die nywerhede en die handel. Fabrikate en die oorsese handel het teen 'n vinnige tempo vermeerder gedurende die laaste helfte van die agttiende eeu en die eerste dekades van die negentiende. In 1783 was die waarde van die uitvoer byna £14 miljoen en die invoer net oor die £11½ miljoen. Teen 1800 het hierdie syfers reeds meer as verdubbel en was die bedrae £34 miljoen en £28 miljoen onderskeidelik. Die katoeninvoer alleen het sestigvoudig toegeneem. So het Brittanje dan teen 1815 reeds die rykste nywerheids- en handelsland van die wêreld geword. Dit was weens hierdie toename in sy rykdom en die afhanklikheid van die Europese lande van Brittanje vir fabrieksware, dat hy in staat was om die sware laste wat deur die Napoleontiese oorloë op hom gelê is, te dra. Selfs [[Napoleon]] kon nie sonder Britse fabrikate vir sy troepe klaarkom nie. Brittanje het inderdaad van 'n landbouland tot 'n groot nywerheidsland verander. ==== Onderdrukkende regeringsmaatreëls ==== Die nuwe metodes van grootskaalse produksie wat die land soveel rykdom gebring het, het ook baie euwels as nasleep gehad, en die arbeidersklasse het die meeste daaronder gely. Die regerende klas is geblameer vir al die ellende, en die arbeiders het probeer saamstaan ten einde beter lone te verkry. In hierdie jare (1789–1815) het Europa die naweë van die Rewolusionêre en die Napoleontiese oorloë deurgemaak. Die Britse Regering, wat 'n rewolusionêre uitbarsting gevrees het – die aaklighede van die Franse Rewolusie was nog vars in die geheue – het steeds daarna gestreef om die arbeiders te belet om verenigings te stig ten einde hoër lone te eis. In 1799 en 1800 is wette teen die stigting van sodanige verenigings aangeneem. Na die beëindiging van die Napoleontiese oorloë het die toestand in Brittanje nog verder versleg. Werkloosheid het toegeneem as gevolg van die verslapping in die handel en die groot aantal soldate en matrose wat van die oorloë af teruggekeer het. Lone het gedaal, en die prys van brood het as gevolg van die Koringwette gestyg. Die bekommerde arbeiders het uiting aan hul gevoelens gegee deur opstootjies te verwek, masjinerie te vernietig en hooimiede te verbrand. Manne soos William Cobbett, 'n hervormer, wat die Weekly Political Register uitgegee het, waarvan die sirkulasie tot 50 000 gestyg het nadat die prys daarvan tot twee pennies verminder is, en Henry ,,Orator" Hunt het belangrike industriële en maatskaplike hervorming bepleit. Die regering was bang vir 'n algemene rewolusie, en het baie streng onderdrukkende maatreëls toegepas. In 1819 is daar op 'n ordelike vergadering wat by Peterloo, Manchester, gehou is, deur soldate geskiet – daar was destyds geen polisie nie. Die handelwyse van die magistrate wat vir hierdie daad verantwoordelik was, is deur die regering goedgekeur, en die Ses Wette is aangeneem, waarvolgens onder andere geen oproerige openbare vergaderings toegelaat sou word nie en die publikasie van opruiende koerante of pamflette verbied is. Op die Vasteland het intussen 'n soortgelyke toestand ontwikkel. In Duitsland het dit uitgeloop op die Karlsbad-dekrete en in [[Napels]] en [[Sisilië]] het die Europese Konsert ingegryp. === Die begin van maatskaplike en industriële hervorming === ==== Die toenemende aandrang op hervorming ==== Van die aanvang van die negentiende eeu af was magte in Brittanje aan die werk wat uiteindelik 'n verbetering van die lot van die werkende klasse teweeggebring het. Dit was in die eerste plek toe te skryf aan die godsdienstige herlewing waarmee John Wesley en ander in die vorige eeu begin het. Dit het die aandag van die publiek op die toestand van die arbeiders in die nuwe nywerheidstede gevestig. Die eerste tasbare gevolge was die voorsiening van Sondagskole vir die kinders van die armes. Daarna is die aandag van die groot publiek op die uiters slegte toestande in die katoenfabrieke en die steenkoolmyne gevestig. Hierdie humanitêre beweging het ook gelei tot 'n agitasie om die verbetering van die tronkstelsel en die strafkode. In hierdie beweging het John Howard en Elizabeth Fry die voortou geneem. Gedurende die eerste twee dekades van die negentiende eeu het 'n groep Radikale ontstaan wat daarvoor gepleit het dat die parlement wetgewing moes aanneem ten einde die maatskaplike, industriële en ekonomiese posisie van die werkers te verbeter. Om dit te kon doen, moes die Britse parlement eers hervorm word, want dit het destyds slegs die landelike aristokrasie verteenwoordig wat geen belange by die vraagstukke van die nywerheidsgebiede gehad het nie. Die nuwe handels- en nywerheidsklasse en die stedelike arbeidersklasse het geen verteenwoordiging hoegenaamd in hierdie parlement gehad nie. ==== Hervormings deur die gematigde Tories ==== Gelukkig was die reaksionêre Tory-regering ná 1820 meer geneë om aandag aan sosiale en industriële hervorming te wy, nadat jonger lede soos George Canning en William Huskisson tot die kabinet toegetree het. Die strafwette is mensliker gemaak, en aan die Rooms-Katolieke is politieke regte toegeken (1829). Namate die gees van verdraagsaamheid sterker geword het, is ook aan industriële en sosiale toestande aandag gewy. In 1824 is, grotendeels as gevolg van die bemoeiinge van Francis Place, 'n Londense kleremaker, die wette teen werkersvereniginge deur die parlement herroep. Hiermee is die weg gebaan vir die vakuniebeweging, wat later so 'n belangrike rol in verband met die verkryging van gunstiger arbeidstoestande en hoër lone vir die werkende klasse gespeel het. Die humanitêre beweging was ook, reeds in 1802, die aanleiding tot die aanneming van die eerste Fabriekswet op voorstel van sir Robert Peel. Dit het die werkure van arm kinders wat vakleerlinge in die katoenfabrieke was, tot twaalf uur per dag verminder en nagwerk verbied. In 1819 is nog 'n wet aangeneem. Dit het onder meer bepaal dat kinders onder nege jaar oud glad nie in die katoen- of wolfabrieke in diens geneem moes word nie. Hierdie wette was ondoeltreffend, want geen inspekteurs is aangestel om toe te sien dat die bepalinge toegepas word nie. Die saak van die kinders is nietemin voortdurend deur lord Anthony Ashley Cooper, later Graaf van Shaftesbury, en ander bepleit. ==== Die Whig-party aan die bewind (1832) ==== Dit was eintlik eers as gevolg van die groot Hervormingswet (Reform Act) van 1832 dat hervorming op groot skaal aangepak is. Namate die beweging ten gunste van hervorming aangegroei het, het die Whig-party, wat die opponente van die Tory-regering was, maatskaplike en industriële hervorming in sy partyprogram opgeneem. In 1830 is [[George IV van die Verenigde Koninkryk|George IV]] oorlede, en die troonsbestyging van Willem IV het 'n nuwe algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die Whig-party se parlementêre aanhang is versterk en hulle leier, lord Grey, het eerste minister geword. Die Whig-party het in die daaropvolgende tien jaar 'n reeks verreikende maatskaplike en industriële hervormings ingevoer, wat baie bygedra het om die toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Hierdie beweging het aan krag gewin deur die aanneming van die Hervormingswet (Reform Act) van 1832. Vir die eerste keer is ruime verteenwoordiging in die parlement toegeken aan die nuwe industriële en kommersiële leiers, wat nou in staat was om as kampvegters van die belange van die nywerheidsgebiede op te tree. Hierdie strewe na hervorming het geblyk uit die afskaffing van slawerny dwarsdeur die Britse Ryk in 1833 en die betaling van geldelike vergoeding aan die slawe-eienaars. ==== Doeltreffende fabriekswette ==== Die ,,Hervormingsparlement” (Reform Parliament) het onmiddellik aandag gewy aan die toestand wat in die katoenspinnerye geheers het, en in 1833 die Derde Fabriekswet aangeneem, wat die indiensneming van kinders onder die ouderdom van nege jaar verbied het, en die diensure van kinders tot by die ouderdom van agttien jaar beperk het. Kinders sou nie toegelaat word om langer as twaalf uur per dag te werk nie. Alhoewel dit slegs 'n klein begin was, was dit tog die eerste werklik doeltreffende wet, want vier fabrieksinspekteurs is aangestel om die fabrieke en spinnerye te besoek om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Lord Shaftesbury het daarná aandag aan die steenkoolmyne gewy. Ten spyte van sterk teenstand van die myneienaars, is in 1842 'n wet aangeneem wat die indiensneming van vroue en meisies in steenkoolmyne verbied het. Slegs seuns van oor die tien jaar kon in diens geneem word, maar dán nie vir meer as drie dae in 'n week nie. In 1844 is 'n ander fabriekswet aangeneem, nadat drie pogings daartoe deur sir James Graham, die minister van binnelandse sake, aangewend was. Hierdie wet het 'n dag van twaalf uur vir werksters in die fabrieke vasgestel. Bowendien is verdere beperkings op die indiensneming van kinders gelê, en daar is bepaal dat die kinders die skool drie uur per dag moes bywoon, in plaas van twee uur soos in 1833 voorgeskryf was. Uiteindelik het die staat dus doeltreffende stappe gedoen om die uitbuiting van vroue en kinders in die tekstielfabrieke en in die steenkoolmyne te beëindig. 'n Belangrike stadium is bereik toe 'n wetsontwerp wat deur John Fielden, 'n katoenspinner, ingedien is, in 1847 aangeneem is. Die vroeër teenstand teen nywerheidswetgewing het ook verdwyn namate fabrikante besef het dat deur die toepassing van korter werkure hulle groter doeltreffendheid van die werkers verkry het. Die nuwe wet het dit vir fabrieke onwettig gemaak om vroue en jeugdige persone langer as tien uur per dag te laat werk. Aangesien die werkure oor vyftien uur per dag gestrek het, het die fabrieksinspekteurs dit feitlik onmoontlik gevind om vas te stel of die regulasies werklik uitgevoer is. Die parlement het derhalwe in 1850 'n wysigingswet aangeneem wat die ure van die werksdag vir vroue verder ingekort het. Twee uur moes gedurende die dag vir maaltye toegestaan word. In 1853 is die wet verder gewysig ten einde die kinders se dag op dieselfde grondslag as dié vir vroue te beperk. Waar mans en vroue saam gewerk het, is die ure vir mans ook geraak, en die fabrieksdag is op twaalf uur vasgestel. Lord Shaftesbury, wat in 1885 oorlede is, het hom sedert 1833 voortdurend ten behoewe van die fabriekswerkers, veral die vroue en kinders, beywer. Hy word ook onthou weens sy werk in verband met die afskaffing van die praktyk, in 1864, om kinders as skoorsteenveërs te gebruik. Daar moet op gelet word dat fabriekswetgewing aanvanklik hoofsaaklik vir vroue en kinders gegeld het en tot die tekstielbedryf beperk was. Later is die omvang van die nywerheidswette uitgebrei om ook ander nywerhede in te sluit. ==== Werkloosheidsonderstand ==== Die aanneming van die Fabriekswette was 'n aanduiding dat die parlement uiteindelik oortuig was van die noodsaaklikheid van staatsinmenging ten einde die industriële en maatskaplike toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Werkloosheid, wat sedert 1815 geweldig toegeneem het, het vervolgens aandag ontvang en onderstandsmaatreëls is oorweeg. Alhoewel daar tydens die regering van Elizabeth I 'n stelsel ontwerp is om vir die armes en behoeftiges te sorg, het die verskuiwing van die bevolking na die nuwe nywerheidstede, die lae lone en die ontberinge van die plaasarbeiders die toepassing van hierdie Arme-wet teen die einde van die agttiende eeu onprakties gemaak. 'n Aantal magistrate van Speenhamland in Berkshire het in 1795 die probleem probeer oplos deur toelaes te betaal aan laagbesoldigde arbeiders. As 'n man se loon te laag was, sou dit uit die plaaslike belastings aangevul word. Dit het slegs tot 'n verhoging van die belastings gelei, vlyt ontmoedig en luiheid onder die werkers aangemoedig. Op die ou end was dit vir plaaslike gemeenskappe onmoontlik om die geldelike las wat dit op hulle gelê het, te dra, en die getal werkloses het teen 'n ontstellende tempo toegeneem. Die Armewet is in 1834 drasties gewysig toe daar bepaal is dat na 'n tydperk van twee jaar geen toelaag meer aan enige liggaamlik gesonde werker betaal sou word nie, en dat indien hy nie in staat was om homself te onderhou nie, hy na 'n armehuis moes gaan. Die tug in die werkhuise was baie streng ten einde armes af te skrik. H. M. Stanley se beskrywing in sy outobiografie van sy eie ondervindinge in 'n werkhuis geskryf hoe aaklig so 'n inrigting was. Slegs diegene wat weens liggaamlike gebreke nie in staat was om te werk nie, sou onderstand in hul huise ontvang. Dit was 'n hardvogtige maatreël, maar die getal persone wat van onderstand afhanklik was, het snel afgeneem, en dit het die plaaslike belastings met 'n groot bedrag verminder en die arbeiders uit 'n toestand van blywende vernedering gered. ==== Munisipale hervorming ==== Die Hervormingsparlement was verantwoordelik vir die invoering van nog 'n belangrike wet, naamlik die ''Municipal Corporation Act'' van 1835. Plaaslike bestuur was op daardie tydstip in 'n baie korrupte toestand en beperk tot 'n paar persone wat net na hul eie belange omgesien het. Die wet het voorsiening gemaak vir behoorlike munisipale verkiesings en die eenvormige samestelling van verkose munisipale liggame. Aan die begin was die magte van die nuwe besture baie beperk en die aantal stemgeregtigdes in elke dorp betreklik klein. Voor 1835, en selfs daarná, moes 'n spesiale wet deur die parlement aangeneem word om voorsiening te maak vir die een of ander vorm van openbare diens of verbetering van 'n dorp, en spesiale kommissarisse is aangestel om aandag te wy aan sulke sake soos die uitlê van strate en die aanbring van riole. Dit het die openbare gesondheidstoestand baie verbeter. Die oordrag van enige van hierdie magte aan dorpsrade is eers deur die wet van 1835 toelaatbaar gemaak, met die gevolg dat dorpskommissarisse in baie gevalle nog altyd funksies vervul het wat tans deur stadsrade verrig word. ==== Die staat en die openbare gesondheid ==== Daar is alreeds verwys na die toestand wat in die nuwe nywerheidstede geheers het. 'n Mate van aandag is gewy aan sulke dienste soos die aanbring van riole en die verskaffing van water in die nuwe stede, maar oor die geheel was die toestand betreurenswaardig. Daar was geen wetenskaplike sanitasie nie; vullishope en slykpoele was oral te sien, die huise was swak geventileer en daar was baie min beheer oor die verskaffing van voedsel. Swak gesondheid was onder die armes algemeen en die sterftesyfer was hoog. Epidemies van cholera en [[pokke]] het gereeld voorgekom. Hierdie epidemies het ongetwyfeld daartoe bygedra om die volk uit sy ''laissez faire''-houding teenoor volksgesondheid wakker te skud. Die eerste stap in die rigting van staatsverantwoordelikheid ten opsigte van volksgesondheid is gedoen deur Edwin Chadwick, een van die kommissarisse wat in 1832 aangestel is in verband met die toepassing van die Armewette. Hy word beskou as die stigter van die stelsel van volksgesondheid in Engeland. Sy pogings het uiteindelik gelei tot die aanstelling van 'n Koninklike Kommissie deur sir Robert Peel in 1843 om verslag te doen oor die sanitêre toestande onder die arbeidersbevolking. Die skrikwekkende toestand wat in hul rapport aan die lig gebring is, het gelei dat wetgewing in verband met die verwydering van vullis en rioolvuil en ter voorkoming van siektes aangeneem is. Die eerste Wet op Volksgesondheid is in 1845 aangeneem. Daardeur is 'n sentrale gesondheidsdepartement, wat die Algemene Gesondheidsraad genoem is, in Engeland gestig. Dit het plaaslike gesondheidsrade in die lewe geroep wat die gesondheidsdienste moes beheer. Mediese gesondheidsbeamptes is in die groot stede aangestel en later is ook gesondheidsinspekteurs aangestel om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Deur hierdie wet het die staat op duidelike wyse verantwoordelikheid vir die volk se gesondheid aanvaar. Plaaslike mediese beamptes was reeds in Liverpool (1847) en Londen (1848) aangestel. Hierdie Wet op Openbare Gesondheid het ook bepaal dat stadsrade in munisipale gebiede verantwoordelik gehou sou word vir watervoorsiening, waterafvoer, instandhouding van strate, begraafplase en die regulering van misstande. Verskeie ander wette in verband met openbare gesondheid, wat veral op die samestelling en magte van plaaslike owerhede betrekking gehad het, is gedurende die tweede helfte van die neëntiende eeu aangeneem. Op hierdie wyse is die dienste in verband met volksgesondheid aansienlik uitgebrei. Belangrike sake soos openbare [[inenting]], verbeterde hospitaalakkommodasie, beheer oor voedselverskaffing en die voorkoming van siektes het die ernstige aandag van gesondheidsowerhede geniet. Teen 1875 was die heilsame uitwerking van hierdie gesondheidsmaatreël reeds aan die dalende sterftesyfer merkbaar. ==== Onderwys vir die massa ==== Tot vroeg in die negentiende eeu was die Staat nie in die voorsiening van onderwysfasiliteite vir die volk geïnteresseerd nie. Onderwys is met die Kerk geassosieer en was beskou om slegs die voorreg van die hoër klasse te wees. Volgens die tradisie was onderwys iets wat vrywillig verskaf en in private hande gelaat moes word, en daar was algemene teenstand teen enige gedagte van staatsinmenging. Aanvanklik was godsdienstige liggame hoofsaaklik verantwoordelik vir die aanmoediging tot vrywillige stigting van skole. Aan die begin van die neëntiende eeu was daar twee nasionale vereniginge wat hulle vir die stigting van skole beywer het. Die Britse en Buitelandse Skoolvereniging is in 1808 deur Joseph Lancaster, 'n Kwaker, gestig; en die Nasionale Vereniging deur dr. Andrew Bell, 'n Anglikaan, in 1811. Die tipe skool wat opgerig is, het godsdiensonderrig verskaf, wat bedoel was om die kinders van die veragterdes in die stede geestelik op te hef. Die koste van die instandhouding van hierdie skole is deur skenkings van die Kerke en filantropiese liggame bestry. Die eerste stap wat deur die regering gedoen is om hom in die onderwys te interesseer, was toe die Hervormingsparlement in 1833 'n bedrag van £20 000 beskikbaar gestel het aan die twee vereniginge vir die oprigting van meer skole vir die armer klasse. Hierdie subsidie is jaarliks vermeerder, en het teen 1860 reeds 'n half miljoen pond bedra. Daar het geleidelik 'n gevoel van verantwoordelikheid jeens die kinders van die arbeidersklasse ontwikkel. So het die Fabriekswet van 1833, byvoorbeeld, die skoolure van kinders verleng. Daar is mettertyd besef dat die Kerke nie voldoende in die behoefte aan meer onderwysfasiliteite kon voorsien nie. In 1839 is 'n belangrike komitee van die Geheime Raad aangestel om toesig oor die aanwending van die toelaes wat toegewys is aan skole wat op vrywillige grondslag gestig is, te hou. Dit was feitlik die aanvang van 'n staatsdepartement as deel van 'n nasionale onderwysstelsel. In 1856 is die komitee in 'n Department van Onderwys omgeskep. Die eerste sekretaris van die van die liggaam, James Kay-Shuttleworth, 'n geneesheer wat intiem met die toestande in die agterbuurtes van Manchester bekend was, het veel gedoen om steun vir staatsbeheer van die onderwys aan te moedig deur die aanstelling van inspekteurs. Teen 1860 het die verset van die regerende klasse teen staatsbeheer van laer onderwys feitlik verdwyn. Die maatskaplike en industriële toestand van die arbeidersklasse het dus teen 1860 alreeds aanmerklik verbeter. Dit was grotendeels die gevolg van die moedige wetgewing wat deur die Hervormingsparlement aangeneem is. Daar is besef dat staatsinmening noodsaaklik was in 'n moderne industriële staat, indien die tevredenheid van die arbeiders verseker en 'n beter aanpassing van rykdom tussen die kapitaliste en die arbeidersmassas teweeggebring moes word. === Maatskaplike en industriële hervorming voortgesit === ==== Die aandrang op verdere hervorming ==== Ná 1860 was die twee groot politieke partye in Brittanje die Konserwatiewe, voorheen die Tories, en die Liberale, voorheen die Whigs – albei ten gunste van die uitbreiding van die stemreg. Die tweede Hervormingswet van 1867 het die stemreg aan die stedelike arbeidersklasse gegee en die derde Hervormingswet van 1884 aan die plaasarbeiders. Aangesien beide partye voortaan die stem van die werkersklasse moes verkry, is omvattende programme van maatskaplike en industriële hervorming opgestel. So het Brittanje vóór die einde van die negentiende eeu reeds ver gevorder op die weg na 'n sosialistiese staat. Die Vakunies het inderdaad meegewerk om die eise van die arbeiders insake die verskillende hervormings te formuleer. Die stigting van hierdie soort unies is moontlik gemaak toe die ,,Anti-Combination Act" in 1824 herroep is, daar die Staat nie meer gevrees het dat vereniginge van arbeiders die aanleiding tot oproer en rusverstoring sou wees nie. Alhoewel verskeie plaaslike vakunies kort daarna tot stand gekom het, was die eerste vakunie wat op nasionale grondslag gevorm is, die Geamalgameerde Vereniging van Ingenieurs in 1851. Die mynwerkersunie is in 1863 gestig. Die unies het egter nog geen wetlike erkenning geniet nie. Na die aanneming van die Hervormingswet van 1867 het die vakunies die verwydering geëis van die wetlike beperkings wat hulle in hul pogings om beter ekonomiese toestande vir die werkers te verkry belemmer het. Die vakunies is uiteindelik in 1871 as wettige liggame erken, en in 1875 is aan hulle die reg toegeken om stakings te organiseer sonder vrees van wetlike optrede teen hulle. Van dié tyd af het die vakunies 'n steeds belangriker rol in die verbetering van die lot van die arbeidersklasse gespeel. ==== Fabriekswetgewing ==== Die beginsels wat in die Fabriekswet van 1833 beliggaam was, is ook op ander nywerhede toegepas, sodat die nywerheidsbedrywigheid uiteindelik in sy gehele omvang onder staatsbeheer gebring is. So het die Staat verantwoordelikheid aanvaar vir die kinders, die veiligheid van volwassenes in hul diens, die uitskakeling van ongesonde werkstoestande en die redelike beperking van werkure. In 1878 is al die fabriekswetgewing van die voorafgaande vyf-en-veertig jaar gekodifiseer. Gedurende die eerste helfte van die negentiende eeu is baie min voorsiening gemaak vir gevalle waar werkers sterf of beseer is as gevolg van ongelukke in myne en fabrieke. Die algemene mening was dat 'n werknemer, aangesien hy loon ontvang het, verantwoordelikheid vir die gewone risiko's in verband met sy werk moes aanvaar en nie geregtig was om enige skadevergoeding in geval van 'n ongeluk te eis nie. Ongelukke het egter so dikwels in die myne voorgekom dat die mynwerkersunie om skadeloosstelling begin agiteer het. In 1880 is die eerste wet op die Aanspreeklikheid van Werkgewers aangeneem. Dit het aan die werknemers die reg op skadevergoeding gegee in gevalle waar 'n ongeluk aan nalatigheid aan die kant van die superintendent of 'n gebrek aan die masjinerie te wyte was. Daar was groot ontevredenheid omdat die omvang van die wet so beperk was, en politici soos Joseph Chamberlain, beïnvloed deur [[Otto von Bismarck]] se nywerheidswetgewing in Duitsland, het op die invoering van 'n stelsel van maatskaplike versekering benewens die voorkoming van ongelukke aangedring. In 1897 is 'n Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem, wat die werkgewer in sekere gespesifiseerde gevaarlike bedrywe verplig het om skadevergoeding aan 'n beseerde werknemer vir alle ongelukke te betaal, tensy die ongeluk deur die moedswillige nalatigheid van die beseerde persoon veroorsaak is. Hierdie wet het aansienlike voordele vir die verminkte werknemers of die weduwees gebring, maar het nie algemene tevredenheid gegee nie. In 1901 is 'n ander fabriekswet aangeneem wat die indiensneming van kinders onder elf jaar verbied het. ==== Vry laer onderwys ==== Die uitbreiding van die stemreg na die arbeidersklasse het beteken dat hulle ook die een of ander soort opvoeding moes kry ten einde hulle in staat te stel om self te lees en met politieke strydvrae vertroud te raak. Dit was aanleiding tot die verskaffing van laer onderwys aan die volksklasse. In 1870 is 'n belangrike Wet op Laer Onderwys, wat deur William Edward Forster ingedien is, aangeneem. Hierdie wet was 'n erkenning dat die kerke nie langer voldoende skoolakkommodasie kon verskaf nie. Die onderwysdepartement sou nou in staat wees om laerskole te laat oprig deur verkose skoolrade, wat gemagtig is om 'n belasting te hef benewens die toelaag wat van die regering ontvang is. Die nuwe skole wat aldus gestig is, sou nie-sektaries van aard wees. 'n Gewetensklousule wat 'n ouer toegelaat het om sy kind van godsdiensonderrig terug te hou, het 'n treffende kenmerk van die Engelse skoolstelsel gebly. Teen 1880 is reeds soveel vordering gemaak dat verpligte skoolbywoning oor die hele land afgedwing kon word. Skoolrade het duisende nie-sektariese skole gestig, en op hierdie manier is die kerke ook aangespoor om nog meer skole te voorsien. Binne twintig jaar is die skoolbywoning verdubbel. In 1891 is die onderwys in skole onder skoolrade vry gemaak, en skole wat op vrywillige grondslag gestig is, is aangemoedig om die betaling van skoolgelde af te skaf. Baie van die groter skoolrade het 'n aansienlike bydrae tot die bevordering van onderwys gelewer; baie van hulle was egter klein en ondoeltreffend. Algaande het die vrywillige skole gevind dat die geldelike eise wat aan hulle gestel is, te veel vir hulle geword het. Dit het dus noodsaaklik geword om die hele administratiewe masjinerie van die volksonderwys op te knap. 'n Sentrale onderwysowerheid is in die lewe geroep, toe die Onderwysraad (Board of Education) in 1899 gestig is. Die plaaslike onderwysadministrasie is deur die Onderwyswet van 1902 vereenvoudig. Die skoolrade is afgeskaf en hul pligte is aan vergrote plaaslike owerhede toevertrou. Hierdie plaaslike owerhede is met die instandhouding en uitbreiding van laerskole belas. Hierdie wet het Brittanje 'n nasionale stelsel van vrye en verpligte primêre onderwys gegee. Dit was ook aansporing tot die stigting van munisipale ,,grammar schools" naas die gevestigde ,,Public Schools". Só is daar dus voorsiening vir sekondêre en tegniese opleiding vir die volksmassas gemaak. === Brittanje ontwikkel tot 'n sosialistiese welsynstaat in die twintigste eeu === ==== Stigting van die Arbeidersparty ==== Teen die aanvang van die twintigste eeu het die arbeidersklasse in Brittanje reeds op baie maniere op 'n volkome rekonstruksie van die maatskaplike orde aangedring. Hulle was ontevrede met die langsame vordering in verband met die maatskaplike reorganisasie gedurende die voorafgaande twee dekades. Die vakunies het weereens 'n belangrike rol gespeel. 'n Onafhanklike Arbeidersparty is reeds in 1892 gevorm, en een lid in die parlement gekies. Op 'n vakuniekongres wat in 1899 gehou is, is besluit om 'n Arbeidersparty te stig wat as 'n politieke front van die vakunies sou dien. Die gevolg was dat die Arbeidersparty in 1906 in die algemene verkiesing 51 setels in die Laerhuis verower het. Die politieke mag van die vakunies het met rasse skrede toegeneem. In 1911 is 'n wet aangeneem waarvolgens salarisse aan parlementslede betaal sou word. Van hierdie tydstip af het die Arbeidersparty in die Laerhuis van krag tot krag gegaan. In 1912 is 'n wet aangeneem wat die gebruik van uniefondse vir politieke doeleindes gewettig het. Dit was 'n betekenisvolle stap, want die unies kon hulleself nou effektief op die politieke terrein reorganiseer. ==== Maatskaplike wetgewing ==== In 1906 het die Liberale Party 'n groot meerderheid in die parlementêre verkiesing behaal. Onder die leierskap van sir Henry Campbell-Bannerman, Herbert Henry Asquith en David Lloyd George is 'n aantal verreikende hervormings ingevoer ten einde die welsyn van die volk te bevorder. In 1908 is 'n Ouderdomspensioenwet aanvaar waarvolgens klein pensioene toegeken is aan mense ouer as 70 jaar met 'n inkomste benede 'n sekere peil. Later is die ouderdomsbepaling tot 65 jaar verlaag. Die toestand in die skole het ook sorgvuldige aandag ontvang. In 1906 is 'n wet aangeneem wat aan die plaaslike onderwysowerhede die reg verleen het om kinders wat in behoeftige omstandighede verkeer het, te voed. Dáárop het in 1907 die Mediese Inspeksiewet gevolg, wat die grondslag van die huidige mediese diens in skole in Groot-Brittanje gelê het. Hierdie wet het voorsiening gemaak vir die mediese inspeksie van kinders wanneer hulle by 'n skool aansluit, en reëlings sou getref word vir toesig oor die gesondheid en liggaamlike toestand van alle kinders in openbare laerskole. Nadat hierdie diens in die lewe geroep is, is bevind dat baie kinders wat voorheen as normaal en gesond beskou was, in werklikheid aan ondervoeding, of slegte tande, adenoïede of ernstiger gebreke gely het. Die mediese diens in skole wat aanvanklik ingestel is ten einde kinders in staat te stel om by skoolonderrig te baat, is geleidelik uitgebrei, en dit beoog tans die opbouing van die volk se gesondheid. ==== Verbetering van arbeidstoestande ==== As gevolg van 'n parlementêre ondersoek is in 1906 'n belangrike Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem wat in baie opsigte 'n uitbreiding van die vorige wette was. In 1908 is die werkdag van agt uur ook in die steenkoolmyne ingevoer. In die volgende jaar is verskeie bedryfsrade in die lewe geroep wie se taak dit was om toestande in die nywerhede te reguleer. Dit was 'n uitbreiding van staatsbeheer in die bedryfsorganisasie. Daarna is versoeningsrade bestaande uit verteenwoordigers van die betrokke vakunies en werknemers in die lewe geroep. Hierdie rade moes stakings verhoed deur geskille by wyse van onderhandeling te besleg. Aan die begin van die twintigste eeu het werkloosheid in Brittanje sy verskyning gemaak ten gevolge van die skerpe mededinging van die Verenigde State, Duitsland en Frankryk op die wêreldmark. 'n Belangrike poging om die werkloosheidsvraagstuk die hoof te bied is in 1911 aangewend, toe die Nasionale Gesondheidsversekeringwet aangeneem is. Dit het ontwikkel tot 'n stelsel waarvolgens alle vakwerkers 'n klein weeklikse bydrae in 'n fonds moes stort, waarin 'n verdere bedrag deur die Staat en die werkgewers betaal is. Uit hierdie fonds is tydelike onderstand aan werklose arbeiders verleen. ==== Die finansiering van die welsynsprogram ==== Hierdie hervormings het vir die Staat die uitgawe van ontsaglike bedrae meegebring. Die Liberale Party wou die koste bestry deur verhoogde belastings. 'n Rewolusionêre begroting is in 1909 deur Lloyd George ingedien, waarvolgens swaar belastings op inkomste in die nywerhede en die handel en ook 'n boedelbelasting gehef sou word. Die meer welgestelde lede van die samelewing sou voortaan aansienlike bedrae moet bydra tot die koste verbonde aan die maatskaplike hervormings wat ingestel is om die minderbevoorregtes te help. Toe die Hoërhuis weier om die belastingvoorstelle goed te keur, het 'n konstitusionele krisis ontstaan. In 1911 het die regering egter 'n wetsontwerp laat aanneem waarvolgens die Hoërhuis nie meer die voortgang van maatskaplike rekonstruksie kon verhoed nie, selfs nie indien die Laerhuis op drastiese maatreëls besluit nie. ==== Maatskaplike hervorming ná 1918 ==== Aan die einde van die [[Eerste Wêreldoorlog]] is hoë verwagtings in Brittanje gekoester dat 'n nuwe en beter wêreld vir die arbeidersklasse geskep sou word deur staatsoptrede. 'n Bittere ontnugtering het daarop gevolg. Eerstens het die Konserwatiewe regering onder Stanley Baldwin die hoër- en middelklasse verteenwoordig, wat geen groot meegevoel met die politieke en maatskaplike sienswyses van die werkersklasse gehad het nie: Aan die ander kant was die ekonomiese toestand aan die versleg. Brittanje was besig om 'n steeds groter persentasie van die uitvoerhandel te verloor as gevolg van die konkurrensie van lande soos die Verenigde State en [[Japan]]. Dit het werkloosheid op groot skaal veroorsaak. Die katoenbedryf van Lancashire is veral deur Japanse mededinging in Indië en die Verre Ooste getref. Die inkrimping van die handel het gelei tot 'n afname in die skeepsbou-, die steenkool- en die ysterbedrywe. Stakings het daarop gevolg, waarvan die steenkoolstaking van 1926 die ernstigste was. Dit het nege maande aangehou en uitgeloop op 'n algemene staking wat die hele land verlam het. Die Konserwatiewe regering, wat tradisioneel slegs ten gunste van matige hervormings was, het 'n paar industriële en maatskaplike hervormingsmaatreëls aangeneem wat, hoewel nuttig, heeltemal ontoereikend was om die krisis wat ontstaan het, die hoof te bied. In 1921 het 'n nuwe Wet op Openbare Gesondheid voorsiening gemaak vir die verbetering van gesondheidstoestande in stedelike gebiede, die daarstelling van beter hospitaalfasiliteite aangemoedig en 'n doeltreffender beheer oor die bestryding van siektes soos [[tuberkulose]]. In 1925 is die wet op ouderdomspensioene uitgebrei om ook weduwees en wese in te sluit. In 1926 is die bepalinge van die gesondheidsversekeringswet op wyer groepe van toepassing gemaak. Ook is 'n aantal wette in verband met behuising aangeneem wat hul toppunt in die wet van 1930 bereik het, wat aan plaaslike owerhede vir die eerste keer groot magte verleen het om die opruiming van agterbuurtes in stede asook munisipale behuisingskemas vir die armer klasse aan te pak. Ruimer onderwysfasiliteite is ook vir die kinders van die werkersklasse voorsien. Reeds in die Fisher-wet van 1918 is alle skoolgelde in die laerskool afgeskaf en die ouderdom vir verpligte skoolbesoek tot veertien jaar verhoog. Die Hadow-verslag van 1924 het egter 'n algehele reorganisasie van die sekondêre onderwys ingelui. Dit het gelei tot die voorsiening van die een of ander vorm van onderwys, hetsy algemene of tegniese of handelsonderwys, vir alle kinders na die elfde jaar. ==== Die Arbeidersparty en staatsosialisme ==== Die leiers van die Arbeidersparty het hierdie industriële en maatskaplike hervormings as ontoereikend beskou. Hulle het 'n drastieser maatskaplike rekonstruksie deur staatsinmenging begeer. Die Staat moes die beheer oor al die groter nywerhede oorneem en sodoende verseker dat die arbeidersklasse 'n groter ekonomiese beloning vir hul arbeid ontvang en beter lewenstoestande geniet. Dié beleid, wat aktief deur die Arbeidersparty gepropageer is, was in werklikheid 'n vorm van staatsosialisme. Die getalsterkte van die Party in die parlement was vinnig aan die toeneem. Daar was 59 lede in 1918, en hierdie getal het tot 192 in 1924 vermeerder. As gevolg van die vreeslike ekonomiese depressie wat in 1929 begin het, het die Arbeidersparty baie ondersteuning van die kieserskorps verkry en 290 setels in die parlement verower. Die gevolg was dat 'n Arbeidersregering onder Ramsay MacDonald gedurende die daaropvolgende twee jaar die bewind gevoer het, alhoewel die algemene toestande sodanig was dat weinig hervormingswerk onderneem kon word. Gedurende die jare van die groot ekonomiese depressie (1929–1933) toe die hele ekonomiese struktuur van die Westerse demokrasieë bedreig is, is die ekonomiese en maatskaplike tekortkominge in Brittanje skerp afgeteken. Die werkloosheidsyfer wat op een miljoen in die twintiger jare gestaan het, het tot drie miljoen in 1933 opgeskuif. Teen 1939 was een vyfde van Brittanje se arbeidskragte permanent werkloos. Ten einde die krisis die hoof te bied, is ruimer werkloosheidsvoordele onder die Nasionale Gesondheidsversekeringswet toegeken. Sowat twee miljoen liggaamlik geskikte arbeiders het van die werkloosheidstoelae of ,,Dole", soos hierdie vorm van hulp genoem is, geleef. Die maatskaplike gevolge van die ,,Dole"-stelsel was rampspoedig. Hoewel dit 'n mate van ekonomiese hulp aan die werkloses verleen het, het dit aan die ander kant hul inisiatief en selfrespek vernietig. 'n Belangrike saak waaraan aandag in toenemende mate gewy is, was behuising. As gevolg van 'n nuwe behuisingswet van 1936 wat plaaslike owerhede in staat gestel het om groot behuisingskemas aan te pak, is tussen 1930 en 1939 omtrent vier miljoen gesinne van beter behuising voorsien. ==== Die Beveridge-plan en nasionale bestaansbeveiliging ==== As gevolg van die verwoesting aangerig tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] (1939–1945) was agtereenvolgende regerings in Brittanje verplig om meer aandag aan die industriële en maatskaplike toestand te wy. Die koalisieregering onder sir [[Winston Churchill]] het die eerste daadwerklike stappe gedoen deur die Beveridge-kommissie in 1942 te benoem om 'n nasionale plan vir bestaansbeveiliging op te stel. So 'n stelsel sou voorsiening maak vir alle gebeurlikhede in verband met arbeid of gesondheid. Hierdie plan is in beginsel deur Churchill se regering aanvaar. By die algemene verkiesing van 1945 het die [[Arbeidersparty (Verenigde Koninkryk)|Arbeidersparty]] 'n oorweldigende meerderheid behaal. Hy het oor 393 setels teenoor die 230 setels van die ander partye tesame beskik. Die Arbeidersregering onder [[Clement Attlee |Clement Richard Attlee]] het onmiddellik die Beveridge-plan as sy program aanvaar. Al die aanbevelings is in die Nasionale Versekeringswet van 1946 beliggaam, wat 'n mylpaal in die Britse maatskaplike geskiedenis was. Dit het 'n omvangryke staatsbeheerde versekeringsplan wat vir almal verpligtend is, van stapel gestuur. Die geld vir die skema kom uit 'n sentrale fonds waartoe alle persone bo sestien jaar wat onder 'n dienskontrak of as vakleerling werk, die werkgewers en die Staat bydra. Benewens 'n skema vir geldelike hulpverlening aan werklose arbeiders, word voorsiening ook gemaak vir 'n omvattende mediese diens onder die Staat wat hom toespits op die opbouing van die volk se gesondheid. Voorsiening word gemaak vir vry mediese en tandheelkundige behandeling, gratis medisyne, betaling gedurende tydperke van siekte, ouderdomspensioene vir alle mans bo 65 jaar en vroue bo 60, en begrafnisonkoste. Inderdaad word 'n stelsel van bestaansbeveiliging vir die hele volk voorsien. Die Arbeidersregering het ook 'n omvangryke behuisingskema van stapel gestuur, wat noodsaaklik was weens die uitgebreide bomskade wat tydens die oorlog aangerig is. ==== Onderwysfasiliteite uitgebrei ==== Verdere onderwyshervormings het gevolg. Die Butler-onderwyswet van 1944 is inderdaad deur die Konserwatiewe regering ontwerp, maar deur die Arbeidersregering ná die oorlog toegepas. Hierdie wet tesame met die wette van 1870 en 1902 is die drie belangrikste onderwyswette wat op [[Engeland]] en [[Wallis]] van toepassing is. Die onderwys sou in drie opklimmende stappe bekend as primêre, sekondêre en voortgesette onderwys, georganiseer word. Op hierdie wyse is die ou laerskole afgeskaf. Geen onderskeid is tussen bevoorregtes en onbevoorregtes gemaak nie, want alle kinders kon van voltydse sekondêre onderwys gebruik maak. Voorts is voorsiening gemaak vir die uiteindelike uitbreiding van verpligte skoolbywoning vir kinders van vyf tot sestien jaar. Die nuwe wet bewys hoe ruim die algemene opvatting omtrent onderwys geword het. Voorsiening moes deur plaaslike owerhede gemaak word vir toereikende fasiliteite vir kinders vir ontspanning en sosiale en liggaamlike opvoeding. Onderwys vir volwassenes moes ook aangemoedig en gemeenskapsentrums verskaf word. Engeland het, soos een opvoedkundige skrywer tereg gesê het, ,,ver gevorder sedert daardie sombere eeu toe sy kinders in skoorstene moes rondklouter en steenkooltrokke by die myningang moes trek". ==== Nasionalisasie van die vernaamste nywerhede ==== Die Arbeidersparty het dit as 'n noodsaaklike onderdeel van sy plan insake ekonomiese rekonstruksie beskou dat al die sleutelbedrywe staatsinstellinge moes word. Die kapitalistiese stelsel sou tot op sekere hoogte behou moes word, maar daar is gemeen dat nasionalisasie industriële uitbuiting, arbeidsondoeltreffendheid en werkloosheid sou beëindig. In 1946 het die [[Bank van Engeland]] 'n staatsinstelling geword, en daarná is die steenkoolbedryf onder die beheer van 'n Steenkoolraad geplaas, wat die vorige myneienaars wat deur die Staat uitgekoop is, vervang het. In 1947 is die spoorweë onder staatsbeheer gebring, en in die daaropvolgende jaar het brandstof en krag ook aan die beurt gekom. Staatsbeheerrade is gestig vir die voorsiening van elektrisiteit en gas. Toe Attlee se regering daartoe oorgaan om die staalbedryf te nasionaliseer, is heftige teenstand ondervind. Die Arbeidersregering het Brittanje dus tot 'n welsynstaat herskep wat met die Skandinawiese lande veel ooreenkoms vertoon. Toe die Konserwatiewe Party in 1953 weer aan die bewind gekom het, het hulle hierdie hervormings aanvaar. === Die ontwikkeling van demokratiese bestuur in Groot-Brittanje === Voor die aanvang van die Franse Rewolusie het Brittanje die mees liberale regeringsvorm in Europa gehad. Die grondwet is deur die Franse denkers soos Montesquie as die ideaal vir demokratiese regering beskou. Alhoewel dit gebaseer was op regering deur die monargie en 'n verkose parlement, was die regering egter slegs in 'n beperkte sin demokraties. ==== Die regeringsvorm in 1815 ==== ===== Die Britse parlement ===== Die Britse parlement het uit 'n Hoërhuis (House of Lords) en 'n Laerhuis (House of Commons) bestaan. Die Hoërhuis, bestaande uit edelliede wat vir lewenslank deur die koning benoem is, was erg aristokraties en konserwatief en het die landelike aristokrasie en die Kerk verteenwoordig. Selfs die Laerhuis was nie verteenwoordigend van alle klasse van die volk nie. Die stemreg was baie beperk, en slegs 'n half miljoen volwassenes uit 'n bevolking van veertien miljoen het die stemreg gehad. Bowendien was die setels in die Laerhuis baie oneweredig oor die land verdeel. Baie van die groot nuwe stede wat naby die steenkool- en ystervelde ontstaan het, het geen aandeel in die regering van die land gehad nie. Aan die ander kant het 'n paar aansienlike families beheer oor 'n groot aantal parlementêre setels uitgeoefen weens hul besit van sogenaamde ,,pocket boroughs". Die kieskwalifikasie van een kieser was die besit van 'n omgeploegde land (Old Sarum). 'n Ander ,,pocket borough" was onder die see, en die eienaar moes na die plek roei om sy stem uit te bring! Daar word beweer dat van die 658 parlementslede 424 óf deur agente van die regering benoem is, óf deur private indiwidue. Die Hertog van Norfolk het, byvoorbeeld, elf parlementslede benoem, en die Graaf van Lonsdale ses. Bowendien het elke geoktrooieerde stad (borough), afgesien van sy getal kiesers, twee lede gekies. Die regering van Brittanje was in die hande van die landelike aristokrasie, wat in twee groot politieke partye, die Tories en die Whigs, georganiseer was. Die Tory-regering was reeds jare lank aan die bewind. ===== Die beginsels van party- en kabinetregering ===== Gedurende die agttiende eeu was die idee van partyregering as 'n demokratiese praktyk besig om in Brittanje te ontwikkel. Die leiers van die regering (die kabinet) is uit die meerderheidsparty in die Laerhuis gekies. Die kabinet het dan die beleid wat vir die parlement aanneemlik was, uitgevoer en op dié wyse gevolg gegee aan die wil van die volk. Die ander kenmerk van partyregering is dat die minderheidsparty in die Laerhuis die Opposisie vorm. Dit staan 'n definitiewe eie beleid voor en kritiseer gedurig dié van die regering. Dit verseker dat wetgewing van alle gesigspunte oorweeg word voor sy finale goedkeuring. Die idee van partyregering het ook regering deur die kabinet op die voorgrond gebring. Deur die bestuursooreenkoms van 1689 is die oppergesag van die parlement in Brittanje vasgelê en die gedagte van 'n absolute monargie finaal verwerp. Tog het die koning nog altyd direkte beheer oor die regering uitgeoefen, veral in verband met buitelandse sake, sy eie ministers gekies en die hoë staatsamptenare aangestel. Alhoewel daar destyds 'n neiging bestaan het om die beheer oor nasionale aangeleenthede aan 'n klein groepie ministers liewer as die hele Geheime Raad waaraan al die ministers behoort het, toe te vertrou, was daar nog geen gedagte nie dat dié ministers gekies moes word uit die party wat in die Laerhuis die meerderheid gehad het, nóg was daar 'n eerste minister aan die hoof van die kabinet. Gedurende die agttiende eeu het daar belangrike veranderinge plaasgevind. Die gebruik het by George I (1714–1727) ontstaan dat die koning nie die vergaderings van die kabinet bywoon nie. Op dié wyse het die beheer uit die hande van die koning in dié van sy ministers oorgegaan. Met verloop van tyd het dit ook 'n gewoonte geword dat die koning sy ministers uit die meerderheidsparty in die Laerhuis kies. Hy het die leier van daardie party ná 'n algemene verkiesing laat roep en hom gelas om 'n kabinet te vorm. Aangesien dit noodsaaklik was dat iemand in die koning se plek as leier van die kabinet moes optree, was sir Robert Walpole, leier van die Whig-party in die Laerhuis in 1721, die eerste persoon wat eerste minister geword en in die kabinet die leiding geneem het. Hy het dus as skakel tussen die kabinet en die koning gedien. Dit het beteken dat die koning in werklikheid die beleid van die kabinet en die wetgewing wat deur hom ingedien is, moes goedkeur, alhoewel hierdie beginsel nie vóór die regering van koningin Victoria (1837–1901) volkome aanvaar is nie. Walpole het ook volgehou dat hy uit hoofde van sy amp die beleid van die ministers kon voorskryf, en dit dan ook ten spyte van heftige teenstand gehandhaaf. Hy het geglo dat die ministers saam moes optree en dat 'n lid van die kabinet wat nie bereid was om hom aan 'n meerderheidsbesluit te onderwerp nie, verplig sou wees om te bedank. Dit het ook duidelik geword dat, alhoewel die beleid van die regering onafhanklik van die koning vasgestel sou word, dit die goedkeuring van die Laerhuis, dit wil sê die meerderheidsparty, moes verkry om doeltreffend uitgevoer te kan word. Slegs op hierdie wyse word die oppergesag van die parlement en kabinetsregering verseker. Al hierdie konvensies vorm die wese van politieke demokrasie of parlementêre regering in sy handhawing van die soewereiniteit van die volk. ==== Die beweging om parlementêre hervorming ==== ===== Die noodsaaklikheid van maatskaplike en industriële hervorming ===== Die paar jaar na 1815 was 'n besonder moeilike tydperk in Brittanje. Daar het 'n wye kloof tussen die arbeidersklasse en die hoër- en middelklasse ontstaan as gevolg van die ontwikkeling van die fabriekstelsel en die omwenteling in die landbou. Die intieme verhouding tussen werknemer en werkgewer, soos dit onder die ou stelsel bestaan het, kon nie onder 'n stelsel waarvolgens die werkers in die agterbuurtes saamgehok was, voortbestaan nie. Die toestand van die werkers het voortdurend versleg. Hierdie ellende was grotendeels aan die Napoleontiese oorloë te wyte. Gedurende die oorloë het die Britse uitvoerhandel gebloei, maar na die einde van die oorloë het 'n slapte ingetree. Dit het baie werkloosheid veroorsaak, wat nog vererger is deur die soldate wat van die oorloë af teruggekeer het. Fabrikante het gevind dat hulle voorrade te groot was, en die grondbesitters en die boere is met ondergang bedreig as gevolg van die onbeheerde invoer van koring van die Vasteland, wat 'n skielike prysdaling veroorsaak het. Die regering, wat onder die beheer van die Tory-grondbesitters gestaan het, het die boere probeer beskerm deur 'n nuwe koringwet in 1815 aan te neem. Die invoer van koring is belet, as die prys nie bo tagtig sjielings per kwart ton gestyg het nie. Dit het die prys van koring op kunsmatige wyse hoog gehou, veral omdat toestande gunstig vir die invoer van koring uit Amerika was. Die grondbesittende Tory-aristokrate het nie probeer om die lyding van die armer klasse in die nywerheidsentrums te versag nie, omdat hulle 'n herhaling van die Franse Rewolusie gevrees het indien hulle sou begin om enige hervormings toe te staan. Net soos [[Klemens von Metternich|Prins Klemens Metternich]] in Europa die orde streng gehandhaaf het, so is die armes deur die regerende klasse in Brittanje aan die begin van die negentiende eeu onder strenge toesig gehou. Die regering se beleid is deur Robert Castlereagh, Henry Sidmouth en ander uitgevoer. Sidmouth was die minister van binnelandse sake, en hy het spioene en agente gebruik om verdagte hervormers op te spoor en valse getuienis teen hulle op te stel. ===== Die eis om hervorming lei tot reaksie ===== Daar het heelwat ontevredenheid geheers en soms het opstootjies onder die hongerlydende werklose arbeiders uitgebreek. Die geroep om parlementêre hervorming het in krag toegeneem, want daar is gemeen dat die lot van die arbeiders slegs verbeter sou word indien die parlement waarlik verteenwoordigend van die volk was. Onder die Radikale (diegene wat 'n ingrypende verandering van die parlementêre stelsel begeer het) was William Cobbett 'n belangrike leier. Self 'n goedhartige man en begerig om die welsyn van die arbeidersklasse te bevorder, het hy die Weekly Political Register van 1802 af uitgegee, 'n blad waarin die sienswyse van die arbeiders tot uiting gekom het. In 1816 het hy die prys van die blad van l sjieling tot 2 pennies verminder, en die weeklikse afset het tot 50 000 vermeerder. Die regering het die blad egter spoedig onderdruk. 'n Ander radikaal met heelwat invloed was Henry Hunt, 'n welsprekende redenaar. 'n Aantal opstootjies het plaasgevind, maar hulle is streng deur die regering onderdruk. 'n Opstootjie by Spa Fields in 1816 waar die Franse driekleur vertoon is, is onderdruk, en as gevolg hiervan is die Habeas Corpus-wet opgeskort. Die bekendste van hierdie opstootjies het in 1819 in Manchester plaasgevind. 'n Vergadering is in St. Peter's Fields gehou, waar 'n ordelike menigte van byna 60 000 mans, vroue en kinders deur ,,Orator" Hunt en andere toegespreek is. Toe 'n poging aangewend is om Hunt en sommige van die ander sprekers in hegtenis te neem, het dit voorgekom asof die skare vyandiggesind word. Die magistrate is skielik met vrees bevang, en het die burgermag (daar was toe nog geen polisie nie) beveel om die gepeupel aan te val. Verskeie persone sterf en honderde gewond. Hierdie gebeurtenis staan as die Peterloo-bloedbad bekend. Die regering het die optrede van die magistrate goedgekeur en die Ses Wette (1819) laat aanneem, waardeur dit onwettig verklaar is om enigiemand militêre opleiding te gee, en aan vrederegters die mag verleen is om in sekere gebiede beslag op wapens te lê, die hou van opruiende openbare vergaderings belet is en die belastings op sekere soorte leesstof verhoog is. Hierdie onderdrukkende maatreëls het slegs die geroep om hervorming laat toeneem. Dit het 'n magtige beweging geword, omdat die Whigs, die Opposisieparty in die parlement, hom aan die hoof daarvan gestel het, en baie van sy leiers ywerige voorstanders van hervorming geword het. ===== Die eerste hervormings (1822-'29) ===== Gedurende die tien jaar wat op die Peterloo-bloedbad gevolg het, is 'n aantal merkwaardige hervormings ingevoer, want na die dood van Robert Castlereagh in 1822 was die jonger Tories soos George Canning, William Huskisson en sir Robert Peel ten gunste van 'n beleid van hervorming. Peel, as sekretaris van binnelandse sake, het die spioenasiestelsel afgeskaf en 'n radikale hersiening van die onmenslike strafkode teweeggebring. Daar was destyds omtrent tweehonderd misdrywe waarvoor 'n persoon met die dood gestraf kon word, alhoewel die wette nie streng toegepas is nie. Huskisson was verantwoordelik vir 'n wysiging van die doeaneregte, wat geblyk het 'n stap in die rigting van vryhandel te wees. Die ,,Combination Acts" is in 1824, grotendeels as gevolg van die agitasie van Francis Place, herroep. Hierdeur is die stigting van vakunies gewettig. In 1828 het Peel 'n ander uitstekende hervorming teweeggebring, toe hy die stedelike nagwag van Londen deur 'n staande stedelike polisiemag vervang het. Ander stede het die voorbeeld van Londen gevolg. Die dringende behoefte aan hervorming het as gevolg van die toestand in Ierland sterk aan die lig gekom. Toe Ierland in 1800 met Brittanje verenig is, is feitlik geen politieke regte aan die Rooms-Katolieke in Brittanje en in Ierland toegestaan nie. Hulle kon nie parlementslede word nie, en hierdie leemte is diep gevoel. Daniel O'Connell, 'n advokaat, het die saak van die Rooms-Katolieke op 'n baie bekwame wyse bepleit. In 1828 het hy hom as parlementêre kandidaat in die graafskap Clare verkiesbaar gestel, alhoewel hy, indien verkies, as Rooms-Katoliek nie reg sou hê om in die parlement sitting te neem nie. Hy is met 'n groot meerderheid verkies, en dit het die regering verplig om die Katolieke- Gelykstellingswet in 1829 te laat aanneem, waardeur Rooms-Katolieke die reg verkry het om tot lede van die parlement verkies te word. Hierdie wet was die laaste maatreël wat nodig was om die mag van die Tory-regering te breek. ===== Die Whigs kom aan die bewind ===== Juis op hierdie tydstip (1830) is George IV oorlede, en die troonbestyging van Willem IV het 'n algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die leier van die Whigs, lord Charles Grey, het eerste minister geword, en sy kabinet het hoofsaaklik uit persone wat ten gunste van 'n gematigde parlementêre hervorming was, bestaan. Daar het in Brittanje groot opgewondenheid geheers oor die vraag of die nuwe regering die hervorming van die parlement sou aanpak. In Maart 1831 is die eerste hervormingswetsontwerp deur lord John Russel ingedien, maar dit is weens die teenstand van die Tories nie deur die Laerhuis aangeneem nie. Die parlement is ontbind, en in 'n nuwe verkiesing het die Whigs 'n groter meerderheid behaal. Deur die hele land het dit weerklink: ,,Die wetsontwerp, die hele wetsontwerp, en niks anders as die wetsontwerp nie." In Junie 1831 is die tweede wetsontwerp deur lord John Russel ingedien. Hierdie keer is dit deur die Laerhuis aangeneem, maar in Oktober deur die Hoërhuis verwerp. Brittanje het op die rand van 'n burgeroorlog gestaan. 'n Derde wetsontwerp is deur die Laerhuis aangeneem, maar nog altyd het die Hoërhuis getoon dat hulle vasbeslote was om dit te verwerp, ondanks die feit dat die laaste verkiesing duidelik bewys het dat die hele land ten gunste daarvan was. Daar was slegs een uitweg moontlik: die koning moes genoeg nuwe lords benoem ten einde te verseker dat die wetsontwerp deur die Hoërhuis aangeneem word. Hierdie dreigement het die Hoërhuis laat swig, en op 4 Junie 1832 is die wetsontwerp aangeneem, waarná dit deur die koning goedgekeur is. ===== Die Hervormingswet (Reform Act), 1832 ===== In sy finale vorm het die wetsontwerp voorsiening gemaak vir 'n gemagtigde hervorming van die parlement. 'n Herindeling van setels het plaasgevind. Agt-en-tagtig stedelike kiesafdelings (boroughs) het altesame 143 setels verloor, en hierdie setels is herverdeel onder die nuwe nywerheidstede wat tot dusver glad nie verteenwoordig was nie. Twee- en-twintig van die groter stede soos Manchester en Birmingham het nou die reg ontvang om twee lede elk, en twintig van die ander om een lid elk te kies. Aan die groter graafskappe is 65 bykomende lede toegeken. Selfs toe was die setels nie gelykop tussen die verskillende distrikte volgens die aantal kiesers verdeel nie. Die kiesreg is ook uitgebrei. In die graafskappe is die stemreg aan erfpagters en huurders verleen, dit wil sê aan boere en gewone pagters met 'n sestigjarige landpag wat £10 per jaar betaal het, en aan gewone huurders wat £50 per jaar as huurgeld betaal het. In die stedelike kiesafdelings (boroughs) is die stemreg aan die middelstand toegeken, want alle persone wat 'n huis besit of gehuur het waarvoor minstens £10 huur per jaar betaal is, was stemgeregtig. Na die aanname van die Hervormingswet is wetsontwerpe waardeur soortgelyke hervormings in Skotland en Ierland ingevoer is, aangeneem. Die Hervormingswet is deur die volk met groot byval ontvang. In werklikheid is egter die hele arbeidersklas in die stede en op die plase sonder die stemreg gelaat. Tog het die mag nou oorgegaan van die aristokratiese grondbesitters op die getalsterkere meer bemiddelde middelstand. Die mag van die Laer- oor die Hoërhuis waar eersgenoemde die steun van die volk geniet het, het ook duidelik geblyk. Deur hierdie wet het die Industriële sentrums bowendien in politieke belangrikheid toegeneem en het hulle saam met die landelike aristokrasie die politieke beheer gedeel. ===== 'n Tydperk van hervorming ===== Gedurende die jare volgende op die aanname van die Hervormingswet is 'n aantal belangrike maatskaplike en industriële hervormings deur die Britse parlement teweeggebring. Daar is alreeds verwys na die afskaffing van slawerny (l833) en die Fabriekswet van 1833. Die oprigting van 'n Sentrale Strafhof in 1834 het die werk voortgesit waarmee Peel 'n aanvang gemaak het toe hy die strafwette hervorm het. Die regering het ook aandag aan die onderwys gewy, en die eerste klein toelagies is in 1833 deur die Staat betaal aan skole wat op vrywillig grondslag gestig is. Die instelling van die pennie-posdiens in 1840 deur die toedoen van sir Rowland Hill was ook 'n betekenisvolle hervorming. 'n Belangrike konstitusionele hervorming was die aanname van die ,,Municipal Corporations Act" in 1835. Verkose stadsrade is in stede van 'n sekere grootte opgerig. Die lede is deur die belastingbetalers gekies. Dit was die plig van sulke rade om die aandag te wy aan sake soos die aanleg van paaie, verligting, watervoorsiening, en samewerking met die gesondheidsowerhede in verband met sulke openbare gesondheidsaangeleenthede soos riolering en sanitasie. Die rade het die reg verkry om belastings te hef. Die instelling van hierdie liggame het 'n verandering in die toestande wat in die nuwe nywerheidstede geheers het, teweeggebring. In 1839 is in Manchester 'n beweging op tou gesit om te ywer vir die afskaffing van die Koringwette. Onder hierdie wette is invoerbelastings op buitelandse koring gehef in die belang van die koringkwekers in Brittanje. Aan die hoof van die Anti-Koringwet- verbond was manne soos Richard Cobden, 'n suksesvolle jong kalikodrukker van Manchester, John Bright, 'n katoenspinner en besonder gewilde redenaar, en Charles Villiers, wat die saak in die Laerhuis bepleit het. Baie toesprake is gehou en vlugskrifte deur die land versprei ten einde die volk tot die besef te bring dat die land slegs sou vooruitgaan as alle beskermende regte op ingevoerde goedere eers afgeskaf was. Onder 'n stelsel van vryhandel sou Brittanje buitelandse koring kon koop, maar die vreemde lande sou op hul beurt groter hoeveelhede Britse goedere koop. Sir Robert Peel, die leier van die Konserwatiewe (die party wat uit die ou Tory-party ontstaan het), het self die noodsaaklikheid van die herroeping van die Koringwette begin insien. Sake het 'n kritieke stadium bereik as gevolg van die mislukking van die Ierse aartappeloes in 1845, toe duisende Iere swaar gely en selfs van die honger omgekom het, aangesien buitelandse koring nog belas en die Engelse graanoeste swak was. Ondanks hewige teenkanting het Peel, die eerste minister, in 1846 die herroeping van die Koringwette deurgevoer, hoewel dit 'n skeuring in die Konserwatiewe Party en sy eie ondergang veroorsaak het. In 1849 is die Skeepvaartwette uiteindelik herroep. Daarna is 'n vryhandelspolitiek geleidelik toegepas en slegs op 'n paar artikels invoerregte gelaat. Hiermee is die reeks hervormings wat in 1830 begin het, afgesluit. Teen die middel van die eeu het die Britse fabriekswese gebloei, en werkloosheid het baie verminder. Die merkwaardige opbloei van die Britse nywerheid is duidelik getoon tydens die internasionale tentoonstelling wat in 1851 in die ,,Crystal Palace" in Londen gehou is. ===== Konstitusionele eise van die Chartiste ===== Gedurende hierdie tydperk van hervorming het die arbeidersklasse steeds sterker aangedring op dieselfde politieke regte wat deur die Hervormingswet van 1832 aan die middelklasse toegeken is. Die Radikale hervormers het daarop gewys dat nie een sesde van die bevolking stemgeregtig was nie, en dat die setels nie in verhouding tot die bevolking verdeel was nie. In 1838 is die eise van die Radikale in die ,,People's Charter” beliggaam. Daar is geëis dat elke manspersoon die stemreg moes hê, en dat stemming in die geheim met stembriefies moes plaasvind, omdat dit elke kieser 'n groter mate van vryheid in die uitoefening van sy stemreg sou gee, en omkopery sou verminder. Alle kiesafdelings moes dieselfde getal kiesers hê en elkeen moes slegs een lid vir die parlement kies. Die Laerhuis moes jaarliks gekies word en die eiendomskwalifikasie vir lede moes afgeskaf word. Lede moes ook besoldig word, sodat selfs 'n arm man in staat sou wees om sitting in die parlement te neem. Hierdie agitasie het aangegroei in die arbeidersvereniginge en in die dagbladpers, totdat in 1839 'n versoekskrif met, volgens beweer is, oor 'n miljoen handtekeninge daarop by die parlement ingedien is. Dit is met 'n groot meerderheid verwerp, maar die regering het geen poging aangewend om die beweging te onderdruk nie. Die agitasie het dus openlik plaasgevind, en in 1842 is 'n tweede petisie met meer as drie miljoen handtekeninge aan die parlement voorgelê. Die betoging is toe met strengheid onderdruk en het op 'n mislukking uitgeloop. Hoewel die beweging enigsins verswak het, het die ellendige toestand waarin die arbeiders verkeer het, tog nie verbeter nie. Die rewolusie van 1848 in Europa het gedien as spoorslag vir 'n kragtige herlewing van Chartisme. 'n Reuse-petisie, na bewering deur ses miljoen persone onderteken, sou deur 'n half miljoen man in 'n optog na die parlement geneem word. Spesiale konstabels is in diens geneem om Londen te beskerm, en die betoging het op 'n mislukking uitgeloop. Toe die petisie ondersoek is, is bevind dat daar minder as twee miljoen naamtekeninge op was. Die hele beweging is bespotlik voorgestel, en het in duie gestort. Dit het gelyk asof Chartisme misluk het, maar die konstitusionele vooruitgang in die loop van die eeu het die rigting gevolg wat in die Charter aangedui is. Een geskiedskrywer het beweer: ,,Dit lyk asof die geweldige voorwaartse beweging in Engeland in die rigting van die demokrasie, wat so sterk teen die end van die negentiende eeu op die voorgrond getree het, heelwat van sy krag aan hierdie beweging ontleen het". ==== Brittanje ontwikkel tot 'n parlementêre demokrasie ==== In die sestigerjare van die neëntiende eeu was die arbeidersklasse nog steeds nie stemgeregtig nie. Die vrees wat deur albei politieke partye gekoester was dat 'n uitbreiding van die stemreg die veiligheid van die land in gevaar sou stel, het verdwyn namate Brittanje op ekonomiese gebied vooruitgegaan het, en die arbeiders tevrede was, want almal het werk gehad. ===== Stemreg vir volwasse mans ===== In 1866, toe graaf John Russel eerste minister was, is 'n wetsontwerp deur William Ewart Gladstone ingedien met die doel om die stemreg uit te brei, maar dit is verwerp. Dit het die geesdrif van die volk weer aangewakker, en Benjamin Disraeli (hy het in 1876 lord Beaconsfield geword) beweeg om 'n hervormingswetsontwerp in te dien, wat eindelik in Augustus 1867 aangeneem is. Deur hierdie wet is die stemreg aansienlik uitgebrei. Die kiesreg is nou op 'n residensiële basis toegeken. Die stemreg is aan alle huiseienaars gegee, en ook aan alle huurders wat vir jaar lank gehuurde kamers van 'n bepaalde waarde bewoon het. In die plattelandse kiesafdelings het die klein grondbesitters en pagters wat twaalf pond huurgeld per jaar betaal het, stemgeregtig geword. Hierdie wet het beslis veel daartoe bygedra om Brittanje in 'n demokratiese rigting te stuur. Deur die toekenning van die stemreg aan die stedelinge is die kieserskorps feitlik verdubbel. Aangesien die nuwe kiesers nog steeds teen intimidasie beskerm moes word, is geheime stemming in 1872 deur die ,,Ballot Act" in die plek van stemming in die openbaar, soos tot hiertoe die geval was, ingevoer. Gedurende Gladstone se derde termyn as Eerste Minister is die Derde Hervormingswet (1884) aangeneem, waardeur Brittanje inderdaad 'n demokratiese land geword het. Tot op daardie tydstip was die plaasarbeiders nie stemgeregtig nie, hoewel arbeiders in die stede ná die hervormings van 1867 nie aan hierdie diskwalifikasie onderhewig was nie. Gladstone se wetsontwerp het die stemreg aan plaasarbeiders en alle gesinshoofde toegeken. Op hierdie wyse is die stemreg aan die oorgrote meerderheid van die arbeidersklas toegestaan. Hierdie voorregte is ook op Skotland en Ierland van toepassing gemaak. Die kieserskorps is nou van drie tot vier miljoen vermeerder. In Brittanje is inderdaad die ideaal van stemreg vir elke volwasse manspersoon bereik. Die Wet op die Herindeling van Setels wat in 1885 op voorstel van Gladstone aangeneem is, het 'n algehele herindeling van parlementêre setels teweeggebring. Kiesafdelings wat elk deur een lid verteenwoordig was en 50 000 kiesers bevat het, het nou die reël geword. ===== Verteenwoordigers van die arbeidersklas ===== Die toekenning van die stemreg aan die arbeidersklas was aanleiding tot die daarstelling van verskeie maatskaplike en industriële wette. Dit het ook gelei tot die opkoms van die vakunies waaruit die Arbeidersparty in 1900 as sy politieke front ontstaan het. Alhoewel die arbeiders die stemreg verkry het, was daar min kans vir hulle om uit hul eie geledere manne te kies om in die parlement te dien. Hierdie saak is deur die Liberale regering onder Herbert Henry Asquith reggestel. In 1911 is wetgewing aangeneem waardeur daar vir die eerste maal voorsiening gemaak is vir die betaling van salarisse aan parlementslede uit die Skatkis. Die getal Arbeiderslede in die Parlement was vereers maar gering en die meeste was ampsdraers van die vakunies. In 1916 was daar 29 lede, en hierdie getal het tot 59 in 1918 en 192 in 1924 gestyg. Die arbeiders het die mening gehuldig dat hul lewenstoestande verbeter kon word deur ooreenkomste namens hulle aangegaan deur die vakunies en deur wetgewing volgens sosialistiese beginsels. Die mag van die Arbeidersparty het in so 'n mate toegeneem dat Brittanje in 1924 sy eerste tydelike Arbeidersregering gekry het. In 1929 het die Arbeiders 290 setels in die parlement verower en dus, as synde die talrykste party in die Laerhuis, die tweede Arbeidersregering gevorm. Na die einde van die oorlog teen Duitsland in 1945 het die Arbeidersregering sy derde oorwinning behaal, en was hy, met 393 setels, sterk genoeg om sy program van maatskaplike hervorming deur te voer. ===== Die toekenning van stemreg aan vroue ===== Aan die begin van die twintigste eeu het die eis van vroue om die toekenning van die stemreg steeds sterker geword. Die voorstanders van vroue-stemreg (die ,,Suffragettes") onder die leiding van Emmeline Pankhurst het daarop aangedring dat vroue gelyke regte met mans toegeken moes word. Deur die Wet op die Verteenwoordiging van die Volk van 1918 is die stemreg aan alle vroue van dertig jaar en ouer toegestaan. In 1919 het 'n wet gevolg wat aan vroue toegang tot sekere beroepe gegee het waarvan hulle nog uitgesluit was. Later, in 1928, is die stemreg tot alle vroue van een-en-twintig jaar uitgebrei. Brittanje het nou heeltemal 'n politieke demokrasie geword. 'n Aantal vroue het daarin geslaag om parlementslede te word, en in 1929 is 'n vrou die eerste maal tot minister aangestel. Die toestande in Brittanje teen die middel van die twintigste eeu was gans anders as aan die begin van die neëntiende eeu. Verskeie partye het deur wetgewing baie bygedra om die lewenstoestande van die arbeidersklasse te verbeter. Lidmaatskap van die parlement was nie meer beperk tot 'n sekere klas nie. Persone uit die nederigste kringe kon parlementslede word en maatskaplike hervormings teweegbring. === Die vooruitgang van demokratiese denkbeelde in Frankryk en Duitsland === Die tweede helfte van die neëntiende eeu was gekenmerk deur die groei van industrialisme wat treffende veranderinge in die lande van Wes-Europa en uiteindelik ook in Rusland teweeggebring het. Frankryk was inderdaad die eerste land in Europa wat deur die oorgang na moderne industrialisme beïnvloed is, alhoewel hy, wat vooruitgang betref het, ver by Engeland agtergebly het. Hierdie vooruitgang is eers ná die middel van die eeu versnel. Tog was Frankryk selfs in 1871 nog altyd in die eerste plek 'n landbouland, en was sy nywerhede nog maar op klein skaal ontwikkel. Hy het eers ná die stigting van die Derde Republiek (1870) op industriële gebied ver ontwikkel. Die stigting van die Noord-Duitse Bond in 1867 het die grondslag gelê het vir werklike ekonomiese vooruitgang in Duitsland. Nadat hy verenig was, het dit moontlik geword om beheer oor die ekonomiese beleid van die land volgens definitiewe gekoördineerde beginsels uit te oefen, en om die steenkool en yster van die Ruhr en Lotharinge te ontgin. Die nywerheidsontwikkeling het in Duitsland teen so 'n merkwaardige tempo voortgegaan dat Duitsland teen die einde van die eeu alreeds 'n gedugte industriële en handelsmededinger van Brittanje geword het. Duitsland was nie meer 'n landbouland soos hy gedurende die eerste helfte van die eeu was nie, maar 'n moderne industriële staat met reusagtige industriële korporasies soos daar in Brittanje en die Verenigde State bestaan het. Op industriële gebied was Duitsland Frankryk ver vooruit. Een belangrike gevolg van hierdie industriële vooruitgang was die toenemende wyse waarop gedeeltes van die bevolking van die verskillende state verstedelik het. Die geweldige sametrekking van mense by bepaalde middelpunte van industriële en kommersiële bedrywigheid het nuwe vraagstukke geskep. Aan die een kant was daar die mense wat rykdom vergader het en 'n kapitalisteklas geword het, terwyl daar aan die ander kant 'n groot massa industriële arbeiders was wie se lewenstoestande in die nuwe nywerheidstede gestadig versleg het. Dit het meer en meer noodsaaklik geword vir die staat om wetgewing aan te neem om die toestand van die arbeiders te verbeter. Die werkers het hulself in vakunies verenig om vir hulle belange te stry. Sosialistiese denkers het opgetree as voorvegters vir die regte van die arbeiders en 'n meer eweredige verdeling van rykdom geëis. Die industriële geskiedenis van Frankryk en Duitsland het dus die Britse patroon gevolg. Daar sal kortliks moet nagegaan word hoedat staatkundige verwikkelinge in Europa beïnvloed is deur die aanwassende nywerheidsklas en deur die nuwe vraagstukke wat deur die opkoms van die Sosialisme geskep is. ==== Demokratiese vooruitgang in Frankryk ==== ===== Parlementêre regering onder Napoleon III ===== Lodewyk Napoleon het in 1852 die Franse Republiek deur middel van 'n staatsgreep omvergewerp en die Tweede Keiserryk gestig. Deur 'n oorweldigende meerderheid van sewe miljoen stemme is sy posisie as keiser deur die volk bekragtig. Onder sy bewind is 'n despotiese regeringsvorm weer ingevoer. Die grondwet het alle gesag in die hande van die keiser geplaas, alhoewel oënskynlik baie demokratiese voorregte aan die volk toegeken is. Die beginsel van algemene stemreg is behou, en die Wetgewende Vergadering is nog deur die volkstem gekies; maar dit het nou feitlik geen mag besit nie. Alle werklike wetgewende en uitvoerende mag het by Napoleon self berus. Hy het die regters en die vernaamste staatsamptenare aangestel. Hy het bevel oor die leër en die seemag gevoer, en volle beheer oor buitelandse sake uitgeoefen. Die keiser was inderdaad die staat. Ten einde teenstand teen sy beleid te muilband, is die pers onder 'n strenge sensuur geplaas, politieke vergaderings verbied, en die verkiesings op so 'n wyse gemanipuleer dat slegs weinige teenstanders tot lede van die parlement verkies kon word. Op hierdie wyse is die politieke lewe geheel en al verlam. ===== Parlementêre regering herstel ===== Die rampspoedige buitelandse beleid wat deur die Franse keiser na 1860 gevolg is, het 'n verreikende invloed op die aard van die regering van die Tweede Keiserryk uitgeoefen. Elke ramp het sy vat op die volk verder verswak; derhalwe was hy, ten einde sy prestige te herwin, verplig om politieke konsessies toe te staan, hoewel hy beweer het dat die doel daarvan slegs was om die beloftes wat hy aan die begin van sy bewind gedoen het, na te kom. Op hierdie wyse is die tiranniese bestuur van die keiser in 'n demokratiese regeringstelsel omgeskep. In November 1860, net na die beëindiging van die Italiaanse Oorlog, het Napoleon groter magte aan die Wetgewende Vergadering toegestaan. Dié liggaam kon voortaan aan die begin van elke sitting die regering se beleid bespreek; ministers moes hul beleid in die Vergadering verduidelik en verdedig; en debatte sou volledig gerapporteer word. Instede van hierdie toegewings te gebruik om die regering te ondersteun, het die parlement egter die geleentheid wat hulle agt jaar ontsê is, gretig gebruik om sy beleid te kritiseer. Die Opposisie het homself as die Republikeinse Party georganiseer, wat gestreef het na die omverwerping van Napoleon. Die teenslae wat Napoleon as gevolg van die Mexikaanse Veldtog en die Oostenryks-Pruisiese Oorlog gely het, het hom genoodsaak om meer parlementêre voorregte toe te staan. In 1867 het die Wetgewende Vergadering die reg verkry om die ministers aangaande hul regeringsrade te ondervra; en in 1868 is die perssensuur aansienlik verslap en is openbare vergaderings toegelaat. Hierdie toegewings het slegs die mag van die Republikeine versterk; en hul leiers, Léon Gambetta en Louis Adolphe Thiers, het meer uitgesproke met hul kritiek op die keiserryk en sy buitelandse beleid geword. Die sterkte van hierdie party was in Parys geleë. Uiteindelik, in 1869, het Napoleon die regering volkome demokraties gemaak met die hoop om die ondersteuning van die Republikeine te verwerf. Die Wetgewende Vergadering het die hoogste wetgewende gesag in Frankryk geword, want dit kon nou wetsontwerpe indien en ministers wat aan hom verantwoordelik was, aanstel. 'n Alleenheersende regeringstelsel is dus in 'n gesonde parlementêre regeringstelsel soos in Brittanje verander. Die Republikeine het egter voet by stuk gehou en voortgegaan om aan te dring op 'n republiek. Hierdie strewe is vóór die end van 1870 bereik; hoofsaaklik as gevolg van die [[Frans-Duitse Oorlog|oorlog]] teen Pruise. ===== Voorlopige regering in Frankryk ===== Na die oorgawe van Parys is die Regering vir Nasionale Verdediging ontbind, en 'n Nasionale Vergadering deur algemene manlike stemreg gekies om met Duitsland vrede te sluit. Die verkiesings het uitgeloop op 'n oorweldigende meerderheid vir die Monargiste, en hulle het die boerestand, wat vrede wou hê, verteenwoordig. Die Republikeine onder Gambetta het die algehele ondersteuning van Parys en sommige van die stede geniet; maar weens die feit dat hulle die oorlog teen Duitsland wou voortsit, het hulle ondersteuning elders verloor. Die Nasionale Vergadering het in Bordeaux vergader en Thiers tot hoof van die uitvoerende gesag gekies. Omdat die republikeinsgesinde bevolking bevrees was vir die terugkeer van die monargie, het Parys 'n bepaald vyandige houding teenoor die regering aangeneem. Hulle is ondersteun deur die Sosialiste, wat verbitterd geraak het teen die regering omdat dit geen poging aangewend het om die ellende van die arbeiders uit die weg te ruim nie. Om gevrywaar te wees van die oorheersing van die monargistiese Nasionale Vergadering het Parys toe geëis dat Frankryk in kommunes verdeel word, elkeen waarvan 'n hoë mate van plaaslike selfbestuur sou geniet. Die Sosialiste het gemeen dat hulle hierdeur in staat gestel sou word om hul sosialistiese leerstellings in die [[Paryse Kommune]] te beoefen. Die Vergadering wou egter nie sulke desentralisasie toelaat nie. In Maart 1871 het Parys in opstand geraak teen die regering en is deur regeringstroepe beleër. Dit het Frankryk nog verder verneder, aangesien Duitse troepe nog buitekant Parys was. Die beleg het twee maande geduur. Teen die end van Mei het regeringstroepe hul weg na die stad gebaan. Sewe dae lank is daar hewig in die strate van Parys geveg, en 17 000 manne het gesneuwel. Die opstand is uiteindelik onderdruk, maar 80 000 van die Paryse bevolking is gedood, groot gedeeltes van die stad is vernietig en baie geskiedkundige geboue, soos die Tuilerieë en die Hotel de Ville, is totaal verwoes. Die regering het toe te werk gegaan om die rewolusionêr-gesindes te straf. Sowat 40 000 persone is in hegtenis geneem en voor die krygsraad gebring. Byna 10 000 is in die gevangenis gestop, en duisende is na die strafkolonie, Nieu-Kaledonië, verban. ===== Monargie of republiek ===== Die volgende vraagstuk waarvoor die Nasionale Vergadering te staan gekom het, was of Frankryk sou voortbestaan as 'n republiek, soos na die neerlaag by Sedan besluit is, of weer 'n monargie sou word. Hoewel die Monargiste in die meerderheid was, is Thiers in Augustus 1871 tot president van die Franse Republiek deur die Vergadering gekies. Daar was bepaald meer vertroue in die republikeinse regering. Hy het onmiddellik sy rekonstruksieplanne tot uitvoering gebring, en deur sy toedoen is Frankryk in staat gestel om die laaste paaiement van die swaar oorlogskuld in September 1873 af te betaal – ses maande vroeër as deur die verdrag bepaal. Militêre diensplig, volgens Duitse model, is ingevoer, waardeur Frankryk voorsien is van 'n doeltreffende leër vir nasionale verdediging. In 1873 het die Nasionale Vergadering die eerste stap gedoen om die koningskap te herstel deur Thiers, wat 'n voorstander van die republiek was, te vervang deur Maurice Macmahon, 'n uitgesproke monargis. Die Monargiste was egter hopeloos verdeel oor die vraag of die opvolger tot die troon uit die vorstehuis van Bourbon, Orleans of Bonaparte gekies moes word. Daar die twee laasgenoemdes in onguns by die volk was, weens die rampspoedige bewind van beide Lodewyk Filips en Napoleon III, het die monargistiese verteenwoordigers eindelik besluit om die Graaf van Chambord, 'n lid van die huis van Bourbon, te nader. Die Graaf wou die aanbod nie aanvaar nie, tensy die wit vlag van die Bourbons as die nasionale vlag van Frankryk herstel word. Die Franse volk was egter te geheg aan die Driekleur om hiermee gediend te wees; en aangesien die Graaf nie baie begerig was om koning te word nie, het die voorstel verval. ===== Die republiek gevestig ===== Op hierdie wyse het die Republiek bly voortbestaan. Eindelik, in 1875, is dit formeel met 'n meerderheid van een stem erken. 'n Republikeinse grondwet is toe deur die Nasionale Vergadering opgestel. Voorsiening is in die grondwet gemaak vir 'n parlement van twee kamers of huise, naamlik die Kamer van Verteenwoordigers gekies vir vier jaar deur algemene stemreg, en 'n Senaat bestaande uit 300 lede, vir nege jaar gekies hoofsaaklik deur 'n kieskollege van verteenwoordigers van die kommunes in elke departement. Aan die hoof van die uitvoerende gesag was 'n president, wat deur 'n gesamentlike sitting van die twee Kamers vir sewe jaar gekies is. So 'n gesamentlike sitting word die Nasionale Vergadering genoem. Dit het ook die mag besit om met 'n meerderheidstem die grondwet te verander. Die kabinetstelsel is ingevoer, met ministers verantwoordelik aan die parlement. Dit is duidelik dat die Britse parlementêre stelsel in baie opsigte gevolg is. Op hierdie wyse het die Derde Republiek amptelik tot stand gekom. Teen 1879 het die Republikeine reeds beheer oor albei kamers van die parlement verkry en ook oor die presidentskap, tot Jules Grévy tot daardie amp verkies is. Die president het nou 'n neutrale figuur geword wat hom met geen politieke party vereenselwig het nie. Die Republiek was stewig gevestig. ===== Koalisieregering ===== Deur hierdie grondwet het Frankryk 'n parlementêre regering soos dié van Brittanje verkry, behalwe dat in Frankryk die parlement beheer oor die kabinet uitgeoefen het. Die Franse parlement bestaan nie uit twee of drie groot partye soos in Brittanje nie, maar uit 'n aantal klein partytjies of faksies. Die Franse politieke verdeling gaan meer oor plaaslike aangeleenthede as oor nasionale strydvrae. Die gevolg hiervan was dat baie kabinetsverwisselinge plaasgevind het, want die klein partytjies het hulle dikwels om die een of ander rede in verskillende koalisies gegroepeer. Van 1871 af tot 1914 was daar sowat vyftig eerste ministers, terwyl daar in Brittanje maar sewe was. Tog het dit geen radikale verandering in nasionale beleid meegebring nie, want in sulke gevalle gaan die beheer oor die parlement nie van een sterk party oor op 'n opposisieparty nie. In Frankryk het dit beteken dat die beheer oorgaan van een koalisie na 'n ander een wie se sienswyse nie veel van dié van die vorige oor nasionale aangeleenthede soos buitelandse sake verskil nie. 'n Aantal van die ou ministers bly dan aan as lede van die kabinet. Tog was so 'n opeenvolging van kabinetswisselinge bepaald nadelig vir die land. Hoewel dit voorgekom het asof die republikeinse regering in Frankryk in 'n mate onstabiel was en party mense gemeen het dat Frankryk op die afdraand was, het die regering verskeie pogings van die monargiste en ander om die Republiek omver te werp, verydel. Die demokratiese regeringsvorm het sonder enige wesenlike verandering deur die jare heen tot 1940 voortbestaan. Die Franse het sulke vryhede soos persvryheid en die reg om openbare vergaderings te hou geniet. Geen deel van die bevolking het weer 'n bevoorregte klas soos onder die ou orde geword nie, en die plaaslike bestuur is volgens demokratiese beginsels ingerig. ===== Die republiek en die Rooms-Katolieke Kerk ===== Na 1880 het die uiterste Radikale Republikeine luidkeels hul misnoeë te kenne gegee oor die groot mate van seggenskap wat die [[Rooms-Katolieke Kerk]] in verband met die onderwys in Frankryk gehad het. In 1882 is primêre onderwys verpligtend gemaak, maar die onderrig moes sekulêr van aard wees. Godsdiensonderrig is nie in die skole toegelaat nie. Daar is toe geëis dat die band tussen die Kerk en die Staat verbreek moes word, asook dat die Konkordaat wat Napoleon I in 1801 met Rome gesluit het, opgesê moes word. Hierdie beweging het gelei tot 'n heftige stryd met die Klerikale Party in die parlement. Uiteindelik is, in 1905, die band tussen die Rooms-Katolieke Kerk en die Staat deur die Skeidingswet verbreek, en geen amptelike erkenning is hierna aan enige godsdienstige organisasie in Frankryk verleen nie. Die beheer oor die onderwys het reeds volkome van die Kerk op die Staat oorgegaan. ===== Sosialisme ===== Sosialisme is nie in Frankryk, soos in Duitsland die geval was, onderdruk nie. Gevolglik het die Sosialistiese Party ná 1892 in die stedelike gebiede aanhangers gewen, en Sosialiste het 'n aktiewe rol in die regering van die land gespeel. Soos in Brittanje, is baie sosialistiese denkbeelde toegepas. Bowendien is vakunies in 1884 wetlik erken. Die lewenstoestande van die arbeiders is deur wetgewing verbeter, werkure is ingekort, en oor die algemeen is in die belang van die arbeiders toesig oor nywerhede uitgeoefen. Verder is die onderwys vry en verpligtend gemaak. Ten spyte van politieke twiste en finansiële skandale het die Republikeinse regering 'n voorspoedige volk opgebou. Die binnelandse handel het vooruitgegaan, en die Franse het só veel gespaar dat Franse kapitaal in die buiteland belê kon word. Bowendien het die vryheidsgees in die land veel bygedra tot die bevordering van letterkunde, kuns, musiek en wetenskap. Tog het daar oor al hierdie vooruitgang gedurende die eerste dekade van die twintigste eeu die skaduwee van vrees vir Duitsland se ontsaglike militêre en industriële mag geval en Frankryk het na demokratiese Brittanje om hulp opgesien. ==== Demokratiese vooruitgang in Duitsland beperk ==== ===== Absolutisme herstel ===== Die Duitse Bond is in 1850 deur die Konvensie van Olmütz in Duitsland herstel. Daar was nege-en-dertig state wat elkeen sy eie regeringsvorm gehad het. Oostenryk en Pruise het die vernaamste plekke beklee. Albei hierdie state het die alleenheerskappy van die vors herstel, alhoewel 'n soort parlementêre regering in Pruise en 'n aantal kleiner state behou is. Daar het 'n federale landdag onder die voorsitterskap van Oostenryk by Frankfurt bestaan. Elke staat het daarheen twee verteenwoordigers gestuur wat deur die vors benoem is, en hierdie verteenwoordigers het aangeleenthede rakende die hele Duitsland bespreek. Dit is dus duidelik dat daar teen die middel van die negentiende eeu weinig tekens van ware parlementêre regering in Duitsland te bespeur was. ===== Bismarck se reorganisasie ===== Toe Prins Otto von Bismarck die Bond in 1866 vernietig het, is die Noord-Duitse Bond opgerig. Dit was 'n politieke federasie van twee-en-twintig Duitse state onder die hegemonie van Pruise. Aan die hoof van die federasie was die erfpresident, die koning van Pruise, bygestaan deur 'n bondskanselier. Laasgenoemde was slegs aan die president verantwoordelik; hy het uitgebreide magte besit, en was die hoof van die ministerie. Bismarck, wat afkerig van demokratiese instellinge was, het self hierdie amp beklee. Die federale parlement het uit twee kamers bestaan. Die Bondsraad of federale raad was die belangrikste, en sy lede is aangestel in verhouding tot die politieke belangrikheid van die twee-en-twintig state van die Bond. Die Ryksdag het die bevolking van die verskillende state verteenwoordig, en die verteenwoordigers is by wyse van algemene stemreg vir 'n termyn van drie jaar gekies. Die parlement het uitgebreide magte met betrekking tot wetgewing en belastings besit, maar die behartiging van buitelandse sake het by die president berus. Die oorblywende magte het in die hande van die afsonderlike state gebly. Die Noord-Duitse Bond is deur verskillende maatreëls hegter saamgesnoer. Alle state moes die Pruisiese militêre stelsel aanvaar. Handel en nywerheid is aangemoedig. 'n Eenvormige muntstelsel, en 'n metrieke stelsel van mate en gewigte is ingevoer. Ongeëwenaarde industriële voorspoed het hierop gevolg, en die politieke unie is hierdeur hegter gemaak. In 1871 het Baden, Württemberg en Beiere op sekere voorwaardes by die Noord-Duitse Bond aangesluit. So is dan die Duitse Ryk tot stand gebring. Die Pruisiese koning het erflike Duitse keiser geword, en is bygestaan deur die rykskanselier, wat aan hom alleen verantwoordelik was. Die kanselier het die uitvoerende mag beheer. ===== Konstitusionele monargie ===== Tot 1890 was Bismarck as rykskanselier onder Willem I feitlik oppermagtig in Duitsland. Daar het in Duitsland inderdaad geen stelsel van verantwoordelike bestuur soos in Brittanje of Frankryk bestaan nie. Hoewel die Ryksdag, die Laerhuis, uit sowat vierhonderd verkose lede verteenwoordigende die hele ryk bestaan het, was die rykskanselier (Bismarck) nie verplig om enige besluit van dié liggaam te aanvaar nie. Hy was slegs aan die keiser verantwoordelik. Die federale uitvoerende mag het by die keiser berus, maar is deur die kanselier uitgeoefen, sonder wie se bekragtiging geen verordening wet kon word nie. Bowendien kon geen Pruisiese of ryksminister die koning of die keiser nader nie behalwe deur bemiddeling van Bismarck. Hoewel daar die sentrale of federale regering bestaan het, het elkeen van die ses-en-twintig state in die federasie ook sy eie vorm van regering behou. Pruise, wat twee derdes van die grondgebied van die ryk en drie vyfdes van die totale bevolking uitgemaak het, het die oormag in sowel die federale Bondsraad as die Ryksdag gehad. Bismarck se grootste strewe was om die ryk wat hoofsaaklik deur sy toedoen tot stand gekom het, te versterk. 'n Ryksbank is gestig, en 'n eenvormige muntstelsel sowel as 'n posdiens vir die hele ryk is ingevoer. Verder is 'n eenvormige regstelsel opgestel, en die howe het 'n gemeenskaplike regsprosedure aanvaar. Hierdie sowel as ander veranderinge is aangebring, ten spyte van die teenkanting van die verskillende state wat graag hul eie individuele instellinge wou behou. Daar is egter gepoog om die lojaliteit van die miljoene vreemdelinge, soos die Pole en die Franse, wat in die Ryk ingesluit was, te win. In die provinsies Elsas en Lotharinge, wat na die Frans-Pruisiese oorlog geannekseer is, het byna twee miljoen Franse inwoners hulle hardnekkig versit teen enige toenadering van die Duitse regering. Hoewel 'n groot deel van die twee provinsies oorspronklik Duitse gebied was, wou Frankryk nie genoeë neem met die verlies nie, sodat die gedurige wrywing tussen Frankryk en Duitsland oor die besit van hierdie gebied 'n struikelblok was in die weg van enige verstandhouding tussen die twee volke. ===== Bismarck en die Rooms-Katolieke ===== Bismarck moes verskeie moeilikhede te bowe kom om die Ryk te verenig. Eerstens is hy deur die Rooms-Katolieke teengestaan. Die Pruise, wat hoofsaaklik Protestante was, was vyandiggesind teenoor die Katolieke, en Bismarck het self geglo dat die Duitse Katolieke in die verlede vir Oostenryk meer goedgesind was. Aan die anderkant is die Katolieke verontrus deur die oormag van Protestantse Pruise in Duitse aangeleenthede. Hierdie kloof tussen die twee bevolkingsdele is nog verder wyer gemaak deur die bedrywighede van Katolieke geestelikes wat probeer het om die arbeidstoestande van die nuwe industriële werkersklasse te verbeter. Dit het hulle in botsing gebring met die nyweraars, wat invloedryke ondersteuners van Bismarck was. In 1871 was daar 'n Katolieke of Sentrale party van drie-en-sestig lede in die Ryksdag. Die kanselier het probeer om hierdie party te vernietig. 'n Kerkgeskil het hom die kans gegee om die Jesuïete uit Duitsland te verban en 'n reeks ergerlike wette in 1873 – die sogenaamde Mei-wette – in te stel, waardeur die geestelikes onder staatsbeheer geplaas is en die bywoning van staatskole en universiteite verpligtend vir kandidate vir die priesterskap gemaak is sowel as burgerlike huwelike. Die Katolieke het hierdie wette kragtig bestry, sodat baie in die tronke beland het. Die stryd het bekend geraak as die ,,Kulturkampf” of stryd om die beskawing. Die Katolieke party het egter so sterk geword dat Bismarck besef het dat hy besig was om 'n groot volksdeel te vervreem, met die gevolg dat hy gedwing is om sy beleid te wysig. Hy het selfs aangebied om te bedank, maar die keiser wou dit nie toelaat nie. Die streng wette teen die Katolieke is herroep, en vriendskaplike betrekkinge is herstel met die nuwe pous, Leo XIII, wat pous Pius IX in 1878 opgevolg het. Langs hierdie weg het die kanselier die ondersteuning van die Sentrale Party verkry. ===== Die opkoms van die sosialisme ===== Bismarck het hom aan hierdie stryd teen die Katolieke onttrek hoofsaaklik omdat hy teenoor 'n ander sterk georganiseerde party, naamlik die Sosialiste, te staan gekom het. Soos alreeds aangetoon, is sosialisme 'n direkte uitvloeisel van industrialisme. Sowel Brittanje as Frankryk was reeds ingrypend verander deur 'n industriële rewolusie. Dit was slegs na die Frans-Pruisiese oorlog dat die Duitse industrieë en handel verbasend vinnig uitgebrei het. Binne tien jaar (die tagtiger jare) is die staalproduksie verdubbel en dié van yster byna verdubbel, en gedurende die veertig jaar na 1871 het die steenkoolopbrengs van dertig miljoen tot honderd-en-negentig miljoen ton toegeneem. Hierdie snelle nywerheidsgroei het natuurlik tot 'n snelle uitbreiding van die handel en die skeepvaart gelei. Gevolglik is uiteindelik op beskerming teen buitelandse mededinging aangedring, en het 'n verlange na die verwerwing van kolonies ontstaan. Die groei van die stede het gepaard gegaan met die gewone saamhokking en erbarmlike lewenspeil van die arbeidersklasse, waardeur die groei van sosialisme aangewakker is. Die Sosialiste het begeer dat die arbeiders die politieke mag in die land moes kry. Aangesien daar aangevoer is dat dit nie in die belang van die arbeiderstand is dat enkele kapitaliste die grond, banke, fabrieke en spoorweë besit nie, moes sulke eiendom en instellinge onder staatsbeheer kom. Onder so 'n stelsel sou die arbeider voordeel trek, daar winste nie slegs in die sak van 'n individu sou gaan nie. Die ekstremistiese Sosialiste het, ooreenkomstig die leerstellinge van [[Karl Marx]], die standpunt gehuldig dat hierdie toestand van sake slegs deur 'n rewolusie wat kapitalisme sou uitwis en die Staat beheer oor alle bronne wat werk verskaf, sou gee, verkry kon word. In Duitsland was daar aanvanklik twee sosialistiese bewegings. In 1862 het Ferdinand La Salle, onder die invloed van Louis Blanc se leerstellinge, 'n party gestig wat die opheffing van die arbeiders onder die bestaande kapitalistiese stelsel beoog het. 'n Ander vertakking was onder die invloed van Karl Marx se leerstellinge meer rewolusionêr in sy strewe, en het die Sosiaal-Demokratiese Arbeidersparty gestig. In 1875 is die twee groepe in een party verenig, wat so vinnig gegroei het dat dit teen die einde van die eeu die sterkste party in Duitsland was. Omdat Bismarck 'n sterk aanhanger van die monargie was, het hy hierdie beweging met sulke uitgesproke demokratiese oogmerke kragtig beveg. In 1878 het twee moordaanslae op die keiser Bismarck die geleentheid gegee om die Ryksdag 'n aantal onderdrukkende wette te laat aanneem. Vooraanstaande Sosialiste is in die tronk gestop of verban, byeenkomste van Sosialiste is verbied en hul pers onderdruk. Selfs [[krygswet]] kon in 'n distrik geproklameer word waar arbeidsonluste gedreig het. Deur hierdie maatreëls is die sosialistiese beweging gevolglik in 'n ondergrondse beweging verander. Geheime verenigings het orals ontstaan, en die beweging het so gegroei dat die onderdrukkende wette nie in 1890 hernieu is nie. ===== Sosiale wetgewing ===== Bismarck het langs ander weë probeer om in die behoeftes van die arbeidersklasse te voorsien, naamlik deur sosiale wetgewing in te dien. Dit sou 'n doeltreffende teëwig teen die leerstellinge van die Sosialiste wees en die groei van die Sosiaal-Demokratiese Party ontmoedig. Wette insake verpligte versekering teen siekte (1883) en ongevalle (1884) is aangeneem, en ouderdomspensioene is in 1889 ingestel. Die premies is deur die werkgewers en werkers gesamentlik betaal, terwyl die staat ook daartoe bygedra het. Duitsland was dus die eerste land wat sulke voorsiening van staatsweë vir die arbeidersklasse gemaak het, en het later as voorbeeld in lande soos Brittanje en Frankryk gedien. Bismarck se staatsosialisme het egter nie daarin geslaag om die ondersteuning van die Sosiaal-Demokrate te herwin nie. Aangesien meer fondse vir hierdie hervormings nodig was, het Bismarck sy beleid van vryhandel gewysig en die beskermingsbeleid wat in 1879 ingevoer is, uitgebrei. Die kanselier het dus die Liberale Party, wat vryhandel voorgestaan het, vervreem en meer op die konserwatiewe elemente in die parlement staatgemaak. ===== Bismarck se uittrede ===== Die ou ,,Ysterkanselier” se ampstermyn was egter besig om tot 'n einde te snel. Onder Willem I het Bismarck feitlik die land regeer, al was hy in werklikheid afhanklik van die keiser se steun. Dit het geheel en al verskil van 'n regeringsvorm waarin die eerste minister vir sy optrede aan 'n parlement met soewereine mag verantwoordelik is. In 1888 het die keiser in die ouderdom van 90 gesterf. Na die kortstondige regering van sy seun Frederik is hy deur sy kleinseun, Willem II, opgevolg, wat oor Duitsland tot aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog regeer het (1888–1918). Die jong keiser was energiek, rusteloos en ambisieus, maar hy was ook taktloos en eiewys. Hy was vasberade om 'n kragtige buitelandse beleid te volg. Hy sou dus nie 'n toestand van sake duld waarin die beleid deur 'n kanselier voorgeskrywe word nie. In binnelandse sowel as buitelandse beleid het die twee gebots, sodat 'n kritieke situasie ontstaan het toe Bismarck gedwing is om te bedank (1890), en, die ,,vertroubare loods is afgedank". Willem II het 'n nuwe kanselier, generaal Georg Leo Caprivi, aangestel wat getrou die keiser se opvattinge sou navolg. Dus, alhoewel Duitsland 'n verkose Ryksdag (laerhuis) gehad het, het hy inderdaad geen parlementêre regering gehad nie. Demokratiese regering in die ware sin is in Duitsland eers ná sy neerlaag in 1918 ingevoer. == Bron == * Fowler, C de K. & Smit, G.J.J., Geskiedenis vir die Kaaplandse Senior Sertifikaat en Matriek. Kaapstad: Maskew Miller Beperk. Bladsye 108-143 (Datum onbekend, vermoedelik in laat 1950's). {{Normdata}} [[Kategorie:Artikels wat geproeflees moet word]] [[Kategorie:Geskiedenis]] l9rgwu5bc65cbtqro6zkz89riwfnl82 2516641 2516639 2022-08-01T07:53:59Z Rooiratel 90342 Nog besig wikitext text/x-wiki '''Moderniseringsteorie''' word gebruik om die proses van modernisering binne samelewings te verduidelik. Die "klassieke" teorieë van modernisering van die 1950's en 1960's het geput op sosiologiese ontledings van [[Karl Marx]], [[Emile Durkheim]] en 'n gedeeltelike lees van [[Max Weber]], en is sterk beïnvloed deur die geskrifte oor Harvard-sosioloog [[Talcott Parsons]].<ref>Andrew C. Janos, ''Politics and Paradigms: Changing Theories of Change in Social Science''. Stanford: Stanford University Presss, 1986, pp. 44-64; Eisenstadt, Shmuel N. “Modernity and Modernization.” ''Sociopedia.isa''. The Hebrew University of Jerusalem and Van Leer Jerusalem Institute, Israel (2000): 1–15.[https://www.studocu.com/en-za/document/central-university-of-technology/education-i-learner-learning/2010-modernity-and-modernization-first-years-notes/14947188]</ref> Moderniseringsteorie was 'n dominante paradigma in die sosiale wetenskappe in die 1950's en 1960's, en het toe in 'n diep verduistering gegaan.Dit het 'n terugkeer gemaak ná 1991, toe [[Francis Fukuyama]] geskryf het oor die einde van die Koue Oorlog as bevestiging van moderniseringsteorie en meer algemeen van [[universele geskiedenis]].<ref>Francis Fukuyama, ''The End of History and the Last Man ''. New York: The Free Press, 1992, pp. 68-69, 133-34.</ref> Maar die teorie bly 'n omstrede model.<ref>{{cite book |first=Wolfgang |last=Knöbl |chapter=Theories That Won’t Pass Away: The Never-ending Story |editor-first=Gerard |editor-last=Delanty |editor-link=Gerard Delanty |editor2-first=Engin F. |editor2-last=Isin |title=Handbook of Historical Sociology |year=2003 |pages=96–107 [esp p. 97] }}</ref> <!-- nog besig: Modernization refers to a model of a progressive transition from a "pre-modern" or "[[Traditional society|traditional]]" to a "modern" society. Modernization theory suggests that traditional societies will develop as they adopt more modern practices. Proponents of modernization theory claim that modern states are wealthier and more powerful and that their citizens are freer to enjoy a higher standard of living{{Citation needed|reason=a quote would be appropriate|date=December 2021}}. Developments such as new data technology and the need to update traditional methods in transport, communication and production make modernization necessary or at least preferable to the status quo. That view makes critique difficult since it implies that such developments control the limits of human interaction, not vice versa. And yet, seemingly paradoxically, it also implies that human agency controls the speed and severity of modernization. Supposedly, instead of being dominated by tradition, societies undergoing the process of modernization typically arrive at forms of governance dictated by abstract principles. Traditional religious beliefs and cultural traits, according to the theory, usually become less important as modernization takes hold.<ref name="HttpwwwbritannicacomEBcheckedtopicmodernization">{{cite web |url=https://www.britannica.com/topic/modernization |title=Modernization |publisher=Encyclopædia Britannica |website=Britannica.com |access-date=2013-08-17 }}</ref> The theory looks at the internal factors of a country while assuming that with assistance, "traditional" countries can be brought to development in the same manner more developed countries have been.<ref>Smelser, Neil J. 1992. “External and Internal Factors in Theories of Social Change,” pp. 369–94, in Hans Haferkamp and Neil J. Smelser (eds.), ''Social Change and Modernity''. Berkeley, CA: University of California Press.</ref> Modernization theory both attempts to identify the social variables that contribute to [[social progress]] and development of societies and seeks to explain the process of [[Sociocultural evolution|social evolution]]. Authors such as [[Daniel Lerner]] explicitly equated modernization with [[Westernization]].<ref>Lerner, Daniel. 1968. “Modernization. Social Aspects,” pp. 386-95. in David L. Sills (ed.), ''International Encyclopedia of the Social Sciences''. Vol. 10. New York: The Macmillan Company & the Free Press, p. 386.[https://www.encyclopedia.com/social-sciences-and-law/political-science-and-government/military-affairs-nonnaval/modernization]</ref> Today, the concept of modernization is understood in three different meanings: 1) as the internal development of Western Europe and North America relating to the European New Era; 2) as a process by which countries that do not belong to the first group of countries, aim to catch up with them; 3) as processes of evolutionary development of the most modernized societies (Western Europe and North America), i.e. modernization as a permanent process, carried out through reform and innovation, which today means a transition to a postindustrial society.<ref>{{cite book |last1=Gavrov|first1=Sergey|last2=Klyukanov|first2=Igor|year=2015 |chapter=Modernization, Sociological Theories of |editor-first=James D. |editor-last=Wright|title=International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences|edition=2nd|volume= 15|location=Oxford |publisher=Elsevier Science|pages=707–713|isbn=978-0-080-97086-8}}[https://www.academia.edu/24901103/Modernization_Sociological_Theories_of]</ref> Historians link modernization to the processes of [[urbanization]] and [[industrialization]] and the spread of education. As Kendall (2007) notes, "Urbanization accompanied modernization and the rapid process of industrialization."<ref>{{cite book |first=Diana |last=Kendall |title=Sociology in Our Times |location=Belmont |publisher=Thomson/Wadsworth |edition=6th |year=2007 |page=11 |isbn=978-0-495-00685-5 }}</ref> In [[sociological]] [[critical theory]], modernization is linked to an overarching process of [[rationalization (sociology)|rationalisation]]. When modernization increases within a society, the individual becomes increasingly important, eventually replacing the family or community as the fundamental unit of society. It is also a subject taught in traditional Advanced Placement World History classes. Modernization theory is subject to criticism originating among socialist and free-market ideologies, [[world-systems theory|world-systems]] theorists, [[globalization]] theorists and [[dependency theory|dependency]] theorists among others. Modernization theory stresses not only the process of change but also the responses to that change. It also looks at internal dynamics while referring to social and cultural structures and the adaptation of new technologies. --> == Modernisering en demokrasie == Die moderne wêreld is heeltemal anders as die wêreld van die tweede helfte van die agttiende eeu. Die Industriële Omwenteling wat in [[Brittanje]] begin het, het 'n omwenteling op nywerheidsgebied in daardie land teweeggebring en daarna na die [[Europa|Europese]] vasteland, die [[Verenigde State]] en vervolgens na ander lande van die [[wêreld]] uitgebrei. Sy uitwerking op die moderne beskawing was verreikend. Nie alleen is die produksiemetodes in die nywerhede en die landbou radikaal verbeter nie, maar die hele houding van die mensdom jeens die werkgewer en die werknemer en die welsyn van die werknemer is verander. === Die Industriële Omwenteling en demokrasie in Brittanje === Die denkbeelde van die [[Franse Rewolusie]] het ontwikkel en oor Europa versprei. Tegelykertyd is [[Groot-Brittanje]] se industriële bedrywighede ingrypend deur 'n nuwe beweging beïnvloed wat in werklikheid voor die Franse Rewolusie sy verskyning gemaak het. === Die Industriële Omwenteling === ==== Masjinerie in gebruik geneem ==== Dit was 'n tydperk waarin masjiene die mens in die fabrieksnywerhede vervang het. In 1783 is vertel dat Sir Richard Arkwright se fabriek deur middel van 'n [[stoomenjin]] aan die gang gesit is; en [[Matthew Boulton]] en [[James Watt]] het in 1785 'n spinfabriek uitgerus wat deur 'n stoommasjien aangedryf is. 'n Paar masjiene is inderdaad lank tevore reeds uitgevind, maar die nuwe industriële beweging het eintlik eers laat in die agttiende eeu begin as gevolg van die genialiteit van sekere uitvinders. Net soos met die grondgedagte van die Franse Rewolusie die geval was, sou hierdie nuwe beweging die oorsaak wees van industriële veranderinge wat op hul beurt maatskaplike en staatkundige toestande verander het. Die Industriële Omwenteling was heeltemal anders as die Franse Rewolusie, waar ingrypende veranderinge skielik teweeggebring is. Dit was 'n taamlik langsame, aanvanklik baie langsame, oorgang na die nuwe vervaardigingsmetodes – die vervanging van menslike krag deur masjienkrag by die prosesse in die nywerhede. Die eerste bedryf waarin 'n algehele omwenteling deur meganiese uitvindsels teweeggebring is, was die [[katoen]]bedryf, en later is die uitvindings ook in die ander tekstielbedrywe toegepas. Waar die spin en weef voorheen tuis met die hand gedoen is, het dit nou langsamerhand 'n fabrieksnywerheid geword, want die werkers kon dit nie bekostig om die masjiene wat so vinnig verbeter is, te koop nie; en kapitaliste het die werkers in groepe begin saamtrek in hul fabrieke. Daar is bereken dat daar teen die jaar 1788 sowat honderd fabrieke in Engeland was waar katoen gespin is, met gemiddeld 100 tot 150 persone in diens. Daar was minder wolfabrieke. ==== Stoomkrag ==== Die een of ander vorm van krag was nodig om die masjiene aan te dryf. Dit het eers gelei tot die aanwending van waterkrag en, uiteindelik, van stoomkrag ná die uitvinding van die stoommasjien deur James Watt (1764). Die uitbreiding van die tekstielbedryf het gelei tot merkwaardige verbeteringe in die [[yster]]- en staalbedrywe, wat noodsaaklik was vir die vervaardiging van die masjiene. Die metodes van [[steenkool]]ontginning is ook op ongekende skaal ontwikkel. Die brandstof was nodig om die yster te smelt en die nuwe masjiene aan te dryf. Verhoogde industriële bedrywigheid het gelei tot verbeterde vervoermiddels. Dit dien egter beklemtoon te word dat die ingebruikneming van die verskillende masjiene 'n stadige proses was. Die tuiswerkers was, solank hulle in staat was om 'n bestaan te vind, onwillig om in die fabrieke te gaan werk, en die werkgewers was ongeneë om masjiene in gebruik te neem solank hulle met die ware wat die arbeiders tuis vervaardig het, kon klaarkom. Tog het masjiene teen 1840, toe die spoorweg ook al terdeë gevestig was, industriële bedrywigheid in Brittanje reeds tot op groot hoogte verander. Daar bestaan geen twyfel nie dat die Industriële Omwenteling 'n magtige rewolusie was, want daardeur is binne 'n tydsbestek van 'n bietjie meer as honderd jaar 'n hele omwenteling in industriële en maatskaplike toestande in Groot-Brittanje, [[Duitsland]], [[Frankryk]] en die [[Verenigde State]] teweeggebring. Sy invloed brei nog steeds vinnig uit, want op hede is dit besig om die hele ekonomiese struktuur van lande soos [[Indië]] en [[China]] te verander. === Onmiddellike maatskaplike en ekonomiese gevolge van die Industriële Omwenteling === Dit was onvermydelik dat al die veranderinge wat deur die Industriële Omwenteling teweeggebring is, ontberinge vir die arbeiders gedurende die oorgangstydperk sou meebring; want die ekonomiese en maatskaplike lewe in Brittanje is geheel en al ontwrig. ==== Die groei van nuwe stede ==== Die opkoms van die nuwe nywerheid wat in so 'n groot mate van stoomkrag afhanklik was, het tot gevolg gehad dat die bevolking nou na die omgewing van die steenkool- en ystervelde aangetrek is. Lancashire en die West Riding van Yorkshire het die digsbevolkte distrikte in Engeland geword, en die verhuising van die bevolking het gelei tot die opkoms van nuwe nywerheidstede soos [[Leeds]], [[Manchester]], Huddersfield en [[Sheffield]], asook [[Birmingham]], wat die belangrike posisie ingeneem het wat voorheen deur die suidooste en suidweste beklee is. Die vooruitsig op werk in hierdie stede het baie van die mense aangelok wat van hulle grond verdryf was deur die vernietiging van die ooplandstelsel van boerdery en wat nie na die Nuwe Wêreld of Australië verhuis het nie. ==== Die opkoms van moderne agterbuurtes ==== Die maatskaplike toestande in dié stede wat so vinnig gegroei het, was betreurenswaardig. Huise was sleg gebou, en geen poging is hoegenaamd aangewend om die mees elementêre gesondheidsmaatreëls toe te pas nie. Met verloop van tyd het die toestand vererger namate meer mense na die stede gestroom het. Die opkoms van Manchester en naburige dorpe, byvoorbeeld, het die lug kilometers ver verpes, die waterstrome besoedel en die plantegroei vernietig. Die geboortesyfer het vinnig gestyg, maar die kindersterfte sowel as die algemene sterftesyfer was net so hoog. Siektes was baie algemeen, wat heeltemal te verstaan was. Selfs in 1844 het 'n kommissie wat aangestel was om die lewenstoestande in verskeie stede te ondersoek, onder andere die oorbevolkte toestand in 'n sekere agterplaas in Leeds beskryf en daarby gevoeg dat vyf-en-sewentig wavragte mis, wat jare lank onaangeraak daar gelê het, verwyder moes word. Die eiendom waarvan hierdie agterplaas 'n deel was, het, na bewering, die beste rente van alle eiendomme in die stad opgelewer. Die koste van lewensonderhoud was ook aan die toeneem. Na die einde van die [[Napoleontiese Oorloë|Napoleontiese oorloë]] was die koringboere bevrees dat daar te veel [[koring]] uit die Oosseelande ingevoer sou word, en dat die pryse dus sou daal wanneer dié invoerhandel weer hervat word. Die regering het dus in 1815 'n wet laat aanneem waarvolgens geen koring sou mag ingevoer word nie solank die binnelandse prys minder as tagtig sjielings per kwart ton was. Dit het die grondeienaars beskerm, maar die arbeiders het daaronder gely, want die brood se prys is hoog gehou. Aangesien dronkenskap algemeen was, was die sedelike peil laag. Brittanje se strafkode was nog baie streng, en mense kon vir geringe oortredings in die tronk gestop word. Die gevangenisse, destyds veel talryker as vandag, was gedurig vol. ==== Die omstandighede van die fabrieksarbeiders ==== In die fabrieke self was die toestand aanvanklik nie beter nie. Die gesinslewe was verbrokkel, en die arbeiders kon vergelyk word met slawe, want hulle is behandel bloot as soveel arbeidskrag om "gebruik te word na goeddunke van, en onder voorwaardes opgelê deur, hul base". Die vorige intieme verhouding wat in die huisnywerheid bestaan het, het verdwyn, en daar het 'n wye kloof tussen kapitaal en arbeid ontstaan. Daar was baie werkloses, en die mededinging was so skerp dat, vergeleke met die prys van brood, die lone beroerd laag was. Die werkure was lank, dikwels tot dertien of selfs veertien uur per dag. In die fabrieke is daar 'n stelsel van arbeidsverdeling ontwikkel ten einde produksiekoste te verminder. 'n Persoon sou voltyds besig wees met die vervaardiging van een enkele onderdeel van 'n artikel. Onder die vorige stelsel sou al die verskillende stadiums deur een persoon se hande gegaan het. Hierdie spesialisering het die arbeider se lewe eentonig en vervelend gemaak. Die werklike toestande in die fabrieke was ook nie bevorderlik vir goeie gesondheid nie, want baie van hulle was swak verlig, swak geventileer en klam. Ongelukke het ook baie dikwels voorgekom, want daar was geen beskerming teen gevaarlike masjinerie nie. Al hierdie euwels was die uitvloeisel van die sogenaamde fabriekstelsel. Daar moet egter nie gedink word dat die verandering om in die fabrieke te werk vir die arbeider altyd net 'n ramp was nie. Wewers het voorheen in klam, bedompige kelders gewerk. Ook was die lone wat aan hierdie mense betaal is, in 1840 in sekere opsigte hoër as wat hulle ontvang het toe hulle tuis gewerk het. Aangesien hulle in die stede saamgetrek was, het dit vir hulle moontlik geword om saam te span om van hulle werkgewers beter lewensvoorwaardes, 'n standaardloon en korter werkure te eis. ==== Kinder- en vrouearbeid ==== Omdat dit swak besoldig was, is die vroue- en [[kinderarbeid]] deur die werkgewers uitgebuit. Die kinders van arm ouers is in fabrieke saamgehok as lappers (persone wat die gebreekte drade in die masjiene weer aanmekaar las). Selfs kindertjies van die ouderdom van vier en vyf jaar is gebruik om die afvalkatoen van die vloer af op te tel, en hulle moes van vyf- of sesuur in die oggend tot sewe- of agtuur in die aand werk, met kort onderbrekings vir maaltye. Die blaam vir hierdie toestand het nie net op die werkgewers gerus nie, want die ouers het hul kinders van hul jongste jare af as potensiële loontrekkers beskou. In die myne was die toestand nog erger. Hier moes vroue en seuns die steenkooltrokke deur die gangetjies trek waarvan party so laag was dat slegs klein kindertjies daardeur kon gaan. Die toestande waaronder die kinders in die myne gewerk het, was so sleg dat die sterftesyfer onder hulle in sommige gevalle vier of vyf maal so hoog was as in die nywerheidsdistrikte. ==== Die laissez faire-beleid ==== Aanvanklik is niks gedoen om die nood en ellende van die arbeidersklasse te versag nie. Kinderarbeid is eers nie as 'n euwel beskou nie. Dit moet toegeskryf word aan die feit dat die Regering teen die einde van die agttiende eeu die regulering van die handel, wat 'n deel van die Merkantilistiese Stelsel was, laat vaar het. 'n Boek geskryf deur [[Adam Smith]], 'n professor in [[Glasgow]], met die naam "[[The Wealth of Nations]]", is in 1776 uitgegee – dieselfde jaar waarin die Amerikaners hul onafhanklikheid uitgeroep het. Smith, wat sy opvattinge op dié van 'n groep Franse ekonome, die Fisiokrate, gebaseer het, het die gedagte dat die staat industriële of handelsbedrywighede moes reguleer heftig veroordeel. Die handel moes volkome vry wees, en die beste beleid vir die staat was om elke indiwidu volkome vry te laat om sy eie voordeel te soek, mits hy nie daardeur die vryheid van ander aangetas het nie. So het dit dan gebeur dat daar 'n besliste verandering in die ekonomiese beleid plaasgevind het, en Adam Smith se opvatting dat mense toegelaat moes word om die beste vir hulleself te soek, het die grondslag van die Britse arbeids- en handelsbeleid geword, wat as die beleid van "laissez faire" bekend staan. Wette wat diensure en lone vasgestel het, is herroep sowel as wette wat beskerming aan die oorsese handel verleen het, sodat Brittanje geleidelik in die rigting van 'n vrye arbeidsmark en vryhandel beweeg het. In 1845 is die Koringwette herroep, die Skeepvaartwette is in 1849 herroep, en die beskermingsbeleid is deur William Gladstone se Vryhandelbegroting in 1860 beëindig. ==== Vooruitgang van handel en nywerheid ==== Die onmiddellike gevolg van die nuwe handelsbeleid en die ondernemingsgees geopenbaar deur privaat ondernemings was 'n geweldige ontwikkeling van die nywerhede en die handel. Fabrikate en die oorsese handel het teen 'n vinnige tempo vermeerder gedurende die laaste helfte van die agttiende eeu en die eerste dekades van die negentiende. In 1783 was die waarde van die uitvoer byna £14 miljoen en die invoer net oor die £11½ miljoen. Teen 1800 het hierdie syfers reeds meer as verdubbel en was die bedrae £34 miljoen en £28 miljoen onderskeidelik. Die katoeninvoer alleen het sestigvoudig toegeneem. So het Brittanje dan teen 1815 reeds die rykste nywerheids- en handelsland van die wêreld geword. Dit was weens hierdie toename in sy rykdom en die afhanklikheid van die Europese lande van Brittanje vir fabrieksware, dat hy in staat was om die sware laste wat deur die Napoleontiese oorloë op hom gelê is, te dra. Selfs [[Napoleon]] kon nie sonder Britse fabrikate vir sy troepe klaarkom nie. Brittanje het inderdaad van 'n landbouland tot 'n groot nywerheidsland verander. ==== Onderdrukkende regeringsmaatreëls ==== Die nuwe metodes van grootskaalse produksie wat die land soveel rykdom gebring het, het ook baie euwels as nasleep gehad, en die arbeidersklasse het die meeste daaronder gely. Die regerende klas is geblameer vir al die ellende, en die arbeiders het probeer saamstaan ten einde beter lone te verkry. In hierdie jare (1789–1815) het Europa die naweë van die Rewolusionêre en die Napoleontiese oorloë deurgemaak. Die Britse Regering, wat 'n rewolusionêre uitbarsting gevrees het – die aaklighede van die Franse Rewolusie was nog vars in die geheue – het steeds daarna gestreef om die arbeiders te belet om verenigings te stig ten einde hoër lone te eis. In 1799 en 1800 is wette teen die stigting van sodanige verenigings aangeneem. Na die beëindiging van die Napoleontiese oorloë het die toestand in Brittanje nog verder versleg. Werkloosheid het toegeneem as gevolg van die verslapping in die handel en die groot aantal soldate en matrose wat van die oorloë af teruggekeer het. Lone het gedaal, en die prys van brood het as gevolg van die Koringwette gestyg. Die bekommerde arbeiders het uiting aan hul gevoelens gegee deur opstootjies te verwek, masjinerie te vernietig en hooimiede te verbrand. Manne soos William Cobbett, 'n hervormer, wat die Weekly Political Register uitgegee het, waarvan die sirkulasie tot 50 000 gestyg het nadat die prys daarvan tot twee pennies verminder is, en Henry ,,Orator" Hunt het belangrike industriële en maatskaplike hervorming bepleit. Die regering was bang vir 'n algemene rewolusie, en het baie streng onderdrukkende maatreëls toegepas. In 1819 is daar op 'n ordelike vergadering wat by Peterloo, Manchester, gehou is, deur soldate geskiet – daar was destyds geen polisie nie. Die handelwyse van die magistrate wat vir hierdie daad verantwoordelik was, is deur die regering goedgekeur, en die Ses Wette is aangeneem, waarvolgens onder andere geen oproerige openbare vergaderings toegelaat sou word nie en die publikasie van opruiende koerante of pamflette verbied is. Op die Vasteland het intussen 'n soortgelyke toestand ontwikkel. In Duitsland het dit uitgeloop op die Karlsbad-dekrete en in [[Napels]] en [[Sisilië]] het die Europese Konsert ingegryp. === Die begin van maatskaplike en industriële hervorming === ==== Die toenemende aandrang op hervorming ==== Van die aanvang van die negentiende eeu af was magte in Brittanje aan die werk wat uiteindelik 'n verbetering van die lot van die werkende klasse teweeggebring het. Dit was in die eerste plek toe te skryf aan die godsdienstige herlewing waarmee John Wesley en ander in die vorige eeu begin het. Dit het die aandag van die publiek op die toestand van die arbeiders in die nuwe nywerheidstede gevestig. Die eerste tasbare gevolge was die voorsiening van Sondagskole vir die kinders van die armes. Daarna is die aandag van die groot publiek op die uiters slegte toestande in die katoenfabrieke en die steenkoolmyne gevestig. Hierdie humanitêre beweging het ook gelei tot 'n agitasie om die verbetering van die tronkstelsel en die strafkode. In hierdie beweging het John Howard en Elizabeth Fry die voortou geneem. Gedurende die eerste twee dekades van die negentiende eeu het 'n groep Radikale ontstaan wat daarvoor gepleit het dat die parlement wetgewing moes aanneem ten einde die maatskaplike, industriële en ekonomiese posisie van die werkers te verbeter. Om dit te kon doen, moes die Britse parlement eers hervorm word, want dit het destyds slegs die landelike aristokrasie verteenwoordig wat geen belange by die vraagstukke van die nywerheidsgebiede gehad het nie. Die nuwe handels- en nywerheidsklasse en die stedelike arbeidersklasse het geen verteenwoordiging hoegenaamd in hierdie parlement gehad nie. ==== Hervormings deur die gematigde Tories ==== Gelukkig was die reaksionêre Tory-regering ná 1820 meer geneë om aandag aan sosiale en industriële hervorming te wy, nadat jonger lede soos George Canning en William Huskisson tot die kabinet toegetree het. Die strafwette is mensliker gemaak, en aan die Rooms-Katolieke is politieke regte toegeken (1829). Namate die gees van verdraagsaamheid sterker geword het, is ook aan industriële en sosiale toestande aandag gewy. In 1824 is, grotendeels as gevolg van die bemoeiinge van Francis Place, 'n Londense kleremaker, die wette teen werkersvereniginge deur die parlement herroep. Hiermee is die weg gebaan vir die vakuniebeweging, wat later so 'n belangrike rol in verband met die verkryging van gunstiger arbeidstoestande en hoër lone vir die werkende klasse gespeel het. Die humanitêre beweging was ook, reeds in 1802, die aanleiding tot die aanneming van die eerste Fabriekswet op voorstel van sir Robert Peel. Dit het die werkure van arm kinders wat vakleerlinge in die katoenfabrieke was, tot twaalf uur per dag verminder en nagwerk verbied. In 1819 is nog 'n wet aangeneem. Dit het onder meer bepaal dat kinders onder nege jaar oud glad nie in die katoen- of wolfabrieke in diens geneem moes word nie. Hierdie wette was ondoeltreffend, want geen inspekteurs is aangestel om toe te sien dat die bepalinge toegepas word nie. Die saak van die kinders is nietemin voortdurend deur lord Anthony Ashley Cooper, later Graaf van Shaftesbury, en ander bepleit. ==== Die Whig-party aan die bewind (1832) ==== Dit was eintlik eers as gevolg van die groot Hervormingswet (Reform Act) van 1832 dat hervorming op groot skaal aangepak is. Namate die beweging ten gunste van hervorming aangegroei het, het die Whig-party, wat die opponente van die Tory-regering was, maatskaplike en industriële hervorming in sy partyprogram opgeneem. In 1830 is [[George IV van die Verenigde Koninkryk|George IV]] oorlede, en die troonsbestyging van Willem IV het 'n nuwe algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die Whig-party se parlementêre aanhang is versterk en hulle leier, lord Grey, het eerste minister geword. Die Whig-party het in die daaropvolgende tien jaar 'n reeks verreikende maatskaplike en industriële hervormings ingevoer, wat baie bygedra het om die toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Hierdie beweging het aan krag gewin deur die aanneming van die Hervormingswet (Reform Act) van 1832. Vir die eerste keer is ruime verteenwoordiging in die parlement toegeken aan die nuwe industriële en kommersiële leiers, wat nou in staat was om as kampvegters van die belange van die nywerheidsgebiede op te tree. Hierdie strewe na hervorming het geblyk uit die afskaffing van slawerny dwarsdeur die Britse Ryk in 1833 en die betaling van geldelike vergoeding aan die slawe-eienaars. ==== Doeltreffende fabriekswette ==== Die ,,Hervormingsparlement” (Reform Parliament) het onmiddellik aandag gewy aan die toestand wat in die katoenspinnerye geheers het, en in 1833 die Derde Fabriekswet aangeneem, wat die indiensneming van kinders onder die ouderdom van nege jaar verbied het, en die diensure van kinders tot by die ouderdom van agttien jaar beperk het. Kinders sou nie toegelaat word om langer as twaalf uur per dag te werk nie. Alhoewel dit slegs 'n klein begin was, was dit tog die eerste werklik doeltreffende wet, want vier fabrieksinspekteurs is aangestel om die fabrieke en spinnerye te besoek om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Lord Shaftesbury het daarná aandag aan die steenkoolmyne gewy. Ten spyte van sterk teenstand van die myneienaars, is in 1842 'n wet aangeneem wat die indiensneming van vroue en meisies in steenkoolmyne verbied het. Slegs seuns van oor die tien jaar kon in diens geneem word, maar dán nie vir meer as drie dae in 'n week nie. In 1844 is 'n ander fabriekswet aangeneem, nadat drie pogings daartoe deur sir James Graham, die minister van binnelandse sake, aangewend was. Hierdie wet het 'n dag van twaalf uur vir werksters in die fabrieke vasgestel. Bowendien is verdere beperkings op die indiensneming van kinders gelê, en daar is bepaal dat die kinders die skool drie uur per dag moes bywoon, in plaas van twee uur soos in 1833 voorgeskryf was. Uiteindelik het die staat dus doeltreffende stappe gedoen om die uitbuiting van vroue en kinders in die tekstielfabrieke en in die steenkoolmyne te beëindig. 'n Belangrike stadium is bereik toe 'n wetsontwerp wat deur John Fielden, 'n katoenspinner, ingedien is, in 1847 aangeneem is. Die vroeër teenstand teen nywerheidswetgewing het ook verdwyn namate fabrikante besef het dat deur die toepassing van korter werkure hulle groter doeltreffendheid van die werkers verkry het. Die nuwe wet het dit vir fabrieke onwettig gemaak om vroue en jeugdige persone langer as tien uur per dag te laat werk. Aangesien die werkure oor vyftien uur per dag gestrek het, het die fabrieksinspekteurs dit feitlik onmoontlik gevind om vas te stel of die regulasies werklik uitgevoer is. Die parlement het derhalwe in 1850 'n wysigingswet aangeneem wat die ure van die werksdag vir vroue verder ingekort het. Twee uur moes gedurende die dag vir maaltye toegestaan word. In 1853 is die wet verder gewysig ten einde die kinders se dag op dieselfde grondslag as dié vir vroue te beperk. Waar mans en vroue saam gewerk het, is die ure vir mans ook geraak, en die fabrieksdag is op twaalf uur vasgestel. Lord Shaftesbury, wat in 1885 oorlede is, het hom sedert 1833 voortdurend ten behoewe van die fabriekswerkers, veral die vroue en kinders, beywer. Hy word ook onthou weens sy werk in verband met die afskaffing van die praktyk, in 1864, om kinders as skoorsteenveërs te gebruik. Daar moet op gelet word dat fabriekswetgewing aanvanklik hoofsaaklik vir vroue en kinders gegeld het en tot die tekstielbedryf beperk was. Later is die omvang van die nywerheidswette uitgebrei om ook ander nywerhede in te sluit. ==== Werkloosheidsonderstand ==== Die aanneming van die Fabriekswette was 'n aanduiding dat die parlement uiteindelik oortuig was van die noodsaaklikheid van staatsinmenging ten einde die industriële en maatskaplike toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Werkloosheid, wat sedert 1815 geweldig toegeneem het, het vervolgens aandag ontvang en onderstandsmaatreëls is oorweeg. Alhoewel daar tydens die regering van Elizabeth I 'n stelsel ontwerp is om vir die armes en behoeftiges te sorg, het die verskuiwing van die bevolking na die nuwe nywerheidstede, die lae lone en die ontberinge van die plaasarbeiders die toepassing van hierdie Arme-wet teen die einde van die agttiende eeu onprakties gemaak. 'n Aantal magistrate van Speenhamland in Berkshire het in 1795 die probleem probeer oplos deur toelaes te betaal aan laagbesoldigde arbeiders. As 'n man se loon te laag was, sou dit uit die plaaslike belastings aangevul word. Dit het slegs tot 'n verhoging van die belastings gelei, vlyt ontmoedig en luiheid onder die werkers aangemoedig. Op die ou end was dit vir plaaslike gemeenskappe onmoontlik om die geldelike las wat dit op hulle gelê het, te dra, en die getal werkloses het teen 'n ontstellende tempo toegeneem. Die Armewet is in 1834 drasties gewysig toe daar bepaal is dat na 'n tydperk van twee jaar geen toelaag meer aan enige liggaamlik gesonde werker betaal sou word nie, en dat indien hy nie in staat was om homself te onderhou nie, hy na 'n armehuis moes gaan. Die tug in die werkhuise was baie streng ten einde armes af te skrik. H. M. Stanley se beskrywing in sy outobiografie van sy eie ondervindinge in 'n werkhuis geskryf hoe aaklig so 'n inrigting was. Slegs diegene wat weens liggaamlike gebreke nie in staat was om te werk nie, sou onderstand in hul huise ontvang. Dit was 'n hardvogtige maatreël, maar die getal persone wat van onderstand afhanklik was, het snel afgeneem, en dit het die plaaslike belastings met 'n groot bedrag verminder en die arbeiders uit 'n toestand van blywende vernedering gered. ==== Munisipale hervorming ==== Die Hervormingsparlement was verantwoordelik vir die invoering van nog 'n belangrike wet, naamlik die ''Municipal Corporation Act'' van 1835. Plaaslike bestuur was op daardie tydstip in 'n baie korrupte toestand en beperk tot 'n paar persone wat net na hul eie belange omgesien het. Die wet het voorsiening gemaak vir behoorlike munisipale verkiesings en die eenvormige samestelling van verkose munisipale liggame. Aan die begin was die magte van die nuwe besture baie beperk en die aantal stemgeregtigdes in elke dorp betreklik klein. Voor 1835, en selfs daarná, moes 'n spesiale wet deur die parlement aangeneem word om voorsiening te maak vir die een of ander vorm van openbare diens of verbetering van 'n dorp, en spesiale kommissarisse is aangestel om aandag te wy aan sulke sake soos die uitlê van strate en die aanbring van riole. Dit het die openbare gesondheidstoestand baie verbeter. Die oordrag van enige van hierdie magte aan dorpsrade is eers deur die wet van 1835 toelaatbaar gemaak, met die gevolg dat dorpskommissarisse in baie gevalle nog altyd funksies vervul het wat tans deur stadsrade verrig word. ==== Die staat en die openbare gesondheid ==== Daar is alreeds verwys na die toestand wat in die nuwe nywerheidstede geheers het. 'n Mate van aandag is gewy aan sulke dienste soos die aanbring van riole en die verskaffing van water in die nuwe stede, maar oor die geheel was die toestand betreurenswaardig. Daar was geen wetenskaplike sanitasie nie; vullishope en slykpoele was oral te sien, die huise was swak geventileer en daar was baie min beheer oor die verskaffing van voedsel. Swak gesondheid was onder die armes algemeen en die sterftesyfer was hoog. Epidemies van cholera en [[pokke]] het gereeld voorgekom. Hierdie epidemies het ongetwyfeld daartoe bygedra om die volk uit sy ''laissez faire''-houding teenoor volksgesondheid wakker te skud. Die eerste stap in die rigting van staatsverantwoordelikheid ten opsigte van volksgesondheid is gedoen deur Edwin Chadwick, een van die kommissarisse wat in 1832 aangestel is in verband met die toepassing van die Armewette. Hy word beskou as die stigter van die stelsel van volksgesondheid in Engeland. Sy pogings het uiteindelik gelei tot die aanstelling van 'n Koninklike Kommissie deur sir Robert Peel in 1843 om verslag te doen oor die sanitêre toestande onder die arbeidersbevolking. Die skrikwekkende toestand wat in hul rapport aan die lig gebring is, het gelei dat wetgewing in verband met die verwydering van vullis en rioolvuil en ter voorkoming van siektes aangeneem is. Die eerste Wet op Volksgesondheid is in 1845 aangeneem. Daardeur is 'n sentrale gesondheidsdepartement, wat die Algemene Gesondheidsraad genoem is, in Engeland gestig. Dit het plaaslike gesondheidsrade in die lewe geroep wat die gesondheidsdienste moes beheer. Mediese gesondheidsbeamptes is in die groot stede aangestel en later is ook gesondheidsinspekteurs aangestel om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Deur hierdie wet het die staat op duidelike wyse verantwoordelikheid vir die volk se gesondheid aanvaar. Plaaslike mediese beamptes was reeds in Liverpool (1847) en Londen (1848) aangestel. Hierdie Wet op Openbare Gesondheid het ook bepaal dat stadsrade in munisipale gebiede verantwoordelik gehou sou word vir watervoorsiening, waterafvoer, instandhouding van strate, begraafplase en die regulering van misstande. Verskeie ander wette in verband met openbare gesondheid, wat veral op die samestelling en magte van plaaslike owerhede betrekking gehad het, is gedurende die tweede helfte van die neëntiende eeu aangeneem. Op hierdie wyse is die dienste in verband met volksgesondheid aansienlik uitgebrei. Belangrike sake soos openbare [[inenting]], verbeterde hospitaalakkommodasie, beheer oor voedselverskaffing en die voorkoming van siektes het die ernstige aandag van gesondheidsowerhede geniet. Teen 1875 was die heilsame uitwerking van hierdie gesondheidsmaatreël reeds aan die dalende sterftesyfer merkbaar. ==== Onderwys vir die massa ==== Tot vroeg in die negentiende eeu was die Staat nie in die voorsiening van onderwysfasiliteite vir die volk geïnteresseerd nie. Onderwys is met die Kerk geassosieer en was beskou om slegs die voorreg van die hoër klasse te wees. Volgens die tradisie was onderwys iets wat vrywillig verskaf en in private hande gelaat moes word, en daar was algemene teenstand teen enige gedagte van staatsinmenging. Aanvanklik was godsdienstige liggame hoofsaaklik verantwoordelik vir die aanmoediging tot vrywillige stigting van skole. Aan die begin van die neëntiende eeu was daar twee nasionale vereniginge wat hulle vir die stigting van skole beywer het. Die Britse en Buitelandse Skoolvereniging is in 1808 deur Joseph Lancaster, 'n Kwaker, gestig; en die Nasionale Vereniging deur dr. Andrew Bell, 'n Anglikaan, in 1811. Die tipe skool wat opgerig is, het godsdiensonderrig verskaf, wat bedoel was om die kinders van die veragterdes in die stede geestelik op te hef. Die koste van die instandhouding van hierdie skole is deur skenkings van die Kerke en filantropiese liggame bestry. Die eerste stap wat deur die regering gedoen is om hom in die onderwys te interesseer, was toe die Hervormingsparlement in 1833 'n bedrag van £20 000 beskikbaar gestel het aan die twee vereniginge vir die oprigting van meer skole vir die armer klasse. Hierdie subsidie is jaarliks vermeerder, en het teen 1860 reeds 'n half miljoen pond bedra. Daar het geleidelik 'n gevoel van verantwoordelikheid jeens die kinders van die arbeidersklasse ontwikkel. So het die Fabriekswet van 1833, byvoorbeeld, die skoolure van kinders verleng. Daar is mettertyd besef dat die Kerke nie voldoende in die behoefte aan meer onderwysfasiliteite kon voorsien nie. In 1839 is 'n belangrike komitee van die Geheime Raad aangestel om toesig oor die aanwending van die toelaes wat toegewys is aan skole wat op vrywillige grondslag gestig is, te hou. Dit was feitlik die aanvang van 'n staatsdepartement as deel van 'n nasionale onderwysstelsel. In 1856 is die komitee in 'n Department van Onderwys omgeskep. Die eerste sekretaris van die van die liggaam, James Kay-Shuttleworth, 'n geneesheer wat intiem met die toestande in die agterbuurtes van Manchester bekend was, het veel gedoen om steun vir staatsbeheer van die onderwys aan te moedig deur die aanstelling van inspekteurs. Teen 1860 het die verset van die regerende klasse teen staatsbeheer van laer onderwys feitlik verdwyn. Die maatskaplike en industriële toestand van die arbeidersklasse het dus teen 1860 alreeds aanmerklik verbeter. Dit was grotendeels die gevolg van die moedige wetgewing wat deur die Hervormingsparlement aangeneem is. Daar is besef dat staatsinmening noodsaaklik was in 'n moderne industriële staat, indien die tevredenheid van die arbeiders verseker en 'n beter aanpassing van rykdom tussen die kapitaliste en die arbeidersmassas teweeggebring moes word. === Maatskaplike en industriële hervorming voortgesit === ==== Die aandrang op verdere hervorming ==== Ná 1860 was die twee groot politieke partye in Brittanje die Konserwatiewe, voorheen die Tories, en die Liberale, voorheen die Whigs – albei ten gunste van die uitbreiding van die stemreg. Die tweede Hervormingswet van 1867 het die stemreg aan die stedelike arbeidersklasse gegee en die derde Hervormingswet van 1884 aan die plaasarbeiders. Aangesien beide partye voortaan die stem van die werkersklasse moes verkry, is omvattende programme van maatskaplike en industriële hervorming opgestel. So het Brittanje vóór die einde van die negentiende eeu reeds ver gevorder op die weg na 'n sosialistiese staat. Die Vakunies het inderdaad meegewerk om die eise van die arbeiders insake die verskillende hervormings te formuleer. Die stigting van hierdie soort unies is moontlik gemaak toe die ,,Anti-Combination Act" in 1824 herroep is, daar die Staat nie meer gevrees het dat vereniginge van arbeiders die aanleiding tot oproer en rusverstoring sou wees nie. Alhoewel verskeie plaaslike vakunies kort daarna tot stand gekom het, was die eerste vakunie wat op nasionale grondslag gevorm is, die Geamalgameerde Vereniging van Ingenieurs in 1851. Die mynwerkersunie is in 1863 gestig. Die unies het egter nog geen wetlike erkenning geniet nie. Na die aanneming van die Hervormingswet van 1867 het die vakunies die verwydering geëis van die wetlike beperkings wat hulle in hul pogings om beter ekonomiese toestande vir die werkers te verkry belemmer het. Die vakunies is uiteindelik in 1871 as wettige liggame erken, en in 1875 is aan hulle die reg toegeken om stakings te organiseer sonder vrees van wetlike optrede teen hulle. Van dié tyd af het die vakunies 'n steeds belangriker rol in die verbetering van die lot van die arbeidersklasse gespeel. ==== Fabriekswetgewing ==== Die beginsels wat in die Fabriekswet van 1833 beliggaam was, is ook op ander nywerhede toegepas, sodat die nywerheidsbedrywigheid uiteindelik in sy gehele omvang onder staatsbeheer gebring is. So het die Staat verantwoordelikheid aanvaar vir die kinders, die veiligheid van volwassenes in hul diens, die uitskakeling van ongesonde werkstoestande en die redelike beperking van werkure. In 1878 is al die fabriekswetgewing van die voorafgaande vyf-en-veertig jaar gekodifiseer. Gedurende die eerste helfte van die negentiende eeu is baie min voorsiening gemaak vir gevalle waar werkers sterf of beseer is as gevolg van ongelukke in myne en fabrieke. Die algemene mening was dat 'n werknemer, aangesien hy loon ontvang het, verantwoordelikheid vir die gewone risiko's in verband met sy werk moes aanvaar en nie geregtig was om enige skadevergoeding in geval van 'n ongeluk te eis nie. Ongelukke het egter so dikwels in die myne voorgekom dat die mynwerkersunie om skadeloosstelling begin agiteer het. In 1880 is die eerste wet op die Aanspreeklikheid van Werkgewers aangeneem. Dit het aan die werknemers die reg op skadevergoeding gegee in gevalle waar 'n ongeluk aan nalatigheid aan die kant van die superintendent of 'n gebrek aan die masjinerie te wyte was. Daar was groot ontevredenheid omdat die omvang van die wet so beperk was, en politici soos Joseph Chamberlain, beïnvloed deur [[Otto von Bismarck]] se nywerheidswetgewing in Duitsland, het op die invoering van 'n stelsel van maatskaplike versekering benewens die voorkoming van ongelukke aangedring. In 1897 is 'n Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem, wat die werkgewer in sekere gespesifiseerde gevaarlike bedrywe verplig het om skadevergoeding aan 'n beseerde werknemer vir alle ongelukke te betaal, tensy die ongeluk deur die moedswillige nalatigheid van die beseerde persoon veroorsaak is. Hierdie wet het aansienlike voordele vir die verminkte werknemers of die weduwees gebring, maar het nie algemene tevredenheid gegee nie. In 1901 is 'n ander fabriekswet aangeneem wat die indiensneming van kinders onder elf jaar verbied het. ==== Vry laer onderwys ==== Die uitbreiding van die stemreg na die arbeidersklasse het beteken dat hulle ook die een of ander soort opvoeding moes kry ten einde hulle in staat te stel om self te lees en met politieke strydvrae vertroud te raak. Dit was aanleiding tot die verskaffing van laer onderwys aan die volksklasse. In 1870 is 'n belangrike Wet op Laer Onderwys, wat deur William Edward Forster ingedien is, aangeneem. Hierdie wet was 'n erkenning dat die kerke nie langer voldoende skoolakkommodasie kon verskaf nie. Die onderwysdepartement sou nou in staat wees om laerskole te laat oprig deur verkose skoolrade, wat gemagtig is om 'n belasting te hef benewens die toelaag wat van die regering ontvang is. Die nuwe skole wat aldus gestig is, sou nie-sektaries van aard wees. 'n Gewetensklousule wat 'n ouer toegelaat het om sy kind van godsdiensonderrig terug te hou, het 'n treffende kenmerk van die Engelse skoolstelsel gebly. Teen 1880 is reeds soveel vordering gemaak dat verpligte skoolbywoning oor die hele land afgedwing kon word. Skoolrade het duisende nie-sektariese skole gestig, en op hierdie manier is die kerke ook aangespoor om nog meer skole te voorsien. Binne twintig jaar is die skoolbywoning verdubbel. In 1891 is die onderwys in skole onder skoolrade vry gemaak, en skole wat op vrywillige grondslag gestig is, is aangemoedig om die betaling van skoolgelde af te skaf. Baie van die groter skoolrade het 'n aansienlike bydrae tot die bevordering van onderwys gelewer; baie van hulle was egter klein en ondoeltreffend. Algaande het die vrywillige skole gevind dat die geldelike eise wat aan hulle gestel is, te veel vir hulle geword het. Dit het dus noodsaaklik geword om die hele administratiewe masjinerie van die volksonderwys op te knap. 'n Sentrale onderwysowerheid is in die lewe geroep, toe die Onderwysraad (Board of Education) in 1899 gestig is. Die plaaslike onderwysadministrasie is deur die Onderwyswet van 1902 vereenvoudig. Die skoolrade is afgeskaf en hul pligte is aan vergrote plaaslike owerhede toevertrou. Hierdie plaaslike owerhede is met die instandhouding en uitbreiding van laerskole belas. Hierdie wet het Brittanje 'n nasionale stelsel van vrye en verpligte primêre onderwys gegee. Dit was ook aansporing tot die stigting van munisipale ,,grammar schools" naas die gevestigde ,,Public Schools". Só is daar dus voorsiening vir sekondêre en tegniese opleiding vir die volksmassas gemaak. === Brittanje ontwikkel tot 'n sosialistiese welsynstaat in die twintigste eeu === ==== Stigting van die Arbeidersparty ==== Teen die aanvang van die twintigste eeu het die arbeidersklasse in Brittanje reeds op baie maniere op 'n volkome rekonstruksie van die maatskaplike orde aangedring. Hulle was ontevrede met die langsame vordering in verband met die maatskaplike reorganisasie gedurende die voorafgaande twee dekades. Die vakunies het weereens 'n belangrike rol gespeel. 'n Onafhanklike Arbeidersparty is reeds in 1892 gevorm, en een lid in die parlement gekies. Op 'n vakuniekongres wat in 1899 gehou is, is besluit om 'n Arbeidersparty te stig wat as 'n politieke front van die vakunies sou dien. Die gevolg was dat die Arbeidersparty in 1906 in die algemene verkiesing 51 setels in die Laerhuis verower het. Die politieke mag van die vakunies het met rasse skrede toegeneem. In 1911 is 'n wet aangeneem waarvolgens salarisse aan parlementslede betaal sou word. Van hierdie tydstip af het die Arbeidersparty in die Laerhuis van krag tot krag gegaan. In 1912 is 'n wet aangeneem wat die gebruik van uniefondse vir politieke doeleindes gewettig het. Dit was 'n betekenisvolle stap, want die unies kon hulleself nou effektief op die politieke terrein reorganiseer. ==== Maatskaplike wetgewing ==== In 1906 het die Liberale Party 'n groot meerderheid in die parlementêre verkiesing behaal. Onder die leierskap van sir Henry Campbell-Bannerman, Herbert Henry Asquith en David Lloyd George is 'n aantal verreikende hervormings ingevoer ten einde die welsyn van die volk te bevorder. In 1908 is 'n Ouderdomspensioenwet aanvaar waarvolgens klein pensioene toegeken is aan mense ouer as 70 jaar met 'n inkomste benede 'n sekere peil. Later is die ouderdomsbepaling tot 65 jaar verlaag. Die toestand in die skole het ook sorgvuldige aandag ontvang. In 1906 is 'n wet aangeneem wat aan die plaaslike onderwysowerhede die reg verleen het om kinders wat in behoeftige omstandighede verkeer het, te voed. Dáárop het in 1907 die Mediese Inspeksiewet gevolg, wat die grondslag van die huidige mediese diens in skole in Groot-Brittanje gelê het. Hierdie wet het voorsiening gemaak vir die mediese inspeksie van kinders wanneer hulle by 'n skool aansluit, en reëlings sou getref word vir toesig oor die gesondheid en liggaamlike toestand van alle kinders in openbare laerskole. Nadat hierdie diens in die lewe geroep is, is bevind dat baie kinders wat voorheen as normaal en gesond beskou was, in werklikheid aan ondervoeding, of slegte tande, adenoïede of ernstiger gebreke gely het. Die mediese diens in skole wat aanvanklik ingestel is ten einde kinders in staat te stel om by skoolonderrig te baat, is geleidelik uitgebrei, en dit beoog tans die opbouing van die volk se gesondheid. ==== Verbetering van arbeidstoestande ==== As gevolg van 'n parlementêre ondersoek is in 1906 'n belangrike Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem wat in baie opsigte 'n uitbreiding van die vorige wette was. In 1908 is die werkdag van agt uur ook in die steenkoolmyne ingevoer. In die volgende jaar is verskeie bedryfsrade in die lewe geroep wie se taak dit was om toestande in die nywerhede te reguleer. Dit was 'n uitbreiding van staatsbeheer in die bedryfsorganisasie. Daarna is versoeningsrade bestaande uit verteenwoordigers van die betrokke vakunies en werknemers in die lewe geroep. Hierdie rade moes stakings verhoed deur geskille by wyse van onderhandeling te besleg. Aan die begin van die twintigste eeu het werkloosheid in Brittanje sy verskyning gemaak ten gevolge van die skerpe mededinging van die Verenigde State, Duitsland en Frankryk op die wêreldmark. 'n Belangrike poging om die werkloosheidsvraagstuk die hoof te bied is in 1911 aangewend, toe die Nasionale Gesondheidsversekeringwet aangeneem is. Dit het ontwikkel tot 'n stelsel waarvolgens alle vakwerkers 'n klein weeklikse bydrae in 'n fonds moes stort, waarin 'n verdere bedrag deur die Staat en die werkgewers betaal is. Uit hierdie fonds is tydelike onderstand aan werklose arbeiders verleen. ==== Die finansiering van die welsynsprogram ==== Hierdie hervormings het vir die Staat die uitgawe van ontsaglike bedrae meegebring. Die Liberale Party wou die koste bestry deur verhoogde belastings. 'n Rewolusionêre begroting is in 1909 deur Lloyd George ingedien, waarvolgens swaar belastings op inkomste in die nywerhede en die handel en ook 'n boedelbelasting gehef sou word. Die meer welgestelde lede van die samelewing sou voortaan aansienlike bedrae moet bydra tot die koste verbonde aan die maatskaplike hervormings wat ingestel is om die minderbevoorregtes te help. Toe die Hoërhuis weier om die belastingvoorstelle goed te keur, het 'n konstitusionele krisis ontstaan. In 1911 het die regering egter 'n wetsontwerp laat aanneem waarvolgens die Hoërhuis nie meer die voortgang van maatskaplike rekonstruksie kon verhoed nie, selfs nie indien die Laerhuis op drastiese maatreëls besluit nie. ==== Maatskaplike hervorming ná 1918 ==== Aan die einde van die [[Eerste Wêreldoorlog]] is hoë verwagtings in Brittanje gekoester dat 'n nuwe en beter wêreld vir die arbeidersklasse geskep sou word deur staatsoptrede. 'n Bittere ontnugtering het daarop gevolg. Eerstens het die Konserwatiewe regering onder Stanley Baldwin die hoër- en middelklasse verteenwoordig, wat geen groot meegevoel met die politieke en maatskaplike sienswyses van die werkersklasse gehad het nie: Aan die ander kant was die ekonomiese toestand aan die versleg. Brittanje was besig om 'n steeds groter persentasie van die uitvoerhandel te verloor as gevolg van die konkurrensie van lande soos die Verenigde State en [[Japan]]. Dit het werkloosheid op groot skaal veroorsaak. Die katoenbedryf van Lancashire is veral deur Japanse mededinging in Indië en die Verre Ooste getref. Die inkrimping van die handel het gelei tot 'n afname in die skeepsbou-, die steenkool- en die ysterbedrywe. Stakings het daarop gevolg, waarvan die steenkoolstaking van 1926 die ernstigste was. Dit het nege maande aangehou en uitgeloop op 'n algemene staking wat die hele land verlam het. Die Konserwatiewe regering, wat tradisioneel slegs ten gunste van matige hervormings was, het 'n paar industriële en maatskaplike hervormingsmaatreëls aangeneem wat, hoewel nuttig, heeltemal ontoereikend was om die krisis wat ontstaan het, die hoof te bied. In 1921 het 'n nuwe Wet op Openbare Gesondheid voorsiening gemaak vir die verbetering van gesondheidstoestande in stedelike gebiede, die daarstelling van beter hospitaalfasiliteite aangemoedig en 'n doeltreffender beheer oor die bestryding van siektes soos [[tuberkulose]]. In 1925 is die wet op ouderdomspensioene uitgebrei om ook weduwees en wese in te sluit. In 1926 is die bepalinge van die gesondheidsversekeringswet op wyer groepe van toepassing gemaak. Ook is 'n aantal wette in verband met behuising aangeneem wat hul toppunt in die wet van 1930 bereik het, wat aan plaaslike owerhede vir die eerste keer groot magte verleen het om die opruiming van agterbuurtes in stede asook munisipale behuisingskemas vir die armer klasse aan te pak. Ruimer onderwysfasiliteite is ook vir die kinders van die werkersklasse voorsien. Reeds in die Fisher-wet van 1918 is alle skoolgelde in die laerskool afgeskaf en die ouderdom vir verpligte skoolbesoek tot veertien jaar verhoog. Die Hadow-verslag van 1924 het egter 'n algehele reorganisasie van die sekondêre onderwys ingelui. Dit het gelei tot die voorsiening van die een of ander vorm van onderwys, hetsy algemene of tegniese of handelsonderwys, vir alle kinders na die elfde jaar. ==== Die Arbeidersparty en staatsosialisme ==== Die leiers van die Arbeidersparty het hierdie industriële en maatskaplike hervormings as ontoereikend beskou. Hulle het 'n drastieser maatskaplike rekonstruksie deur staatsinmenging begeer. Die Staat moes die beheer oor al die groter nywerhede oorneem en sodoende verseker dat die arbeidersklasse 'n groter ekonomiese beloning vir hul arbeid ontvang en beter lewenstoestande geniet. Dié beleid, wat aktief deur die Arbeidersparty gepropageer is, was in werklikheid 'n vorm van staatsosialisme. Die getalsterkte van die Party in die parlement was vinnig aan die toeneem. Daar was 59 lede in 1918, en hierdie getal het tot 192 in 1924 vermeerder. As gevolg van die vreeslike ekonomiese depressie wat in 1929 begin het, het die Arbeidersparty baie ondersteuning van die kieserskorps verkry en 290 setels in die parlement verower. Die gevolg was dat 'n Arbeidersregering onder Ramsay MacDonald gedurende die daaropvolgende twee jaar die bewind gevoer het, alhoewel die algemene toestande sodanig was dat weinig hervormingswerk onderneem kon word. Gedurende die jare van die groot ekonomiese depressie (1929–1933) toe die hele ekonomiese struktuur van die Westerse demokrasieë bedreig is, is die ekonomiese en maatskaplike tekortkominge in Brittanje skerp afgeteken. Die werkloosheidsyfer wat op een miljoen in die twintiger jare gestaan het, het tot drie miljoen in 1933 opgeskuif. Teen 1939 was een vyfde van Brittanje se arbeidskragte permanent werkloos. Ten einde die krisis die hoof te bied, is ruimer werkloosheidsvoordele onder die Nasionale Gesondheidsversekeringswet toegeken. Sowat twee miljoen liggaamlik geskikte arbeiders het van die werkloosheidstoelae of ,,Dole", soos hierdie vorm van hulp genoem is, geleef. Die maatskaplike gevolge van die ,,Dole"-stelsel was rampspoedig. Hoewel dit 'n mate van ekonomiese hulp aan die werkloses verleen het, het dit aan die ander kant hul inisiatief en selfrespek vernietig. 'n Belangrike saak waaraan aandag in toenemende mate gewy is, was behuising. As gevolg van 'n nuwe behuisingswet van 1936 wat plaaslike owerhede in staat gestel het om groot behuisingskemas aan te pak, is tussen 1930 en 1939 omtrent vier miljoen gesinne van beter behuising voorsien. ==== Die Beveridge-plan en nasionale bestaansbeveiliging ==== As gevolg van die verwoesting aangerig tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] (1939–1945) was agtereenvolgende regerings in Brittanje verplig om meer aandag aan die industriële en maatskaplike toestand te wy. Die koalisieregering onder sir [[Winston Churchill]] het die eerste daadwerklike stappe gedoen deur die Beveridge-kommissie in 1942 te benoem om 'n nasionale plan vir bestaansbeveiliging op te stel. So 'n stelsel sou voorsiening maak vir alle gebeurlikhede in verband met arbeid of gesondheid. Hierdie plan is in beginsel deur Churchill se regering aanvaar. By die algemene verkiesing van 1945 het die [[Arbeidersparty (Verenigde Koninkryk)|Arbeidersparty]] 'n oorweldigende meerderheid behaal. Hy het oor 393 setels teenoor die 230 setels van die ander partye tesame beskik. Die Arbeidersregering onder [[Clement Attlee |Clement Richard Attlee]] het onmiddellik die Beveridge-plan as sy program aanvaar. Al die aanbevelings is in die Nasionale Versekeringswet van 1946 beliggaam, wat 'n mylpaal in die Britse maatskaplike geskiedenis was. Dit het 'n omvangryke staatsbeheerde versekeringsplan wat vir almal verpligtend is, van stapel gestuur. Die geld vir die skema kom uit 'n sentrale fonds waartoe alle persone bo sestien jaar wat onder 'n dienskontrak of as vakleerling werk, die werkgewers en die Staat bydra. Benewens 'n skema vir geldelike hulpverlening aan werklose arbeiders, word voorsiening ook gemaak vir 'n omvattende mediese diens onder die Staat wat hom toespits op die opbouing van die volk se gesondheid. Voorsiening word gemaak vir vry mediese en tandheelkundige behandeling, gratis medisyne, betaling gedurende tydperke van siekte, ouderdomspensioene vir alle mans bo 65 jaar en vroue bo 60, en begrafnisonkoste. Inderdaad word 'n stelsel van bestaansbeveiliging vir die hele volk voorsien. Die Arbeidersregering het ook 'n omvangryke behuisingskema van stapel gestuur, wat noodsaaklik was weens die uitgebreide bomskade wat tydens die oorlog aangerig is. ==== Onderwysfasiliteite uitgebrei ==== Verdere onderwyshervormings het gevolg. Die Butler-onderwyswet van 1944 is inderdaad deur die Konserwatiewe regering ontwerp, maar deur die Arbeidersregering ná die oorlog toegepas. Hierdie wet tesame met die wette van 1870 en 1902 is die drie belangrikste onderwyswette wat op [[Engeland]] en [[Wallis]] van toepassing is. Die onderwys sou in drie opklimmende stappe bekend as primêre, sekondêre en voortgesette onderwys, georganiseer word. Op hierdie wyse is die ou laerskole afgeskaf. Geen onderskeid is tussen bevoorregtes en onbevoorregtes gemaak nie, want alle kinders kon van voltydse sekondêre onderwys gebruik maak. Voorts is voorsiening gemaak vir die uiteindelike uitbreiding van verpligte skoolbywoning vir kinders van vyf tot sestien jaar. Die nuwe wet bewys hoe ruim die algemene opvatting omtrent onderwys geword het. Voorsiening moes deur plaaslike owerhede gemaak word vir toereikende fasiliteite vir kinders vir ontspanning en sosiale en liggaamlike opvoeding. Onderwys vir volwassenes moes ook aangemoedig en gemeenskapsentrums verskaf word. Engeland het, soos een opvoedkundige skrywer tereg gesê het, ,,ver gevorder sedert daardie sombere eeu toe sy kinders in skoorstene moes rondklouter en steenkooltrokke by die myningang moes trek". ==== Nasionalisasie van die vernaamste nywerhede ==== Die Arbeidersparty het dit as 'n noodsaaklike onderdeel van sy plan insake ekonomiese rekonstruksie beskou dat al die sleutelbedrywe staatsinstellinge moes word. Die kapitalistiese stelsel sou tot op sekere hoogte behou moes word, maar daar is gemeen dat nasionalisasie industriële uitbuiting, arbeidsondoeltreffendheid en werkloosheid sou beëindig. In 1946 het die [[Bank van Engeland]] 'n staatsinstelling geword, en daarná is die steenkoolbedryf onder die beheer van 'n Steenkoolraad geplaas, wat die vorige myneienaars wat deur die Staat uitgekoop is, vervang het. In 1947 is die spoorweë onder staatsbeheer gebring, en in die daaropvolgende jaar het brandstof en krag ook aan die beurt gekom. Staatsbeheerrade is gestig vir die voorsiening van elektrisiteit en gas. Toe Attlee se regering daartoe oorgaan om die staalbedryf te nasionaliseer, is heftige teenstand ondervind. Die Arbeidersregering het Brittanje dus tot 'n welsynstaat herskep wat met die Skandinawiese lande veel ooreenkoms vertoon. Toe die Konserwatiewe Party in 1953 weer aan die bewind gekom het, het hulle hierdie hervormings aanvaar. === Die ontwikkeling van demokratiese bestuur in Groot-Brittanje === Voor die aanvang van die Franse Rewolusie het Brittanje die mees liberale regeringsvorm in Europa gehad. Die grondwet is deur die Franse denkers soos Montesquie as die ideaal vir demokratiese regering beskou. Alhoewel dit gebaseer was op regering deur die monargie en 'n verkose parlement, was die regering egter slegs in 'n beperkte sin demokraties. ==== Die regeringsvorm in 1815 ==== ===== Die Britse parlement ===== Die Britse parlement het uit 'n Hoërhuis (House of Lords) en 'n Laerhuis (House of Commons) bestaan. Die Hoërhuis, bestaande uit edelliede wat vir lewenslank deur die koning benoem is, was erg aristokraties en konserwatief en het die landelike aristokrasie en die Kerk verteenwoordig. Selfs die Laerhuis was nie verteenwoordigend van alle klasse van die volk nie. Die stemreg was baie beperk, en slegs 'n half miljoen volwassenes uit 'n bevolking van veertien miljoen het die stemreg gehad. Bowendien was die setels in die Laerhuis baie oneweredig oor die land verdeel. Baie van die groot nuwe stede wat naby die steenkool- en ystervelde ontstaan het, het geen aandeel in die regering van die land gehad nie. Aan die ander kant het 'n paar aansienlike families beheer oor 'n groot aantal parlementêre setels uitgeoefen weens hul besit van sogenaamde ,,pocket boroughs". Die kieskwalifikasie van een kieser was die besit van 'n omgeploegde land (Old Sarum). 'n Ander ,,pocket borough" was onder die see, en die eienaar moes na die plek roei om sy stem uit te bring! Daar word beweer dat van die 658 parlementslede 424 óf deur agente van die regering benoem is, óf deur private indiwidue. Die Hertog van Norfolk het, byvoorbeeld, elf parlementslede benoem, en die Graaf van Lonsdale ses. Bowendien het elke geoktrooieerde stad (borough), afgesien van sy getal kiesers, twee lede gekies. Die regering van Brittanje was in die hande van die landelike aristokrasie, wat in twee groot politieke partye, die Tories en die Whigs, georganiseer was. Die Tory-regering was reeds jare lank aan die bewind. ===== Die beginsels van party- en kabinetregering ===== Gedurende die agttiende eeu was die idee van partyregering as 'n demokratiese praktyk besig om in Brittanje te ontwikkel. Die leiers van die regering (die kabinet) is uit die meerderheidsparty in die Laerhuis gekies. Die kabinet het dan die beleid wat vir die parlement aanneemlik was, uitgevoer en op dié wyse gevolg gegee aan die wil van die volk. Die ander kenmerk van partyregering is dat die minderheidsparty in die Laerhuis die Opposisie vorm. Dit staan 'n definitiewe eie beleid voor en kritiseer gedurig dié van die regering. Dit verseker dat wetgewing van alle gesigspunte oorweeg word voor sy finale goedkeuring. Die idee van partyregering het ook regering deur die kabinet op die voorgrond gebring. Deur die bestuursooreenkoms van 1689 is die oppergesag van die parlement in Brittanje vasgelê en die gedagte van 'n absolute monargie finaal verwerp. Tog het die koning nog altyd direkte beheer oor die regering uitgeoefen, veral in verband met buitelandse sake, sy eie ministers gekies en die hoë staatsamptenare aangestel. Alhoewel daar destyds 'n neiging bestaan het om die beheer oor nasionale aangeleenthede aan 'n klein groepie ministers liewer as die hele Geheime Raad waaraan al die ministers behoort het, toe te vertrou, was daar nog geen gedagte nie dat dié ministers gekies moes word uit die party wat in die Laerhuis die meerderheid gehad het, nóg was daar 'n eerste minister aan die hoof van die kabinet. Gedurende die agttiende eeu het daar belangrike veranderinge plaasgevind. Die gebruik het by George I (1714–1727) ontstaan dat die koning nie die vergaderings van die kabinet bywoon nie. Op dié wyse het die beheer uit die hande van die koning in dié van sy ministers oorgegaan. Met verloop van tyd het dit ook 'n gewoonte geword dat die koning sy ministers uit die meerderheidsparty in die Laerhuis kies. Hy het die leier van daardie party ná 'n algemene verkiesing laat roep en hom gelas om 'n kabinet te vorm. Aangesien dit noodsaaklik was dat iemand in die koning se plek as leier van die kabinet moes optree, was sir Robert Walpole, leier van die Whig-party in die Laerhuis in 1721, die eerste persoon wat eerste minister geword en in die kabinet die leiding geneem het. Hy het dus as skakel tussen die kabinet en die koning gedien. Dit het beteken dat die koning in werklikheid die beleid van die kabinet en die wetgewing wat deur hom ingedien is, moes goedkeur, alhoewel hierdie beginsel nie vóór die regering van koningin Victoria (1837–1901) volkome aanvaar is nie. Walpole het ook volgehou dat hy uit hoofde van sy amp die beleid van die ministers kon voorskryf, en dit dan ook ten spyte van heftige teenstand gehandhaaf. Hy het geglo dat die ministers saam moes optree en dat 'n lid van die kabinet wat nie bereid was om hom aan 'n meerderheidsbesluit te onderwerp nie, verplig sou wees om te bedank. Dit het ook duidelik geword dat, alhoewel die beleid van die regering onafhanklik van die koning vasgestel sou word, dit die goedkeuring van die Laerhuis, dit wil sê die meerderheidsparty, moes verkry om doeltreffend uitgevoer te kan word. Slegs op hierdie wyse word die oppergesag van die parlement en kabinetsregering verseker. Al hierdie konvensies vorm die wese van politieke demokrasie of parlementêre regering in sy handhawing van die soewereiniteit van die volk. ==== Die beweging om parlementêre hervorming ==== ===== Die noodsaaklikheid van maatskaplike en industriële hervorming ===== Die paar jaar na 1815 was 'n besonder moeilike tydperk in Brittanje. Daar het 'n wye kloof tussen die arbeidersklasse en die hoër- en middelklasse ontstaan as gevolg van die ontwikkeling van die fabriekstelsel en die omwenteling in die landbou. Die intieme verhouding tussen werknemer en werkgewer, soos dit onder die ou stelsel bestaan het, kon nie onder 'n stelsel waarvolgens die werkers in die agterbuurtes saamgehok was, voortbestaan nie. Die toestand van die werkers het voortdurend versleg. Hierdie ellende was grotendeels aan die Napoleontiese oorloë te wyte. Gedurende die oorloë het die Britse uitvoerhandel gebloei, maar na die einde van die oorloë het 'n slapte ingetree. Dit het baie werkloosheid veroorsaak, wat nog vererger is deur die soldate wat van die oorloë af teruggekeer het. Fabrikante het gevind dat hulle voorrade te groot was, en die grondbesitters en die boere is met ondergang bedreig as gevolg van die onbeheerde invoer van koring van die Vasteland, wat 'n skielike prysdaling veroorsaak het. Die regering, wat onder die beheer van die Tory-grondbesitters gestaan het, het die boere probeer beskerm deur 'n nuwe koringwet in 1815 aan te neem. Die invoer van koring is belet, as die prys nie bo tagtig sjielings per kwart ton gestyg het nie. Dit het die prys van koring op kunsmatige wyse hoog gehou, veral omdat toestande gunstig vir die invoer van koring uit Amerika was. Die grondbesittende Tory-aristokrate het nie probeer om die lyding van die armer klasse in die nywerheidsentrums te versag nie, omdat hulle 'n herhaling van die Franse Rewolusie gevrees het indien hulle sou begin om enige hervormings toe te staan. Net soos [[Klemens von Metternich|Prins Klemens Metternich]] in Europa die orde streng gehandhaaf het, so is die armes deur die regerende klasse in Brittanje aan die begin van die negentiende eeu onder strenge toesig gehou. Die regering se beleid is deur Robert Castlereagh, Henry Sidmouth en ander uitgevoer. Sidmouth was die minister van binnelandse sake, en hy het spioene en agente gebruik om verdagte hervormers op te spoor en valse getuienis teen hulle op te stel. ===== Die eis om hervorming lei tot reaksie ===== Daar het heelwat ontevredenheid geheers en soms het opstootjies onder die hongerlydende werklose arbeiders uitgebreek. Die geroep om parlementêre hervorming het in krag toegeneem, want daar is gemeen dat die lot van die arbeiders slegs verbeter sou word indien die parlement waarlik verteenwoordigend van die volk was. Onder die Radikale (diegene wat 'n ingrypende verandering van die parlementêre stelsel begeer het) was William Cobbett 'n belangrike leier. Self 'n goedhartige man en begerig om die welsyn van die arbeidersklasse te bevorder, het hy die Weekly Political Register van 1802 af uitgegee, 'n blad waarin die sienswyse van die arbeiders tot uiting gekom het. In 1816 het hy die prys van die blad van l sjieling tot 2 pennies verminder, en die weeklikse afset het tot 50 000 vermeerder. Die regering het die blad egter spoedig onderdruk. 'n Ander radikaal met heelwat invloed was Henry Hunt, 'n welsprekende redenaar. 'n Aantal opstootjies het plaasgevind, maar hulle is streng deur die regering onderdruk. 'n Opstootjie by Spa Fields in 1816 waar die Franse driekleur vertoon is, is onderdruk, en as gevolg hiervan is die Habeas Corpus-wet opgeskort. Die bekendste van hierdie opstootjies het in 1819 in Manchester plaasgevind. 'n Vergadering is in St. Peter's Fields gehou, waar 'n ordelike menigte van byna 60 000 mans, vroue en kinders deur ,,Orator" Hunt en andere toegespreek is. Toe 'n poging aangewend is om Hunt en sommige van die ander sprekers in hegtenis te neem, het dit voorgekom asof die skare vyandiggesind word. Die magistrate is skielik met vrees bevang, en het die burgermag (daar was toe nog geen polisie nie) beveel om die gepeupel aan te val. Verskeie persone sterf en honderde gewond. Hierdie gebeurtenis staan as die Peterloo-bloedbad bekend. Die regering het die optrede van die magistrate goedgekeur en die Ses Wette (1819) laat aanneem, waardeur dit onwettig verklaar is om enigiemand militêre opleiding te gee, en aan vrederegters die mag verleen is om in sekere gebiede beslag op wapens te lê, die hou van opruiende openbare vergaderings belet is en die belastings op sekere soorte leesstof verhoog is. Hierdie onderdrukkende maatreëls het slegs die geroep om hervorming laat toeneem. Dit het 'n magtige beweging geword, omdat die Whigs, die Opposisieparty in die parlement, hom aan die hoof daarvan gestel het, en baie van sy leiers ywerige voorstanders van hervorming geword het. ===== Die eerste hervormings (1822-'29) ===== Gedurende die tien jaar wat op die Peterloo-bloedbad gevolg het, is 'n aantal merkwaardige hervormings ingevoer, want na die dood van Robert Castlereagh in 1822 was die jonger Tories soos George Canning, William Huskisson en sir Robert Peel ten gunste van 'n beleid van hervorming. Peel, as sekretaris van binnelandse sake, het die spioenasiestelsel afgeskaf en 'n radikale hersiening van die onmenslike strafkode teweeggebring. Daar was destyds omtrent tweehonderd misdrywe waarvoor 'n persoon met die dood gestraf kon word, alhoewel die wette nie streng toegepas is nie. Huskisson was verantwoordelik vir 'n wysiging van die doeaneregte, wat geblyk het 'n stap in die rigting van vryhandel te wees. Die ,,Combination Acts" is in 1824, grotendeels as gevolg van die agitasie van Francis Place, herroep. Hierdeur is die stigting van vakunies gewettig. In 1828 het Peel 'n ander uitstekende hervorming teweeggebring, toe hy die stedelike nagwag van Londen deur 'n staande stedelike polisiemag vervang het. Ander stede het die voorbeeld van Londen gevolg. Die dringende behoefte aan hervorming het as gevolg van die toestand in Ierland sterk aan die lig gekom. Toe Ierland in 1800 met Brittanje verenig is, is feitlik geen politieke regte aan die Rooms-Katolieke in Brittanje en in Ierland toegestaan nie. Hulle kon nie parlementslede word nie, en hierdie leemte is diep gevoel. Daniel O'Connell, 'n advokaat, het die saak van die Rooms-Katolieke op 'n baie bekwame wyse bepleit. In 1828 het hy hom as parlementêre kandidaat in die graafskap Clare verkiesbaar gestel, alhoewel hy, indien verkies, as Rooms-Katoliek nie reg sou hê om in die parlement sitting te neem nie. Hy is met 'n groot meerderheid verkies, en dit het die regering verplig om die Katolieke- Gelykstellingswet in 1829 te laat aanneem, waardeur Rooms-Katolieke die reg verkry het om tot lede van die parlement verkies te word. Hierdie wet was die laaste maatreël wat nodig was om die mag van die Tory-regering te breek. ===== Die Whigs kom aan die bewind ===== Juis op hierdie tydstip (1830) is George IV oorlede, en die troonbestyging van Willem IV het 'n algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die leier van die Whigs, lord Charles Grey, het eerste minister geword, en sy kabinet het hoofsaaklik uit persone wat ten gunste van 'n gematigde parlementêre hervorming was, bestaan. Daar het in Brittanje groot opgewondenheid geheers oor die vraag of die nuwe regering die hervorming van die parlement sou aanpak. In Maart 1831 is die eerste hervormingswetsontwerp deur lord John Russel ingedien, maar dit is weens die teenstand van die Tories nie deur die Laerhuis aangeneem nie. Die parlement is ontbind, en in 'n nuwe verkiesing het die Whigs 'n groter meerderheid behaal. Deur die hele land het dit weerklink: ,,Die wetsontwerp, die hele wetsontwerp, en niks anders as die wetsontwerp nie." In Junie 1831 is die tweede wetsontwerp deur lord John Russel ingedien. Hierdie keer is dit deur die Laerhuis aangeneem, maar in Oktober deur die Hoërhuis verwerp. Brittanje het op die rand van 'n burgeroorlog gestaan. 'n Derde wetsontwerp is deur die Laerhuis aangeneem, maar nog altyd het die Hoërhuis getoon dat hulle vasbeslote was om dit te verwerp, ondanks die feit dat die laaste verkiesing duidelik bewys het dat die hele land ten gunste daarvan was. Daar was slegs een uitweg moontlik: die koning moes genoeg nuwe lords benoem ten einde te verseker dat die wetsontwerp deur die Hoërhuis aangeneem word. Hierdie dreigement het die Hoërhuis laat swig, en op 4 Junie 1832 is die wetsontwerp aangeneem, waarná dit deur die koning goedgekeur is. ===== Die Hervormingswet (Reform Act), 1832 ===== In sy finale vorm het die wetsontwerp voorsiening gemaak vir 'n gemagtigde hervorming van die parlement. 'n Herindeling van setels het plaasgevind. Agt-en-tagtig stedelike kiesafdelings (boroughs) het altesame 143 setels verloor, en hierdie setels is herverdeel onder die nuwe nywerheidstede wat tot dusver glad nie verteenwoordig was nie. Twee- en-twintig van die groter stede soos Manchester en Birmingham het nou die reg ontvang om twee lede elk, en twintig van die ander om een lid elk te kies. Aan die groter graafskappe is 65 bykomende lede toegeken. Selfs toe was die setels nie gelykop tussen die verskillende distrikte volgens die aantal kiesers verdeel nie. Die kiesreg is ook uitgebrei. In die graafskappe is die stemreg aan erfpagters en huurders verleen, dit wil sê aan boere en gewone pagters met 'n sestigjarige landpag wat £10 per jaar betaal het, en aan gewone huurders wat £50 per jaar as huurgeld betaal het. In die stedelike kiesafdelings (boroughs) is die stemreg aan die middelstand toegeken, want alle persone wat 'n huis besit of gehuur het waarvoor minstens £10 huur per jaar betaal is, was stemgeregtig. Na die aanname van die Hervormingswet is wetsontwerpe waardeur soortgelyke hervormings in Skotland en Ierland ingevoer is, aangeneem. Die Hervormingswet is deur die volk met groot byval ontvang. In werklikheid is egter die hele arbeidersklas in die stede en op die plase sonder die stemreg gelaat. Tog het die mag nou oorgegaan van die aristokratiese grondbesitters op die getalsterkere meer bemiddelde middelstand. Die mag van die Laer- oor die Hoërhuis waar eersgenoemde die steun van die volk geniet het, het ook duidelik geblyk. Deur hierdie wet het die Industriële sentrums bowendien in politieke belangrikheid toegeneem en het hulle saam met die landelike aristokrasie die politieke beheer gedeel. ===== 'n Tydperk van hervorming ===== Gedurende die jare volgende op die aanname van die Hervormingswet is 'n aantal belangrike maatskaplike en industriële hervormings deur die Britse parlement teweeggebring. Daar is alreeds verwys na die afskaffing van slawerny (l833) en die Fabriekswet van 1833. Die oprigting van 'n Sentrale Strafhof in 1834 het die werk voortgesit waarmee Peel 'n aanvang gemaak het toe hy die strafwette hervorm het. Die regering het ook aandag aan die onderwys gewy, en die eerste klein toelagies is in 1833 deur die Staat betaal aan skole wat op vrywillig grondslag gestig is. Die instelling van die pennie-posdiens in 1840 deur die toedoen van sir Rowland Hill was ook 'n betekenisvolle hervorming. 'n Belangrike konstitusionele hervorming was die aanname van die ,,Municipal Corporations Act" in 1835. Verkose stadsrade is in stede van 'n sekere grootte opgerig. Die lede is deur die belastingbetalers gekies. Dit was die plig van sulke rade om die aandag te wy aan sake soos die aanleg van paaie, verligting, watervoorsiening, en samewerking met die gesondheidsowerhede in verband met sulke openbare gesondheidsaangeleenthede soos riolering en sanitasie. Die rade het die reg verkry om belastings te hef. Die instelling van hierdie liggame het 'n verandering in die toestande wat in die nuwe nywerheidstede geheers het, teweeggebring. In 1839 is in Manchester 'n beweging op tou gesit om te ywer vir die afskaffing van die Koringwette. Onder hierdie wette is invoerbelastings op buitelandse koring gehef in die belang van die koringkwekers in Brittanje. Aan die hoof van die Anti-Koringwet- verbond was manne soos Richard Cobden, 'n suksesvolle jong kalikodrukker van Manchester, John Bright, 'n katoenspinner en besonder gewilde redenaar, en Charles Villiers, wat die saak in die Laerhuis bepleit het. Baie toesprake is gehou en vlugskrifte deur die land versprei ten einde die volk tot die besef te bring dat die land slegs sou vooruitgaan as alle beskermende regte op ingevoerde goedere eers afgeskaf was. Onder 'n stelsel van vryhandel sou Brittanje buitelandse koring kon koop, maar die vreemde lande sou op hul beurt groter hoeveelhede Britse goedere koop. Sir Robert Peel, die leier van die Konserwatiewe (die party wat uit die ou Tory-party ontstaan het), het self die noodsaaklikheid van die herroeping van die Koringwette begin insien. Sake het 'n kritieke stadium bereik as gevolg van die mislukking van die Ierse aartappeloes in 1845, toe duisende Iere swaar gely en selfs van die honger omgekom het, aangesien buitelandse koring nog belas en die Engelse graanoeste swak was. Ondanks hewige teenkanting het Peel, die eerste minister, in 1846 die herroeping van die Koringwette deurgevoer, hoewel dit 'n skeuring in die Konserwatiewe Party en sy eie ondergang veroorsaak het. In 1849 is die Skeepvaartwette uiteindelik herroep. Daarna is 'n vryhandelspolitiek geleidelik toegepas en slegs op 'n paar artikels invoerregte gelaat. Hiermee is die reeks hervormings wat in 1830 begin het, afgesluit. Teen die middel van die eeu het die Britse fabriekswese gebloei, en werkloosheid het baie verminder. Die merkwaardige opbloei van die Britse nywerheid is duidelik getoon tydens die internasionale tentoonstelling wat in 1851 in die ,,Crystal Palace" in Londen gehou is. ===== Konstitusionele eise van die Chartiste ===== Gedurende hierdie tydperk van hervorming het die arbeidersklasse steeds sterker aangedring op dieselfde politieke regte wat deur die Hervormingswet van 1832 aan die middelklasse toegeken is. Die Radikale hervormers het daarop gewys dat nie een sesde van die bevolking stemgeregtig was nie, en dat die setels nie in verhouding tot die bevolking verdeel was nie. In 1838 is die eise van die Radikale in die ,,People's Charter” beliggaam. Daar is geëis dat elke manspersoon die stemreg moes hê, en dat stemming in die geheim met stembriefies moes plaasvind, omdat dit elke kieser 'n groter mate van vryheid in die uitoefening van sy stemreg sou gee, en omkopery sou verminder. Alle kiesafdelings moes dieselfde getal kiesers hê en elkeen moes slegs een lid vir die parlement kies. Die Laerhuis moes jaarliks gekies word en die eiendomskwalifikasie vir lede moes afgeskaf word. Lede moes ook besoldig word, sodat selfs 'n arm man in staat sou wees om sitting in die parlement te neem. Hierdie agitasie het aangegroei in die arbeidersvereniginge en in die dagbladpers, totdat in 1839 'n versoekskrif met, volgens beweer is, oor 'n miljoen handtekeninge daarop by die parlement ingedien is. Dit is met 'n groot meerderheid verwerp, maar die regering het geen poging aangewend om die beweging te onderdruk nie. Die agitasie het dus openlik plaasgevind, en in 1842 is 'n tweede petisie met meer as drie miljoen handtekeninge aan die parlement voorgelê. Die betoging is toe met strengheid onderdruk en het op 'n mislukking uitgeloop. Hoewel die beweging enigsins verswak het, het die ellendige toestand waarin die arbeiders verkeer het, tog nie verbeter nie. Die rewolusie van 1848 in Europa het gedien as spoorslag vir 'n kragtige herlewing van Chartisme. 'n Reuse-petisie, na bewering deur ses miljoen persone onderteken, sou deur 'n half miljoen man in 'n optog na die parlement geneem word. Spesiale konstabels is in diens geneem om Londen te beskerm, en die betoging het op 'n mislukking uitgeloop. Toe die petisie ondersoek is, is bevind dat daar minder as twee miljoen naamtekeninge op was. Die hele beweging is bespotlik voorgestel, en het in duie gestort. Dit het gelyk asof Chartisme misluk het, maar die konstitusionele vooruitgang in die loop van die eeu het die rigting gevolg wat in die Charter aangedui is. Een geskiedskrywer het beweer: ,,Dit lyk asof die geweldige voorwaartse beweging in Engeland in die rigting van die demokrasie, wat so sterk teen die end van die negentiende eeu op die voorgrond getree het, heelwat van sy krag aan hierdie beweging ontleen het". ==== Brittanje ontwikkel tot 'n parlementêre demokrasie ==== In die sestigerjare van die neëntiende eeu was die arbeidersklasse nog steeds nie stemgeregtig nie. Die vrees wat deur albei politieke partye gekoester was dat 'n uitbreiding van die stemreg die veiligheid van die land in gevaar sou stel, het verdwyn namate Brittanje op ekonomiese gebied vooruitgegaan het, en die arbeiders tevrede was, want almal het werk gehad. ===== Stemreg vir volwasse mans ===== In 1866, toe graaf John Russel eerste minister was, is 'n wetsontwerp deur William Ewart Gladstone ingedien met die doel om die stemreg uit te brei, maar dit is verwerp. Dit het die geesdrif van die volk weer aangewakker, en Benjamin Disraeli (hy het in 1876 lord Beaconsfield geword) beweeg om 'n hervormingswetsontwerp in te dien, wat eindelik in Augustus 1867 aangeneem is. Deur hierdie wet is die stemreg aansienlik uitgebrei. Die kiesreg is nou op 'n residensiële basis toegeken. Die stemreg is aan alle huiseienaars gegee, en ook aan alle huurders wat vir jaar lank gehuurde kamers van 'n bepaalde waarde bewoon het. In die plattelandse kiesafdelings het die klein grondbesitters en pagters wat twaalf pond huurgeld per jaar betaal het, stemgeregtig geword. Hierdie wet het beslis veel daartoe bygedra om Brittanje in 'n demokratiese rigting te stuur. Deur die toekenning van die stemreg aan die stedelinge is die kieserskorps feitlik verdubbel. Aangesien die nuwe kiesers nog steeds teen intimidasie beskerm moes word, is geheime stemming in 1872 deur die ,,Ballot Act" in die plek van stemming in die openbaar, soos tot hiertoe die geval was, ingevoer. Gedurende Gladstone se derde termyn as Eerste Minister is die Derde Hervormingswet (1884) aangeneem, waardeur Brittanje inderdaad 'n demokratiese land geword het. Tot op daardie tydstip was die plaasarbeiders nie stemgeregtig nie, hoewel arbeiders in die stede ná die hervormings van 1867 nie aan hierdie diskwalifikasie onderhewig was nie. Gladstone se wetsontwerp het die stemreg aan plaasarbeiders en alle gesinshoofde toegeken. Op hierdie wyse is die stemreg aan die oorgrote meerderheid van die arbeidersklas toegestaan. Hierdie voorregte is ook op Skotland en Ierland van toepassing gemaak. Die kieserskorps is nou van drie tot vier miljoen vermeerder. In Brittanje is inderdaad die ideaal van stemreg vir elke volwasse manspersoon bereik. Die Wet op die Herindeling van Setels wat in 1885 op voorstel van Gladstone aangeneem is, het 'n algehele herindeling van parlementêre setels teweeggebring. Kiesafdelings wat elk deur een lid verteenwoordig was en 50 000 kiesers bevat het, het nou die reël geword. ===== Verteenwoordigers van die arbeidersklas ===== Die toekenning van die stemreg aan die arbeidersklas was aanleiding tot die daarstelling van verskeie maatskaplike en industriële wette. Dit het ook gelei tot die opkoms van die vakunies waaruit die Arbeidersparty in 1900 as sy politieke front ontstaan het. Alhoewel die arbeiders die stemreg verkry het, was daar min kans vir hulle om uit hul eie geledere manne te kies om in die parlement te dien. Hierdie saak is deur die Liberale regering onder Herbert Henry Asquith reggestel. In 1911 is wetgewing aangeneem waardeur daar vir die eerste maal voorsiening gemaak is vir die betaling van salarisse aan parlementslede uit die Skatkis. Die getal Arbeiderslede in die Parlement was vereers maar gering en die meeste was ampsdraers van die vakunies. In 1916 was daar 29 lede, en hierdie getal het tot 59 in 1918 en 192 in 1924 gestyg. Die arbeiders het die mening gehuldig dat hul lewenstoestande verbeter kon word deur ooreenkomste namens hulle aangegaan deur die vakunies en deur wetgewing volgens sosialistiese beginsels. Die mag van die Arbeidersparty het in so 'n mate toegeneem dat Brittanje in 1924 sy eerste tydelike Arbeidersregering gekry het. In 1929 het die Arbeiders 290 setels in die parlement verower en dus, as synde die talrykste party in die Laerhuis, die tweede Arbeidersregering gevorm. Na die einde van die oorlog teen Duitsland in 1945 het die Arbeidersregering sy derde oorwinning behaal, en was hy, met 393 setels, sterk genoeg om sy program van maatskaplike hervorming deur te voer. ===== Die toekenning van stemreg aan vroue ===== Aan die begin van die twintigste eeu het die eis van vroue om die toekenning van die stemreg steeds sterker geword. Die voorstanders van vroue-stemreg (die ,,Suffragettes") onder die leiding van Emmeline Pankhurst het daarop aangedring dat vroue gelyke regte met mans toegeken moes word. Deur die Wet op die Verteenwoordiging van die Volk van 1918 is die stemreg aan alle vroue van dertig jaar en ouer toegestaan. In 1919 het 'n wet gevolg wat aan vroue toegang tot sekere beroepe gegee het waarvan hulle nog uitgesluit was. Later, in 1928, is die stemreg tot alle vroue van een-en-twintig jaar uitgebrei. Brittanje het nou heeltemal 'n politieke demokrasie geword. 'n Aantal vroue het daarin geslaag om parlementslede te word, en in 1929 is 'n vrou die eerste maal tot minister aangestel. Die toestande in Brittanje teen die middel van die twintigste eeu was gans anders as aan die begin van die neëntiende eeu. Verskeie partye het deur wetgewing baie bygedra om die lewenstoestande van die arbeidersklasse te verbeter. Lidmaatskap van die parlement was nie meer beperk tot 'n sekere klas nie. Persone uit die nederigste kringe kon parlementslede word en maatskaplike hervormings teweegbring. === Die vooruitgang van demokratiese denkbeelde in Frankryk en Duitsland === Die tweede helfte van die neëntiende eeu was gekenmerk deur die groei van industrialisme wat treffende veranderinge in die lande van Wes-Europa en uiteindelik ook in Rusland teweeggebring het. Frankryk was inderdaad die eerste land in Europa wat deur die oorgang na moderne industrialisme beïnvloed is, alhoewel hy, wat vooruitgang betref het, ver by Engeland agtergebly het. Hierdie vooruitgang is eers ná die middel van die eeu versnel. Tog was Frankryk selfs in 1871 nog altyd in die eerste plek 'n landbouland, en was sy nywerhede nog maar op klein skaal ontwikkel. Hy het eers ná die stigting van die Derde Republiek (1870) op industriële gebied ver ontwikkel. Die stigting van die Noord-Duitse Bond in 1867 het die grondslag gelê het vir werklike ekonomiese vooruitgang in Duitsland. Nadat hy verenig was, het dit moontlik geword om beheer oor die ekonomiese beleid van die land volgens definitiewe gekoördineerde beginsels uit te oefen, en om die steenkool en yster van die Ruhr en Lotharinge te ontgin. Die nywerheidsontwikkeling het in Duitsland teen so 'n merkwaardige tempo voortgegaan dat Duitsland teen die einde van die eeu alreeds 'n gedugte industriële en handelsmededinger van Brittanje geword het. Duitsland was nie meer 'n landbouland soos hy gedurende die eerste helfte van die eeu was nie, maar 'n moderne industriële staat met reusagtige industriële korporasies soos daar in Brittanje en die Verenigde State bestaan het. Op industriële gebied was Duitsland Frankryk ver vooruit. Een belangrike gevolg van hierdie industriële vooruitgang was die toenemende wyse waarop gedeeltes van die bevolking van die verskillende state verstedelik het. Die geweldige sametrekking van mense by bepaalde middelpunte van industriële en kommersiële bedrywigheid het nuwe vraagstukke geskep. Aan die een kant was daar die mense wat rykdom vergader het en 'n kapitalisteklas geword het, terwyl daar aan die ander kant 'n groot massa industriële arbeiders was wie se lewenstoestande in die nuwe nywerheidstede gestadig versleg het. Dit het meer en meer noodsaaklik geword vir die staat om wetgewing aan te neem om die toestand van die arbeiders te verbeter. Die werkers het hulself in vakunies verenig om vir hulle belange te stry. Sosialistiese denkers het opgetree as voorvegters vir die regte van die arbeiders en 'n meer eweredige verdeling van rykdom geëis. Die industriële geskiedenis van Frankryk en Duitsland het dus die Britse patroon gevolg. Daar sal kortliks moet nagegaan word hoedat staatkundige verwikkelinge in Europa beïnvloed is deur die aanwassende nywerheidsklas en deur die nuwe vraagstukke wat deur die opkoms van die Sosialisme geskep is. ==== Demokratiese vooruitgang in Frankryk ==== ===== Parlementêre regering onder Napoleon III ===== Lodewyk Napoleon het in 1852 die Franse Republiek deur middel van 'n staatsgreep omvergewerp en die Tweede Keiserryk gestig. Deur 'n oorweldigende meerderheid van sewe miljoen stemme is sy posisie as keiser deur die volk bekragtig. Onder sy bewind is 'n despotiese regeringsvorm weer ingevoer. Die grondwet het alle gesag in die hande van die keiser geplaas, alhoewel oënskynlik baie demokratiese voorregte aan die volk toegeken is. Die beginsel van algemene stemreg is behou, en die Wetgewende Vergadering is nog deur die volkstem gekies; maar dit het nou feitlik geen mag besit nie. Alle werklike wetgewende en uitvoerende mag het by Napoleon self berus. Hy het die regters en die vernaamste staatsamptenare aangestel. Hy het bevel oor die leër en die seemag gevoer, en volle beheer oor buitelandse sake uitgeoefen. Die keiser was inderdaad die staat. Ten einde teenstand teen sy beleid te muilband, is die pers onder 'n strenge sensuur geplaas, politieke vergaderings verbied, en die verkiesings op so 'n wyse gemanipuleer dat slegs weinige teenstanders tot lede van die parlement verkies kon word. Op hierdie wyse is die politieke lewe geheel en al verlam. ===== Parlementêre regering herstel ===== Die rampspoedige buitelandse beleid wat deur die Franse keiser na 1860 gevolg is, het 'n verreikende invloed op die aard van die regering van die Tweede Keiserryk uitgeoefen. Elke ramp het sy vat op die volk verder verswak; derhalwe was hy, ten einde sy prestige te herwin, verplig om politieke konsessies toe te staan, hoewel hy beweer het dat die doel daarvan slegs was om die beloftes wat hy aan die begin van sy bewind gedoen het, na te kom. Op hierdie wyse is die tiranniese bestuur van die keiser in 'n demokratiese regeringstelsel omgeskep. In November 1860, net na die beëindiging van die Italiaanse Oorlog, het Napoleon groter magte aan die Wetgewende Vergadering toegestaan. Dié liggaam kon voortaan aan die begin van elke sitting die regering se beleid bespreek; ministers moes hul beleid in die Vergadering verduidelik en verdedig; en debatte sou volledig gerapporteer word. Instede van hierdie toegewings te gebruik om die regering te ondersteun, het die parlement egter die geleentheid wat hulle agt jaar ontsê is, gretig gebruik om sy beleid te kritiseer. Die Opposisie het homself as die Republikeinse Party georganiseer, wat gestreef het na die omverwerping van Napoleon. Die teenslae wat Napoleon as gevolg van die Mexikaanse Veldtog en die Oostenryks-Pruisiese Oorlog gely het, het hom genoodsaak om meer parlementêre voorregte toe te staan. In 1867 het die Wetgewende Vergadering die reg verkry om die ministers aangaande hul regeringsrade te ondervra; en in 1868 is die perssensuur aansienlik verslap en is openbare vergaderings toegelaat. Hierdie toegewings het slegs die mag van die Republikeine versterk; en hul leiers, Léon Gambetta en Louis Adolphe Thiers, het meer uitgesproke met hul kritiek op die keiserryk en sy buitelandse beleid geword. Die sterkte van hierdie party was in Parys geleë. Uiteindelik, in 1869, het Napoleon die regering volkome demokraties gemaak met die hoop om die ondersteuning van die Republikeine te verwerf. Die Wetgewende Vergadering het die hoogste wetgewende gesag in Frankryk geword, want dit kon nou wetsontwerpe indien en ministers wat aan hom verantwoordelik was, aanstel. 'n Alleenheersende regeringstelsel is dus in 'n gesonde parlementêre regeringstelsel soos in Brittanje verander. Die Republikeine het egter voet by stuk gehou en voortgegaan om aan te dring op 'n republiek. Hierdie strewe is vóór die end van 1870 bereik; hoofsaaklik as gevolg van die [[Frans-Duitse Oorlog|oorlog]] teen Pruise. ===== Voorlopige regering in Frankryk ===== Na die oorgawe van Parys is die Regering vir Nasionale Verdediging ontbind, en 'n Nasionale Vergadering deur algemene manlike stemreg gekies om met Duitsland vrede te sluit. Die verkiesings het uitgeloop op 'n oorweldigende meerderheid vir die Monargiste, en hulle het die boerestand, wat vrede wou hê, verteenwoordig. Die Republikeine onder Gambetta het die algehele ondersteuning van Parys en sommige van die stede geniet; maar weens die feit dat hulle die oorlog teen Duitsland wou voortsit, het hulle ondersteuning elders verloor. Die Nasionale Vergadering het in Bordeaux vergader en Thiers tot hoof van die uitvoerende gesag gekies. Omdat die republikeinsgesinde bevolking bevrees was vir die terugkeer van die monargie, het Parys 'n bepaald vyandige houding teenoor die regering aangeneem. Hulle is ondersteun deur die Sosialiste, wat verbitterd geraak het teen die regering omdat dit geen poging aangewend het om die ellende van die arbeiders uit die weg te ruim nie. Om gevrywaar te wees van die oorheersing van die monargistiese Nasionale Vergadering het Parys toe geëis dat Frankryk in kommunes verdeel word, elkeen waarvan 'n hoë mate van plaaslike selfbestuur sou geniet. Die Sosialiste het gemeen dat hulle hierdeur in staat gestel sou word om hul sosialistiese leerstellings in die [[Paryse Kommune]] te beoefen. Die Vergadering wou egter nie sulke desentralisasie toelaat nie. In Maart 1871 het Parys in opstand geraak teen die regering en is deur regeringstroepe beleër. Dit het Frankryk nog verder verneder, aangesien Duitse troepe nog buitekant Parys was. Die beleg het twee maande geduur. Teen die end van Mei het regeringstroepe hul weg na die stad gebaan. Sewe dae lank is daar hewig in die strate van Parys geveg, en 17 000 manne het gesneuwel. Die opstand is uiteindelik onderdruk, maar 80 000 van die Paryse bevolking is gedood, groot gedeeltes van die stad is vernietig en baie geskiedkundige geboue, soos die Tuilerieë en die Hotel de Ville, is totaal verwoes. Die regering het toe te werk gegaan om die rewolusionêr-gesindes te straf. Sowat 40 000 persone is in hegtenis geneem en voor die krygsraad gebring. Byna 10 000 is in die gevangenis gestop, en duisende is na die strafkolonie, Nieu-Kaledonië, verban. ===== Monargie of republiek ===== Die volgende vraagstuk waarvoor die Nasionale Vergadering te staan gekom het, was of Frankryk sou voortbestaan as 'n republiek, soos na die neerlaag by Sedan besluit is, of weer 'n monargie sou word. Hoewel die Monargiste in die meerderheid was, is Thiers in Augustus 1871 tot president van die Franse Republiek deur die Vergadering gekies. Daar was bepaald meer vertroue in die republikeinse regering. Hy het onmiddellik sy rekonstruksieplanne tot uitvoering gebring, en deur sy toedoen is Frankryk in staat gestel om die laaste paaiement van die swaar oorlogskuld in September 1873 af te betaal – ses maande vroeër as deur die verdrag bepaal. Militêre diensplig, volgens Duitse model, is ingevoer, waardeur Frankryk voorsien is van 'n doeltreffende leër vir nasionale verdediging. In 1873 het die Nasionale Vergadering die eerste stap gedoen om die koningskap te herstel deur Thiers, wat 'n voorstander van die republiek was, te vervang deur Maurice Macmahon, 'n uitgesproke monargis. Die Monargiste was egter hopeloos verdeel oor die vraag of die opvolger tot die troon uit die vorstehuis van Bourbon, Orleans of Bonaparte gekies moes word. Daar die twee laasgenoemdes in onguns by die volk was, weens die rampspoedige bewind van beide Lodewyk Filips en Napoleon III, het die monargistiese verteenwoordigers eindelik besluit om die Graaf van Chambord, 'n lid van die huis van Bourbon, te nader. Die Graaf wou die aanbod nie aanvaar nie, tensy die wit vlag van die Bourbons as die nasionale vlag van Frankryk herstel word. Die Franse volk was egter te geheg aan die Driekleur om hiermee gediend te wees; en aangesien die Graaf nie baie begerig was om koning te word nie, het die voorstel verval. ===== Die republiek gevestig ===== Op hierdie wyse het die Republiek bly voortbestaan. Eindelik, in 1875, is dit formeel met 'n meerderheid van een stem erken. 'n Republikeinse grondwet is toe deur die Nasionale Vergadering opgestel. Voorsiening is in die grondwet gemaak vir 'n parlement van twee kamers of huise, naamlik die Kamer van Verteenwoordigers gekies vir vier jaar deur algemene stemreg, en 'n Senaat bestaande uit 300 lede, vir nege jaar gekies hoofsaaklik deur 'n kieskollege van verteenwoordigers van die kommunes in elke departement. Aan die hoof van die uitvoerende gesag was 'n president, wat deur 'n gesamentlike sitting van die twee Kamers vir sewe jaar gekies is. So 'n gesamentlike sitting word die Nasionale Vergadering genoem. Dit het ook die mag besit om met 'n meerderheidstem die grondwet te verander. Die kabinetstelsel is ingevoer, met ministers verantwoordelik aan die parlement. Dit is duidelik dat die Britse parlementêre stelsel in baie opsigte gevolg is. Op hierdie wyse het die Derde Republiek amptelik tot stand gekom. Teen 1879 het die Republikeine reeds beheer oor albei kamers van die parlement verkry en ook oor die presidentskap, tot Jules Grévy tot daardie amp verkies is. Die president het nou 'n neutrale figuur geword wat hom met geen politieke party vereenselwig het nie. Die Republiek was stewig gevestig. ===== Koalisieregering ===== Deur hierdie grondwet het Frankryk 'n parlementêre regering soos dié van Brittanje verkry, behalwe dat in Frankryk die parlement beheer oor die kabinet uitgeoefen het. Die Franse parlement bestaan nie uit twee of drie groot partye soos in Brittanje nie, maar uit 'n aantal klein partytjies of faksies. Die Franse politieke verdeling gaan meer oor plaaslike aangeleenthede as oor nasionale strydvrae. Die gevolg hiervan was dat baie kabinetsverwisselinge plaasgevind het, want die klein partytjies het hulle dikwels om die een of ander rede in verskillende koalisies gegroepeer. Van 1871 af tot 1914 was daar sowat vyftig eerste ministers, terwyl daar in Brittanje maar sewe was. Tog het dit geen radikale verandering in nasionale beleid meegebring nie, want in sulke gevalle gaan die beheer oor die parlement nie van een sterk party oor op 'n opposisieparty nie. In Frankryk het dit beteken dat die beheer oorgaan van een koalisie na 'n ander een wie se sienswyse nie veel van dié van die vorige oor nasionale aangeleenthede soos buitelandse sake verskil nie. 'n Aantal van die ou ministers bly dan aan as lede van die kabinet. Tog was so 'n opeenvolging van kabinetswisselinge bepaald nadelig vir die land. Hoewel dit voorgekom het asof die republikeinse regering in Frankryk in 'n mate onstabiel was en party mense gemeen het dat Frankryk op die afdraand was, het die regering verskeie pogings van die monargiste en ander om die Republiek omver te werp, verydel. Die demokratiese regeringsvorm het sonder enige wesenlike verandering deur die jare heen tot 1940 voortbestaan. Die Franse het sulke vryhede soos persvryheid en die reg om openbare vergaderings te hou geniet. Geen deel van die bevolking het weer 'n bevoorregte klas soos onder die ou orde geword nie, en die plaaslike bestuur is volgens demokratiese beginsels ingerig. ===== Die republiek en die Rooms-Katolieke Kerk ===== Na 1880 het die uiterste Radikale Republikeine luidkeels hul misnoeë te kenne gegee oor die groot mate van seggenskap wat die [[Rooms-Katolieke Kerk]] in verband met die onderwys in Frankryk gehad het. In 1882 is primêre onderwys verpligtend gemaak, maar die onderrig moes sekulêr van aard wees. Godsdiensonderrig is nie in die skole toegelaat nie. Daar is toe geëis dat die band tussen die Kerk en die Staat verbreek moes word, asook dat die Konkordaat wat Napoleon I in 1801 met Rome gesluit het, opgesê moes word. Hierdie beweging het gelei tot 'n heftige stryd met die Klerikale Party in die parlement. Uiteindelik is, in 1905, die band tussen die Rooms-Katolieke Kerk en die Staat deur die Skeidingswet verbreek, en geen amptelike erkenning is hierna aan enige godsdienstige organisasie in Frankryk verleen nie. Die beheer oor die onderwys het reeds volkome van die Kerk op die Staat oorgegaan. ===== Sosialisme ===== Sosialisme is nie in Frankryk, soos in Duitsland die geval was, onderdruk nie. Gevolglik het die Sosialistiese Party ná 1892 in die stedelike gebiede aanhangers gewen, en Sosialiste het 'n aktiewe rol in die regering van die land gespeel. Soos in Brittanje, is baie sosialistiese denkbeelde toegepas. Bowendien is vakunies in 1884 wetlik erken. Die lewenstoestande van die arbeiders is deur wetgewing verbeter, werkure is ingekort, en oor die algemeen is in die belang van die arbeiders toesig oor nywerhede uitgeoefen. Verder is die onderwys vry en verpligtend gemaak. Ten spyte van politieke twiste en finansiële skandale het die Republikeinse regering 'n voorspoedige volk opgebou. Die binnelandse handel het vooruitgegaan, en die Franse het só veel gespaar dat Franse kapitaal in die buiteland belê kon word. Bowendien het die vryheidsgees in die land veel bygedra tot die bevordering van letterkunde, kuns, musiek en wetenskap. Tog het daar oor al hierdie vooruitgang gedurende die eerste dekade van die twintigste eeu die skaduwee van vrees vir Duitsland se ontsaglike militêre en industriële mag geval en Frankryk het na demokratiese Brittanje om hulp opgesien. ==== Demokratiese vooruitgang in Duitsland beperk ==== ===== Absolutisme herstel ===== Die Duitse Bond is in 1850 deur die Konvensie van Olmütz in Duitsland herstel. Daar was nege-en-dertig state wat elkeen sy eie regeringsvorm gehad het. Oostenryk en Pruise het die vernaamste plekke beklee. Albei hierdie state het die alleenheerskappy van die vors herstel, alhoewel 'n soort parlementêre regering in Pruise en 'n aantal kleiner state behou is. Daar het 'n federale landdag onder die voorsitterskap van Oostenryk by Frankfurt bestaan. Elke staat het daarheen twee verteenwoordigers gestuur wat deur die vors benoem is, en hierdie verteenwoordigers het aangeleenthede rakende die hele Duitsland bespreek. Dit is dus duidelik dat daar teen die middel van die negentiende eeu weinig tekens van ware parlementêre regering in Duitsland te bespeur was. ===== Bismarck se reorganisasie ===== Toe Prins Otto von Bismarck die Bond in 1866 vernietig het, is die Noord-Duitse Bond opgerig. Dit was 'n politieke federasie van twee-en-twintig Duitse state onder die hegemonie van Pruise. Aan die hoof van die federasie was die erfpresident, die koning van Pruise, bygestaan deur 'n bondskanselier. Laasgenoemde was slegs aan die president verantwoordelik; hy het uitgebreide magte besit, en was die hoof van die ministerie. Bismarck, wat afkerig van demokratiese instellinge was, het self hierdie amp beklee. Die federale parlement het uit twee kamers bestaan. Die Bondsraad of federale raad was die belangrikste, en sy lede is aangestel in verhouding tot die politieke belangrikheid van die twee-en-twintig state van die Bond. Die Ryksdag het die bevolking van die verskillende state verteenwoordig, en die verteenwoordigers is by wyse van algemene stemreg vir 'n termyn van drie jaar gekies. Die parlement het uitgebreide magte met betrekking tot wetgewing en belastings besit, maar die behartiging van buitelandse sake het by die president berus. Die oorblywende magte het in die hande van die afsonderlike state gebly. Die Noord-Duitse Bond is deur verskillende maatreëls hegter saamgesnoer. Alle state moes die Pruisiese militêre stelsel aanvaar. Handel en nywerheid is aangemoedig. 'n Eenvormige muntstelsel, en 'n metrieke stelsel van mate en gewigte is ingevoer. Ongeëwenaarde industriële voorspoed het hierop gevolg, en die politieke unie is hierdeur hegter gemaak. In 1871 het Baden, Württemberg en Beiere op sekere voorwaardes by die Noord-Duitse Bond aangesluit. So is dan die Duitse Ryk tot stand gebring. Die Pruisiese koning het erflike Duitse keiser geword, en is bygestaan deur die rykskanselier, wat aan hom alleen verantwoordelik was. Die kanselier het die uitvoerende mag beheer. ===== Konstitusionele monargie ===== Tot 1890 was Bismarck as rykskanselier onder Willem I feitlik oppermagtig in Duitsland. Daar het in Duitsland inderdaad geen stelsel van verantwoordelike bestuur soos in Brittanje of Frankryk bestaan nie. Hoewel die Ryksdag, die Laerhuis, uit sowat vierhonderd verkose lede verteenwoordigende die hele ryk bestaan het, was die rykskanselier (Bismarck) nie verplig om enige besluit van dié liggaam te aanvaar nie. Hy was slegs aan die keiser verantwoordelik. Die federale uitvoerende mag het by die keiser berus, maar is deur die kanselier uitgeoefen, sonder wie se bekragtiging geen verordening wet kon word nie. Bowendien kon geen Pruisiese of ryksminister die koning of die keiser nader nie behalwe deur bemiddeling van Bismarck. Hoewel daar die sentrale of federale regering bestaan het, het elkeen van die ses-en-twintig state in die federasie ook sy eie vorm van regering behou. Pruise, wat twee derdes van die grondgebied van die ryk en drie vyfdes van die totale bevolking uitgemaak het, het die oormag in sowel die federale Bondsraad as die Ryksdag gehad. Bismarck se grootste strewe was om die ryk wat hoofsaaklik deur sy toedoen tot stand gekom het, te versterk. 'n Ryksbank is gestig, en 'n eenvormige muntstelsel sowel as 'n posdiens vir die hele ryk is ingevoer. Verder is 'n eenvormige regstelsel opgestel, en die howe het 'n gemeenskaplike regsprosedure aanvaar. Hierdie sowel as ander veranderinge is aangebring, ten spyte van die teenkanting van die verskillende state wat graag hul eie individuele instellinge wou behou. Daar is egter gepoog om die lojaliteit van die miljoene vreemdelinge, soos die Pole en die Franse, wat in die Ryk ingesluit was, te win. In die provinsies Elsas en Lotharinge, wat na die Frans-Pruisiese oorlog geannekseer is, het byna twee miljoen Franse inwoners hulle hardnekkig versit teen enige toenadering van die Duitse regering. Hoewel 'n groot deel van die twee provinsies oorspronklik Duitse gebied was, wou Frankryk nie genoeë neem met die verlies nie, sodat die gedurige wrywing tussen Frankryk en Duitsland oor die besit van hierdie gebied 'n struikelblok was in die weg van enige verstandhouding tussen die twee volke. ===== Bismarck en die Rooms-Katolieke ===== Bismarck moes verskeie moeilikhede te bowe kom om die Ryk te verenig. Eerstens is hy deur die Rooms-Katolieke teengestaan. Die Pruise, wat hoofsaaklik Protestante was, was vyandiggesind teenoor die Katolieke, en Bismarck het self geglo dat die Duitse Katolieke in die verlede vir Oostenryk meer goedgesind was. Aan die anderkant is die Katolieke verontrus deur die oormag van Protestantse Pruise in Duitse aangeleenthede. Hierdie kloof tussen die twee bevolkingsdele is nog verder wyer gemaak deur die bedrywighede van Katolieke geestelikes wat probeer het om die arbeidstoestande van die nuwe industriële werkersklasse te verbeter. Dit het hulle in botsing gebring met die nyweraars, wat invloedryke ondersteuners van Bismarck was. In 1871 was daar 'n Katolieke of Sentrale party van drie-en-sestig lede in die Ryksdag. Die kanselier het probeer om hierdie party te vernietig. 'n Kerkgeskil het hom die kans gegee om die Jesuïete uit Duitsland te verban en 'n reeks ergerlike wette in 1873 – die sogenaamde Mei-wette – in te stel, waardeur die geestelikes onder staatsbeheer geplaas is en die bywoning van staatskole en universiteite verpligtend vir kandidate vir die priesterskap gemaak is sowel as burgerlike huwelike. Die Katolieke het hierdie wette kragtig bestry, sodat baie in die tronke beland het. Die stryd het bekend geraak as die ,,Kulturkampf” of stryd om die beskawing. Die Katolieke party het egter so sterk geword dat Bismarck besef het dat hy besig was om 'n groot volksdeel te vervreem, met die gevolg dat hy gedwing is om sy beleid te wysig. Hy het selfs aangebied om te bedank, maar die keiser wou dit nie toelaat nie. Die streng wette teen die Katolieke is herroep, en vriendskaplike betrekkinge is herstel met die nuwe pous, Leo XIII, wat pous Pius IX in 1878 opgevolg het. Langs hierdie weg het die kanselier die ondersteuning van die Sentrale Party verkry. ===== Die opkoms van die sosialisme ===== Bismarck het hom aan hierdie stryd teen die Katolieke onttrek hoofsaaklik omdat hy teenoor 'n ander sterk georganiseerde party, naamlik die Sosialiste, te staan gekom het. Soos alreeds aangetoon, is sosialisme 'n direkte uitvloeisel van industrialisme. Sowel Brittanje as Frankryk was reeds ingrypend verander deur 'n industriële rewolusie. Dit was slegs na die Frans-Pruisiese oorlog dat die Duitse industrieë en handel verbasend vinnig uitgebrei het. Binne tien jaar (die tagtiger jare) is die staalproduksie verdubbel en dié van yster byna verdubbel, en gedurende die veertig jaar na 1871 het die steenkoolopbrengs van dertig miljoen tot honderd-en-negentig miljoen ton toegeneem. Hierdie snelle nywerheidsgroei het natuurlik tot 'n snelle uitbreiding van die handel en die skeepvaart gelei. Gevolglik is uiteindelik op beskerming teen buitelandse mededinging aangedring, en het 'n verlange na die verwerwing van kolonies ontstaan. Die groei van die stede het gepaard gegaan met die gewone saamhokking en erbarmlike lewenspeil van die arbeidersklasse, waardeur die groei van sosialisme aangewakker is. Die Sosialiste het begeer dat die arbeiders die politieke mag in die land moes kry. Aangesien daar aangevoer is dat dit nie in die belang van die arbeiderstand is dat enkele kapitaliste die grond, banke, fabrieke en spoorweë besit nie, moes sulke eiendom en instellinge onder staatsbeheer kom. Onder so 'n stelsel sou die arbeider voordeel trek, daar winste nie slegs in die sak van 'n individu sou gaan nie. Die ekstremistiese Sosialiste het, ooreenkomstig die leerstellinge van [[Karl Marx]], die standpunt gehuldig dat hierdie toestand van sake slegs deur 'n rewolusie wat kapitalisme sou uitwis en die Staat beheer oor alle bronne wat werk verskaf, sou gee, verkry kon word. In Duitsland was daar aanvanklik twee sosialistiese bewegings. In 1862 het Ferdinand La Salle, onder die invloed van Louis Blanc se leerstellinge, 'n party gestig wat die opheffing van die arbeiders onder die bestaande kapitalistiese stelsel beoog het. 'n Ander vertakking was onder die invloed van Karl Marx se leerstellinge meer rewolusionêr in sy strewe, en het die Sosiaal-Demokratiese Arbeidersparty gestig. In 1875 is die twee groepe in een party verenig, wat so vinnig gegroei het dat dit teen die einde van die eeu die sterkste party in Duitsland was. Omdat Bismarck 'n sterk aanhanger van die monargie was, het hy hierdie beweging met sulke uitgesproke demokratiese oogmerke kragtig beveg. In 1878 het twee moordaanslae op die keiser Bismarck die geleentheid gegee om die Ryksdag 'n aantal onderdrukkende wette te laat aanneem. Vooraanstaande Sosialiste is in die tronk gestop of verban, byeenkomste van Sosialiste is verbied en hul pers onderdruk. Selfs [[krygswet]] kon in 'n distrik geproklameer word waar arbeidsonluste gedreig het. Deur hierdie maatreëls is die sosialistiese beweging gevolglik in 'n ondergrondse beweging verander. Geheime verenigings het orals ontstaan, en die beweging het so gegroei dat die onderdrukkende wette nie in 1890 hernieu is nie. ===== Sosiale wetgewing ===== Bismarck het langs ander weë probeer om in die behoeftes van die arbeidersklasse te voorsien, naamlik deur sosiale wetgewing in te dien. Dit sou 'n doeltreffende teëwig teen die leerstellinge van die Sosialiste wees en die groei van die Sosiaal-Demokratiese Party ontmoedig. Wette insake verpligte versekering teen siekte (1883) en ongevalle (1884) is aangeneem, en ouderdomspensioene is in 1889 ingestel. Die premies is deur die werkgewers en werkers gesamentlik betaal, terwyl die staat ook daartoe bygedra het. Duitsland was dus die eerste land wat sulke voorsiening van staatsweë vir die arbeidersklasse gemaak het, en het later as voorbeeld in lande soos Brittanje en Frankryk gedien. Bismarck se staatsosialisme het egter nie daarin geslaag om die ondersteuning van die Sosiaal-Demokrate te herwin nie. Aangesien meer fondse vir hierdie hervormings nodig was, het Bismarck sy beleid van vryhandel gewysig en die beskermingsbeleid wat in 1879 ingevoer is, uitgebrei. Die kanselier het dus die Liberale Party, wat vryhandel voorgestaan het, vervreem en meer op die konserwatiewe elemente in die parlement staatgemaak. ===== Bismarck se uittrede ===== Die ou ,,Ysterkanselier” se ampstermyn was egter besig om tot 'n einde te snel. Onder Willem I het Bismarck feitlik die land regeer, al was hy in werklikheid afhanklik van die keiser se steun. Dit het geheel en al verskil van 'n regeringsvorm waarin die eerste minister vir sy optrede aan 'n parlement met soewereine mag verantwoordelik is. In 1888 het die keiser in die ouderdom van 90 gesterf. Na die kortstondige regering van sy seun Frederik is hy deur sy kleinseun, Willem II, opgevolg, wat oor Duitsland tot aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog regeer het (1888–1918). Die jong keiser was energiek, rusteloos en ambisieus, maar hy was ook taktloos en eiewys. Hy was vasberade om 'n kragtige buitelandse beleid te volg. Hy sou dus nie 'n toestand van sake duld waarin die beleid deur 'n kanselier voorgeskrywe word nie. In binnelandse sowel as buitelandse beleid het die twee gebots, sodat 'n kritieke situasie ontstaan het toe Bismarck gedwing is om te bedank (1890), en, die ,,vertroubare loods is afgedank". Willem II het 'n nuwe kanselier, generaal Georg Leo Caprivi, aangestel wat getrou die keiser se opvattinge sou navolg. Dus, alhoewel Duitsland 'n verkose Ryksdag (laerhuis) gehad het, het hy inderdaad geen parlementêre regering gehad nie. Demokratiese regering in die ware sin is in Duitsland eers ná sy neerlaag in 1918 ingevoer. == Bron == * Fowler, C de K. & Smit, G.J.J., Geskiedenis vir die Kaaplandse Senior Sertifikaat en Matriek. Kaapstad: Maskew Miller Beperk. Bladsye 108-143 (Datum onbekend, vermoedelik in laat 1950's). {{Normdata}} [[Kategorie:Artikels wat geproeflees moet word]] [[Kategorie:Geskiedenis]] 53e5saj9acvmn0l518ljt86gvmmc3tf 2516642 2516641 2022-08-01T07:58:43Z Rooiratel 90342 Nog besig wikitext text/x-wiki '''Moderniseringsteorie''' word gebruik om die proses van modernisering binne samelewings te verduidelik. Die "klassieke" teorieë van modernisering van die 1950's en 1960's het geput op sosiologiese ontledings van [[Karl Marx]], [[Emile Durkheim]] en 'n gedeeltelike lees van [[Max Weber]], en is sterk beïnvloed deur die geskrifte oor Harvard-sosioloog [[Talcott Parsons]].<ref>Andrew C. Janos, ''Politics and Paradigms: Changing Theories of Change in Social Science''. Stanford: Stanford University Presss, 1986, pp. 44-64; Eisenstadt, Shmuel N. “Modernity and Modernization.” ''Sociopedia.isa''. The Hebrew University of Jerusalem and Van Leer Jerusalem Institute, Israel (2000): 1–15.[https://www.studocu.com/en-za/document/central-university-of-technology/education-i-learner-learning/2010-modernity-and-modernization-first-years-notes/14947188]</ref> Moderniseringsteorie was 'n dominante paradigma in die sosiale wetenskappe in die 1950's en 1960's, en het toe in 'n diep verduistering gegaan.Dit het 'n terugkeer gemaak ná 1991, toe [[Francis Fukuyama]] geskryf het oor die einde van die Koue Oorlog as bevestiging van moderniseringsteorie en meer algemeen van [[universele geskiedenis]].<ref>Francis Fukuyama, ''The End of History and the Last Man ''. New York: The Free Press, 1992, pp. 68-69, 133-34.</ref> Maar die teorie bly 'n omstrede model.<ref>{{cite book |first=Wolfgang |last=Knöbl |chapter=Theories That Won’t Pass Away: The Never-ending Story |editor-first=Gerard |editor-last=Delanty |editor-link=Gerard Delanty |editor2-first=Engin F. |editor2-last=Isin |title=Handbook of Historical Sociology |year=2003 |pages=96–107 [esp p. 97] }}</ref> Modernisering verwys na 'n model van 'n progressiewe oorgang van 'n "voor-moderne" of "[[Tradisionele samelewing|tradisionele]]" na 'n "moderne" samelewing. Moderniseringsteorie dui daarop dat tradisionele samelewings sal ontwikkel namate hulle meer moderne praktyke aanneem. Voorstanders van moderniseringsteorie beweer dat moderne state ryker en kragtiger is en dat hul burgers vryer is om 'n hoër lewenstandaard te geniet.{{feit}} Ontwikkelings soos nuwe datategnologie en die behoefte om tradisionele metodes in vervoer, kommunikasie en produksie by te werk, maak modernisering nodig of ten minste verkieslik bo die status quo. Daardie siening maak kritiek moeilik aangesien dit impliseer dat sulke ontwikkelings die grense van menslike interaksie beheer, nie andersom nie. En tog, skynbaar paradoksaal genoeg, impliseer dit ook dat menslike agentskap die spoed en erns van modernisering beheer. Vermoedelik, in plaas daarvan om deur tradisie oorheers te word, kom samelewings wat die proses van modernisering ondergaan tipies tot bestuursvorme wat deur abstrakte beginsels gedikteer word. Tradisionele godsdiensoortuigings en kulturele kenmerke word volgens die teorie gewoonlik minder belangrik namate modernisering plaasvind.<ref name="HttpwwwbritannicacomEBcheckedtopicmodernization">{{cite web |url=https://www.britannica.com/topic/modernization |title=Modernization |publisher=Encyclopædia Britannica |website=Britannica.com |access-date=2013-08-17 }}</ref> <!-- nog besig: The theory looks at the internal factors of a country while assuming that with assistance, "traditional" countries can be brought to development in the same manner more developed countries have been.<ref>Smelser, Neil J. 1992. “External and Internal Factors in Theories of Social Change,” pp. 369–94, in Hans Haferkamp and Neil J. Smelser (eds.), ''Social Change and Modernity''. Berkeley, CA: University of California Press.</ref> Modernization theory both attempts to identify the social variables that contribute to [[social progress]] and development of societies and seeks to explain the process of [[Sociocultural evolution|social evolution]]. Authors such as [[Daniel Lerner]] explicitly equated modernization with [[Westernization]].<ref>Lerner, Daniel. 1968. “Modernization. Social Aspects,” pp. 386-95. in David L. Sills (ed.), ''International Encyclopedia of the Social Sciences''. Vol. 10. New York: The Macmillan Company & the Free Press, p. 386.[https://www.encyclopedia.com/social-sciences-and-law/political-science-and-government/military-affairs-nonnaval/modernization]</ref> Today, the concept of modernization is understood in three different meanings: 1) as the internal development of Western Europe and North America relating to the European New Era; 2) as a process by which countries that do not belong to the first group of countries, aim to catch up with them; 3) as processes of evolutionary development of the most modernized societies (Western Europe and North America), i.e. modernization as a permanent process, carried out through reform and innovation, which today means a transition to a postindustrial society.<ref>{{cite book |last1=Gavrov|first1=Sergey|last2=Klyukanov|first2=Igor|year=2015 |chapter=Modernization, Sociological Theories of |editor-first=James D. |editor-last=Wright|title=International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences|edition=2nd|volume= 15|location=Oxford |publisher=Elsevier Science|pages=707–713|isbn=978-0-080-97086-8}}[https://www.academia.edu/24901103/Modernization_Sociological_Theories_of]</ref> Historians link modernization to the processes of [[urbanization]] and [[industrialization]] and the spread of education. As Kendall (2007) notes, "Urbanization accompanied modernization and the rapid process of industrialization."<ref>{{cite book |first=Diana |last=Kendall |title=Sociology in Our Times |location=Belmont |publisher=Thomson/Wadsworth |edition=6th |year=2007 |page=11 |isbn=978-0-495-00685-5 }}</ref> In [[sociological]] [[critical theory]], modernization is linked to an overarching process of [[rationalization (sociology)|rationalisation]]. When modernization increases within a society, the individual becomes increasingly important, eventually replacing the family or community as the fundamental unit of society. It is also a subject taught in traditional Advanced Placement World History classes. Modernization theory is subject to criticism originating among socialist and free-market ideologies, [[world-systems theory|world-systems]] theorists, [[globalization]] theorists and [[dependency theory|dependency]] theorists among others. Modernization theory stresses not only the process of change but also the responses to that change. It also looks at internal dynamics while referring to social and cultural structures and the adaptation of new technologies. --> == Modernisering en demokrasie == Die moderne wêreld is heeltemal anders as die wêreld van die tweede helfte van die agttiende eeu. Die Industriële Omwenteling wat in [[Brittanje]] begin het, het 'n omwenteling op nywerheidsgebied in daardie land teweeggebring en daarna na die [[Europa|Europese]] vasteland, die [[Verenigde State]] en vervolgens na ander lande van die [[wêreld]] uitgebrei. Sy uitwerking op die moderne beskawing was verreikend. Nie alleen is die produksiemetodes in die nywerhede en die landbou radikaal verbeter nie, maar die hele houding van die mensdom jeens die werkgewer en die werknemer en die welsyn van die werknemer is verander. === Die Industriële Omwenteling en demokrasie in Brittanje === Die denkbeelde van die [[Franse Rewolusie]] het ontwikkel en oor Europa versprei. Tegelykertyd is [[Groot-Brittanje]] se industriële bedrywighede ingrypend deur 'n nuwe beweging beïnvloed wat in werklikheid voor die Franse Rewolusie sy verskyning gemaak het. === Die Industriële Omwenteling === ==== Masjinerie in gebruik geneem ==== Dit was 'n tydperk waarin masjiene die mens in die fabrieksnywerhede vervang het. In 1783 is vertel dat Sir Richard Arkwright se fabriek deur middel van 'n [[stoomenjin]] aan die gang gesit is; en [[Matthew Boulton]] en [[James Watt]] het in 1785 'n spinfabriek uitgerus wat deur 'n stoommasjien aangedryf is. 'n Paar masjiene is inderdaad lank tevore reeds uitgevind, maar die nuwe industriële beweging het eintlik eers laat in die agttiende eeu begin as gevolg van die genialiteit van sekere uitvinders. Net soos met die grondgedagte van die Franse Rewolusie die geval was, sou hierdie nuwe beweging die oorsaak wees van industriële veranderinge wat op hul beurt maatskaplike en staatkundige toestande verander het. Die Industriële Omwenteling was heeltemal anders as die Franse Rewolusie, waar ingrypende veranderinge skielik teweeggebring is. Dit was 'n taamlik langsame, aanvanklik baie langsame, oorgang na die nuwe vervaardigingsmetodes – die vervanging van menslike krag deur masjienkrag by die prosesse in die nywerhede. Die eerste bedryf waarin 'n algehele omwenteling deur meganiese uitvindsels teweeggebring is, was die [[katoen]]bedryf, en later is die uitvindings ook in die ander tekstielbedrywe toegepas. Waar die spin en weef voorheen tuis met die hand gedoen is, het dit nou langsamerhand 'n fabrieksnywerheid geword, want die werkers kon dit nie bekostig om die masjiene wat so vinnig verbeter is, te koop nie; en kapitaliste het die werkers in groepe begin saamtrek in hul fabrieke. Daar is bereken dat daar teen die jaar 1788 sowat honderd fabrieke in Engeland was waar katoen gespin is, met gemiddeld 100 tot 150 persone in diens. Daar was minder wolfabrieke. ==== Stoomkrag ==== Die een of ander vorm van krag was nodig om die masjiene aan te dryf. Dit het eers gelei tot die aanwending van waterkrag en, uiteindelik, van stoomkrag ná die uitvinding van die stoommasjien deur James Watt (1764). Die uitbreiding van die tekstielbedryf het gelei tot merkwaardige verbeteringe in die [[yster]]- en staalbedrywe, wat noodsaaklik was vir die vervaardiging van die masjiene. Die metodes van [[steenkool]]ontginning is ook op ongekende skaal ontwikkel. Die brandstof was nodig om die yster te smelt en die nuwe masjiene aan te dryf. Verhoogde industriële bedrywigheid het gelei tot verbeterde vervoermiddels. Dit dien egter beklemtoon te word dat die ingebruikneming van die verskillende masjiene 'n stadige proses was. Die tuiswerkers was, solank hulle in staat was om 'n bestaan te vind, onwillig om in die fabrieke te gaan werk, en die werkgewers was ongeneë om masjiene in gebruik te neem solank hulle met die ware wat die arbeiders tuis vervaardig het, kon klaarkom. Tog het masjiene teen 1840, toe die spoorweg ook al terdeë gevestig was, industriële bedrywigheid in Brittanje reeds tot op groot hoogte verander. Daar bestaan geen twyfel nie dat die Industriële Omwenteling 'n magtige rewolusie was, want daardeur is binne 'n tydsbestek van 'n bietjie meer as honderd jaar 'n hele omwenteling in industriële en maatskaplike toestande in Groot-Brittanje, [[Duitsland]], [[Frankryk]] en die [[Verenigde State]] teweeggebring. Sy invloed brei nog steeds vinnig uit, want op hede is dit besig om die hele ekonomiese struktuur van lande soos [[Indië]] en [[China]] te verander. === Onmiddellike maatskaplike en ekonomiese gevolge van die Industriële Omwenteling === Dit was onvermydelik dat al die veranderinge wat deur die Industriële Omwenteling teweeggebring is, ontberinge vir die arbeiders gedurende die oorgangstydperk sou meebring; want die ekonomiese en maatskaplike lewe in Brittanje is geheel en al ontwrig. ==== Die groei van nuwe stede ==== Die opkoms van die nuwe nywerheid wat in so 'n groot mate van stoomkrag afhanklik was, het tot gevolg gehad dat die bevolking nou na die omgewing van die steenkool- en ystervelde aangetrek is. Lancashire en die West Riding van Yorkshire het die digsbevolkte distrikte in Engeland geword, en die verhuising van die bevolking het gelei tot die opkoms van nuwe nywerheidstede soos [[Leeds]], [[Manchester]], Huddersfield en [[Sheffield]], asook [[Birmingham]], wat die belangrike posisie ingeneem het wat voorheen deur die suidooste en suidweste beklee is. Die vooruitsig op werk in hierdie stede het baie van die mense aangelok wat van hulle grond verdryf was deur die vernietiging van die ooplandstelsel van boerdery en wat nie na die Nuwe Wêreld of Australië verhuis het nie. ==== Die opkoms van moderne agterbuurtes ==== Die maatskaplike toestande in dié stede wat so vinnig gegroei het, was betreurenswaardig. Huise was sleg gebou, en geen poging is hoegenaamd aangewend om die mees elementêre gesondheidsmaatreëls toe te pas nie. Met verloop van tyd het die toestand vererger namate meer mense na die stede gestroom het. Die opkoms van Manchester en naburige dorpe, byvoorbeeld, het die lug kilometers ver verpes, die waterstrome besoedel en die plantegroei vernietig. Die geboortesyfer het vinnig gestyg, maar die kindersterfte sowel as die algemene sterftesyfer was net so hoog. Siektes was baie algemeen, wat heeltemal te verstaan was. Selfs in 1844 het 'n kommissie wat aangestel was om die lewenstoestande in verskeie stede te ondersoek, onder andere die oorbevolkte toestand in 'n sekere agterplaas in Leeds beskryf en daarby gevoeg dat vyf-en-sewentig wavragte mis, wat jare lank onaangeraak daar gelê het, verwyder moes word. Die eiendom waarvan hierdie agterplaas 'n deel was, het, na bewering, die beste rente van alle eiendomme in die stad opgelewer. Die koste van lewensonderhoud was ook aan die toeneem. Na die einde van die [[Napoleontiese Oorloë|Napoleontiese oorloë]] was die koringboere bevrees dat daar te veel [[koring]] uit die Oosseelande ingevoer sou word, en dat die pryse dus sou daal wanneer dié invoerhandel weer hervat word. Die regering het dus in 1815 'n wet laat aanneem waarvolgens geen koring sou mag ingevoer word nie solank die binnelandse prys minder as tagtig sjielings per kwart ton was. Dit het die grondeienaars beskerm, maar die arbeiders het daaronder gely, want die brood se prys is hoog gehou. Aangesien dronkenskap algemeen was, was die sedelike peil laag. Brittanje se strafkode was nog baie streng, en mense kon vir geringe oortredings in die tronk gestop word. Die gevangenisse, destyds veel talryker as vandag, was gedurig vol. ==== Die omstandighede van die fabrieksarbeiders ==== In die fabrieke self was die toestand aanvanklik nie beter nie. Die gesinslewe was verbrokkel, en die arbeiders kon vergelyk word met slawe, want hulle is behandel bloot as soveel arbeidskrag om "gebruik te word na goeddunke van, en onder voorwaardes opgelê deur, hul base". Die vorige intieme verhouding wat in die huisnywerheid bestaan het, het verdwyn, en daar het 'n wye kloof tussen kapitaal en arbeid ontstaan. Daar was baie werkloses, en die mededinging was so skerp dat, vergeleke met die prys van brood, die lone beroerd laag was. Die werkure was lank, dikwels tot dertien of selfs veertien uur per dag. In die fabrieke is daar 'n stelsel van arbeidsverdeling ontwikkel ten einde produksiekoste te verminder. 'n Persoon sou voltyds besig wees met die vervaardiging van een enkele onderdeel van 'n artikel. Onder die vorige stelsel sou al die verskillende stadiums deur een persoon se hande gegaan het. Hierdie spesialisering het die arbeider se lewe eentonig en vervelend gemaak. Die werklike toestande in die fabrieke was ook nie bevorderlik vir goeie gesondheid nie, want baie van hulle was swak verlig, swak geventileer en klam. Ongelukke het ook baie dikwels voorgekom, want daar was geen beskerming teen gevaarlike masjinerie nie. Al hierdie euwels was die uitvloeisel van die sogenaamde fabriekstelsel. Daar moet egter nie gedink word dat die verandering om in die fabrieke te werk vir die arbeider altyd net 'n ramp was nie. Wewers het voorheen in klam, bedompige kelders gewerk. Ook was die lone wat aan hierdie mense betaal is, in 1840 in sekere opsigte hoër as wat hulle ontvang het toe hulle tuis gewerk het. Aangesien hulle in die stede saamgetrek was, het dit vir hulle moontlik geword om saam te span om van hulle werkgewers beter lewensvoorwaardes, 'n standaardloon en korter werkure te eis. ==== Kinder- en vrouearbeid ==== Omdat dit swak besoldig was, is die vroue- en [[kinderarbeid]] deur die werkgewers uitgebuit. Die kinders van arm ouers is in fabrieke saamgehok as lappers (persone wat die gebreekte drade in die masjiene weer aanmekaar las). Selfs kindertjies van die ouderdom van vier en vyf jaar is gebruik om die afvalkatoen van die vloer af op te tel, en hulle moes van vyf- of sesuur in die oggend tot sewe- of agtuur in die aand werk, met kort onderbrekings vir maaltye. Die blaam vir hierdie toestand het nie net op die werkgewers gerus nie, want die ouers het hul kinders van hul jongste jare af as potensiële loontrekkers beskou. In die myne was die toestand nog erger. Hier moes vroue en seuns die steenkooltrokke deur die gangetjies trek waarvan party so laag was dat slegs klein kindertjies daardeur kon gaan. Die toestande waaronder die kinders in die myne gewerk het, was so sleg dat die sterftesyfer onder hulle in sommige gevalle vier of vyf maal so hoog was as in die nywerheidsdistrikte. ==== Die laissez faire-beleid ==== Aanvanklik is niks gedoen om die nood en ellende van die arbeidersklasse te versag nie. Kinderarbeid is eers nie as 'n euwel beskou nie. Dit moet toegeskryf word aan die feit dat die Regering teen die einde van die agttiende eeu die regulering van die handel, wat 'n deel van die Merkantilistiese Stelsel was, laat vaar het. 'n Boek geskryf deur [[Adam Smith]], 'n professor in [[Glasgow]], met die naam "[[The Wealth of Nations]]", is in 1776 uitgegee – dieselfde jaar waarin die Amerikaners hul onafhanklikheid uitgeroep het. Smith, wat sy opvattinge op dié van 'n groep Franse ekonome, die Fisiokrate, gebaseer het, het die gedagte dat die staat industriële of handelsbedrywighede moes reguleer heftig veroordeel. Die handel moes volkome vry wees, en die beste beleid vir die staat was om elke indiwidu volkome vry te laat om sy eie voordeel te soek, mits hy nie daardeur die vryheid van ander aangetas het nie. So het dit dan gebeur dat daar 'n besliste verandering in die ekonomiese beleid plaasgevind het, en Adam Smith se opvatting dat mense toegelaat moes word om die beste vir hulleself te soek, het die grondslag van die Britse arbeids- en handelsbeleid geword, wat as die beleid van "laissez faire" bekend staan. Wette wat diensure en lone vasgestel het, is herroep sowel as wette wat beskerming aan die oorsese handel verleen het, sodat Brittanje geleidelik in die rigting van 'n vrye arbeidsmark en vryhandel beweeg het. In 1845 is die Koringwette herroep, die Skeepvaartwette is in 1849 herroep, en die beskermingsbeleid is deur William Gladstone se Vryhandelbegroting in 1860 beëindig. ==== Vooruitgang van handel en nywerheid ==== Die onmiddellike gevolg van die nuwe handelsbeleid en die ondernemingsgees geopenbaar deur privaat ondernemings was 'n geweldige ontwikkeling van die nywerhede en die handel. Fabrikate en die oorsese handel het teen 'n vinnige tempo vermeerder gedurende die laaste helfte van die agttiende eeu en die eerste dekades van die negentiende. In 1783 was die waarde van die uitvoer byna £14 miljoen en die invoer net oor die £11½ miljoen. Teen 1800 het hierdie syfers reeds meer as verdubbel en was die bedrae £34 miljoen en £28 miljoen onderskeidelik. Die katoeninvoer alleen het sestigvoudig toegeneem. So het Brittanje dan teen 1815 reeds die rykste nywerheids- en handelsland van die wêreld geword. Dit was weens hierdie toename in sy rykdom en die afhanklikheid van die Europese lande van Brittanje vir fabrieksware, dat hy in staat was om die sware laste wat deur die Napoleontiese oorloë op hom gelê is, te dra. Selfs [[Napoleon]] kon nie sonder Britse fabrikate vir sy troepe klaarkom nie. Brittanje het inderdaad van 'n landbouland tot 'n groot nywerheidsland verander. ==== Onderdrukkende regeringsmaatreëls ==== Die nuwe metodes van grootskaalse produksie wat die land soveel rykdom gebring het, het ook baie euwels as nasleep gehad, en die arbeidersklasse het die meeste daaronder gely. Die regerende klas is geblameer vir al die ellende, en die arbeiders het probeer saamstaan ten einde beter lone te verkry. In hierdie jare (1789–1815) het Europa die naweë van die Rewolusionêre en die Napoleontiese oorloë deurgemaak. Die Britse Regering, wat 'n rewolusionêre uitbarsting gevrees het – die aaklighede van die Franse Rewolusie was nog vars in die geheue – het steeds daarna gestreef om die arbeiders te belet om verenigings te stig ten einde hoër lone te eis. In 1799 en 1800 is wette teen die stigting van sodanige verenigings aangeneem. Na die beëindiging van die Napoleontiese oorloë het die toestand in Brittanje nog verder versleg. Werkloosheid het toegeneem as gevolg van die verslapping in die handel en die groot aantal soldate en matrose wat van die oorloë af teruggekeer het. Lone het gedaal, en die prys van brood het as gevolg van die Koringwette gestyg. Die bekommerde arbeiders het uiting aan hul gevoelens gegee deur opstootjies te verwek, masjinerie te vernietig en hooimiede te verbrand. Manne soos William Cobbett, 'n hervormer, wat die Weekly Political Register uitgegee het, waarvan die sirkulasie tot 50 000 gestyg het nadat die prys daarvan tot twee pennies verminder is, en Henry ,,Orator" Hunt het belangrike industriële en maatskaplike hervorming bepleit. Die regering was bang vir 'n algemene rewolusie, en het baie streng onderdrukkende maatreëls toegepas. In 1819 is daar op 'n ordelike vergadering wat by Peterloo, Manchester, gehou is, deur soldate geskiet – daar was destyds geen polisie nie. Die handelwyse van die magistrate wat vir hierdie daad verantwoordelik was, is deur die regering goedgekeur, en die Ses Wette is aangeneem, waarvolgens onder andere geen oproerige openbare vergaderings toegelaat sou word nie en die publikasie van opruiende koerante of pamflette verbied is. Op die Vasteland het intussen 'n soortgelyke toestand ontwikkel. In Duitsland het dit uitgeloop op die Karlsbad-dekrete en in [[Napels]] en [[Sisilië]] het die Europese Konsert ingegryp. === Die begin van maatskaplike en industriële hervorming === ==== Die toenemende aandrang op hervorming ==== Van die aanvang van die negentiende eeu af was magte in Brittanje aan die werk wat uiteindelik 'n verbetering van die lot van die werkende klasse teweeggebring het. Dit was in die eerste plek toe te skryf aan die godsdienstige herlewing waarmee John Wesley en ander in die vorige eeu begin het. Dit het die aandag van die publiek op die toestand van die arbeiders in die nuwe nywerheidstede gevestig. Die eerste tasbare gevolge was die voorsiening van Sondagskole vir die kinders van die armes. Daarna is die aandag van die groot publiek op die uiters slegte toestande in die katoenfabrieke en die steenkoolmyne gevestig. Hierdie humanitêre beweging het ook gelei tot 'n agitasie om die verbetering van die tronkstelsel en die strafkode. In hierdie beweging het John Howard en Elizabeth Fry die voortou geneem. Gedurende die eerste twee dekades van die negentiende eeu het 'n groep Radikale ontstaan wat daarvoor gepleit het dat die parlement wetgewing moes aanneem ten einde die maatskaplike, industriële en ekonomiese posisie van die werkers te verbeter. Om dit te kon doen, moes die Britse parlement eers hervorm word, want dit het destyds slegs die landelike aristokrasie verteenwoordig wat geen belange by die vraagstukke van die nywerheidsgebiede gehad het nie. Die nuwe handels- en nywerheidsklasse en die stedelike arbeidersklasse het geen verteenwoordiging hoegenaamd in hierdie parlement gehad nie. ==== Hervormings deur die gematigde Tories ==== Gelukkig was die reaksionêre Tory-regering ná 1820 meer geneë om aandag aan sosiale en industriële hervorming te wy, nadat jonger lede soos George Canning en William Huskisson tot die kabinet toegetree het. Die strafwette is mensliker gemaak, en aan die Rooms-Katolieke is politieke regte toegeken (1829). Namate die gees van verdraagsaamheid sterker geword het, is ook aan industriële en sosiale toestande aandag gewy. In 1824 is, grotendeels as gevolg van die bemoeiinge van Francis Place, 'n Londense kleremaker, die wette teen werkersvereniginge deur die parlement herroep. Hiermee is die weg gebaan vir die vakuniebeweging, wat later so 'n belangrike rol in verband met die verkryging van gunstiger arbeidstoestande en hoër lone vir die werkende klasse gespeel het. Die humanitêre beweging was ook, reeds in 1802, die aanleiding tot die aanneming van die eerste Fabriekswet op voorstel van sir Robert Peel. Dit het die werkure van arm kinders wat vakleerlinge in die katoenfabrieke was, tot twaalf uur per dag verminder en nagwerk verbied. In 1819 is nog 'n wet aangeneem. Dit het onder meer bepaal dat kinders onder nege jaar oud glad nie in die katoen- of wolfabrieke in diens geneem moes word nie. Hierdie wette was ondoeltreffend, want geen inspekteurs is aangestel om toe te sien dat die bepalinge toegepas word nie. Die saak van die kinders is nietemin voortdurend deur lord Anthony Ashley Cooper, later Graaf van Shaftesbury, en ander bepleit. ==== Die Whig-party aan die bewind (1832) ==== Dit was eintlik eers as gevolg van die groot Hervormingswet (Reform Act) van 1832 dat hervorming op groot skaal aangepak is. Namate die beweging ten gunste van hervorming aangegroei het, het die Whig-party, wat die opponente van die Tory-regering was, maatskaplike en industriële hervorming in sy partyprogram opgeneem. In 1830 is [[George IV van die Verenigde Koninkryk|George IV]] oorlede, en die troonsbestyging van Willem IV het 'n nuwe algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die Whig-party se parlementêre aanhang is versterk en hulle leier, lord Grey, het eerste minister geword. Die Whig-party het in die daaropvolgende tien jaar 'n reeks verreikende maatskaplike en industriële hervormings ingevoer, wat baie bygedra het om die toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Hierdie beweging het aan krag gewin deur die aanneming van die Hervormingswet (Reform Act) van 1832. Vir die eerste keer is ruime verteenwoordiging in die parlement toegeken aan die nuwe industriële en kommersiële leiers, wat nou in staat was om as kampvegters van die belange van die nywerheidsgebiede op te tree. Hierdie strewe na hervorming het geblyk uit die afskaffing van slawerny dwarsdeur die Britse Ryk in 1833 en die betaling van geldelike vergoeding aan die slawe-eienaars. ==== Doeltreffende fabriekswette ==== Die ,,Hervormingsparlement” (Reform Parliament) het onmiddellik aandag gewy aan die toestand wat in die katoenspinnerye geheers het, en in 1833 die Derde Fabriekswet aangeneem, wat die indiensneming van kinders onder die ouderdom van nege jaar verbied het, en die diensure van kinders tot by die ouderdom van agttien jaar beperk het. Kinders sou nie toegelaat word om langer as twaalf uur per dag te werk nie. Alhoewel dit slegs 'n klein begin was, was dit tog die eerste werklik doeltreffende wet, want vier fabrieksinspekteurs is aangestel om die fabrieke en spinnerye te besoek om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Lord Shaftesbury het daarná aandag aan die steenkoolmyne gewy. Ten spyte van sterk teenstand van die myneienaars, is in 1842 'n wet aangeneem wat die indiensneming van vroue en meisies in steenkoolmyne verbied het. Slegs seuns van oor die tien jaar kon in diens geneem word, maar dán nie vir meer as drie dae in 'n week nie. In 1844 is 'n ander fabriekswet aangeneem, nadat drie pogings daartoe deur sir James Graham, die minister van binnelandse sake, aangewend was. Hierdie wet het 'n dag van twaalf uur vir werksters in die fabrieke vasgestel. Bowendien is verdere beperkings op die indiensneming van kinders gelê, en daar is bepaal dat die kinders die skool drie uur per dag moes bywoon, in plaas van twee uur soos in 1833 voorgeskryf was. Uiteindelik het die staat dus doeltreffende stappe gedoen om die uitbuiting van vroue en kinders in die tekstielfabrieke en in die steenkoolmyne te beëindig. 'n Belangrike stadium is bereik toe 'n wetsontwerp wat deur John Fielden, 'n katoenspinner, ingedien is, in 1847 aangeneem is. Die vroeër teenstand teen nywerheidswetgewing het ook verdwyn namate fabrikante besef het dat deur die toepassing van korter werkure hulle groter doeltreffendheid van die werkers verkry het. Die nuwe wet het dit vir fabrieke onwettig gemaak om vroue en jeugdige persone langer as tien uur per dag te laat werk. Aangesien die werkure oor vyftien uur per dag gestrek het, het die fabrieksinspekteurs dit feitlik onmoontlik gevind om vas te stel of die regulasies werklik uitgevoer is. Die parlement het derhalwe in 1850 'n wysigingswet aangeneem wat die ure van die werksdag vir vroue verder ingekort het. Twee uur moes gedurende die dag vir maaltye toegestaan word. In 1853 is die wet verder gewysig ten einde die kinders se dag op dieselfde grondslag as dié vir vroue te beperk. Waar mans en vroue saam gewerk het, is die ure vir mans ook geraak, en die fabrieksdag is op twaalf uur vasgestel. Lord Shaftesbury, wat in 1885 oorlede is, het hom sedert 1833 voortdurend ten behoewe van die fabriekswerkers, veral die vroue en kinders, beywer. Hy word ook onthou weens sy werk in verband met die afskaffing van die praktyk, in 1864, om kinders as skoorsteenveërs te gebruik. Daar moet op gelet word dat fabriekswetgewing aanvanklik hoofsaaklik vir vroue en kinders gegeld het en tot die tekstielbedryf beperk was. Later is die omvang van die nywerheidswette uitgebrei om ook ander nywerhede in te sluit. ==== Werkloosheidsonderstand ==== Die aanneming van die Fabriekswette was 'n aanduiding dat die parlement uiteindelik oortuig was van die noodsaaklikheid van staatsinmenging ten einde die industriële en maatskaplike toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Werkloosheid, wat sedert 1815 geweldig toegeneem het, het vervolgens aandag ontvang en onderstandsmaatreëls is oorweeg. Alhoewel daar tydens die regering van Elizabeth I 'n stelsel ontwerp is om vir die armes en behoeftiges te sorg, het die verskuiwing van die bevolking na die nuwe nywerheidstede, die lae lone en die ontberinge van die plaasarbeiders die toepassing van hierdie Arme-wet teen die einde van die agttiende eeu onprakties gemaak. 'n Aantal magistrate van Speenhamland in Berkshire het in 1795 die probleem probeer oplos deur toelaes te betaal aan laagbesoldigde arbeiders. As 'n man se loon te laag was, sou dit uit die plaaslike belastings aangevul word. Dit het slegs tot 'n verhoging van die belastings gelei, vlyt ontmoedig en luiheid onder die werkers aangemoedig. Op die ou end was dit vir plaaslike gemeenskappe onmoontlik om die geldelike las wat dit op hulle gelê het, te dra, en die getal werkloses het teen 'n ontstellende tempo toegeneem. Die Armewet is in 1834 drasties gewysig toe daar bepaal is dat na 'n tydperk van twee jaar geen toelaag meer aan enige liggaamlik gesonde werker betaal sou word nie, en dat indien hy nie in staat was om homself te onderhou nie, hy na 'n armehuis moes gaan. Die tug in die werkhuise was baie streng ten einde armes af te skrik. H. M. Stanley se beskrywing in sy outobiografie van sy eie ondervindinge in 'n werkhuis geskryf hoe aaklig so 'n inrigting was. Slegs diegene wat weens liggaamlike gebreke nie in staat was om te werk nie, sou onderstand in hul huise ontvang. Dit was 'n hardvogtige maatreël, maar die getal persone wat van onderstand afhanklik was, het snel afgeneem, en dit het die plaaslike belastings met 'n groot bedrag verminder en die arbeiders uit 'n toestand van blywende vernedering gered. ==== Munisipale hervorming ==== Die Hervormingsparlement was verantwoordelik vir die invoering van nog 'n belangrike wet, naamlik die ''Municipal Corporation Act'' van 1835. Plaaslike bestuur was op daardie tydstip in 'n baie korrupte toestand en beperk tot 'n paar persone wat net na hul eie belange omgesien het. Die wet het voorsiening gemaak vir behoorlike munisipale verkiesings en die eenvormige samestelling van verkose munisipale liggame. Aan die begin was die magte van die nuwe besture baie beperk en die aantal stemgeregtigdes in elke dorp betreklik klein. Voor 1835, en selfs daarná, moes 'n spesiale wet deur die parlement aangeneem word om voorsiening te maak vir die een of ander vorm van openbare diens of verbetering van 'n dorp, en spesiale kommissarisse is aangestel om aandag te wy aan sulke sake soos die uitlê van strate en die aanbring van riole. Dit het die openbare gesondheidstoestand baie verbeter. Die oordrag van enige van hierdie magte aan dorpsrade is eers deur die wet van 1835 toelaatbaar gemaak, met die gevolg dat dorpskommissarisse in baie gevalle nog altyd funksies vervul het wat tans deur stadsrade verrig word. ==== Die staat en die openbare gesondheid ==== Daar is alreeds verwys na die toestand wat in die nuwe nywerheidstede geheers het. 'n Mate van aandag is gewy aan sulke dienste soos die aanbring van riole en die verskaffing van water in die nuwe stede, maar oor die geheel was die toestand betreurenswaardig. Daar was geen wetenskaplike sanitasie nie; vullishope en slykpoele was oral te sien, die huise was swak geventileer en daar was baie min beheer oor die verskaffing van voedsel. Swak gesondheid was onder die armes algemeen en die sterftesyfer was hoog. Epidemies van cholera en [[pokke]] het gereeld voorgekom. Hierdie epidemies het ongetwyfeld daartoe bygedra om die volk uit sy ''laissez faire''-houding teenoor volksgesondheid wakker te skud. Die eerste stap in die rigting van staatsverantwoordelikheid ten opsigte van volksgesondheid is gedoen deur Edwin Chadwick, een van die kommissarisse wat in 1832 aangestel is in verband met die toepassing van die Armewette. Hy word beskou as die stigter van die stelsel van volksgesondheid in Engeland. Sy pogings het uiteindelik gelei tot die aanstelling van 'n Koninklike Kommissie deur sir Robert Peel in 1843 om verslag te doen oor die sanitêre toestande onder die arbeidersbevolking. Die skrikwekkende toestand wat in hul rapport aan die lig gebring is, het gelei dat wetgewing in verband met die verwydering van vullis en rioolvuil en ter voorkoming van siektes aangeneem is. Die eerste Wet op Volksgesondheid is in 1845 aangeneem. Daardeur is 'n sentrale gesondheidsdepartement, wat die Algemene Gesondheidsraad genoem is, in Engeland gestig. Dit het plaaslike gesondheidsrade in die lewe geroep wat die gesondheidsdienste moes beheer. Mediese gesondheidsbeamptes is in die groot stede aangestel en later is ook gesondheidsinspekteurs aangestel om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Deur hierdie wet het die staat op duidelike wyse verantwoordelikheid vir die volk se gesondheid aanvaar. Plaaslike mediese beamptes was reeds in Liverpool (1847) en Londen (1848) aangestel. Hierdie Wet op Openbare Gesondheid het ook bepaal dat stadsrade in munisipale gebiede verantwoordelik gehou sou word vir watervoorsiening, waterafvoer, instandhouding van strate, begraafplase en die regulering van misstande. Verskeie ander wette in verband met openbare gesondheid, wat veral op die samestelling en magte van plaaslike owerhede betrekking gehad het, is gedurende die tweede helfte van die neëntiende eeu aangeneem. Op hierdie wyse is die dienste in verband met volksgesondheid aansienlik uitgebrei. Belangrike sake soos openbare [[inenting]], verbeterde hospitaalakkommodasie, beheer oor voedselverskaffing en die voorkoming van siektes het die ernstige aandag van gesondheidsowerhede geniet. Teen 1875 was die heilsame uitwerking van hierdie gesondheidsmaatreël reeds aan die dalende sterftesyfer merkbaar. ==== Onderwys vir die massa ==== Tot vroeg in die negentiende eeu was die Staat nie in die voorsiening van onderwysfasiliteite vir die volk geïnteresseerd nie. Onderwys is met die Kerk geassosieer en was beskou om slegs die voorreg van die hoër klasse te wees. Volgens die tradisie was onderwys iets wat vrywillig verskaf en in private hande gelaat moes word, en daar was algemene teenstand teen enige gedagte van staatsinmenging. Aanvanklik was godsdienstige liggame hoofsaaklik verantwoordelik vir die aanmoediging tot vrywillige stigting van skole. Aan die begin van die neëntiende eeu was daar twee nasionale vereniginge wat hulle vir die stigting van skole beywer het. Die Britse en Buitelandse Skoolvereniging is in 1808 deur Joseph Lancaster, 'n Kwaker, gestig; en die Nasionale Vereniging deur dr. Andrew Bell, 'n Anglikaan, in 1811. Die tipe skool wat opgerig is, het godsdiensonderrig verskaf, wat bedoel was om die kinders van die veragterdes in die stede geestelik op te hef. Die koste van die instandhouding van hierdie skole is deur skenkings van die Kerke en filantropiese liggame bestry. Die eerste stap wat deur die regering gedoen is om hom in die onderwys te interesseer, was toe die Hervormingsparlement in 1833 'n bedrag van £20 000 beskikbaar gestel het aan die twee vereniginge vir die oprigting van meer skole vir die armer klasse. Hierdie subsidie is jaarliks vermeerder, en het teen 1860 reeds 'n half miljoen pond bedra. Daar het geleidelik 'n gevoel van verantwoordelikheid jeens die kinders van die arbeidersklasse ontwikkel. So het die Fabriekswet van 1833, byvoorbeeld, die skoolure van kinders verleng. Daar is mettertyd besef dat die Kerke nie voldoende in die behoefte aan meer onderwysfasiliteite kon voorsien nie. In 1839 is 'n belangrike komitee van die Geheime Raad aangestel om toesig oor die aanwending van die toelaes wat toegewys is aan skole wat op vrywillige grondslag gestig is, te hou. Dit was feitlik die aanvang van 'n staatsdepartement as deel van 'n nasionale onderwysstelsel. In 1856 is die komitee in 'n Department van Onderwys omgeskep. Die eerste sekretaris van die van die liggaam, James Kay-Shuttleworth, 'n geneesheer wat intiem met die toestande in die agterbuurtes van Manchester bekend was, het veel gedoen om steun vir staatsbeheer van die onderwys aan te moedig deur die aanstelling van inspekteurs. Teen 1860 het die verset van die regerende klasse teen staatsbeheer van laer onderwys feitlik verdwyn. Die maatskaplike en industriële toestand van die arbeidersklasse het dus teen 1860 alreeds aanmerklik verbeter. Dit was grotendeels die gevolg van die moedige wetgewing wat deur die Hervormingsparlement aangeneem is. Daar is besef dat staatsinmening noodsaaklik was in 'n moderne industriële staat, indien die tevredenheid van die arbeiders verseker en 'n beter aanpassing van rykdom tussen die kapitaliste en die arbeidersmassas teweeggebring moes word. === Maatskaplike en industriële hervorming voortgesit === ==== Die aandrang op verdere hervorming ==== Ná 1860 was die twee groot politieke partye in Brittanje die Konserwatiewe, voorheen die Tories, en die Liberale, voorheen die Whigs – albei ten gunste van die uitbreiding van die stemreg. Die tweede Hervormingswet van 1867 het die stemreg aan die stedelike arbeidersklasse gegee en die derde Hervormingswet van 1884 aan die plaasarbeiders. Aangesien beide partye voortaan die stem van die werkersklasse moes verkry, is omvattende programme van maatskaplike en industriële hervorming opgestel. So het Brittanje vóór die einde van die negentiende eeu reeds ver gevorder op die weg na 'n sosialistiese staat. Die Vakunies het inderdaad meegewerk om die eise van die arbeiders insake die verskillende hervormings te formuleer. Die stigting van hierdie soort unies is moontlik gemaak toe die ,,Anti-Combination Act" in 1824 herroep is, daar die Staat nie meer gevrees het dat vereniginge van arbeiders die aanleiding tot oproer en rusverstoring sou wees nie. Alhoewel verskeie plaaslike vakunies kort daarna tot stand gekom het, was die eerste vakunie wat op nasionale grondslag gevorm is, die Geamalgameerde Vereniging van Ingenieurs in 1851. Die mynwerkersunie is in 1863 gestig. Die unies het egter nog geen wetlike erkenning geniet nie. Na die aanneming van die Hervormingswet van 1867 het die vakunies die verwydering geëis van die wetlike beperkings wat hulle in hul pogings om beter ekonomiese toestande vir die werkers te verkry belemmer het. Die vakunies is uiteindelik in 1871 as wettige liggame erken, en in 1875 is aan hulle die reg toegeken om stakings te organiseer sonder vrees van wetlike optrede teen hulle. Van dié tyd af het die vakunies 'n steeds belangriker rol in die verbetering van die lot van die arbeidersklasse gespeel. ==== Fabriekswetgewing ==== Die beginsels wat in die Fabriekswet van 1833 beliggaam was, is ook op ander nywerhede toegepas, sodat die nywerheidsbedrywigheid uiteindelik in sy gehele omvang onder staatsbeheer gebring is. So het die Staat verantwoordelikheid aanvaar vir die kinders, die veiligheid van volwassenes in hul diens, die uitskakeling van ongesonde werkstoestande en die redelike beperking van werkure. In 1878 is al die fabriekswetgewing van die voorafgaande vyf-en-veertig jaar gekodifiseer. Gedurende die eerste helfte van die negentiende eeu is baie min voorsiening gemaak vir gevalle waar werkers sterf of beseer is as gevolg van ongelukke in myne en fabrieke. Die algemene mening was dat 'n werknemer, aangesien hy loon ontvang het, verantwoordelikheid vir die gewone risiko's in verband met sy werk moes aanvaar en nie geregtig was om enige skadevergoeding in geval van 'n ongeluk te eis nie. Ongelukke het egter so dikwels in die myne voorgekom dat die mynwerkersunie om skadeloosstelling begin agiteer het. In 1880 is die eerste wet op die Aanspreeklikheid van Werkgewers aangeneem. Dit het aan die werknemers die reg op skadevergoeding gegee in gevalle waar 'n ongeluk aan nalatigheid aan die kant van die superintendent of 'n gebrek aan die masjinerie te wyte was. Daar was groot ontevredenheid omdat die omvang van die wet so beperk was, en politici soos Joseph Chamberlain, beïnvloed deur [[Otto von Bismarck]] se nywerheidswetgewing in Duitsland, het op die invoering van 'n stelsel van maatskaplike versekering benewens die voorkoming van ongelukke aangedring. In 1897 is 'n Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem, wat die werkgewer in sekere gespesifiseerde gevaarlike bedrywe verplig het om skadevergoeding aan 'n beseerde werknemer vir alle ongelukke te betaal, tensy die ongeluk deur die moedswillige nalatigheid van die beseerde persoon veroorsaak is. Hierdie wet het aansienlike voordele vir die verminkte werknemers of die weduwees gebring, maar het nie algemene tevredenheid gegee nie. In 1901 is 'n ander fabriekswet aangeneem wat die indiensneming van kinders onder elf jaar verbied het. ==== Vry laer onderwys ==== Die uitbreiding van die stemreg na die arbeidersklasse het beteken dat hulle ook die een of ander soort opvoeding moes kry ten einde hulle in staat te stel om self te lees en met politieke strydvrae vertroud te raak. Dit was aanleiding tot die verskaffing van laer onderwys aan die volksklasse. In 1870 is 'n belangrike Wet op Laer Onderwys, wat deur William Edward Forster ingedien is, aangeneem. Hierdie wet was 'n erkenning dat die kerke nie langer voldoende skoolakkommodasie kon verskaf nie. Die onderwysdepartement sou nou in staat wees om laerskole te laat oprig deur verkose skoolrade, wat gemagtig is om 'n belasting te hef benewens die toelaag wat van die regering ontvang is. Die nuwe skole wat aldus gestig is, sou nie-sektaries van aard wees. 'n Gewetensklousule wat 'n ouer toegelaat het om sy kind van godsdiensonderrig terug te hou, het 'n treffende kenmerk van die Engelse skoolstelsel gebly. Teen 1880 is reeds soveel vordering gemaak dat verpligte skoolbywoning oor die hele land afgedwing kon word. Skoolrade het duisende nie-sektariese skole gestig, en op hierdie manier is die kerke ook aangespoor om nog meer skole te voorsien. Binne twintig jaar is die skoolbywoning verdubbel. In 1891 is die onderwys in skole onder skoolrade vry gemaak, en skole wat op vrywillige grondslag gestig is, is aangemoedig om die betaling van skoolgelde af te skaf. Baie van die groter skoolrade het 'n aansienlike bydrae tot die bevordering van onderwys gelewer; baie van hulle was egter klein en ondoeltreffend. Algaande het die vrywillige skole gevind dat die geldelike eise wat aan hulle gestel is, te veel vir hulle geword het. Dit het dus noodsaaklik geword om die hele administratiewe masjinerie van die volksonderwys op te knap. 'n Sentrale onderwysowerheid is in die lewe geroep, toe die Onderwysraad (Board of Education) in 1899 gestig is. Die plaaslike onderwysadministrasie is deur die Onderwyswet van 1902 vereenvoudig. Die skoolrade is afgeskaf en hul pligte is aan vergrote plaaslike owerhede toevertrou. Hierdie plaaslike owerhede is met die instandhouding en uitbreiding van laerskole belas. Hierdie wet het Brittanje 'n nasionale stelsel van vrye en verpligte primêre onderwys gegee. Dit was ook aansporing tot die stigting van munisipale ,,grammar schools" naas die gevestigde ,,Public Schools". Só is daar dus voorsiening vir sekondêre en tegniese opleiding vir die volksmassas gemaak. === Brittanje ontwikkel tot 'n sosialistiese welsynstaat in die twintigste eeu === ==== Stigting van die Arbeidersparty ==== Teen die aanvang van die twintigste eeu het die arbeidersklasse in Brittanje reeds op baie maniere op 'n volkome rekonstruksie van die maatskaplike orde aangedring. Hulle was ontevrede met die langsame vordering in verband met die maatskaplike reorganisasie gedurende die voorafgaande twee dekades. Die vakunies het weereens 'n belangrike rol gespeel. 'n Onafhanklike Arbeidersparty is reeds in 1892 gevorm, en een lid in die parlement gekies. Op 'n vakuniekongres wat in 1899 gehou is, is besluit om 'n Arbeidersparty te stig wat as 'n politieke front van die vakunies sou dien. Die gevolg was dat die Arbeidersparty in 1906 in die algemene verkiesing 51 setels in die Laerhuis verower het. Die politieke mag van die vakunies het met rasse skrede toegeneem. In 1911 is 'n wet aangeneem waarvolgens salarisse aan parlementslede betaal sou word. Van hierdie tydstip af het die Arbeidersparty in die Laerhuis van krag tot krag gegaan. In 1912 is 'n wet aangeneem wat die gebruik van uniefondse vir politieke doeleindes gewettig het. Dit was 'n betekenisvolle stap, want die unies kon hulleself nou effektief op die politieke terrein reorganiseer. ==== Maatskaplike wetgewing ==== In 1906 het die Liberale Party 'n groot meerderheid in die parlementêre verkiesing behaal. Onder die leierskap van sir Henry Campbell-Bannerman, Herbert Henry Asquith en David Lloyd George is 'n aantal verreikende hervormings ingevoer ten einde die welsyn van die volk te bevorder. In 1908 is 'n Ouderdomspensioenwet aanvaar waarvolgens klein pensioene toegeken is aan mense ouer as 70 jaar met 'n inkomste benede 'n sekere peil. Later is die ouderdomsbepaling tot 65 jaar verlaag. Die toestand in die skole het ook sorgvuldige aandag ontvang. In 1906 is 'n wet aangeneem wat aan die plaaslike onderwysowerhede die reg verleen het om kinders wat in behoeftige omstandighede verkeer het, te voed. Dáárop het in 1907 die Mediese Inspeksiewet gevolg, wat die grondslag van die huidige mediese diens in skole in Groot-Brittanje gelê het. Hierdie wet het voorsiening gemaak vir die mediese inspeksie van kinders wanneer hulle by 'n skool aansluit, en reëlings sou getref word vir toesig oor die gesondheid en liggaamlike toestand van alle kinders in openbare laerskole. Nadat hierdie diens in die lewe geroep is, is bevind dat baie kinders wat voorheen as normaal en gesond beskou was, in werklikheid aan ondervoeding, of slegte tande, adenoïede of ernstiger gebreke gely het. Die mediese diens in skole wat aanvanklik ingestel is ten einde kinders in staat te stel om by skoolonderrig te baat, is geleidelik uitgebrei, en dit beoog tans die opbouing van die volk se gesondheid. ==== Verbetering van arbeidstoestande ==== As gevolg van 'n parlementêre ondersoek is in 1906 'n belangrike Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem wat in baie opsigte 'n uitbreiding van die vorige wette was. In 1908 is die werkdag van agt uur ook in die steenkoolmyne ingevoer. In die volgende jaar is verskeie bedryfsrade in die lewe geroep wie se taak dit was om toestande in die nywerhede te reguleer. Dit was 'n uitbreiding van staatsbeheer in die bedryfsorganisasie. Daarna is versoeningsrade bestaande uit verteenwoordigers van die betrokke vakunies en werknemers in die lewe geroep. Hierdie rade moes stakings verhoed deur geskille by wyse van onderhandeling te besleg. Aan die begin van die twintigste eeu het werkloosheid in Brittanje sy verskyning gemaak ten gevolge van die skerpe mededinging van die Verenigde State, Duitsland en Frankryk op die wêreldmark. 'n Belangrike poging om die werkloosheidsvraagstuk die hoof te bied is in 1911 aangewend, toe die Nasionale Gesondheidsversekeringwet aangeneem is. Dit het ontwikkel tot 'n stelsel waarvolgens alle vakwerkers 'n klein weeklikse bydrae in 'n fonds moes stort, waarin 'n verdere bedrag deur die Staat en die werkgewers betaal is. Uit hierdie fonds is tydelike onderstand aan werklose arbeiders verleen. ==== Die finansiering van die welsynsprogram ==== Hierdie hervormings het vir die Staat die uitgawe van ontsaglike bedrae meegebring. Die Liberale Party wou die koste bestry deur verhoogde belastings. 'n Rewolusionêre begroting is in 1909 deur Lloyd George ingedien, waarvolgens swaar belastings op inkomste in die nywerhede en die handel en ook 'n boedelbelasting gehef sou word. Die meer welgestelde lede van die samelewing sou voortaan aansienlike bedrae moet bydra tot die koste verbonde aan die maatskaplike hervormings wat ingestel is om die minderbevoorregtes te help. Toe die Hoërhuis weier om die belastingvoorstelle goed te keur, het 'n konstitusionele krisis ontstaan. In 1911 het die regering egter 'n wetsontwerp laat aanneem waarvolgens die Hoërhuis nie meer die voortgang van maatskaplike rekonstruksie kon verhoed nie, selfs nie indien die Laerhuis op drastiese maatreëls besluit nie. ==== Maatskaplike hervorming ná 1918 ==== Aan die einde van die [[Eerste Wêreldoorlog]] is hoë verwagtings in Brittanje gekoester dat 'n nuwe en beter wêreld vir die arbeidersklasse geskep sou word deur staatsoptrede. 'n Bittere ontnugtering het daarop gevolg. Eerstens het die Konserwatiewe regering onder Stanley Baldwin die hoër- en middelklasse verteenwoordig, wat geen groot meegevoel met die politieke en maatskaplike sienswyses van die werkersklasse gehad het nie: Aan die ander kant was die ekonomiese toestand aan die versleg. Brittanje was besig om 'n steeds groter persentasie van die uitvoerhandel te verloor as gevolg van die konkurrensie van lande soos die Verenigde State en [[Japan]]. Dit het werkloosheid op groot skaal veroorsaak. Die katoenbedryf van Lancashire is veral deur Japanse mededinging in Indië en die Verre Ooste getref. Die inkrimping van die handel het gelei tot 'n afname in die skeepsbou-, die steenkool- en die ysterbedrywe. Stakings het daarop gevolg, waarvan die steenkoolstaking van 1926 die ernstigste was. Dit het nege maande aangehou en uitgeloop op 'n algemene staking wat die hele land verlam het. Die Konserwatiewe regering, wat tradisioneel slegs ten gunste van matige hervormings was, het 'n paar industriële en maatskaplike hervormingsmaatreëls aangeneem wat, hoewel nuttig, heeltemal ontoereikend was om die krisis wat ontstaan het, die hoof te bied. In 1921 het 'n nuwe Wet op Openbare Gesondheid voorsiening gemaak vir die verbetering van gesondheidstoestande in stedelike gebiede, die daarstelling van beter hospitaalfasiliteite aangemoedig en 'n doeltreffender beheer oor die bestryding van siektes soos [[tuberkulose]]. In 1925 is die wet op ouderdomspensioene uitgebrei om ook weduwees en wese in te sluit. In 1926 is die bepalinge van die gesondheidsversekeringswet op wyer groepe van toepassing gemaak. Ook is 'n aantal wette in verband met behuising aangeneem wat hul toppunt in die wet van 1930 bereik het, wat aan plaaslike owerhede vir die eerste keer groot magte verleen het om die opruiming van agterbuurtes in stede asook munisipale behuisingskemas vir die armer klasse aan te pak. Ruimer onderwysfasiliteite is ook vir die kinders van die werkersklasse voorsien. Reeds in die Fisher-wet van 1918 is alle skoolgelde in die laerskool afgeskaf en die ouderdom vir verpligte skoolbesoek tot veertien jaar verhoog. Die Hadow-verslag van 1924 het egter 'n algehele reorganisasie van die sekondêre onderwys ingelui. Dit het gelei tot die voorsiening van die een of ander vorm van onderwys, hetsy algemene of tegniese of handelsonderwys, vir alle kinders na die elfde jaar. ==== Die Arbeidersparty en staatsosialisme ==== Die leiers van die Arbeidersparty het hierdie industriële en maatskaplike hervormings as ontoereikend beskou. Hulle het 'n drastieser maatskaplike rekonstruksie deur staatsinmenging begeer. Die Staat moes die beheer oor al die groter nywerhede oorneem en sodoende verseker dat die arbeidersklasse 'n groter ekonomiese beloning vir hul arbeid ontvang en beter lewenstoestande geniet. Dié beleid, wat aktief deur die Arbeidersparty gepropageer is, was in werklikheid 'n vorm van staatsosialisme. Die getalsterkte van die Party in die parlement was vinnig aan die toeneem. Daar was 59 lede in 1918, en hierdie getal het tot 192 in 1924 vermeerder. As gevolg van die vreeslike ekonomiese depressie wat in 1929 begin het, het die Arbeidersparty baie ondersteuning van die kieserskorps verkry en 290 setels in die parlement verower. Die gevolg was dat 'n Arbeidersregering onder Ramsay MacDonald gedurende die daaropvolgende twee jaar die bewind gevoer het, alhoewel die algemene toestande sodanig was dat weinig hervormingswerk onderneem kon word. Gedurende die jare van die groot ekonomiese depressie (1929–1933) toe die hele ekonomiese struktuur van die Westerse demokrasieë bedreig is, is die ekonomiese en maatskaplike tekortkominge in Brittanje skerp afgeteken. Die werkloosheidsyfer wat op een miljoen in die twintiger jare gestaan het, het tot drie miljoen in 1933 opgeskuif. Teen 1939 was een vyfde van Brittanje se arbeidskragte permanent werkloos. Ten einde die krisis die hoof te bied, is ruimer werkloosheidsvoordele onder die Nasionale Gesondheidsversekeringswet toegeken. Sowat twee miljoen liggaamlik geskikte arbeiders het van die werkloosheidstoelae of ,,Dole", soos hierdie vorm van hulp genoem is, geleef. Die maatskaplike gevolge van die ,,Dole"-stelsel was rampspoedig. Hoewel dit 'n mate van ekonomiese hulp aan die werkloses verleen het, het dit aan die ander kant hul inisiatief en selfrespek vernietig. 'n Belangrike saak waaraan aandag in toenemende mate gewy is, was behuising. As gevolg van 'n nuwe behuisingswet van 1936 wat plaaslike owerhede in staat gestel het om groot behuisingskemas aan te pak, is tussen 1930 en 1939 omtrent vier miljoen gesinne van beter behuising voorsien. ==== Die Beveridge-plan en nasionale bestaansbeveiliging ==== As gevolg van die verwoesting aangerig tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] (1939–1945) was agtereenvolgende regerings in Brittanje verplig om meer aandag aan die industriële en maatskaplike toestand te wy. Die koalisieregering onder sir [[Winston Churchill]] het die eerste daadwerklike stappe gedoen deur die Beveridge-kommissie in 1942 te benoem om 'n nasionale plan vir bestaansbeveiliging op te stel. So 'n stelsel sou voorsiening maak vir alle gebeurlikhede in verband met arbeid of gesondheid. Hierdie plan is in beginsel deur Churchill se regering aanvaar. By die algemene verkiesing van 1945 het die [[Arbeidersparty (Verenigde Koninkryk)|Arbeidersparty]] 'n oorweldigende meerderheid behaal. Hy het oor 393 setels teenoor die 230 setels van die ander partye tesame beskik. Die Arbeidersregering onder [[Clement Attlee |Clement Richard Attlee]] het onmiddellik die Beveridge-plan as sy program aanvaar. Al die aanbevelings is in die Nasionale Versekeringswet van 1946 beliggaam, wat 'n mylpaal in die Britse maatskaplike geskiedenis was. Dit het 'n omvangryke staatsbeheerde versekeringsplan wat vir almal verpligtend is, van stapel gestuur. Die geld vir die skema kom uit 'n sentrale fonds waartoe alle persone bo sestien jaar wat onder 'n dienskontrak of as vakleerling werk, die werkgewers en die Staat bydra. Benewens 'n skema vir geldelike hulpverlening aan werklose arbeiders, word voorsiening ook gemaak vir 'n omvattende mediese diens onder die Staat wat hom toespits op die opbouing van die volk se gesondheid. Voorsiening word gemaak vir vry mediese en tandheelkundige behandeling, gratis medisyne, betaling gedurende tydperke van siekte, ouderdomspensioene vir alle mans bo 65 jaar en vroue bo 60, en begrafnisonkoste. Inderdaad word 'n stelsel van bestaansbeveiliging vir die hele volk voorsien. Die Arbeidersregering het ook 'n omvangryke behuisingskema van stapel gestuur, wat noodsaaklik was weens die uitgebreide bomskade wat tydens die oorlog aangerig is. ==== Onderwysfasiliteite uitgebrei ==== Verdere onderwyshervormings het gevolg. Die Butler-onderwyswet van 1944 is inderdaad deur die Konserwatiewe regering ontwerp, maar deur die Arbeidersregering ná die oorlog toegepas. Hierdie wet tesame met die wette van 1870 en 1902 is die drie belangrikste onderwyswette wat op [[Engeland]] en [[Wallis]] van toepassing is. Die onderwys sou in drie opklimmende stappe bekend as primêre, sekondêre en voortgesette onderwys, georganiseer word. Op hierdie wyse is die ou laerskole afgeskaf. Geen onderskeid is tussen bevoorregtes en onbevoorregtes gemaak nie, want alle kinders kon van voltydse sekondêre onderwys gebruik maak. Voorts is voorsiening gemaak vir die uiteindelike uitbreiding van verpligte skoolbywoning vir kinders van vyf tot sestien jaar. Die nuwe wet bewys hoe ruim die algemene opvatting omtrent onderwys geword het. Voorsiening moes deur plaaslike owerhede gemaak word vir toereikende fasiliteite vir kinders vir ontspanning en sosiale en liggaamlike opvoeding. Onderwys vir volwassenes moes ook aangemoedig en gemeenskapsentrums verskaf word. Engeland het, soos een opvoedkundige skrywer tereg gesê het, ,,ver gevorder sedert daardie sombere eeu toe sy kinders in skoorstene moes rondklouter en steenkooltrokke by die myningang moes trek". ==== Nasionalisasie van die vernaamste nywerhede ==== Die Arbeidersparty het dit as 'n noodsaaklike onderdeel van sy plan insake ekonomiese rekonstruksie beskou dat al die sleutelbedrywe staatsinstellinge moes word. Die kapitalistiese stelsel sou tot op sekere hoogte behou moes word, maar daar is gemeen dat nasionalisasie industriële uitbuiting, arbeidsondoeltreffendheid en werkloosheid sou beëindig. In 1946 het die [[Bank van Engeland]] 'n staatsinstelling geword, en daarná is die steenkoolbedryf onder die beheer van 'n Steenkoolraad geplaas, wat die vorige myneienaars wat deur die Staat uitgekoop is, vervang het. In 1947 is die spoorweë onder staatsbeheer gebring, en in die daaropvolgende jaar het brandstof en krag ook aan die beurt gekom. Staatsbeheerrade is gestig vir die voorsiening van elektrisiteit en gas. Toe Attlee se regering daartoe oorgaan om die staalbedryf te nasionaliseer, is heftige teenstand ondervind. Die Arbeidersregering het Brittanje dus tot 'n welsynstaat herskep wat met die Skandinawiese lande veel ooreenkoms vertoon. Toe die Konserwatiewe Party in 1953 weer aan die bewind gekom het, het hulle hierdie hervormings aanvaar. === Die ontwikkeling van demokratiese bestuur in Groot-Brittanje === Voor die aanvang van die Franse Rewolusie het Brittanje die mees liberale regeringsvorm in Europa gehad. Die grondwet is deur die Franse denkers soos Montesquie as die ideaal vir demokratiese regering beskou. Alhoewel dit gebaseer was op regering deur die monargie en 'n verkose parlement, was die regering egter slegs in 'n beperkte sin demokraties. ==== Die regeringsvorm in 1815 ==== ===== Die Britse parlement ===== Die Britse parlement het uit 'n Hoërhuis (House of Lords) en 'n Laerhuis (House of Commons) bestaan. Die Hoërhuis, bestaande uit edelliede wat vir lewenslank deur die koning benoem is, was erg aristokraties en konserwatief en het die landelike aristokrasie en die Kerk verteenwoordig. Selfs die Laerhuis was nie verteenwoordigend van alle klasse van die volk nie. Die stemreg was baie beperk, en slegs 'n half miljoen volwassenes uit 'n bevolking van veertien miljoen het die stemreg gehad. Bowendien was die setels in die Laerhuis baie oneweredig oor die land verdeel. Baie van die groot nuwe stede wat naby die steenkool- en ystervelde ontstaan het, het geen aandeel in die regering van die land gehad nie. Aan die ander kant het 'n paar aansienlike families beheer oor 'n groot aantal parlementêre setels uitgeoefen weens hul besit van sogenaamde ,,pocket boroughs". Die kieskwalifikasie van een kieser was die besit van 'n omgeploegde land (Old Sarum). 'n Ander ,,pocket borough" was onder die see, en die eienaar moes na die plek roei om sy stem uit te bring! Daar word beweer dat van die 658 parlementslede 424 óf deur agente van die regering benoem is, óf deur private indiwidue. Die Hertog van Norfolk het, byvoorbeeld, elf parlementslede benoem, en die Graaf van Lonsdale ses. Bowendien het elke geoktrooieerde stad (borough), afgesien van sy getal kiesers, twee lede gekies. Die regering van Brittanje was in die hande van die landelike aristokrasie, wat in twee groot politieke partye, die Tories en die Whigs, georganiseer was. Die Tory-regering was reeds jare lank aan die bewind. ===== Die beginsels van party- en kabinetregering ===== Gedurende die agttiende eeu was die idee van partyregering as 'n demokratiese praktyk besig om in Brittanje te ontwikkel. Die leiers van die regering (die kabinet) is uit die meerderheidsparty in die Laerhuis gekies. Die kabinet het dan die beleid wat vir die parlement aanneemlik was, uitgevoer en op dié wyse gevolg gegee aan die wil van die volk. Die ander kenmerk van partyregering is dat die minderheidsparty in die Laerhuis die Opposisie vorm. Dit staan 'n definitiewe eie beleid voor en kritiseer gedurig dié van die regering. Dit verseker dat wetgewing van alle gesigspunte oorweeg word voor sy finale goedkeuring. Die idee van partyregering het ook regering deur die kabinet op die voorgrond gebring. Deur die bestuursooreenkoms van 1689 is die oppergesag van die parlement in Brittanje vasgelê en die gedagte van 'n absolute monargie finaal verwerp. Tog het die koning nog altyd direkte beheer oor die regering uitgeoefen, veral in verband met buitelandse sake, sy eie ministers gekies en die hoë staatsamptenare aangestel. Alhoewel daar destyds 'n neiging bestaan het om die beheer oor nasionale aangeleenthede aan 'n klein groepie ministers liewer as die hele Geheime Raad waaraan al die ministers behoort het, toe te vertrou, was daar nog geen gedagte nie dat dié ministers gekies moes word uit die party wat in die Laerhuis die meerderheid gehad het, nóg was daar 'n eerste minister aan die hoof van die kabinet. Gedurende die agttiende eeu het daar belangrike veranderinge plaasgevind. Die gebruik het by George I (1714–1727) ontstaan dat die koning nie die vergaderings van die kabinet bywoon nie. Op dié wyse het die beheer uit die hande van die koning in dié van sy ministers oorgegaan. Met verloop van tyd het dit ook 'n gewoonte geword dat die koning sy ministers uit die meerderheidsparty in die Laerhuis kies. Hy het die leier van daardie party ná 'n algemene verkiesing laat roep en hom gelas om 'n kabinet te vorm. Aangesien dit noodsaaklik was dat iemand in die koning se plek as leier van die kabinet moes optree, was sir Robert Walpole, leier van die Whig-party in die Laerhuis in 1721, die eerste persoon wat eerste minister geword en in die kabinet die leiding geneem het. Hy het dus as skakel tussen die kabinet en die koning gedien. Dit het beteken dat die koning in werklikheid die beleid van die kabinet en die wetgewing wat deur hom ingedien is, moes goedkeur, alhoewel hierdie beginsel nie vóór die regering van koningin Victoria (1837–1901) volkome aanvaar is nie. Walpole het ook volgehou dat hy uit hoofde van sy amp die beleid van die ministers kon voorskryf, en dit dan ook ten spyte van heftige teenstand gehandhaaf. Hy het geglo dat die ministers saam moes optree en dat 'n lid van die kabinet wat nie bereid was om hom aan 'n meerderheidsbesluit te onderwerp nie, verplig sou wees om te bedank. Dit het ook duidelik geword dat, alhoewel die beleid van die regering onafhanklik van die koning vasgestel sou word, dit die goedkeuring van die Laerhuis, dit wil sê die meerderheidsparty, moes verkry om doeltreffend uitgevoer te kan word. Slegs op hierdie wyse word die oppergesag van die parlement en kabinetsregering verseker. Al hierdie konvensies vorm die wese van politieke demokrasie of parlementêre regering in sy handhawing van die soewereiniteit van die volk. ==== Die beweging om parlementêre hervorming ==== ===== Die noodsaaklikheid van maatskaplike en industriële hervorming ===== Die paar jaar na 1815 was 'n besonder moeilike tydperk in Brittanje. Daar het 'n wye kloof tussen die arbeidersklasse en die hoër- en middelklasse ontstaan as gevolg van die ontwikkeling van die fabriekstelsel en die omwenteling in die landbou. Die intieme verhouding tussen werknemer en werkgewer, soos dit onder die ou stelsel bestaan het, kon nie onder 'n stelsel waarvolgens die werkers in die agterbuurtes saamgehok was, voortbestaan nie. Die toestand van die werkers het voortdurend versleg. Hierdie ellende was grotendeels aan die Napoleontiese oorloë te wyte. Gedurende die oorloë het die Britse uitvoerhandel gebloei, maar na die einde van die oorloë het 'n slapte ingetree. Dit het baie werkloosheid veroorsaak, wat nog vererger is deur die soldate wat van die oorloë af teruggekeer het. Fabrikante het gevind dat hulle voorrade te groot was, en die grondbesitters en die boere is met ondergang bedreig as gevolg van die onbeheerde invoer van koring van die Vasteland, wat 'n skielike prysdaling veroorsaak het. Die regering, wat onder die beheer van die Tory-grondbesitters gestaan het, het die boere probeer beskerm deur 'n nuwe koringwet in 1815 aan te neem. Die invoer van koring is belet, as die prys nie bo tagtig sjielings per kwart ton gestyg het nie. Dit het die prys van koring op kunsmatige wyse hoog gehou, veral omdat toestande gunstig vir die invoer van koring uit Amerika was. Die grondbesittende Tory-aristokrate het nie probeer om die lyding van die armer klasse in die nywerheidsentrums te versag nie, omdat hulle 'n herhaling van die Franse Rewolusie gevrees het indien hulle sou begin om enige hervormings toe te staan. Net soos [[Klemens von Metternich|Prins Klemens Metternich]] in Europa die orde streng gehandhaaf het, so is die armes deur die regerende klasse in Brittanje aan die begin van die negentiende eeu onder strenge toesig gehou. Die regering se beleid is deur Robert Castlereagh, Henry Sidmouth en ander uitgevoer. Sidmouth was die minister van binnelandse sake, en hy het spioene en agente gebruik om verdagte hervormers op te spoor en valse getuienis teen hulle op te stel. ===== Die eis om hervorming lei tot reaksie ===== Daar het heelwat ontevredenheid geheers en soms het opstootjies onder die hongerlydende werklose arbeiders uitgebreek. Die geroep om parlementêre hervorming het in krag toegeneem, want daar is gemeen dat die lot van die arbeiders slegs verbeter sou word indien die parlement waarlik verteenwoordigend van die volk was. Onder die Radikale (diegene wat 'n ingrypende verandering van die parlementêre stelsel begeer het) was William Cobbett 'n belangrike leier. Self 'n goedhartige man en begerig om die welsyn van die arbeidersklasse te bevorder, het hy die Weekly Political Register van 1802 af uitgegee, 'n blad waarin die sienswyse van die arbeiders tot uiting gekom het. In 1816 het hy die prys van die blad van l sjieling tot 2 pennies verminder, en die weeklikse afset het tot 50 000 vermeerder. Die regering het die blad egter spoedig onderdruk. 'n Ander radikaal met heelwat invloed was Henry Hunt, 'n welsprekende redenaar. 'n Aantal opstootjies het plaasgevind, maar hulle is streng deur die regering onderdruk. 'n Opstootjie by Spa Fields in 1816 waar die Franse driekleur vertoon is, is onderdruk, en as gevolg hiervan is die Habeas Corpus-wet opgeskort. Die bekendste van hierdie opstootjies het in 1819 in Manchester plaasgevind. 'n Vergadering is in St. Peter's Fields gehou, waar 'n ordelike menigte van byna 60 000 mans, vroue en kinders deur ,,Orator" Hunt en andere toegespreek is. Toe 'n poging aangewend is om Hunt en sommige van die ander sprekers in hegtenis te neem, het dit voorgekom asof die skare vyandiggesind word. Die magistrate is skielik met vrees bevang, en het die burgermag (daar was toe nog geen polisie nie) beveel om die gepeupel aan te val. Verskeie persone sterf en honderde gewond. Hierdie gebeurtenis staan as die Peterloo-bloedbad bekend. Die regering het die optrede van die magistrate goedgekeur en die Ses Wette (1819) laat aanneem, waardeur dit onwettig verklaar is om enigiemand militêre opleiding te gee, en aan vrederegters die mag verleen is om in sekere gebiede beslag op wapens te lê, die hou van opruiende openbare vergaderings belet is en die belastings op sekere soorte leesstof verhoog is. Hierdie onderdrukkende maatreëls het slegs die geroep om hervorming laat toeneem. Dit het 'n magtige beweging geword, omdat die Whigs, die Opposisieparty in die parlement, hom aan die hoof daarvan gestel het, en baie van sy leiers ywerige voorstanders van hervorming geword het. ===== Die eerste hervormings (1822-'29) ===== Gedurende die tien jaar wat op die Peterloo-bloedbad gevolg het, is 'n aantal merkwaardige hervormings ingevoer, want na die dood van Robert Castlereagh in 1822 was die jonger Tories soos George Canning, William Huskisson en sir Robert Peel ten gunste van 'n beleid van hervorming. Peel, as sekretaris van binnelandse sake, het die spioenasiestelsel afgeskaf en 'n radikale hersiening van die onmenslike strafkode teweeggebring. Daar was destyds omtrent tweehonderd misdrywe waarvoor 'n persoon met die dood gestraf kon word, alhoewel die wette nie streng toegepas is nie. Huskisson was verantwoordelik vir 'n wysiging van die doeaneregte, wat geblyk het 'n stap in die rigting van vryhandel te wees. Die ,,Combination Acts" is in 1824, grotendeels as gevolg van die agitasie van Francis Place, herroep. Hierdeur is die stigting van vakunies gewettig. In 1828 het Peel 'n ander uitstekende hervorming teweeggebring, toe hy die stedelike nagwag van Londen deur 'n staande stedelike polisiemag vervang het. Ander stede het die voorbeeld van Londen gevolg. Die dringende behoefte aan hervorming het as gevolg van die toestand in Ierland sterk aan die lig gekom. Toe Ierland in 1800 met Brittanje verenig is, is feitlik geen politieke regte aan die Rooms-Katolieke in Brittanje en in Ierland toegestaan nie. Hulle kon nie parlementslede word nie, en hierdie leemte is diep gevoel. Daniel O'Connell, 'n advokaat, het die saak van die Rooms-Katolieke op 'n baie bekwame wyse bepleit. In 1828 het hy hom as parlementêre kandidaat in die graafskap Clare verkiesbaar gestel, alhoewel hy, indien verkies, as Rooms-Katoliek nie reg sou hê om in die parlement sitting te neem nie. Hy is met 'n groot meerderheid verkies, en dit het die regering verplig om die Katolieke- Gelykstellingswet in 1829 te laat aanneem, waardeur Rooms-Katolieke die reg verkry het om tot lede van die parlement verkies te word. Hierdie wet was die laaste maatreël wat nodig was om die mag van die Tory-regering te breek. ===== Die Whigs kom aan die bewind ===== Juis op hierdie tydstip (1830) is George IV oorlede, en die troonbestyging van Willem IV het 'n algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die leier van die Whigs, lord Charles Grey, het eerste minister geword, en sy kabinet het hoofsaaklik uit persone wat ten gunste van 'n gematigde parlementêre hervorming was, bestaan. Daar het in Brittanje groot opgewondenheid geheers oor die vraag of die nuwe regering die hervorming van die parlement sou aanpak. In Maart 1831 is die eerste hervormingswetsontwerp deur lord John Russel ingedien, maar dit is weens die teenstand van die Tories nie deur die Laerhuis aangeneem nie. Die parlement is ontbind, en in 'n nuwe verkiesing het die Whigs 'n groter meerderheid behaal. Deur die hele land het dit weerklink: ,,Die wetsontwerp, die hele wetsontwerp, en niks anders as die wetsontwerp nie." In Junie 1831 is die tweede wetsontwerp deur lord John Russel ingedien. Hierdie keer is dit deur die Laerhuis aangeneem, maar in Oktober deur die Hoërhuis verwerp. Brittanje het op die rand van 'n burgeroorlog gestaan. 'n Derde wetsontwerp is deur die Laerhuis aangeneem, maar nog altyd het die Hoërhuis getoon dat hulle vasbeslote was om dit te verwerp, ondanks die feit dat die laaste verkiesing duidelik bewys het dat die hele land ten gunste daarvan was. Daar was slegs een uitweg moontlik: die koning moes genoeg nuwe lords benoem ten einde te verseker dat die wetsontwerp deur die Hoërhuis aangeneem word. Hierdie dreigement het die Hoërhuis laat swig, en op 4 Junie 1832 is die wetsontwerp aangeneem, waarná dit deur die koning goedgekeur is. ===== Die Hervormingswet (Reform Act), 1832 ===== In sy finale vorm het die wetsontwerp voorsiening gemaak vir 'n gemagtigde hervorming van die parlement. 'n Herindeling van setels het plaasgevind. Agt-en-tagtig stedelike kiesafdelings (boroughs) het altesame 143 setels verloor, en hierdie setels is herverdeel onder die nuwe nywerheidstede wat tot dusver glad nie verteenwoordig was nie. Twee- en-twintig van die groter stede soos Manchester en Birmingham het nou die reg ontvang om twee lede elk, en twintig van die ander om een lid elk te kies. Aan die groter graafskappe is 65 bykomende lede toegeken. Selfs toe was die setels nie gelykop tussen die verskillende distrikte volgens die aantal kiesers verdeel nie. Die kiesreg is ook uitgebrei. In die graafskappe is die stemreg aan erfpagters en huurders verleen, dit wil sê aan boere en gewone pagters met 'n sestigjarige landpag wat £10 per jaar betaal het, en aan gewone huurders wat £50 per jaar as huurgeld betaal het. In die stedelike kiesafdelings (boroughs) is die stemreg aan die middelstand toegeken, want alle persone wat 'n huis besit of gehuur het waarvoor minstens £10 huur per jaar betaal is, was stemgeregtig. Na die aanname van die Hervormingswet is wetsontwerpe waardeur soortgelyke hervormings in Skotland en Ierland ingevoer is, aangeneem. Die Hervormingswet is deur die volk met groot byval ontvang. In werklikheid is egter die hele arbeidersklas in die stede en op die plase sonder die stemreg gelaat. Tog het die mag nou oorgegaan van die aristokratiese grondbesitters op die getalsterkere meer bemiddelde middelstand. Die mag van die Laer- oor die Hoërhuis waar eersgenoemde die steun van die volk geniet het, het ook duidelik geblyk. Deur hierdie wet het die Industriële sentrums bowendien in politieke belangrikheid toegeneem en het hulle saam met die landelike aristokrasie die politieke beheer gedeel. ===== 'n Tydperk van hervorming ===== Gedurende die jare volgende op die aanname van die Hervormingswet is 'n aantal belangrike maatskaplike en industriële hervormings deur die Britse parlement teweeggebring. Daar is alreeds verwys na die afskaffing van slawerny (l833) en die Fabriekswet van 1833. Die oprigting van 'n Sentrale Strafhof in 1834 het die werk voortgesit waarmee Peel 'n aanvang gemaak het toe hy die strafwette hervorm het. Die regering het ook aandag aan die onderwys gewy, en die eerste klein toelagies is in 1833 deur die Staat betaal aan skole wat op vrywillig grondslag gestig is. Die instelling van die pennie-posdiens in 1840 deur die toedoen van sir Rowland Hill was ook 'n betekenisvolle hervorming. 'n Belangrike konstitusionele hervorming was die aanname van die ,,Municipal Corporations Act" in 1835. Verkose stadsrade is in stede van 'n sekere grootte opgerig. Die lede is deur die belastingbetalers gekies. Dit was die plig van sulke rade om die aandag te wy aan sake soos die aanleg van paaie, verligting, watervoorsiening, en samewerking met die gesondheidsowerhede in verband met sulke openbare gesondheidsaangeleenthede soos riolering en sanitasie. Die rade het die reg verkry om belastings te hef. Die instelling van hierdie liggame het 'n verandering in die toestande wat in die nuwe nywerheidstede geheers het, teweeggebring. In 1839 is in Manchester 'n beweging op tou gesit om te ywer vir die afskaffing van die Koringwette. Onder hierdie wette is invoerbelastings op buitelandse koring gehef in die belang van die koringkwekers in Brittanje. Aan die hoof van die Anti-Koringwet- verbond was manne soos Richard Cobden, 'n suksesvolle jong kalikodrukker van Manchester, John Bright, 'n katoenspinner en besonder gewilde redenaar, en Charles Villiers, wat die saak in die Laerhuis bepleit het. Baie toesprake is gehou en vlugskrifte deur die land versprei ten einde die volk tot die besef te bring dat die land slegs sou vooruitgaan as alle beskermende regte op ingevoerde goedere eers afgeskaf was. Onder 'n stelsel van vryhandel sou Brittanje buitelandse koring kon koop, maar die vreemde lande sou op hul beurt groter hoeveelhede Britse goedere koop. Sir Robert Peel, die leier van die Konserwatiewe (die party wat uit die ou Tory-party ontstaan het), het self die noodsaaklikheid van die herroeping van die Koringwette begin insien. Sake het 'n kritieke stadium bereik as gevolg van die mislukking van die Ierse aartappeloes in 1845, toe duisende Iere swaar gely en selfs van die honger omgekom het, aangesien buitelandse koring nog belas en die Engelse graanoeste swak was. Ondanks hewige teenkanting het Peel, die eerste minister, in 1846 die herroeping van die Koringwette deurgevoer, hoewel dit 'n skeuring in die Konserwatiewe Party en sy eie ondergang veroorsaak het. In 1849 is die Skeepvaartwette uiteindelik herroep. Daarna is 'n vryhandelspolitiek geleidelik toegepas en slegs op 'n paar artikels invoerregte gelaat. Hiermee is die reeks hervormings wat in 1830 begin het, afgesluit. Teen die middel van die eeu het die Britse fabriekswese gebloei, en werkloosheid het baie verminder. Die merkwaardige opbloei van die Britse nywerheid is duidelik getoon tydens die internasionale tentoonstelling wat in 1851 in die ,,Crystal Palace" in Londen gehou is. ===== Konstitusionele eise van die Chartiste ===== Gedurende hierdie tydperk van hervorming het die arbeidersklasse steeds sterker aangedring op dieselfde politieke regte wat deur die Hervormingswet van 1832 aan die middelklasse toegeken is. Die Radikale hervormers het daarop gewys dat nie een sesde van die bevolking stemgeregtig was nie, en dat die setels nie in verhouding tot die bevolking verdeel was nie. In 1838 is die eise van die Radikale in die ,,People's Charter” beliggaam. Daar is geëis dat elke manspersoon die stemreg moes hê, en dat stemming in die geheim met stembriefies moes plaasvind, omdat dit elke kieser 'n groter mate van vryheid in die uitoefening van sy stemreg sou gee, en omkopery sou verminder. Alle kiesafdelings moes dieselfde getal kiesers hê en elkeen moes slegs een lid vir die parlement kies. Die Laerhuis moes jaarliks gekies word en die eiendomskwalifikasie vir lede moes afgeskaf word. Lede moes ook besoldig word, sodat selfs 'n arm man in staat sou wees om sitting in die parlement te neem. Hierdie agitasie het aangegroei in die arbeidersvereniginge en in die dagbladpers, totdat in 1839 'n versoekskrif met, volgens beweer is, oor 'n miljoen handtekeninge daarop by die parlement ingedien is. Dit is met 'n groot meerderheid verwerp, maar die regering het geen poging aangewend om die beweging te onderdruk nie. Die agitasie het dus openlik plaasgevind, en in 1842 is 'n tweede petisie met meer as drie miljoen handtekeninge aan die parlement voorgelê. Die betoging is toe met strengheid onderdruk en het op 'n mislukking uitgeloop. Hoewel die beweging enigsins verswak het, het die ellendige toestand waarin die arbeiders verkeer het, tog nie verbeter nie. Die rewolusie van 1848 in Europa het gedien as spoorslag vir 'n kragtige herlewing van Chartisme. 'n Reuse-petisie, na bewering deur ses miljoen persone onderteken, sou deur 'n half miljoen man in 'n optog na die parlement geneem word. Spesiale konstabels is in diens geneem om Londen te beskerm, en die betoging het op 'n mislukking uitgeloop. Toe die petisie ondersoek is, is bevind dat daar minder as twee miljoen naamtekeninge op was. Die hele beweging is bespotlik voorgestel, en het in duie gestort. Dit het gelyk asof Chartisme misluk het, maar die konstitusionele vooruitgang in die loop van die eeu het die rigting gevolg wat in die Charter aangedui is. Een geskiedskrywer het beweer: ,,Dit lyk asof die geweldige voorwaartse beweging in Engeland in die rigting van die demokrasie, wat so sterk teen die end van die negentiende eeu op die voorgrond getree het, heelwat van sy krag aan hierdie beweging ontleen het". ==== Brittanje ontwikkel tot 'n parlementêre demokrasie ==== In die sestigerjare van die neëntiende eeu was die arbeidersklasse nog steeds nie stemgeregtig nie. Die vrees wat deur albei politieke partye gekoester was dat 'n uitbreiding van die stemreg die veiligheid van die land in gevaar sou stel, het verdwyn namate Brittanje op ekonomiese gebied vooruitgegaan het, en die arbeiders tevrede was, want almal het werk gehad. ===== Stemreg vir volwasse mans ===== In 1866, toe graaf John Russel eerste minister was, is 'n wetsontwerp deur William Ewart Gladstone ingedien met die doel om die stemreg uit te brei, maar dit is verwerp. Dit het die geesdrif van die volk weer aangewakker, en Benjamin Disraeli (hy het in 1876 lord Beaconsfield geword) beweeg om 'n hervormingswetsontwerp in te dien, wat eindelik in Augustus 1867 aangeneem is. Deur hierdie wet is die stemreg aansienlik uitgebrei. Die kiesreg is nou op 'n residensiële basis toegeken. Die stemreg is aan alle huiseienaars gegee, en ook aan alle huurders wat vir jaar lank gehuurde kamers van 'n bepaalde waarde bewoon het. In die plattelandse kiesafdelings het die klein grondbesitters en pagters wat twaalf pond huurgeld per jaar betaal het, stemgeregtig geword. Hierdie wet het beslis veel daartoe bygedra om Brittanje in 'n demokratiese rigting te stuur. Deur die toekenning van die stemreg aan die stedelinge is die kieserskorps feitlik verdubbel. Aangesien die nuwe kiesers nog steeds teen intimidasie beskerm moes word, is geheime stemming in 1872 deur die ,,Ballot Act" in die plek van stemming in die openbaar, soos tot hiertoe die geval was, ingevoer. Gedurende Gladstone se derde termyn as Eerste Minister is die Derde Hervormingswet (1884) aangeneem, waardeur Brittanje inderdaad 'n demokratiese land geword het. Tot op daardie tydstip was die plaasarbeiders nie stemgeregtig nie, hoewel arbeiders in die stede ná die hervormings van 1867 nie aan hierdie diskwalifikasie onderhewig was nie. Gladstone se wetsontwerp het die stemreg aan plaasarbeiders en alle gesinshoofde toegeken. Op hierdie wyse is die stemreg aan die oorgrote meerderheid van die arbeidersklas toegestaan. Hierdie voorregte is ook op Skotland en Ierland van toepassing gemaak. Die kieserskorps is nou van drie tot vier miljoen vermeerder. In Brittanje is inderdaad die ideaal van stemreg vir elke volwasse manspersoon bereik. Die Wet op die Herindeling van Setels wat in 1885 op voorstel van Gladstone aangeneem is, het 'n algehele herindeling van parlementêre setels teweeggebring. Kiesafdelings wat elk deur een lid verteenwoordig was en 50 000 kiesers bevat het, het nou die reël geword. ===== Verteenwoordigers van die arbeidersklas ===== Die toekenning van die stemreg aan die arbeidersklas was aanleiding tot die daarstelling van verskeie maatskaplike en industriële wette. Dit het ook gelei tot die opkoms van die vakunies waaruit die Arbeidersparty in 1900 as sy politieke front ontstaan het. Alhoewel die arbeiders die stemreg verkry het, was daar min kans vir hulle om uit hul eie geledere manne te kies om in die parlement te dien. Hierdie saak is deur die Liberale regering onder Herbert Henry Asquith reggestel. In 1911 is wetgewing aangeneem waardeur daar vir die eerste maal voorsiening gemaak is vir die betaling van salarisse aan parlementslede uit die Skatkis. Die getal Arbeiderslede in die Parlement was vereers maar gering en die meeste was ampsdraers van die vakunies. In 1916 was daar 29 lede, en hierdie getal het tot 59 in 1918 en 192 in 1924 gestyg. Die arbeiders het die mening gehuldig dat hul lewenstoestande verbeter kon word deur ooreenkomste namens hulle aangegaan deur die vakunies en deur wetgewing volgens sosialistiese beginsels. Die mag van die Arbeidersparty het in so 'n mate toegeneem dat Brittanje in 1924 sy eerste tydelike Arbeidersregering gekry het. In 1929 het die Arbeiders 290 setels in die parlement verower en dus, as synde die talrykste party in die Laerhuis, die tweede Arbeidersregering gevorm. Na die einde van die oorlog teen Duitsland in 1945 het die Arbeidersregering sy derde oorwinning behaal, en was hy, met 393 setels, sterk genoeg om sy program van maatskaplike hervorming deur te voer. ===== Die toekenning van stemreg aan vroue ===== Aan die begin van die twintigste eeu het die eis van vroue om die toekenning van die stemreg steeds sterker geword. Die voorstanders van vroue-stemreg (die ,,Suffragettes") onder die leiding van Emmeline Pankhurst het daarop aangedring dat vroue gelyke regte met mans toegeken moes word. Deur die Wet op die Verteenwoordiging van die Volk van 1918 is die stemreg aan alle vroue van dertig jaar en ouer toegestaan. In 1919 het 'n wet gevolg wat aan vroue toegang tot sekere beroepe gegee het waarvan hulle nog uitgesluit was. Later, in 1928, is die stemreg tot alle vroue van een-en-twintig jaar uitgebrei. Brittanje het nou heeltemal 'n politieke demokrasie geword. 'n Aantal vroue het daarin geslaag om parlementslede te word, en in 1929 is 'n vrou die eerste maal tot minister aangestel. Die toestande in Brittanje teen die middel van die twintigste eeu was gans anders as aan die begin van die neëntiende eeu. Verskeie partye het deur wetgewing baie bygedra om die lewenstoestande van die arbeidersklasse te verbeter. Lidmaatskap van die parlement was nie meer beperk tot 'n sekere klas nie. Persone uit die nederigste kringe kon parlementslede word en maatskaplike hervormings teweegbring. === Die vooruitgang van demokratiese denkbeelde in Frankryk en Duitsland === Die tweede helfte van die neëntiende eeu was gekenmerk deur die groei van industrialisme wat treffende veranderinge in die lande van Wes-Europa en uiteindelik ook in Rusland teweeggebring het. Frankryk was inderdaad die eerste land in Europa wat deur die oorgang na moderne industrialisme beïnvloed is, alhoewel hy, wat vooruitgang betref het, ver by Engeland agtergebly het. Hierdie vooruitgang is eers ná die middel van die eeu versnel. Tog was Frankryk selfs in 1871 nog altyd in die eerste plek 'n landbouland, en was sy nywerhede nog maar op klein skaal ontwikkel. Hy het eers ná die stigting van die Derde Republiek (1870) op industriële gebied ver ontwikkel. Die stigting van die Noord-Duitse Bond in 1867 het die grondslag gelê het vir werklike ekonomiese vooruitgang in Duitsland. Nadat hy verenig was, het dit moontlik geword om beheer oor die ekonomiese beleid van die land volgens definitiewe gekoördineerde beginsels uit te oefen, en om die steenkool en yster van die Ruhr en Lotharinge te ontgin. Die nywerheidsontwikkeling het in Duitsland teen so 'n merkwaardige tempo voortgegaan dat Duitsland teen die einde van die eeu alreeds 'n gedugte industriële en handelsmededinger van Brittanje geword het. Duitsland was nie meer 'n landbouland soos hy gedurende die eerste helfte van die eeu was nie, maar 'n moderne industriële staat met reusagtige industriële korporasies soos daar in Brittanje en die Verenigde State bestaan het. Op industriële gebied was Duitsland Frankryk ver vooruit. Een belangrike gevolg van hierdie industriële vooruitgang was die toenemende wyse waarop gedeeltes van die bevolking van die verskillende state verstedelik het. Die geweldige sametrekking van mense by bepaalde middelpunte van industriële en kommersiële bedrywigheid het nuwe vraagstukke geskep. Aan die een kant was daar die mense wat rykdom vergader het en 'n kapitalisteklas geword het, terwyl daar aan die ander kant 'n groot massa industriële arbeiders was wie se lewenstoestande in die nuwe nywerheidstede gestadig versleg het. Dit het meer en meer noodsaaklik geword vir die staat om wetgewing aan te neem om die toestand van die arbeiders te verbeter. Die werkers het hulself in vakunies verenig om vir hulle belange te stry. Sosialistiese denkers het opgetree as voorvegters vir die regte van die arbeiders en 'n meer eweredige verdeling van rykdom geëis. Die industriële geskiedenis van Frankryk en Duitsland het dus die Britse patroon gevolg. Daar sal kortliks moet nagegaan word hoedat staatkundige verwikkelinge in Europa beïnvloed is deur die aanwassende nywerheidsklas en deur die nuwe vraagstukke wat deur die opkoms van die Sosialisme geskep is. ==== Demokratiese vooruitgang in Frankryk ==== ===== Parlementêre regering onder Napoleon III ===== Lodewyk Napoleon het in 1852 die Franse Republiek deur middel van 'n staatsgreep omvergewerp en die Tweede Keiserryk gestig. Deur 'n oorweldigende meerderheid van sewe miljoen stemme is sy posisie as keiser deur die volk bekragtig. Onder sy bewind is 'n despotiese regeringsvorm weer ingevoer. Die grondwet het alle gesag in die hande van die keiser geplaas, alhoewel oënskynlik baie demokratiese voorregte aan die volk toegeken is. Die beginsel van algemene stemreg is behou, en die Wetgewende Vergadering is nog deur die volkstem gekies; maar dit het nou feitlik geen mag besit nie. Alle werklike wetgewende en uitvoerende mag het by Napoleon self berus. Hy het die regters en die vernaamste staatsamptenare aangestel. Hy het bevel oor die leër en die seemag gevoer, en volle beheer oor buitelandse sake uitgeoefen. Die keiser was inderdaad die staat. Ten einde teenstand teen sy beleid te muilband, is die pers onder 'n strenge sensuur geplaas, politieke vergaderings verbied, en die verkiesings op so 'n wyse gemanipuleer dat slegs weinige teenstanders tot lede van die parlement verkies kon word. Op hierdie wyse is die politieke lewe geheel en al verlam. ===== Parlementêre regering herstel ===== Die rampspoedige buitelandse beleid wat deur die Franse keiser na 1860 gevolg is, het 'n verreikende invloed op die aard van die regering van die Tweede Keiserryk uitgeoefen. Elke ramp het sy vat op die volk verder verswak; derhalwe was hy, ten einde sy prestige te herwin, verplig om politieke konsessies toe te staan, hoewel hy beweer het dat die doel daarvan slegs was om die beloftes wat hy aan die begin van sy bewind gedoen het, na te kom. Op hierdie wyse is die tiranniese bestuur van die keiser in 'n demokratiese regeringstelsel omgeskep. In November 1860, net na die beëindiging van die Italiaanse Oorlog, het Napoleon groter magte aan die Wetgewende Vergadering toegestaan. Dié liggaam kon voortaan aan die begin van elke sitting die regering se beleid bespreek; ministers moes hul beleid in die Vergadering verduidelik en verdedig; en debatte sou volledig gerapporteer word. Instede van hierdie toegewings te gebruik om die regering te ondersteun, het die parlement egter die geleentheid wat hulle agt jaar ontsê is, gretig gebruik om sy beleid te kritiseer. Die Opposisie het homself as die Republikeinse Party georganiseer, wat gestreef het na die omverwerping van Napoleon. Die teenslae wat Napoleon as gevolg van die Mexikaanse Veldtog en die Oostenryks-Pruisiese Oorlog gely het, het hom genoodsaak om meer parlementêre voorregte toe te staan. In 1867 het die Wetgewende Vergadering die reg verkry om die ministers aangaande hul regeringsrade te ondervra; en in 1868 is die perssensuur aansienlik verslap en is openbare vergaderings toegelaat. Hierdie toegewings het slegs die mag van die Republikeine versterk; en hul leiers, Léon Gambetta en Louis Adolphe Thiers, het meer uitgesproke met hul kritiek op die keiserryk en sy buitelandse beleid geword. Die sterkte van hierdie party was in Parys geleë. Uiteindelik, in 1869, het Napoleon die regering volkome demokraties gemaak met die hoop om die ondersteuning van die Republikeine te verwerf. Die Wetgewende Vergadering het die hoogste wetgewende gesag in Frankryk geword, want dit kon nou wetsontwerpe indien en ministers wat aan hom verantwoordelik was, aanstel. 'n Alleenheersende regeringstelsel is dus in 'n gesonde parlementêre regeringstelsel soos in Brittanje verander. Die Republikeine het egter voet by stuk gehou en voortgegaan om aan te dring op 'n republiek. Hierdie strewe is vóór die end van 1870 bereik; hoofsaaklik as gevolg van die [[Frans-Duitse Oorlog|oorlog]] teen Pruise. ===== Voorlopige regering in Frankryk ===== Na die oorgawe van Parys is die Regering vir Nasionale Verdediging ontbind, en 'n Nasionale Vergadering deur algemene manlike stemreg gekies om met Duitsland vrede te sluit. Die verkiesings het uitgeloop op 'n oorweldigende meerderheid vir die Monargiste, en hulle het die boerestand, wat vrede wou hê, verteenwoordig. Die Republikeine onder Gambetta het die algehele ondersteuning van Parys en sommige van die stede geniet; maar weens die feit dat hulle die oorlog teen Duitsland wou voortsit, het hulle ondersteuning elders verloor. Die Nasionale Vergadering het in Bordeaux vergader en Thiers tot hoof van die uitvoerende gesag gekies. Omdat die republikeinsgesinde bevolking bevrees was vir die terugkeer van die monargie, het Parys 'n bepaald vyandige houding teenoor die regering aangeneem. Hulle is ondersteun deur die Sosialiste, wat verbitterd geraak het teen die regering omdat dit geen poging aangewend het om die ellende van die arbeiders uit die weg te ruim nie. Om gevrywaar te wees van die oorheersing van die monargistiese Nasionale Vergadering het Parys toe geëis dat Frankryk in kommunes verdeel word, elkeen waarvan 'n hoë mate van plaaslike selfbestuur sou geniet. Die Sosialiste het gemeen dat hulle hierdeur in staat gestel sou word om hul sosialistiese leerstellings in die [[Paryse Kommune]] te beoefen. Die Vergadering wou egter nie sulke desentralisasie toelaat nie. In Maart 1871 het Parys in opstand geraak teen die regering en is deur regeringstroepe beleër. Dit het Frankryk nog verder verneder, aangesien Duitse troepe nog buitekant Parys was. Die beleg het twee maande geduur. Teen die end van Mei het regeringstroepe hul weg na die stad gebaan. Sewe dae lank is daar hewig in die strate van Parys geveg, en 17 000 manne het gesneuwel. Die opstand is uiteindelik onderdruk, maar 80 000 van die Paryse bevolking is gedood, groot gedeeltes van die stad is vernietig en baie geskiedkundige geboue, soos die Tuilerieë en die Hotel de Ville, is totaal verwoes. Die regering het toe te werk gegaan om die rewolusionêr-gesindes te straf. Sowat 40 000 persone is in hegtenis geneem en voor die krygsraad gebring. Byna 10 000 is in die gevangenis gestop, en duisende is na die strafkolonie, Nieu-Kaledonië, verban. ===== Monargie of republiek ===== Die volgende vraagstuk waarvoor die Nasionale Vergadering te staan gekom het, was of Frankryk sou voortbestaan as 'n republiek, soos na die neerlaag by Sedan besluit is, of weer 'n monargie sou word. Hoewel die Monargiste in die meerderheid was, is Thiers in Augustus 1871 tot president van die Franse Republiek deur die Vergadering gekies. Daar was bepaald meer vertroue in die republikeinse regering. Hy het onmiddellik sy rekonstruksieplanne tot uitvoering gebring, en deur sy toedoen is Frankryk in staat gestel om die laaste paaiement van die swaar oorlogskuld in September 1873 af te betaal – ses maande vroeër as deur die verdrag bepaal. Militêre diensplig, volgens Duitse model, is ingevoer, waardeur Frankryk voorsien is van 'n doeltreffende leër vir nasionale verdediging. In 1873 het die Nasionale Vergadering die eerste stap gedoen om die koningskap te herstel deur Thiers, wat 'n voorstander van die republiek was, te vervang deur Maurice Macmahon, 'n uitgesproke monargis. Die Monargiste was egter hopeloos verdeel oor die vraag of die opvolger tot die troon uit die vorstehuis van Bourbon, Orleans of Bonaparte gekies moes word. Daar die twee laasgenoemdes in onguns by die volk was, weens die rampspoedige bewind van beide Lodewyk Filips en Napoleon III, het die monargistiese verteenwoordigers eindelik besluit om die Graaf van Chambord, 'n lid van die huis van Bourbon, te nader. Die Graaf wou die aanbod nie aanvaar nie, tensy die wit vlag van die Bourbons as die nasionale vlag van Frankryk herstel word. Die Franse volk was egter te geheg aan die Driekleur om hiermee gediend te wees; en aangesien die Graaf nie baie begerig was om koning te word nie, het die voorstel verval. ===== Die republiek gevestig ===== Op hierdie wyse het die Republiek bly voortbestaan. Eindelik, in 1875, is dit formeel met 'n meerderheid van een stem erken. 'n Republikeinse grondwet is toe deur die Nasionale Vergadering opgestel. Voorsiening is in die grondwet gemaak vir 'n parlement van twee kamers of huise, naamlik die Kamer van Verteenwoordigers gekies vir vier jaar deur algemene stemreg, en 'n Senaat bestaande uit 300 lede, vir nege jaar gekies hoofsaaklik deur 'n kieskollege van verteenwoordigers van die kommunes in elke departement. Aan die hoof van die uitvoerende gesag was 'n president, wat deur 'n gesamentlike sitting van die twee Kamers vir sewe jaar gekies is. So 'n gesamentlike sitting word die Nasionale Vergadering genoem. Dit het ook die mag besit om met 'n meerderheidstem die grondwet te verander. Die kabinetstelsel is ingevoer, met ministers verantwoordelik aan die parlement. Dit is duidelik dat die Britse parlementêre stelsel in baie opsigte gevolg is. Op hierdie wyse het die Derde Republiek amptelik tot stand gekom. Teen 1879 het die Republikeine reeds beheer oor albei kamers van die parlement verkry en ook oor die presidentskap, tot Jules Grévy tot daardie amp verkies is. Die president het nou 'n neutrale figuur geword wat hom met geen politieke party vereenselwig het nie. Die Republiek was stewig gevestig. ===== Koalisieregering ===== Deur hierdie grondwet het Frankryk 'n parlementêre regering soos dié van Brittanje verkry, behalwe dat in Frankryk die parlement beheer oor die kabinet uitgeoefen het. Die Franse parlement bestaan nie uit twee of drie groot partye soos in Brittanje nie, maar uit 'n aantal klein partytjies of faksies. Die Franse politieke verdeling gaan meer oor plaaslike aangeleenthede as oor nasionale strydvrae. Die gevolg hiervan was dat baie kabinetsverwisselinge plaasgevind het, want die klein partytjies het hulle dikwels om die een of ander rede in verskillende koalisies gegroepeer. Van 1871 af tot 1914 was daar sowat vyftig eerste ministers, terwyl daar in Brittanje maar sewe was. Tog het dit geen radikale verandering in nasionale beleid meegebring nie, want in sulke gevalle gaan die beheer oor die parlement nie van een sterk party oor op 'n opposisieparty nie. In Frankryk het dit beteken dat die beheer oorgaan van een koalisie na 'n ander een wie se sienswyse nie veel van dié van die vorige oor nasionale aangeleenthede soos buitelandse sake verskil nie. 'n Aantal van die ou ministers bly dan aan as lede van die kabinet. Tog was so 'n opeenvolging van kabinetswisselinge bepaald nadelig vir die land. Hoewel dit voorgekom het asof die republikeinse regering in Frankryk in 'n mate onstabiel was en party mense gemeen het dat Frankryk op die afdraand was, het die regering verskeie pogings van die monargiste en ander om die Republiek omver te werp, verydel. Die demokratiese regeringsvorm het sonder enige wesenlike verandering deur die jare heen tot 1940 voortbestaan. Die Franse het sulke vryhede soos persvryheid en die reg om openbare vergaderings te hou geniet. Geen deel van die bevolking het weer 'n bevoorregte klas soos onder die ou orde geword nie, en die plaaslike bestuur is volgens demokratiese beginsels ingerig. ===== Die republiek en die Rooms-Katolieke Kerk ===== Na 1880 het die uiterste Radikale Republikeine luidkeels hul misnoeë te kenne gegee oor die groot mate van seggenskap wat die [[Rooms-Katolieke Kerk]] in verband met die onderwys in Frankryk gehad het. In 1882 is primêre onderwys verpligtend gemaak, maar die onderrig moes sekulêr van aard wees. Godsdiensonderrig is nie in die skole toegelaat nie. Daar is toe geëis dat die band tussen die Kerk en die Staat verbreek moes word, asook dat die Konkordaat wat Napoleon I in 1801 met Rome gesluit het, opgesê moes word. Hierdie beweging het gelei tot 'n heftige stryd met die Klerikale Party in die parlement. Uiteindelik is, in 1905, die band tussen die Rooms-Katolieke Kerk en die Staat deur die Skeidingswet verbreek, en geen amptelike erkenning is hierna aan enige godsdienstige organisasie in Frankryk verleen nie. Die beheer oor die onderwys het reeds volkome van die Kerk op die Staat oorgegaan. ===== Sosialisme ===== Sosialisme is nie in Frankryk, soos in Duitsland die geval was, onderdruk nie. Gevolglik het die Sosialistiese Party ná 1892 in die stedelike gebiede aanhangers gewen, en Sosialiste het 'n aktiewe rol in die regering van die land gespeel. Soos in Brittanje, is baie sosialistiese denkbeelde toegepas. Bowendien is vakunies in 1884 wetlik erken. Die lewenstoestande van die arbeiders is deur wetgewing verbeter, werkure is ingekort, en oor die algemeen is in die belang van die arbeiders toesig oor nywerhede uitgeoefen. Verder is die onderwys vry en verpligtend gemaak. Ten spyte van politieke twiste en finansiële skandale het die Republikeinse regering 'n voorspoedige volk opgebou. Die binnelandse handel het vooruitgegaan, en die Franse het só veel gespaar dat Franse kapitaal in die buiteland belê kon word. Bowendien het die vryheidsgees in die land veel bygedra tot die bevordering van letterkunde, kuns, musiek en wetenskap. Tog het daar oor al hierdie vooruitgang gedurende die eerste dekade van die twintigste eeu die skaduwee van vrees vir Duitsland se ontsaglike militêre en industriële mag geval en Frankryk het na demokratiese Brittanje om hulp opgesien. ==== Demokratiese vooruitgang in Duitsland beperk ==== ===== Absolutisme herstel ===== Die Duitse Bond is in 1850 deur die Konvensie van Olmütz in Duitsland herstel. Daar was nege-en-dertig state wat elkeen sy eie regeringsvorm gehad het. Oostenryk en Pruise het die vernaamste plekke beklee. Albei hierdie state het die alleenheerskappy van die vors herstel, alhoewel 'n soort parlementêre regering in Pruise en 'n aantal kleiner state behou is. Daar het 'n federale landdag onder die voorsitterskap van Oostenryk by Frankfurt bestaan. Elke staat het daarheen twee verteenwoordigers gestuur wat deur die vors benoem is, en hierdie verteenwoordigers het aangeleenthede rakende die hele Duitsland bespreek. Dit is dus duidelik dat daar teen die middel van die negentiende eeu weinig tekens van ware parlementêre regering in Duitsland te bespeur was. ===== Bismarck se reorganisasie ===== Toe Prins Otto von Bismarck die Bond in 1866 vernietig het, is die Noord-Duitse Bond opgerig. Dit was 'n politieke federasie van twee-en-twintig Duitse state onder die hegemonie van Pruise. Aan die hoof van die federasie was die erfpresident, die koning van Pruise, bygestaan deur 'n bondskanselier. Laasgenoemde was slegs aan die president verantwoordelik; hy het uitgebreide magte besit, en was die hoof van die ministerie. Bismarck, wat afkerig van demokratiese instellinge was, het self hierdie amp beklee. Die federale parlement het uit twee kamers bestaan. Die Bondsraad of federale raad was die belangrikste, en sy lede is aangestel in verhouding tot die politieke belangrikheid van die twee-en-twintig state van die Bond. Die Ryksdag het die bevolking van die verskillende state verteenwoordig, en die verteenwoordigers is by wyse van algemene stemreg vir 'n termyn van drie jaar gekies. Die parlement het uitgebreide magte met betrekking tot wetgewing en belastings besit, maar die behartiging van buitelandse sake het by die president berus. Die oorblywende magte het in die hande van die afsonderlike state gebly. Die Noord-Duitse Bond is deur verskillende maatreëls hegter saamgesnoer. Alle state moes die Pruisiese militêre stelsel aanvaar. Handel en nywerheid is aangemoedig. 'n Eenvormige muntstelsel, en 'n metrieke stelsel van mate en gewigte is ingevoer. Ongeëwenaarde industriële voorspoed het hierop gevolg, en die politieke unie is hierdeur hegter gemaak. In 1871 het Baden, Württemberg en Beiere op sekere voorwaardes by die Noord-Duitse Bond aangesluit. So is dan die Duitse Ryk tot stand gebring. Die Pruisiese koning het erflike Duitse keiser geword, en is bygestaan deur die rykskanselier, wat aan hom alleen verantwoordelik was. Die kanselier het die uitvoerende mag beheer. ===== Konstitusionele monargie ===== Tot 1890 was Bismarck as rykskanselier onder Willem I feitlik oppermagtig in Duitsland. Daar het in Duitsland inderdaad geen stelsel van verantwoordelike bestuur soos in Brittanje of Frankryk bestaan nie. Hoewel die Ryksdag, die Laerhuis, uit sowat vierhonderd verkose lede verteenwoordigende die hele ryk bestaan het, was die rykskanselier (Bismarck) nie verplig om enige besluit van dié liggaam te aanvaar nie. Hy was slegs aan die keiser verantwoordelik. Die federale uitvoerende mag het by die keiser berus, maar is deur die kanselier uitgeoefen, sonder wie se bekragtiging geen verordening wet kon word nie. Bowendien kon geen Pruisiese of ryksminister die koning of die keiser nader nie behalwe deur bemiddeling van Bismarck. Hoewel daar die sentrale of federale regering bestaan het, het elkeen van die ses-en-twintig state in die federasie ook sy eie vorm van regering behou. Pruise, wat twee derdes van die grondgebied van die ryk en drie vyfdes van die totale bevolking uitgemaak het, het die oormag in sowel die federale Bondsraad as die Ryksdag gehad. Bismarck se grootste strewe was om die ryk wat hoofsaaklik deur sy toedoen tot stand gekom het, te versterk. 'n Ryksbank is gestig, en 'n eenvormige muntstelsel sowel as 'n posdiens vir die hele ryk is ingevoer. Verder is 'n eenvormige regstelsel opgestel, en die howe het 'n gemeenskaplike regsprosedure aanvaar. Hierdie sowel as ander veranderinge is aangebring, ten spyte van die teenkanting van die verskillende state wat graag hul eie individuele instellinge wou behou. Daar is egter gepoog om die lojaliteit van die miljoene vreemdelinge, soos die Pole en die Franse, wat in die Ryk ingesluit was, te win. In die provinsies Elsas en Lotharinge, wat na die Frans-Pruisiese oorlog geannekseer is, het byna twee miljoen Franse inwoners hulle hardnekkig versit teen enige toenadering van die Duitse regering. Hoewel 'n groot deel van die twee provinsies oorspronklik Duitse gebied was, wou Frankryk nie genoeë neem met die verlies nie, sodat die gedurige wrywing tussen Frankryk en Duitsland oor die besit van hierdie gebied 'n struikelblok was in die weg van enige verstandhouding tussen die twee volke. ===== Bismarck en die Rooms-Katolieke ===== Bismarck moes verskeie moeilikhede te bowe kom om die Ryk te verenig. Eerstens is hy deur die Rooms-Katolieke teengestaan. Die Pruise, wat hoofsaaklik Protestante was, was vyandiggesind teenoor die Katolieke, en Bismarck het self geglo dat die Duitse Katolieke in die verlede vir Oostenryk meer goedgesind was. Aan die anderkant is die Katolieke verontrus deur die oormag van Protestantse Pruise in Duitse aangeleenthede. Hierdie kloof tussen die twee bevolkingsdele is nog verder wyer gemaak deur die bedrywighede van Katolieke geestelikes wat probeer het om die arbeidstoestande van die nuwe industriële werkersklasse te verbeter. Dit het hulle in botsing gebring met die nyweraars, wat invloedryke ondersteuners van Bismarck was. In 1871 was daar 'n Katolieke of Sentrale party van drie-en-sestig lede in die Ryksdag. Die kanselier het probeer om hierdie party te vernietig. 'n Kerkgeskil het hom die kans gegee om die Jesuïete uit Duitsland te verban en 'n reeks ergerlike wette in 1873 – die sogenaamde Mei-wette – in te stel, waardeur die geestelikes onder staatsbeheer geplaas is en die bywoning van staatskole en universiteite verpligtend vir kandidate vir die priesterskap gemaak is sowel as burgerlike huwelike. Die Katolieke het hierdie wette kragtig bestry, sodat baie in die tronke beland het. Die stryd het bekend geraak as die ,,Kulturkampf” of stryd om die beskawing. Die Katolieke party het egter so sterk geword dat Bismarck besef het dat hy besig was om 'n groot volksdeel te vervreem, met die gevolg dat hy gedwing is om sy beleid te wysig. Hy het selfs aangebied om te bedank, maar die keiser wou dit nie toelaat nie. Die streng wette teen die Katolieke is herroep, en vriendskaplike betrekkinge is herstel met die nuwe pous, Leo XIII, wat pous Pius IX in 1878 opgevolg het. Langs hierdie weg het die kanselier die ondersteuning van die Sentrale Party verkry. ===== Die opkoms van die sosialisme ===== Bismarck het hom aan hierdie stryd teen die Katolieke onttrek hoofsaaklik omdat hy teenoor 'n ander sterk georganiseerde party, naamlik die Sosialiste, te staan gekom het. Soos alreeds aangetoon, is sosialisme 'n direkte uitvloeisel van industrialisme. Sowel Brittanje as Frankryk was reeds ingrypend verander deur 'n industriële rewolusie. Dit was slegs na die Frans-Pruisiese oorlog dat die Duitse industrieë en handel verbasend vinnig uitgebrei het. Binne tien jaar (die tagtiger jare) is die staalproduksie verdubbel en dié van yster byna verdubbel, en gedurende die veertig jaar na 1871 het die steenkoolopbrengs van dertig miljoen tot honderd-en-negentig miljoen ton toegeneem. Hierdie snelle nywerheidsgroei het natuurlik tot 'n snelle uitbreiding van die handel en die skeepvaart gelei. Gevolglik is uiteindelik op beskerming teen buitelandse mededinging aangedring, en het 'n verlange na die verwerwing van kolonies ontstaan. Die groei van die stede het gepaard gegaan met die gewone saamhokking en erbarmlike lewenspeil van die arbeidersklasse, waardeur die groei van sosialisme aangewakker is. Die Sosialiste het begeer dat die arbeiders die politieke mag in die land moes kry. Aangesien daar aangevoer is dat dit nie in die belang van die arbeiderstand is dat enkele kapitaliste die grond, banke, fabrieke en spoorweë besit nie, moes sulke eiendom en instellinge onder staatsbeheer kom. Onder so 'n stelsel sou die arbeider voordeel trek, daar winste nie slegs in die sak van 'n individu sou gaan nie. Die ekstremistiese Sosialiste het, ooreenkomstig die leerstellinge van [[Karl Marx]], die standpunt gehuldig dat hierdie toestand van sake slegs deur 'n rewolusie wat kapitalisme sou uitwis en die Staat beheer oor alle bronne wat werk verskaf, sou gee, verkry kon word. In Duitsland was daar aanvanklik twee sosialistiese bewegings. In 1862 het Ferdinand La Salle, onder die invloed van Louis Blanc se leerstellinge, 'n party gestig wat die opheffing van die arbeiders onder die bestaande kapitalistiese stelsel beoog het. 'n Ander vertakking was onder die invloed van Karl Marx se leerstellinge meer rewolusionêr in sy strewe, en het die Sosiaal-Demokratiese Arbeidersparty gestig. In 1875 is die twee groepe in een party verenig, wat so vinnig gegroei het dat dit teen die einde van die eeu die sterkste party in Duitsland was. Omdat Bismarck 'n sterk aanhanger van die monargie was, het hy hierdie beweging met sulke uitgesproke demokratiese oogmerke kragtig beveg. In 1878 het twee moordaanslae op die keiser Bismarck die geleentheid gegee om die Ryksdag 'n aantal onderdrukkende wette te laat aanneem. Vooraanstaande Sosialiste is in die tronk gestop of verban, byeenkomste van Sosialiste is verbied en hul pers onderdruk. Selfs [[krygswet]] kon in 'n distrik geproklameer word waar arbeidsonluste gedreig het. Deur hierdie maatreëls is die sosialistiese beweging gevolglik in 'n ondergrondse beweging verander. Geheime verenigings het orals ontstaan, en die beweging het so gegroei dat die onderdrukkende wette nie in 1890 hernieu is nie. ===== Sosiale wetgewing ===== Bismarck het langs ander weë probeer om in die behoeftes van die arbeidersklasse te voorsien, naamlik deur sosiale wetgewing in te dien. Dit sou 'n doeltreffende teëwig teen die leerstellinge van die Sosialiste wees en die groei van die Sosiaal-Demokratiese Party ontmoedig. Wette insake verpligte versekering teen siekte (1883) en ongevalle (1884) is aangeneem, en ouderdomspensioene is in 1889 ingestel. Die premies is deur die werkgewers en werkers gesamentlik betaal, terwyl die staat ook daartoe bygedra het. Duitsland was dus die eerste land wat sulke voorsiening van staatsweë vir die arbeidersklasse gemaak het, en het later as voorbeeld in lande soos Brittanje en Frankryk gedien. Bismarck se staatsosialisme het egter nie daarin geslaag om die ondersteuning van die Sosiaal-Demokrate te herwin nie. Aangesien meer fondse vir hierdie hervormings nodig was, het Bismarck sy beleid van vryhandel gewysig en die beskermingsbeleid wat in 1879 ingevoer is, uitgebrei. Die kanselier het dus die Liberale Party, wat vryhandel voorgestaan het, vervreem en meer op die konserwatiewe elemente in die parlement staatgemaak. ===== Bismarck se uittrede ===== Die ou ,,Ysterkanselier” se ampstermyn was egter besig om tot 'n einde te snel. Onder Willem I het Bismarck feitlik die land regeer, al was hy in werklikheid afhanklik van die keiser se steun. Dit het geheel en al verskil van 'n regeringsvorm waarin die eerste minister vir sy optrede aan 'n parlement met soewereine mag verantwoordelik is. In 1888 het die keiser in die ouderdom van 90 gesterf. Na die kortstondige regering van sy seun Frederik is hy deur sy kleinseun, Willem II, opgevolg, wat oor Duitsland tot aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog regeer het (1888–1918). Die jong keiser was energiek, rusteloos en ambisieus, maar hy was ook taktloos en eiewys. Hy was vasberade om 'n kragtige buitelandse beleid te volg. Hy sou dus nie 'n toestand van sake duld waarin die beleid deur 'n kanselier voorgeskrywe word nie. In binnelandse sowel as buitelandse beleid het die twee gebots, sodat 'n kritieke situasie ontstaan het toe Bismarck gedwing is om te bedank (1890), en, die ,,vertroubare loods is afgedank". Willem II het 'n nuwe kanselier, generaal Georg Leo Caprivi, aangestel wat getrou die keiser se opvattinge sou navolg. Dus, alhoewel Duitsland 'n verkose Ryksdag (laerhuis) gehad het, het hy inderdaad geen parlementêre regering gehad nie. Demokratiese regering in die ware sin is in Duitsland eers ná sy neerlaag in 1918 ingevoer. == Bron == * Fowler, C de K. & Smit, G.J.J., Geskiedenis vir die Kaaplandse Senior Sertifikaat en Matriek. Kaapstad: Maskew Miller Beperk. Bladsye 108-143 (Datum onbekend, vermoedelik in laat 1950's). == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} [[Kategorie:Artikels wat geproeflees moet word]] [[Kategorie:Geskiedenis]] oaudxu34cqixyvawyu8hs49ntvn431j 2516645 2516642 2022-08-01T08:08:49Z Rooiratel 90342 Nog besig wikitext text/x-wiki '''Moderniseringsteorie''' word gebruik om die proses van modernisering binne samelewings te verduidelik. Die "klassieke" teorieë van modernisering van die 1950's en 1960's het geput op sosiologiese ontledings van [[Karl Marx]], [[Emile Durkheim]] en 'n gedeeltelike lees van [[Max Weber]], en is sterk beïnvloed deur die geskrifte oor Harvard-sosioloog [[Talcott Parsons]].<ref>Andrew C. Janos, ''Politics and Paradigms: Changing Theories of Change in Social Science''. Stanford: Stanford University Presss, 1986, pp. 44-64; Eisenstadt, Shmuel N. “Modernity and Modernization.” ''Sociopedia.isa''. The Hebrew University of Jerusalem and Van Leer Jerusalem Institute, Israel (2000): 1–15.[https://www.studocu.com/en-za/document/central-university-of-technology/education-i-learner-learning/2010-modernity-and-modernization-first-years-notes/14947188]</ref> Moderniseringsteorie was 'n dominante paradigma in die sosiale wetenskappe in die 1950's en 1960's, en het toe in 'n diep verduistering gegaan.Dit het 'n terugkeer gemaak ná 1991, toe [[Francis Fukuyama]] geskryf het oor die einde van die Koue Oorlog as bevestiging van moderniseringsteorie en meer algemeen van [[universele geskiedenis]].<ref>Francis Fukuyama, ''The End of History and the Last Man ''. New York: The Free Press, 1992, pp. 68-69, 133-34.</ref> Maar die teorie bly 'n omstrede model.<ref>{{cite book |first=Wolfgang |last=Knöbl |chapter=Theories That Won’t Pass Away: The Never-ending Story |editor-first=Gerard |editor-last=Delanty |editor-link=Gerard Delanty |editor2-first=Engin F. |editor2-last=Isin |title=Handbook of Historical Sociology |year=2003 |pages=96–107 [esp p. 97] }}</ref> Modernisering verwys na 'n model van 'n progressiewe oorgang van 'n "voor-moderne" of "[[Tradisionele samelewing|tradisionele]]" na 'n "moderne" samelewing. Moderniseringsteorie dui daarop dat tradisionele samelewings sal ontwikkel namate hulle meer moderne praktyke aanneem. Voorstanders van moderniseringsteorie beweer dat moderne state ryker en kragtiger is en dat hul burgers vryer is om 'n hoër lewenstandaard te geniet.{{feit}} Ontwikkelings soos nuwe datategnologie en die behoefte om tradisionele metodes in vervoer, kommunikasie en produksie by te werk, maak modernisering nodig of ten minste verkieslik bo die status quo. Daardie siening maak kritiek moeilik aangesien dit impliseer dat sulke ontwikkelings die grense van menslike interaksie beheer, nie andersom nie. En tog, skynbaar paradoksaal genoeg, impliseer dit ook dat menslike agentskap die spoed en erns van modernisering beheer. Vermoedelik, in plaas daarvan om deur tradisie oorheers te word, kom samelewings wat die proses van modernisering ondergaan tipies tot bestuursvorme wat deur abstrakte beginsels gedikteer word. Tradisionele godsdiensoortuigings en kulturele kenmerke word volgens die teorie gewoonlik minder belangrik namate modernisering plaasvind.<ref name="HttpwwwbritannicacomEBcheckedtopicmodernization">{{cite web |url=https://www.britannica.com/topic/modernization |title=Modernization |publisher=Encyclopædia Britannica |website=Britannica.com |access-date=2013-08-17 }}</ref> Die teorie kyk na die interne faktore van 'n land, terwyl dit aanvaar word dat met bystand "tradisionele" lande tot ontwikkeling gebring kan word op dieselfde manier wat meer ontwikkelde lande was.<ref>Smelser, Neil J. 1992. “External and Internal Factors in Theories of Social Change,” pp. 369–94, in Hans Haferkamp and Neil J. Smelser (eds.), ''Social Change and Modernity''. Berkeley, CA: University of California Press.</ref> Moderniseringsteorie poog beide om die sosiale veranderlikes wat bydra tot [[sosiale vooruitgang]] en ontwikkeling van samelewings te identifiseer en poog om die proses van [[Sosiokulturele evolusie|sosiale evolusie]] te verduidelik. Skrywers soos [[Daniel Lerner]] het modernisering uitdruklik gelykgestel aan [[Verwestering]].<ref>Lerner, Daniel. 1968. “Modernization. Social Aspects,” pp. 386-95. in David L. Sills (ed.), ''International Encyclopedia of the Social Sciences''. Vol. 10. New York: The Macmillan Company & the Free Press, p. 386.[https://www.encyclopedia.com/social-sciences-and-law/political-science-and-government/military-affairs-nonnaval/modernization]</ref> <!-- nog besig: Today, the concept of modernization is understood in three different meanings: 1) as the internal development of Western Europe and North America relating to the European New Era; 2) as a process by which countries that do not belong to the first group of countries, aim to catch up with them; 3) as processes of evolutionary development of the most modernized societies (Western Europe and North America), i.e. modernization as a permanent process, carried out through reform and innovation, which today means a transition to a postindustrial society.<ref>{{cite book |last1=Gavrov|first1=Sergey|last2=Klyukanov|first2=Igor|year=2015 |chapter=Modernization, Sociological Theories of |editor-first=James D. |editor-last=Wright|title=International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences|edition=2nd|volume= 15|location=Oxford |publisher=Elsevier Science|pages=707–713|isbn=978-0-080-97086-8}}[https://www.academia.edu/24901103/Modernization_Sociological_Theories_of]</ref> Historians link modernization to the processes of [[urbanization]] and [[industrialization]] and the spread of education. As Kendall (2007) notes, "Urbanization accompanied modernization and the rapid process of industrialization."<ref>{{cite book |first=Diana |last=Kendall |title=Sociology in Our Times |location=Belmont |publisher=Thomson/Wadsworth |edition=6th |year=2007 |page=11 |isbn=978-0-495-00685-5 }}</ref> In [[sociological]] [[critical theory]], modernization is linked to an overarching process of [[rationalization (sociology)|rationalisation]]. When modernization increases within a society, the individual becomes increasingly important, eventually replacing the family or community as the fundamental unit of society. It is also a subject taught in traditional Advanced Placement World History classes. Modernization theory is subject to criticism originating among socialist and free-market ideologies, [[world-systems theory|world-systems]] theorists, [[globalization]] theorists and [[dependency theory|dependency]] theorists among others. Modernization theory stresses not only the process of change but also the responses to that change. It also looks at internal dynamics while referring to social and cultural structures and the adaptation of new technologies. --> == Modernisering en demokrasie == Die moderne wêreld is heeltemal anders as die wêreld van die tweede helfte van die agttiende eeu. Die Industriële Omwenteling wat in [[Brittanje]] begin het, het 'n omwenteling op nywerheidsgebied in daardie land teweeggebring en daarna na die [[Europa|Europese]] vasteland, die [[Verenigde State]] en vervolgens na ander lande van die [[wêreld]] uitgebrei. Sy uitwerking op die moderne beskawing was verreikend. Nie alleen is die produksiemetodes in die nywerhede en die landbou radikaal verbeter nie, maar die hele houding van die mensdom jeens die werkgewer en die werknemer en die welsyn van die werknemer is verander. === Die Industriële Omwenteling en demokrasie in Brittanje === Die denkbeelde van die [[Franse Rewolusie]] het ontwikkel en oor Europa versprei. Tegelykertyd is [[Groot-Brittanje]] se industriële bedrywighede ingrypend deur 'n nuwe beweging beïnvloed wat in werklikheid voor die Franse Rewolusie sy verskyning gemaak het. === Die Industriële Omwenteling === ==== Masjinerie in gebruik geneem ==== Dit was 'n tydperk waarin masjiene die mens in die fabrieksnywerhede vervang het. In 1783 is vertel dat Sir Richard Arkwright se fabriek deur middel van 'n [[stoomenjin]] aan die gang gesit is; en [[Matthew Boulton]] en [[James Watt]] het in 1785 'n spinfabriek uitgerus wat deur 'n stoommasjien aangedryf is. 'n Paar masjiene is inderdaad lank tevore reeds uitgevind, maar die nuwe industriële beweging het eintlik eers laat in die agttiende eeu begin as gevolg van die genialiteit van sekere uitvinders. Net soos met die grondgedagte van die Franse Rewolusie die geval was, sou hierdie nuwe beweging die oorsaak wees van industriële veranderinge wat op hul beurt maatskaplike en staatkundige toestande verander het. Die Industriële Omwenteling was heeltemal anders as die Franse Rewolusie, waar ingrypende veranderinge skielik teweeggebring is. Dit was 'n taamlik langsame, aanvanklik baie langsame, oorgang na die nuwe vervaardigingsmetodes – die vervanging van menslike krag deur masjienkrag by die prosesse in die nywerhede. Die eerste bedryf waarin 'n algehele omwenteling deur meganiese uitvindsels teweeggebring is, was die [[katoen]]bedryf, en later is die uitvindings ook in die ander tekstielbedrywe toegepas. Waar die spin en weef voorheen tuis met die hand gedoen is, het dit nou langsamerhand 'n fabrieksnywerheid geword, want die werkers kon dit nie bekostig om die masjiene wat so vinnig verbeter is, te koop nie; en kapitaliste het die werkers in groepe begin saamtrek in hul fabrieke. Daar is bereken dat daar teen die jaar 1788 sowat honderd fabrieke in Engeland was waar katoen gespin is, met gemiddeld 100 tot 150 persone in diens. Daar was minder wolfabrieke. ==== Stoomkrag ==== Die een of ander vorm van krag was nodig om die masjiene aan te dryf. Dit het eers gelei tot die aanwending van waterkrag en, uiteindelik, van stoomkrag ná die uitvinding van die stoommasjien deur James Watt (1764). Die uitbreiding van die tekstielbedryf het gelei tot merkwaardige verbeteringe in die [[yster]]- en staalbedrywe, wat noodsaaklik was vir die vervaardiging van die masjiene. Die metodes van [[steenkool]]ontginning is ook op ongekende skaal ontwikkel. Die brandstof was nodig om die yster te smelt en die nuwe masjiene aan te dryf. Verhoogde industriële bedrywigheid het gelei tot verbeterde vervoermiddels. Dit dien egter beklemtoon te word dat die ingebruikneming van die verskillende masjiene 'n stadige proses was. Die tuiswerkers was, solank hulle in staat was om 'n bestaan te vind, onwillig om in die fabrieke te gaan werk, en die werkgewers was ongeneë om masjiene in gebruik te neem solank hulle met die ware wat die arbeiders tuis vervaardig het, kon klaarkom. Tog het masjiene teen 1840, toe die spoorweg ook al terdeë gevestig was, industriële bedrywigheid in Brittanje reeds tot op groot hoogte verander. Daar bestaan geen twyfel nie dat die Industriële Omwenteling 'n magtige rewolusie was, want daardeur is binne 'n tydsbestek van 'n bietjie meer as honderd jaar 'n hele omwenteling in industriële en maatskaplike toestande in Groot-Brittanje, [[Duitsland]], [[Frankryk]] en die [[Verenigde State]] teweeggebring. Sy invloed brei nog steeds vinnig uit, want op hede is dit besig om die hele ekonomiese struktuur van lande soos [[Indië]] en [[China]] te verander. === Onmiddellike maatskaplike en ekonomiese gevolge van die Industriële Omwenteling === Dit was onvermydelik dat al die veranderinge wat deur die Industriële Omwenteling teweeggebring is, ontberinge vir die arbeiders gedurende die oorgangstydperk sou meebring; want die ekonomiese en maatskaplike lewe in Brittanje is geheel en al ontwrig. ==== Die groei van nuwe stede ==== Die opkoms van die nuwe nywerheid wat in so 'n groot mate van stoomkrag afhanklik was, het tot gevolg gehad dat die bevolking nou na die omgewing van die steenkool- en ystervelde aangetrek is. Lancashire en die West Riding van Yorkshire het die digsbevolkte distrikte in Engeland geword, en die verhuising van die bevolking het gelei tot die opkoms van nuwe nywerheidstede soos [[Leeds]], [[Manchester]], Huddersfield en [[Sheffield]], asook [[Birmingham]], wat die belangrike posisie ingeneem het wat voorheen deur die suidooste en suidweste beklee is. Die vooruitsig op werk in hierdie stede het baie van die mense aangelok wat van hulle grond verdryf was deur die vernietiging van die ooplandstelsel van boerdery en wat nie na die Nuwe Wêreld of Australië verhuis het nie. ==== Die opkoms van moderne agterbuurtes ==== Die maatskaplike toestande in dié stede wat so vinnig gegroei het, was betreurenswaardig. Huise was sleg gebou, en geen poging is hoegenaamd aangewend om die mees elementêre gesondheidsmaatreëls toe te pas nie. Met verloop van tyd het die toestand vererger namate meer mense na die stede gestroom het. Die opkoms van Manchester en naburige dorpe, byvoorbeeld, het die lug kilometers ver verpes, die waterstrome besoedel en die plantegroei vernietig. Die geboortesyfer het vinnig gestyg, maar die kindersterfte sowel as die algemene sterftesyfer was net so hoog. Siektes was baie algemeen, wat heeltemal te verstaan was. Selfs in 1844 het 'n kommissie wat aangestel was om die lewenstoestande in verskeie stede te ondersoek, onder andere die oorbevolkte toestand in 'n sekere agterplaas in Leeds beskryf en daarby gevoeg dat vyf-en-sewentig wavragte mis, wat jare lank onaangeraak daar gelê het, verwyder moes word. Die eiendom waarvan hierdie agterplaas 'n deel was, het, na bewering, die beste rente van alle eiendomme in die stad opgelewer. Die koste van lewensonderhoud was ook aan die toeneem. Na die einde van die [[Napoleontiese Oorloë|Napoleontiese oorloë]] was die koringboere bevrees dat daar te veel [[koring]] uit die Oosseelande ingevoer sou word, en dat die pryse dus sou daal wanneer dié invoerhandel weer hervat word. Die regering het dus in 1815 'n wet laat aanneem waarvolgens geen koring sou mag ingevoer word nie solank die binnelandse prys minder as tagtig sjielings per kwart ton was. Dit het die grondeienaars beskerm, maar die arbeiders het daaronder gely, want die brood se prys is hoog gehou. Aangesien dronkenskap algemeen was, was die sedelike peil laag. Brittanje se strafkode was nog baie streng, en mense kon vir geringe oortredings in die tronk gestop word. Die gevangenisse, destyds veel talryker as vandag, was gedurig vol. ==== Die omstandighede van die fabrieksarbeiders ==== In die fabrieke self was die toestand aanvanklik nie beter nie. Die gesinslewe was verbrokkel, en die arbeiders kon vergelyk word met slawe, want hulle is behandel bloot as soveel arbeidskrag om "gebruik te word na goeddunke van, en onder voorwaardes opgelê deur, hul base". Die vorige intieme verhouding wat in die huisnywerheid bestaan het, het verdwyn, en daar het 'n wye kloof tussen kapitaal en arbeid ontstaan. Daar was baie werkloses, en die mededinging was so skerp dat, vergeleke met die prys van brood, die lone beroerd laag was. Die werkure was lank, dikwels tot dertien of selfs veertien uur per dag. In die fabrieke is daar 'n stelsel van arbeidsverdeling ontwikkel ten einde produksiekoste te verminder. 'n Persoon sou voltyds besig wees met die vervaardiging van een enkele onderdeel van 'n artikel. Onder die vorige stelsel sou al die verskillende stadiums deur een persoon se hande gegaan het. Hierdie spesialisering het die arbeider se lewe eentonig en vervelend gemaak. Die werklike toestande in die fabrieke was ook nie bevorderlik vir goeie gesondheid nie, want baie van hulle was swak verlig, swak geventileer en klam. Ongelukke het ook baie dikwels voorgekom, want daar was geen beskerming teen gevaarlike masjinerie nie. Al hierdie euwels was die uitvloeisel van die sogenaamde fabriekstelsel. Daar moet egter nie gedink word dat die verandering om in die fabrieke te werk vir die arbeider altyd net 'n ramp was nie. Wewers het voorheen in klam, bedompige kelders gewerk. Ook was die lone wat aan hierdie mense betaal is, in 1840 in sekere opsigte hoër as wat hulle ontvang het toe hulle tuis gewerk het. Aangesien hulle in die stede saamgetrek was, het dit vir hulle moontlik geword om saam te span om van hulle werkgewers beter lewensvoorwaardes, 'n standaardloon en korter werkure te eis. ==== Kinder- en vrouearbeid ==== Omdat dit swak besoldig was, is die vroue- en [[kinderarbeid]] deur die werkgewers uitgebuit. Die kinders van arm ouers is in fabrieke saamgehok as lappers (persone wat die gebreekte drade in die masjiene weer aanmekaar las). Selfs kindertjies van die ouderdom van vier en vyf jaar is gebruik om die afvalkatoen van die vloer af op te tel, en hulle moes van vyf- of sesuur in die oggend tot sewe- of agtuur in die aand werk, met kort onderbrekings vir maaltye. Die blaam vir hierdie toestand het nie net op die werkgewers gerus nie, want die ouers het hul kinders van hul jongste jare af as potensiële loontrekkers beskou. In die myne was die toestand nog erger. Hier moes vroue en seuns die steenkooltrokke deur die gangetjies trek waarvan party so laag was dat slegs klein kindertjies daardeur kon gaan. Die toestande waaronder die kinders in die myne gewerk het, was so sleg dat die sterftesyfer onder hulle in sommige gevalle vier of vyf maal so hoog was as in die nywerheidsdistrikte. ==== Die laissez faire-beleid ==== Aanvanklik is niks gedoen om die nood en ellende van die arbeidersklasse te versag nie. Kinderarbeid is eers nie as 'n euwel beskou nie. Dit moet toegeskryf word aan die feit dat die Regering teen die einde van die agttiende eeu die regulering van die handel, wat 'n deel van die Merkantilistiese Stelsel was, laat vaar het. 'n Boek geskryf deur [[Adam Smith]], 'n professor in [[Glasgow]], met die naam "[[The Wealth of Nations]]", is in 1776 uitgegee – dieselfde jaar waarin die Amerikaners hul onafhanklikheid uitgeroep het. Smith, wat sy opvattinge op dié van 'n groep Franse ekonome, die Fisiokrate, gebaseer het, het die gedagte dat die staat industriële of handelsbedrywighede moes reguleer heftig veroordeel. Die handel moes volkome vry wees, en die beste beleid vir die staat was om elke indiwidu volkome vry te laat om sy eie voordeel te soek, mits hy nie daardeur die vryheid van ander aangetas het nie. So het dit dan gebeur dat daar 'n besliste verandering in die ekonomiese beleid plaasgevind het, en Adam Smith se opvatting dat mense toegelaat moes word om die beste vir hulleself te soek, het die grondslag van die Britse arbeids- en handelsbeleid geword, wat as die beleid van "laissez faire" bekend staan. Wette wat diensure en lone vasgestel het, is herroep sowel as wette wat beskerming aan die oorsese handel verleen het, sodat Brittanje geleidelik in die rigting van 'n vrye arbeidsmark en vryhandel beweeg het. In 1845 is die Koringwette herroep, die Skeepvaartwette is in 1849 herroep, en die beskermingsbeleid is deur William Gladstone se Vryhandelbegroting in 1860 beëindig. ==== Vooruitgang van handel en nywerheid ==== Die onmiddellike gevolg van die nuwe handelsbeleid en die ondernemingsgees geopenbaar deur privaat ondernemings was 'n geweldige ontwikkeling van die nywerhede en die handel. Fabrikate en die oorsese handel het teen 'n vinnige tempo vermeerder gedurende die laaste helfte van die agttiende eeu en die eerste dekades van die negentiende. In 1783 was die waarde van die uitvoer byna £14 miljoen en die invoer net oor die £11½ miljoen. Teen 1800 het hierdie syfers reeds meer as verdubbel en was die bedrae £34 miljoen en £28 miljoen onderskeidelik. Die katoeninvoer alleen het sestigvoudig toegeneem. So het Brittanje dan teen 1815 reeds die rykste nywerheids- en handelsland van die wêreld geword. Dit was weens hierdie toename in sy rykdom en die afhanklikheid van die Europese lande van Brittanje vir fabrieksware, dat hy in staat was om die sware laste wat deur die Napoleontiese oorloë op hom gelê is, te dra. Selfs [[Napoleon]] kon nie sonder Britse fabrikate vir sy troepe klaarkom nie. Brittanje het inderdaad van 'n landbouland tot 'n groot nywerheidsland verander. ==== Onderdrukkende regeringsmaatreëls ==== Die nuwe metodes van grootskaalse produksie wat die land soveel rykdom gebring het, het ook baie euwels as nasleep gehad, en die arbeidersklasse het die meeste daaronder gely. Die regerende klas is geblameer vir al die ellende, en die arbeiders het probeer saamstaan ten einde beter lone te verkry. In hierdie jare (1789–1815) het Europa die naweë van die Rewolusionêre en die Napoleontiese oorloë deurgemaak. Die Britse Regering, wat 'n rewolusionêre uitbarsting gevrees het – die aaklighede van die Franse Rewolusie was nog vars in die geheue – het steeds daarna gestreef om die arbeiders te belet om verenigings te stig ten einde hoër lone te eis. In 1799 en 1800 is wette teen die stigting van sodanige verenigings aangeneem. Na die beëindiging van die Napoleontiese oorloë het die toestand in Brittanje nog verder versleg. Werkloosheid het toegeneem as gevolg van die verslapping in die handel en die groot aantal soldate en matrose wat van die oorloë af teruggekeer het. Lone het gedaal, en die prys van brood het as gevolg van die Koringwette gestyg. Die bekommerde arbeiders het uiting aan hul gevoelens gegee deur opstootjies te verwek, masjinerie te vernietig en hooimiede te verbrand. Manne soos William Cobbett, 'n hervormer, wat die Weekly Political Register uitgegee het, waarvan die sirkulasie tot 50 000 gestyg het nadat die prys daarvan tot twee pennies verminder is, en Henry ,,Orator" Hunt het belangrike industriële en maatskaplike hervorming bepleit. Die regering was bang vir 'n algemene rewolusie, en het baie streng onderdrukkende maatreëls toegepas. In 1819 is daar op 'n ordelike vergadering wat by Peterloo, Manchester, gehou is, deur soldate geskiet – daar was destyds geen polisie nie. Die handelwyse van die magistrate wat vir hierdie daad verantwoordelik was, is deur die regering goedgekeur, en die Ses Wette is aangeneem, waarvolgens onder andere geen oproerige openbare vergaderings toegelaat sou word nie en die publikasie van opruiende koerante of pamflette verbied is. Op die Vasteland het intussen 'n soortgelyke toestand ontwikkel. In Duitsland het dit uitgeloop op die Karlsbad-dekrete en in [[Napels]] en [[Sisilië]] het die Europese Konsert ingegryp. === Die begin van maatskaplike en industriële hervorming === ==== Die toenemende aandrang op hervorming ==== Van die aanvang van die negentiende eeu af was magte in Brittanje aan die werk wat uiteindelik 'n verbetering van die lot van die werkende klasse teweeggebring het. Dit was in die eerste plek toe te skryf aan die godsdienstige herlewing waarmee John Wesley en ander in die vorige eeu begin het. Dit het die aandag van die publiek op die toestand van die arbeiders in die nuwe nywerheidstede gevestig. Die eerste tasbare gevolge was die voorsiening van Sondagskole vir die kinders van die armes. Daarna is die aandag van die groot publiek op die uiters slegte toestande in die katoenfabrieke en die steenkoolmyne gevestig. Hierdie humanitêre beweging het ook gelei tot 'n agitasie om die verbetering van die tronkstelsel en die strafkode. In hierdie beweging het John Howard en Elizabeth Fry die voortou geneem. Gedurende die eerste twee dekades van die negentiende eeu het 'n groep Radikale ontstaan wat daarvoor gepleit het dat die parlement wetgewing moes aanneem ten einde die maatskaplike, industriële en ekonomiese posisie van die werkers te verbeter. Om dit te kon doen, moes die Britse parlement eers hervorm word, want dit het destyds slegs die landelike aristokrasie verteenwoordig wat geen belange by die vraagstukke van die nywerheidsgebiede gehad het nie. Die nuwe handels- en nywerheidsklasse en die stedelike arbeidersklasse het geen verteenwoordiging hoegenaamd in hierdie parlement gehad nie. ==== Hervormings deur die gematigde Tories ==== Gelukkig was die reaksionêre Tory-regering ná 1820 meer geneë om aandag aan sosiale en industriële hervorming te wy, nadat jonger lede soos George Canning en William Huskisson tot die kabinet toegetree het. Die strafwette is mensliker gemaak, en aan die Rooms-Katolieke is politieke regte toegeken (1829). Namate die gees van verdraagsaamheid sterker geword het, is ook aan industriële en sosiale toestande aandag gewy. In 1824 is, grotendeels as gevolg van die bemoeiinge van Francis Place, 'n Londense kleremaker, die wette teen werkersvereniginge deur die parlement herroep. Hiermee is die weg gebaan vir die vakuniebeweging, wat later so 'n belangrike rol in verband met die verkryging van gunstiger arbeidstoestande en hoër lone vir die werkende klasse gespeel het. Die humanitêre beweging was ook, reeds in 1802, die aanleiding tot die aanneming van die eerste Fabriekswet op voorstel van sir Robert Peel. Dit het die werkure van arm kinders wat vakleerlinge in die katoenfabrieke was, tot twaalf uur per dag verminder en nagwerk verbied. In 1819 is nog 'n wet aangeneem. Dit het onder meer bepaal dat kinders onder nege jaar oud glad nie in die katoen- of wolfabrieke in diens geneem moes word nie. Hierdie wette was ondoeltreffend, want geen inspekteurs is aangestel om toe te sien dat die bepalinge toegepas word nie. Die saak van die kinders is nietemin voortdurend deur lord Anthony Ashley Cooper, later Graaf van Shaftesbury, en ander bepleit. ==== Die Whig-party aan die bewind (1832) ==== Dit was eintlik eers as gevolg van die groot Hervormingswet (Reform Act) van 1832 dat hervorming op groot skaal aangepak is. Namate die beweging ten gunste van hervorming aangegroei het, het die Whig-party, wat die opponente van die Tory-regering was, maatskaplike en industriële hervorming in sy partyprogram opgeneem. In 1830 is [[George IV van die Verenigde Koninkryk|George IV]] oorlede, en die troonsbestyging van Willem IV het 'n nuwe algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die Whig-party se parlementêre aanhang is versterk en hulle leier, lord Grey, het eerste minister geword. Die Whig-party het in die daaropvolgende tien jaar 'n reeks verreikende maatskaplike en industriële hervormings ingevoer, wat baie bygedra het om die toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Hierdie beweging het aan krag gewin deur die aanneming van die Hervormingswet (Reform Act) van 1832. Vir die eerste keer is ruime verteenwoordiging in die parlement toegeken aan die nuwe industriële en kommersiële leiers, wat nou in staat was om as kampvegters van die belange van die nywerheidsgebiede op te tree. Hierdie strewe na hervorming het geblyk uit die afskaffing van slawerny dwarsdeur die Britse Ryk in 1833 en die betaling van geldelike vergoeding aan die slawe-eienaars. ==== Doeltreffende fabriekswette ==== Die ,,Hervormingsparlement” (Reform Parliament) het onmiddellik aandag gewy aan die toestand wat in die katoenspinnerye geheers het, en in 1833 die Derde Fabriekswet aangeneem, wat die indiensneming van kinders onder die ouderdom van nege jaar verbied het, en die diensure van kinders tot by die ouderdom van agttien jaar beperk het. Kinders sou nie toegelaat word om langer as twaalf uur per dag te werk nie. Alhoewel dit slegs 'n klein begin was, was dit tog die eerste werklik doeltreffende wet, want vier fabrieksinspekteurs is aangestel om die fabrieke en spinnerye te besoek om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Lord Shaftesbury het daarná aandag aan die steenkoolmyne gewy. Ten spyte van sterk teenstand van die myneienaars, is in 1842 'n wet aangeneem wat die indiensneming van vroue en meisies in steenkoolmyne verbied het. Slegs seuns van oor die tien jaar kon in diens geneem word, maar dán nie vir meer as drie dae in 'n week nie. In 1844 is 'n ander fabriekswet aangeneem, nadat drie pogings daartoe deur sir James Graham, die minister van binnelandse sake, aangewend was. Hierdie wet het 'n dag van twaalf uur vir werksters in die fabrieke vasgestel. Bowendien is verdere beperkings op die indiensneming van kinders gelê, en daar is bepaal dat die kinders die skool drie uur per dag moes bywoon, in plaas van twee uur soos in 1833 voorgeskryf was. Uiteindelik het die staat dus doeltreffende stappe gedoen om die uitbuiting van vroue en kinders in die tekstielfabrieke en in die steenkoolmyne te beëindig. 'n Belangrike stadium is bereik toe 'n wetsontwerp wat deur John Fielden, 'n katoenspinner, ingedien is, in 1847 aangeneem is. Die vroeër teenstand teen nywerheidswetgewing het ook verdwyn namate fabrikante besef het dat deur die toepassing van korter werkure hulle groter doeltreffendheid van die werkers verkry het. Die nuwe wet het dit vir fabrieke onwettig gemaak om vroue en jeugdige persone langer as tien uur per dag te laat werk. Aangesien die werkure oor vyftien uur per dag gestrek het, het die fabrieksinspekteurs dit feitlik onmoontlik gevind om vas te stel of die regulasies werklik uitgevoer is. Die parlement het derhalwe in 1850 'n wysigingswet aangeneem wat die ure van die werksdag vir vroue verder ingekort het. Twee uur moes gedurende die dag vir maaltye toegestaan word. In 1853 is die wet verder gewysig ten einde die kinders se dag op dieselfde grondslag as dié vir vroue te beperk. Waar mans en vroue saam gewerk het, is die ure vir mans ook geraak, en die fabrieksdag is op twaalf uur vasgestel. Lord Shaftesbury, wat in 1885 oorlede is, het hom sedert 1833 voortdurend ten behoewe van die fabriekswerkers, veral die vroue en kinders, beywer. Hy word ook onthou weens sy werk in verband met die afskaffing van die praktyk, in 1864, om kinders as skoorsteenveërs te gebruik. Daar moet op gelet word dat fabriekswetgewing aanvanklik hoofsaaklik vir vroue en kinders gegeld het en tot die tekstielbedryf beperk was. Later is die omvang van die nywerheidswette uitgebrei om ook ander nywerhede in te sluit. ==== Werkloosheidsonderstand ==== Die aanneming van die Fabriekswette was 'n aanduiding dat die parlement uiteindelik oortuig was van die noodsaaklikheid van staatsinmenging ten einde die industriële en maatskaplike toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Werkloosheid, wat sedert 1815 geweldig toegeneem het, het vervolgens aandag ontvang en onderstandsmaatreëls is oorweeg. Alhoewel daar tydens die regering van Elizabeth I 'n stelsel ontwerp is om vir die armes en behoeftiges te sorg, het die verskuiwing van die bevolking na die nuwe nywerheidstede, die lae lone en die ontberinge van die plaasarbeiders die toepassing van hierdie Arme-wet teen die einde van die agttiende eeu onprakties gemaak. 'n Aantal magistrate van Speenhamland in Berkshire het in 1795 die probleem probeer oplos deur toelaes te betaal aan laagbesoldigde arbeiders. As 'n man se loon te laag was, sou dit uit die plaaslike belastings aangevul word. Dit het slegs tot 'n verhoging van die belastings gelei, vlyt ontmoedig en luiheid onder die werkers aangemoedig. Op die ou end was dit vir plaaslike gemeenskappe onmoontlik om die geldelike las wat dit op hulle gelê het, te dra, en die getal werkloses het teen 'n ontstellende tempo toegeneem. Die Armewet is in 1834 drasties gewysig toe daar bepaal is dat na 'n tydperk van twee jaar geen toelaag meer aan enige liggaamlik gesonde werker betaal sou word nie, en dat indien hy nie in staat was om homself te onderhou nie, hy na 'n armehuis moes gaan. Die tug in die werkhuise was baie streng ten einde armes af te skrik. H. M. Stanley se beskrywing in sy outobiografie van sy eie ondervindinge in 'n werkhuis geskryf hoe aaklig so 'n inrigting was. Slegs diegene wat weens liggaamlike gebreke nie in staat was om te werk nie, sou onderstand in hul huise ontvang. Dit was 'n hardvogtige maatreël, maar die getal persone wat van onderstand afhanklik was, het snel afgeneem, en dit het die plaaslike belastings met 'n groot bedrag verminder en die arbeiders uit 'n toestand van blywende vernedering gered. ==== Munisipale hervorming ==== Die Hervormingsparlement was verantwoordelik vir die invoering van nog 'n belangrike wet, naamlik die ''Municipal Corporation Act'' van 1835. Plaaslike bestuur was op daardie tydstip in 'n baie korrupte toestand en beperk tot 'n paar persone wat net na hul eie belange omgesien het. Die wet het voorsiening gemaak vir behoorlike munisipale verkiesings en die eenvormige samestelling van verkose munisipale liggame. Aan die begin was die magte van die nuwe besture baie beperk en die aantal stemgeregtigdes in elke dorp betreklik klein. Voor 1835, en selfs daarná, moes 'n spesiale wet deur die parlement aangeneem word om voorsiening te maak vir die een of ander vorm van openbare diens of verbetering van 'n dorp, en spesiale kommissarisse is aangestel om aandag te wy aan sulke sake soos die uitlê van strate en die aanbring van riole. Dit het die openbare gesondheidstoestand baie verbeter. Die oordrag van enige van hierdie magte aan dorpsrade is eers deur die wet van 1835 toelaatbaar gemaak, met die gevolg dat dorpskommissarisse in baie gevalle nog altyd funksies vervul het wat tans deur stadsrade verrig word. ==== Die staat en die openbare gesondheid ==== Daar is alreeds verwys na die toestand wat in die nuwe nywerheidstede geheers het. 'n Mate van aandag is gewy aan sulke dienste soos die aanbring van riole en die verskaffing van water in die nuwe stede, maar oor die geheel was die toestand betreurenswaardig. Daar was geen wetenskaplike sanitasie nie; vullishope en slykpoele was oral te sien, die huise was swak geventileer en daar was baie min beheer oor die verskaffing van voedsel. Swak gesondheid was onder die armes algemeen en die sterftesyfer was hoog. Epidemies van cholera en [[pokke]] het gereeld voorgekom. Hierdie epidemies het ongetwyfeld daartoe bygedra om die volk uit sy ''laissez faire''-houding teenoor volksgesondheid wakker te skud. Die eerste stap in die rigting van staatsverantwoordelikheid ten opsigte van volksgesondheid is gedoen deur Edwin Chadwick, een van die kommissarisse wat in 1832 aangestel is in verband met die toepassing van die Armewette. Hy word beskou as die stigter van die stelsel van volksgesondheid in Engeland. Sy pogings het uiteindelik gelei tot die aanstelling van 'n Koninklike Kommissie deur sir Robert Peel in 1843 om verslag te doen oor die sanitêre toestande onder die arbeidersbevolking. Die skrikwekkende toestand wat in hul rapport aan die lig gebring is, het gelei dat wetgewing in verband met die verwydering van vullis en rioolvuil en ter voorkoming van siektes aangeneem is. Die eerste Wet op Volksgesondheid is in 1845 aangeneem. Daardeur is 'n sentrale gesondheidsdepartement, wat die Algemene Gesondheidsraad genoem is, in Engeland gestig. Dit het plaaslike gesondheidsrade in die lewe geroep wat die gesondheidsdienste moes beheer. Mediese gesondheidsbeamptes is in die groot stede aangestel en later is ook gesondheidsinspekteurs aangestel om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Deur hierdie wet het die staat op duidelike wyse verantwoordelikheid vir die volk se gesondheid aanvaar. Plaaslike mediese beamptes was reeds in Liverpool (1847) en Londen (1848) aangestel. Hierdie Wet op Openbare Gesondheid het ook bepaal dat stadsrade in munisipale gebiede verantwoordelik gehou sou word vir watervoorsiening, waterafvoer, instandhouding van strate, begraafplase en die regulering van misstande. Verskeie ander wette in verband met openbare gesondheid, wat veral op die samestelling en magte van plaaslike owerhede betrekking gehad het, is gedurende die tweede helfte van die neëntiende eeu aangeneem. Op hierdie wyse is die dienste in verband met volksgesondheid aansienlik uitgebrei. Belangrike sake soos openbare [[inenting]], verbeterde hospitaalakkommodasie, beheer oor voedselverskaffing en die voorkoming van siektes het die ernstige aandag van gesondheidsowerhede geniet. Teen 1875 was die heilsame uitwerking van hierdie gesondheidsmaatreël reeds aan die dalende sterftesyfer merkbaar. ==== Onderwys vir die massa ==== Tot vroeg in die negentiende eeu was die Staat nie in die voorsiening van onderwysfasiliteite vir die volk geïnteresseerd nie. Onderwys is met die Kerk geassosieer en was beskou om slegs die voorreg van die hoër klasse te wees. Volgens die tradisie was onderwys iets wat vrywillig verskaf en in private hande gelaat moes word, en daar was algemene teenstand teen enige gedagte van staatsinmenging. Aanvanklik was godsdienstige liggame hoofsaaklik verantwoordelik vir die aanmoediging tot vrywillige stigting van skole. Aan die begin van die neëntiende eeu was daar twee nasionale vereniginge wat hulle vir die stigting van skole beywer het. Die Britse en Buitelandse Skoolvereniging is in 1808 deur Joseph Lancaster, 'n Kwaker, gestig; en die Nasionale Vereniging deur dr. Andrew Bell, 'n Anglikaan, in 1811. Die tipe skool wat opgerig is, het godsdiensonderrig verskaf, wat bedoel was om die kinders van die veragterdes in die stede geestelik op te hef. Die koste van die instandhouding van hierdie skole is deur skenkings van die Kerke en filantropiese liggame bestry. Die eerste stap wat deur die regering gedoen is om hom in die onderwys te interesseer, was toe die Hervormingsparlement in 1833 'n bedrag van £20 000 beskikbaar gestel het aan die twee vereniginge vir die oprigting van meer skole vir die armer klasse. Hierdie subsidie is jaarliks vermeerder, en het teen 1860 reeds 'n half miljoen pond bedra. Daar het geleidelik 'n gevoel van verantwoordelikheid jeens die kinders van die arbeidersklasse ontwikkel. So het die Fabriekswet van 1833, byvoorbeeld, die skoolure van kinders verleng. Daar is mettertyd besef dat die Kerke nie voldoende in die behoefte aan meer onderwysfasiliteite kon voorsien nie. In 1839 is 'n belangrike komitee van die Geheime Raad aangestel om toesig oor die aanwending van die toelaes wat toegewys is aan skole wat op vrywillige grondslag gestig is, te hou. Dit was feitlik die aanvang van 'n staatsdepartement as deel van 'n nasionale onderwysstelsel. In 1856 is die komitee in 'n Department van Onderwys omgeskep. Die eerste sekretaris van die van die liggaam, James Kay-Shuttleworth, 'n geneesheer wat intiem met die toestande in die agterbuurtes van Manchester bekend was, het veel gedoen om steun vir staatsbeheer van die onderwys aan te moedig deur die aanstelling van inspekteurs. Teen 1860 het die verset van die regerende klasse teen staatsbeheer van laer onderwys feitlik verdwyn. Die maatskaplike en industriële toestand van die arbeidersklasse het dus teen 1860 alreeds aanmerklik verbeter. Dit was grotendeels die gevolg van die moedige wetgewing wat deur die Hervormingsparlement aangeneem is. Daar is besef dat staatsinmening noodsaaklik was in 'n moderne industriële staat, indien die tevredenheid van die arbeiders verseker en 'n beter aanpassing van rykdom tussen die kapitaliste en die arbeidersmassas teweeggebring moes word. === Maatskaplike en industriële hervorming voortgesit === ==== Die aandrang op verdere hervorming ==== Ná 1860 was die twee groot politieke partye in Brittanje die Konserwatiewe, voorheen die Tories, en die Liberale, voorheen die Whigs – albei ten gunste van die uitbreiding van die stemreg. Die tweede Hervormingswet van 1867 het die stemreg aan die stedelike arbeidersklasse gegee en die derde Hervormingswet van 1884 aan die plaasarbeiders. Aangesien beide partye voortaan die stem van die werkersklasse moes verkry, is omvattende programme van maatskaplike en industriële hervorming opgestel. So het Brittanje vóór die einde van die negentiende eeu reeds ver gevorder op die weg na 'n sosialistiese staat. Die Vakunies het inderdaad meegewerk om die eise van die arbeiders insake die verskillende hervormings te formuleer. Die stigting van hierdie soort unies is moontlik gemaak toe die ,,Anti-Combination Act" in 1824 herroep is, daar die Staat nie meer gevrees het dat vereniginge van arbeiders die aanleiding tot oproer en rusverstoring sou wees nie. Alhoewel verskeie plaaslike vakunies kort daarna tot stand gekom het, was die eerste vakunie wat op nasionale grondslag gevorm is, die Geamalgameerde Vereniging van Ingenieurs in 1851. Die mynwerkersunie is in 1863 gestig. Die unies het egter nog geen wetlike erkenning geniet nie. Na die aanneming van die Hervormingswet van 1867 het die vakunies die verwydering geëis van die wetlike beperkings wat hulle in hul pogings om beter ekonomiese toestande vir die werkers te verkry belemmer het. Die vakunies is uiteindelik in 1871 as wettige liggame erken, en in 1875 is aan hulle die reg toegeken om stakings te organiseer sonder vrees van wetlike optrede teen hulle. Van dié tyd af het die vakunies 'n steeds belangriker rol in die verbetering van die lot van die arbeidersklasse gespeel. ==== Fabriekswetgewing ==== Die beginsels wat in die Fabriekswet van 1833 beliggaam was, is ook op ander nywerhede toegepas, sodat die nywerheidsbedrywigheid uiteindelik in sy gehele omvang onder staatsbeheer gebring is. So het die Staat verantwoordelikheid aanvaar vir die kinders, die veiligheid van volwassenes in hul diens, die uitskakeling van ongesonde werkstoestande en die redelike beperking van werkure. In 1878 is al die fabriekswetgewing van die voorafgaande vyf-en-veertig jaar gekodifiseer. Gedurende die eerste helfte van die negentiende eeu is baie min voorsiening gemaak vir gevalle waar werkers sterf of beseer is as gevolg van ongelukke in myne en fabrieke. Die algemene mening was dat 'n werknemer, aangesien hy loon ontvang het, verantwoordelikheid vir die gewone risiko's in verband met sy werk moes aanvaar en nie geregtig was om enige skadevergoeding in geval van 'n ongeluk te eis nie. Ongelukke het egter so dikwels in die myne voorgekom dat die mynwerkersunie om skadeloosstelling begin agiteer het. In 1880 is die eerste wet op die Aanspreeklikheid van Werkgewers aangeneem. Dit het aan die werknemers die reg op skadevergoeding gegee in gevalle waar 'n ongeluk aan nalatigheid aan die kant van die superintendent of 'n gebrek aan die masjinerie te wyte was. Daar was groot ontevredenheid omdat die omvang van die wet so beperk was, en politici soos Joseph Chamberlain, beïnvloed deur [[Otto von Bismarck]] se nywerheidswetgewing in Duitsland, het op die invoering van 'n stelsel van maatskaplike versekering benewens die voorkoming van ongelukke aangedring. In 1897 is 'n Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem, wat die werkgewer in sekere gespesifiseerde gevaarlike bedrywe verplig het om skadevergoeding aan 'n beseerde werknemer vir alle ongelukke te betaal, tensy die ongeluk deur die moedswillige nalatigheid van die beseerde persoon veroorsaak is. Hierdie wet het aansienlike voordele vir die verminkte werknemers of die weduwees gebring, maar het nie algemene tevredenheid gegee nie. In 1901 is 'n ander fabriekswet aangeneem wat die indiensneming van kinders onder elf jaar verbied het. ==== Vry laer onderwys ==== Die uitbreiding van die stemreg na die arbeidersklasse het beteken dat hulle ook die een of ander soort opvoeding moes kry ten einde hulle in staat te stel om self te lees en met politieke strydvrae vertroud te raak. Dit was aanleiding tot die verskaffing van laer onderwys aan die volksklasse. In 1870 is 'n belangrike Wet op Laer Onderwys, wat deur William Edward Forster ingedien is, aangeneem. Hierdie wet was 'n erkenning dat die kerke nie langer voldoende skoolakkommodasie kon verskaf nie. Die onderwysdepartement sou nou in staat wees om laerskole te laat oprig deur verkose skoolrade, wat gemagtig is om 'n belasting te hef benewens die toelaag wat van die regering ontvang is. Die nuwe skole wat aldus gestig is, sou nie-sektaries van aard wees. 'n Gewetensklousule wat 'n ouer toegelaat het om sy kind van godsdiensonderrig terug te hou, het 'n treffende kenmerk van die Engelse skoolstelsel gebly. Teen 1880 is reeds soveel vordering gemaak dat verpligte skoolbywoning oor die hele land afgedwing kon word. Skoolrade het duisende nie-sektariese skole gestig, en op hierdie manier is die kerke ook aangespoor om nog meer skole te voorsien. Binne twintig jaar is die skoolbywoning verdubbel. In 1891 is die onderwys in skole onder skoolrade vry gemaak, en skole wat op vrywillige grondslag gestig is, is aangemoedig om die betaling van skoolgelde af te skaf. Baie van die groter skoolrade het 'n aansienlike bydrae tot die bevordering van onderwys gelewer; baie van hulle was egter klein en ondoeltreffend. Algaande het die vrywillige skole gevind dat die geldelike eise wat aan hulle gestel is, te veel vir hulle geword het. Dit het dus noodsaaklik geword om die hele administratiewe masjinerie van die volksonderwys op te knap. 'n Sentrale onderwysowerheid is in die lewe geroep, toe die Onderwysraad (Board of Education) in 1899 gestig is. Die plaaslike onderwysadministrasie is deur die Onderwyswet van 1902 vereenvoudig. Die skoolrade is afgeskaf en hul pligte is aan vergrote plaaslike owerhede toevertrou. Hierdie plaaslike owerhede is met die instandhouding en uitbreiding van laerskole belas. Hierdie wet het Brittanje 'n nasionale stelsel van vrye en verpligte primêre onderwys gegee. Dit was ook aansporing tot die stigting van munisipale ,,grammar schools" naas die gevestigde ,,Public Schools". Só is daar dus voorsiening vir sekondêre en tegniese opleiding vir die volksmassas gemaak. === Brittanje ontwikkel tot 'n sosialistiese welsynstaat in die twintigste eeu === ==== Stigting van die Arbeidersparty ==== Teen die aanvang van die twintigste eeu het die arbeidersklasse in Brittanje reeds op baie maniere op 'n volkome rekonstruksie van die maatskaplike orde aangedring. Hulle was ontevrede met die langsame vordering in verband met die maatskaplike reorganisasie gedurende die voorafgaande twee dekades. Die vakunies het weereens 'n belangrike rol gespeel. 'n Onafhanklike Arbeidersparty is reeds in 1892 gevorm, en een lid in die parlement gekies. Op 'n vakuniekongres wat in 1899 gehou is, is besluit om 'n Arbeidersparty te stig wat as 'n politieke front van die vakunies sou dien. Die gevolg was dat die Arbeidersparty in 1906 in die algemene verkiesing 51 setels in die Laerhuis verower het. Die politieke mag van die vakunies het met rasse skrede toegeneem. In 1911 is 'n wet aangeneem waarvolgens salarisse aan parlementslede betaal sou word. Van hierdie tydstip af het die Arbeidersparty in die Laerhuis van krag tot krag gegaan. In 1912 is 'n wet aangeneem wat die gebruik van uniefondse vir politieke doeleindes gewettig het. Dit was 'n betekenisvolle stap, want die unies kon hulleself nou effektief op die politieke terrein reorganiseer. ==== Maatskaplike wetgewing ==== In 1906 het die Liberale Party 'n groot meerderheid in die parlementêre verkiesing behaal. Onder die leierskap van sir Henry Campbell-Bannerman, Herbert Henry Asquith en David Lloyd George is 'n aantal verreikende hervormings ingevoer ten einde die welsyn van die volk te bevorder. In 1908 is 'n Ouderdomspensioenwet aanvaar waarvolgens klein pensioene toegeken is aan mense ouer as 70 jaar met 'n inkomste benede 'n sekere peil. Later is die ouderdomsbepaling tot 65 jaar verlaag. Die toestand in die skole het ook sorgvuldige aandag ontvang. In 1906 is 'n wet aangeneem wat aan die plaaslike onderwysowerhede die reg verleen het om kinders wat in behoeftige omstandighede verkeer het, te voed. Dáárop het in 1907 die Mediese Inspeksiewet gevolg, wat die grondslag van die huidige mediese diens in skole in Groot-Brittanje gelê het. Hierdie wet het voorsiening gemaak vir die mediese inspeksie van kinders wanneer hulle by 'n skool aansluit, en reëlings sou getref word vir toesig oor die gesondheid en liggaamlike toestand van alle kinders in openbare laerskole. Nadat hierdie diens in die lewe geroep is, is bevind dat baie kinders wat voorheen as normaal en gesond beskou was, in werklikheid aan ondervoeding, of slegte tande, adenoïede of ernstiger gebreke gely het. Die mediese diens in skole wat aanvanklik ingestel is ten einde kinders in staat te stel om by skoolonderrig te baat, is geleidelik uitgebrei, en dit beoog tans die opbouing van die volk se gesondheid. ==== Verbetering van arbeidstoestande ==== As gevolg van 'n parlementêre ondersoek is in 1906 'n belangrike Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem wat in baie opsigte 'n uitbreiding van die vorige wette was. In 1908 is die werkdag van agt uur ook in die steenkoolmyne ingevoer. In die volgende jaar is verskeie bedryfsrade in die lewe geroep wie se taak dit was om toestande in die nywerhede te reguleer. Dit was 'n uitbreiding van staatsbeheer in die bedryfsorganisasie. Daarna is versoeningsrade bestaande uit verteenwoordigers van die betrokke vakunies en werknemers in die lewe geroep. Hierdie rade moes stakings verhoed deur geskille by wyse van onderhandeling te besleg. Aan die begin van die twintigste eeu het werkloosheid in Brittanje sy verskyning gemaak ten gevolge van die skerpe mededinging van die Verenigde State, Duitsland en Frankryk op die wêreldmark. 'n Belangrike poging om die werkloosheidsvraagstuk die hoof te bied is in 1911 aangewend, toe die Nasionale Gesondheidsversekeringwet aangeneem is. Dit het ontwikkel tot 'n stelsel waarvolgens alle vakwerkers 'n klein weeklikse bydrae in 'n fonds moes stort, waarin 'n verdere bedrag deur die Staat en die werkgewers betaal is. Uit hierdie fonds is tydelike onderstand aan werklose arbeiders verleen. ==== Die finansiering van die welsynsprogram ==== Hierdie hervormings het vir die Staat die uitgawe van ontsaglike bedrae meegebring. Die Liberale Party wou die koste bestry deur verhoogde belastings. 'n Rewolusionêre begroting is in 1909 deur Lloyd George ingedien, waarvolgens swaar belastings op inkomste in die nywerhede en die handel en ook 'n boedelbelasting gehef sou word. Die meer welgestelde lede van die samelewing sou voortaan aansienlike bedrae moet bydra tot die koste verbonde aan die maatskaplike hervormings wat ingestel is om die minderbevoorregtes te help. Toe die Hoërhuis weier om die belastingvoorstelle goed te keur, het 'n konstitusionele krisis ontstaan. In 1911 het die regering egter 'n wetsontwerp laat aanneem waarvolgens die Hoërhuis nie meer die voortgang van maatskaplike rekonstruksie kon verhoed nie, selfs nie indien die Laerhuis op drastiese maatreëls besluit nie. ==== Maatskaplike hervorming ná 1918 ==== Aan die einde van die [[Eerste Wêreldoorlog]] is hoë verwagtings in Brittanje gekoester dat 'n nuwe en beter wêreld vir die arbeidersklasse geskep sou word deur staatsoptrede. 'n Bittere ontnugtering het daarop gevolg. Eerstens het die Konserwatiewe regering onder Stanley Baldwin die hoër- en middelklasse verteenwoordig, wat geen groot meegevoel met die politieke en maatskaplike sienswyses van die werkersklasse gehad het nie: Aan die ander kant was die ekonomiese toestand aan die versleg. Brittanje was besig om 'n steeds groter persentasie van die uitvoerhandel te verloor as gevolg van die konkurrensie van lande soos die Verenigde State en [[Japan]]. Dit het werkloosheid op groot skaal veroorsaak. Die katoenbedryf van Lancashire is veral deur Japanse mededinging in Indië en die Verre Ooste getref. Die inkrimping van die handel het gelei tot 'n afname in die skeepsbou-, die steenkool- en die ysterbedrywe. Stakings het daarop gevolg, waarvan die steenkoolstaking van 1926 die ernstigste was. Dit het nege maande aangehou en uitgeloop op 'n algemene staking wat die hele land verlam het. Die Konserwatiewe regering, wat tradisioneel slegs ten gunste van matige hervormings was, het 'n paar industriële en maatskaplike hervormingsmaatreëls aangeneem wat, hoewel nuttig, heeltemal ontoereikend was om die krisis wat ontstaan het, die hoof te bied. In 1921 het 'n nuwe Wet op Openbare Gesondheid voorsiening gemaak vir die verbetering van gesondheidstoestande in stedelike gebiede, die daarstelling van beter hospitaalfasiliteite aangemoedig en 'n doeltreffender beheer oor die bestryding van siektes soos [[tuberkulose]]. In 1925 is die wet op ouderdomspensioene uitgebrei om ook weduwees en wese in te sluit. In 1926 is die bepalinge van die gesondheidsversekeringswet op wyer groepe van toepassing gemaak. Ook is 'n aantal wette in verband met behuising aangeneem wat hul toppunt in die wet van 1930 bereik het, wat aan plaaslike owerhede vir die eerste keer groot magte verleen het om die opruiming van agterbuurtes in stede asook munisipale behuisingskemas vir die armer klasse aan te pak. Ruimer onderwysfasiliteite is ook vir die kinders van die werkersklasse voorsien. Reeds in die Fisher-wet van 1918 is alle skoolgelde in die laerskool afgeskaf en die ouderdom vir verpligte skoolbesoek tot veertien jaar verhoog. Die Hadow-verslag van 1924 het egter 'n algehele reorganisasie van die sekondêre onderwys ingelui. Dit het gelei tot die voorsiening van die een of ander vorm van onderwys, hetsy algemene of tegniese of handelsonderwys, vir alle kinders na die elfde jaar. ==== Die Arbeidersparty en staatsosialisme ==== Die leiers van die Arbeidersparty het hierdie industriële en maatskaplike hervormings as ontoereikend beskou. Hulle het 'n drastieser maatskaplike rekonstruksie deur staatsinmenging begeer. Die Staat moes die beheer oor al die groter nywerhede oorneem en sodoende verseker dat die arbeidersklasse 'n groter ekonomiese beloning vir hul arbeid ontvang en beter lewenstoestande geniet. Dié beleid, wat aktief deur die Arbeidersparty gepropageer is, was in werklikheid 'n vorm van staatsosialisme. Die getalsterkte van die Party in die parlement was vinnig aan die toeneem. Daar was 59 lede in 1918, en hierdie getal het tot 192 in 1924 vermeerder. As gevolg van die vreeslike ekonomiese depressie wat in 1929 begin het, het die Arbeidersparty baie ondersteuning van die kieserskorps verkry en 290 setels in die parlement verower. Die gevolg was dat 'n Arbeidersregering onder Ramsay MacDonald gedurende die daaropvolgende twee jaar die bewind gevoer het, alhoewel die algemene toestande sodanig was dat weinig hervormingswerk onderneem kon word. Gedurende die jare van die groot ekonomiese depressie (1929–1933) toe die hele ekonomiese struktuur van die Westerse demokrasieë bedreig is, is die ekonomiese en maatskaplike tekortkominge in Brittanje skerp afgeteken. Die werkloosheidsyfer wat op een miljoen in die twintiger jare gestaan het, het tot drie miljoen in 1933 opgeskuif. Teen 1939 was een vyfde van Brittanje se arbeidskragte permanent werkloos. Ten einde die krisis die hoof te bied, is ruimer werkloosheidsvoordele onder die Nasionale Gesondheidsversekeringswet toegeken. Sowat twee miljoen liggaamlik geskikte arbeiders het van die werkloosheidstoelae of ,,Dole", soos hierdie vorm van hulp genoem is, geleef. Die maatskaplike gevolge van die ,,Dole"-stelsel was rampspoedig. Hoewel dit 'n mate van ekonomiese hulp aan die werkloses verleen het, het dit aan die ander kant hul inisiatief en selfrespek vernietig. 'n Belangrike saak waaraan aandag in toenemende mate gewy is, was behuising. As gevolg van 'n nuwe behuisingswet van 1936 wat plaaslike owerhede in staat gestel het om groot behuisingskemas aan te pak, is tussen 1930 en 1939 omtrent vier miljoen gesinne van beter behuising voorsien. ==== Die Beveridge-plan en nasionale bestaansbeveiliging ==== As gevolg van die verwoesting aangerig tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] (1939–1945) was agtereenvolgende regerings in Brittanje verplig om meer aandag aan die industriële en maatskaplike toestand te wy. Die koalisieregering onder sir [[Winston Churchill]] het die eerste daadwerklike stappe gedoen deur die Beveridge-kommissie in 1942 te benoem om 'n nasionale plan vir bestaansbeveiliging op te stel. So 'n stelsel sou voorsiening maak vir alle gebeurlikhede in verband met arbeid of gesondheid. Hierdie plan is in beginsel deur Churchill se regering aanvaar. By die algemene verkiesing van 1945 het die [[Arbeidersparty (Verenigde Koninkryk)|Arbeidersparty]] 'n oorweldigende meerderheid behaal. Hy het oor 393 setels teenoor die 230 setels van die ander partye tesame beskik. Die Arbeidersregering onder [[Clement Attlee |Clement Richard Attlee]] het onmiddellik die Beveridge-plan as sy program aanvaar. Al die aanbevelings is in die Nasionale Versekeringswet van 1946 beliggaam, wat 'n mylpaal in die Britse maatskaplike geskiedenis was. Dit het 'n omvangryke staatsbeheerde versekeringsplan wat vir almal verpligtend is, van stapel gestuur. Die geld vir die skema kom uit 'n sentrale fonds waartoe alle persone bo sestien jaar wat onder 'n dienskontrak of as vakleerling werk, die werkgewers en die Staat bydra. Benewens 'n skema vir geldelike hulpverlening aan werklose arbeiders, word voorsiening ook gemaak vir 'n omvattende mediese diens onder die Staat wat hom toespits op die opbouing van die volk se gesondheid. Voorsiening word gemaak vir vry mediese en tandheelkundige behandeling, gratis medisyne, betaling gedurende tydperke van siekte, ouderdomspensioene vir alle mans bo 65 jaar en vroue bo 60, en begrafnisonkoste. Inderdaad word 'n stelsel van bestaansbeveiliging vir die hele volk voorsien. Die Arbeidersregering het ook 'n omvangryke behuisingskema van stapel gestuur, wat noodsaaklik was weens die uitgebreide bomskade wat tydens die oorlog aangerig is. ==== Onderwysfasiliteite uitgebrei ==== Verdere onderwyshervormings het gevolg. Die Butler-onderwyswet van 1944 is inderdaad deur die Konserwatiewe regering ontwerp, maar deur die Arbeidersregering ná die oorlog toegepas. Hierdie wet tesame met die wette van 1870 en 1902 is die drie belangrikste onderwyswette wat op [[Engeland]] en [[Wallis]] van toepassing is. Die onderwys sou in drie opklimmende stappe bekend as primêre, sekondêre en voortgesette onderwys, georganiseer word. Op hierdie wyse is die ou laerskole afgeskaf. Geen onderskeid is tussen bevoorregtes en onbevoorregtes gemaak nie, want alle kinders kon van voltydse sekondêre onderwys gebruik maak. Voorts is voorsiening gemaak vir die uiteindelike uitbreiding van verpligte skoolbywoning vir kinders van vyf tot sestien jaar. Die nuwe wet bewys hoe ruim die algemene opvatting omtrent onderwys geword het. Voorsiening moes deur plaaslike owerhede gemaak word vir toereikende fasiliteite vir kinders vir ontspanning en sosiale en liggaamlike opvoeding. Onderwys vir volwassenes moes ook aangemoedig en gemeenskapsentrums verskaf word. Engeland het, soos een opvoedkundige skrywer tereg gesê het, ,,ver gevorder sedert daardie sombere eeu toe sy kinders in skoorstene moes rondklouter en steenkooltrokke by die myningang moes trek". ==== Nasionalisasie van die vernaamste nywerhede ==== Die Arbeidersparty het dit as 'n noodsaaklike onderdeel van sy plan insake ekonomiese rekonstruksie beskou dat al die sleutelbedrywe staatsinstellinge moes word. Die kapitalistiese stelsel sou tot op sekere hoogte behou moes word, maar daar is gemeen dat nasionalisasie industriële uitbuiting, arbeidsondoeltreffendheid en werkloosheid sou beëindig. In 1946 het die [[Bank van Engeland]] 'n staatsinstelling geword, en daarná is die steenkoolbedryf onder die beheer van 'n Steenkoolraad geplaas, wat die vorige myneienaars wat deur die Staat uitgekoop is, vervang het. In 1947 is die spoorweë onder staatsbeheer gebring, en in die daaropvolgende jaar het brandstof en krag ook aan die beurt gekom. Staatsbeheerrade is gestig vir die voorsiening van elektrisiteit en gas. Toe Attlee se regering daartoe oorgaan om die staalbedryf te nasionaliseer, is heftige teenstand ondervind. Die Arbeidersregering het Brittanje dus tot 'n welsynstaat herskep wat met die Skandinawiese lande veel ooreenkoms vertoon. Toe die Konserwatiewe Party in 1953 weer aan die bewind gekom het, het hulle hierdie hervormings aanvaar. === Die ontwikkeling van demokratiese bestuur in Groot-Brittanje === Voor die aanvang van die Franse Rewolusie het Brittanje die mees liberale regeringsvorm in Europa gehad. Die grondwet is deur die Franse denkers soos Montesquie as die ideaal vir demokratiese regering beskou. Alhoewel dit gebaseer was op regering deur die monargie en 'n verkose parlement, was die regering egter slegs in 'n beperkte sin demokraties. ==== Die regeringsvorm in 1815 ==== ===== Die Britse parlement ===== Die Britse parlement het uit 'n Hoërhuis (House of Lords) en 'n Laerhuis (House of Commons) bestaan. Die Hoërhuis, bestaande uit edelliede wat vir lewenslank deur die koning benoem is, was erg aristokraties en konserwatief en het die landelike aristokrasie en die Kerk verteenwoordig. Selfs die Laerhuis was nie verteenwoordigend van alle klasse van die volk nie. Die stemreg was baie beperk, en slegs 'n half miljoen volwassenes uit 'n bevolking van veertien miljoen het die stemreg gehad. Bowendien was die setels in die Laerhuis baie oneweredig oor die land verdeel. Baie van die groot nuwe stede wat naby die steenkool- en ystervelde ontstaan het, het geen aandeel in die regering van die land gehad nie. Aan die ander kant het 'n paar aansienlike families beheer oor 'n groot aantal parlementêre setels uitgeoefen weens hul besit van sogenaamde ,,pocket boroughs". Die kieskwalifikasie van een kieser was die besit van 'n omgeploegde land (Old Sarum). 'n Ander ,,pocket borough" was onder die see, en die eienaar moes na die plek roei om sy stem uit te bring! Daar word beweer dat van die 658 parlementslede 424 óf deur agente van die regering benoem is, óf deur private indiwidue. Die Hertog van Norfolk het, byvoorbeeld, elf parlementslede benoem, en die Graaf van Lonsdale ses. Bowendien het elke geoktrooieerde stad (borough), afgesien van sy getal kiesers, twee lede gekies. Die regering van Brittanje was in die hande van die landelike aristokrasie, wat in twee groot politieke partye, die Tories en die Whigs, georganiseer was. Die Tory-regering was reeds jare lank aan die bewind. ===== Die beginsels van party- en kabinetregering ===== Gedurende die agttiende eeu was die idee van partyregering as 'n demokratiese praktyk besig om in Brittanje te ontwikkel. Die leiers van die regering (die kabinet) is uit die meerderheidsparty in die Laerhuis gekies. Die kabinet het dan die beleid wat vir die parlement aanneemlik was, uitgevoer en op dié wyse gevolg gegee aan die wil van die volk. Die ander kenmerk van partyregering is dat die minderheidsparty in die Laerhuis die Opposisie vorm. Dit staan 'n definitiewe eie beleid voor en kritiseer gedurig dié van die regering. Dit verseker dat wetgewing van alle gesigspunte oorweeg word voor sy finale goedkeuring. Die idee van partyregering het ook regering deur die kabinet op die voorgrond gebring. Deur die bestuursooreenkoms van 1689 is die oppergesag van die parlement in Brittanje vasgelê en die gedagte van 'n absolute monargie finaal verwerp. Tog het die koning nog altyd direkte beheer oor die regering uitgeoefen, veral in verband met buitelandse sake, sy eie ministers gekies en die hoë staatsamptenare aangestel. Alhoewel daar destyds 'n neiging bestaan het om die beheer oor nasionale aangeleenthede aan 'n klein groepie ministers liewer as die hele Geheime Raad waaraan al die ministers behoort het, toe te vertrou, was daar nog geen gedagte nie dat dié ministers gekies moes word uit die party wat in die Laerhuis die meerderheid gehad het, nóg was daar 'n eerste minister aan die hoof van die kabinet. Gedurende die agttiende eeu het daar belangrike veranderinge plaasgevind. Die gebruik het by George I (1714–1727) ontstaan dat die koning nie die vergaderings van die kabinet bywoon nie. Op dié wyse het die beheer uit die hande van die koning in dié van sy ministers oorgegaan. Met verloop van tyd het dit ook 'n gewoonte geword dat die koning sy ministers uit die meerderheidsparty in die Laerhuis kies. Hy het die leier van daardie party ná 'n algemene verkiesing laat roep en hom gelas om 'n kabinet te vorm. Aangesien dit noodsaaklik was dat iemand in die koning se plek as leier van die kabinet moes optree, was sir Robert Walpole, leier van die Whig-party in die Laerhuis in 1721, die eerste persoon wat eerste minister geword en in die kabinet die leiding geneem het. Hy het dus as skakel tussen die kabinet en die koning gedien. Dit het beteken dat die koning in werklikheid die beleid van die kabinet en die wetgewing wat deur hom ingedien is, moes goedkeur, alhoewel hierdie beginsel nie vóór die regering van koningin Victoria (1837–1901) volkome aanvaar is nie. Walpole het ook volgehou dat hy uit hoofde van sy amp die beleid van die ministers kon voorskryf, en dit dan ook ten spyte van heftige teenstand gehandhaaf. Hy het geglo dat die ministers saam moes optree en dat 'n lid van die kabinet wat nie bereid was om hom aan 'n meerderheidsbesluit te onderwerp nie, verplig sou wees om te bedank. Dit het ook duidelik geword dat, alhoewel die beleid van die regering onafhanklik van die koning vasgestel sou word, dit die goedkeuring van die Laerhuis, dit wil sê die meerderheidsparty, moes verkry om doeltreffend uitgevoer te kan word. Slegs op hierdie wyse word die oppergesag van die parlement en kabinetsregering verseker. Al hierdie konvensies vorm die wese van politieke demokrasie of parlementêre regering in sy handhawing van die soewereiniteit van die volk. ==== Die beweging om parlementêre hervorming ==== ===== Die noodsaaklikheid van maatskaplike en industriële hervorming ===== Die paar jaar na 1815 was 'n besonder moeilike tydperk in Brittanje. Daar het 'n wye kloof tussen die arbeidersklasse en die hoër- en middelklasse ontstaan as gevolg van die ontwikkeling van die fabriekstelsel en die omwenteling in die landbou. Die intieme verhouding tussen werknemer en werkgewer, soos dit onder die ou stelsel bestaan het, kon nie onder 'n stelsel waarvolgens die werkers in die agterbuurtes saamgehok was, voortbestaan nie. Die toestand van die werkers het voortdurend versleg. Hierdie ellende was grotendeels aan die Napoleontiese oorloë te wyte. Gedurende die oorloë het die Britse uitvoerhandel gebloei, maar na die einde van die oorloë het 'n slapte ingetree. Dit het baie werkloosheid veroorsaak, wat nog vererger is deur die soldate wat van die oorloë af teruggekeer het. Fabrikante het gevind dat hulle voorrade te groot was, en die grondbesitters en die boere is met ondergang bedreig as gevolg van die onbeheerde invoer van koring van die Vasteland, wat 'n skielike prysdaling veroorsaak het. Die regering, wat onder die beheer van die Tory-grondbesitters gestaan het, het die boere probeer beskerm deur 'n nuwe koringwet in 1815 aan te neem. Die invoer van koring is belet, as die prys nie bo tagtig sjielings per kwart ton gestyg het nie. Dit het die prys van koring op kunsmatige wyse hoog gehou, veral omdat toestande gunstig vir die invoer van koring uit Amerika was. Die grondbesittende Tory-aristokrate het nie probeer om die lyding van die armer klasse in die nywerheidsentrums te versag nie, omdat hulle 'n herhaling van die Franse Rewolusie gevrees het indien hulle sou begin om enige hervormings toe te staan. Net soos [[Klemens von Metternich|Prins Klemens Metternich]] in Europa die orde streng gehandhaaf het, so is die armes deur die regerende klasse in Brittanje aan die begin van die negentiende eeu onder strenge toesig gehou. Die regering se beleid is deur Robert Castlereagh, Henry Sidmouth en ander uitgevoer. Sidmouth was die minister van binnelandse sake, en hy het spioene en agente gebruik om verdagte hervormers op te spoor en valse getuienis teen hulle op te stel. ===== Die eis om hervorming lei tot reaksie ===== Daar het heelwat ontevredenheid geheers en soms het opstootjies onder die hongerlydende werklose arbeiders uitgebreek. Die geroep om parlementêre hervorming het in krag toegeneem, want daar is gemeen dat die lot van die arbeiders slegs verbeter sou word indien die parlement waarlik verteenwoordigend van die volk was. Onder die Radikale (diegene wat 'n ingrypende verandering van die parlementêre stelsel begeer het) was William Cobbett 'n belangrike leier. Self 'n goedhartige man en begerig om die welsyn van die arbeidersklasse te bevorder, het hy die Weekly Political Register van 1802 af uitgegee, 'n blad waarin die sienswyse van die arbeiders tot uiting gekom het. In 1816 het hy die prys van die blad van l sjieling tot 2 pennies verminder, en die weeklikse afset het tot 50 000 vermeerder. Die regering het die blad egter spoedig onderdruk. 'n Ander radikaal met heelwat invloed was Henry Hunt, 'n welsprekende redenaar. 'n Aantal opstootjies het plaasgevind, maar hulle is streng deur die regering onderdruk. 'n Opstootjie by Spa Fields in 1816 waar die Franse driekleur vertoon is, is onderdruk, en as gevolg hiervan is die Habeas Corpus-wet opgeskort. Die bekendste van hierdie opstootjies het in 1819 in Manchester plaasgevind. 'n Vergadering is in St. Peter's Fields gehou, waar 'n ordelike menigte van byna 60 000 mans, vroue en kinders deur ,,Orator" Hunt en andere toegespreek is. Toe 'n poging aangewend is om Hunt en sommige van die ander sprekers in hegtenis te neem, het dit voorgekom asof die skare vyandiggesind word. Die magistrate is skielik met vrees bevang, en het die burgermag (daar was toe nog geen polisie nie) beveel om die gepeupel aan te val. Verskeie persone sterf en honderde gewond. Hierdie gebeurtenis staan as die Peterloo-bloedbad bekend. Die regering het die optrede van die magistrate goedgekeur en die Ses Wette (1819) laat aanneem, waardeur dit onwettig verklaar is om enigiemand militêre opleiding te gee, en aan vrederegters die mag verleen is om in sekere gebiede beslag op wapens te lê, die hou van opruiende openbare vergaderings belet is en die belastings op sekere soorte leesstof verhoog is. Hierdie onderdrukkende maatreëls het slegs die geroep om hervorming laat toeneem. Dit het 'n magtige beweging geword, omdat die Whigs, die Opposisieparty in die parlement, hom aan die hoof daarvan gestel het, en baie van sy leiers ywerige voorstanders van hervorming geword het. ===== Die eerste hervormings (1822-'29) ===== Gedurende die tien jaar wat op die Peterloo-bloedbad gevolg het, is 'n aantal merkwaardige hervormings ingevoer, want na die dood van Robert Castlereagh in 1822 was die jonger Tories soos George Canning, William Huskisson en sir Robert Peel ten gunste van 'n beleid van hervorming. Peel, as sekretaris van binnelandse sake, het die spioenasiestelsel afgeskaf en 'n radikale hersiening van die onmenslike strafkode teweeggebring. Daar was destyds omtrent tweehonderd misdrywe waarvoor 'n persoon met die dood gestraf kon word, alhoewel die wette nie streng toegepas is nie. Huskisson was verantwoordelik vir 'n wysiging van die doeaneregte, wat geblyk het 'n stap in die rigting van vryhandel te wees. Die ,,Combination Acts" is in 1824, grotendeels as gevolg van die agitasie van Francis Place, herroep. Hierdeur is die stigting van vakunies gewettig. In 1828 het Peel 'n ander uitstekende hervorming teweeggebring, toe hy die stedelike nagwag van Londen deur 'n staande stedelike polisiemag vervang het. Ander stede het die voorbeeld van Londen gevolg. Die dringende behoefte aan hervorming het as gevolg van die toestand in Ierland sterk aan die lig gekom. Toe Ierland in 1800 met Brittanje verenig is, is feitlik geen politieke regte aan die Rooms-Katolieke in Brittanje en in Ierland toegestaan nie. Hulle kon nie parlementslede word nie, en hierdie leemte is diep gevoel. Daniel O'Connell, 'n advokaat, het die saak van die Rooms-Katolieke op 'n baie bekwame wyse bepleit. In 1828 het hy hom as parlementêre kandidaat in die graafskap Clare verkiesbaar gestel, alhoewel hy, indien verkies, as Rooms-Katoliek nie reg sou hê om in die parlement sitting te neem nie. Hy is met 'n groot meerderheid verkies, en dit het die regering verplig om die Katolieke- Gelykstellingswet in 1829 te laat aanneem, waardeur Rooms-Katolieke die reg verkry het om tot lede van die parlement verkies te word. Hierdie wet was die laaste maatreël wat nodig was om die mag van die Tory-regering te breek. ===== Die Whigs kom aan die bewind ===== Juis op hierdie tydstip (1830) is George IV oorlede, en die troonbestyging van Willem IV het 'n algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die leier van die Whigs, lord Charles Grey, het eerste minister geword, en sy kabinet het hoofsaaklik uit persone wat ten gunste van 'n gematigde parlementêre hervorming was, bestaan. Daar het in Brittanje groot opgewondenheid geheers oor die vraag of die nuwe regering die hervorming van die parlement sou aanpak. In Maart 1831 is die eerste hervormingswetsontwerp deur lord John Russel ingedien, maar dit is weens die teenstand van die Tories nie deur die Laerhuis aangeneem nie. Die parlement is ontbind, en in 'n nuwe verkiesing het die Whigs 'n groter meerderheid behaal. Deur die hele land het dit weerklink: ,,Die wetsontwerp, die hele wetsontwerp, en niks anders as die wetsontwerp nie." In Junie 1831 is die tweede wetsontwerp deur lord John Russel ingedien. Hierdie keer is dit deur die Laerhuis aangeneem, maar in Oktober deur die Hoërhuis verwerp. Brittanje het op die rand van 'n burgeroorlog gestaan. 'n Derde wetsontwerp is deur die Laerhuis aangeneem, maar nog altyd het die Hoërhuis getoon dat hulle vasbeslote was om dit te verwerp, ondanks die feit dat die laaste verkiesing duidelik bewys het dat die hele land ten gunste daarvan was. Daar was slegs een uitweg moontlik: die koning moes genoeg nuwe lords benoem ten einde te verseker dat die wetsontwerp deur die Hoërhuis aangeneem word. Hierdie dreigement het die Hoërhuis laat swig, en op 4 Junie 1832 is die wetsontwerp aangeneem, waarná dit deur die koning goedgekeur is. ===== Die Hervormingswet (Reform Act), 1832 ===== In sy finale vorm het die wetsontwerp voorsiening gemaak vir 'n gemagtigde hervorming van die parlement. 'n Herindeling van setels het plaasgevind. Agt-en-tagtig stedelike kiesafdelings (boroughs) het altesame 143 setels verloor, en hierdie setels is herverdeel onder die nuwe nywerheidstede wat tot dusver glad nie verteenwoordig was nie. Twee- en-twintig van die groter stede soos Manchester en Birmingham het nou die reg ontvang om twee lede elk, en twintig van die ander om een lid elk te kies. Aan die groter graafskappe is 65 bykomende lede toegeken. Selfs toe was die setels nie gelykop tussen die verskillende distrikte volgens die aantal kiesers verdeel nie. Die kiesreg is ook uitgebrei. In die graafskappe is die stemreg aan erfpagters en huurders verleen, dit wil sê aan boere en gewone pagters met 'n sestigjarige landpag wat £10 per jaar betaal het, en aan gewone huurders wat £50 per jaar as huurgeld betaal het. In die stedelike kiesafdelings (boroughs) is die stemreg aan die middelstand toegeken, want alle persone wat 'n huis besit of gehuur het waarvoor minstens £10 huur per jaar betaal is, was stemgeregtig. Na die aanname van die Hervormingswet is wetsontwerpe waardeur soortgelyke hervormings in Skotland en Ierland ingevoer is, aangeneem. Die Hervormingswet is deur die volk met groot byval ontvang. In werklikheid is egter die hele arbeidersklas in die stede en op die plase sonder die stemreg gelaat. Tog het die mag nou oorgegaan van die aristokratiese grondbesitters op die getalsterkere meer bemiddelde middelstand. Die mag van die Laer- oor die Hoërhuis waar eersgenoemde die steun van die volk geniet het, het ook duidelik geblyk. Deur hierdie wet het die Industriële sentrums bowendien in politieke belangrikheid toegeneem en het hulle saam met die landelike aristokrasie die politieke beheer gedeel. ===== 'n Tydperk van hervorming ===== Gedurende die jare volgende op die aanname van die Hervormingswet is 'n aantal belangrike maatskaplike en industriële hervormings deur die Britse parlement teweeggebring. Daar is alreeds verwys na die afskaffing van slawerny (l833) en die Fabriekswet van 1833. Die oprigting van 'n Sentrale Strafhof in 1834 het die werk voortgesit waarmee Peel 'n aanvang gemaak het toe hy die strafwette hervorm het. Die regering het ook aandag aan die onderwys gewy, en die eerste klein toelagies is in 1833 deur die Staat betaal aan skole wat op vrywillig grondslag gestig is. Die instelling van die pennie-posdiens in 1840 deur die toedoen van sir Rowland Hill was ook 'n betekenisvolle hervorming. 'n Belangrike konstitusionele hervorming was die aanname van die ,,Municipal Corporations Act" in 1835. Verkose stadsrade is in stede van 'n sekere grootte opgerig. Die lede is deur die belastingbetalers gekies. Dit was die plig van sulke rade om die aandag te wy aan sake soos die aanleg van paaie, verligting, watervoorsiening, en samewerking met die gesondheidsowerhede in verband met sulke openbare gesondheidsaangeleenthede soos riolering en sanitasie. Die rade het die reg verkry om belastings te hef. Die instelling van hierdie liggame het 'n verandering in die toestande wat in die nuwe nywerheidstede geheers het, teweeggebring. In 1839 is in Manchester 'n beweging op tou gesit om te ywer vir die afskaffing van die Koringwette. Onder hierdie wette is invoerbelastings op buitelandse koring gehef in die belang van die koringkwekers in Brittanje. Aan die hoof van die Anti-Koringwet- verbond was manne soos Richard Cobden, 'n suksesvolle jong kalikodrukker van Manchester, John Bright, 'n katoenspinner en besonder gewilde redenaar, en Charles Villiers, wat die saak in die Laerhuis bepleit het. Baie toesprake is gehou en vlugskrifte deur die land versprei ten einde die volk tot die besef te bring dat die land slegs sou vooruitgaan as alle beskermende regte op ingevoerde goedere eers afgeskaf was. Onder 'n stelsel van vryhandel sou Brittanje buitelandse koring kon koop, maar die vreemde lande sou op hul beurt groter hoeveelhede Britse goedere koop. Sir Robert Peel, die leier van die Konserwatiewe (die party wat uit die ou Tory-party ontstaan het), het self die noodsaaklikheid van die herroeping van die Koringwette begin insien. Sake het 'n kritieke stadium bereik as gevolg van die mislukking van die Ierse aartappeloes in 1845, toe duisende Iere swaar gely en selfs van die honger omgekom het, aangesien buitelandse koring nog belas en die Engelse graanoeste swak was. Ondanks hewige teenkanting het Peel, die eerste minister, in 1846 die herroeping van die Koringwette deurgevoer, hoewel dit 'n skeuring in die Konserwatiewe Party en sy eie ondergang veroorsaak het. In 1849 is die Skeepvaartwette uiteindelik herroep. Daarna is 'n vryhandelspolitiek geleidelik toegepas en slegs op 'n paar artikels invoerregte gelaat. Hiermee is die reeks hervormings wat in 1830 begin het, afgesluit. Teen die middel van die eeu het die Britse fabriekswese gebloei, en werkloosheid het baie verminder. Die merkwaardige opbloei van die Britse nywerheid is duidelik getoon tydens die internasionale tentoonstelling wat in 1851 in die ,,Crystal Palace" in Londen gehou is. ===== Konstitusionele eise van die Chartiste ===== Gedurende hierdie tydperk van hervorming het die arbeidersklasse steeds sterker aangedring op dieselfde politieke regte wat deur die Hervormingswet van 1832 aan die middelklasse toegeken is. Die Radikale hervormers het daarop gewys dat nie een sesde van die bevolking stemgeregtig was nie, en dat die setels nie in verhouding tot die bevolking verdeel was nie. In 1838 is die eise van die Radikale in die ,,People's Charter” beliggaam. Daar is geëis dat elke manspersoon die stemreg moes hê, en dat stemming in die geheim met stembriefies moes plaasvind, omdat dit elke kieser 'n groter mate van vryheid in die uitoefening van sy stemreg sou gee, en omkopery sou verminder. Alle kiesafdelings moes dieselfde getal kiesers hê en elkeen moes slegs een lid vir die parlement kies. Die Laerhuis moes jaarliks gekies word en die eiendomskwalifikasie vir lede moes afgeskaf word. Lede moes ook besoldig word, sodat selfs 'n arm man in staat sou wees om sitting in die parlement te neem. Hierdie agitasie het aangegroei in die arbeidersvereniginge en in die dagbladpers, totdat in 1839 'n versoekskrif met, volgens beweer is, oor 'n miljoen handtekeninge daarop by die parlement ingedien is. Dit is met 'n groot meerderheid verwerp, maar die regering het geen poging aangewend om die beweging te onderdruk nie. Die agitasie het dus openlik plaasgevind, en in 1842 is 'n tweede petisie met meer as drie miljoen handtekeninge aan die parlement voorgelê. Die betoging is toe met strengheid onderdruk en het op 'n mislukking uitgeloop. Hoewel die beweging enigsins verswak het, het die ellendige toestand waarin die arbeiders verkeer het, tog nie verbeter nie. Die rewolusie van 1848 in Europa het gedien as spoorslag vir 'n kragtige herlewing van Chartisme. 'n Reuse-petisie, na bewering deur ses miljoen persone onderteken, sou deur 'n half miljoen man in 'n optog na die parlement geneem word. Spesiale konstabels is in diens geneem om Londen te beskerm, en die betoging het op 'n mislukking uitgeloop. Toe die petisie ondersoek is, is bevind dat daar minder as twee miljoen naamtekeninge op was. Die hele beweging is bespotlik voorgestel, en het in duie gestort. Dit het gelyk asof Chartisme misluk het, maar die konstitusionele vooruitgang in die loop van die eeu het die rigting gevolg wat in die Charter aangedui is. Een geskiedskrywer het beweer: ,,Dit lyk asof die geweldige voorwaartse beweging in Engeland in die rigting van die demokrasie, wat so sterk teen die end van die negentiende eeu op die voorgrond getree het, heelwat van sy krag aan hierdie beweging ontleen het". ==== Brittanje ontwikkel tot 'n parlementêre demokrasie ==== In die sestigerjare van die neëntiende eeu was die arbeidersklasse nog steeds nie stemgeregtig nie. Die vrees wat deur albei politieke partye gekoester was dat 'n uitbreiding van die stemreg die veiligheid van die land in gevaar sou stel, het verdwyn namate Brittanje op ekonomiese gebied vooruitgegaan het, en die arbeiders tevrede was, want almal het werk gehad. ===== Stemreg vir volwasse mans ===== In 1866, toe graaf John Russel eerste minister was, is 'n wetsontwerp deur William Ewart Gladstone ingedien met die doel om die stemreg uit te brei, maar dit is verwerp. Dit het die geesdrif van die volk weer aangewakker, en Benjamin Disraeli (hy het in 1876 lord Beaconsfield geword) beweeg om 'n hervormingswetsontwerp in te dien, wat eindelik in Augustus 1867 aangeneem is. Deur hierdie wet is die stemreg aansienlik uitgebrei. Die kiesreg is nou op 'n residensiële basis toegeken. Die stemreg is aan alle huiseienaars gegee, en ook aan alle huurders wat vir jaar lank gehuurde kamers van 'n bepaalde waarde bewoon het. In die plattelandse kiesafdelings het die klein grondbesitters en pagters wat twaalf pond huurgeld per jaar betaal het, stemgeregtig geword. Hierdie wet het beslis veel daartoe bygedra om Brittanje in 'n demokratiese rigting te stuur. Deur die toekenning van die stemreg aan die stedelinge is die kieserskorps feitlik verdubbel. Aangesien die nuwe kiesers nog steeds teen intimidasie beskerm moes word, is geheime stemming in 1872 deur die ,,Ballot Act" in die plek van stemming in die openbaar, soos tot hiertoe die geval was, ingevoer. Gedurende Gladstone se derde termyn as Eerste Minister is die Derde Hervormingswet (1884) aangeneem, waardeur Brittanje inderdaad 'n demokratiese land geword het. Tot op daardie tydstip was die plaasarbeiders nie stemgeregtig nie, hoewel arbeiders in die stede ná die hervormings van 1867 nie aan hierdie diskwalifikasie onderhewig was nie. Gladstone se wetsontwerp het die stemreg aan plaasarbeiders en alle gesinshoofde toegeken. Op hierdie wyse is die stemreg aan die oorgrote meerderheid van die arbeidersklas toegestaan. Hierdie voorregte is ook op Skotland en Ierland van toepassing gemaak. Die kieserskorps is nou van drie tot vier miljoen vermeerder. In Brittanje is inderdaad die ideaal van stemreg vir elke volwasse manspersoon bereik. Die Wet op die Herindeling van Setels wat in 1885 op voorstel van Gladstone aangeneem is, het 'n algehele herindeling van parlementêre setels teweeggebring. Kiesafdelings wat elk deur een lid verteenwoordig was en 50 000 kiesers bevat het, het nou die reël geword. ===== Verteenwoordigers van die arbeidersklas ===== Die toekenning van die stemreg aan die arbeidersklas was aanleiding tot die daarstelling van verskeie maatskaplike en industriële wette. Dit het ook gelei tot die opkoms van die vakunies waaruit die Arbeidersparty in 1900 as sy politieke front ontstaan het. Alhoewel die arbeiders die stemreg verkry het, was daar min kans vir hulle om uit hul eie geledere manne te kies om in die parlement te dien. Hierdie saak is deur die Liberale regering onder Herbert Henry Asquith reggestel. In 1911 is wetgewing aangeneem waardeur daar vir die eerste maal voorsiening gemaak is vir die betaling van salarisse aan parlementslede uit die Skatkis. Die getal Arbeiderslede in die Parlement was vereers maar gering en die meeste was ampsdraers van die vakunies. In 1916 was daar 29 lede, en hierdie getal het tot 59 in 1918 en 192 in 1924 gestyg. Die arbeiders het die mening gehuldig dat hul lewenstoestande verbeter kon word deur ooreenkomste namens hulle aangegaan deur die vakunies en deur wetgewing volgens sosialistiese beginsels. Die mag van die Arbeidersparty het in so 'n mate toegeneem dat Brittanje in 1924 sy eerste tydelike Arbeidersregering gekry het. In 1929 het die Arbeiders 290 setels in die parlement verower en dus, as synde die talrykste party in die Laerhuis, die tweede Arbeidersregering gevorm. Na die einde van die oorlog teen Duitsland in 1945 het die Arbeidersregering sy derde oorwinning behaal, en was hy, met 393 setels, sterk genoeg om sy program van maatskaplike hervorming deur te voer. ===== Die toekenning van stemreg aan vroue ===== Aan die begin van die twintigste eeu het die eis van vroue om die toekenning van die stemreg steeds sterker geword. Die voorstanders van vroue-stemreg (die ,,Suffragettes") onder die leiding van Emmeline Pankhurst het daarop aangedring dat vroue gelyke regte met mans toegeken moes word. Deur die Wet op die Verteenwoordiging van die Volk van 1918 is die stemreg aan alle vroue van dertig jaar en ouer toegestaan. In 1919 het 'n wet gevolg wat aan vroue toegang tot sekere beroepe gegee het waarvan hulle nog uitgesluit was. Later, in 1928, is die stemreg tot alle vroue van een-en-twintig jaar uitgebrei. Brittanje het nou heeltemal 'n politieke demokrasie geword. 'n Aantal vroue het daarin geslaag om parlementslede te word, en in 1929 is 'n vrou die eerste maal tot minister aangestel. Die toestande in Brittanje teen die middel van die twintigste eeu was gans anders as aan die begin van die neëntiende eeu. Verskeie partye het deur wetgewing baie bygedra om die lewenstoestande van die arbeidersklasse te verbeter. Lidmaatskap van die parlement was nie meer beperk tot 'n sekere klas nie. Persone uit die nederigste kringe kon parlementslede word en maatskaplike hervormings teweegbring. === Die vooruitgang van demokratiese denkbeelde in Frankryk en Duitsland === Die tweede helfte van die neëntiende eeu was gekenmerk deur die groei van industrialisme wat treffende veranderinge in die lande van Wes-Europa en uiteindelik ook in Rusland teweeggebring het. Frankryk was inderdaad die eerste land in Europa wat deur die oorgang na moderne industrialisme beïnvloed is, alhoewel hy, wat vooruitgang betref het, ver by Engeland agtergebly het. Hierdie vooruitgang is eers ná die middel van die eeu versnel. Tog was Frankryk selfs in 1871 nog altyd in die eerste plek 'n landbouland, en was sy nywerhede nog maar op klein skaal ontwikkel. Hy het eers ná die stigting van die Derde Republiek (1870) op industriële gebied ver ontwikkel. Die stigting van die Noord-Duitse Bond in 1867 het die grondslag gelê het vir werklike ekonomiese vooruitgang in Duitsland. Nadat hy verenig was, het dit moontlik geword om beheer oor die ekonomiese beleid van die land volgens definitiewe gekoördineerde beginsels uit te oefen, en om die steenkool en yster van die Ruhr en Lotharinge te ontgin. Die nywerheidsontwikkeling het in Duitsland teen so 'n merkwaardige tempo voortgegaan dat Duitsland teen die einde van die eeu alreeds 'n gedugte industriële en handelsmededinger van Brittanje geword het. Duitsland was nie meer 'n landbouland soos hy gedurende die eerste helfte van die eeu was nie, maar 'n moderne industriële staat met reusagtige industriële korporasies soos daar in Brittanje en die Verenigde State bestaan het. Op industriële gebied was Duitsland Frankryk ver vooruit. Een belangrike gevolg van hierdie industriële vooruitgang was die toenemende wyse waarop gedeeltes van die bevolking van die verskillende state verstedelik het. Die geweldige sametrekking van mense by bepaalde middelpunte van industriële en kommersiële bedrywigheid het nuwe vraagstukke geskep. Aan die een kant was daar die mense wat rykdom vergader het en 'n kapitalisteklas geword het, terwyl daar aan die ander kant 'n groot massa industriële arbeiders was wie se lewenstoestande in die nuwe nywerheidstede gestadig versleg het. Dit het meer en meer noodsaaklik geword vir die staat om wetgewing aan te neem om die toestand van die arbeiders te verbeter. Die werkers het hulself in vakunies verenig om vir hulle belange te stry. Sosialistiese denkers het opgetree as voorvegters vir die regte van die arbeiders en 'n meer eweredige verdeling van rykdom geëis. Die industriële geskiedenis van Frankryk en Duitsland het dus die Britse patroon gevolg. Daar sal kortliks moet nagegaan word hoedat staatkundige verwikkelinge in Europa beïnvloed is deur die aanwassende nywerheidsklas en deur die nuwe vraagstukke wat deur die opkoms van die Sosialisme geskep is. ==== Demokratiese vooruitgang in Frankryk ==== ===== Parlementêre regering onder Napoleon III ===== Lodewyk Napoleon het in 1852 die Franse Republiek deur middel van 'n staatsgreep omvergewerp en die Tweede Keiserryk gestig. Deur 'n oorweldigende meerderheid van sewe miljoen stemme is sy posisie as keiser deur die volk bekragtig. Onder sy bewind is 'n despotiese regeringsvorm weer ingevoer. Die grondwet het alle gesag in die hande van die keiser geplaas, alhoewel oënskynlik baie demokratiese voorregte aan die volk toegeken is. Die beginsel van algemene stemreg is behou, en die Wetgewende Vergadering is nog deur die volkstem gekies; maar dit het nou feitlik geen mag besit nie. Alle werklike wetgewende en uitvoerende mag het by Napoleon self berus. Hy het die regters en die vernaamste staatsamptenare aangestel. Hy het bevel oor die leër en die seemag gevoer, en volle beheer oor buitelandse sake uitgeoefen. Die keiser was inderdaad die staat. Ten einde teenstand teen sy beleid te muilband, is die pers onder 'n strenge sensuur geplaas, politieke vergaderings verbied, en die verkiesings op so 'n wyse gemanipuleer dat slegs weinige teenstanders tot lede van die parlement verkies kon word. Op hierdie wyse is die politieke lewe geheel en al verlam. ===== Parlementêre regering herstel ===== Die rampspoedige buitelandse beleid wat deur die Franse keiser na 1860 gevolg is, het 'n verreikende invloed op die aard van die regering van die Tweede Keiserryk uitgeoefen. Elke ramp het sy vat op die volk verder verswak; derhalwe was hy, ten einde sy prestige te herwin, verplig om politieke konsessies toe te staan, hoewel hy beweer het dat die doel daarvan slegs was om die beloftes wat hy aan die begin van sy bewind gedoen het, na te kom. Op hierdie wyse is die tiranniese bestuur van die keiser in 'n demokratiese regeringstelsel omgeskep. In November 1860, net na die beëindiging van die Italiaanse Oorlog, het Napoleon groter magte aan die Wetgewende Vergadering toegestaan. Dié liggaam kon voortaan aan die begin van elke sitting die regering se beleid bespreek; ministers moes hul beleid in die Vergadering verduidelik en verdedig; en debatte sou volledig gerapporteer word. Instede van hierdie toegewings te gebruik om die regering te ondersteun, het die parlement egter die geleentheid wat hulle agt jaar ontsê is, gretig gebruik om sy beleid te kritiseer. Die Opposisie het homself as die Republikeinse Party georganiseer, wat gestreef het na die omverwerping van Napoleon. Die teenslae wat Napoleon as gevolg van die Mexikaanse Veldtog en die Oostenryks-Pruisiese Oorlog gely het, het hom genoodsaak om meer parlementêre voorregte toe te staan. In 1867 het die Wetgewende Vergadering die reg verkry om die ministers aangaande hul regeringsrade te ondervra; en in 1868 is die perssensuur aansienlik verslap en is openbare vergaderings toegelaat. Hierdie toegewings het slegs die mag van die Republikeine versterk; en hul leiers, Léon Gambetta en Louis Adolphe Thiers, het meer uitgesproke met hul kritiek op die keiserryk en sy buitelandse beleid geword. Die sterkte van hierdie party was in Parys geleë. Uiteindelik, in 1869, het Napoleon die regering volkome demokraties gemaak met die hoop om die ondersteuning van die Republikeine te verwerf. Die Wetgewende Vergadering het die hoogste wetgewende gesag in Frankryk geword, want dit kon nou wetsontwerpe indien en ministers wat aan hom verantwoordelik was, aanstel. 'n Alleenheersende regeringstelsel is dus in 'n gesonde parlementêre regeringstelsel soos in Brittanje verander. Die Republikeine het egter voet by stuk gehou en voortgegaan om aan te dring op 'n republiek. Hierdie strewe is vóór die end van 1870 bereik; hoofsaaklik as gevolg van die [[Frans-Duitse Oorlog|oorlog]] teen Pruise. ===== Voorlopige regering in Frankryk ===== Na die oorgawe van Parys is die Regering vir Nasionale Verdediging ontbind, en 'n Nasionale Vergadering deur algemene manlike stemreg gekies om met Duitsland vrede te sluit. Die verkiesings het uitgeloop op 'n oorweldigende meerderheid vir die Monargiste, en hulle het die boerestand, wat vrede wou hê, verteenwoordig. Die Republikeine onder Gambetta het die algehele ondersteuning van Parys en sommige van die stede geniet; maar weens die feit dat hulle die oorlog teen Duitsland wou voortsit, het hulle ondersteuning elders verloor. Die Nasionale Vergadering het in Bordeaux vergader en Thiers tot hoof van die uitvoerende gesag gekies. Omdat die republikeinsgesinde bevolking bevrees was vir die terugkeer van die monargie, het Parys 'n bepaald vyandige houding teenoor die regering aangeneem. Hulle is ondersteun deur die Sosialiste, wat verbitterd geraak het teen die regering omdat dit geen poging aangewend het om die ellende van die arbeiders uit die weg te ruim nie. Om gevrywaar te wees van die oorheersing van die monargistiese Nasionale Vergadering het Parys toe geëis dat Frankryk in kommunes verdeel word, elkeen waarvan 'n hoë mate van plaaslike selfbestuur sou geniet. Die Sosialiste het gemeen dat hulle hierdeur in staat gestel sou word om hul sosialistiese leerstellings in die [[Paryse Kommune]] te beoefen. Die Vergadering wou egter nie sulke desentralisasie toelaat nie. In Maart 1871 het Parys in opstand geraak teen die regering en is deur regeringstroepe beleër. Dit het Frankryk nog verder verneder, aangesien Duitse troepe nog buitekant Parys was. Die beleg het twee maande geduur. Teen die end van Mei het regeringstroepe hul weg na die stad gebaan. Sewe dae lank is daar hewig in die strate van Parys geveg, en 17 000 manne het gesneuwel. Die opstand is uiteindelik onderdruk, maar 80 000 van die Paryse bevolking is gedood, groot gedeeltes van die stad is vernietig en baie geskiedkundige geboue, soos die Tuilerieë en die Hotel de Ville, is totaal verwoes. Die regering het toe te werk gegaan om die rewolusionêr-gesindes te straf. Sowat 40 000 persone is in hegtenis geneem en voor die krygsraad gebring. Byna 10 000 is in die gevangenis gestop, en duisende is na die strafkolonie, Nieu-Kaledonië, verban. ===== Monargie of republiek ===== Die volgende vraagstuk waarvoor die Nasionale Vergadering te staan gekom het, was of Frankryk sou voortbestaan as 'n republiek, soos na die neerlaag by Sedan besluit is, of weer 'n monargie sou word. Hoewel die Monargiste in die meerderheid was, is Thiers in Augustus 1871 tot president van die Franse Republiek deur die Vergadering gekies. Daar was bepaald meer vertroue in die republikeinse regering. Hy het onmiddellik sy rekonstruksieplanne tot uitvoering gebring, en deur sy toedoen is Frankryk in staat gestel om die laaste paaiement van die swaar oorlogskuld in September 1873 af te betaal – ses maande vroeër as deur die verdrag bepaal. Militêre diensplig, volgens Duitse model, is ingevoer, waardeur Frankryk voorsien is van 'n doeltreffende leër vir nasionale verdediging. In 1873 het die Nasionale Vergadering die eerste stap gedoen om die koningskap te herstel deur Thiers, wat 'n voorstander van die republiek was, te vervang deur Maurice Macmahon, 'n uitgesproke monargis. Die Monargiste was egter hopeloos verdeel oor die vraag of die opvolger tot die troon uit die vorstehuis van Bourbon, Orleans of Bonaparte gekies moes word. Daar die twee laasgenoemdes in onguns by die volk was, weens die rampspoedige bewind van beide Lodewyk Filips en Napoleon III, het die monargistiese verteenwoordigers eindelik besluit om die Graaf van Chambord, 'n lid van die huis van Bourbon, te nader. Die Graaf wou die aanbod nie aanvaar nie, tensy die wit vlag van die Bourbons as die nasionale vlag van Frankryk herstel word. Die Franse volk was egter te geheg aan die Driekleur om hiermee gediend te wees; en aangesien die Graaf nie baie begerig was om koning te word nie, het die voorstel verval. ===== Die republiek gevestig ===== Op hierdie wyse het die Republiek bly voortbestaan. Eindelik, in 1875, is dit formeel met 'n meerderheid van een stem erken. 'n Republikeinse grondwet is toe deur die Nasionale Vergadering opgestel. Voorsiening is in die grondwet gemaak vir 'n parlement van twee kamers of huise, naamlik die Kamer van Verteenwoordigers gekies vir vier jaar deur algemene stemreg, en 'n Senaat bestaande uit 300 lede, vir nege jaar gekies hoofsaaklik deur 'n kieskollege van verteenwoordigers van die kommunes in elke departement. Aan die hoof van die uitvoerende gesag was 'n president, wat deur 'n gesamentlike sitting van die twee Kamers vir sewe jaar gekies is. So 'n gesamentlike sitting word die Nasionale Vergadering genoem. Dit het ook die mag besit om met 'n meerderheidstem die grondwet te verander. Die kabinetstelsel is ingevoer, met ministers verantwoordelik aan die parlement. Dit is duidelik dat die Britse parlementêre stelsel in baie opsigte gevolg is. Op hierdie wyse het die Derde Republiek amptelik tot stand gekom. Teen 1879 het die Republikeine reeds beheer oor albei kamers van die parlement verkry en ook oor die presidentskap, tot Jules Grévy tot daardie amp verkies is. Die president het nou 'n neutrale figuur geword wat hom met geen politieke party vereenselwig het nie. Die Republiek was stewig gevestig. ===== Koalisieregering ===== Deur hierdie grondwet het Frankryk 'n parlementêre regering soos dié van Brittanje verkry, behalwe dat in Frankryk die parlement beheer oor die kabinet uitgeoefen het. Die Franse parlement bestaan nie uit twee of drie groot partye soos in Brittanje nie, maar uit 'n aantal klein partytjies of faksies. Die Franse politieke verdeling gaan meer oor plaaslike aangeleenthede as oor nasionale strydvrae. Die gevolg hiervan was dat baie kabinetsverwisselinge plaasgevind het, want die klein partytjies het hulle dikwels om die een of ander rede in verskillende koalisies gegroepeer. Van 1871 af tot 1914 was daar sowat vyftig eerste ministers, terwyl daar in Brittanje maar sewe was. Tog het dit geen radikale verandering in nasionale beleid meegebring nie, want in sulke gevalle gaan die beheer oor die parlement nie van een sterk party oor op 'n opposisieparty nie. In Frankryk het dit beteken dat die beheer oorgaan van een koalisie na 'n ander een wie se sienswyse nie veel van dié van die vorige oor nasionale aangeleenthede soos buitelandse sake verskil nie. 'n Aantal van die ou ministers bly dan aan as lede van die kabinet. Tog was so 'n opeenvolging van kabinetswisselinge bepaald nadelig vir die land. Hoewel dit voorgekom het asof die republikeinse regering in Frankryk in 'n mate onstabiel was en party mense gemeen het dat Frankryk op die afdraand was, het die regering verskeie pogings van die monargiste en ander om die Republiek omver te werp, verydel. Die demokratiese regeringsvorm het sonder enige wesenlike verandering deur die jare heen tot 1940 voortbestaan. Die Franse het sulke vryhede soos persvryheid en die reg om openbare vergaderings te hou geniet. Geen deel van die bevolking het weer 'n bevoorregte klas soos onder die ou orde geword nie, en die plaaslike bestuur is volgens demokratiese beginsels ingerig. ===== Die republiek en die Rooms-Katolieke Kerk ===== Na 1880 het die uiterste Radikale Republikeine luidkeels hul misnoeë te kenne gegee oor die groot mate van seggenskap wat die [[Rooms-Katolieke Kerk]] in verband met die onderwys in Frankryk gehad het. In 1882 is primêre onderwys verpligtend gemaak, maar die onderrig moes sekulêr van aard wees. Godsdiensonderrig is nie in die skole toegelaat nie. Daar is toe geëis dat die band tussen die Kerk en die Staat verbreek moes word, asook dat die Konkordaat wat Napoleon I in 1801 met Rome gesluit het, opgesê moes word. Hierdie beweging het gelei tot 'n heftige stryd met die Klerikale Party in die parlement. Uiteindelik is, in 1905, die band tussen die Rooms-Katolieke Kerk en die Staat deur die Skeidingswet verbreek, en geen amptelike erkenning is hierna aan enige godsdienstige organisasie in Frankryk verleen nie. Die beheer oor die onderwys het reeds volkome van die Kerk op die Staat oorgegaan. ===== Sosialisme ===== Sosialisme is nie in Frankryk, soos in Duitsland die geval was, onderdruk nie. Gevolglik het die Sosialistiese Party ná 1892 in die stedelike gebiede aanhangers gewen, en Sosialiste het 'n aktiewe rol in die regering van die land gespeel. Soos in Brittanje, is baie sosialistiese denkbeelde toegepas. Bowendien is vakunies in 1884 wetlik erken. Die lewenstoestande van die arbeiders is deur wetgewing verbeter, werkure is ingekort, en oor die algemeen is in die belang van die arbeiders toesig oor nywerhede uitgeoefen. Verder is die onderwys vry en verpligtend gemaak. Ten spyte van politieke twiste en finansiële skandale het die Republikeinse regering 'n voorspoedige volk opgebou. Die binnelandse handel het vooruitgegaan, en die Franse het só veel gespaar dat Franse kapitaal in die buiteland belê kon word. Bowendien het die vryheidsgees in die land veel bygedra tot die bevordering van letterkunde, kuns, musiek en wetenskap. Tog het daar oor al hierdie vooruitgang gedurende die eerste dekade van die twintigste eeu die skaduwee van vrees vir Duitsland se ontsaglike militêre en industriële mag geval en Frankryk het na demokratiese Brittanje om hulp opgesien. ==== Demokratiese vooruitgang in Duitsland beperk ==== ===== Absolutisme herstel ===== Die Duitse Bond is in 1850 deur die Konvensie van Olmütz in Duitsland herstel. Daar was nege-en-dertig state wat elkeen sy eie regeringsvorm gehad het. Oostenryk en Pruise het die vernaamste plekke beklee. Albei hierdie state het die alleenheerskappy van die vors herstel, alhoewel 'n soort parlementêre regering in Pruise en 'n aantal kleiner state behou is. Daar het 'n federale landdag onder die voorsitterskap van Oostenryk by Frankfurt bestaan. Elke staat het daarheen twee verteenwoordigers gestuur wat deur die vors benoem is, en hierdie verteenwoordigers het aangeleenthede rakende die hele Duitsland bespreek. Dit is dus duidelik dat daar teen die middel van die negentiende eeu weinig tekens van ware parlementêre regering in Duitsland te bespeur was. ===== Bismarck se reorganisasie ===== Toe Prins Otto von Bismarck die Bond in 1866 vernietig het, is die Noord-Duitse Bond opgerig. Dit was 'n politieke federasie van twee-en-twintig Duitse state onder die hegemonie van Pruise. Aan die hoof van die federasie was die erfpresident, die koning van Pruise, bygestaan deur 'n bondskanselier. Laasgenoemde was slegs aan die president verantwoordelik; hy het uitgebreide magte besit, en was die hoof van die ministerie. Bismarck, wat afkerig van demokratiese instellinge was, het self hierdie amp beklee. Die federale parlement het uit twee kamers bestaan. Die Bondsraad of federale raad was die belangrikste, en sy lede is aangestel in verhouding tot die politieke belangrikheid van die twee-en-twintig state van die Bond. Die Ryksdag het die bevolking van die verskillende state verteenwoordig, en die verteenwoordigers is by wyse van algemene stemreg vir 'n termyn van drie jaar gekies. Die parlement het uitgebreide magte met betrekking tot wetgewing en belastings besit, maar die behartiging van buitelandse sake het by die president berus. Die oorblywende magte het in die hande van die afsonderlike state gebly. Die Noord-Duitse Bond is deur verskillende maatreëls hegter saamgesnoer. Alle state moes die Pruisiese militêre stelsel aanvaar. Handel en nywerheid is aangemoedig. 'n Eenvormige muntstelsel, en 'n metrieke stelsel van mate en gewigte is ingevoer. Ongeëwenaarde industriële voorspoed het hierop gevolg, en die politieke unie is hierdeur hegter gemaak. In 1871 het Baden, Württemberg en Beiere op sekere voorwaardes by die Noord-Duitse Bond aangesluit. So is dan die Duitse Ryk tot stand gebring. Die Pruisiese koning het erflike Duitse keiser geword, en is bygestaan deur die rykskanselier, wat aan hom alleen verantwoordelik was. Die kanselier het die uitvoerende mag beheer. ===== Konstitusionele monargie ===== Tot 1890 was Bismarck as rykskanselier onder Willem I feitlik oppermagtig in Duitsland. Daar het in Duitsland inderdaad geen stelsel van verantwoordelike bestuur soos in Brittanje of Frankryk bestaan nie. Hoewel die Ryksdag, die Laerhuis, uit sowat vierhonderd verkose lede verteenwoordigende die hele ryk bestaan het, was die rykskanselier (Bismarck) nie verplig om enige besluit van dié liggaam te aanvaar nie. Hy was slegs aan die keiser verantwoordelik. Die federale uitvoerende mag het by die keiser berus, maar is deur die kanselier uitgeoefen, sonder wie se bekragtiging geen verordening wet kon word nie. Bowendien kon geen Pruisiese of ryksminister die koning of die keiser nader nie behalwe deur bemiddeling van Bismarck. Hoewel daar die sentrale of federale regering bestaan het, het elkeen van die ses-en-twintig state in die federasie ook sy eie vorm van regering behou. Pruise, wat twee derdes van die grondgebied van die ryk en drie vyfdes van die totale bevolking uitgemaak het, het die oormag in sowel die federale Bondsraad as die Ryksdag gehad. Bismarck se grootste strewe was om die ryk wat hoofsaaklik deur sy toedoen tot stand gekom het, te versterk. 'n Ryksbank is gestig, en 'n eenvormige muntstelsel sowel as 'n posdiens vir die hele ryk is ingevoer. Verder is 'n eenvormige regstelsel opgestel, en die howe het 'n gemeenskaplike regsprosedure aanvaar. Hierdie sowel as ander veranderinge is aangebring, ten spyte van die teenkanting van die verskillende state wat graag hul eie individuele instellinge wou behou. Daar is egter gepoog om die lojaliteit van die miljoene vreemdelinge, soos die Pole en die Franse, wat in die Ryk ingesluit was, te win. In die provinsies Elsas en Lotharinge, wat na die Frans-Pruisiese oorlog geannekseer is, het byna twee miljoen Franse inwoners hulle hardnekkig versit teen enige toenadering van die Duitse regering. Hoewel 'n groot deel van die twee provinsies oorspronklik Duitse gebied was, wou Frankryk nie genoeë neem met die verlies nie, sodat die gedurige wrywing tussen Frankryk en Duitsland oor die besit van hierdie gebied 'n struikelblok was in die weg van enige verstandhouding tussen die twee volke. ===== Bismarck en die Rooms-Katolieke ===== Bismarck moes verskeie moeilikhede te bowe kom om die Ryk te verenig. Eerstens is hy deur die Rooms-Katolieke teengestaan. Die Pruise, wat hoofsaaklik Protestante was, was vyandiggesind teenoor die Katolieke, en Bismarck het self geglo dat die Duitse Katolieke in die verlede vir Oostenryk meer goedgesind was. Aan die anderkant is die Katolieke verontrus deur die oormag van Protestantse Pruise in Duitse aangeleenthede. Hierdie kloof tussen die twee bevolkingsdele is nog verder wyer gemaak deur die bedrywighede van Katolieke geestelikes wat probeer het om die arbeidstoestande van die nuwe industriële werkersklasse te verbeter. Dit het hulle in botsing gebring met die nyweraars, wat invloedryke ondersteuners van Bismarck was. In 1871 was daar 'n Katolieke of Sentrale party van drie-en-sestig lede in die Ryksdag. Die kanselier het probeer om hierdie party te vernietig. 'n Kerkgeskil het hom die kans gegee om die Jesuïete uit Duitsland te verban en 'n reeks ergerlike wette in 1873 – die sogenaamde Mei-wette – in te stel, waardeur die geestelikes onder staatsbeheer geplaas is en die bywoning van staatskole en universiteite verpligtend vir kandidate vir die priesterskap gemaak is sowel as burgerlike huwelike. Die Katolieke het hierdie wette kragtig bestry, sodat baie in die tronke beland het. Die stryd het bekend geraak as die ,,Kulturkampf” of stryd om die beskawing. Die Katolieke party het egter so sterk geword dat Bismarck besef het dat hy besig was om 'n groot volksdeel te vervreem, met die gevolg dat hy gedwing is om sy beleid te wysig. Hy het selfs aangebied om te bedank, maar die keiser wou dit nie toelaat nie. Die streng wette teen die Katolieke is herroep, en vriendskaplike betrekkinge is herstel met die nuwe pous, Leo XIII, wat pous Pius IX in 1878 opgevolg het. Langs hierdie weg het die kanselier die ondersteuning van die Sentrale Party verkry. ===== Die opkoms van die sosialisme ===== Bismarck het hom aan hierdie stryd teen die Katolieke onttrek hoofsaaklik omdat hy teenoor 'n ander sterk georganiseerde party, naamlik die Sosialiste, te staan gekom het. Soos alreeds aangetoon, is sosialisme 'n direkte uitvloeisel van industrialisme. Sowel Brittanje as Frankryk was reeds ingrypend verander deur 'n industriële rewolusie. Dit was slegs na die Frans-Pruisiese oorlog dat die Duitse industrieë en handel verbasend vinnig uitgebrei het. Binne tien jaar (die tagtiger jare) is die staalproduksie verdubbel en dié van yster byna verdubbel, en gedurende die veertig jaar na 1871 het die steenkoolopbrengs van dertig miljoen tot honderd-en-negentig miljoen ton toegeneem. Hierdie snelle nywerheidsgroei het natuurlik tot 'n snelle uitbreiding van die handel en die skeepvaart gelei. Gevolglik is uiteindelik op beskerming teen buitelandse mededinging aangedring, en het 'n verlange na die verwerwing van kolonies ontstaan. Die groei van die stede het gepaard gegaan met die gewone saamhokking en erbarmlike lewenspeil van die arbeidersklasse, waardeur die groei van sosialisme aangewakker is. Die Sosialiste het begeer dat die arbeiders die politieke mag in die land moes kry. Aangesien daar aangevoer is dat dit nie in die belang van die arbeiderstand is dat enkele kapitaliste die grond, banke, fabrieke en spoorweë besit nie, moes sulke eiendom en instellinge onder staatsbeheer kom. Onder so 'n stelsel sou die arbeider voordeel trek, daar winste nie slegs in die sak van 'n individu sou gaan nie. Die ekstremistiese Sosialiste het, ooreenkomstig die leerstellinge van [[Karl Marx]], die standpunt gehuldig dat hierdie toestand van sake slegs deur 'n rewolusie wat kapitalisme sou uitwis en die Staat beheer oor alle bronne wat werk verskaf, sou gee, verkry kon word. In Duitsland was daar aanvanklik twee sosialistiese bewegings. In 1862 het Ferdinand La Salle, onder die invloed van Louis Blanc se leerstellinge, 'n party gestig wat die opheffing van die arbeiders onder die bestaande kapitalistiese stelsel beoog het. 'n Ander vertakking was onder die invloed van Karl Marx se leerstellinge meer rewolusionêr in sy strewe, en het die Sosiaal-Demokratiese Arbeidersparty gestig. In 1875 is die twee groepe in een party verenig, wat so vinnig gegroei het dat dit teen die einde van die eeu die sterkste party in Duitsland was. Omdat Bismarck 'n sterk aanhanger van die monargie was, het hy hierdie beweging met sulke uitgesproke demokratiese oogmerke kragtig beveg. In 1878 het twee moordaanslae op die keiser Bismarck die geleentheid gegee om die Ryksdag 'n aantal onderdrukkende wette te laat aanneem. Vooraanstaande Sosialiste is in die tronk gestop of verban, byeenkomste van Sosialiste is verbied en hul pers onderdruk. Selfs [[krygswet]] kon in 'n distrik geproklameer word waar arbeidsonluste gedreig het. Deur hierdie maatreëls is die sosialistiese beweging gevolglik in 'n ondergrondse beweging verander. Geheime verenigings het orals ontstaan, en die beweging het so gegroei dat die onderdrukkende wette nie in 1890 hernieu is nie. ===== Sosiale wetgewing ===== Bismarck het langs ander weë probeer om in die behoeftes van die arbeidersklasse te voorsien, naamlik deur sosiale wetgewing in te dien. Dit sou 'n doeltreffende teëwig teen die leerstellinge van die Sosialiste wees en die groei van die Sosiaal-Demokratiese Party ontmoedig. Wette insake verpligte versekering teen siekte (1883) en ongevalle (1884) is aangeneem, en ouderdomspensioene is in 1889 ingestel. Die premies is deur die werkgewers en werkers gesamentlik betaal, terwyl die staat ook daartoe bygedra het. Duitsland was dus die eerste land wat sulke voorsiening van staatsweë vir die arbeidersklasse gemaak het, en het later as voorbeeld in lande soos Brittanje en Frankryk gedien. Bismarck se staatsosialisme het egter nie daarin geslaag om die ondersteuning van die Sosiaal-Demokrate te herwin nie. Aangesien meer fondse vir hierdie hervormings nodig was, het Bismarck sy beleid van vryhandel gewysig en die beskermingsbeleid wat in 1879 ingevoer is, uitgebrei. Die kanselier het dus die Liberale Party, wat vryhandel voorgestaan het, vervreem en meer op die konserwatiewe elemente in die parlement staatgemaak. ===== Bismarck se uittrede ===== Die ou ,,Ysterkanselier” se ampstermyn was egter besig om tot 'n einde te snel. Onder Willem I het Bismarck feitlik die land regeer, al was hy in werklikheid afhanklik van die keiser se steun. Dit het geheel en al verskil van 'n regeringsvorm waarin die eerste minister vir sy optrede aan 'n parlement met soewereine mag verantwoordelik is. In 1888 het die keiser in die ouderdom van 90 gesterf. Na die kortstondige regering van sy seun Frederik is hy deur sy kleinseun, Willem II, opgevolg, wat oor Duitsland tot aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog regeer het (1888–1918). Die jong keiser was energiek, rusteloos en ambisieus, maar hy was ook taktloos en eiewys. Hy was vasberade om 'n kragtige buitelandse beleid te volg. Hy sou dus nie 'n toestand van sake duld waarin die beleid deur 'n kanselier voorgeskrywe word nie. In binnelandse sowel as buitelandse beleid het die twee gebots, sodat 'n kritieke situasie ontstaan het toe Bismarck gedwing is om te bedank (1890), en, die ,,vertroubare loods is afgedank". Willem II het 'n nuwe kanselier, generaal Georg Leo Caprivi, aangestel wat getrou die keiser se opvattinge sou navolg. Dus, alhoewel Duitsland 'n verkose Ryksdag (laerhuis) gehad het, het hy inderdaad geen parlementêre regering gehad nie. Demokratiese regering in die ware sin is in Duitsland eers ná sy neerlaag in 1918 ingevoer. == Bron == * Fowler, C de K. & Smit, G.J.J., Geskiedenis vir die Kaaplandse Senior Sertifikaat en Matriek. Kaapstad: Maskew Miller Beperk. Bladsye 108-143 (Datum onbekend, vermoedelik in laat 1950's). == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} [[Kategorie:Artikels wat geproeflees moet word]] [[Kategorie:Geskiedenis]] grwl6kvv856ettddzgo697muptqh1ye 2516646 2516645 2022-08-01T08:16:41Z Rooiratel 90342 Klaar vir nou wikitext text/x-wiki '''Moderniseringsteorie''' word gebruik om die proses van modernisering binne samelewings te verduidelik. Die "klassieke" teorieë van modernisering van die 1950's en 1960's het geput op sosiologiese ontledings van [[Karl Marx]], [[Emile Durkheim]] en 'n gedeeltelike lees van [[Max Weber]], en is sterk beïnvloed deur die geskrifte oor Harvard-sosioloog [[Talcott Parsons]].<ref>Andrew C. Janos, ''Politics and Paradigms: Changing Theories of Change in Social Science''. Stanford: Stanford University Presss, 1986, pp. 44-64; Eisenstadt, Shmuel N. “Modernity and Modernization.” ''Sociopedia.isa''. The Hebrew University of Jerusalem and Van Leer Jerusalem Institute, Israel (2000): 1–15.[https://www.studocu.com/en-za/document/central-university-of-technology/education-i-learner-learning/2010-modernity-and-modernization-first-years-notes/14947188]</ref> Moderniseringsteorie was 'n dominante paradigma in die sosiale wetenskappe in die 1950's en 1960's, en het toe in 'n diep verduistering gegaan.Dit het 'n terugkeer gemaak ná 1991, toe [[Francis Fukuyama]] geskryf het oor die einde van die Koue Oorlog as bevestiging van moderniseringsteorie en meer algemeen van [[universele geskiedenis]].<ref>Francis Fukuyama, ''The End of History and the Last Man ''. New York: The Free Press, 1992, pp. 68-69, 133-34.</ref> Maar die teorie bly 'n omstrede model.<ref>{{cite book |first=Wolfgang |last=Knöbl |chapter=Theories That Won’t Pass Away: The Never-ending Story |editor-first=Gerard |editor-last=Delanty |editor-link=Gerard Delanty |editor2-first=Engin F. |editor2-last=Isin |title=Handbook of Historical Sociology |year=2003 |pages=96–107 [esp p. 97] }}</ref> Modernisering verwys na 'n model van 'n progressiewe oorgang van 'n "voor-moderne" of "[[Tradisionele samelewing|tradisionele]]" na 'n "moderne" samelewing. Moderniseringsteorie dui daarop dat tradisionele samelewings sal ontwikkel namate hulle meer moderne praktyke aanneem. Voorstanders van moderniseringsteorie beweer dat moderne state ryker en kragtiger is en dat hul burgers vryer is om 'n hoër lewenstandaard te geniet.{{feit}} Ontwikkelings soos nuwe datategnologie en die behoefte om tradisionele metodes in vervoer, kommunikasie en produksie by te werk, maak modernisering nodig of ten minste verkieslik bo die status quo. Daardie siening maak kritiek moeilik aangesien dit impliseer dat sulke ontwikkelings die grense van menslike interaksie beheer, nie andersom nie. En tog, skynbaar paradoksaal genoeg, impliseer dit ook dat menslike agentskap die spoed en erns van modernisering beheer. Vermoedelik, in plaas daarvan om deur tradisie oorheers te word, kom samelewings wat die proses van modernisering ondergaan tipies tot bestuursvorme wat deur abstrakte beginsels gedikteer word. Tradisionele godsdiensoortuigings en kulturele kenmerke word volgens die teorie gewoonlik minder belangrik namate modernisering plaasvind.<ref name="HttpwwwbritannicacomEBcheckedtopicmodernization">{{cite web |url=https://www.britannica.com/topic/modernization |title=Modernization |publisher=Encyclopædia Britannica |website=Britannica.com |access-date=2013-08-17 }}</ref> Die teorie kyk na die interne faktore van 'n land, terwyl dit aanvaar word dat met bystand "tradisionele" lande tot ontwikkeling gebring kan word op dieselfde manier wat meer ontwikkelde lande was.<ref>Smelser, Neil J. 1992. “External and Internal Factors in Theories of Social Change,” pp. 369–94, in Hans Haferkamp and Neil J. Smelser (eds.), ''Social Change and Modernity''. Berkeley, CA: University of California Press.</ref> Moderniseringsteorie poog beide om die sosiale veranderlikes wat bydra tot [[sosiale vooruitgang]] en ontwikkeling van samelewings te identifiseer en poog om die proses van [[Sosiokulturele evolusie|sosiale evolusie]] te verduidelik. Skrywers soos [[Daniel Lerner]] het modernisering uitdruklik gelykgestel aan [[Verwestering]].<ref>Lerner, Daniel. 1968. “Modernization. Social Aspects,” pp. 386-95. in David L. Sills (ed.), ''International Encyclopedia of the Social Sciences''. Vol. 10. New York: The Macmillan Company & the Free Press, p. 386.[https://www.encyclopedia.com/social-sciences-and-law/political-science-and-government/military-affairs-nonnaval/modernization]</ref> Vandag word die konsep van modernisering in drie verskillende betekenisse verstaan: # as die interne ontwikkeling van Wes-Europa en Noord-Amerika met betrekking tot die Europese Nuwe Era; # as 'n proses waardeur lande wat nie tot die eerste groep lande behoort nie, poog om hulle in te haal; # as prosesse van evolusionêre ontwikkeling van die mees gemoderniseerde samelewings (Wes-Europa en Noord-Amerika), ''dit wil sê'' modernisering as 'n permanente proses, uitgevoer deur hervorming en innovasie, wat vandag 'n oorgang na 'n na-industriële samelewing beteken.<ref>{{cite book |last1=Gavrov|first1=Sergey|last2=Klyukanov|first2=Igor|year=2015 |chapter=Modernization, Sociological Theories of |editor-first=James D. |editor-last=Wright|title=International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences|edition=2nd|volume= 15|location=Oxford |publisher=Elsevier Science|pages=707–713|isbn=978-0-080-97086-8}}[https://www.academia.edu/24901103/Modernization_Sociological_Theories_of]</ref> Geskiedkundiges koppel modernisering aan die prosesse van [[verstedeliking]] en [[industrialisering]] en die verspreiding van onderwys. Soos Kendall (2007) opmerk, "Verstedeliking het modernisering en die vinnige proses van industrialisasie vergesel."<ref>{{cite book |first=Diana |last=Kendall |title=Sociology in Our Times |location=Belmont |publisher=Thomson/Wadsworth |edition=6th |year=2007 |page=11 |isbn=978-0-495-00685-5 }}</ref> In [[sosiologiese]] [[kritiese teorie]] word modernisering gekoppel aan 'n oorkoepelende proses van [[rasionalisering (sosiologie)|rasionalisering]]. Wanneer modernisering binne 'n samelewing toeneem, word die individu toenemend belangrik, wat uiteindelik die gesin of gemeenskap vervang as die fundamentele eenheid van die samelewing. Moderniseringsteorie is onderhewig aan kritiek wat ontstaan onder sosialistiese en vryemark-ideologieë, [[wêreldstelselteorie|wêreldstelsels]]-teoretici, [[globalisering]]-teoretici en [[afhanklikheidsteorie|afhanklikheid]]-teoretici onder andere. Moderniseringsteorie beklemtoon nie net die proses van verandering nie, maar ook die reaksies op daardie verandering.Dit kyk ook na interne dinamika terwyl daar na sosiale en kulturele strukture en die aanpassing van nuwe tegnologieë verwys word. == Modernisering en demokrasie == Die moderne wêreld is heeltemal anders as die wêreld van die tweede helfte van die agttiende eeu. Die Industriële Omwenteling wat in [[Brittanje]] begin het, het 'n omwenteling op nywerheidsgebied in daardie land teweeggebring en daarna na die [[Europa|Europese]] vasteland, die [[Verenigde State]] en vervolgens na ander lande van die [[wêreld]] uitgebrei. Sy uitwerking op die moderne beskawing was verreikend. Nie alleen is die produksiemetodes in die nywerhede en die landbou radikaal verbeter nie, maar die hele houding van die mensdom jeens die werkgewer en die werknemer en die welsyn van die werknemer is verander. === Die Industriële Omwenteling en demokrasie in Brittanje === Die denkbeelde van die [[Franse Rewolusie]] het ontwikkel en oor Europa versprei. Tegelykertyd is [[Groot-Brittanje]] se industriële bedrywighede ingrypend deur 'n nuwe beweging beïnvloed wat in werklikheid voor die Franse Rewolusie sy verskyning gemaak het. === Die Industriële Omwenteling === ==== Masjinerie in gebruik geneem ==== Dit was 'n tydperk waarin masjiene die mens in die fabrieksnywerhede vervang het. In 1783 is vertel dat Sir Richard Arkwright se fabriek deur middel van 'n [[stoomenjin]] aan die gang gesit is; en [[Matthew Boulton]] en [[James Watt]] het in 1785 'n spinfabriek uitgerus wat deur 'n stoommasjien aangedryf is. 'n Paar masjiene is inderdaad lank tevore reeds uitgevind, maar die nuwe industriële beweging het eintlik eers laat in die agttiende eeu begin as gevolg van die genialiteit van sekere uitvinders. Net soos met die grondgedagte van die Franse Rewolusie die geval was, sou hierdie nuwe beweging die oorsaak wees van industriële veranderinge wat op hul beurt maatskaplike en staatkundige toestande verander het. Die Industriële Omwenteling was heeltemal anders as die Franse Rewolusie, waar ingrypende veranderinge skielik teweeggebring is. Dit was 'n taamlik langsame, aanvanklik baie langsame, oorgang na die nuwe vervaardigingsmetodes – die vervanging van menslike krag deur masjienkrag by die prosesse in die nywerhede. Die eerste bedryf waarin 'n algehele omwenteling deur meganiese uitvindsels teweeggebring is, was die [[katoen]]bedryf, en later is die uitvindings ook in die ander tekstielbedrywe toegepas. Waar die spin en weef voorheen tuis met die hand gedoen is, het dit nou langsamerhand 'n fabrieksnywerheid geword, want die werkers kon dit nie bekostig om die masjiene wat so vinnig verbeter is, te koop nie; en kapitaliste het die werkers in groepe begin saamtrek in hul fabrieke. Daar is bereken dat daar teen die jaar 1788 sowat honderd fabrieke in Engeland was waar katoen gespin is, met gemiddeld 100 tot 150 persone in diens. Daar was minder wolfabrieke. ==== Stoomkrag ==== Die een of ander vorm van krag was nodig om die masjiene aan te dryf. Dit het eers gelei tot die aanwending van waterkrag en, uiteindelik, van stoomkrag ná die uitvinding van die stoommasjien deur James Watt (1764). Die uitbreiding van die tekstielbedryf het gelei tot merkwaardige verbeteringe in die [[yster]]- en staalbedrywe, wat noodsaaklik was vir die vervaardiging van die masjiene. Die metodes van [[steenkool]]ontginning is ook op ongekende skaal ontwikkel. Die brandstof was nodig om die yster te smelt en die nuwe masjiene aan te dryf. Verhoogde industriële bedrywigheid het gelei tot verbeterde vervoermiddels. Dit dien egter beklemtoon te word dat die ingebruikneming van die verskillende masjiene 'n stadige proses was. Die tuiswerkers was, solank hulle in staat was om 'n bestaan te vind, onwillig om in die fabrieke te gaan werk, en die werkgewers was ongeneë om masjiene in gebruik te neem solank hulle met die ware wat die arbeiders tuis vervaardig het, kon klaarkom. Tog het masjiene teen 1840, toe die spoorweg ook al terdeë gevestig was, industriële bedrywigheid in Brittanje reeds tot op groot hoogte verander. Daar bestaan geen twyfel nie dat die Industriële Omwenteling 'n magtige rewolusie was, want daardeur is binne 'n tydsbestek van 'n bietjie meer as honderd jaar 'n hele omwenteling in industriële en maatskaplike toestande in Groot-Brittanje, [[Duitsland]], [[Frankryk]] en die [[Verenigde State]] teweeggebring. Sy invloed brei nog steeds vinnig uit, want op hede is dit besig om die hele ekonomiese struktuur van lande soos [[Indië]] en [[China]] te verander. === Onmiddellike maatskaplike en ekonomiese gevolge van die Industriële Omwenteling === Dit was onvermydelik dat al die veranderinge wat deur die Industriële Omwenteling teweeggebring is, ontberinge vir die arbeiders gedurende die oorgangstydperk sou meebring; want die ekonomiese en maatskaplike lewe in Brittanje is geheel en al ontwrig. ==== Die groei van nuwe stede ==== Die opkoms van die nuwe nywerheid wat in so 'n groot mate van stoomkrag afhanklik was, het tot gevolg gehad dat die bevolking nou na die omgewing van die steenkool- en ystervelde aangetrek is. Lancashire en die West Riding van Yorkshire het die digsbevolkte distrikte in Engeland geword, en die verhuising van die bevolking het gelei tot die opkoms van nuwe nywerheidstede soos [[Leeds]], [[Manchester]], Huddersfield en [[Sheffield]], asook [[Birmingham]], wat die belangrike posisie ingeneem het wat voorheen deur die suidooste en suidweste beklee is. Die vooruitsig op werk in hierdie stede het baie van die mense aangelok wat van hulle grond verdryf was deur die vernietiging van die ooplandstelsel van boerdery en wat nie na die Nuwe Wêreld of Australië verhuis het nie. ==== Die opkoms van moderne agterbuurtes ==== Die maatskaplike toestande in dié stede wat so vinnig gegroei het, was betreurenswaardig. Huise was sleg gebou, en geen poging is hoegenaamd aangewend om die mees elementêre gesondheidsmaatreëls toe te pas nie. Met verloop van tyd het die toestand vererger namate meer mense na die stede gestroom het. Die opkoms van Manchester en naburige dorpe, byvoorbeeld, het die lug kilometers ver verpes, die waterstrome besoedel en die plantegroei vernietig. Die geboortesyfer het vinnig gestyg, maar die kindersterfte sowel as die algemene sterftesyfer was net so hoog. Siektes was baie algemeen, wat heeltemal te verstaan was. Selfs in 1844 het 'n kommissie wat aangestel was om die lewenstoestande in verskeie stede te ondersoek, onder andere die oorbevolkte toestand in 'n sekere agterplaas in Leeds beskryf en daarby gevoeg dat vyf-en-sewentig wavragte mis, wat jare lank onaangeraak daar gelê het, verwyder moes word. Die eiendom waarvan hierdie agterplaas 'n deel was, het, na bewering, die beste rente van alle eiendomme in die stad opgelewer. Die koste van lewensonderhoud was ook aan die toeneem. Na die einde van die [[Napoleontiese Oorloë|Napoleontiese oorloë]] was die koringboere bevrees dat daar te veel [[koring]] uit die Oosseelande ingevoer sou word, en dat die pryse dus sou daal wanneer dié invoerhandel weer hervat word. Die regering het dus in 1815 'n wet laat aanneem waarvolgens geen koring sou mag ingevoer word nie solank die binnelandse prys minder as tagtig sjielings per kwart ton was. Dit het die grondeienaars beskerm, maar die arbeiders het daaronder gely, want die brood se prys is hoog gehou. Aangesien dronkenskap algemeen was, was die sedelike peil laag. Brittanje se strafkode was nog baie streng, en mense kon vir geringe oortredings in die tronk gestop word. Die gevangenisse, destyds veel talryker as vandag, was gedurig vol. ==== Die omstandighede van die fabrieksarbeiders ==== In die fabrieke self was die toestand aanvanklik nie beter nie. Die gesinslewe was verbrokkel, en die arbeiders kon vergelyk word met slawe, want hulle is behandel bloot as soveel arbeidskrag om "gebruik te word na goeddunke van, en onder voorwaardes opgelê deur, hul base". Die vorige intieme verhouding wat in die huisnywerheid bestaan het, het verdwyn, en daar het 'n wye kloof tussen kapitaal en arbeid ontstaan. Daar was baie werkloses, en die mededinging was so skerp dat, vergeleke met die prys van brood, die lone beroerd laag was. Die werkure was lank, dikwels tot dertien of selfs veertien uur per dag. In die fabrieke is daar 'n stelsel van arbeidsverdeling ontwikkel ten einde produksiekoste te verminder. 'n Persoon sou voltyds besig wees met die vervaardiging van een enkele onderdeel van 'n artikel. Onder die vorige stelsel sou al die verskillende stadiums deur een persoon se hande gegaan het. Hierdie spesialisering het die arbeider se lewe eentonig en vervelend gemaak. Die werklike toestande in die fabrieke was ook nie bevorderlik vir goeie gesondheid nie, want baie van hulle was swak verlig, swak geventileer en klam. Ongelukke het ook baie dikwels voorgekom, want daar was geen beskerming teen gevaarlike masjinerie nie. Al hierdie euwels was die uitvloeisel van die sogenaamde fabriekstelsel. Daar moet egter nie gedink word dat die verandering om in die fabrieke te werk vir die arbeider altyd net 'n ramp was nie. Wewers het voorheen in klam, bedompige kelders gewerk. Ook was die lone wat aan hierdie mense betaal is, in 1840 in sekere opsigte hoër as wat hulle ontvang het toe hulle tuis gewerk het. Aangesien hulle in die stede saamgetrek was, het dit vir hulle moontlik geword om saam te span om van hulle werkgewers beter lewensvoorwaardes, 'n standaardloon en korter werkure te eis. ==== Kinder- en vrouearbeid ==== Omdat dit swak besoldig was, is die vroue- en [[kinderarbeid]] deur die werkgewers uitgebuit. Die kinders van arm ouers is in fabrieke saamgehok as lappers (persone wat die gebreekte drade in die masjiene weer aanmekaar las). Selfs kindertjies van die ouderdom van vier en vyf jaar is gebruik om die afvalkatoen van die vloer af op te tel, en hulle moes van vyf- of sesuur in die oggend tot sewe- of agtuur in die aand werk, met kort onderbrekings vir maaltye. Die blaam vir hierdie toestand het nie net op die werkgewers gerus nie, want die ouers het hul kinders van hul jongste jare af as potensiële loontrekkers beskou. In die myne was die toestand nog erger. Hier moes vroue en seuns die steenkooltrokke deur die gangetjies trek waarvan party so laag was dat slegs klein kindertjies daardeur kon gaan. Die toestande waaronder die kinders in die myne gewerk het, was so sleg dat die sterftesyfer onder hulle in sommige gevalle vier of vyf maal so hoog was as in die nywerheidsdistrikte. ==== Die laissez faire-beleid ==== Aanvanklik is niks gedoen om die nood en ellende van die arbeidersklasse te versag nie. Kinderarbeid is eers nie as 'n euwel beskou nie. Dit moet toegeskryf word aan die feit dat die Regering teen die einde van die agttiende eeu die regulering van die handel, wat 'n deel van die Merkantilistiese Stelsel was, laat vaar het. 'n Boek geskryf deur [[Adam Smith]], 'n professor in [[Glasgow]], met die naam "[[The Wealth of Nations]]", is in 1776 uitgegee – dieselfde jaar waarin die Amerikaners hul onafhanklikheid uitgeroep het. Smith, wat sy opvattinge op dié van 'n groep Franse ekonome, die Fisiokrate, gebaseer het, het die gedagte dat die staat industriële of handelsbedrywighede moes reguleer heftig veroordeel. Die handel moes volkome vry wees, en die beste beleid vir die staat was om elke indiwidu volkome vry te laat om sy eie voordeel te soek, mits hy nie daardeur die vryheid van ander aangetas het nie. So het dit dan gebeur dat daar 'n besliste verandering in die ekonomiese beleid plaasgevind het, en Adam Smith se opvatting dat mense toegelaat moes word om die beste vir hulleself te soek, het die grondslag van die Britse arbeids- en handelsbeleid geword, wat as die beleid van "laissez faire" bekend staan. Wette wat diensure en lone vasgestel het, is herroep sowel as wette wat beskerming aan die oorsese handel verleen het, sodat Brittanje geleidelik in die rigting van 'n vrye arbeidsmark en vryhandel beweeg het. In 1845 is die Koringwette herroep, die Skeepvaartwette is in 1849 herroep, en die beskermingsbeleid is deur William Gladstone se Vryhandelbegroting in 1860 beëindig. ==== Vooruitgang van handel en nywerheid ==== Die onmiddellike gevolg van die nuwe handelsbeleid en die ondernemingsgees geopenbaar deur privaat ondernemings was 'n geweldige ontwikkeling van die nywerhede en die handel. Fabrikate en die oorsese handel het teen 'n vinnige tempo vermeerder gedurende die laaste helfte van die agttiende eeu en die eerste dekades van die negentiende. In 1783 was die waarde van die uitvoer byna £14 miljoen en die invoer net oor die £11½ miljoen. Teen 1800 het hierdie syfers reeds meer as verdubbel en was die bedrae £34 miljoen en £28 miljoen onderskeidelik. Die katoeninvoer alleen het sestigvoudig toegeneem. So het Brittanje dan teen 1815 reeds die rykste nywerheids- en handelsland van die wêreld geword. Dit was weens hierdie toename in sy rykdom en die afhanklikheid van die Europese lande van Brittanje vir fabrieksware, dat hy in staat was om die sware laste wat deur die Napoleontiese oorloë op hom gelê is, te dra. Selfs [[Napoleon]] kon nie sonder Britse fabrikate vir sy troepe klaarkom nie. Brittanje het inderdaad van 'n landbouland tot 'n groot nywerheidsland verander. ==== Onderdrukkende regeringsmaatreëls ==== Die nuwe metodes van grootskaalse produksie wat die land soveel rykdom gebring het, het ook baie euwels as nasleep gehad, en die arbeidersklasse het die meeste daaronder gely. Die regerende klas is geblameer vir al die ellende, en die arbeiders het probeer saamstaan ten einde beter lone te verkry. In hierdie jare (1789–1815) het Europa die naweë van die Rewolusionêre en die Napoleontiese oorloë deurgemaak. Die Britse Regering, wat 'n rewolusionêre uitbarsting gevrees het – die aaklighede van die Franse Rewolusie was nog vars in die geheue – het steeds daarna gestreef om die arbeiders te belet om verenigings te stig ten einde hoër lone te eis. In 1799 en 1800 is wette teen die stigting van sodanige verenigings aangeneem. Na die beëindiging van die Napoleontiese oorloë het die toestand in Brittanje nog verder versleg. Werkloosheid het toegeneem as gevolg van die verslapping in die handel en die groot aantal soldate en matrose wat van die oorloë af teruggekeer het. Lone het gedaal, en die prys van brood het as gevolg van die Koringwette gestyg. Die bekommerde arbeiders het uiting aan hul gevoelens gegee deur opstootjies te verwek, masjinerie te vernietig en hooimiede te verbrand. Manne soos William Cobbett, 'n hervormer, wat die Weekly Political Register uitgegee het, waarvan die sirkulasie tot 50 000 gestyg het nadat die prys daarvan tot twee pennies verminder is, en Henry ,,Orator" Hunt het belangrike industriële en maatskaplike hervorming bepleit. Die regering was bang vir 'n algemene rewolusie, en het baie streng onderdrukkende maatreëls toegepas. In 1819 is daar op 'n ordelike vergadering wat by Peterloo, Manchester, gehou is, deur soldate geskiet – daar was destyds geen polisie nie. Die handelwyse van die magistrate wat vir hierdie daad verantwoordelik was, is deur die regering goedgekeur, en die Ses Wette is aangeneem, waarvolgens onder andere geen oproerige openbare vergaderings toegelaat sou word nie en die publikasie van opruiende koerante of pamflette verbied is. Op die Vasteland het intussen 'n soortgelyke toestand ontwikkel. In Duitsland het dit uitgeloop op die Karlsbad-dekrete en in [[Napels]] en [[Sisilië]] het die Europese Konsert ingegryp. === Die begin van maatskaplike en industriële hervorming === ==== Die toenemende aandrang op hervorming ==== Van die aanvang van die negentiende eeu af was magte in Brittanje aan die werk wat uiteindelik 'n verbetering van die lot van die werkende klasse teweeggebring het. Dit was in die eerste plek toe te skryf aan die godsdienstige herlewing waarmee John Wesley en ander in die vorige eeu begin het. Dit het die aandag van die publiek op die toestand van die arbeiders in die nuwe nywerheidstede gevestig. Die eerste tasbare gevolge was die voorsiening van Sondagskole vir die kinders van die armes. Daarna is die aandag van die groot publiek op die uiters slegte toestande in die katoenfabrieke en die steenkoolmyne gevestig. Hierdie humanitêre beweging het ook gelei tot 'n agitasie om die verbetering van die tronkstelsel en die strafkode. In hierdie beweging het John Howard en Elizabeth Fry die voortou geneem. Gedurende die eerste twee dekades van die negentiende eeu het 'n groep Radikale ontstaan wat daarvoor gepleit het dat die parlement wetgewing moes aanneem ten einde die maatskaplike, industriële en ekonomiese posisie van die werkers te verbeter. Om dit te kon doen, moes die Britse parlement eers hervorm word, want dit het destyds slegs die landelike aristokrasie verteenwoordig wat geen belange by die vraagstukke van die nywerheidsgebiede gehad het nie. Die nuwe handels- en nywerheidsklasse en die stedelike arbeidersklasse het geen verteenwoordiging hoegenaamd in hierdie parlement gehad nie. ==== Hervormings deur die gematigde Tories ==== Gelukkig was die reaksionêre Tory-regering ná 1820 meer geneë om aandag aan sosiale en industriële hervorming te wy, nadat jonger lede soos George Canning en William Huskisson tot die kabinet toegetree het. Die strafwette is mensliker gemaak, en aan die Rooms-Katolieke is politieke regte toegeken (1829). Namate die gees van verdraagsaamheid sterker geword het, is ook aan industriële en sosiale toestande aandag gewy. In 1824 is, grotendeels as gevolg van die bemoeiinge van Francis Place, 'n Londense kleremaker, die wette teen werkersvereniginge deur die parlement herroep. Hiermee is die weg gebaan vir die vakuniebeweging, wat later so 'n belangrike rol in verband met die verkryging van gunstiger arbeidstoestande en hoër lone vir die werkende klasse gespeel het. Die humanitêre beweging was ook, reeds in 1802, die aanleiding tot die aanneming van die eerste Fabriekswet op voorstel van sir Robert Peel. Dit het die werkure van arm kinders wat vakleerlinge in die katoenfabrieke was, tot twaalf uur per dag verminder en nagwerk verbied. In 1819 is nog 'n wet aangeneem. Dit het onder meer bepaal dat kinders onder nege jaar oud glad nie in die katoen- of wolfabrieke in diens geneem moes word nie. Hierdie wette was ondoeltreffend, want geen inspekteurs is aangestel om toe te sien dat die bepalinge toegepas word nie. Die saak van die kinders is nietemin voortdurend deur lord Anthony Ashley Cooper, later Graaf van Shaftesbury, en ander bepleit. ==== Die Whig-party aan die bewind (1832) ==== Dit was eintlik eers as gevolg van die groot Hervormingswet (Reform Act) van 1832 dat hervorming op groot skaal aangepak is. Namate die beweging ten gunste van hervorming aangegroei het, het die Whig-party, wat die opponente van die Tory-regering was, maatskaplike en industriële hervorming in sy partyprogram opgeneem. In 1830 is [[George IV van die Verenigde Koninkryk|George IV]] oorlede, en die troonsbestyging van Willem IV het 'n nuwe algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die Whig-party se parlementêre aanhang is versterk en hulle leier, lord Grey, het eerste minister geword. Die Whig-party het in die daaropvolgende tien jaar 'n reeks verreikende maatskaplike en industriële hervormings ingevoer, wat baie bygedra het om die toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Hierdie beweging het aan krag gewin deur die aanneming van die Hervormingswet (Reform Act) van 1832. Vir die eerste keer is ruime verteenwoordiging in die parlement toegeken aan die nuwe industriële en kommersiële leiers, wat nou in staat was om as kampvegters van die belange van die nywerheidsgebiede op te tree. Hierdie strewe na hervorming het geblyk uit die afskaffing van slawerny dwarsdeur die Britse Ryk in 1833 en die betaling van geldelike vergoeding aan die slawe-eienaars. ==== Doeltreffende fabriekswette ==== Die ,,Hervormingsparlement” (Reform Parliament) het onmiddellik aandag gewy aan die toestand wat in die katoenspinnerye geheers het, en in 1833 die Derde Fabriekswet aangeneem, wat die indiensneming van kinders onder die ouderdom van nege jaar verbied het, en die diensure van kinders tot by die ouderdom van agttien jaar beperk het. Kinders sou nie toegelaat word om langer as twaalf uur per dag te werk nie. Alhoewel dit slegs 'n klein begin was, was dit tog die eerste werklik doeltreffende wet, want vier fabrieksinspekteurs is aangestel om die fabrieke en spinnerye te besoek om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Lord Shaftesbury het daarná aandag aan die steenkoolmyne gewy. Ten spyte van sterk teenstand van die myneienaars, is in 1842 'n wet aangeneem wat die indiensneming van vroue en meisies in steenkoolmyne verbied het. Slegs seuns van oor die tien jaar kon in diens geneem word, maar dán nie vir meer as drie dae in 'n week nie. In 1844 is 'n ander fabriekswet aangeneem, nadat drie pogings daartoe deur sir James Graham, die minister van binnelandse sake, aangewend was. Hierdie wet het 'n dag van twaalf uur vir werksters in die fabrieke vasgestel. Bowendien is verdere beperkings op die indiensneming van kinders gelê, en daar is bepaal dat die kinders die skool drie uur per dag moes bywoon, in plaas van twee uur soos in 1833 voorgeskryf was. Uiteindelik het die staat dus doeltreffende stappe gedoen om die uitbuiting van vroue en kinders in die tekstielfabrieke en in die steenkoolmyne te beëindig. 'n Belangrike stadium is bereik toe 'n wetsontwerp wat deur John Fielden, 'n katoenspinner, ingedien is, in 1847 aangeneem is. Die vroeër teenstand teen nywerheidswetgewing het ook verdwyn namate fabrikante besef het dat deur die toepassing van korter werkure hulle groter doeltreffendheid van die werkers verkry het. Die nuwe wet het dit vir fabrieke onwettig gemaak om vroue en jeugdige persone langer as tien uur per dag te laat werk. Aangesien die werkure oor vyftien uur per dag gestrek het, het die fabrieksinspekteurs dit feitlik onmoontlik gevind om vas te stel of die regulasies werklik uitgevoer is. Die parlement het derhalwe in 1850 'n wysigingswet aangeneem wat die ure van die werksdag vir vroue verder ingekort het. Twee uur moes gedurende die dag vir maaltye toegestaan word. In 1853 is die wet verder gewysig ten einde die kinders se dag op dieselfde grondslag as dié vir vroue te beperk. Waar mans en vroue saam gewerk het, is die ure vir mans ook geraak, en die fabrieksdag is op twaalf uur vasgestel. Lord Shaftesbury, wat in 1885 oorlede is, het hom sedert 1833 voortdurend ten behoewe van die fabriekswerkers, veral die vroue en kinders, beywer. Hy word ook onthou weens sy werk in verband met die afskaffing van die praktyk, in 1864, om kinders as skoorsteenveërs te gebruik. Daar moet op gelet word dat fabriekswetgewing aanvanklik hoofsaaklik vir vroue en kinders gegeld het en tot die tekstielbedryf beperk was. Later is die omvang van die nywerheidswette uitgebrei om ook ander nywerhede in te sluit. ==== Werkloosheidsonderstand ==== Die aanneming van die Fabriekswette was 'n aanduiding dat die parlement uiteindelik oortuig was van die noodsaaklikheid van staatsinmenging ten einde die industriële en maatskaplike toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Werkloosheid, wat sedert 1815 geweldig toegeneem het, het vervolgens aandag ontvang en onderstandsmaatreëls is oorweeg. Alhoewel daar tydens die regering van Elizabeth I 'n stelsel ontwerp is om vir die armes en behoeftiges te sorg, het die verskuiwing van die bevolking na die nuwe nywerheidstede, die lae lone en die ontberinge van die plaasarbeiders die toepassing van hierdie Arme-wet teen die einde van die agttiende eeu onprakties gemaak. 'n Aantal magistrate van Speenhamland in Berkshire het in 1795 die probleem probeer oplos deur toelaes te betaal aan laagbesoldigde arbeiders. As 'n man se loon te laag was, sou dit uit die plaaslike belastings aangevul word. Dit het slegs tot 'n verhoging van die belastings gelei, vlyt ontmoedig en luiheid onder die werkers aangemoedig. Op die ou end was dit vir plaaslike gemeenskappe onmoontlik om die geldelike las wat dit op hulle gelê het, te dra, en die getal werkloses het teen 'n ontstellende tempo toegeneem. Die Armewet is in 1834 drasties gewysig toe daar bepaal is dat na 'n tydperk van twee jaar geen toelaag meer aan enige liggaamlik gesonde werker betaal sou word nie, en dat indien hy nie in staat was om homself te onderhou nie, hy na 'n armehuis moes gaan. Die tug in die werkhuise was baie streng ten einde armes af te skrik. H. M. Stanley se beskrywing in sy outobiografie van sy eie ondervindinge in 'n werkhuis geskryf hoe aaklig so 'n inrigting was. Slegs diegene wat weens liggaamlike gebreke nie in staat was om te werk nie, sou onderstand in hul huise ontvang. Dit was 'n hardvogtige maatreël, maar die getal persone wat van onderstand afhanklik was, het snel afgeneem, en dit het die plaaslike belastings met 'n groot bedrag verminder en die arbeiders uit 'n toestand van blywende vernedering gered. ==== Munisipale hervorming ==== Die Hervormingsparlement was verantwoordelik vir die invoering van nog 'n belangrike wet, naamlik die ''Municipal Corporation Act'' van 1835. Plaaslike bestuur was op daardie tydstip in 'n baie korrupte toestand en beperk tot 'n paar persone wat net na hul eie belange omgesien het. Die wet het voorsiening gemaak vir behoorlike munisipale verkiesings en die eenvormige samestelling van verkose munisipale liggame. Aan die begin was die magte van die nuwe besture baie beperk en die aantal stemgeregtigdes in elke dorp betreklik klein. Voor 1835, en selfs daarná, moes 'n spesiale wet deur die parlement aangeneem word om voorsiening te maak vir die een of ander vorm van openbare diens of verbetering van 'n dorp, en spesiale kommissarisse is aangestel om aandag te wy aan sulke sake soos die uitlê van strate en die aanbring van riole. Dit het die openbare gesondheidstoestand baie verbeter. Die oordrag van enige van hierdie magte aan dorpsrade is eers deur die wet van 1835 toelaatbaar gemaak, met die gevolg dat dorpskommissarisse in baie gevalle nog altyd funksies vervul het wat tans deur stadsrade verrig word. ==== Die staat en die openbare gesondheid ==== Daar is alreeds verwys na die toestand wat in die nuwe nywerheidstede geheers het. 'n Mate van aandag is gewy aan sulke dienste soos die aanbring van riole en die verskaffing van water in die nuwe stede, maar oor die geheel was die toestand betreurenswaardig. Daar was geen wetenskaplike sanitasie nie; vullishope en slykpoele was oral te sien, die huise was swak geventileer en daar was baie min beheer oor die verskaffing van voedsel. Swak gesondheid was onder die armes algemeen en die sterftesyfer was hoog. Epidemies van cholera en [[pokke]] het gereeld voorgekom. Hierdie epidemies het ongetwyfeld daartoe bygedra om die volk uit sy ''laissez faire''-houding teenoor volksgesondheid wakker te skud. Die eerste stap in die rigting van staatsverantwoordelikheid ten opsigte van volksgesondheid is gedoen deur Edwin Chadwick, een van die kommissarisse wat in 1832 aangestel is in verband met die toepassing van die Armewette. Hy word beskou as die stigter van die stelsel van volksgesondheid in Engeland. Sy pogings het uiteindelik gelei tot die aanstelling van 'n Koninklike Kommissie deur sir Robert Peel in 1843 om verslag te doen oor die sanitêre toestande onder die arbeidersbevolking. Die skrikwekkende toestand wat in hul rapport aan die lig gebring is, het gelei dat wetgewing in verband met die verwydering van vullis en rioolvuil en ter voorkoming van siektes aangeneem is. Die eerste Wet op Volksgesondheid is in 1845 aangeneem. Daardeur is 'n sentrale gesondheidsdepartement, wat die Algemene Gesondheidsraad genoem is, in Engeland gestig. Dit het plaaslike gesondheidsrade in die lewe geroep wat die gesondheidsdienste moes beheer. Mediese gesondheidsbeamptes is in die groot stede aangestel en later is ook gesondheidsinspekteurs aangestel om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Deur hierdie wet het die staat op duidelike wyse verantwoordelikheid vir die volk se gesondheid aanvaar. Plaaslike mediese beamptes was reeds in Liverpool (1847) en Londen (1848) aangestel. Hierdie Wet op Openbare Gesondheid het ook bepaal dat stadsrade in munisipale gebiede verantwoordelik gehou sou word vir watervoorsiening, waterafvoer, instandhouding van strate, begraafplase en die regulering van misstande. Verskeie ander wette in verband met openbare gesondheid, wat veral op die samestelling en magte van plaaslike owerhede betrekking gehad het, is gedurende die tweede helfte van die neëntiende eeu aangeneem. Op hierdie wyse is die dienste in verband met volksgesondheid aansienlik uitgebrei. Belangrike sake soos openbare [[inenting]], verbeterde hospitaalakkommodasie, beheer oor voedselverskaffing en die voorkoming van siektes het die ernstige aandag van gesondheidsowerhede geniet. Teen 1875 was die heilsame uitwerking van hierdie gesondheidsmaatreël reeds aan die dalende sterftesyfer merkbaar. ==== Onderwys vir die massa ==== Tot vroeg in die negentiende eeu was die Staat nie in die voorsiening van onderwysfasiliteite vir die volk geïnteresseerd nie. Onderwys is met die Kerk geassosieer en was beskou om slegs die voorreg van die hoër klasse te wees. Volgens die tradisie was onderwys iets wat vrywillig verskaf en in private hande gelaat moes word, en daar was algemene teenstand teen enige gedagte van staatsinmenging. Aanvanklik was godsdienstige liggame hoofsaaklik verantwoordelik vir die aanmoediging tot vrywillige stigting van skole. Aan die begin van die neëntiende eeu was daar twee nasionale vereniginge wat hulle vir die stigting van skole beywer het. Die Britse en Buitelandse Skoolvereniging is in 1808 deur Joseph Lancaster, 'n Kwaker, gestig; en die Nasionale Vereniging deur dr. Andrew Bell, 'n Anglikaan, in 1811. Die tipe skool wat opgerig is, het godsdiensonderrig verskaf, wat bedoel was om die kinders van die veragterdes in die stede geestelik op te hef. Die koste van die instandhouding van hierdie skole is deur skenkings van die Kerke en filantropiese liggame bestry. Die eerste stap wat deur die regering gedoen is om hom in die onderwys te interesseer, was toe die Hervormingsparlement in 1833 'n bedrag van £20 000 beskikbaar gestel het aan die twee vereniginge vir die oprigting van meer skole vir die armer klasse. Hierdie subsidie is jaarliks vermeerder, en het teen 1860 reeds 'n half miljoen pond bedra. Daar het geleidelik 'n gevoel van verantwoordelikheid jeens die kinders van die arbeidersklasse ontwikkel. So het die Fabriekswet van 1833, byvoorbeeld, die skoolure van kinders verleng. Daar is mettertyd besef dat die Kerke nie voldoende in die behoefte aan meer onderwysfasiliteite kon voorsien nie. In 1839 is 'n belangrike komitee van die Geheime Raad aangestel om toesig oor die aanwending van die toelaes wat toegewys is aan skole wat op vrywillige grondslag gestig is, te hou. Dit was feitlik die aanvang van 'n staatsdepartement as deel van 'n nasionale onderwysstelsel. In 1856 is die komitee in 'n Department van Onderwys omgeskep. Die eerste sekretaris van die van die liggaam, James Kay-Shuttleworth, 'n geneesheer wat intiem met die toestande in die agterbuurtes van Manchester bekend was, het veel gedoen om steun vir staatsbeheer van die onderwys aan te moedig deur die aanstelling van inspekteurs. Teen 1860 het die verset van die regerende klasse teen staatsbeheer van laer onderwys feitlik verdwyn. Die maatskaplike en industriële toestand van die arbeidersklasse het dus teen 1860 alreeds aanmerklik verbeter. Dit was grotendeels die gevolg van die moedige wetgewing wat deur die Hervormingsparlement aangeneem is. Daar is besef dat staatsinmening noodsaaklik was in 'n moderne industriële staat, indien die tevredenheid van die arbeiders verseker en 'n beter aanpassing van rykdom tussen die kapitaliste en die arbeidersmassas teweeggebring moes word. === Maatskaplike en industriële hervorming voortgesit === ==== Die aandrang op verdere hervorming ==== Ná 1860 was die twee groot politieke partye in Brittanje die Konserwatiewe, voorheen die Tories, en die Liberale, voorheen die Whigs – albei ten gunste van die uitbreiding van die stemreg. Die tweede Hervormingswet van 1867 het die stemreg aan die stedelike arbeidersklasse gegee en die derde Hervormingswet van 1884 aan die plaasarbeiders. Aangesien beide partye voortaan die stem van die werkersklasse moes verkry, is omvattende programme van maatskaplike en industriële hervorming opgestel. So het Brittanje vóór die einde van die negentiende eeu reeds ver gevorder op die weg na 'n sosialistiese staat. Die Vakunies het inderdaad meegewerk om die eise van die arbeiders insake die verskillende hervormings te formuleer. Die stigting van hierdie soort unies is moontlik gemaak toe die ,,Anti-Combination Act" in 1824 herroep is, daar die Staat nie meer gevrees het dat vereniginge van arbeiders die aanleiding tot oproer en rusverstoring sou wees nie. Alhoewel verskeie plaaslike vakunies kort daarna tot stand gekom het, was die eerste vakunie wat op nasionale grondslag gevorm is, die Geamalgameerde Vereniging van Ingenieurs in 1851. Die mynwerkersunie is in 1863 gestig. Die unies het egter nog geen wetlike erkenning geniet nie. Na die aanneming van die Hervormingswet van 1867 het die vakunies die verwydering geëis van die wetlike beperkings wat hulle in hul pogings om beter ekonomiese toestande vir die werkers te verkry belemmer het. Die vakunies is uiteindelik in 1871 as wettige liggame erken, en in 1875 is aan hulle die reg toegeken om stakings te organiseer sonder vrees van wetlike optrede teen hulle. Van dié tyd af het die vakunies 'n steeds belangriker rol in die verbetering van die lot van die arbeidersklasse gespeel. ==== Fabriekswetgewing ==== Die beginsels wat in die Fabriekswet van 1833 beliggaam was, is ook op ander nywerhede toegepas, sodat die nywerheidsbedrywigheid uiteindelik in sy gehele omvang onder staatsbeheer gebring is. So het die Staat verantwoordelikheid aanvaar vir die kinders, die veiligheid van volwassenes in hul diens, die uitskakeling van ongesonde werkstoestande en die redelike beperking van werkure. In 1878 is al die fabriekswetgewing van die voorafgaande vyf-en-veertig jaar gekodifiseer. Gedurende die eerste helfte van die negentiende eeu is baie min voorsiening gemaak vir gevalle waar werkers sterf of beseer is as gevolg van ongelukke in myne en fabrieke. Die algemene mening was dat 'n werknemer, aangesien hy loon ontvang het, verantwoordelikheid vir die gewone risiko's in verband met sy werk moes aanvaar en nie geregtig was om enige skadevergoeding in geval van 'n ongeluk te eis nie. Ongelukke het egter so dikwels in die myne voorgekom dat die mynwerkersunie om skadeloosstelling begin agiteer het. In 1880 is die eerste wet op die Aanspreeklikheid van Werkgewers aangeneem. Dit het aan die werknemers die reg op skadevergoeding gegee in gevalle waar 'n ongeluk aan nalatigheid aan die kant van die superintendent of 'n gebrek aan die masjinerie te wyte was. Daar was groot ontevredenheid omdat die omvang van die wet so beperk was, en politici soos Joseph Chamberlain, beïnvloed deur [[Otto von Bismarck]] se nywerheidswetgewing in Duitsland, het op die invoering van 'n stelsel van maatskaplike versekering benewens die voorkoming van ongelukke aangedring. In 1897 is 'n Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem, wat die werkgewer in sekere gespesifiseerde gevaarlike bedrywe verplig het om skadevergoeding aan 'n beseerde werknemer vir alle ongelukke te betaal, tensy die ongeluk deur die moedswillige nalatigheid van die beseerde persoon veroorsaak is. Hierdie wet het aansienlike voordele vir die verminkte werknemers of die weduwees gebring, maar het nie algemene tevredenheid gegee nie. In 1901 is 'n ander fabriekswet aangeneem wat die indiensneming van kinders onder elf jaar verbied het. ==== Vry laer onderwys ==== Die uitbreiding van die stemreg na die arbeidersklasse het beteken dat hulle ook die een of ander soort opvoeding moes kry ten einde hulle in staat te stel om self te lees en met politieke strydvrae vertroud te raak. Dit was aanleiding tot die verskaffing van laer onderwys aan die volksklasse. In 1870 is 'n belangrike Wet op Laer Onderwys, wat deur William Edward Forster ingedien is, aangeneem. Hierdie wet was 'n erkenning dat die kerke nie langer voldoende skoolakkommodasie kon verskaf nie. Die onderwysdepartement sou nou in staat wees om laerskole te laat oprig deur verkose skoolrade, wat gemagtig is om 'n belasting te hef benewens die toelaag wat van die regering ontvang is. Die nuwe skole wat aldus gestig is, sou nie-sektaries van aard wees. 'n Gewetensklousule wat 'n ouer toegelaat het om sy kind van godsdiensonderrig terug te hou, het 'n treffende kenmerk van die Engelse skoolstelsel gebly. Teen 1880 is reeds soveel vordering gemaak dat verpligte skoolbywoning oor die hele land afgedwing kon word. Skoolrade het duisende nie-sektariese skole gestig, en op hierdie manier is die kerke ook aangespoor om nog meer skole te voorsien. Binne twintig jaar is die skoolbywoning verdubbel. In 1891 is die onderwys in skole onder skoolrade vry gemaak, en skole wat op vrywillige grondslag gestig is, is aangemoedig om die betaling van skoolgelde af te skaf. Baie van die groter skoolrade het 'n aansienlike bydrae tot die bevordering van onderwys gelewer; baie van hulle was egter klein en ondoeltreffend. Algaande het die vrywillige skole gevind dat die geldelike eise wat aan hulle gestel is, te veel vir hulle geword het. Dit het dus noodsaaklik geword om die hele administratiewe masjinerie van die volksonderwys op te knap. 'n Sentrale onderwysowerheid is in die lewe geroep, toe die Onderwysraad (Board of Education) in 1899 gestig is. Die plaaslike onderwysadministrasie is deur die Onderwyswet van 1902 vereenvoudig. Die skoolrade is afgeskaf en hul pligte is aan vergrote plaaslike owerhede toevertrou. Hierdie plaaslike owerhede is met die instandhouding en uitbreiding van laerskole belas. Hierdie wet het Brittanje 'n nasionale stelsel van vrye en verpligte primêre onderwys gegee. Dit was ook aansporing tot die stigting van munisipale ,,grammar schools" naas die gevestigde ,,Public Schools". Só is daar dus voorsiening vir sekondêre en tegniese opleiding vir die volksmassas gemaak. === Brittanje ontwikkel tot 'n sosialistiese welsynstaat in die twintigste eeu === ==== Stigting van die Arbeidersparty ==== Teen die aanvang van die twintigste eeu het die arbeidersklasse in Brittanje reeds op baie maniere op 'n volkome rekonstruksie van die maatskaplike orde aangedring. Hulle was ontevrede met die langsame vordering in verband met die maatskaplike reorganisasie gedurende die voorafgaande twee dekades. Die vakunies het weereens 'n belangrike rol gespeel. 'n Onafhanklike Arbeidersparty is reeds in 1892 gevorm, en een lid in die parlement gekies. Op 'n vakuniekongres wat in 1899 gehou is, is besluit om 'n Arbeidersparty te stig wat as 'n politieke front van die vakunies sou dien. Die gevolg was dat die Arbeidersparty in 1906 in die algemene verkiesing 51 setels in die Laerhuis verower het. Die politieke mag van die vakunies het met rasse skrede toegeneem. In 1911 is 'n wet aangeneem waarvolgens salarisse aan parlementslede betaal sou word. Van hierdie tydstip af het die Arbeidersparty in die Laerhuis van krag tot krag gegaan. In 1912 is 'n wet aangeneem wat die gebruik van uniefondse vir politieke doeleindes gewettig het. Dit was 'n betekenisvolle stap, want die unies kon hulleself nou effektief op die politieke terrein reorganiseer. ==== Maatskaplike wetgewing ==== In 1906 het die Liberale Party 'n groot meerderheid in die parlementêre verkiesing behaal. Onder die leierskap van sir Henry Campbell-Bannerman, Herbert Henry Asquith en David Lloyd George is 'n aantal verreikende hervormings ingevoer ten einde die welsyn van die volk te bevorder. In 1908 is 'n Ouderdomspensioenwet aanvaar waarvolgens klein pensioene toegeken is aan mense ouer as 70 jaar met 'n inkomste benede 'n sekere peil. Later is die ouderdomsbepaling tot 65 jaar verlaag. Die toestand in die skole het ook sorgvuldige aandag ontvang. In 1906 is 'n wet aangeneem wat aan die plaaslike onderwysowerhede die reg verleen het om kinders wat in behoeftige omstandighede verkeer het, te voed. Dáárop het in 1907 die Mediese Inspeksiewet gevolg, wat die grondslag van die huidige mediese diens in skole in Groot-Brittanje gelê het. Hierdie wet het voorsiening gemaak vir die mediese inspeksie van kinders wanneer hulle by 'n skool aansluit, en reëlings sou getref word vir toesig oor die gesondheid en liggaamlike toestand van alle kinders in openbare laerskole. Nadat hierdie diens in die lewe geroep is, is bevind dat baie kinders wat voorheen as normaal en gesond beskou was, in werklikheid aan ondervoeding, of slegte tande, adenoïede of ernstiger gebreke gely het. Die mediese diens in skole wat aanvanklik ingestel is ten einde kinders in staat te stel om by skoolonderrig te baat, is geleidelik uitgebrei, en dit beoog tans die opbouing van die volk se gesondheid. ==== Verbetering van arbeidstoestande ==== As gevolg van 'n parlementêre ondersoek is in 1906 'n belangrike Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem wat in baie opsigte 'n uitbreiding van die vorige wette was. In 1908 is die werkdag van agt uur ook in die steenkoolmyne ingevoer. In die volgende jaar is verskeie bedryfsrade in die lewe geroep wie se taak dit was om toestande in die nywerhede te reguleer. Dit was 'n uitbreiding van staatsbeheer in die bedryfsorganisasie. Daarna is versoeningsrade bestaande uit verteenwoordigers van die betrokke vakunies en werknemers in die lewe geroep. Hierdie rade moes stakings verhoed deur geskille by wyse van onderhandeling te besleg. Aan die begin van die twintigste eeu het werkloosheid in Brittanje sy verskyning gemaak ten gevolge van die skerpe mededinging van die Verenigde State, Duitsland en Frankryk op die wêreldmark. 'n Belangrike poging om die werkloosheidsvraagstuk die hoof te bied is in 1911 aangewend, toe die Nasionale Gesondheidsversekeringwet aangeneem is. Dit het ontwikkel tot 'n stelsel waarvolgens alle vakwerkers 'n klein weeklikse bydrae in 'n fonds moes stort, waarin 'n verdere bedrag deur die Staat en die werkgewers betaal is. Uit hierdie fonds is tydelike onderstand aan werklose arbeiders verleen. ==== Die finansiering van die welsynsprogram ==== Hierdie hervormings het vir die Staat die uitgawe van ontsaglike bedrae meegebring. Die Liberale Party wou die koste bestry deur verhoogde belastings. 'n Rewolusionêre begroting is in 1909 deur Lloyd George ingedien, waarvolgens swaar belastings op inkomste in die nywerhede en die handel en ook 'n boedelbelasting gehef sou word. Die meer welgestelde lede van die samelewing sou voortaan aansienlike bedrae moet bydra tot die koste verbonde aan die maatskaplike hervormings wat ingestel is om die minderbevoorregtes te help. Toe die Hoërhuis weier om die belastingvoorstelle goed te keur, het 'n konstitusionele krisis ontstaan. In 1911 het die regering egter 'n wetsontwerp laat aanneem waarvolgens die Hoërhuis nie meer die voortgang van maatskaplike rekonstruksie kon verhoed nie, selfs nie indien die Laerhuis op drastiese maatreëls besluit nie. ==== Maatskaplike hervorming ná 1918 ==== Aan die einde van die [[Eerste Wêreldoorlog]] is hoë verwagtings in Brittanje gekoester dat 'n nuwe en beter wêreld vir die arbeidersklasse geskep sou word deur staatsoptrede. 'n Bittere ontnugtering het daarop gevolg. Eerstens het die Konserwatiewe regering onder Stanley Baldwin die hoër- en middelklasse verteenwoordig, wat geen groot meegevoel met die politieke en maatskaplike sienswyses van die werkersklasse gehad het nie: Aan die ander kant was die ekonomiese toestand aan die versleg. Brittanje was besig om 'n steeds groter persentasie van die uitvoerhandel te verloor as gevolg van die konkurrensie van lande soos die Verenigde State en [[Japan]]. Dit het werkloosheid op groot skaal veroorsaak. Die katoenbedryf van Lancashire is veral deur Japanse mededinging in Indië en die Verre Ooste getref. Die inkrimping van die handel het gelei tot 'n afname in die skeepsbou-, die steenkool- en die ysterbedrywe. Stakings het daarop gevolg, waarvan die steenkoolstaking van 1926 die ernstigste was. Dit het nege maande aangehou en uitgeloop op 'n algemene staking wat die hele land verlam het. Die Konserwatiewe regering, wat tradisioneel slegs ten gunste van matige hervormings was, het 'n paar industriële en maatskaplike hervormingsmaatreëls aangeneem wat, hoewel nuttig, heeltemal ontoereikend was om die krisis wat ontstaan het, die hoof te bied. In 1921 het 'n nuwe Wet op Openbare Gesondheid voorsiening gemaak vir die verbetering van gesondheidstoestande in stedelike gebiede, die daarstelling van beter hospitaalfasiliteite aangemoedig en 'n doeltreffender beheer oor die bestryding van siektes soos [[tuberkulose]]. In 1925 is die wet op ouderdomspensioene uitgebrei om ook weduwees en wese in te sluit. In 1926 is die bepalinge van die gesondheidsversekeringswet op wyer groepe van toepassing gemaak. Ook is 'n aantal wette in verband met behuising aangeneem wat hul toppunt in die wet van 1930 bereik het, wat aan plaaslike owerhede vir die eerste keer groot magte verleen het om die opruiming van agterbuurtes in stede asook munisipale behuisingskemas vir die armer klasse aan te pak. Ruimer onderwysfasiliteite is ook vir die kinders van die werkersklasse voorsien. Reeds in die Fisher-wet van 1918 is alle skoolgelde in die laerskool afgeskaf en die ouderdom vir verpligte skoolbesoek tot veertien jaar verhoog. Die Hadow-verslag van 1924 het egter 'n algehele reorganisasie van die sekondêre onderwys ingelui. Dit het gelei tot die voorsiening van die een of ander vorm van onderwys, hetsy algemene of tegniese of handelsonderwys, vir alle kinders na die elfde jaar. ==== Die Arbeidersparty en staatsosialisme ==== Die leiers van die Arbeidersparty het hierdie industriële en maatskaplike hervormings as ontoereikend beskou. Hulle het 'n drastieser maatskaplike rekonstruksie deur staatsinmenging begeer. Die Staat moes die beheer oor al die groter nywerhede oorneem en sodoende verseker dat die arbeidersklasse 'n groter ekonomiese beloning vir hul arbeid ontvang en beter lewenstoestande geniet. Dié beleid, wat aktief deur die Arbeidersparty gepropageer is, was in werklikheid 'n vorm van staatsosialisme. Die getalsterkte van die Party in die parlement was vinnig aan die toeneem. Daar was 59 lede in 1918, en hierdie getal het tot 192 in 1924 vermeerder. As gevolg van die vreeslike ekonomiese depressie wat in 1929 begin het, het die Arbeidersparty baie ondersteuning van die kieserskorps verkry en 290 setels in die parlement verower. Die gevolg was dat 'n Arbeidersregering onder Ramsay MacDonald gedurende die daaropvolgende twee jaar die bewind gevoer het, alhoewel die algemene toestande sodanig was dat weinig hervormingswerk onderneem kon word. Gedurende die jare van die groot ekonomiese depressie (1929–1933) toe die hele ekonomiese struktuur van die Westerse demokrasieë bedreig is, is die ekonomiese en maatskaplike tekortkominge in Brittanje skerp afgeteken. Die werkloosheidsyfer wat op een miljoen in die twintiger jare gestaan het, het tot drie miljoen in 1933 opgeskuif. Teen 1939 was een vyfde van Brittanje se arbeidskragte permanent werkloos. Ten einde die krisis die hoof te bied, is ruimer werkloosheidsvoordele onder die Nasionale Gesondheidsversekeringswet toegeken. Sowat twee miljoen liggaamlik geskikte arbeiders het van die werkloosheidstoelae of ,,Dole", soos hierdie vorm van hulp genoem is, geleef. Die maatskaplike gevolge van die ,,Dole"-stelsel was rampspoedig. Hoewel dit 'n mate van ekonomiese hulp aan die werkloses verleen het, het dit aan die ander kant hul inisiatief en selfrespek vernietig. 'n Belangrike saak waaraan aandag in toenemende mate gewy is, was behuising. As gevolg van 'n nuwe behuisingswet van 1936 wat plaaslike owerhede in staat gestel het om groot behuisingskemas aan te pak, is tussen 1930 en 1939 omtrent vier miljoen gesinne van beter behuising voorsien. ==== Die Beveridge-plan en nasionale bestaansbeveiliging ==== As gevolg van die verwoesting aangerig tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] (1939–1945) was agtereenvolgende regerings in Brittanje verplig om meer aandag aan die industriële en maatskaplike toestand te wy. Die koalisieregering onder sir [[Winston Churchill]] het die eerste daadwerklike stappe gedoen deur die Beveridge-kommissie in 1942 te benoem om 'n nasionale plan vir bestaansbeveiliging op te stel. So 'n stelsel sou voorsiening maak vir alle gebeurlikhede in verband met arbeid of gesondheid. Hierdie plan is in beginsel deur Churchill se regering aanvaar. By die algemene verkiesing van 1945 het die [[Arbeidersparty (Verenigde Koninkryk)|Arbeidersparty]] 'n oorweldigende meerderheid behaal. Hy het oor 393 setels teenoor die 230 setels van die ander partye tesame beskik. Die Arbeidersregering onder [[Clement Attlee |Clement Richard Attlee]] het onmiddellik die Beveridge-plan as sy program aanvaar. Al die aanbevelings is in die Nasionale Versekeringswet van 1946 beliggaam, wat 'n mylpaal in die Britse maatskaplike geskiedenis was. Dit het 'n omvangryke staatsbeheerde versekeringsplan wat vir almal verpligtend is, van stapel gestuur. Die geld vir die skema kom uit 'n sentrale fonds waartoe alle persone bo sestien jaar wat onder 'n dienskontrak of as vakleerling werk, die werkgewers en die Staat bydra. Benewens 'n skema vir geldelike hulpverlening aan werklose arbeiders, word voorsiening ook gemaak vir 'n omvattende mediese diens onder die Staat wat hom toespits op die opbouing van die volk se gesondheid. Voorsiening word gemaak vir vry mediese en tandheelkundige behandeling, gratis medisyne, betaling gedurende tydperke van siekte, ouderdomspensioene vir alle mans bo 65 jaar en vroue bo 60, en begrafnisonkoste. Inderdaad word 'n stelsel van bestaansbeveiliging vir die hele volk voorsien. Die Arbeidersregering het ook 'n omvangryke behuisingskema van stapel gestuur, wat noodsaaklik was weens die uitgebreide bomskade wat tydens die oorlog aangerig is. ==== Onderwysfasiliteite uitgebrei ==== Verdere onderwyshervormings het gevolg. Die Butler-onderwyswet van 1944 is inderdaad deur die Konserwatiewe regering ontwerp, maar deur die Arbeidersregering ná die oorlog toegepas. Hierdie wet tesame met die wette van 1870 en 1902 is die drie belangrikste onderwyswette wat op [[Engeland]] en [[Wallis]] van toepassing is. Die onderwys sou in drie opklimmende stappe bekend as primêre, sekondêre en voortgesette onderwys, georganiseer word. Op hierdie wyse is die ou laerskole afgeskaf. Geen onderskeid is tussen bevoorregtes en onbevoorregtes gemaak nie, want alle kinders kon van voltydse sekondêre onderwys gebruik maak. Voorts is voorsiening gemaak vir die uiteindelike uitbreiding van verpligte skoolbywoning vir kinders van vyf tot sestien jaar. Die nuwe wet bewys hoe ruim die algemene opvatting omtrent onderwys geword het. Voorsiening moes deur plaaslike owerhede gemaak word vir toereikende fasiliteite vir kinders vir ontspanning en sosiale en liggaamlike opvoeding. Onderwys vir volwassenes moes ook aangemoedig en gemeenskapsentrums verskaf word. Engeland het, soos een opvoedkundige skrywer tereg gesê het, ,,ver gevorder sedert daardie sombere eeu toe sy kinders in skoorstene moes rondklouter en steenkooltrokke by die myningang moes trek". ==== Nasionalisasie van die vernaamste nywerhede ==== Die Arbeidersparty het dit as 'n noodsaaklike onderdeel van sy plan insake ekonomiese rekonstruksie beskou dat al die sleutelbedrywe staatsinstellinge moes word. Die kapitalistiese stelsel sou tot op sekere hoogte behou moes word, maar daar is gemeen dat nasionalisasie industriële uitbuiting, arbeidsondoeltreffendheid en werkloosheid sou beëindig. In 1946 het die [[Bank van Engeland]] 'n staatsinstelling geword, en daarná is die steenkoolbedryf onder die beheer van 'n Steenkoolraad geplaas, wat die vorige myneienaars wat deur die Staat uitgekoop is, vervang het. In 1947 is die spoorweë onder staatsbeheer gebring, en in die daaropvolgende jaar het brandstof en krag ook aan die beurt gekom. Staatsbeheerrade is gestig vir die voorsiening van elektrisiteit en gas. Toe Attlee se regering daartoe oorgaan om die staalbedryf te nasionaliseer, is heftige teenstand ondervind. Die Arbeidersregering het Brittanje dus tot 'n welsynstaat herskep wat met die Skandinawiese lande veel ooreenkoms vertoon. Toe die Konserwatiewe Party in 1953 weer aan die bewind gekom het, het hulle hierdie hervormings aanvaar. === Die ontwikkeling van demokratiese bestuur in Groot-Brittanje === Voor die aanvang van die Franse Rewolusie het Brittanje die mees liberale regeringsvorm in Europa gehad. Die grondwet is deur die Franse denkers soos Montesquie as die ideaal vir demokratiese regering beskou. Alhoewel dit gebaseer was op regering deur die monargie en 'n verkose parlement, was die regering egter slegs in 'n beperkte sin demokraties. ==== Die regeringsvorm in 1815 ==== ===== Die Britse parlement ===== Die Britse parlement het uit 'n Hoërhuis (House of Lords) en 'n Laerhuis (House of Commons) bestaan. Die Hoërhuis, bestaande uit edelliede wat vir lewenslank deur die koning benoem is, was erg aristokraties en konserwatief en het die landelike aristokrasie en die Kerk verteenwoordig. Selfs die Laerhuis was nie verteenwoordigend van alle klasse van die volk nie. Die stemreg was baie beperk, en slegs 'n half miljoen volwassenes uit 'n bevolking van veertien miljoen het die stemreg gehad. Bowendien was die setels in die Laerhuis baie oneweredig oor die land verdeel. Baie van die groot nuwe stede wat naby die steenkool- en ystervelde ontstaan het, het geen aandeel in die regering van die land gehad nie. Aan die ander kant het 'n paar aansienlike families beheer oor 'n groot aantal parlementêre setels uitgeoefen weens hul besit van sogenaamde ,,pocket boroughs". Die kieskwalifikasie van een kieser was die besit van 'n omgeploegde land (Old Sarum). 'n Ander ,,pocket borough" was onder die see, en die eienaar moes na die plek roei om sy stem uit te bring! Daar word beweer dat van die 658 parlementslede 424 óf deur agente van die regering benoem is, óf deur private indiwidue. Die Hertog van Norfolk het, byvoorbeeld, elf parlementslede benoem, en die Graaf van Lonsdale ses. Bowendien het elke geoktrooieerde stad (borough), afgesien van sy getal kiesers, twee lede gekies. Die regering van Brittanje was in die hande van die landelike aristokrasie, wat in twee groot politieke partye, die Tories en die Whigs, georganiseer was. Die Tory-regering was reeds jare lank aan die bewind. ===== Die beginsels van party- en kabinetregering ===== Gedurende die agttiende eeu was die idee van partyregering as 'n demokratiese praktyk besig om in Brittanje te ontwikkel. Die leiers van die regering (die kabinet) is uit die meerderheidsparty in die Laerhuis gekies. Die kabinet het dan die beleid wat vir die parlement aanneemlik was, uitgevoer en op dié wyse gevolg gegee aan die wil van die volk. Die ander kenmerk van partyregering is dat die minderheidsparty in die Laerhuis die Opposisie vorm. Dit staan 'n definitiewe eie beleid voor en kritiseer gedurig dié van die regering. Dit verseker dat wetgewing van alle gesigspunte oorweeg word voor sy finale goedkeuring. Die idee van partyregering het ook regering deur die kabinet op die voorgrond gebring. Deur die bestuursooreenkoms van 1689 is die oppergesag van die parlement in Brittanje vasgelê en die gedagte van 'n absolute monargie finaal verwerp. Tog het die koning nog altyd direkte beheer oor die regering uitgeoefen, veral in verband met buitelandse sake, sy eie ministers gekies en die hoë staatsamptenare aangestel. Alhoewel daar destyds 'n neiging bestaan het om die beheer oor nasionale aangeleenthede aan 'n klein groepie ministers liewer as die hele Geheime Raad waaraan al die ministers behoort het, toe te vertrou, was daar nog geen gedagte nie dat dié ministers gekies moes word uit die party wat in die Laerhuis die meerderheid gehad het, nóg was daar 'n eerste minister aan die hoof van die kabinet. Gedurende die agttiende eeu het daar belangrike veranderinge plaasgevind. Die gebruik het by George I (1714–1727) ontstaan dat die koning nie die vergaderings van die kabinet bywoon nie. Op dié wyse het die beheer uit die hande van die koning in dié van sy ministers oorgegaan. Met verloop van tyd het dit ook 'n gewoonte geword dat die koning sy ministers uit die meerderheidsparty in die Laerhuis kies. Hy het die leier van daardie party ná 'n algemene verkiesing laat roep en hom gelas om 'n kabinet te vorm. Aangesien dit noodsaaklik was dat iemand in die koning se plek as leier van die kabinet moes optree, was sir Robert Walpole, leier van die Whig-party in die Laerhuis in 1721, die eerste persoon wat eerste minister geword en in die kabinet die leiding geneem het. Hy het dus as skakel tussen die kabinet en die koning gedien. Dit het beteken dat die koning in werklikheid die beleid van die kabinet en die wetgewing wat deur hom ingedien is, moes goedkeur, alhoewel hierdie beginsel nie vóór die regering van koningin Victoria (1837–1901) volkome aanvaar is nie. Walpole het ook volgehou dat hy uit hoofde van sy amp die beleid van die ministers kon voorskryf, en dit dan ook ten spyte van heftige teenstand gehandhaaf. Hy het geglo dat die ministers saam moes optree en dat 'n lid van die kabinet wat nie bereid was om hom aan 'n meerderheidsbesluit te onderwerp nie, verplig sou wees om te bedank. Dit het ook duidelik geword dat, alhoewel die beleid van die regering onafhanklik van die koning vasgestel sou word, dit die goedkeuring van die Laerhuis, dit wil sê die meerderheidsparty, moes verkry om doeltreffend uitgevoer te kan word. Slegs op hierdie wyse word die oppergesag van die parlement en kabinetsregering verseker. Al hierdie konvensies vorm die wese van politieke demokrasie of parlementêre regering in sy handhawing van die soewereiniteit van die volk. ==== Die beweging om parlementêre hervorming ==== ===== Die noodsaaklikheid van maatskaplike en industriële hervorming ===== Die paar jaar na 1815 was 'n besonder moeilike tydperk in Brittanje. Daar het 'n wye kloof tussen die arbeidersklasse en die hoër- en middelklasse ontstaan as gevolg van die ontwikkeling van die fabriekstelsel en die omwenteling in die landbou. Die intieme verhouding tussen werknemer en werkgewer, soos dit onder die ou stelsel bestaan het, kon nie onder 'n stelsel waarvolgens die werkers in die agterbuurtes saamgehok was, voortbestaan nie. Die toestand van die werkers het voortdurend versleg. Hierdie ellende was grotendeels aan die Napoleontiese oorloë te wyte. Gedurende die oorloë het die Britse uitvoerhandel gebloei, maar na die einde van die oorloë het 'n slapte ingetree. Dit het baie werkloosheid veroorsaak, wat nog vererger is deur die soldate wat van die oorloë af teruggekeer het. Fabrikante het gevind dat hulle voorrade te groot was, en die grondbesitters en die boere is met ondergang bedreig as gevolg van die onbeheerde invoer van koring van die Vasteland, wat 'n skielike prysdaling veroorsaak het. Die regering, wat onder die beheer van die Tory-grondbesitters gestaan het, het die boere probeer beskerm deur 'n nuwe koringwet in 1815 aan te neem. Die invoer van koring is belet, as die prys nie bo tagtig sjielings per kwart ton gestyg het nie. Dit het die prys van koring op kunsmatige wyse hoog gehou, veral omdat toestande gunstig vir die invoer van koring uit Amerika was. Die grondbesittende Tory-aristokrate het nie probeer om die lyding van die armer klasse in die nywerheidsentrums te versag nie, omdat hulle 'n herhaling van die Franse Rewolusie gevrees het indien hulle sou begin om enige hervormings toe te staan. Net soos [[Klemens von Metternich|Prins Klemens Metternich]] in Europa die orde streng gehandhaaf het, so is die armes deur die regerende klasse in Brittanje aan die begin van die negentiende eeu onder strenge toesig gehou. Die regering se beleid is deur Robert Castlereagh, Henry Sidmouth en ander uitgevoer. Sidmouth was die minister van binnelandse sake, en hy het spioene en agente gebruik om verdagte hervormers op te spoor en valse getuienis teen hulle op te stel. ===== Die eis om hervorming lei tot reaksie ===== Daar het heelwat ontevredenheid geheers en soms het opstootjies onder die hongerlydende werklose arbeiders uitgebreek. Die geroep om parlementêre hervorming het in krag toegeneem, want daar is gemeen dat die lot van die arbeiders slegs verbeter sou word indien die parlement waarlik verteenwoordigend van die volk was. Onder die Radikale (diegene wat 'n ingrypende verandering van die parlementêre stelsel begeer het) was William Cobbett 'n belangrike leier. Self 'n goedhartige man en begerig om die welsyn van die arbeidersklasse te bevorder, het hy die Weekly Political Register van 1802 af uitgegee, 'n blad waarin die sienswyse van die arbeiders tot uiting gekom het. In 1816 het hy die prys van die blad van l sjieling tot 2 pennies verminder, en die weeklikse afset het tot 50 000 vermeerder. Die regering het die blad egter spoedig onderdruk. 'n Ander radikaal met heelwat invloed was Henry Hunt, 'n welsprekende redenaar. 'n Aantal opstootjies het plaasgevind, maar hulle is streng deur die regering onderdruk. 'n Opstootjie by Spa Fields in 1816 waar die Franse driekleur vertoon is, is onderdruk, en as gevolg hiervan is die Habeas Corpus-wet opgeskort. Die bekendste van hierdie opstootjies het in 1819 in Manchester plaasgevind. 'n Vergadering is in St. Peter's Fields gehou, waar 'n ordelike menigte van byna 60 000 mans, vroue en kinders deur ,,Orator" Hunt en andere toegespreek is. Toe 'n poging aangewend is om Hunt en sommige van die ander sprekers in hegtenis te neem, het dit voorgekom asof die skare vyandiggesind word. Die magistrate is skielik met vrees bevang, en het die burgermag (daar was toe nog geen polisie nie) beveel om die gepeupel aan te val. Verskeie persone sterf en honderde gewond. Hierdie gebeurtenis staan as die Peterloo-bloedbad bekend. Die regering het die optrede van die magistrate goedgekeur en die Ses Wette (1819) laat aanneem, waardeur dit onwettig verklaar is om enigiemand militêre opleiding te gee, en aan vrederegters die mag verleen is om in sekere gebiede beslag op wapens te lê, die hou van opruiende openbare vergaderings belet is en die belastings op sekere soorte leesstof verhoog is. Hierdie onderdrukkende maatreëls het slegs die geroep om hervorming laat toeneem. Dit het 'n magtige beweging geword, omdat die Whigs, die Opposisieparty in die parlement, hom aan die hoof daarvan gestel het, en baie van sy leiers ywerige voorstanders van hervorming geword het. ===== Die eerste hervormings (1822-'29) ===== Gedurende die tien jaar wat op die Peterloo-bloedbad gevolg het, is 'n aantal merkwaardige hervormings ingevoer, want na die dood van Robert Castlereagh in 1822 was die jonger Tories soos George Canning, William Huskisson en sir Robert Peel ten gunste van 'n beleid van hervorming. Peel, as sekretaris van binnelandse sake, het die spioenasiestelsel afgeskaf en 'n radikale hersiening van die onmenslike strafkode teweeggebring. Daar was destyds omtrent tweehonderd misdrywe waarvoor 'n persoon met die dood gestraf kon word, alhoewel die wette nie streng toegepas is nie. Huskisson was verantwoordelik vir 'n wysiging van die doeaneregte, wat geblyk het 'n stap in die rigting van vryhandel te wees. Die ,,Combination Acts" is in 1824, grotendeels as gevolg van die agitasie van Francis Place, herroep. Hierdeur is die stigting van vakunies gewettig. In 1828 het Peel 'n ander uitstekende hervorming teweeggebring, toe hy die stedelike nagwag van Londen deur 'n staande stedelike polisiemag vervang het. Ander stede het die voorbeeld van Londen gevolg. Die dringende behoefte aan hervorming het as gevolg van die toestand in Ierland sterk aan die lig gekom. Toe Ierland in 1800 met Brittanje verenig is, is feitlik geen politieke regte aan die Rooms-Katolieke in Brittanje en in Ierland toegestaan nie. Hulle kon nie parlementslede word nie, en hierdie leemte is diep gevoel. Daniel O'Connell, 'n advokaat, het die saak van die Rooms-Katolieke op 'n baie bekwame wyse bepleit. In 1828 het hy hom as parlementêre kandidaat in die graafskap Clare verkiesbaar gestel, alhoewel hy, indien verkies, as Rooms-Katoliek nie reg sou hê om in die parlement sitting te neem nie. Hy is met 'n groot meerderheid verkies, en dit het die regering verplig om die Katolieke- Gelykstellingswet in 1829 te laat aanneem, waardeur Rooms-Katolieke die reg verkry het om tot lede van die parlement verkies te word. Hierdie wet was die laaste maatreël wat nodig was om die mag van die Tory-regering te breek. ===== Die Whigs kom aan die bewind ===== Juis op hierdie tydstip (1830) is George IV oorlede, en die troonbestyging van Willem IV het 'n algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die leier van die Whigs, lord Charles Grey, het eerste minister geword, en sy kabinet het hoofsaaklik uit persone wat ten gunste van 'n gematigde parlementêre hervorming was, bestaan. Daar het in Brittanje groot opgewondenheid geheers oor die vraag of die nuwe regering die hervorming van die parlement sou aanpak. In Maart 1831 is die eerste hervormingswetsontwerp deur lord John Russel ingedien, maar dit is weens die teenstand van die Tories nie deur die Laerhuis aangeneem nie. Die parlement is ontbind, en in 'n nuwe verkiesing het die Whigs 'n groter meerderheid behaal. Deur die hele land het dit weerklink: ,,Die wetsontwerp, die hele wetsontwerp, en niks anders as die wetsontwerp nie." In Junie 1831 is die tweede wetsontwerp deur lord John Russel ingedien. Hierdie keer is dit deur die Laerhuis aangeneem, maar in Oktober deur die Hoërhuis verwerp. Brittanje het op die rand van 'n burgeroorlog gestaan. 'n Derde wetsontwerp is deur die Laerhuis aangeneem, maar nog altyd het die Hoërhuis getoon dat hulle vasbeslote was om dit te verwerp, ondanks die feit dat die laaste verkiesing duidelik bewys het dat die hele land ten gunste daarvan was. Daar was slegs een uitweg moontlik: die koning moes genoeg nuwe lords benoem ten einde te verseker dat die wetsontwerp deur die Hoërhuis aangeneem word. Hierdie dreigement het die Hoërhuis laat swig, en op 4 Junie 1832 is die wetsontwerp aangeneem, waarná dit deur die koning goedgekeur is. ===== Die Hervormingswet (Reform Act), 1832 ===== In sy finale vorm het die wetsontwerp voorsiening gemaak vir 'n gemagtigde hervorming van die parlement. 'n Herindeling van setels het plaasgevind. Agt-en-tagtig stedelike kiesafdelings (boroughs) het altesame 143 setels verloor, en hierdie setels is herverdeel onder die nuwe nywerheidstede wat tot dusver glad nie verteenwoordig was nie. Twee- en-twintig van die groter stede soos Manchester en Birmingham het nou die reg ontvang om twee lede elk, en twintig van die ander om een lid elk te kies. Aan die groter graafskappe is 65 bykomende lede toegeken. Selfs toe was die setels nie gelykop tussen die verskillende distrikte volgens die aantal kiesers verdeel nie. Die kiesreg is ook uitgebrei. In die graafskappe is die stemreg aan erfpagters en huurders verleen, dit wil sê aan boere en gewone pagters met 'n sestigjarige landpag wat £10 per jaar betaal het, en aan gewone huurders wat £50 per jaar as huurgeld betaal het. In die stedelike kiesafdelings (boroughs) is die stemreg aan die middelstand toegeken, want alle persone wat 'n huis besit of gehuur het waarvoor minstens £10 huur per jaar betaal is, was stemgeregtig. Na die aanname van die Hervormingswet is wetsontwerpe waardeur soortgelyke hervormings in Skotland en Ierland ingevoer is, aangeneem. Die Hervormingswet is deur die volk met groot byval ontvang. In werklikheid is egter die hele arbeidersklas in die stede en op die plase sonder die stemreg gelaat. Tog het die mag nou oorgegaan van die aristokratiese grondbesitters op die getalsterkere meer bemiddelde middelstand. Die mag van die Laer- oor die Hoërhuis waar eersgenoemde die steun van die volk geniet het, het ook duidelik geblyk. Deur hierdie wet het die Industriële sentrums bowendien in politieke belangrikheid toegeneem en het hulle saam met die landelike aristokrasie die politieke beheer gedeel. ===== 'n Tydperk van hervorming ===== Gedurende die jare volgende op die aanname van die Hervormingswet is 'n aantal belangrike maatskaplike en industriële hervormings deur die Britse parlement teweeggebring. Daar is alreeds verwys na die afskaffing van slawerny (l833) en die Fabriekswet van 1833. Die oprigting van 'n Sentrale Strafhof in 1834 het die werk voortgesit waarmee Peel 'n aanvang gemaak het toe hy die strafwette hervorm het. Die regering het ook aandag aan die onderwys gewy, en die eerste klein toelagies is in 1833 deur die Staat betaal aan skole wat op vrywillig grondslag gestig is. Die instelling van die pennie-posdiens in 1840 deur die toedoen van sir Rowland Hill was ook 'n betekenisvolle hervorming. 'n Belangrike konstitusionele hervorming was die aanname van die ,,Municipal Corporations Act" in 1835. Verkose stadsrade is in stede van 'n sekere grootte opgerig. Die lede is deur die belastingbetalers gekies. Dit was die plig van sulke rade om die aandag te wy aan sake soos die aanleg van paaie, verligting, watervoorsiening, en samewerking met die gesondheidsowerhede in verband met sulke openbare gesondheidsaangeleenthede soos riolering en sanitasie. Die rade het die reg verkry om belastings te hef. Die instelling van hierdie liggame het 'n verandering in die toestande wat in die nuwe nywerheidstede geheers het, teweeggebring. In 1839 is in Manchester 'n beweging op tou gesit om te ywer vir die afskaffing van die Koringwette. Onder hierdie wette is invoerbelastings op buitelandse koring gehef in die belang van die koringkwekers in Brittanje. Aan die hoof van die Anti-Koringwet- verbond was manne soos Richard Cobden, 'n suksesvolle jong kalikodrukker van Manchester, John Bright, 'n katoenspinner en besonder gewilde redenaar, en Charles Villiers, wat die saak in die Laerhuis bepleit het. Baie toesprake is gehou en vlugskrifte deur die land versprei ten einde die volk tot die besef te bring dat die land slegs sou vooruitgaan as alle beskermende regte op ingevoerde goedere eers afgeskaf was. Onder 'n stelsel van vryhandel sou Brittanje buitelandse koring kon koop, maar die vreemde lande sou op hul beurt groter hoeveelhede Britse goedere koop. Sir Robert Peel, die leier van die Konserwatiewe (die party wat uit die ou Tory-party ontstaan het), het self die noodsaaklikheid van die herroeping van die Koringwette begin insien. Sake het 'n kritieke stadium bereik as gevolg van die mislukking van die Ierse aartappeloes in 1845, toe duisende Iere swaar gely en selfs van die honger omgekom het, aangesien buitelandse koring nog belas en die Engelse graanoeste swak was. Ondanks hewige teenkanting het Peel, die eerste minister, in 1846 die herroeping van die Koringwette deurgevoer, hoewel dit 'n skeuring in die Konserwatiewe Party en sy eie ondergang veroorsaak het. In 1849 is die Skeepvaartwette uiteindelik herroep. Daarna is 'n vryhandelspolitiek geleidelik toegepas en slegs op 'n paar artikels invoerregte gelaat. Hiermee is die reeks hervormings wat in 1830 begin het, afgesluit. Teen die middel van die eeu het die Britse fabriekswese gebloei, en werkloosheid het baie verminder. Die merkwaardige opbloei van die Britse nywerheid is duidelik getoon tydens die internasionale tentoonstelling wat in 1851 in die ,,Crystal Palace" in Londen gehou is. ===== Konstitusionele eise van die Chartiste ===== Gedurende hierdie tydperk van hervorming het die arbeidersklasse steeds sterker aangedring op dieselfde politieke regte wat deur die Hervormingswet van 1832 aan die middelklasse toegeken is. Die Radikale hervormers het daarop gewys dat nie een sesde van die bevolking stemgeregtig was nie, en dat die setels nie in verhouding tot die bevolking verdeel was nie. In 1838 is die eise van die Radikale in die ,,People's Charter” beliggaam. Daar is geëis dat elke manspersoon die stemreg moes hê, en dat stemming in die geheim met stembriefies moes plaasvind, omdat dit elke kieser 'n groter mate van vryheid in die uitoefening van sy stemreg sou gee, en omkopery sou verminder. Alle kiesafdelings moes dieselfde getal kiesers hê en elkeen moes slegs een lid vir die parlement kies. Die Laerhuis moes jaarliks gekies word en die eiendomskwalifikasie vir lede moes afgeskaf word. Lede moes ook besoldig word, sodat selfs 'n arm man in staat sou wees om sitting in die parlement te neem. Hierdie agitasie het aangegroei in die arbeidersvereniginge en in die dagbladpers, totdat in 1839 'n versoekskrif met, volgens beweer is, oor 'n miljoen handtekeninge daarop by die parlement ingedien is. Dit is met 'n groot meerderheid verwerp, maar die regering het geen poging aangewend om die beweging te onderdruk nie. Die agitasie het dus openlik plaasgevind, en in 1842 is 'n tweede petisie met meer as drie miljoen handtekeninge aan die parlement voorgelê. Die betoging is toe met strengheid onderdruk en het op 'n mislukking uitgeloop. Hoewel die beweging enigsins verswak het, het die ellendige toestand waarin die arbeiders verkeer het, tog nie verbeter nie. Die rewolusie van 1848 in Europa het gedien as spoorslag vir 'n kragtige herlewing van Chartisme. 'n Reuse-petisie, na bewering deur ses miljoen persone onderteken, sou deur 'n half miljoen man in 'n optog na die parlement geneem word. Spesiale konstabels is in diens geneem om Londen te beskerm, en die betoging het op 'n mislukking uitgeloop. Toe die petisie ondersoek is, is bevind dat daar minder as twee miljoen naamtekeninge op was. Die hele beweging is bespotlik voorgestel, en het in duie gestort. Dit het gelyk asof Chartisme misluk het, maar die konstitusionele vooruitgang in die loop van die eeu het die rigting gevolg wat in die Charter aangedui is. Een geskiedskrywer het beweer: ,,Dit lyk asof die geweldige voorwaartse beweging in Engeland in die rigting van die demokrasie, wat so sterk teen die end van die negentiende eeu op die voorgrond getree het, heelwat van sy krag aan hierdie beweging ontleen het". ==== Brittanje ontwikkel tot 'n parlementêre demokrasie ==== In die sestigerjare van die neëntiende eeu was die arbeidersklasse nog steeds nie stemgeregtig nie. Die vrees wat deur albei politieke partye gekoester was dat 'n uitbreiding van die stemreg die veiligheid van die land in gevaar sou stel, het verdwyn namate Brittanje op ekonomiese gebied vooruitgegaan het, en die arbeiders tevrede was, want almal het werk gehad. ===== Stemreg vir volwasse mans ===== In 1866, toe graaf John Russel eerste minister was, is 'n wetsontwerp deur William Ewart Gladstone ingedien met die doel om die stemreg uit te brei, maar dit is verwerp. Dit het die geesdrif van die volk weer aangewakker, en Benjamin Disraeli (hy het in 1876 lord Beaconsfield geword) beweeg om 'n hervormingswetsontwerp in te dien, wat eindelik in Augustus 1867 aangeneem is. Deur hierdie wet is die stemreg aansienlik uitgebrei. Die kiesreg is nou op 'n residensiële basis toegeken. Die stemreg is aan alle huiseienaars gegee, en ook aan alle huurders wat vir jaar lank gehuurde kamers van 'n bepaalde waarde bewoon het. In die plattelandse kiesafdelings het die klein grondbesitters en pagters wat twaalf pond huurgeld per jaar betaal het, stemgeregtig geword. Hierdie wet het beslis veel daartoe bygedra om Brittanje in 'n demokratiese rigting te stuur. Deur die toekenning van die stemreg aan die stedelinge is die kieserskorps feitlik verdubbel. Aangesien die nuwe kiesers nog steeds teen intimidasie beskerm moes word, is geheime stemming in 1872 deur die ,,Ballot Act" in die plek van stemming in die openbaar, soos tot hiertoe die geval was, ingevoer. Gedurende Gladstone se derde termyn as Eerste Minister is die Derde Hervormingswet (1884) aangeneem, waardeur Brittanje inderdaad 'n demokratiese land geword het. Tot op daardie tydstip was die plaasarbeiders nie stemgeregtig nie, hoewel arbeiders in die stede ná die hervormings van 1867 nie aan hierdie diskwalifikasie onderhewig was nie. Gladstone se wetsontwerp het die stemreg aan plaasarbeiders en alle gesinshoofde toegeken. Op hierdie wyse is die stemreg aan die oorgrote meerderheid van die arbeidersklas toegestaan. Hierdie voorregte is ook op Skotland en Ierland van toepassing gemaak. Die kieserskorps is nou van drie tot vier miljoen vermeerder. In Brittanje is inderdaad die ideaal van stemreg vir elke volwasse manspersoon bereik. Die Wet op die Herindeling van Setels wat in 1885 op voorstel van Gladstone aangeneem is, het 'n algehele herindeling van parlementêre setels teweeggebring. Kiesafdelings wat elk deur een lid verteenwoordig was en 50 000 kiesers bevat het, het nou die reël geword. ===== Verteenwoordigers van die arbeidersklas ===== Die toekenning van die stemreg aan die arbeidersklas was aanleiding tot die daarstelling van verskeie maatskaplike en industriële wette. Dit het ook gelei tot die opkoms van die vakunies waaruit die Arbeidersparty in 1900 as sy politieke front ontstaan het. Alhoewel die arbeiders die stemreg verkry het, was daar min kans vir hulle om uit hul eie geledere manne te kies om in die parlement te dien. Hierdie saak is deur die Liberale regering onder Herbert Henry Asquith reggestel. In 1911 is wetgewing aangeneem waardeur daar vir die eerste maal voorsiening gemaak is vir die betaling van salarisse aan parlementslede uit die Skatkis. Die getal Arbeiderslede in die Parlement was vereers maar gering en die meeste was ampsdraers van die vakunies. In 1916 was daar 29 lede, en hierdie getal het tot 59 in 1918 en 192 in 1924 gestyg. Die arbeiders het die mening gehuldig dat hul lewenstoestande verbeter kon word deur ooreenkomste namens hulle aangegaan deur die vakunies en deur wetgewing volgens sosialistiese beginsels. Die mag van die Arbeidersparty het in so 'n mate toegeneem dat Brittanje in 1924 sy eerste tydelike Arbeidersregering gekry het. In 1929 het die Arbeiders 290 setels in die parlement verower en dus, as synde die talrykste party in die Laerhuis, die tweede Arbeidersregering gevorm. Na die einde van die oorlog teen Duitsland in 1945 het die Arbeidersregering sy derde oorwinning behaal, en was hy, met 393 setels, sterk genoeg om sy program van maatskaplike hervorming deur te voer. ===== Die toekenning van stemreg aan vroue ===== Aan die begin van die twintigste eeu het die eis van vroue om die toekenning van die stemreg steeds sterker geword. Die voorstanders van vroue-stemreg (die ,,Suffragettes") onder die leiding van Emmeline Pankhurst het daarop aangedring dat vroue gelyke regte met mans toegeken moes word. Deur die Wet op die Verteenwoordiging van die Volk van 1918 is die stemreg aan alle vroue van dertig jaar en ouer toegestaan. In 1919 het 'n wet gevolg wat aan vroue toegang tot sekere beroepe gegee het waarvan hulle nog uitgesluit was. Later, in 1928, is die stemreg tot alle vroue van een-en-twintig jaar uitgebrei. Brittanje het nou heeltemal 'n politieke demokrasie geword. 'n Aantal vroue het daarin geslaag om parlementslede te word, en in 1929 is 'n vrou die eerste maal tot minister aangestel. Die toestande in Brittanje teen die middel van die twintigste eeu was gans anders as aan die begin van die neëntiende eeu. Verskeie partye het deur wetgewing baie bygedra om die lewenstoestande van die arbeidersklasse te verbeter. Lidmaatskap van die parlement was nie meer beperk tot 'n sekere klas nie. Persone uit die nederigste kringe kon parlementslede word en maatskaplike hervormings teweegbring. === Die vooruitgang van demokratiese denkbeelde in Frankryk en Duitsland === Die tweede helfte van die neëntiende eeu was gekenmerk deur die groei van industrialisme wat treffende veranderinge in die lande van Wes-Europa en uiteindelik ook in Rusland teweeggebring het. Frankryk was inderdaad die eerste land in Europa wat deur die oorgang na moderne industrialisme beïnvloed is, alhoewel hy, wat vooruitgang betref het, ver by Engeland agtergebly het. Hierdie vooruitgang is eers ná die middel van die eeu versnel. Tog was Frankryk selfs in 1871 nog altyd in die eerste plek 'n landbouland, en was sy nywerhede nog maar op klein skaal ontwikkel. Hy het eers ná die stigting van die Derde Republiek (1870) op industriële gebied ver ontwikkel. Die stigting van die Noord-Duitse Bond in 1867 het die grondslag gelê het vir werklike ekonomiese vooruitgang in Duitsland. Nadat hy verenig was, het dit moontlik geword om beheer oor die ekonomiese beleid van die land volgens definitiewe gekoördineerde beginsels uit te oefen, en om die steenkool en yster van die Ruhr en Lotharinge te ontgin. Die nywerheidsontwikkeling het in Duitsland teen so 'n merkwaardige tempo voortgegaan dat Duitsland teen die einde van die eeu alreeds 'n gedugte industriële en handelsmededinger van Brittanje geword het. Duitsland was nie meer 'n landbouland soos hy gedurende die eerste helfte van die eeu was nie, maar 'n moderne industriële staat met reusagtige industriële korporasies soos daar in Brittanje en die Verenigde State bestaan het. Op industriële gebied was Duitsland Frankryk ver vooruit. Een belangrike gevolg van hierdie industriële vooruitgang was die toenemende wyse waarop gedeeltes van die bevolking van die verskillende state verstedelik het. Die geweldige sametrekking van mense by bepaalde middelpunte van industriële en kommersiële bedrywigheid het nuwe vraagstukke geskep. Aan die een kant was daar die mense wat rykdom vergader het en 'n kapitalisteklas geword het, terwyl daar aan die ander kant 'n groot massa industriële arbeiders was wie se lewenstoestande in die nuwe nywerheidstede gestadig versleg het. Dit het meer en meer noodsaaklik geword vir die staat om wetgewing aan te neem om die toestand van die arbeiders te verbeter. Die werkers het hulself in vakunies verenig om vir hulle belange te stry. Sosialistiese denkers het opgetree as voorvegters vir die regte van die arbeiders en 'n meer eweredige verdeling van rykdom geëis. Die industriële geskiedenis van Frankryk en Duitsland het dus die Britse patroon gevolg. Daar sal kortliks moet nagegaan word hoedat staatkundige verwikkelinge in Europa beïnvloed is deur die aanwassende nywerheidsklas en deur die nuwe vraagstukke wat deur die opkoms van die Sosialisme geskep is. ==== Demokratiese vooruitgang in Frankryk ==== ===== Parlementêre regering onder Napoleon III ===== Lodewyk Napoleon het in 1852 die Franse Republiek deur middel van 'n staatsgreep omvergewerp en die Tweede Keiserryk gestig. Deur 'n oorweldigende meerderheid van sewe miljoen stemme is sy posisie as keiser deur die volk bekragtig. Onder sy bewind is 'n despotiese regeringsvorm weer ingevoer. Die grondwet het alle gesag in die hande van die keiser geplaas, alhoewel oënskynlik baie demokratiese voorregte aan die volk toegeken is. Die beginsel van algemene stemreg is behou, en die Wetgewende Vergadering is nog deur die volkstem gekies; maar dit het nou feitlik geen mag besit nie. Alle werklike wetgewende en uitvoerende mag het by Napoleon self berus. Hy het die regters en die vernaamste staatsamptenare aangestel. Hy het bevel oor die leër en die seemag gevoer, en volle beheer oor buitelandse sake uitgeoefen. Die keiser was inderdaad die staat. Ten einde teenstand teen sy beleid te muilband, is die pers onder 'n strenge sensuur geplaas, politieke vergaderings verbied, en die verkiesings op so 'n wyse gemanipuleer dat slegs weinige teenstanders tot lede van die parlement verkies kon word. Op hierdie wyse is die politieke lewe geheel en al verlam. ===== Parlementêre regering herstel ===== Die rampspoedige buitelandse beleid wat deur die Franse keiser na 1860 gevolg is, het 'n verreikende invloed op die aard van die regering van die Tweede Keiserryk uitgeoefen. Elke ramp het sy vat op die volk verder verswak; derhalwe was hy, ten einde sy prestige te herwin, verplig om politieke konsessies toe te staan, hoewel hy beweer het dat die doel daarvan slegs was om die beloftes wat hy aan die begin van sy bewind gedoen het, na te kom. Op hierdie wyse is die tiranniese bestuur van die keiser in 'n demokratiese regeringstelsel omgeskep. In November 1860, net na die beëindiging van die Italiaanse Oorlog, het Napoleon groter magte aan die Wetgewende Vergadering toegestaan. Dié liggaam kon voortaan aan die begin van elke sitting die regering se beleid bespreek; ministers moes hul beleid in die Vergadering verduidelik en verdedig; en debatte sou volledig gerapporteer word. Instede van hierdie toegewings te gebruik om die regering te ondersteun, het die parlement egter die geleentheid wat hulle agt jaar ontsê is, gretig gebruik om sy beleid te kritiseer. Die Opposisie het homself as die Republikeinse Party georganiseer, wat gestreef het na die omverwerping van Napoleon. Die teenslae wat Napoleon as gevolg van die Mexikaanse Veldtog en die Oostenryks-Pruisiese Oorlog gely het, het hom genoodsaak om meer parlementêre voorregte toe te staan. In 1867 het die Wetgewende Vergadering die reg verkry om die ministers aangaande hul regeringsrade te ondervra; en in 1868 is die perssensuur aansienlik verslap en is openbare vergaderings toegelaat. Hierdie toegewings het slegs die mag van die Republikeine versterk; en hul leiers, Léon Gambetta en Louis Adolphe Thiers, het meer uitgesproke met hul kritiek op die keiserryk en sy buitelandse beleid geword. Die sterkte van hierdie party was in Parys geleë. Uiteindelik, in 1869, het Napoleon die regering volkome demokraties gemaak met die hoop om die ondersteuning van die Republikeine te verwerf. Die Wetgewende Vergadering het die hoogste wetgewende gesag in Frankryk geword, want dit kon nou wetsontwerpe indien en ministers wat aan hom verantwoordelik was, aanstel. 'n Alleenheersende regeringstelsel is dus in 'n gesonde parlementêre regeringstelsel soos in Brittanje verander. Die Republikeine het egter voet by stuk gehou en voortgegaan om aan te dring op 'n republiek. Hierdie strewe is vóór die end van 1870 bereik; hoofsaaklik as gevolg van die [[Frans-Duitse Oorlog|oorlog]] teen Pruise. ===== Voorlopige regering in Frankryk ===== Na die oorgawe van Parys is die Regering vir Nasionale Verdediging ontbind, en 'n Nasionale Vergadering deur algemene manlike stemreg gekies om met Duitsland vrede te sluit. Die verkiesings het uitgeloop op 'n oorweldigende meerderheid vir die Monargiste, en hulle het die boerestand, wat vrede wou hê, verteenwoordig. Die Republikeine onder Gambetta het die algehele ondersteuning van Parys en sommige van die stede geniet; maar weens die feit dat hulle die oorlog teen Duitsland wou voortsit, het hulle ondersteuning elders verloor. Die Nasionale Vergadering het in Bordeaux vergader en Thiers tot hoof van die uitvoerende gesag gekies. Omdat die republikeinsgesinde bevolking bevrees was vir die terugkeer van die monargie, het Parys 'n bepaald vyandige houding teenoor die regering aangeneem. Hulle is ondersteun deur die Sosialiste, wat verbitterd geraak het teen die regering omdat dit geen poging aangewend het om die ellende van die arbeiders uit die weg te ruim nie. Om gevrywaar te wees van die oorheersing van die monargistiese Nasionale Vergadering het Parys toe geëis dat Frankryk in kommunes verdeel word, elkeen waarvan 'n hoë mate van plaaslike selfbestuur sou geniet. Die Sosialiste het gemeen dat hulle hierdeur in staat gestel sou word om hul sosialistiese leerstellings in die [[Paryse Kommune]] te beoefen. Die Vergadering wou egter nie sulke desentralisasie toelaat nie. In Maart 1871 het Parys in opstand geraak teen die regering en is deur regeringstroepe beleër. Dit het Frankryk nog verder verneder, aangesien Duitse troepe nog buitekant Parys was. Die beleg het twee maande geduur. Teen die end van Mei het regeringstroepe hul weg na die stad gebaan. Sewe dae lank is daar hewig in die strate van Parys geveg, en 17 000 manne het gesneuwel. Die opstand is uiteindelik onderdruk, maar 80 000 van die Paryse bevolking is gedood, groot gedeeltes van die stad is vernietig en baie geskiedkundige geboue, soos die Tuilerieë en die Hotel de Ville, is totaal verwoes. Die regering het toe te werk gegaan om die rewolusionêr-gesindes te straf. Sowat 40 000 persone is in hegtenis geneem en voor die krygsraad gebring. Byna 10 000 is in die gevangenis gestop, en duisende is na die strafkolonie, Nieu-Kaledonië, verban. ===== Monargie of republiek ===== Die volgende vraagstuk waarvoor die Nasionale Vergadering te staan gekom het, was of Frankryk sou voortbestaan as 'n republiek, soos na die neerlaag by Sedan besluit is, of weer 'n monargie sou word. Hoewel die Monargiste in die meerderheid was, is Thiers in Augustus 1871 tot president van die Franse Republiek deur die Vergadering gekies. Daar was bepaald meer vertroue in die republikeinse regering. Hy het onmiddellik sy rekonstruksieplanne tot uitvoering gebring, en deur sy toedoen is Frankryk in staat gestel om die laaste paaiement van die swaar oorlogskuld in September 1873 af te betaal – ses maande vroeër as deur die verdrag bepaal. Militêre diensplig, volgens Duitse model, is ingevoer, waardeur Frankryk voorsien is van 'n doeltreffende leër vir nasionale verdediging. In 1873 het die Nasionale Vergadering die eerste stap gedoen om die koningskap te herstel deur Thiers, wat 'n voorstander van die republiek was, te vervang deur Maurice Macmahon, 'n uitgesproke monargis. Die Monargiste was egter hopeloos verdeel oor die vraag of die opvolger tot die troon uit die vorstehuis van Bourbon, Orleans of Bonaparte gekies moes word. Daar die twee laasgenoemdes in onguns by die volk was, weens die rampspoedige bewind van beide Lodewyk Filips en Napoleon III, het die monargistiese verteenwoordigers eindelik besluit om die Graaf van Chambord, 'n lid van die huis van Bourbon, te nader. Die Graaf wou die aanbod nie aanvaar nie, tensy die wit vlag van die Bourbons as die nasionale vlag van Frankryk herstel word. Die Franse volk was egter te geheg aan die Driekleur om hiermee gediend te wees; en aangesien die Graaf nie baie begerig was om koning te word nie, het die voorstel verval. ===== Die republiek gevestig ===== Op hierdie wyse het die Republiek bly voortbestaan. Eindelik, in 1875, is dit formeel met 'n meerderheid van een stem erken. 'n Republikeinse grondwet is toe deur die Nasionale Vergadering opgestel. Voorsiening is in die grondwet gemaak vir 'n parlement van twee kamers of huise, naamlik die Kamer van Verteenwoordigers gekies vir vier jaar deur algemene stemreg, en 'n Senaat bestaande uit 300 lede, vir nege jaar gekies hoofsaaklik deur 'n kieskollege van verteenwoordigers van die kommunes in elke departement. Aan die hoof van die uitvoerende gesag was 'n president, wat deur 'n gesamentlike sitting van die twee Kamers vir sewe jaar gekies is. So 'n gesamentlike sitting word die Nasionale Vergadering genoem. Dit het ook die mag besit om met 'n meerderheidstem die grondwet te verander. Die kabinetstelsel is ingevoer, met ministers verantwoordelik aan die parlement. Dit is duidelik dat die Britse parlementêre stelsel in baie opsigte gevolg is. Op hierdie wyse het die Derde Republiek amptelik tot stand gekom. Teen 1879 het die Republikeine reeds beheer oor albei kamers van die parlement verkry en ook oor die presidentskap, tot Jules Grévy tot daardie amp verkies is. Die president het nou 'n neutrale figuur geword wat hom met geen politieke party vereenselwig het nie. Die Republiek was stewig gevestig. ===== Koalisieregering ===== Deur hierdie grondwet het Frankryk 'n parlementêre regering soos dié van Brittanje verkry, behalwe dat in Frankryk die parlement beheer oor die kabinet uitgeoefen het. Die Franse parlement bestaan nie uit twee of drie groot partye soos in Brittanje nie, maar uit 'n aantal klein partytjies of faksies. Die Franse politieke verdeling gaan meer oor plaaslike aangeleenthede as oor nasionale strydvrae. Die gevolg hiervan was dat baie kabinetsverwisselinge plaasgevind het, want die klein partytjies het hulle dikwels om die een of ander rede in verskillende koalisies gegroepeer. Van 1871 af tot 1914 was daar sowat vyftig eerste ministers, terwyl daar in Brittanje maar sewe was. Tog het dit geen radikale verandering in nasionale beleid meegebring nie, want in sulke gevalle gaan die beheer oor die parlement nie van een sterk party oor op 'n opposisieparty nie. In Frankryk het dit beteken dat die beheer oorgaan van een koalisie na 'n ander een wie se sienswyse nie veel van dié van die vorige oor nasionale aangeleenthede soos buitelandse sake verskil nie. 'n Aantal van die ou ministers bly dan aan as lede van die kabinet. Tog was so 'n opeenvolging van kabinetswisselinge bepaald nadelig vir die land. Hoewel dit voorgekom het asof die republikeinse regering in Frankryk in 'n mate onstabiel was en party mense gemeen het dat Frankryk op die afdraand was, het die regering verskeie pogings van die monargiste en ander om die Republiek omver te werp, verydel. Die demokratiese regeringsvorm het sonder enige wesenlike verandering deur die jare heen tot 1940 voortbestaan. Die Franse het sulke vryhede soos persvryheid en die reg om openbare vergaderings te hou geniet. Geen deel van die bevolking het weer 'n bevoorregte klas soos onder die ou orde geword nie, en die plaaslike bestuur is volgens demokratiese beginsels ingerig. ===== Die republiek en die Rooms-Katolieke Kerk ===== Na 1880 het die uiterste Radikale Republikeine luidkeels hul misnoeë te kenne gegee oor die groot mate van seggenskap wat die [[Rooms-Katolieke Kerk]] in verband met die onderwys in Frankryk gehad het. In 1882 is primêre onderwys verpligtend gemaak, maar die onderrig moes sekulêr van aard wees. Godsdiensonderrig is nie in die skole toegelaat nie. Daar is toe geëis dat die band tussen die Kerk en die Staat verbreek moes word, asook dat die Konkordaat wat Napoleon I in 1801 met Rome gesluit het, opgesê moes word. Hierdie beweging het gelei tot 'n heftige stryd met die Klerikale Party in die parlement. Uiteindelik is, in 1905, die band tussen die Rooms-Katolieke Kerk en die Staat deur die Skeidingswet verbreek, en geen amptelike erkenning is hierna aan enige godsdienstige organisasie in Frankryk verleen nie. Die beheer oor die onderwys het reeds volkome van die Kerk op die Staat oorgegaan. ===== Sosialisme ===== Sosialisme is nie in Frankryk, soos in Duitsland die geval was, onderdruk nie. Gevolglik het die Sosialistiese Party ná 1892 in die stedelike gebiede aanhangers gewen, en Sosialiste het 'n aktiewe rol in die regering van die land gespeel. Soos in Brittanje, is baie sosialistiese denkbeelde toegepas. Bowendien is vakunies in 1884 wetlik erken. Die lewenstoestande van die arbeiders is deur wetgewing verbeter, werkure is ingekort, en oor die algemeen is in die belang van die arbeiders toesig oor nywerhede uitgeoefen. Verder is die onderwys vry en verpligtend gemaak. Ten spyte van politieke twiste en finansiële skandale het die Republikeinse regering 'n voorspoedige volk opgebou. Die binnelandse handel het vooruitgegaan, en die Franse het só veel gespaar dat Franse kapitaal in die buiteland belê kon word. Bowendien het die vryheidsgees in die land veel bygedra tot die bevordering van letterkunde, kuns, musiek en wetenskap. Tog het daar oor al hierdie vooruitgang gedurende die eerste dekade van die twintigste eeu die skaduwee van vrees vir Duitsland se ontsaglike militêre en industriële mag geval en Frankryk het na demokratiese Brittanje om hulp opgesien. ==== Demokratiese vooruitgang in Duitsland beperk ==== ===== Absolutisme herstel ===== Die Duitse Bond is in 1850 deur die Konvensie van Olmütz in Duitsland herstel. Daar was nege-en-dertig state wat elkeen sy eie regeringsvorm gehad het. Oostenryk en Pruise het die vernaamste plekke beklee. Albei hierdie state het die alleenheerskappy van die vors herstel, alhoewel 'n soort parlementêre regering in Pruise en 'n aantal kleiner state behou is. Daar het 'n federale landdag onder die voorsitterskap van Oostenryk by Frankfurt bestaan. Elke staat het daarheen twee verteenwoordigers gestuur wat deur die vors benoem is, en hierdie verteenwoordigers het aangeleenthede rakende die hele Duitsland bespreek. Dit is dus duidelik dat daar teen die middel van die negentiende eeu weinig tekens van ware parlementêre regering in Duitsland te bespeur was. ===== Bismarck se reorganisasie ===== Toe Prins Otto von Bismarck die Bond in 1866 vernietig het, is die Noord-Duitse Bond opgerig. Dit was 'n politieke federasie van twee-en-twintig Duitse state onder die hegemonie van Pruise. Aan die hoof van die federasie was die erfpresident, die koning van Pruise, bygestaan deur 'n bondskanselier. Laasgenoemde was slegs aan die president verantwoordelik; hy het uitgebreide magte besit, en was die hoof van die ministerie. Bismarck, wat afkerig van demokratiese instellinge was, het self hierdie amp beklee. Die federale parlement het uit twee kamers bestaan. Die Bondsraad of federale raad was die belangrikste, en sy lede is aangestel in verhouding tot die politieke belangrikheid van die twee-en-twintig state van die Bond. Die Ryksdag het die bevolking van die verskillende state verteenwoordig, en die verteenwoordigers is by wyse van algemene stemreg vir 'n termyn van drie jaar gekies. Die parlement het uitgebreide magte met betrekking tot wetgewing en belastings besit, maar die behartiging van buitelandse sake het by die president berus. Die oorblywende magte het in die hande van die afsonderlike state gebly. Die Noord-Duitse Bond is deur verskillende maatreëls hegter saamgesnoer. Alle state moes die Pruisiese militêre stelsel aanvaar. Handel en nywerheid is aangemoedig. 'n Eenvormige muntstelsel, en 'n metrieke stelsel van mate en gewigte is ingevoer. Ongeëwenaarde industriële voorspoed het hierop gevolg, en die politieke unie is hierdeur hegter gemaak. In 1871 het Baden, Württemberg en Beiere op sekere voorwaardes by die Noord-Duitse Bond aangesluit. So is dan die Duitse Ryk tot stand gebring. Die Pruisiese koning het erflike Duitse keiser geword, en is bygestaan deur die rykskanselier, wat aan hom alleen verantwoordelik was. Die kanselier het die uitvoerende mag beheer. ===== Konstitusionele monargie ===== Tot 1890 was Bismarck as rykskanselier onder Willem I feitlik oppermagtig in Duitsland. Daar het in Duitsland inderdaad geen stelsel van verantwoordelike bestuur soos in Brittanje of Frankryk bestaan nie. Hoewel die Ryksdag, die Laerhuis, uit sowat vierhonderd verkose lede verteenwoordigende die hele ryk bestaan het, was die rykskanselier (Bismarck) nie verplig om enige besluit van dié liggaam te aanvaar nie. Hy was slegs aan die keiser verantwoordelik. Die federale uitvoerende mag het by die keiser berus, maar is deur die kanselier uitgeoefen, sonder wie se bekragtiging geen verordening wet kon word nie. Bowendien kon geen Pruisiese of ryksminister die koning of die keiser nader nie behalwe deur bemiddeling van Bismarck. Hoewel daar die sentrale of federale regering bestaan het, het elkeen van die ses-en-twintig state in die federasie ook sy eie vorm van regering behou. Pruise, wat twee derdes van die grondgebied van die ryk en drie vyfdes van die totale bevolking uitgemaak het, het die oormag in sowel die federale Bondsraad as die Ryksdag gehad. Bismarck se grootste strewe was om die ryk wat hoofsaaklik deur sy toedoen tot stand gekom het, te versterk. 'n Ryksbank is gestig, en 'n eenvormige muntstelsel sowel as 'n posdiens vir die hele ryk is ingevoer. Verder is 'n eenvormige regstelsel opgestel, en die howe het 'n gemeenskaplike regsprosedure aanvaar. Hierdie sowel as ander veranderinge is aangebring, ten spyte van die teenkanting van die verskillende state wat graag hul eie individuele instellinge wou behou. Daar is egter gepoog om die lojaliteit van die miljoene vreemdelinge, soos die Pole en die Franse, wat in die Ryk ingesluit was, te win. In die provinsies Elsas en Lotharinge, wat na die Frans-Pruisiese oorlog geannekseer is, het byna twee miljoen Franse inwoners hulle hardnekkig versit teen enige toenadering van die Duitse regering. Hoewel 'n groot deel van die twee provinsies oorspronklik Duitse gebied was, wou Frankryk nie genoeë neem met die verlies nie, sodat die gedurige wrywing tussen Frankryk en Duitsland oor die besit van hierdie gebied 'n struikelblok was in die weg van enige verstandhouding tussen die twee volke. ===== Bismarck en die Rooms-Katolieke ===== Bismarck moes verskeie moeilikhede te bowe kom om die Ryk te verenig. Eerstens is hy deur die Rooms-Katolieke teengestaan. Die Pruise, wat hoofsaaklik Protestante was, was vyandiggesind teenoor die Katolieke, en Bismarck het self geglo dat die Duitse Katolieke in die verlede vir Oostenryk meer goedgesind was. Aan die anderkant is die Katolieke verontrus deur die oormag van Protestantse Pruise in Duitse aangeleenthede. Hierdie kloof tussen die twee bevolkingsdele is nog verder wyer gemaak deur die bedrywighede van Katolieke geestelikes wat probeer het om die arbeidstoestande van die nuwe industriële werkersklasse te verbeter. Dit het hulle in botsing gebring met die nyweraars, wat invloedryke ondersteuners van Bismarck was. In 1871 was daar 'n Katolieke of Sentrale party van drie-en-sestig lede in die Ryksdag. Die kanselier het probeer om hierdie party te vernietig. 'n Kerkgeskil het hom die kans gegee om die Jesuïete uit Duitsland te verban en 'n reeks ergerlike wette in 1873 – die sogenaamde Mei-wette – in te stel, waardeur die geestelikes onder staatsbeheer geplaas is en die bywoning van staatskole en universiteite verpligtend vir kandidate vir die priesterskap gemaak is sowel as burgerlike huwelike. Die Katolieke het hierdie wette kragtig bestry, sodat baie in die tronke beland het. Die stryd het bekend geraak as die ,,Kulturkampf” of stryd om die beskawing. Die Katolieke party het egter so sterk geword dat Bismarck besef het dat hy besig was om 'n groot volksdeel te vervreem, met die gevolg dat hy gedwing is om sy beleid te wysig. Hy het selfs aangebied om te bedank, maar die keiser wou dit nie toelaat nie. Die streng wette teen die Katolieke is herroep, en vriendskaplike betrekkinge is herstel met die nuwe pous, Leo XIII, wat pous Pius IX in 1878 opgevolg het. Langs hierdie weg het die kanselier die ondersteuning van die Sentrale Party verkry. ===== Die opkoms van die sosialisme ===== Bismarck het hom aan hierdie stryd teen die Katolieke onttrek hoofsaaklik omdat hy teenoor 'n ander sterk georganiseerde party, naamlik die Sosialiste, te staan gekom het. Soos alreeds aangetoon, is sosialisme 'n direkte uitvloeisel van industrialisme. Sowel Brittanje as Frankryk was reeds ingrypend verander deur 'n industriële rewolusie. Dit was slegs na die Frans-Pruisiese oorlog dat die Duitse industrieë en handel verbasend vinnig uitgebrei het. Binne tien jaar (die tagtiger jare) is die staalproduksie verdubbel en dié van yster byna verdubbel, en gedurende die veertig jaar na 1871 het die steenkoolopbrengs van dertig miljoen tot honderd-en-negentig miljoen ton toegeneem. Hierdie snelle nywerheidsgroei het natuurlik tot 'n snelle uitbreiding van die handel en die skeepvaart gelei. Gevolglik is uiteindelik op beskerming teen buitelandse mededinging aangedring, en het 'n verlange na die verwerwing van kolonies ontstaan. Die groei van die stede het gepaard gegaan met die gewone saamhokking en erbarmlike lewenspeil van die arbeidersklasse, waardeur die groei van sosialisme aangewakker is. Die Sosialiste het begeer dat die arbeiders die politieke mag in die land moes kry. Aangesien daar aangevoer is dat dit nie in die belang van die arbeiderstand is dat enkele kapitaliste die grond, banke, fabrieke en spoorweë besit nie, moes sulke eiendom en instellinge onder staatsbeheer kom. Onder so 'n stelsel sou die arbeider voordeel trek, daar winste nie slegs in die sak van 'n individu sou gaan nie. Die ekstremistiese Sosialiste het, ooreenkomstig die leerstellinge van [[Karl Marx]], die standpunt gehuldig dat hierdie toestand van sake slegs deur 'n rewolusie wat kapitalisme sou uitwis en die Staat beheer oor alle bronne wat werk verskaf, sou gee, verkry kon word. In Duitsland was daar aanvanklik twee sosialistiese bewegings. In 1862 het Ferdinand La Salle, onder die invloed van Louis Blanc se leerstellinge, 'n party gestig wat die opheffing van die arbeiders onder die bestaande kapitalistiese stelsel beoog het. 'n Ander vertakking was onder die invloed van Karl Marx se leerstellinge meer rewolusionêr in sy strewe, en het die Sosiaal-Demokratiese Arbeidersparty gestig. In 1875 is die twee groepe in een party verenig, wat so vinnig gegroei het dat dit teen die einde van die eeu die sterkste party in Duitsland was. Omdat Bismarck 'n sterk aanhanger van die monargie was, het hy hierdie beweging met sulke uitgesproke demokratiese oogmerke kragtig beveg. In 1878 het twee moordaanslae op die keiser Bismarck die geleentheid gegee om die Ryksdag 'n aantal onderdrukkende wette te laat aanneem. Vooraanstaande Sosialiste is in die tronk gestop of verban, byeenkomste van Sosialiste is verbied en hul pers onderdruk. Selfs [[krygswet]] kon in 'n distrik geproklameer word waar arbeidsonluste gedreig het. Deur hierdie maatreëls is die sosialistiese beweging gevolglik in 'n ondergrondse beweging verander. Geheime verenigings het orals ontstaan, en die beweging het so gegroei dat die onderdrukkende wette nie in 1890 hernieu is nie. ===== Sosiale wetgewing ===== Bismarck het langs ander weë probeer om in die behoeftes van die arbeidersklasse te voorsien, naamlik deur sosiale wetgewing in te dien. Dit sou 'n doeltreffende teëwig teen die leerstellinge van die Sosialiste wees en die groei van die Sosiaal-Demokratiese Party ontmoedig. Wette insake verpligte versekering teen siekte (1883) en ongevalle (1884) is aangeneem, en ouderdomspensioene is in 1889 ingestel. Die premies is deur die werkgewers en werkers gesamentlik betaal, terwyl die staat ook daartoe bygedra het. Duitsland was dus die eerste land wat sulke voorsiening van staatsweë vir die arbeidersklasse gemaak het, en het later as voorbeeld in lande soos Brittanje en Frankryk gedien. Bismarck se staatsosialisme het egter nie daarin geslaag om die ondersteuning van die Sosiaal-Demokrate te herwin nie. Aangesien meer fondse vir hierdie hervormings nodig was, het Bismarck sy beleid van vryhandel gewysig en die beskermingsbeleid wat in 1879 ingevoer is, uitgebrei. Die kanselier het dus die Liberale Party, wat vryhandel voorgestaan het, vervreem en meer op die konserwatiewe elemente in die parlement staatgemaak. ===== Bismarck se uittrede ===== Die ou ,,Ysterkanselier” se ampstermyn was egter besig om tot 'n einde te snel. Onder Willem I het Bismarck feitlik die land regeer, al was hy in werklikheid afhanklik van die keiser se steun. Dit het geheel en al verskil van 'n regeringsvorm waarin die eerste minister vir sy optrede aan 'n parlement met soewereine mag verantwoordelik is. In 1888 het die keiser in die ouderdom van 90 gesterf. Na die kortstondige regering van sy seun Frederik is hy deur sy kleinseun, Willem II, opgevolg, wat oor Duitsland tot aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog regeer het (1888–1918). Die jong keiser was energiek, rusteloos en ambisieus, maar hy was ook taktloos en eiewys. Hy was vasberade om 'n kragtige buitelandse beleid te volg. Hy sou dus nie 'n toestand van sake duld waarin die beleid deur 'n kanselier voorgeskrywe word nie. In binnelandse sowel as buitelandse beleid het die twee gebots, sodat 'n kritieke situasie ontstaan het toe Bismarck gedwing is om te bedank (1890), en, die ,,vertroubare loods is afgedank". Willem II het 'n nuwe kanselier, generaal Georg Leo Caprivi, aangestel wat getrou die keiser se opvattinge sou navolg. Dus, alhoewel Duitsland 'n verkose Ryksdag (laerhuis) gehad het, het hy inderdaad geen parlementêre regering gehad nie. Demokratiese regering in die ware sin is in Duitsland eers ná sy neerlaag in 1918 ingevoer. == Bron == * Fowler, C de K. & Smit, G.J.J., Geskiedenis vir die Kaaplandse Senior Sertifikaat en Matriek. Kaapstad: Maskew Miller Beperk. Bladsye 108-143 (Datum onbekend, vermoedelik in laat 1950's). == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} [[Kategorie:Artikels wat geproeflees moet word]] [[Kategorie:Geskiedenis]] lsbz9rgs7j8c5c6weccfn8mn4ik3p4v 2516651 2516646 2022-08-01T08:35:03Z Rooiratel 90342 + Sien ook wikitext text/x-wiki '''Moderniseringsteorie''' word gebruik om die proses van modernisering binne samelewings te verduidelik. Die "klassieke" teorieë van modernisering van die 1950's en 1960's het geput op sosiologiese ontledings van [[Karl Marx]], [[Emile Durkheim]] en 'n gedeeltelike lees van [[Max Weber]], en is sterk beïnvloed deur die geskrifte oor Harvard-sosioloog [[Talcott Parsons]].<ref>Andrew C. Janos, ''Politics and Paradigms: Changing Theories of Change in Social Science''. Stanford: Stanford University Presss, 1986, pp. 44-64; Eisenstadt, Shmuel N. “Modernity and Modernization.” ''Sociopedia.isa''. The Hebrew University of Jerusalem and Van Leer Jerusalem Institute, Israel (2000): 1–15.[https://www.studocu.com/en-za/document/central-university-of-technology/education-i-learner-learning/2010-modernity-and-modernization-first-years-notes/14947188]</ref> Moderniseringsteorie was 'n dominante paradigma in die sosiale wetenskappe in die 1950's en 1960's, en het toe in 'n diep verduistering gegaan.Dit het 'n terugkeer gemaak ná 1991, toe [[Francis Fukuyama]] geskryf het oor die einde van die Koue Oorlog as bevestiging van moderniseringsteorie en meer algemeen van [[universele geskiedenis]].<ref>Francis Fukuyama, ''The End of History and the Last Man ''. New York: The Free Press, 1992, pp. 68-69, 133-34.</ref> Maar die teorie bly 'n omstrede model.<ref>{{cite book |first=Wolfgang |last=Knöbl |chapter=Theories That Won’t Pass Away: The Never-ending Story |editor-first=Gerard |editor-last=Delanty |editor-link=Gerard Delanty |editor2-first=Engin F. |editor2-last=Isin |title=Handbook of Historical Sociology |year=2003 |pages=96–107 [esp p. 97] }}</ref> Modernisering verwys na 'n model van 'n progressiewe oorgang van 'n "voor-moderne" of "[[Tradisionele samelewing|tradisionele]]" na 'n "moderne" samelewing. Moderniseringsteorie dui daarop dat tradisionele samelewings sal ontwikkel namate hulle meer moderne praktyke aanneem. Voorstanders van moderniseringsteorie beweer dat moderne state ryker en kragtiger is en dat hul burgers vryer is om 'n hoër lewenstandaard te geniet.{{feit}} Ontwikkelings soos nuwe datategnologie en die behoefte om tradisionele metodes in vervoer, kommunikasie en produksie by te werk, maak modernisering nodig of ten minste verkieslik bo die status quo. Daardie siening maak kritiek moeilik aangesien dit impliseer dat sulke ontwikkelings die grense van menslike interaksie beheer, nie andersom nie. En tog, skynbaar paradoksaal genoeg, impliseer dit ook dat menslike agentskap die spoed en erns van modernisering beheer. Vermoedelik, in plaas daarvan om deur tradisie oorheers te word, kom samelewings wat die proses van modernisering ondergaan tipies tot bestuursvorme wat deur abstrakte beginsels gedikteer word. Tradisionele godsdiensoortuigings en kulturele kenmerke word volgens die teorie gewoonlik minder belangrik namate modernisering plaasvind.<ref name="HttpwwwbritannicacomEBcheckedtopicmodernization">{{cite web |url=https://www.britannica.com/topic/modernization |title=Modernization |publisher=Encyclopædia Britannica |website=Britannica.com |access-date=2013-08-17 }}</ref> Die teorie kyk na die interne faktore van 'n land, terwyl dit aanvaar word dat met bystand "tradisionele" lande tot ontwikkeling gebring kan word op dieselfde manier wat meer ontwikkelde lande was.<ref>Smelser, Neil J. 1992. “External and Internal Factors in Theories of Social Change,” pp. 369–94, in Hans Haferkamp and Neil J. Smelser (eds.), ''Social Change and Modernity''. Berkeley, CA: University of California Press.</ref> Moderniseringsteorie poog beide om die sosiale veranderlikes wat bydra tot [[sosiale vooruitgang]] en ontwikkeling van samelewings te identifiseer en poog om die proses van [[Sosiokulturele evolusie|sosiale evolusie]] te verduidelik. Skrywers soos [[Daniel Lerner]] het modernisering uitdruklik gelykgestel aan [[Verwestering]].<ref>Lerner, Daniel. 1968. “Modernization. Social Aspects,” pp. 386-95. in David L. Sills (ed.), ''International Encyclopedia of the Social Sciences''. Vol. 10. New York: The Macmillan Company & the Free Press, p. 386.[https://www.encyclopedia.com/social-sciences-and-law/political-science-and-government/military-affairs-nonnaval/modernization]</ref> Vandag word die konsep van modernisering in drie verskillende betekenisse verstaan: # as die interne ontwikkeling van Wes-Europa en Noord-Amerika met betrekking tot die Europese Nuwe Era; # as 'n proses waardeur lande wat nie tot die eerste groep lande behoort nie, poog om hulle in te haal; # as prosesse van evolusionêre ontwikkeling van die mees gemoderniseerde samelewings (Wes-Europa en Noord-Amerika), ''dit wil sê'' modernisering as 'n permanente proses, uitgevoer deur hervorming en innovasie, wat vandag 'n oorgang na 'n na-industriële samelewing beteken.<ref>{{cite book |last1=Gavrov|first1=Sergey|last2=Klyukanov|first2=Igor|year=2015 |chapter=Modernization, Sociological Theories of |editor-first=James D. |editor-last=Wright|title=International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences|edition=2nd|volume= 15|location=Oxford |publisher=Elsevier Science|pages=707–713|isbn=978-0-080-97086-8}}[https://www.academia.edu/24901103/Modernization_Sociological_Theories_of]</ref> Geskiedkundiges koppel modernisering aan die prosesse van [[verstedeliking]] en [[industrialisering]] en die verspreiding van onderwys. Soos Kendall (2007) opmerk, "Verstedeliking het modernisering en die vinnige proses van industrialisasie vergesel."<ref>{{cite book |first=Diana |last=Kendall |title=Sociology in Our Times |location=Belmont |publisher=Thomson/Wadsworth |edition=6th |year=2007 |page=11 |isbn=978-0-495-00685-5 }}</ref> In [[sosiologiese]] [[kritiese teorie]] word modernisering gekoppel aan 'n oorkoepelende proses van [[rasionalisering (sosiologie)|rasionalisering]]. Wanneer modernisering binne 'n samelewing toeneem, word die individu toenemend belangrik, wat uiteindelik die gesin of gemeenskap vervang as die fundamentele eenheid van die samelewing. Moderniseringsteorie is onderhewig aan kritiek wat ontstaan onder sosialistiese en vryemark-ideologieë, [[wêreldstelselteorie|wêreldstelsels]]-teoretici, [[globalisering]]-teoretici en [[afhanklikheidsteorie|afhanklikheid]]-teoretici onder andere. Moderniseringsteorie beklemtoon nie net die proses van verandering nie, maar ook die reaksies op daardie verandering.Dit kyk ook na interne dinamika terwyl daar na sosiale en kulturele strukture en die aanpassing van nuwe tegnologieë verwys word. == Modernisering en demokrasie == Die moderne wêreld is heeltemal anders as die wêreld van die tweede helfte van die agttiende eeu. Die Industriële Omwenteling wat in [[Brittanje]] begin het, het 'n omwenteling op nywerheidsgebied in daardie land teweeggebring en daarna na die [[Europa|Europese]] vasteland, die [[Verenigde State]] en vervolgens na ander lande van die [[wêreld]] uitgebrei. Sy uitwerking op die moderne beskawing was verreikend. Nie alleen is die produksiemetodes in die nywerhede en die landbou radikaal verbeter nie, maar die hele houding van die mensdom jeens die werkgewer en die werknemer en die welsyn van die werknemer is verander. === Die Industriële Omwenteling en demokrasie in Brittanje === Die denkbeelde van die [[Franse Rewolusie]] het ontwikkel en oor Europa versprei. Tegelykertyd is [[Groot-Brittanje]] se industriële bedrywighede ingrypend deur 'n nuwe beweging beïnvloed wat in werklikheid voor die Franse Rewolusie sy verskyning gemaak het. === Die Industriële Omwenteling === ==== Masjinerie in gebruik geneem ==== Dit was 'n tydperk waarin masjiene die mens in die fabrieksnywerhede vervang het. In 1783 is vertel dat Sir Richard Arkwright se fabriek deur middel van 'n [[stoomenjin]] aan die gang gesit is; en [[Matthew Boulton]] en [[James Watt]] het in 1785 'n spinfabriek uitgerus wat deur 'n stoommasjien aangedryf is. 'n Paar masjiene is inderdaad lank tevore reeds uitgevind, maar die nuwe industriële beweging het eintlik eers laat in die agttiende eeu begin as gevolg van die genialiteit van sekere uitvinders. Net soos met die grondgedagte van die Franse Rewolusie die geval was, sou hierdie nuwe beweging die oorsaak wees van industriële veranderinge wat op hul beurt maatskaplike en staatkundige toestande verander het. Die Industriële Omwenteling was heeltemal anders as die Franse Rewolusie, waar ingrypende veranderinge skielik teweeggebring is. Dit was 'n taamlik langsame, aanvanklik baie langsame, oorgang na die nuwe vervaardigingsmetodes – die vervanging van menslike krag deur masjienkrag by die prosesse in die nywerhede. Die eerste bedryf waarin 'n algehele omwenteling deur meganiese uitvindsels teweeggebring is, was die [[katoen]]bedryf, en later is die uitvindings ook in die ander tekstielbedrywe toegepas. Waar die spin en weef voorheen tuis met die hand gedoen is, het dit nou langsamerhand 'n fabrieksnywerheid geword, want die werkers kon dit nie bekostig om die masjiene wat so vinnig verbeter is, te koop nie; en kapitaliste het die werkers in groepe begin saamtrek in hul fabrieke. Daar is bereken dat daar teen die jaar 1788 sowat honderd fabrieke in Engeland was waar katoen gespin is, met gemiddeld 100 tot 150 persone in diens. Daar was minder wolfabrieke. ==== Stoomkrag ==== Die een of ander vorm van krag was nodig om die masjiene aan te dryf. Dit het eers gelei tot die aanwending van waterkrag en, uiteindelik, van stoomkrag ná die uitvinding van die stoommasjien deur James Watt (1764). Die uitbreiding van die tekstielbedryf het gelei tot merkwaardige verbeteringe in die [[yster]]- en staalbedrywe, wat noodsaaklik was vir die vervaardiging van die masjiene. Die metodes van [[steenkool]]ontginning is ook op ongekende skaal ontwikkel. Die brandstof was nodig om die yster te smelt en die nuwe masjiene aan te dryf. Verhoogde industriële bedrywigheid het gelei tot verbeterde vervoermiddels. Dit dien egter beklemtoon te word dat die ingebruikneming van die verskillende masjiene 'n stadige proses was. Die tuiswerkers was, solank hulle in staat was om 'n bestaan te vind, onwillig om in die fabrieke te gaan werk, en die werkgewers was ongeneë om masjiene in gebruik te neem solank hulle met die ware wat die arbeiders tuis vervaardig het, kon klaarkom. Tog het masjiene teen 1840, toe die spoorweg ook al terdeë gevestig was, industriële bedrywigheid in Brittanje reeds tot op groot hoogte verander. Daar bestaan geen twyfel nie dat die Industriële Omwenteling 'n magtige rewolusie was, want daardeur is binne 'n tydsbestek van 'n bietjie meer as honderd jaar 'n hele omwenteling in industriële en maatskaplike toestande in Groot-Brittanje, [[Duitsland]], [[Frankryk]] en die [[Verenigde State]] teweeggebring. Sy invloed brei nog steeds vinnig uit, want op hede is dit besig om die hele ekonomiese struktuur van lande soos [[Indië]] en [[China]] te verander. === Onmiddellike maatskaplike en ekonomiese gevolge van die Industriële Omwenteling === Dit was onvermydelik dat al die veranderinge wat deur die Industriële Omwenteling teweeggebring is, ontberinge vir die arbeiders gedurende die oorgangstydperk sou meebring; want die ekonomiese en maatskaplike lewe in Brittanje is geheel en al ontwrig. ==== Die groei van nuwe stede ==== Die opkoms van die nuwe nywerheid wat in so 'n groot mate van stoomkrag afhanklik was, het tot gevolg gehad dat die bevolking nou na die omgewing van die steenkool- en ystervelde aangetrek is. Lancashire en die West Riding van Yorkshire het die digsbevolkte distrikte in Engeland geword, en die verhuising van die bevolking het gelei tot die opkoms van nuwe nywerheidstede soos [[Leeds]], [[Manchester]], Huddersfield en [[Sheffield]], asook [[Birmingham]], wat die belangrike posisie ingeneem het wat voorheen deur die suidooste en suidweste beklee is. Die vooruitsig op werk in hierdie stede het baie van die mense aangelok wat van hulle grond verdryf was deur die vernietiging van die ooplandstelsel van boerdery en wat nie na die Nuwe Wêreld of Australië verhuis het nie. ==== Die opkoms van moderne agterbuurtes ==== Die maatskaplike toestande in dié stede wat so vinnig gegroei het, was betreurenswaardig. Huise was sleg gebou, en geen poging is hoegenaamd aangewend om die mees elementêre gesondheidsmaatreëls toe te pas nie. Met verloop van tyd het die toestand vererger namate meer mense na die stede gestroom het. Die opkoms van Manchester en naburige dorpe, byvoorbeeld, het die lug kilometers ver verpes, die waterstrome besoedel en die plantegroei vernietig. Die geboortesyfer het vinnig gestyg, maar die kindersterfte sowel as die algemene sterftesyfer was net so hoog. Siektes was baie algemeen, wat heeltemal te verstaan was. Selfs in 1844 het 'n kommissie wat aangestel was om die lewenstoestande in verskeie stede te ondersoek, onder andere die oorbevolkte toestand in 'n sekere agterplaas in Leeds beskryf en daarby gevoeg dat vyf-en-sewentig wavragte mis, wat jare lank onaangeraak daar gelê het, verwyder moes word. Die eiendom waarvan hierdie agterplaas 'n deel was, het, na bewering, die beste rente van alle eiendomme in die stad opgelewer. Die koste van lewensonderhoud was ook aan die toeneem. Na die einde van die [[Napoleontiese Oorloë|Napoleontiese oorloë]] was die koringboere bevrees dat daar te veel [[koring]] uit die Oosseelande ingevoer sou word, en dat die pryse dus sou daal wanneer dié invoerhandel weer hervat word. Die regering het dus in 1815 'n wet laat aanneem waarvolgens geen koring sou mag ingevoer word nie solank die binnelandse prys minder as tagtig sjielings per kwart ton was. Dit het die grondeienaars beskerm, maar die arbeiders het daaronder gely, want die brood se prys is hoog gehou. Aangesien dronkenskap algemeen was, was die sedelike peil laag. Brittanje se strafkode was nog baie streng, en mense kon vir geringe oortredings in die tronk gestop word. Die gevangenisse, destyds veel talryker as vandag, was gedurig vol. ==== Die omstandighede van die fabrieksarbeiders ==== In die fabrieke self was die toestand aanvanklik nie beter nie. Die gesinslewe was verbrokkel, en die arbeiders kon vergelyk word met slawe, want hulle is behandel bloot as soveel arbeidskrag om "gebruik te word na goeddunke van, en onder voorwaardes opgelê deur, hul base". Die vorige intieme verhouding wat in die huisnywerheid bestaan het, het verdwyn, en daar het 'n wye kloof tussen kapitaal en arbeid ontstaan. Daar was baie werkloses, en die mededinging was so skerp dat, vergeleke met die prys van brood, die lone beroerd laag was. Die werkure was lank, dikwels tot dertien of selfs veertien uur per dag. In die fabrieke is daar 'n stelsel van arbeidsverdeling ontwikkel ten einde produksiekoste te verminder. 'n Persoon sou voltyds besig wees met die vervaardiging van een enkele onderdeel van 'n artikel. Onder die vorige stelsel sou al die verskillende stadiums deur een persoon se hande gegaan het. Hierdie spesialisering het die arbeider se lewe eentonig en vervelend gemaak. Die werklike toestande in die fabrieke was ook nie bevorderlik vir goeie gesondheid nie, want baie van hulle was swak verlig, swak geventileer en klam. Ongelukke het ook baie dikwels voorgekom, want daar was geen beskerming teen gevaarlike masjinerie nie. Al hierdie euwels was die uitvloeisel van die sogenaamde fabriekstelsel. Daar moet egter nie gedink word dat die verandering om in die fabrieke te werk vir die arbeider altyd net 'n ramp was nie. Wewers het voorheen in klam, bedompige kelders gewerk. Ook was die lone wat aan hierdie mense betaal is, in 1840 in sekere opsigte hoër as wat hulle ontvang het toe hulle tuis gewerk het. Aangesien hulle in die stede saamgetrek was, het dit vir hulle moontlik geword om saam te span om van hulle werkgewers beter lewensvoorwaardes, 'n standaardloon en korter werkure te eis. ==== Kinder- en vrouearbeid ==== Omdat dit swak besoldig was, is die vroue- en [[kinderarbeid]] deur die werkgewers uitgebuit. Die kinders van arm ouers is in fabrieke saamgehok as lappers (persone wat die gebreekte drade in die masjiene weer aanmekaar las). Selfs kindertjies van die ouderdom van vier en vyf jaar is gebruik om die afvalkatoen van die vloer af op te tel, en hulle moes van vyf- of sesuur in die oggend tot sewe- of agtuur in die aand werk, met kort onderbrekings vir maaltye. Die blaam vir hierdie toestand het nie net op die werkgewers gerus nie, want die ouers het hul kinders van hul jongste jare af as potensiële loontrekkers beskou. In die myne was die toestand nog erger. Hier moes vroue en seuns die steenkooltrokke deur die gangetjies trek waarvan party so laag was dat slegs klein kindertjies daardeur kon gaan. Die toestande waaronder die kinders in die myne gewerk het, was so sleg dat die sterftesyfer onder hulle in sommige gevalle vier of vyf maal so hoog was as in die nywerheidsdistrikte. ==== Die laissez faire-beleid ==== Aanvanklik is niks gedoen om die nood en ellende van die arbeidersklasse te versag nie. Kinderarbeid is eers nie as 'n euwel beskou nie. Dit moet toegeskryf word aan die feit dat die Regering teen die einde van die agttiende eeu die regulering van die handel, wat 'n deel van die Merkantilistiese Stelsel was, laat vaar het. 'n Boek geskryf deur [[Adam Smith]], 'n professor in [[Glasgow]], met die naam "[[The Wealth of Nations]]", is in 1776 uitgegee – dieselfde jaar waarin die Amerikaners hul onafhanklikheid uitgeroep het. Smith, wat sy opvattinge op dié van 'n groep Franse ekonome, die Fisiokrate, gebaseer het, het die gedagte dat die staat industriële of handelsbedrywighede moes reguleer heftig veroordeel. Die handel moes volkome vry wees, en die beste beleid vir die staat was om elke indiwidu volkome vry te laat om sy eie voordeel te soek, mits hy nie daardeur die vryheid van ander aangetas het nie. So het dit dan gebeur dat daar 'n besliste verandering in die ekonomiese beleid plaasgevind het, en Adam Smith se opvatting dat mense toegelaat moes word om die beste vir hulleself te soek, het die grondslag van die Britse arbeids- en handelsbeleid geword, wat as die beleid van "laissez faire" bekend staan. Wette wat diensure en lone vasgestel het, is herroep sowel as wette wat beskerming aan die oorsese handel verleen het, sodat Brittanje geleidelik in die rigting van 'n vrye arbeidsmark en vryhandel beweeg het. In 1845 is die Koringwette herroep, die Skeepvaartwette is in 1849 herroep, en die beskermingsbeleid is deur William Gladstone se Vryhandelbegroting in 1860 beëindig. ==== Vooruitgang van handel en nywerheid ==== Die onmiddellike gevolg van die nuwe handelsbeleid en die ondernemingsgees geopenbaar deur privaat ondernemings was 'n geweldige ontwikkeling van die nywerhede en die handel. Fabrikate en die oorsese handel het teen 'n vinnige tempo vermeerder gedurende die laaste helfte van die agttiende eeu en die eerste dekades van die negentiende. In 1783 was die waarde van die uitvoer byna £14 miljoen en die invoer net oor die £11½ miljoen. Teen 1800 het hierdie syfers reeds meer as verdubbel en was die bedrae £34 miljoen en £28 miljoen onderskeidelik. Die katoeninvoer alleen het sestigvoudig toegeneem. So het Brittanje dan teen 1815 reeds die rykste nywerheids- en handelsland van die wêreld geword. Dit was weens hierdie toename in sy rykdom en die afhanklikheid van die Europese lande van Brittanje vir fabrieksware, dat hy in staat was om die sware laste wat deur die Napoleontiese oorloë op hom gelê is, te dra. Selfs [[Napoleon]] kon nie sonder Britse fabrikate vir sy troepe klaarkom nie. Brittanje het inderdaad van 'n landbouland tot 'n groot nywerheidsland verander. ==== Onderdrukkende regeringsmaatreëls ==== Die nuwe metodes van grootskaalse produksie wat die land soveel rykdom gebring het, het ook baie euwels as nasleep gehad, en die arbeidersklasse het die meeste daaronder gely. Die regerende klas is geblameer vir al die ellende, en die arbeiders het probeer saamstaan ten einde beter lone te verkry. In hierdie jare (1789–1815) het Europa die naweë van die Rewolusionêre en die Napoleontiese oorloë deurgemaak. Die Britse Regering, wat 'n rewolusionêre uitbarsting gevrees het – die aaklighede van die Franse Rewolusie was nog vars in die geheue – het steeds daarna gestreef om die arbeiders te belet om verenigings te stig ten einde hoër lone te eis. In 1799 en 1800 is wette teen die stigting van sodanige verenigings aangeneem. Na die beëindiging van die Napoleontiese oorloë het die toestand in Brittanje nog verder versleg. Werkloosheid het toegeneem as gevolg van die verslapping in die handel en die groot aantal soldate en matrose wat van die oorloë af teruggekeer het. Lone het gedaal, en die prys van brood het as gevolg van die Koringwette gestyg. Die bekommerde arbeiders het uiting aan hul gevoelens gegee deur opstootjies te verwek, masjinerie te vernietig en hooimiede te verbrand. Manne soos William Cobbett, 'n hervormer, wat die Weekly Political Register uitgegee het, waarvan die sirkulasie tot 50 000 gestyg het nadat die prys daarvan tot twee pennies verminder is, en Henry ,,Orator" Hunt het belangrike industriële en maatskaplike hervorming bepleit. Die regering was bang vir 'n algemene rewolusie, en het baie streng onderdrukkende maatreëls toegepas. In 1819 is daar op 'n ordelike vergadering wat by Peterloo, Manchester, gehou is, deur soldate geskiet – daar was destyds geen polisie nie. Die handelwyse van die magistrate wat vir hierdie daad verantwoordelik was, is deur die regering goedgekeur, en die Ses Wette is aangeneem, waarvolgens onder andere geen oproerige openbare vergaderings toegelaat sou word nie en die publikasie van opruiende koerante of pamflette verbied is. Op die Vasteland het intussen 'n soortgelyke toestand ontwikkel. In Duitsland het dit uitgeloop op die Karlsbad-dekrete en in [[Napels]] en [[Sisilië]] het die Europese Konsert ingegryp. === Die begin van maatskaplike en industriële hervorming === ==== Die toenemende aandrang op hervorming ==== Van die aanvang van die negentiende eeu af was magte in Brittanje aan die werk wat uiteindelik 'n verbetering van die lot van die werkende klasse teweeggebring het. Dit was in die eerste plek toe te skryf aan die godsdienstige herlewing waarmee John Wesley en ander in die vorige eeu begin het. Dit het die aandag van die publiek op die toestand van die arbeiders in die nuwe nywerheidstede gevestig. Die eerste tasbare gevolge was die voorsiening van Sondagskole vir die kinders van die armes. Daarna is die aandag van die groot publiek op die uiters slegte toestande in die katoenfabrieke en die steenkoolmyne gevestig. Hierdie humanitêre beweging het ook gelei tot 'n agitasie om die verbetering van die tronkstelsel en die strafkode. In hierdie beweging het John Howard en Elizabeth Fry die voortou geneem. Gedurende die eerste twee dekades van die negentiende eeu het 'n groep Radikale ontstaan wat daarvoor gepleit het dat die parlement wetgewing moes aanneem ten einde die maatskaplike, industriële en ekonomiese posisie van die werkers te verbeter. Om dit te kon doen, moes die Britse parlement eers hervorm word, want dit het destyds slegs die landelike aristokrasie verteenwoordig wat geen belange by die vraagstukke van die nywerheidsgebiede gehad het nie. Die nuwe handels- en nywerheidsklasse en die stedelike arbeidersklasse het geen verteenwoordiging hoegenaamd in hierdie parlement gehad nie. ==== Hervormings deur die gematigde Tories ==== Gelukkig was die reaksionêre Tory-regering ná 1820 meer geneë om aandag aan sosiale en industriële hervorming te wy, nadat jonger lede soos George Canning en William Huskisson tot die kabinet toegetree het. Die strafwette is mensliker gemaak, en aan die Rooms-Katolieke is politieke regte toegeken (1829). Namate die gees van verdraagsaamheid sterker geword het, is ook aan industriële en sosiale toestande aandag gewy. In 1824 is, grotendeels as gevolg van die bemoeiinge van Francis Place, 'n Londense kleremaker, die wette teen werkersvereniginge deur die parlement herroep. Hiermee is die weg gebaan vir die vakuniebeweging, wat later so 'n belangrike rol in verband met die verkryging van gunstiger arbeidstoestande en hoër lone vir die werkende klasse gespeel het. Die humanitêre beweging was ook, reeds in 1802, die aanleiding tot die aanneming van die eerste Fabriekswet op voorstel van sir Robert Peel. Dit het die werkure van arm kinders wat vakleerlinge in die katoenfabrieke was, tot twaalf uur per dag verminder en nagwerk verbied. In 1819 is nog 'n wet aangeneem. Dit het onder meer bepaal dat kinders onder nege jaar oud glad nie in die katoen- of wolfabrieke in diens geneem moes word nie. Hierdie wette was ondoeltreffend, want geen inspekteurs is aangestel om toe te sien dat die bepalinge toegepas word nie. Die saak van die kinders is nietemin voortdurend deur lord Anthony Ashley Cooper, later Graaf van Shaftesbury, en ander bepleit. ==== Die Whig-party aan die bewind (1832) ==== Dit was eintlik eers as gevolg van die groot Hervormingswet (Reform Act) van 1832 dat hervorming op groot skaal aangepak is. Namate die beweging ten gunste van hervorming aangegroei het, het die Whig-party, wat die opponente van die Tory-regering was, maatskaplike en industriële hervorming in sy partyprogram opgeneem. In 1830 is [[George IV van die Verenigde Koninkryk|George IV]] oorlede, en die troonsbestyging van Willem IV het 'n nuwe algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die Whig-party se parlementêre aanhang is versterk en hulle leier, lord Grey, het eerste minister geword. Die Whig-party het in die daaropvolgende tien jaar 'n reeks verreikende maatskaplike en industriële hervormings ingevoer, wat baie bygedra het om die toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Hierdie beweging het aan krag gewin deur die aanneming van die Hervormingswet (Reform Act) van 1832. Vir die eerste keer is ruime verteenwoordiging in die parlement toegeken aan die nuwe industriële en kommersiële leiers, wat nou in staat was om as kampvegters van die belange van die nywerheidsgebiede op te tree. Hierdie strewe na hervorming het geblyk uit die afskaffing van slawerny dwarsdeur die Britse Ryk in 1833 en die betaling van geldelike vergoeding aan die slawe-eienaars. ==== Doeltreffende fabriekswette ==== Die ,,Hervormingsparlement” (Reform Parliament) het onmiddellik aandag gewy aan die toestand wat in die katoenspinnerye geheers het, en in 1833 die Derde Fabriekswet aangeneem, wat die indiensneming van kinders onder die ouderdom van nege jaar verbied het, en die diensure van kinders tot by die ouderdom van agttien jaar beperk het. Kinders sou nie toegelaat word om langer as twaalf uur per dag te werk nie. Alhoewel dit slegs 'n klein begin was, was dit tog die eerste werklik doeltreffende wet, want vier fabrieksinspekteurs is aangestel om die fabrieke en spinnerye te besoek om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Lord Shaftesbury het daarná aandag aan die steenkoolmyne gewy. Ten spyte van sterk teenstand van die myneienaars, is in 1842 'n wet aangeneem wat die indiensneming van vroue en meisies in steenkoolmyne verbied het. Slegs seuns van oor die tien jaar kon in diens geneem word, maar dán nie vir meer as drie dae in 'n week nie. In 1844 is 'n ander fabriekswet aangeneem, nadat drie pogings daartoe deur sir James Graham, die minister van binnelandse sake, aangewend was. Hierdie wet het 'n dag van twaalf uur vir werksters in die fabrieke vasgestel. Bowendien is verdere beperkings op die indiensneming van kinders gelê, en daar is bepaal dat die kinders die skool drie uur per dag moes bywoon, in plaas van twee uur soos in 1833 voorgeskryf was. Uiteindelik het die staat dus doeltreffende stappe gedoen om die uitbuiting van vroue en kinders in die tekstielfabrieke en in die steenkoolmyne te beëindig. 'n Belangrike stadium is bereik toe 'n wetsontwerp wat deur John Fielden, 'n katoenspinner, ingedien is, in 1847 aangeneem is. Die vroeër teenstand teen nywerheidswetgewing het ook verdwyn namate fabrikante besef het dat deur die toepassing van korter werkure hulle groter doeltreffendheid van die werkers verkry het. Die nuwe wet het dit vir fabrieke onwettig gemaak om vroue en jeugdige persone langer as tien uur per dag te laat werk. Aangesien die werkure oor vyftien uur per dag gestrek het, het die fabrieksinspekteurs dit feitlik onmoontlik gevind om vas te stel of die regulasies werklik uitgevoer is. Die parlement het derhalwe in 1850 'n wysigingswet aangeneem wat die ure van die werksdag vir vroue verder ingekort het. Twee uur moes gedurende die dag vir maaltye toegestaan word. In 1853 is die wet verder gewysig ten einde die kinders se dag op dieselfde grondslag as dié vir vroue te beperk. Waar mans en vroue saam gewerk het, is die ure vir mans ook geraak, en die fabrieksdag is op twaalf uur vasgestel. Lord Shaftesbury, wat in 1885 oorlede is, het hom sedert 1833 voortdurend ten behoewe van die fabriekswerkers, veral die vroue en kinders, beywer. Hy word ook onthou weens sy werk in verband met die afskaffing van die praktyk, in 1864, om kinders as skoorsteenveërs te gebruik. Daar moet op gelet word dat fabriekswetgewing aanvanklik hoofsaaklik vir vroue en kinders gegeld het en tot die tekstielbedryf beperk was. Later is die omvang van die nywerheidswette uitgebrei om ook ander nywerhede in te sluit. ==== Werkloosheidsonderstand ==== Die aanneming van die Fabriekswette was 'n aanduiding dat die parlement uiteindelik oortuig was van die noodsaaklikheid van staatsinmenging ten einde die industriële en maatskaplike toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Werkloosheid, wat sedert 1815 geweldig toegeneem het, het vervolgens aandag ontvang en onderstandsmaatreëls is oorweeg. Alhoewel daar tydens die regering van Elizabeth I 'n stelsel ontwerp is om vir die armes en behoeftiges te sorg, het die verskuiwing van die bevolking na die nuwe nywerheidstede, die lae lone en die ontberinge van die plaasarbeiders die toepassing van hierdie Arme-wet teen die einde van die agttiende eeu onprakties gemaak. 'n Aantal magistrate van Speenhamland in Berkshire het in 1795 die probleem probeer oplos deur toelaes te betaal aan laagbesoldigde arbeiders. As 'n man se loon te laag was, sou dit uit die plaaslike belastings aangevul word. Dit het slegs tot 'n verhoging van die belastings gelei, vlyt ontmoedig en luiheid onder die werkers aangemoedig. Op die ou end was dit vir plaaslike gemeenskappe onmoontlik om die geldelike las wat dit op hulle gelê het, te dra, en die getal werkloses het teen 'n ontstellende tempo toegeneem. Die Armewet is in 1834 drasties gewysig toe daar bepaal is dat na 'n tydperk van twee jaar geen toelaag meer aan enige liggaamlik gesonde werker betaal sou word nie, en dat indien hy nie in staat was om homself te onderhou nie, hy na 'n armehuis moes gaan. Die tug in die werkhuise was baie streng ten einde armes af te skrik. H. M. Stanley se beskrywing in sy outobiografie van sy eie ondervindinge in 'n werkhuis geskryf hoe aaklig so 'n inrigting was. Slegs diegene wat weens liggaamlike gebreke nie in staat was om te werk nie, sou onderstand in hul huise ontvang. Dit was 'n hardvogtige maatreël, maar die getal persone wat van onderstand afhanklik was, het snel afgeneem, en dit het die plaaslike belastings met 'n groot bedrag verminder en die arbeiders uit 'n toestand van blywende vernedering gered. ==== Munisipale hervorming ==== Die Hervormingsparlement was verantwoordelik vir die invoering van nog 'n belangrike wet, naamlik die ''Municipal Corporation Act'' van 1835. Plaaslike bestuur was op daardie tydstip in 'n baie korrupte toestand en beperk tot 'n paar persone wat net na hul eie belange omgesien het. Die wet het voorsiening gemaak vir behoorlike munisipale verkiesings en die eenvormige samestelling van verkose munisipale liggame. Aan die begin was die magte van die nuwe besture baie beperk en die aantal stemgeregtigdes in elke dorp betreklik klein. Voor 1835, en selfs daarná, moes 'n spesiale wet deur die parlement aangeneem word om voorsiening te maak vir die een of ander vorm van openbare diens of verbetering van 'n dorp, en spesiale kommissarisse is aangestel om aandag te wy aan sulke sake soos die uitlê van strate en die aanbring van riole. Dit het die openbare gesondheidstoestand baie verbeter. Die oordrag van enige van hierdie magte aan dorpsrade is eers deur die wet van 1835 toelaatbaar gemaak, met die gevolg dat dorpskommissarisse in baie gevalle nog altyd funksies vervul het wat tans deur stadsrade verrig word. ==== Die staat en die openbare gesondheid ==== Daar is alreeds verwys na die toestand wat in die nuwe nywerheidstede geheers het. 'n Mate van aandag is gewy aan sulke dienste soos die aanbring van riole en die verskaffing van water in die nuwe stede, maar oor die geheel was die toestand betreurenswaardig. Daar was geen wetenskaplike sanitasie nie; vullishope en slykpoele was oral te sien, die huise was swak geventileer en daar was baie min beheer oor die verskaffing van voedsel. Swak gesondheid was onder die armes algemeen en die sterftesyfer was hoog. Epidemies van cholera en [[pokke]] het gereeld voorgekom. Hierdie epidemies het ongetwyfeld daartoe bygedra om die volk uit sy ''laissez faire''-houding teenoor volksgesondheid wakker te skud. Die eerste stap in die rigting van staatsverantwoordelikheid ten opsigte van volksgesondheid is gedoen deur Edwin Chadwick, een van die kommissarisse wat in 1832 aangestel is in verband met die toepassing van die Armewette. Hy word beskou as die stigter van die stelsel van volksgesondheid in Engeland. Sy pogings het uiteindelik gelei tot die aanstelling van 'n Koninklike Kommissie deur sir Robert Peel in 1843 om verslag te doen oor die sanitêre toestande onder die arbeidersbevolking. Die skrikwekkende toestand wat in hul rapport aan die lig gebring is, het gelei dat wetgewing in verband met die verwydering van vullis en rioolvuil en ter voorkoming van siektes aangeneem is. Die eerste Wet op Volksgesondheid is in 1845 aangeneem. Daardeur is 'n sentrale gesondheidsdepartement, wat die Algemene Gesondheidsraad genoem is, in Engeland gestig. Dit het plaaslike gesondheidsrade in die lewe geroep wat die gesondheidsdienste moes beheer. Mediese gesondheidsbeamptes is in die groot stede aangestel en later is ook gesondheidsinspekteurs aangestel om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Deur hierdie wet het die staat op duidelike wyse verantwoordelikheid vir die volk se gesondheid aanvaar. Plaaslike mediese beamptes was reeds in Liverpool (1847) en Londen (1848) aangestel. Hierdie Wet op Openbare Gesondheid het ook bepaal dat stadsrade in munisipale gebiede verantwoordelik gehou sou word vir watervoorsiening, waterafvoer, instandhouding van strate, begraafplase en die regulering van misstande. Verskeie ander wette in verband met openbare gesondheid, wat veral op die samestelling en magte van plaaslike owerhede betrekking gehad het, is gedurende die tweede helfte van die neëntiende eeu aangeneem. Op hierdie wyse is die dienste in verband met volksgesondheid aansienlik uitgebrei. Belangrike sake soos openbare [[inenting]], verbeterde hospitaalakkommodasie, beheer oor voedselverskaffing en die voorkoming van siektes het die ernstige aandag van gesondheidsowerhede geniet. Teen 1875 was die heilsame uitwerking van hierdie gesondheidsmaatreël reeds aan die dalende sterftesyfer merkbaar. ==== Onderwys vir die massa ==== Tot vroeg in die negentiende eeu was die Staat nie in die voorsiening van onderwysfasiliteite vir die volk geïnteresseerd nie. Onderwys is met die Kerk geassosieer en was beskou om slegs die voorreg van die hoër klasse te wees. Volgens die tradisie was onderwys iets wat vrywillig verskaf en in private hande gelaat moes word, en daar was algemene teenstand teen enige gedagte van staatsinmenging. Aanvanklik was godsdienstige liggame hoofsaaklik verantwoordelik vir die aanmoediging tot vrywillige stigting van skole. Aan die begin van die neëntiende eeu was daar twee nasionale vereniginge wat hulle vir die stigting van skole beywer het. Die Britse en Buitelandse Skoolvereniging is in 1808 deur Joseph Lancaster, 'n Kwaker, gestig; en die Nasionale Vereniging deur dr. Andrew Bell, 'n Anglikaan, in 1811. Die tipe skool wat opgerig is, het godsdiensonderrig verskaf, wat bedoel was om die kinders van die veragterdes in die stede geestelik op te hef. Die koste van die instandhouding van hierdie skole is deur skenkings van die Kerke en filantropiese liggame bestry. Die eerste stap wat deur die regering gedoen is om hom in die onderwys te interesseer, was toe die Hervormingsparlement in 1833 'n bedrag van £20 000 beskikbaar gestel het aan die twee vereniginge vir die oprigting van meer skole vir die armer klasse. Hierdie subsidie is jaarliks vermeerder, en het teen 1860 reeds 'n half miljoen pond bedra. Daar het geleidelik 'n gevoel van verantwoordelikheid jeens die kinders van die arbeidersklasse ontwikkel. So het die Fabriekswet van 1833, byvoorbeeld, die skoolure van kinders verleng. Daar is mettertyd besef dat die Kerke nie voldoende in die behoefte aan meer onderwysfasiliteite kon voorsien nie. In 1839 is 'n belangrike komitee van die Geheime Raad aangestel om toesig oor die aanwending van die toelaes wat toegewys is aan skole wat op vrywillige grondslag gestig is, te hou. Dit was feitlik die aanvang van 'n staatsdepartement as deel van 'n nasionale onderwysstelsel. In 1856 is die komitee in 'n Department van Onderwys omgeskep. Die eerste sekretaris van die van die liggaam, James Kay-Shuttleworth, 'n geneesheer wat intiem met die toestande in die agterbuurtes van Manchester bekend was, het veel gedoen om steun vir staatsbeheer van die onderwys aan te moedig deur die aanstelling van inspekteurs. Teen 1860 het die verset van die regerende klasse teen staatsbeheer van laer onderwys feitlik verdwyn. Die maatskaplike en industriële toestand van die arbeidersklasse het dus teen 1860 alreeds aanmerklik verbeter. Dit was grotendeels die gevolg van die moedige wetgewing wat deur die Hervormingsparlement aangeneem is. Daar is besef dat staatsinmening noodsaaklik was in 'n moderne industriële staat, indien die tevredenheid van die arbeiders verseker en 'n beter aanpassing van rykdom tussen die kapitaliste en die arbeidersmassas teweeggebring moes word. === Maatskaplike en industriële hervorming voortgesit === ==== Die aandrang op verdere hervorming ==== Ná 1860 was die twee groot politieke partye in Brittanje die Konserwatiewe, voorheen die Tories, en die Liberale, voorheen die Whigs – albei ten gunste van die uitbreiding van die stemreg. Die tweede Hervormingswet van 1867 het die stemreg aan die stedelike arbeidersklasse gegee en die derde Hervormingswet van 1884 aan die plaasarbeiders. Aangesien beide partye voortaan die stem van die werkersklasse moes verkry, is omvattende programme van maatskaplike en industriële hervorming opgestel. So het Brittanje vóór die einde van die negentiende eeu reeds ver gevorder op die weg na 'n sosialistiese staat. Die Vakunies het inderdaad meegewerk om die eise van die arbeiders insake die verskillende hervormings te formuleer. Die stigting van hierdie soort unies is moontlik gemaak toe die ,,Anti-Combination Act" in 1824 herroep is, daar die Staat nie meer gevrees het dat vereniginge van arbeiders die aanleiding tot oproer en rusverstoring sou wees nie. Alhoewel verskeie plaaslike vakunies kort daarna tot stand gekom het, was die eerste vakunie wat op nasionale grondslag gevorm is, die Geamalgameerde Vereniging van Ingenieurs in 1851. Die mynwerkersunie is in 1863 gestig. Die unies het egter nog geen wetlike erkenning geniet nie. Na die aanneming van die Hervormingswet van 1867 het die vakunies die verwydering geëis van die wetlike beperkings wat hulle in hul pogings om beter ekonomiese toestande vir die werkers te verkry belemmer het. Die vakunies is uiteindelik in 1871 as wettige liggame erken, en in 1875 is aan hulle die reg toegeken om stakings te organiseer sonder vrees van wetlike optrede teen hulle. Van dié tyd af het die vakunies 'n steeds belangriker rol in die verbetering van die lot van die arbeidersklasse gespeel. ==== Fabriekswetgewing ==== Die beginsels wat in die Fabriekswet van 1833 beliggaam was, is ook op ander nywerhede toegepas, sodat die nywerheidsbedrywigheid uiteindelik in sy gehele omvang onder staatsbeheer gebring is. So het die Staat verantwoordelikheid aanvaar vir die kinders, die veiligheid van volwassenes in hul diens, die uitskakeling van ongesonde werkstoestande en die redelike beperking van werkure. In 1878 is al die fabriekswetgewing van die voorafgaande vyf-en-veertig jaar gekodifiseer. Gedurende die eerste helfte van die negentiende eeu is baie min voorsiening gemaak vir gevalle waar werkers sterf of beseer is as gevolg van ongelukke in myne en fabrieke. Die algemene mening was dat 'n werknemer, aangesien hy loon ontvang het, verantwoordelikheid vir die gewone risiko's in verband met sy werk moes aanvaar en nie geregtig was om enige skadevergoeding in geval van 'n ongeluk te eis nie. Ongelukke het egter so dikwels in die myne voorgekom dat die mynwerkersunie om skadeloosstelling begin agiteer het. In 1880 is die eerste wet op die Aanspreeklikheid van Werkgewers aangeneem. Dit het aan die werknemers die reg op skadevergoeding gegee in gevalle waar 'n ongeluk aan nalatigheid aan die kant van die superintendent of 'n gebrek aan die masjinerie te wyte was. Daar was groot ontevredenheid omdat die omvang van die wet so beperk was, en politici soos Joseph Chamberlain, beïnvloed deur [[Otto von Bismarck]] se nywerheidswetgewing in Duitsland, het op die invoering van 'n stelsel van maatskaplike versekering benewens die voorkoming van ongelukke aangedring. In 1897 is 'n Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem, wat die werkgewer in sekere gespesifiseerde gevaarlike bedrywe verplig het om skadevergoeding aan 'n beseerde werknemer vir alle ongelukke te betaal, tensy die ongeluk deur die moedswillige nalatigheid van die beseerde persoon veroorsaak is. Hierdie wet het aansienlike voordele vir die verminkte werknemers of die weduwees gebring, maar het nie algemene tevredenheid gegee nie. In 1901 is 'n ander fabriekswet aangeneem wat die indiensneming van kinders onder elf jaar verbied het. ==== Vry laer onderwys ==== Die uitbreiding van die stemreg na die arbeidersklasse het beteken dat hulle ook die een of ander soort opvoeding moes kry ten einde hulle in staat te stel om self te lees en met politieke strydvrae vertroud te raak. Dit was aanleiding tot die verskaffing van laer onderwys aan die volksklasse. In 1870 is 'n belangrike Wet op Laer Onderwys, wat deur William Edward Forster ingedien is, aangeneem. Hierdie wet was 'n erkenning dat die kerke nie langer voldoende skoolakkommodasie kon verskaf nie. Die onderwysdepartement sou nou in staat wees om laerskole te laat oprig deur verkose skoolrade, wat gemagtig is om 'n belasting te hef benewens die toelaag wat van die regering ontvang is. Die nuwe skole wat aldus gestig is, sou nie-sektaries van aard wees. 'n Gewetensklousule wat 'n ouer toegelaat het om sy kind van godsdiensonderrig terug te hou, het 'n treffende kenmerk van die Engelse skoolstelsel gebly. Teen 1880 is reeds soveel vordering gemaak dat verpligte skoolbywoning oor die hele land afgedwing kon word. Skoolrade het duisende nie-sektariese skole gestig, en op hierdie manier is die kerke ook aangespoor om nog meer skole te voorsien. Binne twintig jaar is die skoolbywoning verdubbel. In 1891 is die onderwys in skole onder skoolrade vry gemaak, en skole wat op vrywillige grondslag gestig is, is aangemoedig om die betaling van skoolgelde af te skaf. Baie van die groter skoolrade het 'n aansienlike bydrae tot die bevordering van onderwys gelewer; baie van hulle was egter klein en ondoeltreffend. Algaande het die vrywillige skole gevind dat die geldelike eise wat aan hulle gestel is, te veel vir hulle geword het. Dit het dus noodsaaklik geword om die hele administratiewe masjinerie van die volksonderwys op te knap. 'n Sentrale onderwysowerheid is in die lewe geroep, toe die Onderwysraad (Board of Education) in 1899 gestig is. Die plaaslike onderwysadministrasie is deur die Onderwyswet van 1902 vereenvoudig. Die skoolrade is afgeskaf en hul pligte is aan vergrote plaaslike owerhede toevertrou. Hierdie plaaslike owerhede is met die instandhouding en uitbreiding van laerskole belas. Hierdie wet het Brittanje 'n nasionale stelsel van vrye en verpligte primêre onderwys gegee. Dit was ook aansporing tot die stigting van munisipale ,,grammar schools" naas die gevestigde ,,Public Schools". Só is daar dus voorsiening vir sekondêre en tegniese opleiding vir die volksmassas gemaak. === Brittanje ontwikkel tot 'n sosialistiese welsynstaat in die twintigste eeu === ==== Stigting van die Arbeidersparty ==== Teen die aanvang van die twintigste eeu het die arbeidersklasse in Brittanje reeds op baie maniere op 'n volkome rekonstruksie van die maatskaplike orde aangedring. Hulle was ontevrede met die langsame vordering in verband met die maatskaplike reorganisasie gedurende die voorafgaande twee dekades. Die vakunies het weereens 'n belangrike rol gespeel. 'n Onafhanklike Arbeidersparty is reeds in 1892 gevorm, en een lid in die parlement gekies. Op 'n vakuniekongres wat in 1899 gehou is, is besluit om 'n Arbeidersparty te stig wat as 'n politieke front van die vakunies sou dien. Die gevolg was dat die Arbeidersparty in 1906 in die algemene verkiesing 51 setels in die Laerhuis verower het. Die politieke mag van die vakunies het met rasse skrede toegeneem. In 1911 is 'n wet aangeneem waarvolgens salarisse aan parlementslede betaal sou word. Van hierdie tydstip af het die Arbeidersparty in die Laerhuis van krag tot krag gegaan. In 1912 is 'n wet aangeneem wat die gebruik van uniefondse vir politieke doeleindes gewettig het. Dit was 'n betekenisvolle stap, want die unies kon hulleself nou effektief op die politieke terrein reorganiseer. ==== Maatskaplike wetgewing ==== In 1906 het die Liberale Party 'n groot meerderheid in die parlementêre verkiesing behaal. Onder die leierskap van sir Henry Campbell-Bannerman, Herbert Henry Asquith en David Lloyd George is 'n aantal verreikende hervormings ingevoer ten einde die welsyn van die volk te bevorder. In 1908 is 'n Ouderdomspensioenwet aanvaar waarvolgens klein pensioene toegeken is aan mense ouer as 70 jaar met 'n inkomste benede 'n sekere peil. Later is die ouderdomsbepaling tot 65 jaar verlaag. Die toestand in die skole het ook sorgvuldige aandag ontvang. In 1906 is 'n wet aangeneem wat aan die plaaslike onderwysowerhede die reg verleen het om kinders wat in behoeftige omstandighede verkeer het, te voed. Dáárop het in 1907 die Mediese Inspeksiewet gevolg, wat die grondslag van die huidige mediese diens in skole in Groot-Brittanje gelê het. Hierdie wet het voorsiening gemaak vir die mediese inspeksie van kinders wanneer hulle by 'n skool aansluit, en reëlings sou getref word vir toesig oor die gesondheid en liggaamlike toestand van alle kinders in openbare laerskole. Nadat hierdie diens in die lewe geroep is, is bevind dat baie kinders wat voorheen as normaal en gesond beskou was, in werklikheid aan ondervoeding, of slegte tande, adenoïede of ernstiger gebreke gely het. Die mediese diens in skole wat aanvanklik ingestel is ten einde kinders in staat te stel om by skoolonderrig te baat, is geleidelik uitgebrei, en dit beoog tans die opbouing van die volk se gesondheid. ==== Verbetering van arbeidstoestande ==== As gevolg van 'n parlementêre ondersoek is in 1906 'n belangrike Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem wat in baie opsigte 'n uitbreiding van die vorige wette was. In 1908 is die werkdag van agt uur ook in die steenkoolmyne ingevoer. In die volgende jaar is verskeie bedryfsrade in die lewe geroep wie se taak dit was om toestande in die nywerhede te reguleer. Dit was 'n uitbreiding van staatsbeheer in die bedryfsorganisasie. Daarna is versoeningsrade bestaande uit verteenwoordigers van die betrokke vakunies en werknemers in die lewe geroep. Hierdie rade moes stakings verhoed deur geskille by wyse van onderhandeling te besleg. Aan die begin van die twintigste eeu het werkloosheid in Brittanje sy verskyning gemaak ten gevolge van die skerpe mededinging van die Verenigde State, Duitsland en Frankryk op die wêreldmark. 'n Belangrike poging om die werkloosheidsvraagstuk die hoof te bied is in 1911 aangewend, toe die Nasionale Gesondheidsversekeringwet aangeneem is. Dit het ontwikkel tot 'n stelsel waarvolgens alle vakwerkers 'n klein weeklikse bydrae in 'n fonds moes stort, waarin 'n verdere bedrag deur die Staat en die werkgewers betaal is. Uit hierdie fonds is tydelike onderstand aan werklose arbeiders verleen. ==== Die finansiering van die welsynsprogram ==== Hierdie hervormings het vir die Staat die uitgawe van ontsaglike bedrae meegebring. Die Liberale Party wou die koste bestry deur verhoogde belastings. 'n Rewolusionêre begroting is in 1909 deur Lloyd George ingedien, waarvolgens swaar belastings op inkomste in die nywerhede en die handel en ook 'n boedelbelasting gehef sou word. Die meer welgestelde lede van die samelewing sou voortaan aansienlike bedrae moet bydra tot die koste verbonde aan die maatskaplike hervormings wat ingestel is om die minderbevoorregtes te help. Toe die Hoërhuis weier om die belastingvoorstelle goed te keur, het 'n konstitusionele krisis ontstaan. In 1911 het die regering egter 'n wetsontwerp laat aanneem waarvolgens die Hoërhuis nie meer die voortgang van maatskaplike rekonstruksie kon verhoed nie, selfs nie indien die Laerhuis op drastiese maatreëls besluit nie. ==== Maatskaplike hervorming ná 1918 ==== Aan die einde van die [[Eerste Wêreldoorlog]] is hoë verwagtings in Brittanje gekoester dat 'n nuwe en beter wêreld vir die arbeidersklasse geskep sou word deur staatsoptrede. 'n Bittere ontnugtering het daarop gevolg. Eerstens het die Konserwatiewe regering onder Stanley Baldwin die hoër- en middelklasse verteenwoordig, wat geen groot meegevoel met die politieke en maatskaplike sienswyses van die werkersklasse gehad het nie: Aan die ander kant was die ekonomiese toestand aan die versleg. Brittanje was besig om 'n steeds groter persentasie van die uitvoerhandel te verloor as gevolg van die konkurrensie van lande soos die Verenigde State en [[Japan]]. Dit het werkloosheid op groot skaal veroorsaak. Die katoenbedryf van Lancashire is veral deur Japanse mededinging in Indië en die Verre Ooste getref. Die inkrimping van die handel het gelei tot 'n afname in die skeepsbou-, die steenkool- en die ysterbedrywe. Stakings het daarop gevolg, waarvan die steenkoolstaking van 1926 die ernstigste was. Dit het nege maande aangehou en uitgeloop op 'n algemene staking wat die hele land verlam het. Die Konserwatiewe regering, wat tradisioneel slegs ten gunste van matige hervormings was, het 'n paar industriële en maatskaplike hervormingsmaatreëls aangeneem wat, hoewel nuttig, heeltemal ontoereikend was om die krisis wat ontstaan het, die hoof te bied. In 1921 het 'n nuwe Wet op Openbare Gesondheid voorsiening gemaak vir die verbetering van gesondheidstoestande in stedelike gebiede, die daarstelling van beter hospitaalfasiliteite aangemoedig en 'n doeltreffender beheer oor die bestryding van siektes soos [[tuberkulose]]. In 1925 is die wet op ouderdomspensioene uitgebrei om ook weduwees en wese in te sluit. In 1926 is die bepalinge van die gesondheidsversekeringswet op wyer groepe van toepassing gemaak. Ook is 'n aantal wette in verband met behuising aangeneem wat hul toppunt in die wet van 1930 bereik het, wat aan plaaslike owerhede vir die eerste keer groot magte verleen het om die opruiming van agterbuurtes in stede asook munisipale behuisingskemas vir die armer klasse aan te pak. Ruimer onderwysfasiliteite is ook vir die kinders van die werkersklasse voorsien. Reeds in die Fisher-wet van 1918 is alle skoolgelde in die laerskool afgeskaf en die ouderdom vir verpligte skoolbesoek tot veertien jaar verhoog. Die Hadow-verslag van 1924 het egter 'n algehele reorganisasie van die sekondêre onderwys ingelui. Dit het gelei tot die voorsiening van die een of ander vorm van onderwys, hetsy algemene of tegniese of handelsonderwys, vir alle kinders na die elfde jaar. ==== Die Arbeidersparty en staatsosialisme ==== Die leiers van die Arbeidersparty het hierdie industriële en maatskaplike hervormings as ontoereikend beskou. Hulle het 'n drastieser maatskaplike rekonstruksie deur staatsinmenging begeer. Die Staat moes die beheer oor al die groter nywerhede oorneem en sodoende verseker dat die arbeidersklasse 'n groter ekonomiese beloning vir hul arbeid ontvang en beter lewenstoestande geniet. Dié beleid, wat aktief deur die Arbeidersparty gepropageer is, was in werklikheid 'n vorm van staatsosialisme. Die getalsterkte van die Party in die parlement was vinnig aan die toeneem. Daar was 59 lede in 1918, en hierdie getal het tot 192 in 1924 vermeerder. As gevolg van die vreeslike ekonomiese depressie wat in 1929 begin het, het die Arbeidersparty baie ondersteuning van die kieserskorps verkry en 290 setels in die parlement verower. Die gevolg was dat 'n Arbeidersregering onder Ramsay MacDonald gedurende die daaropvolgende twee jaar die bewind gevoer het, alhoewel die algemene toestande sodanig was dat weinig hervormingswerk onderneem kon word. Gedurende die jare van die groot ekonomiese depressie (1929–1933) toe die hele ekonomiese struktuur van die Westerse demokrasieë bedreig is, is die ekonomiese en maatskaplike tekortkominge in Brittanje skerp afgeteken. Die werkloosheidsyfer wat op een miljoen in die twintiger jare gestaan het, het tot drie miljoen in 1933 opgeskuif. Teen 1939 was een vyfde van Brittanje se arbeidskragte permanent werkloos. Ten einde die krisis die hoof te bied, is ruimer werkloosheidsvoordele onder die Nasionale Gesondheidsversekeringswet toegeken. Sowat twee miljoen liggaamlik geskikte arbeiders het van die werkloosheidstoelae of ,,Dole", soos hierdie vorm van hulp genoem is, geleef. Die maatskaplike gevolge van die ,,Dole"-stelsel was rampspoedig. Hoewel dit 'n mate van ekonomiese hulp aan die werkloses verleen het, het dit aan die ander kant hul inisiatief en selfrespek vernietig. 'n Belangrike saak waaraan aandag in toenemende mate gewy is, was behuising. As gevolg van 'n nuwe behuisingswet van 1936 wat plaaslike owerhede in staat gestel het om groot behuisingskemas aan te pak, is tussen 1930 en 1939 omtrent vier miljoen gesinne van beter behuising voorsien. ==== Die Beveridge-plan en nasionale bestaansbeveiliging ==== As gevolg van die verwoesting aangerig tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] (1939–1945) was agtereenvolgende regerings in Brittanje verplig om meer aandag aan die industriële en maatskaplike toestand te wy. Die koalisieregering onder sir [[Winston Churchill]] het die eerste daadwerklike stappe gedoen deur die Beveridge-kommissie in 1942 te benoem om 'n nasionale plan vir bestaansbeveiliging op te stel. So 'n stelsel sou voorsiening maak vir alle gebeurlikhede in verband met arbeid of gesondheid. Hierdie plan is in beginsel deur Churchill se regering aanvaar. By die algemene verkiesing van 1945 het die [[Arbeidersparty (Verenigde Koninkryk)|Arbeidersparty]] 'n oorweldigende meerderheid behaal. Hy het oor 393 setels teenoor die 230 setels van die ander partye tesame beskik. Die Arbeidersregering onder [[Clement Attlee |Clement Richard Attlee]] het onmiddellik die Beveridge-plan as sy program aanvaar. Al die aanbevelings is in die Nasionale Versekeringswet van 1946 beliggaam, wat 'n mylpaal in die Britse maatskaplike geskiedenis was. Dit het 'n omvangryke staatsbeheerde versekeringsplan wat vir almal verpligtend is, van stapel gestuur. Die geld vir die skema kom uit 'n sentrale fonds waartoe alle persone bo sestien jaar wat onder 'n dienskontrak of as vakleerling werk, die werkgewers en die Staat bydra. Benewens 'n skema vir geldelike hulpverlening aan werklose arbeiders, word voorsiening ook gemaak vir 'n omvattende mediese diens onder die Staat wat hom toespits op die opbouing van die volk se gesondheid. Voorsiening word gemaak vir vry mediese en tandheelkundige behandeling, gratis medisyne, betaling gedurende tydperke van siekte, ouderdomspensioene vir alle mans bo 65 jaar en vroue bo 60, en begrafnisonkoste. Inderdaad word 'n stelsel van bestaansbeveiliging vir die hele volk voorsien. Die Arbeidersregering het ook 'n omvangryke behuisingskema van stapel gestuur, wat noodsaaklik was weens die uitgebreide bomskade wat tydens die oorlog aangerig is. ==== Onderwysfasiliteite uitgebrei ==== Verdere onderwyshervormings het gevolg. Die Butler-onderwyswet van 1944 is inderdaad deur die Konserwatiewe regering ontwerp, maar deur die Arbeidersregering ná die oorlog toegepas. Hierdie wet tesame met die wette van 1870 en 1902 is die drie belangrikste onderwyswette wat op [[Engeland]] en [[Wallis]] van toepassing is. Die onderwys sou in drie opklimmende stappe bekend as primêre, sekondêre en voortgesette onderwys, georganiseer word. Op hierdie wyse is die ou laerskole afgeskaf. Geen onderskeid is tussen bevoorregtes en onbevoorregtes gemaak nie, want alle kinders kon van voltydse sekondêre onderwys gebruik maak. Voorts is voorsiening gemaak vir die uiteindelike uitbreiding van verpligte skoolbywoning vir kinders van vyf tot sestien jaar. Die nuwe wet bewys hoe ruim die algemene opvatting omtrent onderwys geword het. Voorsiening moes deur plaaslike owerhede gemaak word vir toereikende fasiliteite vir kinders vir ontspanning en sosiale en liggaamlike opvoeding. Onderwys vir volwassenes moes ook aangemoedig en gemeenskapsentrums verskaf word. Engeland het, soos een opvoedkundige skrywer tereg gesê het, ,,ver gevorder sedert daardie sombere eeu toe sy kinders in skoorstene moes rondklouter en steenkooltrokke by die myningang moes trek". ==== Nasionalisasie van die vernaamste nywerhede ==== Die Arbeidersparty het dit as 'n noodsaaklike onderdeel van sy plan insake ekonomiese rekonstruksie beskou dat al die sleutelbedrywe staatsinstellinge moes word. Die kapitalistiese stelsel sou tot op sekere hoogte behou moes word, maar daar is gemeen dat nasionalisasie industriële uitbuiting, arbeidsondoeltreffendheid en werkloosheid sou beëindig. In 1946 het die [[Bank van Engeland]] 'n staatsinstelling geword, en daarná is die steenkoolbedryf onder die beheer van 'n Steenkoolraad geplaas, wat die vorige myneienaars wat deur die Staat uitgekoop is, vervang het. In 1947 is die spoorweë onder staatsbeheer gebring, en in die daaropvolgende jaar het brandstof en krag ook aan die beurt gekom. Staatsbeheerrade is gestig vir die voorsiening van elektrisiteit en gas. Toe Attlee se regering daartoe oorgaan om die staalbedryf te nasionaliseer, is heftige teenstand ondervind. Die Arbeidersregering het Brittanje dus tot 'n welsynstaat herskep wat met die Skandinawiese lande veel ooreenkoms vertoon. Toe die Konserwatiewe Party in 1953 weer aan die bewind gekom het, het hulle hierdie hervormings aanvaar. === Die ontwikkeling van demokratiese bestuur in Groot-Brittanje === Voor die aanvang van die Franse Rewolusie het Brittanje die mees liberale regeringsvorm in Europa gehad. Die grondwet is deur die Franse denkers soos Montesquie as die ideaal vir demokratiese regering beskou. Alhoewel dit gebaseer was op regering deur die monargie en 'n verkose parlement, was die regering egter slegs in 'n beperkte sin demokraties. ==== Die regeringsvorm in 1815 ==== ===== Die Britse parlement ===== Die Britse parlement het uit 'n Hoërhuis (House of Lords) en 'n Laerhuis (House of Commons) bestaan. Die Hoërhuis, bestaande uit edelliede wat vir lewenslank deur die koning benoem is, was erg aristokraties en konserwatief en het die landelike aristokrasie en die Kerk verteenwoordig. Selfs die Laerhuis was nie verteenwoordigend van alle klasse van die volk nie. Die stemreg was baie beperk, en slegs 'n half miljoen volwassenes uit 'n bevolking van veertien miljoen het die stemreg gehad. Bowendien was die setels in die Laerhuis baie oneweredig oor die land verdeel. Baie van die groot nuwe stede wat naby die steenkool- en ystervelde ontstaan het, het geen aandeel in die regering van die land gehad nie. Aan die ander kant het 'n paar aansienlike families beheer oor 'n groot aantal parlementêre setels uitgeoefen weens hul besit van sogenaamde ,,pocket boroughs". Die kieskwalifikasie van een kieser was die besit van 'n omgeploegde land (Old Sarum). 'n Ander ,,pocket borough" was onder die see, en die eienaar moes na die plek roei om sy stem uit te bring! Daar word beweer dat van die 658 parlementslede 424 óf deur agente van die regering benoem is, óf deur private indiwidue. Die Hertog van Norfolk het, byvoorbeeld, elf parlementslede benoem, en die Graaf van Lonsdale ses. Bowendien het elke geoktrooieerde stad (borough), afgesien van sy getal kiesers, twee lede gekies. Die regering van Brittanje was in die hande van die landelike aristokrasie, wat in twee groot politieke partye, die Tories en die Whigs, georganiseer was. Die Tory-regering was reeds jare lank aan die bewind. ===== Die beginsels van party- en kabinetregering ===== Gedurende die agttiende eeu was die idee van partyregering as 'n demokratiese praktyk besig om in Brittanje te ontwikkel. Die leiers van die regering (die kabinet) is uit die meerderheidsparty in die Laerhuis gekies. Die kabinet het dan die beleid wat vir die parlement aanneemlik was, uitgevoer en op dié wyse gevolg gegee aan die wil van die volk. Die ander kenmerk van partyregering is dat die minderheidsparty in die Laerhuis die Opposisie vorm. Dit staan 'n definitiewe eie beleid voor en kritiseer gedurig dié van die regering. Dit verseker dat wetgewing van alle gesigspunte oorweeg word voor sy finale goedkeuring. Die idee van partyregering het ook regering deur die kabinet op die voorgrond gebring. Deur die bestuursooreenkoms van 1689 is die oppergesag van die parlement in Brittanje vasgelê en die gedagte van 'n absolute monargie finaal verwerp. Tog het die koning nog altyd direkte beheer oor die regering uitgeoefen, veral in verband met buitelandse sake, sy eie ministers gekies en die hoë staatsamptenare aangestel. Alhoewel daar destyds 'n neiging bestaan het om die beheer oor nasionale aangeleenthede aan 'n klein groepie ministers liewer as die hele Geheime Raad waaraan al die ministers behoort het, toe te vertrou, was daar nog geen gedagte nie dat dié ministers gekies moes word uit die party wat in die Laerhuis die meerderheid gehad het, nóg was daar 'n eerste minister aan die hoof van die kabinet. Gedurende die agttiende eeu het daar belangrike veranderinge plaasgevind. Die gebruik het by George I (1714–1727) ontstaan dat die koning nie die vergaderings van die kabinet bywoon nie. Op dié wyse het die beheer uit die hande van die koning in dié van sy ministers oorgegaan. Met verloop van tyd het dit ook 'n gewoonte geword dat die koning sy ministers uit die meerderheidsparty in die Laerhuis kies. Hy het die leier van daardie party ná 'n algemene verkiesing laat roep en hom gelas om 'n kabinet te vorm. Aangesien dit noodsaaklik was dat iemand in die koning se plek as leier van die kabinet moes optree, was sir Robert Walpole, leier van die Whig-party in die Laerhuis in 1721, die eerste persoon wat eerste minister geword en in die kabinet die leiding geneem het. Hy het dus as skakel tussen die kabinet en die koning gedien. Dit het beteken dat die koning in werklikheid die beleid van die kabinet en die wetgewing wat deur hom ingedien is, moes goedkeur, alhoewel hierdie beginsel nie vóór die regering van koningin Victoria (1837–1901) volkome aanvaar is nie. Walpole het ook volgehou dat hy uit hoofde van sy amp die beleid van die ministers kon voorskryf, en dit dan ook ten spyte van heftige teenstand gehandhaaf. Hy het geglo dat die ministers saam moes optree en dat 'n lid van die kabinet wat nie bereid was om hom aan 'n meerderheidsbesluit te onderwerp nie, verplig sou wees om te bedank. Dit het ook duidelik geword dat, alhoewel die beleid van die regering onafhanklik van die koning vasgestel sou word, dit die goedkeuring van die Laerhuis, dit wil sê die meerderheidsparty, moes verkry om doeltreffend uitgevoer te kan word. Slegs op hierdie wyse word die oppergesag van die parlement en kabinetsregering verseker. Al hierdie konvensies vorm die wese van politieke demokrasie of parlementêre regering in sy handhawing van die soewereiniteit van die volk. ==== Die beweging om parlementêre hervorming ==== ===== Die noodsaaklikheid van maatskaplike en industriële hervorming ===== Die paar jaar na 1815 was 'n besonder moeilike tydperk in Brittanje. Daar het 'n wye kloof tussen die arbeidersklasse en die hoër- en middelklasse ontstaan as gevolg van die ontwikkeling van die fabriekstelsel en die omwenteling in die landbou. Die intieme verhouding tussen werknemer en werkgewer, soos dit onder die ou stelsel bestaan het, kon nie onder 'n stelsel waarvolgens die werkers in die agterbuurtes saamgehok was, voortbestaan nie. Die toestand van die werkers het voortdurend versleg. Hierdie ellende was grotendeels aan die Napoleontiese oorloë te wyte. Gedurende die oorloë het die Britse uitvoerhandel gebloei, maar na die einde van die oorloë het 'n slapte ingetree. Dit het baie werkloosheid veroorsaak, wat nog vererger is deur die soldate wat van die oorloë af teruggekeer het. Fabrikante het gevind dat hulle voorrade te groot was, en die grondbesitters en die boere is met ondergang bedreig as gevolg van die onbeheerde invoer van koring van die Vasteland, wat 'n skielike prysdaling veroorsaak het. Die regering, wat onder die beheer van die Tory-grondbesitters gestaan het, het die boere probeer beskerm deur 'n nuwe koringwet in 1815 aan te neem. Die invoer van koring is belet, as die prys nie bo tagtig sjielings per kwart ton gestyg het nie. Dit het die prys van koring op kunsmatige wyse hoog gehou, veral omdat toestande gunstig vir die invoer van koring uit Amerika was. Die grondbesittende Tory-aristokrate het nie probeer om die lyding van die armer klasse in die nywerheidsentrums te versag nie, omdat hulle 'n herhaling van die Franse Rewolusie gevrees het indien hulle sou begin om enige hervormings toe te staan. Net soos [[Klemens von Metternich|Prins Klemens Metternich]] in Europa die orde streng gehandhaaf het, so is die armes deur die regerende klasse in Brittanje aan die begin van die negentiende eeu onder strenge toesig gehou. Die regering se beleid is deur Robert Castlereagh, Henry Sidmouth en ander uitgevoer. Sidmouth was die minister van binnelandse sake, en hy het spioene en agente gebruik om verdagte hervormers op te spoor en valse getuienis teen hulle op te stel. ===== Die eis om hervorming lei tot reaksie ===== Daar het heelwat ontevredenheid geheers en soms het opstootjies onder die hongerlydende werklose arbeiders uitgebreek. Die geroep om parlementêre hervorming het in krag toegeneem, want daar is gemeen dat die lot van die arbeiders slegs verbeter sou word indien die parlement waarlik verteenwoordigend van die volk was. Onder die Radikale (diegene wat 'n ingrypende verandering van die parlementêre stelsel begeer het) was William Cobbett 'n belangrike leier. Self 'n goedhartige man en begerig om die welsyn van die arbeidersklasse te bevorder, het hy die Weekly Political Register van 1802 af uitgegee, 'n blad waarin die sienswyse van die arbeiders tot uiting gekom het. In 1816 het hy die prys van die blad van l sjieling tot 2 pennies verminder, en die weeklikse afset het tot 50 000 vermeerder. Die regering het die blad egter spoedig onderdruk. 'n Ander radikaal met heelwat invloed was Henry Hunt, 'n welsprekende redenaar. 'n Aantal opstootjies het plaasgevind, maar hulle is streng deur die regering onderdruk. 'n Opstootjie by Spa Fields in 1816 waar die Franse driekleur vertoon is, is onderdruk, en as gevolg hiervan is die Habeas Corpus-wet opgeskort. Die bekendste van hierdie opstootjies het in 1819 in Manchester plaasgevind. 'n Vergadering is in St. Peter's Fields gehou, waar 'n ordelike menigte van byna 60 000 mans, vroue en kinders deur ,,Orator" Hunt en andere toegespreek is. Toe 'n poging aangewend is om Hunt en sommige van die ander sprekers in hegtenis te neem, het dit voorgekom asof die skare vyandiggesind word. Die magistrate is skielik met vrees bevang, en het die burgermag (daar was toe nog geen polisie nie) beveel om die gepeupel aan te val. Verskeie persone sterf en honderde gewond. Hierdie gebeurtenis staan as die Peterloo-bloedbad bekend. Die regering het die optrede van die magistrate goedgekeur en die Ses Wette (1819) laat aanneem, waardeur dit onwettig verklaar is om enigiemand militêre opleiding te gee, en aan vrederegters die mag verleen is om in sekere gebiede beslag op wapens te lê, die hou van opruiende openbare vergaderings belet is en die belastings op sekere soorte leesstof verhoog is. Hierdie onderdrukkende maatreëls het slegs die geroep om hervorming laat toeneem. Dit het 'n magtige beweging geword, omdat die Whigs, die Opposisieparty in die parlement, hom aan die hoof daarvan gestel het, en baie van sy leiers ywerige voorstanders van hervorming geword het. ===== Die eerste hervormings (1822-'29) ===== Gedurende die tien jaar wat op die Peterloo-bloedbad gevolg het, is 'n aantal merkwaardige hervormings ingevoer, want na die dood van Robert Castlereagh in 1822 was die jonger Tories soos George Canning, William Huskisson en sir Robert Peel ten gunste van 'n beleid van hervorming. Peel, as sekretaris van binnelandse sake, het die spioenasiestelsel afgeskaf en 'n radikale hersiening van die onmenslike strafkode teweeggebring. Daar was destyds omtrent tweehonderd misdrywe waarvoor 'n persoon met die dood gestraf kon word, alhoewel die wette nie streng toegepas is nie. Huskisson was verantwoordelik vir 'n wysiging van die doeaneregte, wat geblyk het 'n stap in die rigting van vryhandel te wees. Die ,,Combination Acts" is in 1824, grotendeels as gevolg van die agitasie van Francis Place, herroep. Hierdeur is die stigting van vakunies gewettig. In 1828 het Peel 'n ander uitstekende hervorming teweeggebring, toe hy die stedelike nagwag van Londen deur 'n staande stedelike polisiemag vervang het. Ander stede het die voorbeeld van Londen gevolg. Die dringende behoefte aan hervorming het as gevolg van die toestand in Ierland sterk aan die lig gekom. Toe Ierland in 1800 met Brittanje verenig is, is feitlik geen politieke regte aan die Rooms-Katolieke in Brittanje en in Ierland toegestaan nie. Hulle kon nie parlementslede word nie, en hierdie leemte is diep gevoel. Daniel O'Connell, 'n advokaat, het die saak van die Rooms-Katolieke op 'n baie bekwame wyse bepleit. In 1828 het hy hom as parlementêre kandidaat in die graafskap Clare verkiesbaar gestel, alhoewel hy, indien verkies, as Rooms-Katoliek nie reg sou hê om in die parlement sitting te neem nie. Hy is met 'n groot meerderheid verkies, en dit het die regering verplig om die Katolieke- Gelykstellingswet in 1829 te laat aanneem, waardeur Rooms-Katolieke die reg verkry het om tot lede van die parlement verkies te word. Hierdie wet was die laaste maatreël wat nodig was om die mag van die Tory-regering te breek. ===== Die Whigs kom aan die bewind ===== Juis op hierdie tydstip (1830) is George IV oorlede, en die troonbestyging van Willem IV het 'n algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die leier van die Whigs, lord Charles Grey, het eerste minister geword, en sy kabinet het hoofsaaklik uit persone wat ten gunste van 'n gematigde parlementêre hervorming was, bestaan. Daar het in Brittanje groot opgewondenheid geheers oor die vraag of die nuwe regering die hervorming van die parlement sou aanpak. In Maart 1831 is die eerste hervormingswetsontwerp deur lord John Russel ingedien, maar dit is weens die teenstand van die Tories nie deur die Laerhuis aangeneem nie. Die parlement is ontbind, en in 'n nuwe verkiesing het die Whigs 'n groter meerderheid behaal. Deur die hele land het dit weerklink: ,,Die wetsontwerp, die hele wetsontwerp, en niks anders as die wetsontwerp nie." In Junie 1831 is die tweede wetsontwerp deur lord John Russel ingedien. Hierdie keer is dit deur die Laerhuis aangeneem, maar in Oktober deur die Hoërhuis verwerp. Brittanje het op die rand van 'n burgeroorlog gestaan. 'n Derde wetsontwerp is deur die Laerhuis aangeneem, maar nog altyd het die Hoërhuis getoon dat hulle vasbeslote was om dit te verwerp, ondanks die feit dat die laaste verkiesing duidelik bewys het dat die hele land ten gunste daarvan was. Daar was slegs een uitweg moontlik: die koning moes genoeg nuwe lords benoem ten einde te verseker dat die wetsontwerp deur die Hoërhuis aangeneem word. Hierdie dreigement het die Hoërhuis laat swig, en op 4 Junie 1832 is die wetsontwerp aangeneem, waarná dit deur die koning goedgekeur is. ===== Die Hervormingswet (Reform Act), 1832 ===== In sy finale vorm het die wetsontwerp voorsiening gemaak vir 'n gemagtigde hervorming van die parlement. 'n Herindeling van setels het plaasgevind. Agt-en-tagtig stedelike kiesafdelings (boroughs) het altesame 143 setels verloor, en hierdie setels is herverdeel onder die nuwe nywerheidstede wat tot dusver glad nie verteenwoordig was nie. Twee- en-twintig van die groter stede soos Manchester en Birmingham het nou die reg ontvang om twee lede elk, en twintig van die ander om een lid elk te kies. Aan die groter graafskappe is 65 bykomende lede toegeken. Selfs toe was die setels nie gelykop tussen die verskillende distrikte volgens die aantal kiesers verdeel nie. Die kiesreg is ook uitgebrei. In die graafskappe is die stemreg aan erfpagters en huurders verleen, dit wil sê aan boere en gewone pagters met 'n sestigjarige landpag wat £10 per jaar betaal het, en aan gewone huurders wat £50 per jaar as huurgeld betaal het. In die stedelike kiesafdelings (boroughs) is die stemreg aan die middelstand toegeken, want alle persone wat 'n huis besit of gehuur het waarvoor minstens £10 huur per jaar betaal is, was stemgeregtig. Na die aanname van die Hervormingswet is wetsontwerpe waardeur soortgelyke hervormings in Skotland en Ierland ingevoer is, aangeneem. Die Hervormingswet is deur die volk met groot byval ontvang. In werklikheid is egter die hele arbeidersklas in die stede en op die plase sonder die stemreg gelaat. Tog het die mag nou oorgegaan van die aristokratiese grondbesitters op die getalsterkere meer bemiddelde middelstand. Die mag van die Laer- oor die Hoërhuis waar eersgenoemde die steun van die volk geniet het, het ook duidelik geblyk. Deur hierdie wet het die Industriële sentrums bowendien in politieke belangrikheid toegeneem en het hulle saam met die landelike aristokrasie die politieke beheer gedeel. ===== 'n Tydperk van hervorming ===== Gedurende die jare volgende op die aanname van die Hervormingswet is 'n aantal belangrike maatskaplike en industriële hervormings deur die Britse parlement teweeggebring. Daar is alreeds verwys na die afskaffing van slawerny (l833) en die Fabriekswet van 1833. Die oprigting van 'n Sentrale Strafhof in 1834 het die werk voortgesit waarmee Peel 'n aanvang gemaak het toe hy die strafwette hervorm het. Die regering het ook aandag aan die onderwys gewy, en die eerste klein toelagies is in 1833 deur die Staat betaal aan skole wat op vrywillig grondslag gestig is. Die instelling van die pennie-posdiens in 1840 deur die toedoen van sir Rowland Hill was ook 'n betekenisvolle hervorming. 'n Belangrike konstitusionele hervorming was die aanname van die ,,Municipal Corporations Act" in 1835. Verkose stadsrade is in stede van 'n sekere grootte opgerig. Die lede is deur die belastingbetalers gekies. Dit was die plig van sulke rade om die aandag te wy aan sake soos die aanleg van paaie, verligting, watervoorsiening, en samewerking met die gesondheidsowerhede in verband met sulke openbare gesondheidsaangeleenthede soos riolering en sanitasie. Die rade het die reg verkry om belastings te hef. Die instelling van hierdie liggame het 'n verandering in die toestande wat in die nuwe nywerheidstede geheers het, teweeggebring. In 1839 is in Manchester 'n beweging op tou gesit om te ywer vir die afskaffing van die Koringwette. Onder hierdie wette is invoerbelastings op buitelandse koring gehef in die belang van die koringkwekers in Brittanje. Aan die hoof van die Anti-Koringwet- verbond was manne soos Richard Cobden, 'n suksesvolle jong kalikodrukker van Manchester, John Bright, 'n katoenspinner en besonder gewilde redenaar, en Charles Villiers, wat die saak in die Laerhuis bepleit het. Baie toesprake is gehou en vlugskrifte deur die land versprei ten einde die volk tot die besef te bring dat die land slegs sou vooruitgaan as alle beskermende regte op ingevoerde goedere eers afgeskaf was. Onder 'n stelsel van vryhandel sou Brittanje buitelandse koring kon koop, maar die vreemde lande sou op hul beurt groter hoeveelhede Britse goedere koop. Sir Robert Peel, die leier van die Konserwatiewe (die party wat uit die ou Tory-party ontstaan het), het self die noodsaaklikheid van die herroeping van die Koringwette begin insien. Sake het 'n kritieke stadium bereik as gevolg van die mislukking van die Ierse aartappeloes in 1845, toe duisende Iere swaar gely en selfs van die honger omgekom het, aangesien buitelandse koring nog belas en die Engelse graanoeste swak was. Ondanks hewige teenkanting het Peel, die eerste minister, in 1846 die herroeping van die Koringwette deurgevoer, hoewel dit 'n skeuring in die Konserwatiewe Party en sy eie ondergang veroorsaak het. In 1849 is die Skeepvaartwette uiteindelik herroep. Daarna is 'n vryhandelspolitiek geleidelik toegepas en slegs op 'n paar artikels invoerregte gelaat. Hiermee is die reeks hervormings wat in 1830 begin het, afgesluit. Teen die middel van die eeu het die Britse fabriekswese gebloei, en werkloosheid het baie verminder. Die merkwaardige opbloei van die Britse nywerheid is duidelik getoon tydens die internasionale tentoonstelling wat in 1851 in die ,,Crystal Palace" in Londen gehou is. ===== Konstitusionele eise van die Chartiste ===== Gedurende hierdie tydperk van hervorming het die arbeidersklasse steeds sterker aangedring op dieselfde politieke regte wat deur die Hervormingswet van 1832 aan die middelklasse toegeken is. Die Radikale hervormers het daarop gewys dat nie een sesde van die bevolking stemgeregtig was nie, en dat die setels nie in verhouding tot die bevolking verdeel was nie. In 1838 is die eise van die Radikale in die ,,People's Charter” beliggaam. Daar is geëis dat elke manspersoon die stemreg moes hê, en dat stemming in die geheim met stembriefies moes plaasvind, omdat dit elke kieser 'n groter mate van vryheid in die uitoefening van sy stemreg sou gee, en omkopery sou verminder. Alle kiesafdelings moes dieselfde getal kiesers hê en elkeen moes slegs een lid vir die parlement kies. Die Laerhuis moes jaarliks gekies word en die eiendomskwalifikasie vir lede moes afgeskaf word. Lede moes ook besoldig word, sodat selfs 'n arm man in staat sou wees om sitting in die parlement te neem. Hierdie agitasie het aangegroei in die arbeidersvereniginge en in die dagbladpers, totdat in 1839 'n versoekskrif met, volgens beweer is, oor 'n miljoen handtekeninge daarop by die parlement ingedien is. Dit is met 'n groot meerderheid verwerp, maar die regering het geen poging aangewend om die beweging te onderdruk nie. Die agitasie het dus openlik plaasgevind, en in 1842 is 'n tweede petisie met meer as drie miljoen handtekeninge aan die parlement voorgelê. Die betoging is toe met strengheid onderdruk en het op 'n mislukking uitgeloop. Hoewel die beweging enigsins verswak het, het die ellendige toestand waarin die arbeiders verkeer het, tog nie verbeter nie. Die rewolusie van 1848 in Europa het gedien as spoorslag vir 'n kragtige herlewing van Chartisme. 'n Reuse-petisie, na bewering deur ses miljoen persone onderteken, sou deur 'n half miljoen man in 'n optog na die parlement geneem word. Spesiale konstabels is in diens geneem om Londen te beskerm, en die betoging het op 'n mislukking uitgeloop. Toe die petisie ondersoek is, is bevind dat daar minder as twee miljoen naamtekeninge op was. Die hele beweging is bespotlik voorgestel, en het in duie gestort. Dit het gelyk asof Chartisme misluk het, maar die konstitusionele vooruitgang in die loop van die eeu het die rigting gevolg wat in die Charter aangedui is. Een geskiedskrywer het beweer: ,,Dit lyk asof die geweldige voorwaartse beweging in Engeland in die rigting van die demokrasie, wat so sterk teen die end van die negentiende eeu op die voorgrond getree het, heelwat van sy krag aan hierdie beweging ontleen het". ==== Brittanje ontwikkel tot 'n parlementêre demokrasie ==== In die sestigerjare van die neëntiende eeu was die arbeidersklasse nog steeds nie stemgeregtig nie. Die vrees wat deur albei politieke partye gekoester was dat 'n uitbreiding van die stemreg die veiligheid van die land in gevaar sou stel, het verdwyn namate Brittanje op ekonomiese gebied vooruitgegaan het, en die arbeiders tevrede was, want almal het werk gehad. ===== Stemreg vir volwasse mans ===== In 1866, toe graaf John Russel eerste minister was, is 'n wetsontwerp deur William Ewart Gladstone ingedien met die doel om die stemreg uit te brei, maar dit is verwerp. Dit het die geesdrif van die volk weer aangewakker, en Benjamin Disraeli (hy het in 1876 lord Beaconsfield geword) beweeg om 'n hervormingswetsontwerp in te dien, wat eindelik in Augustus 1867 aangeneem is. Deur hierdie wet is die stemreg aansienlik uitgebrei. Die kiesreg is nou op 'n residensiële basis toegeken. Die stemreg is aan alle huiseienaars gegee, en ook aan alle huurders wat vir jaar lank gehuurde kamers van 'n bepaalde waarde bewoon het. In die plattelandse kiesafdelings het die klein grondbesitters en pagters wat twaalf pond huurgeld per jaar betaal het, stemgeregtig geword. Hierdie wet het beslis veel daartoe bygedra om Brittanje in 'n demokratiese rigting te stuur. Deur die toekenning van die stemreg aan die stedelinge is die kieserskorps feitlik verdubbel. Aangesien die nuwe kiesers nog steeds teen intimidasie beskerm moes word, is geheime stemming in 1872 deur die ,,Ballot Act" in die plek van stemming in die openbaar, soos tot hiertoe die geval was, ingevoer. Gedurende Gladstone se derde termyn as Eerste Minister is die Derde Hervormingswet (1884) aangeneem, waardeur Brittanje inderdaad 'n demokratiese land geword het. Tot op daardie tydstip was die plaasarbeiders nie stemgeregtig nie, hoewel arbeiders in die stede ná die hervormings van 1867 nie aan hierdie diskwalifikasie onderhewig was nie. Gladstone se wetsontwerp het die stemreg aan plaasarbeiders en alle gesinshoofde toegeken. Op hierdie wyse is die stemreg aan die oorgrote meerderheid van die arbeidersklas toegestaan. Hierdie voorregte is ook op Skotland en Ierland van toepassing gemaak. Die kieserskorps is nou van drie tot vier miljoen vermeerder. In Brittanje is inderdaad die ideaal van stemreg vir elke volwasse manspersoon bereik. Die Wet op die Herindeling van Setels wat in 1885 op voorstel van Gladstone aangeneem is, het 'n algehele herindeling van parlementêre setels teweeggebring. Kiesafdelings wat elk deur een lid verteenwoordig was en 50 000 kiesers bevat het, het nou die reël geword. ===== Verteenwoordigers van die arbeidersklas ===== Die toekenning van die stemreg aan die arbeidersklas was aanleiding tot die daarstelling van verskeie maatskaplike en industriële wette. Dit het ook gelei tot die opkoms van die vakunies waaruit die Arbeidersparty in 1900 as sy politieke front ontstaan het. Alhoewel die arbeiders die stemreg verkry het, was daar min kans vir hulle om uit hul eie geledere manne te kies om in die parlement te dien. Hierdie saak is deur die Liberale regering onder Herbert Henry Asquith reggestel. In 1911 is wetgewing aangeneem waardeur daar vir die eerste maal voorsiening gemaak is vir die betaling van salarisse aan parlementslede uit die Skatkis. Die getal Arbeiderslede in die Parlement was vereers maar gering en die meeste was ampsdraers van die vakunies. In 1916 was daar 29 lede, en hierdie getal het tot 59 in 1918 en 192 in 1924 gestyg. Die arbeiders het die mening gehuldig dat hul lewenstoestande verbeter kon word deur ooreenkomste namens hulle aangegaan deur die vakunies en deur wetgewing volgens sosialistiese beginsels. Die mag van die Arbeidersparty het in so 'n mate toegeneem dat Brittanje in 1924 sy eerste tydelike Arbeidersregering gekry het. In 1929 het die Arbeiders 290 setels in die parlement verower en dus, as synde die talrykste party in die Laerhuis, die tweede Arbeidersregering gevorm. Na die einde van die oorlog teen Duitsland in 1945 het die Arbeidersregering sy derde oorwinning behaal, en was hy, met 393 setels, sterk genoeg om sy program van maatskaplike hervorming deur te voer. ===== Die toekenning van stemreg aan vroue ===== Aan die begin van die twintigste eeu het die eis van vroue om die toekenning van die stemreg steeds sterker geword. Die voorstanders van vroue-stemreg (die ,,Suffragettes") onder die leiding van Emmeline Pankhurst het daarop aangedring dat vroue gelyke regte met mans toegeken moes word. Deur die Wet op die Verteenwoordiging van die Volk van 1918 is die stemreg aan alle vroue van dertig jaar en ouer toegestaan. In 1919 het 'n wet gevolg wat aan vroue toegang tot sekere beroepe gegee het waarvan hulle nog uitgesluit was. Later, in 1928, is die stemreg tot alle vroue van een-en-twintig jaar uitgebrei. Brittanje het nou heeltemal 'n politieke demokrasie geword. 'n Aantal vroue het daarin geslaag om parlementslede te word, en in 1929 is 'n vrou die eerste maal tot minister aangestel. Die toestande in Brittanje teen die middel van die twintigste eeu was gans anders as aan die begin van die neëntiende eeu. Verskeie partye het deur wetgewing baie bygedra om die lewenstoestande van die arbeidersklasse te verbeter. Lidmaatskap van die parlement was nie meer beperk tot 'n sekere klas nie. Persone uit die nederigste kringe kon parlementslede word en maatskaplike hervormings teweegbring. === Die vooruitgang van demokratiese denkbeelde in Frankryk en Duitsland === Die tweede helfte van die neëntiende eeu was gekenmerk deur die groei van industrialisme wat treffende veranderinge in die lande van Wes-Europa en uiteindelik ook in Rusland teweeggebring het. Frankryk was inderdaad die eerste land in Europa wat deur die oorgang na moderne industrialisme beïnvloed is, alhoewel hy, wat vooruitgang betref het, ver by Engeland agtergebly het. Hierdie vooruitgang is eers ná die middel van die eeu versnel. Tog was Frankryk selfs in 1871 nog altyd in die eerste plek 'n landbouland, en was sy nywerhede nog maar op klein skaal ontwikkel. Hy het eers ná die stigting van die Derde Republiek (1870) op industriële gebied ver ontwikkel. Die stigting van die Noord-Duitse Bond in 1867 het die grondslag gelê het vir werklike ekonomiese vooruitgang in Duitsland. Nadat hy verenig was, het dit moontlik geword om beheer oor die ekonomiese beleid van die land volgens definitiewe gekoördineerde beginsels uit te oefen, en om die steenkool en yster van die Ruhr en Lotharinge te ontgin. Die nywerheidsontwikkeling het in Duitsland teen so 'n merkwaardige tempo voortgegaan dat Duitsland teen die einde van die eeu alreeds 'n gedugte industriële en handelsmededinger van Brittanje geword het. Duitsland was nie meer 'n landbouland soos hy gedurende die eerste helfte van die eeu was nie, maar 'n moderne industriële staat met reusagtige industriële korporasies soos daar in Brittanje en die Verenigde State bestaan het. Op industriële gebied was Duitsland Frankryk ver vooruit. Een belangrike gevolg van hierdie industriële vooruitgang was die toenemende wyse waarop gedeeltes van die bevolking van die verskillende state verstedelik het. Die geweldige sametrekking van mense by bepaalde middelpunte van industriële en kommersiële bedrywigheid het nuwe vraagstukke geskep. Aan die een kant was daar die mense wat rykdom vergader het en 'n kapitalisteklas geword het, terwyl daar aan die ander kant 'n groot massa industriële arbeiders was wie se lewenstoestande in die nuwe nywerheidstede gestadig versleg het. Dit het meer en meer noodsaaklik geword vir die staat om wetgewing aan te neem om die toestand van die arbeiders te verbeter. Die werkers het hulself in vakunies verenig om vir hulle belange te stry. Sosialistiese denkers het opgetree as voorvegters vir die regte van die arbeiders en 'n meer eweredige verdeling van rykdom geëis. Die industriële geskiedenis van Frankryk en Duitsland het dus die Britse patroon gevolg. Daar sal kortliks moet nagegaan word hoedat staatkundige verwikkelinge in Europa beïnvloed is deur die aanwassende nywerheidsklas en deur die nuwe vraagstukke wat deur die opkoms van die Sosialisme geskep is. ==== Demokratiese vooruitgang in Frankryk ==== ===== Parlementêre regering onder Napoleon III ===== Lodewyk Napoleon het in 1852 die Franse Republiek deur middel van 'n staatsgreep omvergewerp en die Tweede Keiserryk gestig. Deur 'n oorweldigende meerderheid van sewe miljoen stemme is sy posisie as keiser deur die volk bekragtig. Onder sy bewind is 'n despotiese regeringsvorm weer ingevoer. Die grondwet het alle gesag in die hande van die keiser geplaas, alhoewel oënskynlik baie demokratiese voorregte aan die volk toegeken is. Die beginsel van algemene stemreg is behou, en die Wetgewende Vergadering is nog deur die volkstem gekies; maar dit het nou feitlik geen mag besit nie. Alle werklike wetgewende en uitvoerende mag het by Napoleon self berus. Hy het die regters en die vernaamste staatsamptenare aangestel. Hy het bevel oor die leër en die seemag gevoer, en volle beheer oor buitelandse sake uitgeoefen. Die keiser was inderdaad die staat. Ten einde teenstand teen sy beleid te muilband, is die pers onder 'n strenge sensuur geplaas, politieke vergaderings verbied, en die verkiesings op so 'n wyse gemanipuleer dat slegs weinige teenstanders tot lede van die parlement verkies kon word. Op hierdie wyse is die politieke lewe geheel en al verlam. ===== Parlementêre regering herstel ===== Die rampspoedige buitelandse beleid wat deur die Franse keiser na 1860 gevolg is, het 'n verreikende invloed op die aard van die regering van die Tweede Keiserryk uitgeoefen. Elke ramp het sy vat op die volk verder verswak; derhalwe was hy, ten einde sy prestige te herwin, verplig om politieke konsessies toe te staan, hoewel hy beweer het dat die doel daarvan slegs was om die beloftes wat hy aan die begin van sy bewind gedoen het, na te kom. Op hierdie wyse is die tiranniese bestuur van die keiser in 'n demokratiese regeringstelsel omgeskep. In November 1860, net na die beëindiging van die Italiaanse Oorlog, het Napoleon groter magte aan die Wetgewende Vergadering toegestaan. Dié liggaam kon voortaan aan die begin van elke sitting die regering se beleid bespreek; ministers moes hul beleid in die Vergadering verduidelik en verdedig; en debatte sou volledig gerapporteer word. Instede van hierdie toegewings te gebruik om die regering te ondersteun, het die parlement egter die geleentheid wat hulle agt jaar ontsê is, gretig gebruik om sy beleid te kritiseer. Die Opposisie het homself as die Republikeinse Party georganiseer, wat gestreef het na die omverwerping van Napoleon. Die teenslae wat Napoleon as gevolg van die Mexikaanse Veldtog en die Oostenryks-Pruisiese Oorlog gely het, het hom genoodsaak om meer parlementêre voorregte toe te staan. In 1867 het die Wetgewende Vergadering die reg verkry om die ministers aangaande hul regeringsrade te ondervra; en in 1868 is die perssensuur aansienlik verslap en is openbare vergaderings toegelaat. Hierdie toegewings het slegs die mag van die Republikeine versterk; en hul leiers, Léon Gambetta en Louis Adolphe Thiers, het meer uitgesproke met hul kritiek op die keiserryk en sy buitelandse beleid geword. Die sterkte van hierdie party was in Parys geleë. Uiteindelik, in 1869, het Napoleon die regering volkome demokraties gemaak met die hoop om die ondersteuning van die Republikeine te verwerf. Die Wetgewende Vergadering het die hoogste wetgewende gesag in Frankryk geword, want dit kon nou wetsontwerpe indien en ministers wat aan hom verantwoordelik was, aanstel. 'n Alleenheersende regeringstelsel is dus in 'n gesonde parlementêre regeringstelsel soos in Brittanje verander. Die Republikeine het egter voet by stuk gehou en voortgegaan om aan te dring op 'n republiek. Hierdie strewe is vóór die end van 1870 bereik; hoofsaaklik as gevolg van die [[Frans-Duitse Oorlog|oorlog]] teen Pruise. ===== Voorlopige regering in Frankryk ===== Na die oorgawe van Parys is die Regering vir Nasionale Verdediging ontbind, en 'n Nasionale Vergadering deur algemene manlike stemreg gekies om met Duitsland vrede te sluit. Die verkiesings het uitgeloop op 'n oorweldigende meerderheid vir die Monargiste, en hulle het die boerestand, wat vrede wou hê, verteenwoordig. Die Republikeine onder Gambetta het die algehele ondersteuning van Parys en sommige van die stede geniet; maar weens die feit dat hulle die oorlog teen Duitsland wou voortsit, het hulle ondersteuning elders verloor. Die Nasionale Vergadering het in Bordeaux vergader en Thiers tot hoof van die uitvoerende gesag gekies. Omdat die republikeinsgesinde bevolking bevrees was vir die terugkeer van die monargie, het Parys 'n bepaald vyandige houding teenoor die regering aangeneem. Hulle is ondersteun deur die Sosialiste, wat verbitterd geraak het teen die regering omdat dit geen poging aangewend het om die ellende van die arbeiders uit die weg te ruim nie. Om gevrywaar te wees van die oorheersing van die monargistiese Nasionale Vergadering het Parys toe geëis dat Frankryk in kommunes verdeel word, elkeen waarvan 'n hoë mate van plaaslike selfbestuur sou geniet. Die Sosialiste het gemeen dat hulle hierdeur in staat gestel sou word om hul sosialistiese leerstellings in die [[Paryse Kommune]] te beoefen. Die Vergadering wou egter nie sulke desentralisasie toelaat nie. In Maart 1871 het Parys in opstand geraak teen die regering en is deur regeringstroepe beleër. Dit het Frankryk nog verder verneder, aangesien Duitse troepe nog buitekant Parys was. Die beleg het twee maande geduur. Teen die end van Mei het regeringstroepe hul weg na die stad gebaan. Sewe dae lank is daar hewig in die strate van Parys geveg, en 17 000 manne het gesneuwel. Die opstand is uiteindelik onderdruk, maar 80 000 van die Paryse bevolking is gedood, groot gedeeltes van die stad is vernietig en baie geskiedkundige geboue, soos die Tuilerieë en die Hotel de Ville, is totaal verwoes. Die regering het toe te werk gegaan om die rewolusionêr-gesindes te straf. Sowat 40 000 persone is in hegtenis geneem en voor die krygsraad gebring. Byna 10 000 is in die gevangenis gestop, en duisende is na die strafkolonie, Nieu-Kaledonië, verban. ===== Monargie of republiek ===== Die volgende vraagstuk waarvoor die Nasionale Vergadering te staan gekom het, was of Frankryk sou voortbestaan as 'n republiek, soos na die neerlaag by Sedan besluit is, of weer 'n monargie sou word. Hoewel die Monargiste in die meerderheid was, is Thiers in Augustus 1871 tot president van die Franse Republiek deur die Vergadering gekies. Daar was bepaald meer vertroue in die republikeinse regering. Hy het onmiddellik sy rekonstruksieplanne tot uitvoering gebring, en deur sy toedoen is Frankryk in staat gestel om die laaste paaiement van die swaar oorlogskuld in September 1873 af te betaal – ses maande vroeër as deur die verdrag bepaal. Militêre diensplig, volgens Duitse model, is ingevoer, waardeur Frankryk voorsien is van 'n doeltreffende leër vir nasionale verdediging. In 1873 het die Nasionale Vergadering die eerste stap gedoen om die koningskap te herstel deur Thiers, wat 'n voorstander van die republiek was, te vervang deur Maurice Macmahon, 'n uitgesproke monargis. Die Monargiste was egter hopeloos verdeel oor die vraag of die opvolger tot die troon uit die vorstehuis van Bourbon, Orleans of Bonaparte gekies moes word. Daar die twee laasgenoemdes in onguns by die volk was, weens die rampspoedige bewind van beide Lodewyk Filips en Napoleon III, het die monargistiese verteenwoordigers eindelik besluit om die Graaf van Chambord, 'n lid van die huis van Bourbon, te nader. Die Graaf wou die aanbod nie aanvaar nie, tensy die wit vlag van die Bourbons as die nasionale vlag van Frankryk herstel word. Die Franse volk was egter te geheg aan die Driekleur om hiermee gediend te wees; en aangesien die Graaf nie baie begerig was om koning te word nie, het die voorstel verval. ===== Die republiek gevestig ===== Op hierdie wyse het die Republiek bly voortbestaan. Eindelik, in 1875, is dit formeel met 'n meerderheid van een stem erken. 'n Republikeinse grondwet is toe deur die Nasionale Vergadering opgestel. Voorsiening is in die grondwet gemaak vir 'n parlement van twee kamers of huise, naamlik die Kamer van Verteenwoordigers gekies vir vier jaar deur algemene stemreg, en 'n Senaat bestaande uit 300 lede, vir nege jaar gekies hoofsaaklik deur 'n kieskollege van verteenwoordigers van die kommunes in elke departement. Aan die hoof van die uitvoerende gesag was 'n president, wat deur 'n gesamentlike sitting van die twee Kamers vir sewe jaar gekies is. So 'n gesamentlike sitting word die Nasionale Vergadering genoem. Dit het ook die mag besit om met 'n meerderheidstem die grondwet te verander. Die kabinetstelsel is ingevoer, met ministers verantwoordelik aan die parlement. Dit is duidelik dat die Britse parlementêre stelsel in baie opsigte gevolg is. Op hierdie wyse het die Derde Republiek amptelik tot stand gekom. Teen 1879 het die Republikeine reeds beheer oor albei kamers van die parlement verkry en ook oor die presidentskap, tot Jules Grévy tot daardie amp verkies is. Die president het nou 'n neutrale figuur geword wat hom met geen politieke party vereenselwig het nie. Die Republiek was stewig gevestig. ===== Koalisieregering ===== Deur hierdie grondwet het Frankryk 'n parlementêre regering soos dié van Brittanje verkry, behalwe dat in Frankryk die parlement beheer oor die kabinet uitgeoefen het. Die Franse parlement bestaan nie uit twee of drie groot partye soos in Brittanje nie, maar uit 'n aantal klein partytjies of faksies. Die Franse politieke verdeling gaan meer oor plaaslike aangeleenthede as oor nasionale strydvrae. Die gevolg hiervan was dat baie kabinetsverwisselinge plaasgevind het, want die klein partytjies het hulle dikwels om die een of ander rede in verskillende koalisies gegroepeer. Van 1871 af tot 1914 was daar sowat vyftig eerste ministers, terwyl daar in Brittanje maar sewe was. Tog het dit geen radikale verandering in nasionale beleid meegebring nie, want in sulke gevalle gaan die beheer oor die parlement nie van een sterk party oor op 'n opposisieparty nie. In Frankryk het dit beteken dat die beheer oorgaan van een koalisie na 'n ander een wie se sienswyse nie veel van dié van die vorige oor nasionale aangeleenthede soos buitelandse sake verskil nie. 'n Aantal van die ou ministers bly dan aan as lede van die kabinet. Tog was so 'n opeenvolging van kabinetswisselinge bepaald nadelig vir die land. Hoewel dit voorgekom het asof die republikeinse regering in Frankryk in 'n mate onstabiel was en party mense gemeen het dat Frankryk op die afdraand was, het die regering verskeie pogings van die monargiste en ander om die Republiek omver te werp, verydel. Die demokratiese regeringsvorm het sonder enige wesenlike verandering deur die jare heen tot 1940 voortbestaan. Die Franse het sulke vryhede soos persvryheid en die reg om openbare vergaderings te hou geniet. Geen deel van die bevolking het weer 'n bevoorregte klas soos onder die ou orde geword nie, en die plaaslike bestuur is volgens demokratiese beginsels ingerig. ===== Die republiek en die Rooms-Katolieke Kerk ===== Na 1880 het die uiterste Radikale Republikeine luidkeels hul misnoeë te kenne gegee oor die groot mate van seggenskap wat die [[Rooms-Katolieke Kerk]] in verband met die onderwys in Frankryk gehad het. In 1882 is primêre onderwys verpligtend gemaak, maar die onderrig moes sekulêr van aard wees. Godsdiensonderrig is nie in die skole toegelaat nie. Daar is toe geëis dat die band tussen die Kerk en die Staat verbreek moes word, asook dat die Konkordaat wat Napoleon I in 1801 met Rome gesluit het, opgesê moes word. Hierdie beweging het gelei tot 'n heftige stryd met die Klerikale Party in die parlement. Uiteindelik is, in 1905, die band tussen die Rooms-Katolieke Kerk en die Staat deur die Skeidingswet verbreek, en geen amptelike erkenning is hierna aan enige godsdienstige organisasie in Frankryk verleen nie. Die beheer oor die onderwys het reeds volkome van die Kerk op die Staat oorgegaan. ===== Sosialisme ===== Sosialisme is nie in Frankryk, soos in Duitsland die geval was, onderdruk nie. Gevolglik het die Sosialistiese Party ná 1892 in die stedelike gebiede aanhangers gewen, en Sosialiste het 'n aktiewe rol in die regering van die land gespeel. Soos in Brittanje, is baie sosialistiese denkbeelde toegepas. Bowendien is vakunies in 1884 wetlik erken. Die lewenstoestande van die arbeiders is deur wetgewing verbeter, werkure is ingekort, en oor die algemeen is in die belang van die arbeiders toesig oor nywerhede uitgeoefen. Verder is die onderwys vry en verpligtend gemaak. Ten spyte van politieke twiste en finansiële skandale het die Republikeinse regering 'n voorspoedige volk opgebou. Die binnelandse handel het vooruitgegaan, en die Franse het só veel gespaar dat Franse kapitaal in die buiteland belê kon word. Bowendien het die vryheidsgees in die land veel bygedra tot die bevordering van letterkunde, kuns, musiek en wetenskap. Tog het daar oor al hierdie vooruitgang gedurende die eerste dekade van die twintigste eeu die skaduwee van vrees vir Duitsland se ontsaglike militêre en industriële mag geval en Frankryk het na demokratiese Brittanje om hulp opgesien. ==== Demokratiese vooruitgang in Duitsland beperk ==== ===== Absolutisme herstel ===== Die Duitse Bond is in 1850 deur die Konvensie van Olmütz in Duitsland herstel. Daar was nege-en-dertig state wat elkeen sy eie regeringsvorm gehad het. Oostenryk en Pruise het die vernaamste plekke beklee. Albei hierdie state het die alleenheerskappy van die vors herstel, alhoewel 'n soort parlementêre regering in Pruise en 'n aantal kleiner state behou is. Daar het 'n federale landdag onder die voorsitterskap van Oostenryk by Frankfurt bestaan. Elke staat het daarheen twee verteenwoordigers gestuur wat deur die vors benoem is, en hierdie verteenwoordigers het aangeleenthede rakende die hele Duitsland bespreek. Dit is dus duidelik dat daar teen die middel van die negentiende eeu weinig tekens van ware parlementêre regering in Duitsland te bespeur was. ===== Bismarck se reorganisasie ===== Toe Prins Otto von Bismarck die Bond in 1866 vernietig het, is die Noord-Duitse Bond opgerig. Dit was 'n politieke federasie van twee-en-twintig Duitse state onder die hegemonie van Pruise. Aan die hoof van die federasie was die erfpresident, die koning van Pruise, bygestaan deur 'n bondskanselier. Laasgenoemde was slegs aan die president verantwoordelik; hy het uitgebreide magte besit, en was die hoof van die ministerie. Bismarck, wat afkerig van demokratiese instellinge was, het self hierdie amp beklee. Die federale parlement het uit twee kamers bestaan. Die Bondsraad of federale raad was die belangrikste, en sy lede is aangestel in verhouding tot die politieke belangrikheid van die twee-en-twintig state van die Bond. Die Ryksdag het die bevolking van die verskillende state verteenwoordig, en die verteenwoordigers is by wyse van algemene stemreg vir 'n termyn van drie jaar gekies. Die parlement het uitgebreide magte met betrekking tot wetgewing en belastings besit, maar die behartiging van buitelandse sake het by die president berus. Die oorblywende magte het in die hande van die afsonderlike state gebly. Die Noord-Duitse Bond is deur verskillende maatreëls hegter saamgesnoer. Alle state moes die Pruisiese militêre stelsel aanvaar. Handel en nywerheid is aangemoedig. 'n Eenvormige muntstelsel, en 'n metrieke stelsel van mate en gewigte is ingevoer. Ongeëwenaarde industriële voorspoed het hierop gevolg, en die politieke unie is hierdeur hegter gemaak. In 1871 het Baden, Württemberg en Beiere op sekere voorwaardes by die Noord-Duitse Bond aangesluit. So is dan die Duitse Ryk tot stand gebring. Die Pruisiese koning het erflike Duitse keiser geword, en is bygestaan deur die rykskanselier, wat aan hom alleen verantwoordelik was. Die kanselier het die uitvoerende mag beheer. ===== Konstitusionele monargie ===== Tot 1890 was Bismarck as rykskanselier onder Willem I feitlik oppermagtig in Duitsland. Daar het in Duitsland inderdaad geen stelsel van verantwoordelike bestuur soos in Brittanje of Frankryk bestaan nie. Hoewel die Ryksdag, die Laerhuis, uit sowat vierhonderd verkose lede verteenwoordigende die hele ryk bestaan het, was die rykskanselier (Bismarck) nie verplig om enige besluit van dié liggaam te aanvaar nie. Hy was slegs aan die keiser verantwoordelik. Die federale uitvoerende mag het by die keiser berus, maar is deur die kanselier uitgeoefen, sonder wie se bekragtiging geen verordening wet kon word nie. Bowendien kon geen Pruisiese of ryksminister die koning of die keiser nader nie behalwe deur bemiddeling van Bismarck. Hoewel daar die sentrale of federale regering bestaan het, het elkeen van die ses-en-twintig state in die federasie ook sy eie vorm van regering behou. Pruise, wat twee derdes van die grondgebied van die ryk en drie vyfdes van die totale bevolking uitgemaak het, het die oormag in sowel die federale Bondsraad as die Ryksdag gehad. Bismarck se grootste strewe was om die ryk wat hoofsaaklik deur sy toedoen tot stand gekom het, te versterk. 'n Ryksbank is gestig, en 'n eenvormige muntstelsel sowel as 'n posdiens vir die hele ryk is ingevoer. Verder is 'n eenvormige regstelsel opgestel, en die howe het 'n gemeenskaplike regsprosedure aanvaar. Hierdie sowel as ander veranderinge is aangebring, ten spyte van die teenkanting van die verskillende state wat graag hul eie individuele instellinge wou behou. Daar is egter gepoog om die lojaliteit van die miljoene vreemdelinge, soos die Pole en die Franse, wat in die Ryk ingesluit was, te win. In die provinsies Elsas en Lotharinge, wat na die Frans-Pruisiese oorlog geannekseer is, het byna twee miljoen Franse inwoners hulle hardnekkig versit teen enige toenadering van die Duitse regering. Hoewel 'n groot deel van die twee provinsies oorspronklik Duitse gebied was, wou Frankryk nie genoeë neem met die verlies nie, sodat die gedurige wrywing tussen Frankryk en Duitsland oor die besit van hierdie gebied 'n struikelblok was in die weg van enige verstandhouding tussen die twee volke. ===== Bismarck en die Rooms-Katolieke ===== Bismarck moes verskeie moeilikhede te bowe kom om die Ryk te verenig. Eerstens is hy deur die Rooms-Katolieke teengestaan. Die Pruise, wat hoofsaaklik Protestante was, was vyandiggesind teenoor die Katolieke, en Bismarck het self geglo dat die Duitse Katolieke in die verlede vir Oostenryk meer goedgesind was. Aan die anderkant is die Katolieke verontrus deur die oormag van Protestantse Pruise in Duitse aangeleenthede. Hierdie kloof tussen die twee bevolkingsdele is nog verder wyer gemaak deur die bedrywighede van Katolieke geestelikes wat probeer het om die arbeidstoestande van die nuwe industriële werkersklasse te verbeter. Dit het hulle in botsing gebring met die nyweraars, wat invloedryke ondersteuners van Bismarck was. In 1871 was daar 'n Katolieke of Sentrale party van drie-en-sestig lede in die Ryksdag. Die kanselier het probeer om hierdie party te vernietig. 'n Kerkgeskil het hom die kans gegee om die Jesuïete uit Duitsland te verban en 'n reeks ergerlike wette in 1873 – die sogenaamde Mei-wette – in te stel, waardeur die geestelikes onder staatsbeheer geplaas is en die bywoning van staatskole en universiteite verpligtend vir kandidate vir die priesterskap gemaak is sowel as burgerlike huwelike. Die Katolieke het hierdie wette kragtig bestry, sodat baie in die tronke beland het. Die stryd het bekend geraak as die ,,Kulturkampf” of stryd om die beskawing. Die Katolieke party het egter so sterk geword dat Bismarck besef het dat hy besig was om 'n groot volksdeel te vervreem, met die gevolg dat hy gedwing is om sy beleid te wysig. Hy het selfs aangebied om te bedank, maar die keiser wou dit nie toelaat nie. Die streng wette teen die Katolieke is herroep, en vriendskaplike betrekkinge is herstel met die nuwe pous, Leo XIII, wat pous Pius IX in 1878 opgevolg het. Langs hierdie weg het die kanselier die ondersteuning van die Sentrale Party verkry. ===== Die opkoms van die sosialisme ===== Bismarck het hom aan hierdie stryd teen die Katolieke onttrek hoofsaaklik omdat hy teenoor 'n ander sterk georganiseerde party, naamlik die Sosialiste, te staan gekom het. Soos alreeds aangetoon, is sosialisme 'n direkte uitvloeisel van industrialisme. Sowel Brittanje as Frankryk was reeds ingrypend verander deur 'n industriële rewolusie. Dit was slegs na die Frans-Pruisiese oorlog dat die Duitse industrieë en handel verbasend vinnig uitgebrei het. Binne tien jaar (die tagtiger jare) is die staalproduksie verdubbel en dié van yster byna verdubbel, en gedurende die veertig jaar na 1871 het die steenkoolopbrengs van dertig miljoen tot honderd-en-negentig miljoen ton toegeneem. Hierdie snelle nywerheidsgroei het natuurlik tot 'n snelle uitbreiding van die handel en die skeepvaart gelei. Gevolglik is uiteindelik op beskerming teen buitelandse mededinging aangedring, en het 'n verlange na die verwerwing van kolonies ontstaan. Die groei van die stede het gepaard gegaan met die gewone saamhokking en erbarmlike lewenspeil van die arbeidersklasse, waardeur die groei van sosialisme aangewakker is. Die Sosialiste het begeer dat die arbeiders die politieke mag in die land moes kry. Aangesien daar aangevoer is dat dit nie in die belang van die arbeiderstand is dat enkele kapitaliste die grond, banke, fabrieke en spoorweë besit nie, moes sulke eiendom en instellinge onder staatsbeheer kom. Onder so 'n stelsel sou die arbeider voordeel trek, daar winste nie slegs in die sak van 'n individu sou gaan nie. Die ekstremistiese Sosialiste het, ooreenkomstig die leerstellinge van [[Karl Marx]], die standpunt gehuldig dat hierdie toestand van sake slegs deur 'n rewolusie wat kapitalisme sou uitwis en die Staat beheer oor alle bronne wat werk verskaf, sou gee, verkry kon word. In Duitsland was daar aanvanklik twee sosialistiese bewegings. In 1862 het Ferdinand La Salle, onder die invloed van Louis Blanc se leerstellinge, 'n party gestig wat die opheffing van die arbeiders onder die bestaande kapitalistiese stelsel beoog het. 'n Ander vertakking was onder die invloed van Karl Marx se leerstellinge meer rewolusionêr in sy strewe, en het die Sosiaal-Demokratiese Arbeidersparty gestig. In 1875 is die twee groepe in een party verenig, wat so vinnig gegroei het dat dit teen die einde van die eeu die sterkste party in Duitsland was. Omdat Bismarck 'n sterk aanhanger van die monargie was, het hy hierdie beweging met sulke uitgesproke demokratiese oogmerke kragtig beveg. In 1878 het twee moordaanslae op die keiser Bismarck die geleentheid gegee om die Ryksdag 'n aantal onderdrukkende wette te laat aanneem. Vooraanstaande Sosialiste is in die tronk gestop of verban, byeenkomste van Sosialiste is verbied en hul pers onderdruk. Selfs [[krygswet]] kon in 'n distrik geproklameer word waar arbeidsonluste gedreig het. Deur hierdie maatreëls is die sosialistiese beweging gevolglik in 'n ondergrondse beweging verander. Geheime verenigings het orals ontstaan, en die beweging het so gegroei dat die onderdrukkende wette nie in 1890 hernieu is nie. ===== Sosiale wetgewing ===== Bismarck het langs ander weë probeer om in die behoeftes van die arbeidersklasse te voorsien, naamlik deur sosiale wetgewing in te dien. Dit sou 'n doeltreffende teëwig teen die leerstellinge van die Sosialiste wees en die groei van die Sosiaal-Demokratiese Party ontmoedig. Wette insake verpligte versekering teen siekte (1883) en ongevalle (1884) is aangeneem, en ouderdomspensioene is in 1889 ingestel. Die premies is deur die werkgewers en werkers gesamentlik betaal, terwyl die staat ook daartoe bygedra het. Duitsland was dus die eerste land wat sulke voorsiening van staatsweë vir die arbeidersklasse gemaak het, en het later as voorbeeld in lande soos Brittanje en Frankryk gedien. Bismarck se staatsosialisme het egter nie daarin geslaag om die ondersteuning van die Sosiaal-Demokrate te herwin nie. Aangesien meer fondse vir hierdie hervormings nodig was, het Bismarck sy beleid van vryhandel gewysig en die beskermingsbeleid wat in 1879 ingevoer is, uitgebrei. Die kanselier het dus die Liberale Party, wat vryhandel voorgestaan het, vervreem en meer op die konserwatiewe elemente in die parlement staatgemaak. ===== Bismarck se uittrede ===== Die ou ,,Ysterkanselier” se ampstermyn was egter besig om tot 'n einde te snel. Onder Willem I het Bismarck feitlik die land regeer, al was hy in werklikheid afhanklik van die keiser se steun. Dit het geheel en al verskil van 'n regeringsvorm waarin die eerste minister vir sy optrede aan 'n parlement met soewereine mag verantwoordelik is. In 1888 het die keiser in die ouderdom van 90 gesterf. Na die kortstondige regering van sy seun Frederik is hy deur sy kleinseun, Willem II, opgevolg, wat oor Duitsland tot aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog regeer het (1888–1918). Die jong keiser was energiek, rusteloos en ambisieus, maar hy was ook taktloos en eiewys. Hy was vasberade om 'n kragtige buitelandse beleid te volg. Hy sou dus nie 'n toestand van sake duld waarin die beleid deur 'n kanselier voorgeskrywe word nie. In binnelandse sowel as buitelandse beleid het die twee gebots, sodat 'n kritieke situasie ontstaan het toe Bismarck gedwing is om te bedank (1890), en, die ,,vertroubare loods is afgedank". Willem II het 'n nuwe kanselier, generaal Georg Leo Caprivi, aangestel wat getrou die keiser se opvattinge sou navolg. Dus, alhoewel Duitsland 'n verkose Ryksdag (laerhuis) gehad het, het hy inderdaad geen parlementêre regering gehad nie. Demokratiese regering in die ware sin is in Duitsland eers ná sy neerlaag in 1918 ingevoer. == Sien ook == {{div col|colwidth=22em}} * [[Verbruikerisme]] * [[Globalisering]] * [[Maatskaplike vooruitgang]] * [[Modernisme]] * [[Postmodernisme]] * [[Postmodernity]] {{div col end}} == Bron == * Fowler, C de K. & Smit, G.J.J., Geskiedenis vir die Kaaplandse Senior Sertifikaat en Matriek. Kaapstad: Maskew Miller Beperk. Bladsye 108-143 (Datum onbekend, vermoedelik in laat 1950's). == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} [[Kategorie:Artikels wat geproeflees moet word]] [[Kategorie:Geskiedenis]] ko84uvbqtfygcye4i6w715194zt8yj7 2516652 2516651 2022-08-01T08:35:17Z Rooiratel 90342 /* Sien ook */ wikitext text/x-wiki '''Moderniseringsteorie''' word gebruik om die proses van modernisering binne samelewings te verduidelik. Die "klassieke" teorieë van modernisering van die 1950's en 1960's het geput op sosiologiese ontledings van [[Karl Marx]], [[Emile Durkheim]] en 'n gedeeltelike lees van [[Max Weber]], en is sterk beïnvloed deur die geskrifte oor Harvard-sosioloog [[Talcott Parsons]].<ref>Andrew C. Janos, ''Politics and Paradigms: Changing Theories of Change in Social Science''. Stanford: Stanford University Presss, 1986, pp. 44-64; Eisenstadt, Shmuel N. “Modernity and Modernization.” ''Sociopedia.isa''. The Hebrew University of Jerusalem and Van Leer Jerusalem Institute, Israel (2000): 1–15.[https://www.studocu.com/en-za/document/central-university-of-technology/education-i-learner-learning/2010-modernity-and-modernization-first-years-notes/14947188]</ref> Moderniseringsteorie was 'n dominante paradigma in die sosiale wetenskappe in die 1950's en 1960's, en het toe in 'n diep verduistering gegaan.Dit het 'n terugkeer gemaak ná 1991, toe [[Francis Fukuyama]] geskryf het oor die einde van die Koue Oorlog as bevestiging van moderniseringsteorie en meer algemeen van [[universele geskiedenis]].<ref>Francis Fukuyama, ''The End of History and the Last Man ''. New York: The Free Press, 1992, pp. 68-69, 133-34.</ref> Maar die teorie bly 'n omstrede model.<ref>{{cite book |first=Wolfgang |last=Knöbl |chapter=Theories That Won’t Pass Away: The Never-ending Story |editor-first=Gerard |editor-last=Delanty |editor-link=Gerard Delanty |editor2-first=Engin F. |editor2-last=Isin |title=Handbook of Historical Sociology |year=2003 |pages=96–107 [esp p. 97] }}</ref> Modernisering verwys na 'n model van 'n progressiewe oorgang van 'n "voor-moderne" of "[[Tradisionele samelewing|tradisionele]]" na 'n "moderne" samelewing. Moderniseringsteorie dui daarop dat tradisionele samelewings sal ontwikkel namate hulle meer moderne praktyke aanneem. Voorstanders van moderniseringsteorie beweer dat moderne state ryker en kragtiger is en dat hul burgers vryer is om 'n hoër lewenstandaard te geniet.{{feit}} Ontwikkelings soos nuwe datategnologie en die behoefte om tradisionele metodes in vervoer, kommunikasie en produksie by te werk, maak modernisering nodig of ten minste verkieslik bo die status quo. Daardie siening maak kritiek moeilik aangesien dit impliseer dat sulke ontwikkelings die grense van menslike interaksie beheer, nie andersom nie. En tog, skynbaar paradoksaal genoeg, impliseer dit ook dat menslike agentskap die spoed en erns van modernisering beheer. Vermoedelik, in plaas daarvan om deur tradisie oorheers te word, kom samelewings wat die proses van modernisering ondergaan tipies tot bestuursvorme wat deur abstrakte beginsels gedikteer word. Tradisionele godsdiensoortuigings en kulturele kenmerke word volgens die teorie gewoonlik minder belangrik namate modernisering plaasvind.<ref name="HttpwwwbritannicacomEBcheckedtopicmodernization">{{cite web |url=https://www.britannica.com/topic/modernization |title=Modernization |publisher=Encyclopædia Britannica |website=Britannica.com |access-date=2013-08-17 }}</ref> Die teorie kyk na die interne faktore van 'n land, terwyl dit aanvaar word dat met bystand "tradisionele" lande tot ontwikkeling gebring kan word op dieselfde manier wat meer ontwikkelde lande was.<ref>Smelser, Neil J. 1992. “External and Internal Factors in Theories of Social Change,” pp. 369–94, in Hans Haferkamp and Neil J. Smelser (eds.), ''Social Change and Modernity''. Berkeley, CA: University of California Press.</ref> Moderniseringsteorie poog beide om die sosiale veranderlikes wat bydra tot [[sosiale vooruitgang]] en ontwikkeling van samelewings te identifiseer en poog om die proses van [[Sosiokulturele evolusie|sosiale evolusie]] te verduidelik. Skrywers soos [[Daniel Lerner]] het modernisering uitdruklik gelykgestel aan [[Verwestering]].<ref>Lerner, Daniel. 1968. “Modernization. Social Aspects,” pp. 386-95. in David L. Sills (ed.), ''International Encyclopedia of the Social Sciences''. Vol. 10. New York: The Macmillan Company & the Free Press, p. 386.[https://www.encyclopedia.com/social-sciences-and-law/political-science-and-government/military-affairs-nonnaval/modernization]</ref> Vandag word die konsep van modernisering in drie verskillende betekenisse verstaan: # as die interne ontwikkeling van Wes-Europa en Noord-Amerika met betrekking tot die Europese Nuwe Era; # as 'n proses waardeur lande wat nie tot die eerste groep lande behoort nie, poog om hulle in te haal; # as prosesse van evolusionêre ontwikkeling van die mees gemoderniseerde samelewings (Wes-Europa en Noord-Amerika), ''dit wil sê'' modernisering as 'n permanente proses, uitgevoer deur hervorming en innovasie, wat vandag 'n oorgang na 'n na-industriële samelewing beteken.<ref>{{cite book |last1=Gavrov|first1=Sergey|last2=Klyukanov|first2=Igor|year=2015 |chapter=Modernization, Sociological Theories of |editor-first=James D. |editor-last=Wright|title=International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences|edition=2nd|volume= 15|location=Oxford |publisher=Elsevier Science|pages=707–713|isbn=978-0-080-97086-8}}[https://www.academia.edu/24901103/Modernization_Sociological_Theories_of]</ref> Geskiedkundiges koppel modernisering aan die prosesse van [[verstedeliking]] en [[industrialisering]] en die verspreiding van onderwys. Soos Kendall (2007) opmerk, "Verstedeliking het modernisering en die vinnige proses van industrialisasie vergesel."<ref>{{cite book |first=Diana |last=Kendall |title=Sociology in Our Times |location=Belmont |publisher=Thomson/Wadsworth |edition=6th |year=2007 |page=11 |isbn=978-0-495-00685-5 }}</ref> In [[sosiologiese]] [[kritiese teorie]] word modernisering gekoppel aan 'n oorkoepelende proses van [[rasionalisering (sosiologie)|rasionalisering]]. Wanneer modernisering binne 'n samelewing toeneem, word die individu toenemend belangrik, wat uiteindelik die gesin of gemeenskap vervang as die fundamentele eenheid van die samelewing. Moderniseringsteorie is onderhewig aan kritiek wat ontstaan onder sosialistiese en vryemark-ideologieë, [[wêreldstelselteorie|wêreldstelsels]]-teoretici, [[globalisering]]-teoretici en [[afhanklikheidsteorie|afhanklikheid]]-teoretici onder andere. Moderniseringsteorie beklemtoon nie net die proses van verandering nie, maar ook die reaksies op daardie verandering.Dit kyk ook na interne dinamika terwyl daar na sosiale en kulturele strukture en die aanpassing van nuwe tegnologieë verwys word. == Modernisering en demokrasie == Die moderne wêreld is heeltemal anders as die wêreld van die tweede helfte van die agttiende eeu. Die Industriële Omwenteling wat in [[Brittanje]] begin het, het 'n omwenteling op nywerheidsgebied in daardie land teweeggebring en daarna na die [[Europa|Europese]] vasteland, die [[Verenigde State]] en vervolgens na ander lande van die [[wêreld]] uitgebrei. Sy uitwerking op die moderne beskawing was verreikend. Nie alleen is die produksiemetodes in die nywerhede en die landbou radikaal verbeter nie, maar die hele houding van die mensdom jeens die werkgewer en die werknemer en die welsyn van die werknemer is verander. === Die Industriële Omwenteling en demokrasie in Brittanje === Die denkbeelde van die [[Franse Rewolusie]] het ontwikkel en oor Europa versprei. Tegelykertyd is [[Groot-Brittanje]] se industriële bedrywighede ingrypend deur 'n nuwe beweging beïnvloed wat in werklikheid voor die Franse Rewolusie sy verskyning gemaak het. === Die Industriële Omwenteling === ==== Masjinerie in gebruik geneem ==== Dit was 'n tydperk waarin masjiene die mens in die fabrieksnywerhede vervang het. In 1783 is vertel dat Sir Richard Arkwright se fabriek deur middel van 'n [[stoomenjin]] aan die gang gesit is; en [[Matthew Boulton]] en [[James Watt]] het in 1785 'n spinfabriek uitgerus wat deur 'n stoommasjien aangedryf is. 'n Paar masjiene is inderdaad lank tevore reeds uitgevind, maar die nuwe industriële beweging het eintlik eers laat in die agttiende eeu begin as gevolg van die genialiteit van sekere uitvinders. Net soos met die grondgedagte van die Franse Rewolusie die geval was, sou hierdie nuwe beweging die oorsaak wees van industriële veranderinge wat op hul beurt maatskaplike en staatkundige toestande verander het. Die Industriële Omwenteling was heeltemal anders as die Franse Rewolusie, waar ingrypende veranderinge skielik teweeggebring is. Dit was 'n taamlik langsame, aanvanklik baie langsame, oorgang na die nuwe vervaardigingsmetodes – die vervanging van menslike krag deur masjienkrag by die prosesse in die nywerhede. Die eerste bedryf waarin 'n algehele omwenteling deur meganiese uitvindsels teweeggebring is, was die [[katoen]]bedryf, en later is die uitvindings ook in die ander tekstielbedrywe toegepas. Waar die spin en weef voorheen tuis met die hand gedoen is, het dit nou langsamerhand 'n fabrieksnywerheid geword, want die werkers kon dit nie bekostig om die masjiene wat so vinnig verbeter is, te koop nie; en kapitaliste het die werkers in groepe begin saamtrek in hul fabrieke. Daar is bereken dat daar teen die jaar 1788 sowat honderd fabrieke in Engeland was waar katoen gespin is, met gemiddeld 100 tot 150 persone in diens. Daar was minder wolfabrieke. ==== Stoomkrag ==== Die een of ander vorm van krag was nodig om die masjiene aan te dryf. Dit het eers gelei tot die aanwending van waterkrag en, uiteindelik, van stoomkrag ná die uitvinding van die stoommasjien deur James Watt (1764). Die uitbreiding van die tekstielbedryf het gelei tot merkwaardige verbeteringe in die [[yster]]- en staalbedrywe, wat noodsaaklik was vir die vervaardiging van die masjiene. Die metodes van [[steenkool]]ontginning is ook op ongekende skaal ontwikkel. Die brandstof was nodig om die yster te smelt en die nuwe masjiene aan te dryf. Verhoogde industriële bedrywigheid het gelei tot verbeterde vervoermiddels. Dit dien egter beklemtoon te word dat die ingebruikneming van die verskillende masjiene 'n stadige proses was. Die tuiswerkers was, solank hulle in staat was om 'n bestaan te vind, onwillig om in die fabrieke te gaan werk, en die werkgewers was ongeneë om masjiene in gebruik te neem solank hulle met die ware wat die arbeiders tuis vervaardig het, kon klaarkom. Tog het masjiene teen 1840, toe die spoorweg ook al terdeë gevestig was, industriële bedrywigheid in Brittanje reeds tot op groot hoogte verander. Daar bestaan geen twyfel nie dat die Industriële Omwenteling 'n magtige rewolusie was, want daardeur is binne 'n tydsbestek van 'n bietjie meer as honderd jaar 'n hele omwenteling in industriële en maatskaplike toestande in Groot-Brittanje, [[Duitsland]], [[Frankryk]] en die [[Verenigde State]] teweeggebring. Sy invloed brei nog steeds vinnig uit, want op hede is dit besig om die hele ekonomiese struktuur van lande soos [[Indië]] en [[China]] te verander. === Onmiddellike maatskaplike en ekonomiese gevolge van die Industriële Omwenteling === Dit was onvermydelik dat al die veranderinge wat deur die Industriële Omwenteling teweeggebring is, ontberinge vir die arbeiders gedurende die oorgangstydperk sou meebring; want die ekonomiese en maatskaplike lewe in Brittanje is geheel en al ontwrig. ==== Die groei van nuwe stede ==== Die opkoms van die nuwe nywerheid wat in so 'n groot mate van stoomkrag afhanklik was, het tot gevolg gehad dat die bevolking nou na die omgewing van die steenkool- en ystervelde aangetrek is. Lancashire en die West Riding van Yorkshire het die digsbevolkte distrikte in Engeland geword, en die verhuising van die bevolking het gelei tot die opkoms van nuwe nywerheidstede soos [[Leeds]], [[Manchester]], Huddersfield en [[Sheffield]], asook [[Birmingham]], wat die belangrike posisie ingeneem het wat voorheen deur die suidooste en suidweste beklee is. Die vooruitsig op werk in hierdie stede het baie van die mense aangelok wat van hulle grond verdryf was deur die vernietiging van die ooplandstelsel van boerdery en wat nie na die Nuwe Wêreld of Australië verhuis het nie. ==== Die opkoms van moderne agterbuurtes ==== Die maatskaplike toestande in dié stede wat so vinnig gegroei het, was betreurenswaardig. Huise was sleg gebou, en geen poging is hoegenaamd aangewend om die mees elementêre gesondheidsmaatreëls toe te pas nie. Met verloop van tyd het die toestand vererger namate meer mense na die stede gestroom het. Die opkoms van Manchester en naburige dorpe, byvoorbeeld, het die lug kilometers ver verpes, die waterstrome besoedel en die plantegroei vernietig. Die geboortesyfer het vinnig gestyg, maar die kindersterfte sowel as die algemene sterftesyfer was net so hoog. Siektes was baie algemeen, wat heeltemal te verstaan was. Selfs in 1844 het 'n kommissie wat aangestel was om die lewenstoestande in verskeie stede te ondersoek, onder andere die oorbevolkte toestand in 'n sekere agterplaas in Leeds beskryf en daarby gevoeg dat vyf-en-sewentig wavragte mis, wat jare lank onaangeraak daar gelê het, verwyder moes word. Die eiendom waarvan hierdie agterplaas 'n deel was, het, na bewering, die beste rente van alle eiendomme in die stad opgelewer. Die koste van lewensonderhoud was ook aan die toeneem. Na die einde van die [[Napoleontiese Oorloë|Napoleontiese oorloë]] was die koringboere bevrees dat daar te veel [[koring]] uit die Oosseelande ingevoer sou word, en dat die pryse dus sou daal wanneer dié invoerhandel weer hervat word. Die regering het dus in 1815 'n wet laat aanneem waarvolgens geen koring sou mag ingevoer word nie solank die binnelandse prys minder as tagtig sjielings per kwart ton was. Dit het die grondeienaars beskerm, maar die arbeiders het daaronder gely, want die brood se prys is hoog gehou. Aangesien dronkenskap algemeen was, was die sedelike peil laag. Brittanje se strafkode was nog baie streng, en mense kon vir geringe oortredings in die tronk gestop word. Die gevangenisse, destyds veel talryker as vandag, was gedurig vol. ==== Die omstandighede van die fabrieksarbeiders ==== In die fabrieke self was die toestand aanvanklik nie beter nie. Die gesinslewe was verbrokkel, en die arbeiders kon vergelyk word met slawe, want hulle is behandel bloot as soveel arbeidskrag om "gebruik te word na goeddunke van, en onder voorwaardes opgelê deur, hul base". Die vorige intieme verhouding wat in die huisnywerheid bestaan het, het verdwyn, en daar het 'n wye kloof tussen kapitaal en arbeid ontstaan. Daar was baie werkloses, en die mededinging was so skerp dat, vergeleke met die prys van brood, die lone beroerd laag was. Die werkure was lank, dikwels tot dertien of selfs veertien uur per dag. In die fabrieke is daar 'n stelsel van arbeidsverdeling ontwikkel ten einde produksiekoste te verminder. 'n Persoon sou voltyds besig wees met die vervaardiging van een enkele onderdeel van 'n artikel. Onder die vorige stelsel sou al die verskillende stadiums deur een persoon se hande gegaan het. Hierdie spesialisering het die arbeider se lewe eentonig en vervelend gemaak. Die werklike toestande in die fabrieke was ook nie bevorderlik vir goeie gesondheid nie, want baie van hulle was swak verlig, swak geventileer en klam. Ongelukke het ook baie dikwels voorgekom, want daar was geen beskerming teen gevaarlike masjinerie nie. Al hierdie euwels was die uitvloeisel van die sogenaamde fabriekstelsel. Daar moet egter nie gedink word dat die verandering om in die fabrieke te werk vir die arbeider altyd net 'n ramp was nie. Wewers het voorheen in klam, bedompige kelders gewerk. Ook was die lone wat aan hierdie mense betaal is, in 1840 in sekere opsigte hoër as wat hulle ontvang het toe hulle tuis gewerk het. Aangesien hulle in die stede saamgetrek was, het dit vir hulle moontlik geword om saam te span om van hulle werkgewers beter lewensvoorwaardes, 'n standaardloon en korter werkure te eis. ==== Kinder- en vrouearbeid ==== Omdat dit swak besoldig was, is die vroue- en [[kinderarbeid]] deur die werkgewers uitgebuit. Die kinders van arm ouers is in fabrieke saamgehok as lappers (persone wat die gebreekte drade in die masjiene weer aanmekaar las). Selfs kindertjies van die ouderdom van vier en vyf jaar is gebruik om die afvalkatoen van die vloer af op te tel, en hulle moes van vyf- of sesuur in die oggend tot sewe- of agtuur in die aand werk, met kort onderbrekings vir maaltye. Die blaam vir hierdie toestand het nie net op die werkgewers gerus nie, want die ouers het hul kinders van hul jongste jare af as potensiële loontrekkers beskou. In die myne was die toestand nog erger. Hier moes vroue en seuns die steenkooltrokke deur die gangetjies trek waarvan party so laag was dat slegs klein kindertjies daardeur kon gaan. Die toestande waaronder die kinders in die myne gewerk het, was so sleg dat die sterftesyfer onder hulle in sommige gevalle vier of vyf maal so hoog was as in die nywerheidsdistrikte. ==== Die laissez faire-beleid ==== Aanvanklik is niks gedoen om die nood en ellende van die arbeidersklasse te versag nie. Kinderarbeid is eers nie as 'n euwel beskou nie. Dit moet toegeskryf word aan die feit dat die Regering teen die einde van die agttiende eeu die regulering van die handel, wat 'n deel van die Merkantilistiese Stelsel was, laat vaar het. 'n Boek geskryf deur [[Adam Smith]], 'n professor in [[Glasgow]], met die naam "[[The Wealth of Nations]]", is in 1776 uitgegee – dieselfde jaar waarin die Amerikaners hul onafhanklikheid uitgeroep het. Smith, wat sy opvattinge op dié van 'n groep Franse ekonome, die Fisiokrate, gebaseer het, het die gedagte dat die staat industriële of handelsbedrywighede moes reguleer heftig veroordeel. Die handel moes volkome vry wees, en die beste beleid vir die staat was om elke indiwidu volkome vry te laat om sy eie voordeel te soek, mits hy nie daardeur die vryheid van ander aangetas het nie. So het dit dan gebeur dat daar 'n besliste verandering in die ekonomiese beleid plaasgevind het, en Adam Smith se opvatting dat mense toegelaat moes word om die beste vir hulleself te soek, het die grondslag van die Britse arbeids- en handelsbeleid geword, wat as die beleid van "laissez faire" bekend staan. Wette wat diensure en lone vasgestel het, is herroep sowel as wette wat beskerming aan die oorsese handel verleen het, sodat Brittanje geleidelik in die rigting van 'n vrye arbeidsmark en vryhandel beweeg het. In 1845 is die Koringwette herroep, die Skeepvaartwette is in 1849 herroep, en die beskermingsbeleid is deur William Gladstone se Vryhandelbegroting in 1860 beëindig. ==== Vooruitgang van handel en nywerheid ==== Die onmiddellike gevolg van die nuwe handelsbeleid en die ondernemingsgees geopenbaar deur privaat ondernemings was 'n geweldige ontwikkeling van die nywerhede en die handel. Fabrikate en die oorsese handel het teen 'n vinnige tempo vermeerder gedurende die laaste helfte van die agttiende eeu en die eerste dekades van die negentiende. In 1783 was die waarde van die uitvoer byna £14 miljoen en die invoer net oor die £11½ miljoen. Teen 1800 het hierdie syfers reeds meer as verdubbel en was die bedrae £34 miljoen en £28 miljoen onderskeidelik. Die katoeninvoer alleen het sestigvoudig toegeneem. So het Brittanje dan teen 1815 reeds die rykste nywerheids- en handelsland van die wêreld geword. Dit was weens hierdie toename in sy rykdom en die afhanklikheid van die Europese lande van Brittanje vir fabrieksware, dat hy in staat was om die sware laste wat deur die Napoleontiese oorloë op hom gelê is, te dra. Selfs [[Napoleon]] kon nie sonder Britse fabrikate vir sy troepe klaarkom nie. Brittanje het inderdaad van 'n landbouland tot 'n groot nywerheidsland verander. ==== Onderdrukkende regeringsmaatreëls ==== Die nuwe metodes van grootskaalse produksie wat die land soveel rykdom gebring het, het ook baie euwels as nasleep gehad, en die arbeidersklasse het die meeste daaronder gely. Die regerende klas is geblameer vir al die ellende, en die arbeiders het probeer saamstaan ten einde beter lone te verkry. In hierdie jare (1789–1815) het Europa die naweë van die Rewolusionêre en die Napoleontiese oorloë deurgemaak. Die Britse Regering, wat 'n rewolusionêre uitbarsting gevrees het – die aaklighede van die Franse Rewolusie was nog vars in die geheue – het steeds daarna gestreef om die arbeiders te belet om verenigings te stig ten einde hoër lone te eis. In 1799 en 1800 is wette teen die stigting van sodanige verenigings aangeneem. Na die beëindiging van die Napoleontiese oorloë het die toestand in Brittanje nog verder versleg. Werkloosheid het toegeneem as gevolg van die verslapping in die handel en die groot aantal soldate en matrose wat van die oorloë af teruggekeer het. Lone het gedaal, en die prys van brood het as gevolg van die Koringwette gestyg. Die bekommerde arbeiders het uiting aan hul gevoelens gegee deur opstootjies te verwek, masjinerie te vernietig en hooimiede te verbrand. Manne soos William Cobbett, 'n hervormer, wat die Weekly Political Register uitgegee het, waarvan die sirkulasie tot 50 000 gestyg het nadat die prys daarvan tot twee pennies verminder is, en Henry ,,Orator" Hunt het belangrike industriële en maatskaplike hervorming bepleit. Die regering was bang vir 'n algemene rewolusie, en het baie streng onderdrukkende maatreëls toegepas. In 1819 is daar op 'n ordelike vergadering wat by Peterloo, Manchester, gehou is, deur soldate geskiet – daar was destyds geen polisie nie. Die handelwyse van die magistrate wat vir hierdie daad verantwoordelik was, is deur die regering goedgekeur, en die Ses Wette is aangeneem, waarvolgens onder andere geen oproerige openbare vergaderings toegelaat sou word nie en die publikasie van opruiende koerante of pamflette verbied is. Op die Vasteland het intussen 'n soortgelyke toestand ontwikkel. In Duitsland het dit uitgeloop op die Karlsbad-dekrete en in [[Napels]] en [[Sisilië]] het die Europese Konsert ingegryp. === Die begin van maatskaplike en industriële hervorming === ==== Die toenemende aandrang op hervorming ==== Van die aanvang van die negentiende eeu af was magte in Brittanje aan die werk wat uiteindelik 'n verbetering van die lot van die werkende klasse teweeggebring het. Dit was in die eerste plek toe te skryf aan die godsdienstige herlewing waarmee John Wesley en ander in die vorige eeu begin het. Dit het die aandag van die publiek op die toestand van die arbeiders in die nuwe nywerheidstede gevestig. Die eerste tasbare gevolge was die voorsiening van Sondagskole vir die kinders van die armes. Daarna is die aandag van die groot publiek op die uiters slegte toestande in die katoenfabrieke en die steenkoolmyne gevestig. Hierdie humanitêre beweging het ook gelei tot 'n agitasie om die verbetering van die tronkstelsel en die strafkode. In hierdie beweging het John Howard en Elizabeth Fry die voortou geneem. Gedurende die eerste twee dekades van die negentiende eeu het 'n groep Radikale ontstaan wat daarvoor gepleit het dat die parlement wetgewing moes aanneem ten einde die maatskaplike, industriële en ekonomiese posisie van die werkers te verbeter. Om dit te kon doen, moes die Britse parlement eers hervorm word, want dit het destyds slegs die landelike aristokrasie verteenwoordig wat geen belange by die vraagstukke van die nywerheidsgebiede gehad het nie. Die nuwe handels- en nywerheidsklasse en die stedelike arbeidersklasse het geen verteenwoordiging hoegenaamd in hierdie parlement gehad nie. ==== Hervormings deur die gematigde Tories ==== Gelukkig was die reaksionêre Tory-regering ná 1820 meer geneë om aandag aan sosiale en industriële hervorming te wy, nadat jonger lede soos George Canning en William Huskisson tot die kabinet toegetree het. Die strafwette is mensliker gemaak, en aan die Rooms-Katolieke is politieke regte toegeken (1829). Namate die gees van verdraagsaamheid sterker geword het, is ook aan industriële en sosiale toestande aandag gewy. In 1824 is, grotendeels as gevolg van die bemoeiinge van Francis Place, 'n Londense kleremaker, die wette teen werkersvereniginge deur die parlement herroep. Hiermee is die weg gebaan vir die vakuniebeweging, wat later so 'n belangrike rol in verband met die verkryging van gunstiger arbeidstoestande en hoër lone vir die werkende klasse gespeel het. Die humanitêre beweging was ook, reeds in 1802, die aanleiding tot die aanneming van die eerste Fabriekswet op voorstel van sir Robert Peel. Dit het die werkure van arm kinders wat vakleerlinge in die katoenfabrieke was, tot twaalf uur per dag verminder en nagwerk verbied. In 1819 is nog 'n wet aangeneem. Dit het onder meer bepaal dat kinders onder nege jaar oud glad nie in die katoen- of wolfabrieke in diens geneem moes word nie. Hierdie wette was ondoeltreffend, want geen inspekteurs is aangestel om toe te sien dat die bepalinge toegepas word nie. Die saak van die kinders is nietemin voortdurend deur lord Anthony Ashley Cooper, later Graaf van Shaftesbury, en ander bepleit. ==== Die Whig-party aan die bewind (1832) ==== Dit was eintlik eers as gevolg van die groot Hervormingswet (Reform Act) van 1832 dat hervorming op groot skaal aangepak is. Namate die beweging ten gunste van hervorming aangegroei het, het die Whig-party, wat die opponente van die Tory-regering was, maatskaplike en industriële hervorming in sy partyprogram opgeneem. In 1830 is [[George IV van die Verenigde Koninkryk|George IV]] oorlede, en die troonsbestyging van Willem IV het 'n nuwe algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die Whig-party se parlementêre aanhang is versterk en hulle leier, lord Grey, het eerste minister geword. Die Whig-party het in die daaropvolgende tien jaar 'n reeks verreikende maatskaplike en industriële hervormings ingevoer, wat baie bygedra het om die toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Hierdie beweging het aan krag gewin deur die aanneming van die Hervormingswet (Reform Act) van 1832. Vir die eerste keer is ruime verteenwoordiging in die parlement toegeken aan die nuwe industriële en kommersiële leiers, wat nou in staat was om as kampvegters van die belange van die nywerheidsgebiede op te tree. Hierdie strewe na hervorming het geblyk uit die afskaffing van slawerny dwarsdeur die Britse Ryk in 1833 en die betaling van geldelike vergoeding aan die slawe-eienaars. ==== Doeltreffende fabriekswette ==== Die ,,Hervormingsparlement” (Reform Parliament) het onmiddellik aandag gewy aan die toestand wat in die katoenspinnerye geheers het, en in 1833 die Derde Fabriekswet aangeneem, wat die indiensneming van kinders onder die ouderdom van nege jaar verbied het, en die diensure van kinders tot by die ouderdom van agttien jaar beperk het. Kinders sou nie toegelaat word om langer as twaalf uur per dag te werk nie. Alhoewel dit slegs 'n klein begin was, was dit tog die eerste werklik doeltreffende wet, want vier fabrieksinspekteurs is aangestel om die fabrieke en spinnerye te besoek om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Lord Shaftesbury het daarná aandag aan die steenkoolmyne gewy. Ten spyte van sterk teenstand van die myneienaars, is in 1842 'n wet aangeneem wat die indiensneming van vroue en meisies in steenkoolmyne verbied het. Slegs seuns van oor die tien jaar kon in diens geneem word, maar dán nie vir meer as drie dae in 'n week nie. In 1844 is 'n ander fabriekswet aangeneem, nadat drie pogings daartoe deur sir James Graham, die minister van binnelandse sake, aangewend was. Hierdie wet het 'n dag van twaalf uur vir werksters in die fabrieke vasgestel. Bowendien is verdere beperkings op die indiensneming van kinders gelê, en daar is bepaal dat die kinders die skool drie uur per dag moes bywoon, in plaas van twee uur soos in 1833 voorgeskryf was. Uiteindelik het die staat dus doeltreffende stappe gedoen om die uitbuiting van vroue en kinders in die tekstielfabrieke en in die steenkoolmyne te beëindig. 'n Belangrike stadium is bereik toe 'n wetsontwerp wat deur John Fielden, 'n katoenspinner, ingedien is, in 1847 aangeneem is. Die vroeër teenstand teen nywerheidswetgewing het ook verdwyn namate fabrikante besef het dat deur die toepassing van korter werkure hulle groter doeltreffendheid van die werkers verkry het. Die nuwe wet het dit vir fabrieke onwettig gemaak om vroue en jeugdige persone langer as tien uur per dag te laat werk. Aangesien die werkure oor vyftien uur per dag gestrek het, het die fabrieksinspekteurs dit feitlik onmoontlik gevind om vas te stel of die regulasies werklik uitgevoer is. Die parlement het derhalwe in 1850 'n wysigingswet aangeneem wat die ure van die werksdag vir vroue verder ingekort het. Twee uur moes gedurende die dag vir maaltye toegestaan word. In 1853 is die wet verder gewysig ten einde die kinders se dag op dieselfde grondslag as dié vir vroue te beperk. Waar mans en vroue saam gewerk het, is die ure vir mans ook geraak, en die fabrieksdag is op twaalf uur vasgestel. Lord Shaftesbury, wat in 1885 oorlede is, het hom sedert 1833 voortdurend ten behoewe van die fabriekswerkers, veral die vroue en kinders, beywer. Hy word ook onthou weens sy werk in verband met die afskaffing van die praktyk, in 1864, om kinders as skoorsteenveërs te gebruik. Daar moet op gelet word dat fabriekswetgewing aanvanklik hoofsaaklik vir vroue en kinders gegeld het en tot die tekstielbedryf beperk was. Later is die omvang van die nywerheidswette uitgebrei om ook ander nywerhede in te sluit. ==== Werkloosheidsonderstand ==== Die aanneming van die Fabriekswette was 'n aanduiding dat die parlement uiteindelik oortuig was van die noodsaaklikheid van staatsinmenging ten einde die industriële en maatskaplike toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Werkloosheid, wat sedert 1815 geweldig toegeneem het, het vervolgens aandag ontvang en onderstandsmaatreëls is oorweeg. Alhoewel daar tydens die regering van Elizabeth I 'n stelsel ontwerp is om vir die armes en behoeftiges te sorg, het die verskuiwing van die bevolking na die nuwe nywerheidstede, die lae lone en die ontberinge van die plaasarbeiders die toepassing van hierdie Arme-wet teen die einde van die agttiende eeu onprakties gemaak. 'n Aantal magistrate van Speenhamland in Berkshire het in 1795 die probleem probeer oplos deur toelaes te betaal aan laagbesoldigde arbeiders. As 'n man se loon te laag was, sou dit uit die plaaslike belastings aangevul word. Dit het slegs tot 'n verhoging van die belastings gelei, vlyt ontmoedig en luiheid onder die werkers aangemoedig. Op die ou end was dit vir plaaslike gemeenskappe onmoontlik om die geldelike las wat dit op hulle gelê het, te dra, en die getal werkloses het teen 'n ontstellende tempo toegeneem. Die Armewet is in 1834 drasties gewysig toe daar bepaal is dat na 'n tydperk van twee jaar geen toelaag meer aan enige liggaamlik gesonde werker betaal sou word nie, en dat indien hy nie in staat was om homself te onderhou nie, hy na 'n armehuis moes gaan. Die tug in die werkhuise was baie streng ten einde armes af te skrik. H. M. Stanley se beskrywing in sy outobiografie van sy eie ondervindinge in 'n werkhuis geskryf hoe aaklig so 'n inrigting was. Slegs diegene wat weens liggaamlike gebreke nie in staat was om te werk nie, sou onderstand in hul huise ontvang. Dit was 'n hardvogtige maatreël, maar die getal persone wat van onderstand afhanklik was, het snel afgeneem, en dit het die plaaslike belastings met 'n groot bedrag verminder en die arbeiders uit 'n toestand van blywende vernedering gered. ==== Munisipale hervorming ==== Die Hervormingsparlement was verantwoordelik vir die invoering van nog 'n belangrike wet, naamlik die ''Municipal Corporation Act'' van 1835. Plaaslike bestuur was op daardie tydstip in 'n baie korrupte toestand en beperk tot 'n paar persone wat net na hul eie belange omgesien het. Die wet het voorsiening gemaak vir behoorlike munisipale verkiesings en die eenvormige samestelling van verkose munisipale liggame. Aan die begin was die magte van die nuwe besture baie beperk en die aantal stemgeregtigdes in elke dorp betreklik klein. Voor 1835, en selfs daarná, moes 'n spesiale wet deur die parlement aangeneem word om voorsiening te maak vir die een of ander vorm van openbare diens of verbetering van 'n dorp, en spesiale kommissarisse is aangestel om aandag te wy aan sulke sake soos die uitlê van strate en die aanbring van riole. Dit het die openbare gesondheidstoestand baie verbeter. Die oordrag van enige van hierdie magte aan dorpsrade is eers deur die wet van 1835 toelaatbaar gemaak, met die gevolg dat dorpskommissarisse in baie gevalle nog altyd funksies vervul het wat tans deur stadsrade verrig word. ==== Die staat en die openbare gesondheid ==== Daar is alreeds verwys na die toestand wat in die nuwe nywerheidstede geheers het. 'n Mate van aandag is gewy aan sulke dienste soos die aanbring van riole en die verskaffing van water in die nuwe stede, maar oor die geheel was die toestand betreurenswaardig. Daar was geen wetenskaplike sanitasie nie; vullishope en slykpoele was oral te sien, die huise was swak geventileer en daar was baie min beheer oor die verskaffing van voedsel. Swak gesondheid was onder die armes algemeen en die sterftesyfer was hoog. Epidemies van cholera en [[pokke]] het gereeld voorgekom. Hierdie epidemies het ongetwyfeld daartoe bygedra om die volk uit sy ''laissez faire''-houding teenoor volksgesondheid wakker te skud. Die eerste stap in die rigting van staatsverantwoordelikheid ten opsigte van volksgesondheid is gedoen deur Edwin Chadwick, een van die kommissarisse wat in 1832 aangestel is in verband met die toepassing van die Armewette. Hy word beskou as die stigter van die stelsel van volksgesondheid in Engeland. Sy pogings het uiteindelik gelei tot die aanstelling van 'n Koninklike Kommissie deur sir Robert Peel in 1843 om verslag te doen oor die sanitêre toestande onder die arbeidersbevolking. Die skrikwekkende toestand wat in hul rapport aan die lig gebring is, het gelei dat wetgewing in verband met die verwydering van vullis en rioolvuil en ter voorkoming van siektes aangeneem is. Die eerste Wet op Volksgesondheid is in 1845 aangeneem. Daardeur is 'n sentrale gesondheidsdepartement, wat die Algemene Gesondheidsraad genoem is, in Engeland gestig. Dit het plaaslike gesondheidsrade in die lewe geroep wat die gesondheidsdienste moes beheer. Mediese gesondheidsbeamptes is in die groot stede aangestel en later is ook gesondheidsinspekteurs aangestel om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Deur hierdie wet het die staat op duidelike wyse verantwoordelikheid vir die volk se gesondheid aanvaar. Plaaslike mediese beamptes was reeds in Liverpool (1847) en Londen (1848) aangestel. Hierdie Wet op Openbare Gesondheid het ook bepaal dat stadsrade in munisipale gebiede verantwoordelik gehou sou word vir watervoorsiening, waterafvoer, instandhouding van strate, begraafplase en die regulering van misstande. Verskeie ander wette in verband met openbare gesondheid, wat veral op die samestelling en magte van plaaslike owerhede betrekking gehad het, is gedurende die tweede helfte van die neëntiende eeu aangeneem. Op hierdie wyse is die dienste in verband met volksgesondheid aansienlik uitgebrei. Belangrike sake soos openbare [[inenting]], verbeterde hospitaalakkommodasie, beheer oor voedselverskaffing en die voorkoming van siektes het die ernstige aandag van gesondheidsowerhede geniet. Teen 1875 was die heilsame uitwerking van hierdie gesondheidsmaatreël reeds aan die dalende sterftesyfer merkbaar. ==== Onderwys vir die massa ==== Tot vroeg in die negentiende eeu was die Staat nie in die voorsiening van onderwysfasiliteite vir die volk geïnteresseerd nie. Onderwys is met die Kerk geassosieer en was beskou om slegs die voorreg van die hoër klasse te wees. Volgens die tradisie was onderwys iets wat vrywillig verskaf en in private hande gelaat moes word, en daar was algemene teenstand teen enige gedagte van staatsinmenging. Aanvanklik was godsdienstige liggame hoofsaaklik verantwoordelik vir die aanmoediging tot vrywillige stigting van skole. Aan die begin van die neëntiende eeu was daar twee nasionale vereniginge wat hulle vir die stigting van skole beywer het. Die Britse en Buitelandse Skoolvereniging is in 1808 deur Joseph Lancaster, 'n Kwaker, gestig; en die Nasionale Vereniging deur dr. Andrew Bell, 'n Anglikaan, in 1811. Die tipe skool wat opgerig is, het godsdiensonderrig verskaf, wat bedoel was om die kinders van die veragterdes in die stede geestelik op te hef. Die koste van die instandhouding van hierdie skole is deur skenkings van die Kerke en filantropiese liggame bestry. Die eerste stap wat deur die regering gedoen is om hom in die onderwys te interesseer, was toe die Hervormingsparlement in 1833 'n bedrag van £20 000 beskikbaar gestel het aan die twee vereniginge vir die oprigting van meer skole vir die armer klasse. Hierdie subsidie is jaarliks vermeerder, en het teen 1860 reeds 'n half miljoen pond bedra. Daar het geleidelik 'n gevoel van verantwoordelikheid jeens die kinders van die arbeidersklasse ontwikkel. So het die Fabriekswet van 1833, byvoorbeeld, die skoolure van kinders verleng. Daar is mettertyd besef dat die Kerke nie voldoende in die behoefte aan meer onderwysfasiliteite kon voorsien nie. In 1839 is 'n belangrike komitee van die Geheime Raad aangestel om toesig oor die aanwending van die toelaes wat toegewys is aan skole wat op vrywillige grondslag gestig is, te hou. Dit was feitlik die aanvang van 'n staatsdepartement as deel van 'n nasionale onderwysstelsel. In 1856 is die komitee in 'n Department van Onderwys omgeskep. Die eerste sekretaris van die van die liggaam, James Kay-Shuttleworth, 'n geneesheer wat intiem met die toestande in die agterbuurtes van Manchester bekend was, het veel gedoen om steun vir staatsbeheer van die onderwys aan te moedig deur die aanstelling van inspekteurs. Teen 1860 het die verset van die regerende klasse teen staatsbeheer van laer onderwys feitlik verdwyn. Die maatskaplike en industriële toestand van die arbeidersklasse het dus teen 1860 alreeds aanmerklik verbeter. Dit was grotendeels die gevolg van die moedige wetgewing wat deur die Hervormingsparlement aangeneem is. Daar is besef dat staatsinmening noodsaaklik was in 'n moderne industriële staat, indien die tevredenheid van die arbeiders verseker en 'n beter aanpassing van rykdom tussen die kapitaliste en die arbeidersmassas teweeggebring moes word. === Maatskaplike en industriële hervorming voortgesit === ==== Die aandrang op verdere hervorming ==== Ná 1860 was die twee groot politieke partye in Brittanje die Konserwatiewe, voorheen die Tories, en die Liberale, voorheen die Whigs – albei ten gunste van die uitbreiding van die stemreg. Die tweede Hervormingswet van 1867 het die stemreg aan die stedelike arbeidersklasse gegee en die derde Hervormingswet van 1884 aan die plaasarbeiders. Aangesien beide partye voortaan die stem van die werkersklasse moes verkry, is omvattende programme van maatskaplike en industriële hervorming opgestel. So het Brittanje vóór die einde van die negentiende eeu reeds ver gevorder op die weg na 'n sosialistiese staat. Die Vakunies het inderdaad meegewerk om die eise van die arbeiders insake die verskillende hervormings te formuleer. Die stigting van hierdie soort unies is moontlik gemaak toe die ,,Anti-Combination Act" in 1824 herroep is, daar die Staat nie meer gevrees het dat vereniginge van arbeiders die aanleiding tot oproer en rusverstoring sou wees nie. Alhoewel verskeie plaaslike vakunies kort daarna tot stand gekom het, was die eerste vakunie wat op nasionale grondslag gevorm is, die Geamalgameerde Vereniging van Ingenieurs in 1851. Die mynwerkersunie is in 1863 gestig. Die unies het egter nog geen wetlike erkenning geniet nie. Na die aanneming van die Hervormingswet van 1867 het die vakunies die verwydering geëis van die wetlike beperkings wat hulle in hul pogings om beter ekonomiese toestande vir die werkers te verkry belemmer het. Die vakunies is uiteindelik in 1871 as wettige liggame erken, en in 1875 is aan hulle die reg toegeken om stakings te organiseer sonder vrees van wetlike optrede teen hulle. Van dié tyd af het die vakunies 'n steeds belangriker rol in die verbetering van die lot van die arbeidersklasse gespeel. ==== Fabriekswetgewing ==== Die beginsels wat in die Fabriekswet van 1833 beliggaam was, is ook op ander nywerhede toegepas, sodat die nywerheidsbedrywigheid uiteindelik in sy gehele omvang onder staatsbeheer gebring is. So het die Staat verantwoordelikheid aanvaar vir die kinders, die veiligheid van volwassenes in hul diens, die uitskakeling van ongesonde werkstoestande en die redelike beperking van werkure. In 1878 is al die fabriekswetgewing van die voorafgaande vyf-en-veertig jaar gekodifiseer. Gedurende die eerste helfte van die negentiende eeu is baie min voorsiening gemaak vir gevalle waar werkers sterf of beseer is as gevolg van ongelukke in myne en fabrieke. Die algemene mening was dat 'n werknemer, aangesien hy loon ontvang het, verantwoordelikheid vir die gewone risiko's in verband met sy werk moes aanvaar en nie geregtig was om enige skadevergoeding in geval van 'n ongeluk te eis nie. Ongelukke het egter so dikwels in die myne voorgekom dat die mynwerkersunie om skadeloosstelling begin agiteer het. In 1880 is die eerste wet op die Aanspreeklikheid van Werkgewers aangeneem. Dit het aan die werknemers die reg op skadevergoeding gegee in gevalle waar 'n ongeluk aan nalatigheid aan die kant van die superintendent of 'n gebrek aan die masjinerie te wyte was. Daar was groot ontevredenheid omdat die omvang van die wet so beperk was, en politici soos Joseph Chamberlain, beïnvloed deur [[Otto von Bismarck]] se nywerheidswetgewing in Duitsland, het op die invoering van 'n stelsel van maatskaplike versekering benewens die voorkoming van ongelukke aangedring. In 1897 is 'n Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem, wat die werkgewer in sekere gespesifiseerde gevaarlike bedrywe verplig het om skadevergoeding aan 'n beseerde werknemer vir alle ongelukke te betaal, tensy die ongeluk deur die moedswillige nalatigheid van die beseerde persoon veroorsaak is. Hierdie wet het aansienlike voordele vir die verminkte werknemers of die weduwees gebring, maar het nie algemene tevredenheid gegee nie. In 1901 is 'n ander fabriekswet aangeneem wat die indiensneming van kinders onder elf jaar verbied het. ==== Vry laer onderwys ==== Die uitbreiding van die stemreg na die arbeidersklasse het beteken dat hulle ook die een of ander soort opvoeding moes kry ten einde hulle in staat te stel om self te lees en met politieke strydvrae vertroud te raak. Dit was aanleiding tot die verskaffing van laer onderwys aan die volksklasse. In 1870 is 'n belangrike Wet op Laer Onderwys, wat deur William Edward Forster ingedien is, aangeneem. Hierdie wet was 'n erkenning dat die kerke nie langer voldoende skoolakkommodasie kon verskaf nie. Die onderwysdepartement sou nou in staat wees om laerskole te laat oprig deur verkose skoolrade, wat gemagtig is om 'n belasting te hef benewens die toelaag wat van die regering ontvang is. Die nuwe skole wat aldus gestig is, sou nie-sektaries van aard wees. 'n Gewetensklousule wat 'n ouer toegelaat het om sy kind van godsdiensonderrig terug te hou, het 'n treffende kenmerk van die Engelse skoolstelsel gebly. Teen 1880 is reeds soveel vordering gemaak dat verpligte skoolbywoning oor die hele land afgedwing kon word. Skoolrade het duisende nie-sektariese skole gestig, en op hierdie manier is die kerke ook aangespoor om nog meer skole te voorsien. Binne twintig jaar is die skoolbywoning verdubbel. In 1891 is die onderwys in skole onder skoolrade vry gemaak, en skole wat op vrywillige grondslag gestig is, is aangemoedig om die betaling van skoolgelde af te skaf. Baie van die groter skoolrade het 'n aansienlike bydrae tot die bevordering van onderwys gelewer; baie van hulle was egter klein en ondoeltreffend. Algaande het die vrywillige skole gevind dat die geldelike eise wat aan hulle gestel is, te veel vir hulle geword het. Dit het dus noodsaaklik geword om die hele administratiewe masjinerie van die volksonderwys op te knap. 'n Sentrale onderwysowerheid is in die lewe geroep, toe die Onderwysraad (Board of Education) in 1899 gestig is. Die plaaslike onderwysadministrasie is deur die Onderwyswet van 1902 vereenvoudig. Die skoolrade is afgeskaf en hul pligte is aan vergrote plaaslike owerhede toevertrou. Hierdie plaaslike owerhede is met die instandhouding en uitbreiding van laerskole belas. Hierdie wet het Brittanje 'n nasionale stelsel van vrye en verpligte primêre onderwys gegee. Dit was ook aansporing tot die stigting van munisipale ,,grammar schools" naas die gevestigde ,,Public Schools". Só is daar dus voorsiening vir sekondêre en tegniese opleiding vir die volksmassas gemaak. === Brittanje ontwikkel tot 'n sosialistiese welsynstaat in die twintigste eeu === ==== Stigting van die Arbeidersparty ==== Teen die aanvang van die twintigste eeu het die arbeidersklasse in Brittanje reeds op baie maniere op 'n volkome rekonstruksie van die maatskaplike orde aangedring. Hulle was ontevrede met die langsame vordering in verband met die maatskaplike reorganisasie gedurende die voorafgaande twee dekades. Die vakunies het weereens 'n belangrike rol gespeel. 'n Onafhanklike Arbeidersparty is reeds in 1892 gevorm, en een lid in die parlement gekies. Op 'n vakuniekongres wat in 1899 gehou is, is besluit om 'n Arbeidersparty te stig wat as 'n politieke front van die vakunies sou dien. Die gevolg was dat die Arbeidersparty in 1906 in die algemene verkiesing 51 setels in die Laerhuis verower het. Die politieke mag van die vakunies het met rasse skrede toegeneem. In 1911 is 'n wet aangeneem waarvolgens salarisse aan parlementslede betaal sou word. Van hierdie tydstip af het die Arbeidersparty in die Laerhuis van krag tot krag gegaan. In 1912 is 'n wet aangeneem wat die gebruik van uniefondse vir politieke doeleindes gewettig het. Dit was 'n betekenisvolle stap, want die unies kon hulleself nou effektief op die politieke terrein reorganiseer. ==== Maatskaplike wetgewing ==== In 1906 het die Liberale Party 'n groot meerderheid in die parlementêre verkiesing behaal. Onder die leierskap van sir Henry Campbell-Bannerman, Herbert Henry Asquith en David Lloyd George is 'n aantal verreikende hervormings ingevoer ten einde die welsyn van die volk te bevorder. In 1908 is 'n Ouderdomspensioenwet aanvaar waarvolgens klein pensioene toegeken is aan mense ouer as 70 jaar met 'n inkomste benede 'n sekere peil. Later is die ouderdomsbepaling tot 65 jaar verlaag. Die toestand in die skole het ook sorgvuldige aandag ontvang. In 1906 is 'n wet aangeneem wat aan die plaaslike onderwysowerhede die reg verleen het om kinders wat in behoeftige omstandighede verkeer het, te voed. Dáárop het in 1907 die Mediese Inspeksiewet gevolg, wat die grondslag van die huidige mediese diens in skole in Groot-Brittanje gelê het. Hierdie wet het voorsiening gemaak vir die mediese inspeksie van kinders wanneer hulle by 'n skool aansluit, en reëlings sou getref word vir toesig oor die gesondheid en liggaamlike toestand van alle kinders in openbare laerskole. Nadat hierdie diens in die lewe geroep is, is bevind dat baie kinders wat voorheen as normaal en gesond beskou was, in werklikheid aan ondervoeding, of slegte tande, adenoïede of ernstiger gebreke gely het. Die mediese diens in skole wat aanvanklik ingestel is ten einde kinders in staat te stel om by skoolonderrig te baat, is geleidelik uitgebrei, en dit beoog tans die opbouing van die volk se gesondheid. ==== Verbetering van arbeidstoestande ==== As gevolg van 'n parlementêre ondersoek is in 1906 'n belangrike Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem wat in baie opsigte 'n uitbreiding van die vorige wette was. In 1908 is die werkdag van agt uur ook in die steenkoolmyne ingevoer. In die volgende jaar is verskeie bedryfsrade in die lewe geroep wie se taak dit was om toestande in die nywerhede te reguleer. Dit was 'n uitbreiding van staatsbeheer in die bedryfsorganisasie. Daarna is versoeningsrade bestaande uit verteenwoordigers van die betrokke vakunies en werknemers in die lewe geroep. Hierdie rade moes stakings verhoed deur geskille by wyse van onderhandeling te besleg. Aan die begin van die twintigste eeu het werkloosheid in Brittanje sy verskyning gemaak ten gevolge van die skerpe mededinging van die Verenigde State, Duitsland en Frankryk op die wêreldmark. 'n Belangrike poging om die werkloosheidsvraagstuk die hoof te bied is in 1911 aangewend, toe die Nasionale Gesondheidsversekeringwet aangeneem is. Dit het ontwikkel tot 'n stelsel waarvolgens alle vakwerkers 'n klein weeklikse bydrae in 'n fonds moes stort, waarin 'n verdere bedrag deur die Staat en die werkgewers betaal is. Uit hierdie fonds is tydelike onderstand aan werklose arbeiders verleen. ==== Die finansiering van die welsynsprogram ==== Hierdie hervormings het vir die Staat die uitgawe van ontsaglike bedrae meegebring. Die Liberale Party wou die koste bestry deur verhoogde belastings. 'n Rewolusionêre begroting is in 1909 deur Lloyd George ingedien, waarvolgens swaar belastings op inkomste in die nywerhede en die handel en ook 'n boedelbelasting gehef sou word. Die meer welgestelde lede van die samelewing sou voortaan aansienlike bedrae moet bydra tot die koste verbonde aan die maatskaplike hervormings wat ingestel is om die minderbevoorregtes te help. Toe die Hoërhuis weier om die belastingvoorstelle goed te keur, het 'n konstitusionele krisis ontstaan. In 1911 het die regering egter 'n wetsontwerp laat aanneem waarvolgens die Hoërhuis nie meer die voortgang van maatskaplike rekonstruksie kon verhoed nie, selfs nie indien die Laerhuis op drastiese maatreëls besluit nie. ==== Maatskaplike hervorming ná 1918 ==== Aan die einde van die [[Eerste Wêreldoorlog]] is hoë verwagtings in Brittanje gekoester dat 'n nuwe en beter wêreld vir die arbeidersklasse geskep sou word deur staatsoptrede. 'n Bittere ontnugtering het daarop gevolg. Eerstens het die Konserwatiewe regering onder Stanley Baldwin die hoër- en middelklasse verteenwoordig, wat geen groot meegevoel met die politieke en maatskaplike sienswyses van die werkersklasse gehad het nie: Aan die ander kant was die ekonomiese toestand aan die versleg. Brittanje was besig om 'n steeds groter persentasie van die uitvoerhandel te verloor as gevolg van die konkurrensie van lande soos die Verenigde State en [[Japan]]. Dit het werkloosheid op groot skaal veroorsaak. Die katoenbedryf van Lancashire is veral deur Japanse mededinging in Indië en die Verre Ooste getref. Die inkrimping van die handel het gelei tot 'n afname in die skeepsbou-, die steenkool- en die ysterbedrywe. Stakings het daarop gevolg, waarvan die steenkoolstaking van 1926 die ernstigste was. Dit het nege maande aangehou en uitgeloop op 'n algemene staking wat die hele land verlam het. Die Konserwatiewe regering, wat tradisioneel slegs ten gunste van matige hervormings was, het 'n paar industriële en maatskaplike hervormingsmaatreëls aangeneem wat, hoewel nuttig, heeltemal ontoereikend was om die krisis wat ontstaan het, die hoof te bied. In 1921 het 'n nuwe Wet op Openbare Gesondheid voorsiening gemaak vir die verbetering van gesondheidstoestande in stedelike gebiede, die daarstelling van beter hospitaalfasiliteite aangemoedig en 'n doeltreffender beheer oor die bestryding van siektes soos [[tuberkulose]]. In 1925 is die wet op ouderdomspensioene uitgebrei om ook weduwees en wese in te sluit. In 1926 is die bepalinge van die gesondheidsversekeringswet op wyer groepe van toepassing gemaak. Ook is 'n aantal wette in verband met behuising aangeneem wat hul toppunt in die wet van 1930 bereik het, wat aan plaaslike owerhede vir die eerste keer groot magte verleen het om die opruiming van agterbuurtes in stede asook munisipale behuisingskemas vir die armer klasse aan te pak. Ruimer onderwysfasiliteite is ook vir die kinders van die werkersklasse voorsien. Reeds in die Fisher-wet van 1918 is alle skoolgelde in die laerskool afgeskaf en die ouderdom vir verpligte skoolbesoek tot veertien jaar verhoog. Die Hadow-verslag van 1924 het egter 'n algehele reorganisasie van die sekondêre onderwys ingelui. Dit het gelei tot die voorsiening van die een of ander vorm van onderwys, hetsy algemene of tegniese of handelsonderwys, vir alle kinders na die elfde jaar. ==== Die Arbeidersparty en staatsosialisme ==== Die leiers van die Arbeidersparty het hierdie industriële en maatskaplike hervormings as ontoereikend beskou. Hulle het 'n drastieser maatskaplike rekonstruksie deur staatsinmenging begeer. Die Staat moes die beheer oor al die groter nywerhede oorneem en sodoende verseker dat die arbeidersklasse 'n groter ekonomiese beloning vir hul arbeid ontvang en beter lewenstoestande geniet. Dié beleid, wat aktief deur die Arbeidersparty gepropageer is, was in werklikheid 'n vorm van staatsosialisme. Die getalsterkte van die Party in die parlement was vinnig aan die toeneem. Daar was 59 lede in 1918, en hierdie getal het tot 192 in 1924 vermeerder. As gevolg van die vreeslike ekonomiese depressie wat in 1929 begin het, het die Arbeidersparty baie ondersteuning van die kieserskorps verkry en 290 setels in die parlement verower. Die gevolg was dat 'n Arbeidersregering onder Ramsay MacDonald gedurende die daaropvolgende twee jaar die bewind gevoer het, alhoewel die algemene toestande sodanig was dat weinig hervormingswerk onderneem kon word. Gedurende die jare van die groot ekonomiese depressie (1929–1933) toe die hele ekonomiese struktuur van die Westerse demokrasieë bedreig is, is die ekonomiese en maatskaplike tekortkominge in Brittanje skerp afgeteken. Die werkloosheidsyfer wat op een miljoen in die twintiger jare gestaan het, het tot drie miljoen in 1933 opgeskuif. Teen 1939 was een vyfde van Brittanje se arbeidskragte permanent werkloos. Ten einde die krisis die hoof te bied, is ruimer werkloosheidsvoordele onder die Nasionale Gesondheidsversekeringswet toegeken. Sowat twee miljoen liggaamlik geskikte arbeiders het van die werkloosheidstoelae of ,,Dole", soos hierdie vorm van hulp genoem is, geleef. Die maatskaplike gevolge van die ,,Dole"-stelsel was rampspoedig. Hoewel dit 'n mate van ekonomiese hulp aan die werkloses verleen het, het dit aan die ander kant hul inisiatief en selfrespek vernietig. 'n Belangrike saak waaraan aandag in toenemende mate gewy is, was behuising. As gevolg van 'n nuwe behuisingswet van 1936 wat plaaslike owerhede in staat gestel het om groot behuisingskemas aan te pak, is tussen 1930 en 1939 omtrent vier miljoen gesinne van beter behuising voorsien. ==== Die Beveridge-plan en nasionale bestaansbeveiliging ==== As gevolg van die verwoesting aangerig tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] (1939–1945) was agtereenvolgende regerings in Brittanje verplig om meer aandag aan die industriële en maatskaplike toestand te wy. Die koalisieregering onder sir [[Winston Churchill]] het die eerste daadwerklike stappe gedoen deur die Beveridge-kommissie in 1942 te benoem om 'n nasionale plan vir bestaansbeveiliging op te stel. So 'n stelsel sou voorsiening maak vir alle gebeurlikhede in verband met arbeid of gesondheid. Hierdie plan is in beginsel deur Churchill se regering aanvaar. By die algemene verkiesing van 1945 het die [[Arbeidersparty (Verenigde Koninkryk)|Arbeidersparty]] 'n oorweldigende meerderheid behaal. Hy het oor 393 setels teenoor die 230 setels van die ander partye tesame beskik. Die Arbeidersregering onder [[Clement Attlee |Clement Richard Attlee]] het onmiddellik die Beveridge-plan as sy program aanvaar. Al die aanbevelings is in die Nasionale Versekeringswet van 1946 beliggaam, wat 'n mylpaal in die Britse maatskaplike geskiedenis was. Dit het 'n omvangryke staatsbeheerde versekeringsplan wat vir almal verpligtend is, van stapel gestuur. Die geld vir die skema kom uit 'n sentrale fonds waartoe alle persone bo sestien jaar wat onder 'n dienskontrak of as vakleerling werk, die werkgewers en die Staat bydra. Benewens 'n skema vir geldelike hulpverlening aan werklose arbeiders, word voorsiening ook gemaak vir 'n omvattende mediese diens onder die Staat wat hom toespits op die opbouing van die volk se gesondheid. Voorsiening word gemaak vir vry mediese en tandheelkundige behandeling, gratis medisyne, betaling gedurende tydperke van siekte, ouderdomspensioene vir alle mans bo 65 jaar en vroue bo 60, en begrafnisonkoste. Inderdaad word 'n stelsel van bestaansbeveiliging vir die hele volk voorsien. Die Arbeidersregering het ook 'n omvangryke behuisingskema van stapel gestuur, wat noodsaaklik was weens die uitgebreide bomskade wat tydens die oorlog aangerig is. ==== Onderwysfasiliteite uitgebrei ==== Verdere onderwyshervormings het gevolg. Die Butler-onderwyswet van 1944 is inderdaad deur die Konserwatiewe regering ontwerp, maar deur die Arbeidersregering ná die oorlog toegepas. Hierdie wet tesame met die wette van 1870 en 1902 is die drie belangrikste onderwyswette wat op [[Engeland]] en [[Wallis]] van toepassing is. Die onderwys sou in drie opklimmende stappe bekend as primêre, sekondêre en voortgesette onderwys, georganiseer word. Op hierdie wyse is die ou laerskole afgeskaf. Geen onderskeid is tussen bevoorregtes en onbevoorregtes gemaak nie, want alle kinders kon van voltydse sekondêre onderwys gebruik maak. Voorts is voorsiening gemaak vir die uiteindelike uitbreiding van verpligte skoolbywoning vir kinders van vyf tot sestien jaar. Die nuwe wet bewys hoe ruim die algemene opvatting omtrent onderwys geword het. Voorsiening moes deur plaaslike owerhede gemaak word vir toereikende fasiliteite vir kinders vir ontspanning en sosiale en liggaamlike opvoeding. Onderwys vir volwassenes moes ook aangemoedig en gemeenskapsentrums verskaf word. Engeland het, soos een opvoedkundige skrywer tereg gesê het, ,,ver gevorder sedert daardie sombere eeu toe sy kinders in skoorstene moes rondklouter en steenkooltrokke by die myningang moes trek". ==== Nasionalisasie van die vernaamste nywerhede ==== Die Arbeidersparty het dit as 'n noodsaaklike onderdeel van sy plan insake ekonomiese rekonstruksie beskou dat al die sleutelbedrywe staatsinstellinge moes word. Die kapitalistiese stelsel sou tot op sekere hoogte behou moes word, maar daar is gemeen dat nasionalisasie industriële uitbuiting, arbeidsondoeltreffendheid en werkloosheid sou beëindig. In 1946 het die [[Bank van Engeland]] 'n staatsinstelling geword, en daarná is die steenkoolbedryf onder die beheer van 'n Steenkoolraad geplaas, wat die vorige myneienaars wat deur die Staat uitgekoop is, vervang het. In 1947 is die spoorweë onder staatsbeheer gebring, en in die daaropvolgende jaar het brandstof en krag ook aan die beurt gekom. Staatsbeheerrade is gestig vir die voorsiening van elektrisiteit en gas. Toe Attlee se regering daartoe oorgaan om die staalbedryf te nasionaliseer, is heftige teenstand ondervind. Die Arbeidersregering het Brittanje dus tot 'n welsynstaat herskep wat met die Skandinawiese lande veel ooreenkoms vertoon. Toe die Konserwatiewe Party in 1953 weer aan die bewind gekom het, het hulle hierdie hervormings aanvaar. === Die ontwikkeling van demokratiese bestuur in Groot-Brittanje === Voor die aanvang van die Franse Rewolusie het Brittanje die mees liberale regeringsvorm in Europa gehad. Die grondwet is deur die Franse denkers soos Montesquie as die ideaal vir demokratiese regering beskou. Alhoewel dit gebaseer was op regering deur die monargie en 'n verkose parlement, was die regering egter slegs in 'n beperkte sin demokraties. ==== Die regeringsvorm in 1815 ==== ===== Die Britse parlement ===== Die Britse parlement het uit 'n Hoërhuis (House of Lords) en 'n Laerhuis (House of Commons) bestaan. Die Hoërhuis, bestaande uit edelliede wat vir lewenslank deur die koning benoem is, was erg aristokraties en konserwatief en het die landelike aristokrasie en die Kerk verteenwoordig. Selfs die Laerhuis was nie verteenwoordigend van alle klasse van die volk nie. Die stemreg was baie beperk, en slegs 'n half miljoen volwassenes uit 'n bevolking van veertien miljoen het die stemreg gehad. Bowendien was die setels in die Laerhuis baie oneweredig oor die land verdeel. Baie van die groot nuwe stede wat naby die steenkool- en ystervelde ontstaan het, het geen aandeel in die regering van die land gehad nie. Aan die ander kant het 'n paar aansienlike families beheer oor 'n groot aantal parlementêre setels uitgeoefen weens hul besit van sogenaamde ,,pocket boroughs". Die kieskwalifikasie van een kieser was die besit van 'n omgeploegde land (Old Sarum). 'n Ander ,,pocket borough" was onder die see, en die eienaar moes na die plek roei om sy stem uit te bring! Daar word beweer dat van die 658 parlementslede 424 óf deur agente van die regering benoem is, óf deur private indiwidue. Die Hertog van Norfolk het, byvoorbeeld, elf parlementslede benoem, en die Graaf van Lonsdale ses. Bowendien het elke geoktrooieerde stad (borough), afgesien van sy getal kiesers, twee lede gekies. Die regering van Brittanje was in die hande van die landelike aristokrasie, wat in twee groot politieke partye, die Tories en die Whigs, georganiseer was. Die Tory-regering was reeds jare lank aan die bewind. ===== Die beginsels van party- en kabinetregering ===== Gedurende die agttiende eeu was die idee van partyregering as 'n demokratiese praktyk besig om in Brittanje te ontwikkel. Die leiers van die regering (die kabinet) is uit die meerderheidsparty in die Laerhuis gekies. Die kabinet het dan die beleid wat vir die parlement aanneemlik was, uitgevoer en op dié wyse gevolg gegee aan die wil van die volk. Die ander kenmerk van partyregering is dat die minderheidsparty in die Laerhuis die Opposisie vorm. Dit staan 'n definitiewe eie beleid voor en kritiseer gedurig dié van die regering. Dit verseker dat wetgewing van alle gesigspunte oorweeg word voor sy finale goedkeuring. Die idee van partyregering het ook regering deur die kabinet op die voorgrond gebring. Deur die bestuursooreenkoms van 1689 is die oppergesag van die parlement in Brittanje vasgelê en die gedagte van 'n absolute monargie finaal verwerp. Tog het die koning nog altyd direkte beheer oor die regering uitgeoefen, veral in verband met buitelandse sake, sy eie ministers gekies en die hoë staatsamptenare aangestel. Alhoewel daar destyds 'n neiging bestaan het om die beheer oor nasionale aangeleenthede aan 'n klein groepie ministers liewer as die hele Geheime Raad waaraan al die ministers behoort het, toe te vertrou, was daar nog geen gedagte nie dat dié ministers gekies moes word uit die party wat in die Laerhuis die meerderheid gehad het, nóg was daar 'n eerste minister aan die hoof van die kabinet. Gedurende die agttiende eeu het daar belangrike veranderinge plaasgevind. Die gebruik het by George I (1714–1727) ontstaan dat die koning nie die vergaderings van die kabinet bywoon nie. Op dié wyse het die beheer uit die hande van die koning in dié van sy ministers oorgegaan. Met verloop van tyd het dit ook 'n gewoonte geword dat die koning sy ministers uit die meerderheidsparty in die Laerhuis kies. Hy het die leier van daardie party ná 'n algemene verkiesing laat roep en hom gelas om 'n kabinet te vorm. Aangesien dit noodsaaklik was dat iemand in die koning se plek as leier van die kabinet moes optree, was sir Robert Walpole, leier van die Whig-party in die Laerhuis in 1721, die eerste persoon wat eerste minister geword en in die kabinet die leiding geneem het. Hy het dus as skakel tussen die kabinet en die koning gedien. Dit het beteken dat die koning in werklikheid die beleid van die kabinet en die wetgewing wat deur hom ingedien is, moes goedkeur, alhoewel hierdie beginsel nie vóór die regering van koningin Victoria (1837–1901) volkome aanvaar is nie. Walpole het ook volgehou dat hy uit hoofde van sy amp die beleid van die ministers kon voorskryf, en dit dan ook ten spyte van heftige teenstand gehandhaaf. Hy het geglo dat die ministers saam moes optree en dat 'n lid van die kabinet wat nie bereid was om hom aan 'n meerderheidsbesluit te onderwerp nie, verplig sou wees om te bedank. Dit het ook duidelik geword dat, alhoewel die beleid van die regering onafhanklik van die koning vasgestel sou word, dit die goedkeuring van die Laerhuis, dit wil sê die meerderheidsparty, moes verkry om doeltreffend uitgevoer te kan word. Slegs op hierdie wyse word die oppergesag van die parlement en kabinetsregering verseker. Al hierdie konvensies vorm die wese van politieke demokrasie of parlementêre regering in sy handhawing van die soewereiniteit van die volk. ==== Die beweging om parlementêre hervorming ==== ===== Die noodsaaklikheid van maatskaplike en industriële hervorming ===== Die paar jaar na 1815 was 'n besonder moeilike tydperk in Brittanje. Daar het 'n wye kloof tussen die arbeidersklasse en die hoër- en middelklasse ontstaan as gevolg van die ontwikkeling van die fabriekstelsel en die omwenteling in die landbou. Die intieme verhouding tussen werknemer en werkgewer, soos dit onder die ou stelsel bestaan het, kon nie onder 'n stelsel waarvolgens die werkers in die agterbuurtes saamgehok was, voortbestaan nie. Die toestand van die werkers het voortdurend versleg. Hierdie ellende was grotendeels aan die Napoleontiese oorloë te wyte. Gedurende die oorloë het die Britse uitvoerhandel gebloei, maar na die einde van die oorloë het 'n slapte ingetree. Dit het baie werkloosheid veroorsaak, wat nog vererger is deur die soldate wat van die oorloë af teruggekeer het. Fabrikante het gevind dat hulle voorrade te groot was, en die grondbesitters en die boere is met ondergang bedreig as gevolg van die onbeheerde invoer van koring van die Vasteland, wat 'n skielike prysdaling veroorsaak het. Die regering, wat onder die beheer van die Tory-grondbesitters gestaan het, het die boere probeer beskerm deur 'n nuwe koringwet in 1815 aan te neem. Die invoer van koring is belet, as die prys nie bo tagtig sjielings per kwart ton gestyg het nie. Dit het die prys van koring op kunsmatige wyse hoog gehou, veral omdat toestande gunstig vir die invoer van koring uit Amerika was. Die grondbesittende Tory-aristokrate het nie probeer om die lyding van die armer klasse in die nywerheidsentrums te versag nie, omdat hulle 'n herhaling van die Franse Rewolusie gevrees het indien hulle sou begin om enige hervormings toe te staan. Net soos [[Klemens von Metternich|Prins Klemens Metternich]] in Europa die orde streng gehandhaaf het, so is die armes deur die regerende klasse in Brittanje aan die begin van die negentiende eeu onder strenge toesig gehou. Die regering se beleid is deur Robert Castlereagh, Henry Sidmouth en ander uitgevoer. Sidmouth was die minister van binnelandse sake, en hy het spioene en agente gebruik om verdagte hervormers op te spoor en valse getuienis teen hulle op te stel. ===== Die eis om hervorming lei tot reaksie ===== Daar het heelwat ontevredenheid geheers en soms het opstootjies onder die hongerlydende werklose arbeiders uitgebreek. Die geroep om parlementêre hervorming het in krag toegeneem, want daar is gemeen dat die lot van die arbeiders slegs verbeter sou word indien die parlement waarlik verteenwoordigend van die volk was. Onder die Radikale (diegene wat 'n ingrypende verandering van die parlementêre stelsel begeer het) was William Cobbett 'n belangrike leier. Self 'n goedhartige man en begerig om die welsyn van die arbeidersklasse te bevorder, het hy die Weekly Political Register van 1802 af uitgegee, 'n blad waarin die sienswyse van die arbeiders tot uiting gekom het. In 1816 het hy die prys van die blad van l sjieling tot 2 pennies verminder, en die weeklikse afset het tot 50 000 vermeerder. Die regering het die blad egter spoedig onderdruk. 'n Ander radikaal met heelwat invloed was Henry Hunt, 'n welsprekende redenaar. 'n Aantal opstootjies het plaasgevind, maar hulle is streng deur die regering onderdruk. 'n Opstootjie by Spa Fields in 1816 waar die Franse driekleur vertoon is, is onderdruk, en as gevolg hiervan is die Habeas Corpus-wet opgeskort. Die bekendste van hierdie opstootjies het in 1819 in Manchester plaasgevind. 'n Vergadering is in St. Peter's Fields gehou, waar 'n ordelike menigte van byna 60 000 mans, vroue en kinders deur ,,Orator" Hunt en andere toegespreek is. Toe 'n poging aangewend is om Hunt en sommige van die ander sprekers in hegtenis te neem, het dit voorgekom asof die skare vyandiggesind word. Die magistrate is skielik met vrees bevang, en het die burgermag (daar was toe nog geen polisie nie) beveel om die gepeupel aan te val. Verskeie persone sterf en honderde gewond. Hierdie gebeurtenis staan as die Peterloo-bloedbad bekend. Die regering het die optrede van die magistrate goedgekeur en die Ses Wette (1819) laat aanneem, waardeur dit onwettig verklaar is om enigiemand militêre opleiding te gee, en aan vrederegters die mag verleen is om in sekere gebiede beslag op wapens te lê, die hou van opruiende openbare vergaderings belet is en die belastings op sekere soorte leesstof verhoog is. Hierdie onderdrukkende maatreëls het slegs die geroep om hervorming laat toeneem. Dit het 'n magtige beweging geword, omdat die Whigs, die Opposisieparty in die parlement, hom aan die hoof daarvan gestel het, en baie van sy leiers ywerige voorstanders van hervorming geword het. ===== Die eerste hervormings (1822-'29) ===== Gedurende die tien jaar wat op die Peterloo-bloedbad gevolg het, is 'n aantal merkwaardige hervormings ingevoer, want na die dood van Robert Castlereagh in 1822 was die jonger Tories soos George Canning, William Huskisson en sir Robert Peel ten gunste van 'n beleid van hervorming. Peel, as sekretaris van binnelandse sake, het die spioenasiestelsel afgeskaf en 'n radikale hersiening van die onmenslike strafkode teweeggebring. Daar was destyds omtrent tweehonderd misdrywe waarvoor 'n persoon met die dood gestraf kon word, alhoewel die wette nie streng toegepas is nie. Huskisson was verantwoordelik vir 'n wysiging van die doeaneregte, wat geblyk het 'n stap in die rigting van vryhandel te wees. Die ,,Combination Acts" is in 1824, grotendeels as gevolg van die agitasie van Francis Place, herroep. Hierdeur is die stigting van vakunies gewettig. In 1828 het Peel 'n ander uitstekende hervorming teweeggebring, toe hy die stedelike nagwag van Londen deur 'n staande stedelike polisiemag vervang het. Ander stede het die voorbeeld van Londen gevolg. Die dringende behoefte aan hervorming het as gevolg van die toestand in Ierland sterk aan die lig gekom. Toe Ierland in 1800 met Brittanje verenig is, is feitlik geen politieke regte aan die Rooms-Katolieke in Brittanje en in Ierland toegestaan nie. Hulle kon nie parlementslede word nie, en hierdie leemte is diep gevoel. Daniel O'Connell, 'n advokaat, het die saak van die Rooms-Katolieke op 'n baie bekwame wyse bepleit. In 1828 het hy hom as parlementêre kandidaat in die graafskap Clare verkiesbaar gestel, alhoewel hy, indien verkies, as Rooms-Katoliek nie reg sou hê om in die parlement sitting te neem nie. Hy is met 'n groot meerderheid verkies, en dit het die regering verplig om die Katolieke- Gelykstellingswet in 1829 te laat aanneem, waardeur Rooms-Katolieke die reg verkry het om tot lede van die parlement verkies te word. Hierdie wet was die laaste maatreël wat nodig was om die mag van die Tory-regering te breek. ===== Die Whigs kom aan die bewind ===== Juis op hierdie tydstip (1830) is George IV oorlede, en die troonbestyging van Willem IV het 'n algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die leier van die Whigs, lord Charles Grey, het eerste minister geword, en sy kabinet het hoofsaaklik uit persone wat ten gunste van 'n gematigde parlementêre hervorming was, bestaan. Daar het in Brittanje groot opgewondenheid geheers oor die vraag of die nuwe regering die hervorming van die parlement sou aanpak. In Maart 1831 is die eerste hervormingswetsontwerp deur lord John Russel ingedien, maar dit is weens die teenstand van die Tories nie deur die Laerhuis aangeneem nie. Die parlement is ontbind, en in 'n nuwe verkiesing het die Whigs 'n groter meerderheid behaal. Deur die hele land het dit weerklink: ,,Die wetsontwerp, die hele wetsontwerp, en niks anders as die wetsontwerp nie." In Junie 1831 is die tweede wetsontwerp deur lord John Russel ingedien. Hierdie keer is dit deur die Laerhuis aangeneem, maar in Oktober deur die Hoërhuis verwerp. Brittanje het op die rand van 'n burgeroorlog gestaan. 'n Derde wetsontwerp is deur die Laerhuis aangeneem, maar nog altyd het die Hoërhuis getoon dat hulle vasbeslote was om dit te verwerp, ondanks die feit dat die laaste verkiesing duidelik bewys het dat die hele land ten gunste daarvan was. Daar was slegs een uitweg moontlik: die koning moes genoeg nuwe lords benoem ten einde te verseker dat die wetsontwerp deur die Hoërhuis aangeneem word. Hierdie dreigement het die Hoërhuis laat swig, en op 4 Junie 1832 is die wetsontwerp aangeneem, waarná dit deur die koning goedgekeur is. ===== Die Hervormingswet (Reform Act), 1832 ===== In sy finale vorm het die wetsontwerp voorsiening gemaak vir 'n gemagtigde hervorming van die parlement. 'n Herindeling van setels het plaasgevind. Agt-en-tagtig stedelike kiesafdelings (boroughs) het altesame 143 setels verloor, en hierdie setels is herverdeel onder die nuwe nywerheidstede wat tot dusver glad nie verteenwoordig was nie. Twee- en-twintig van die groter stede soos Manchester en Birmingham het nou die reg ontvang om twee lede elk, en twintig van die ander om een lid elk te kies. Aan die groter graafskappe is 65 bykomende lede toegeken. Selfs toe was die setels nie gelykop tussen die verskillende distrikte volgens die aantal kiesers verdeel nie. Die kiesreg is ook uitgebrei. In die graafskappe is die stemreg aan erfpagters en huurders verleen, dit wil sê aan boere en gewone pagters met 'n sestigjarige landpag wat £10 per jaar betaal het, en aan gewone huurders wat £50 per jaar as huurgeld betaal het. In die stedelike kiesafdelings (boroughs) is die stemreg aan die middelstand toegeken, want alle persone wat 'n huis besit of gehuur het waarvoor minstens £10 huur per jaar betaal is, was stemgeregtig. Na die aanname van die Hervormingswet is wetsontwerpe waardeur soortgelyke hervormings in Skotland en Ierland ingevoer is, aangeneem. Die Hervormingswet is deur die volk met groot byval ontvang. In werklikheid is egter die hele arbeidersklas in die stede en op die plase sonder die stemreg gelaat. Tog het die mag nou oorgegaan van die aristokratiese grondbesitters op die getalsterkere meer bemiddelde middelstand. Die mag van die Laer- oor die Hoërhuis waar eersgenoemde die steun van die volk geniet het, het ook duidelik geblyk. Deur hierdie wet het die Industriële sentrums bowendien in politieke belangrikheid toegeneem en het hulle saam met die landelike aristokrasie die politieke beheer gedeel. ===== 'n Tydperk van hervorming ===== Gedurende die jare volgende op die aanname van die Hervormingswet is 'n aantal belangrike maatskaplike en industriële hervormings deur die Britse parlement teweeggebring. Daar is alreeds verwys na die afskaffing van slawerny (l833) en die Fabriekswet van 1833. Die oprigting van 'n Sentrale Strafhof in 1834 het die werk voortgesit waarmee Peel 'n aanvang gemaak het toe hy die strafwette hervorm het. Die regering het ook aandag aan die onderwys gewy, en die eerste klein toelagies is in 1833 deur die Staat betaal aan skole wat op vrywillig grondslag gestig is. Die instelling van die pennie-posdiens in 1840 deur die toedoen van sir Rowland Hill was ook 'n betekenisvolle hervorming. 'n Belangrike konstitusionele hervorming was die aanname van die ,,Municipal Corporations Act" in 1835. Verkose stadsrade is in stede van 'n sekere grootte opgerig. Die lede is deur die belastingbetalers gekies. Dit was die plig van sulke rade om die aandag te wy aan sake soos die aanleg van paaie, verligting, watervoorsiening, en samewerking met die gesondheidsowerhede in verband met sulke openbare gesondheidsaangeleenthede soos riolering en sanitasie. Die rade het die reg verkry om belastings te hef. Die instelling van hierdie liggame het 'n verandering in die toestande wat in die nuwe nywerheidstede geheers het, teweeggebring. In 1839 is in Manchester 'n beweging op tou gesit om te ywer vir die afskaffing van die Koringwette. Onder hierdie wette is invoerbelastings op buitelandse koring gehef in die belang van die koringkwekers in Brittanje. Aan die hoof van die Anti-Koringwet- verbond was manne soos Richard Cobden, 'n suksesvolle jong kalikodrukker van Manchester, John Bright, 'n katoenspinner en besonder gewilde redenaar, en Charles Villiers, wat die saak in die Laerhuis bepleit het. Baie toesprake is gehou en vlugskrifte deur die land versprei ten einde die volk tot die besef te bring dat die land slegs sou vooruitgaan as alle beskermende regte op ingevoerde goedere eers afgeskaf was. Onder 'n stelsel van vryhandel sou Brittanje buitelandse koring kon koop, maar die vreemde lande sou op hul beurt groter hoeveelhede Britse goedere koop. Sir Robert Peel, die leier van die Konserwatiewe (die party wat uit die ou Tory-party ontstaan het), het self die noodsaaklikheid van die herroeping van die Koringwette begin insien. Sake het 'n kritieke stadium bereik as gevolg van die mislukking van die Ierse aartappeloes in 1845, toe duisende Iere swaar gely en selfs van die honger omgekom het, aangesien buitelandse koring nog belas en die Engelse graanoeste swak was. Ondanks hewige teenkanting het Peel, die eerste minister, in 1846 die herroeping van die Koringwette deurgevoer, hoewel dit 'n skeuring in die Konserwatiewe Party en sy eie ondergang veroorsaak het. In 1849 is die Skeepvaartwette uiteindelik herroep. Daarna is 'n vryhandelspolitiek geleidelik toegepas en slegs op 'n paar artikels invoerregte gelaat. Hiermee is die reeks hervormings wat in 1830 begin het, afgesluit. Teen die middel van die eeu het die Britse fabriekswese gebloei, en werkloosheid het baie verminder. Die merkwaardige opbloei van die Britse nywerheid is duidelik getoon tydens die internasionale tentoonstelling wat in 1851 in die ,,Crystal Palace" in Londen gehou is. ===== Konstitusionele eise van die Chartiste ===== Gedurende hierdie tydperk van hervorming het die arbeidersklasse steeds sterker aangedring op dieselfde politieke regte wat deur die Hervormingswet van 1832 aan die middelklasse toegeken is. Die Radikale hervormers het daarop gewys dat nie een sesde van die bevolking stemgeregtig was nie, en dat die setels nie in verhouding tot die bevolking verdeel was nie. In 1838 is die eise van die Radikale in die ,,People's Charter” beliggaam. Daar is geëis dat elke manspersoon die stemreg moes hê, en dat stemming in die geheim met stembriefies moes plaasvind, omdat dit elke kieser 'n groter mate van vryheid in die uitoefening van sy stemreg sou gee, en omkopery sou verminder. Alle kiesafdelings moes dieselfde getal kiesers hê en elkeen moes slegs een lid vir die parlement kies. Die Laerhuis moes jaarliks gekies word en die eiendomskwalifikasie vir lede moes afgeskaf word. Lede moes ook besoldig word, sodat selfs 'n arm man in staat sou wees om sitting in die parlement te neem. Hierdie agitasie het aangegroei in die arbeidersvereniginge en in die dagbladpers, totdat in 1839 'n versoekskrif met, volgens beweer is, oor 'n miljoen handtekeninge daarop by die parlement ingedien is. Dit is met 'n groot meerderheid verwerp, maar die regering het geen poging aangewend om die beweging te onderdruk nie. Die agitasie het dus openlik plaasgevind, en in 1842 is 'n tweede petisie met meer as drie miljoen handtekeninge aan die parlement voorgelê. Die betoging is toe met strengheid onderdruk en het op 'n mislukking uitgeloop. Hoewel die beweging enigsins verswak het, het die ellendige toestand waarin die arbeiders verkeer het, tog nie verbeter nie. Die rewolusie van 1848 in Europa het gedien as spoorslag vir 'n kragtige herlewing van Chartisme. 'n Reuse-petisie, na bewering deur ses miljoen persone onderteken, sou deur 'n half miljoen man in 'n optog na die parlement geneem word. Spesiale konstabels is in diens geneem om Londen te beskerm, en die betoging het op 'n mislukking uitgeloop. Toe die petisie ondersoek is, is bevind dat daar minder as twee miljoen naamtekeninge op was. Die hele beweging is bespotlik voorgestel, en het in duie gestort. Dit het gelyk asof Chartisme misluk het, maar die konstitusionele vooruitgang in die loop van die eeu het die rigting gevolg wat in die Charter aangedui is. Een geskiedskrywer het beweer: ,,Dit lyk asof die geweldige voorwaartse beweging in Engeland in die rigting van die demokrasie, wat so sterk teen die end van die negentiende eeu op die voorgrond getree het, heelwat van sy krag aan hierdie beweging ontleen het". ==== Brittanje ontwikkel tot 'n parlementêre demokrasie ==== In die sestigerjare van die neëntiende eeu was die arbeidersklasse nog steeds nie stemgeregtig nie. Die vrees wat deur albei politieke partye gekoester was dat 'n uitbreiding van die stemreg die veiligheid van die land in gevaar sou stel, het verdwyn namate Brittanje op ekonomiese gebied vooruitgegaan het, en die arbeiders tevrede was, want almal het werk gehad. ===== Stemreg vir volwasse mans ===== In 1866, toe graaf John Russel eerste minister was, is 'n wetsontwerp deur William Ewart Gladstone ingedien met die doel om die stemreg uit te brei, maar dit is verwerp. Dit het die geesdrif van die volk weer aangewakker, en Benjamin Disraeli (hy het in 1876 lord Beaconsfield geword) beweeg om 'n hervormingswetsontwerp in te dien, wat eindelik in Augustus 1867 aangeneem is. Deur hierdie wet is die stemreg aansienlik uitgebrei. Die kiesreg is nou op 'n residensiële basis toegeken. Die stemreg is aan alle huiseienaars gegee, en ook aan alle huurders wat vir jaar lank gehuurde kamers van 'n bepaalde waarde bewoon het. In die plattelandse kiesafdelings het die klein grondbesitters en pagters wat twaalf pond huurgeld per jaar betaal het, stemgeregtig geword. Hierdie wet het beslis veel daartoe bygedra om Brittanje in 'n demokratiese rigting te stuur. Deur die toekenning van die stemreg aan die stedelinge is die kieserskorps feitlik verdubbel. Aangesien die nuwe kiesers nog steeds teen intimidasie beskerm moes word, is geheime stemming in 1872 deur die ,,Ballot Act" in die plek van stemming in die openbaar, soos tot hiertoe die geval was, ingevoer. Gedurende Gladstone se derde termyn as Eerste Minister is die Derde Hervormingswet (1884) aangeneem, waardeur Brittanje inderdaad 'n demokratiese land geword het. Tot op daardie tydstip was die plaasarbeiders nie stemgeregtig nie, hoewel arbeiders in die stede ná die hervormings van 1867 nie aan hierdie diskwalifikasie onderhewig was nie. Gladstone se wetsontwerp het die stemreg aan plaasarbeiders en alle gesinshoofde toegeken. Op hierdie wyse is die stemreg aan die oorgrote meerderheid van die arbeidersklas toegestaan. Hierdie voorregte is ook op Skotland en Ierland van toepassing gemaak. Die kieserskorps is nou van drie tot vier miljoen vermeerder. In Brittanje is inderdaad die ideaal van stemreg vir elke volwasse manspersoon bereik. Die Wet op die Herindeling van Setels wat in 1885 op voorstel van Gladstone aangeneem is, het 'n algehele herindeling van parlementêre setels teweeggebring. Kiesafdelings wat elk deur een lid verteenwoordig was en 50 000 kiesers bevat het, het nou die reël geword. ===== Verteenwoordigers van die arbeidersklas ===== Die toekenning van die stemreg aan die arbeidersklas was aanleiding tot die daarstelling van verskeie maatskaplike en industriële wette. Dit het ook gelei tot die opkoms van die vakunies waaruit die Arbeidersparty in 1900 as sy politieke front ontstaan het. Alhoewel die arbeiders die stemreg verkry het, was daar min kans vir hulle om uit hul eie geledere manne te kies om in die parlement te dien. Hierdie saak is deur die Liberale regering onder Herbert Henry Asquith reggestel. In 1911 is wetgewing aangeneem waardeur daar vir die eerste maal voorsiening gemaak is vir die betaling van salarisse aan parlementslede uit die Skatkis. Die getal Arbeiderslede in die Parlement was vereers maar gering en die meeste was ampsdraers van die vakunies. In 1916 was daar 29 lede, en hierdie getal het tot 59 in 1918 en 192 in 1924 gestyg. Die arbeiders het die mening gehuldig dat hul lewenstoestande verbeter kon word deur ooreenkomste namens hulle aangegaan deur die vakunies en deur wetgewing volgens sosialistiese beginsels. Die mag van die Arbeidersparty het in so 'n mate toegeneem dat Brittanje in 1924 sy eerste tydelike Arbeidersregering gekry het. In 1929 het die Arbeiders 290 setels in die parlement verower en dus, as synde die talrykste party in die Laerhuis, die tweede Arbeidersregering gevorm. Na die einde van die oorlog teen Duitsland in 1945 het die Arbeidersregering sy derde oorwinning behaal, en was hy, met 393 setels, sterk genoeg om sy program van maatskaplike hervorming deur te voer. ===== Die toekenning van stemreg aan vroue ===== Aan die begin van die twintigste eeu het die eis van vroue om die toekenning van die stemreg steeds sterker geword. Die voorstanders van vroue-stemreg (die ,,Suffragettes") onder die leiding van Emmeline Pankhurst het daarop aangedring dat vroue gelyke regte met mans toegeken moes word. Deur die Wet op die Verteenwoordiging van die Volk van 1918 is die stemreg aan alle vroue van dertig jaar en ouer toegestaan. In 1919 het 'n wet gevolg wat aan vroue toegang tot sekere beroepe gegee het waarvan hulle nog uitgesluit was. Later, in 1928, is die stemreg tot alle vroue van een-en-twintig jaar uitgebrei. Brittanje het nou heeltemal 'n politieke demokrasie geword. 'n Aantal vroue het daarin geslaag om parlementslede te word, en in 1929 is 'n vrou die eerste maal tot minister aangestel. Die toestande in Brittanje teen die middel van die twintigste eeu was gans anders as aan die begin van die neëntiende eeu. Verskeie partye het deur wetgewing baie bygedra om die lewenstoestande van die arbeidersklasse te verbeter. Lidmaatskap van die parlement was nie meer beperk tot 'n sekere klas nie. Persone uit die nederigste kringe kon parlementslede word en maatskaplike hervormings teweegbring. === Die vooruitgang van demokratiese denkbeelde in Frankryk en Duitsland === Die tweede helfte van die neëntiende eeu was gekenmerk deur die groei van industrialisme wat treffende veranderinge in die lande van Wes-Europa en uiteindelik ook in Rusland teweeggebring het. Frankryk was inderdaad die eerste land in Europa wat deur die oorgang na moderne industrialisme beïnvloed is, alhoewel hy, wat vooruitgang betref het, ver by Engeland agtergebly het. Hierdie vooruitgang is eers ná die middel van die eeu versnel. Tog was Frankryk selfs in 1871 nog altyd in die eerste plek 'n landbouland, en was sy nywerhede nog maar op klein skaal ontwikkel. Hy het eers ná die stigting van die Derde Republiek (1870) op industriële gebied ver ontwikkel. Die stigting van die Noord-Duitse Bond in 1867 het die grondslag gelê het vir werklike ekonomiese vooruitgang in Duitsland. Nadat hy verenig was, het dit moontlik geword om beheer oor die ekonomiese beleid van die land volgens definitiewe gekoördineerde beginsels uit te oefen, en om die steenkool en yster van die Ruhr en Lotharinge te ontgin. Die nywerheidsontwikkeling het in Duitsland teen so 'n merkwaardige tempo voortgegaan dat Duitsland teen die einde van die eeu alreeds 'n gedugte industriële en handelsmededinger van Brittanje geword het. Duitsland was nie meer 'n landbouland soos hy gedurende die eerste helfte van die eeu was nie, maar 'n moderne industriële staat met reusagtige industriële korporasies soos daar in Brittanje en die Verenigde State bestaan het. Op industriële gebied was Duitsland Frankryk ver vooruit. Een belangrike gevolg van hierdie industriële vooruitgang was die toenemende wyse waarop gedeeltes van die bevolking van die verskillende state verstedelik het. Die geweldige sametrekking van mense by bepaalde middelpunte van industriële en kommersiële bedrywigheid het nuwe vraagstukke geskep. Aan die een kant was daar die mense wat rykdom vergader het en 'n kapitalisteklas geword het, terwyl daar aan die ander kant 'n groot massa industriële arbeiders was wie se lewenstoestande in die nuwe nywerheidstede gestadig versleg het. Dit het meer en meer noodsaaklik geword vir die staat om wetgewing aan te neem om die toestand van die arbeiders te verbeter. Die werkers het hulself in vakunies verenig om vir hulle belange te stry. Sosialistiese denkers het opgetree as voorvegters vir die regte van die arbeiders en 'n meer eweredige verdeling van rykdom geëis. Die industriële geskiedenis van Frankryk en Duitsland het dus die Britse patroon gevolg. Daar sal kortliks moet nagegaan word hoedat staatkundige verwikkelinge in Europa beïnvloed is deur die aanwassende nywerheidsklas en deur die nuwe vraagstukke wat deur die opkoms van die Sosialisme geskep is. ==== Demokratiese vooruitgang in Frankryk ==== ===== Parlementêre regering onder Napoleon III ===== Lodewyk Napoleon het in 1852 die Franse Republiek deur middel van 'n staatsgreep omvergewerp en die Tweede Keiserryk gestig. Deur 'n oorweldigende meerderheid van sewe miljoen stemme is sy posisie as keiser deur die volk bekragtig. Onder sy bewind is 'n despotiese regeringsvorm weer ingevoer. Die grondwet het alle gesag in die hande van die keiser geplaas, alhoewel oënskynlik baie demokratiese voorregte aan die volk toegeken is. Die beginsel van algemene stemreg is behou, en die Wetgewende Vergadering is nog deur die volkstem gekies; maar dit het nou feitlik geen mag besit nie. Alle werklike wetgewende en uitvoerende mag het by Napoleon self berus. Hy het die regters en die vernaamste staatsamptenare aangestel. Hy het bevel oor die leër en die seemag gevoer, en volle beheer oor buitelandse sake uitgeoefen. Die keiser was inderdaad die staat. Ten einde teenstand teen sy beleid te muilband, is die pers onder 'n strenge sensuur geplaas, politieke vergaderings verbied, en die verkiesings op so 'n wyse gemanipuleer dat slegs weinige teenstanders tot lede van die parlement verkies kon word. Op hierdie wyse is die politieke lewe geheel en al verlam. ===== Parlementêre regering herstel ===== Die rampspoedige buitelandse beleid wat deur die Franse keiser na 1860 gevolg is, het 'n verreikende invloed op die aard van die regering van die Tweede Keiserryk uitgeoefen. Elke ramp het sy vat op die volk verder verswak; derhalwe was hy, ten einde sy prestige te herwin, verplig om politieke konsessies toe te staan, hoewel hy beweer het dat die doel daarvan slegs was om die beloftes wat hy aan die begin van sy bewind gedoen het, na te kom. Op hierdie wyse is die tiranniese bestuur van die keiser in 'n demokratiese regeringstelsel omgeskep. In November 1860, net na die beëindiging van die Italiaanse Oorlog, het Napoleon groter magte aan die Wetgewende Vergadering toegestaan. Dié liggaam kon voortaan aan die begin van elke sitting die regering se beleid bespreek; ministers moes hul beleid in die Vergadering verduidelik en verdedig; en debatte sou volledig gerapporteer word. Instede van hierdie toegewings te gebruik om die regering te ondersteun, het die parlement egter die geleentheid wat hulle agt jaar ontsê is, gretig gebruik om sy beleid te kritiseer. Die Opposisie het homself as die Republikeinse Party georganiseer, wat gestreef het na die omverwerping van Napoleon. Die teenslae wat Napoleon as gevolg van die Mexikaanse Veldtog en die Oostenryks-Pruisiese Oorlog gely het, het hom genoodsaak om meer parlementêre voorregte toe te staan. In 1867 het die Wetgewende Vergadering die reg verkry om die ministers aangaande hul regeringsrade te ondervra; en in 1868 is die perssensuur aansienlik verslap en is openbare vergaderings toegelaat. Hierdie toegewings het slegs die mag van die Republikeine versterk; en hul leiers, Léon Gambetta en Louis Adolphe Thiers, het meer uitgesproke met hul kritiek op die keiserryk en sy buitelandse beleid geword. Die sterkte van hierdie party was in Parys geleë. Uiteindelik, in 1869, het Napoleon die regering volkome demokraties gemaak met die hoop om die ondersteuning van die Republikeine te verwerf. Die Wetgewende Vergadering het die hoogste wetgewende gesag in Frankryk geword, want dit kon nou wetsontwerpe indien en ministers wat aan hom verantwoordelik was, aanstel. 'n Alleenheersende regeringstelsel is dus in 'n gesonde parlementêre regeringstelsel soos in Brittanje verander. Die Republikeine het egter voet by stuk gehou en voortgegaan om aan te dring op 'n republiek. Hierdie strewe is vóór die end van 1870 bereik; hoofsaaklik as gevolg van die [[Frans-Duitse Oorlog|oorlog]] teen Pruise. ===== Voorlopige regering in Frankryk ===== Na die oorgawe van Parys is die Regering vir Nasionale Verdediging ontbind, en 'n Nasionale Vergadering deur algemene manlike stemreg gekies om met Duitsland vrede te sluit. Die verkiesings het uitgeloop op 'n oorweldigende meerderheid vir die Monargiste, en hulle het die boerestand, wat vrede wou hê, verteenwoordig. Die Republikeine onder Gambetta het die algehele ondersteuning van Parys en sommige van die stede geniet; maar weens die feit dat hulle die oorlog teen Duitsland wou voortsit, het hulle ondersteuning elders verloor. Die Nasionale Vergadering het in Bordeaux vergader en Thiers tot hoof van die uitvoerende gesag gekies. Omdat die republikeinsgesinde bevolking bevrees was vir die terugkeer van die monargie, het Parys 'n bepaald vyandige houding teenoor die regering aangeneem. Hulle is ondersteun deur die Sosialiste, wat verbitterd geraak het teen die regering omdat dit geen poging aangewend het om die ellende van die arbeiders uit die weg te ruim nie. Om gevrywaar te wees van die oorheersing van die monargistiese Nasionale Vergadering het Parys toe geëis dat Frankryk in kommunes verdeel word, elkeen waarvan 'n hoë mate van plaaslike selfbestuur sou geniet. Die Sosialiste het gemeen dat hulle hierdeur in staat gestel sou word om hul sosialistiese leerstellings in die [[Paryse Kommune]] te beoefen. Die Vergadering wou egter nie sulke desentralisasie toelaat nie. In Maart 1871 het Parys in opstand geraak teen die regering en is deur regeringstroepe beleër. Dit het Frankryk nog verder verneder, aangesien Duitse troepe nog buitekant Parys was. Die beleg het twee maande geduur. Teen die end van Mei het regeringstroepe hul weg na die stad gebaan. Sewe dae lank is daar hewig in die strate van Parys geveg, en 17 000 manne het gesneuwel. Die opstand is uiteindelik onderdruk, maar 80 000 van die Paryse bevolking is gedood, groot gedeeltes van die stad is vernietig en baie geskiedkundige geboue, soos die Tuilerieë en die Hotel de Ville, is totaal verwoes. Die regering het toe te werk gegaan om die rewolusionêr-gesindes te straf. Sowat 40 000 persone is in hegtenis geneem en voor die krygsraad gebring. Byna 10 000 is in die gevangenis gestop, en duisende is na die strafkolonie, Nieu-Kaledonië, verban. ===== Monargie of republiek ===== Die volgende vraagstuk waarvoor die Nasionale Vergadering te staan gekom het, was of Frankryk sou voortbestaan as 'n republiek, soos na die neerlaag by Sedan besluit is, of weer 'n monargie sou word. Hoewel die Monargiste in die meerderheid was, is Thiers in Augustus 1871 tot president van die Franse Republiek deur die Vergadering gekies. Daar was bepaald meer vertroue in die republikeinse regering. Hy het onmiddellik sy rekonstruksieplanne tot uitvoering gebring, en deur sy toedoen is Frankryk in staat gestel om die laaste paaiement van die swaar oorlogskuld in September 1873 af te betaal – ses maande vroeër as deur die verdrag bepaal. Militêre diensplig, volgens Duitse model, is ingevoer, waardeur Frankryk voorsien is van 'n doeltreffende leër vir nasionale verdediging. In 1873 het die Nasionale Vergadering die eerste stap gedoen om die koningskap te herstel deur Thiers, wat 'n voorstander van die republiek was, te vervang deur Maurice Macmahon, 'n uitgesproke monargis. Die Monargiste was egter hopeloos verdeel oor die vraag of die opvolger tot die troon uit die vorstehuis van Bourbon, Orleans of Bonaparte gekies moes word. Daar die twee laasgenoemdes in onguns by die volk was, weens die rampspoedige bewind van beide Lodewyk Filips en Napoleon III, het die monargistiese verteenwoordigers eindelik besluit om die Graaf van Chambord, 'n lid van die huis van Bourbon, te nader. Die Graaf wou die aanbod nie aanvaar nie, tensy die wit vlag van die Bourbons as die nasionale vlag van Frankryk herstel word. Die Franse volk was egter te geheg aan die Driekleur om hiermee gediend te wees; en aangesien die Graaf nie baie begerig was om koning te word nie, het die voorstel verval. ===== Die republiek gevestig ===== Op hierdie wyse het die Republiek bly voortbestaan. Eindelik, in 1875, is dit formeel met 'n meerderheid van een stem erken. 'n Republikeinse grondwet is toe deur die Nasionale Vergadering opgestel. Voorsiening is in die grondwet gemaak vir 'n parlement van twee kamers of huise, naamlik die Kamer van Verteenwoordigers gekies vir vier jaar deur algemene stemreg, en 'n Senaat bestaande uit 300 lede, vir nege jaar gekies hoofsaaklik deur 'n kieskollege van verteenwoordigers van die kommunes in elke departement. Aan die hoof van die uitvoerende gesag was 'n president, wat deur 'n gesamentlike sitting van die twee Kamers vir sewe jaar gekies is. So 'n gesamentlike sitting word die Nasionale Vergadering genoem. Dit het ook die mag besit om met 'n meerderheidstem die grondwet te verander. Die kabinetstelsel is ingevoer, met ministers verantwoordelik aan die parlement. Dit is duidelik dat die Britse parlementêre stelsel in baie opsigte gevolg is. Op hierdie wyse het die Derde Republiek amptelik tot stand gekom. Teen 1879 het die Republikeine reeds beheer oor albei kamers van die parlement verkry en ook oor die presidentskap, tot Jules Grévy tot daardie amp verkies is. Die president het nou 'n neutrale figuur geword wat hom met geen politieke party vereenselwig het nie. Die Republiek was stewig gevestig. ===== Koalisieregering ===== Deur hierdie grondwet het Frankryk 'n parlementêre regering soos dié van Brittanje verkry, behalwe dat in Frankryk die parlement beheer oor die kabinet uitgeoefen het. Die Franse parlement bestaan nie uit twee of drie groot partye soos in Brittanje nie, maar uit 'n aantal klein partytjies of faksies. Die Franse politieke verdeling gaan meer oor plaaslike aangeleenthede as oor nasionale strydvrae. Die gevolg hiervan was dat baie kabinetsverwisselinge plaasgevind het, want die klein partytjies het hulle dikwels om die een of ander rede in verskillende koalisies gegroepeer. Van 1871 af tot 1914 was daar sowat vyftig eerste ministers, terwyl daar in Brittanje maar sewe was. Tog het dit geen radikale verandering in nasionale beleid meegebring nie, want in sulke gevalle gaan die beheer oor die parlement nie van een sterk party oor op 'n opposisieparty nie. In Frankryk het dit beteken dat die beheer oorgaan van een koalisie na 'n ander een wie se sienswyse nie veel van dié van die vorige oor nasionale aangeleenthede soos buitelandse sake verskil nie. 'n Aantal van die ou ministers bly dan aan as lede van die kabinet. Tog was so 'n opeenvolging van kabinetswisselinge bepaald nadelig vir die land. Hoewel dit voorgekom het asof die republikeinse regering in Frankryk in 'n mate onstabiel was en party mense gemeen het dat Frankryk op die afdraand was, het die regering verskeie pogings van die monargiste en ander om die Republiek omver te werp, verydel. Die demokratiese regeringsvorm het sonder enige wesenlike verandering deur die jare heen tot 1940 voortbestaan. Die Franse het sulke vryhede soos persvryheid en die reg om openbare vergaderings te hou geniet. Geen deel van die bevolking het weer 'n bevoorregte klas soos onder die ou orde geword nie, en die plaaslike bestuur is volgens demokratiese beginsels ingerig. ===== Die republiek en die Rooms-Katolieke Kerk ===== Na 1880 het die uiterste Radikale Republikeine luidkeels hul misnoeë te kenne gegee oor die groot mate van seggenskap wat die [[Rooms-Katolieke Kerk]] in verband met die onderwys in Frankryk gehad het. In 1882 is primêre onderwys verpligtend gemaak, maar die onderrig moes sekulêr van aard wees. Godsdiensonderrig is nie in die skole toegelaat nie. Daar is toe geëis dat die band tussen die Kerk en die Staat verbreek moes word, asook dat die Konkordaat wat Napoleon I in 1801 met Rome gesluit het, opgesê moes word. Hierdie beweging het gelei tot 'n heftige stryd met die Klerikale Party in die parlement. Uiteindelik is, in 1905, die band tussen die Rooms-Katolieke Kerk en die Staat deur die Skeidingswet verbreek, en geen amptelike erkenning is hierna aan enige godsdienstige organisasie in Frankryk verleen nie. Die beheer oor die onderwys het reeds volkome van die Kerk op die Staat oorgegaan. ===== Sosialisme ===== Sosialisme is nie in Frankryk, soos in Duitsland die geval was, onderdruk nie. Gevolglik het die Sosialistiese Party ná 1892 in die stedelike gebiede aanhangers gewen, en Sosialiste het 'n aktiewe rol in die regering van die land gespeel. Soos in Brittanje, is baie sosialistiese denkbeelde toegepas. Bowendien is vakunies in 1884 wetlik erken. Die lewenstoestande van die arbeiders is deur wetgewing verbeter, werkure is ingekort, en oor die algemeen is in die belang van die arbeiders toesig oor nywerhede uitgeoefen. Verder is die onderwys vry en verpligtend gemaak. Ten spyte van politieke twiste en finansiële skandale het die Republikeinse regering 'n voorspoedige volk opgebou. Die binnelandse handel het vooruitgegaan, en die Franse het só veel gespaar dat Franse kapitaal in die buiteland belê kon word. Bowendien het die vryheidsgees in die land veel bygedra tot die bevordering van letterkunde, kuns, musiek en wetenskap. Tog het daar oor al hierdie vooruitgang gedurende die eerste dekade van die twintigste eeu die skaduwee van vrees vir Duitsland se ontsaglike militêre en industriële mag geval en Frankryk het na demokratiese Brittanje om hulp opgesien. ==== Demokratiese vooruitgang in Duitsland beperk ==== ===== Absolutisme herstel ===== Die Duitse Bond is in 1850 deur die Konvensie van Olmütz in Duitsland herstel. Daar was nege-en-dertig state wat elkeen sy eie regeringsvorm gehad het. Oostenryk en Pruise het die vernaamste plekke beklee. Albei hierdie state het die alleenheerskappy van die vors herstel, alhoewel 'n soort parlementêre regering in Pruise en 'n aantal kleiner state behou is. Daar het 'n federale landdag onder die voorsitterskap van Oostenryk by Frankfurt bestaan. Elke staat het daarheen twee verteenwoordigers gestuur wat deur die vors benoem is, en hierdie verteenwoordigers het aangeleenthede rakende die hele Duitsland bespreek. Dit is dus duidelik dat daar teen die middel van die negentiende eeu weinig tekens van ware parlementêre regering in Duitsland te bespeur was. ===== Bismarck se reorganisasie ===== Toe Prins Otto von Bismarck die Bond in 1866 vernietig het, is die Noord-Duitse Bond opgerig. Dit was 'n politieke federasie van twee-en-twintig Duitse state onder die hegemonie van Pruise. Aan die hoof van die federasie was die erfpresident, die koning van Pruise, bygestaan deur 'n bondskanselier. Laasgenoemde was slegs aan die president verantwoordelik; hy het uitgebreide magte besit, en was die hoof van die ministerie. Bismarck, wat afkerig van demokratiese instellinge was, het self hierdie amp beklee. Die federale parlement het uit twee kamers bestaan. Die Bondsraad of federale raad was die belangrikste, en sy lede is aangestel in verhouding tot die politieke belangrikheid van die twee-en-twintig state van die Bond. Die Ryksdag het die bevolking van die verskillende state verteenwoordig, en die verteenwoordigers is by wyse van algemene stemreg vir 'n termyn van drie jaar gekies. Die parlement het uitgebreide magte met betrekking tot wetgewing en belastings besit, maar die behartiging van buitelandse sake het by die president berus. Die oorblywende magte het in die hande van die afsonderlike state gebly. Die Noord-Duitse Bond is deur verskillende maatreëls hegter saamgesnoer. Alle state moes die Pruisiese militêre stelsel aanvaar. Handel en nywerheid is aangemoedig. 'n Eenvormige muntstelsel, en 'n metrieke stelsel van mate en gewigte is ingevoer. Ongeëwenaarde industriële voorspoed het hierop gevolg, en die politieke unie is hierdeur hegter gemaak. In 1871 het Baden, Württemberg en Beiere op sekere voorwaardes by die Noord-Duitse Bond aangesluit. So is dan die Duitse Ryk tot stand gebring. Die Pruisiese koning het erflike Duitse keiser geword, en is bygestaan deur die rykskanselier, wat aan hom alleen verantwoordelik was. Die kanselier het die uitvoerende mag beheer. ===== Konstitusionele monargie ===== Tot 1890 was Bismarck as rykskanselier onder Willem I feitlik oppermagtig in Duitsland. Daar het in Duitsland inderdaad geen stelsel van verantwoordelike bestuur soos in Brittanje of Frankryk bestaan nie. Hoewel die Ryksdag, die Laerhuis, uit sowat vierhonderd verkose lede verteenwoordigende die hele ryk bestaan het, was die rykskanselier (Bismarck) nie verplig om enige besluit van dié liggaam te aanvaar nie. Hy was slegs aan die keiser verantwoordelik. Die federale uitvoerende mag het by die keiser berus, maar is deur die kanselier uitgeoefen, sonder wie se bekragtiging geen verordening wet kon word nie. Bowendien kon geen Pruisiese of ryksminister die koning of die keiser nader nie behalwe deur bemiddeling van Bismarck. Hoewel daar die sentrale of federale regering bestaan het, het elkeen van die ses-en-twintig state in die federasie ook sy eie vorm van regering behou. Pruise, wat twee derdes van die grondgebied van die ryk en drie vyfdes van die totale bevolking uitgemaak het, het die oormag in sowel die federale Bondsraad as die Ryksdag gehad. Bismarck se grootste strewe was om die ryk wat hoofsaaklik deur sy toedoen tot stand gekom het, te versterk. 'n Ryksbank is gestig, en 'n eenvormige muntstelsel sowel as 'n posdiens vir die hele ryk is ingevoer. Verder is 'n eenvormige regstelsel opgestel, en die howe het 'n gemeenskaplike regsprosedure aanvaar. Hierdie sowel as ander veranderinge is aangebring, ten spyte van die teenkanting van die verskillende state wat graag hul eie individuele instellinge wou behou. Daar is egter gepoog om die lojaliteit van die miljoene vreemdelinge, soos die Pole en die Franse, wat in die Ryk ingesluit was, te win. In die provinsies Elsas en Lotharinge, wat na die Frans-Pruisiese oorlog geannekseer is, het byna twee miljoen Franse inwoners hulle hardnekkig versit teen enige toenadering van die Duitse regering. Hoewel 'n groot deel van die twee provinsies oorspronklik Duitse gebied was, wou Frankryk nie genoeë neem met die verlies nie, sodat die gedurige wrywing tussen Frankryk en Duitsland oor die besit van hierdie gebied 'n struikelblok was in die weg van enige verstandhouding tussen die twee volke. ===== Bismarck en die Rooms-Katolieke ===== Bismarck moes verskeie moeilikhede te bowe kom om die Ryk te verenig. Eerstens is hy deur die Rooms-Katolieke teengestaan. Die Pruise, wat hoofsaaklik Protestante was, was vyandiggesind teenoor die Katolieke, en Bismarck het self geglo dat die Duitse Katolieke in die verlede vir Oostenryk meer goedgesind was. Aan die anderkant is die Katolieke verontrus deur die oormag van Protestantse Pruise in Duitse aangeleenthede. Hierdie kloof tussen die twee bevolkingsdele is nog verder wyer gemaak deur die bedrywighede van Katolieke geestelikes wat probeer het om die arbeidstoestande van die nuwe industriële werkersklasse te verbeter. Dit het hulle in botsing gebring met die nyweraars, wat invloedryke ondersteuners van Bismarck was. In 1871 was daar 'n Katolieke of Sentrale party van drie-en-sestig lede in die Ryksdag. Die kanselier het probeer om hierdie party te vernietig. 'n Kerkgeskil het hom die kans gegee om die Jesuïete uit Duitsland te verban en 'n reeks ergerlike wette in 1873 – die sogenaamde Mei-wette – in te stel, waardeur die geestelikes onder staatsbeheer geplaas is en die bywoning van staatskole en universiteite verpligtend vir kandidate vir die priesterskap gemaak is sowel as burgerlike huwelike. Die Katolieke het hierdie wette kragtig bestry, sodat baie in die tronke beland het. Die stryd het bekend geraak as die ,,Kulturkampf” of stryd om die beskawing. Die Katolieke party het egter so sterk geword dat Bismarck besef het dat hy besig was om 'n groot volksdeel te vervreem, met die gevolg dat hy gedwing is om sy beleid te wysig. Hy het selfs aangebied om te bedank, maar die keiser wou dit nie toelaat nie. Die streng wette teen die Katolieke is herroep, en vriendskaplike betrekkinge is herstel met die nuwe pous, Leo XIII, wat pous Pius IX in 1878 opgevolg het. Langs hierdie weg het die kanselier die ondersteuning van die Sentrale Party verkry. ===== Die opkoms van die sosialisme ===== Bismarck het hom aan hierdie stryd teen die Katolieke onttrek hoofsaaklik omdat hy teenoor 'n ander sterk georganiseerde party, naamlik die Sosialiste, te staan gekom het. Soos alreeds aangetoon, is sosialisme 'n direkte uitvloeisel van industrialisme. Sowel Brittanje as Frankryk was reeds ingrypend verander deur 'n industriële rewolusie. Dit was slegs na die Frans-Pruisiese oorlog dat die Duitse industrieë en handel verbasend vinnig uitgebrei het. Binne tien jaar (die tagtiger jare) is die staalproduksie verdubbel en dié van yster byna verdubbel, en gedurende die veertig jaar na 1871 het die steenkoolopbrengs van dertig miljoen tot honderd-en-negentig miljoen ton toegeneem. Hierdie snelle nywerheidsgroei het natuurlik tot 'n snelle uitbreiding van die handel en die skeepvaart gelei. Gevolglik is uiteindelik op beskerming teen buitelandse mededinging aangedring, en het 'n verlange na die verwerwing van kolonies ontstaan. Die groei van die stede het gepaard gegaan met die gewone saamhokking en erbarmlike lewenspeil van die arbeidersklasse, waardeur die groei van sosialisme aangewakker is. Die Sosialiste het begeer dat die arbeiders die politieke mag in die land moes kry. Aangesien daar aangevoer is dat dit nie in die belang van die arbeiderstand is dat enkele kapitaliste die grond, banke, fabrieke en spoorweë besit nie, moes sulke eiendom en instellinge onder staatsbeheer kom. Onder so 'n stelsel sou die arbeider voordeel trek, daar winste nie slegs in die sak van 'n individu sou gaan nie. Die ekstremistiese Sosialiste het, ooreenkomstig die leerstellinge van [[Karl Marx]], die standpunt gehuldig dat hierdie toestand van sake slegs deur 'n rewolusie wat kapitalisme sou uitwis en die Staat beheer oor alle bronne wat werk verskaf, sou gee, verkry kon word. In Duitsland was daar aanvanklik twee sosialistiese bewegings. In 1862 het Ferdinand La Salle, onder die invloed van Louis Blanc se leerstellinge, 'n party gestig wat die opheffing van die arbeiders onder die bestaande kapitalistiese stelsel beoog het. 'n Ander vertakking was onder die invloed van Karl Marx se leerstellinge meer rewolusionêr in sy strewe, en het die Sosiaal-Demokratiese Arbeidersparty gestig. In 1875 is die twee groepe in een party verenig, wat so vinnig gegroei het dat dit teen die einde van die eeu die sterkste party in Duitsland was. Omdat Bismarck 'n sterk aanhanger van die monargie was, het hy hierdie beweging met sulke uitgesproke demokratiese oogmerke kragtig beveg. In 1878 het twee moordaanslae op die keiser Bismarck die geleentheid gegee om die Ryksdag 'n aantal onderdrukkende wette te laat aanneem. Vooraanstaande Sosialiste is in die tronk gestop of verban, byeenkomste van Sosialiste is verbied en hul pers onderdruk. Selfs [[krygswet]] kon in 'n distrik geproklameer word waar arbeidsonluste gedreig het. Deur hierdie maatreëls is die sosialistiese beweging gevolglik in 'n ondergrondse beweging verander. Geheime verenigings het orals ontstaan, en die beweging het so gegroei dat die onderdrukkende wette nie in 1890 hernieu is nie. ===== Sosiale wetgewing ===== Bismarck het langs ander weë probeer om in die behoeftes van die arbeidersklasse te voorsien, naamlik deur sosiale wetgewing in te dien. Dit sou 'n doeltreffende teëwig teen die leerstellinge van die Sosialiste wees en die groei van die Sosiaal-Demokratiese Party ontmoedig. Wette insake verpligte versekering teen siekte (1883) en ongevalle (1884) is aangeneem, en ouderdomspensioene is in 1889 ingestel. Die premies is deur die werkgewers en werkers gesamentlik betaal, terwyl die staat ook daartoe bygedra het. Duitsland was dus die eerste land wat sulke voorsiening van staatsweë vir die arbeidersklasse gemaak het, en het later as voorbeeld in lande soos Brittanje en Frankryk gedien. Bismarck se staatsosialisme het egter nie daarin geslaag om die ondersteuning van die Sosiaal-Demokrate te herwin nie. Aangesien meer fondse vir hierdie hervormings nodig was, het Bismarck sy beleid van vryhandel gewysig en die beskermingsbeleid wat in 1879 ingevoer is, uitgebrei. Die kanselier het dus die Liberale Party, wat vryhandel voorgestaan het, vervreem en meer op die konserwatiewe elemente in die parlement staatgemaak. ===== Bismarck se uittrede ===== Die ou ,,Ysterkanselier” se ampstermyn was egter besig om tot 'n einde te snel. Onder Willem I het Bismarck feitlik die land regeer, al was hy in werklikheid afhanklik van die keiser se steun. Dit het geheel en al verskil van 'n regeringsvorm waarin die eerste minister vir sy optrede aan 'n parlement met soewereine mag verantwoordelik is. In 1888 het die keiser in die ouderdom van 90 gesterf. Na die kortstondige regering van sy seun Frederik is hy deur sy kleinseun, Willem II, opgevolg, wat oor Duitsland tot aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog regeer het (1888–1918). Die jong keiser was energiek, rusteloos en ambisieus, maar hy was ook taktloos en eiewys. Hy was vasberade om 'n kragtige buitelandse beleid te volg. Hy sou dus nie 'n toestand van sake duld waarin die beleid deur 'n kanselier voorgeskrywe word nie. In binnelandse sowel as buitelandse beleid het die twee gebots, sodat 'n kritieke situasie ontstaan het toe Bismarck gedwing is om te bedank (1890), en, die ,,vertroubare loods is afgedank". Willem II het 'n nuwe kanselier, generaal Georg Leo Caprivi, aangestel wat getrou die keiser se opvattinge sou navolg. Dus, alhoewel Duitsland 'n verkose Ryksdag (laerhuis) gehad het, het hy inderdaad geen parlementêre regering gehad nie. Demokratiese regering in die ware sin is in Duitsland eers ná sy neerlaag in 1918 ingevoer. == Sien ook == {{div col|colwidth=22em}} * [[Verbruikerisme]] * [[Globalisering]] * [[Maatskaplike vooruitgang]] * [[Modernisme]] * [[Postmodernisme]] {{div col end}} == Bron == * Fowler, C de K. & Smit, G.J.J., Geskiedenis vir die Kaaplandse Senior Sertifikaat en Matriek. Kaapstad: Maskew Miller Beperk. Bladsye 108-143 (Datum onbekend, vermoedelik in laat 1950's). == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} [[Kategorie:Artikels wat geproeflees moet word]] [[Kategorie:Geskiedenis]] 6vtkcp1nqiaxngq54vb02de1mijcfa3 2516653 2516652 2022-08-01T08:44:49Z Rooiratel 90342 spasie wikitext text/x-wiki '''Moderniseringsteorie''' word gebruik om die proses van modernisering binne samelewings te verduidelik. Die "klassieke" teorieë van modernisering van die 1950's en 1960's het geput op sosiologiese ontledings van [[Karl Marx]], [[Emile Durkheim]] en 'n gedeeltelike lees van [[Max Weber]], en is sterk beïnvloed deur die geskrifte oor Harvard-sosioloog [[Talcott Parsons]].<ref>Andrew C. Janos, ''Politics and Paradigms: Changing Theories of Change in Social Science''. Stanford: Stanford University Presss, 1986, pp. 44-64; Eisenstadt, Shmuel N. “Modernity and Modernization.” ''Sociopedia.isa''. The Hebrew University of Jerusalem and Van Leer Jerusalem Institute, Israel (2000): 1–15.[https://www.studocu.com/en-za/document/central-university-of-technology/education-i-learner-learning/2010-modernity-and-modernization-first-years-notes/14947188]</ref> Moderniseringsteorie was 'n dominante paradigma in die sosiale wetenskappe in die 1950's en 1960's, en het toe in 'n diep verduistering gegaan. Dit het 'n terugkeer gemaak ná 1991, toe [[Francis Fukuyama]] geskryf het oor die einde van die Koue Oorlog as bevestiging van moderniseringsteorie en meer algemeen van [[universele geskiedenis]].<ref>Francis Fukuyama, ''The End of History and the Last Man ''. New York: The Free Press, 1992, pp. 68-69, 133-34.</ref> Maar die teorie bly 'n omstrede model.<ref>{{cite book |first=Wolfgang |last=Knöbl |chapter=Theories That Won’t Pass Away: The Never-ending Story |editor-first=Gerard |editor-last=Delanty |editor-link=Gerard Delanty |editor2-first=Engin F. |editor2-last=Isin |title=Handbook of Historical Sociology |year=2003 |pages=96–107 [esp p. 97] }}</ref> Modernisering verwys na 'n model van 'n progressiewe oorgang van 'n "voor-moderne" of "[[Tradisionele samelewing|tradisionele]]" na 'n "moderne" samelewing. Moderniseringsteorie dui daarop dat tradisionele samelewings sal ontwikkel namate hulle meer moderne praktyke aanneem. Voorstanders van moderniseringsteorie beweer dat moderne state ryker en kragtiger is en dat hul burgers vryer is om 'n hoër lewenstandaard te geniet.{{feit}} Ontwikkelings soos nuwe datategnologie en die behoefte om tradisionele metodes in vervoer, kommunikasie en produksie by te werk, maak modernisering nodig of ten minste verkieslik bo die status quo. Daardie siening maak kritiek moeilik aangesien dit impliseer dat sulke ontwikkelings die grense van menslike interaksie beheer, nie andersom nie. En tog, skynbaar paradoksaal genoeg, impliseer dit ook dat menslike agentskap die spoed en erns van modernisering beheer. Vermoedelik, in plaas daarvan om deur tradisie oorheers te word, kom samelewings wat die proses van modernisering ondergaan tipies tot bestuursvorme wat deur abstrakte beginsels gedikteer word. Tradisionele godsdiensoortuigings en kulturele kenmerke word volgens die teorie gewoonlik minder belangrik namate modernisering plaasvind.<ref name="HttpwwwbritannicacomEBcheckedtopicmodernization">{{cite web |url=https://www.britannica.com/topic/modernization |title=Modernization |publisher=Encyclopædia Britannica |website=Britannica.com |access-date=2013-08-17 }}</ref> Die teorie kyk na die interne faktore van 'n land, terwyl dit aanvaar word dat met bystand "tradisionele" lande tot ontwikkeling gebring kan word op dieselfde manier wat meer ontwikkelde lande was.<ref>Smelser, Neil J. 1992. “External and Internal Factors in Theories of Social Change,” pp. 369–94, in Hans Haferkamp and Neil J. Smelser (eds.), ''Social Change and Modernity''. Berkeley, CA: University of California Press.</ref> Moderniseringsteorie poog beide om die sosiale veranderlikes wat bydra tot [[sosiale vooruitgang]] en ontwikkeling van samelewings te identifiseer en poog om die proses van [[Sosiokulturele evolusie|sosiale evolusie]] te verduidelik. Skrywers soos [[Daniel Lerner]] het modernisering uitdruklik gelykgestel aan [[Verwestering]].<ref>Lerner, Daniel. 1968. “Modernization. Social Aspects,” pp. 386-95. in David L. Sills (ed.), ''International Encyclopedia of the Social Sciences''. Vol. 10. New York: The Macmillan Company & the Free Press, p. 386.[https://www.encyclopedia.com/social-sciences-and-law/political-science-and-government/military-affairs-nonnaval/modernization]</ref> Vandag word die konsep van modernisering in drie verskillende betekenisse verstaan: # as die interne ontwikkeling van Wes-Europa en Noord-Amerika met betrekking tot die Europese Nuwe Era; # as 'n proses waardeur lande wat nie tot die eerste groep lande behoort nie, poog om hulle in te haal; # as prosesse van evolusionêre ontwikkeling van die mees gemoderniseerde samelewings (Wes-Europa en Noord-Amerika), ''dit wil sê'' modernisering as 'n permanente proses, uitgevoer deur hervorming en innovasie, wat vandag 'n oorgang na 'n na-industriële samelewing beteken.<ref>{{cite book |last1=Gavrov|first1=Sergey|last2=Klyukanov|first2=Igor|year=2015 |chapter=Modernization, Sociological Theories of |editor-first=James D. |editor-last=Wright|title=International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences|edition=2nd|volume= 15|location=Oxford |publisher=Elsevier Science|pages=707–713|isbn=978-0-080-97086-8}}[https://www.academia.edu/24901103/Modernization_Sociological_Theories_of]</ref> Geskiedkundiges koppel modernisering aan die prosesse van [[verstedeliking]] en [[industrialisering]] en die verspreiding van onderwys. Soos Kendall (2007) opmerk, "Verstedeliking het modernisering en die vinnige proses van industrialisasie vergesel."<ref>{{cite book |first=Diana |last=Kendall |title=Sociology in Our Times |location=Belmont |publisher=Thomson/Wadsworth |edition=6th |year=2007 |page=11 |isbn=978-0-495-00685-5 }}</ref> In [[sosiologiese]] [[kritiese teorie]] word modernisering gekoppel aan 'n oorkoepelende proses van [[rasionalisering (sosiologie)|rasionalisering]]. Wanneer modernisering binne 'n samelewing toeneem, word die individu toenemend belangrik, wat uiteindelik die gesin of gemeenskap vervang as die fundamentele eenheid van die samelewing. Moderniseringsteorie is onderhewig aan kritiek wat ontstaan onder sosialistiese en vryemark-ideologieë, [[wêreldstelselteorie|wêreldstelsels]]-teoretici, [[globalisering]]-teoretici en [[afhanklikheidsteorie|afhanklikheid]]-teoretici onder andere. Moderniseringsteorie beklemtoon nie net die proses van verandering nie, maar ook die reaksies op daardie verandering.Dit kyk ook na interne dinamika terwyl daar na sosiale en kulturele strukture en die aanpassing van nuwe tegnologieë verwys word. == Modernisering en demokrasie == Die moderne wêreld is heeltemal anders as die wêreld van die tweede helfte van die agttiende eeu. Die Industriële Omwenteling wat in [[Brittanje]] begin het, het 'n omwenteling op nywerheidsgebied in daardie land teweeggebring en daarna na die [[Europa|Europese]] vasteland, die [[Verenigde State]] en vervolgens na ander lande van die [[wêreld]] uitgebrei. Sy uitwerking op die moderne beskawing was verreikend. Nie alleen is die produksiemetodes in die nywerhede en die landbou radikaal verbeter nie, maar die hele houding van die mensdom jeens die werkgewer en die werknemer en die welsyn van die werknemer is verander. === Die Industriële Omwenteling en demokrasie in Brittanje === Die denkbeelde van die [[Franse Rewolusie]] het ontwikkel en oor Europa versprei. Tegelykertyd is [[Groot-Brittanje]] se industriële bedrywighede ingrypend deur 'n nuwe beweging beïnvloed wat in werklikheid voor die Franse Rewolusie sy verskyning gemaak het. === Die Industriële Omwenteling === ==== Masjinerie in gebruik geneem ==== Dit was 'n tydperk waarin masjiene die mens in die fabrieksnywerhede vervang het. In 1783 is vertel dat Sir Richard Arkwright se fabriek deur middel van 'n [[stoomenjin]] aan die gang gesit is; en [[Matthew Boulton]] en [[James Watt]] het in 1785 'n spinfabriek uitgerus wat deur 'n stoommasjien aangedryf is. 'n Paar masjiene is inderdaad lank tevore reeds uitgevind, maar die nuwe industriële beweging het eintlik eers laat in die agttiende eeu begin as gevolg van die genialiteit van sekere uitvinders. Net soos met die grondgedagte van die Franse Rewolusie die geval was, sou hierdie nuwe beweging die oorsaak wees van industriële veranderinge wat op hul beurt maatskaplike en staatkundige toestande verander het. Die Industriële Omwenteling was heeltemal anders as die Franse Rewolusie, waar ingrypende veranderinge skielik teweeggebring is. Dit was 'n taamlik langsame, aanvanklik baie langsame, oorgang na die nuwe vervaardigingsmetodes – die vervanging van menslike krag deur masjienkrag by die prosesse in die nywerhede. Die eerste bedryf waarin 'n algehele omwenteling deur meganiese uitvindsels teweeggebring is, was die [[katoen]]bedryf, en later is die uitvindings ook in die ander tekstielbedrywe toegepas. Waar die spin en weef voorheen tuis met die hand gedoen is, het dit nou langsamerhand 'n fabrieksnywerheid geword, want die werkers kon dit nie bekostig om die masjiene wat so vinnig verbeter is, te koop nie; en kapitaliste het die werkers in groepe begin saamtrek in hul fabrieke. Daar is bereken dat daar teen die jaar 1788 sowat honderd fabrieke in Engeland was waar katoen gespin is, met gemiddeld 100 tot 150 persone in diens. Daar was minder wolfabrieke. ==== Stoomkrag ==== Die een of ander vorm van krag was nodig om die masjiene aan te dryf. Dit het eers gelei tot die aanwending van waterkrag en, uiteindelik, van stoomkrag ná die uitvinding van die stoommasjien deur James Watt (1764). Die uitbreiding van die tekstielbedryf het gelei tot merkwaardige verbeteringe in die [[yster]]- en staalbedrywe, wat noodsaaklik was vir die vervaardiging van die masjiene. Die metodes van [[steenkool]]ontginning is ook op ongekende skaal ontwikkel. Die brandstof was nodig om die yster te smelt en die nuwe masjiene aan te dryf. Verhoogde industriële bedrywigheid het gelei tot verbeterde vervoermiddels. Dit dien egter beklemtoon te word dat die ingebruikneming van die verskillende masjiene 'n stadige proses was. Die tuiswerkers was, solank hulle in staat was om 'n bestaan te vind, onwillig om in die fabrieke te gaan werk, en die werkgewers was ongeneë om masjiene in gebruik te neem solank hulle met die ware wat die arbeiders tuis vervaardig het, kon klaarkom. Tog het masjiene teen 1840, toe die spoorweg ook al terdeë gevestig was, industriële bedrywigheid in Brittanje reeds tot op groot hoogte verander. Daar bestaan geen twyfel nie dat die Industriële Omwenteling 'n magtige rewolusie was, want daardeur is binne 'n tydsbestek van 'n bietjie meer as honderd jaar 'n hele omwenteling in industriële en maatskaplike toestande in Groot-Brittanje, [[Duitsland]], [[Frankryk]] en die [[Verenigde State]] teweeggebring. Sy invloed brei nog steeds vinnig uit, want op hede is dit besig om die hele ekonomiese struktuur van lande soos [[Indië]] en [[China]] te verander. === Onmiddellike maatskaplike en ekonomiese gevolge van die Industriële Omwenteling === Dit was onvermydelik dat al die veranderinge wat deur die Industriële Omwenteling teweeggebring is, ontberinge vir die arbeiders gedurende die oorgangstydperk sou meebring; want die ekonomiese en maatskaplike lewe in Brittanje is geheel en al ontwrig. ==== Die groei van nuwe stede ==== Die opkoms van die nuwe nywerheid wat in so 'n groot mate van stoomkrag afhanklik was, het tot gevolg gehad dat die bevolking nou na die omgewing van die steenkool- en ystervelde aangetrek is. Lancashire en die West Riding van Yorkshire het die digsbevolkte distrikte in Engeland geword, en die verhuising van die bevolking het gelei tot die opkoms van nuwe nywerheidstede soos [[Leeds]], [[Manchester]], Huddersfield en [[Sheffield]], asook [[Birmingham]], wat die belangrike posisie ingeneem het wat voorheen deur die suidooste en suidweste beklee is. Die vooruitsig op werk in hierdie stede het baie van die mense aangelok wat van hulle grond verdryf was deur die vernietiging van die ooplandstelsel van boerdery en wat nie na die Nuwe Wêreld of Australië verhuis het nie. ==== Die opkoms van moderne agterbuurtes ==== Die maatskaplike toestande in dié stede wat so vinnig gegroei het, was betreurenswaardig. Huise was sleg gebou, en geen poging is hoegenaamd aangewend om die mees elementêre gesondheidsmaatreëls toe te pas nie. Met verloop van tyd het die toestand vererger namate meer mense na die stede gestroom het. Die opkoms van Manchester en naburige dorpe, byvoorbeeld, het die lug kilometers ver verpes, die waterstrome besoedel en die plantegroei vernietig. Die geboortesyfer het vinnig gestyg, maar die kindersterfte sowel as die algemene sterftesyfer was net so hoog. Siektes was baie algemeen, wat heeltemal te verstaan was. Selfs in 1844 het 'n kommissie wat aangestel was om die lewenstoestande in verskeie stede te ondersoek, onder andere die oorbevolkte toestand in 'n sekere agterplaas in Leeds beskryf en daarby gevoeg dat vyf-en-sewentig wavragte mis, wat jare lank onaangeraak daar gelê het, verwyder moes word. Die eiendom waarvan hierdie agterplaas 'n deel was, het, na bewering, die beste rente van alle eiendomme in die stad opgelewer. Die koste van lewensonderhoud was ook aan die toeneem. Na die einde van die [[Napoleontiese Oorloë|Napoleontiese oorloë]] was die koringboere bevrees dat daar te veel [[koring]] uit die Oosseelande ingevoer sou word, en dat die pryse dus sou daal wanneer dié invoerhandel weer hervat word. Die regering het dus in 1815 'n wet laat aanneem waarvolgens geen koring sou mag ingevoer word nie solank die binnelandse prys minder as tagtig sjielings per kwart ton was. Dit het die grondeienaars beskerm, maar die arbeiders het daaronder gely, want die brood se prys is hoog gehou. Aangesien dronkenskap algemeen was, was die sedelike peil laag. Brittanje se strafkode was nog baie streng, en mense kon vir geringe oortredings in die tronk gestop word. Die gevangenisse, destyds veel talryker as vandag, was gedurig vol. ==== Die omstandighede van die fabrieksarbeiders ==== In die fabrieke self was die toestand aanvanklik nie beter nie. Die gesinslewe was verbrokkel, en die arbeiders kon vergelyk word met slawe, want hulle is behandel bloot as soveel arbeidskrag om "gebruik te word na goeddunke van, en onder voorwaardes opgelê deur, hul base". Die vorige intieme verhouding wat in die huisnywerheid bestaan het, het verdwyn, en daar het 'n wye kloof tussen kapitaal en arbeid ontstaan. Daar was baie werkloses, en die mededinging was so skerp dat, vergeleke met die prys van brood, die lone beroerd laag was. Die werkure was lank, dikwels tot dertien of selfs veertien uur per dag. In die fabrieke is daar 'n stelsel van arbeidsverdeling ontwikkel ten einde produksiekoste te verminder. 'n Persoon sou voltyds besig wees met die vervaardiging van een enkele onderdeel van 'n artikel. Onder die vorige stelsel sou al die verskillende stadiums deur een persoon se hande gegaan het. Hierdie spesialisering het die arbeider se lewe eentonig en vervelend gemaak. Die werklike toestande in die fabrieke was ook nie bevorderlik vir goeie gesondheid nie, want baie van hulle was swak verlig, swak geventileer en klam. Ongelukke het ook baie dikwels voorgekom, want daar was geen beskerming teen gevaarlike masjinerie nie. Al hierdie euwels was die uitvloeisel van die sogenaamde fabriekstelsel. Daar moet egter nie gedink word dat die verandering om in die fabrieke te werk vir die arbeider altyd net 'n ramp was nie. Wewers het voorheen in klam, bedompige kelders gewerk. Ook was die lone wat aan hierdie mense betaal is, in 1840 in sekere opsigte hoër as wat hulle ontvang het toe hulle tuis gewerk het. Aangesien hulle in die stede saamgetrek was, het dit vir hulle moontlik geword om saam te span om van hulle werkgewers beter lewensvoorwaardes, 'n standaardloon en korter werkure te eis. ==== Kinder- en vrouearbeid ==== Omdat dit swak besoldig was, is die vroue- en [[kinderarbeid]] deur die werkgewers uitgebuit. Die kinders van arm ouers is in fabrieke saamgehok as lappers (persone wat die gebreekte drade in die masjiene weer aanmekaar las). Selfs kindertjies van die ouderdom van vier en vyf jaar is gebruik om die afvalkatoen van die vloer af op te tel, en hulle moes van vyf- of sesuur in die oggend tot sewe- of agtuur in die aand werk, met kort onderbrekings vir maaltye. Die blaam vir hierdie toestand het nie net op die werkgewers gerus nie, want die ouers het hul kinders van hul jongste jare af as potensiële loontrekkers beskou. In die myne was die toestand nog erger. Hier moes vroue en seuns die steenkooltrokke deur die gangetjies trek waarvan party so laag was dat slegs klein kindertjies daardeur kon gaan. Die toestande waaronder die kinders in die myne gewerk het, was so sleg dat die sterftesyfer onder hulle in sommige gevalle vier of vyf maal so hoog was as in die nywerheidsdistrikte. ==== Die laissez faire-beleid ==== Aanvanklik is niks gedoen om die nood en ellende van die arbeidersklasse te versag nie. Kinderarbeid is eers nie as 'n euwel beskou nie. Dit moet toegeskryf word aan die feit dat die Regering teen die einde van die agttiende eeu die regulering van die handel, wat 'n deel van die Merkantilistiese Stelsel was, laat vaar het. 'n Boek geskryf deur [[Adam Smith]], 'n professor in [[Glasgow]], met die naam "[[The Wealth of Nations]]", is in 1776 uitgegee – dieselfde jaar waarin die Amerikaners hul onafhanklikheid uitgeroep het. Smith, wat sy opvattinge op dié van 'n groep Franse ekonome, die Fisiokrate, gebaseer het, het die gedagte dat die staat industriële of handelsbedrywighede moes reguleer heftig veroordeel. Die handel moes volkome vry wees, en die beste beleid vir die staat was om elke indiwidu volkome vry te laat om sy eie voordeel te soek, mits hy nie daardeur die vryheid van ander aangetas het nie. So het dit dan gebeur dat daar 'n besliste verandering in die ekonomiese beleid plaasgevind het, en Adam Smith se opvatting dat mense toegelaat moes word om die beste vir hulleself te soek, het die grondslag van die Britse arbeids- en handelsbeleid geword, wat as die beleid van "laissez faire" bekend staan. Wette wat diensure en lone vasgestel het, is herroep sowel as wette wat beskerming aan die oorsese handel verleen het, sodat Brittanje geleidelik in die rigting van 'n vrye arbeidsmark en vryhandel beweeg het. In 1845 is die Koringwette herroep, die Skeepvaartwette is in 1849 herroep, en die beskermingsbeleid is deur William Gladstone se Vryhandelbegroting in 1860 beëindig. ==== Vooruitgang van handel en nywerheid ==== Die onmiddellike gevolg van die nuwe handelsbeleid en die ondernemingsgees geopenbaar deur privaat ondernemings was 'n geweldige ontwikkeling van die nywerhede en die handel. Fabrikate en die oorsese handel het teen 'n vinnige tempo vermeerder gedurende die laaste helfte van die agttiende eeu en die eerste dekades van die negentiende. In 1783 was die waarde van die uitvoer byna £14 miljoen en die invoer net oor die £11½ miljoen. Teen 1800 het hierdie syfers reeds meer as verdubbel en was die bedrae £34 miljoen en £28 miljoen onderskeidelik. Die katoeninvoer alleen het sestigvoudig toegeneem. So het Brittanje dan teen 1815 reeds die rykste nywerheids- en handelsland van die wêreld geword. Dit was weens hierdie toename in sy rykdom en die afhanklikheid van die Europese lande van Brittanje vir fabrieksware, dat hy in staat was om die sware laste wat deur die Napoleontiese oorloë op hom gelê is, te dra. Selfs [[Napoleon]] kon nie sonder Britse fabrikate vir sy troepe klaarkom nie. Brittanje het inderdaad van 'n landbouland tot 'n groot nywerheidsland verander. ==== Onderdrukkende regeringsmaatreëls ==== Die nuwe metodes van grootskaalse produksie wat die land soveel rykdom gebring het, het ook baie euwels as nasleep gehad, en die arbeidersklasse het die meeste daaronder gely. Die regerende klas is geblameer vir al die ellende, en die arbeiders het probeer saamstaan ten einde beter lone te verkry. In hierdie jare (1789–1815) het Europa die naweë van die Rewolusionêre en die Napoleontiese oorloë deurgemaak. Die Britse Regering, wat 'n rewolusionêre uitbarsting gevrees het – die aaklighede van die Franse Rewolusie was nog vars in die geheue – het steeds daarna gestreef om die arbeiders te belet om verenigings te stig ten einde hoër lone te eis. In 1799 en 1800 is wette teen die stigting van sodanige verenigings aangeneem. Na die beëindiging van die Napoleontiese oorloë het die toestand in Brittanje nog verder versleg. Werkloosheid het toegeneem as gevolg van die verslapping in die handel en die groot aantal soldate en matrose wat van die oorloë af teruggekeer het. Lone het gedaal, en die prys van brood het as gevolg van die Koringwette gestyg. Die bekommerde arbeiders het uiting aan hul gevoelens gegee deur opstootjies te verwek, masjinerie te vernietig en hooimiede te verbrand. Manne soos William Cobbett, 'n hervormer, wat die Weekly Political Register uitgegee het, waarvan die sirkulasie tot 50 000 gestyg het nadat die prys daarvan tot twee pennies verminder is, en Henry ,,Orator" Hunt het belangrike industriële en maatskaplike hervorming bepleit. Die regering was bang vir 'n algemene rewolusie, en het baie streng onderdrukkende maatreëls toegepas. In 1819 is daar op 'n ordelike vergadering wat by Peterloo, Manchester, gehou is, deur soldate geskiet – daar was destyds geen polisie nie. Die handelwyse van die magistrate wat vir hierdie daad verantwoordelik was, is deur die regering goedgekeur, en die Ses Wette is aangeneem, waarvolgens onder andere geen oproerige openbare vergaderings toegelaat sou word nie en die publikasie van opruiende koerante of pamflette verbied is. Op die Vasteland het intussen 'n soortgelyke toestand ontwikkel. In Duitsland het dit uitgeloop op die Karlsbad-dekrete en in [[Napels]] en [[Sisilië]] het die Europese Konsert ingegryp. === Die begin van maatskaplike en industriële hervorming === ==== Die toenemende aandrang op hervorming ==== Van die aanvang van die negentiende eeu af was magte in Brittanje aan die werk wat uiteindelik 'n verbetering van die lot van die werkende klasse teweeggebring het. Dit was in die eerste plek toe te skryf aan die godsdienstige herlewing waarmee John Wesley en ander in die vorige eeu begin het. Dit het die aandag van die publiek op die toestand van die arbeiders in die nuwe nywerheidstede gevestig. Die eerste tasbare gevolge was die voorsiening van Sondagskole vir die kinders van die armes. Daarna is die aandag van die groot publiek op die uiters slegte toestande in die katoenfabrieke en die steenkoolmyne gevestig. Hierdie humanitêre beweging het ook gelei tot 'n agitasie om die verbetering van die tronkstelsel en die strafkode. In hierdie beweging het John Howard en Elizabeth Fry die voortou geneem. Gedurende die eerste twee dekades van die negentiende eeu het 'n groep Radikale ontstaan wat daarvoor gepleit het dat die parlement wetgewing moes aanneem ten einde die maatskaplike, industriële en ekonomiese posisie van die werkers te verbeter. Om dit te kon doen, moes die Britse parlement eers hervorm word, want dit het destyds slegs die landelike aristokrasie verteenwoordig wat geen belange by die vraagstukke van die nywerheidsgebiede gehad het nie. Die nuwe handels- en nywerheidsklasse en die stedelike arbeidersklasse het geen verteenwoordiging hoegenaamd in hierdie parlement gehad nie. ==== Hervormings deur die gematigde Tories ==== Gelukkig was die reaksionêre Tory-regering ná 1820 meer geneë om aandag aan sosiale en industriële hervorming te wy, nadat jonger lede soos George Canning en William Huskisson tot die kabinet toegetree het. Die strafwette is mensliker gemaak, en aan die Rooms-Katolieke is politieke regte toegeken (1829). Namate die gees van verdraagsaamheid sterker geword het, is ook aan industriële en sosiale toestande aandag gewy. In 1824 is, grotendeels as gevolg van die bemoeiinge van Francis Place, 'n Londense kleremaker, die wette teen werkersvereniginge deur die parlement herroep. Hiermee is die weg gebaan vir die vakuniebeweging, wat later so 'n belangrike rol in verband met die verkryging van gunstiger arbeidstoestande en hoër lone vir die werkende klasse gespeel het. Die humanitêre beweging was ook, reeds in 1802, die aanleiding tot die aanneming van die eerste Fabriekswet op voorstel van sir Robert Peel. Dit het die werkure van arm kinders wat vakleerlinge in die katoenfabrieke was, tot twaalf uur per dag verminder en nagwerk verbied. In 1819 is nog 'n wet aangeneem. Dit het onder meer bepaal dat kinders onder nege jaar oud glad nie in die katoen- of wolfabrieke in diens geneem moes word nie. Hierdie wette was ondoeltreffend, want geen inspekteurs is aangestel om toe te sien dat die bepalinge toegepas word nie. Die saak van die kinders is nietemin voortdurend deur lord Anthony Ashley Cooper, later Graaf van Shaftesbury, en ander bepleit. ==== Die Whig-party aan die bewind (1832) ==== Dit was eintlik eers as gevolg van die groot Hervormingswet (Reform Act) van 1832 dat hervorming op groot skaal aangepak is. Namate die beweging ten gunste van hervorming aangegroei het, het die Whig-party, wat die opponente van die Tory-regering was, maatskaplike en industriële hervorming in sy partyprogram opgeneem. In 1830 is [[George IV van die Verenigde Koninkryk|George IV]] oorlede, en die troonsbestyging van Willem IV het 'n nuwe algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die Whig-party se parlementêre aanhang is versterk en hulle leier, lord Grey, het eerste minister geword. Die Whig-party het in die daaropvolgende tien jaar 'n reeks verreikende maatskaplike en industriële hervormings ingevoer, wat baie bygedra het om die toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Hierdie beweging het aan krag gewin deur die aanneming van die Hervormingswet (Reform Act) van 1832. Vir die eerste keer is ruime verteenwoordiging in die parlement toegeken aan die nuwe industriële en kommersiële leiers, wat nou in staat was om as kampvegters van die belange van die nywerheidsgebiede op te tree. Hierdie strewe na hervorming het geblyk uit die afskaffing van slawerny dwarsdeur die Britse Ryk in 1833 en die betaling van geldelike vergoeding aan die slawe-eienaars. ==== Doeltreffende fabriekswette ==== Die ,,Hervormingsparlement” (Reform Parliament) het onmiddellik aandag gewy aan die toestand wat in die katoenspinnerye geheers het, en in 1833 die Derde Fabriekswet aangeneem, wat die indiensneming van kinders onder die ouderdom van nege jaar verbied het, en die diensure van kinders tot by die ouderdom van agttien jaar beperk het. Kinders sou nie toegelaat word om langer as twaalf uur per dag te werk nie. Alhoewel dit slegs 'n klein begin was, was dit tog die eerste werklik doeltreffende wet, want vier fabrieksinspekteurs is aangestel om die fabrieke en spinnerye te besoek om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Lord Shaftesbury het daarná aandag aan die steenkoolmyne gewy. Ten spyte van sterk teenstand van die myneienaars, is in 1842 'n wet aangeneem wat die indiensneming van vroue en meisies in steenkoolmyne verbied het. Slegs seuns van oor die tien jaar kon in diens geneem word, maar dán nie vir meer as drie dae in 'n week nie. In 1844 is 'n ander fabriekswet aangeneem, nadat drie pogings daartoe deur sir James Graham, die minister van binnelandse sake, aangewend was. Hierdie wet het 'n dag van twaalf uur vir werksters in die fabrieke vasgestel. Bowendien is verdere beperkings op die indiensneming van kinders gelê, en daar is bepaal dat die kinders die skool drie uur per dag moes bywoon, in plaas van twee uur soos in 1833 voorgeskryf was. Uiteindelik het die staat dus doeltreffende stappe gedoen om die uitbuiting van vroue en kinders in die tekstielfabrieke en in die steenkoolmyne te beëindig. 'n Belangrike stadium is bereik toe 'n wetsontwerp wat deur John Fielden, 'n katoenspinner, ingedien is, in 1847 aangeneem is. Die vroeër teenstand teen nywerheidswetgewing het ook verdwyn namate fabrikante besef het dat deur die toepassing van korter werkure hulle groter doeltreffendheid van die werkers verkry het. Die nuwe wet het dit vir fabrieke onwettig gemaak om vroue en jeugdige persone langer as tien uur per dag te laat werk. Aangesien die werkure oor vyftien uur per dag gestrek het, het die fabrieksinspekteurs dit feitlik onmoontlik gevind om vas te stel of die regulasies werklik uitgevoer is. Die parlement het derhalwe in 1850 'n wysigingswet aangeneem wat die ure van die werksdag vir vroue verder ingekort het. Twee uur moes gedurende die dag vir maaltye toegestaan word. In 1853 is die wet verder gewysig ten einde die kinders se dag op dieselfde grondslag as dié vir vroue te beperk. Waar mans en vroue saam gewerk het, is die ure vir mans ook geraak, en die fabrieksdag is op twaalf uur vasgestel. Lord Shaftesbury, wat in 1885 oorlede is, het hom sedert 1833 voortdurend ten behoewe van die fabriekswerkers, veral die vroue en kinders, beywer. Hy word ook onthou weens sy werk in verband met die afskaffing van die praktyk, in 1864, om kinders as skoorsteenveërs te gebruik. Daar moet op gelet word dat fabriekswetgewing aanvanklik hoofsaaklik vir vroue en kinders gegeld het en tot die tekstielbedryf beperk was. Later is die omvang van die nywerheidswette uitgebrei om ook ander nywerhede in te sluit. ==== Werkloosheidsonderstand ==== Die aanneming van die Fabriekswette was 'n aanduiding dat die parlement uiteindelik oortuig was van die noodsaaklikheid van staatsinmenging ten einde die industriële en maatskaplike toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Werkloosheid, wat sedert 1815 geweldig toegeneem het, het vervolgens aandag ontvang en onderstandsmaatreëls is oorweeg. Alhoewel daar tydens die regering van Elizabeth I 'n stelsel ontwerp is om vir die armes en behoeftiges te sorg, het die verskuiwing van die bevolking na die nuwe nywerheidstede, die lae lone en die ontberinge van die plaasarbeiders die toepassing van hierdie Arme-wet teen die einde van die agttiende eeu onprakties gemaak. 'n Aantal magistrate van Speenhamland in Berkshire het in 1795 die probleem probeer oplos deur toelaes te betaal aan laagbesoldigde arbeiders. As 'n man se loon te laag was, sou dit uit die plaaslike belastings aangevul word. Dit het slegs tot 'n verhoging van die belastings gelei, vlyt ontmoedig en luiheid onder die werkers aangemoedig. Op die ou end was dit vir plaaslike gemeenskappe onmoontlik om die geldelike las wat dit op hulle gelê het, te dra, en die getal werkloses het teen 'n ontstellende tempo toegeneem. Die Armewet is in 1834 drasties gewysig toe daar bepaal is dat na 'n tydperk van twee jaar geen toelaag meer aan enige liggaamlik gesonde werker betaal sou word nie, en dat indien hy nie in staat was om homself te onderhou nie, hy na 'n armehuis moes gaan. Die tug in die werkhuise was baie streng ten einde armes af te skrik. H. M. Stanley se beskrywing in sy outobiografie van sy eie ondervindinge in 'n werkhuis geskryf hoe aaklig so 'n inrigting was. Slegs diegene wat weens liggaamlike gebreke nie in staat was om te werk nie, sou onderstand in hul huise ontvang. Dit was 'n hardvogtige maatreël, maar die getal persone wat van onderstand afhanklik was, het snel afgeneem, en dit het die plaaslike belastings met 'n groot bedrag verminder en die arbeiders uit 'n toestand van blywende vernedering gered. ==== Munisipale hervorming ==== Die Hervormingsparlement was verantwoordelik vir die invoering van nog 'n belangrike wet, naamlik die ''Municipal Corporation Act'' van 1835. Plaaslike bestuur was op daardie tydstip in 'n baie korrupte toestand en beperk tot 'n paar persone wat net na hul eie belange omgesien het. Die wet het voorsiening gemaak vir behoorlike munisipale verkiesings en die eenvormige samestelling van verkose munisipale liggame. Aan die begin was die magte van die nuwe besture baie beperk en die aantal stemgeregtigdes in elke dorp betreklik klein. Voor 1835, en selfs daarná, moes 'n spesiale wet deur die parlement aangeneem word om voorsiening te maak vir die een of ander vorm van openbare diens of verbetering van 'n dorp, en spesiale kommissarisse is aangestel om aandag te wy aan sulke sake soos die uitlê van strate en die aanbring van riole. Dit het die openbare gesondheidstoestand baie verbeter. Die oordrag van enige van hierdie magte aan dorpsrade is eers deur die wet van 1835 toelaatbaar gemaak, met die gevolg dat dorpskommissarisse in baie gevalle nog altyd funksies vervul het wat tans deur stadsrade verrig word. ==== Die staat en die openbare gesondheid ==== Daar is alreeds verwys na die toestand wat in die nuwe nywerheidstede geheers het. 'n Mate van aandag is gewy aan sulke dienste soos die aanbring van riole en die verskaffing van water in die nuwe stede, maar oor die geheel was die toestand betreurenswaardig. Daar was geen wetenskaplike sanitasie nie; vullishope en slykpoele was oral te sien, die huise was swak geventileer en daar was baie min beheer oor die verskaffing van voedsel. Swak gesondheid was onder die armes algemeen en die sterftesyfer was hoog. Epidemies van cholera en [[pokke]] het gereeld voorgekom. Hierdie epidemies het ongetwyfeld daartoe bygedra om die volk uit sy ''laissez faire''-houding teenoor volksgesondheid wakker te skud. Die eerste stap in die rigting van staatsverantwoordelikheid ten opsigte van volksgesondheid is gedoen deur Edwin Chadwick, een van die kommissarisse wat in 1832 aangestel is in verband met die toepassing van die Armewette. Hy word beskou as die stigter van die stelsel van volksgesondheid in Engeland. Sy pogings het uiteindelik gelei tot die aanstelling van 'n Koninklike Kommissie deur sir Robert Peel in 1843 om verslag te doen oor die sanitêre toestande onder die arbeidersbevolking. Die skrikwekkende toestand wat in hul rapport aan die lig gebring is, het gelei dat wetgewing in verband met die verwydering van vullis en rioolvuil en ter voorkoming van siektes aangeneem is. Die eerste Wet op Volksgesondheid is in 1845 aangeneem. Daardeur is 'n sentrale gesondheidsdepartement, wat die Algemene Gesondheidsraad genoem is, in Engeland gestig. Dit het plaaslike gesondheidsrade in die lewe geroep wat die gesondheidsdienste moes beheer. Mediese gesondheidsbeamptes is in die groot stede aangestel en later is ook gesondheidsinspekteurs aangestel om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Deur hierdie wet het die staat op duidelike wyse verantwoordelikheid vir die volk se gesondheid aanvaar. Plaaslike mediese beamptes was reeds in Liverpool (1847) en Londen (1848) aangestel. Hierdie Wet op Openbare Gesondheid het ook bepaal dat stadsrade in munisipale gebiede verantwoordelik gehou sou word vir watervoorsiening, waterafvoer, instandhouding van strate, begraafplase en die regulering van misstande. Verskeie ander wette in verband met openbare gesondheid, wat veral op die samestelling en magte van plaaslike owerhede betrekking gehad het, is gedurende die tweede helfte van die neëntiende eeu aangeneem. Op hierdie wyse is die dienste in verband met volksgesondheid aansienlik uitgebrei. Belangrike sake soos openbare [[inenting]], verbeterde hospitaalakkommodasie, beheer oor voedselverskaffing en die voorkoming van siektes het die ernstige aandag van gesondheidsowerhede geniet. Teen 1875 was die heilsame uitwerking van hierdie gesondheidsmaatreël reeds aan die dalende sterftesyfer merkbaar. ==== Onderwys vir die massa ==== Tot vroeg in die negentiende eeu was die Staat nie in die voorsiening van onderwysfasiliteite vir die volk geïnteresseerd nie. Onderwys is met die Kerk geassosieer en was beskou om slegs die voorreg van die hoër klasse te wees. Volgens die tradisie was onderwys iets wat vrywillig verskaf en in private hande gelaat moes word, en daar was algemene teenstand teen enige gedagte van staatsinmenging. Aanvanklik was godsdienstige liggame hoofsaaklik verantwoordelik vir die aanmoediging tot vrywillige stigting van skole. Aan die begin van die neëntiende eeu was daar twee nasionale vereniginge wat hulle vir die stigting van skole beywer het. Die Britse en Buitelandse Skoolvereniging is in 1808 deur Joseph Lancaster, 'n Kwaker, gestig; en die Nasionale Vereniging deur dr. Andrew Bell, 'n Anglikaan, in 1811. Die tipe skool wat opgerig is, het godsdiensonderrig verskaf, wat bedoel was om die kinders van die veragterdes in die stede geestelik op te hef. Die koste van die instandhouding van hierdie skole is deur skenkings van die Kerke en filantropiese liggame bestry. Die eerste stap wat deur die regering gedoen is om hom in die onderwys te interesseer, was toe die Hervormingsparlement in 1833 'n bedrag van £20 000 beskikbaar gestel het aan die twee vereniginge vir die oprigting van meer skole vir die armer klasse. Hierdie subsidie is jaarliks vermeerder, en het teen 1860 reeds 'n half miljoen pond bedra. Daar het geleidelik 'n gevoel van verantwoordelikheid jeens die kinders van die arbeidersklasse ontwikkel. So het die Fabriekswet van 1833, byvoorbeeld, die skoolure van kinders verleng. Daar is mettertyd besef dat die Kerke nie voldoende in die behoefte aan meer onderwysfasiliteite kon voorsien nie. In 1839 is 'n belangrike komitee van die Geheime Raad aangestel om toesig oor die aanwending van die toelaes wat toegewys is aan skole wat op vrywillige grondslag gestig is, te hou. Dit was feitlik die aanvang van 'n staatsdepartement as deel van 'n nasionale onderwysstelsel. In 1856 is die komitee in 'n Department van Onderwys omgeskep. Die eerste sekretaris van die van die liggaam, James Kay-Shuttleworth, 'n geneesheer wat intiem met die toestande in die agterbuurtes van Manchester bekend was, het veel gedoen om steun vir staatsbeheer van die onderwys aan te moedig deur die aanstelling van inspekteurs. Teen 1860 het die verset van die regerende klasse teen staatsbeheer van laer onderwys feitlik verdwyn. Die maatskaplike en industriële toestand van die arbeidersklasse het dus teen 1860 alreeds aanmerklik verbeter. Dit was grotendeels die gevolg van die moedige wetgewing wat deur die Hervormingsparlement aangeneem is. Daar is besef dat staatsinmening noodsaaklik was in 'n moderne industriële staat, indien die tevredenheid van die arbeiders verseker en 'n beter aanpassing van rykdom tussen die kapitaliste en die arbeidersmassas teweeggebring moes word. === Maatskaplike en industriële hervorming voortgesit === ==== Die aandrang op verdere hervorming ==== Ná 1860 was die twee groot politieke partye in Brittanje die Konserwatiewe, voorheen die Tories, en die Liberale, voorheen die Whigs – albei ten gunste van die uitbreiding van die stemreg. Die tweede Hervormingswet van 1867 het die stemreg aan die stedelike arbeidersklasse gegee en die derde Hervormingswet van 1884 aan die plaasarbeiders. Aangesien beide partye voortaan die stem van die werkersklasse moes verkry, is omvattende programme van maatskaplike en industriële hervorming opgestel. So het Brittanje vóór die einde van die negentiende eeu reeds ver gevorder op die weg na 'n sosialistiese staat. Die Vakunies het inderdaad meegewerk om die eise van die arbeiders insake die verskillende hervormings te formuleer. Die stigting van hierdie soort unies is moontlik gemaak toe die ,,Anti-Combination Act" in 1824 herroep is, daar die Staat nie meer gevrees het dat vereniginge van arbeiders die aanleiding tot oproer en rusverstoring sou wees nie. Alhoewel verskeie plaaslike vakunies kort daarna tot stand gekom het, was die eerste vakunie wat op nasionale grondslag gevorm is, die Geamalgameerde Vereniging van Ingenieurs in 1851. Die mynwerkersunie is in 1863 gestig. Die unies het egter nog geen wetlike erkenning geniet nie. Na die aanneming van die Hervormingswet van 1867 het die vakunies die verwydering geëis van die wetlike beperkings wat hulle in hul pogings om beter ekonomiese toestande vir die werkers te verkry belemmer het. Die vakunies is uiteindelik in 1871 as wettige liggame erken, en in 1875 is aan hulle die reg toegeken om stakings te organiseer sonder vrees van wetlike optrede teen hulle. Van dié tyd af het die vakunies 'n steeds belangriker rol in die verbetering van die lot van die arbeidersklasse gespeel. ==== Fabriekswetgewing ==== Die beginsels wat in die Fabriekswet van 1833 beliggaam was, is ook op ander nywerhede toegepas, sodat die nywerheidsbedrywigheid uiteindelik in sy gehele omvang onder staatsbeheer gebring is. So het die Staat verantwoordelikheid aanvaar vir die kinders, die veiligheid van volwassenes in hul diens, die uitskakeling van ongesonde werkstoestande en die redelike beperking van werkure. In 1878 is al die fabriekswetgewing van die voorafgaande vyf-en-veertig jaar gekodifiseer. Gedurende die eerste helfte van die negentiende eeu is baie min voorsiening gemaak vir gevalle waar werkers sterf of beseer is as gevolg van ongelukke in myne en fabrieke. Die algemene mening was dat 'n werknemer, aangesien hy loon ontvang het, verantwoordelikheid vir die gewone risiko's in verband met sy werk moes aanvaar en nie geregtig was om enige skadevergoeding in geval van 'n ongeluk te eis nie. Ongelukke het egter so dikwels in die myne voorgekom dat die mynwerkersunie om skadeloosstelling begin agiteer het. In 1880 is die eerste wet op die Aanspreeklikheid van Werkgewers aangeneem. Dit het aan die werknemers die reg op skadevergoeding gegee in gevalle waar 'n ongeluk aan nalatigheid aan die kant van die superintendent of 'n gebrek aan die masjinerie te wyte was. Daar was groot ontevredenheid omdat die omvang van die wet so beperk was, en politici soos Joseph Chamberlain, beïnvloed deur [[Otto von Bismarck]] se nywerheidswetgewing in Duitsland, het op die invoering van 'n stelsel van maatskaplike versekering benewens die voorkoming van ongelukke aangedring. In 1897 is 'n Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem, wat die werkgewer in sekere gespesifiseerde gevaarlike bedrywe verplig het om skadevergoeding aan 'n beseerde werknemer vir alle ongelukke te betaal, tensy die ongeluk deur die moedswillige nalatigheid van die beseerde persoon veroorsaak is. Hierdie wet het aansienlike voordele vir die verminkte werknemers of die weduwees gebring, maar het nie algemene tevredenheid gegee nie. In 1901 is 'n ander fabriekswet aangeneem wat die indiensneming van kinders onder elf jaar verbied het. ==== Vry laer onderwys ==== Die uitbreiding van die stemreg na die arbeidersklasse het beteken dat hulle ook die een of ander soort opvoeding moes kry ten einde hulle in staat te stel om self te lees en met politieke strydvrae vertroud te raak. Dit was aanleiding tot die verskaffing van laer onderwys aan die volksklasse. In 1870 is 'n belangrike Wet op Laer Onderwys, wat deur William Edward Forster ingedien is, aangeneem. Hierdie wet was 'n erkenning dat die kerke nie langer voldoende skoolakkommodasie kon verskaf nie. Die onderwysdepartement sou nou in staat wees om laerskole te laat oprig deur verkose skoolrade, wat gemagtig is om 'n belasting te hef benewens die toelaag wat van die regering ontvang is. Die nuwe skole wat aldus gestig is, sou nie-sektaries van aard wees. 'n Gewetensklousule wat 'n ouer toegelaat het om sy kind van godsdiensonderrig terug te hou, het 'n treffende kenmerk van die Engelse skoolstelsel gebly. Teen 1880 is reeds soveel vordering gemaak dat verpligte skoolbywoning oor die hele land afgedwing kon word. Skoolrade het duisende nie-sektariese skole gestig, en op hierdie manier is die kerke ook aangespoor om nog meer skole te voorsien. Binne twintig jaar is die skoolbywoning verdubbel. In 1891 is die onderwys in skole onder skoolrade vry gemaak, en skole wat op vrywillige grondslag gestig is, is aangemoedig om die betaling van skoolgelde af te skaf. Baie van die groter skoolrade het 'n aansienlike bydrae tot die bevordering van onderwys gelewer; baie van hulle was egter klein en ondoeltreffend. Algaande het die vrywillige skole gevind dat die geldelike eise wat aan hulle gestel is, te veel vir hulle geword het. Dit het dus noodsaaklik geword om die hele administratiewe masjinerie van die volksonderwys op te knap. 'n Sentrale onderwysowerheid is in die lewe geroep, toe die Onderwysraad (Board of Education) in 1899 gestig is. Die plaaslike onderwysadministrasie is deur die Onderwyswet van 1902 vereenvoudig. Die skoolrade is afgeskaf en hul pligte is aan vergrote plaaslike owerhede toevertrou. Hierdie plaaslike owerhede is met die instandhouding en uitbreiding van laerskole belas. Hierdie wet het Brittanje 'n nasionale stelsel van vrye en verpligte primêre onderwys gegee. Dit was ook aansporing tot die stigting van munisipale ,,grammar schools" naas die gevestigde ,,Public Schools". Só is daar dus voorsiening vir sekondêre en tegniese opleiding vir die volksmassas gemaak. === Brittanje ontwikkel tot 'n sosialistiese welsynstaat in die twintigste eeu === ==== Stigting van die Arbeidersparty ==== Teen die aanvang van die twintigste eeu het die arbeidersklasse in Brittanje reeds op baie maniere op 'n volkome rekonstruksie van die maatskaplike orde aangedring. Hulle was ontevrede met die langsame vordering in verband met die maatskaplike reorganisasie gedurende die voorafgaande twee dekades. Die vakunies het weereens 'n belangrike rol gespeel. 'n Onafhanklike Arbeidersparty is reeds in 1892 gevorm, en een lid in die parlement gekies. Op 'n vakuniekongres wat in 1899 gehou is, is besluit om 'n Arbeidersparty te stig wat as 'n politieke front van die vakunies sou dien. Die gevolg was dat die Arbeidersparty in 1906 in die algemene verkiesing 51 setels in die Laerhuis verower het. Die politieke mag van die vakunies het met rasse skrede toegeneem. In 1911 is 'n wet aangeneem waarvolgens salarisse aan parlementslede betaal sou word. Van hierdie tydstip af het die Arbeidersparty in die Laerhuis van krag tot krag gegaan. In 1912 is 'n wet aangeneem wat die gebruik van uniefondse vir politieke doeleindes gewettig het. Dit was 'n betekenisvolle stap, want die unies kon hulleself nou effektief op die politieke terrein reorganiseer. ==== Maatskaplike wetgewing ==== In 1906 het die Liberale Party 'n groot meerderheid in die parlementêre verkiesing behaal. Onder die leierskap van sir Henry Campbell-Bannerman, Herbert Henry Asquith en David Lloyd George is 'n aantal verreikende hervormings ingevoer ten einde die welsyn van die volk te bevorder. In 1908 is 'n Ouderdomspensioenwet aanvaar waarvolgens klein pensioene toegeken is aan mense ouer as 70 jaar met 'n inkomste benede 'n sekere peil. Later is die ouderdomsbepaling tot 65 jaar verlaag. Die toestand in die skole het ook sorgvuldige aandag ontvang. In 1906 is 'n wet aangeneem wat aan die plaaslike onderwysowerhede die reg verleen het om kinders wat in behoeftige omstandighede verkeer het, te voed. Dáárop het in 1907 die Mediese Inspeksiewet gevolg, wat die grondslag van die huidige mediese diens in skole in Groot-Brittanje gelê het. Hierdie wet het voorsiening gemaak vir die mediese inspeksie van kinders wanneer hulle by 'n skool aansluit, en reëlings sou getref word vir toesig oor die gesondheid en liggaamlike toestand van alle kinders in openbare laerskole. Nadat hierdie diens in die lewe geroep is, is bevind dat baie kinders wat voorheen as normaal en gesond beskou was, in werklikheid aan ondervoeding, of slegte tande, adenoïede of ernstiger gebreke gely het. Die mediese diens in skole wat aanvanklik ingestel is ten einde kinders in staat te stel om by skoolonderrig te baat, is geleidelik uitgebrei, en dit beoog tans die opbouing van die volk se gesondheid. ==== Verbetering van arbeidstoestande ==== As gevolg van 'n parlementêre ondersoek is in 1906 'n belangrike Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem wat in baie opsigte 'n uitbreiding van die vorige wette was. In 1908 is die werkdag van agt uur ook in die steenkoolmyne ingevoer. In die volgende jaar is verskeie bedryfsrade in die lewe geroep wie se taak dit was om toestande in die nywerhede te reguleer. Dit was 'n uitbreiding van staatsbeheer in die bedryfsorganisasie. Daarna is versoeningsrade bestaande uit verteenwoordigers van die betrokke vakunies en werknemers in die lewe geroep. Hierdie rade moes stakings verhoed deur geskille by wyse van onderhandeling te besleg. Aan die begin van die twintigste eeu het werkloosheid in Brittanje sy verskyning gemaak ten gevolge van die skerpe mededinging van die Verenigde State, Duitsland en Frankryk op die wêreldmark. 'n Belangrike poging om die werkloosheidsvraagstuk die hoof te bied is in 1911 aangewend, toe die Nasionale Gesondheidsversekeringwet aangeneem is. Dit het ontwikkel tot 'n stelsel waarvolgens alle vakwerkers 'n klein weeklikse bydrae in 'n fonds moes stort, waarin 'n verdere bedrag deur die Staat en die werkgewers betaal is. Uit hierdie fonds is tydelike onderstand aan werklose arbeiders verleen. ==== Die finansiering van die welsynsprogram ==== Hierdie hervormings het vir die Staat die uitgawe van ontsaglike bedrae meegebring. Die Liberale Party wou die koste bestry deur verhoogde belastings. 'n Rewolusionêre begroting is in 1909 deur Lloyd George ingedien, waarvolgens swaar belastings op inkomste in die nywerhede en die handel en ook 'n boedelbelasting gehef sou word. Die meer welgestelde lede van die samelewing sou voortaan aansienlike bedrae moet bydra tot die koste verbonde aan die maatskaplike hervormings wat ingestel is om die minderbevoorregtes te help. Toe die Hoërhuis weier om die belastingvoorstelle goed te keur, het 'n konstitusionele krisis ontstaan. In 1911 het die regering egter 'n wetsontwerp laat aanneem waarvolgens die Hoërhuis nie meer die voortgang van maatskaplike rekonstruksie kon verhoed nie, selfs nie indien die Laerhuis op drastiese maatreëls besluit nie. ==== Maatskaplike hervorming ná 1918 ==== Aan die einde van die [[Eerste Wêreldoorlog]] is hoë verwagtings in Brittanje gekoester dat 'n nuwe en beter wêreld vir die arbeidersklasse geskep sou word deur staatsoptrede. 'n Bittere ontnugtering het daarop gevolg. Eerstens het die Konserwatiewe regering onder Stanley Baldwin die hoër- en middelklasse verteenwoordig, wat geen groot meegevoel met die politieke en maatskaplike sienswyses van die werkersklasse gehad het nie: Aan die ander kant was die ekonomiese toestand aan die versleg. Brittanje was besig om 'n steeds groter persentasie van die uitvoerhandel te verloor as gevolg van die konkurrensie van lande soos die Verenigde State en [[Japan]]. Dit het werkloosheid op groot skaal veroorsaak. Die katoenbedryf van Lancashire is veral deur Japanse mededinging in Indië en die Verre Ooste getref. Die inkrimping van die handel het gelei tot 'n afname in die skeepsbou-, die steenkool- en die ysterbedrywe. Stakings het daarop gevolg, waarvan die steenkoolstaking van 1926 die ernstigste was. Dit het nege maande aangehou en uitgeloop op 'n algemene staking wat die hele land verlam het. Die Konserwatiewe regering, wat tradisioneel slegs ten gunste van matige hervormings was, het 'n paar industriële en maatskaplike hervormingsmaatreëls aangeneem wat, hoewel nuttig, heeltemal ontoereikend was om die krisis wat ontstaan het, die hoof te bied. In 1921 het 'n nuwe Wet op Openbare Gesondheid voorsiening gemaak vir die verbetering van gesondheidstoestande in stedelike gebiede, die daarstelling van beter hospitaalfasiliteite aangemoedig en 'n doeltreffender beheer oor die bestryding van siektes soos [[tuberkulose]]. In 1925 is die wet op ouderdomspensioene uitgebrei om ook weduwees en wese in te sluit. In 1926 is die bepalinge van die gesondheidsversekeringswet op wyer groepe van toepassing gemaak. Ook is 'n aantal wette in verband met behuising aangeneem wat hul toppunt in die wet van 1930 bereik het, wat aan plaaslike owerhede vir die eerste keer groot magte verleen het om die opruiming van agterbuurtes in stede asook munisipale behuisingskemas vir die armer klasse aan te pak. Ruimer onderwysfasiliteite is ook vir die kinders van die werkersklasse voorsien. Reeds in die Fisher-wet van 1918 is alle skoolgelde in die laerskool afgeskaf en die ouderdom vir verpligte skoolbesoek tot veertien jaar verhoog. Die Hadow-verslag van 1924 het egter 'n algehele reorganisasie van die sekondêre onderwys ingelui. Dit het gelei tot die voorsiening van die een of ander vorm van onderwys, hetsy algemene of tegniese of handelsonderwys, vir alle kinders na die elfde jaar. ==== Die Arbeidersparty en staatsosialisme ==== Die leiers van die Arbeidersparty het hierdie industriële en maatskaplike hervormings as ontoereikend beskou. Hulle het 'n drastieser maatskaplike rekonstruksie deur staatsinmenging begeer. Die Staat moes die beheer oor al die groter nywerhede oorneem en sodoende verseker dat die arbeidersklasse 'n groter ekonomiese beloning vir hul arbeid ontvang en beter lewenstoestande geniet. Dié beleid, wat aktief deur die Arbeidersparty gepropageer is, was in werklikheid 'n vorm van staatsosialisme. Die getalsterkte van die Party in die parlement was vinnig aan die toeneem. Daar was 59 lede in 1918, en hierdie getal het tot 192 in 1924 vermeerder. As gevolg van die vreeslike ekonomiese depressie wat in 1929 begin het, het die Arbeidersparty baie ondersteuning van die kieserskorps verkry en 290 setels in die parlement verower. Die gevolg was dat 'n Arbeidersregering onder Ramsay MacDonald gedurende die daaropvolgende twee jaar die bewind gevoer het, alhoewel die algemene toestande sodanig was dat weinig hervormingswerk onderneem kon word. Gedurende die jare van die groot ekonomiese depressie (1929–1933) toe die hele ekonomiese struktuur van die Westerse demokrasieë bedreig is, is die ekonomiese en maatskaplike tekortkominge in Brittanje skerp afgeteken. Die werkloosheidsyfer wat op een miljoen in die twintiger jare gestaan het, het tot drie miljoen in 1933 opgeskuif. Teen 1939 was een vyfde van Brittanje se arbeidskragte permanent werkloos. Ten einde die krisis die hoof te bied, is ruimer werkloosheidsvoordele onder die Nasionale Gesondheidsversekeringswet toegeken. Sowat twee miljoen liggaamlik geskikte arbeiders het van die werkloosheidstoelae of ,,Dole", soos hierdie vorm van hulp genoem is, geleef. Die maatskaplike gevolge van die ,,Dole"-stelsel was rampspoedig. Hoewel dit 'n mate van ekonomiese hulp aan die werkloses verleen het, het dit aan die ander kant hul inisiatief en selfrespek vernietig. 'n Belangrike saak waaraan aandag in toenemende mate gewy is, was behuising. As gevolg van 'n nuwe behuisingswet van 1936 wat plaaslike owerhede in staat gestel het om groot behuisingskemas aan te pak, is tussen 1930 en 1939 omtrent vier miljoen gesinne van beter behuising voorsien. ==== Die Beveridge-plan en nasionale bestaansbeveiliging ==== As gevolg van die verwoesting aangerig tydens die [[Tweede Wêreldoorlog]] (1939–1945) was agtereenvolgende regerings in Brittanje verplig om meer aandag aan die industriële en maatskaplike toestand te wy. Die koalisieregering onder sir [[Winston Churchill]] het die eerste daadwerklike stappe gedoen deur die Beveridge-kommissie in 1942 te benoem om 'n nasionale plan vir bestaansbeveiliging op te stel. So 'n stelsel sou voorsiening maak vir alle gebeurlikhede in verband met arbeid of gesondheid. Hierdie plan is in beginsel deur Churchill se regering aanvaar. By die algemene verkiesing van 1945 het die [[Arbeidersparty (Verenigde Koninkryk)|Arbeidersparty]] 'n oorweldigende meerderheid behaal. Hy het oor 393 setels teenoor die 230 setels van die ander partye tesame beskik. Die Arbeidersregering onder [[Clement Attlee |Clement Richard Attlee]] het onmiddellik die Beveridge-plan as sy program aanvaar. Al die aanbevelings is in die Nasionale Versekeringswet van 1946 beliggaam, wat 'n mylpaal in die Britse maatskaplike geskiedenis was. Dit het 'n omvangryke staatsbeheerde versekeringsplan wat vir almal verpligtend is, van stapel gestuur. Die geld vir die skema kom uit 'n sentrale fonds waartoe alle persone bo sestien jaar wat onder 'n dienskontrak of as vakleerling werk, die werkgewers en die Staat bydra. Benewens 'n skema vir geldelike hulpverlening aan werklose arbeiders, word voorsiening ook gemaak vir 'n omvattende mediese diens onder die Staat wat hom toespits op die opbouing van die volk se gesondheid. Voorsiening word gemaak vir vry mediese en tandheelkundige behandeling, gratis medisyne, betaling gedurende tydperke van siekte, ouderdomspensioene vir alle mans bo 65 jaar en vroue bo 60, en begrafnisonkoste. Inderdaad word 'n stelsel van bestaansbeveiliging vir die hele volk voorsien. Die Arbeidersregering het ook 'n omvangryke behuisingskema van stapel gestuur, wat noodsaaklik was weens die uitgebreide bomskade wat tydens die oorlog aangerig is. ==== Onderwysfasiliteite uitgebrei ==== Verdere onderwyshervormings het gevolg. Die Butler-onderwyswet van 1944 is inderdaad deur die Konserwatiewe regering ontwerp, maar deur die Arbeidersregering ná die oorlog toegepas. Hierdie wet tesame met die wette van 1870 en 1902 is die drie belangrikste onderwyswette wat op [[Engeland]] en [[Wallis]] van toepassing is. Die onderwys sou in drie opklimmende stappe bekend as primêre, sekondêre en voortgesette onderwys, georganiseer word. Op hierdie wyse is die ou laerskole afgeskaf. Geen onderskeid is tussen bevoorregtes en onbevoorregtes gemaak nie, want alle kinders kon van voltydse sekondêre onderwys gebruik maak. Voorts is voorsiening gemaak vir die uiteindelike uitbreiding van verpligte skoolbywoning vir kinders van vyf tot sestien jaar. Die nuwe wet bewys hoe ruim die algemene opvatting omtrent onderwys geword het. Voorsiening moes deur plaaslike owerhede gemaak word vir toereikende fasiliteite vir kinders vir ontspanning en sosiale en liggaamlike opvoeding. Onderwys vir volwassenes moes ook aangemoedig en gemeenskapsentrums verskaf word. Engeland het, soos een opvoedkundige skrywer tereg gesê het, ,,ver gevorder sedert daardie sombere eeu toe sy kinders in skoorstene moes rondklouter en steenkooltrokke by die myningang moes trek". ==== Nasionalisasie van die vernaamste nywerhede ==== Die Arbeidersparty het dit as 'n noodsaaklike onderdeel van sy plan insake ekonomiese rekonstruksie beskou dat al die sleutelbedrywe staatsinstellinge moes word. Die kapitalistiese stelsel sou tot op sekere hoogte behou moes word, maar daar is gemeen dat nasionalisasie industriële uitbuiting, arbeidsondoeltreffendheid en werkloosheid sou beëindig. In 1946 het die [[Bank van Engeland]] 'n staatsinstelling geword, en daarná is die steenkoolbedryf onder die beheer van 'n Steenkoolraad geplaas, wat die vorige myneienaars wat deur die Staat uitgekoop is, vervang het. In 1947 is die spoorweë onder staatsbeheer gebring, en in die daaropvolgende jaar het brandstof en krag ook aan die beurt gekom. Staatsbeheerrade is gestig vir die voorsiening van elektrisiteit en gas. Toe Attlee se regering daartoe oorgaan om die staalbedryf te nasionaliseer, is heftige teenstand ondervind. Die Arbeidersregering het Brittanje dus tot 'n welsynstaat herskep wat met die Skandinawiese lande veel ooreenkoms vertoon. Toe die Konserwatiewe Party in 1953 weer aan die bewind gekom het, het hulle hierdie hervormings aanvaar. === Die ontwikkeling van demokratiese bestuur in Groot-Brittanje === Voor die aanvang van die Franse Rewolusie het Brittanje die mees liberale regeringsvorm in Europa gehad. Die grondwet is deur die Franse denkers soos Montesquie as die ideaal vir demokratiese regering beskou. Alhoewel dit gebaseer was op regering deur die monargie en 'n verkose parlement, was die regering egter slegs in 'n beperkte sin demokraties. ==== Die regeringsvorm in 1815 ==== ===== Die Britse parlement ===== Die Britse parlement het uit 'n Hoërhuis (House of Lords) en 'n Laerhuis (House of Commons) bestaan. Die Hoërhuis, bestaande uit edelliede wat vir lewenslank deur die koning benoem is, was erg aristokraties en konserwatief en het die landelike aristokrasie en die Kerk verteenwoordig. Selfs die Laerhuis was nie verteenwoordigend van alle klasse van die volk nie. Die stemreg was baie beperk, en slegs 'n half miljoen volwassenes uit 'n bevolking van veertien miljoen het die stemreg gehad. Bowendien was die setels in die Laerhuis baie oneweredig oor die land verdeel. Baie van die groot nuwe stede wat naby die steenkool- en ystervelde ontstaan het, het geen aandeel in die regering van die land gehad nie. Aan die ander kant het 'n paar aansienlike families beheer oor 'n groot aantal parlementêre setels uitgeoefen weens hul besit van sogenaamde ,,pocket boroughs". Die kieskwalifikasie van een kieser was die besit van 'n omgeploegde land (Old Sarum). 'n Ander ,,pocket borough" was onder die see, en die eienaar moes na die plek roei om sy stem uit te bring! Daar word beweer dat van die 658 parlementslede 424 óf deur agente van die regering benoem is, óf deur private indiwidue. Die Hertog van Norfolk het, byvoorbeeld, elf parlementslede benoem, en die Graaf van Lonsdale ses. Bowendien het elke geoktrooieerde stad (borough), afgesien van sy getal kiesers, twee lede gekies. Die regering van Brittanje was in die hande van die landelike aristokrasie, wat in twee groot politieke partye, die Tories en die Whigs, georganiseer was. Die Tory-regering was reeds jare lank aan die bewind. ===== Die beginsels van party- en kabinetregering ===== Gedurende die agttiende eeu was die idee van partyregering as 'n demokratiese praktyk besig om in Brittanje te ontwikkel. Die leiers van die regering (die kabinet) is uit die meerderheidsparty in die Laerhuis gekies. Die kabinet het dan die beleid wat vir die parlement aanneemlik was, uitgevoer en op dié wyse gevolg gegee aan die wil van die volk. Die ander kenmerk van partyregering is dat die minderheidsparty in die Laerhuis die Opposisie vorm. Dit staan 'n definitiewe eie beleid voor en kritiseer gedurig dié van die regering. Dit verseker dat wetgewing van alle gesigspunte oorweeg word voor sy finale goedkeuring. Die idee van partyregering het ook regering deur die kabinet op die voorgrond gebring. Deur die bestuursooreenkoms van 1689 is die oppergesag van die parlement in Brittanje vasgelê en die gedagte van 'n absolute monargie finaal verwerp. Tog het die koning nog altyd direkte beheer oor die regering uitgeoefen, veral in verband met buitelandse sake, sy eie ministers gekies en die hoë staatsamptenare aangestel. Alhoewel daar destyds 'n neiging bestaan het om die beheer oor nasionale aangeleenthede aan 'n klein groepie ministers liewer as die hele Geheime Raad waaraan al die ministers behoort het, toe te vertrou, was daar nog geen gedagte nie dat dié ministers gekies moes word uit die party wat in die Laerhuis die meerderheid gehad het, nóg was daar 'n eerste minister aan die hoof van die kabinet. Gedurende die agttiende eeu het daar belangrike veranderinge plaasgevind. Die gebruik het by George I (1714–1727) ontstaan dat die koning nie die vergaderings van die kabinet bywoon nie. Op dié wyse het die beheer uit die hande van die koning in dié van sy ministers oorgegaan. Met verloop van tyd het dit ook 'n gewoonte geword dat die koning sy ministers uit die meerderheidsparty in die Laerhuis kies. Hy het die leier van daardie party ná 'n algemene verkiesing laat roep en hom gelas om 'n kabinet te vorm. Aangesien dit noodsaaklik was dat iemand in die koning se plek as leier van die kabinet moes optree, was sir Robert Walpole, leier van die Whig-party in die Laerhuis in 1721, die eerste persoon wat eerste minister geword en in die kabinet die leiding geneem het. Hy het dus as skakel tussen die kabinet en die koning gedien. Dit het beteken dat die koning in werklikheid die beleid van die kabinet en die wetgewing wat deur hom ingedien is, moes goedkeur, alhoewel hierdie beginsel nie vóór die regering van koningin Victoria (1837–1901) volkome aanvaar is nie. Walpole het ook volgehou dat hy uit hoofde van sy amp die beleid van die ministers kon voorskryf, en dit dan ook ten spyte van heftige teenstand gehandhaaf. Hy het geglo dat die ministers saam moes optree en dat 'n lid van die kabinet wat nie bereid was om hom aan 'n meerderheidsbesluit te onderwerp nie, verplig sou wees om te bedank. Dit het ook duidelik geword dat, alhoewel die beleid van die regering onafhanklik van die koning vasgestel sou word, dit die goedkeuring van die Laerhuis, dit wil sê die meerderheidsparty, moes verkry om doeltreffend uitgevoer te kan word. Slegs op hierdie wyse word die oppergesag van die parlement en kabinetsregering verseker. Al hierdie konvensies vorm die wese van politieke demokrasie of parlementêre regering in sy handhawing van die soewereiniteit van die volk. ==== Die beweging om parlementêre hervorming ==== ===== Die noodsaaklikheid van maatskaplike en industriële hervorming ===== Die paar jaar na 1815 was 'n besonder moeilike tydperk in Brittanje. Daar het 'n wye kloof tussen die arbeidersklasse en die hoër- en middelklasse ontstaan as gevolg van die ontwikkeling van die fabriekstelsel en die omwenteling in die landbou. Die intieme verhouding tussen werknemer en werkgewer, soos dit onder die ou stelsel bestaan het, kon nie onder 'n stelsel waarvolgens die werkers in die agterbuurtes saamgehok was, voortbestaan nie. Die toestand van die werkers het voortdurend versleg. Hierdie ellende was grotendeels aan die Napoleontiese oorloë te wyte. Gedurende die oorloë het die Britse uitvoerhandel gebloei, maar na die einde van die oorloë het 'n slapte ingetree. Dit het baie werkloosheid veroorsaak, wat nog vererger is deur die soldate wat van die oorloë af teruggekeer het. Fabrikante het gevind dat hulle voorrade te groot was, en die grondbesitters en die boere is met ondergang bedreig as gevolg van die onbeheerde invoer van koring van die Vasteland, wat 'n skielike prysdaling veroorsaak het. Die regering, wat onder die beheer van die Tory-grondbesitters gestaan het, het die boere probeer beskerm deur 'n nuwe koringwet in 1815 aan te neem. Die invoer van koring is belet, as die prys nie bo tagtig sjielings per kwart ton gestyg het nie. Dit het die prys van koring op kunsmatige wyse hoog gehou, veral omdat toestande gunstig vir die invoer van koring uit Amerika was. Die grondbesittende Tory-aristokrate het nie probeer om die lyding van die armer klasse in die nywerheidsentrums te versag nie, omdat hulle 'n herhaling van die Franse Rewolusie gevrees het indien hulle sou begin om enige hervormings toe te staan. Net soos [[Klemens von Metternich|Prins Klemens Metternich]] in Europa die orde streng gehandhaaf het, so is die armes deur die regerende klasse in Brittanje aan die begin van die negentiende eeu onder strenge toesig gehou. Die regering se beleid is deur Robert Castlereagh, Henry Sidmouth en ander uitgevoer. Sidmouth was die minister van binnelandse sake, en hy het spioene en agente gebruik om verdagte hervormers op te spoor en valse getuienis teen hulle op te stel. ===== Die eis om hervorming lei tot reaksie ===== Daar het heelwat ontevredenheid geheers en soms het opstootjies onder die hongerlydende werklose arbeiders uitgebreek. Die geroep om parlementêre hervorming het in krag toegeneem, want daar is gemeen dat die lot van die arbeiders slegs verbeter sou word indien die parlement waarlik verteenwoordigend van die volk was. Onder die Radikale (diegene wat 'n ingrypende verandering van die parlementêre stelsel begeer het) was William Cobbett 'n belangrike leier. Self 'n goedhartige man en begerig om die welsyn van die arbeidersklasse te bevorder, het hy die Weekly Political Register van 1802 af uitgegee, 'n blad waarin die sienswyse van die arbeiders tot uiting gekom het. In 1816 het hy die prys van die blad van l sjieling tot 2 pennies verminder, en die weeklikse afset het tot 50 000 vermeerder. Die regering het die blad egter spoedig onderdruk. 'n Ander radikaal met heelwat invloed was Henry Hunt, 'n welsprekende redenaar. 'n Aantal opstootjies het plaasgevind, maar hulle is streng deur die regering onderdruk. 'n Opstootjie by Spa Fields in 1816 waar die Franse driekleur vertoon is, is onderdruk, en as gevolg hiervan is die Habeas Corpus-wet opgeskort. Die bekendste van hierdie opstootjies het in 1819 in Manchester plaasgevind. 'n Vergadering is in St. Peter's Fields gehou, waar 'n ordelike menigte van byna 60 000 mans, vroue en kinders deur ,,Orator" Hunt en andere toegespreek is. Toe 'n poging aangewend is om Hunt en sommige van die ander sprekers in hegtenis te neem, het dit voorgekom asof die skare vyandiggesind word. Die magistrate is skielik met vrees bevang, en het die burgermag (daar was toe nog geen polisie nie) beveel om die gepeupel aan te val. Verskeie persone sterf en honderde gewond. Hierdie gebeurtenis staan as die Peterloo-bloedbad bekend. Die regering het die optrede van die magistrate goedgekeur en die Ses Wette (1819) laat aanneem, waardeur dit onwettig verklaar is om enigiemand militêre opleiding te gee, en aan vrederegters die mag verleen is om in sekere gebiede beslag op wapens te lê, die hou van opruiende openbare vergaderings belet is en die belastings op sekere soorte leesstof verhoog is. Hierdie onderdrukkende maatreëls het slegs die geroep om hervorming laat toeneem. Dit het 'n magtige beweging geword, omdat die Whigs, die Opposisieparty in die parlement, hom aan die hoof daarvan gestel het, en baie van sy leiers ywerige voorstanders van hervorming geword het. ===== Die eerste hervormings (1822-'29) ===== Gedurende die tien jaar wat op die Peterloo-bloedbad gevolg het, is 'n aantal merkwaardige hervormings ingevoer, want na die dood van Robert Castlereagh in 1822 was die jonger Tories soos George Canning, William Huskisson en sir Robert Peel ten gunste van 'n beleid van hervorming. Peel, as sekretaris van binnelandse sake, het die spioenasiestelsel afgeskaf en 'n radikale hersiening van die onmenslike strafkode teweeggebring. Daar was destyds omtrent tweehonderd misdrywe waarvoor 'n persoon met die dood gestraf kon word, alhoewel die wette nie streng toegepas is nie. Huskisson was verantwoordelik vir 'n wysiging van die doeaneregte, wat geblyk het 'n stap in die rigting van vryhandel te wees. Die ,,Combination Acts" is in 1824, grotendeels as gevolg van die agitasie van Francis Place, herroep. Hierdeur is die stigting van vakunies gewettig. In 1828 het Peel 'n ander uitstekende hervorming teweeggebring, toe hy die stedelike nagwag van Londen deur 'n staande stedelike polisiemag vervang het. Ander stede het die voorbeeld van Londen gevolg. Die dringende behoefte aan hervorming het as gevolg van die toestand in Ierland sterk aan die lig gekom. Toe Ierland in 1800 met Brittanje verenig is, is feitlik geen politieke regte aan die Rooms-Katolieke in Brittanje en in Ierland toegestaan nie. Hulle kon nie parlementslede word nie, en hierdie leemte is diep gevoel. Daniel O'Connell, 'n advokaat, het die saak van die Rooms-Katolieke op 'n baie bekwame wyse bepleit. In 1828 het hy hom as parlementêre kandidaat in die graafskap Clare verkiesbaar gestel, alhoewel hy, indien verkies, as Rooms-Katoliek nie reg sou hê om in die parlement sitting te neem nie. Hy is met 'n groot meerderheid verkies, en dit het die regering verplig om die Katolieke- Gelykstellingswet in 1829 te laat aanneem, waardeur Rooms-Katolieke die reg verkry het om tot lede van die parlement verkies te word. Hierdie wet was die laaste maatreël wat nodig was om die mag van die Tory-regering te breek. ===== Die Whigs kom aan die bewind ===== Juis op hierdie tydstip (1830) is George IV oorlede, en die troonbestyging van Willem IV het 'n algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die leier van die Whigs, lord Charles Grey, het eerste minister geword, en sy kabinet het hoofsaaklik uit persone wat ten gunste van 'n gematigde parlementêre hervorming was, bestaan. Daar het in Brittanje groot opgewondenheid geheers oor die vraag of die nuwe regering die hervorming van die parlement sou aanpak. In Maart 1831 is die eerste hervormingswetsontwerp deur lord John Russel ingedien, maar dit is weens die teenstand van die Tories nie deur die Laerhuis aangeneem nie. Die parlement is ontbind, en in 'n nuwe verkiesing het die Whigs 'n groter meerderheid behaal. Deur die hele land het dit weerklink: ,,Die wetsontwerp, die hele wetsontwerp, en niks anders as die wetsontwerp nie." In Junie 1831 is die tweede wetsontwerp deur lord John Russel ingedien. Hierdie keer is dit deur die Laerhuis aangeneem, maar in Oktober deur die Hoërhuis verwerp. Brittanje het op die rand van 'n burgeroorlog gestaan. 'n Derde wetsontwerp is deur die Laerhuis aangeneem, maar nog altyd het die Hoërhuis getoon dat hulle vasbeslote was om dit te verwerp, ondanks die feit dat die laaste verkiesing duidelik bewys het dat die hele land ten gunste daarvan was. Daar was slegs een uitweg moontlik: die koning moes genoeg nuwe lords benoem ten einde te verseker dat die wetsontwerp deur die Hoërhuis aangeneem word. Hierdie dreigement het die Hoërhuis laat swig, en op 4 Junie 1832 is die wetsontwerp aangeneem, waarná dit deur die koning goedgekeur is. ===== Die Hervormingswet (Reform Act), 1832 ===== In sy finale vorm het die wetsontwerp voorsiening gemaak vir 'n gemagtigde hervorming van die parlement. 'n Herindeling van setels het plaasgevind. Agt-en-tagtig stedelike kiesafdelings (boroughs) het altesame 143 setels verloor, en hierdie setels is herverdeel onder die nuwe nywerheidstede wat tot dusver glad nie verteenwoordig was nie. Twee- en-twintig van die groter stede soos Manchester en Birmingham het nou die reg ontvang om twee lede elk, en twintig van die ander om een lid elk te kies. Aan die groter graafskappe is 65 bykomende lede toegeken. Selfs toe was die setels nie gelykop tussen die verskillende distrikte volgens die aantal kiesers verdeel nie. Die kiesreg is ook uitgebrei. In die graafskappe is die stemreg aan erfpagters en huurders verleen, dit wil sê aan boere en gewone pagters met 'n sestigjarige landpag wat £10 per jaar betaal het, en aan gewone huurders wat £50 per jaar as huurgeld betaal het. In die stedelike kiesafdelings (boroughs) is die stemreg aan die middelstand toegeken, want alle persone wat 'n huis besit of gehuur het waarvoor minstens £10 huur per jaar betaal is, was stemgeregtig. Na die aanname van die Hervormingswet is wetsontwerpe waardeur soortgelyke hervormings in Skotland en Ierland ingevoer is, aangeneem. Die Hervormingswet is deur die volk met groot byval ontvang. In werklikheid is egter die hele arbeidersklas in die stede en op die plase sonder die stemreg gelaat. Tog het die mag nou oorgegaan van die aristokratiese grondbesitters op die getalsterkere meer bemiddelde middelstand. Die mag van die Laer- oor die Hoërhuis waar eersgenoemde die steun van die volk geniet het, het ook duidelik geblyk. Deur hierdie wet het die Industriële sentrums bowendien in politieke belangrikheid toegeneem en het hulle saam met die landelike aristokrasie die politieke beheer gedeel. ===== 'n Tydperk van hervorming ===== Gedurende die jare volgende op die aanname van die Hervormingswet is 'n aantal belangrike maatskaplike en industriële hervormings deur die Britse parlement teweeggebring. Daar is alreeds verwys na die afskaffing van slawerny (l833) en die Fabriekswet van 1833. Die oprigting van 'n Sentrale Strafhof in 1834 het die werk voortgesit waarmee Peel 'n aanvang gemaak het toe hy die strafwette hervorm het. Die regering het ook aandag aan die onderwys gewy, en die eerste klein toelagies is in 1833 deur die Staat betaal aan skole wat op vrywillig grondslag gestig is. Die instelling van die pennie-posdiens in 1840 deur die toedoen van sir Rowland Hill was ook 'n betekenisvolle hervorming. 'n Belangrike konstitusionele hervorming was die aanname van die ,,Municipal Corporations Act" in 1835. Verkose stadsrade is in stede van 'n sekere grootte opgerig. Die lede is deur die belastingbetalers gekies. Dit was die plig van sulke rade om die aandag te wy aan sake soos die aanleg van paaie, verligting, watervoorsiening, en samewerking met die gesondheidsowerhede in verband met sulke openbare gesondheidsaangeleenthede soos riolering en sanitasie. Die rade het die reg verkry om belastings te hef. Die instelling van hierdie liggame het 'n verandering in die toestande wat in die nuwe nywerheidstede geheers het, teweeggebring. In 1839 is in Manchester 'n beweging op tou gesit om te ywer vir die afskaffing van die Koringwette. Onder hierdie wette is invoerbelastings op buitelandse koring gehef in die belang van die koringkwekers in Brittanje. Aan die hoof van die Anti-Koringwet- verbond was manne soos Richard Cobden, 'n suksesvolle jong kalikodrukker van Manchester, John Bright, 'n katoenspinner en besonder gewilde redenaar, en Charles Villiers, wat die saak in die Laerhuis bepleit het. Baie toesprake is gehou en vlugskrifte deur die land versprei ten einde die volk tot die besef te bring dat die land slegs sou vooruitgaan as alle beskermende regte op ingevoerde goedere eers afgeskaf was. Onder 'n stelsel van vryhandel sou Brittanje buitelandse koring kon koop, maar die vreemde lande sou op hul beurt groter hoeveelhede Britse goedere koop. Sir Robert Peel, die leier van die Konserwatiewe (die party wat uit die ou Tory-party ontstaan het), het self die noodsaaklikheid van die herroeping van die Koringwette begin insien. Sake het 'n kritieke stadium bereik as gevolg van die mislukking van die Ierse aartappeloes in 1845, toe duisende Iere swaar gely en selfs van die honger omgekom het, aangesien buitelandse koring nog belas en die Engelse graanoeste swak was. Ondanks hewige teenkanting het Peel, die eerste minister, in 1846 die herroeping van die Koringwette deurgevoer, hoewel dit 'n skeuring in die Konserwatiewe Party en sy eie ondergang veroorsaak het. In 1849 is die Skeepvaartwette uiteindelik herroep. Daarna is 'n vryhandelspolitiek geleidelik toegepas en slegs op 'n paar artikels invoerregte gelaat. Hiermee is die reeks hervormings wat in 1830 begin het, afgesluit. Teen die middel van die eeu het die Britse fabriekswese gebloei, en werkloosheid het baie verminder. Die merkwaardige opbloei van die Britse nywerheid is duidelik getoon tydens die internasionale tentoonstelling wat in 1851 in die ,,Crystal Palace" in Londen gehou is. ===== Konstitusionele eise van die Chartiste ===== Gedurende hierdie tydperk van hervorming het die arbeidersklasse steeds sterker aangedring op dieselfde politieke regte wat deur die Hervormingswet van 1832 aan die middelklasse toegeken is. Die Radikale hervormers het daarop gewys dat nie een sesde van die bevolking stemgeregtig was nie, en dat die setels nie in verhouding tot die bevolking verdeel was nie. In 1838 is die eise van die Radikale in die ,,People's Charter” beliggaam. Daar is geëis dat elke manspersoon die stemreg moes hê, en dat stemming in die geheim met stembriefies moes plaasvind, omdat dit elke kieser 'n groter mate van vryheid in die uitoefening van sy stemreg sou gee, en omkopery sou verminder. Alle kiesafdelings moes dieselfde getal kiesers hê en elkeen moes slegs een lid vir die parlement kies. Die Laerhuis moes jaarliks gekies word en die eiendomskwalifikasie vir lede moes afgeskaf word. Lede moes ook besoldig word, sodat selfs 'n arm man in staat sou wees om sitting in die parlement te neem. Hierdie agitasie het aangegroei in die arbeidersvereniginge en in die dagbladpers, totdat in 1839 'n versoekskrif met, volgens beweer is, oor 'n miljoen handtekeninge daarop by die parlement ingedien is. Dit is met 'n groot meerderheid verwerp, maar die regering het geen poging aangewend om die beweging te onderdruk nie. Die agitasie het dus openlik plaasgevind, en in 1842 is 'n tweede petisie met meer as drie miljoen handtekeninge aan die parlement voorgelê. Die betoging is toe met strengheid onderdruk en het op 'n mislukking uitgeloop. Hoewel die beweging enigsins verswak het, het die ellendige toestand waarin die arbeiders verkeer het, tog nie verbeter nie. Die rewolusie van 1848 in Europa het gedien as spoorslag vir 'n kragtige herlewing van Chartisme. 'n Reuse-petisie, na bewering deur ses miljoen persone onderteken, sou deur 'n half miljoen man in 'n optog na die parlement geneem word. Spesiale konstabels is in diens geneem om Londen te beskerm, en die betoging het op 'n mislukking uitgeloop. Toe die petisie ondersoek is, is bevind dat daar minder as twee miljoen naamtekeninge op was. Die hele beweging is bespotlik voorgestel, en het in duie gestort. Dit het gelyk asof Chartisme misluk het, maar die konstitusionele vooruitgang in die loop van die eeu het die rigting gevolg wat in die Charter aangedui is. Een geskiedskrywer het beweer: ,,Dit lyk asof die geweldige voorwaartse beweging in Engeland in die rigting van die demokrasie, wat so sterk teen die end van die negentiende eeu op die voorgrond getree het, heelwat van sy krag aan hierdie beweging ontleen het". ==== Brittanje ontwikkel tot 'n parlementêre demokrasie ==== In die sestigerjare van die neëntiende eeu was die arbeidersklasse nog steeds nie stemgeregtig nie. Die vrees wat deur albei politieke partye gekoester was dat 'n uitbreiding van die stemreg die veiligheid van die land in gevaar sou stel, het verdwyn namate Brittanje op ekonomiese gebied vooruitgegaan het, en die arbeiders tevrede was, want almal het werk gehad. ===== Stemreg vir volwasse mans ===== In 1866, toe graaf John Russel eerste minister was, is 'n wetsontwerp deur William Ewart Gladstone ingedien met die doel om die stemreg uit te brei, maar dit is verwerp. Dit het die geesdrif van die volk weer aangewakker, en Benjamin Disraeli (hy het in 1876 lord Beaconsfield geword) beweeg om 'n hervormingswetsontwerp in te dien, wat eindelik in Augustus 1867 aangeneem is. Deur hierdie wet is die stemreg aansienlik uitgebrei. Die kiesreg is nou op 'n residensiële basis toegeken. Die stemreg is aan alle huiseienaars gegee, en ook aan alle huurders wat vir jaar lank gehuurde kamers van 'n bepaalde waarde bewoon het. In die plattelandse kiesafdelings het die klein grondbesitters en pagters wat twaalf pond huurgeld per jaar betaal het, stemgeregtig geword. Hierdie wet het beslis veel daartoe bygedra om Brittanje in 'n demokratiese rigting te stuur. Deur die toekenning van die stemreg aan die stedelinge is die kieserskorps feitlik verdubbel. Aangesien die nuwe kiesers nog steeds teen intimidasie beskerm moes word, is geheime stemming in 1872 deur die ,,Ballot Act" in die plek van stemming in die openbaar, soos tot hiertoe die geval was, ingevoer. Gedurende Gladstone se derde termyn as Eerste Minister is die Derde Hervormingswet (1884) aangeneem, waardeur Brittanje inderdaad 'n demokratiese land geword het. Tot op daardie tydstip was die plaasarbeiders nie stemgeregtig nie, hoewel arbeiders in die stede ná die hervormings van 1867 nie aan hierdie diskwalifikasie onderhewig was nie. Gladstone se wetsontwerp het die stemreg aan plaasarbeiders en alle gesinshoofde toegeken. Op hierdie wyse is die stemreg aan die oorgrote meerderheid van die arbeidersklas toegestaan. Hierdie voorregte is ook op Skotland en Ierland van toepassing gemaak. Die kieserskorps is nou van drie tot vier miljoen vermeerder. In Brittanje is inderdaad die ideaal van stemreg vir elke volwasse manspersoon bereik. Die Wet op die Herindeling van Setels wat in 1885 op voorstel van Gladstone aangeneem is, het 'n algehele herindeling van parlementêre setels teweeggebring. Kiesafdelings wat elk deur een lid verteenwoordig was en 50 000 kiesers bevat het, het nou die reël geword. ===== Verteenwoordigers van die arbeidersklas ===== Die toekenning van die stemreg aan die arbeidersklas was aanleiding tot die daarstelling van verskeie maatskaplike en industriële wette. Dit het ook gelei tot die opkoms van die vakunies waaruit die Arbeidersparty in 1900 as sy politieke front ontstaan het. Alhoewel die arbeiders die stemreg verkry het, was daar min kans vir hulle om uit hul eie geledere manne te kies om in die parlement te dien. Hierdie saak is deur die Liberale regering onder Herbert Henry Asquith reggestel. In 1911 is wetgewing aangeneem waardeur daar vir die eerste maal voorsiening gemaak is vir die betaling van salarisse aan parlementslede uit die Skatkis. Die getal Arbeiderslede in die Parlement was vereers maar gering en die meeste was ampsdraers van die vakunies. In 1916 was daar 29 lede, en hierdie getal het tot 59 in 1918 en 192 in 1924 gestyg. Die arbeiders het die mening gehuldig dat hul lewenstoestande verbeter kon word deur ooreenkomste namens hulle aangegaan deur die vakunies en deur wetgewing volgens sosialistiese beginsels. Die mag van die Arbeidersparty het in so 'n mate toegeneem dat Brittanje in 1924 sy eerste tydelike Arbeidersregering gekry het. In 1929 het die Arbeiders 290 setels in die parlement verower en dus, as synde die talrykste party in die Laerhuis, die tweede Arbeidersregering gevorm. Na die einde van die oorlog teen Duitsland in 1945 het die Arbeidersregering sy derde oorwinning behaal, en was hy, met 393 setels, sterk genoeg om sy program van maatskaplike hervorming deur te voer. ===== Die toekenning van stemreg aan vroue ===== Aan die begin van die twintigste eeu het die eis van vroue om die toekenning van die stemreg steeds sterker geword. Die voorstanders van vroue-stemreg (die ,,Suffragettes") onder die leiding van Emmeline Pankhurst het daarop aangedring dat vroue gelyke regte met mans toegeken moes word. Deur die Wet op die Verteenwoordiging van die Volk van 1918 is die stemreg aan alle vroue van dertig jaar en ouer toegestaan. In 1919 het 'n wet gevolg wat aan vroue toegang tot sekere beroepe gegee het waarvan hulle nog uitgesluit was. Later, in 1928, is die stemreg tot alle vroue van een-en-twintig jaar uitgebrei. Brittanje het nou heeltemal 'n politieke demokrasie geword. 'n Aantal vroue het daarin geslaag om parlementslede te word, en in 1929 is 'n vrou die eerste maal tot minister aangestel. Die toestande in Brittanje teen die middel van die twintigste eeu was gans anders as aan die begin van die neëntiende eeu. Verskeie partye het deur wetgewing baie bygedra om die lewenstoestande van die arbeidersklasse te verbeter. Lidmaatskap van die parlement was nie meer beperk tot 'n sekere klas nie. Persone uit die nederigste kringe kon parlementslede word en maatskaplike hervormings teweegbring. === Die vooruitgang van demokratiese denkbeelde in Frankryk en Duitsland === Die tweede helfte van die neëntiende eeu was gekenmerk deur die groei van industrialisme wat treffende veranderinge in die lande van Wes-Europa en uiteindelik ook in Rusland teweeggebring het. Frankryk was inderdaad die eerste land in Europa wat deur die oorgang na moderne industrialisme beïnvloed is, alhoewel hy, wat vooruitgang betref het, ver by Engeland agtergebly het. Hierdie vooruitgang is eers ná die middel van die eeu versnel. Tog was Frankryk selfs in 1871 nog altyd in die eerste plek 'n landbouland, en was sy nywerhede nog maar op klein skaal ontwikkel. Hy het eers ná die stigting van die Derde Republiek (1870) op industriële gebied ver ontwikkel. Die stigting van die Noord-Duitse Bond in 1867 het die grondslag gelê het vir werklike ekonomiese vooruitgang in Duitsland. Nadat hy verenig was, het dit moontlik geword om beheer oor die ekonomiese beleid van die land volgens definitiewe gekoördineerde beginsels uit te oefen, en om die steenkool en yster van die Ruhr en Lotharinge te ontgin. Die nywerheidsontwikkeling het in Duitsland teen so 'n merkwaardige tempo voortgegaan dat Duitsland teen die einde van die eeu alreeds 'n gedugte industriële en handelsmededinger van Brittanje geword het. Duitsland was nie meer 'n landbouland soos hy gedurende die eerste helfte van die eeu was nie, maar 'n moderne industriële staat met reusagtige industriële korporasies soos daar in Brittanje en die Verenigde State bestaan het. Op industriële gebied was Duitsland Frankryk ver vooruit. Een belangrike gevolg van hierdie industriële vooruitgang was die toenemende wyse waarop gedeeltes van die bevolking van die verskillende state verstedelik het. Die geweldige sametrekking van mense by bepaalde middelpunte van industriële en kommersiële bedrywigheid het nuwe vraagstukke geskep. Aan die een kant was daar die mense wat rykdom vergader het en 'n kapitalisteklas geword het, terwyl daar aan die ander kant 'n groot massa industriële arbeiders was wie se lewenstoestande in die nuwe nywerheidstede gestadig versleg het. Dit het meer en meer noodsaaklik geword vir die staat om wetgewing aan te neem om die toestand van die arbeiders te verbeter. Die werkers het hulself in vakunies verenig om vir hulle belange te stry. Sosialistiese denkers het opgetree as voorvegters vir die regte van die arbeiders en 'n meer eweredige verdeling van rykdom geëis. Die industriële geskiedenis van Frankryk en Duitsland het dus die Britse patroon gevolg. Daar sal kortliks moet nagegaan word hoedat staatkundige verwikkelinge in Europa beïnvloed is deur die aanwassende nywerheidsklas en deur die nuwe vraagstukke wat deur die opkoms van die Sosialisme geskep is. ==== Demokratiese vooruitgang in Frankryk ==== ===== Parlementêre regering onder Napoleon III ===== Lodewyk Napoleon het in 1852 die Franse Republiek deur middel van 'n staatsgreep omvergewerp en die Tweede Keiserryk gestig. Deur 'n oorweldigende meerderheid van sewe miljoen stemme is sy posisie as keiser deur die volk bekragtig. Onder sy bewind is 'n despotiese regeringsvorm weer ingevoer. Die grondwet het alle gesag in die hande van die keiser geplaas, alhoewel oënskynlik baie demokratiese voorregte aan die volk toegeken is. Die beginsel van algemene stemreg is behou, en die Wetgewende Vergadering is nog deur die volkstem gekies; maar dit het nou feitlik geen mag besit nie. Alle werklike wetgewende en uitvoerende mag het by Napoleon self berus. Hy het die regters en die vernaamste staatsamptenare aangestel. Hy het bevel oor die leër en die seemag gevoer, en volle beheer oor buitelandse sake uitgeoefen. Die keiser was inderdaad die staat. Ten einde teenstand teen sy beleid te muilband, is die pers onder 'n strenge sensuur geplaas, politieke vergaderings verbied, en die verkiesings op so 'n wyse gemanipuleer dat slegs weinige teenstanders tot lede van die parlement verkies kon word. Op hierdie wyse is die politieke lewe geheel en al verlam. ===== Parlementêre regering herstel ===== Die rampspoedige buitelandse beleid wat deur die Franse keiser na 1860 gevolg is, het 'n verreikende invloed op die aard van die regering van die Tweede Keiserryk uitgeoefen. Elke ramp het sy vat op die volk verder verswak; derhalwe was hy, ten einde sy prestige te herwin, verplig om politieke konsessies toe te staan, hoewel hy beweer het dat die doel daarvan slegs was om die beloftes wat hy aan die begin van sy bewind gedoen het, na te kom. Op hierdie wyse is die tiranniese bestuur van die keiser in 'n demokratiese regeringstelsel omgeskep. In November 1860, net na die beëindiging van die Italiaanse Oorlog, het Napoleon groter magte aan die Wetgewende Vergadering toegestaan. Dié liggaam kon voortaan aan die begin van elke sitting die regering se beleid bespreek; ministers moes hul beleid in die Vergadering verduidelik en verdedig; en debatte sou volledig gerapporteer word. Instede van hierdie toegewings te gebruik om die regering te ondersteun, het die parlement egter die geleentheid wat hulle agt jaar ontsê is, gretig gebruik om sy beleid te kritiseer. Die Opposisie het homself as die Republikeinse Party georganiseer, wat gestreef het na die omverwerping van Napoleon. Die teenslae wat Napoleon as gevolg van die Mexikaanse Veldtog en die Oostenryks-Pruisiese Oorlog gely het, het hom genoodsaak om meer parlementêre voorregte toe te staan. In 1867 het die Wetgewende Vergadering die reg verkry om die ministers aangaande hul regeringsrade te ondervra; en in 1868 is die perssensuur aansienlik verslap en is openbare vergaderings toegelaat. Hierdie toegewings het slegs die mag van die Republikeine versterk; en hul leiers, Léon Gambetta en Louis Adolphe Thiers, het meer uitgesproke met hul kritiek op die keiserryk en sy buitelandse beleid geword. Die sterkte van hierdie party was in Parys geleë. Uiteindelik, in 1869, het Napoleon die regering volkome demokraties gemaak met die hoop om die ondersteuning van die Republikeine te verwerf. Die Wetgewende Vergadering het die hoogste wetgewende gesag in Frankryk geword, want dit kon nou wetsontwerpe indien en ministers wat aan hom verantwoordelik was, aanstel. 'n Alleenheersende regeringstelsel is dus in 'n gesonde parlementêre regeringstelsel soos in Brittanje verander. Die Republikeine het egter voet by stuk gehou en voortgegaan om aan te dring op 'n republiek. Hierdie strewe is vóór die end van 1870 bereik; hoofsaaklik as gevolg van die [[Frans-Duitse Oorlog|oorlog]] teen Pruise. ===== Voorlopige regering in Frankryk ===== Na die oorgawe van Parys is die Regering vir Nasionale Verdediging ontbind, en 'n Nasionale Vergadering deur algemene manlike stemreg gekies om met Duitsland vrede te sluit. Die verkiesings het uitgeloop op 'n oorweldigende meerderheid vir die Monargiste, en hulle het die boerestand, wat vrede wou hê, verteenwoordig. Die Republikeine onder Gambetta het die algehele ondersteuning van Parys en sommige van die stede geniet; maar weens die feit dat hulle die oorlog teen Duitsland wou voortsit, het hulle ondersteuning elders verloor. Die Nasionale Vergadering het in Bordeaux vergader en Thiers tot hoof van die uitvoerende gesag gekies. Omdat die republikeinsgesinde bevolking bevrees was vir die terugkeer van die monargie, het Parys 'n bepaald vyandige houding teenoor die regering aangeneem. Hulle is ondersteun deur die Sosialiste, wat verbitterd geraak het teen die regering omdat dit geen poging aangewend het om die ellende van die arbeiders uit die weg te ruim nie. Om gevrywaar te wees van die oorheersing van die monargistiese Nasionale Vergadering het Parys toe geëis dat Frankryk in kommunes verdeel word, elkeen waarvan 'n hoë mate van plaaslike selfbestuur sou geniet. Die Sosialiste het gemeen dat hulle hierdeur in staat gestel sou word om hul sosialistiese leerstellings in die [[Paryse Kommune]] te beoefen. Die Vergadering wou egter nie sulke desentralisasie toelaat nie. In Maart 1871 het Parys in opstand geraak teen die regering en is deur regeringstroepe beleër. Dit het Frankryk nog verder verneder, aangesien Duitse troepe nog buitekant Parys was. Die beleg het twee maande geduur. Teen die end van Mei het regeringstroepe hul weg na die stad gebaan. Sewe dae lank is daar hewig in die strate van Parys geveg, en 17 000 manne het gesneuwel. Die opstand is uiteindelik onderdruk, maar 80 000 van die Paryse bevolking is gedood, groot gedeeltes van die stad is vernietig en baie geskiedkundige geboue, soos die Tuilerieë en die Hotel de Ville, is totaal verwoes. Die regering het toe te werk gegaan om die rewolusionêr-gesindes te straf. Sowat 40 000 persone is in hegtenis geneem en voor die krygsraad gebring. Byna 10 000 is in die gevangenis gestop, en duisende is na die strafkolonie, Nieu-Kaledonië, verban. ===== Monargie of republiek ===== Die volgende vraagstuk waarvoor die Nasionale Vergadering te staan gekom het, was of Frankryk sou voortbestaan as 'n republiek, soos na die neerlaag by Sedan besluit is, of weer 'n monargie sou word. Hoewel die Monargiste in die meerderheid was, is Thiers in Augustus 1871 tot president van die Franse Republiek deur die Vergadering gekies. Daar was bepaald meer vertroue in die republikeinse regering. Hy het onmiddellik sy rekonstruksieplanne tot uitvoering gebring, en deur sy toedoen is Frankryk in staat gestel om die laaste paaiement van die swaar oorlogskuld in September 1873 af te betaal – ses maande vroeër as deur die verdrag bepaal. Militêre diensplig, volgens Duitse model, is ingevoer, waardeur Frankryk voorsien is van 'n doeltreffende leër vir nasionale verdediging. In 1873 het die Nasionale Vergadering die eerste stap gedoen om die koningskap te herstel deur Thiers, wat 'n voorstander van die republiek was, te vervang deur Maurice Macmahon, 'n uitgesproke monargis. Die Monargiste was egter hopeloos verdeel oor die vraag of die opvolger tot die troon uit die vorstehuis van Bourbon, Orleans of Bonaparte gekies moes word. Daar die twee laasgenoemdes in onguns by die volk was, weens die rampspoedige bewind van beide Lodewyk Filips en Napoleon III, het die monargistiese verteenwoordigers eindelik besluit om die Graaf van Chambord, 'n lid van die huis van Bourbon, te nader. Die Graaf wou die aanbod nie aanvaar nie, tensy die wit vlag van die Bourbons as die nasionale vlag van Frankryk herstel word. Die Franse volk was egter te geheg aan die Driekleur om hiermee gediend te wees; en aangesien die Graaf nie baie begerig was om koning te word nie, het die voorstel verval. ===== Die republiek gevestig ===== Op hierdie wyse het die Republiek bly voortbestaan. Eindelik, in 1875, is dit formeel met 'n meerderheid van een stem erken. 'n Republikeinse grondwet is toe deur die Nasionale Vergadering opgestel. Voorsiening is in die grondwet gemaak vir 'n parlement van twee kamers of huise, naamlik die Kamer van Verteenwoordigers gekies vir vier jaar deur algemene stemreg, en 'n Senaat bestaande uit 300 lede, vir nege jaar gekies hoofsaaklik deur 'n kieskollege van verteenwoordigers van die kommunes in elke departement. Aan die hoof van die uitvoerende gesag was 'n president, wat deur 'n gesamentlike sitting van die twee Kamers vir sewe jaar gekies is. So 'n gesamentlike sitting word die Nasionale Vergadering genoem. Dit het ook die mag besit om met 'n meerderheidstem die grondwet te verander. Die kabinetstelsel is ingevoer, met ministers verantwoordelik aan die parlement. Dit is duidelik dat die Britse parlementêre stelsel in baie opsigte gevolg is. Op hierdie wyse het die Derde Republiek amptelik tot stand gekom. Teen 1879 het die Republikeine reeds beheer oor albei kamers van die parlement verkry en ook oor die presidentskap, tot Jules Grévy tot daardie amp verkies is. Die president het nou 'n neutrale figuur geword wat hom met geen politieke party vereenselwig het nie. Die Republiek was stewig gevestig. ===== Koalisieregering ===== Deur hierdie grondwet het Frankryk 'n parlementêre regering soos dié van Brittanje verkry, behalwe dat in Frankryk die parlement beheer oor die kabinet uitgeoefen het. Die Franse parlement bestaan nie uit twee of drie groot partye soos in Brittanje nie, maar uit 'n aantal klein partytjies of faksies. Die Franse politieke verdeling gaan meer oor plaaslike aangeleenthede as oor nasionale strydvrae. Die gevolg hiervan was dat baie kabinetsverwisselinge plaasgevind het, want die klein partytjies het hulle dikwels om die een of ander rede in verskillende koalisies gegroepeer. Van 1871 af tot 1914 was daar sowat vyftig eerste ministers, terwyl daar in Brittanje maar sewe was. Tog het dit geen radikale verandering in nasionale beleid meegebring nie, want in sulke gevalle gaan die beheer oor die parlement nie van een sterk party oor op 'n opposisieparty nie. In Frankryk het dit beteken dat die beheer oorgaan van een koalisie na 'n ander een wie se sienswyse nie veel van dié van die vorige oor nasionale aangeleenthede soos buitelandse sake verskil nie. 'n Aantal van die ou ministers bly dan aan as lede van die kabinet. Tog was so 'n opeenvolging van kabinetswisselinge bepaald nadelig vir die land. Hoewel dit voorgekom het asof die republikeinse regering in Frankryk in 'n mate onstabiel was en party mense gemeen het dat Frankryk op die afdraand was, het die regering verskeie pogings van die monargiste en ander om die Republiek omver te werp, verydel. Die demokratiese regeringsvorm het sonder enige wesenlike verandering deur die jare heen tot 1940 voortbestaan. Die Franse het sulke vryhede soos persvryheid en die reg om openbare vergaderings te hou geniet. Geen deel van die bevolking het weer 'n bevoorregte klas soos onder die ou orde geword nie, en die plaaslike bestuur is volgens demokratiese beginsels ingerig. ===== Die republiek en die Rooms-Katolieke Kerk ===== Na 1880 het die uiterste Radikale Republikeine luidkeels hul misnoeë te kenne gegee oor die groot mate van seggenskap wat die [[Rooms-Katolieke Kerk]] in verband met die onderwys in Frankryk gehad het. In 1882 is primêre onderwys verpligtend gemaak, maar die onderrig moes sekulêr van aard wees. Godsdiensonderrig is nie in die skole toegelaat nie. Daar is toe geëis dat die band tussen die Kerk en die Staat verbreek moes word, asook dat die Konkordaat wat Napoleon I in 1801 met Rome gesluit het, opgesê moes word. Hierdie beweging het gelei tot 'n heftige stryd met die Klerikale Party in die parlement. Uiteindelik is, in 1905, die band tussen die Rooms-Katolieke Kerk en die Staat deur die Skeidingswet verbreek, en geen amptelike erkenning is hierna aan enige godsdienstige organisasie in Frankryk verleen nie. Die beheer oor die onderwys het reeds volkome van die Kerk op die Staat oorgegaan. ===== Sosialisme ===== Sosialisme is nie in Frankryk, soos in Duitsland die geval was, onderdruk nie. Gevolglik het die Sosialistiese Party ná 1892 in die stedelike gebiede aanhangers gewen, en Sosialiste het 'n aktiewe rol in die regering van die land gespeel. Soos in Brittanje, is baie sosialistiese denkbeelde toegepas. Bowendien is vakunies in 1884 wetlik erken. Die lewenstoestande van die arbeiders is deur wetgewing verbeter, werkure is ingekort, en oor die algemeen is in die belang van die arbeiders toesig oor nywerhede uitgeoefen. Verder is die onderwys vry en verpligtend gemaak. Ten spyte van politieke twiste en finansiële skandale het die Republikeinse regering 'n voorspoedige volk opgebou. Die binnelandse handel het vooruitgegaan, en die Franse het só veel gespaar dat Franse kapitaal in die buiteland belê kon word. Bowendien het die vryheidsgees in die land veel bygedra tot die bevordering van letterkunde, kuns, musiek en wetenskap. Tog het daar oor al hierdie vooruitgang gedurende die eerste dekade van die twintigste eeu die skaduwee van vrees vir Duitsland se ontsaglike militêre en industriële mag geval en Frankryk het na demokratiese Brittanje om hulp opgesien. ==== Demokratiese vooruitgang in Duitsland beperk ==== ===== Absolutisme herstel ===== Die Duitse Bond is in 1850 deur die Konvensie van Olmütz in Duitsland herstel. Daar was nege-en-dertig state wat elkeen sy eie regeringsvorm gehad het. Oostenryk en Pruise het die vernaamste plekke beklee. Albei hierdie state het die alleenheerskappy van die vors herstel, alhoewel 'n soort parlementêre regering in Pruise en 'n aantal kleiner state behou is. Daar het 'n federale landdag onder die voorsitterskap van Oostenryk by Frankfurt bestaan. Elke staat het daarheen twee verteenwoordigers gestuur wat deur die vors benoem is, en hierdie verteenwoordigers het aangeleenthede rakende die hele Duitsland bespreek. Dit is dus duidelik dat daar teen die middel van die negentiende eeu weinig tekens van ware parlementêre regering in Duitsland te bespeur was. ===== Bismarck se reorganisasie ===== Toe Prins Otto von Bismarck die Bond in 1866 vernietig het, is die Noord-Duitse Bond opgerig. Dit was 'n politieke federasie van twee-en-twintig Duitse state onder die hegemonie van Pruise. Aan die hoof van die federasie was die erfpresident, die koning van Pruise, bygestaan deur 'n bondskanselier. Laasgenoemde was slegs aan die president verantwoordelik; hy het uitgebreide magte besit, en was die hoof van die ministerie. Bismarck, wat afkerig van demokratiese instellinge was, het self hierdie amp beklee. Die federale parlement het uit twee kamers bestaan. Die Bondsraad of federale raad was die belangrikste, en sy lede is aangestel in verhouding tot die politieke belangrikheid van die twee-en-twintig state van die Bond. Die Ryksdag het die bevolking van die verskillende state verteenwoordig, en die verteenwoordigers is by wyse van algemene stemreg vir 'n termyn van drie jaar gekies. Die parlement het uitgebreide magte met betrekking tot wetgewing en belastings besit, maar die behartiging van buitelandse sake het by die president berus. Die oorblywende magte het in die hande van die afsonderlike state gebly. Die Noord-Duitse Bond is deur verskillende maatreëls hegter saamgesnoer. Alle state moes die Pruisiese militêre stelsel aanvaar. Handel en nywerheid is aangemoedig. 'n Eenvormige muntstelsel, en 'n metrieke stelsel van mate en gewigte is ingevoer. Ongeëwenaarde industriële voorspoed het hierop gevolg, en die politieke unie is hierdeur hegter gemaak. In 1871 het Baden, Württemberg en Beiere op sekere voorwaardes by die Noord-Duitse Bond aangesluit. So is dan die Duitse Ryk tot stand gebring. Die Pruisiese koning het erflike Duitse keiser geword, en is bygestaan deur die rykskanselier, wat aan hom alleen verantwoordelik was. Die kanselier het die uitvoerende mag beheer. ===== Konstitusionele monargie ===== Tot 1890 was Bismarck as rykskanselier onder Willem I feitlik oppermagtig in Duitsland. Daar het in Duitsland inderdaad geen stelsel van verantwoordelike bestuur soos in Brittanje of Frankryk bestaan nie. Hoewel die Ryksdag, die Laerhuis, uit sowat vierhonderd verkose lede verteenwoordigende die hele ryk bestaan het, was die rykskanselier (Bismarck) nie verplig om enige besluit van dié liggaam te aanvaar nie. Hy was slegs aan die keiser verantwoordelik. Die federale uitvoerende mag het by die keiser berus, maar is deur die kanselier uitgeoefen, sonder wie se bekragtiging geen verordening wet kon word nie. Bowendien kon geen Pruisiese of ryksminister die koning of die keiser nader nie behalwe deur bemiddeling van Bismarck. Hoewel daar die sentrale of federale regering bestaan het, het elkeen van die ses-en-twintig state in die federasie ook sy eie vorm van regering behou. Pruise, wat twee derdes van die grondgebied van die ryk en drie vyfdes van die totale bevolking uitgemaak het, het die oormag in sowel die federale Bondsraad as die Ryksdag gehad. Bismarck se grootste strewe was om die ryk wat hoofsaaklik deur sy toedoen tot stand gekom het, te versterk. 'n Ryksbank is gestig, en 'n eenvormige muntstelsel sowel as 'n posdiens vir die hele ryk is ingevoer. Verder is 'n eenvormige regstelsel opgestel, en die howe het 'n gemeenskaplike regsprosedure aanvaar. Hierdie sowel as ander veranderinge is aangebring, ten spyte van die teenkanting van die verskillende state wat graag hul eie individuele instellinge wou behou. Daar is egter gepoog om die lojaliteit van die miljoene vreemdelinge, soos die Pole en die Franse, wat in die Ryk ingesluit was, te win. In die provinsies Elsas en Lotharinge, wat na die Frans-Pruisiese oorlog geannekseer is, het byna twee miljoen Franse inwoners hulle hardnekkig versit teen enige toenadering van die Duitse regering. Hoewel 'n groot deel van die twee provinsies oorspronklik Duitse gebied was, wou Frankryk nie genoeë neem met die verlies nie, sodat die gedurige wrywing tussen Frankryk en Duitsland oor die besit van hierdie gebied 'n struikelblok was in die weg van enige verstandhouding tussen die twee volke. ===== Bismarck en die Rooms-Katolieke ===== Bismarck moes verskeie moeilikhede te bowe kom om die Ryk te verenig. Eerstens is hy deur die Rooms-Katolieke teengestaan. Die Pruise, wat hoofsaaklik Protestante was, was vyandiggesind teenoor die Katolieke, en Bismarck het self geglo dat die Duitse Katolieke in die verlede vir Oostenryk meer goedgesind was. Aan die anderkant is die Katolieke verontrus deur die oormag van Protestantse Pruise in Duitse aangeleenthede. Hierdie kloof tussen die twee bevolkingsdele is nog verder wyer gemaak deur die bedrywighede van Katolieke geestelikes wat probeer het om die arbeidstoestande van die nuwe industriële werkersklasse te verbeter. Dit het hulle in botsing gebring met die nyweraars, wat invloedryke ondersteuners van Bismarck was. In 1871 was daar 'n Katolieke of Sentrale party van drie-en-sestig lede in die Ryksdag. Die kanselier het probeer om hierdie party te vernietig. 'n Kerkgeskil het hom die kans gegee om die Jesuïete uit Duitsland te verban en 'n reeks ergerlike wette in 1873 – die sogenaamde Mei-wette – in te stel, waardeur die geestelikes onder staatsbeheer geplaas is en die bywoning van staatskole en universiteite verpligtend vir kandidate vir die priesterskap gemaak is sowel as burgerlike huwelike. Die Katolieke het hierdie wette kragtig bestry, sodat baie in die tronke beland het. Die stryd het bekend geraak as die ,,Kulturkampf” of stryd om die beskawing. Die Katolieke party het egter so sterk geword dat Bismarck besef het dat hy besig was om 'n groot volksdeel te vervreem, met die gevolg dat hy gedwing is om sy beleid te wysig. Hy het selfs aangebied om te bedank, maar die keiser wou dit nie toelaat nie. Die streng wette teen die Katolieke is herroep, en vriendskaplike betrekkinge is herstel met die nuwe pous, Leo XIII, wat pous Pius IX in 1878 opgevolg het. Langs hierdie weg het die kanselier die ondersteuning van die Sentrale Party verkry. ===== Die opkoms van die sosialisme ===== Bismarck het hom aan hierdie stryd teen die Katolieke onttrek hoofsaaklik omdat hy teenoor 'n ander sterk georganiseerde party, naamlik die Sosialiste, te staan gekom het. Soos alreeds aangetoon, is sosialisme 'n direkte uitvloeisel van industrialisme. Sowel Brittanje as Frankryk was reeds ingrypend verander deur 'n industriële rewolusie. Dit was slegs na die Frans-Pruisiese oorlog dat die Duitse industrieë en handel verbasend vinnig uitgebrei het. Binne tien jaar (die tagtiger jare) is die staalproduksie verdubbel en dié van yster byna verdubbel, en gedurende die veertig jaar na 1871 het die steenkoolopbrengs van dertig miljoen tot honderd-en-negentig miljoen ton toegeneem. Hierdie snelle nywerheidsgroei het natuurlik tot 'n snelle uitbreiding van die handel en die skeepvaart gelei. Gevolglik is uiteindelik op beskerming teen buitelandse mededinging aangedring, en het 'n verlange na die verwerwing van kolonies ontstaan. Die groei van die stede het gepaard gegaan met die gewone saamhokking en erbarmlike lewenspeil van die arbeidersklasse, waardeur die groei van sosialisme aangewakker is. Die Sosialiste het begeer dat die arbeiders die politieke mag in die land moes kry. Aangesien daar aangevoer is dat dit nie in die belang van die arbeiderstand is dat enkele kapitaliste die grond, banke, fabrieke en spoorweë besit nie, moes sulke eiendom en instellinge onder staatsbeheer kom. Onder so 'n stelsel sou die arbeider voordeel trek, daar winste nie slegs in die sak van 'n individu sou gaan nie. Die ekstremistiese Sosialiste het, ooreenkomstig die leerstellinge van [[Karl Marx]], die standpunt gehuldig dat hierdie toestand van sake slegs deur 'n rewolusie wat kapitalisme sou uitwis en die Staat beheer oor alle bronne wat werk verskaf, sou gee, verkry kon word. In Duitsland was daar aanvanklik twee sosialistiese bewegings. In 1862 het Ferdinand La Salle, onder die invloed van Louis Blanc se leerstellinge, 'n party gestig wat die opheffing van die arbeiders onder die bestaande kapitalistiese stelsel beoog het. 'n Ander vertakking was onder die invloed van Karl Marx se leerstellinge meer rewolusionêr in sy strewe, en het die Sosiaal-Demokratiese Arbeidersparty gestig. In 1875 is die twee groepe in een party verenig, wat so vinnig gegroei het dat dit teen die einde van die eeu die sterkste party in Duitsland was. Omdat Bismarck 'n sterk aanhanger van die monargie was, het hy hierdie beweging met sulke uitgesproke demokratiese oogmerke kragtig beveg. In 1878 het twee moordaanslae op die keiser Bismarck die geleentheid gegee om die Ryksdag 'n aantal onderdrukkende wette te laat aanneem. Vooraanstaande Sosialiste is in die tronk gestop of verban, byeenkomste van Sosialiste is verbied en hul pers onderdruk. Selfs [[krygswet]] kon in 'n distrik geproklameer word waar arbeidsonluste gedreig het. Deur hierdie maatreëls is die sosialistiese beweging gevolglik in 'n ondergrondse beweging verander. Geheime verenigings het orals ontstaan, en die beweging het so gegroei dat die onderdrukkende wette nie in 1890 hernieu is nie. ===== Sosiale wetgewing ===== Bismarck het langs ander weë probeer om in die behoeftes van die arbeidersklasse te voorsien, naamlik deur sosiale wetgewing in te dien. Dit sou 'n doeltreffende teëwig teen die leerstellinge van die Sosialiste wees en die groei van die Sosiaal-Demokratiese Party ontmoedig. Wette insake verpligte versekering teen siekte (1883) en ongevalle (1884) is aangeneem, en ouderdomspensioene is in 1889 ingestel. Die premies is deur die werkgewers en werkers gesamentlik betaal, terwyl die staat ook daartoe bygedra het. Duitsland was dus die eerste land wat sulke voorsiening van staatsweë vir die arbeidersklasse gemaak het, en het later as voorbeeld in lande soos Brittanje en Frankryk gedien. Bismarck se staatsosialisme het egter nie daarin geslaag om die ondersteuning van die Sosiaal-Demokrate te herwin nie. Aangesien meer fondse vir hierdie hervormings nodig was, het Bismarck sy beleid van vryhandel gewysig en die beskermingsbeleid wat in 1879 ingevoer is, uitgebrei. Die kanselier het dus die Liberale Party, wat vryhandel voorgestaan het, vervreem en meer op die konserwatiewe elemente in die parlement staatgemaak. ===== Bismarck se uittrede ===== Die ou ,,Ysterkanselier” se ampstermyn was egter besig om tot 'n einde te snel. Onder Willem I het Bismarck feitlik die land regeer, al was hy in werklikheid afhanklik van die keiser se steun. Dit het geheel en al verskil van 'n regeringsvorm waarin die eerste minister vir sy optrede aan 'n parlement met soewereine mag verantwoordelik is. In 1888 het die keiser in die ouderdom van 90 gesterf. Na die kortstondige regering van sy seun Frederik is hy deur sy kleinseun, Willem II, opgevolg, wat oor Duitsland tot aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog regeer het (1888–1918). Die jong keiser was energiek, rusteloos en ambisieus, maar hy was ook taktloos en eiewys. Hy was vasberade om 'n kragtige buitelandse beleid te volg. Hy sou dus nie 'n toestand van sake duld waarin die beleid deur 'n kanselier voorgeskrywe word nie. In binnelandse sowel as buitelandse beleid het die twee gebots, sodat 'n kritieke situasie ontstaan het toe Bismarck gedwing is om te bedank (1890), en, die ,,vertroubare loods is afgedank". Willem II het 'n nuwe kanselier, generaal Georg Leo Caprivi, aangestel wat getrou die keiser se opvattinge sou navolg. Dus, alhoewel Duitsland 'n verkose Ryksdag (laerhuis) gehad het, het hy inderdaad geen parlementêre regering gehad nie. Demokratiese regering in die ware sin is in Duitsland eers ná sy neerlaag in 1918 ingevoer. == Sien ook == {{div col|colwidth=22em}} * [[Verbruikerisme]] * [[Globalisering]] * [[Maatskaplike vooruitgang]] * [[Modernisme]] * [[Postmodernisme]] {{div col end}} == Bron == * Fowler, C de K. & Smit, G.J.J., Geskiedenis vir die Kaaplandse Senior Sertifikaat en Matriek. Kaapstad: Maskew Miller Beperk. Bladsye 108-143 (Datum onbekend, vermoedelik in laat 1950's). == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} [[Kategorie:Artikels wat geproeflees moet word]] [[Kategorie:Geskiedenis]] fq6cng6byx0jn31jg7igcoyue9akdph 1 44113 2516638 1975361 2022-08-01T07:43:17Z Rooiratel 90342 Rooiratel het bladsy [[Bespreking:Demokratiese ontwikkeling as uitvloeisel van industrialisering]] na [[Bespreking:Moderniseringsteorie]] geskuif sonder om 'n aanstuur agter te laat: Beter titel wikitext text/x-wiki == Potensiële Kopieregskending == Dagsê Suidpunt,ek sien dat jou bron 'n Afrikaanse geskiedenisboek is. Dit lyk asof meeste van die teks direk uit die boek aangehaal word. Ek wil jou net bedag daarop maak dat dit slegs toelaatbaar is indien hierdie boek nie meer onder kopiereg verskyn nie. Is dit wel die geval? Groete [[Gebruiker:JCBrand|JCBrand]] ([[Gebruikerbespreking:JCBrand|kontak]]) 15:29, 17 Desember 2009 (UTC) == Antwoord == Goeie dag, JCBrand. Ek het deur die boek geblaai en kon nêrens enige kopieregteken of datum van publikasie, bv. "© 19??", opspoor nie, en nêrens staan daar enige "Kopiereg voorbehou..." nie. Ek maak dus die aanname dat hierdie boek nooit onder kopiereg verskyn het nie, moontlik omdat die boek deur die provinsiale regering uit die 1950's dit nie nodig geag het om dit onder kopiereg te plaas nie, of omdat daar nog geen kopieregwet daardie tyd bestaan het nie. Ek praat onder groot korreksie - dit is inelkgeval 40 jaar voor my tyd. Ek glo ook dat C. De K. Fowler B.A. en G.J.J. Smit M.A. alreeds oorlede is. Sou daar enige ongeruimdhede wees, vernietig hierdie artikel. Baie dankie vir die toeligting. Groetnis. 15:51, 17 Desember 2009 (UTC)~ :Hmm, dan sien ek nie 'n probleem daarmee nie. Groete [[Gebruiker:JCBrand|JCBrand]] ([[Gebruikerbespreking:JCBrand|kontak]]) 16:03, 17 Desember 2009 (UTC) nbc7d072a09sr4kf00np39tsjmn9jtz 2516650 2516638 2022-08-01T08:27:37Z Rooiratel 90342 sjablone wikitext text/x-wiki {{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}} == Potensiële Kopieregskending == Dagsê Suidpunt,ek sien dat jou bron 'n Afrikaanse geskiedenisboek is. Dit lyk asof meeste van die teks direk uit die boek aangehaal word. Ek wil jou net bedag daarop maak dat dit slegs toelaatbaar is indien hierdie boek nie meer onder kopiereg verskyn nie. Is dit wel die geval? Groete [[Gebruiker:JCBrand|JCBrand]] ([[Gebruikerbespreking:JCBrand|kontak]]) 15:29, 17 Desember 2009 (UTC) : Goeie dag, JCBrand. Ek het deur die boek geblaai en kon nêrens enige kopieregteken of datum van publikasie, bv. "© 19??", opspoor nie, en nêrens staan daar enige "Kopiereg voorbehou..." nie. Ek maak dus die aanname dat hierdie boek nooit onder kopiereg verskyn het nie, moontlik omdat die boek deur die provinsiale regering uit die 1950's dit nie nodig geag het om dit onder kopiereg te plaas nie, of omdat daar nog geen kopieregwet daardie tyd bestaan het nie. Ek praat onder groot korreksie - dit is inelkgeval 40 jaar voor my tyd. : Ek glo ook dat C. De K. Fowler B.A. en G.J.J. Smit M.A. alreeds oorlede is. : Sou daar enige ongeruimdhede wees, vernietig hierdie artikel. Baie dankie vir die toeligting. Groetnis. 15:51, 17 Desember 2009 (UTC)~ ::Hmm, dan sien ek nie 'n probleem daarmee nie. Groete [[Gebruiker:JCBrand|JCBrand]] ([[Gebruikerbespreking:JCBrand|kontak]]) 16:03, 17 Desember 2009 (UTC) 794djdi7jt85gvmaz1j1fkvnysjkal3 0 46441 2516655 2485374 2022-08-01T08:53:32Z 158.181.45.108 Fictitious "flag" wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |inheemse_naam =الخلافة الأموية<br />''Al-Ḫilāfa al-ʾumawiyya'' |gewone_lang_naam =Omajjadiese Kalifaat |gewone_naam =Omajjadiese Kalifaat |kontinent =Afroeurasië |gebied =Midde-Ooste en Noord-Afrika |land = |era =[[Middeleeue]] |status = |status_teks = |ryk = |bestaanstydperk =661-750 |jaar_begin =661 |jaar_einde =750 |datum_begin =[[661]] |datum_einde =[[750]] |gebeurtenis_begin =Muawiyah I word Kalief |gebeurtenis_einde =Nederlaag en dood van Marwan II deur die [[Abbasidiese Kalifaat|Abbasiede]] |gebeurtenis1 = |datum_gebeurtenis1 = |gebeurtenis2 = |datum_gebeurtenis2 = |gebeurtenis3 = |datum_gebeurtenis3 = |gebeurtenis4 = |datum_gebeurtenis4 = |gebeurtenis_voor = |datum_voor = |gebeurtenis_na = |datum_na = |v1 =Rasjidoen-kalifaat |vlag_v1 =Black flag.svg |v2 =Bisantynse Ryk |vlag_v2 =Simple Labarum.svg |v3 =Visigotiese Ryk |vlag_v3 = |v4 = |vlag_v4 = |v5 = |vlag_v5 = |n1 =Abbasidiese Kalifaat |vlag_n1 =Black flag.svg |n2 =Emiraat van Córdoba |vlag_n2 =Coras del Emirato de Córdoba.png |n3 = |vlag_n3 = |n4 = |vlag_n4 = |n5 = |vlag_n5 = |beeld_vlag = |vlag = |beeld_wapen = |wapen = |beeld_kaart =Umayyad750ADloc.png |beeld_kaart_byskrif =Die Omajjadiese Kalifaat in sy grootste uitbreiding in 750 |nasionale_leuse = |nasionale_volkslied = |wetgewer= |godsdiens=[[Islam]] |hoofstad =[[Damaskus]] (661–744)<br />[[Harran]] (744–750)<br />[[Córdoba, Spanje|Córdoba]] (in ballingskap, 756–1031) |breedtegraad_grade = |breedtegraad_minute = |breedtegraad_NS = |lengtegraad_grade = |lengtegraad_minute = |lengtegraad_OW = |algemene_tale =[[Arabies]], [[Aramees]], [[Armeens]], [[Berbers]], [[Georgies]], [[Grieks]], [[Hebreeus]], [[Koerdies]], [[Kopties]], [[Persies]], [[Turks]] |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Kalief |leier1 =Muawiyah I |jaar_leier1 =661–680 |leier2 =Marwan II |jaar_leier2 =744–750 |stat_jaar1 =750 |stat_bev1 =62000000 |stat_opp1 =15000000 |bev_digtheid1 = |geldeenheid =Goue dinar en dirham }} Die '''Omajjadiese Kalifaat''' ([[Arabies]]: بنو أمية, ''Banoe Omajja'') was die tweede van vier [[Islam]]itiese [[kalifaat|kalifate]] wat ná die dood van [[Mohammed]] gestig is. Dit is geregeer deur die Omajjadiese dinastie, wie se naam kom van Omajja ibn Abd Sjams, die oupagrootjie van die eerste Omajjadiese [[kalief]]. Hoewel die Omajjad-familie oorspronklik van die stad [[Mekka]] gekom het, was [[Damaskus]] die kalifaat se hoofstad. Die Omajjadiese Kalifaat het die Moslem-verowerings voortgesit deur die Transoxiana, Sindh, [[Maghreb]] en die [[Iberiese Skiereiland]] (Al-Andalus) in die Moslemwêreld op te neem. Dit was eindelik 11 miljoen km2<ref name="Taagepera496">{{cite journal|author=Rein Taagepera|authorlink=Rein Taagepera|date=September 1997|title=Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia|journal=International Studies Quarterly|volume=41|issue=3|page=496|doi=10.1111/0020-8833.00053|jstor=2600793|url=http://www.escholarship.org/uc/item/3cn68807}}</ref> groot met 'n bevolking van 33 miljoen mense – een van die grootste ryke wat nog bestaan het beide in grongebied en bevolking .<ref name=Blankinship>{{citation|title=The End of the Jihad State, the Reign of Hisham Ibn 'Abd-al Malik and the collapse of the Umayyads|first=Khalid Yahya|last=Blankinship|publisher=State University of New York Press|year=1994|isbn=0-7914-1827-8|page=37}}</ref> Nadat die Omajjade deur die [[Abbasidiese Kalifaat]] omvergewerp is, het hulle na Al-Andalus getrek waar hulle die Kalifaat van Córdoba gestig het wat 'n wêreldsentrum<ref name="Barton2009">{{cite book|author=Simon Barton|title=A History of Spain|url=https://books.google.com/books?id=AeAcBQAAQBAJ&pg=PA44|date=30 June 2009|publisher=Macmillan International Higher Education|isbn=978-1-137-01347-7|pages=44–5}}</ref><ref name="Venable1894">{{cite book|author=Francis Preston Venable|title=A Short History of Chemistry|url=https://books.google.com/books?id=fN9YAAAAYAAJ&pg=PA21|year=1894|publisher=Heath|page=21}}</ref> geword het van [[wetenskap]], [[geneeskunde]], [[filosofie]] en [[uitvinding]] en die tydperk van die Goue Eeu van Islam ingelui het. Die Omajjadiese Kalifaat het oor 'n groot multi-etniese en multikulturele bevolking geheers. [[Christene]], wat steeds 'n meerderheid van die bevolking van die Kalifaat uitmaak, en [[Jode]] mag hul eie [[godsdiens]] beoefen het, maar hulle moes 'n hoof[[belasting]] betaal (die ''jizya'') waarvan Moslems vrygestel is.<ref name="ReferenceA">H.U. Rahman , ''A Chronology Of Islamic History 570–1000 CE'' (1999), bl. 128.</ref> Daar was egter die ''[[Zakat]]''-belasting op slegs Moslem, wat eksplisiet vir verskillende welsynsprogramme geoormerk is.<ref name="ReferenceA" /><ref>{{cite web |title=Islamic Economics |url=http://www.hetwebsite.net/het/schools/islamic.htm |website=www.hetwebsite.net |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191105085422/http://www.hetwebsite.net/het/schools/islamic.htm |archive-date= 5 November 2019 |url-status=live |df=dmy-all |access-date= 3 Januarie 2020 }}</ref> Prominente posisies word deur Christene beklee, waarvan sommige behoort het aan gesinne wat in die [[Bisantynse]] regerings gedien het. Die indiensneming van Christene was deel van 'n breër beleid van godsdienstige akkommodasie wat noodsaaklik was deur die teenwoordigheid van groot Christelike bevolkings in die verowerde provinsies, soos in [[Sirië]]. Hierdie beleid het ook Muawiya se gewildheid versterk en Sirië as sy magsbasis versterk.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=j894miuOqc4C&pg=PA185&dq=Muawiyah%20syria%20powerbase#v=onepage&q=Muawiyah%20syria%20powerbase&f=false|title=World and Its Peoples|first=Marshall|last=Cavendish|date=1 September 2006|publisher=Marshall Cavendish|via=Google Books|isbn=9780761475712}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=hTPC09XoKs0C&pg=PT20&dq=Muawiyah%20syria%20powerbase|title=The Tragedy of the Templars: The Rise and Fall of the Crusader States|first=Michael|last=Haag|date=1 November 2012|publisher=Profile Books|via=Google Books|isbn=9781847658548}}</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} {{Commons-kategorie inlyn|Umayyads}} * [[Lêer:Crystal txt.png|20px|links]]<small>Hierdie artikel is vertaal vanuit [[:en:Umayyad Caliphate|die Engelse Wikipedia]]</small> {{Normdata}} [[Kategorie:Kalifate]] i75oarnir1hs157yo440anpzknprvyj 0 46442 2516657 2485923 2022-08-01T08:55:09Z 158.181.45.108 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Voormalige land |inheemse_naam =الخلافة العباسية<br />''al-Khilāfah al-‘Abbāsīyyah'' |gewone_lang_naam =Abbasidiese Kalifaat |gewone_naam =Abbasidiese Kalifaat |kontinent =Afroeurasië |gebied =Midde-Ooste en Noord-Afrika |land = |era =[[Middeleeue]] |status = |status_teks = |ryk = |bestaanstydperk =750-1285 |jaar_begin =750 |jaar_einde =1285 |datum_begin =[[750]] |datum_einde =[[1285]] |gebeurtenis_begin =Stigting |gebeurtenis_einde =Ontbinding |gebeurtenis1 =[[Kruistog]]te |datum_gebeurtenis1 =[[1095]]/[[1099|99]]-[[1291]] |gebeurtenis2 = |datum_gebeurtenis2 = |gebeurtenis3 = |datum_gebeurtenis3 = |gebeurtenis4 = |datum_gebeurtenis4 = |gebeurtenis_voor = |datum_voor = |gebeurtenis_na = |datum_na = |v1 =Omajjadiese Kalifaat |vlag_v1 =Flag of Umayyad.svg |v2 =Dabuyid-dinastie |vlag_v2 =Tabaristan-EN.svg |v3 = |vlag_v3 = |v4 = |vlag_v4 = |v5 = |vlag_v5 = |n1 =Mongoolse Ryk |vlag_n1 = |n2 =Tahirid-dinastie |vlag_n2 =Tahirid Dynasty 821 - 873 (AD).png |n3 =Fatimidiese Kalifaat |vlag_n3 =Rectangular green flag.svg |n4 =Aghlabide |vlag_n4 = |n5 =Emiraat van Cordoba |vlag_n5 =Umayyad Flag.svg |beeld_vlag = |vlag = |beeld_wapen = |wapen = |beeld_kaart =Abbasids850.png |beeld_kaart_byskrif =Die Abbasidiese Kalifaat in sy grootste uitbreiding in 850 |nasionale_leuse = |nasionale_volkslied = |wetgewer= |godsdiens=Soennitiese Islam |hoofstad =[[Koefa]] (750–762)<br />[[ar-Raqqah]] (796–809)<br />[[Samarra]] (836–892)<br />[[Bagdad]] (762–796, 809–836, 892–1258) |breedtegraad_grade = |breedtegraad_minute = |breedtegraad_NS = |lengtegraad_grade = |lengtegraad_minute = |lengtegraad_OW = |algemene_tale =[[Arabies]], [[Aramees]], [[Armeens]], [[Berbers]], [[Kopties]], [[Georgies]], [[Grieks]], [[Koerdies]], [[Persies]], [[Turks]]<ref>{{tr}} [http://www.tarihimiz.net/v3/Haberler/Tarih/Abbasiler-devrinde-turklerin-etkinligi-ve-hizmetleri.html Abbasiler devrinde türklerin etkinliği ve hizmetleri] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120425235457/http://www.tarihimiz.net/v3/Haberler/Tarih/Abbasiler-devrinde-turklerin-etkinligi-ve-hizmetleri.html |date=25 April 2012 }}</ref><ref>{{tr}} [http://www.genbilim.com/content/view/4930/190/ Abbasiler] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130813212557/http://www.genbilim.com//content/view/4930/190/ |date=13 Augustus 2013 }}</ref> |regeringstipe =Monargie |titel_leier =Kalief |leier1 =As-Saffah |jaar_leier1 =750–754 |leier2 =Al-Musta'sim |jaar_leier2 =1242–1258 |geldeenheid =Dinar (goue munt)<br />Dirham (silwer munt)<br />Fals (koper muntstuk) }} Die '''Abbasidiese Kalifaat''' ([[Arabies]]: العبّاسيّون, ''Abbāsīyūn'') was die derde van vier [[Islam]]itiese [[kalifaat|kalifate]] wat ná die dood van [[Mohammed]] gestig is. Dit is geregeer deur die Abbasid-dinastie van [[kalief]]s wat in 750 gestig is en [[Bagdad]] in 762 hul hoofstad gemaak het nadat hulle die [[Omajjadiese Kalifaat]] omvergewerp het. Dit is gestig deur ’n afstammeling van Mohammed se jongste oom, Abbas ibn Abd al-Muttalib. Dit het twee eeue lank gefloreer, maar het geleidelik verval met die opgang van die mag van die Turkse weermag wat dit geskep het, die [[Mameluk]]ke. Binne 150 jaar nadat hulle mag oor [[Persië]] versprei het, is hulle gedwing om hulle gebied aan onafhanklike entiteite af te staan, onder andere die [[Aglabiede]] en [[Fatimidiese Kalifaat|Fatimiede]]. == Verwysings == {{Verwysings}} {{CommonsKategorie-inlyn|Abbasid Caliphate}} * [[Lêer:Crystal txt.png|20px|links]]<small>Hierdie artikel is vertaal vanuit [[:en:Abbasid Caliphate|die Engelse Wikipedia]]</small> [[Kategorie:Kalifate]] gw1hxxyeh3g7kt0gqyfx75dzyvzhgfj 0 47000 2516381 2487521 2022-07-31T12:28:11Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Musikale kunstenaar | naam = Jack Parow | beeld = Jack parow-1438331092.jpg | beeldgrootte = 200px | dwarsformaat = | beeldbeskrywing = | beeldonderskrif = | agtergrondkleur = solo | geboortenaam = Zander Tyler | alias = | geboortedatum = [[1982]] | geboorteplek = [[Bellville]], [[Wes-Kaap]] | oorsprong = [[Kaapstad]], [[Suid-Afrika]] | sterfdatum = <!-- Slegs vir indiwidue --> | sterfplek = <!-- Slegs vir indiwidue --> | genre = [[Kletsrym]], [[hip-hop]] | beroep = <!-- Slegs vir indiwidue --> | instrument = | jare_aktief = 2009 tot hede | etiket = First Lady<ref>http://www.blueworld.co.za/bands/profile.aspx?id=243 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090131233037/http://www.blueworld.co.za/bands/profile.aspx?id=243 |date=31 Januarie 2009 }} Besoek op 2 April 2010</ref> | assosiasies = [[Fokofpolisiekar]]<br />[[Die Heuwels Fantasties]]<br />[[Die Antwoord]] | webwerf = | huidige_lede = | gewese_lede = }} '''Jack Parow''' (gebore '''Zander Tyler''', [[1982]] in [[Bellville]]) is 'n [[Afrikaans]]e [[kletsrym]]er (''rapper'') van [[Bellville]], [[Wes-Kaap]] met 'n kenmerkende lang keps op sy kop wat bekend is vir sy enkelspeler ''Jy Dink Jy is Cooler as Ekke''. Parow is ook bekend vir sy bydrae tot die liedjie ''Die Vraagstuk'' saam met [[Die Heuwels Fantasties]]. Hy het ook in 2009 saam met ''Die Heuwels Fantasties'' by [[Oppikoppi]] opgetree. Verder dra hy by, en werk saam met [[Die Antwoord]], [[Fokofpolisiekar]] en Early B in liedjies soos ''Wat Pomp,'' ''Doos Dronk en Potte'' Parow het in Maart 2010 'n musiekvideo vir sy enkelsnit ''Dans Dans Dans'' geskiet. Die sanger Francois van Coke van Fokofpolisiekar is ingespan om die refrein te sing. 'n Buitengewoon hoë bedrag van R280 000 is vir die vervaardiging van die musiekvideo betaal.<ref>[http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2010/03/24/RH/3/hcvideo.html Parow se nuwe video ’n peperduur projek], [[Rapport]], 24 Maart 2010.</ref> Met My Koningkryk, 'n liedjie op die Afrika 4 Beginners album, is Jack Parow se ode aan [[Suid-Afrika]]. Hier is 'n uittreksel van die lirieke: {{quote|''“Oh no, what’s a bunny chow, buddy'' ''no no bunny, half loaf curry'' ''bro don’t worry, you wanna feel better?'' ''medicine man make your d*ck grow bigger'' ''klomp goeie tye, dalk klein bietjie crime'' ''maar ons rol dik rustig op African time.”'' }} Niks omtrent Jack Parow is gewoon nie. Sy lirieke waarsku en daag uit. Met sy liedjie ''Bang Babbelas'' op die album ''Afrika 4 Beginners'', dra hy die boodskap oor dat die gebruik van drank met verantwoordelikheid gepaard moet gaan. Parow wou van kleins af 'n kletsrymer wees. Die Amerikaanse kletsrymer, Snoop Dogg se Doggystyle en liedjies van T-Pain het hom geïnspireer. Hy het eers in Engels en toe later in Afrikaans gekletsrym. In Januarie 2017 het Parow ook sy eie brandewyn bekendgestel. == Diskografie == === Albums === *''Jack Parow'', 2009 *''Eksie Ou'', 2011 *Nag van die lang pette (2014) *Dis hoe ons rol (2016) *''Afrika 4 Beginners'' (2017) === Enkelsnitte === * ''Cooler as Ekke'' EP (2009) * ''From Parow with Love'' EP (2016) == Persoonlike lewe == Parow het 'n dogter, Ruby Tyler, gebore in 2012. Sy was ook die inspirasie vir sy lied ''Dis Befok''. Inhoud vir die musiekvideo van die hierdie lied is ingesamel deur 'n kamera aan haar lyf vasgemaak sodat die kyker 'n kinderlike ervaring kan beleef. == Boek == In 2015 het Jack Parow 'n biografie uitgegee, getiteld ''Die Ou Met die Snor by die Bar'', deur Theunis Engelbrecht. [[Lêer:Jack Parow at Koninginnedagfestival.jpg|duimnael|340px|Koninginnedagfees (Queensday festival) by die Effenaar in Eindhoven, 30 April 2011.]] == Filmografie == * In 2016 het Parow en sy vriend, Hardus van Deventer, 9 episodes geskiet vir 'n televisiereeks, ''Dis Hoe Ons Rol''. Dit was vanaf Julie 2016 uitgesaai op kykNET. Die verfilming het gestrek oor 30 dae waar die twee mans langs die Suid-Afrikaanse kus toer met hul motorfietse en Parow oral optree. * [[Babalas]], 2013 as Neef == Sien ook == * [[Afrikaanse musiek]] * [[Lys van Suid-Afrikaanse musikante]] == Bron == * Foto's en feite verkry vanaf persverklarings. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * [http://jackparow.com/ Jack Parow se amptelike webwerf] * [http://www.facebook.com/pages/Jack-Parow/64726534124 Jack Parow se faceboek-blad] * [http://www.myspace.com/therealjackparow Jack Parow se myspace-blad] * {{YouTube|lRzFqW4Xh2k|Cooler as Ekke}} {{Supra Familias}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Parow, Jack}} [[Kategorie:Afrikaanse sangers]] [[Kategorie:Kletsrymers]] [[Kategorie:Geboortes in 1982]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Afrikaners]] t0a70oeodqa1jodabpdfc8il7vanr47 0 47432 2516578 2515910 2022-07-31T20:22:59Z 107.204.186.13 /* Sterftes */Nichols, 7-30. wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Russian invasion of Ukraine 2022 montage (1).png|teks=[[Russiese inval in Oekraïne, 2022|Russiese inval in Oekraïne]]}} Die '''jaar 2022''' is 'n [[gewone jaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Saterdag]] begin het. Dit is die 22ste jaar van die [[21ste eeu]] n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae. == Gebeure == * [[1 Januarie]] – [[Frankryk]] neem die voorsitterskap van die [[Europese Unie]] by [[Slowenië]] oor. * [[10 Januarie]] – Die [[Nederland]]se [[Rutte IV-kabinet]] tree aan. * [[4 Februarie]] – Die [[Olimpiese Winterspele 2022]] begin in [[Beijing]], [[Volksrepubliek China]]. * [[20 Februarie]] – Afsluiting van die Olimpiese Winterspele 2022. * [[21 Februarie]] – Die [[Rusland|Russiese]] president [[Wladimir Poetin]] onderteken die wet, waardeur die selfverklaarde [[Volksrepubliek Donetsk]] en [[Volksrepubliek Loehansk]] as onafhanklike republieke erken word. * [[24 Februarie]] – [[Rusland]] begin 'n [[Russiese inval in Oekraïne, 2022|grootskaalse inval in Oekraïne]]. * [[4 Maart]]–[[13 Maart]] – Die [[Paralimpiese Winterspele 2022]] word aangebied. * [[4 April]] – In Suid-Afrika kondig President [[Cyril Ramaphosa]] die opheffing aan van die landswye [[staat van inperking]], wat in Maart 2020 as gevolg van die [[Covid-19-pandemie]] ingestel is. * [[14 April]] – Die Russiese geleide [[missiel]][[kruiser]], die ''[[Moskwa (skip)|Moskwa]]'' sink in die [[Swartsee]], nadat dit deur twee Oekraïense R-360 Neptune-teenskipmissiele getref word. * [[15 April]] – Die [[FBI]] verklaar dat die [[kuberkraker]]s wat aan die Noord-Koreaanse kubermisdaadgroep, die [[Lasarus-groep]] gekoppel is, was verantwoordelik vir die diefstal van VSA$ 620 van Axie Infinity se Ronin Network in Maart 2022. * [[14 Mei]] – Die [[Eurovision-sangfees]] word gewen deur [[Oekraïne]]. * [[26 Mei]] – [[Hemelvaartsdag]]. * [[24 Junie]] – [[Roe v. Wade]]: Die Amerikaanse [[1973]]-Hoogsgereghofmylpaalbeslissing oor [[aborsie]] word omvergewerp. * [[25 Junie]] – [[Gaboen]] en [[Togo]] word onderskeidelik die 55ste en 56ste lid van die [[Britse Statebond]]. * [[1 Julie]] – [[Tsjeggië]] neem die voorsitterskap van die [[Europese Unie]] by Frankryk oor. * [[23 Julie]] – Die [[Wêreldgesondheidsorganisasie]] (WGO) verklaar die uitbreking van [[aappokke]] tot 'n “openbare gesondheidsnood van internasionale kommer" met meer as 16 000 aangemelde gevalle in 75 lande en gebiede. * [[24 Augustus]] – 250ste geboorteherdenking van [[Willem I van Nederland|Willem I]], soewereine vors en later die eerste koning van die [[Nederlande]]. * [[7 September]] – 200-jarige herdenking van [[Brasilië]] se onafhanklikheid. * [[16 Oktober]]–[[13 November]] – Die [[T20I-wêreldbeker 2022|8ste T20I-krieketwêreldbeker]] word in [[Australië]] aangebied. * [[1 November]] – Verkiesings vir die 25ste [[Knesset]] in [[Israel]]. * [[21 November]]–[[18 Desember]] – Die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2022|22ste Sokker-wêreldkampioenskap]] word in [[Katar]] aangebied. == Sterftes == * [[Januarie]] – [[Peter Robbins (akteur)|Peter Robbins]], Amerikaanse kinderakteur en stemakteur (* [[1956]]). * [[6 Januarie]] – Sir [[Sidney Poitier]], Amerikaansgebore akteur, regisseur, skrywer en diplomaat van die [[Bahamas]] (* [[1927]]). * [[9 Januarie]] – [[Dwayne Hickman]], Amerikaanse akteur en regisseur (* [[1934]]). * [[16 Januarie]] – [[Ibrahim Boubacar Keïta]], politikus en president van [[Mali]] (* [[1945]]). * [[19 Januarie]] – [[Gaspard Ulliel]], Franse rolprentakteur (* [[1984]]). * [[21 Januarie]] – [[Thomas Deacon]], [[Afrikaans]]e digter en skrywer (* [[1942]]). * [[22 Januarie]] – [[Thich Nhat Hanh]], Viëtnamese [[Boeddhisme|Boeddhistiese]] monnik, vredesaktivis, digter en skrywer (* [[1926]]). * 22 Januarie – [[Kathryn Kates]], Amerikaanse aktrise (* [[1948]]). * [[29 Januarie]] – [[Howard Hesseman]], Amerikaanse akteur en regisseur (* [[1940]]). * [[30 Januarie]] – [[Dawid Swart]], Suid-Afrikaanse akteur (* 1945). * [[18 Februarie]] – [[Brad Johnson (akteur, gebore 1959)|Brad Johnson]], Amerikaanse akteur (* [[1959]]). * [[20 Februarie]] – [[Henry Oswald de Villiers|H.O. de Villiers]], [[Springbokke|Springbokheelagter]] in 1967 (* 1945). * [[4 Maart]] – [[Mitchell Ryan]], Amerikaanse akteur (* 1934). * [[4 Maart]] – [[Shane Warne]], Australiese krieketspeler (* [[1969]]). * [[20 Maart]] – [[De Waal Venter]], Afrikaanse skrywer (* 1942). * [[27 Maart]] – [[Ronel Nel]], Afrikaanse skrywer (* [[1964]]). * [[12 April]] – [[Gilbert Gottfried]], Amerikaanse komediant en akteur (* [[1955]]). * [[15 April]] – [[Liz Sheridan]], Amerikaanse aktrise (* [[1929]]). * [[16 April]] – [[Rhoda Kadalie]], Suid-Afrikaanse menseregteaktivis (* [[1953]]). * [[20 April]] – [[Robert Morse]], Amerikaanse akteur (* 1931). * [[23 April]] – [[Dawie de Villiers]], Suid-Afrikaanse politikus en twee-en-dertigste [[Springbokkaptein]] (* 1940). * 23 April – [[Orrin Hatch]], Amerikaanse senator en komponis (* 1934). * [[30 April]] – [[Naomi Judd]], Amerikaanse sangeres en aktrise (* [[1946]]). * [[8 Mei]] – [[Fred Ward]], Amerikaanse akteur (* [[1942]]). * 8 Mei – [[Dennis Waterman]], Engelse akteur (* 1948). * [[11 Mei]] – [[Shireen Abu Akleh]], Palestyns-Amerikaanse joernalis (* [[1971]]). * [[13 Mei]] – [[Khalifa bin Zayed Al Nahayan]], President van die [[Verenigde Arabiese Emirate]] (* 1948). * [[24 Mei]] – [[Mike Schüssler]], Suid-Afrikaanse ekonoom (* [[1962]]). * [[28 Mei]] – [[Bo Hopkins]], Amerikaanse akteur en vervaardiger (* 1942). * 28 Mei – [[Patricia Brake]], Engelse aktrise (* 1942). * [[4 Junie]] – [[John Berks]], Suid-Afrikaanse omroeper en radiopersoonlikheid (* [[1941]]). * [[9 Junie]] – [[Matt Zimmerman (akteur)|Matt Zimmerman]], Kanadese akteur (* 1934). * [[12 Junie]] – [[Philip Baker Hall]], Amerikaanse akteur (* [[1931]]). * 12 Junie – [[Phil Bennett]], [[Wallis|Walliese]] internasionale rugbyspeler (* 1948). * [[26 Junie]] – [[Frank Williams (akteur)|Frank Williams]], Amerikaanse akteur en skrywer (* 1931). * [[3 Julie]] – [[Barry Ronge]], Suid-Afrikaanse joernalis, rubriekskrywer, skrywer, omroeper, filmresensent en humoris (* 1948) * [[4 Julie]] – [[Remco Campert]], [[Nederlanders|Nederlandse]] [[skrywer]], [[digter]] en rubriekskrywer (* 1929). * [[6 Julie]] – [[James Caan]], Amerikaanse akteur (* 1940). * [[8 Julie]] – [[Shinzo Abe]], Japannese politikus (* [[1954]]). * 8 Julie – [[José Eduardo dos Santos]], [[Angola|Angolese]] politikus (* [[1942]]). * 8 Julie – [[Tony Sirico]], Amerikaanse akteur (* 1942). * [[14 Julie]] – [[Lionel Peterson]], Suid-Afrikaanse gospelsanger en evangelis (* [[1947]]). * [[17 Julie]] – [[Jessie Duarte]], Suid-Afrikaanse ANC-politikus (* [[1953]]). * [[18 Julie]] – [[Don Mattera]], Suid-Afrikaanse digter en skrywer (* [[1935]]). * [[25 Julie]] – [[Paul Sorvino]], Amerikaanse akteur (* [[1939]]). * [[27 Julie]]: ** [[Mary Alice]], Amerikaanse aktrise (* [[1936]]). ** [[Tony Dow]], Amerikaanse akteur en regisseur (* [[1945]]). * [[30 Julie]] - [[Nichelle Nichols]], Amerikaanse aktrise en vervaardiger (* [[1932]]). [[Kategorie:2022| ]] [[Kategorie:21ste eeu]] hv1x38fpxnquqlve4j7p9chel6hn05k 2516591 2516578 2022-08-01T00:06:05Z 75.148.206.153 /* Sterftes */Carroll, 7-30. wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Russian invasion of Ukraine 2022 montage (1).png|teks=[[Russiese inval in Oekraïne, 2022|Russiese inval in Oekraïne]]}} Die '''jaar 2022''' is 'n [[gewone jaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Saterdag]] begin het. Dit is die 22ste jaar van die [[21ste eeu]] n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae. == Gebeure == * [[1 Januarie]] – [[Frankryk]] neem die voorsitterskap van die [[Europese Unie]] by [[Slowenië]] oor. * [[10 Januarie]] – Die [[Nederland]]se [[Rutte IV-kabinet]] tree aan. * [[4 Februarie]] – Die [[Olimpiese Winterspele 2022]] begin in [[Beijing]], [[Volksrepubliek China]]. * [[20 Februarie]] – Afsluiting van die Olimpiese Winterspele 2022. * [[21 Februarie]] – Die [[Rusland|Russiese]] president [[Wladimir Poetin]] onderteken die wet, waardeur die selfverklaarde [[Volksrepubliek Donetsk]] en [[Volksrepubliek Loehansk]] as onafhanklike republieke erken word. * [[24 Februarie]] – [[Rusland]] begin 'n [[Russiese inval in Oekraïne, 2022|grootskaalse inval in Oekraïne]]. * [[4 Maart]]–[[13 Maart]] – Die [[Paralimpiese Winterspele 2022]] word aangebied. * [[4 April]] – In Suid-Afrika kondig President [[Cyril Ramaphosa]] die opheffing aan van die landswye [[staat van inperking]], wat in Maart 2020 as gevolg van die [[Covid-19-pandemie]] ingestel is. * [[14 April]] – Die Russiese geleide [[missiel]][[kruiser]], die ''[[Moskwa (skip)|Moskwa]]'' sink in die [[Swartsee]], nadat dit deur twee Oekraïense R-360 Neptune-teenskipmissiele getref word. * [[15 April]] – Die [[FBI]] verklaar dat die [[kuberkraker]]s wat aan die Noord-Koreaanse kubermisdaadgroep, die [[Lasarus-groep]] gekoppel is, was verantwoordelik vir die diefstal van VSA$ 620 van Axie Infinity se Ronin Network in Maart 2022. * [[14 Mei]] – Die [[Eurovision-sangfees]] word gewen deur [[Oekraïne]]. * [[26 Mei]] – [[Hemelvaartsdag]]. * [[24 Junie]] – [[Roe v. Wade]]: Die Amerikaanse [[1973]]-Hoogsgereghofmylpaalbeslissing oor [[aborsie]] word omvergewerp. * [[25 Junie]] – [[Gaboen]] en [[Togo]] word onderskeidelik die 55ste en 56ste lid van die [[Britse Statebond]]. * [[1 Julie]] – [[Tsjeggië]] neem die voorsitterskap van die [[Europese Unie]] by Frankryk oor. * [[23 Julie]] – Die [[Wêreldgesondheidsorganisasie]] (WGO) verklaar die uitbreking van [[aappokke]] tot 'n “openbare gesondheidsnood van internasionale kommer" met meer as 16 000 aangemelde gevalle in 75 lande en gebiede. * [[24 Augustus]] – 250ste geboorteherdenking van [[Willem I van Nederland|Willem I]], soewereine vors en later die eerste koning van die [[Nederlande]]. * [[7 September]] – 200-jarige herdenking van [[Brasilië]] se onafhanklikheid. * [[16 Oktober]]–[[13 November]] – Die [[T20I-wêreldbeker 2022|8ste T20I-krieketwêreldbeker]] word in [[Australië]] aangebied. * [[1 November]] – Verkiesings vir die 25ste [[Knesset]] in [[Israel]]. * [[21 November]]–[[18 Desember]] – Die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2022|22ste Sokker-wêreldkampioenskap]] word in [[Katar]] aangebied. == Sterftes == * [[Januarie]] – [[Peter Robbins (akteur)|Peter Robbins]], Amerikaanse kinderakteur en stemakteur (* [[1956]]). * [[6 Januarie]] – Sir [[Sidney Poitier]], Amerikaansgebore akteur, regisseur, skrywer en diplomaat van die [[Bahamas]] (* [[1927]]). * [[9 Januarie]] – [[Dwayne Hickman]], Amerikaanse akteur en regisseur (* [[1934]]). * [[16 Januarie]] – [[Ibrahim Boubacar Keïta]], politikus en president van [[Mali]] (* [[1945]]). * [[19 Januarie]] – [[Gaspard Ulliel]], Franse rolprentakteur (* [[1984]]). * [[21 Januarie]] – [[Thomas Deacon]], [[Afrikaans]]e digter en skrywer (* [[1942]]). * [[22 Januarie]] – [[Thich Nhat Hanh]], Viëtnamese [[Boeddhisme|Boeddhistiese]] monnik, vredesaktivis, digter en skrywer (* [[1926]]). * 22 Januarie – [[Kathryn Kates]], Amerikaanse aktrise (* [[1948]]). * [[29 Januarie]] – [[Howard Hesseman]], Amerikaanse akteur en regisseur (* [[1940]]). * [[30 Januarie]] – [[Dawid Swart]], Suid-Afrikaanse akteur (* 1945). * [[18 Februarie]] – [[Brad Johnson (akteur, gebore 1959)|Brad Johnson]], Amerikaanse akteur (* [[1959]]). * [[20 Februarie]] – [[Henry Oswald de Villiers|H.O. de Villiers]], [[Springbokke|Springbokheelagter]] in 1967 (* 1945). * [[4 Maart]] – [[Mitchell Ryan]], Amerikaanse akteur (* 1934). * [[4 Maart]] – [[Shane Warne]], Australiese krieketspeler (* [[1969]]). * [[20 Maart]] – [[De Waal Venter]], Afrikaanse skrywer (* 1942). * [[27 Maart]] – [[Ronel Nel]], Afrikaanse skrywer (* [[1964]]). * [[12 April]] – [[Gilbert Gottfried]], Amerikaanse komediant en akteur (* [[1955]]). * [[15 April]] – [[Liz Sheridan]], Amerikaanse aktrise (* [[1929]]). * [[16 April]] – [[Rhoda Kadalie]], Suid-Afrikaanse menseregteaktivis (* [[1953]]). * [[20 April]] – [[Robert Morse]], Amerikaanse akteur (* 1931). * [[23 April]] – [[Dawie de Villiers]], Suid-Afrikaanse politikus en twee-en-dertigste [[Springbokkaptein]] (* 1940). * 23 April – [[Orrin Hatch]], Amerikaanse senator en komponis (* 1934). * [[30 April]] – [[Naomi Judd]], Amerikaanse sangeres en aktrise (* [[1946]]). * [[8 Mei]] – [[Fred Ward]], Amerikaanse akteur (* [[1942]]). * 8 Mei – [[Dennis Waterman]], Engelse akteur (* 1948). * [[11 Mei]] – [[Shireen Abu Akleh]], Palestyns-Amerikaanse joernalis (* [[1971]]). * [[13 Mei]] – [[Khalifa bin Zayed Al Nahayan]], President van die [[Verenigde Arabiese Emirate]] (* 1948). * [[24 Mei]] – [[Mike Schüssler]], Suid-Afrikaanse ekonoom (* [[1962]]). * [[28 Mei]] – [[Bo Hopkins]], Amerikaanse akteur en vervaardiger (* 1942). * 28 Mei – [[Patricia Brake]], Engelse aktrise (* 1942). * [[4 Junie]] – [[John Berks]], Suid-Afrikaanse omroeper en radiopersoonlikheid (* [[1941]]). * [[9 Junie]] – [[Matt Zimmerman (akteur)|Matt Zimmerman]], Kanadese akteur (* 1934). * [[12 Junie]] – [[Philip Baker Hall]], Amerikaanse akteur (* [[1931]]). * 12 Junie – [[Phil Bennett]], [[Wallis|Walliese]] internasionale rugbyspeler (* 1948). * [[26 Junie]] – [[Frank Williams (akteur)|Frank Williams]], Amerikaanse akteur en skrywer (* 1931). * [[3 Julie]] – [[Barry Ronge]], Suid-Afrikaanse joernalis, rubriekskrywer, skrywer, omroeper, filmresensent en humoris (* 1948) * [[4 Julie]] – [[Remco Campert]], [[Nederlanders|Nederlandse]] [[skrywer]], [[digter]] en rubriekskrywer (* 1929). * [[6 Julie]] – [[James Caan]], Amerikaanse akteur (* 1940). * [[8 Julie]] – [[Shinzo Abe]], Japannese politikus (* [[1954]]). * 8 Julie – [[José Eduardo dos Santos]], [[Angola|Angolese]] politikus (* [[1942]]). * 8 Julie – [[Tony Sirico]], Amerikaanse akteur (* 1942). * [[14 Julie]] – [[Lionel Peterson]], Suid-Afrikaanse gospelsanger en evangelis (* [[1947]]). * [[17 Julie]] – [[Jessie Duarte]], Suid-Afrikaanse ANC-politikus (* [[1953]]). * [[18 Julie]] – [[Don Mattera]], Suid-Afrikaanse digter en skrywer (* [[1935]]). * [[25 Julie]] – [[Paul Sorvino]], Amerikaanse akteur (* [[1939]]). * [[27 Julie]]: ** [[Mary Alice]], Amerikaanse aktrise (* [[1936]]). ** [[Tony Dow]], Amerikaanse akteur en regisseur (* [[1945]]). * [[30 Julie]]: ** [[Pat Carroll (aktrise)|Pat Carroll]], Amerikaanse aktrise (* [[1927]]). ** [[Nichelle Nichols]], Amerikaanse aktrise en vervaardiger (* [[1932]]). [[Kategorie:2022| ]] [[Kategorie:21ste eeu]] odqdhhqgrl9d484nydvtxkr9z780ocq 2516601 2516591 2022-08-01T05:38:20Z Oesjaar 7467 /* Sterftes */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{jare|beeld=Russian invasion of Ukraine 2022 montage (1).png|teks=[[Russiese inval in Oekraïne, 2022|Russiese inval in Oekraïne]]}} Die '''jaar 2022''' is 'n [[gewone jaar]] wat volgens die [[Gregoriaanse kalender]] op 'n [[Saterdag]] begin het. Dit is die 22ste jaar van die [[21ste eeu]] n.C. Soos ander gewone jare het die jaar 12 maande, 52 weke en 365 dae. == Gebeure == * [[1 Januarie]] – [[Frankryk]] neem die voorsitterskap van die [[Europese Unie]] by [[Slowenië]] oor. * [[10 Januarie]] – Die [[Nederland]]se [[Rutte IV-kabinet]] tree aan. * [[4 Februarie]] – Die [[Olimpiese Winterspele 2022]] begin in [[Beijing]], [[Volksrepubliek China]]. * [[20 Februarie]] – Afsluiting van die Olimpiese Winterspele 2022. * [[21 Februarie]] – Die [[Rusland|Russiese]] president [[Wladimir Poetin]] onderteken die wet, waardeur die selfverklaarde [[Volksrepubliek Donetsk]] en [[Volksrepubliek Loehansk]] as onafhanklike republieke erken word. * [[24 Februarie]] – [[Rusland]] begin 'n [[Russiese inval in Oekraïne, 2022|grootskaalse inval in Oekraïne]]. * [[4 Maart]]–[[13 Maart]] – Die [[Paralimpiese Winterspele 2022]] word aangebied. * [[4 April]] – In Suid-Afrika kondig President [[Cyril Ramaphosa]] die opheffing aan van die landswye [[staat van inperking]], wat in Maart 2020 as gevolg van die [[Covid-19-pandemie]] ingestel is. * [[14 April]] – Die Russiese geleide [[missiel]][[kruiser]], die ''[[Moskwa (skip)|Moskwa]]'' sink in die [[Swartsee]], nadat dit deur twee Oekraïense R-360 Neptune-teenskipmissiele getref word. * [[15 April]] – Die [[FBI]] verklaar dat die [[kuberkraker]]s wat aan die Noord-Koreaanse kubermisdaadgroep, die [[Lasarus-groep]] gekoppel is, was verantwoordelik vir die diefstal van VSA$ 620 van Axie Infinity se Ronin Network in Maart 2022. * [[14 Mei]] – Die [[Eurovision-sangfees]] word gewen deur [[Oekraïne]]. * [[26 Mei]] – [[Hemelvaartsdag]]. * [[24 Junie]] – [[Roe v. Wade]]: Die Amerikaanse [[1973]]-Hoogsgereghofmylpaalbeslissing oor [[aborsie]] word omvergewerp. * [[25 Junie]] – [[Gaboen]] en [[Togo]] word onderskeidelik die 55ste en 56ste lid van die [[Britse Statebond]]. * [[1 Julie]] – [[Tsjeggië]] neem die voorsitterskap van die [[Europese Unie]] by Frankryk oor. * [[23 Julie]] – Die [[Wêreldgesondheidsorganisasie]] (WGO) verklaar die uitbreking van [[aappokke]] tot 'n “openbare gesondheidsnood van internasionale kommer" met meer as 16 000 aangemelde gevalle in 75 lande en gebiede. * [[24 Augustus]] – 250ste geboorteherdenking van [[Willem I van Nederland|Willem I]], soewereine vors en later die eerste koning van die [[Nederlande]]. * [[7 September]] – 200-jarige herdenking van [[Brasilië]] se onafhanklikheid. * [[16 Oktober]]–[[13 November]] – Die [[T20I-wêreldbeker 2022|8ste T20I-krieketwêreldbeker]] word in [[Australië]] aangebied. * [[1 November]] – Verkiesings vir die 25ste [[Knesset]] in [[Israel]]. * [[21 November]]–[[18 Desember]] – Die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2022|22ste Sokker-wêreldkampioenskap]] word in [[Katar]] aangebied. == Sterftes == * [[Januarie]] – [[Peter Robbins (akteur)|Peter Robbins]], Amerikaanse kinderakteur en stemakteur (* [[1956]]). * [[6 Januarie]] – Sir [[Sidney Poitier]], Amerikaansgebore akteur, regisseur, skrywer en diplomaat van die [[Bahamas]] (* [[1927]]). * [[9 Januarie]] – [[Dwayne Hickman]], Amerikaanse akteur en regisseur (* [[1934]]). * [[16 Januarie]] – [[Ibrahim Boubacar Keïta]], politikus en president van [[Mali]] (* [[1945]]). * [[19 Januarie]] – [[Gaspard Ulliel]], Franse rolprentakteur (* [[1984]]). * [[21 Januarie]] – [[Thomas Deacon]], [[Afrikaans]]e digter en skrywer (* [[1942]]). * [[22 Januarie]] – [[Thich Nhat Hanh]], Viëtnamese [[Boeddhisme|Boeddhistiese]] monnik, vredesaktivis, digter en skrywer (* [[1926]]). * 22 Januarie – [[Kathryn Kates]], Amerikaanse aktrise (* [[1948]]). * [[29 Januarie]] – [[Howard Hesseman]], Amerikaanse akteur en regisseur (* [[1940]]). * [[30 Januarie]] – [[Dawid Swart]], Suid-Afrikaanse akteur (* 1945). * [[18 Februarie]] – [[Brad Johnson (akteur, gebore 1959)|Brad Johnson]], Amerikaanse akteur (* [[1959]]). * [[20 Februarie]] – [[Henry Oswald de Villiers|H.O. de Villiers]], [[Springbokke|Springbokheelagter]] in 1967 (* 1945). * [[4 Maart]] – [[Mitchell Ryan]], Amerikaanse akteur (* 1934). * [[4 Maart]] – [[Shane Warne]], Australiese krieketspeler (* [[1969]]). * [[20 Maart]] – [[De Waal Venter]], Afrikaanse skrywer (* 1942). * [[27 Maart]] – [[Ronel Nel]], Afrikaanse skrywer (* [[1964]]). * [[12 April]] – [[Gilbert Gottfried]], Amerikaanse komediant en akteur (* [[1955]]). * [[15 April]] – [[Liz Sheridan]], Amerikaanse aktrise (* [[1929]]). * [[16 April]] – [[Rhoda Kadalie]], Suid-Afrikaanse menseregteaktivis (* [[1953]]). * [[20 April]] – [[Robert Morse]], Amerikaanse akteur (* 1931). * [[23 April]] – [[Dawie de Villiers]], Suid-Afrikaanse politikus en twee-en-dertigste [[Springbokkaptein]] (* 1940). * 23 April – [[Orrin Hatch]], Amerikaanse senator en komponis (* 1934). * [[30 April]] – [[Naomi Judd]], Amerikaanse sangeres en aktrise (* [[1946]]). * [[8 Mei]] – [[Fred Ward]], Amerikaanse akteur (* [[1942]]). * 8 Mei – [[Dennis Waterman]], Engelse akteur (* 1948). * [[11 Mei]] – [[Shireen Abu Akleh]], Palestyns-Amerikaanse joernalis (* [[1971]]). * [[13 Mei]] – [[Khalifa bin Zayed Al Nahayan]], President van die [[Verenigde Arabiese Emirate]] (* 1948). * [[24 Mei]] – [[Mike Schüssler]], Suid-Afrikaanse ekonoom (* [[1962]]). * [[28 Mei]] – [[Bo Hopkins]], Amerikaanse akteur en vervaardiger (* 1942). * 28 Mei – [[Patricia Brake]], Engelse aktrise (* 1942). * [[4 Junie]] – [[John Berks]], Suid-Afrikaanse omroeper en radiopersoonlikheid (* [[1941]]). * [[9 Junie]] – [[Matt Zimmerman (akteur)|Matt Zimmerman]], Kanadese akteur (* 1934). * [[12 Junie]] – [[Philip Baker Hall]], Amerikaanse akteur (* [[1931]]). * 12 Junie – [[Phil Bennett]], [[Wallis|Walliese]] internasionale rugbyspeler (* 1948). * [[26 Junie]] – [[Frank Williams (akteur)|Frank Williams]], Amerikaanse akteur en skrywer (* 1931). * [[3 Julie]] – [[Barry Ronge]], Suid-Afrikaanse joernalis, rubriekskrywer, skrywer, omroeper, filmresensent en humoris (* 1948) * [[4 Julie]] – [[Remco Campert]], [[Nederlanders|Nederlandse]] [[skrywer]], [[digter]] en rubriekskrywer (* 1929). * [[6 Julie]] – [[James Caan]], Amerikaanse akteur (* 1940). * [[8 Julie]] – [[Shinzo Abe]], Japannese politikus (* [[1954]]). * 8 Julie – [[José Eduardo dos Santos]], [[Angola|Angolese]] politikus (* [[1942]]). * 8 Julie – [[Tony Sirico]], Amerikaanse akteur (* 1942). * [[14 Julie]] – [[Lionel Peterson]], Suid-Afrikaanse gospelsanger en evangelis (* [[1947]]). * [[17 Julie]] – [[Jessie Duarte]], Suid-Afrikaanse ANC-politikus (* [[1953]]). * [[18 Julie]] – [[Don Mattera]], Suid-Afrikaanse digter en skrywer (* [[1935]]). * [[25 Julie]] – [[Paul Sorvino]], Amerikaanse akteur (* [[1939]]). * [[27 Julie]] – [[Mary Alice]], Amerikaanse aktrise (* [[1936]]). * 27 Julie – [[Tony Dow]], Amerikaanse akteur en regisseur (* [[1945]]). * [[30 Julie]] – [[Pat Carroll (aktrise)|Pat Carroll]], Amerikaanse aktrise (* [[1927]]). * 30 Julie – [[Nichelle Nichols]], Amerikaanse aktrise en vervaardiger (* [[1932]]). [[Kategorie:2022| ]] [[Kategorie:21ste eeu]] 8340jas8pnideomrelyob8vos82szu4 0 51089 2516647 2462498 2022-08-01T08:18:59Z Rooiratel 90342 Interne skakel wikitext text/x-wiki In die sosiale wetenskappe verwys '''modernisering''' na 'n model van 'n evolusionêre oorgang van 'n 'pre-moderne' of 'tradisionele' na 'n 'moderne' samelewing. Die teleologie van modernisering word beskryf in teorieë wat handel oor sosiale ewolusionisme en dit bestaan as 'n sjabloon wat algemeen deur gemeenskappe gevolg is wat moderniteit bereik het.<ref name="brugger 1-3">Brugger en Hannan, p. 1–3.</ref><ref name="dixon 1-4">Dixon, p. 1–4</ref> Hoewel dit teoreties moontlik is vir sommige gemeenskappe om 'n totale ommeswaai in denke en handelswyses te toon, is daar nog geen teenvoorbeelde in betroubare bronne voorgelê nie. Historici verbind modernisering met die proses van verstedeliking en industrialisering, asook met die uitbreiding van opleiding. Kendall (2007) merk op dat "verstedeliking modernisering en die proses van spoedige industrialisering begelei het."<ref> Diana Kendall, ''Sociology in Our Times'' (2007) p. 11</ref> In sosiologiese [[kritiese teorie]] word modernisering verbind met die oorbruggende proses van rasionalisering. Die [[moderniseringsteorie]] en geskiedenis is eksplisiet gebruik as riglyne vir lande wat ywerig is om spoedig te ontwikkel, soos [[Volksrepubliek China|China]]. Modernisering is selfs voorgestel as die nuttigste raamwerk vir wêreldgeskiedenis in China omdat een van die ontwikkelende lande wat laat begin ontwikkel het die volgende gesê het: "Sjina se modernisering moet gebaseer word op ervarings en lesse van ander lande."<ref>{{cite journal|last=Qian |first= Chengdan|date=2009 |title=Constructing a New Disciplinary Framework of Modern World History<br/>Around the Theme of Modernization|journal=Chinese Studies in History |work=EBSCO |pages=42(3):7-24}} </ref> == Teorie == Volgens die teorieë van modernisering kan elke gemeenskap van tradisionalisme na moderniteit ontwikkel en diegene wat hierdie oorgang ondergaan volg normaalweg dieselfde roete. Meer moderne state is ryker en magtiger, hulle burgers het meer vryhede en 'n hoër lewenstandaard. Volgens die sosiale teoretikus Peter Wagner, kan modernisering gesien word as prosesse en offensiewe. Die beskouing van prosesse word dikwels deur politici en die media voorgehou. Daar word dan gesê dat dit ontwikkelings soos nuwe datategnologie is, of die behoefte om tradisionele metodes op te dateer, wat modernisering noodsaaklik of verkieslik maak.<ref name="khan 162-164">Khan, p. 162–164.</ref> Hierdie siening bemoeilik kritiek op die moderniseringsteorie omdat dit impliseer dat hierdie ontwikkelings die beperkinge van menslike interaksie beheer, en nie andersom nie. Die aanskouing van modernisering as offensiewe argumenteer dat albei die ontwikkelings en die gewysigde geleenthede wat deur hierdie ontwikkelings beskikbaar gestel is, gevorm en beheer word deur menslike agente. Die aanskouing van modernisering as offensiewe sien dit dus as 'n produk van menslike beplanning en aksie, 'n aktiewe proses wat hom daartoe leen om aangepas en gekritiseer te word.<ref name="khan 162-164" /> Modernisering het in die laat-19de eeu na vore gekom en was veral gewild onder geleerdes in die mid-20ste eeu. Een van die bekendste voorspraakmakers was die Harvard-sosioloog [[Talcott Parsons]].<ref>Gilman, ''Mandarins of the Future'' (2003)</ref> Die teorie het die belangrikheid van gemeenskappe wat oop is vir verandering beklemtoon en het reaktiewe kragte beskou as 'n verhindering tot ontwikkeling. Om tradisies te bewaar slegs omdat dit tradisies was, is ook beskou as afbrekend tot die ontwikkelingsproses.<ref name="khan 162-164"/> Voorstaanders van modernisering het in twee kampe verdeel: optimiste en pessimiste. Die optimiste het geargumenteer dat dit wat 'n moderniseerder sal beskou as 'n vertraging van die teorie (gebeure soos die [[Iranse rewolusie]] of die moeilikhede in [[Libanon]]) slegs tydelike vertragings is, maar dat die moontlikheid van modernisering steeds bestaan. Pessimiste het geargumenteer dat sulke nie-moderne areas nie daartoe in staat is om modern te word nie.<ref name="Macionis 953">Macionis, p. 953.</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} == Verdere leesstof == * {{en}} {{cite journal|last=Bernstein|first=H.|date=1971|title=Modernization theory and the sociological study of development|journal=Journal of Development Studies}} * {{en}} Black, Cyril. ''The Dynamics of Modernization: A Study in Comparative History'' (1966) * {{en}} Black, Cyril. ''The Modernization of Japan and Russia'' (1975) * {{en}} Brown, Richard D. ''Modernization: The Transformation of American Life, 1600-1865'' (1976) * {{en}} Brown, Richard D. "Modernization and the Modern Personality in Early America, 1600-1865: A Sketch of a Synthesis" ''Journal of Interdisciplinary History'' (1972 Win) 2:201-28 [http://www.jstor.org/stable/202285 in JSTOR] * {{en}} {{cite book|last=Brugger|first=Bill|first2=Kate |last2=Hannan |title=Modernization and revolution|publisher=Routledge|date=1983|isbn=0709906951}} * {{en}} {{cite book|last=Dixon|first=Simon M.|title=The modernisation of Russia, 1676-1825|publisher=Cambridge University Press|date=1999|isbn=052137961X}} * {{en}} Eisenstadt, S. N. ed. ''The Protestant Ethic and Modernization: A Comparative View'' (1968) * {{en}} {{cite journal|last=Gavrov|first=Sergey|date=2005|title=The phenomenon of modernization|journal=Filozofia bliższa życiu: Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania in Warsaw|isbn=8388953761}} * {{en}} Gilman, Nils. ''Mandarins of the Future: Modernization Theory in Cold War America'' (2003). 329 pp * {{en}} Inglehart, Ronald, en Christian Welzel. ''Modernization, Cultural Change, and Democracy: The Human Development Sequence'' deur Ronald Inglehart en Christian Welzel (2005) [http://www.amazon.com/Modernization-Cultural-Change-Democracy-Development/dp/0521609712/ref=sr_1_1?ie=UTF8&s=books&qid=1238621781&sr=1-1 excerpt and text search], gebruik vergelykende politieke wetenskap; beklemtoon die belang van 'n moderne persoonlikheid * {{en}} Jensen, Richard. ''Illinois: A History'' (2001), moderniseerders, tradisionaliste en post-modernes maak staatsgeskiedenis * {{en}} Jensen, Richard. "On Modernizing Frederick Jackson Turner: The Historiography of Regionalism" ''Western History Quarterly'' (1980) 11:307-22 [http://www.jstor.org/stable/967565 in JSTOR] * {{en}} {{cite book|last=Khan|first=Joel S.|title=Modernity and exclusion|publisher=SAGE|date=2001|isbn=0761966579}} * {{en}} {{cite journal|last=Leroy|first=Peter|first2=Jan |last2=van Tatenhove|date=2000|title=Political modernization theory and environmental politics|journal=Environment and Global Modernity}} * {{en}} {{cite book|last=Macionis|first=John J.|last2=Ken |first2=Plummer |title=Sociology|publisher=Pearson Education|date=2008|edition=4th|isbn=0132051583}} * {{en}} McGuigan, Jim. ''Modernity and postmodern culture'' (2006) 200 bladsye * {{en}} Rodgers, Daniel T. "Tradition, Modernity, and the American Industrial Worker: Reflections and Critique," ''Journal of Interdisciplinary History'' 1977 Spring 7:655-81 [http://www.jstor.org/stable/202886 in JSTOR] * {{en}} So, Alvin Y. ''Social Change and Development: Modernization, Dependency and World-System Theories'' (1990) 288pp textbook [http://www.amazon.com/gp/reader/0803935471/ref=sib_dp_pt#reader-link uittreksel en tekssoektog] * {{en}} Tipps, Dean C. "Modernization Theory and the Comparative Study of Societies: A Critical Perspective" ''Comparative Studies in Society and History'' (1973) 15:199-226 invloedryke kritiek [http://www.jstor.org/stable/178351 in JSTOR] * {{en}} [http://catalogue.nla.gov.au/Record/3359949 ''Islam in China, Hui and Uyghurs: between modernization and sinicization''], die studie van die Hui en Uyghurs van [[China]], Jean A. Berlie, White Lotus Press, Bangkok, Thailand, uitgegee in 2004. ISBN 9744800623, 9789744800626. {{en-vertaal|Modernization}} {{Normdata}} [[Kategorie:Sosiologie]] 2xtucan60f95xlepqf3juw96or9q5r8 0 54335 2516527 2514777 2022-07-31T18:10:11Z SpesBona 2720 Wysigings deur [[Special:Contributions/105.0.7.131|105.0.7.131]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:Oesjaar|Oesjaar]] wikitext text/x-wiki [[Lêer:Augrabies Falls, March 2008.jpg|duimnael|regs|280px|Die Augrabieswaterval in vloed.]] {{Location map|Suid-Afrika |float = right |width=200 | caption = Ligging van die Augrabies-waterval in Suid-Afrika. | label = Augrabies- waterval|lat=-28.59142|long=20.34042}} Die '''Augrabieswaterval''' is 'n loodregte [[waterval]] in die [[Oranjerivier]] naby [[Augrabies]] in die [[Noord-Kaap]], [[Suid-Afrika]]. Dit is by verre Suid-Afrika se grootste [[waterval]] in terme van volume met 'n gemiddelde volume van 313&nbsp;m³/s. Die waterval is 56&nbsp;m hoog met 'n gemiddelde wydte van 24&nbsp;m. Die bevestigde maksimumvloei tydens 'n vloed is 14&nbsp;159&nbsp;m³/s.<ref>http://www.world-waterfalls.com</ref> Die naam Augrabies is afgelei van die Korana Khoi-khoi se woord ''aukurabis'' wat 'die water wat donder' beteken.<ref>[[B.P.J. Erasmus]]. ''[[Op Pad in Suid-Afrika]]''. 1995. ISBN 1-86842-026-4</ref><ref>Volgens die HAT Taal-en-feitegids (Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8) is die oorspronklike Khoi-khoinaam, "Aukoerebis", en beteken dit "plek van die groot geraas".</ref> Die Augrabieswaterval is nie die hoogste nie maar wel een van die grootste watervalle van Suid-Afrika. Dit kom in die Benede-[[Oranjerivier]] voor, omtrent 125 km wes van [[Upington]] en 40 km stroomaf van [[Kakamas]]. Die Nederlandse ontdekkingsreisiger Hendrik Wikar het in [[1778]] vir die eerste keer die bestaan van die waterval opgeteken. Alhoewel die Engelse ontdekkingsreisiger George Thompson 1824 die waterval die naam ‘The Cataract of King George' gegee het, word dit vandag Augrabies genoem, wat afgelei is van die oorspronklike [[Nama|Namawoord]]. Die hoofwaterval van die Augrabies is 93 m hoog, maar as die reeks stroomversnellings hoër op bygereken word, stort die water meer as 190 m na benede. Die reeks valle is geleë in 'n rotsskeur van 220 m diep, 150 m breed en minstens 12 km lank. Die water het deur die eeue heen maalgate in die graniet ingevreet. Sommige van die gate is 5 tot 10 m diep. Die kloof onderkant die waterval is 'n uitstekende voorbeeld van granietverwering en bied 'n groot verskeidenheid van interessante rotsformasies. == Sien ook == * [[Augrabies]] * [[Augrabiesplatakkedis]] * [[Augrabies Nasionale Park]] == Galery == <gallery mode="packed" heights="150"> Lêer:Augrabie, Waterfalls, South Africa.jpg|Die Augrabieswaterval. Lêer:Augrabie 01.jpg|Die waterval in vloed. Lêer:Augrabies Falls 1.JPG|Die waterval vanaf die besigtigingsplatform. </gallery> <gallery mode="packed" heights="150"> Lêer:Moon Rocks.jpg|Die "maanrotse" in die [[Augrabies Nasionale Park]]. Lêer:Dassie.jpg|'n Dassie bak in die oggendson. Lêer:Augrabies Falls 2.JPG|Voetpaadjies tussen die platforms. </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409435, volume 2, bl. 119,120 {{Koördinate|28|35|29|S|20|20|27|E|type:landmark_region:ZA|aansig=titel}} [[Kategorie:Noord-Kaap]] [[Kategorie:Watervalle in Suid-Afrika]] [[Kategorie:Natuurreservate in Suid-Afrika]] k6dm7waltssil1rdi0gu0b9n4ryja08 2 55746 2516691 2509045 2022-08-01T11:20:03Z SpesBona 2720 /* Lokale Lêers (NoCommons) */ + 2 wikitext text/x-wiki == Lokale Lêers (NoCommons) == <gallery class="center centered"> Embleem van die AU.svg|Embleem van die [[Afrika-unie]] Vlag van die AU.png|Vlag van die Afrika-unie Vlag van die ASEAN.png|Vlag van die [[ASEAN]] Seel van die ASEAN.png|Seël van die ASEAN Vlag van die Britse Statebond.png|Vlag van die [[Britse Statebond]] Logo van die Internasionale Monetêre Fonds.png|Kenteken van die [[Internasionale Monetêre Fonds]] Logo van die Wêreldbank.png|Kenteken van die [[Wêreldbank]] Logo van die Wêreldhandelsorganisasie.png|Kenteken van die [[Wêreldhandelsorganisasie]] Wapen van die Cookeilande.png|[[Wapen (heraldiek)|Wapen]] van die [[Cookeilande]] Wapen van Gauteng.png|Wapen van [[Gauteng]] Wapen van KwaZulu-Natal.png|Wapen van [[KwaZulu-Natal]] Wapen van Limpopo.png|Wapen van [[Limpopo]] Wapen van Mpumalanga.png|Wapen van [[Mpumalanga]] Wapen van Nauru.png|Wapen van [[Nauru]] Wapen van Nigerië.png|Wapen van [[Nigerië]] Wapen van die Noordelike Gebied.png|Wapen van die [[Noordelike Gebied]], [[Australië]] Wapen van die Noord-Kaap.png|Wapen van die [[Noord-Kaap]] Wapen van Noordwes.png|Wapen van [[Noordwes]] Wapen van Nunavut.png|Wapen van [[Nunavut]], [[Kanada]] Wapen van die Oos-Kaap.png|Wapen van die [[Oos-Kaap]] Wapen van Saint-Martin.png|Wapen van [[Saint-Martin]] Wapen van Suid-Afrika.png|[[Wapen van Suid-Afrika|Wapen]] van [[Suid-Afrika]] Wapen van Suidwes-Afrika.jpg|[[Wapen van Namibië|Wapen]] van [[Suidwes-Afrika]], 1963–1980 Wapen van die Wes-Kaap.png|Wapen van die [[Wes-Kaap]] Wapen van die Vrystaat.png|Wapen van die [[Vrystaat]] Kenteken van die Afghaanse nasionale krieketspan.png|Kenteken van die [[Afghaanse nasionale krieketspan]] en die [[Afghaanse Krieketraad]] Kenteken van die Australiese nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Australiese nasionale krieketspan]] Kenteken van die Belgiese nasionale rugbyspan.png|Kenteken van die [[Belgiese nasionale rugbyspan]] Kenteken van die Bengaalse nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Bengaalse nasionale krieketspan]] en die [[Bengaalse Krieketraad]] Kenteken van die Bermudaanse nasionale krieketspan.png|Kenteken van die [[Bermudaanse nasionale krieketspan]] Kenteken van die Britse en Ierse Leeus.png|Kenteken van die [[Britse en Ierse Leeus]] Kenteken van die Chileense nasionale rugbyspan.png|Kenteken van die [[Chileense nasionale rugbyspan]] Kenteken van die Duitse nasionale rugbyspan.png|Kenteken van die [[Duitse nasionale rugbyspan]] en die [[Duitse Rugbybond]] Kenteken van die Engelse nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Engelse nasionale krieketspan]] en die [[Engelse en Walliese Krieketraad]] Kenteken van die Engelse nasionale rugbyspan.svg|Kenteken van die [[Engelse nasionale rugbyspan]] en die [[Engelse Rugbyvoetbalunie]] Kenteken van die Fidjiaanse nasionale rugbyspan.svg|Kenteken van die [[Fidjiaanse nasionale rugbyspan]] Kenteken van die Georgiese nasionale rugbyspan.svg|Kenteken van die [[Georgiese nasionale rugbyspan]] Kenteken van die Hongkongse nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Hongkongse nasionale krieketspan]] Kenteken van die Hongkongse nasionale rugbyspan.png|Kenteken van die [[Hongkongse nasionale rugbyspan]] Kenteken van die Ierse nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Ierse nasionale krieketspan]] en [[Krieket Ierland]] Kenteken van die Ierse nasionale rugbyspan.svg|Kenteken van die [[Ierse nasionale rugbyspan]] en die [[Ierse Rugbyvoetbalunie]] Kenteken van die Indiese nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Indiese nasionale krieketspan]] en die [[Raad vir Beheer van Krieket in Indië]] Internasionale Krieketraad.svg|Kenteken van die [[Internasionale Krieketraad]] Kenteken van die Italiaanse nasionale rugbyspan.svg|Kenteken van die [[Italiaanse nasionale rugbyspan]] en die [[Italiaanse Rugbyfederasie]] Kenteken van die Ivoriaanse nasionale rugbyspan.png|Kenteken van die [[Ivoriaanse nasionale rugbyspan]] Kenteken van die Japannese nasionale rugbyspan.svg|Kenteken van die [[Japannese nasionale rugbyspan]] en die [[Japannese Rugbyvoetbalunie]] Kenteken van die Kanadese nasionale krieketspan.png|Kenteken van die [[Kanadese nasionale krieketspan]] Kenteken van die Keniaanse nasionale krieketspan.jpeg|Kenteken van die [[Keniaanse nasionale krieketspan]] Kenteken van die Keniaanse nasionale rugbyspan.png|Kenteken van die [[Keniaanse nasionale rugbyspan]] en die [[Kenia Rugbyunie]] Kenteken van die Koreaanse nasionale rugbyspan.png|Kenteken van die [[Koreaanse nasionale rugbyspan]] Kampioentrofee 1998.gif|Kenteken van die [[Kampioentrofee 1998]] Kampioentrofee 2006.svg|Kenteken van die [[Kampioentrofee 2006]] Kampioentrofee 2009.svg|Kenteken van die [[Kampioentrofee 2009]] Kampioentrofee 2013.png|Kenteken van die [[Kampioentrofee 2013]] Kampioentrofee 2017.png|Kenteken van die [[Kampioentrofee 2017]] Krieketwêreldbeker 1975.svg|Kenteken van die [[Krieketwêreldbeker 1975]] Krieketwêreldbeker 1979.svg|Kenteken van die [[Krieketwêreldbeker 1979]] Krieketwêreldbeker 1983.svg|Kenteken van die [[Krieketwêreldbeker 1983]] Krieketwêreldbeker 1987.svg|Kenteken van die [[Krieketwêreldbeker 1987]] Krieketwêreldbeker 1992.svg|Kenteken van die [[Krieketwêreldbeker 1992]] Krieketwêreldbeker 1996.svg|Kenteken van die [[Krieketwêreldbeker 1996]] Krieketwêreldbeker 1999.png|Kenteken van die [[Krieketwêreldbeker 1999]] Krieketwêreldbeker 2003.svg|Kenteken van die [[Krieketwêreldbeker 2003]] Krieketwêreldbeker 2007.svg|Kenteken van die [[Krieketwêreldbeker 2007]] Krieketwêreldbeker 2011.svg|Kenteken van die [[Krieketwêreldbeker 2011]] Krieketwêreldbeker 2015.svg|Kenteken van die [[Krieketwêreldbeker 2015]] Krieketwêreldbeker 2019.svg|Kenteken van die [[Krieketwêreldbeker 2019]] T20I-wêreldbeker 2007.svg|Kenteken van die [[T20I-wêreldbeker 2007]] T20I-wêreldbeker 2009.svg|Kenteken van die [[T20I-wêreldbeker 2009]] T20I-wêreldbeker 2010.svg|Kenteken van die [[T20I-wêreldbeker 2010]] T20I-wêreldbeker 2012.svg|Kenteken van die [[T20I-wêreldbeker 2012]] T20I-wêreldbeker 2014.svg|Kenteken van die [[T20I-wêreldbeker 2014]] T20I-wêreldbeker 2016.svg|Kenteken van die [[T20I-wêreldbeker 2016]] T20I-wêreldbeker 2021.svg|Kenteken van die [[T20I-wêreldbeker 2021]] Kenteken van Krieket Namibië.jpg|Kenteken van Krieket Namibië Kenteken van die Namibiese nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Namibiese nasionale krieketspan]] Kenteken van die Nederlandse nasionale krieketspan.jpg|Kenteken van die [[Nederlandse nasionale krieketspan]] Kenteken van die Nederlandse nasionale rugbyspan.png|Kenteken van die [[Nederlandse nasionale rugbyspan]] Kenteken van die Nieu-Seelandse nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Nieu-Seelandse nasionale krieketspan]] Kenteken van die Omaanse nasionale krieketspan.jpg|Kenteken van die [[Omaanse nasionale krieketspan]] Kenteken van die Papoea-Nieu-Guinese nasionale krieketspan.png|Kenteken van die [[Papoea-Nieu-Guinese nasionale krieketspan]] Kenteken van die Portugese nasionale rugbyspan.jpg|Kenteken van die [[Portugese nasionale rugbyspan]] Kenteken van die Suid-Afrikaanse nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Proteas]] Kenteken van die Roemeense nasionale rugbyspan.png|Kenteken van die [[Roemeense nasionale rugbyspan]] Rugbywêreldbeker 1987.svg|Kenteken van die [[Rugbywêreldbeker 1987]] Rugbywêreldbeker 1991.svg|Kenteken van die [[Rugbywêreldbeker 1991]] Rugbywêreldbeker 1995.svg|Kenteken van die [[Rugbywêreldbeker 1995]] Rugbywêreldbeker 1999.svg|Kenteken van die [[Rugbywêreldbeker 1999]] Rugbywêreldbeker 2003.svg|Kenteken van die [[Rugbywêreldbeker 2003]] Rugbywêreldbeker 2007.svg|Kenteken van die [[Rugbywêreldbeker 2007]] Rugbywêreldbeker 2011.svg|Kenteken van die [[Rugbywêreldbeker 2011]] Rugbywêreldbeker 2015.svg|Kenteken van die [[Rugbywêreldbeker 2015]] Rugbywêreldbeker 2019.svg|Kenteken van die [[Rugbywêreldbeker 2019]] Rugbywêreldbeker 2023.svg|Kenteken van die [[Rugbywêreldbeker 2023]] Rugbywêreldbeker 2023-FR.svg|[[Frans]]talige kenteken van die Rugbywêreldbeker 2023 Kenteken van die Russiese nasionale rugbyspan.svg|Kenteken van die [[Russiese nasionale rugbyspan]] Kenteken van die Skotse nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Skotse nasionale krieketspan]] Kenteken van die Skotse nasionale rugbyspan.svg|Kenteken van die [[Skotse nasionale rugbyspan]] en die [[Skotse Rugbyunie]] Kenteken van die Spaanse nasionale rugbyspan.svg|Kenteken van die [[Spaanse nasionale rugbyspan]] 02-Springboks RGB Gold-on-Grad.png|Kenteken van die [[Springbokke]] Kenteken van die Sri Lankaanse nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Sri Lankaanse nasionale krieketspan]] en [[Sri Lanka Krieket]] Sa Rugby.jpg|Kenteken van die [[Suid-Afrikaanse Rugbyunie]] SAFA.svg|Kenteken van die [[Suid-Afrikaanse Sokkervereniging]] Suid-Afrikaanse Sportkonfederasie en Olimpiese Komitee.svg|Kenteken van die [[Suid-Afrikaanse Sportkonfederasie en Olimpiese Komitee]] Kenteken van die Tongaanse nasionale rugbyspan.svg|Kenteken van die [[Tongaanse nasionale rugbyspan]] Kenteken van die Uruguaanse nasionale rugbyspan.png|Kenteken van die [[Uruguaanse nasionale rugbyspan]] Kenteken van die Verenigde Arabiese Emirate se nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Verenigde Arabiese Emirate se nasionale krieketspan]] Kenteken van die Verenigde State se nasionale rugbyspan.svg||Kenteken van die [[Verenigde State se nasionale rugbyspan]] Kenteken van die Walliese nasionale rugbyspan.svg|Kenteken van die [[Walliese nasionale rugbyspan]] en die [[Walliese Rugbyunie]] Wallabies.gif|Kenteken van die [[Wallabies]] Kenteken van Krieket Australië.png|Kenteken van [[Krieket Australië]] Kenteken van Rugby Australia.svg|Kenteken van [[Rugby Australia]] Kenteken van Nieu-Seeland Krieket.png|Kenteken van [[Nieu-Seeland Krieket]] Kenteken van Nieu-Seeland Rugby.svg|Kenteken van [[Nieu-Seeland Rugby]] Kenteken van Krieket Suid-Afrika.svg|Kenteken van [[Krieket Suid-Afrika]] Wêreldrugby.png|Kenteken van [[Wêreldrugby]] Kenteken van die Wes-Indiese nasionale krieketspan.png|Kenteken van die [[Wes-Indiese nasionale krieketspan]] en [[Krieket Wes-Indië]] Windies.png|Vlag van die Wes-Indiese nasionale krieketspan ECACC.jpg|Vlag van die [[Oos-Afrikaanse krieketspan]] Kenteken van die Verenigde State se nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Verenigde State se nasionale krieketspan]] Kenteken van die Zimbabwiese nasionale krieketspan.svg|Kenteken van die [[Zimbabwiese nasionale krieketspan]] en [[Zimbabwe Krieket]] Olimpiese Somerspele 1912.jpg|Kenteken van die [[Olimpiese Somerspele 1912]] Olimpiese Somerspele 1932.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Somerspele 1932]] Olimpiese Somerspele 1956.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Somerspele 1956]] Olimpiese Somerspele 1960.png|Kenteken van die [[Olimpiese Somerspele 1960]] Olimpiese Somerspele 1976.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Somerspele 1976]] Olimpiese Somerspele 1984.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Somerspele 1984]] Olimpiese Somerspele 1988.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Somerspele 1988]] Olimpiese Somerspele 1992.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Somerspele 1992]] Olimpiese Somerspele 1996.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Somerspele 1996]] Olimpiese Somerspele 2000.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Somerspele 2000]] Olimpiese Somerspele 2004.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Somerspele 2004]] Olimpiese Somerspele 2008.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Somerspele 2008]] Olimpiese Winterspele 1928.jpg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1928]] Olimpiese Winterspele 1932.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1932]] Olimpiese Winterspele 1936.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1936]] Olimpiese Winterspele 1948.png|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1948]] Olimpiese Winterspele 1952.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1952]] Olimpiese Winterspele 1956.png|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1956]] Olimpiese Winterspele 1964.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1964]] Olimpiese Winterspele 1968.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1968]] Olimpiese Winterspele 1972.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1972]] Olimpiese Winterspele 1976.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1976]] Olimpiese Winterspele 1980.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1980]] Olimpiese Winterspele 1984.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1984]] Olimpiese Winterspele 1988.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1988]] Olimpiese Winterspele 1992.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1992]] Olimpiese Winterspele 1994.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1994]] Olimpiese Winterspele 1998.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 1998]] Olimpiese Winterspele 2010.svg|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 2010]] Olimpiese Winterspele 2026.png|Kenteken van die [[Olimpiese Winterspele 2026]] Paralimpiese Somerspele 1960.jpg|Kenteken van die [[Paralimpiese Somerspele 1960]] Paralimpiese Somerspele 1964.gif|Kenteken van die [[Paralimpiese Somerspele 1964]] Paralimpiese Somerspele 1968.jpg|Kenteken van die [[Paralimpiese Somerspele 1968]] Paralimpiese Somerspele 1984.jpg|Kenteken van die [[Paralimpiese Somerspele 1984]] Paralimpiese Somerspele 1996.svg|Kenteken van die [[Paralimpiese Somerspele 1996]] Paralimpiese Somerspele 2000.svg|Kenteken van die [[Paralimpiese Somerspele 2000]] Paralimpiese Somerspele 2004.png|Kenteken van die [[Paralimpiese Somerspele 2004]] Paralimpiese Somerspele 2008.svg|Kenteken van die [[Paralimpiese Somerspele 2008]] Paralimpiese Somerspele 2012.svg|Kenteken van die [[Paralimpiese Somerspele 2012]] Paralimpiese Somerspele 2020.svg|Kenteken van die [[Paralimpiese Somerspele 2020]] Paralimpiese Somerspele 2024.svg|Kenteken van die [[Paralimpiese Somerspele 2024]] Paralimpiese Somerspele 2028.svg|Kenteken van die [[Paralimpiese Somerspele 2028]] Paralimpiese Winterspele 1976.png|Kenteken van die [[Paralimpiese Winterspele 1976]] Paralimpiese Winterspele 1980.png|Kenteken van die [[Paralimpiese Winterspele 1980]] Paralimpiese Winterspele 1994.svg|Kenteken van die [[Paralimpiese Winterspele 1994]] Paralimpiese Winterspele 1998.svg|Kenteken van die [[Paralimpiese Winterspele 1998]] Paralimpiese Winterspele 2002.svg|Kenteken van die [[Paralimpiese Winterspele 2002]] Paralimpiese Winterspele 2006.svg|Kenteken van die [[Paralimpiese Winterspele 2006]] Paralimpiese Winterspele 2010.svg|Kenteken van die [[Paralimpiese Winterspele 2010]] Paralimpiese Winterspele 2022.svg|Kenteken van die [[Paralimpiese Winterspele 2022]] Paralimpiese Winterspele 2026.png|Kenteken van die [[Paralimpiese Winterspele 2026]] FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1954.jpg|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1954]] FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1958.jpg|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1958]] FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1966.png|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1966]] FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1982.svg|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1982]] FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1986.svg|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1986]] FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1990.svg|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1990]] FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 1997.png|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 1997]] FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 1999.jpg|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 1999]] FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2001.jpg|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2001]] FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2003.jpg|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2003]] FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2005.jpg|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2005]] FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2009.svg|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2009]] FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2013.svg|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2013]] FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2017.svg|Kenteken van die [[FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2017]] Afrikanasiesbeker 1996.jpg|Kenteken van die [[Afrikanasiesbeker 1996]] Afrikanasiesbeker 2013.png|Kenteken van die [[Afrikanasiesbeker 2013]] El Corte Inglés - Barcelona.jpg|’n Tak van [[El Corte Inglés]] in [[Barcelona]] NoMaorisNoTour.jpg|Aankondiging van ’n protesvergadering deur die Nieu-Seelandse “Burgerlike All Blacks Toervereniging” (1959) Drapeau au vent 4.jpg|Ontstaan van die Franse driekleur volgens ’n kunstenaarvoorstelling, Poskaart, Julie 1830 Back side 10 Namibia dollars.jpg|10 Namibiese dollar (agterkant) Back side 20 Namibia dollars.jpg|20 Namibiese dollar (agterkant) Back side 50 Namibia dollars.jpg|50 Namibiese dollar (agterkant) Back side 100 Namibia dollars.jpg|100 Namibiese dollar (agterkant) Back side 200 Namibia dollars.jpg|200 Namibiese dollar (agterkant) Billet namibien.jpg|10 Namibiese dollar (voorkant) Front side 20 Namibia dollars.jpg|20 Namibiese dollar (voorkant) Front side 100 Namibia dollars.jpg|100 Namibiese dollar (voorkant) Front side 50 Namibia dollar.jpg|50 Namibiese dollar (voorkant) Front side 200 Namibia dollars.jpg|200 Namibiese dollar (voorkant) Namibia 10 Dollar 1.jpg|10 Namibiese dollar (voorkant) Namibia 10 Dollar 2.jpg|10 Namibiese dollar (agterkant) Namibia 20 Dollar 1.jpg|20 Namibiese dollar (voorkant) Namibia 20 Dollar 2.jpg|20 Namibiese dollar (agterkant) Namibia-Dollar 10 hinten - 2012.png|10 Namibiese dollar (agterkant) Namibia-Dollar 10 vorne - 2012.png|10 Namibiese dollar (voorkant) Namibia-Dollar 10 vorne - 2013.jpg|10 Namibiese dollar (voorkant) Namibia-Dollar 20 hinten - 2012.jpg|20 Namibiese dollar (agterkant) Namibia-Dollar 20 vorne - 2012.png|20 Namibiese dollar (voorkant) Namibia-Dollar 20 vorne - 2013.jpg|20 Namibiese dollar (voorkant) Namibia-Dollar 50 hinten - 2012.jpg|50 Namibiese dollar (agterkant) Namibia-Dollar 50 vorne - 2012.jpg|50 Namibiese dollar (voorkant) Namibia-Dollar 100 hinten - 2012.jpg|100 Namibiese dollar (agterkant) Namibia-Dollar 100 vorne - 2012.jpg|100 Namibiese dollar (voorkant) Namibia-Dollar 200 hinten - 2012.jpg|200 Namibiese dollar (agterkant) Namibia-Dollar 200 vorne - 2012.jpg|200 Namibiese dollar (voorkant) 10-rand-vorn-muster.jpg|10 [[Suid-Afrikaanse rand]]-banknoot voorkant – 2012 10-rand-hinten-muster.jpg|10 Suid-Afrikaanse rand-banknoot agterkant – 2012 10-rand-gefaltet-muster.jpg|10 Suid-Afrikaanse rand-banknoot gevou vir "effek" – 2012 20-rand-hinten-muster.jpg|20 Suid-Afrikaanse rand, 2012 (agterkant) 20-rand-vorn-muster.jpg|20 Suid-Afrikaanse rand, 2012 (voorkant) 50-rand-hinten-muster.jpg|50 Suid-Afrikaanse rand, 2012 (agterkant) 50-rand-vorn-muster.jpg|50 Suid-Afrikaanse rand, 2012 (voorkant) ZAR-100-rand-hinten-muster.jpg|100 Suid-Afrikaanse rand, 2012 (agterkant) ZAR-100-rand-vorn-muster.jpg|100 Suid-Afrikaanse rand, 2012 (voorkant) ZAR-200-rand-vorn-muster.jpg|200 Suid-Afrikaanse rand, 2012 (voorkant) ZAR-200-rand-hinten-muster.jpg|200 Suid-Afrikaanse rand, 2012 (agterkant) 10 Suid-Afrikaanse rand, 2018 (voorkant).JPG|10 [[Suid-Afrikaanse rand]]-banknoot voorkant – 2018 10 Suid-Afrikaanse rand, 2018 (agterkant).JPG|10 [[Suid-Afrikaanse rand]]-banknoot agterkant – 2018 20 Suid-Afrikaanse rand, 2018 (voorkant).JPG|20 [[Suid-Afrikaanse rand]]-banknoot voorkant – 2018 20 Suid-Afrikaanse rand, 2018 (agterkant).JPG|20 [[Suid-Afrikaanse rand]]-banknoot agterkant – 2018 50 Suid-Afrikaanse rand, 2018 (voorkant).JPG|50 [[Suid-Afrikaanse rand]]-banknoot voorkant – 2018 50 Suid-Afrikaanse rand, 2018 (agterkant).JPG|50 [[Suid-Afrikaanse rand]]-banknoot agterkant – 2018 100 Suid-Afrikaanse rand, 2018 (voorkant).JPG|100 [[Suid-Afrikaanse rand]]-banknoot voorkant – 2018 100 Suid-Afrikaanse rand, 2018 (agterkant).JPG|100 [[Suid-Afrikaanse rand]]-banknoot agterkant – 2018 200 Suid-Afrikaanse rand, 2018 (voorkant).JPG|200 [[Suid-Afrikaanse rand]]-banknoot voorkant – 2018 200 Suid-Afrikaanse rand, 2018 (agterkant).JPG|200 [[Suid-Afrikaanse rand]]-banknoot agterkant – 2018 Suid-Afrikaanse rand, 2018.JPG|Al die vyf nuwe banknote van die Suid-Afrikaanse rand opmekaar geplaas; hul nominale waarde kan maklik van mekaar onderskei word. </gallery> == Lêers op Commons == === Selfgemaak === <gallery class="center centered" caption="Prente"> Dannenreich, Ortseingang.jpg|Ortseingang [[:de:Dannenreich|Dannenreich]] Dannenreich, Dorfkern.jpg|Dorfkern Dannenreich Friedrichshof, Ortseingang.jpg|Ortseingang [[:de:Friedrichshof (Heidesee)|Friedrichshof]] Wenzlow, Ortseingang.jpg|Ortseinang [[:de:Wenzlow (Heidesee)|Wenzlow]] Wenzlow, Dorfkern.jpg|Dorfkern Wenzlow Haltepunkt Nünchritz.jpg|Haltepunkt [[:de:Nünchritz|Nünchritz]] Elbe in Nünchritz.jpg|[[Elbe]] in Nünchritz Bahnsteig Friedersdorf.jpg|Bahnsteig [[:de:Friedersdorf (Heidesee)|Friedersdorf]] Sportplatz Friedersdorf.jpg|Sportplatz Friedersdorf Südlicher Ortseingang Friedersdorf.jpg|Südlicher Ortseingang Friedersdorf Gesamtschule Friedersdorf.jpg|Gesamtschule Friedersdorf Grundschule Friedersdorf.jpg|Grundschule Friedersdorf Nördlicher Ortseingang Friedersdorf.jpg|Nördlicher Ortseingang Friedersdorf Bahnhof Königs Wusterhausen Personentunnel.jpg|[[:de:Bahnhof Königs Wusterhausen|Bahnhof Königs Wusterhausen]] Personentunnel Ziestsee in Bindow.jpg|[[:de:Ziestsee|Ziestsee]] in [[:de:Bindow|Bindow]] Neptunpark Bindow.jpg|Neptunpark in Bindow Dahmebrücke in Bindow.jpg|Dahmebrücke in Bindow Dahme in Bindow-Süd.jpg|[[:de:Dahme (Fluss)|Dahme]] in Bindow-Süd Dahme in Bindow.jpg|Dahme in Bindow Krimnicksee in Neue Mühle.jpg|Krimnicksee in [[:de:Neue Mühle (Königs Wusterhausen)|Neue Mühle]] Krüpelsee zwischen Kablow und Zernsdorf.jpg|[[:de:Krüpelsee|Krüpelsee]] zwischen [[:de:Kablow|Kablow]] und [[:de:Zernsdorf|Zernsdorf]] Uckleysee in Uckley.jpg|Uckleysee in [[:de:Uckley|Uckley]] Zernsdorfer Lankensee zwischen Kablow und Zernsdorf.jpg|Zernsdorfer Lankensee zwischen Kablow und Zernsdorf Dorfplatz Kablow-Ziegelei.jpg|Dorfplatz [[:de:Kablow-Ziegelei|Kablow-Ziegelei]] Zernsdorfer Lankensee in Kablow-Ziegelei.jpg|Zernsdorfer Lankensee in Kablow-Ziegelei Skabyer Torfgraben zwischen Bindow und Kablow.jpg|Skabyer Torfgraben zwischen Bindow und Kablow Südlicher Berliner Ring Richtung Dreieck Spreeau.jpg|Südlicher [[Bundesautobahn 10|Berliner Ring]] Richtung [[:de:Autobahndreieck Spreeau|Autobahndreieck Spreeau]] Dahme zwischen Dolgenbrodt und Friedrichsbauhof.jpg|Die Dahme zwischen [[:de:Dolgenbrodt|Dolgenbrodt]] und [[:de:Friedrichsbauhof|Friedrichsbauhof]] Friedrichsbauhof.jpg|Friedrichsbauhof von Dolgenbrodt aus gesehen, dazwischen die Dahme Badestelle Dolgenbrodt.jpg|Badestelle in Dolgenbrodt am Langen See KL0597 (AMS–CPT).jpg|KLM se Boeing 777-300ER vir die vlug vanaf [[Lughawe Schiphol|Amsterdam-Schiphol]] tot [[Kaapstad Internasionale Lughawe|Kaapstad]]. Ketchup in Kaapstad.jpg|Edeka se Duitse tamatiesous in Kaapstad. Africa's Wikipedias – Wikimania 2018.jpg|Die Afrikataalweergawes van Wikipedia word tydens die Wikimania 2018 in Kaapstad voorgestel. Langa.jpg|Die [[township]] [[Langa]] met [[Tafelberg]] op die agtergrond. Umqombothi in Langa.jpg|Tradisionele [[Xhosas|Xhosabier]] [[Umqombothi]] in Langa. Water Crisis.jpg|[[Kaapstadse waterkrisis|Waterkrisiswaarskuwing in Kaapstad]]: "Verlaag watergebruik nou!" Smoke-free.jpg|"U betree 'n rookvrye gebou. Dankie dat u nie rook nie." E-tol N2.jpg|[[E-tol|e-skyfie-tollaan]] op die [[N2 (Suid-Afrika)|N2]] by [[George]]. Afstande vanaf Kaappunt.jpg|Afstande vanaf [[Kaappunt]] by [[Kaap die Goeie Hoop]]. Kaap die Goeie Hoop Wandelpad.jpg|Kaap die Goeie Hoop Wandelpad. Kaptölpel, SANCCOB, Port Elizabeth.jpg|[[Witmalgas]]se by die broeiery SANCCOB in [[Port Elizabeth]]. Pinguine und Kaptölpel, SANCCOB, Port Elizabeth.jpg|[[Brilpikkewyn]]e en witmalgasse by die broeiery SANCCOB in Port Elizabeth. Verletzter Brillenpinguin, SANCCOB, Port Elizabeth.jpg|Gewonde brilpikkewyn, SANCCOB, Port Elizabeth. Fütterung von Kaptölpeln und Afrikanischen Pinguinen, SANCCOB, Port Elizabeth.jpg|Voeding van witmalgasse en brilpikkewyne, SANCCOB, Port Elizabeth. Amtsgericht Königs Wusterhausen (2020).jpg|Die [[:de:Amtsgericht Königs Wusterhausen|distrikshof in Königs Wusterhausen]] tydens die opknapping in 2020. Krebssee Königs Wusterhausen.jpg|Die [[:de:Krebssee (Königs Wusterhausen)|Krebssee]] in Königs Wusterhausen, deel van die [[:de:Tiergarten (Neue Mühle)|Natuurreservaat Tiergarten]], soos vanaf ''Fichtestraße'' gesien. Netzhoppers Geschäftsstelle.jpg|Hoofkantoor van die [[:de:Netzhoppers Königs Wusterhausen|Netzhoppers Königs Wusterhausen]] in ''Eichenallee 1b'', Königs Wusterhausen. Paul-Dinter-Halle Königs Wusterhausen.jpg|Die Paul-Dinter-Halle in Königs Wusterhausen, soos vanaf ''Fichtestraße'' gesien. Streuobstwiese Tiergarten Königs Wusterhausen.jpg|[[:de:Streuobstwiese|Streuobstwiese]] in die Tiergarten van Königs Wusterhausen. Rathaus Königs Wusterhausen.jpg|Die nuwe raadsaal van Königs Wusterhausen in ''Schlossstraße 3'', oorkant die kasteel. Friedrichsbauhof, Ortseingang.jpg|Ortseingang [[:de:Friedrichsbauhof|Friedrichsbauhof]] Friedrichsbauhof, Privatfriedhof.jpg|Privatfriedhof in Friedrichsbauhof Amarula Cream.jpg|Amarula Cream, [[likeur]] uit Suid-Afrika SpesBona.jpg|My groot drie belangstellings op een prent: [[Suid-Afrika]], [[rugby]] en [[krieket]] Rathaus Nünchritz.jpg|Raadsaal in Nünchritz Ortspartnerschaft Nünchritz.jpg|Susterstad van Nünchritz: Ubstadt-Weiher in Baden-Württemberg Kookaburra red test cricket ball 01.jpg|'n Rooi Kookaburra-[[toetskrieket]]bal Kookaburra red test cricket ball 02.jpg|'n Rooi Kookaburra-toetskrieketbal Gilbert Rugby Union ball 01.jpg|'n Gilbert-[[rugby]]bal Gilbert Rugby Union ball 02.jpg|'n Gilbert-rugbybal </gallery> <gallery class="center centered" caption="Kaarte"> LocationUnitedArabRepublic2.png|Kaart van die [[Verenigde Arabiese Republiek (1963)|Verenigde Arabiese Republiek van 1963]] LocationFederationofArabEmirates.png|Kaart van die [[Federasie van Arabiese Emirate]] LocationUnitedArabKingdom.png|Kaart van die [[Verenigde Arabiese Koninkryk]] Libya and Friends.PNG|Kaart van voormalige beplande verenigings van [[Libië]] met ander lande en die [[Afrika-unie]] Friends of Libya.PNG|Kaart van voormalige beplande verenigings van Libië met ander lande Libya Syria Locator.PNG|Ligging van Libië (groen) en [[Sirië]] (oranje) Chadian Civil War.png|Kaart van die Grensoorlog tussen Libië en [[Tsjad]] Mano River Union.png|Kaart van die [[Mano River Union]] se lidlande OSCE acts signatories.png|Kaart van [[OVSE]] se lidlande Diplomatic Relations Cook-Islands.PNG|Kaart van die [[Cookeilande]] se internasionale erkenning Diplomatic Relations Niue.PNG|Kaart van [[Niue]] se internasionale erkenning NATO1999.jpg|Kaart van [[NAVO]] se eerste oos-uitbreiding op [[12 Maart]] [[1999]] NATO2004.jpg|Kaart van NAVO se tweede oos-uitbreiding op [[29 Maart]] [[2004]] NATO2009.jpg|Kaart van NAVO se derde oos-uitbreiding op [[1 April]] [[2009]] NATO2017.jpg|Kaart van NAVO se vierde oos-uitbreiding op [[5 Junie]] [[2017]] NATO2020.jpg|Kaart van NAVO se vyfde oos-uitbreiding op [[27 Maart]] [[2020]] Afrikaans Wikipedia Featured Articles.PNG|Landartikels volgens status in die [[Afrikaanse Wikipedia]] Wikipedia worldwide.png|Wikipedias volgens tale en artikels wêreldwyd (hede) Wikipedia worldwide future.PNG|Wikipedias volgens tale en artikels wêreldwyd (toekoms) Namibia South Africa Locator.PNG|Ligging van [[Namibië]] (groen) en [[Suid-Afrika]] (oranje) South Africa Eswatini Locator.png|Ligging van Suid-Afrika (groen) en [[Eswatini]] (oranje) Reformationstag in Deutschland.png|[[Deelstate van Duitsland]] met [[Hervormingsdag]] as openbare vakansiedag. Boxing Day countries.png|Lande waar [[Welwillendheidsdag]] 'n vakansiedag is in groen. </gallery> === Verskuif (nie selfgemaak nie) === <gallery class="center centered" caption="Vanaf die Duitse Wikipedia"> KaMalayalam.png|Die karakter ''ka'' in [[Malayalam]] KaTamil.png|Die karakter ''ka'' in [[Tamil]] KaTelugu.png|Die karakter ''ka'' in [[Telugu]] </gallery> <gallery class="center centered" caption="Vanaf die Engelse Wikipedia"> Edward-Granville-Browne.jpg|Portret van [[Edward Granville Browne]], onbekende datum EGBrowne.jpg|Portret van Edward Granville Browne, voor 1926 Dizzy Gillespie portrait.jpg|Portret van [[Dizzy Gillespie]], op 2 Desember 1955 New Zealand Code Signals Flag (1899).gif|[[Vlag van Nieu-Seeland|Nieu-Seelandse Seinvlag]], 1899 Malaysia and Uganda Flags, Trafalgar Square.jpg|Die [[Vlag van Maleisië|Maleisiese vlag]] bo die kantoor van Maleisië-toerisme, [[Trafalgarplein]], [[Londen]]. Die [[vlag van Uganda]] is op die agtergrond bo Uganda-huis. Johannesburgmap-suburbs.jpg|Kaart van [[Johannesburg]]se voorstede Johannesburgmap-ringroad.jpg|Kaart van die [[Johannesburg-sirkelpad]] in rooi Johannesburgmap-N12.jpg|Kaart van die Johannesburg-sirkelpad met die [[Suidelike Verbypad]] in rooi Johannesburgmap-N3.jpg|Kaart van die Johannesburg-sirkelpad met die [[Oostelike Verbypad]] in rooi Moin-Ul-Haque Stadium.JPG|Moin-ul-Haq-stadion, [[Patna]], [[Bihar]], Indië; tydens die Krieketwêreldbeker 1996 ingespan. Ryan watson india odi.jpg|Die [[Skotse nasionale krieketspan|Skotse]] Ryan Watson teken 'n grenshou teen [[Indiese nasionale krieketspan|Indië]] op [[Glasgow]] se Titwood-grond aan, 16 Augustus 2007. </gallery> <gallery class="center centered" caption="Vanaf die Hebreeuse Wikipedia"> Vedayjerusalem.jpg|’n [[Vlag van Israel|Israeliese vlag]] waai tydens die toespraak van Jitsgak BenTswi voor skares in [[Jerusalem]] op die Dag van Oorwinning in Europa, 1945 Flagmasada.jpg|’n Israeliese vlag waai oor Masada Isr flag auschwitz.jpg|Die vlag waai by die [[Auschwitz-konsentrasiekamp]] Yizoreilflag.JPG|’n Israeliese vlag bo die [[begraafplaas]] van Kfar Giladi אבישי טייכר 208.jpg|Die plek in [[Nes Siona]] waar Michael Halpern die vlag gehys het </gallery> <gallery class="center centered" caption="Vanaf Flickr"> Nehru Stadium, Pune.jpg|Nehrustadion, [[Pune]], [[Maharashtra]], [[Indië]]; tydens die [[Krieketwêreldbeker 1987]] en die [[Krieketwêreldbeker 1996]] ingespan. Central Recreation Ground.jpg|Sentrale Ontspanningsgrond, [[Hastings]], [[Oos-Sussex]], [[Engeland]] Warner Park Cricket Stadium.jpg|Warner Park-stadion, [[Basseterre]], [[St. Kitts en Nevis]]; tydens die [[Krieketwêreldbeker 2007]] ingespan. Oman national cricket team, 2015.jpg|Die [[Omaanse nasionale krieketspan]] in 2015 T20I Scotland v Oman, 2015.jpg|[[Twintig20|T20I-wedstryd]] Oman teen Skotland tydens die T20I-wêreldbekerkwalifisering 2015 College field guernsey bermuda 2.jpg|[[Bermudaanse nasionale krieketspan|Bermuda]] teen Guernsey op die College Field in 2006 College field guernsey bermuda 3.jpg|Bermuda teen Guernsey op die College Field in 2006 College field guernsey bermuda 4.jpg|Bermuda teen Guernsey op die College Field in 2006 </gallery> == Sien ook == * [[Gebruiker:SpesBona/Artikels]] * [[Gebruiker:SpesBona/Bydraes]] [[de:Benutzer:SpesBona/Bilder]] hl3rqeh4a3nwwhzegols0zgcbop4bnx 0 55878 2516518 2515195 2022-07-31T18:01:47Z Sobaka 328 /* Persstryd */ skakel wikitext text/x-wiki {{TITELAANSIG|''Die Vaderland''}} [[Lêer:Die Vaderland 30 April 1981.jpg|duimnael|links|320px|''Die Vaderland'' se voorblad van 30 April 1981.]] [[Lêer:Die Week eerste uitgawe.jpg|duimnael|regs|200px|Die buiteblad van die eerste uitgawe van ''Die Week'' op 23 Februarie 1912.]] [[Lêer:Het Volk eerste voorblad.jpg|duimnael|200px|Die buiteblad van die eerste uitgawe van ''Het Volk'' op Vrydag 19 September 1913.]] [[Lêer:Ons Vaderland eerste buiteblad.jpg|duimnael|200px|Die buiteblad van die eerste uitgawe van ''Ons Vaderland'' op Vrydag 10 September 1915. Die redakteur was [[Jan Kamp]].]] '''''Die Vaderland''''' was 'n [[Afrikaans]]e middagblad in [[Johannesburg]] van 1936 tot 1988. Dit was die eerste Afrikaanse dagblad in die stad en tydens sy hele bestaan 'n vurige ondersteuner van die [[Nasionale Party]], buiten van 1934 tot 1939 toe dit die [[Verenigde Party]] ondersteun het omdat genl. [[J.B.M. Hertzog]] hom toe in daardie party bevind het ná die samesmelting met die [[Suid-Afrikaanse Party]] van genl. [[Jan Smuts]]. Gevolglik het Kaapse Nasionaliste in 1937 ''[[Die Transvaler]]'' in [[Johannesburg]] opgerig as spreekbuis van die Gesuiwerde [[Nasionale Party]]. Tot en met die verskyning van ''[[Beeld]]'' in 1974 was ''Die Transvaler'' Johannesburg se enigste [[Afrikaans]]e oggendblad en ''Die Vaderland'' die enigste Afrikaanse middagblad. Die koms van die [[Nasionale Pers]] se ''Beeld'' het in 1983 tot die sluiting van ''[[Oggendblad]]'' en ''[[Hoofstad]]'' in [[Pretoria]] gelei, in 1988 tot die inlywing van ''Die Vaderland'' by ''Die Transvaler'' en uiteindelik, in 1993, ook tot die sluiting van ''Die Transvaler'', [[Perskor]] se laaste Afrikaanse dagblad, waarna die maatskappy nog net ''[[The Citizen]]'' uitgegee het en die helfte van die Sondagblad ''[[Rapport]]'' besit het. [[Lêer:Harm Oost.jpg|duimnael|180px|[[Harm Oost]], redakteur van ''Die Week'', ''Het Volk'' en ''Ons Vaderland''.]] == Voorlopers: ''Die Week'', 23 Februarie 1912 == ''Die Vaderland'' en trouens ook die [[Afrikaanse Pers (1962) Beperk]] en die latere Perskor het almal hul ontstaan te danke aan ''Die Week'', wat op [[23 Februarie]] [[1912]] in [[Pretoria]] die lig gesien het as die eerste koerant wat genl. [[J.B.M. Hertzog]] se beleid gesteun het. In Pretoria het ''[[Die Volkstem]]'' kort ná die [[Anglo-Boereoorlog]] herleef met [[Harm Oost]] as assistent van die adjunkhoofredakteur, [[Gustav Preller]]. Van omstreeks 1908 af het Oost min of meer onafhanklik van die hoofkoerant opgetree toe hy 'n byblad met die naam ''De Boer'' moes behartig. Die hoofblad het genl. [[Louis Botha]] se politiek ondersteun en die byblad dié van Hertzog. So het die aanhangers van albei denkrigtings lesers van ''De Volksstem'' gebly, maar in 1911 het genls. Botha en Smuts hul oorheersende invloed op ''De Volksstem'' laat geld omdat hulle gereken het die Hertzog-hand word te sterk. Uiteindelik is die koerant se redakteur, [[Harm Oost]], versoek om in die gees van Botha te skryf of 'n ander joernalistieke heenkome te vind. Oost tree gevolglik op 1 Desember 1911 uit die redaksie van ''De Volksstem'' sodat hy Hertzog met 'n ander publikasie kon ondersteun. Hy laat die eerste ''Die Week'' op 23 Februarie 1912 die lig sien as "Een Nationaal en Landbouw Blad, Geïllustreerd, Onder redaktie van [[Harm Oost|H. Oost]] met vaste medewerking van Nig Mimmie e.a., Kantoor: 159, Potgieterstraat, Pretoria". Onder die koerant se ondersteuners het getel adv. [[Tielman Roos]], adv. A.S. van Hees, prok. H.S. Webb, Henry Moll en ds. (later dr.) H.D. van Broekhuizen. Al die destydse koerante was heftig gekant teen genl. Hertzog en ''Die Week'' was die enigste wat hom ondersteun het. Die koerant was ook 'n kampvegter vir Afrikaans as taal en het voorbeelde uit byna elke staatsbedrywigheid voorsien waar Afrikaners ongelyk behandel is in die naam van die destydse regeringsbeleid van sogenaamde Konsiliasie. Nietemin het ''Die Week'' solank moontlik gepleit vir die handhawing van eenheid in die [[Suid-Afrikaanse Party]]. Hertzog is egter op 16 Desember 1912 uit die Botha-kabinet gesit. ''Die Week'' plaas op 6 Maart 1913 sy manifes, maar die koerant se toenemende invloed kom kort hierna tot 'n einde weens onenigheid tussen Nig Mimmie (mev. C.C. Logan) en die redakteur. Sy het mede-eienaarskap van die blad geëis en wou hê 'n te stigte sindikaat moes dit beheer. Oost het hom teen albei gedagtes verset en daarom beroep Nig Mimmie haar op die hof wat Oost in die ongelyk stel. Hy kon nie die koste betaal nie en is gedwing om boedel oor te gee. Nig Mimmie word redakteur van ''Die Week'', wat van toe af by die ''Volksstem''-drukkery uitgegee is en 'n Botha-orgaan geword het. Die kort verdwyn kort daarna omdat dit sy bestaansreg verloor het. In September 1913, slegs 'n jaar en sewe maande na sy ontstaan, gaan ''Die Week'' "oor na die vyand", soos Oost dit gestel het. == Voorlopers: ''Het Volk'', 19 September 1913 == [[Lêer:Gustav Preller.jpg|duimnael|180px|[[Gustav Preller]], redakteur van ''Ons Vaderland'' van 1925 tot 1932 en tot 1936 van ''Die Vaderland''.]] Oost begin onmiddellik met die bystand van 'n groepie vriende die nuwe weekblad, ''Het Volk''. Dit verskyn elke Donderdag sonder onderbreking in ''Die Week'' se plek. Die ''Het Volk Drukkers & Uitgevers Maatschappij Beperkt'' is op 13 September 1913 geregistreer met adv. [[Tielman Roos]], dr. [[Hjalmar Reitz]] en prok. H.S. Webb as direkteure geregistreer. Die koerant is, soos ''Die Week'', gedruk deur mnr. Verbeek se Atlas Drukkery en Bindery, [[Pretoria]]. ''Het Volk'' het hom toenemende heftigheid verset teen genls. Botha en Smuts se versoeningsbeleid. Die teenstand teen die beleid het al hoe wyer begin uitkring. [[Gustav Preller]], groot vriend van Botha en adjunk-hoofredakteur van ''[[Die Volkstem|De Volksstem]]'', skryf byvoorbeeld in 'n privaat memo in 1914: "Konsiliasie is eenvoudig rampant, dikker en taaier en walgliker as ooit. Taal en nasionaliteit is dinge wat gelyk staan met Rebellie. Die nuusbladpers wat nog op 'n halfhartige manier geprobeer het om die saak van die Hollandse Taal omhoog te beur, die werd skriftelik belet om 'n woord te rep van ''the language question, concerning which difference of opinion exists''. Aan die anker kant is mense wat hulle skuldig gemaak 't, vies omdat hul – natuurlik heeltemal ten onreg – meen dat die nasionale saak tot sy logiese konsekwensies deurgevoer, moes eindig in wat daar gebeur 't en – so baie het nie opgestaan nie." ''Het Volk'' se invloed en lesers het in so 'n mate toegeneem dat dit later halfweekliks kon verskyn. Die onversoenbaarheid van die Botha-Smuts-beleid en dié van Hertzog lei in 1914 tot die stigting van die [[Nasionale Party]], waarvan ''Het Volk'' die eerste orgaan geword het met Harm Oost as die eerste nasionale joernalis in Suid-Afrika. So bly ''Het Volk'' 'n vurige teenstander van die groot en prestigeryke ''De Volksstem'', die eerste Hollandse dagblad in Suid-Afrika. Met die uitbreek van die [[Rebellie]] het genl. Smuts egter ''Het Volk'' in Oktober 1914 verbied. Die koerant sluit sy deure en Harm Oost neem die wapen op aan die kant van genl. [[Christiaan de Wet]]. == Voorlopers: ''Ons Vaderland'', 10 September 1915 == [[Lêer:Redaksie van Ons Moedertaal Fotograaf Watson prof JJ Smith dr Tobie Muller Gordon Tomlinson.jpg|links|300px|duimnael|Die redaksie van ''Ons Moedertaal'', Stellenbosch (van links): prof. [[Johannes J. Smith|J.J. Smith]], dr. [[Tobie Muller]] en [[Gordon Tomlinson]]. Die naam van hierdie vroeë tydskrif was die inspirasie vir die titel ''Ons Vaderland''.]] [[Lêer:Eugene Marais.jpg|duimnael|180px|[[Eugène Marais]], letterkundige medewerker van ''Die Vaderland'' van 1932 tot met die koerant se verhuising na [[Johannesburg]] en sy dood op [[29 Maart]] [[1936]].]] 'n Groep Jong Turke wou nie verlief neem met die sluiting van die enigste Nasionale koerant nie en stig op 8 September 1915 die Noordelike Drukpers Maatskappij Beperk om die nasionale belang van die Afrikaner te bevorder deur die "volksorgaan" ''Ons Vaderland'' op die been te bring. ''[[Die Burger|De Burger]]'', wat in die dieselfde jaar gestig is, verwelkom die halfweeklikse blad as 'n ware bondgenoot. Op 22 September verwys ''De Burger'' na die Pretoriase blad as "een nieuwe kracht in de Transvaal". ''De Burger'' spreek die hoop uit dat ''Ons Vaderland'' "tot in lengte van dagen tot heil van land en volk (mag) groeien en bloeien!" Dadelik neem die nuwe maatskappy die drukkery van mnr. Verbeek oor asook ''De Transvaler'', 'n weekblad wat toe reeds enkele jare in Johannesburg verskyn het. Dit het aan dr. T.C. Visser behoort, 'n vurige republikein en Hertzog-ondersteuner. (Met die einde van ''Die Vaderland'' dekades later is hy op sy beurt by ''[[Die Transvaler]]'' ingelyf, 'n dagblad wat in 1937 deur Kaapse Nasionaliste gestig is.) ''Ons Vaderland'' maak sy debuut op 10 September 1915. Die nominale kapitaal van £30&nbsp;000 is verdeel in aandele van £1 elk. Onder die stigterandeelhouers was onder meer genl. Hertzog, adv. Tielman Roos, ds. J.H. Greyvenstein, [[Nicolaas Havenga|N.C. Havenga]], [[Christiaan Frederik Beyers|C.F. Beyers]] en Karel Rood. Harm Oost was weer die redakteur, maar hy het in daardie stadium in die Fort in Johannesburg gesit vanweë sy deelname aan die gewapende protes. Prof. [[Jan Kamp]] van die literariese departement van die [[Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika|Gereformeerde Kerk]] se [[Teologiese Skool Potchefstroom|Teologiese Skool op Potchefstroom]] is toe gevra om as redakteur waar te neem. Hy geniet die bystand van dr. [[J.F.W. Grosskopf|Johannes Grosskopf]] en die digter [[Jan F.E. Cilliers]]. ''Ons Vaderland'' se naam is deur 'n 10-jarige seun, Freddie Beyers, voorgestel. Op die oggend voordat die koerant die eerste keer sou verskyn, het Freddie se pa, F.W. Beyers, van die prokureursfirma Beyers en Oosthuizen, 'n briefie van Freddie aan sy tikster gedikteer sodat dit aan die redakteur van die te stigte koerant gerig kon word: "Aan die Editeur van ''Ons Vaderland''. Ek wil net sê: Een aand sê my pappie aan tafel dat die mense hulle koppe krap oor 'n naam vir ons nuwe koerant. Ek het so 'n oomblikkie gedenk en sê toen: Hoe sou ''Ons VADERLAND'' wees? en daarvandaan kom die naam! Ek hoop van harte dat dit goed sal gaan met die koerant en dat daar ook stukkies in sal verskyn wat 'n seuntjie van 10 jaar, so's ik, sal kan lees." In 1952 het mnr. F.W. Beyers, die destydse tienjarige, vir ''Die Vaderland'' vertel dat sy oog die aand toe hy aan die naam gedink het, op 'n eksemplaar van ''Ons Moedertaal'' geval het wat eenkant op die tafel gelê het. Dit het die naam ''Ons Vaderland'' deur sy brein laat flits. Soos sy voorganger het ''Ons Vaderland'' 'n tydjie lank voortgesukkel in 'n ongerieflike huis by Bloedstraat 190, [[Pretoria]]. In die agterplaas is 'n aantal sinkvertrekke opgeslaan wat die settery, drukkery en bindery moes huisves. Ondanks die droogte van 1914 en die nadraai van die [[Maritz-rebellie|Rebellie]], 'n skaarste aan geld vir papier en die [[Eerste Wêreldoorlog]], bly Kamp optimisties en stry hy moedig saam vir die voortbestaan van die Nasionale Party, die Afrikanerdom en hul vryheid. == Lyfblad van die Nasionale Party == [[Lêer:Pretoriusstraat Ons Vaderland.jpg|duimnael|240px|links|Die vooraansig van ''Ons Vaderland'' se gebou by Pretoriusstraat, [[Pretoria]].]] [[Beeld:Prof Jan Kamp.jpg|duimnael|regs|180px|Prof. [[Jan Kamp]], eerste redakteur van ''Ons Vaderland''.]] Die Transvaalse takke van die [[Nasionale Party]] hou in 1915 'n konferensie en kies ''Ons Vaderland'' as partyorgaan. Toe die vier destydse provinsies in 1916 'n federale raad van die NP saamstel, is ''Ons Vaderland'' ook as landswye "officiële orgaan" erken. Die party het egter nie 'n regstreekse aandeel in die Noordelike Drukpersmaatskappy besit nie en dus ook nie seggenskap in sy redaksionele beleid verkry nie. ''Ons Vaderland'' help die Nasionale Party in die verkiesing van 20 Oktober 1915 om 78&nbsp;290 in Transvaal te kry, teenoor 95&nbsp;413 vir die [[Suid-Afrikaanse Party]]. Oost kon reeds in Desember daardie jaar op parool uit die tronk kom, maar het dit geweier omdat dit sou werksaamhede as persman sou belemmer. Eers teen die middel van 1916 is hy toe vrygelaat. Hy neem die redakteurskap by Kamp oor wat na die [[Potchefstroomse Universiteit|universiteitskollege op Potchefstroom]] vertrek. Onder Oost se leiding beywer die koerant hom vir die stigting van die [[Broederbond]] en vir moedertaalonderwys in Afrikaans. Toe genl. Smuts ná die verkiesing op 10 Maart 1920, waarin sy [[Suid-Afrikaanse Party]] 41 setels teenoor 44 vir die [[Nasionale Party]] kon kry, net met behulp van die [[Unionisteparty]] se 25 setels kon regeer, steun ''Ons Vaderland'' die hernieude pogings tot Afrikanereenheid. Toe die daaropvolgende eenheidskongres misluk, smelt die SAP en Unioniste saam en dit bring vir eers 'n einde van die eenheidsgedagte. Geleidelik neem die nuwe SAP se steun af terwyl die Nasionale Party en die [[Arbeidersparty (Suid-Afrika, 1910)|Arbeidersparty]] die een na die ander tussenverkiesing wen. Genl. Smuts kondig 'n verkiesing vir 17 Junie 1924 af. Die NP wen 63 setels en die Arbeiders 18, teenoor 53 vir die SAP en een onafhanklike. So kom die sogenaamde [[Pakt-regering]] tot stand. Dit was vir ''Ons Vaderland'' en Oost die beloning op hulle stryd wat reeds 14 jaar vantevore begin het. Oost wen in die verkiesing die kiesafdeling Pretoria-Distrik by die SAP. Hy neem sy setel in die [[Volksraad van die Unie van Suid-Afrika|Unie-Volksraad]] in en word in Oktober 1925 deur sy ou kollega van ''De Volksstem'', [[Gustav Preller]], wat toe reeds 'n jaar hoofredakteur van die mededinger was, opgevolg.<ref>{{Cite web |url=http://www.preller.za.cx/joernalis.htm |title=Preller.za.cx |access-date=11 Augustus 2011 |archive-date=20 Julie 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110720090708/http://www.preller.za.cx/joernalis.htm |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.bronberger.co.za/index.php?option=com_content&task=view&id=517&Itemid=76 Die Bronberger]</ref> Preller bly aan as redakteur van ''Ons Vaderland'' tot 1932 en na die naamverandering in daardie jaar tot 1936 as redakteur van ''Die Vaderland''. Harm Oost is oorlede na 'n aanval van 'n beroerte op sy plaas op 18 Mei 1964 in die ouderdom van 87. (''Die Volkstem'' verdwyn in 1951, toe die koerant 78 jaar oud was, van die toneel nadat dit altyd aan die SAP en later [[Verenigde Party]] getrou was maar 'n gedurige aftakeling moes leef omdat dit in 1912 die kant van Botha en Smuts gekies het, maar Afrikaanssprekendes hulle algaande by die Nasionale Party en sy koerante geskaar het. Dieselfde lot het ''[[Die Suiderstem]]'' min of meer terselfdertyd in [[Kaapstad]] getref.) == ''Ons Vaderland'' word ''Die Vaderland'' == [[Lêer:Slag van Pleinstraat 3.jpg|duimnael|260px|Die vooraansig van ''Die Vaderland'' se gebou by Pleinstraat 3, [[Johannesburg]], ná sinkplate voor die vensters aangebring is vir beskerming in geval van nog 'n aanval soos dié op die aand van 1 Februarie 1941.]] Nadat Bloedstraat 190 tien jaar lank as ''Ons Vaderland'' se tuiste gedien het, verhuis die koerant in Oktober 1925 na 'n gehuurde gebou by Pretoriusstraat 361. In 1928 is 'n vertrek aangebou waarin 'n rotasiepers opgerig is met die oog op die uitgee van 'n dagblad. Die perseel het as kantoor gedien totdat die Afrikaanse Pers Beperk die Noordelike Drukpers Maatskappy oorgeneem en ''Die Vaderland'' verskyn het. Toe het die redaksie na 'n gehuurde kantoor in Van der Waltstraat verhuis. In 1934 het die administrasiepersoneel teruggeskuif na die hoofgebou en 'n woonhuis oorkant die straat gehuur wat die redaksie toe betrek het. In hierdie gebou het Gustav Preller tot 1936 gearbei. Met die naderende verkiesing van 1929 het die direksie en redaksie van ''Ons Vaderland'' die belangstelling van Nasionale politici uitgebuit om nuwe lewe aan die idee van 'n dagblad te gee. Omdat geld die grootste stremmende faktor was, het ''Ons Vaderland'' gehoop hulp sou uit [[Kaapstad]] kom tydens die laaste sitting van die [[Volksraad van die Unie van Suid-Afrika|Unie-Volksraad]] voor die verkiesing. Eens op 'n dag kom daar 'n telegram aan van dr. Van Broekhuizen: "Begin Maandag, 15 September, met die dagblad!" Sonder enige bykomende geld, maar met 'n voortreflike Duitse rotasiepers verskyn die koerant die daaropvolgende 18 maande as oggendblad. Dit was die eerste koerant wat van 'n draadlose nuusdiens gebruik gemaak het en ook die eerste wat, volgens 'n besluit van dr. Preller se tegniese redakteur, Jurie van As, die vernaamste nuus pleks van advertensies op die voorblad geplaas het. ''Die Vaderland'' neem in September 1930 as halfweeklikse blad by ''Ons Vaderland'' oor omdat die koste van 'n dagblad bokant die vuurmaakplek van sy oprigters was. In Desember 1931 kom die stigteraandeelhouers onder voorsitterskap van dr. Van Broekhuizen byeen en tot ontsteltenis van prok. Beyers, self 'n stigteraandeelhouer, besluit hulle om die Noordelike Drukpersmaatskappy te likwideer. Ondanks die tussenkoms van twee Nasionale ministers, onder wie dr. [[D.F. Malan]], eerste redakteur van ''[[Die Burger]]'', kon die [[Nasionale Pers]], wat self swaargekry het weens die [[Groot Depressie]], nie die maatskappy van ondergang red nie. In 1932 is die Noordelike Drukpers Maatskappy vervang deur die Afrikaanse Pers Beperk en is die naam ook verander. Die stigters van die nuwe maatskappy was genl. [[J.B.M. Hertzog]], sen. W.J.C. Brebner, [[Nicolaas Havenga|N.C. Havenga]], P.G.W. Grobler, adv. [[E.G. Jansen]] en genl. [[Christoffel Kemp]]. Die maatskappy is op 17 Desember 1931 gestig maar tree eers in Maart 1932 as sodanig in werking. Sy strewe was "om die belange van die Afrikanerdom te dien" en "om die werk van generaal Hertzog vir die Afrikaanssprekende Suid-Afrikaner voort te sit tot in lengte van dae". Die maatskappy se eerste hoofbestuurder was Fasie de Wet. Dr. Preller is opgevolg deur Wollie van Heerden. Hy het in 1947 hoofredakteur van die Sondagkoerant ''[[Dagbreek (Sondagkoerant)|Dagbreek]]'' geword en, na die eenwording van [[Dagbreekpers Beperk]] en die Afrikaanse Pers Beperk om die [[Afrikaanse Pers (1962) Beperk]] te vorm, hoofredakteur van die pers se publikasies. W.H. Wilcocks het mettertyd Van Heerden se assistent geword en in 1946 hoofredakteur van ''Die Vaderland''. 'n Vroeë medewerker van ''Die Vaderland'' was die Afrikaanse skrywer [[Eugène Marais]]. Hy was van die eerste dag dat die redaksie na Pretoriusstraat 361 verhuis het by die koerant betrokke. Van 1932 af was hy letterkundige medewerker tot kort voor sy dood op 29 Maart 1936. Toe die koerant in 1929 halfweekliks begin verskyn, is 2&nbsp;000 eksemplare van Pretoria na Johannesburg gekarwei met 'n tweedehandse paneelwa. In die begin het die meeste onverkoop teruggekom. Nietemin lyf 'n nuwe maatskappy, Die Afrikaanse Pers Beperk, die vorige Afrikaanse Pers op 9 Januarie 1935 in en die volgende jaar verskuif die maatskappy na Pleinstraat 3, Johannesburg, om van 2 Julie 1936 daar as middagblad te verskyn. Fasie de Wet het kort nadat hy die bestuurderskap van die koerant oorgeneem het, oortuig geraak dat die [[Witwatersrand|Rand]] se groot sametrekking van Afrikaanssprekendes, sy sakeondernemings en bedrywige Afrikaanse verenigingslewe meer lewensvatbaarheid vir 'n Afrikaanse koerant sou inhou as Pretoria. [[Pretoria]] was destyds, hoewel die uitvoerende hoofstad, 'n klein stadjie met 'n beperkte aantal Hollands-Afrikaanse lesers. In 1915 was die blanke bevolking van die stad sowat 40&nbsp;000, waarvan 'n aansienlike deel Engelssprekend was. Toe ''Ons Vaderland'' se beherende maatskappy in 1931 gelikwideer is, was die blanke bevolking 64&nbsp;000. In die daaropvolgende vyf jaar, toe ''Die Vaderland'' Johannesburg toe verskuif het, het dit met 15&nbsp;000 toegeneem tot 79&nbsp;000. Toe reeds was Johannesburg se blanke bevolking 261&nbsp;000 en die Kaapse Skiereiland s'n 183&nbsp;000.<ref>Muller, C.F.J. 1990. ''Sonop in die Suide''. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.</ref> ''Die Vaderland'' betree 'n nuwe tydvak toe Wollie van Heerden in 1936 redakteur word. Toe hy in 1932 assistentredakteur word, was die intekenare-tal 2&nbsp;900 met amper geen straatverkope nie. Toe hy redakteur word was die halfweeklikse blad se totale verkope sowat 8&nbsp;000. Toe hy in 1946 bedank om redakteur van ''Dagbreek en Sondagnuus'' (waar hy tot 1962 sou bly) te word, was die sirkulasie van die dagblad 45&nbsp;000. == Tweede Wêreldoorlog == [[Lêer:Pleinstraat 3 binne.jpg|duimnael|regs|240px|Die binnekant van ''Die Vaderland'' se kantoor ná die aanval op [[1 Februarie]] [[1941]].]] [[Lêer:Afrikaans Pers jaarlikse dinee.jpg|duimnael|links|240px|Die Afrikaanse Pers se jaarlikse dinee in Johannesburg teen die einde van die veertigerjare. Die digteres [[Elisabeth Eybers]] (nr. 4), dr. en mev. [[H.F. Verwoerd]] (5 en 6), adv. [[J.G. Strijdom]] (9), mnr. en mev. Ben Schoeman, [[Marius Jooste]] (7), Tom Naude en Koos Buitendag is van die bekendes op die foto.]] [[Lêer:Hertzog en Havenga.jpg|links|duimnael|240px|[[Nic Havenga]] en genl. [[J.B.M. Hertzog]] op 'n skip op pad terug na 'n Statebondskonferensie.]] Gedurende die eerste dae van September 1939 het oorlogswolke oor [[Europa]] saamgepak sodat vir die tweede keer binne 'n kwarteeu 'n wêreldoorlog uitgebreek het. Baie Suid-Afrikaners en met hulle saam ''Die Vaderland'' het vas geglo dat Suid-Afrika neutraal sou bly en nie gedwing sou word om aan die oorlog deel te neem nie. Die hoofleier van die [[Verenigde Party]], wat toe nog aan bewind was, genl. Hertzog, en ook verskeie ander leiers, onder wie genl. [[Jan Smuts|Smuts]], het die voorafgaande maande herhaaldelik die versekering gegee dat die Unie nie sou deelneem aan enige oorlog nie, tensy sy belange so bedreig word dat die land se bestaan daarvan sou afhang. Die hoop is egter verydel omdat genl. Smuts sy leier in die party, volgens genl. Hertzog se eie woorde, in die rug gesteek het. Genl. Smuts het verlang dat die Unie aan die oorlog sou deelneem. Dit het dadelik tot 'n skeuring in die kabinet gelei en op die aand van [[4 September]] [[1939]] het die parlement, in weerwil van 'n kragtige pleidooi van genl. Hertzog, met 'n meerderheid van 80 stemme teen 67 besluit om genl. Smuts sy sin te gee. Daarmee het genl. Hertzog as eerste minister bedank en is die Verenigde Party van bo tot onder geskeur. Die man wat die lotgevalle van die Unie 15 jaar gelei het, eers as leier van die Nasionale Party in die [[Pakt-regering]] met die [[Arbeidersparty (Suid-Afrika, 1910)|Arbeidersparty]] en toe as leier van die [[Verenigde Party]], het na sy plaas, Waterval, vertrek. Hoewel hy daarna nog drie jaar lank vierkantig in die politiek sou staan, sou hy nooit weer in die regering van die land terugkeer nie. Hy is op [[21 November]] [[1942]] in die Algemene Hospitaal in Pretoria oorlede. [[Beeld:Die Vaderland-advertensie.jpg|duimnael|links|200px|'n Advertensie vir ''Die Vaderland'' in die 1937-jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring.]] Saam met genl. Hertzog het ''Die Vaderland'' vanaf daardie noodlottige 4de September in die opposisie getree. Nog voordat die uitslag van die stemming daardie dag in die parlement bekend was en genl. Hertzog sy bedanking by die goewerneur-generaal ingedien het, het op die voorblad van ''Die Vaderland'' die volgende hoofartikel verskyn onder die opskrif: "Ons Vertrou Ons Leier:" : "Eindelik is die afgryslikheid daar, in die woord van mnr. Chamberlain. Alles waarvoor ons gewerk het, gehoop het, gebid het, lê verpletter. ''Die Vaderland'' bied geen verskoning aan nie vir die hoopvolle toon in sy berigte, vir sy weiering om die ergste te glo, gedurende die afgelope paar noodlottige dae. Ons wou nie oortuig word dat dit sou gebeur nie. Ons het geglo dat die leiers van die wêreld hierdie katastrofe teen alle koste sou afweer. Nou moet ons ook die teenoorgestelde aanvaar. Dit is by ons. "Die mensdom is soos die slagoffer van 'n roofdier ná die sprong wanneer die bloedlustige muil oor ons oopgaan. Tweemaal in een geslag, in 'n kleine kwarteeu, sal die mensdom die grootste verwoesting moet ervaar wat hom sedert die skepping getref het. Of die Westerse Beskawing dit 'n tweede maal gaan oorleef, bly voorts die vraag. Dit is nie die miljoene wat gister nog gelag en toekomsplanne gebou het en wat oor 'n week of oor drie maande of oor 'n jaar die supreme offer sal gebring het aan 'n verwoestende mensdom nie. Dit is ook nie die £33&nbsp;000 wat dit gedurende die Wêreldoorlog gekos het en weer sal kos om een soldaat dood te kry nie. As dit al was, sou mens nog altyd kon sê dat daar nog miljoene sal oorbly en dat geld weer verdien en besittinge weer opgebou kan word. Maar dit is die siel van die mens wat nou verder verwoes sal word. Die oorlog kan gewen of verloor word, maar die mens se geloof in die mens kan nie verloor word nie. : "Ontwikkel dinge verder soos nou onvermydelik skyn, dan moet ons ons op die realiteit voorberei. Die wêreld sal dalk nooit weer word wat hy was nie, nóg vir die mensdom as geheel, nóg vir elkeen individueel. Nogtans is alle hoop nog nie uitgewis nie. Solank as wat kanonne en hartstogte nog nie in hulle volle vernietigende geweld losgebars het nie, kan daar nog 'n Godgegewe rigting kom. Laat ons glo, want elke warm, na lewe smagtende liggaam wat met staal deurboor sal word, is 'n mens soos ons. : "In die tussentyd is daar Suid-Afrika wat ons aandag vereis. In hierdie donker, wat donkerder word hoe harder 'n mens probeer om daardeur te sien, kan ons ons vaderland se belange die beste dien deur kalm en nugter te bly, deur te waak beide teen die gerug en die opwinding, en om alles te vermy wat die orde kan versteur, kommer gaande kan maak of die vertroue kan ondermyn. ''Die Vaderland'' het dikwels ons publiek verseker dat hulle genl. Hertzog in die nag kan vertrou met Suid-Afrika se lot. Sover as wat dit veilig kan wees in 'n mens se hande, is dit veilig in syne. : "Ons besluit met die oproep: ''Onthou dat groot ervaring en vaderlandsliefde verenig aan die stuur staan. Vertrou ons leier soos u hom altyd vertrou het.'' [[Lêer:Wollie van Heerden.jpg|duimnael|190px|Wollie van Heerden, redakteur van ''Die Vaderland'' van 1936 tot 1946.]] [[Lêer:WH Wilcocks Vaderland.jpg|duimnael|190px|W.H. Wilcocks, redakteur van ''Die Vaderland'' van 1946 tot 1959.]] [[Lêer:H Marnitz.jpg|duimnael|190px|H. Marnitz, redakteur van 1959 tot 1962.]] [[Lêer:Koos met kamera.png|duimnael|210px|links|Die Afrikaanse liedjieskrywer [[Koos du Plessis]] het sy joernalistiekloopbaan by ''Die Vaderland'' begin.]] [[Lêer:AM van Schoor.jpg|duimnael|190px|A.M. van Schoor, redakteur van 1962 af.]] Saam met Hertzog bedank ook die vyf ou lede van die [[Nasionale Party]] in die kabinet: [[N.C. Havenga]], adv. [[Oswald Pirow]], adv. [[Henry Fagan|H.A. Fagan]], genl. [[Jan Kemp|J.C.G. Kemp]] en [[Adriaan Fourie|A.P.J. Fourie]]. Die opkomende dagblad beleef 'n terugslag op die aand van 1 Februarie 1941 toe etlike duisende soldate onder aanvoering van twee offisiere op die koerant se gebou by Pleinstraat 3 toesak en dit in puin lê omdat die blad teen Suid-Afrika se deelname aan die Tweede Wêreldoorlog gekant was en omdat daar sterk gevoelens teen Afrikaners was. Elke ruit is gebreek, die meubels is stukkend geslaan, rekords is uit laaie gepluk en vernietig en op een na al die tikmasjiene verwoes. Die drukkery is in 'n chaos gelaat en die soldate het selfs brand probeer stig. 'n Paar swart mans, wat in die gebou geslaap het, het met ysterstawe stelling ingeneem by die ingang na die vertrek wat die twee groot rolperse gehuisves het, en so gekeer dat die soldate dit kon aanraak. Die polisie het net betyds opgedaag voor hulle oorrompel kon word. ''Die Vaderland'' is die Maandag daarop soos gewoonlik gedruk, met 'n volledige verslag oor die gebeure. Die Afrikaanse Pers Beperk het skadevergoeding geëis en die regering het later £16&nbsp;000 aan ''Die Vaderland'' toegeken. In 1944 besluit die koerant om hom in kleinformaat aan te bied wat dit aantrekliker en makliker hanteerbaar gemaak het, maar weens groter sakevereistes en 'n ruimer nuusaanbieding keer ''Die Vaderland'' in 1958 terug na die gewone groot formaat. == Skeuring == In 1946 ontstaan 'n meningsverskil in die bestuur van die Afrikaanse Pers en tree Wollie van Heerden, [[Marius Jooste]], A.M. van Schoor en [[Otto Schwellnus]] uit die diens van die Pers. Kort daarna volg M.E.J. van Rensburg, sakebestuurder. W.A. Wilcocks word in Van Heerden se plek as hoofredakteur van ''Die Vaderland'' aangestel. Op 1 Julie 1947 stig die Afrikaanse Pers Beperk ''Sondagnuus'', die Pers se eie Sondagkoerant. Dit het gekom nadat Marius Jooste ''[[Dagbreek (Sondagkoerant)|Dagbreek]]'' saam met sy vier gewese kollegas by Afrikaanse Pers Beperk opgerig het. Daar was egter nie destyds ruimte vir twee Afrikaanse Sondagblaaie nie en so nader prof. Wicus du Plessis, voorsitter van Dagbreekpers, vir [[Nicolaas Havenga|N.C. Havenga]] met 'n voorstel om die vyf maande oue koerant te koop vir die bedrag van £10&nbsp;000 met dien verstande dat ''Dagbreek'' voortaan deur die Afrikaans Pers gedruk sou word. Die ooreenkoms is na sowat drie weke ongedaan gemaak omdat die Pers nie die voorwaardes kon nakom nie. ''Dagbreek'' se naam is nietemin verander na ''Dagbreek en Sondagnuus'' en sou so bly tot die oorname in 1968 deur die [[Afrikaanse Pers (1962) Beperk]] van die weekblad ''[[Landstem]]'', toe die Sondagblad ''Dagbreek en Landstem'' geword het. Dit het die grootste leserstal gehad van enige Afrikaanse koerant tot op daardie tydstip. == Aanloop tot samesmelting met Dagbreekpers == Na N.C. Havenga se dood is sekere hervormings in die beheer van die Pers aangebring waarmee die redakteur, Wilcocks, nie tevrede was nie. Hy ontruim die redakteurstoel van ''Die Vaderland'' op 31 Maart 1959 ná 'n tydperk van 13 jaar. In sy plek word sy regterhand, H.P. Marnitz, aangestel, wat hoofredakteur sou bly tot 1962. In sy dae waag die Afrikaanse Pers Beperk dit in Oktober 1961 die tweede keer op die terrein van Sondagblaaie. Niks het egter gebeur om 'n tweede Sondagblad in die Noorde van die land te regverdig nie en so hou ''Sondagblad'' ook nie lank kop bo water nie. Dit het die maatskappy egter 'n enorme bedrag geld gekos en die onderneming seergemaak. In dié omstandighede reik die Afrikaanse Pers Beperk uit na Dagbreekpers om 'n nuwe, kragtige persmaatskappy te stig wat 'n einde aan die wedywering om die Afrikaanse lesersmark in Transvaal kon bring. Met dr. [[Hendrik Frensch Verwoerd|H.F. Verwoerd]] voorsitter van Dagbreek se direksie en Marius Jooste as besturende direkteur willig die maatskappy dadelik in om met die Afrikaanse Pers saam te werk. Op 1 Julie 1962 gaan die Afrikaanse Pers Beperk op in Dagbreekpers om saam die nuwe maatskappy die [[Afrikaanse Pers (1962) Beperk]] te vorm. ''Sondagblad'' verdwyn onmiddellik om die veld vir ''Dagbreek'' oop te laat. == Persstryd == ''Die Vaderland'' se sirkulasiesyfer het gestadig groei van amper 48&nbsp;000 in 1959 tot 54&nbsp;000 in 1962 en 56&nbsp;000 in 1967. Op [[16 September]] [[1974]] tree [[Naspers]] met die eerste uitgawe van ''[[Beeld]]'' toe tot die Afrikaanse koerantmark in Transvaal. Die redaksie van die nuwe toetreder het gehoop op verkope van 100&nbsp;000 per dag, maar teen Februarie 1975 het dit gedaal tot 21&nbsp;568, die laagste maandsyfer in sy bestaan. Op [[29 April]] [[1975]] is 102&nbsp;402 koerante verkoop danksy die nuus oor die [[Foxstraatbeleg]],<ref name="Beukes, W.D. 1992">*Beukes, W.D. (red.). 1992. ''Oor grense heen. Op pad na 'n nasionale pers 1948–1990''. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.</ref> maar die gemiddeld vir die ses maande Julie tot Desember 1975 (42&nbsp;774) was steeds amper 20&nbsp;000 minder as sy vernaamste mededinger, ''[[Die Transvaler]]'', se 61&nbsp;641.<ref>*Botha, F.M. (red.). 1976. ''Advertising & Press Annual of Africa 1976''. Cape Town and Johannesburg: National Publishing Company (Pty) Ltd.</ref> Saam het die twee Afrikaanse oggendkoerante in Johannesburg die eens byna ondenkbare bereik deur met 'n gesamentlike sirkulasiesyfer van 104&nbsp;000 net 27&nbsp;000 minder as Johannesburg se Engelse oggenkoerant, die ''[[Rand Daily Mail]]'', te verkoop. Die stryd om lesers tussen ''[[Beeld]]'' en ''[[Die Transvaler]]'' het daartoe gelei dat [[Perskor]] se bestuur fiktiewe syfers vir hulle drie Johannesburgse dagblaaie, ''Die Vaderland'', ''Die Transvaler'' en ''[[The Citizen]]'', geskep het. Die geknoei het in 1976 begin toe ''Beeld'' die eerste keer meer as 50&nbsp;000 koerante oor 'n sesmaandetydperk verkoop het. Die hoogtepunt van die fiktiewe syfers was toe ''Die Transvaler'' op [[1 Augustus]] [[1980]] op sy voorblad spog dat hy toe die grootste Afrikaanse dagblad in Suid-Afrika was met 'n sirkulasiesyfer vir die ses maande van Januarie tot Junie daardie jaar van 75&nbsp;287. ''Beeld'' se werklike syfer was toe 64&nbsp;901. Minder as twee maande later kom 'n Perskoramptenaar in die geheim met die bedrog vorendag. Die Sirkulasie-Ouditburo (later Audit Bureau of Circulation – ABC) het die saak ondersoek en op 22 September 1980 bekendgemaak dat die jongste sesmaandesyfer vir ''Die Transvaler'' 21&nbsp;306 hoër as die werklike was en ''Die Vaderland'' s'n 9&nbsp;367. ''The Citizen'' s'n is met 6&nbsp;999 verhoog. By verdere ondersoek blyk dit dat die werklike en fiktiewe verkoopsyfers selfs meer verskil het: * ''Die Transvaler'': 49&nbsp;525 (75&nbsp;287), verskil = 25&nbsp;762; * ''Die Vaderland'': 48&nbsp;594 (60&nbsp;564), verskil = 11&nbsp;970; * ''The Citizen'': 45&nbsp;000 (54&nbsp;266), verskil = 9&nbsp;226. Die drie koerante se ABC-lidmaatskap is opgeskort en ''Beeld'' kon onmiddellik sy advertensietariewe opstoot omdat dit toe in werklikheid die grootste Afrikaanse koerant in die Transvaal was. [[P.J. Cillié]], voorsitter van Naspers, het 'n informele gesprek met [[Ben Schoeman]], voorsitter van Dagbreektrust wat Perskor beheer het, versoek. Dit is gehou op 1 Desember 1980 in Pretoria. Cillié wou skadevergoeding hê vir ''Beeld'' se verlies aan advertensie-inkomste, maar Schoeman het 'n samesmelting tussen die twee persgroepe voorgestel. Cillié was hierteen gekant en gesê die Nasionale Pers het 'n afkeer in so 'n monopolivorming.<ref name="Beukes, W.D. 1992" /> Perskor wou nie kopgee oor vergoeding nie. D.P. de Villiers van Naspers het in Januarie 1981 'n markverdeling in die Transvaal voorgestel met Naspers in die oggendmark en Perskor in die middagmark omdat die oggendmark vir laasgenoemde volgens hom nog nooit lonend wat nie, maar die middagmark wel. Naspers het later bereken sy verlies vanweë die fiktiewe syfers was R13,7&nbsp;miljoen. Omdat Perskor skuld ontken het, het Naspers besluit om 'n eis in te stel. [[Marius Jooste]] het tot sy dood in Oktober 1982 vasgeskop teen die gedagte van 'n markverdeling, maar was wel ten gunste van amalgamering van die twee persgroepe. In November 1982 voer die nuwe voorsitter van Perskor, Willem van Heerden, en twee lede van die Dagbreektrust-direksie gesprek met Cillié en De Villiers. Die Naspers-amptenare verwerp 'n Perskor-voorstel vir 'n oorkoepelende maatskappy om die twee oggendblaaie in Johannesburg oor te neem. Die teenwoordiges besluit nie op 'n markverdeling nie, maar tog dat adviseurs aan albei kant die geldwaarde van Perskor se onttrekking aan die oggendmark moet bereken. Uiteindelik besluit Perskor om ''Die Transvaler'' van die oggendmark te laat verdwyn as Naspers sy eis om skadevergoeding terugtrek en R5&nbsp;miljoen vir die ontruiming van die oggendmark betaal. Naspers was oortuig daarvan dat ''Beeld'' ''Die Transvaler'' mettertyd heeltemal sou kon onderkry, maar die direksie was bang "die eventuele aftakeling van ''Die Transvaler'' as oggendblad kon groot bitterheid gewek het by 'n belangrike deel van die Transvaalse lesende publiek waarop ''Beeld'' aangewese was. Dit kon nadelige gevolge ook op politieke gebied gehad het",<ref name="Beukes, W.D. 1992" /> aangesien albei koerante die Nasionale Party goedgesind was en op die party se ondersteuners vir lesers staatgemaak het. [[Beeld:Dirk Richard.jpg|duimnael|180px|regs|[[Dirk Richard]], redakteur van 1972 tot 1979.]] [[Lêer:Vaderland-gedenkalbum.jpg|duimnael|regs|190px|Die buiteblad van ''Die Vaderland-Gedenkalbum'' wat die koerant se mondigwording in 1957 gedenk het.]] == Markverdeling == Vanaf die tweede week in Februarie 1983 het ''Die Transvaler'' as middagblad na [[Pretoria]] geskuif waar Perskor se oggendkoerant, ''[[Oggendblad]]'' (wat van Julie tot Desember 1981 slegs 5&nbsp;828 koerante op weeksdae kon verkoop), en sy middagkoerant, ''[[Hoofstad]]'' (wat in dieselfde tydperk 13&nbsp;628 koerante op weeksdae verkoop het, vergeleke met die Engelstalige ''[[Pretoria News]]'' se 24&nbsp;876 op weeksdae), by ''Die Transvaler'' ingelyf is. Dit het ''Beeld'' as enigste Afrikaanse oggendkoerant in Johannesburg gelaat, hoewel dit ook in Pretoria en elders in Transvaal versprei is, en ''Die Vaderland'' as Johannesburg se Afrikaanse middagkoerant. Nadat ''Die Transvaler'' en ''Die Vaderland'' tot die ABC hertoegelaat is, was hulle weeksdagverkoopsyfer vir die tydperk Julie tot Desember 1981 onderskeidelik 44&nbsp;109 en 40&nbsp;998, vergeleke met ''Beeld'' se 67&nbsp;963.<ref>''Amptelike Jaarboek van die Republiek van Suid-Afrika 1983''. 1983. Johannesburg: Chris van Rensburgpublikasies.</ref> Die ''[[Rand Daily Mail]]'' het in daardie tydperk teruggesak tot 106&nbsp;759, 5&nbsp;000 minder as die toe nog twee Afrikaanse oggendkoerante, maar ''Beeld'' sou eers in 1988 oor 'n volle jaar op sy eie 'n sirkulasie van meer as 100&nbsp;000 kon handhaaf. Op [[10 Februarie]] [[1983]] skryf ''Die Vaderland'' die markverdeling was onvermydelik. "Dit was 'n rasionele en logiese stap en dit is gedoen in die breë belang van Transvaalse Afrikaners." Net meer as vyf jaar later kom verdere rasionalisering toe ''Die Vaderland'' in Oktober 1988 ná 52 jaar ophou bestaan en met ''Die Transvaler'' verenig word. Dié koerant verdwyn vyf jaar later ook. Al kon ''Beeld'' lank 'n sirkulasie van meer as 100&nbsp;000 handhaaf, kon die koerant nog nooit hoegenaamd na aan die gesamentlike sirkulasie van die destydse vyf Afrikaanse dagblaaie in Transvaal van meer as 170&nbsp;000 kom nie. [[Harald Pakendorf]] was die voorlaaste redakteur van ''Die Vaderland'' van 1979 tot 1986 toe hy moes bedank oor sy verligte opvattings oor die Suid-Afrikaanse politiek. == Sirkulasie == Tydens die eerste helfte van 1959 het ''Die Vaderland'' se geouditeerde sirkulasie op 47&nbsp;571 gestaan.<ref>Broughton, Morris. 1961. ''Press & Politics of South Africa''. Cape Town, Johannesburg: Purnell & Sons.</ref> In 1962 was dit die grootste Afrikaanse dagblad in die land met 'n sirkulasie van 54&nbsp;000 en teen 1967 was dit steeds die grootste met 56&nbsp;000. ''[[Die Burger]]'' was in albei die laaste jare die naasgrootste dagblad met onderskeidelik 47&nbsp;000 en 52&nbsp;000.<ref>[[Brian Percy Bunting]]: [http://www.american-buddha.com/rise.reich12.htm The Rise of the South African Reich] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130623221106/http://www.american-buddha.com/rise.reich12.htm |date=23 Junie 2013 }}</ref> Ondanks ''Die Vaderland'' se groei, was die ''[[Rand Daily Mail]]'' (108&nbsp;000) in 1967 steeds sowat twee keer groter en ''[[The Star]]'' (164&nbsp;000) drie keer. In 1981 het ''Die Vaderland'' se sirkulasie teruggesak tot 40&nbsp;000, in die tweede helfte van 1986 tot 32&nbsp;817 en in 1988 is die koerant ingelyf by ''Die Transvaler'', wat in 1993 ophou bestaan het. == Bronne == * Erasmus, L.J. 1969. '' 'n Volk staan op uit sy as: Verhaal van Die Afrikaanse Pers (1962) Beperk''. Johannesburg: Afrikaanse Pers Beperk. * Visser, Rud. P. (samesteller). 1957. ''Die Vaderland-Gedenkalbum''. Johannesburg: Afrikaanse Pers-Boekhandel. * [http://libserv5.tut.ac.za:7780/pls/eres/wpg_docload.download_file?p_filename=F1413621879/DiederichsPD.pdf "Nismark vir die Afrikaanse koerant in 'n meertalige samelewing".]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.boerevryheid.co.za/forums/showthread.php?17226-Die-Suid-Afrikaanse-pers-in-die-jare-dertig Die Afrikaanse pers in die jare dertig] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304141053/http://www.boerevryheid.co.za/forums/showthread.php?17226-Die-Suid-Afrikaanse-pers-in-die-jare-dertig |date= 4 Maart 2016 }} == Eksterne skakels == * [http://www.readerssociety.org.za/author_search_by_char.php?char=V Wim van der Berg, rugbyskrywer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111120903/http://www.readerssociety.org.za/author_search_by_char.php?char=V |date=11 Januarie 2012 }} * [http://penguin.book.co.za/blog/2010/10/29/new-by-wim-van-der-berg-great-moments-in-currie-cup-history/ Wim van der Berg, rugbyskrywer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110102204403/http://penguin.book.co.za/blog/2010/10/29/new-by-wim-van-der-berg-great-moments-in-currie-cup-history/ |date= 2 Januarie 2011 }} * [http://www.guardian.co.uk/music/artist/fb808d75-a87a-492c-8ba9-c10a6389abe4 Koos du Plessis, verslaggewer] * [http://www.roekeloos.co.za/boekrak/boekra48.html Chris Louw, verslaggewer] * [http://myfundi.co.za/a/Die_Derde_Taalbeweging_Afrikaanse_taalbewegings_V Chris Louw, nuusredakteur] * [http://www.conferencespeakers.co.za/speakerDetail.php?id=88 Harald Pakendorf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110712235706/http://www.conferencespeakers.co.za/speakerDetail.php?id=88 |date=12 Julie 2011 }} * [http://www.journalistdirectory.com/journalist/XmgmA/Jac-De%20Vries Jac de Vries, politieke medewerker]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.historicalpapers.wits.ac.za/inventory.php?iid=6075 Lys hofsake teen Die Vaderland] * [http://www.beeld.com/Suid-Afrika/Nuus/Koerantman-wat-tentatief-verlig-was-sterf-op-92-20101031 ''Beeld'' berig oor Dirk Richard se dood] * [http://www.lapa.co.za/Web/Skrywer/Profiel.aspx?Tema=4&Skrywer=3792 Paul C. Venter, verslaggewer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101227181246/http://lapa.co.za/Web/Skrywer/Profiel.aspx?Tema=4&Skrywer=3792 |date=27 Desember 2010 }} * [http://www.springbokboeke.co.za/html/chris_barnard.html Chris Barnard, verslaggewer] * [http://www.storiewerf.co.za/cv%27s/cv_chrisbarnard_ph.htm Chris Barnard, verslaggewer] * [http://user.online.be/gramadoelas/autmnd/autmnd02.htm Chris Barnard, outobiografie] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120118054327/http://user.online.be/gramadoelas/autmnd/autmnd02.htm |date=18 Januarie 2012 }} * [http://www.nb.co.za/authors/4960 Martie-Retief-Meiring, verslaggewer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101127101228/http://nb.co.za/authors/4960 |date=27 November 2010 }} == Verwysings == <div style="font-size:90%;"> {{Verwysings|3}} </div> {{Voorbladster}} [[Kategorie:Koerante]] [[Kategorie:Massamedia]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse koerante]] en5eg8riab2wv3lwikpipi81psghshc 0 56023 2516480 2504295 2022-07-31T16:51:30Z 777sms 20344 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Monterrey.ogg]] → [[File:Es-Monterrey.oga]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) wikitext text/x-wiki {| align="right" cellpadding="2" cellspacing="0" style="border:1px solid #88a; background:#CEDAF2; padding:5px; font-size: 85%; margin: 0 0 0.5em 1em; border-collapse:collapse;" ! align="center" colspan="2" style="color: #000000; background: #f7f8ff; padding: 4px; font-size:120%;" | <span style="font-size:16pt">'''Monterrey'''</span><br /> [[Lêer:Collage de Mtyy 2.jpg|280px]] |- style="background: #CEDAF2; text-align:center;border-bottom:1px solid #999" | '''Kaart''' |style="border-left:1px solid #999"| '''Wapen''' |- style="background:white" |rowspan=6| [[Lêer:Location Monterrey.png|180px|senter]] |- style="background: white" |style="border-left:1px solid #999"| [[Lêer:Escudo de Monterrey, Nuevo León, México.svg|75px|senter]] |- style="background: #f7f8ff;border-top:1px solid #999; text-align:center;" |style="border-left:1px solid #999"| |- style="background: #CEDAF2; text-align:center;" |style="border-left:1px solid #999;border-top:1px solid #999"| '''Vlag''' |- style="background: white; border-top:1px solid #999;" |style="border-left:1px solid #999"| [[Lêer:Bandera de Monterrey, Nuevo León, México.svg|90px|raam|senter]] |- style="background: #f7f8ff; border-top:1px solid #999; text-align:center;" |style="border-left:1px solid #999"| |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''[[Land]]''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | {{vlagland|Meksiko}} |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''[[Deelstate van Meksiko|Deelstaat]]''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[Lêer:Flag of Nuevo Leon.svg|20px|raam]] [[Nuevo León]] |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Koördinate''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | {{Koördinate|25|40|N|100|18|W}} |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Gestig op''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[20 September]] [[1596]] |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Oppervlakte:''' | style="background: #f7f8ff" | &nbsp; |- | &nbsp;- Totaal | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 324,8 [[vierkante kilometer|vk km]] |- | &nbsp;'''Hoogte bo seevlak''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 540 m |- style="border-top:1px solid #999;" |- style="border-top:1px solid #999;" |- |&nbsp;'''Bevolking:''' | style="background: #f7f8ff" | &nbsp; |- | &nbsp;- Totaal (2015) | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 1&nbsp;109&nbsp;171 |- | &nbsp;- Bevolkingsdigtheid | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 3&nbsp;415/vk km |- | &nbsp;- Metropolitaanse gebied | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 4&nbsp;689&nbsp;601 |- |&nbsp;'''Tydsone''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [[UTC]] -6 (CST) |- |&nbsp;'''[[Somertyd]]''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | UTC -5 (CDT) |- style="border-top:1px solid #999;" |- |&nbsp;'''Klimaat''' | style="background: #f7f8ff" | &nbsp; |- | &nbsp;- Tipe | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | Subtropiese klimaat |- | &nbsp;- Gemiddelde jaarlikse temperatuur | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 22,3&nbsp;°C |- | &nbsp;- Gem. temp. Januarie/Julie | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 14,4 / 28,6&nbsp;°C |- | &nbsp;- Gemiddelde jaarlikse neerslae | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | 590,9 mm |- |&nbsp;'''Burgemeester''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | Luis Donaldo<br />Colosio Riojas (PMC) |- style="border-top:1px solid #999;" |&nbsp;'''Amptelike webwerf''' | style="background: #f7f8ff; text-align:center;" | [http://www.monterrey.gob.mx/ ''monterrey.gob.mx''] |} '''Monterrey''' ([[Spaans]]: [monteˈrej], {{Audio|Es-Monterrey.oga|luister}}) is die [[hoofstad]] en grootste stad van die [[Deelstate van Meksiko|Meksikaanse deelstaat]] [[Nuevo León]], die negende grootste stad van [[Meksiko]] en dit is op 20 September 1596 deur [[Spanjaarde]] onder Diego de Montemayor gestig. Die stad het in 2015 'n bevolking van 1&nbsp;109&nbsp;171 en van 4&nbsp;689&nbsp;601 in die metropolitaanse gebied gehad en beslaan 'n oppervlakte van 324,8&nbsp;km². [[Lêer:MTY4.jpg|duimnael|links|'n Lugfoto van Monterrey in 2008]] [[Lêer:Cerro de la Silla.jpg|duimnael|links|Die ''Cerro de la Silla'' in Monterrey]] [[Lêer:Detalle palacio de NL.jpg|duimnael|links|Die Regeringspaleis van Nuevo León]] Monterrey is geleë net suidwes van die [[Rio Grande|Río Bravo del Norte]] en wes van die [[Golf van Meksiko]]. Die grens tot die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] is in die noorde geleë. Sedert die [[Meksikaanse Onafhanklikheidsoorlog]] het Monterrey in 'n belangrike ekonomiese sentrum in Meksiko ontwikkel en is tans een van die welvarendste stede van die land. Danksy afgeleë ligging van koloniale en nasionale sentrums het Monterrey van verskeie konflikte in die Meksikaanse geskiedenis gespaar gebly. Tydens die [[Meksikaans-Amerikaanse Oorlog]] het Amerikaanse troepe die stad vanaf 24 Mei 1846 tot 1848 beset. Tydens die [[Franse inval in Meksiko]] het Monterrey tussen 3 April en 5 Augustus 1864 as hoofstad van Meksiko en setel van die kabinet van [[Benito Juárez]], wat voor die troepe van keiser [[Maksimiliaan I van Meksiko|Maksimiliaan I]] moes vlug, gedien. Dit was een van die gasheerstede tydens die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1986]]. Tydens die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2026]] sal weer wedstryde hier aangebied word. == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie-inlyn}} * {{en}} {{Wikivoyage}} * {{es}} [http://www.monterrey.gob.mx/ Amptelike webwerf] {{Saadjie}} {{Hoofstede van Meksiko}} {{Normdata}} [[Kategorie:Hoofstede in Meksiko]] 95k0pi4vggawn8s2qk5n6tmdysg05wr 0 56494 2516678 2370750 2022-08-01T10:39:56Z Aliwal2012 39067 taalversorging wikitext text/x-wiki [[Lêer:Unie-parlementsopening.JPG|duimnael|regs|350px|Die Hertog van Connaught ry per koets deur [[Adderleystraat]] in [[Kaapstad]] by geleentheid van die opening van die eerste sitting van Suid-Afrika se Unie-parlement.]] [[Lêer:Kaart van die provinsies van Suid-Afrika 1910-1976 met Afrikaanse byskrifte.svg|duimnael|Die provinsies van Suid-Afrika van 1910 tot 1994.]] Die '''Suid-Afrika-Wet''' is die wet waardeur die [[Unie van Suid-Afrika]] tot stand gekom het en het bepaal dat die eenwording van die vier Britse kolonies in [[Suid-Afrika]] moes plaasvind binne 'n jaar na die aanname van die wet in 1909. Dit het gevolg op die [[Nasionale Konvensie]] van [[1908]] tot [[1909]] waar verteenwoordigers van die Kaap en Natal en die voormalige Boere-republieke die wetsontwerp opgestel het wat die land tot 'n selfregerende dominium binne die Britse [[Statebond]] sou verenig. Dit het beteken die Kaapkolonie, Natal, Transvaal en Oranjerivier-kolonie sou van 'n bepaalde dag in 1910 af nie meer elk 'n eie regering hê nie, maar sou geregeer word deur die regering en parlement van die nuwe, verenigde staat, die Unie van Suid-Afrika. Die Britse koning sou 'n dag afkondig waarop hierdie verandering in Suid-Afrika sou plaasvind. Die dag was [[31 Mei]] [[1910]], tot op die dag agt jaar ná die ondertekening van die [[Vrede van Vereeniging]] en uiteindelik ook presies 51 jaar voor republiekwording in 1961. Aan die begin kon daar geen volledige Unie-parlement wees nie omdat dit onmoontlik was om Unie-Volksraadslede te kies voordat daar 'n regering was op wie se aanbeveling die goewerneur-generaal 'n verkiesing kon uitskryf. Daarom moes daar eers 'n regering in die lewe geroep word wat die reëlings vir 'n verkiesing kon tref en wat die goewerneur-generaal kon versoek om 'n verkiesing uit te skryf. Dit was wel moontlik om 'n regering te hê voordat daar 'n verkiesing was omdat die Suid-Afrika-Wet aan die goewerneur-generaal die mag gegee het om persone as ministers te benoem al was hulle nog nie lid van die [[Volksraad van die Unie van Suid-Afrika|Unie-Volksraad]] of die Senaat nie. Dit was ook nie vir sulke persone nodig om binne drie maande lid van die Volksraad of Senaat te word soos die Grondwet later sou vereis nie, want hierdie bepaling het eers ná die eerste algemene verkiesing van krag geword. Veertien dae voordat die Unie tot stand sou kom, het lord Gladstone, die eerste goewerneur-generaal, in [[Tafelbaai]] aangekom, waar hy verwelkom is deur die vier laaste eerste ministers van die vier kolonies. Twee dae later het sy eksellensie <!-- met ander woorde lord Gladstone -->genl. [[Louis Botha]] versoek om 'n kabinet saam te stel. Hierdie kabinet sou optree as voorlopige regering vir die Unie totdat 'n algemene verkiesing plaasvind. Die regering moes feitlik onmiddellik na lord Gladstone se aankoms gevorm word, want daar was baie belangrike konstitusionele en administratiewe aangeleenthede wat voor 31 Mei deur die nuwe regering gereël moes word. Ná samesprekinge met verskeie mense in Suid-Afrika en ná sorgvuldige oorweging het die goewerneur-generaal se keuse op Botha geval en so het hy in Mei 1910 opgehou om eerste minister van Transvaal te wees en eerste minister van die Unie van Suid-Afrika geword. == Kiesafdelings == Die Suid-Afrika-Wet het bepaal dat Kaapland 51 setels sou hê, Transvaal 36, die Oranje-Vrystaat en Natal 17 elk. 'n Afbakeningskommissie is voor [[Uniewording]] aangestel om die verdeling van al vier provinsies in die vasgestelde getal kiesafdelings waar te neem. Volgens die Suid-Afrika-Wet moes 'n herafbakening na elke vyf-jaarlikse sensus onderneem word. Daarom is 'n tweede Afbakeningskommissie in [[1912]] aangestel na die uitslag van die [[1911]]-sensus bekend gemaak is. Die derde Afbakeningskommissie is in Julie [[1919]] onder voorsitterskap van sir J.H. Lange aangestel en die vierde, onder die voorsitterskap van Lange, wat na sy dood vervang is deur sir A.W. Mason, in Desember [[1922]]. Laasgenoemde se werk was gegrond op die sensus van [[3 Mei]] [[1921]]. [[Beeld:Hertog van Connaught.JPG|duimnael|regs|240px|Die Hertog van Connaught, 'n oom van die Britse koning [[George V van die Verenigde Koninkryk|George V]], het spesiaal na [[Suid-Afrika]] gekom om namens die koning die opening van die Unie-parlement by te woon.]] == Wetgewende gesag == Die Suid-Afrika-Wet het bestuursvorme bepaal wat in 'n groot mate gegrond was op die [[Westminster-stelsel]]. Die wetgewende liggaam (of Parlement) sou twee kamers hê: 'n Unie-Volksraad, wie se lede vir 'n tydperk van vyf jaar deur 'n meerderheidstem in enkelvoudige kiesafdelings verkies sou word, en 'n Senaat, wie se lede die vier provinsies gelykwaardig sou verteenwoordig en wie se lede op grond van 'n stelsel van proporsionele verteenwoordiging deur dienende Unie-Volksraadslede en lede van die Provinsiale Rade verkies is. Net soos in Brittanje, op wie se regeringstelsel die Suid-Afrika-Wet gegrond was, is die Unie-Volksraad ook as die "laerhuis" bestempel, hoewel dit verreweg die belangrikste van die twee huise was. Dit is daar waar geskilpunte gevoer en wetgewing hulle beslag gekry het. == Bronne == *[[Anna Böeseken|Böeseken, dr. A.J.]], [[D.W. Krüger|Krüger, prof. D.W.]] en Kieser, dr. A. 1953. ''Drie eeue. Die verhaal van ons vaderland''. Kaapstad: Nasionale Boekhandel. * Schirmer, Peter. 1981. ''Die beknopte geïllustreerde ensiklopedie van Suid-Afrika''. Johannesburg: Central News Agency (Edms.) Bpk. [[Kategorie:Geskiedenis van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Grondwet van Suid-Afrika]] 2oodxgu93z8uop02dq4r63nansinmlt 0 57017 2516516 2431174 2022-07-31T18:01:02Z Sobaka 328 /* Afgedank */ skakel wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Predikant | Naam = Willem de Klerk | Beeld = Ds Willem de Klerk 1959.jpg | Beeldbeskrywing = Dominee Willem de Klerk | Beeldonderskrif = Willem de Klerk | Geboortenaam = Willem Johannes de Klerk | Geboortedatum = 12 April 1928 | Geboorteplek = [[Reddersburg]] | Sterftedatum = {{SDEO|1928|4|12|2009|8|7}} | Sterfteplek = Johannesburg | Kerkverband = [[Gereformeerde Kerke van Suid-Afrika|Gereformeerd Kerk]] | Gemeente = [[Gereformeerde kerk Krugersdorp|Krugersdorp]] (1953–1957)<br />[[Gereformeerde kerk Totiusdal|Totiusdal]] (1957–1963)<br />[[Gereformeerde kerk Potchefstroom-Noord|Potchefstroom-Noord]] (1963–1976) | Jare aktief = 1953–'67 (as predikant) | Kweekskool = Potchefstroom | Sendingwerk = }} [[Beeld:Willem de Klerk Gereformeerde kerk Krugersdorp.png|duimnael|regs|250px|''[[Die Vaderland]]'' berig op [[22 Oktober]] [[1956]] oor die inwyding van die [[Gereformeerde kerk Krugersdorp]]. Ds. De Klerk, die leraar, het die kerk oopgesluit. Dit is ontwerp deur die [[Pretoria]]se argitek [[Johan de Ridder]], ’n lidmaat van die [[Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika|Gereformeerde Kerk]].]] Dr. '''Willem (Wimpie) Johannes de Klerk''' ([[12 April]] [[1928]] – [[Johannesburg]], [[7 Augustus]] [[2009]]) was ’n Afrikaanse akademikus, predikant, redakteur van die oggendblad ''[[Die Transvaler]]'' en Sondagkoerant ''[[Rapport]]'', stigterslid van die [[Demokratiese Party]], die oudste broer van voormalige president [[F.W. de Klerk]] en seun van oudminister [[Jan de Klerk]] en sy vrou, [[Corrie de Klerk|Corrie]]. Hul oupa aan vaderskant, ds. [[Willem Johannes de Klerk|W.J. de Klerk]], was twee maal leraar van die [[Gereformeerde kerk Johannesburg]] en registrateur van die [[PU vir CHO]] van 1923 tot 1928. Hul ouma aan vaderskant was ds. De Klerk se tweede vrou, [[Aletta de Klerk|Aletta Johanna]], gebore Van Rooy, 'n kleindogter van die Van Rooy-stamouers in Suid-Afrika, [[Johannes Cornelis van Rooy]] en sy vrou, [[Anne van Rooy|Anne Holsters]]. Sy tante [[Susan Strijdom]] was die vrou van Suid-Afrika se vyfde eerste minister, adv. [[Hans Strijdom]]. Dr. De Klerk is in 1953 in die [[Gereformeerde kerk Krugersdorp]], sy eerste gemeente, bevestig. Krugersdorp is op [[25 April]] [[1896]] gestig as die eerste Gereformeerde kerk op die [[Witwatersrand|Rand]], ’n maand voor Johannesburg op [[23 Mei]] daardie jaar. In 1957 kom sy volgende standplaas aan die beurt, [[Gereformeerde kerk Totiusdal|Totiusdal]], en in 1963 [[Gereformeerde kerk Potchefstroom-Noord|Potchefstroom-Noord]]. Van 1967 was hy professor aan die PU vir CHO, waar hy bly tot hy uittree as professor en predikant van die GKSA in 1973. == Redakteur van ''Die Transvaler'' == [[Beeld:Van Rooy-familiefees met sen JC van Rooy se 80ste verjaardag, Kroonstad, 23 Julie 1939.jpg|duimnael|links|330px|Die Van Rooy-familiefees op [[Kroonstad]], [[23 Julie]] [[1939]], op sen. J.C. van Rooy se 80ste verjaardag. [[Charles van Rooy]] sit sesde van links, Henri Charles van Rooy sewende, sen. Jan van Rooy, agtste, dié se derde vrou, Helena (weduwee Hugo) negende, Izaak van Rooy tiende en ds. [[Koos van Rooy]] elfde. Negende van links in die derde ry staan [[Corrie de Klerk|Corrie]] en [[Jan de Klerk|Jan]] de Klerk, ouers van dr. De Klerk, wat voor twaalfde van links sit.]] [[Beeld:Ds Willem de Klerk as student, 1952.jpg|duimnael|links|200px|Willem de Klerk toe hy op universiteit in die TSV-bestuur gedien het.]] [[Beeld:Studium Universale word volwaardige departement, Die Wapdad, 4 Augustus 1965.jpg|duimnael|regs|300px|''Die Wapad'' berig op [[4 Augustus]] [[1965]] oor ds. De Klerk se aanstelling as dosent aan die [[PU vir CHO]].]] Carl Nöffke het in sy laaste hoofartikel as redakteur van ''[[Die Transvaler]]'' op [[13 Augustus]] [[1973]] geskryf staatkundige afsonderlikheid is ’n beginsel wat voor elke vierskaar van moraliteit en regverdigheid verdedig kan word. Verdedig dit net gereeld en sonder enige toegewings. Die volgende dag skryf Willem de Klerk, wat van die Potchefstroomse Universiteit vir CHO [[Johannesburg]] toe gekom het om redakteur van ''Die Transvaler'' te word, die verwantskap van die koerant met die [[Nasionale Party]] is ’n vrywillige vennootskap op die raamwerk van basiese beleidstroom. Dis nie napraat nie, maar saampraat – en as dit verantwoord is, teenpraat. De Klerk is as redder van [[Perskor]] se vlagskip verwelkom wat die aanslag uit die Suide (van [[Nasionale Pers]]) moes afweer. Van hom skryf [[Dirk Richard]]:<ref>Richard, Dirk. 1985. ''Moedswillig die uwe. Perspersoonlikhede in die Noorde''. Johannesburg: Perskor.</ref> “Willem de Klerk het ’n skerp brein en aanpassingsvermoë, hy weet hoe om te werk en hy het ’n innemende geaardheid wat mense na hom toe aantrek.” Hy het in ’n politieke huis grootgeword. Sy vader, sen. [[Jan de Klerk]], het as partysekretaris van die N.P. in Transvaal begin en later minister geword. Sy oom was adv. [[J.G. Strijdom]] en sy jonger broer, [[F.W. de Klerk]], was vroeg reeds op ’n politieke koers wat uiteindelik tot minister- en presidentskap gelei het. De Klerk het dikwels in stryd met sy vader gekom oor sy verligte uitkyk, maar sen. De Klerk was later een van sy grootste ondersteuners toe hy dikwels omstrede standpunte ingeneem het as ''Transvaler''-redakteur. Voor sy aanstelling het De Klerk baie toesprake gehou en ’n verligte standpunt ingeneem in die Calvinistiese maandblad ''Woord en Daad''. In 1966 was hy in die oog van die storm toe hy met die benamings “verlig” en “verkramp” vorendag gekom het tydens ’n toespraak voor die [[SABRA]]-jeugkongres op [[Bela Bela|Warmbad]]. Hy het albei soort Afrikaners bygekom en die gematigde voorgehou as die positiewe, ideale Afrikaner. Die toespraak het by die koerante uitgekom en De Klerk is as liberalis uitgeskel. ''Die Transvaler'' onder Nöffke was een van die platforms vir sy verguising. In ''[[Die Vaderland]]'' het A.M. van Schoor in ’n hoofartikel ’n gek van hom probeer maak deur hom as die “nuwe verlosser” voor te stel – die wyse man en redder wat deur sy nek praat en Afrikanerskap beledig het. Hierna is hy oorval deur uitnodigings om toesprake te lewer en sodoende het die derde begrip – die ideale Afrikaner – heeltemal verdwyn weens die bohaai oor “verlig” en “verkramp”. De Klerk se eerste dag was [[14 Augustus]] [[1973]]. Met een slag is die koerant uit sy ou weë en knegskapverbintenis aan die [[Nasionale Party]] geruk. Dit het hom gereeld in stryd met die eerste minister, mnr. [[B.J. Vorster]], gebring, wat geglo het sy kommentaar is te verlig, geleerd en teoreties. Oor verskeie vraagstukke het diep meningsverskille ontstaan. De Klerk was byvoorbeeld ten gunste van grys gebiede (woonbuurte waar verskillende rasse kon woon, strydig met die [[Groepsgebiedewet]]) en dat die deel van openbare geriewe voorsiening moes maak vir wit, swart en grys vlakke. De Klerk het ook aangedring op die ontwerp van ’n grondwetlike grondplan met ’n verklaring van voorneme en perspektief op sekere basiese ontwikkelinge vorentoe. Vir Vorster was dit ’n belediging omdat die grondplan volgens hom reeds daar was en uit afsonderlike ontwikkeling bestaan het. Nog ’n haakpunt was die posisie van stedelike swart mense. Die koerant se standpunt onder De Klerk was dat hulle nie net tydelike stadsbewoners was nie. Vorster het by sy bekende standpunt gehou: “Oor die stedelike swart man is klaar gedink.” Hulle was ook haaks oor geskille in die [[Nasionale Party]], want Vorster het geglo ''Die Transvaler'' gee te veel aandag aan “aksentverskille”. So het De Klerk se stryd om ''Die Transvaler'' ’n beter koerant, vry van die ou lojaliteitsjoernalistiek, te maak, die wind van voor gekry. Sy standpunt was dat hy ’n “lojale vriend” was, maar geen “propagandis” nie. Dr. [[Connie Mulder]], Transvaalse leier van die N.P., het op [[23 Januarie]] [[1975]] op [[Naboomspruit]] in ’n toespraak gewaarsku dat geen koerant in Suid-Afrika die voorreg het om die N.P. se standpunt te verkondig nie. ''Die Transvaler'' het dit verwelkom, maar Mulder was omgekrap oor die redakteur se astrantheid en beplan ’n vergadering vir [[25 Augustus]] [[1975]] met die vier dagbladredakteurs van [[Perskor]]: Willem de Klerk van ''[[Die Transvaler]]'', [[Harald Pakendorf]] van ''[[Oggendblad]]'', Arthur Lake van ''[[Hoofstad]]'' en [[Dirk Richard]] van ''[[Die Vaderland]]''. ''[[Beeld]]'' is van die gesprek uitgesluit. Die voorwendsel was ’n vriendelike gesprek tussen pers en party, maar eintlik was dit, volgens Richard, ’n slim set om die redakteurs bloot te stel aan ’n saal vol politici wat van die seldsame vergunning gebruik gemaak het om die persmense by te kom. == Afgedank == [[Lêer:Ds Willem de Klerk.jpg|duimnael|links|180px|Dr. Willem de Klerk.]] [[Lêer:Vierdejaarstudente aan die Teologiese Skool Potchefstroom, 1952.jpg|duimnael|regs|300px|Vierdejaarstudente aan die [[Teologiese Skool Potchefstroom]], 1952. Voor: A.S. Smit, J.H. Venter, Bouke Spoelstra en W.J.I.M. du Plessis. Agter: [[Walter Meyer|E.W. Meyer]], P.G.W. du Plessis, W.J. de Klerk, C.D. van der Merwe.]] Tydens De Klerk se redakteurskap het [[Naspers]] die sogenaamde Persstryd in die destydse [[Transvaal]]se Afrikaanse koerantmark ontketen toe dié [[Kaapstad|Kaapse]] maatskappy op [[16 September]] [[1974]] die eerste uitgawe van die oggendkoerant ''[[Beeld]]'' die lig laat sien. Die redaksie het gehoop op verkope van 100&nbsp;000 per dag, maar teen Februarie 1975 het dit gedaal tot 21&nbsp;568, die laagste maandsyfer in sy bestaan. Op [[29 April]] [[1975]] is 102&nbsp;402 koerante verkoop danksy die nuus oor die [[Foxstraatbeleg]],<ref>*Beukes, W.D. (red.), “Oor grense heen. Op pad na ’n nasionale pers 1948–1990. Kaapstad: Nasionale Boekhandel. 1992</ref> maar die gemiddeld vir die ses maande Julie tot Desember 1975 (42&nbsp;774) was steeds amper 20&nbsp;000 minder as sy vernaamste mededinger, ''[[Die Transvaler]]'', se 61&nbsp;641.<ref>*Botha, F.M. (red.), “Advertising & Press Annual of Africa 1976”. Cape Town and Johannesburg: National Publishing Company (Pty) Ltd. 1976</ref> Dié syfer was in ’n groot mate te danke aan De Klerk se knap redakteurskap, want baie lesers het die koerant net gekoop omdat hy redakteur was. Dit het ''Beeld'' waarskynlik langer gevat om ''Die Transvaler'' te oorrompel as wat onder ’n ander redakteur die geval sou wees omdat De Klerk, ’n bloubloed-Afrikaner, aansien aan sy koerant verleen het. Tydens dié Persstryd het die twee Afrikaanse oggendkoerante in [[Johannesburg]] die eens byna ondenkbare bereik deur met ’n gesamentlike sirkulasiesyfer van 104&nbsp;000 te bereik, net 27&nbsp;000 minder as Johannesburg se Engelse oggendkoerant, die ''[[Rand Daily Mail]]''. Die stryd om lesers tussen ''[[Beeld]]'' en ''[[Die Transvaler]]'' het daartoe gelei dat Perskor se bestuur, sonder De Klerk se medewete, fiktiewe syfers vir hulle drie Johannesburgse dagblaaie, ''[[Die Vaderland]]'', ''[[Die Transvaler]]'' en ''[[The Citizen]]'', geskep het. Die geknoei het in 1976 begin toe ''[[Beeld]]'' die eerste keer meer as 50&nbsp;000 koerante oor ’n sesmaandetydperk verkoop het. Die hoogtepunt van die fiktiewe syfers was toe ''[[Die Transvaler]]'' op [[1 Augustus]] [[1980]] op sy voorblad spog dat hy toe die grootste Afrikaanse dagblad in [[Suid-Afrika]] was met ’n sirkulasiesyfer vir die ses maande van Januarie tot Junie daardie jaar van 75&nbsp;287. Steeds was De Klerk onbewus van die gekonkel, deels omdat hy ’n akademiese agtergrond gehad het en nie ’n gesoute koerantmens was wat alles van koerantmaak geweet het nie.<ref>[http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/08/11/B1/7/willemdeklerk-artikel.html “Verligte rebel in die binnekring”], ''[[Beeld]]'', [[11 Augustus]] [[2009]]</ref> ''[[Beeld]]'' se werklike syfer was toe 64&nbsp;901. Minder as twee maande later kom ’n Perskoramptenaar in die geheim met die bedrog vorendag. Die Sirkulasie-Ouditburo (later Audit Bureau of Circulation – ABC) het die saak ondersoek en op [[22 September]] [[1980]] bekendgemaak dat die jongste sesmaandesyfer vir ''[[Die Transvaler]]'' 21&nbsp;306 hoër as die werklike was en ''[[Die Vaderland]]'' s’n 9&nbsp;367. ''[[The Citizen]]'' s’n is met 6&nbsp;999 verhoog. By verdere ondersoek blyk dit dat die werklike en fiktiewe verkoopsyfers selfs meer verskil het: * ''[[Die Transvaler]]'': 49&nbsp;525 (75&nbsp;287), verskil = 25&nbsp;762; * ''[[Die Vaderland]]'': 48&nbsp;594 (60&nbsp;564), verskil = 11&nbsp;970; * ''[[The Citizen]]'': 45&nbsp;000 (54&nbsp;266), verskil = 9&nbsp;226. Die drie koerante se ABC-lidmaatskap is opgeskort en ''[[Beeld]]'' kon onmiddellik sy advertensietariewe opstoot omdat dit toe in werklikheid die grootste Afrikaanse koerant in [[Transvaal]] was. [[P.J. Cillié]], voorsitter van Naspers, het ’n informele gesprek versoek met [[Ben Schoeman]], voorsitter van Dagbreektrust, wat Perskor beheer het. Tydens die gesprek op [[1 Desember]] [[1980]] in [[Pretoria]] wou Cillié skadevergoeding hê vir ''[[Beeld]]'' se verlies aan advertensie-inkomste, maar Schoeman het ’n samesmelting tussen die twee persgroepe voorgestel. Cillié was hierteen gekant en gesê die Nasionale Pers het ’n afkeer in so ’n monopolivorming.<ref>*Beukes, W.D. (red.), “Oor grense heen. Op pad na ’n nasionale pers 1948–1990. Kaapstad: Nasionale Boekhandel. 1992</ref> Perskor wou nie kopgee oor vergoeding nie. D.P. de Villiers van Naspers het in Januarie 1981 ’n markverdeling in die Transvaal voorgestel met Naspers in die oggendmark en Perskor in die middagmark omdat die oggendmark vir laasgenoemde volgens hom nog nooit lonened wat nie, maar die middagmark wel. Naspers het later bereken sy verlies vanweë die fiktiewe syfers was R13,7&nbsp;miljoen in destydse geldwaarde. Omdat Perskor skuld ontken het, het Naspers besluit om ’n eis in te stel. [[Marius Jooste]], die besturende direkteur van [[Perskor]], het tot sy dood in Oktober 1982 vasgeskop teen die gedagte van ’n markverdeling, maar was wel ten gunste van amalgamering van die twee persgroepe. In November 1982 voer die nuwe voorsitter van Perskor, Willem van Heerden, en twee lede van die Dagbreektrust-direksie gesprek met twee senior Naspers-amptenare. Cillié en De Villiers verwerp ’n Perskor-voorstel vir ’n oorkoepelende maatskappy om die twee oggendblaaie in Johannesburg oor te neem. Die teenwoordiges besluit nie op ’n markverdeling nie, maar tog dat raadgewers aan weerskant die geldwaarde van Perskor se onttrekking aan die oggendmark moet bereken. Uiteindelik is besluit Perskor om ''[[Die Transvaler]]'' van die oggendmark te laat verdwyn as Naspers sy eis om skadevergoeding terugtrek en R5&nbsp;miljoen vir die ontruiming van die oggendmark betaal. Intussen het Jooste egter die loopbaan van Perskor se geëerde redakteur kortgeknip, juis weens die Persstryd en die gekonkel waarvoor Jooste self verantwoordelik was. Die algemene opvatting was dat De Klerk van die gekookte syfers moes geweet het. Omdat hy ’n trotse mens was, het dit hom seergemaak.<ref>[http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/08/11/B1/7/willemdeklerk-artikel.html “Verligte rebel in die binnekring”], ''[[Beeld]]'', [[11 Augustus]] [[2009]].</ref> Nie net Jooste nie, maar ook toonaangewende verkramptes in Perskor se direksie en bestuur het vermoedelik ook ’n sterk hand in De Klerk se afdanking gehad. == Redakteur van ''Rapport'' == Nadat die verhouding tussen De Klerk en Jooste heeltemal verbrokkel het en die redakteur afgedank is, het David de Villiers en [[Piet Cillié]], toe voorsitter van [[Naspers]], stappe begin doen om hom aangestel te kry as redakteur van ''[[Rapport]]'', waarvan Naspers en Perskor tot 1990 elkeen die helfte sou besit. Ook by ''[[Rapport]]'' het De Klerk die [[Nasionale Party|N.P.]]-bewind onder pres. [[P.W. Botha]] die harnas ingejaag. In die destydse era van die driekamer-parlement het hy bly hamer op die afwesigheid van politieke regte vir swart mense en Botha se toenemend outokratiese regeringstyl. Ná De Klerk se dood het sy destydse mederedakteur by ''[[Die Vaderland]]'', [[Harald Pakendorf]] aan ''[[Beeld]]'' gesê De Klerk het denke verskuif. “Ons het op dieselfde vloer gewerk toe ons redakteurs was – hy by Die Transvaler en ek by Vaderland. Ek dink ons het dieselfde soort politiek bedryf: Hy dalk net ’n bietjie meer filosofies. Hy het mense meer ontvanklik vir ’n nuwe politieke benadering gemaak.”<ref>[http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/08/08/B1/3/ddKlerkDoodkas.html Bekendes bring hulde aan De Klerk] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151123070813/http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/08/08/B1/3/ddKlerkDoodkas.html |date=23 November 2015 }}, ''[[Beeld]]'', [[8 Augustus]] [[2009]]</ref> == Terug na die akademie == Rapport se direksie teen 1987 “vertroue in De Klerk verloor”, aldus die latere Naspers-voorsitter [[Ton Vosloo]].<ref>[http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/08/11/B1/7/willemdeklerk-artikel.html “Verligte rebel in die binnekring”], ''[[Beeld]]'', [[11 Augustus]] [[2009]].</ref> Hy is weg en het ’n professoraat in kommunikasiekunde by die destydse [[Randse Afrikaanse Universiteit]] aanvaar waar hy tot sy aftrede gebly het. == Verwysings == {{Verwysings}} == Sien ook == * [[Verkrampte en verligte]], uitdrukkings wat hy gemunt het. == Eksterne skakels == * {{af}} [http://www.dieburger.com/Suid-Afrika/Nuus/Willem-de-Klerk-sterf-20090807 Doodsberig op 7 Augustus 2009 in ''Die Burger'']. * {{af}} [http://www.dieburger.com/Opinie/HoofArtikels/Willem-de-Klerk-20090810 Huldeblyk in ''Die Burger'' van 10 Augustus 2009]. * {{af}} [http://www.dieburger.com/Suid-Afrika/Nuus/GROETBRIEF-DEUR-WILLEM-DE-KLERK-20090814 Groetbrief in ''Die Burger'' van 15 Augustus 2009]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. * {{af}} [http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2000/05/13/8/1.html Willem de Klerk se boek bekend gestel, ''Beeld'', 13 Mei 2000]. * {{en}} [http://www.uj.ac.za/EN/Faculties/humanities/departments/comm/Strategiccomm/About/Staff/Pages/NinadeKlerk.aspx Biografie van sy vrou, Nina Overton-de Klerk]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. * {{af}} [http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/08/11/B1/7/willemdeklerk-artikel.html “Verligte rebel in die binnekring”], ''[[Beeld]]'', [[11 Augustus]] [[2009]]. * {{af}} [http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/08/08/B1/3/ddKlerkDoodkas.html Bekendes bring hulde aan De Klerk] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151123070813/http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/08/08/B1/3/ddKlerkDoodkas.html |date=23 November 2015 }}, ''[[Beeld]]'', [[8 Augustus]] [[2009]] * {{en}} [http://mg.co.za/article/2009-08-07-willem-de-klerk-dies Doodsberig op Mail & Guardian se webtuiste], [[7 Augustus]] [[2009]]. URL besoek op 2 Oktober 2013. {{DEFAULTSORT:De Klerk, Willem}} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse koerante]] [[Kategorie:Massamedia]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse predikante]] [[Kategorie:Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika]] [[Kategorie:Geboortes in 1928]] [[Kategorie:Sterftes in 2009]] as6n2i9lm9rt8gemoh3thva8h8ugm5r 0 60528 2516394 2253523 2022-07-31T12:36:32Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Pristidae | image = Pristis pristis - Georgia Aquarium Jan 2006.jpg | image_width = 240px | image_caption = ''Pristis pectinata'' | domain = [[Eukaryota]] | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | subphylum = [[Vertebrata]] | subphylum_authority = ([[Cuvier]], [[1812]]) | infraphylum = [[Gnathostomata]] | classis = [[Chondrichthyes]] | subclassis = [[Elasmobranchii]] | superordo = [[Batoidea]] | ordo = '''Pristiformes''' | familia = '''Pristidae''' | familia_authority = [[Charles Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1838 | subdivision_ranks = Genera | subdivision = * ''[[Anoxypristis]]'' * ''[[Pristis]]'' }} Die '''Saagvisse''' (''Pristidae'') is 'n [[kraakbeenvisse|kraakbeenvis]]-familie wat hoort tot die [[orde (biologie)|orde]] [[Pristiformes]]. Daar is twee [[genus|genera]] met ses [[spesie]]s wat hoort tot dié [[familie (biologie)|familie]] en drie van die spesies kom aan die [[Suid-Afrika]]anse kus voor. == Kenmerke == Die uitstaande kenmerk van die familie is die plat snawel met tande aan weerskante wat soos 'n [[saag]] lyk. Die kop en voorste gedeelte van die lyf is plat terwyl die agterste gedeelte meer soos die lyf van 'n [[haai]] lyk. Die familie het twee dorsale vinne, 'n asimmetriese stertvin (die boonste lob is langer) en die pektorale vinne is langs die kop geheg en lyk amper soos twee vlerke. Daar is vyf pare kieue splete teenwoordig aan die onderkant van die kop. Die familie word tot 7&nbsp;m lank - die saag ingesluit en is [[ovovivipaar]]. Hulle kom voor in vlak water by sanderige bodems, soms in riviermondings. Die familie is eetbaar. Die saag word gebruik om kos uit te krap en ook om prooi mee dood te maak. == Genera == Die volgende genera en gepaardgaande spesies kom aan die Suid-Afrikaanse kus voor: * ''Pristis'' ::* ''Pristis microdon'' - [[Groottandsaagvis]] ::* ''Pristis pectinata'' - [[Kleintandsaagvis]] ::* ''Pristis zijsron'' - [[Langkam-saagvis]] == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van visse]] * [[Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name]] * [[Lys van varswater visfamilies]] * [[Lys van visfamilies]] * [[Visordes van Suider-Afrika]] == Bron == * Coastal Fishes of Southern Africa. [[Phil Heemstra|Phil]] & Elaine Heemstra. 2004. ISBN 1-920033-01-7 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Saagvisse]] n8k82503poop1fna6r3er331e1737r9 0 62434 2516392 2429518 2022-07-31T12:34:18Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki :''Vir ’n artikel oor die krai met dieselfde naam, sien [[Stawropol-krai]].'' {{Inligtingskas Nedersetting |amptelike_naam=Stawropol |ander_naam= |inheemse_naam=<small>Ставрополь</small> |nedersetting_tipe=Stad |bynaam= |slagspreuk= |translit_taal1= |translit_taal1_tipe= |translit_taal1_inligting= |translit_taal2= |translit_taal2_tipe= |translit_taal2_inligting= |beeld_stadsilhoeët= Stavropol centre.JPG |beeldgrootte=240px |beeldbyskrif= |beeld_vlag=Stavropol flag.svg |vlaggrootte= |vlagskakel= |beeld_seël= |seëlskakel= |seëlgrootte= |beeld_skild=Coat of Arms of Stavropol (1994).png |skildskakel= |skildgrootte= |beeld_leë_embleem= |leë_embleemtipe= |leë_embleemgrootte= |leë_embleemskakel= |beeld_kaart= |kaartgrootte= |kaartbyskrif= |beeld_kaart1= |kaartgrootte1=200 |kaartbyskrif1= |beeld_punt_kaart= |puntkaartgrootte= |puntkaartbyskrif= |punt-x= |punt-y= |duimdrukkerkaart=Strawropol-krai |duimdrukkeretiketposisie=bokant |duimdrukkerkaartgrootte=200 |duimdrukkerkaartbyskrif= Ligging van die stad Strawropol in Strawropol-krai |onderafdelingtipe=[[Land]] |onderafdelingnaam={{vlag|Rusland}} |onderafdelingtipe1=Deelgebied |onderafdelingtipe2= |onderafdelingtipe3= |onderafdelingtipe4= |onderafdelingnaam1=[[Stawropol-krai]] |onderafdelingnaam2= |onderafdelingnaam3= |onderafdelingnaam4= |regeringvoetnotas= |regeringstipe=Stadsraad |leiertitel=Burgemeester |leiernaam=Georgi Koljagin |leiertitel1= |leiertitel2= |leiertitel3= |leiertitel4= |leiernaam1= |leiernaam2= |leiernaam3= |leiernaam4= |stigtingstitel=Stigting |stigtingsdatum='''[[1777]]''' |stigtingstitel2= |stigtingsdatum2= |stigtingstitel3= |stigtingsdatum3= |eenheidvoorkeur= |oppervlakvoetnotas= |oppervlakgroottes= |oppervlak_totaal_km2= |oppervlak_land_km2= |oppervlak_water_km2= |oppervlak_totaal_myl2= |oppervlak_land_myl2= |oppervlak_water_myl2= |oppervlak_water_persent= |oppervlak_stedelik_km2= |oppervlak_stedelik_myl2= |oppervlak_metro_km2= |oppervlak_metro_myl2= |oppervlak_leeg1_titel= |oppervlak_leeg1_km2l= |oppervlak_leeg1_myl2= |oppervlak_leeg2_titel= |oppervlak_leeg2_km2l= |oppervlak_leeg2_myl2= |hoogtevoetnotas= |hoogte_m= |hoogte_voet= |koördinaattipe= |koördinate = {{Koördinate|45|03|N|41|59|O|aansig=inlyn,titel}} |bevolking_soos_op=2014 |bevolkingnotas= |bevolking_totaal=419&nbsp;816 |bevolkingsdigtheid_km2= |bevolkingsdigtheid_myl2= |bevolking_metro= |bevolkingsdigtheid_metro_km2= |bevolkingsdigtheid_metro_myl2= |bevolking_stedelik= |bevolkingsdigtheid_stedelik_km2= |bevolkingsdigtheid_stedelik_myl2= |bevolking_leeg1_titel= |bevolking_leeg1= |bevolkingsdigtheid_leeg1_km2= |bevolkingsdigtheid_leeg1_myl2= |bevolking_leeg2_titel= |bevolking_leeg2= |bevolkingsdigtheid_leeg2_km2= |bevolkingsdigtheid_leeg2_myl2= |bevolkingnota= |tydsone=UTC+4:00 |utcafset= |tydsone_DST= |uctafset_DST= |poskodetipe= |poskode= |skakelkode= |leë_naam= |leë_inligting= |leë1_naam= |leë1_inligting= |leë2_naam= |leë2_inligting= |leë3_naam= |leë3_inligting= |voetnotas= |webwerf=http://stavropol.stavkray.ru/ }} '''Stawropol''' ([[Russies]]: Ста́врополь) is ’n stad in [[Rusland]] en die hoofstad van die [[Deelgebiede van Rusland|federale deelgebied]] [[Stawropol-krai]]. Die bevolking in 2014 was 419&nbsp;816. Dit is in 1777 ná die Russies-Turkse Oorlog van 1768–1774 gestig as ’n militêre kamp en het in 1785 ’n stad geword.<ref>{{Cite web |url=http://www.stavropol.stavkray.ru/_eng/city/ |title=Stavkrai |access-date=24 Februarie 2012 |archive-date= 4 Junie 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100604013613/http://www.stavropol.stavkray.ru/_eng/city/ |url-status=dead }}</ref> Die staatsman prins [[Grigori Potjomkin]] het ’n groot rol gespeel in die stigting van die stad. Die [[Kosakke#Don-Kosakke|Don-Kosakke]] het hulle daarna in en om die stad gevestig om die grense van die [[Russiese Ryk]] te verdedig.<ref>[http://www.stavropol-gorod.ru/about/clause/396/407625/ stavropol-gorod]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Tsaar [[Aleksander I van Rusland|Aleksander&nbsp;I]] het verskeie Armeense gesinne in 1809 genooi om by die fort te gaan woon om handel in die gebied te bevorder.<ref>{{Cite web |url=http://www.stavropol.stavkray.ru/_eng/city/ |title=Stavropol City Administration |access-date=24 Februarie 2012 |archive-date= 4 Junie 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100604013613/http://www.stavropol.stavkray.ru/_eng/city/ |url-status=dead }}</ref> Die stad is in 1935 hernoem tot '''Worosjilofsk''', maar het sy ou naam in 1943 teruggekry.<ref>{{Cite web |url=http://www.stavropol.stavkray.ru/_eng/city/ |title=stavkray |access-date=24 Februarie 2012 |archive-date= 4 Junie 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100604013613/http://www.stavropol.stavkray.ru/_eng/city/ |url-status=dead }}</ref> Die eerste en enigste uitvoerende president van die [[Sowjetunie]], [[Michail Gorbatsjof]], is in Stawropol-krai gebore en het ’n paar jaar lank in Stawropol gewerk as hoof van die krai se administrasie. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * [http://www.stavropol.stavkray.ru/_eng Amptelike webtuiste] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090730020129/http://www.stavropol.stavkray.ru/_eng/ |date=30 Julie 2009 }} {{en}} {{ru}} * [http://2stavropol.ru/ Foto's] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100928115715/http://2stavropol.ru/ |date=28 September 2010 }} {{ru}} {{Commons-kategorie inlyn|Stavropol|Stawropol}} * [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Stavropol|Engelse Wikipedia]] {{Normdata}} [[Kategorie:Nedersettings in Rusland]] dyzznuh918b40lv0fgf082y6rjynrgj 0 67488 2516676 2231931 2022-08-01T10:30:32Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Bossaffraan |image = Elaeodendron croceum.jpg |image_caption = |status = LC |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Elaeodendron]]'' |species = '''''E. croceum''''' |binomial = ''Elaeodendron croceum'' |binomial_authority = ([[Carl Peter Thunberg|Thunb.]]) DC. |synonyms = * ''Ilex crocea'' <small>Thunb.</small> * ''Cassine crocea'' <small>(Thunb.) C.Presl</small> * ''Crocoxylon croceum'' <small>(Thunb.) N.Robson</small> * ''Elaeodendron capense'' <small>[[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]</small> * ''Elaeodendron verrucosum'' <small>Kunth</small> * ''Elaeodendron zeyheri'' <small>Turcz.</small> * ''Salacia zeyheri'' <small>Planch. ex Harv.</small> * ''Crocoxylon excelsum'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Rhamnus capensis'' <small>Spreng.</small> |}} Die '''Bossaffraan''' (''Elaeodendron croceum'') - voorheen ''Cassine papillosa'' - is 'n immergroen [[plant]] wat as 'n [[struik]] of 'n klein [[boom]]pie voorkom. Dit groei vanaf seevlak tot by ongeveer 900&nbsp;m bo seevlak. Die boom se [[bas]] is grys en dun en dikwels met mos bedek. Die helder-oranje binnebas skyn op plekke deur. Die blare blink, teenoorstaande en het skerp tande langs hul rande. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] 5obqsokt7zbc30w1ogafmsy4kbcpa75 2516682 2516676 2022-08-01T10:51:49Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Bossaffraan |image = Elaeodendron croceum.jpg |image_caption = |status = LC |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Elaeodendron]]'' |species = '''''E. croceum''''' |binomial = ''Elaeodendron croceum'' |binomial_authority = ([[Carl Peter Thunberg|Thunb.]]) DC. |synonyms = * ''Ilex crocea'' <small>Thunb.</small> * ''Cassine crocea'' <small>(Thunb.) C.Presl</small> * ''Crocoxylon croceum'' <small>(Thunb.) N.Robson</small> * ''Elaeodendron capense'' <small>[[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]</small> * ''Elaeodendron verrucosum'' <small>Kunth</small> * ''Elaeodendron zeyheri'' <small>Turcz.</small> * ''Salacia zeyheri'' <small>Planch. ex Harv.</small> * ''Crocoxylon excelsum'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Rhamnus capensis'' <small>Spreng.</small> |}} Die '''Bossaffraan''' (''Elaeodendron croceum'') - voorheen ''Cassine papillosa'' - is 'n immergroen [[plant]] wat as 'n [[struik]] of 'n klein [[boom]]pie voorkom. Dit groei vanaf seevlak tot by ongeveer 900&nbsp;m bo seevlak. Die boom se [[bas]] is grys en dun en dikwels met mos bedek. Die helder-oranje binnebas skyn op plekke deur. Die blare blink, teenoorstaande en het skerp tande langs hul rande. Die boom se FSA-nommer is 415.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1870-2 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:160659-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] d6lg3c17ogg72kwrikpj0cb2jgnwoj2 2516683 2516682 2022-08-01T10:55:03Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Bossaffraan |image = Elaeodendron croceum.jpg |image_caption = |status = LC |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Elaeodendron]]'' |species = '''''E. croceum''''' |binomial = ''Elaeodendron croceum'' |binomial_authority = ([[Carl Peter Thunberg|Thunb.]]) DC. |synonyms = * ''Ilex crocea'' <small>Thunb.</small> * ''Cassine crocea'' <small>(Thunb.) C.Presl</small> * ''Crocoxylon croceum'' <small>(Thunb.) N.Robson</small> * ''Elaeodendron capense'' <small>[[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]</small> * ''Elaeodendron verrucosum'' <small>Kunth</small> * ''Elaeodendron zeyheri'' <small>Turcz.</small> * ''Salacia zeyheri'' <small>Planch. ex Harv.</small> * ''Crocoxylon excelsum'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Rhamnus capensis'' <small>Spreng.</small> |}} Die '''Bossaffraan''' (''Elaeodendron croceum'') - voorheen ''Cassine papillosa'' - is 'n immergroen [[plant]] wat as 'n [[struik]] of 'n klein [[boom]]pie voorkom. Die [[spesie]] is [[inheems]] in [[Suid-Afrika]] waar dit in die [[KwaZulu-Natal]], [[Limpopo]], [[Mpumalanga]] en die [[Oos-Kaap]] asook [[Mosambiek]] voorkom. Dit groei vanaf seevlak tot by ongeveer 900&nbsp;m bo seevlak. Die boom se [[bas]] is grys en dun en dikwels met mos bedek. Die helder-oranje binnebas skyn op plekke deur. Die blare blink, teenoorstaande en het skerp tande langs hul rante. Die boom se FSA-nommer is 415.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1870-2 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:160659-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] qs8tnrjmzsgin0qppiwdlzedvtgetph 0 67639 2516694 2514624 2022-08-01T11:37:27Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Boesmanstee |image = Catha edulis.jpg |image_caption = ''Catha edulis'' |status = LC |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Catha (genus)|Catha]]'' |species = '''''C. edulis''''' |binomial = ''Catha edulis'' |binomial_authority = ([[Martin Vahl|Vahl]]) [[Peter Forsskål|Forssk.]] ex [[Stephan Ladislaus Endlicher|Endl.]] }} Die '''Boesmanstee''' (''Catha edulis'') is 'n middelmatige tot groot [[boom]] wat voorkom in noord [[KwaZulu-Natal]], [[eSwatini]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo]]. Dit kom ook voor in [[Zimbabwe|Sentraal- en Oos-Zimbabwe]]. In Engels staan die boom bekend as ''Khat bushmens tea''. Verder noord in [[Afrika]] staan die boom bekend as ''Khat''. Die boom se FSA-nommer is 404.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Blare == Die blare is enkelvoudig en teenoorstaande met 'n rif tussen hulle. Die blare en [[bas]] bevat [[alkaloïde]]. In die [[Oos-Kaap]] word die blare geëet as 'n stimulant; dit is die rede waarom [[William John Burchell‎|Burchell]] die boom die Boesmanstee genoem het in 1814. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates. Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Medisinale plante]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] s411itfcrdgr27wbstlwmt3s3mt9j02 2516697 2516694 2022-08-01T11:42:34Z Oesjaar 7467 Verbeter en nog besig! wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Boesmanstee |image = Catha edulis.jpg |image_caption = ''Catha edulis'' |status = LC |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Catha (genus)|Catha]]'' |species = '''''C. edulis''''' |binomial = ''Catha edulis'' |binomial_authority = ([[Martin Vahl|Vahl]]) [[Peter Forsskål|Forssk.]] ex [[Stephan Ladislaus Endlicher|Endl.]] |synonyms = * ''Catha forsskalii'' <small>A.Rich.</small> * ''Catha glauca'' <small>(Eckl. & Zeyh.) A.Chev.</small> * ''Catha inermis'' <small>J.F.Gmel.</small> * ''Celastrus edulis'' <small>Vahl</small> * ''Celastrus tsaad'' <small>Ferreira & Galeotti ex Walp.</small> * ''Dillonia abyssinica'' <small>Sacleux</small> * ''Hartogia thea'' <small>E.Mey.</small> * ''Methyscophyllum glaucum'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Trigonotheca serrata'' <small>Hochst.</small> }} Die '''Boesmanstee''' (''Catha edulis'') is 'n middelmatige tot groot [[boom]] wat voorkom in noord [[KwaZulu-Natal]], [[eSwatini]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo]]. Dit kom ook voor in [[Zimbabwe|Sentraal- en Oos-Zimbabwe]]. In Engels staan die boom bekend as ''Khat bushmens tea''. Verder noord in [[Afrika]] staan die boom bekend as ''Khat''. Die boom se FSA-nommer is 404.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Blare == Die blare is enkelvoudig en teenoorstaande met 'n rif tussen hulle. Die blare en [[bas]] bevat [[alkaloïde]]. In die [[Oos-Kaap]] word die blare geëet as 'n stimulant; dit is die rede waarom [[William John Burchell‎|Burchell]] die boom die Boesmanstee genoem het in 1814. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates. Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1884-3 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:941530-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Medisinale plante]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Suid-afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 3yikzj53dr6mnki3d6zxcubpjj36ogt 2516699 2516697 2022-08-01T11:44:40Z Oesjaar 7467 Verbeter en nog besig! wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Boesmanstee |image = Catha edulis.jpg |image_caption = ''Catha edulis'' |status = LC |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Catha (genus)|Catha]]'' |species = '''''C. edulis''''' |binomial = ''Catha edulis'' |binomial_authority = ([[Martin Vahl|Vahl]]) [[Peter Forsskål|Forssk.]] ex [[Stephan Ladislaus Endlicher|Endl.]] |synonyms = * ''Catha forsskalii'' <small>A.Rich.</small> * ''Catha glauca'' <small>([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]) A.Chev.</small> * ''Catha inermis'' <small>J.F.Gmel.</small> * ''Celastrus edulis'' <small>Vahl</small> * ''Celastrus tsaad'' <small>Ferreira & Galeotti ex Walp.</small> * ''Dillonia abyssinica'' <small>Sacleux</small> * ''Hartogia thea'' <small>E.Mey.</small> * ''Methyscophyllum glaucum'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Trigonotheca serrata'' <small>Hochst.</small> }} Die '''Boesmanstee''' (''Catha edulis'') is 'n middelmatige tot groot [[boom]] wat voorkom in noord [[KwaZulu-Natal]], [[eSwatini]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo]]. Dit kom ook voor in [[Zimbabwe|Sentraal- en Oos-Zimbabwe]]. In Engels staan die boom bekend as ''Khat bushmens tea''. Verder noord in [[Afrika]] staan die boom bekend as ''Khat''. Die boom se FSA-nommer is 404.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Blare == Die blare is enkelvoudig en teenoorstaande met 'n rif tussen hulle. Die blare en [[bas]] bevat [[alkaloïde]]. In die [[Oos-Kaap]] word die blare geëet as 'n stimulant; dit is die rede waarom [[William John Burchell‎|Burchell]] die boom die Boesmanstee genoem het in 1814. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates. Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1884-3 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:941530-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Medisinale plante]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Suid-afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 9hzv69lmh1jykfo6613flogmwgp6q4t 2516701 2516699 2022-08-01T11:45:50Z Oesjaar 7467 Skakel wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Boesmanstee |image = Catha edulis.jpg |image_caption = ''Catha edulis'' |status = LC |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Catha (genus)|Catha]]'' |species = '''''C. edulis''''' |binomial = ''Catha edulis'' |binomial_authority = ([[Martin Vahl|Vahl]]) [[Peter Forsskål|Forssk.]] ex [[Stephan Ladislaus Endlicher|Endl.]] |synonyms = * ''Catha forsskalii'' <small>A.Rich.</small> * ''Catha glauca'' <small>([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]) A.Chev.</small> * ''Catha inermis'' <small>[[Johann Gmelin|J.F.Gmel.]]</small> * ''Celastrus edulis'' <small>Vahl</small> * ''Celastrus tsaad'' <small>Ferreira & Galeotti ex Walp.</small> * ''Dillonia abyssinica'' <small>Sacleux</small> * ''Hartogia thea'' <small>E.Mey.</small> * ''Methyscophyllum glaucum'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Trigonotheca serrata'' <small>Hochst.</small> }} Die '''Boesmanstee''' (''Catha edulis'') is 'n middelmatige tot groot [[boom]] wat voorkom in noord [[KwaZulu-Natal]], [[eSwatini]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo]]. Dit kom ook voor in [[Zimbabwe|Sentraal- en Oos-Zimbabwe]]. In Engels staan die boom bekend as ''Khat bushmens tea''. Verder noord in [[Afrika]] staan die boom bekend as ''Khat''. Die boom se FSA-nommer is 404.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Blare == Die blare is enkelvoudig en teenoorstaande met 'n rif tussen hulle. Die blare en [[bas]] bevat [[alkaloïde]]. In die [[Oos-Kaap]] word die blare geëet as 'n stimulant; dit is die rede waarom [[William John Burchell‎|Burchell]] die boom die Boesmanstee genoem het in 1814. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates. Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1884-3 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:941530-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Medisinale plante]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Suid-afrika]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] 3rzi7yxyw0i5apy1q1e0e8of6xysa6w 2516703 2516701 2022-08-01T11:52:35Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Boesmanstee |image = Catha edulis.jpg |image_caption = ''Catha edulis'' |status = LC |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Catha (genus)|Catha]]'' |species = '''''C. edulis''''' |binomial = ''Catha edulis'' |binomial_authority = ([[Martin Vahl|Vahl]]) [[Peter Forsskål|Forssk.]] ex [[Stephan Ladislaus Endlicher|Endl.]] |synonyms = * ''Catha forsskalii'' <small>A.Rich.</small> * ''Catha glauca'' <small>([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]) A.Chev.</small> * ''Catha inermis'' <small>[[Johann Gmelin|J.F.Gmel.]]</small> * ''Celastrus edulis'' <small>Vahl</small> * ''Celastrus tsaad'' <small>Ferreira & Galeotti ex Walp.</small> * ''Dillonia abyssinica'' <small>Sacleux</small> * ''Hartogia thea'' <small>E.Mey.</small> * ''Methyscophyllum glaucum'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Trigonotheca serrata'' <small>Hochst.</small> }} Die '''Boesmanstee''' (''Catha edulis'') is 'n middelmatige tot groot [[boom]] wat voorkom in noord [[KwaZulu-Natal]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo]]. In die res van [[Afrika]] kom die boom in [[Angola]], [[Demokratiese Republiek die Kongo]], [[Eritrea]], [[Ethiopië]], [[Eswatini]], [[Kenia]], [[Malawi]], [[Mosambiek]], [[Soedan]], [[Tanzanië]], [[Uganda]], [Zambië]] en [[Zimbabwe|Sentraal- en Oos-Zimbabwe]] voor. In Engels staan die boom bekend as ''Khat bushmens tea''. Verder noord in [[Afrika]] staan die boom bekend as ''Khat''. Die boom se FSA-nommer is 404.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Blare == Die blare is enkelvoudig en teenoorstaande met 'n rif tussen hulle. Die blare en [[bas]] bevat [[alkaloïde]]. In die [[Oos-Kaap]] word die blare geëet as 'n stimulant; dit is die rede waarom [[William John Burchell‎|Burchell]] die boom die Boesmanstee genoem het in 1814. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates. Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1884-3 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:941530-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Medisinale plante]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eritrea]] [[Kategorie:Flora van Ethiopië]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Kenia]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Soedan]] [[Kategorie:Flora van Suid-afrika]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Uganda]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] qhx1kh8qgaq3gul49rcsuht0j9hgzuc 2516704 2516703 2022-08-01T11:52:48Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ AI! wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Boesmanstee |image = Catha edulis.jpg |image_caption = ''Catha edulis'' |status = LC |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Catha (genus)|Catha]]'' |species = '''''C. edulis''''' |binomial = ''Catha edulis'' |binomial_authority = ([[Martin Vahl|Vahl]]) [[Peter Forsskål|Forssk.]] ex [[Stephan Ladislaus Endlicher|Endl.]] |synonyms = * ''Catha forsskalii'' <small>A.Rich.</small> * ''Catha glauca'' <small>([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]) A.Chev.</small> * ''Catha inermis'' <small>[[Johann Gmelin|J.F.Gmel.]]</small> * ''Celastrus edulis'' <small>Vahl</small> * ''Celastrus tsaad'' <small>Ferreira & Galeotti ex Walp.</small> * ''Dillonia abyssinica'' <small>Sacleux</small> * ''Hartogia thea'' <small>E.Mey.</small> * ''Methyscophyllum glaucum'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Trigonotheca serrata'' <small>Hochst.</small> }} Die '''Boesmanstee''' (''Catha edulis'') is 'n middelmatige tot groot [[boom]] wat voorkom in noord [[KwaZulu-Natal]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo]]. In die res van [[Afrika]] kom die boom in [[Angola]], [[Demokratiese Republiek die Kongo]], [[Eritrea]], [[Ethiopië]], [[Eswatini]], [[Kenia]], [[Malawi]], [[Mosambiek]], [[Soedan]], [[Tanzanië]], [[Uganda]], [Zambië]] en [[Zimbabwe|Sentraal- en Oos-Zimbabwe]] voor. In Engels staan die boom bekend as ''Khat bushmens tea''. Verder noord in [[Afrika]] staan die boom bekend as ''Khat''. Die boom se FSA-nommer is 404.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Blare == Die blare is enkelvoudig en teenoorstaande met 'n rif tussen hulle. Die blare en [[bas]] bevat [[alkaloïde]]. In die [[Oos-Kaap]] word die blare geëet as 'n stimulant; dit is die rede waarom [[William John Burchell‎|Burchell]] die boom die Boesmanstee genoem het in 1814. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates. Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1884-3 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:941530-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Medisinale plante]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eritrea]] [[Kategorie:Flora van Ethiopië]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Kenia]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Soedan]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Uganda]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] a4j7e8h4qofuirgsam51bkq1kzkff1x 2516705 2516704 2022-08-01T11:53:52Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks |name = Boesmanstee |image = Catha edulis.jpg |image_caption = ''Catha edulis'' |status = LC |status_system = IUCN3.1 |regnum = [[Plantae]] |unranked_divisio = [[Angiosperms]] |unranked_classis = [[Eudicots]] |unranked_ordo = [[Rosids]] |ordo = [[Celastrales]] |familia = [[Celastraceae]] |genus = ''[[Catha (genus)|Catha]]'' |species = '''''C. edulis''''' |binomial = ''Catha edulis'' |binomial_authority = ([[Martin Vahl|Vahl]]) [[Peter Forsskål|Forssk.]] ex [[Stephan Ladislaus Endlicher|Endl.]] |synonyms = * ''Catha forsskalii'' <small>A.Rich.</small> * ''Catha glauca'' <small>([[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]) A.Chev.</small> * ''Catha inermis'' <small>[[Johann Gmelin|J.F.Gmel.]]</small> * ''Celastrus edulis'' <small>Vahl</small> * ''Celastrus tsaad'' <small>Ferreira & Galeotti ex Walp.</small> * ''Dillonia abyssinica'' <small>Sacleux</small> * ''Hartogia thea'' <small>E.Mey.</small> * ''Methyscophyllum glaucum'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Trigonotheca serrata'' <small>Hochst.</small> }} Die '''Boesmanstee''' (''Catha edulis'') is 'n middelmatige tot groot [[boom]] wat voorkom in noord [[KwaZulu-Natal]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo]]. In die res van [[Afrika]] kom die boom in [[Angola]], [[Demokratiese Republiek die Kongo]], [[Eritrea]], [[Ethiopië]], [[Eswatini]], [[Kenia]], [[Malawi]], [[Mosambiek]], [[Soedan]], [[Tanzanië]], [[Uganda]], [[Zambië]] en [[Zimbabwe|Sentraal- en Oos-Zimbabwe]] voor. In Engels staan die boom bekend as ''Khat bushmens tea''. Verder noord in [[Afrika]] staan die boom bekend as ''Khat''. Die boom se FSA-nommer is 404.<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref> == Blare == Die blare is enkelvoudig en teenoorstaande met 'n rif tussen hulle. Die blare en [[bas]] bevat [[alkaloïde]]. In die [[Oos-Kaap]] word die blare geëet as 'n stimulant; dit is die rede waarom [[William John Burchell‎|Burchell]] die boom die Boesmanstee genoem het in 1814. == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates. Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1884-3 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:941530-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Medisinale plante]] [[Kategorie:Flora van Angola]] [[Kategorie:Flora van die Demokratiese Republiek die Kongo]] [[Kategorie:Flora van Eritrea]] [[Kategorie:Flora van Ethiopië]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] [[Kategorie:Flora van Kenia]] [[Kategorie:Flora van Malawi]] [[Kategorie:Flora van Mosambiek]] [[Kategorie:Flora van Soedan]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Tanzanië]] [[Kategorie:Flora van Uganda]] [[Kategorie:Flora van Zambië]] [[Kategorie:Flora van Zimbabwe]] eg2h22cx1ba3jrdxnzalej4fkg1uby0 0 68499 2516696 2516190 2022-08-01T11:40:18Z 196.15.154.226 /* Eksterne skakels */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Militêre konflik | konflik = Suid-Afrikaanse Grensoorlog | deelvan = die [[Koue Oorlog]] | beeld = [[Lêer:South Africa Border War Map.png|300px]] | byskrif = Kaart van grondgebiede tydens die oorlog. | datum = [[26 Augustus]] [[1966]] - [[21 Maart]] [[1990]] | plek = [[Suidelike Afrika]] - [[Angola]], [[Namibië]] en [[Zambië]] | resultaat = Driemagte-Ooreenkoms * Onttrekking van buitelandse magte (Kuba, Suid-Afrika) uit Angola * [[Namibië]] se onafhanklikheid * Verergering van die Angolese Burgeroorlog. | party1 = {{vlagland|Angola}}<br />{{vlagland|Kuba}}<br />{{vlagland|Mosambiek}}<br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] [[SWAPO]]<br />[[Lêer:Flag of the African National Congress.svg|22x20px]] [[African National Congress|ANC]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Sowjetunie}}<br />{{vlagland|Oos-Duitsland}}<br />{{vlagland|Noord-Korea}}<ref>http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-663.html</ref><ref>http://sadf.info/TitleSpecialForces.html</ref><br />{{vlagland|Joego-Slawië}}<br />{{vlagland|Zambië}} | party2 = {{vlagland|Suid-Afrika|1928}}<br />[[Lêer:Flag of UNITA.svg|22x20px]] [[UNITA]]<br />[[Lêer:Flag of RENAMO (3rd version).png|22x20px]] [[RENAMO]]<br />''Ondersteun deur:''<br />{{vlagland|Verenigde State van Amerika}}<br />{{vlagland|China}} | party3 = |sterkte1 = |sterkte2 = |sterkte3 = |ongevalle1 = {{vlagikoon|Kuba}} 3&nbsp;000 - 10&nbsp;000 gesneuweldes<ref name = "The Panama News Online">{{Cite web |url=http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |title=Castro in Africa |access-date=23 Januarie 2014 |archive-date=16 September 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130916153657/http://www.thepanamanews.com/pn/v_14/issue_03/travel_03.html |url-status=dead }}</ref><br />[[Lêer:Flag of South-West Africa People's Organisation.svg|22x20px]] 11 334 gesneuweldes |ongevalle2 = {{vlagikoon|Suid-Afrika|1928}} 1&nbsp;791 gesneuweldes<ref>https://sites.google.com/site/sabushwarsite/interesting</ref> |ongevalle3 = |notas = }} [[Lêer:SADF-Operations 4.jpg|duimnael|links|Suid-Afrikaanse soldate in [[Angola]].]] [[Lêer:SWAPO and SA operations 1978-1980, Angola civil war es.png|duimnael|links|Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog (Spaans)]] Die '''Suid-Afrikaanse Grensoorlog''', ook bekend as die '''Namibiese Vryheidsoorlog''', en soms in Suid-Afrika as die '''Angolese Bosoorlog''' aangedui, was 'n grootliks [[Asimmetriese oorlogvoering|asimmetriese konflik]] wat vanaf 26 Augustus 1966 in [[Namibië]] (destyds [[Suidwes-Afrika]]), [[Zambië]] en [[Angola]] plaasgevind het, tot 21 Maart 1990. Dit is geveg tussen die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) en die People's Liberation Army of Namibia (PLAN), 'n gewapende vleuel van die [[SWAPO|South West Africa People's Organisation]] (SWAPO). Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog het gelei tot van die grootste veldslae op die [[Afrika]]-kontinent sedert die [[Tweede Wêreldoorlog]] en was nou verweef met die [[Angolese Burgeroorlog]]. Na etlike jare van onsuksesvolle petisie deur die [[Verenigde Nasies]] en die [[Internasionale Geregshof]] vir Namibiese onafhanklikheid van Suid-Afrika, het SWAPO die PLAN in 1962 gevorm met wesenlike bystand van die [[Sowjetunie]], [[Volksrepubliek China|Volksrepubliek van China]] en simpatieke Afrika-state soos [[Tanzanië]], [[Ghana]], en [[Algerië]]<ref name="Koevoet1">{{cite book|title=Koevoet! Experiencing South Africa's Deadly Bush War|last=Hooper|first=Jim|location=Solihull|publisher=Helion and Company|year=2013|orig-year=1988|isbn=978-1868121670|pages=86–93}}</ref> Gevegte het tussen PLAN en die Suid-Afrikaanse owerhede in Augustus 1966 uitgebreek. Tussen 1975 en 1988 het die SAW massiewe konvensionele klopjagte in Angola en Zambië uitgevoer om PLAN se voorwaartse bedryfsbasisse uit te skakel.<ref name="Frontiersmen">{{cite book|title=Frontiersmen: Warfare in Africa since 1950|url=https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay|url-access=limited|last=Clayton|first=Anthony|location=Philadelphia|publisher=UCL Press, Limited|year=1999|isbn=978-1857285253|pages=[https://archive.org/details/frontiersmenwarf00clay/page/n144 119]–124}}</ref> Dit het ook spesialisteen-insurgensie-eenhede soos [[Koevoet (polisie-eenheid)|Koevoet]] en [[32-Bataljon]] ontplooi wat opgelei is om eksterne verkenning uit te voer en [[Guerrilla-oorlogvoering|guerrillabewegings]] op te spoor.<ref name="Stapleton1">{{cite book|title=A Military History of Africa|last=Stapleton|first=Timothy|year=2013|location=Santa Barbara|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0313395703|pages=251–257}}</ref> Suid-Afrikaanse taktiek het toenemend aggressief geword namate die konflik gevorder het.<ref name="Frontiersmen"/>Die SAW se invalle het Angolese ongevalle opgelewer en soms gelei tot ernstige kollaterale skade aan ekonomiese installasies wat as noodsaaklik vir die Angolese ekonomie beskou word.<ref name="War">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=zEQ-Km_KShAC&q=Coventry+Four&pg=PA238|title=War and Society: The Militarisation of South Africa|author=Jacklyn Cock, Laurie Nathan|year=1989|publisher=New Africa Books | isbn=978-0-86486-115-3|pages=124–276}}</ref> Oënskynlik om hierdie strooptogte te stop, maar ook om die groeiende alliansie tussen die SAW en die [[Unita|National Union for the Total Independence for Angola]] (UNITA), wat eersgenoemde met gebuite PLAN-toerusting bewapen het, te ontwrig,<ref name="Weigert">{{cite book|title=Angola: A Modern Military History|url=https://archive.org/details/angolamodernmili00weig|url-access=limited|last=Weigert|first=Stephen|year=2011|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|isbn=978-0230117778|pages=[https://archive.org/details/angolamodernmili00weig/page/n83 71]–72}}</ref> het die Sowjetunie die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA) deur 'n groot kontingent van militêre adviseurs en tot vier miljard dollar se moderne verdedigingstegnologie in die 1980's gesteun.<ref name="Blank">{{cite book|title=Responding to Low-Intensity Conflict Challenges|last=Blank|first=Stephen|location=Montgomery |publisher=Air University Press|year=1991|isbn=978-0160293320|pages=223–239}}</ref> Vanaf 1984 was gereelde Angolese eenhede onder Sowjet-bevel selfversekerd genoeg om teen die SAW te veg.<ref name="Blank"/> Hulle posisies is ook deur duisende Kubaanse troepe versterk.<ref name="Blank"/> Die toestand van oorlog tussen Suid-Afrika en Angola het kortstondig geëindig met die kortstondige Lusaka-ooreenkomste, maar het in Augustus 1985 hervat, aangesien beide PLAN en UNITA die wapenstilstand benut het om hul eie guerrilla-aktiwiteite te versterk, wat gelei het tot 'n hernieude fase van FAPLA-gevegsoperasies gekulmineer in die [[Slag van Cuito Cuanavale]].<ref name="War"/> Die Suid-Afrikaanse Grensoorlog is grootliks beëindig deur die Drieparty-akkoord, bemiddel deur die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]], wat die partye verbind het tot 'n onttrekking van Kubaanse en Suid-Afrikaanse militêre personeel uit onderskeidelik Angola en Suidwes-Afrika.<ref name=Harris>{{cite book|last=Harris|first=Geoff|title=Recovery from Armed Conflict in Developing Countries: An Economic and Political Analysis|url=https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr|url-access=limited|year=1999|pages=[https://archive.org/details/recoveryfromarme00harr/page/n282 262]–264|publisher=Routledge Books|location=Oxfordshire|isbn=978-0415193795}}</ref> PLAN het sy finale guerrilla-veldtog in April 1989 van stapel gestuur.<ref name="UNTAG1">{{cite book|last= Hearn|first= Roger|title= UN Peacekeeping in Action: The Namibian Experience|year= 1999|publisher= Nova Science Publishers|location= Commack, New York|isbn= 978-1-56072-653-1|pages= 89–95}}</ref> Suidwes-Afrika het 'n jaar later, op [[21 Maart]] [[1990]], formeel onafhanklikheid as die Republiek van Namibië ontvang.<ref>Hampson, Fen Osler (1996). Nurturing Peace: Why Peace Settlements Succeed Or Fail. Stanford: United States Institute of Peace Press. bl. 53–70. ISBN 978-1878379573.</ref> Ten spyte daarvan dat dit grootliks in buurstate geveg is, het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog 'n fenomenale kulturele en politieke impak op die binnelandse Suid-Afrikaanse samelewing gehad.<ref name=Dupreez>{{cite book|last=Du Preez|first=Max|title=Pale Native: Memories of a Renegade Reporter|year=2011|pages=88–90|publisher=Penguin Random House South Africa|location=Cape Town|isbn=978-1770220607}}</ref> Die land se apartheidsregering het baie moeite gedoen om die oorlog as deel van 'n inperkingsprogram teen streeks-Sowjet-ekspansionisme aan te bied<ref name="World1">{{cite book|title=Africa in World Politics: Into the 1990s|last1=Mashiri|first1=Mac|last2=Shaw|first2=Timothy|location=Basingstoke|publisher=Palgrave-Macmillan|year=1989|isbn=978-0333429310|pages=[https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208 208–209]|url=https://archive.org/details/trent_0199900048638/page/208}}</ref> en dit gebruik om openbare anti-kommunistiese sentiment aan te wakker.<ref name=Narrative>{{cite book|last=Baines|first=Gary|title=South Africa's 'Border War': Contested Narratives and Conflicting Memories|year=2014|pages=1–4, 138–140|publisher=Bloomsbury Academic|location=London|isbn=978-1472509710}}</ref> Dit bly 'n integrale tema in kontemporêre Suid-Afrikaanse letterkunde in die breë en veral Afrikaanstalige werke, wat aanleiding gegee het tot 'n unieke genre bekend as grensliteratuur.<ref name="War"/> ==Nomenklatuur== Verskeie name is toegepas op die "onverklaarde" konflik wat Suid-Afrika in Angola en Namibië (destyds Suidwes-Afrika) gevoer het vanaf die middel 1960's tot die laat 1980's. Die term "Suid-Afrikaanse Grensoorlog" het tipies die militêre veldtog aangedui wat deur die ''People's Liberation Army of Namibia'' (PLAN) van stapel gestuur is, wat die vorm aangeneem het van [[sabotasie]] en landelike opstand, sowel as die eksterne strooptogte wat deur Suid-Afrikaanse troepe op vermeende PLAN geloods is in basisse binne Angola of Zambië, wat soms groot konvensionele oorlogvoering teen die ''People's Armed Forces of Liberation of Angola'' (FAPLA) en sy Kubaanse bondgenote behels.<ref name=Narrative/> Die strategiese situasie is verder gekompliseer deur die feit dat Suid-Afrika groot dele van Angola vir lang tydperke beset het ter ondersteuning van die Nasionale Unie vir die Totale Onafhanklikheid van Angola (UNITA), wat die "Grensoorlog" 'n toenemend onlosmaaklike konflik van die parallelle Angolese Burgeroorlog gemaak het.<ref name=Narrative/> "Grensoorlog" het gedurende die laat 1970's openbare diskoers in Suid-Afrika betree, en is daarna deur die land se regerende [[Nasionale Party]] aanvaar. Weens die geheime aard van die meeste operasies van die [[Suid-Afrikaanse Weermag]] (SAW) binne Angola, is die term bevoordeel as 'n manier om enige verwysing na botsings op vreemde grond weg te laat. Waar taktiese aspekte van verskeie verbintenisse bespreek is, het militêre historici die konflik bloot as die "bosoorlog" geïdentifiseer.<ref name=Narrative/><ref name="Escandon">{{cite journal|title=Bush War: The Use of Surrogates in Southern Africa (1975–1989) |last=Escandon|first=Joseph|url=http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|location=Fort Leavenworth, Kansas|publisher=United States Army Command and General Staff College|year=2009|access-date=4 Januarie 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20161110224326/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a505143.pdf|archive-date=10 November 2016}}</ref> "Die sogenaamde "grensoorlog" van die 1970's en 1980's was eintlik glad nie 'n oorlog volgens klassieke standaarde nie. Terselfdertyd ontwyk dit presiese definisies. Die kern daarvan was 'n uitgerekte opstand in Suidwes-Afrika, later Suidwes-Afrika/Namibië en nog later Namibië. Dit is terselfdertyd gekenmerk deur die periodieke betrokkenheid van die SAW by die lang burgeroorlog wat in die naburige Angola plaasgevind het, omdat die twee konflikte nie van mekaar geskei kon word nie."— Willem Steenkamp, Suid-Afrikaanse militêre historikus<ref name="Journaal">{{cite journal |last=Steenkamp |first=Willem |title=The Citizen Soldier in the Border War |journal=Journal for Contemporary History |volume=31|issue=3|page=1 |publisher=Universiteit van die Vrystaat|location=Bloemfontein |year=2006}}</ref> Die South West African People's Organisation (SWAPO) het die Suid-Afrikaanse Grensoorlog beskryf as die Namibiese Oorlog van Nasionale Bevryding.<ref name=Narrative/> en die Namibiese Bevrydingstryd <ref name=Dobell>{{cite book|last=Dobell|first=Lauren|title=Swapo's Struggle for Namibia, 1960–1991: War by Other Means|year=1998|pages=27–39|publisher=P. Schlettwein Publishing Switzerland|location=Basel|isbn=978-3908193029}}</ref> In die Namibiese konteks word dit ook algemeen na verwys as die Namibiese Vryheidsoorlog. Hierdie terme is egter gekritiseer omdat hulle die wyer streeksimplikasies van die oorlog ignoreer en die feit dat PLAN gebaseer was in, en die meeste van sy gevegte van ander lande as Namibië gedoen het.<ref name=Narrative/> ==Agtergrond== Namibië is regeer as [[Duits-Suidwes-Afrika]], 'n kolonie van die [[Duitse Ryk]], tot en met die [[Eerste Wêreldoorlog]], toe dit deur Geallieerde magte onder generaal [[Louis Botha]] binnegeval en beset is. Na die wapenstilstand van 11 November 1918 is 'n mandaatstelsel deur die [[Volkebond]] ingestel om Afrika- en Asiatiese gebiede wat deur Duitsland en die [[Ottomaanse Ryk]] gehou is voor die oorlog te regeer.<ref name=Rajagopal>{{cite book|last=Rajagopal|first=Balakrishnan|title=International Law from Below: Development, Social Movements and Third World Resistance|url=https://archive.org/details/internationallaw00raja|url-access=limited|year=2003|pages=[https://archive.org/details/internationallaw00raja/page/n66 50]–68|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521016711}}</ref>Die mandaatstelsel is gevorm as 'n kompromie tussen diegene wat 'n Geallieerde anneksasie van voormalige Duitse en Turkse gebiede bepleit het, en 'n ander voorstel wat voorgehou is deur diegene wat hulle aan 'n internasionale trusteeskap wou toestaan totdat hulle hulself kon regeer.<ref name=Rajagopal/> Alle voormalige Duitse en Turkse gebiede is in drie tipes mandate geklassifiseer – Klas "A"-mandate, hoofsaaklik in die [[Midde-Ooste]], Klas "B"-mandate, wat [[Sentraal-Afrika]] omvat, en Klas "C"-mandate, wat vir die meeste gereserveer is: die yl bevolkte of minste ontwikkelde Duitse kolonies: Suidwes-Afrika, Duits-Nieu-Guinee en die [[Pasifiese eilande|Stille Oseaan-eilande]]. <ref name=Rajagopal/> As gevolg van hul klein grootte, geografiese afgeleëheid, lae bevolkingsdigtheid of fisiese aaneenskakeling tot die mandaadhouer self, kon Klas "C"-mandate as integrale provinsies van die lande waaraan hulle toevertrou is, geadministreer word. Nietemin het die toekenning van 'n mandaat deur die Volkebond nie volle [[soewereiniteit]] verleen nie, slegs die verantwoordelikheid om dit te administreer.<ref name=Rajagopal/> In beginsel was mandaatlande slegs veronderstel om hierdie voormalige kolonies "in vertroue" vir hul inwoners te hou, totdat hulle voldoende voorbereid was vir hul eie selfbeskikking. Ingevolge hierdie voorwaardes is aan [[Japan]], [[Australië]] en [[Nieu-Seeland]] die Duitse Stille Oseaan-eilande toegeken, en die Unie van Suid-Afrika het Suidwes-Afrika ontvang.<ref name=Louis>{{cite book|last=Louis|first=William Roger|title=Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization|year=2006|pages=251–261|publisher=I.B. Tauris & Company, Ltd|location=London|isbn=978-1845113476}}</ref> Dit het gou geblyk dat die Suid-Afrikaanse regering die mandaat as 'n bedekte anneksasie geïnterpreteer het.<ref name=Louis/> In September 1922 het Suid-Afrikaanse Eerste Minister [[Jan Smuts]] voor die Mandaatkommissie van die Volkebond getuig dat Suidwes-Afrika ten volle by die Unie ingelyf word en vir alle praktiese doeleindes as 'n vyfde provinsie van Suid-Afrika beskou moet word.<ref name=Louis/>Volgens Smuts was dit "anneksasie in alles behalwe in naam".<ref name=Louis/> Dwarsdeur die 1920's en 1930's het die Volkebond gekla dat Suid-Afrika van al die verpligte magte die mees nalatige was met betrekking tot die nakoming van die bepalings van sy mandaat.<ref name=First>{{cite book|last=First|first=Ruth|editor1-last=Segal|editor1-first=Ronald|title=South West Africa|year=1963|pages=169–193|publisher=Penguin Books, Incorporated|location=Baltimore|isbn=978-0844620619}}</ref> Die Mandaatkommissie het 'n aantal ambisieuse Suid-Afrikaanse beleidsbesluite geveto, soos voorstelle om Suidwes-Afrikaanse spoorweë te nasionaliseer of die bestaande grense te verander.<ref name=First/>Skerp kritiek is ook gelewer op Suid-Afrika se buitensporige besteding aan die plaaslike wit bevolking, wat eersgenoemde as verpligtend verdedig het aangesien wit Suidwes-Afrikaners die swaarste belas is.<ref name=First/> Die Bond het die argument aanvaar dat geen segment van enige mandaat se bevolking geregtig was op gunstige behandeling bo 'n ander nie, en die voorwaardes waaronder die mandaat toegestaan is, het geen voorsiening gemaak vir spesiale verpligting teenoor blankes nie.<ref name=First/> Dit het daarop gewys dat daar min bewyse was van vordering wat gemaak word in die rigting van politieke selfbeskikking; net voor die [[Tweede Wêreldoorlog]] het Suid-Afrika en die Bond in 'n doodloopstraat gebly oor hierdie dispuut.<ref name=First/> ===Wettigheid van Suidwes-Afrika, 1946–1960=== Na die Tweede Wêreldoorlog het Jan Smuts aan die hoof van die Suid-Afrikaanse afvaardiging na die Verenigde Nasies se Konferensie oor Internasionale Organisasie gestaan. As gevolg van hierdie konferensie is die Volkebond formeel vervang deur die [[Verenigde Nasies]] (VN) en voormalige Bond-mandate deur 'n trusteeskapstelsel. Artikel 77 van die Verenigde Nasies se Handves het verklaar dat VN-trusteeskap "van toepassing sal wees ... op gebiede wat nou onder mandaat gehou word"; verder sal dit "'n kwessie wees van latere ooreenkoms oor watter gebiede in die voorafgaande gebiede onder die trusteeskapstelsel gebring sal word en onder watter voorwaardes".<ref name=Vandenbosch>{{cite book|last=Vandenbosch|first=Amry|title=South Africa and the World: The Foreign Policy of Apartheid|url=https://archive.org/details/southafricaworld00vand|url-access=registration|year=1970|pages=[https://archive.org/details/southafricaworld00vand/page/207 207–224]|publisher=University Press of Kentucky|location=Lexington|isbn=978-0813164946}}</ref> Smuts was agterdogtig oor die voorgestelde trusteeskap, grootliks weens die vae terminologie in Artikel 77.<ref name=First/> Heaton Nicholls, die Suid-Afrikaanse hoë kommissaris in die Verenigde Koninkryk en 'n lid van die Smuts-afvaardiging na die VN, het die nuutgestigte VN Algemene Vergadering op 17 Januarie 1946 toegespreek.<ref name=Vandenbosch/> Nicholls het verklaar dat die regsonsekerheid van Suidwes-Afrika se situasie ontwikkeling vertraag en buitelandse investering ontmoedig; selfbeskikking was egter voorlopig onmoontlik aangesien die gebied te onontwikkeld en onderbevolk was om as 'n sterk onafhanklike staat te funksioneer.<ref name=Vandenbosch/> In die tweede deel van die eerste sitting van die Algemene Vergadering is die spreekbeurt aan Smuts oorhandig, wat verklaar het dat die mandaat in wesentlike deel uitmaak van die Suid-Afrikaanse grondgebied en mense.<ref name=Vandenbosch/> Smuts het die Algemene Vergadering ingelig dat dit reeds so deeglik by Suid-Afrika ingelyf is dat 'n VN-gesanksioneerde anneksasie niks meer as 'n noodsaaklike formaliteit was nie.<ref name=Vandenbosch/> Die Smuts-afvaardiging se versoek vir die beëindiging van die mandaat en toestemming om Suidwes-Afrika te annekseer is nie goed deur die Algemene Vergadering ontvang nie.<ref name=Vandenbosch/> Vyf ander lande, insluitend drie groot koloniale moondhede, het ingestem om hul mandate onder die trusteeskap van die VN te plaas, ten minste in beginsel; Suid-Afrika alleen het geweier. Die meeste afgevaardigdes het volgehou dat dit onwenslik is om die anneksasie van 'n mandaatgebied te onderskryf, veral wanneer al die ander trusteeskap bekom het.<ref name=First/> Sewe-en-dertig lidlande het gestem om 'n Suid-Afrikaanse anneksasie van Suidwes-Afrika te keer; nege het buite stemming gebly.<ref name=First/> In [[Pretoria]] het regse politici met verontwaardiging gereageer oor wat hulle as ongeregverdigde VN-inmenging in die Suidwes-Afrika aangeleentheid beskou het. Die [[Nasionale Party]] het die VN afgemaak as ongeskik om met Suid-Afrika se beleid in te meng of sy administrasie van die mandaat te bespreek.<ref name=First/> Een leier van die Nasionale Party, [[Eric Louw]], het geëis dat Suidwes-Afrika eensydig geannekseer word.<ref name=First/> Tydens die [[Suid-Afrikaanse algemene verkiesing van 1948]], het die Nasionale Party aan bewind gekom en die nuut aangestelde eerste minister [[Daniël François Malan]] was bereid om 'n meer aggressiewe houding oor anneksasie in te neem. Louw is as ambassadeur by die VN aangewys. Malan het tydens 'n toespraak in [[Windhoek]] sy party se standpunt herhaal dat Suid-Afrika die mandaatgebied sal annekseer eerder as dit aan 'n internasionale trusteeskap oorgee.<ref name=First/> Die volgende jaar is 'n formele verklaring aan die Algemene Vergadering uitgereik wat verklaar het dat Suid-Afrika geen voorneme het om aan trusteeskap te voldoen nie, en ook nie verplig was om nuwe inligting of verslae met betrekking tot sy administrasie bekend te maak nie.<ref name=Crawford1>{{cite book|last=Crawford|first=Neta|title=Argument and Change in World Politics: Ethics, Decolonization, and Humanitarian Intervention|url=https://archive.org/details/argumentchangewo00craw|url-access=limited|year=2002|pages=[https://archive.org/details/argumentchangewo00craw/page/n350 333]–336|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521002790}}</ref> Terselfdertyd is die Suidwes-Afrika-aangeleenthedeadministrasiewet, 1949, deur die [[Suid-Afrikaanse Parlement|Suid-Afrikaanse parlement]] goedgekeur. Die nuwe wetgewing het wit Suidwes-Afrikaners parlementêre verteenwoordiging en dieselfde politieke regte as wit Suid-Afrikaners gegee.<ref name=Crawford1/> Die VN se Algemene Vergadering het gereageer deur die saak te verwys na die Internasionale Hof van Justisie (ICJ), wat 'n adviserende mening oor die internasionale status van Suidwes-Afrika sou uitreik.<ref name=First/> Die ICJ het beslis dat Suidwes-Afrika steeds as 'n mandaat geregeer word; Suid-Afrika was dus nie wetlik verplig om dit aan die VN se trusteeskapstelsel oor te gee as hy nie erken het dat die mandaatstelsel verval het nie, omgekeerd was dit egter steeds gebonde aan die bepalings van die oorspronklike mandaat. Die nakoming van hierdie bepalings het beteken dat Suid-Afrika nie by magte was om die internasionale status van Suidwes-Afrika eensydig te wysig nie.<ref name=Crawford1/> Malan en sy regering het die hof se mening as irrelevant verwerp.<ref name=First/> Die VN het 'n Komitee oor Suidwes-Afrika saamgestel, wat sy eie onafhanklike verslae oor die administrasie en ontwikkeling van daardie gebied uitgereik het. Die Komitee se verslae het al hoe meer negatief oor Suid-Afrikaanse amptenare geraak toe die Nasionale Party sy harde stelsel van rassesegregasie en stratifikasie—[[apartheid]]—op Suidwes-Afrika afgedwing het.<ref name=Crawford1/> In 1958 het die VN 'n Komitee vir Goeie Ampte gestig wat Suid-Afrika steeds uitgenooi het om Suidwes-Afrika onder trusteeskap te bring.<ref name=Crawford1/> Die Komitee vir Goeie Ampte het 'n verdeling van die mandaat voorgestel, wat Suid-Afrika in staat stel om die suidelike gedeelte te annekseer terwyl óf onafhanklikheid aan die noorde verleen word, insluitend die digbevolkte [[Ovamboland]]-streek, óf dit as 'n internasionale trustgebied administreer.<ref name=First/> Die voorstel het oorweldigende opposisie in die Algemene Vergadering ondervind; ses-en-vyftig nasies het daarteen gestem. Enige verdere verdeling van Suidwes-Afrika is sonder meer verwerp.<ref name=First/> ===Interne opposisie teen die Suid-Afrikaanse bewind=== Toenemende interne opposisie teen apartheid het gedurende die middel tot laat 1950's 'n instrumentele rol gespeel in die ontwikkeling en militantheid van 'n Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese beweging.<ref name="Müller">{{cite book|last=Müller|first=Johann Alexander|title=The Inevitable Pipeline Into Exile. Botswana's Role in the Namibian Liberation Struggle|year=2012|pages=36–41|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel, Switzerland|isbn=978-3905758290}}</ref> Die 1952 "Defiance Campaign", 'n reeks nie-gewelddadige betogings wat deur die [[African National Congress]] teen paswette van stapel gestuur is, het die stigting van Suidwes-Afrikaanse studentevakbonde geïnspireer wat teen apartheid gekant was.<ref name=Dobell/> In 1955 het hul lede die South West African Progressive Association (SWAPA), onder voorsitterskap van Uatja Kaukuetu, georganiseer om hulle vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid te beywer. Alhoewel SWAPA nie wydverspreide steun buite intellektuele kringe gekry het nie, was dit die eerste nasionalistiese liggaam wat beweer het dat hulle die belange van alle swart Suidwes-Afrikaners ondersteun, ongeag stam of taal.<ref name="Müller"/> SWAPA se aktiviste was oorwegend [[Herero]]-studente, skoolonderwysers en ander lede van die opkomende swart intelligentsia in Windhoek.<ref name=Dobell/> Intussen is die Ovamboland People's Congress (later die Ovamboland People's Organisation, of OPO) gevorm deur Die OPO se grondwet het die bereiking van 'n VN-trusteeskap en uiteindelike Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid as sy primêre doelwitte genoem.<ref name=Dobell/> ’n Verenigde beweging is voorgestel wat die verpolitisering van [[Ovambo's|Ovambo]]-kontrakwerkers van Noord-Suidwes-Afrika sowel as die Herero-studente sou insluit, wat gelei het tot die vereniging van SWAPA en die OPO as die South West African National Union (SWANU) op 27 September 1959.<ref name="Müller"/> In Desember 1959 het die Suid-Afrikaanse regering aangekondig dat hy alle inwoners van Old Location, 'n swart woonbuurt wat naby Windhoek se middestad geleë is, ingevolge apartheidswetgewing met geweld gaan hervestig. SWANU het gereageer deur massademonstrasies en 'n busboikot op 10 Desember te reël, en in die daaropvolgende konfrontasie het die Suid-Afrikaanse polisie losgebrand en elf betogers doodgeskiet.<ref name="Müller"/> In die nasleep van die Old Location-insident, het die OPO van SWANU geskei, met verwysing na verskille met die organisasie se Herero-leierskap, en het daarna VN-afgevaardigdes in [[New York]] versoek.<ref name="Müller"/> Aangesien die VN en potensiële buitelandse ondersteuners sensitief gereageer het op enige implikasies van stamwese en SWANU bevoordeel het vir sy aanspraak om die Suidwes-Afrikaanse volk as geheel te verteenwoordig, is die OPO eweneens herdoop tot die South West African People's Organisation.<ref name="Müller"/> Dit het later sy geledere oopgestel vir alle Suidwes-Afrikaners wat sy oogmerke simpatiek was.<ref name=Dobell/> [[Lêer:Sam Nujoma Romcrop2.jpg|duimnael|[[Sam Nujoma]], stigter en leier van SWAPO en sy OPO-voorganger.]] SWAPO-leiers het gou na die buiteland gegaan om steun vir hul doelwitte binne die internasionale gemeenskap en veral nuwe onafhanklike Afrika-state te mobiliseer. Die beweging het 'n groot diplomatieke sukses behaal toe dit deur [[Tanzanië]] erken is en toegelaat is om 'n kantoor in [[Dar-es-Salaam]] te open.<ref name="Müller"/> SWAPO se eerste manifes, wat in Julie 1960 vrygestel is, was merkwaardig soortgelyk aan SWANU sin. Beide het die afskaffing van [[kolonialisme]] en alle vorme van [[rassisme]], die bevordering van Pan-Afrikanisme bepleit, en het gevra vir die "ekonomiese, sosiale en kulturele vooruitgang" van Suidwes-Afrikaners. SWAPO het egter 'n stap verder gegaan deur onmiddellike onafhanklikheid onder swart meerderheidsregering te eis, wat op 'n datum nie later as 1963 toegestaan sal word nie.<ref name=Dobell/> Die SWAPO-manifes het ook algemene stemreg, omvattende welsynsprogramme, gratis gesondheidsorg, gratis openbare onderwys, die nasionalisering van alle groot nywerhede en die gedwonge herverdeling van grond in buitelandse besit beloof "in ooreenstemming met gemeenskaplike eienaarskapbeginsels in Afrika”.<ref name=Dobell/> In vergelyking met SWANU, was SWAPO se potensiaal om politieke invloed binne Suidwes-Afrika uit te oefen beperk, en dit was waarskynliker om gewapende opstand te aanvaar as die primêre manier om sy doelwitte dienooreenkomstig te bereik.<ref name="Müller"/> SWAPO-leiers het ook aangevoer dat 'n besluit om die wapen teen die Suid-Afrikaners op te neem hul voortreflike verbintenis tot die nasionalistiese saak sal demonstreer. Dit sal SWAPO ook van SWANU onderskei in die oë van internasionale ondersteuners as die ware voorhoede van die Namibiese onafhanklikheidstryd, en die wettige ontvanger van enige materiële bystand wat sou kom.<ref name=Dobell/> Geskoei na [[Umkhonto we Sizwe]], die gewapende vleuel van die African National Congress,<ref name="Müller"/> is die South West African Liberation Army (SWALA) in 1962 deur SWAPO gevorm. Die eerste sewe SWALA-rekrute is vanaf Dar es Salaam na [[Egipte]] en die [[Sowjetunie]] gestuur, waar hulle militêre opleiding ontvang het.<ref name=Camp/> Met hul terugkeer het hulle begin om guerrilla's op te lei by 'n tydelike kamp wat vir Suidwes-Afrikaanse vlugtelinge gevestig is in Kongwa, Tanzanië.<ref name=Camp>{{cite book|last=Williams|first=Christian|title=National Liberation in Postcolonial Southern Africa: A Historical Ethnography of SWAPO's Exile Camps|date=October 2015|pages=73–89|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-1107099340}}</ref> ===Koue Oorlog-spanning en die grensmilitarisering=== Die toenemende waarskynlikheid van gewapende konflik in Suidwes-Afrika het sterk internasionale buitelandse beleidsimplikasies gehad, vir beide [[Wes-Europa]] en die Sowjetblok.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> Voor die laat 1950's was Suid-Afrika se verdedigingsbeleid beïnvloed deur internasionale [[Koue Oorlog]]-politiek, insluitend die domino-teorie en vrese vir 'n konvensionele Sowjet-militêre bedreiging vir die strategiese Kaapse handelsroete tussen die Suid-Atlantiese en [[Indiese Oseaan]]<ref name=Berridge>{{cite book|last=Berridge|first=G.R.|title=South Africa, the Colonial Powers and African Defence: The Rise and Fall of the White Entente, 1948–60|year=1992|pages=1–16, 163–164|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-0333563519}}</ref> Die Suid-Afrikaanse Departement van Buitelandse Sake het opgemerk dat die land die wêreld se vernaamste bron van [[uraan]] geword het, en het geredeneer dat "op hierdie rede alleen, Suid-Afrika dus sekerlik by enige oorlog tussen Oos en Wes betrokke sal wees.”<ref name=Berridge/> Eerste Minister Malan het die standpunt ingeneem dat koloniale Afrika regstreeks deur die Sowjetunie bedreig word, of ten minste deur Sowjet-gesteunde kommunistiese agitasie, en dit sal waarskynlik net toeneem wat ook al die gevolg van nog 'n Europese oorlog is.<ref name=Berridge/> Malan het 'n Afrika-verdrag bevorder, soortgelyk aan [[NAVO]], onder leiding van Suid-Afrika en die Westerse koloniale moondhede dienooreenkomstig. Die konsep het misluk as gevolg van internasionale teenkanting teen apartheid en vermoede van Suid-Afrikaanse militêre doelwitte in die [[Britse Statebond]].<ref name=Berridge/> Suid-Afrika se betrokkenheid by die [[Koreaanse oorlog|Koreaanse Oorlog]] het 'n beduidende verbetering van betrekkinge tussen Malan en die Verenigde State veroorsaak, ten spyte van Amerikaanse kritiek op apartheid.<ref name=Lulat>{{cite book|last=Lulat|first=Y. G. M.|title=United States Relations with South Africa: A Critical Overview from the Colonial Period to the Present|url=https://archive.org/details/isbn_9780820479071|url-access=registration|year=1992|pages=[https://archive.org/details/isbn_9780820479071/page/143 143]–146, 210|publisher=Peter Lang Publishing, Incorporated|location=New York|isbn=978-0820479071}}</ref> Tot die vroeë 1960's is Suid-Afrikaanse strategiese en militêre ondersteuning as 'n integrale komponent van die Amerikaanse buitelandse beleid in Afrika se suidelike subkontinent beskou, en daar was 'n bestendige vloei van verdedigingstegnologie van Washington na Pretoria.<ref name=Lulat/> Amerikaanse en Wes-Europese belangstelling in die verdediging van Afrika teen 'n hipotetiese, eksterne kommunistiese inval het verdwyn nadat dit duidelik geword het dat die kernwapenwedloop wêreldwye konvensionele oorlog toenemend minder waarskynlik maak.<ref name=Berridge/> Klem het verskuif na die voorkoming van kommunistiese ondermyning en infiltrasie ''via proxy'' eerder as openlike Sowjet-aggressie.<ref name=Berridge/> [[File:32Battalion weapons.JPG|thumb|upright=1|Toerusting van Sowjet-oorsprong aan SWAPO verskaf. Van links na regs: sak, Dragunov-sluipskuttergeweer, PG-7V RPG-projektiel en [[RPG-7]]-lanseerder.]] Die koms van globale [[Dekolonisasie (Afrika)|dekolonisasie]] en die daaropvolgende toename in prominensie van die Sowjetunie onder verskeie nuwe onafhanklike Afrika-state is met versigtigheid deur die Suid-Afrikaanse regering beskou.<ref name=Campbell>{{cite book|last=Campbell|first=Kurt|title=Soviet Policy Towards South Africa|year=1986|pages=129–131|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1349081677}}</ref> Politici van die Nasionale Party het begin waarsku dat dit net 'n kwessie van tyd sou wees voordat hulle voor 'n Sowjet-gerigte opstand op hul grense te staan kom.<ref name=Campbell/> Afgeleë streke in Suidwes-Afrika, naamlik die [[Kaprivistrook]], het die fokus geword van massiewe SAW lug- en grondopleidingsmaneuvers, sowel as verskerpte grenspatrollies.<ref name=Caprivi/> 'n Jaar voordat SWAPO die besluit geneem het om sy eerste SWALA-rekrute na die buiteland te stuur vir guerrilla-opleiding, het Suid-Afrika versterkte polisie-buiteposte langs die Kaprivistrook gevestig met die uitdruklike doel om opstandelinge af te skrik.<ref name=Caprivi/> Toe SWALA-kaders gewapen met Sowjet-wapens en opleiding hul verskyning in Suidwes-Afrika begin maak het, het die Nasionale Party geglo dat sy vrese vir 'n plaaslike Sowjet-agente voltrek is.<ref name=Caprivi/> Die Sowjetunie het 'n groot belangstelling in Afrika se onafhanklikheidsbewegings gehad en het aanvanklik gehoop dat die verbouing van sosialistiese kliëntstate op die vasteland hul ekonomiese en strategiese hulpbronne aan die Weste sou ontsê.<ref name="Magyar">{{cite book|title=Prolonged Wars: A Post Nuclear Challenge|last1=Magyar|first1=Karl|last2=Danopoulos|first2=Constantine|location=Honolulu|publisher=University Press of the Pacific|year=2002|orig-year=1994|isbn=978-0898758344|pages=260–271}}</ref> Sowjet-opleiding van SWALA was dus nie beperk tot taktiese aangeleenthede nie, maar uitgebrei na Marxisties-Leninistiese politieke teorie, en die prosedures vir die vestiging van 'n doeltreffende polities-militêre infrastruktuur.<ref name=Shultz/> Benewens opleiding, het die Sowjets vinnig SWALA se voorste verskaffer van wapens en geld geword.<ref name="Betram">{{cite book|last=Bertram|first=Christoph|title=Prospects of Soviet Power in the 1980s|year=1980|pages=51–54|publisher=Palgrave Books|location=Basingstoke|isbn=978-1349052592}}</ref> Wapens wat tussen 1962 en 1966 aan SWALA verskaf is, sluit in [[PPSh-41]] submasjiengewere, SKS-karabyne en TT-33-pistole, wat goed geskik was vir die opstandelinge se onkonvensionele oorlogvoeringstrategie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref><ref name="Namakalu">{{cite book|last=Namakalu|first=Oswin Onesmus|title=Armed Liberation Struggle: Some Accounts of PLAN's Combat Operations|year=2004|publisher=Gamsberg Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991605050}}</ref>{{rp|22}}. Ten spyte van sy ontluikende verhouding met SWAPO, het die Sowjetunie Suider-Afrika nie in die middel 1960's as 'n groot strategiese prioriteit beskou nie, as gevolg van sy beheptheid elders op die vasteland en in die Midde-Ooste.<ref name=Shultz/> Nietemin het die persepsie van Suid-Afrika as 'n plaaslike Westerse bondgenoot en 'n bastion van neokolonialisme gehelp om die Sowjet-steun vir die nasionalistiese beweging aan te wakker.<ref name=Shultz/>Moskou het ook SWAPO se besluit om guerrilla-oorlogvoering aan te neem goedgekeur omdat dit nie optimisties was oor enige oplossing vir die Suidwes-Afrika-probleem behalwe revolusionêre stryd nie.<ref name=Shultz/> Dit was in duidelike kontras met die Westerse regerings, wat die vorming van SWALA gekant het en laasgenoemde se versoeke vir militêre hulp van die hand gewys het.<ref name=Shultz>{{cite book|last=Shultz|first=Richard|title=Soviet Union and Revolutionary Warfare: Principles, Practices, and Regional Comparisons|url=https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121|url-access=registration|year=1988|pages=[https://archive.org/details/sovietunionrevo00shul/page/121 121–123, 140–145]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford, California|isbn=978-0817987114}}</ref> ==Die insurgensie begin, 1964–1974== ===Vroeë guerrilla-invalle=== In November 1960 het [[Ethiopië]] en [[Liberië]] formeel die ICJ versoek vir 'n bindende uitspraak, eerder as 'n adviserende mening, oor of Suid-Afrika geskik bly om Suidwes-Afrika te regeer. Albei nasies het dit duidelik gemaak dat hulle die implementering van apartheid as 'n skending van Pretoria se verpligtinge as 'n verpligte mag beskou.<ref name=Crawford1/> Die Nasionale Party-regering het die eis verwerp op grond daarvan dat Ethiopië en Liberië nie genoeg regsbelang het om 'n saak oor Suidwes-Afrika te stel nie.<ref name=Crawford1/> Hierdie argument het 'n groot terugslag gehad op 21 Desember 1962 toe die ICJ beslis het dat beide partye as voormalige lidlande van die Volkebond die reg gehad het om die verrigtinge in te stel.<ref name=Adede>{{cite book|last=Adede|first=A.O. |editor1-last=Muller|editor1-first=A. Sam|editor2-last=Raič|editor2-first=David|editor3-last=Thuránszky| editor3-first=J.M.|title=The International Court of Justice: Its Future Role After Fifty Years|year=1996|pages=50–54|publisher=Kluwer Law International (Martinus Nijhoff Publishers)|location=The Hague|isbn=978-9041103253}}</ref> Omstreeks Maart 1962 het SWAPO-president Sam Nujoma die party se vlugtelingkampe regoor Tanzanië besoek en sy onlangse petisies vir Suidwes-Afrikaanse onafhanklikheid by die [[Beweging van Onverbonde Lande]] en die VN beskryf. Hy het daarop gewys dat onafhanklikheid in die afsienbare toekoms onwaarskynlik is, wat 'n "lang en bitter stryd" voorspel.<ref name="Devils"/> Nujoma het persoonlik twee bannelinge in Dar es Salaam, Lucas Pohamba en Elia Muatale, opdrag gegee om na Suidwes-Afrika terug te keer, Ovamboland te infiltreer en meer potensiële rekrute vir SWALA terug te stuur.<ref name="Devils">{{cite book|last1=Herbstein|first1=Denis|last2=Evenson|first2=John|title=The Devils Are Among Us: The War for Namibia|url=https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929|url-access=limited|year=1989|pages=[https://archive.org/details/devilsareamongus00herb_929/page/n26 14]–23|publisher=Zed Books Ltd|location=London|isbn=978-0862328962}}</ref> Oor die volgende paar jaar het Pohamba en Muatale honderde vrywilligers van die Ovambolandse platteland suksesvol gewerf, van wie die meeste na [[Oos-Europa]] gestuur is vir guerrilla-opleiding.<ref name="Devils"/> SWAPO het tussen Julie 1962 en Oktober 1963 militêre alliansies met ander anti-koloniale bewegings onderhandel, naamlik in [[Angola]].<ref name=Dale/> Dit het ook die separatistiese Caprivi African National Union (CANU) opgeneem, wat gestig is om Suid-Afrikaanse heerskappy in die Caprivi-strook te bekamp.<ref name=Camp/> Buite die Sowjetblok het Egipte voortgegaan om SWALA-personeel op te lei. Teen 1964 is ander ook na Ghana, Algerië, die Volksrepubliek China en [[Noord-Korea]] gestuur vir militêre opleiding.<ref name="Devils"/> In Junie daardie jaar het SWAPO bevestig dat hy onherroeplik verbind is tot die verloop van gewapende rewolusie.<ref name=Dale>{{cite book|last=Dale|first=Richard|title=The Namibian War of Independence, 1966–1989: Diplomatic, Economic and Military Campaigns|year=2014|pages=74–77, 93–95|publisher=McFarland & Company, Incorporated Publishers|location=Jefferson|isbn=978-0786496594}}</ref> Die stigting van die [[Organisasie vir Afrika-eenheid]] (OAE) se Bevrydingskomitee het SWAPO se internasionale aansien verder versterk en 'n era van ongekende politieke agteruitgang vir SWANU ingelui.<ref name="Devils"/> Die Bevrydingskomitee het ongeveer £20 000 in verpligte bydraes van OAE-lidlande verkry; hierdie fondse is aan beide Suidwes-Afrikaanse nasionalistiese bewegings gebied. Aangesien SWANU egter nie bereid was om te waarborg dat sy deel van die £20 000 vir gewapende stryd gebruik sou word nie, is hierdie toelae eerder aan SWAPO toegeken.<ref name="Devils"/> Die OAE het toe erkenning van SWANU onttrek, wat SWAPO gelaat het as die enigste begunstigde van pan-Afrikaanse legitimiteit.<ref name=Dale/> Met OAE-bystand het SWAPO diplomatieke kantore in [[Lusaka]], [[Kaïro]] en [[Londen]] geopen.<ref name="Devils"/> SWANU het laat begin met 'n tien jaar lange program om sy eie guerrilla-weermag op te vestig. <ref name=Dale/> In September 1965 het die eerste eenheid van ses SWALA-guerrillas, wat bloot as "Groep 1" geïdentifiseer is, die Kongwa-vlugtelingkamp verlaat om Suidwes-Afrika te infiltreer.<ref name=Camp/><ref name=Cann>{{cite book|last=Cann|first=John|title=Flight Plan Africa: Portuguese Airpower in Counterinsurgency, 1961–1974|year=2015|pages=362–363|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909982062}}</ref> Groep 1 het eers Angola binnegetrek, voordat hulle die grens oorgesteek het na die [[Kaprivistrook]]<ref name=Cann/> Aangemoedig deur Suid-Afrika se oënskynlike versuim om die aanvanklike inval op te spoor, het groter opstandige groepe in Februarie en Maart 1966 hul eie infiltrasiepogings gepoog.<ref name=Dale/> Die tweede eenheid, "Groep 2", is gelei deur Leonard Philemon Shuuya,<ref name=Dale/> ook bekend onder die ''nom de guerre'' "Castro" of "Leonard Nangolo.<ref name=Camp/> Groep 2 het glo verlore geraak in Angola voordat dit die grens kon oorsteek, en die guerrilla's is uiteengejaag ná 'n voorval waarin hulle twee winkeliers en 'n rondloper vermoor het.<ref name=Cann/> Drie is deur die Portugese koloniale owerhede in Angola gearresteer, met die wenke wat van plaaslike burgerlikes ontvang is.<ref name=Cann/> Nog agt, insluitend Shuuya<ref name=Dale/> is tussen Maart en Mei deur die Suid-Afrikaanse polisie gevange geneem, blykbaar in [[Kavangoland]].<ref name=Camp/> Shuuya het later weer by Kongwa opgedaag en beweer dat hy sy gevangenes ontsnap het ná sy arrestasie. Hy het gehelp om twee verdere invalle te beplan: 'n derde SWALA-groep het Ovamboland daardie Julie binnegegaan, terwyl 'n vierde in September sou volg.<ref name=Dale/> Op 18 Julie 1966 het die ICJ beslis dat die hof geen magtiging het om oor die Suidwes-Afrikaanse aangeleentheid te besluit nie. Verder het die hof bevind dat hoewel Ethiopië en Liberië ''locus standi'' gehad het om verrigtinge oor die aangeleentheid in te stel, nie een van die twee genoeg gevestigde regsbelange in Suidwes-Afrika gehad het om hulle op 'n oordeel van meriete te gee nie.<ref name=Adede/> Hierdie uitspraak is met groot verontwaardiging deur SWAPO en die OAE begroet.<ref name=Caprivi>{{cite book|last=Kangumu|first=Bennett|title=Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia|year=2011|pages=143–153|publisher=Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library|location=Basel|isbn=978-3905758221}}</ref> SWAPO-amptenare het onmiddellik 'n verklaring van Dar es Salaam uitgereik waarin hulle verklaar het dat hulle nou "geen alternatief het as om in wapens op te staan" en "riviere van bloed oor te steek" in hul opmars na vryheid nie.<ref name="Devils"/> By die ontvangs van die nuus het SWALA sy opstand verskerp<ref name=Caprivi/> Sy derde groep, wat Ovamboland in Julie geïnfiltreer het, het plase in wit besit aangeval, tradisionele Ovambo-leiers wat as Suid-Afrikaanse agente beskou is, en 'n grenspos.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het kamp opgeslaan by Omugulugwombashe, een van vyf potensiële basisse wat deur SWALA se aanvanklike verkenningspan geïdentifiseer is as geskikte terreine om toekomstige rekrute op te lei.<ref name=Dale/> Hier het hulle tussen September 1965 en Augustus 1966 tot dertig plaaslike vrywilligers gedril.<ref name=Dale/> Suid-Afrikaanse intelligensie het teen middel 1966 bewus geword van die kamp en die algemene ligging daarvan geïdentifiseer.<ref name="Devils"/> Op 26 Augustus 1966 het die eerste groot botsing van die konflik plaasgevind toe Suid-Afrikaanse valskermtroepe en paramilitêre polisie-eenhede Operasie Blouwildebees uitgevoer het om die insurgente te vang of dood te maak.<ref name="Lord"/> SWALA het loopgrawe rondom Omugulugwombashe vir verdedigingsdoeleindes gegrawe, maar is verras en die meeste van die opstandelinge is vinnig oorrompel.<ref name="Lord"/> SWALA het 2 gesneuweldes, 1 gewond en 8 gevange afgestaan, die Suid-Afrikaners het geen ongevalle gely nie.<ref name="Lord">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=From Fledgling to Eagle: The South African Air Force during the Border War|year=2012|pages=42–53|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1908916624}}</ref> Hierdie kontak word wyd in Suid-Afrika beskou as die begin van die Grensoorlog, en volgens SWAPO was dit amptelik die begin van sy revolusionêre gewapende stryd.<ref name="Devils"/><ref name=Stapleton2>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=A Military History of South Africa: From the Dutch-Khoi Wars to the End of Apartheid|url=https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246|url-access=limited|year=2010|pages=[https://archive.org/details/militaryhistorys00stap_246/page/n181 169]–185|publisher=Praeger Security International|location=Santa Barbara|isbn=978-0313365898}}</ref> Operasie Blouwildebees het beskuldigings van verraad in SWALA se senior geledere ontketen. Volgens SAW-verslae het 'n ongeïdentifiseerde informant die veiligheidsmagte tydens die aanval vergesel.<ref name="Lord"/> Sam Nujoma het beweer dat een van die agt guerrilla's van die tweede groep wat in Kavangoland gevang is, 'n Suid-Afrikaanse mol was.<ref name=Dale/> Die vermoede het dadelik op Leonard "Castro" Shuuya geval.<ref name=Camp/> SWALA het op 18 Mei 1967 'n tweede groot ommekeer beleef toe Tobias Hainyeko, sy bevelvoerder, deur die Suid-Afrikaanse polisie gedood is.<ref name=Caprivi/> Heinyeko en sy manne het probeer om die [[Zambezirivier]] oor te steek, as deel van 'n algemene verkenningstog wat daarop gemik was om nuwe kommunikasielyne tussen die frontlinies in Suidwes-Afrika en SWAPO se politieke leierskap in Tanzanië te open<ref name=Caprivi/> Hulle is deur 'n Suid-Afrikaanse patrollie onderskep, en in die daaropvolgende vuurgeveg is Heinyeko dood en twee polisiemanne ernstig gewond gelaat.<ref name=Caprivi/> Gerugte was weer volop dat Shuuya verantwoordelik was, wat gelei het tot sy ontslag en daaropvolgende tronkstraf.<ref name=Camp/><ref name=Dale/> In die weke ná die klopjag op Omugulugwombashe het Suid-Afrika sewe-en-dertig SWAPO-politici aangehou, naamlik Andimba Toivo ya Toivo, Johnny Otto, Nathaniel Maxuilili en Jason Mutumbulua<ref name=Dobell/><ref name="Devils"/> Saam met die gevange SWALA-guerrilla's is hulle in Pretoria gevange geneem en daar aangehou tot Julie 1967, toe almal terugwerkend ingevolge die Terrorismewet aangekla is.<ref name=Dobell/> Die staat het die beskuldigdes vervolg as Marxistiese revolusionêre wat probeer het om 'n Sowjet-gesteunde regime in Suidwes-Afrika te vestig.<ref name="Devils"/> In wat bekend geword het as die "1967 Terroristeverhoor", is ses van die beskuldigdes skuldig bevind aan die pleeg van [[geweld]] in die daad van opstand, met die res wat skuldig bevind is vir gewapende intimidasie, of militêre opleiding ontvang het vir die doel van opstand.<ref name="Devils"/> Tydens die verhoor het die beskuldigdes onsuksesvol aangevoer teen bewerings dat hulle vertroud was met 'n eksterne kommunistiese komplot.<ref name=Dobell/> Almal behalwe drie het vonnisse wat wissel van vyf jaar tot lewenslange tronkstraf op [[Robbeneiland]] ontvang.<ref name=Dobell/> ===Uitbreiding van die oorlogspoging en mynoorlogvoering=== Die nederlaag by Omugulugwombashe en die daaropvolgende verlies van Tobias Hainyeko het SWALA gedwing om sy taktiek te herevalueer. Guerrilla's het in groter groepe begin opereer om hul kanse om ontmoetings met die veiligheidsmagte te oorleef, te verhoog, en hul pogings herfokus op die infiltrasie van die burgerlike bevolking.<ref name=Caprivi/> Vermom as kleinboere, kon SWALA-kaders hulself van die terrein vergewis en Suid-Afrikaanse patrollies waarneem sonder om agterdog te wek.<ref name=Caprivi/> Dit was ook 'n logistieke voordeel omdat hulle net die voorraad kon neem wat hulle kon dra terwyl hulle in die veld was; anders het die guerrilla's afhanklik gebly van simpatieke burgerlikes vir kos, water en ander benodigdhede.<ref name=Caprivi/> Op 29 Julie 1967 het die SAW inligting ontvang dat 'n groot aantal SWALA-magte by Sacatxai, 'n nedersetting amper honderd-en-dertig kilometer noord van die grens binne Angola, saamgetrek is.<ref name="Lord"/> Suid-Afrikaanse [[North American T-6 Texan|T-6 Harvard]]-vliegtuie het Sacatxai op 1 Augustus gebombardeer.<ref name="Lord"/> Die meeste van hul beoogde teikens kon ontsnap, en in Oktober 1968 het twee SWALA-eenhede die grens na Ovamboland oorgesteek.<ref name=Stapleton2/> Hierdie inval was nie meer produktief as die ander nie en teen die einde van die jaar is 178 insurgente óf deur die polisie gedood óf aangekeer.<ref name=Stapleton2/> Dwarsdeur die 1950's en 'n groot deel van die 1960's is 'n beperkte militêre dienspligstelsel deur lotery in Suid-Afrika geïmplementeer om aan die behoeftes van nasionale verdediging te voldoen.<ref name=Reflections>{{cite book|last1=Potgieter|first1=Thean|last2=Liebenberg|first2=Ian|title=Reflections on War: Preparedness and Consequences|year=2012|pages=70–81|publisher=Sun Media Press|location=Stellenbosch|isbn=978-1920338855}}</ref> Omstreeks middel 1967 het die Nasionale Party-regering universele diensplig vir alle wit Suid-Afrikaanse mans ingestel namate die SAW uitgebrei het om die groeiende opstandige bedreiging die hoof te bied.<ref name=Reflections/> Vanaf Januarie 1968 sou daar twee jaarlikse innames wees van nasionale dienspligtiges wat nege maande se militêre opleiding ondergaan het.<ref name=Reflections/> Die lugaanval op Sacatxai het ook 'n fundamentele verskuiwing in Suid-Afrikaanse taktiek gemerk, aangesien die SAW vir die eerste keer 'n bereidwilligheid aangedui het om SWALA op vreemde grond aan te val.<ref name="Lord"/> Alhoewel Angola toe 'n oorsese provinsie van Portugal was, het Lissabon die SAW se versoek toegestaan om strafveldtogte oor die grens te begin.<ref name="Weigert"/> In Mei 1967 het Suid-Afrika 'n nuwe fasiliteit by [[Rundu]] gestig om gesamentlike lugoperasies tussen die SAW en die Portugese Weermag te koördineer, en twee permanente skakelbeamptes by [[Menongue]] en Cuito Cuanavale gepos.<ref name="Weigert"/> Soos die oorlog verskerp het, het Suid-Afrika se saak vir anneksasie in die internasionale gemeenskap bly afneem, wat saamgeval het met 'n ongeëwenaarde vlaag van simpatie vir SWAPO.<ref name=Dobell/> Ten spyte van die ICJ se adviserende menings tot die teendeel, sowel as die afwysing van die saak wat deur Ethiopië en Liberië voorgelê is, het die VN verklaar dat Suid-Afrika sy verpligtinge versuim het om die morele en materiële welstand van die inheemse inwoners van Suidwes te verseker Afrika, en het dus sy eie mandaat verwerp.<ref name=Yusuf>{{cite book|last=Yusuf|first=Abdulqawi|title=African Yearbook of International Law, Volume I|year=1994|pages=16–34|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|location=The Hague|isbn=0-7923-2718-7}}</ref> Die VN het daardeur aanvaar dat die mandaat beëindig is, wat beteken het dat Suid-Afrika geen verdere reg het om die gebied te administreer nie, en dat Suidwes-Afrika voortaan onder die direkte verantwoordelikheid van die Algemene Vergadering sou val.<ref name=Yusuf/> Die pos van die Verenigde Nasies-kommissaris vir Suidwes-Afrika is geskep, sowel as 'n ad hoc-raad, om praktiese middele vir plaaslike administrasie aan te beveel.<ref name=Yusuf/> Suid-Afrika het volgehou hy erken nie die jurisdiksie van die VN met betrekking tot die mandaat nie en het visums aan die kommissaris of die raad geweier.<ref name=Yusuf/> Op 12 Junie 1968 het die VN se Algemene Vergadering 'n resolusie aangeneem wat verklaar het dat Suidwes-Afrika na Namibië herdoop word, ooreenkomstig die begeertes van sy mense.<ref name=Yusuf/> Resolusie 269 van die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]], wat in Augustus 1969 aanvaar is, het Suid-Afrika se voortgesette besetting van "Namibië" onwettig verklaar.<ref name=Yusuf/> <ref name="MAA">{{cite book|last=Peter|first=Abbott |author2=Helmoed-Romer Heitman |author3=Paul Hannon|title=Modern African Wars (3): South-West Africa|pages=5–13|url=https://books.google.com/books?id=t9Aj997IO9gC | isbn=978-1-85532-122-9 | year=1991 | publisher=Osprey Publishing}}</ref> Ter erkenning van die VN se besluit, is SWALA herdoop na die People's Liberation Army of Namibia.<ref name=Camp/> [[Lêer:Regiment Windhoek1.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse pantserkolom in Ohangwena, 1970's. Konvooie van voertuie soos hierdie was die primêre teiken vir PLAN hinderlae en myne]] Om die militêre inisiatief te herwin, is die aanvaarding van mynoorlogvoering as 'n integrale strategie van PLAN bespreek tydens 'n 1969–70 SWAPO-kongres wat in Tanzanië gehou is.<ref name="MAA"/> PLAN se leierskap het die inisiatief gesteun om landmyne te ontplooi as 'n manier om te vergoed vir sy minderwaardigheid in die meeste konvensionele aspekte teenoor die Suid-Afrikaanse veiligheidsmagte.<ref name="Mines1">{{cite web|title=Namibia Mine Ban Policy|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm/1999/namibia.html|location=Geneva|publisher=International Campaign to Ban Landmines and the Cluster Munition Coalition (ICBL-CMC)|year=1999|access-date=15 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170716001119/http://archives.the-monitor.org/index.php/publications/display?url=lm%2F1999%2Fnamibia.html|archive-date=16 Julie 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> Kort daarna het PLAN begin met die verkryging van TM-46-myne van die Sowjetunie, wat vir teentenkdoeleindes ontwerp is, en het 'n paar tuisgemaakte "boksmyne" met TNT vir anti-personeelgebruik vervaardig.<ref name="MAA"/> Die myne is strategies in paaie geplaas om polisiekonvooie te belemmer of in wanorde te gooi voor 'n hinderlaag; guerrilla's het ook ander langs hul infiltrasieroetes op die lang grens met Angola gelê.<ref name=SurviveRide>{{cite book | last1=Camp | first1=Steve | last2=Helmoed-Römer | first2=Heitman | title=Surviving the Ride: A pictorial history of South African Manufactured Mine-Protected vehicles | date=November 2014 | pages=19–22 | publisher=30 Degrees South | location=Pinetown | isbn=978-1928211-17-4}}</ref> Die verspreiding van myne in Suidwes-Afrika het aanvanklik swaar polisie-ongevalle tot gevolg gehad en sou een van die mees bepalende kenmerke van PLAN se oorlogspoging vir die volgende twee dekades word.<ref name=SurviveRide/> Op 2 Mei 1971 het 'n polisievangwa 'n myn, heel waarskynlik 'n TM-46, in die Kaprivi-strook afgetrap.<ref name="MAA"/><ref name="LM">{{Cite book| title = Still Killing: Landmines in Southern Africa | last = Vines | first = Alex | publisher = Human Rights Watch | location = New York | date = 1997 | isbn = 978-1564322067 | pages = 104–115 }}</ref> Die gevolglike ontploffing het 'n krater in die pad van ongeveer twee meter in deursnee geblaas en die voertuig in die lug gestuur, twee senior polisiebeamptes is dood en nege ander beseer.<ref name="LM"/> Dit was die eerste mynverwante voorval wat op Suidwes-Afrikaanse grond aangeteken is.<ref name="LM"/> In Oktober 1971 het 'n ander polisievoertuig 'n myn buite [[Katima Mulilo]] laat ontplof en vier konstabels gewond.<ref name="LM"/> Die volgende dag is 'n vyfde konstabel dodelik beseer toe hy op 'n tweede myn getrap het wat direk langs die eerste myn gelê is.<ref name="LM"/> Dit het 'n nuwe PLAN-taktiek weerspieël om anti-personeelmyne parallel met hul tenkmyne te lê om polisiemanne of soldate dood te maak wat óf betrokke is by die voorlopige mynopsporing óf die toneel van 'n vorige ontploffing inspekteer.<ref name="Mines1"/> In 1972 het Suid-Afrika erken dat nog twee polisiemanne gesterf het en nog drie as gevolg van myne beseer is.<ref name="LM"/> Die verspreiding van myne in die Kaprivi en ander landelike gebiede het 'n ernstige kommer vir die Suid-Afrikaanse regering veroorsaak, aangesien dit relatief maklik was vir 'n PLAN-kader om te versteek en te plant met 'n minimale kans op opsporing.<ref name=SurviveRide/> Om die paaie vir myne te vee met handmynverklikkers was moontlik, maar te stadig en vervelig om 'n praktiese manier te wees om vinnige polisiebeweging te verseker of roetes oop te hou vir burgerlike gebruik.<ref name=SurviveRide/> Die SAW het 'n mate van mynopruimingstoerusting gehad, insluitende kettings en ploeë wat op tenks gemonteer was, maar dit is ook nie as prakties beskou nie. Die blote afstande van pad wat elke dag kwesbaar is vir PLAN-sappers was eenvoudig te groot vir daaglikse opsporing en opruimingspogings.<ref name=SurviveRide/> Vir die SAW en die polisie was die enigste ander haalbare opsie die verkryging van gepantserde personeeldraers met mynvaste rompe wat vinnig op paaie kon beweeg met min risiko vir hul passasiers, selfs al sou 'n myn teëgekom word.<ref name=SurviveRide/> Dit sou ontwikkel in 'n nuwe klas militêre voertuig, die mynbestande en hinderlaagbeskermde voertuig (MRAP).<ref name=SurviveRide/> Teen die einde van 1972 het die Suid-Afrikaanse Polisie die meeste van hul patrollies in die Kaprivi-strook met mynvaste voertuie uitgevoer.<ref name=SurviveRide/> ===Politieke onrus in Ovamboland=== Resolusie 283 van die Veiligheidsraad van die Verenigde Nasies is in Junie 1970 aangeneem en vra dat alle VN-lidlande diplomatieke of konsulêre kantore in Suidwes-Afrika moet sluit, of daarvan weerhou om te vestig.<ref name=Question>{{cite book|last=Kaela|first=Laurent|title=The Question of Namibia|year=1996|pages=73–76|publisher=Palgrave-Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-0312159917}}</ref> Die resolusie het ook disinvestering, boikotte en vrywillige sanksies van daardie gebied aanbeveel solank dit onder Suid-Afrikaanse heerskappy gebly het.<ref name=Question/> In die lig van hierdie verwikkelinge het die Veiligheidsraad die raadgewende mening van die ICJ ingewin oor die "regsgevolge vir state van die voortgesette teenwoordigheid van Suid-Afrika in Namibië".<ref name=Question/> Daar was aanvanklik teenkanting teen hierdie optrede van SWAPO en die OAE, omdat hul afgevaardigdes gevrees het dat nog 'n onbesliste beslissing soos die een in 1966 Suid-Afrika se saak vir anneksasie sou versterk.<ref name=Katjavivi>{{cite book|last=Katjavivi|first=Peter|title=A History of Resistance in Namibia|url=https://archive.org/details/historyresistanc00katj|url-access=limited|year=1990|pages=[https://archive.org/details/historyresistanc00katj/page/n72 65]–70|publisher=Africa World Press|location=Trenton, New Jersey|isbn=978-0865431447}}</ref> Nietemin was die heersende mening by die Veiligheidsraad dat aangesien die samestelling van regters sedert 1966 verander is, 'n uitspraak ten gunste van die nasionalistiese beweging meer waarskynlik was.<ref name=Katjavivi/> Op die VN se versoek is SWAPO toegelaat om informeel by die hof te lobby en is selfs 'n waarnemer-teenwoordigheid in die hofsaal self aangebied.<ref name=Katjavivi/> Op 21 Junie 1971 het die ICJ sy vroeëre besluit om nie oor die wettigheid van Suid-Afrika se mandaat te beslis nie, omgekeer en die mening uitgespreek dat enige voortgesette voortsetting van die mandaat onwettig is.<ref name=Question/> Verder het die hof bevind dat Pretoria onder verpligting was om sy administrasie onmiddellik terug te trek en dat indien hy versuim om dit te doen, VN-lidlande verplig sal wees om hulle te weerhou van enige politieke of saketransaksies wat erkenning van die Suid-Afrikaanse regering se teenwoordigheid daar kan impliseer.<ref name=Katjavivi/> Op dieselfde dag wat die ICJ se uitspraak bekend gemaak is, het Suid-Afrikaanse premier [[B. J. Vorster]] dit as "polities gemotiveerd" verwerp, met geen grondslag in werklikheid nie.<ref name=Question/> Die besluit het egter die biskoppe van die Evangelies-Lutherse Ovambo-Kavango Kerk geïnspireer om 'n ope brief aan Vorster te skryf waarin apartheid en Suid-Afrika se voortgesette bewind aan die kaak gestel word.<ref name="Devils"/> Hierdie brief is in elke swart Lutherse gemeente in die gebied gelees, en in 'n aantal Katolieke en Anglikaanse gemeentes elders.<ref name="Devils"/> Die gevolg van die brief se inhoud was verhoogde militantheid aan die kant van die swart bevolking, veral onder die Ovambo-mense, wat die grootste deel van SWAPO se ondersteuners uitgemaak het.<ref name="Devils"/> Deur die jaar was daar massabetogings teen die Suid-Afrikaanse regering in baie Ovambolandse skole gehou.<ref name="Devils"/> In Desember 1971 het Jannie de Wet, Kommissaris vir die Inheemse Volke van Suidwes-Afrika, 'n algemene staking deur 15 000 Ovambo-werkers in [[Walvisbaai]] veroorsaak toe hy 'n openbare verklaring gemaak het om die gebied se omstrede kontrakarbeidsregulasies te verdedig.<ref name="Dreyer">{{cite book|title=Namibia and Southern Africa: Regional Dynamics of Decolonization, 1945–90|last=Dreyer|first=Ronald|location=London|publisher=Kegan Paul International|year=1994|isbn=978-0710304711|pages=73–87, 100–116}}</ref> Die staking het vinnig versprei na munisipale werkers in Windhoek, en van daar na die diamant-, koper- en tinmyne, veral dié by Tsumeb, Grootfontein en Oranjemund.<ref name="Dreyer"/> Later in die maand het 25 000 Ovambo-plaasarbeiders aangesluit by wat 'n landwye staking geword het wat die helfte van die totale arbeidsmag geraak het.<ref name="Dreyer"/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het gereageer deur van die stakende werkers in hegtenis te neem en die ander met geweld na Ovamboland te deporteer.<ref name="Devils"/> Op 10 Januarie 1972 is 'n ad hoc stakingskomitee onder leiding van Johannes Nangutuuala saamgestel om met die Suid-Afrikaanse regering te onderhandel; die stakers het 'n einde aan kontrakarbeid geëis, vryheid om aansoek te doen vir werk volgens vaardigheid en belangstelling en om 'n werk te bedank as dit so verlang word, vryheid vir 'n werker om sy gesin van Ovamboland af saam te bring terwyl hy elders werk, en vir gelyke betaling met wit werkers.<ref name=Katjavivi/> Die staking is later tot 'n einde gebring nadat die Suid-Afrikaanse regering ingestem het tot verskeie toegewings wat deur Nangutuuala onderskryf is, insluitend die implementering van eenvormige werksure en om werkers toe te laat om van werk te verander.<ref name="Devils"/> Verantwoordelikheid vir arbeidswerwing is ook oorgedra aan die stamowerhede in Ovamboland.<ref name="Devils"/> Duisende van die afgedankte Ovambo-werkers het ontevrede gebly met hierdie terme en het geweier om terug te keer werk toe.<ref name="Devils"/> Hulle het stamhoofde aangeval, veebeheerposte en regeringskantore gevandaliseer, en sowat honderd kilometer se heining langs die grens afgebreek, wat volgens hulle rondtrekkende Ovambos verhinder het om hul vee vry te laat wei. Die onrus het ook ontevredenheid aangevuur onder Kwanyama-sprekende Ovambo's in Angola, wat vee-inentingstasies en skole vernietig het en vier grensposte aangeval het, en sommige SAW-personeel sowel as lede van 'n Portugese burgermag-eenheid vermoor en beseer het.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika het op 4 Februarie gereageer deur 'n noodtoestand in Ovamboland af te kondig.<ref name=Katjavivi/> 'n Media-verduistering is ingestel, wit burgerlikes is verder suid ontruim, openbare vergaderingregte is herroep, en die veiligheidsmagte is bemagtig om verdagte persone onbepaald aan te hou.<ref name=Katjavivi/> Polisieversterkings is na die grens gestuur, en in die daaropvolgende onderdrukking het hulle 213 Ovambo's gearresteer.<ref name="Dreyer"/> Suid-Afrika was genoeg bekommerd oor die geweld om 'n groot SAW-kontingent ook te ontplooi.<ref name="Dreyer"/> Portugese troepe het by hulle aangesluit wat van oorkant die grens suidwaarts beweeg het om hulle by te staan.<ref name=Katjavivi/> Teen die einde van Maart was orde grootliks herstel en die meeste van die oorblywende stakers het teruggekeer werk toe.<ref name=Katjavivi/> [[File:Ovamboland flag.svg|thumb|Vlag van Ovamboland, wat in 1973 selfregerende status as outonome [[bantoestan]] gekry het. ]] Suid-Afrika blameer SWAPO vir die instigeer van die staking en daaropvolgende onrus.<ref name=Katjavivi/> Terwyl hy erken dat 'n beduidende persentasie van die stakers SWAPO-lede en ondersteuners was, het die party se waarnemende president, Nathaniel Maxuilili, opgemerk dat hervorming van Suidwes-Afrikaanse arbeidswette 'n jarelange strewe van die Ovambo-werkmag was, en het voorgestel dat die staking gereël is kort na die deurslaggewende ICJ-beslissing omdat hulle gehoop het om voordeel te trek uit die publisiteit daarvan om groter aandag op hul griewe te vestig.<ref name=Katjavivi/> Die staking het ook 'n politiserende effek op baie van die Ovambo-bevolking gehad, aangesien die betrokke werkers hulle later tot wyer politieke aktiwiteite gewend het en by SWAPO aangesluit het.<ref name=Katjavivi/> Ongeveer 20 000 stakers het nie teruggekeer werk toe nie, maar na ander lande gevlug, meestal Zambië, waar sommige as guerrilla's deur PLAN gewerf is.<ref name="Devils"/> Steun vir PLAN het ook toegeneem onder die plattelandse Ovambolandse boere, wat grotendeels simpatiek was met die stakers en gegrief was oor hul tradisionele hoofmanne se aktiewe samewerking met die polisie.<ref name="Dreyer"/> Die volgende jaar het Suid-Afrika selfregerende gesag aan hoofman Fillemon Elifas Shuumbwa en die Ovambo-wetgewer oorgedra, wat Ovamboland effektief 'n beperkte vorm van tuisbestuur gegee het.<ref name="Devils"/> Kieseropkoms by die wetgewende verkiesings was uiters swak, deels as gevolg van apatie teenoor die plaaslike Ovamboland-regering en 'n SWAPO-boikot by die stembusse.<ref name="Devils"/> ===Die polisie-onttrekking=== Met duisende nuwe rekrute en 'n toenemend gesofistikeerde arsenaal van swaar wapens, het PLAN in 1973 meer direkte konfrontasies met die veiligheidsmagte onderneem.<ref name="LM"/> Opstandige aktiwiteite het die vorm van hinderlae en selektiewe teikenaanvalle aangeneem, veral in die Kaprivi naby die Zambiese grens.<ref name=Els>{{cite book|last=Els|first=Paul|title=Ongulumbashe: Where the Bushwar Began|year=2007|page=172|publisher=Reach Publishers|location=Wandsbeck, Westville, KwaZulu-Natal|isbn= 978-1920084813}}</ref> Op die aand van 26 Januarie 1973 het 'n swaar gewapende groep van ongeveer 50 PLAN-opstandelinge 'n polisiebasis by Singalamwe, Kaprivi aangeval met mortiere, masjiengewere en 'n enkelbuis, draagbare vuurpyllanseerder.<ref name="MAA"/><ref name=SAP1>{{cite book|last=Dippenaar|first=Maris de Witt|title=Die Geskiedenis Van Die Suid-Afrikaanse Polisie 1913–1988|year=1988|page=452|publisher=Promedia Publications (Pty) Ltd|location=Silverton|isbn=978-0812216202}}</ref> Die polisie was swak toegerus om die aanval af te weer en die basis het gou aan die brand geslaan weens die aanvanklike vuurpylbombardement, wat beide die senior offisier en sy tweede-in-bevel onbekwaam gemaak het.<ref name=SAP1/> Dit was die begin van 'n nuwe fase van die Suid-Afrikaanse Grensoorlog waarin die omvang en intensiteit van PLAN-strooptogte aansienlik vergroot is.<ref name="Lord"/> Teen die einde van 1973 het PLAN se opstand ses streke verswelg: Kaprivi, Ovamboland, Kaokoland en Kavangoland.<ref name="Lord"/> Dit het ook nog 2 400 Ovambo- en 600 Kapriviaanse guerrilla's suksesvol gewerf.<ref name="MAA"/> PLAN-verslae van laat 1973 dui aan dat die militante beplan het om twee nuwe fronte in sentraal Suidwes-Afrika oop te maak en stedelike opstande in Windhoek, [[Walvisbaai]] en ander groot stedelike sentra uit te voer.<ref name="Lord"/> Tot 1973 is die Suid-Afrikaanse Grensoorlog as 'n kwessie van wetstoepassing eerder as 'n militêre konflik beskou, wat 'n neiging onder Engelstalige [[Britse Statebond|Statebondstate]] weerspieël het om die polisie as die hoofmag in die onderdrukking van opstande te beskou.<ref name=Dale/> Die Suid-Afrikaanse Polisie het wel paramilitêre vermoëns gehad en het voorheen opgetree tydens die [[Rhodesiese Bosoorlog]].<ref name=Dale/> Die versuim van die polisie om die eskalasie van die oorlog in Suidwes-Afrika te voorkom, het egter daartoe gelei dat die SAW op 1 April 1974 verantwoordelikheid aanvaar het vir alle teen-insurgensie-veldtogte.<ref name="Lord"/> Die laaste gereelde Suid-Afrikaanse Polisie-eenhede is drie maande later, in Junie, aan Suidwes-Afrika se grense onttrek.<ref name="LM"/> Op hierdie tydstip was daar ongeveer 15 000 SAW-personeel wat ontplooi is om hul plek in te neem.<ref name="Dreyer"/> Die SAW se begroting is dienooreenkomstig tussen 1973 en 1974 met byna 150% verhoog.<ref name="Dreyer"/> In Augustus 1974 het die SAW 'n bufferstrook van ongeveer vyf kilometer wyd skoongemaak wat parallel met die Angolese grens geloop het en intens gepatrolleer en gemonitor is vir tekens van PLAN-infiltrasie.<ref name="Dreyer"/> Dit sou bekend staan as "die Kaplyn".<ref name="Holt">{{cite book|title=At Thy Call We Did Not Falter|last=Holt|first=Clive|location=Cape Town|publisher=Zebra Press|year=2008|orig-year=2005|isbn=978-1770071179|page=139}}</ref> ==Die Angola-front, 1975–1977== Op 24 April 1974 het die angelier-revolusie Marcelo Caetano en [[Portugal]] se regse ''Estado Novo''-regering verdryf, wat die doodsklok vir die [[Portugese Ryk]] laat lui het.<ref name="Days">{{cite book|title=Days of the Generals|last=Hamann|first=Hilton|year=2007|orig-year=2003|location=Cape Town|publisher=Struik Publishers|isbn=978-1868723409|pages=15–32, 44}}</ref> Die angelier-revolusie is gevolg deur 'n tydperk van onstabiliteit in Angola, wat gedreig het om in burgeroorlog uit te breek, en Suid-Afrika is gedwing om die onsmaaklike waarskynlikheid te oorweeg dat 'n Sowjet-gesteunde regime daar, lojaal aan SWAPO, op sy beurt verhoogde militêre druk op Suid-Afrika sou skep in Suidwes-Afrika.<ref name="Stockwell">{{cite book|title=In search of enemies|last=Stockwell|first=John|location=London|publisher=Futura Publications Limited|year=1979|orig-year=1978|isbn=978-0393009262|pages=161–165, 185–194}}</ref> PLAN-invalle vanuit Angola het reeds begin toeneem as gevolg van die staking van patrollies en aktiewe operasies daar deur die Portugese.<ref name="MAA"/> In die laaste maande van 1974 het Portugal sy voorneme aangekondig om Angola onafhanklikheid te verleen en het 'n reeks oorhaastige pogings aangepak om 'n magsdelingsooreenkoms, die Alvor-ooreenkoms, tussen mededingende Angolese nasionaliste te beding.<ref name=Rothschild1>{{cite book|last=Rothschild|first=Donald|title=Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation|year=1997|pages=115–121|publisher=The Brookings Institution|location=Washington|isbn=978-0815775935}}</ref> Daar was drie uiteenlopende nasionalistiese bewegings wat toe in Angola aktief was, die People's Movement for the Liberation of Angola (MPLA), die National Union for the Total Independence of Angola (UNITA), en die National Liberation Front of Angola (FNLA). <ref name=Rothschild1/> Die drie bewegings het almal aan die [[Angolese Oorlog vir Onafhanklikheid|Angolese Vryheidsoorlog]] deelgeneem en 'n gemeenskaplike doelwit gedeel om die land van koloniale heerskappy te bevry, maar het ook aanspraak gemaak op unieke etniese ondersteuningsbasisse, verskillende ideologiese neigings en hul eie botsende bande met buitelandse partye en regerings.<ref name=Rothschild1/> Alhoewel elkeen vae [[Sosialisme|sosialistiese]] neigings gehad het, was die MPLA die enigste party wat noue bande met die Sowjetunie geniet het en openlik verbind was tot [[Marxisme|marxistiese]] beleid.<ref name=Rothschild1/> Sy nakoming van die konsep van 'n eksklusiewe eenpartystaat het dit vervreem van die FNLA en UNITA, wat hulself as anti-kommunisties en pro-Westers in oriëntasie begin uitbeeld het.<ref name=Rothschild1/> Suid-Afrika het geglo dat indien die MPLA daarin sou slaag om die mag te bekom, dit PLAN militêr sou ondersteun en lei tot 'n ongekende eskalasie van die gevegte in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk>{{cite book|last=Miller|first=Jamie|title=An African Volk: The Apartheid Regime and Its Search for Survival|year=2016|pages=166–187, 314|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0190274832}}</ref> Terwyl die ineenstorting van die Portugese koloniale staat onvermydelik was, het Pretoria gehoop om 'n gematigde anti-kommunistiese regering in die plek daarvan te installeer, wat op sy beurt sou voortgaan om met die SAW saam te werk en te werk om PLAN-basisse op Angolese grond te ontken.<ref name="Origins">{{cite book|title=The Origins of the Angolan Civil War: Foreign Intervention and Domestic Political Conflict, 1961–76|last=Guimaraes|first=Fernando Andresen|location=Basingstoke|publisher=Palgrave Macmillan|year=2001|isbn=978-0333914809}}</ref> Dit het daartoe gelei dat Eerste Minister Vorster en Suid-Afrikaanse intelligensiehoof [[Hendrik van den Bergh]] 'n geheime aksieprogram in Angola, Operasie Savannah, begin het. <ref name=Volk/> Wapens en geld is in die geheim na die FNLA en UNITA gestuur in ruil vir hul beloofde ondersteuning teen PLAN.<ref name=Volk/> [[Jonas Savimbi]], UNITA se president, het beweer hy weet waar PLAN se kampe in die suide van Angola geleë is en was bereid om PLAN-vegters "aan te val, aan te hou of te verdryf".<ref name="Freedom">{{cite book |first=Piero |last=Gleijeses |title=Visions of Freedom: Havana, Washington, Pretoria, and the Struggle for Southern Africa, 1976–1991|year=2013 |pages=66–97, 149, 231–243 |publisher=The University of North Carolina Press |location=United States |isbn=978-1469609683}}</ref> FNLA-president Holden Roberto het soortgelyke versekerings gemaak en belowe dat hy aan die SAW bewegingsvryheid in Angola sal verleen om PLAN te beveg.<ref name=Volk/> ===Operasie Savannah=== Binne dae na die Alvor-ooreenkoms het die [[Central Intelligence Agency]] sy eie program, Operasie IA Feature, van stapel gestuur om die FNLA te bewapen, met die verklaarde doelwit om "'n maklike oorwinning deur Sowjet-gesteunde magte in Angola te voorkom".<ref name="Beggar">{{cite book|title=Beggar Your Neighbours: Apartheid Power in Southern Africa|url=https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl|url-access=registration|last=Hanlon|first=Joseph|location=Bloomington|publisher=Indiana University Press|year=1986|isbn=978-0253331311|pages=[https://archive.org/details/beggaryourneighb00hanl/page/156 156–165]}}</ref> Die Verenigde State was op soek na streekbondgenote om aan Operasie IA Feature deel te neem en het Suid-Afrika as die "ideale oplossing" beskou om die pro-Sowjet-MPLA te verslaan.<ref name=Schraeder>{{cite book|last=Schraeder|first=Peter|title=United States Foreign Policy Toward Africa: Incrementalism, Crisis and Change|url=https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr|url-access=limited|year=1994|pages=[https://archive.org/details/unitedstatesfore00schr/page/n231 211]–213|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0521466776}}</ref> Met stilswyende Amerikaanse aanmoediging het die FNLA en UNITA groot getalle troepe in onderskeidelik noordelike en suidelike Angola begin mobiliseer in 'n poging om taktiese meerderwaardigheid te verkry.<ref name="Stockwell"/> Die oorgangsregering wat deur die Alvor-ooreenkoms aangestel is, het gedisintegreer en die MPLA het ondersteuning van sy kommunistiese bondgenote versoek.<ref name=Vanneman>{{cite book|last=Vanneman|first=Peter|title=Soviet Strategy in Southern Africa: Gorbachev's Pragmatic Approach|url=https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann|url-access=registration|year=1990|pages=[https://archive.org/details/sovietstrategyin00vann/page/41 41–57]|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817989026}}</ref> Tussen Februarie en April 1975 het die MPLA se gewapende vleuel, die People's Armed Forces of Liberation of Angola (FAPLA), besendings Sowjet-wapens ontvang, meestal gekanaliseer deur [[Kuba]] of die Volks[[republiek van die Kongo]].<ref name=Vanneman/> Aan die einde van Mei is FAPLA-personeel deur 'n kontingent van ongeveer 200 Kubaanse militêre adviseurs in die gebruik an die wapens onderrig.<ref name=Vanneman/><ref name="Cubaworld">{{cite book|title=Cuba in the world|url=https://archive.org/details/cubainworld0000blas|url-access=registration|last=Valdes|first=Nelson|editor-last=Blasier, Cole & Mesa-Lago|editor-first=Carmelo|location=Pittsburgh|publisher=University of Pittsburgh Press|year=1979|isbn=978-0822952985|pages=[https://archive.org/details/cubainworld0000blas/page/98 98–108]}}</ref> Oor die volgende twee maande het hulle voortgegaan om 'n reeks verlammende nederlae toe te dien aan die FNLA en UNITA, wat uit die Angolese hoofstad, [[Luanda]], verdryf is.<ref name=Volk/> "Wapens stroom die land in in die vorm van Russiese hulp aan die MPLA. Tenks, gepantserde troepedraers, vuurpyle, mortiere en kleiner wapens is reeds afgelewer. Die situasie bly buitengewoon vloeibaar en chaoties, en bied dekking vir SWAPO [opstandelinge] uit Suidwes-Afrika. Russiese hulp en ondersteuning, beide materiële en morele aanmoediging, is 'n direkte bedreiging." —  P.W. Botha spreek die Suid-Afrikaanse parlement toe oor die onderwerp van Angola, September 1975 <ref name=Volk/> Vir die Suid-Afrikaanse Minister van Verdediging [[P.W. Botha]] was dit duidelik dat die MPLA die oorhand gekry het; in 'n memorandum gedateer laat Junie 1975 het hy opgemerk dat die MPLA "vir alle doeleindes en doeleindes as die vermoedelike uiteindelike heersers van Angola beskou kan word ... enige drastiese en onvoorsienbare ontwikkelings kan so 'n uitkoms verander."<ref name=Volk/> Skermutselings by die Calueque hidro-elektriese krag dam, wat elektrisiteit aan Suidwes-Afrika verskaf het, het Botha die geleentheid gebied om die SAW se betrokkenheid in Angola te eskaleer.<ref name=Volk/> Op 9 Augustus het duisend Suid-Afrikaanse troepe Angola oorgesteek en Calueque beset.<ref name="Beggar"/> Terwyl hul openbare doelwit was om die hidro-elektriese installasie en die lewens van die siviele ingenieurs wat daar werksaam was te beskerm, was die SAW ook daarop ingestel om PLAN-kaders te soek en FAPLA te verswak.<ref name=Cuba>{{cite book|last=Domínguez|first=Jorge|title=To Make a World Safe for Revolution: Cuba's Foreign Policy|year=1989|pages=114–120, 168–169|publisher=Harvard University Press|location=Cambridge|isbn=978-0674893252}}</ref> [[Lêer:Troop3 of DSquadron.PNG|duimnael|Suid-Afrikaanse manskappe tydens Operasie Savannah.]] 'n Waterskeiding in die Angolese konflik was die Suid-Afrikaanse besluit op 25 Oktober om 2 500 van sy eie troepe te verbind tot die geveg.<ref name=Schraeder/><ref name="Days"/> Groter hoeveelhede meer gesofistikeerde wapens is teen hierdie tyd aan FAPLA gelewer, soos [[T-34 Sowjettenk|T-34-85 tenks]], gepantserde personeeldraers met wiele, gesleepte vuurpyllanseerders en veldkanonne.<ref name="Borderstrike1">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa Into Angola 1975–1980|last=Steenkamp|first=Willem|location=Durban|publisher=Just Done Productions Publishing|edition=Third|year=2006|orig-year=1985|isbn=978-1-920169-00-8|pages=34–38}}</ref> Alhoewel die meeste van hierdie hardeware verouderd was, was dit uiters doeltreffend, gegewe die feit dat die meeste van FAPLA se teenstanders uit ongeorganiseerde, ondertoegeruste milisies bestaan het.<ref name="Borderstrike1"/> Vroeg in Oktober het FAPLA 'n groot gekombineerde wapenoffensief op UNITA se nasionale hoofkwartier by [[Nova Lisboa]] van stapel gestuur, wat slegs met aansienlike moeite en bystand van 'n klein span SAW-adviseurs afgeweer is. Dit het vir die SAW duidelik geword dat nie UNITA of die FNLA leërs besit wat in staat was om grondgebied in te neem en te hou nie, aangesien hul gevegskrag afhanklik was van milisies wat slegs in guerrilla-oorlogvoering uitgeblink het.<ref name="Borderstrike1"/> Suid-Afrika sal sy eie gevegstroepe nodig hê om nie net sy bondgenote te verdedig nie, maar 'n beslissende teenoffensief teen FAPLA uit te voer.<ref name="Borderstrike1"/> Hierdie voorstel is deur die Suid-Afrikaanse regering goedgekeur op voorwaarde dat slegs 'n klein, koverte taakspan toegelaat sal word.<ref name="Stockwell"/> SAW-personeel wat aan offensiewe operasies deelneem, is aangesê om hulle as huursoldate voor te doen.<ref name="Stockwell"/> Hulle is gestroop van enige identifiseerbare toerusting, insluitend hul identieitplaatjies, en weer uitgereik met onbeskrewe uniforms en wapens wat onmoontlik is om op te spoor.<ref name="O'Meara">{{cite book|title=Forty lost years: The apartheid state and the politics of the National Party, 1948 – 1994|last=O'Meara|first=Dan|location=Randburg|publisher=Ravan Press (Pty) Ltd|year=1996|isbn=978-0821411735|page=220}}</ref> Op 22 Oktober het die SAW meer personeel en 'n eskadron [[Eland pantserkar|Eland-pantsermotors]] per lug vervoer om UNITA-posisies by Silva Porto te versterk.<ref name="Borderstrike1"/> Binne dae het hulle aansienlike grondgebied oorgeneem en verskeie strategiese nedersettings ingeneem.<ref name="Cuba"/> Die SAW se opmars was so vinnig dat dit dikwels daarin geslaag het om FAPLA op 'n enkele dag uit twee of drie dorpe te verdryf.<ref name="Cuba"/> Uiteindelik het die Suid-Afrikaanse ekspedisiemag in drie afsonderlike kolomme van gemotoriseerde infanterie en pantsermotors verdeel om meer grond te dek.<ref name="Frontiersmen"/> Pretoria was van plan dat die SAW die FNLA en UNITA sou help om die burgeroorlog te wen voor Angola se formele onafhanklikheidsdatum, wat die Portugese vir 11 November vasgestel het, en dan stilweg te onttrek.<ref name="Stockwell"/> Teen vroeg-November het die drie SAW-kolomme agtien groot dorpe en stede, insluitend verskeie provinsiale hoofstede, verower en Angola meer as vyfhonderd kilometer binnegedring.<ref name="Cuba"/> By die ontvangs van intelligensieberigte dat die SAW openlik aan die kant van die FNLA en UNITA ingegryp het, het die Sowjetunie voorbereidings begin vir 'n massiewe lugbrug van wapens na FAPLA.<ref name=Ford>{{cite book|last=Crain|first=Andrew Downer|title=The Ford Presidency: A History|year=2014|pages=220–228|publisher=McFarland & Company, Incorporated|location=Jefferson, North Carolina|isbn=978-0786495443}}</ref> ====Kuba reageer met Operasie Carlota==== Op 3 November het 'n Suid-Afrikaanse eenheid wat na Benguela, Angola opgeruk het, vertoef om 'n FAPLA-basis aan te val wat 'n aansienlike opleidingskontingent van Kubaanse adviseurs gehuisves het.<ref name=Ford/> Toe berigte die Kubaanse president Fidel Castro bereik het dat die raadgewers betrek is deur wat blykbaar staande SAW-lede was, het hy besluit om 'n versoek van die MPLA-leierskap vir direkte militêre bystand goed te keur.<ref name=Ford/> Castro het verklaar dat hy al "die manne en wapens wat nodig is om daardie stryd te wen" sal stuur,<ref name=Ford/> in die gees van proletariese internasionalisme en solidariteit met die MPLA.<ref name="Frontiersmen"/> Castro het hierdie sending Operasie Carlota genoem na 'n Afrikavrou wat 'n slawe-opstand in Kuba georganiseer het.<ref name=Ford/> Die eerste Kubaanse gevegstroepe het op 7 November na Angola vertrek en is uit 'n spesiale paramilitêre bataljon van die Kubaanse Ministerie van Binnelandse Sake beman.<ref name="Cuba"/> Hulle is spoedig gevolg deur een gemeganiseerde en een artilleriebataljon van die Kubaanse Revolusionêre Gewapende Magte, wat per skip vertrek het en Luanda eers op 27 November sou bereik.<ref name=Vanneman/> Hulle is voorsien deur 'n massiewe lugbrug wat met Sowjetvliegtuie uitgevoer is.<ref name=Vanneman/> Die Sowjetunie het ook 'n klein vlootkontingent en sowat 400 militêre adviseurs na Luanda ontplooi.<ref name=Vanneman/> Swaar wapens is direk vanaf verskeie [[Warskouverdrag]]-lidlande na Angola gevlieg en per see vervoer vir die aankomende Kubane, insluitend tenks, helikopters, gepantserde motors, en selfs 10 Mikojan-Goerewitsj [[MiG-21]]-vegvliegtuie, wat deur Kubaanse en Sowjet-tegnici slaggereed gemaak is in Luanda.<ref name=Vanneman/> Teen die einde van die jaar was daar 12 000 Kubaanse soldate in Angola, byna so groot soos die hele SAW-teenwoordigheid in Suidwes-Afrika.<ref name="Frontiersmen"/> Die FNLA het 'n verpletterende nederlaag in die Slag van Quifangondo gely toe dit op 10 November probeer het om Luanda in te neem, en die hoofstad het deur die burgeroorlog in FAPLA-hande gebly.<ref name="Cuba"/> [[Lêer:Cuban PT-76 Angola.JPG|duimnael|Kubaans-bemande PT-76-tenk in die strate van Luanda, 1976.]] Die Kubane het die hele einde van November en vroeg in Desember daarop gefokus om die FNLA in die noorde te beveg, en om 'n onsuksesvolle inval deur [[Zaïre]] namens daardie beweging te stop.<ref name="Cuba"/> Daarna het hulle weer daarop gefokus om 'n einde te maak aan die SAW-opmars in die suide.<ref name="Cuba"/> Die Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte was gedurende laat Desember betrokke by 'n reeks bloedige, maar onbesliste skermutselings en gevegte.<ref name="Cuba"/> Teen hierdie tyd het die SAW se betrokkenheid egter aan die internasionale pers uitgelek, en foto's van SAW-wapenrusting agter UNITA-lyne het in verskeie Europese koerante verskyn.<ref name="Cuba"/> Dit was 'n groot politieke terugslag vir die Suid-Afrikaanse regering, wat byna universeel veroordeel is vir sy inmenging in 'n swart Afrikaland.<ref name="Stockwell"/> Boonop het dit invloedryke Afrikastate soos [[Nigerië]] en [[Tanzanië]] aangespoor om die MPLA as die enigste wettige regering van Angola te erken, aangesien daardie beweging se stryd teen 'n oënskynlike daad van Suid-Afrikaanse aggressie dit legitimiteit by die [[OAE]] gegee het.<ref name=Schraeder/> Suid-Afrika het 'n beroep op die Verenigde State gedoen vir meer direkte ondersteuning, maar toe die CIA se rol in die bewapening van die FNLA ook openbaar word, het die Amerikaanse Kongres die program beëindig en verwerp.<ref name="Beggar"/> In die lig van streeks- en internasionale veroordeling het die SAW rondom Kersfees van 1975 die besluit geneem om aan Angola te begin onttrek.<ref name=Ford/> Die onttrekking het in Februarie 1976 begin en 'n maand later formeel geëindig <ref name="Cuba"/> Namate die FNLA en UNITA hul logistieke steun van die CIA en die direkte militêre ondersteuning van die SAW verloor het, was hulle gedwing om 'n groot deel van hul grondgebied weens 'n hernieude FAPLA-offensief af te staan.<ref name="Cuba"/> Die FNLA is byna heeltemal uitgewis, maar UNITA het daarin geslaag om diep in die land se beboste hooglande terug te trek, waar dit voortgegaan het om 'n vasberade opstand te begin.<ref name=Vanneman/> Operasie Savannah is algemeen beskou as 'n strategiese mislukking.<ref name="Days"/> Suid-Afrika en die VSA het hulpbronne en mannekrag toegewy aan die aanvanklike doelwit om 'n FAPLA-oorwinning te voorkom voor Angolese onafhanklikheid, wat behaal is.<ref name=Ford/> Maar die vroeë suksesse van Savannah het die MPLA-politburo 'n rede verskaf om die ontplooiing van Kubaanse troepe en Sowjet-adviseurs aansienlik te verhoog.<ref name="POW">{{cite journal|title=The Saga of South African POWs in Angola, 1975–82|last=Baines|first=Gary|url=https://www.researchgate.net/publication/307748686|journal=Scientia Militaria: South African Journal of Military Studies|volume=40|location=[[Stellenbosch]]|publisher=Stellenbosch University|year=2012|issue=2|doi=10.5787/40-2-999|access-date=4 Januarie 2017|doi-access=free}}</ref> Die CIA het korrek voorspel dat Kuba en die Sowjetunie sou voortgaan om FAPLA te ondersteun op watter vlak ook al nodig was om te seëvier, terwyl Suid-Afrika geneig was om sy magte te onttrek eerder as om swaar ongevalle te waag.<ref name=Ford/> Die SAW het ongevalle van tussen 28 en 35 gesneuwel gely tydens die operasie.<ref name="Clod">{{cite book|title=Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000 2nEd.|last=Clodfelter|first=Micheal|year=2002|publisher=McFarland & Company|location= Jefferson|isbn=978-0786412044|page=626}}</ref><ref name="Days"/> 'n Bykomende 100 is gewond.<ref name="Clod"/> Sewe Suid-Afrikaanse soldate is gevange geneem en by Angolese persinligtingsessies vertoon as lewende bewys van die SAW se betrokkenheid.<ref name="POW"/> Dit was bekend dat Kubaanse ongevalle baie hoër was; etlike honderde is gedood in kontakte met die SAW of UNITA.<ref name="George">{{cite book|title=The Cuban intervention in Angola |url=https://archive.org/details/cubaninterventio00geor |url-access=limited |last=George|first=Edward|location=New York|publisher=Frank Cass Publishers|year=2005|isbn=978-0415647106|pages=[https://archive.org/details/cubaninterventio00geor/page/n250 236]–246}}</ref> Twintig Kubane is gevange geneem: 17 deur UNITA, en 3 deur die Suid-Afrikaners.<ref name="POW"/> Suid-Afrika se [[Nasionale Party]] het 'n mate van binnelandse reaksie ontlok as gevolg van Savannah, aangesien Eerste Minister Vorster die operasie vir die publiek verberg het, uit vrees om die families van nasionale dienspligtiges wat op Angolese grond ontplooi is, te ontstel.<ref name="POW"/> Die Suid-Afrikaanse publiek was geskok om van die besonderhede te verneem, en pogings deur die regering om die debakel te verdoesel, is in die plaaslike pers aan die groot klok gehang.<ref name="POW"/> ===Die Shipanga-saak en PLAN se skuif na Angola=== In die nasleep van die MPLA se politieke en militêre oorwinning, is die MPLA-regering erken as die amptelike regering van die nuwe Volksrepubliek Angola deur die [[Europese Ekonomiese Gemeenskap]] en die VN se Algemene Vergadering.<ref name="George"/> Rondom Mei 1976 het die MPLA verskeie nuwe ooreenkomste met die Sowjetunie gesluit vir breë Sowjet-Angola-samewerking op diplomatieke, ekonomiese en militêre gebied; beide lande gelyktydig het ook 'n gesamentlike uitdrukking van solidariteit met die Namibiese stryd om onafhanklikheid uitgereik.<ref name="MacFarlane">{{cite journal|title=Soviet-Angolan Relations, 1975–1990|last=MacFarlane|first=S. Neil|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Berkeley, California|publisher=Center for Slavic and East European Studies, University of California at Berkeley|year=1992|access-date=4 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20140309203743/https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|archive-date=9 Maart 2014}}</ref> Kuba, die Sowjetunie en ander Warskouverdrag-lidlande het spesifiek hul betrokkenheid by die Angolese Burgeroorlog geregverdig as 'n vorm van proletariese internasionalisme.<ref name=Reappraisal>{{cite book|last1=Duignan|first1=Peter|last2=Gann|first2=L.H|title=Communism in Sub-Saharan Africa: A Reappraisal|year=2008|pages=19–34|publisher=Hoover Institution Press|location=Stanford|isbn=978-0817937126}}</ref> Hierdie teorie het 'n klem geplaas op sosialistiese solidariteit tussen alle linkse revolusionêre stryd, en het voorgestel dat een doel van 'n suksesvolle [[revolusie]] was om eweneens die sukses van 'n ander elders te verseker.<ref name=Oxford1>{{cite book|last=Leopold|first=David|editor1-last=Freeden|editor1-first=Michael|editor2-last=Stears|editor2-first=Marc|editor3-last=Sargent|editor3-first=Lyman Tower|title=The Oxford Handbook of Political Ideologies|year=2015|pages=20–38|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198744337}}</ref><ref name=Oxford2>{{cite book|last=Schwarzmantle|first=John|editor-last=Breuilly|editor-first=John|title=The Oxford Handbook of the History of Nationalism|year=2017|pages=643–651|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|isbn=978-0198768203}}</ref> Veral Kuba het die konsep van internasionalisme deeglik omhels, en een van sy buitelandse beleidsdoelwitte in Angola was om die proses van nasionale bevryding in [[Suider-Afrika]] te bevorder deur koloniale of wit minderheidsregimes omver te werp.<ref name="MacFarlane"/> Kubaanse beleid met betrekking tot Angola en die konflik in Suidwes-Afrika het dus onverbiddelik verbind geraak.<ref name="MacFarlane"/> Aangesien Kubaanse militêre personeel in toenemende getalle hul verskyning in Angola begin maak het, het hulle ook in Zambië aangekom om PLAN te help oplei.<ref name="MAA"/> Suid-Afrika se verdedigingsinstansie het hierdie aspek van Kubaanse en tot 'n mindere mate Sowjet-beleid deur die prisma van die domino-teorie waargeneem: as Havana en Moskou daarin sou slaag om 'n kommunistiese regime in Angola te installeer, was dit net 'n kwessie van tyd voordat hulle dieselfde probeer het in Suidwes-Afrika.<ref name=Volk/> [[Lêer:Soviet instructors with SWAPO insurgents.jpg|duimnael|Sowjet-opleidingsinstrukteurs met PLAN-rekrute, laat 1970's.]] Operasie Savannah het die verskuiwing van SWAPO se alliansies onder die Angolese nasionalistiese bewegings versnel.<ref name=Volk/> Tot Augustus 1975 was SWAPO teoreties in lyn met die MPLA, maar in werklikheid het PLAN 'n noue werksverhouding met UNITA geniet tydens die Angolese Vryheidsoorlog.<ref name=Volk/> In September 1975 het SWAPO 'n openbare verklaring uitgereik waarin hy sy voorneme verklaar het om neutraal te bly in die Angolese Burgeroorlog en om nie enige enkele politieke faksie of party te ondersteun nie.<ref name="Dreyer"/> Met die Suid-Afrikaanse onttrekking in Maart het Sam Nujoma sy beweging se vroeëre standpunt teruggetrek en die MPLA as die "outentieke verteenwoordiger van die Angolese mense" onderskryf.<ref name="Dreyer"/> Gedurende dieselfde maand het Kuba in klein getalle PLAN-rekrute van Zambië na Angola begin vlieg om met guerrilla-opleiding te begin.<ref name="Freedom"/> PLAN het intelligensie met die Kubane en FAPLA gedeel en vanaf April 1976 selfs saam met hulle teen UNITA geveg.<ref name="Dreyer"/> FAPLA het dikwels PLAN-kaders gebruik om strategiese terreine te ontplooi terwyl meer van sy eie personeel vrygestel is vir ontplooiing elders.<ref name="Dreyer"/> Die opkomende MPLA-SWAPO-alliansie het besondere betekenis gekry nadat laasgenoemde beweging geteister is deur faksionalisme en 'n reeks PLAN-muitery in die Westelike Provinsie, Zambië tussen Maart en April 1976, bekend as die Shipanga-aangeleentheid.<ref name="Sellström">{{cite book|last=Sellström|first=Tor|url=http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:nai:diva-204|title=Sweden and National Liberation in Southern Africa: Vol. 2 : Solidarity and assistance, 1970–1994|publisher=Nordiska Afrikainstitutet|year=2002|isbn=978-91-7106-448-6|location=Uppsala|pages=308–310}}</ref> Betrekkinge tussen SWAPO en die Zambiese regering was reeds bemoeilik weens die feit dat die toenemende intensiteit van PLAN-aanvalle op die Kaprivi dikwels Suid-Afrikaanse vergelding teen Zambië uitgelok het.<ref name="SAIRR1971">{{cite web|title=A Survey of Race Relations in South Africa|last1=Horrell|first1=Muriel|last2=Horner|first2=Dudley|last3=Kane-Berman|first3=John|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|location=Johannesburg|publisher=South African Institute of Race Relations|year=1971|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718231136/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/SAIRR%20Survey%201971.pdf|archive-date=18 Julie 2017}}</ref><ref name="Detente">{{cite web|title=The Kissinger/Vorster/Kaunda Detente: Genesis of the SWAPO Spy Drama|last=Trewhela|first=Paul|url=http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|location=Johannesburg|publisher=Searchlight South Africa|year=1990|access-date=19 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170720002630/http://www.sahistory.org.za/sites/default/files/DC/sljul90.6/sljul90.6.pdf|archive-date=20 Julie 2017}}</ref> Toe SWAPO se uitvoerende komitee nie in staat was om die PLAN-opstand te onderdruk nie, het die Zambiese Nasionale Weermag (ZNDF) verskeie weermagbataljons gemobiliseer <ref name=Chesterman>{{cite book|last=Lamb|first=Guy|editor-last=Chesterman|editor-first=Simon|title=Civilians in War|year=2001|pages=322–342|publisher=Lynne Rienner Publishers, Incorporated|location=Boulder, Colorado|isbn=978-1555879884|url=https://archive.org/details/civiliansinwar0000unse|url-access=registration}}</ref> en die andersdenkendes uit hul basisse in Suidwes-Afrikaanse vlugtelingkampe verdryf en 'n geskatte 1 800 gevange geneem.<ref name="Frontiersmen"/> SWAPO se Sekretaris van Inligting, Andreas Shipanga, is later verantwoordelik gehou vir die opstand.<ref name="Sellström"/> Zambiese president [[Kenneth Kaunda]] het Shipanga en verskeie ander hooggeplaaste andersdenkendes na Tanzanië gedeporteer, terwyl die ander by afgeleë weermagfasiliteite opgesluit is.<ref name=Chesterman/> Sam Nujoma het hulle daarvan beskuldig dat hulle Suid-Afrikaanse agente is en het 'n suiwering van die oorlewende politieke leierskap en PLAN-geledere uitgevoer.<ref name="Detente"/><ref name=Nujoma>{{cite book|last=Nujoma|first=Samuel|title=Where others wavered|year=2001|pages=228–242|publisher=Panaf Books|location=London|isbn=978-0901787583}}</ref> Veertig muiters is ter dood veroordeel deur 'n PLAN-tribunaal in Lusaka, terwyl honderde ander verdwyn het.<ref name=Mboromba>{{cite book|last1=Basson|first1=Nico|last2=Motinga|first2=Ben|title=Call Them Spies: A documentary account of the Namibian spy drama|year=1989|pages=8–28|publisher=African Communications Project|location=Johannesburg|isbn=978-0812216202}}</ref> Die verhoogde spanning tussen Kaunda se regering en PLAN het reperkussies in die ZNDF begin hê.<ref name="Dreyer"/> Zambiese offisiere en onderoffisiere het beslag gelê op PLAN-wapens en lojale insurgente geteister, wat verhoudings gespanne gemaak het en die moraal geërodeer het.<ref name="Dreyer"/> Die krisis in Zambië het PLAN aangespoor om sy hoofkwartier van Lusaka na [[Lubango]], Angola, op uitnodiging van die MPLA te verskuif.<ref name=Dale/><ref name=Nujoma/> SWAPO se politieke vleuel, wat na Luanda hervestig het, het kort daarna daarby aangesluit<ref name="Freedom"/> SWAPO se nouer affiliasie en nabyheid aan die MPLA het moontlik sy gelyktydige beweging na links beïnvloed;<ref name=Reappraisal/> die party het 'n meer openlik [[Marxisme|marxistiese]] diskoers aangeneem, soos 'n verbintenis tot 'n klaslose samelewing gebaseer op die ideale en beginsels van wetenskaplike sosialisme.<ref name="Dreyer"/> Vanaf 1976 het SWAPO homself as die ideologiese sowel as die militêre bondgenoot van die MPLA beskou.<ref name="Dreyer"/> In 1977 het Kuba en die Sowjetunie dosyne nuwe opleidingskampe in Angola gestig om PLAN en twee ander guerrillabewegings in die streek, die Zimbabwe People's Revolutionary Army (ZIPRA) en [[Umkhonto we Sizwe]] (MK), te akkommodeer.<ref name="George"/> Die Kubane het instrukteurs en spesialisoffisiere verskaf, terwyl die Sowjetunie meer hardeware vir die guerrilla's verskaf het.<ref name="George"/> Hierdie konvergensie van belange tussen die Kubaanse en Sowjet-militêre sendings in Angola was suksesvol aangesien dit op elke vennoot se vergelykende sterkpunte geput het.<ref name="George"/> Die Sowjetunie se krag was geleë in sy groot militêre industrie, wat die grondstof vir die versterking van FAPLA en sy bondgenote verskaf het. Kuba se krag was geleë in sy mannekrag en troepeverbintenis tot Angola, wat tegniese adviseurs ingesluit het wat vertroud was met die gesofistikeerde wapentuig wat deur die Sowjetunie verskaf is en gevegservaring gehad het.<ref name="George"/> Om die waarskynlikheid van 'n Suid-Afrikaanse aanval te verminder, is die opleidingskampe naby Kubaanse of FAPLA militêre installasies geleë, met die bykomende voordeel dat hulle op die logistieke en kommunikasie-infrastruktuur van PLAN se bondgenote kan staatmaak.<ref name=Dale/> ==Eksterne Suid-Afrikaanse bedrywighede, 1978–1984== [[Lêer:Figure32Battalion.jpg|links|duimnael|32 Bataljon-uniform ontwerp volgens dié wat aan FAPLA uitgereik is. Lede van hierdie eenheid het dikwels alomteenwoordige uniforms gedra om ondersoek te vermy terwyl hulle in Angola werksaam was <ref name="Nortje">{{cite book|title=32 Battalion: The Inside Story of South Africa's Elite Fighting Unit|last=Nortje|first=Piet|location=New York|publisher=Zebra Press|year=2003|isbn=1-868729-141|pages=44–53, 111–114}}</ref>]] Toegang tot Angola het aan PLAN onbeperkte geleenthede gebied om sy magte in veilige plekke op te lei en insurgente en voorrade oor Suidwes-Afrika se noordelike grens te infiltreer.<ref name=Dale/> Die guerrilla's het 'n groot mate van ruimte gekry om hul logistieke bedrywighede deur Angola se Moçâmedes-distrik te bestuur, deur die hawens, paaie en spoorweë vanaf die see te gebruik om hul voorwaartse bedryfsbasisse te voorsien.<ref name=Fist>{{cite book|last1=Steyn|first1=Douw|last2=Söderlund|first2=Arné|title=Iron Fist From The Sea: South Africa's Seaborne Raiders 1978–1988|year=2015|pages=203–205, 304–305|publisher=Helion & Company, Publishers|location=Solihull|isbn=978-1909982284}}</ref><ref name="CIA1">{{cite web|title=SWAPO's Army: Organization, Tactics, and Prospects|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|url=https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|location=Langley |publisher=[[Central Intelligence Agency]]|date=Oktober 1984|access-date=7 Januarie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170120171540/https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP85S00317R000300030002-3.pdf|archive-date=20 Januarie 2017}}</ref> Sowjet-vaartuie het wapens by die hawe van [[Moçâmedes]] afgelaai, wat toe per spoor na Lubango oorgelaai is en van daar af deur 'n ketting PLAN-toevoerroetes wat suidwaarts na die grens kronkel.<ref name=Fist/> “Ons geografiese isolasie was verby,” het Nujoma in sy ''[[memoires]]'' gesê. "Dit was asof 'n geslote deur skielik oopgeswaai het...ons kon uiteindelik direkte aanvalle oor ons noordelike grens maak en ons magte en wapens op groot skaal instuur."<ref name=Nujoma/> In die gebiede van Ovamboland, Kaokoland, Kavangoland en Oos-Kaprivi na 1976, het die SAW vaste verdediging teen infiltrasie geïnstalleer, met twee parallelle geëlektrifiseerde heinings en bewegingsensors.<ref name=COIN>{{cite book|last1=Beckett|first1=Ian|last2=Pimlott|first2=John|title=Counter-insurgency: Lessons from History|year=2011|pages=204–219|publisher=Pen & Sword Books|location=Yorkshire|isbn=978-1848843967}}</ref> Die stelsel is gerugsteun deur rondloperpatrollies bestaande uit Eland-pantserwa-eskaders, gemotoriseerde infanterie, honde-eenhede, ruiters en berg-motorfietse vir mobiliteit en spoed oor rowwe terrein; plaaslike San-spoorsnyers, Ovambo-paramilitêres en Suid-Afrikaanse spesiale magte.<ref name=COIN/><ref name="Uys">{{cite book|last=Uys|first=Ian|title=Bushmen Soldiers: The History of 31, 201 & 203 Battalions During the Border War|year=2014|pages=73–75|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1909384583}}</ref> PLAN het gepoog om tref-en-trap jagoperasies oor die grens, maar in wat gekenmerk is as die "korporaal se oorlog", het SAW-afdelings hulle grootliks in die Snylyn onderskep voordat hulle verder in Suidwes-Afrika self kon kom.<ref name="Borderstrike2">{{cite book|title=Borderstrike! South Africa into Angola|last=Steenkamp|first=Willem|year=1983|location=Durban|publisher=Butterworths Publishers|isbn=0-409-10062-5|pages=6–11, 130–141}}</ref><ref name="Frontiersmen"/> Die meeste van die gevegte is gevoer deur klein, mobiele vinnige reaksiemagte, wie se rol was om die opstandelinge op te spoor en uit te skakel nadat 'n PLAN-teenwoordigheid opgespoor is.<ref name=Tracking>{{cite book|last=Stapleton|first=Timothy|title=Warfare and Tracking in Africa, 1952–1990|year=2015|pages=111–129|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-1848935587}}</ref> Hierdie reaksiemagte is op bataljonvlak aangeheg en op die maksimum gereedheid op individuele basisse gehandhaaf.<ref name=COIN/> Die SAW het meestal verkenningsoperasies binne Angola uitgevoer, alhoewel sy magte in Suidwes-Afrika uit selfverdediging oor die grens kon skiet en maneuver indien van Angolese kant aangeval word.<ref name=SurviveRide/><ref name="Scholtz">{{cite book|title=The SADF in the Border War 1966–1989|last=Scholtz|first=Leopold|year=2013|location=Cape Town|publisher=Tafelberg|isbn=978-0-624-05410-8|pages=32–36}}</ref> Sodra hulle die Kaplyn bereik het, het 'n reaksiemag toestemming gevra om óf Angola binne te gaan óf die agtervolging te staak.<ref name=SurviveRide/> Suid-Afrika het ook 'n spesialiseenheid, [[32-Bataljon]], op die been gebring wat hom bemoei het met die verkenning van infiltrasieroetes vanaf Angola.<ref name="Nortje"/><ref name="Mos">{{cite journal|title=How did it come about that South African unconventional units, which were successful in many battles, were unable to turn their victories into political success during the South African Border War 1966 – 1989?|last=Mos|first=Robert|url=https://www.ucis.pitt.edu/nceeer/1992-1006-5550009-2-MacFarlane.pdf|location=Leiden|publisher=Leiden University|year=2013|access-date=18 Julie 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170718053650/https://openaccess.leidenuniv.nl/bitstream/handle/1887/21975/RSM%20Thesis%20August%202013.pdf?sequence=1|archive-date=18 Julie 2017}}</ref> 32-Bataljon het gereeld spanne wat van oud-FNLA-militantes gewerf is en gelei deur wit Suid-Afrikaanse personeel gestuur na 'n gemagtigde sone tot vyftig kilometer diep in Angola; dit kan ook peloton-grootte reaksiemagte van soortgelyke samestelling uitstuur om kwesbare PLAN-teikens aan te val.<ref name="Nortje"/> Aangesien hul operasies geheim en geheim moes wees, met geen verband met Suid-Afrikaanse magte nie, het 32 Bataljonspanne FAPLA- of PLAN-uniforms gedra en Sowjet-wapens gebruik.<ref name="Nortje"/><ref name="War"/> Klimaat het die aktiwiteite van beide kante gevorm.<ref name="Vlamgat">{{cite book|last=Lord|first=Dick|title=Vlamgat: The Story of the Mirage F1 in the South African Air Force|year=2008|publisher=30° South Publishers|location=Johannesburg|isbn=978-1-920143-36-7|pages=83, 116, 149–152}}</ref> Seisoenvariasies tydens die somergang van die Intertropiese Konvergensiesone het gelei tot 'n jaarlikse tydperk van swaar reën oor noordelike Suidwes-Afrika tussen Februarie en April.<ref name="Vlamgat"/> Die reënseisoen het militêre operasies moeilik gemaak. Verdikkende blare het die opstandelinge verberging van Suid-Afrikaanse patrollies verskaf, en hul spore is deur die reën uitgewis.<ref name="Vlamgat"/> Aan die einde van April of vroeg in Mei het PLAN-kaders na Angola teruggekeer om die SAW se hernieude soektog en vernietigingspogings te ontsnap en vir die volgende jaar te heroplei.<ref name="Vlamgat"/> [[Lêer:SANDF Memorial, Fort Klapperkop, Pretoria, South Africa..jpg|links|duimnael|[[Standbeeld]] ter nagedagtenis van alle Suid-Afrikaanse Weermag-soldate wat gesterf het, by Fort Klapperkop, Pretoria.]] Nog 'n belangrike faktor van die fisiese omgewing was Suidwes-Afrika se beperkte padnetwerk. Die hoofslagare vir SAW-basisse op die grens was twee hoofweë wat wes na [[Ruacana]] en noord na Oshikango gelei het, en 'n derde wat vanaf [[Campbell|Grootfontein]] deur Kavangoland tot by [[Rundu]] gestrek het.<ref name="War"/> Baie van hierdie lewensbelangrike padinfrastruktuur was kwesbaar vir guerrilla-sabotasie: ontelbare padduikslote en brûe is deur die loop van die oorlog verskeie kere opgeblaas en herbou.<ref name="Lord"/><ref name=Sacred>{{cite book|last=O'Linn|first=Bryan|title=Namibia: The sacred trust of civilization, ideal and reality|year=2003|page=210|publisher=Gamsberg-Macmillan|location=Windhoek|isbn=978-9991604077}}</ref> Ná hul vernietiging het PLAN-saboteurs die omliggende gebied met landmyne gesaai om die Suid-Afrikaanse ingenieurs te teiken wat gestuur is om dit te herstel.<ref name="Koevoet1"/> Een van die mees roetine-take vir plaaslike sektor-troepe was 'n oggendpatrollie langs hul aangewese stuk snelweg om na myne of oornag-sabotasie te kyk.<ref name="Koevoet1"/> Ten spyte van hul pogings was dit byna onmoontlik om die byna onbeperkte aantal kwesbare punte op die padnetwerk te bewaak of te patrolleer, en verliese deur myne het bestendig toegeneem; byvoorbeeld, in 1977 het die SAW 16 sterftes weens gemynde paaie gely.<ref name="LM"/> Afgesien van padsabotasie, was die SAW ook gedwing om gereelde hinderlae van beide militêre en burgerlike verkeer regdeur Ovamboland te trotseer.<ref name="Koevoet1"/> Beweging tussen dorpe was per begeleide konvooi, en die paaie in die noorde was tussen sesuur die aand en halfagt die oggend vir burgerlike verkeer gesluit.<ref name="Koevoet1"/> Blanke burgerlikes en administrateurs van [[Oshakati]], [[Ondangwa]] en Rundu het gereeld wapens begin dra, en het nooit ver van hul versterkte woonbuurte gewaag nie.<ref name="War"/> [[Lêer:SADF border outpost Namibia.JPG|duimnael|SAW-wagte op grensdiens, wat die "Kaplyn" vir guerrilla-kaders monitor.]] Sonder groot Suid-Afrikaanse offensiewe, was PLAN vry om sy militêre organisasie in Angola te konsolideer. PLAN se leierskap onder Dimo Hamaambo het gekonsentreer op die verbetering van sy kommunikasie en beheer regdeur daardie land, deur die Angolese front af te baken in drie militêre sones, waarin guerrilla-aktiwiteite deur 'n enkele operasionele hoofkwartier gekoördineer is.<ref name="CIA1"/> Die Westelike Bevel het sy hoofkwartier in die westelike [[Huíla-provinsie]] en verantwoordelik vir PLAN-operasies in Kaokoland en westelike Ovamboland.<ref name="CIA1"/> Die sentrale bevel het sy hoofkwartier in die sentrale Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in sentraal-Ovamboland.<ref name="CIA1"/> 99] Die Oostelike Bevel het sy hoofkwartier in die noorde van Huíla-provinsie en verantwoordelik vir PLAN-operasies in die ooste van Ovamboland en Kavangoland.<ref name="CIA1"/> Die drie PLAN-streekhoofkwartiere het elk hul eie magte ontwikkel wat soos staande leërs gelyk het met betrekking tot die verdeling van militêre verantwoordelikheid, met verskeie spesialiteite soos teen-intelligensie, lugverdediging, verkenning, gevegsingenieurswese, sabotasie en artillerie.<ref name=Dale/> Die Oostelike Bevel het ook 'n elite-mag in 1978 geskep,<ref name="Namakalu"/>{{rp|75–111}} bekend as "Vulkaan" en daarna, "Tifoon", wat onkonvensionele operasies suid van Ovamboland uitgevoer het.<ref name=Dale/> Suid-Afrika se verdedigingshoofde het versoek dat beperkings op lug- en grondoperasies noord van die Kaplyn beëindig word.<ref name="Borderstrike2"/> Met verwysing na die versnelde tempo van PLAN-infiltrasie, het P.W. Botha aanbeveel dat die SAW toegelaat word, soos voor Maart 1976, om groot getalle troepe na suidelike Angola te stuur.<ref name=Cochran>{{cite book|last=Cochran|first=Shawn|title=War Termination as a Civil-Military Bargain: Soldiers, Statesmen, and the Politics of Protracted Armed Conflict|year=2015|pages=322–342|publisher=Palgrave Macmillan|location=Basingstoke|isbn=978-1137527967}}</ref> Vorster, wat nie bereid was om die risiko te loop om dieselfde internasionale en binnelandse politieke uitvalle te ontlok wat wat met Operasie Savannah geassosieer word nie, het Botha se voorstelle herhaaldelik verwerp.<ref name=Cochran/> Nietemin het die Ministerie van Verdediging en die SAW voortgegaan om lug- en grondaanvalle op PLAN se Angolese teikens te bepleit.<ref name=Cochran/> ===Operasie Reindeer=== Op 27 Oktober 1977 het 'n groep insurgente 'n SAW-patrollie in die Kaplyn aangeval, 5 Suid-Afrikaanse soldate gedood en 'n sesde dodelik gewond.<ref name=Raditsa>{{cite book|last=Raditsa|first=Leo|title=Prisoners of a Dream: The South African Mirage|year=1989|pages=289–291|publisher=Prince George Street Press|location=Annapolis, Maryland|isbn=978-0927104005}}</ref> Soos militêre historikus Willem Steenkamp opteken, "hoewel dit nie 'n groot botsing volgens die Tweede Wêreldoorlog of Viëtnam standaarde was nie, was dit 'n mylpaal in wat destyds ... 'n lae intensiteit konflik was".<ref name="Borderstrike2"/> Drie maande later het insurgente weer op patrollies in die Kaplyn geskiet en nog 6 soldate doodgemaak.<ref name="Borderstrike2"/> Die toenemende aantal hinderlae en infiltrasies is gereël om saam te val met sluipmoordpogings op prominente Suidwes-Afrikaanse stamamptenare.<ref name="Borderstrike2"/> Miskien was die mees hoëprofiel-sluipmoord op 'n stamleier gedurende hierdie tyd dié van Herero-hoof [[Clemens Kapuuo]], wat Suid-Afrika op PLAN geblameer het.<ref name=Dale/> Vorster het uiteindelik gehoor gegee aan Botha se versoeke vir vergeldingsaksies teen PLAN in Angola, en die SAW het Operasie Reindeer in Mei 1978 van stapel gestuur.<ref name=Raditsa/><ref name="Borderstrike2"/> Een omstrede ontwikkeling van Operasie Reindeer het gehelp om die internasionale gemeenskap oor die Suid-Afrikaanse Grensoorlog te versuur.<ref name=Camp/> Op 4 Mei 1978 het 'n bataljon-grootte taakmag van die 44 Valskermbrigade 'n veeoperasie deur die Angolese myndorp Cassinga gedoen, op soek na wat hy glo 'n PLAN administratiewe sentrum was.<ref name="Borderstrike2"/> Luitenant-generaal [[Constand Viljoen]], die hoof van die Suid-Afrikaanse Weermag, het aan die taakmagbevelvoerders en sy onmiddellike hoof-generaal [[Jannie Geldenhuys|Johannes Geldenhuys]] gesê Cassinga is 'n PLAN "beplanningshoofkwartier" wat ook as die "hoof mediese sentrum vir die behandeling van ernstig beseerdes" funksioneer, sowel as die konsentrasiepunt vir guerrilla-rekrute wat na opleidingsentrums in Lubango en Luanda en na operasionele basisse in die ooste en weste van [[Cunene-provinsie|Cunene]] gestuur word."<ref name=McWilliams/> Die taakspan was saamgestel uit ouer Reserviste van die Burgermag, van wie baie reeds operasioneel op die grens aangewend was, gelei deur ervare professionele offisiere.<ref name=McWilliams>{{cite book|last=McWilliams|first=Mike|title=Battle for Cassinga: South Africa's Controversial Cross-Border Raid, Angola 1978|year=2011|pages=7, 34–35|publisher=Helion & Company|location=Solihull|isbn=978-1907677397}}</ref> Die taakspan van ongeveer 370 valskermtroepe het Cassinga binnegegaan, wat by die SAW as Doelwit Moskou bekend gestaan het, in die nasleep van 'n intense lugbombardement.<ref name=Atrocity>{{cite book|last=Baines|first=Gary|editor1-last=Dwyer|editor1-first=Philip|editor2-last=Ryan|editor2-first=Lyndall|title=Theatres Of Violence: Massacre, Mass Killing and Atrocity throughout History|year=2012|pages=226–238|publisher=Berghahn Books|location=New York|isbn=978-0857452993}}</ref><ref name=Onslow>{{cite book|last=Onslow|first=Sue|title=Cold War in Southern Africa: White Power, Black Liberation|year=2009|pages=201–217|publisher=Routledge Books|location=Abingdon-on-Thames|isbn=978-0415474207}}</ref> Van hierdie punt af is daar twee verskillende weergawes van die Cassinga-voorval.<ref name=Chesterman/> Terwyl albei saamstem dat 'n Suid-Afrikaanse eenheid in die lug op 4 Mei Cassinga binnegekom het en dat die valskermsoldate 'n groot kampkompleks vernietig het, verskil hulle oor die kenmerke van die terrein en die ongevalle wat toegedien is.<ref name=Atrocity/> Die SWAPO en Kubaanse narratief het Cassinga as 'n vlugtelingkamp voorgestel, en die Suid-Afrikaanse regering se narratief het Cassinga as 'n guerrillabasis voorgestel.<ref name=Camp/> Die eerste weergawe het beweer dat Cassinga 'n groot bevolking van burgerlikes huisves wat die toenemende geweld in Noord-Suidwes-Afrika gevlug het en bloot van PLAN afhanklik was vir hul onderhoud en beskerming.<ref name=Atrocity/> Volgens hierdie narratief het Suid-Afrikaanse valskermsoldate op die vlugtelinge losgebrand, meestal vroue en kinders; diegene wat nie onmiddellik doodgemaak is nie, is stelselmatig in groepe saamgevat en met bajonet doodgesteek of geskiet.<ref name=Atrocity/> Die beweerde gevolg was die bloedbad van ten minste 612 Suidwes-Afrikaanse burgerlikes, byna almal bejaarde mans, vroue en kinders.<ref name=Atrocity/> Die SAW-vertelling stem ooreen met 'n dodetal van ongeveer 600, maar beweer dat die meeste van die dooies opstandelinge was wat gedood is wat 'n reeks loopgrawe rondom die kamp verdedig het.<ref name=Atrocity/> Suid-Afrikaanse bronne het Cassinga as 'n PLAN-installasie geïdentifiseer op grond van lugverkenningsfoto's, wat 'n netwerk van loopgrawe sowel as 'n militêre paradegrond uitgebeeld het.<ref name=McWilliams/> Foto's van die paradegrond wat net voor die aanval deur 'n Sweedse verslaggewer geneem is, het kinders en vroue in burgerlike drag uitgebeeld, maar ook PLAN-guerrilla's in uniform en groot getalle jong mans van militêre ouderdom.<ref name=Camp/> SWAPO het volgehou dat hy die loopgrawe rondom Cassinga beveel het wat gegrawe is om die andersins weerlose vlugtelinge te skuil in die geval van 'n SAW-aanval, en eers nadat kamppersoneel etlike weke tevore waarnemingsvliegtuie bokant opgemerk het.<ref name=Camp/> Dit het die bou van 'n paradeterrein geregverdig as deel van 'n program om 'n gevoel van dissipline en eenheid te vestig.<ref name=Camp/> Westerse joernaliste en Angolese amptenare het 'n paar uur ná die SAW se vertrek 582 lyke op die terrein getel.<ref name=Onslow/><ref name="War"/> Die SAW het 3 dooies en 1 vermis in aksie aangemeld.<ref name=McWilliams/> [[Lêer:Para Course Image 4.jpg|duimnael|Lede van 44 Valskermbrigade in opleiding.]] 'n Aangrensende Kubaanse gemeganiseerde infanteriebataljon wat sestien kilometer na die suide gestasioneer was, het beweeg om die valskermtroepe tydens die aanval te konfronteer, maar het verskeie vertragings opgedoen as gevolg van aanvalle deur die Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage III]] en [[Blackburn Buccaneer]]-aanvalvliegtuie.<ref name=Onslow/> In die eerste bekende kontak tussen Suid-Afrikaanse en Kubaanse magte sedert die beëindiging van Operasie Savannah, het vyf Kubaanse tenks en infanterie in [[BTR-152]] gepantserde personeeldraers Cassinga bereik terwyl die valskermsoldate per helikopter ontruim word.<ref name=McWilliams/> Dit het gelei tot 'n uitgerekte vuurgeveg waarin Kuba 16 dood en meer as 80 gewond erken het.<ref name=Onslow/> Die Cassinga-geleentheid het spesiale betekenis gekry deur Kubaanse historici soos Jorge Risquet, wat opgemerk het dat dit die eerste keer was dat "Kubane en Namibiërs hul bloed saam vergiet het om teen die Suid-Afrikaanse [militêre] te veg."<ref name=Onslow/> Terwyl Cassinga besig was om vernietig te word, het 'n Suid-Afrikaanse pantserkolom 'n netwerk van guerrilla-deurgangskampe by Chetequera aangeval, kode genaamd "Doelwit Vietnam", wat net sowat dertig kilometer van die Kaplyn af was.<ref name=McWilliams/> Chetequera was baie swaarder versterk as Cassinga en die SAW het hewige weerstand ondervind.<ref name=Camp/> Anders as laasgenoemde, is dit ook deeglik deur Suid-Afrikaanse verkenningsbates op die grond ondersoek<ref name=McWilliams/> en hulle kon die afwesigheid van burgerlikes verifieer met oorgenoeg fotografiese en dokumentêre bewyse.<ref name=Camp/> Die SAW het nog 3 sterftes by Chetequera gely, benewens 30 gewondes.<ref name="Borderstrike2"/> PLAN het 248 vegters verloor en 200 is gevange geneem.<ref name=Camp/><ref name="Borderstrike2"/> Op 6 Mei 1978 is Operasie Reindeer veroordeel deur die Verenigde Nasies se [[Veiligheidsraad]]-resolusie 428, wat dit beskryf het as 'n skending van Angola se territoriale integriteit en strafmaatreëls gedreig het sou die SAW nog 'n inval op Angolese grond probeer doen.<ref name=Camp/> Die resolusie het byna eenparige steun wêreldwyd gelok en is nie net deur die Sowjetunie onderskryf nie, maar deur groot Westerse moondhede soos die VSA, die VK, Frankryk, Kanada en Wes-Duitsland.<ref name=Camp/> Namate die Cassinga-voorval publisiteit gekry het, het Amerikaanse en Europese houdings eens geword van intense kritiek op Suid-Afrikaanse doel sowel as die proses waardeur dit die oorlog uitgevoer het.<ref name=Camp/> Veral Westerse druk by die VN om Suid-Afrika as 'n gelyke vennoot in enige toekomstige Namibiese vredeskikking te erken, het verdwyn.<ref name=Volk/> Cassinga was 'n groot politieke deurbraak vir SWAPO, wat die ongevalle daar uitgebeeld het as martelare van 'n Namibiese nasie in wording.<ref name=Camp/> Die beweging het ongekende steun ontvang in die vorm van humanitêre hulp wat na sy oorblywende vlugtelingkampe gestuur is en aanbiedinge van buitelandse regerings om vlugtelinge in hul lande op te lei.<ref name=Camp/> ===Eskalasie tydens die PW Botha leierskap=== Vorster se swak gesondheid en sy beheptheid met huishoudelike kwessies soos die dreigende [[inligtingsdebakel]] het sy aandag van Mei tot September 1978 van Suidwes-Afrika afgelei, en geen groot operasies is meer deur die SAW gedurende daardie tydperk onderneem nie. Sy afwesigheid van militêre aangeleenthede het egter beteken dat hy nie meer in 'n posisie was om die aggressiewe posisie van P.W. Botha en die weermag teen te staan nie. Toe Vorster laat daardie jaar vrywillig uittree, is hy deur Botha as eerste minister opgevolg. Sy laaste daad in sy amp was om 'n voorstel wat deur [[Kurt Waldheim]], sekretaris-generaal van die VN opgestel is, vir 'n wapenstilstand en oorgang na Namibiese onafhanklikheid te verwerp.<ref name="Freedom"/> [[File:NamibianWar1978.PNG|thumb|upright=1|left|Geopolitical situation, 1978–79. {{legend|#cd0000|SWAPO bondgenote}} {{legend|#10ae00|Suid-Afrika bondgenote}} {{legend|#ff5757|Suidwes-Afrika (Namibië)}} {{legend|#3400c8|Suid-Afrika}}]] Verdedigingshoofde soos generaal [[Magnus Malan]] het Botha se magsoorname verwelkom, en het vorige slagveld-omswaaie, naamlik Operasie Savannah, op Vorster se besluitelose en "lustelose" leierskap geblameer. Botha het 'n reputasie opgebou as 'n hardnekkige, kompromislose leier wat Suid-Afrika se posisie van militêre sterkte sou gebruik om hard op sy buitelandse vyande toe te slaan, veral om weerwraak te neem teen enige vorm van gewapende provokasie. Hy het veral die Weste en die VSA gekritiseer as onwillig om op te staan teen Sowjet-ekspansionisme, en het verklaar dat as Suid-Afrika nie meer na die "vrye wêreld" kan kyk vir ondersteuning nie, dit verdere kommunistiese indringing in die streek self sal voorkom. Binne die eerste drie maande van sy premierskap is die lengte van militêre diensplig vir wit dienspligtiges verdubbel, en bouwerk het begin aan verskeie nuwe SAW-basisse naby die grens. Alhoewel min in die taktiese situasie verander het toe Botha die amp aanvaar het, het patrollies nou baie meer gereeld na Angola oorgesteek om PLAN-kaders langs hul bekende infiltrasieroetes te onderskep en te vernietig. PLAN het probeer om sy voorwaartse bedryfsbasisse te herbou ná die verlies van Chetequera. Die opstandelinge was ook ontstoke deur die Cassinga-aanval en het in die openbaar met vergelding gedreig. “Slaan ’n harde hou wat Pretoria oor ’n lang tyd nie sal vergeet nie,” het adjunk-PLAN-bevelvoerder Solomon Huwala in ’n skriftelike opdrag aan sy personeel gesê. "Ons het gekonsentreer op die aanval van militêre teikens en hul magte, maar hulle het besluit om vroue en kinders dood te maak. Cassinga moet gewreek word."<ref name=Namakalu/> Dit was uit hierdie mededeling dat die naam van die volgende groot PLAN-offensief afgelei is: Operasie Wraak. Na 'n bietjie beraadslaging het Huwala [[Katima Mulilo]] as sy teiken gekies en verskeie PLAN-verkenningspanne uitgestuur om data oor skietposisies en potensiële artillerie-waarnemingsposte te bekom. Op 23 Augustus 1978 het PLAN Katima Mulilo met mortiere en [[vuurpyl]]e gebombardeer, wat 10 SAW-personeel gedood het. Die volgende dag het generaal Viljoen, generaal Geldenhuys en die Administrateur-generaal van Suidwes-Afrika na Katima Mulilo gevlieg om die skade te inspekteer. Al drie het ternouernood aan die dood ontkom toe hul SA.321 Super Frelon-helikopter grondvuur van PLAN-lugafweerposisies by Sesheke geneem het. Die SAW het gereageer deur Sesheke met sy eie artillerie te bombardeer en 'n operasie uit te voer teen PLAN-opstandelinge tot honderd kilometer noord van die Kaplyn.<ref name=Caprivi/> Eerste Minister Botha het op 6 Maart 1979 vergeldingsaanvalle op geselekteerde teikens in Angola en Zambië beveel. Die onderskeie kodename vir die operasies was Rekstok en Saffraan. Helikopter vervoerde Suid-Afrikaanse troepe het in die omgewing van vier Angolese nedersettings geland: Heque, Mongua, Oncocua, Henhombe en Muongo, wat hulle vir guerrilla's gesoek het. Die SAW het vir 'n aansienlik langer tydperk in Zambië gebly en vyf weke lank 'n reeks gevegspatrollies en hinderlae uitgevoer. Terwyl Operasies Rekstok en Saffraan onsuksesvol was in terme van taktiese resultate, het hulle PLAN se pogings om sy basiskampe naby die grens te herbou, onderbreek. Die meeste van die opstandelinge het blykbaar hul wapens versteek en in die plaaslike bevolking verdwyn. Dit was minder suksesvol in Zambië, waar die burgerlikes in die Sesheke-distrik geïrriteerd was deur die konstante teenwoordigheid van Suid-Afrikaanse patrollies en verkenningsvliegtuie; hulle het geëis dat hul regering die oorblywende PLAN-vegters verwyder.President Kaunda het daarna onder druk gebuig en PLAN beveel om sy agterste basisfasiliteite in Zambië te sluit, wat gelei het tot die ineenstorting van sy Kapriviaanse insurgensie. Op 16 Maart het Angola 'n formele klag by die VN-Veiligheidsraad ingedien oor die skending van sy grense en lugruim as gevolg van Operasie Rekstok. Resolusie 447 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad is in reaksie aangeneem. Die resolusie "het die rassistiese regime van Suid-Afrika ten sterkste veroordeel vir sy voorbedagte, aanhoudende en volgehoue gewapende invalle van die Volksrepubliek Angola, wat 'n flagrante skending van die [[soewereiniteit]] en territoriale integriteit van die land uitmaak, sowel as 'n ernstige bedreiging vir internasionale vrede en veiligheid". 'n VN-kommissie van ondersoek het 415 grensoortredings deur die SAW in 1979 aangeteken, 'n toename van 419% sedert die vorige jaar. Dit het ook kennis geneem van 89 ander voorvalle, wat meestal lugruimskendings of artilleriebombardemente was wat teikens op Angolese grond getref het. [[Lêer:SWAPO PLAN unit on the march1.JPG|duimnael|PLAN guerrillas aan die beweeg.]] VSA-Suid-Afrikaanse verhoudings het 'n onverwagte wending geneem met [[Ronald Reagan]] se verkiesingsoorwinning in die 1980 Amerikaanse presidensiële verkiesings. Reagan se taai anti-kommunistiese rekord en retoriek is met versigtige optimisme deur Pretoria begroet; tydens sy verkiesingsveldtog het hy die [[geopolitiek]]e situasie in [[Suider-Afrika]] beskryf as "'n Russiese wapen" wat op die VSA gerig is. President Reagan en sy Assistent Sekretaris van Buitelandse Sake vir Afrika-sake, Chester Crocker, het 'n beleid van konstruktiewe betrokkenheid by die Botha-regering aanvaar, militêre attachés by die Amerikaanse ambassade in Suid-Afrika herstel, en SAW-offisiere toegelaat om tegniese opleiding in die VSA te ontvang. Hulle het geglo dat druktaktieke teen Suid-Afrika strydig sou wees met die Amerikaanse streekdoelwitte, naamlik die teenwerking van Sowjet- en Kubaanse invloed. In 'n private memorandum wat aan die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake gerig is, het Crocker en sy toesighouer Alexander Haig verklaar dat "ons [die VSA] julle siening deel dat Namibië nie aan die Sowjetunie en hul bondgenote oorgegee moet word nie. 'n Russiese vlag in Windhoek is soos onaanvaarbaar vir ons soos dit vir jou is." Washington het ook sy veroordeling van SAW oorgrensstrooptogte beëindig, wat as stilswyende ondersteuning vir laasgenoemde se optrede in Angola en elders beskou is. Dit het tot gevolg gehad dat Botha aangemoedig is om voort te gaan met groter en toenemend meer ambisieuse operasies teen PLAN. Tussen 1980 en 1982 het Suid-Afrikaanse grondmagte Angola drie keer binnegeval om die goed verskanste PLAN-logistieke infrastruktuur naby die grensgebied te vernietig. Die invalle is onderskeidelik Operasie Sceptic, Operasie Protea en Operasie Daisy genoem. Terwyl Operasie Rekstok in Maart 1979 aan die gang was, het PLAN-kaders verder na Angola teruggetrek en hergroepeer. Met die SAW se vertrek het hulle na hul grens veilige areas teruggekeer en strooptogte, hinderlae en infiltrasiepogings hervat. Suid-Afrikaanse buiteposte in Ovamboland is aan voortdurende mortier- en vuurpylaanvalle onderwerp. 'n Jaar na Rekstok se afhandeling het PLAN die Suid-Afrikaanse Lugmagbasis by [[Ondangwa]] aangeval, verskeie vliegtuie vernietig en ongevalle veroorsaak. FAPLA het voortgegaan om sy arsenale en opleidingskampe vir PLAN oop te maak, en met Kubaanse bystand het PLAN sy eerste konvensionele swaarwapeneenhede gestig, insluitend 'n gemeganiseerde brigade. Die opstandelinge het ook 'n segment van oostelike Ovamboland herorganiseer in "semi-bevryde" sones, waar PLAN se politieke en militêre owerhede effektief die platteland beheer het. Ovambo-boere in die semi-bevryde sones het impromptu wapenonderrig ontvang voordat hulle na Angola teruggesmokkel is vir meer gespesialiseerde opleiding. ====Operasie Protea==== Tussen 1979 en 1980 het die tempo van infiltrasie so versnel dat die SAW gedwing is om sy reserwes te mobiliseer en nog 8 000 troepe na Suidwes-Afrika te ontplooi. Hoe dieper Suid-Afrikaanse strooptogte in Angola getref het, hoe meer het die oorlog versprei, en teen middel 1980 het die gevegte uitgebrei na 'n baie groter geografiese gebied as voorheen. Operasie Sceptic, destyds die grootste gekombineerde wapenoffensief wat Suid-Afrika sedert die Tweede Wêreldoorlog onderneem het, is in Junie teen 'n PLAN-basis by Chifufua, meer as honderd en tagtig kilometer binne Angola, van stapel gestuur. Chifufua, met die kodenaam Doelwit Smokeshell, is verdeel in 'n dosyn goed versterkte komplekse omring met loopgrawe, verdedigende bunkers en lugafweerposisies. Die SAW het meer as 200 opstandelinge gedood en etlike honderde ton PLAN-ammunisie en -wapentuig gebuit teen die koste van 17 sterftes. Operasie Protea is op selfs groter skaal gemonster en het swaarder PLAN-ongevalle toegedien; anders as Skeptic was dit om aansienlike FAPLA-verliese te behels sowel as die beslaglegging op aansienlike hoeveelhede Angolese militêre hardeware en voorrade. Protea is beplan toe die SAW die eerste keer in Augustus 1981 bewus geword het van PLAN se ontwikkelende konvensionele vermoëns. Sy teikens was vermoedelik PLAN-basisse buite groot FAPLA-installasies by [[Ondjiva]] en Xangongo. Die aanval van enige nedersetting is veral as riskant beskou as gevolg van die teenwoordigheid van Sowjet-adviseurs en 'n omvattende plaaslike FAPLA-lugverdedigingsnetwerk. Sedert die eerste formele samewerkingsverdrae tussen Angola en die Sowjetunie in 1976, het die militêre sfeer die spilpunt van Angolese-Sowjet-verhoudinge uitgemaak. Die Sowjet-vloot het voordeel getrek uit sy gebruik van Angolese hawens om oefeninge regdeur die suidelike [[Atlantiese Oseaan]] te organiseer en het selfs met FAPLA onderhandel vir die bou van permanente basisse. Luanda is aangewys as die streekhoofkwartier vir die 30ste Operasie-eskader van die Sowjet-vloot se Noordelike Vloot, wat uit elf oorlogskepe bestaan het, waarvan drie op enige gegewe tydstip in die hawe was. Vanaf Januarie 1976 het dit ook [[Conakry]] vervang as die primêre basis vir Sowjet [[Toepolef Tu-95]] verkenningsvlugte langs Afrika se weskus. Artikel 16 van die Angolese grondwet het die bou van buitelandse militêre basisse verbied, maar uitsonderings kan gemaak word indien basisregte as noodsaaklik beskou word vir die land se nasionale verdediging. Die Sowjetunie het sy voortgesette lug- en vlootteenwoordigheid geregverdig as nodige maatreëls om Angola teen 'n Suid-Afrikaanse inval te beskerm. Een senior Sowjet-militêre amptenaar, generaal Valery Belyaev, het opgemerk dat die 30ste Operasionele Eskader, "deur die feit van sy teenwoordigheid ... die Suid-Afrikaanse aggressie teen Angola in bedwang gehou het." In ruil vir die toekenning van basisregte, het FAPLA die begunstigde van meer gesofistikeerde Sowjet-wapens geword. Na Operasie Skeptic het die Sowjetunie meer as vyfhonderd miljoen dollar se militêre toerusting aan FAPLA oorgedra, die grootste deel daarvan het blykbaar op lugverdediging gekonsentreer. Dit het Suid-Afrikaanse strooptogte duurder gemaak in terme van die behoefte om swaarder lugbedekking en waarskynlike ongevalle te verskaf. Met die aanvaarding van meer gevorderde wapens, het die bydrae deur Sowjet-tegniese en adviessteun tot FAPLA se operasionele vermoëns ook al hoe belangriker geword. Met 'n totaal van tussen 1 600 en 1 850 adviseurs teen 1981, is die Sowjet-militêre sending na Angola ontplooi binne alle takke van die Angolese gewapende magte. [[Lêer:FAPLA tank.jpg|links|duimnael|FAPLA T-34-85 tenk wat deur die SAW tydens Operasie Protea gebuit is]] 'n Paar weke voor Operasie Protea het SAW-generaal Charles Lloyd Botha gewaarsku dat die bekendstelling van vroeëwaarskuwingsradar en 2K12 Kub "SA-6"-missiele in suidelike Angola dit moeilik maak om lugsteun aan grondoperasies daar te verskaf. Lloyd het genoem dat FAPLA se opbou van moderne Sowjet-wapens 'n konvensionele oorlog meer waarskynlik maak. Die doelwitte van Operasie Protea het dienooreenkomstig verskuif: afgesien van die PLAN-kampe, is die SAW beveel om verskeie Angolese radar- en missielterreine en bevelposte te neutraliseer. Agt dae van bloedige gevegte het plaasgevind voordat twee Suid-Afrikaanse pantserkolomme Ondjiva en Xangongo kon oorrompel. Die SAW het al FAPLA se 2K12-missielterreine vernietig en 'n geraamde 3 000 ton Sowjet-vervaardigde toerusting gevang, insluitend 'n dosyn T-34-85 en PT-76 tenks, 200 vragmotors en ander wielvoertuie, en 110 9K32 Strela 2 missiellanseerders. Die SAW het 14 sterftes erken. Gekombineerde FAPLA- en PLAN-verliese was meer as 1 000 gedood en 38 is gevange geneem. Die Sowjet-militêre sending se verliese was twee gedood en een is gevange geneem. Operasie Protea het gelei tot die effektiewe besetting van veertigduisend vierkante kilometer van Kunene-provinsie deur die SAW. Op 31 Augustus het die VSA 'n VN-Veiligheidsraad-resolusie geveto wat die inval veroordeel en die onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking van die SAW uit Angola geëis het. Intelligensie wat tydens Protea verkry is, het gelei tot Operasie Daisy in November 1981, die diepste SAW-inval in Angola sedert Operasie Savannah. Hierdie keer het Suid-Afrikaanse grondmagte driehonderd kilometer noord van die grens toegeslaan om PLAN-opleidingskampe by Bambi en Cheraquera uit te skakel. By daardie geleentheid het die SAW 70 PLAN-opstandelinge gedood en verskeie klein wapenopslagplekke vernietig. PLAN het vooraf van die aanval verneem en het byna sy onttrekking voltooi toe die SAW opdaag; die insurgente het 'n kort vertragingsaksie geveg eerder as om hul basisse te verdedig. Die lugoorlog oor Angola het uitgebrei met die grondgevegte. FAPLA se beskeie lugmag, bestaande uit 'n handvol transporte en 'n paar MiG-21's, het 'n groot basis by [[Menongue]] in stand gehou. Tydens Protea en Daisy het die SAW sy eie vegvliegtuie ontplooi om oor die basis tydens grondoperasies te vlieg en te verhoed dat die FAPLA-vliegtuie opstyg. Die Sowjette het begin om Angolese MiG-vlieëniers op te lei, maar intussen het die Kubane die las van die lugoorlog in Angola gedra en gevlieg ter ondersteuning van beide FAPLA en PLAN. In November 1981 is 'n [[MiG-21]]MF met 'n Kubaanse vlieënier deur Suid-Afrikaanse [[Dassault Mirage F1 | Mirage F1CZ]] oor die [[Kunenerivier]] neergeskiet. Die Mirages het 'n tweede MiG in Oktober 1982 afgeskiet. Die uitsetting van FAPLA uit die grootste deel van die Kunene-provinsie was 'n geleentheid vir Jonas Savimbi en sy UNITA-beweging, wat in staat was om onbeskermde dorpe en nedersettings wat verlate was in die nasleep van Operasies Protea en Daisy oor te neem. Savimbi het daarop gefokus om sy magsbasis regdeur suidoos Angola te herbou terwyl FAPLA en sy Kubaanse bondgenote andersins besig was om teen die SAW te veg. Op sy beurt het die SAW toegelaat dat UNITA se gewapende vleuel vrylik agter sy linies opereer; teen vroeg in 1983 het Savimbi se opstandelinge die grootste deel van die land suid van die [[Benguela-provinsie]] beheer. === Kubaanse koppeling en "Namibianisering"=== Gedurende sy laaste jare in die amp het Vorster besef dat groeiende internasionale druk Suid-Afrika uiteindelik sou dwing om een of ander vorm van outonomie of onafhanklikheid aan Suidwes-Afrika toe te staan. Hy het duidelike erkennings gemaak van die VN se rol in die besluit van die gebied se toekoms en sy administrasie het die idee van anneksasie in die openbaar ontken. As Vorster se opvolger het Botha gebonde gevoel deur hierdie verbintenis – ten minste in beginsel – tot 'n outonome Suidwes-Afrika. Sy strategie was om 'n lewensvatbare politieke alternatief vir SWAPO te kweek, verkieslik gematig en anti-kommunisties van aard, wat daartoe verbind was om militêre en veiligheidsbande met Suid-Afrika te hê. Botha het intussen verdere besprekings oor 'n interne skikking verhoed deur die onttrekking van die Kubaanse gewapende magte uit Angola te eis as 'n voorwaarde vir Namibiese onafhanklikheid. Botha het aangevoer dat die Kubaanse teenwoordigheid in Angola 'n wettige veiligheidskwessie vir Suidwes-Afrika uitmaak, dus was dit nie onredelik dat onafhanklikheid afhanklik is van 'n vorige Kubaanse onttrekking nie. Hierdie inisiatief is ondersteun deur die VSA, wat 'n Namibiese oplossing in ooreenstemming met Westerse belange wou hê, naamlik 'n streek vry van wat Chester Crocker "Sowjet-Kubaanse militêre avontuurlikheid" genoem het. Crocker het die koppeling onderskryf aangesien dit verband hou met Suidwes-Afrika se veiligheidsituasie, wat gestabiliseer moes word voor onafhanklikheid. Botha se voorwaarde is deur SWAPO aan die kaak gestel omdat hy Suidwes-Afrika se lot arbitrêr aan die oplossing van 'n ander streekskonflik verbind het. Sommige Westerse moondhede het ook die Kubaanse verbintenis afgekeur; die Franse regering het byvoorbeeld die verklaring uitgereik dat dit onvanpas is "die Namibiese mense moet as gyselaars dien" vir breër Amerikaanse buitelandse beleidsdoelwitte. Die Kubaanse regering het koppeling geïnterpreteer as 'n verdere bewys dat Suid-Afrika 'n buitelandse beleidspion van die VSA was, en het geglo dit is deel van 'n wyer diplomatieke en militêre offensief deur die Reagan-administrasie teen Kubaanse belange wêreldwyd. Botha het 'n beroep op ander Afrika-state en Westerse nasies gedoen om sy eise te steun: "sê vir die Kubane 'gaan huis toe' en sê vir die Russe 'gaan huis toe', en sodra dit gebeur, sal ek bereid wees om al ons militêre magte binne Suid-Afrika te vestig". Botha het ook die VN verseker dat hy stappe sal neem om Suidwes-Afrika vir onafhanklikheid voor te berei "solank daar realistiese vooruitsigte is om die werklike onttrekking van Kubaanse troepe uit Angola te bewerkstellig". Die koppeling van Namibiese onafhanklikheid aan die Kubaanse teenwoordigheid in Angola was omstrede, maar dit het wel die twee Koue Oorlog-supermoondhede—die VSA en die Sowjetunie—in 'n gesamentlike bemiddelingsproses betrek om die Suid-Afrikaanse Grensoorlog op die hoogste vlak op te los. In September 1982 het Crocker met die Sowjetse adjunkminister van buitelandse sake, Leonid Ilichev, vergader vir samesprekings oor die kwessie van Kubaans-Namibiese verbintenis. Sy adjunk, Frank G. Wisner, het 'n reeks parallelle samesprekings met die Angolese regering gevoer. Wisner het belowe dat die VSA diplomatieke en ekonomiese betrekkinge met Angola sal normaliseer in die geval van 'n Kubaanse onttrekking. Om Suid-Afrikaanse verbintenis tot Namibiese onafhanklikheid te demonstreer, het Botha 'n gematigde, veelpartykoalisie toegelaat om in Augustus 1983 'n Suidwes-Afrikaanse tussentydse regering te skep, bekend as die Veelparty-konferensie en daarna as die Oorgangsregering van Nasionale Eenheid. Voorsiening is gemaak vir 'n uitvoerende en wetgewende vergadering, en die nuwe regering het al die magte gekry wat voorheen deur die gebied se Administrateur-generaal beklee was. Die opkoms van 'n tussentydse regering het gepaard gegaan met 'n verdedigingsbeleid wat "Namibianisering" genoem is, 'n verwysing na die Viëtnamiseringsprogram wat die VSA gedurende die [[Viëtnamoorlog]] nagestreef het. Die Suid-Afrikaanse oorlogspoging het toenemend berus op die beperkte wit mannekrag wat in Suidwes-Afrika self opgebou kon word, en plaaslike swart eenhede afkomstig van die [[San]]-, [[Ovambo's|Ovambo]]-, [[Kavango]]- en Oos-Kapriviaanse ([[Lozi]]) etniese groepe. Die hoofdoelwitte van Namibisering was om 'n selfversorgende militêre infrastruktuur in Suidwes-Afrika te vestig, ongevallesyfers onder Suid-Afrikaanse personeel te verminder, en die persepsie van 'n binnelandse burgerlike konflik eerder as 'n onafhanklikheidstryd te versterk. Die SAW het in 1974 begin om swart Suidwes-Afrikaners te werf en twee jaar later gesegregeerde militêre en paramilitêre eenhede vir semi-outonome stamentiteite soos Ovamboland gestig. PLAN het voorheen voordeel getrek uit die ontplooiing van wit Suid-Afrikaanse dienspligtiges, reserviste en polisiemanne wat nie vertroud was met die terrein of omgewing nie; inheemse rekrute is beskou as 'n manier om hierdie nadeel te versag. In April 1980 het Administrateur-generaal [[Gerrit Viljoen]] aangekondig dat die oordrag van sekere beheer oor militêre en polisiemagte aan Suidwes-Afrikaners sal plaasvind sodra die nodige strukture geïmplementeer is. Deur sy verdedigingshoofkwartier in Windhoek het die SAW finale gesag uitgeoefen oor alle militêre hulpbronne en pogings om teen-insurgensie te bekamp. In teorie is hierdie reëlings gewysig deur die stigting van die Suidwes-Afrikaanse Gebiedsmag (SWATF) en die Suidwes-Afrikaanse Polisie (SWAPOL), aangesien beide hierdie magte onder die beheer van die tussentydse regering geplaas is; laasgenoemde was ook by magte om diensplig te implementeer en toesig te hou soos dit goeddink. Die SAW het egter funksionele bevel oor alle militêre eenhede behou; die senior algemene offisier van die SAW in Suidwes-Afrika het ook opgetree as bevelvoerder van die SWATF. Teen die middel 1980's het die SWATF ongeveer 21 000 personeellede getel en was verantwoordelik vir 61% van alle gevegstroepe wat langs die Kaplyn ontplooi is. Beide die SWATF en die Regering van Nasionale Eenheid het afhanklik gebly van massiewe SAW militêre ondersteuning. ===Operasie Askari=== Operasie Protea het 'n skreiende gebrek aan professionaliteit aan die kant van FAPLA-eenhede aan die lig gebring, wat te veel op hul Sowjet-adviseurs staatgemaak het en byna onmiddellik verslaan is sodra hulle hul versterkte basisse moes verlaat. Wat opleiding, moraal, organisasie en professionele bevoegdheid betref—insluitend die vermoë om sy eie toerusting doeltreffend te bedryf—het die Angolese weermag beslis kwesbaar geblyk. Protea het aangedui dat dit in geen toestand is om die Suid-Afrikaanse ekspedisietroepe af te weer of selfs ernstige verliese te berokken nie, wat 'n verhouding van ongevalle byna oorweldigend in die SAW se guns tot gevolg gehad het. Daardie debakel het gelei tot 'n groter FAPLA-afhanklikheid van versterkte Kubaanse magte en nog 'n groot wapentransaksie, ter waarde van meer as een miljard dollar, wat met die Sowjetunie onderteken is. Verdedigingsuitgawes het toegeneem om teen die einde van 1982 50% van Angola se staatsbegroting te verbruik. FAPLA het 'n massiewe werwingstog begin, nuwe T-54/55- en T-62-tenks van die Sowjetunie gekoop en ongeveer dertig nuwe gevegsvliegtuie, insluitend twaalf Soechoi Su-20-aanvalvegters, afgelewer. Dit het ook meer lugsoekradars en grond-tot-lug-missiele bestel om dié wat in Protea vernietig is, te vervang. Terwyl Namibianisering die taktiese realiteite van die oorlog teen die Kaplyn verander het, het die SAW 'n vierde operasie beplan wat op Sceptic, Protea en Daisy geskoei is. In April 1982 het PLAN-opstandelinge 9 Suid-Afrikaanse soldate naby [[Tsumeb]], meer as 200 kilometer suid van die grens, gedood. Suid-Afrika het beweer dat 152 sekuriteitsverwante voorvalle met betrekking tot PLAN daardie jaar in Suidwes-Afrika plaasgevind het, en het die gevegsterftes van 77 SAW- en SWAGM-personeel erken. In Julie 1983 het PLAN sy eerste groot daad van stedelike sabotasie uitgevoer en 'n bom in die middel van Windhoek laat ontplof, wat groot skade aan eiendom aangerig het, maar geen burgerlike beserings nie. Infiltrasie van Ovamboland en Kavangoland het op ongeveer dieselfde tyd dramaties toegeneem, met 700 opstandelinge wat beide streke binnegekom het. Die SAW het beweer dat hulle net minder as die helfte van die opstandelinge teen Mei doodgemaak of gevange geneem het, maar kon nie keer dat die ander hul pad verder suid maak nie. Hierdie verwikkelinge het aangedui dat PLAN nie sy wil om te volhard verloor het nie ten spyte van die enorme materiaalverliese wat tydens Protea opgedoen is, en die infiltrasie van mans en voorrade in Suidwes-Afrika het vinnig voortgegaan. Hulle selfvertroue wat gedryf is deur die vorige suksesvolle invalle in FAPLA-beheerde gebied, wat merkwaardige sukses behaal het teen slegs minimale koste in lewens en materiaal, Botha en sy verdedigingshoofde het Operasie Askari vir Desember 1983 geskeduleer. Soos Protea was Askari 'n groot gekombineerde magte aanval op PLAN-basisgebiede en toevoerlyne in Angola; dit het ook nabygeleë FAPLA-lugverdedigingsinstallasies en brigade-hoofkwartiere geteiken. Volgens generaal [[George Meiring]], bevelvoerder van die SAW in Suidwes-Afrika, sal Askari die doel van 'n voorkomende aanval dien wat daarop gemik is om die groot getalle PLAN-opstandelinge en wapens wat opgegaar word vir die jaarlikse reënseisoen-infiltrasie uit te skakel. [[Lêer:Soviet advisers planning military operations Angola.jpg|links|duimnael|Sowjet-militêre adviseurs wat FAPLA-operasies in die suide van Angola beplan.]] Die opbou van Suid-Afrikaanse wapenrusting en artillerie op die grens het nie ongesiens verbygegaan nie; teen einde November het die Sowjetunie genoeg [[satelliet]]-verkenningsfoto's en ander inligting gehad om af te lei dat die SAW besig was om voor te berei vir nog 'n groot inval in Angola. Tydens 'n private vergadering gereël by die Algonquin Hotel deur VN se sekretaris-generaal [[Javier Pérez de Cuéllar]] op die USSR se versoek, het Sowjet-diplomate hul Suid-Afrikaanse eweknieë ingelig dat verdere aggressie teenoor FAPLA nie geduld sal word nie. Die Sowjets het met ongespesifiseerde vergelding gedreig as FAPLA se greep op Angola verder verbrokkel as gevolg van Askari. Terselfdertyd, in 'n direkte magsvertoon, het 'n Sowjet-[[vliegdekskip]] en drie oppervlakskepe Luanda aangedoen voordat hulle om die [[Kaap die Goeie Hoop]] gevaar het. Dit was die magtigste Sowjet-vlootafdeling wat nog ooit binne trefafstand van Suid-Afrikaanse waters genader het. Botha was onaangeraak, en Askari het op 9 Desember voortgegaan soos geskeduleer. Sy teikens was verskeie groot PLAN-opleidingskampe, wat almal nie meer as vyf kilometer van 'n aangrensende FAPLA-brigadehoofkwartier geleë was nie. Die vier plaaslike FAPLA-brigades het een sewende van die hele Angolese leër verteenwoordig, en drie het aansienlike Sowjet-advieskontingente gehad. Sowjet-generaal Valentin Varennikof, wat instrumenteel was in die leiding van die Angolese verdediging, was vol vertroue dat "gegewe hul numeriese sterkte en bewapening, die brigades ... enige Suid-Afrikaanse aanval [sou] kan afweer". FAPLA se Kubaanse bondgenote was minder optimisties: hulle het opgemerk dat die brigades geïsoleer was, nie in staat was om mekaar vinnig te versterk nie, en oor onvoldoende mobiele lugafweerwapens beskik het om hulle buite hul basisse te beskerm. Die Sowjette het 'n statiese verdediging aanbeveel, wat direk 'n beroep op Angolese president [[José Eduardo dos Santos]] gedoen het, terwyl die Kubane 'n onttrekking aangedring het. Vasgevang tussen twee teenstrydige aanbevelings, het dos Santos gehuiwer, en die brigades is uiteindelik stuk-stuk deur die oprukkende Suid-Afrikaanse pantserkolomme vernietig. Te midde van die verwarring het 'n aantal Angolese troepe daarin geslaag om uit die Suid-Afrikaanse omsingeling te breek en noord te beweeg om by Kubaanse eenhede aan te sluit, maar 'n totaal van 471 FAPLA/PLAN-personeel is gedood of gevange geneem. Ten spyte van die bereiking van hul doelwitte tydens Operasie Askari, het die Suid-Afrikaanse magte onverwags vasberade weerstand van PLAN en FAPLA teëgekom. Die SAW het erken 25 gedood in aksie en 94 gewondes, die hoogste aantal ongevalle wat in enige enkele operasie gely is sedert Operasie Savannah. FAPLA het ook beweer dat hy 4 Suid-Afrikaanse vliegtuie neergeskiet het. === Lusaka-ooreenkomste === Op 6 Januarie 1984 is Resolusie 546 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad met dertien stemme voor en twee buite stemming deur die VSA en die VK, aangeneem. Die resolusie het Operasie Askari veroordeel en Suid-Afrika se onmiddellike en onvoorwaardelike onttrekking uit Angola geëis. 'n Vroeëre konsepteks van dieselfde resolusie wat verpligte handelssanksies teen Suid-Afrika oplê totdat dit opgehou het om oorgrensaanvalle te stop, is onder Amerikaanse druk laat vaar. Die Sowjetunie het aangekondig dat hy nog 'n meer omvattende ooreenkoms met Angola bereik het om FAPLA se verdedigingsvermoëns te versterk, en het die publieke waarskuwing aan Suid-Afrika gelewer dat "verdere aggressie nie ongestraf gelaat kan word nie". [[Lêer:SADF-Captured-9K31 Strela-1-001.jpg|duimnael|FAPLA [[9K31 Strela-1]]-lugverdedigingstelsel wat deur die SAW tydens Operasie Askari gebuit is.]] Askari het die Suid-Afrikaanse regering se vertroue geskud in sy vermoë om die militêre voordeel onbepaald in Angola te behou. Swaarder en meer gesofistikeerde wapens is gebruik, die voorkoms van ongevalle het toegeneem, en die lugmeerderwaardigheid wat verantwoordelik was vir baie van die SAW se vorige suksesse, het afgeneem. Botha en sy kabinet was ook nie seker van voortgesette politieke en diplomatieke steun van die VSA nie, wat verkies het om nie te stem nie eerder as om sy veto uit te oefen ten opsigte van VN-Veiligheidsraad-resolusie 546. Die Reagan-administrasie het besef dat beide Angola en Suid-Afrika moeg geword het vir die oorlog en meer vatbaar was vir druk vir 'n wapenstilstand en wedersydse ontkoppeling. Amerikaanse diplomate het aangebied om vredesgesprekke dienooreenkomstig te bemiddel, en op 13 Februarie het Suid-Afrikaanse en Angolese amptenare vir die eerste keer in [[Lusaka]] vergader. Drie dae later het Suid-Afrika aangekondig dat hy sy ekspedisiemagte aan die einde van Maart uit die Kunene-provinsie sal onttrek, mits die Angolese instem om te verhoed dat PLAN voordeel trek uit die situasie om Suidwes-Afrika te infiltreer. Die Angolese regering het onderneem om PLAN en MK te beperk, en om enige beweging van Kubaanse troepe suidwaarts na die grens te verbied. Hierdie onderskeie verbintenisse is as die Lusaka-ooreenkomste geformaliseer. FAPLA en die SAW het ooreengekom om 'n Gesamentlike Moniteringskommissie (JMC) op die been te bring om die onttrekking te polisieer. Onder die JMC is gesamentlike Suid-Afrikaanse en Angolese patrollies langs seshonderd kilometer van die grens uitgevoer. Kuba en die Sowjetunie is eers oor die Lusaka-ooreenkomste geraadpleeg nadat dit onderteken is. In 'n hewige woordewisseling met president dos Santos, het Fidel Castro gekla, "die finale besluit was joune, nie ons s'n nie, maar ons kon ten minste vooraf gepraat het, en ons, sowel as die Sowjets, kon vooraf ons meningsverskil uitgespreek het ... beide die Sowjets en ons, jou twee belangrikste bondgenote, die twee wat Angola ondersteun, wat geweldige pogings namens jou aangewend het, het ons voor 'n voldonge feit te staan gekom." UNITA het die Lusaka-ooreenkomste veroordeel en daarop aangedring dat enige vredespoging wat die organisasie uitgesluit het, sou misluk. PLAN het ook gereeld die ontkoppelingsgebied geskend, wat die SAW aangespoor het om sy onttrekking uit te stel en later te kanselleer. In Julie 1984 het Suid-Afrika formeel aangekondig dat hy nie aan Angola sal onttrek nie, met verwysing na wydverspreide PLAN-aktiwiteit in die grensgebied. ===Operasie Argon=== Die skietstilstand tussen Suid-Afrika en Angola het slegs sowat vyftien maande geduur. Onderhandelinge vir die voltooiing van die SAW-onttrekking is tot stilstand gebring as gevolg van onversetlikheid aan beide kante oor die skakelbeleid, met die twee regerings wat bots oor roosters vir die onttrekking van Kubaanse troepe en Namibiese onafhanklikheid, onderskeidelik. Terwyl die Sowjetunie en Kuba niks gedoen het om die dialoog te belemmer nie, was hulle bang dat Luanda PLAN en MK sou opoffer deur in te stem om hulle uit die land te sit. Castro het aan Sowjet-amptenare gestel dat hy nie van plan was om 'n onttrekking van Kubaanse magte te magtig indien die Angolese regering 'n nie-aanvalsverdrag met Suid-Afrika onderteken soortgelyk aan die [[Verdrag van Nkomati|Nkomati-ooreenkoms]] nie. As 'n laaste uitweg sou die Kubaanse teenwoordigheid in Angola eensydig gehandhaaf word met die doel om PLAN te help, met of sonder Luanda se goedkeuring. In Oktober 1984 het dos Santos Suid-Afrika geblameer dat hy die implementering van die Lusaka-ooreenkomste tot stilstand gebring het en gevra dat die VSA die dooiepunt moet oplos deur druk op Botha uit te oefen. Dos Santos het op 17 November 'n vyfpunt-vredesplan voorgestel op die volgende voorwaardes: 'n volledige SAW-onttrekking uit Angola, 'n hernieude wapenstilstandooreenkoms, 'n formele belofte deur die Suid-Afrikaanse regering om Namibiese onafhanklikheid te begin implementeer onder die voorwaardes van die Verenigde Nasies se Veiligheid. Raadsresolusie 435, 'n formele belofte deur die Angolese regering om 'n drie jaar gefaseerde onttrekking van almal behalwe 5 000 Kubaanse troepe te begin implementeer, en erkenning van SWAPO en Kuba as 'n gelyke party in onderhandelinge. Botha wou hê dat al die Kubaanse militêre personeel onttrek moes word, en dit oor 'n tydperk van twaalf maande eerder as drie jaar. Hy het ook teengestaan dat die Namibiese onafhanklikheidsproses eers kan plaasvind sodra die Kubaanse onttrekking begin is. Die Lusaka-ooreenkomste is laat vaar in die nasleep van Operasie Argon, 'n mislukte sabotasiesending wat deur Suid-Afrikaanse spesiale magte in Angola se olieryke [[Cabinda (provinsie)|Cabinda]]-[[eksklawe]] uitgevoer is. Vier jaar van militêre eskalasie en massiewe verdedigingsuitgawes het 'n drastiese impak op Angola se staatsfinansies gehad, wat slegs deur petroleuminkomste gebalanseer is. Die grootste [[olieraffinadery]] in die land was aan die Cabinda-kus geleë en bedryf deur 'n Amerikaanse firma, Gulf Oil, onder die beskerming van die Cabina-Gulf Oil National Petroleum Company of Angola (SONAGOL). Teen 1984 het die Golf meer as 1,3 miljard dollar in sy Cabinda-operasie belê, wat 165 495 vate olie per dag uitgevoer het. Destyds het die inkomste uit die Gulf-raffinadery 90% van Angola se buitelandse valuta gegenereer. Die Reagan-administrasie het sy politieke posisies oor Angola van sy standpunt oor SONAGOL geskei, met Crocker wat gehoop het dat Amerikaanse multinasionale maatskappye in die algemeen, en Gulf in die besonder, 'n matigende krag op die Marxistiese regering sou wees. Suid-Afrika het kennis geneem van die kritieke belangrikheid van die raffinadery se bydrae tot die FAPLA-oorlogspoging en het begin om maniere te ondersoek om dit te ontwrig sonder om die woede van die VSA op te laai, wat sou moes reageer as Amerikaanse kommersiële belange bedreig word. Die SAW het geglo dat 'n koverte sabotasie-operasie moontlik is, solank die vernietiging nie aan Suid-Afrika toegeskryf kan word nie en 'n geloofwaardige dekverhaal gebruik kan word om die aanval te koppel aan 'n binnelandse Angolese beweging soos UNITA of die ''Frente para a Libertação do Enclave de Cabinda'' (FLEC - Front vir die Bevryding van die Enklawe Cabinda). 'n Aanval op die olieplatforms is uitgesluit, aangesien dit buite die vermoëns van UNITA of FLEC was, daarom het die SAW gekies om die raffinadery se oliebergingsfasiliteite te infiltreer en die brandstoftenks te myn. Die skade wat aangerig is, sal Angola se vermoë om sy militêre operasies te finansier, lamlê en dit groter ekonomiese aansporing gee om aan Suid-Afrikaanse eise in die voortgesette onderhandelinge toe te tree eerder as om die risiko te loop om na oorlog terug te keer. Die sabotasiesending het die kodenaam Operasie Argon ontvang, en 15 Suid-Afrikaanse spesiale magte-operateurs is in Mei 1985 per see in Cabinda ontplooi. Hulle is tydens die infiltrasiepoging deur 'n FAPLA-patrollie ontdek, en twee van die aanvallers is doodgeskiet met 'n derde, kaptein [[Wynand du Toit|Wynand Petrus du Toit]], is gevange geneem. Du Toit het onder verhoor erken dat die doel van Argon was om die opgaartenks by Cabinda Golf te saboteer. Die Suid-Afrikaanse regering het du Toit ontken en verantwoordelikheid vir die aanval ontken, maar generaal Viljoen het later die SAW se rol in die operasie bevestig. Gevolglik het die skietstilstand wat as gevolg van die Lusaka-ooreenkomste ingestel is, in duie gestort, en verdere vredesonderhandelinge is laat vaar. Die diplomatieke gevolge van Operasie Argon se mislukking was omvattend. Castro het geglo die mislukte aanval het aangedui dat die VSA en Suid-Afrika nie werklik tot vrede verbind is nie, en dat hulle oneerlik was tydens die skietstilstand-onderhandelinge. Angola het aangekondig dat hy nie meer bereid is om 'n lyn van dialoog met Suid-Afrika oor die Kubaanse onttrekking te oorweeg nie. Die VSA het Operasie Argon veroordeel as 'n "onvriendelike daad deur 'n sogenaamde vriendelike regering". == Onttrekking in Angola, 1985–1988 == [[Lêer:Jonas Savimbi.jpg|duimnael|UNITA leier [[Jonas Savimbi]].]] Vroeg in 1984, net nadat Suid-Afrika en Angola oor die beginsels van 'n vredeskikking konsensus verkry het, het UNITA die geleentheid aangegryp om sy eie veeleisende voorwaardes uit te reik, waarvolgens die organisasie ook die bepalings van 'n wapenstilstand sou aanvaar. Savimbi het 'n regering van nasionale eenheid met die MPLA geeis waarin hy 'n deel van die mag sou kry en gedreig om groot stede te begin aanval as die eis geïgnoreer word. Op hierdie wyse het Savimbi probeer om voorwaardelikheid oor 'n SAW- en FAPLA-onttrekking te vervleg met sy eie botsing van belange met die Angolese regime. Alhoewel Botha UNITA goedgekeur het as 'n oënskynlike anti-kommunistiese beweging, het hy niks gedoen om Savimbi se eise op dos Santos af te forseer nie. UNITA het gereageer deur Sumbe, 'n nedersetting tweehonderd-en-sestig kilometer suid van Luanda, aan te val. Daardie Junie het UNITA die oliepypleiding in Cabinda gesaboteer en 16 Britse uitgewekene werkers en 'n Portugese tegnikus ontvoer. Ses maande later het die insurgente op Cafunfo toegeslaan en 100 FAPLA-personeel doodgemaak. Die meeste van hierdie aanvalle is beplan en uitgevoer vanaf Jamba, 'n dorp in die Cuando Cubango-provinsie, wat Savimbi as UNITA se nuwe nasionale hoofkwartier verklaar het. Jamba het geen vooraf strategiese betekenis gehad nie, het geen landboubasis besit nie, en het beperkte toegang tot vars water gehad, maar dit was so ver as moontlik van FAPLA-basisse geleë en binne maklike bereik van SAW-basisse in Ovamboland en die Kaprivi-strook. FAPLA het juis om hierdie rede die streek verlaat en noordwaarts na Operasie Protea onttrek, maar in die proses het 'n magsvakuum agtergelaat wat Savimbi vinnig was om te vul. Savimbi het Jamba gebruik om UNITA se openbare beeld te versterk, en het baie in plaaslike infrastruktuur belê. Hy het die plek vir Amerikaanse en Suid-Afrikaanse joernaliste oopgestel, sy skakelvaardighede opgeskerp tydens gereelde perskonferensies wat die MPLA aan die kaak stel, en vir Westerse hulp gepleit. Onder die Reagan-leerstelling het die Amerikaanse regering geheime kanale geopen om militêre hulp aan UNITA te verskaf. Dit het die Clark-wysiging herroep, wat uitdruklik verdere CIA-steun vir die UNITA en die FNLA verbied het, wat die agentskap toegelaat het om Angolese bedrywighede te hervat. Die Angolese regering het beweer dit is "bewys van die medepligtigheid wat daar nog altyd tussen die Amerikaanse uitvoerende gesag en die retrograde rassistiese Pretoria-regime was" en dit het "geen alternatief as om die kontakte wat hy met Amerikaanse regeringsgesante gehad het op te skort nie". In 1986 het Savimbi [[Washington, D.C.]] besoek, waar hy met Amerikaanse amptenare vergader het en militêre hardeware ter waarde van sowat tien miljoen dollar belowe is, insluitend FIM-92 Stinger [[grond-tot-lugmissiel]]e en BGM-71 TOW anti-tenk missiele. Die VSA het ook belowe om sy steun aan UNITA voort te sit, selfs al sou dit die sambreel van beskerming verloor wat deur die SAW-teenwoordigheid in die suide van Angola verleen is. Op versoek van die Amerikaanse regering het Suid-Afrika 'n groter mate van materiële hulp aan UNITA begin verleen, en het die CIA gehelp met die verkryging van onopspoorbare wapens vir die Angolese insurgente. Die CIA was geïnteresseerd in die verkryging van Sowjet- en Oos-Europese wapens vir UNITA, aangesien dit maklik oorgedra kon word as wapens wat individuele vegters van FAPLA gebuit het. Suid-Afrika het 'n groot voorraad Sowjet-wapens gehad wat tydens Operasies Sceptic, Protea en Askari beslag gelê is, en is oorreed om daarvan aan UNITA oor te dra. === Die streekwapenwedloop === Nadat Operasie Savannah nie daarin geslaag het om die opkoms van die MPLA in Angola te voorkom nie, het die Suid-Afrikaanse politieke leierskap algemeen aanvaar dat dit onrealisties was om daardie uitkoms met geweld om te keer. Terselfdertyd het Vorster en Botha besef dat 'n totale militêre nederlaag van PLAN ontwykend was sonder die onmoontlike uitvloeisel van 'n oorwinning oor die gekombineerde FAPLA-PLAN-alliansie in Angola. Sommige ongenaakbares in hul onderskeie administrasies wou hê dat Suid-Afrika se volle militêre gewig agter Savimbi moes gooi om die MPLA-regering uit te wis, terwyl ander dit verkies het om dit bloot te gebruik om 'n beperkte inperkingsoefening teen PLAN te voer. 'n Offensiewe strategie wat die kans gebied het om Angola aggressief deur land, see en lug aan te val en direk op die MPLA se magsentrums te fokus, is nooit bespreek nie en het mettertyd meer onwaarskynlik geword. In die plek daarvan is dus die ander gewilde opsie gepromulgeer, naamlik om hoofsaaklik te fokus op die bekamping van PLAN, die primêre bedreiging binne die geografiese grense van Suidwes-Afrika, en die poging om Angola te intimideer in die vorm van bestraffende oorgrensstrooptogte, dus daarmee 'n wesenlike defensiewe houding aan te neem. Terwyl Botha die omverwerping van die MPLA nooit ernstig as 'n lewensvatbare doelwit beskou het nie, het hy om verskeie redes toenemende hulp aan UNITA onderskryf: dit sou diplomatieke betrekkinge met die VSA herstel, veral ná die debakel van Operasie Argon, kon UNITA gevorm word in 'n gevolmagtigde vir die teistering van PLAN, en die skenking van gebuite wapens aan Savimbi was koste-effektief en ontkenbaar. [[Lêer:Atlas Cheetah 3 (DanieVDM) crop.jpg|duimnael|Suid-Afrikaanse Atlas Cheetah-vegter; dit is ontwikkel as 'n direkte reaksie op Angola se aanvaarding van meer gesofistikeerde Sowjet-gevegsvliegtuie.]] Amerikaanse en Suid-Afrikaanse regverdiging vir die bewapening van UNITA lê deels in die vergrote lewering deur die Sowjetunie van meer gesofistikeerde wapens aan FAPLA, sowel as die verhoogde aantal Kubaanse troepe in Angola, wat teen die einde van 1985 vinnig van 25 000 tot 31 000 gestyg het. Terwyl die Lusaka-ooreenkomste nog van krag was, het die Kubaanse en Sowjet-militêre afvaardigings dos Santos aangemoedig om voordeel te trek uit die wapenstilstand met die SAW om UNITA uit te skakel. Daar was 'n aansienlike toename in Sowjet-militêre hulp aan Angola gedurende hierdie tydperk, met die oordrag van nog biljoen dollar se wapens aan FAPLA, insluitend ongeveer 200 nuwe T-55 en T-62 tenks. Moskou het meer Angolese vlieëniers opgelei en meer gevorderde vegvliegtuie aan Luanda gelewer, veral Mikojan-Gurevitsj [[MiG-23]]'s. Oor 'n tydperk van drie jaar het Angola die tweede grootste invoerder van wapens op die Afrika-kontinent geword. FAPLA se arsenaal het so eksistensieel uitgebrei dat die SAW oortuig geraak het dat die Sowjet-geborgde wapenopbou bedoel was vir ontplooiing elders. Generaal Malan het 'n toespraak gelewer waarin hy sy besorgdheid uitgespreek het oor die "vloed" van Sowjet-militêre toerusting en die gesofistikeerde aard daarvan, en beweer dat dit veel meer was as wat nodig is om die SAW se beperkte ekspedisiemagte en UNITA die hoof te bied. Malan het geteoretiseer dat "die Russe 'n sterk, gestabiliseerde basis in Angola wil ontwikkel en dan die toerusting en personeel wat daar geposisioneer is gebruik waar ook al in die subkontinent nodig is". Suid-Afrika het geleidelik opgesluit in 'n konvensionele wapenwedloop met Angola; elke kant het aangevoer dat dit moet ooreenstem met die verhoogde mag wat aan die ander beskikbaar is. Om die verskyning van gevorderde MiG-23- en Sukhoi-vegvliegtuie in Angola teë te werk, het Suid-Afrika byvoorbeeld begin met ontwikkeling op twee gesofistikeerde vegvliegtuie van sy eie, die [[Atlas Cheetah]] en die Atlas Carver. Beide programme sou miljarde rande kos. === Slag van Cuito Cuanavale === ''Hoofartikel'' : [[Slag van Cuito Cuanavale]] ==== Lombarivier-veldtog ==== Met die voorneme om die inisiatief terug te neem, UNITA se logistieke lewenslyne na Suidwes-Afrika en Zaïre te verbreek, en enige toekomstige opstandelike offensiewe te voorkom, het FAPLA Operasie Saluting October in die middel van 1987 van stapel gestuur. Die aansporing vir die operasie van Oktober het waarskynlik ontstaan met die Sowjet-militêre sending, wat die idee van 'n groot konvensionele aanslag aanbeveel het om UNITA se suidoostelike front so vroeg as 1983 te vernietig. Dit het daardie jaar 'n nuwe bevelvoerder ontvang, luitenant-generaal Petr Gusev, voormalige adjunkbevelvoerder van die Karpate Militêre Distrik. In die lig van die duur van die oorlog, die koste daarvan, die stygende dodetal en dreigende besnoeiings in die Sowjet-militêre uitgawes wat toekomstige pogings om FAPLA se oorlogspoging te ondersteun, sou beperk, wou Gusev 'n beslissende multi-afdeling offensief hê om UNITA vir eens en altyd te verpletter. Operasie Saluting October was 'n tweeledige offensief wat daarop gemik was om drie groot nedersettings van UNITA, Cangamba, Cassamba en Mavinga terug te neem. Die FAPLA-bevelspersoneel het die aanval op Cangamba en Cassamba as 'n valsoperasie bedoel, met die hoop om UNITA-magte daarheen en weg van Mavinga te trek. Sodra Mavinga in regeringshande was, kon FAPLA die oorblywende opstandelinge uit die [[Moxico-provinsie]] verdryf en die weg baan vir 'n finale aanval op Savimbi se hoofkwartier by Jamba. Tussen 4 en 9 Sowjet-adviseurs sou op bataljonvlak ontpooi word, al was dit met streng bevele om nie aan die gevegte deel te neem nie en soos nodig aan die front te onttrek om kontak met UNITA te vermy. Hulle is vergesel deur 'n klein aantal Kubaanse adviseurs en Oos-Duitse tegniese personeel wat in 'n verskeidenheid ondersteuningsrolle gedien het. Gusev en sy personeel het 'n beroep op die USSR gedoen vir meer hulp aan FAPLA, veral aanvalsvliegtuie, vir nog 'n offensief; hierdie versoek is toegestaan. In wat 'n jaarlikse praktyk geword het, is 'n geraamde miljard dollar se wapens deur Sowjet [[Antonof An-24]]-vlugte na Luanda gevlieg, soveel as 12 per dag vir 'n tydperk van ses maande. Die toerusting is in die hoofstad afgelaai en na Angolese Iljoesjin Il-76's oorgeplaas, wat hulle op hul beurt direk na die front gevlieg het. Vir FAPLA was die ervaring van die beplanning en uitvoering van 'n operasie van sulke groot omvang relatief nuut, maar die Sowjet-militêre sending was oortuig dat 'n dekade van uitputtende opleiding van sy kant 'n weermag geskep het wat in staat was om 'n komplekse multi-afdeling offensief te onderneem. Die Angolese brigadebevelvoerders het herhaaldelik bedenkinge uitgespreek oor die verdeling van die mag en gevegte op twee fronte, met die argument dat 'n enkele aanval op Mavinga meer lineêr en voldoende sou wees. FAPLA se Kubaanse raadgewers het beswaar gemaak op grond daarvan dat Suid-Afrika namens sy eertydse bondgenoot kan ingryp. “Moenie in sulke vermorsende, duur en uiteindelik nuttelose offensiewe beland nie,” het Castro aan Gusev se personeel gesê. "En tel ons uit as jy dit doen." Generaal Arnaldo Ochoa, die senior Kubaanse militêre offisier in Angola, het ook geprotesteer dat die taktiek wat FAPLA gedwing word om aan te neem meer van toepassing is op gevegsoperasies in Sentraal-Europa as 'n offensief teen 'n onreëlmatige gevegsmag op die Afrika-terrein. [[Ronnie Kasrils]], MK se intelligensiehoof, het die Sowjet-sending gewaarsku dat as Saluting October voortgaan, 'n SAW-teenoffensief op hande is. Gusev het die Kubaanse en MK-bekommernisse tersyde gestel, en die operasie het sonder gebeurlikheidsplanne vir 'n Suid-Afrikaanse ingryping begin. Die voorlopige fase van die nuwe offensief het in Augustus 1987 begin. Agt FAPLA-brigades het vroeg in Augustus na Tumpo ontplooi, 'n streek oos van Cuito Cuanavale, waar hulle op Sowjet-advies tydelik gewag het vir meer voorrade en versterkings. Dit sou 'n noodlottige fout wees. Op 14 Augustus, nadat hulle dae van kosbare tyd verloor het, het FAPLA sy pogings om te vorder hervat; Suid-Afrika het toe Operasie Moduler van stapel gestuur om die offensief te stop. Die bloedige veldtog wat gevolg het, het 'n reeks gevegte behels wat gesamentlik bekend staan as die [[Slag van Cuito Cuanavale]]. [[Lêer:The Hind Memorial.jpg|links|duimnael|Seinklok wat deur FAPLA se 47 Infanterie Brigade by die Lombarivier gebruik was.]] Voor 1987 was die Suid-Afrikaanse regering huiwerig om direk betrokke te raak by UNITA se interne stryd met Luanda, behalwe om daardie beweging van wapens en 'n mate van beperkte lug- en artillerieondersteuning te voorsien. Nietemin het Botha erken dat indien Jamba sou val, die buffer wat deur UNITA se teenwoordigheid in die suide van Angola verskaf word, saam daarmee in duie sou stort, en FAPLA sou PLAN toelaat om direkte toegang tot sy grondgebied aangrensend aan die grens te verkry. Dit sou PLAN-infiltrasie van noordelike Suidwes-Afrika byna onmoontlik maak om te kontroleer, veral in die Kaprivi-strook en Kavangoland. Soos Kubaanse en MK-bronne voorspel het, is die verbintenis van gereelde grondtroepe saam met UNITA gemagtig, al is dit op voorwaarde dat streng beheer oor gevegsoperasies op die hoogste regeringsvlak uitgeoefen sal word om te verseker dat politieke en diplomatieke vereistes ooreenstem met die militêre vereistes. Die SAW het voordeel getrek uit FAPLA se talle vertragings om 'n blokkeerkrag saam te stel wat sterk genoeg is om die FAPLA-opmars na Mavinga te stop. Teen die einde van Augustus het Suid-Afrika se ekspedisiemagte naby Mavinga opgebou om [[32-Bataljon]], [[101 Bataljon]] van die SWAGM en sy elite 61 Gemeganiseerde Bataljongroep in te sluit. Daar was drie groot riviere en nege sytakke tussen Cuito Cuanavale en Mavinga. Alhoewel nie een van die riviere besonder groot was nie, was al die voornemende kruisingspunte aangrensend aan uitgestrekte [[Moerasse en vleie|moeras]]se en onderwater vloedvlaktes. Dit het die FAPLA-opmars gestuit en die SAW toegelaat om effektiewe verstikkingspunte te skep wat FAPLA se vordering verder belemmer het. Die Suid-Afrikaanse algemene personeel het korrek geoordeel dat indien hierdie nou toegangspunte ernstig betwis word, hulle die potensiaal het om die FAPLA-brigades te knel. Hulle het gekies om 'n teenoffensief te loods by die Lombarivier, wat die laaste van die drie riviere was wat FAPLA moes oorsteek voordat hulle Mavinga bereik het. Die sukses van die Suid-Afrikaanse teenoffensief is verseker deur die vinnige ineenstorting van FAPLA se 47 Infanterie Brigade, wat die taak gehad het om 'n brughoof op die Lomba se suidelike oewer te vestig. In konvensionele terme het die FAPLA-brigades teoreties oor genoeg mag en vuurkrag beskik om UNITA en die SAW uit die Lombarivier te verdryf. Maar hulle was onvoldoende opgelei of ervare om die Suid-Afrikaanse blokkeermag teë te werk, wat saamgestel is uit eenhede wat gekies is vir hul ervaring in mobiele bosoorlogvoering, en is in die dik blaarbedekking die vyand uitoorlê. Die Lomba se moerasagtige omgewing het ook gekoördineerde optrede belemmer en die SAW toegelaat om elke brigade in stuksgewyse verbintenisse te isoleer en te verslaan. Tussen September en Oktober 1987 het FAPLA byna 2 000 ongevalle gely tydens verskeie mislukte rivierkruisings. Met baie van sy oorbruggingstoerusting vernietig, het FAPLA die offensief laat vaar en sy oorblywende brigades beveel om terug te keer na Cuito Cuanavale. Die Sowjet-militêre sending het 1 ernstig gewond. Die SAW het 17 sterftes en 41 gewondes opgedoen, asook die verlies van 5 pantservoertuie. Tydens Operasie Moduler het Kubaanse gevegstroepe ver noord van die Lombarivier gebly en geweier om aan die gevegte deel te neem, volgens Castro se instruksies. In Luanda het president dos Santos generaal Gusev en die senior Kubaanse algemene offisier, Gustavo Fleitas Ramirez, ontbied vir 'n dringende konferensie om die verslegtende militêre situasie en die mislukking van Operasie Saluting October te bespreek. Ramirez het dos Santos daaraan herinner dat Kuba van die begin af gekant was teen die offensief. Gusev het in sy [[memoires]] betreur dat "Ek het [hoof van die Sowjet-generaal] Akhromeyev ingelig oor die resultaat van die operasie, maar die moeilikste taak, in morele terme, was om die president van Angola in te lig, wat ek verseker het dat die operasie sou slaag en dat Savimbi verpletter sou word." Op 25 November 1987 is Resolusie 602 van die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad aanvaar, wat Operasie Moduler veroordeel as 'n onwettige skending van Angolese soewereiniteit.[161] Die resolusie het ontsteltenis uitgespreek oor die voortgesette teenwoordigheid van SAW-troepe in Angola en gevra vir hul onvoorwaardelike onttrekking. Die Suid-Afrikaanse minister van buitelandse sake, [[Pik Botha]], het die resolusie botweg verwerp, met verwysing na die onaangespreekte kwessie van die verbintenis met Kubaanse ontrekking. Hy het belowe dat die SAW Angola sou verlaat sodra FAPLA se Kubaanse en Sowjet-adviseurs eweneens onttrek is, of wanneer hul teenwoordigheid nie meer Suid-Afrikaanse belange bedreig nie. ====Tumpo Driehoek-veldtog==== Op 29 September het P.W. Botha het 'n derde doelwit by Operasie Moduler gevoeg: die vernietiging van alle FAPLA-eenhede oos van Cuito Cuanavale. Die redes vir hierdie verskuiwing in doelwitte nadat FAPLA sy offensief laat vaar het, was nie vir almal in die Suid-Afrikaanse regering duidelik nie. Pik Botha en sy senior kollegas in die ministerie van buitelandse sake het teen 'n groot offensief noord van die Lomba gewaarsku, met verwysing na moontlike diplomatieke gevolge. Maar vertroue in die SAW is versterk deur sy doeltreffende verdediging van die Lomba, en lede van die Suid-Afrikaanse algemene staf het suksesvol versoek vir 'n hernieude offensief teenoor Cuito Cuanavale. Dit is onduidelik of hulle hul nuwe doelwit geïnterpreteer het as verskuilde toestemming om Cuito Cuanavale self in te neem, hoewel die opsie bespreek is. Volgens Botha se nuwe opdrag het die SAW Operasie Hooper begin met die doel om die terugtrekkende Angolese brigades te omsingel en voor te berei vir operasies verder oos van die Cuitorivier. Die besluit om Hooper teen die einde van die 1987-kalenderjaar te begin, het probleme vir die SAW geskep, aangesien 'n aantal wit dienspligtiges wat by die Lombarivier-gevegte betrokke was, die einde van hul nasionale diensplig nader. Dit het gelei tot 'n vertraging van etlike weke terwyl die bestaande troepe geleidelik aan Angola onttrek en met 'n nuwe inname vervang is. Die SAW het 'n tweede gemeganiseerde bataljon, 4de Suid-Afrikaanse Infanterie, na Angola gestuur, sowel as 'n eskader [[Olifanttenk| Olifanttenks Mk1A]] tenks en 'n battery [[Denel G5-kanon| G5]] en [[Denel G6-kanon| G6 kanonne]]. Tussen Januarie en Maart 1988 het die SAW en UNITA verskeie bloedige offensiewe net oos van Cuito Cuanavale van stapel gestuur om die verpletterde Angolese eenhede te vernietig wat daarin geslaag het om 'n nuwe verdedigingslinie daar te vestig, 'n inisiatief wat bekend geword het as Operation Packer. Hulle het daarin geslaag om FAPLA dieper in 'n krimpende omtrek tussen die Cuito-, Tumpo- en Dala-riviere in te dryf, bekend as die "Tumpo-driehoek". Die Kubane en Sowjette het saamgestem met FAPLA se besluit om na Cuito Cuanavale te onttrek, met Castro wat daarop gewys het dat 'n sterk verdedigende posisie waarskynlik daar ingeneem kan word as die brigades daarin slaag om dit te bereik. Hy het ook voorgestel dat die enigste manier om die Suid-Afrikaanse ekspedisiemagte op lang termyn te verslaan, was om hulle te omring en druk op die Suidwes-Afrikaanse grens toe te pas. Dit sou die opening van nog 'n militêre front behels, in suidwestelike Angola, ver suid van Cuito Cuanavale. Op 15 November het dos Santos 'n brief aan Castro geskryf waarin hy direkte Kubaanse militêre hulp teen die SAW versoek het. Castro het ingestem op voorwaarde dat hy en generaal Arnaldo Ochoa bevel oor alle FAPLA-magte aan die front ontvang. Die Sowjet-militêre sending was veral uitgesluit van alle toekomstige operasionele beplanning. Kort daarna het die Kubaanse regering die ontplooiing van 'n gepantserde brigade en verskeie lugverdedigingseenhede—sowat 3 000 personeellede— na Cuito Cuanavale gemagtig. Castro het vermoed dat die Suid-Afrikaners nie tevrede sou wees met die uitskakeling van FAPLA oos van die dorp nie en dat hulle van plan was om ook beheer oor Cuito Cuanavale se strategiese vliegveld te neem. Sy strategie was om die verdediging van daardie nedersetting te versterk terwyl hy nog 'n paar brigades na Lobito, naby die Suidwes-Afrikaanse grens, gestuur het. Die FAPLA en Kubaanse verdedigers het nou hul verdedigingsposisies omring met mynvelde en ineengeslote vuurvelde van ingegroude tenks en veldkanonne, waarin hulle SAW-aanvalle gekanaliseer het. By verskeie geleenthede het die gekombineerde UNITA- en SAW-magte onsuksesvolle offensiewe geloods wat in mynvelde langs nou paaie vasgeval het en verlaat is toe die aanvallers onder hewige vuur van die Kubaanse en FAPLA-artillerie wes van die Cuitorivier gekom het. Die verdedigers se artillerie was net buite die maksimum bereik van die Suid-Afrikaanse artillerie en op hoë grond geleë wat hulle 'n indrukwekkende uitsig oor die slagveld gegee het. Hierdie voordeel, tesame met die verspreiding van mynvelde, en sterk versterkte FAPLA-Kubaanse verdedigingsposisies het verdere aanvalle deur die Suid-Afrikaanse troepe nutteloos gemaak. Operasies Hooper en Packer is beëindig nadat die SAW byna 700 FAPLA-troepe gedood het en ongeveer die helfte van die Angolese brigades se oorblywende tenks en pantservoertuie vernietig het. Kuba het 42 dood en die verlies van 6 tenks gely. Suid-Afrikaanse ongevalle was relatief lig: 13 dood en etlike dosyn ernstig gewond. Drie SAW-tenks is ook in 'n mynveld gelos, terwyl die meeste van die ander nie onmiddellik herstel is nie of ondiensbaar gemaak is weens meganiese probleme. UNITA het duisende ongevalle gely, wat aanleiding gegee het tot beskuldigings dat sy troepe as "kanonvoer" deur die SAW gebruik is. Kubaanse post-aksie verslae beweer dat UNITA-opstandelinge onder dwang deur die mynvelde gestuur is om die weg vir die Suid-Afrikaanse wapenrusting oop te maak. [[Lêer:Mirage F1CZ Formation.jpg|duimnael|SAW Mirage F1's in noue formasie. Die groot afstande wat hulle moes vlieg om die operasionele gebied te bereik, sou tydens Operasies Hooper en Packer 'n beslommernis wees.]] Die Tumpo-driehoek-veldtog het verskeie gebreke in die beplanning van die Suid-Afrikaanse verdedigingshoofde en algemene staf blootgelê. Hulle het redelik akkuraat geskat dat hul magte in staat sou wees om FAPLA in die vloedvlaktes en oop terrein suid van Cuito Cuanavale 'n verpletterende nederlaag toe te dien. Maar hulle het nie verwag dat soveel Angolese eenhede sou oorleef en sterk verdedigingslinies in die Tumpo-driehoek sou vestig nie, of dat die toevoeging van Kubaanse troepe daar die weerstand aansienlik sou verstewig nie. Verdere Suid-Afrikaanse misrekeninge het in die laaste fases van die veldtog te voorskyn gekom. Een was die aanname dat die klein en hoogs beweeglike maar lig gewapende SAW-ekspedisiemag geskik was om frontale aanvalle op goed voorbereide verdedigers, ondersteun deur ingegrawe artillerie wes, van uit te voer. Die gebruik van bataljons wat op hierdie manier vir mobiele oorlogvoering opgelei en georganiseer is, was in stryd met die SAW se eie gemeganiseerde leerstelling. Die verdedigende Angolese het oorgenoeg pantsers, anti-tenkwapens en die voordeel van lugbedekking gehad: die Sowjetunie se verhoogde bereidwilligheid om FAPLA van gevorderde vegvliegtuie te voorsien en selfs Sowjet-vlieëniers wat geleen is, het 'n ernstige bedreiging vir Suid-Afrikaanse lugoperasies oor Cuito Cuanavale ingehou. Namate Sowjet-betrokkenheid gegroei het, en die aantal luggevegte toegeneem het, het Suid-Afrika se lugmag MiG-21- en MiG-23-vegvliegtuie begin teëkom wat deur goed opgeleide Sowjet-vlieëniers gevlieg is. Verder was Angolese vlieëniers wat nuut onder Sowjet-toesig by Lubango opgelei is, meer in staat om Suid-Afrikaanse vegters uit te daag. Vir die eerste keer het die SAW vliegtuie in getalle begin verloor, wat die omstrede omvang van die Angolese lug aandui. Die SAW se dalende lugoorheersing het 'n aantal operasionele veranderinge afgedwing. Suid-Afrikaanse vlieëniers het 'n bomaanslagkapasiteit van twintig kilometer uitgeoefen en hul aanvalle so gereël dat hulle buite bereik was voordat FAPLA MiG's kon opstyg om hulle te onderskep. Die noodsaaklikheid om langdurige lugkontak te vermy, is deels deur brandstofoorwegings bepaal: die SAW Mirage F1AZ en F1CZ vegvliegtuie het van veraf basisse in Suidwes-Afrika opgestyg, wat beteken het dat hulle skaars genoeg brandstof gehad het vir drie minute se geveg sodra hulle Cuito Cuanavale bereik het. Die impak op grondbedrywighede was meer gevolglik. FAPLA MiG's het verkenningsmissies gevlieg op soek na die G5 en G6 kanonne, wat die Suid-Afrikaanse artilleriespanne gedwing het om hul toevlug tot toenemend uitgebreide kamoeflering te neem en die voorsorgmaatreëls te tref om hul bombardemente na donker uit te voer. As gevolg van die toename in verliese en skade as gevolg van UNITA se Stinger-missiele wat deur die VSA verskaf is, moes MiG-vlieëniers egter hul eie gebeurlikhede aanvaar om die kwesbaarheid van hul vliegtuie te verminder. Kubaanse en Angolese oorlogsvliegtuie is gedwing om bomme vanaf hoër hoogtes te laat val, wat hul akkuraatheid aansienlik verminder het. FAPLA-vliegvelde is ook gemonitor deur Suid-Afrikaanse voorwaartse artillerie-waarnemers, wat bombardemente ingeroep het om vliegtuie te vernietig terwyl hulle op die aanloopbaan ontbloot was en voorberei het om op te styg. === Laaste Kubaanse offensief === Alhoewel die SAW en UNITA teenoffensief gekontroleer is, het FAPLA onder druk verkeer en meer as voorheen afhanklik van sy Kubaanse bondgenote en Sowjet-wapentuig gebly. Dit het dos Santos 'n aansporing gegee om die militêre dilemma met onderhandelinge te verlig en hy het die moontlikheid heropen om 'n nuwe wapenstilstand en ontkoppelingsooreenkoms met Suid-Afrika te bereik. Reeds in Januarie 1987 het Chester Crocker gereageer op positiewe seine van Luanda, veral toe president [[Denis Sassou Nguesso]] van die [[Republiek die Kongo]] aangebied het om vredesgesprekke tussen die mededingende state te bemiddel. Tog het voorlopige besprekings in Brazzaville dwarsdeur laat 1987 en vroeë 1988 gestuit deur die Angolese regering se weiering om kompromie aan te gaan oor die rooster vir 'n voorgestelde Kubaanse onttrekking. Die Kubaanse regering is nie vooraf geraadpleeg oor die Brazzaville-samesprekings nie en was gegrief oor wat dit as 'n ongeregtigheid aan die kant van dos Santos beskou het. Hierdie faktor het die effek gehad dat Castro oorreed het om 'n gesaghebbende poging te maak om by die Angolese-VSA-vredessamesprekings aan te sluit. Hy was vasbeslote dat Kuba nie meer uitgesluit word van onderhandelinge oor sy eie weermag nie, en die resultate van enige toekomstige skikking oor die onttrekkingsproses laat Kuba se beeld onaangetas. [[Lêer:SA-3 Goa Cuba.JPG|duimnael|Kubaanse [[S-125]] "SA-3 Goa" missielstelsels op parade. Baie is in 1988 na Angola verskeep om lugdekking vir Castro se offensief te bied      ]] Terwyl Operasie Hooper aan die einde van Januarie 1988 aan die gang was, het Crocker toegegee aan druk en Kuba as 'n gelyke vennoot in verdere vredesgesprekke aanvaar. Castro het ingestem dat hy nie vreemde kwessies op die agenda sal plaas nie, soos Kuba-VS-verhoudinge, en dat bespreking van 'n gefaseerde onttrekking van troepe sal strek tot alle Kubaanse militêre personeel wat in Angola gestasioneer is, insluitend gevegstroepe, logistieke personeel en adviseurs. Met Kuba se toetrede tot die Brazzaville-gesprekke het sy begeerte om sy militêre betrokkenheid in Angola van 'n passiewe, defensiewe na 'n offensiewe rol te verskuif, verskerp. Castro het gekies om grondoperasies teen die SAW te eskaleer, aangesien hy diplomatieke vordering as onmoontlik beskou het solank Suid-Afrika nog vashou aan die waarskynlikheid van 'n taktiese oorwinning. Hy het slegs 'n defensiewe houding by Cuito Cuanavale behou, die SAW in plek gehou, terwyl hy sy jarelange voorstel uitgevoer het om 'n flankmaneuver na die Suidwes-Afrikaanse grens te loods. Dit was 'n riskante operasie, wat begin het met 'n beweging van Kubaanse troepe in afdelingssterkte wes van die Cunene-rivier, wat die potensiaal gehad het om uit te brei na 'n inval in Suidwes-Afrika. Op 9 Maart het Castro die Kubaanse magte wat by Lobito, wat tot ongeveer 40 000 man gegroei het, suidwaarts gestuur. Hy het hul beweging vergelyk met "'n bokser wat met sy linkerhand die slag blokkeer [by Cuito Cuanavale] en met sy regter - slaan [in die weste]". "Op daardie manier," het Castro by 'n ander geleentheid vertel, "terwyl die Suid-Afrikaanse troepe stadig droog gebloei is in Cuito Cuanavale, onder in die suidweste ... 40 000 Kubaanse soldate ... gerugsteun deur ongeveer 600 tenks, honderde artilleriestukke, 1 000 lugafweerwapens, en die waaghalsige MiG-23-eenhede wat die lug oorgeneem het, het na die Namibiese grens gevorder, gereed om die Suid-Afrikaanse magte weg te vee". Soos die Kubaanse brigades gevorder het, het duisende PLAN-opstandelinge by hulle aangesluit, wat hul basisse verlaat het om deel van die offensief te word. Die teenwoordigheid van soveel Kubaanse troepe het PLAN se dalende sukses effektief laat herleef, aangesien dit nuwe Suid-Afrikaanse militêre inisiatiewe teen die opstandelinge nie net in Angola nie, maar ook Suidwes-Afrika ingekort het. Eerstens, die streek wat net noord van die grens deur die Kubane beset word, was dieselfde gebied wat die SAW vir byna 'n dekade gemonitor en gepatrolleer het om PLAN-infiltrasie in Ovamboland te voorkom. Tweedens, alle Suid-Afrikaanse eenhede naby die grens het roetine-teen-insurgensie-operasies gestaak terwyl hulle gemobiliseer is om 'n potensiële Kubaanse inval te weerstaan. Sake is verder gekompliseer toe die Kubane drie gesamentlike bataljons met PLAN-vegters gevorm het, elk met sy eie artillerie en gepantserde kontingente. As gevolg van die integrasie van die insurgente met Kubaanse personeel op bataljonvlak, het Suid-Afrikaanse patrollies dit onmoontlik gevind om PLAN in Angola aan te val sonder om 'n veel groter konfrontasie te waag waarby aggressiewe en goed gewapende Kubaanse troepe betrokke was. Die beperkte aantal SAW-troepe wat naby die grens beskikbaar was, kon nie die voortgesette vordering van die Kubaanse weermag stuit of die bedreiging vir Suidwes-Afrika verminder nie. Daar was eenvoudig te min personeel en hulpbronne om die breë verdedigingsposisies langs die Kaplyn teen 'n konvensionele mag in afdelingssterkte te verseker. Nietemin kon die SAW die Kubaanse offensief vertraag met 'n reeks doeltreffende vertragingsaksies gedurende die middel van 1988, 'n inisiatief bekend as Operation Excite. Toe Suid-Afrikaanse amptenare teen 'n inval in Suidwes-Afrika gewaarsku het, het Castro teruggekap dat hulle "in geen posisie was om enigiets te eis nie". Havana het ook 'n dubbelsinnige verklaring uitgereik wat lui: "Ons sê nie ons sal nie Namibië binnegaan nie". Die Suid-Afrikaanse regering het gereageer deur 140 000 reserviste te mobiliseer – 'n syfer wat amper ongekend is in die SAW-geskiedenis – en ernstige gevolge te dreig op enige Kubaanse eenheid wat die grens oorgesteek het. ===1988 Drieparty-akkoord === [[Lêer:Chester Crocker 2006.jpg|links|duimnael|Chester Crocker, Amerikaanse diplomaat. Crocker se invloed en bemiddeling was instrumenteel in samesprekings wat die Drieparty-akkoord tot stand gebring het. ]] Ten spyte van die nodige teenmaatreëls op die slagveld, het die Suid-Afrikaanse regering besef dat dit die politieke grense van verdere eskalasie in Angola bereik het. Die ongevalle wat tydens die Cuito Cuanavale-veldtog opgedoen is, was voldoende om openbare alarm te veroorsaak en moeilike vrae uit te lok oor die taktiese situasie op die grens en waarom Suid-Afrikaanse soldate daar sterf. Daar was min rede om te glo dat nog 'n bloedige veldtog suksesvol sou wees om die Sowjetunie en Kuba uit die streek te verdryf; inteendeel, soos in die verlede, kan dit lei tot 'n toename in die hoeveelheid Sowjet-wapens en Kubaanse troepe. Die konflik het ook ontwikkel van 'n lae-intensiteit stryd teen lig gewapende opstandelinge in uitgerekte gevegte tussen leërs gerugsteun deur al die toebehore van moderne konvensionele oorlogvoering, met die gepaardgaande styging in menslike en materiële koste. Dit het bygedra tot 'n gevoel van oorlogsmoegheid en het die groeiende skeptisisme en sensitiwiteit in burgerlike kringe teenoor die SAW se Angolese operasies verhoog. Die mislukking van die Sowjet-toesiggehoude Operasie Saluting October, tesame met die gevolglike vernietiging van honderde miljoene dollars van FAPLA se Sowjet-voorsiene wapens, het die uitwerking gehad om Moskou se standpunt oor Angola te modereer. In 'n noemenswaardige afwyking van sy vorige standpunt oor buitelandse beleid, het die Sowjetunie onthul dat hy ook moeg was vir die Angolese en Suidwes-Afrikaanse konflikte en bereid was om te help met 'n vredesproses - selfs een wat op die basis van Kubaanse verbintenis gevoer is. Hervormer [[Michail Gorbatsjof]], Algemene Sekretaris van die [[Kommunistiese Party van die Sowjetunie]], wou ook verdedigingsuitgawes verminder, insluitend die enorme oop-einde verbintenis van militêre hulp aan FAPLA, en was dienooreenkomstig meer ten gunste van 'n politieke skikking. Vir Suid-Afrika en die Sowjetunie - die twee partye wat voorheen weerhou het om by die VSA-bemiddelde samesprekings aan te sluit - is die punt nou bereik waar die koste van die voortsetting van die oorlog die verwagte voordele oorskry het. Dit het 'n verandering in persepsies in beide nasies genoodsaak, wat begin belangstel het in die moontlikheid van 'n onderhandelde vrede. Die Sowjet-regering het ooreengekom om saam met die VSA 'n reeks hernieude vredesgesprekke op 3 en 4 Mei 1988 te borg. Op sy beurt het Suid-Afrika sy eerste poging aangewend om by die drieparty-onderhandelinge aan te sluit en ingestem om 'n afvaardiging van diplomate, intelligensiehoofde en senior SAW-offisiere te stuur. Die aanwesige Sowjet- en Amerikaanse diplomate, insluitend Crocker, het dit aan die Suid-Afrikaners duidelik gemaak dat hulle vrede in Angola en 'n politieke skikking in Suidwes-Afrika wil hê. Hulle was ook eens oor die noodsaaklikheid om druk op hul onderskeie bondgenote uit te oefen om 'n oplossing te bewerkstellig. Daar sal van Suid-Afrika verwag word om aan die Verenigde Nasies se Veiligheidsraad-resolusie 435 te voldoen, in ruil vir die volledige onttrekking van Kubaanse troepe uit Angola. Die Kubaanse en Angolese afvaardigings het reeds ingestem tot 'n volledige Kubaanse onttrekking, en het onder Amerikaanse druk 'n uiters presiese rooster opgestel wat hierdie proses oor drie tot vier jaar verleng het. Suid-Afrika het dit onaanvaarbaar gevind, maar het toegegee dat die onttrekking volgens sekere maatstawwe in die Namibiese onafhanklikheidsproses verreken kan word. Volgens Crocker het die Amerikaanse besluit om Veiligheidsraad-resolusie 435 as die basis en spilpunt vir 'n streeksskikking te gebruik, beheer oor die besprekings gebied. Die voorgestelde stigting van 'n VN "verifikasiesending" om Kuba se nakoming van 'n onttrekkingskikking te monitor, was instrumenteel om die Suid-Afrikaanse regering te oortuig dat dit 'n gebalanseerde ooreenkoms sou ontvang. Die samesprekings het na Julie 1988 gladder begin vorder, toe Carlos Aldana Escalante as hoof van die Kubaanse afvaardiging aangestel is. Aldana was hoof van ideologiese sake en internasionale betrekkinge vir die Kommunistiese Party van Kuba; hy was baie beter ingelig oor buitelandse verwikkelinge, veral in die Sowjetblok, as baie van sy tydgenote. In die lig van Gorbatsjof se hervormings, politieke ontwikkelinge in Oos-Europa en die vermindering van spanning tussen die supermoondhede, het Aldana geglo dat Kuba vinnig moet werk om verhoudings met die VSA te normaliseer. Samewerking teenoor Suider-Afrika is gesien as 'n natuurlike voorvereiste vir beter betrekkinge met Washington en moontlik 'n permanente bilaterale dialoog. Tussen Mei en September 1988 het die partye vergader vir verskeie rondtes van samesprekings in [[Kaïro]], [[New York]], [[Genève]] en [[Brazzaville]], maar het vasgeval oor die nuanses van die onttrekkingsrooster. Die feit dat daar twee doelwitte was—Namibiese onafhanklikheid en 'n Kubaanse onttrekking—het die kwessie van tydsberekening en spertye dubbeld vererger. In Augustus het die Angolese, Kubaanse en Suid-Afrikaanse afvaardigings die Genève-protokol onderteken, wat die beginsels vir 'n vredeskikking in Suidwes-Afrika daargestel het en die SAW tot 'n onttrekking uit daardie gebied verbind het. As 'n direkte gevolg van die Genève-protokol, het PLAN 'n [[wapenstilstand]] van 10 Augustus verklaar. Die 1988 Amerikaanse presidensiële verkiesings het nuwe dringendheid verleen aan die onderhandelinge, wat onlangs tot stilstand gekom het ná ses opeenvolgende rondtes van samesprekings in Brazzaville. Angola en Kuba het gereken op 'n oorwinning vir Michael Dukakis en die [[Demokratiese Party (Verenigde State)|Demokratiese Party]] tydens die Amerikaanse verkiesings, met die hoop dat dit die einde van Amerikaanse hulp aan UNITA en 'n strenger beleid teen Suid-Afrika sou beteken. Ten tyde van die Genève-protokol het dos Santos gesê dat "as die Demokrate die verkiesings gewen het, daar 'n heraanpassing in die Amerikaanse beleid sou wees, veral oor Suider-Afrika". Die verkiesing van die Republikeinse kandidaat [[George H. W. Bush]] het die effek gehad om die Angolese en Kubaanse afvaardigings te oorreed om meer buigsaam te wees. Crocker het by verskeie geleenthede herhaal dat 'n nuwe Amerikaanse administrasie veranderinge in personeel en basiese beleidshersiening beteken het, en het hulle gedruk om nie maande se moeite te mors nie. Drie dae nadat die Amerikaanse verkiesingsuitslae bekend gemaak is, het die partye weer in Genève byeengekom en binne die week ingestem tot 'n gefaseerde Kubaanse onttrekking oor die loop van sewe-en-twintig maande. In ruil daarvoor het Suid-Afrika onderneem om teen 1 November 1989 onafhanklikheid aan Suidwes-Afrika te begin verleen. Op 13 Desember het Suid-Afrika, Angola en Kuba die Brazzaville-protokol onderteken, wat hul verbintenis tot hierdie voorwaardes bevestig en 'n Gesamentlike Militêre Moniteringskommissie (JMMC) op die been gebring het om toesig te hou oor die ontkoppeling in Angola. Die JMMC sou Sowjet- en Amerikaanse waarnemers insluit. Alle vyandigheid tussen die strydende partye, insluitend PLAN, sou teen 1 April 1989 formeel gestaak word. Op 22 Desember is die Brazzaville-protokol in die Drieparty-akkoord vasgelê, wat vereis het dat die SAW uit Angola moes onttrek en sy troepevlakke in Suidwes-Afrika binne twaalf weke tot 'n teikenmag van 1 500 moes verminder. Terselfdertyd sou alle Kubaanse brigades van die grens na 'n gebied noord van die 15de breedtegraad onttrek word. Ten minste 3 000 Kubaanse militêre personeel sou teen April 1989 Angola verlaat, met nog 25 000 wat binne die volgende ses maande sou vertrek. Die oorblywende troepe sou op 'n datum nie later as 1 Julie 1991 vertrek nie. 'n Bykomende voorwaarde was dat Suid-Afrika alle steun vir UNITA sou staak, en Angola ook vir PLAN en MK. Op 20 Desember is die [[Verenigde Nasies]] se Veiligheidsraad-resolusie 626 aanvaar, wat die Verenigde Nasies se Angola-verifikasiesending (UNAVEM) geskep het om die herontplooiing noordwaarts en die daaropvolgende onttrekking van die Kubaanse magte uit Angola te verifieer. UNAVEM het waarnemers van Westerse sowel as nie-verbonde en kommunistiese nasies ingesluit. In Februarie 1989 is die Verenigde Nasies Transition Assistance Group (UNTAG) gestig om die Suidwes-Afrikaanse vredesproses te monitor. == Namibiese onafhanklikheid == Die aanvanklike bepalings van die Genève-protokol en Veiligheidsraad-resolusie 435 het die grondslag gelê waaruit 'n politieke skikking in Suidwes-Afrika kon voortgaan: hou van verkiesings vir 'n grondwetlike vergadering, beperking van beide PLAN en die SAW tot hul onderskeie basisse, die daaropvolgende gefasseerde onttrekking van alles behalwe 1 500 SAW-troepe, demobilisering van alle paramilitêre magte wat nie aan die SAW of aan die polisie behoort het nie, en die terugkeer van vlugtelinge via aangewese toegangspunte om aan verkiesings deel te neem. Verantwoordelikheid vir die implementering van hierdie bepalings het berus by UNTAG, wat sou help met die SAW-onttrekking, die grense monitor en toesig hou oor die demobilisering van paramilitêre eenhede. Omstredenheid het gou ontstaan oor die grootte van UNTAG se militêre komponent, aangesien die lidlande van die Veiligheidsraad verwag het om die meerderheid van die koste te dek, was geïrriteerd deur die relatief groot omvang daarvan. Angola, Zambië en ander state wat PLAN simpatiek was, het egter daarop aangedring dat 'n groter mag nodig is om te verseker dat Suid-Afrika nie met onafhanklikheidsverrigtinge inmeng nie.Teen hul besware is UNTAG se magvlakke van die voorgestelde 7 500 tot drie bataljonne van 4 650 troepe verminder. Dit het geprojekteerde uitgawes met byna driehonderd miljoen dollar verminder, maar die Veiligheidsraad het die hersiene begroting eers op 1 Maart 1989 goedgekeur. Die onvermydelike vertraging in UNTAG se volle ontplooiing het verseker dat daar onvoldoende personeel gereed was om die beweging van PLAN en die SAW of hul beperking tot basisse te monitor op 1 April, wanneer die permanente staking van vyandelikhede in werking sou tree. VN Sekretaris-Generaal [[Javier Pérez de Cuéllar]] het intussen beide kante versoek vir selfbeheersing om te verhoed dat die ''de facto'' wapenstilstand wat sedert Augustus 1988 gehandhaaf is, of die 1 April implementeringskedule in gevaar gestel word. Nietemin het PLAN voordeel getrek uit die politieke onsekerheid in die weke ná die UNTAG-begrotingsdebat om sy magte in Angola nader aan die grens te begin beweeg. [[Lêer:1989 Entrance to the Australian base at Ondangwa.jpg|duimnael|UNTAG-kontrolepunt by [[Ondangwa]], Junie 1989.]] Sedert die vroeë 1980's het PLAN konsekwent sy voorneme verklaar om kampe binne Suidwes-Afrika te vestig tydens enige toekomstige politieke oorgang, 'n idee wat met gelyke konsekwentheid deur die Suid-Afrikaanse regering verwerp is. Om hierdie situasie te vererger, was dat PLAN-opstandelinge hulself ook as vlugtelinge geïdentifiseer het sonder om enige onderskeid tussen hul burgerlike of militêre agtergrond te maak, en die VN het vlugtelinge uitdruklik genooi om terug te keer huis toe. Inderdaad, PLAN het nie baie gereelde staande eenhede besit nie en teen die laat 1980's het baie van sy personeel sikliese patrone van veg as opstandelinge gevolg voordat hulle as burgerlikes na vlugtelingkampe teruggekeer het. Op 31 Maart het Pik Botha by die JMMC gekla dat PLAN-troepe suid van die 16de breedtegraad gevorder het en minder as agt kilometer van die grens af monster. Hy het die VN se spesiale verteenwoordiger Martti Ahtisaari en UNTAG-bevelvoerder, Dewan Prem Chand, daardie aand dadelik gekontak en aan hulle dieselfde inligting gegee. Die oggend van 1 April het die eerste PLAN-kaders na Ovamboland oorgesteek, ongehinderd deur UNTAG, wat weens die vertragings in die ontplooiing nie daarin geslaag het om hul aktiwiteite in Angola te monitor nie. Ahtisaari het SWAPO dadelik gekontak en beveel om PLAN in toom te hou, met geen sukses. Die Suid-Afrikaanse ministerie van buitelandse sake het ook die sekretaris-generaal gekontak, wat op sy beurt dieselfde boodskap aan SWAPO-amptenare in New York oorgedra het. Uiteindelik, met geen tekens dat die PLAN-opmars stop nie, het Ahtisaari alle beperkings opgehef wat die SAW tot sy basisse beperk het. Plaaslike polisie het gemobiliseer en die indringers beveg in 'n vertragingsaksie totdat gereelde SAW-magte met ses bataljonne kon ontplooi. Na die eerste twee dae het die insurgente hul offensiewe inisiatief verloor, en die gekombineerde Suid-Afrikaanse magte het PLAN oor die grens teruggedryf in 'n teenoffensief met die kodenaam Operasie Merlyn. Tussen 1 April – 9 April is 273 PLAN-opstandelinge in die gevegte dood. Die SAW en polisie het 23 sterftes gely. Op 8 April het die JMMC die Mount Etjo-verklaring uitgereik, wat herhaal het dat die Drieparty-ooreenkoms steeds van krag is en dat Suid-Afrika, Angola en Kuba verbind bly tot vrede. Dit het ook beveel dat alle PLAN-opstandelinge wat in Ovamboland oorgebly het om by UNTAG-toesig vergaderpunte oor te gee. Sam Nujoma het ontken dat enige inval op 1 April plaasgevind het, en beweer dat hy slegs PLAN-opstandelinge reeds in Suidwes-Afrika beveel het om basiskampe te begin stig. Hy het ook daarop gewys dat SWAPO nog nooit 'n ondertekenaar van die Drieparty-akkoord was nie, en daarom was die staking van vyandelikhede soos bepaal deur die bepalings daarvan nie-bindend. Dit het 'n mate van woede ontlok van Angola, wat waarborge aan die VN gegee het dat PLAN noord van die 16de breedtegraad sou bly. Die SAW is op 26 April weer tot sy basisse beperk, en toe weer in Ovamboland vrygelaat om te verifieer dat die opstandelinge vertrek het. Teen Mei was almal behalwe 'n klein handjievol PLAN-opstandelinge noord van die 16de breedtegraad onder JMMC-toesig verskuif, wat die Suid-Afrikaanse Grensoorlog effektief beëindig het. Algemene verkiesings met universele stemreg is tussen 7 en 11 November 1989 in Suidwes-Afrika gehou, wat 57% van die stemme vir SWAPO opgelewer het. Dit het SWAPO 41 setels in die gebied se Grondwetgewende Vergadering gegee, maar nie 'n tweederdemeerderheid wat hom in staat sou stel om eensydig 'n grondwet op te stel sonder dat die ander partye verteenwoordig is nie. Suidwes-Afrika het op [[21 Maart]] [[1990]] formeel onafhanklikheid as die Republiek van [[Namibië]] verkry. == Sien ook == * [[Lys van Operasies tydens die Suid-Afrikaanse Grensoorlog]] {{clearleft}} == Verwysings == {{Verwysings|4}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|South African Border War}} {{Artikels oor Namibië}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Angola]] [[Kategorie:Geskiedenis van Kuba]] [[Kategorie:Geskiedenis van Namibië]] [[Kategorie:Koue Oorlog]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse Weermag]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse militêre geskiedenis]] jxrw2tf92dyx1kl38jtf0e0n2ucziue 0 73122 2516402 2426418 2022-07-31T12:48:50Z 197.92.151.97 Biografie en graad kwalifikasies wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Akteur | Naam = Annelize van der Ryst | Beeld = | Beeldbeskrywing = | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = | Alias = | Geboortedatum = {{GDEO|1948|3|8}} | Geboorteplek = | Nasionaliteit = [[Suid-Afrika]] | Sterftedatum = | Sterfteplek = | Beroep = Akteur | Aktiewe jare = | Noemenswaardige rolprente = [[Agter elke man]] | Webwerf = | Toekennings = }} '''Annelize van der Ryst''' (geb. 8 Maart [[1948]]) is 'n [[Suid-Afrika]]anse [[akteur|aktrise]]. Sy is veral bekend as Matrone in die Afrikaanse sepie ''[[7de Laan]]''.<ref>[http://www.tvsa.co.za/actorprofile.asp?actorid=1076 Profiel op TVSA], besoek op 10 Februarie 2013</ref> Sy tree in 2020 uit nà 18 jaar as die Matrone. Sy gradueer in 2004 met B.Phil ( Bybelinterpretasie) aan die [[Universiteit Stellenbosch]]. In 2010 ontvang sy 'n honneursgraad in Nabye Oosterse Studies van [[Unisa]] en in 2017 die graad MA (cum laude) in Antieke Nabye Oosterse Studies ook aan Unisa. == Filmografie == Rolprente: * ''[[Agter elke man]]'' as Sarie van Langhans, 1990 * ''Taxi to Soweto'', 1991 as Anastasia Theron * ''[[Blink Stefaans]]'', 1981 as assistent in juwelierswinkel (nie gekrediteer) * ''[[Skelms]]'', 1979 as mev. Jaekel Televisie: * ''[[7de Laan]]'' (TV-sepie op [[SABC2]]) as Matrone Netta Nortje, 2000–2019 * ''Daisy de Melker'' (TV-fliek), 1993 as Anna Cilliers * ''[[Agter elke man]]'' as Sarie van Langhans, 1985–1990 * ''Die Koster'' (TV-fliek), 1978 as Linda Denyssen == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{IMDB|0886400}} {{Saadjie}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:van der Ryst, Annelize}} [[Kategorie:Geboortes in 1948]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse aktrises]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse aktrises van die 20ste eeu]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse aktrises van die 21ste eeu]] 9r9xut2ndaq9khb5yoi1cg2dkb256fi 2516403 2516402 2022-07-31T12:54:07Z Oesjaar 7467 Alle feite hoort hier. wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Akteur | Naam = Annelize van der Ryst | Beeld = | Beeldbeskrywing = | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = | Alias = | Geboortedatum = {{GDEO|1948|3|8}} | Geboorteplek = | Nasionaliteit = [[Suid-Afrika]] | Sterftedatum = | Sterfteplek = | Beroep = Akteur | Aktiewe jare = | Noemenswaardige rolprente = [[Agter elke man]] | Webwerf = | Toekennings = }} '''Annelize van der Ryst''' (geb. 8 Maart [[1948]]) is 'n [[Suid-Afrika]]anse [[akteur|aktrise]]. Sy is veral bekend as Matrone in die Afrikaanse sepie ''[[7de Laan]]''.<ref>[http://www.tvsa.co.za/actorprofile.asp?actorid=1076 Profiel op TVSA], besoek op 10 Februarie 2013</ref> Sy tree in 2020 uit nà 18 jaar as die Matrone. Sy is aangeneem en haar geboortema se van was Hattingh. Sy gradueer in 2004 met B.Phil ( Bybelinterpretasie) aan die [[Universiteit Stellenbosch]]. In 2010 ontvang sy 'n honneursgraad in Nabye Oosterse Studies van [[Unisa]] en in 2017 die graad MA (cum laude) in Antieke Nabye Oosterse Studies ook aan Unisa. == Filmografie == Rolprente: * ''[[Agter elke man]]'' as Sarie van Langhans, 1990 * ''Taxi to Soweto'', 1991 as Anastasia Theron * ''[[Blink Stefaans]]'', 1981 as assistent in juwelierswinkel (nie gekrediteer) * ''[[Skelms]]'', 1979 as mev. Jaekel Televisie: * ''[[7de Laan]]'' (TV-sepie op [[SABC2]]) as Matrone Netta Nortje, 2000–2019 * ''Daisy de Melker'' (TV-fliek), 1993 as Anna Cilliers * ''[[Agter elke man]]'' as Sarie van Langhans, 1985–1990 * ''Die Koster'' (TV-fliek), 1978 as Linda Denyssen == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{IMDB|0886400}} {{Saadjie}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:van der Ryst, Annelize}} [[Kategorie:Geboortes in 1948]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse aktrises]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse aktrises van die 20ste eeu]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse aktrises van die 21ste eeu]] dvw1qjox7dbizlzdoslrmi908w05lgj 2 84140 2516581 2516122 2022-07-31T20:32:06Z Aliwal2012 39067 /* Op my tafel */ wikitext text/x-wiki __NOTOC__ [[Lêer:Perde by Glen Reenenkamp, Golden Gate NP (1).jpg|duimnael|Perde by Golden Gate NP]] [[Lêer:Chamaeleo dilepis, Pietersburg, Kellermann, a.jpg|duimnael|160px|Chamaeleo dilepis, Pietersburg]] [[Lêer:20090726 Birds on stick Shanghai Qibao Imgp1996.jpg|duimnael|Kwartels op 'n stokkie in Sjanghai]] * [https://af.wikipedia.org/wiki/Spesiaal:ContentTranslation#suggestions ContentTranslator] * vir beter uitleg van kolomme, sien [[Etologie#Lys etoloë]] of <nowiki>{{Div col|colwidth=20em}}, sluit met {{Div col end}}</nowiki> * <nowiki><gallery style="text-align:center;" mode="packed" heights="220px">foto's</gallery></nowiki> * [https://archive.org/stream/DictionaryOfSouthernAfricanPlaceNames/SaPlaceNames#page/n57/mode/2up Raper, Peter: Dictionary of SA Place Names] * [https://www.heraldry-wiki.com/heraldrywiki/index.php?title=Category:UTC_South_African_town_arms Suid-Afrikaanse dorpswapens] ;Volgorde van hofies in artikels *Sien ook → Verwysings → Bronne → Eksterne skakels → Verdere leesstof → navigeerkassies soos <nowiki>{{Huidige leiers van die G20}}</nowiki> → vertalingnotas → Normdata → dan kategorieë heel onder. ==Weeklikse werk== * [[Wikipedia:Beeld van die week]] * [[Wikipedia:Voorbladartikels 2022]] -- > vervoerband * [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad/2022]] ==Op my tafel== * [[:en:Colin Powell]], Amerikaanse generaal * [[:en:Frank Williams (Formula One)]] * [[:en:Dikgang Moseneke]] * [[:en:Liquid-propellant rocket]] * [[:en:Janssen COVID-19 vaccine]] --------------------------- * [[Rodrigues]] uitbrei * [[All Nippon Airways]] oorvertaal * [[Convair B-36 Peacemaker]] uitbrei * [[Dot-comvoorspoedgolf]] ernstig uitbrei --------------------------- * [[:en:Punjab, Pakistan]] * [[:en:Punjab, India]] * [[:en:Chinese cuisine]] * [[:en:Shanghai cuisine]] ==Natuurreservate== * [[:en:Masai Mara Game Reserve]] * [[:en:Serengeti National Park]] * [[:en:Shingwedzi]] lang artikel, vertaal net kortliks ==Vliegtuie== * [[:en:Boeing 747]] * [[:en:Boeing 747SP]] * [[:en:Rolls-Royce Trent 900]] gebruik op [[Airbus A380]] * [[:en:Airbus A220]] * [[:en:Bell 427]] * [[:en:Boeing C-135 Stratolifter]] * [[:en:Douglas C-124 Globemaster II]] * [[:en:Hughes Helicopters]] * [[:en:Lockheed L-100 Hercules]] rooi skakel by [[Safair]] * [[:en:McDonnell Douglas]] * [[:en:Ilyushin Il-96]] * [[:en:Chengdu J-20]] * [[:en:Yakovlev Yak-42]] ------------------------------ * [[:en:Boeing Defense, Space & Security]] * [[:en:Royal Canadian Airforce]] ==Air crash== * [[:en:China Airlines Flight 006]] noodroep * [[:en:Air France Flight 447]] ==SA Oorlogskepe== * [[:en:SAS Charlotte Maxeke]] * [[:en:SAS Drakensberg]] * [[:en:SAS Spioenkop]] * [[:en:SAS Umkhonto]] * [[:en:SAS Assegaai]] ==Plekhouer== * [[:ceb:Kategoriya:Mga suba sa Limpopo (lalawigan sa Habagatang Aprika)]] * [[:ceb:Kategoriya:Great Fish River tubig-saluran]] * daai gereelde storie op ceb:wp oor geografie en reënvalsyfers, te vinde by [[Ysterberg]] of [[Tzaneen-lughawe]]. * [[:en:Mild hybrid]] (Mercedes) Bushriver Lodge is by {{koördinate|-24.22733|30.81857|aansig=inlyn}} evxl16g8pbflvy4hp8c4b6kzpholvvv 0 85465 2516553 2439159 2022-07-31T19:38:00Z Sobaka 328 /* Rolprente */ skakel wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Akteur | Naam = Michael Fassbender | Beeld = SDCC13 - Michael Fassbender.jpg | Beeldbeskrywing = | Beeldonderskrif = Fassbender in 2013 op die San Diego Comic-Con International. | Geboortenaam = | Alias = | Geboortedatum = {{Geboortedatum en ouderdom|1977|4|2}} | Geboorteplek = [[Heidelberg, Duitsland]] | Nasionaliteit = Iers-Duits | Sterftedatum = | Sterfteplek = | Beroep = Akteur | Aktiewe jare = 2001 – hede | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | imdb = 1055413 | Toekennings = }} '''Michael Fassbender''' (geb. 2 April 1977 in [[Heidelberg, Duitsland]]) is ’n [[Ierland|Iers]]-[[Duitsland|Duitse]] akteur. Van sy beste rolle sluit in lt. Archie Hicox in ''Inglourious Basterds'' (2009), Magneto in die superheldfliek ''X-Men: First Class'' (2011), David in die [[wetenskapsfiksie]]prent ''Prometheus'' (2012) en die slawe-eienaar Edwin Epps in ''12 Years a Slave'' (2013). Laasgenoemde is ’n historiese drama waarvoor hy in 2014 ’n [[Oscar]]-benoeming ontvang het vir beste manlike byspeler. Fassbender het in 2014 sy rol as Magneto hervat in ''X-Men: Days of Future Past'' en sal in 2015 werk aan ''Assassin's Creed''. Fassbender het ook gespeel in ''300'' (2007), ''Fish Tank'' (2009), ''[[Jane Eyre]]'' (2011), ''A Dangerous Method'' (2011), ''Hunger'' (2008) ''Shame'' (2011). Vir sy rol in ''Shame'' het hy in 2011 die [[Volpi-beker]] gewen as beste akteur op die [[Venesië|Venesiese]] Rolprentfees en is hy benoem vir ’n [[Golden Globe]] en ’n [[Bafta]]. == Vroeë lewe == [[Lêer:12 Years a Slave 26 (9733824624) (cropped).jpg|links|200px|duimnael|Fassbender by die première van ''12 Years a Slave'' in [[Toronto]].]] Fassbender is gebore in [[Heidelberg, Duitsland|Heidelberg]], [[Baden-Württemberg]], [[Duitsland]]. Sy pa, Josef, was Duits en sy ma, Adele, van Larne in [[Noord-Ierland]].<ref name=teleg>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/culture/film/3562289/Michael-Fassbender-on-playing-Bobby-Sands-in-Hunger.html |work=The Daily Telegraph |title=Michael Fassbender on Playing Bobby Sands in Hunger |first=Sheryl |last=Garratt |date=18 Oktober 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190606025644/https://www.telegraph.co.uk/culture/film/3562289/Michael-Fassbender-on-playing-Bobby-Sands-in-Hunger.html |archive-date=6 Junie 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name=rtimes /> Toe hy twee jaar oud was, het sy ouers na Killarney in die [[Republiek van Ierland]] getrek, waar hulle ’n restaurant bedryf het.<ref name=teleg /><ref name=rtimes>{{cite web |url=http://www.irishtimes.com/newspaper/theticket/2008/0530/1212048820425.html |title=Blood, Sweat, Tears |work=The Irish Times |date=5 April 2008 |access-date=4 Junie 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20121023083552/http://www.irishtimes.com/newspaper/theticket/2008/0530/1212048820425.html |archive-date=23 Oktober 2012 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Fassbender en sy ouer suster, Catherine, het somervakansies in Duitsland deurgebring en hy praat [[Duits]] vlot.<ref>{{cite web |last=Day |first=Elizabeth |title=Michael Fassbender: the man to take on Brando's mantle |url=http://www.theguardian.com/theobserver/2012/may/20/observer-profile-michael-fassbender |work=The Guardian |access-date=26 Desember 2013 |date=20 Mei 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20181214132247/https://www.theguardian.com/theobserver/2012/may/20/observer-profile-michael-fassbender |archive-date=14 Desember 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Hy was 17 jaar oud toe hy besef hy wil akteur word nadat hy in ’n toneelstuk deur Donie Courtney gespeel het. Op 19 het hy na [[Londen]] getrek waar hy vir ’n ruk aan die Drama Centre London studeer het. Hy het die sentrum verlaat en saam met die Oxford Stage Company gereis met die toneelstuk ''Three Sisters''.<ref name="fire">{{cite web |last=McClintock |first=Pamela |title=Fassbender on Fire |url=http://www.hollywoodreporter.com/news/THR-cover-michael-fassbender-shame-nudity-dangerous-method-282859?page=show |work=The Hollywood Reporter |access-date=26 Desember 2013 |date=18 Januarie 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150110074620/http://www.hollywoodreporter.com/news/THR-cover-michael-fassbender-shame-nudity-dangerous-method-282859?page=show |archive-date=10 Januarie 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Loopbaan == === Vroeë werk === Fassbender het eers die rol van Burton "Pat" Christenson vertolk in [[Tom Hanks]] en [[Steven Spielberg]] se bekroonde TV-minireeks ''Band of Brothers''.<ref name="Michael">{{cite web |title=Michael Fassbender- Biography |url=http://movies.yahoo.com/person/michael-fassbender/biography.html |work=Yahoo! Movies |access-date=10 Oktober 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160314143608/https://movies.yahoo.com/person/michael-fassbender/biography.html |archive-date=14 Maart 2016 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> Hy het ook in in albei reekse van ''Hex'' gespeel. in 2003 het hy in ’n radioreeks van ''Dracula'' gespeel en in 2006 was hy tydens die [[Edinburg]]-fees in ''Allegiance'', ’n toneelstuk deur Mary Kenny.<ref>{{cite news |url=http://www.irishcentral.com/ent/Michael-Fassbender--116301824.html?page=3 |publisher=IrishCentral |title=Michael Fassbender Is Officially a Hollywood Leading Man |last=O'Doherty |first=Cahir |date=16 Februarie 2011 |access-date=16 Februarie 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20131129221106/http://www.irishcentral.com/ent/Michael-Fassbender--116301824.html?page=3 |archive-date=29 November 2013 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Daarby was hy die vervaardiger, regisseur en ’n akteur van die verhoogweergawe van [[Quentin Tarantino]] se ''Reservoir Dogs''.<ref name="Michael" /> In 2007 het hy in die rolprent ''Angel'' gespeel (Britse titel: ''The Real Life of Angel Deverell''), oor die lewe van ’n eksentrieke jong skrywer. Hy het daarna ’n klein rol gehad in ''Wedding Belles'', waarin hy met ’n Skotse aksent praat. === Sukses === In 2006 het Fassbender die rol van ’n jong Startaanse vegter gespeel in die rolprent ''300'', ’n fantasie-aksiedrama onder regie van Zack Snyder. Die prent was ’n kommersiële sukses.<ref>{{cite news |url=http://www.imdb.com/boxoffice/alltimegross |publisher=IMDb |title=All-Time USA Box office |date=7 Maart 2012 |access-date=9 Maart 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20151105051201/http://www.imdb.com/boxoffice/alltimegross |archive-date=5 November 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> As voorbereiding vir sy rol as ’n Ierse gevangene in die regisseur Steve McQueen se 2008-rolprent ''Hunger'', het Fassbender op ’n kitsdieet gegaan van net 600 kalorieë per dag. Hy het ’n British Independent Film Award vir sy spel gewen.<ref>{{cite web |url=http://bifa.org.uk/winners/2008 |title=2008 Winners at British Independent Film Awards |publisher=Bifa.org.uk |date=16 Junie 2011 |access-date=23 Junie 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150923185227/http://www.bifa.org.uk/winners/2008 |archive-date=23 September 2015 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> [[Lêer:BrolinFoxFassbenderJonahHexJuly09.jpg|duimnael|280px|Fassbender (regs), [[Josh Brolin]] en [[Megan Fox]] doen in 2009 promosiewerk vir die 2010-prent ''Jonah Hex.]] ’n Jaar ná dié suksesvolle prent het hy in Quentin Tarantino se ''Inglourious Basterds'' en in Andrea Arnold se ''Fish Tank'' gespeel. Albei prente, sowel as sy toneelspel, het lof gekry. In 2010 het Fassbender in ''Jonah Hex'', ’n western, verskyn.<ref name="alesrybarik1">{{cite web|url=http://www.alesrybarik.com/knockout-has-begun-filming-in-dublin/ |title=Knockout has begun filming in Dublin &#124; Life of a Married Man |publisher=Alesrybarik.com |date=16 Februarie 2010 |accessdate=20 Junie 2012}}</ref> Hy het ook in die oorlogsriller ''Centurion''<ref>{{cite web |url=http://www.bloody-disgusting.com/news/19551 |title=Get Ready To Jump in New 'Centurion' Clip |publisher=Bloody-disgusting.com |access-date=23 Junie 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20180125134748/http://bloody-disgusting.com/news/19551 |archive-date=25 Januarie 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> en in Joel Schumacher se ''Blood Creek'' gespeel. In die 2011-prent ''Jane Eyre'' het hy die rol van Edward Rochester vertolk.<ref>{{cite web |last=Bartyzel |first=Monika |url=http://www.cinematical.com/2010/02/09/casting-bites-from-weiszs-dream-to-wasikowskas-eyre/ |title=Casting Bites: From Weisz's 'Dream' to Wasikowska's 'Eyre' – The Moviefone Blog |publisher=Cinematical.com |date=9 Februarie 2010 |access-date=23 Junie 2011 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20100626032214/http://www.cinematical.com/2010/02/09/casting-bites-from-weiszs-dream-to-wasikowskas-eyre/ |archive-date=26 Junie 2010 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Fassbender het Magneto gespeel in die superheld-sukses ''X-Men: First Class'' en dit het hom ’n gewilde ster gemaak. In 2011 het hy in ''A Dangerous Method'' van die regisseur David Cronenberg die rol van die Switserse psigiater [[Carl Jung]] vertolk. Die première was op die [[Venesië|Venesiaanse]] Rolprentfees van 2011. Hy was ook ’n man in sy dertigs wat ’n stryd voer teen seksuele verslawing in ''Shame'', wat op dieselfde fees sy première gehad het. Daarvoor het hy ’n [[Volpi-beker]] gewen vir beste akteur.<ref name="Volpi2011">{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/culture/film/venice-film-festival/8755009/Michael-Fassbender-wins-best-actor-at-Venice-for-sex-addict-role.html |title=Michael Fassbender Wins Best actor at Venice for Sex-Addict role |date=10 September 2011 |last=Nikkhah |first=Roya |access-date=11 September 2011 |work=The Daily Telegraph |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191202094132/https://www.telegraph.co.uk/culture/film/venice-film-festival/8755009/Michael-Fassbender-wins-best-actor-at-Venice-for-sex-addict-role.html |archive-date=2 Desember 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Fassbender was ’n ernstige aanspraakmaker op ’n [[Oscar]] vir dié rol, maar is nie benoem nie. Volgens verskeie bronne het sy naaktonele van voor en sy uitbeelding van sekssituasies kiesers geïnspireer "om te fantaseer en nie te stem nie".<ref name="envelope">{{cite news |url=http://latimesblogs.latimes.com/gossip/2012/01/oscar-nominations-michael-fassbender-snub-penis.html |title=Oscars 2012: Did Michael Fassbender's Big Part Cost Him a Nom? |date=25 Januarie 2012 |access-date=7 Februarie 2012 |work=Los Angeles Times |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191122141209/https://latimesblogs.latimes.com/gossip/2012/01/oscar-nominations-michael-fassbender-snub-penis.html |archive-date=22 November 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name="huff2">{{cite news|url=http://www.huffingtonpost.com/2012/01/26/michael-fassbenders-penis_n_1233893.html |title=Michael Fassbender's Penis Caused Oscar Snub?|date=26 Januarie 2012 |accessdate=7 Februarie 2012|work=The Huffington Post}}</ref> Fassbender het lof ontvang vir sy spel en is benoem vir ’n [[Golden Globe]] en [[Bafta]]. In 2012 het hy verskyn in ''Haywire'', ’n aksieriller,<ref name="alesrybarik1" /> en in die wetenskapsfiksieprent ''Prometheus''. Hy het in 2013 die titelrol gespeel in ''The Counselor'', met [[Ridley Scott]] as regisseur.<ref>{{cite web |last=Fleming |first=Mike |url=http://www.deadline.com/2012/02/toldja-michael-fassbender-commits-to-ridley-scott-directed-the-counselor/ |title=TOLDJA! Michael Fassbender Commits To Ridley Scott-Directed 'The Counselor' |publisher=Deadline.com |access-date=20 Junie 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20131023142959/http://www.deadline.com/2012/02/toldja-michael-fassbender-commits-to-ridley-scott-directed-the-counselor/ |archive-date=23 Oktober 2013 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name=varietyFrank>{{cite web |url=http://www.variety.com/article/VR1118058638 |title=Fassbender, Gleeson set for 'Frank' |first=Jeff |last=Sneider |date=4 September 2012 |access-date=4 September 2012 |work=Variety |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20120906093350/http://www.variety.com/article/VR1118058638 |archive-date= 6 September 2012 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> In dieselfde jaar het hy in ''12 Years a Slave'' gespeel, wat sy derde prent onder regie van die regisseur Steve McQueen was. Vir sy uitbeelding van Edwin Epps is hy in 2014 vir ’n Oscar vir beste manlike byspeler benoem.<ref>{{cite web |title=Edwin Epps (Character) |url=http://www.imdb.com/character/ch0307349/ |publisher=imdb |access-date=15 Julie 2013 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20170512191026/http://www.imdb.com/character/ch0307349/ |archive-date=12 Mei 2017 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |title=12 Years a Slave (2013) |url=http://www.imdb.com/title/tt2024544/ |publisher=imdb |access-date=15 Julie 2013 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518093341/https://www.imdb.com/title/tt2024544/ |archive-date=18 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Persoonlike lewe == Fassbender woon die afgelope 17 jaar in Londen. Hy speel in Britse en Amerikaanse rolprente en besoek [[Los Angeles]] in [[Kalifornië]] dus gereeld. Hy praat Duits en het al gesê hy sou graag in ’n Duitse prent of toneelstuk wou speel.<ref>{{cite web |url=http://www.fassinatingfassbender.com/2010_06_01_archive.html |title=A Michael Fassbender Fan Blog: June 2010 |publisher=Fassinatingfassbender.com |date=4 Junie 2010 |access-date=20 Junie 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190203030518/http://www.fassinatingfassbender.com/2010_06_01_archive.html |archive-date= 3 Februarie 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Hy is ook ’n groot aanhanger van [[Formule 1]] en veral [[Michael Schumacher]].<ref>{{cite news |title=Speedy star Michael Fassbender Shames The Stig on Top Gear |url=http://www.thesun.co.uk/sol/homepage/showbiz/tv/4138339/Michael-Fassbender-news-Hollywood-actor-outspeeds-Top-Gears-The-Stig.html |access-date=5 Januarie 2013 |newspaper=The Sun |date=20 Februarie 2012 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160116184445/http://www.thesun.co.uk/sol/homepage/showbiz/tv/4138339/Michael-Fassbender-news-Hollywood-actor-outspeeds-Top-Gears-The-Stig.html |archive-date=16 Januarie 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> == Filmografie == [[Lêer:Michael Fassbender Cannes 2009.jpg|duimnael|240px|Fassbender in 2009 by die [[Cannes-rolprentfees]].]] [[Lêer:Michael Fassbender by Gage Skidmore.jpg|duimnael|240px|In 2012 in [[Anaheim]], [[Kalifornië]].]] === Rolprente === {| class="wikitable sortable" |- ! Jaar ! Titel ! Rol ! class="unsortable" | Notas |- | 2007 | ''300'' | Stelios | |- | 2007 | ''Angel'' | Esmé Howe-Nevinson | |- | 2008 | ''Hunger'' | [[Bobby Sands]] | |- | 2008 | ''Eden Lake'' | Steve | |- | 2009 | ''Blood Creek'' | Richard Wirth | |- | 2009 | ''Fish Tank'' | Connor | |- | 2009 | ''Inglourious Basterds'' | Lt. Archie Hicox | |- | 2010 | ''Centurion'' | Quintus Dias | |- | 2010 | ''Jonah Hex'' | Burke | |- | 2011 | ''Jane Eyre'' | Edward Rochester | |- | 2011 | ''X-Men: First Class'' | Magneto | |- | 2011 | ''A Dangerous Method'' | Carl Gustav Jung | |- | 2011 | ''Shame'' | Brandon Sullivan | |- | 2012 | ''Haywire'' | Paul | |- | 2012 | ''Prometheus'' | David | |- | 2013 | ''12 Years a Slave'' | Edwin Epps | |- | 2013 | ''The Counselor'' | Counselor | |- | 2014 | ''1: Life on the Limit'' | Verteller | Dokumentêr |- | 2014 | ''Frank'' | Frank | |- | 2014 | ''Untitled Terrence Malick Project'' | | |- | 2014 | ''X-Men: Days of Future Past'' | Magneto | |- | 2014 | ''Slow West'' | Silas | |- | 2014 | ''Macbeth'' | Macbeth | |- |2015 |''Steve Jobs'' |Steve Jobs | |- |2016 |''X-Men: Apocalypse'' |Erik Lehnsherr / Magneto | |- |2016 |''The Light Between Oceans '' |Tom Sherbourne | |- |2016 |''Assassin's Creed'' |Callum Lynch / Aguilar | |- |2017 |''The Snowman'' |Harry Hole | |} === Televisie === {| class="wikitable sortable" |- ! Jaar ! Titel ! Rol ! class="unsortable" | Notas |- | rowspan=2|2001 | ''Band of Brothers'' | Burton 'Pat' Christenson | Minireeks |- |''Hearts and Bones'' | Hermann | 3 episodes |- | rowspan=2|2002 | ''NCS: Manhunt'' | Jack Silver | |- |''Holby City'' | Christian Connolly | 1 episode |- | 2003 | ''Carla'' | Rob | |- | rowspan=4|2004 |''Winnipeg the Bear'' | Harry Colebourn | |- | ''Gunpowder, Treason & Plot'' | Guy Fawkes | |- | ''Julian Fellowes Investigates: A Most Mysterious Murder'' | Charles Bravo | |- |''Sherlock Holmes and the Case of the Silk Stocking'' | Charles Allen | |- | 2004–2005 | ''Hex'' | Azazeal | 12 episodes |- | rowspan=3|2005 | ''Murphy's Law'' | Caz Miller | 5 episodes |- |''Our Hidden Lives'' | Duitse gevangene | |- | ''William and Mary'' | Lukasz | 1 episode |- | rowspan=2|2006 | ''Poirot: After the Funeral'' | George Abernethie | 1 episode |- | ''Trial & Retribution: Sins of the Father'' | Douglas Nesbitt | |- | 2007 | ''Wedding Belles'' | Barney | |- | 2008 | ''The Devil's Whore'' | Thomas Rainsborough | Minireeks |} == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == * [http://www.michael-fassbender-online.net/ Michael Fassbender Online] * [http://www.fassinatingfassbender.com/ Fassinating Fassbender] * {{Commons-kategorie inlyn}} * {{IMDb naam|1055413}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Fassbender, Michael}} [[Kategorie:Duitse manlike akteurs]] [[Kategorie:Ierse akteurs]] [[Kategorie:Geboortes in 1977]] [[Kategorie:Lewende mense]] 84tejn3upx0ioczjgvabdjzghxrayoz 0 88506 2516625 2266855 2022-08-01T07:07:36Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Bastertambotie | image = | taxon = Cleistanthus schlechteri | authority = }} Die '''Bastertambotie''' (''Cleistanthus schlechteri'') ook bekend as '''Valstambotie''' is 'n [[boom]] inheems aan [[Suid-Afrika]]. Dit kom in Suid-Afrika slegs voor in die Nwambiya-sandveld suid van Pafuri tot by die [[Mosambiek]]grens van die [[Krugerwildtuin]], maar word ook in Oos-Afrika tot in Kenia aangetref.<ref>{{cite web |url=http://www.zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=134640 |title=Flora of Zimbabwe |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20160801210951/http://zimbabweflora.co.zw/speciesdata/species.php?species_id=134640 |archive-date=1 Augustus 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Dit behoort tot die [[Familie (biologie)|familie]] Phyllanthaceae. Die boom se FSA-nommer is 320.<ref name=PvanWyk>{{cite book |last = Van Wyk |first = Piet |title = Field guide to the TREES of the Kruger National Park|publisher = Struik |location = Kaapstad |date = 2008 |page = 126 |isbn = 978-1-77007-759-1}}</ref> == Beskrywing == ;Boom Dit is 'n klein (6 m) bladwisselende boom met 'n enkele of spruitende hoofstam, taamlik regop met 'n minimaal verspreide kroon. Die boom het heelwat takke en kleiner takkies. Die stam is 'n vaal-geelgrys en die bas kraak in klein, min-of-meer reghoekige blokkies. ;Blare Eenvoudig, gedra op baie kort, knoestige, laterale takkies. Blare baie klein, ovaal tot eierrond, glad, kaal, [[donkergroen]] en blink aan die bokant. ;Blomme Blomme word deur albei geslagte gedra op aparte bome in klein trosse, [[geelgroen]] tot liggroen; (Oktober/November). ;Vrugte Kapsules van 1,0 x 0,8&nbsp;cm, kaal en blink; [[bruin]] tot [[donkerbruin]] wanneer dit ryp is (Januarie/Februarie). == Sien ook == {{commons|Cleistanthus schlechteri}} * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Bronne == * Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8 == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Gewensde beeld|Plante}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Phyllanthaceae]] 31yhzlcck0bzbx4n6vkea89s6qbuw91 0 90589 2516528 2515847 2022-07-31T18:10:16Z SpesBona 2720 Wysigings deur [[Special:Contributions/196.41.10.195|196.41.10.195]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:SpesBona|SpesBona]] wikitext text/x-wiki 'n '''Deelwoord'''<ref>http://forum.afrikaanseforum.co.za/index.php?topic=2636.0</ref> is 'n [[woord]] wat gedeeltelik 'n [[werkwoord]] en gedeeltelik 'n ander woordsoort is byvoorbeeld 'n [[selfstandige naamwoord|selfstandige]] of [[byvoeglike naamwoord]], 'n [[bywoord]] of 'n ander werkwoord. Daar is twee soorte deelwoorde: Teenwoordige deelwoorde en Verlede deelwoorde == Teenwoordige deelwoorde == Wanneer die aksie nog besig is om te gebeur, word –de, -ende of –end aan die woord gevoeg. Slegs die werkwoorde doen, gaan, sien, slaan, staan (en hulle afleidings) kry -de, byvoorbeeld:<br />Hy het hard gewerk en sodoende goeie punte behaal.<br />voldoende bewyse;<br />bestaande reëls;<br />hy is siende blind;<br />verbygaande motors Behalwe vir 'n paar uitsonderings kry alle werkwoorde -ende wanneer die beskrywende woord voor die selfstandige naamwoord (attributief) is, byvoorbeeld: huilende kind (kind is die selfstandige naamwoord)<br />sterwende oupa<br />waaiende wind<br />kokende water<br />-end na die s.nw, byvoorbeeld:<br />Die dansende meisie is gelukkig. (Meisie is die selfstandige naamwoord)<br />My ouers is baie ondersteunend. (Ouers is die selfstandige naamwoord)<br /> === Uitsonderings === <br />Versag - versagtende omstandighede<br />liefhê - liefhebbende moeder<br />sê - veelseggende glimlag<br />vertroos - vertroostende drukkie<br /> == Verlede deelwoorde == Wanneer die aksie reeds verby is, (verlede tyd) vorm ons ‘n beskrywende woord deur –ge vooraan en –de, -te of –e agter aan die woord te voeg:<br />Swak verlede deelwoorde word letterlik gebruik, byvoorbeeld: 'n gebreekte been, terwyl sterk verlede deelwoorde figuurlik gebruik word, byvoorbeeld 'n gebroke hart. Swak verlede deelwoorde: ge- + -te of ge- + -de word agteraan die werkwoord gevoeg, byvoorbeeld:<br />'n getroude paartjie<br />'n gestrykte hemp<br />As die woord op K of P eindig, kry dit ge-+-te. Byvoorbeeld: (kook) water gekookte water<br />(kap) hout gekapte hout<br />As die woord op F, G of S eindig, kry dit ge- + -te of ge- + -de. Byvoorbeeld:<br />(afstof) boekrak afgestofte/de boekrak<br />(droog) vrugte gedroogte/de vrugte<br />(was) skoene gewaste/de skoene<br /> Sterk verlede deelwoorde word gewoonlik gevorm deur vokaalverandering en eindig altyd met ‘n –e in die attributiewe vorm. Byvoorbeeld:<br />(bederf) kind – bedorwe kind;<br />(opwen) mense – opgewonde mense<br />'n Ryke verbeelding (teenoor ryk mense) 'n donkere toekoms (teenoor 'n donker kamer) == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Wikt-inlyn|deelwoord}} [[Kategorie:Woordsoorte]] czj42ma1zfcpebnm2e81qml1ecav7he 0 95281 2516689 2432429 2022-08-01T11:13:06Z 2001:8003:9434:4E00:4464:FC02:F5EF:EEBF wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Motorvoertuig | name = Audi Q5 | image = [[Lêer:Audi Q5 2.0 TDI quattro S-line (Facelift) – Frontansicht, 23. September 2012, Hilden.jpg|250px]] | manufacturer = {{vlagikoon|GER}} [[Audi]] | production = Julie 2008–huidig<ref>[http://www.leftlanenews.com/audi-a5-convertible-to-replace-a4-drop-top-adui-production-schedule-leaked.html Audi se Q5-planne uitgelek]</ref> | model_years = 2009–huidig | class = Kompakte luukse [[oorkruis SNV|oorkruiser]] | body_style = 5-deur SNV | layout = inlyn voorenjin,<br />''quattro'' permanente vierwieldryf | platform = Volkswagengroep B-platform | engine = 2.0 L T [[petrol]]-[[Gelaagdeverbranding-enjin|FSI]] [[inlynviersilinder|inlyn-4]]<br />2.0 L TDI [[dieselenjin]]<br />3.0 L TDI [[dieselenjin]] [[V6-enjin|V6]]<br />3.2 L V6 [[petrol]]-[[Gelaagdeverbranding-enjin|FSI]] | transmission = 6-gang [[handratkas|handrat]]<br />6-gang Tiptronic<br />8-gang Tiptronic ZF 8HP<br />7-gang S Tronic | assembly = [[Ingolstadt]], [[Duitsland]]<br />[[Changchun]], [[China]]<br />Kaluga, [[Rusland]]<br />([[Volkswagen|Volkswagen Group Rus]])<br />Aurangabad, [[Maharashtra]], [[Indië]]<br />Shah Alam, [[Maleisië]] (Euromobil) | wheelbase = 2807 mm | length = 4639 mm | width = 1880 mm | height = 1650 mm | weight = 1850 kg | designer = Christian Winkelmann (2005)<ref>[http://www.carbodydesign.com/archive/2008/07/08-audi-q5/ www.carbodydesign.com/Audi Q5]</ref><ref>[http://www.motoring.com.au/news/2010/small-passenger/audi/audi-a2-replacement-18038 Audi Q5 vervang Audi A2]</ref> }} [[Lêer:2021 Audi Q5 S Line 45 TFSi MHEV Quattro facelift 2.0 Front.jpg|duimnael|280px|links|Die nuutste model Q5 (2017)]] Die '''Audi Q5''' (''Typ 8R'') is 'n kompakte luukse [[oorkruis SNV|oorkruiser]] wat sedert 2008 deur die [[Duitse]] motorvervaardiger [[Audi]] vervaardig en bemark word.<ref>{{cite web |url=http://microsites.audi.com/q5onlinespecial/html/popup.html?locale=en_US |title=Audi Q5 Online Special |publisher=Microsites.audi.com |access-date=17 Oktober 2009 |language=ja |archive-url=https://web.archive.org/web/20091026044715/http://microsites.audi.com/q5onlinespecial/html/popup.html?locale=en_US |archive-date=26 Oktober 2009 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> Die voertuig is tydens die 2008 Beijing Motorskou onthul en later tydens die Los Angeles Motorskou in 2008. Vroeë modelle sluit die 2.0 TFSI quattro (211PS), 2.0 TDI quattro (170PS) en 3.0 TDI quattro in. Dit maak gebruik van Audi se modulêre lengteplatform wat eerste op die 2007 [[Audi A5]] koepee gebruik is. Die Q5 is kleiner as die Q7, maar groter as die Q3. == Q5-hibried == Audi het oorspronklik berig dat hy die Q5-hibried as bekendstellingsmodel sou aanbied, maar later het Audi die plan opgeskort as gevolg van onbevredigende botsingstoetsuitslae vir die nikkelmetaalhidriedbatterye. In 2009 het Audi aangekondig dat hy die Q5-hibried-ontwikkeling sou hervat. Dit bevat 'n batterypak van 266V, 1,3 kWh. Die Q5 het 'n vol-elektriese reikafstand van ongeveer 3 km en 'n maksimum vol-elektriese snelheid van 100 km/h. == Verwysings == {{Verwysings}} {{Audimodelle}} {{en-vertaal|Audi Q5}} [[Kategorie:Audi|Q5]] 177eyke4n6f4eh932rt7fir7ingi0lv 0 101062 2516399 2513495 2022-07-31T12:39:54Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki 'n '''Vreemde taal''' verwys na 'n [[taal]] wat nie 'n spreker se [[moedertaal]] is nie, en '''vreemdtalige woordeboeke''' is hulpmiddels wat mense reg oor die wêreld in staat stel om mekaar te verstaan en tale grondig te verken. Dit word gevolglik aanvaar dat die skryf en publikasie van meer Groot Woordeboeke in Afrikaans die belangstelling en vaardigheid daarin reg oor die wêreld sal aanwakker en bevorder. == Agtergrond == Vreemdtalige woordeboeke het beperk gebly tot Engels, 'n internasionale en ampstaal, sekere nabye Afrikatale en plaaslike strategiese tale. Kleiner tale soos Ndebele en Swati is afgeskeep, maar Namibiese tale soos Otjiherero en Ndongo wat tydens die Grensoorlog benodig is, asook Fanakalo wat by die myne gebruik is, het aandag ontvang. Hierdie Afrikataalwoordeboeke het intussen verouderd geraak en wag sedert die aanvang van die nuwe millennium op hersiening. Die uitsondering in hierdie opsig is die Khoekhoegowab-glossarium wat in die jaar 2010 in Namibië verskyn het. Die Duits-Afrikaanse woordeboeke bestaan wel sedert 1925 en het baie verder gevorder as die Frans-Afrikaanse woorde boek van 1950 wat slegs één uitgawe beleef het. Die Duitse woordeboek het ook die Latynse (1939–1972) en Portugese (1975) woordeboeke oorleef. Tog het navorsing tussen die Duitse en Afrikaanse taal in 1983 by sy agtste uitgawe so te sê tot stilstand gekom. Pharos het hierdie ou Duitse woordeboeke sedert 2004 slegs op aanvraag laat herdruk, sonder enige hersiening. Solé Pienaar het in 2006 'n [http://scholar.sun.ac.za/handle/10019.1/2076 verhandeling] geskryf as pleidooi om hierdie woordeboek grondig hersien te kry. Sedert die aanvang van 1990 het die eksperimentering met nuwe vreemdtalige woordeboeke meestal beperk gebly tot [[Japannees]] (van 1986 tot einde 2001). Met die afskaffing van die politieke (en akademiese) sanksies het die Nederlanders en Belge van hul kant ook meer woordeboeke begin publiseer waarin Afrikaans en Nederlands geamalgameer is, soos ''[[Groot Woordeboek Afrikaans en Nederlands|Pharos Groot woordeboek: Afrikaans en Nederlands]]''. Leksikografiese potensiaal word wel in die Russiese taal gesien. Soos by die Afrikaans-Japannese woordeboekie, kom belangstelling meestal uit buitelandse oorde. Svetlana Leshchenko, maar ook Ewgeny Artemof, stel albei in Afrikaans belang. Van die netelige punte waarom vreemdetalige woordeboeke met huiwering aangepak word, is: * Dat dikwels geredeneer word dat mens slegs voldoende kernwoordeskat moet opbou om 'n vreemdtalige ''verklarende'' woordeboek te verstaan ten einde daardie taal te bemeester. By vertaling moet mens egter "albei" tale op 'n voldoende en gelyke vlak vaardig wees om die teks van die een so noukeurig as moontlik in die ander te vertaal – 'n vertalende woordeboek in Afrikaans is dus wel noodsaaklik. * Slegs by uitsondering word fonetiese skrif naas die lemma gebruik, selfs wanneer 'n [http://dspace.nwu.ac.za/bitstream/handle/10394/9486/Uitspraakwoordeboek%20van%20Afrikaans.pdf?sequence=1 verouderde uitspraakwoordeboek] beskikbaar is. Sonder die uitspraaknotering bly Afrikaans slegs 'n "leestaal" en nié 'n praattaal nie, en die taalleerder kan hom dan maklik aan [[letteruitspraak]] skuldig maak. Vir besuiniging van bladruimte word spreekwoorde en frases ook net by uitsondering ingesluit. * Dikwels is 'n uitvoerige Engelse vertalende woordeboek (met fonetiese transkripsie) van 'n betrokke vreemde taal vryelik op die Suid-Afrikaanse mark beskikbaar. Duitse of Nederlandse vertalende woordeboeke van ander vreemde tale (indien dit wel bekom kan word) word ook dikwels gebruik om die oerteks beter in Afrikaans oor te sit (byvoorbeeld werke uit [[Frans]]). Sodoende word 'n Afrikaans-vreemdetaalwoordeboek dikwels as oorbodig beskou. Volgens G.P. Kirsten: ''My Russiese studies het in die geheel swaar geleun op Russies-Engels of Russies-Duitse woordeboeke, en ek het eintlik nooit die afwesigheid van 'n Afrikaans-Russiese woordeboek as 'n gemis gevoel nie.''<ref name="Kirsten">[http://archive.is/3QurP Kirsten, G.P. 1994. Woordeboek 'n liefdeswerk. ''Die Burger'', 08 Maart:8]</ref> * Ewe dikwels word aangevoer dat daar nie genoeg tweetalige akademici of proeflesers is wat voldoende bekwaam is om 'n vreemdetaalwoordeboek te assesseer nie. Uit Afrikaanse oorde word dan wag gemaak op 'n Afrikaans-kundige "van buite". In die geval van Joy H. Wagner se eerste Afrikaans-Russiese Woordeboek, kon sy byvoorbeeld nie 'n Russiese proefleser opspoor wat ook Afrikaans magtig is nie.<ref name="Elfra">[http://archive.is/FfO3a Erasmus, Elfra. 1994. Afrikaans-Russiese woordeboek verskyn. Beeld, 10 Januarie:10]</ref> Dit is naamlik 'n sirkelredenasie, omdat iemand in Rusland weer sal sukkel om 'n Afrikaanssprekende persoon ('n veel kleiner bevolking) te vind wat Russies op moedertaalvlak magtig is. * Uitgewerye is dikwels huiwerig om 'n Afrikaans-vreemdtalige woordeboek te druk omdat dit 'n geldelike risiko inhou indien die markaanvraag nie voldoende sou wees nie. * Meestal is die (ingevoerde) Engelse vertaling van sowel internasionale fiksie as niefiksie in vreemde tale vryelik in die mark en in biblioteke beskikbaar. Omrede die meeste Afrikaanssprekendes die Engelse taal magtig is, word daar minder moeite gedoen om uit die bronteks self te vertaal. As voorbeeld sou 'n Afrikaanse leser makliker [[Jo Nesbø]] se werke in Engels lees as in Noors, waarvan die eksemplaar eerstens duurder, en tweedens moeiliker bekombaar is. Al lees die Afrikaanssprekende bv. ''The Leopard'' (oorspronklik: ''Panserhjerte''), is dit geen waarborg dat die leser belang sou stel om Noors te lees of leer lees nie. : Omgekeerd kan dieselfde weer geld by bekende Afrikaanse werke, soos dié van die spanningverhaalskrywer Deon Meyer, wat reeds via die Engelse vertaling in ander vreemde doeltale vertaal is. Meyer se spanningromans was teen 2014 reeds in 27 tale vertaal. Meyer se boeke vaar die beste in Frankryk, waar 'n oplaag van ''Kobra'' van omtrent 50&nbsp;000 vir die eerste druk beplan is. Maar, stel die ''Taalgenoot'': "Die enigste ander tale waar die vertalings regstreeks uit Afrikaans is, is [[Duits]], [[Noorweegs]], en [[Nederlands]]". Die doeltale is dikwels binne "volkslande" geleë wat doelbewus die invoer van Engelse werke op die openbare mark verlangsaam om die eie taal te bevorder. Nietemin kan bronteksgetrouheid juis 'n groter aanvraag na Afrikaans-vreemdtalige woordeboeke stimuleer. Daar is byvoorbeeld foute begaan met die Franse vertaling van die Engelse uitgawe van Breyten Breytenbach se 'Die Man met die Kop' uit die oorspronklik Afrikaanse bundel ''Mouroir''. ''Ou gabba'' is as ''china'' in Engels vertaal, wat dan in Frans letterlik as ''porcelaine'' oorgesit is.<ref>Meiring, E. 1988. Breyten in Frans. ''Tydskrif vir letterkunde'', 24(4):68</ref> Selfs in vertalings uit Afrikaans in Nederlands glip daar gereeld vertaalfoute in. So skryf Martie Preller ''Ons het baie in bome geklim'', '''groot [[steeleik|akkerbome]]''', ''perskebome en appelkoosbome'', wat vertaal word: ''We klommen veel in bomen''. '''Grote bomen op het veld''', ''perzikbomen en abrikozenbomen''.<ref>[https://books.google.co.za/books?id=d-orAsgEybkC&pg=PA168&dq=%22martie+preller%22&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%22martie%20preller%22&f=false Wat is familie, p. 168]</ref> Die "akker" (vergelyk die Engels ''acorn'', verouderde Nederlands ''aker'', Platduits ''ecker'', maar ook die Gotiese "[http://www.wulfila.be/gothic/browse/search/?find=akran&mode=5 akran]" (vrug[te])) is verwar met 'n landoppervlak; die korrekte vertaling sou wees ''grote eiken'' of ''grote eikenbomen''. : Tans, weens die tekort aan goeie tweetalige woordeboeke, wend die publiek hul na groter tale waarin die romans reeds verskyn, of reeds in vertaal is deur vertalers wat aan hulle goed bekend is, byvoorbeeld Engels. : ''Agaat'' (deur Marlene van Niekerk) se verkope in Swede was hoër as in Suid-Afrika (30&nbsp;000 Sweedse eksemplare sedert 2012–2014; teenoor 14&nbsp;000 Afrikaanse eksemplare sedert 2004–2014), wat wel toon dat vertalings uit Afrikaans finansiële sukses kan beleef. In Suid-Afrika vaar die verkope van vertalings van die Afrikaanse romans egter sleg. Wat niefiksie betref, word by NB-uitgewers selde uit Afrikaans vir die oorsese mark vertaal.<ref>Groenewald, A. 2014. 'n Vertaalstorie. ''Taalgenoot'' (Someruitgawe), p. 62-65</ref> : Die teendeel is egter ook waar: [[Nicol Stassen]] en Melt Myburgh meen albei dat die skrywe van 'n boek in Engels met die oog op die buitelandse mark, nie baie geld of sukses waarborg nie. Melt Myburgh van ''Penguin Random House'' voer aan dat hulle dikwels 'n niefiksietitel tegelyk in Engels en Afrikaans publiseer, maar dat die Engelse uitgawe relatief selde 'n tuiste in die buitelandse mark vind, omdat die smake van lesers in die onderskeie markte so dramaties verskil. Volgens Myburgh begaan skrywers en uitgewers maklik die fout om te aanvaar dat hul Engelse boeke die buitelandse mark sal inpalm, terwyl dit nie met die praktyk strook nie. Een sprekende voorbeeld is Carol Campbell se ''My Children Have Faces'' (2013), uitgegee deur ''Umuzi'', wat ook as ''Karretjiemense'' (2013) verskyn het. Volgens Campbell self is daar teen einde-2015 slegs sowat 800 eksemplare van ''My Children Have Faces'' in die oorspronklike Engels verkoop, terwyl oor dieselfde tydperk 12&nbsp;000 Afrikaans-vertaalde kopieë van die hand gesit is. Volgens Nicol Stassen, uitgewershoof van ''Protea Boeke'', gaan vertalings ook dikwels gepaard met ander faktore soos gehalte, bekendheid van die boek, leserssmaak, die kwessies en vraagstukke waarmee lesers hulself kan identifiseer of die bekendheid van die skrywer (en vertaler), benewens die getal tale waarin die boek reeds vertaal is.<ref>Malan. M. 2016. Boekeblad: Tendens. ''DeKat'', Maart/April-uitgawe: bl. 78.</ref> == Tale == Hierdie lys van gedrukte vertalende [[woordeboek]]e kan deur die [[Afrikaans]]sprekende gebruik word om 'n vreemde taal aan te leer, maar ook ''vice versa''. Reisgidse, asook vertalende kinderwoordeboeke en vakwoordeboeke is nie by hierdie lys ingesluit nie. Hierdie "katalogus" mag van nut wees om: (i) ou of gevestigde werke op te spoor wat hersien of uitgebrei moet word;<br /> (ii) moontlike leemtes in die beskikbaarheid van twee- of veeltalige woordeboeke uit te lig, en <br /> (iii) om geskikte woordeboeke te keur wat die aanleer van 'n vreemde taal mees doeltreffend sal fasiliteer. === Duits === * ''[http://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=hoog149prak01 Praktisches Lehrbuch der kapholländischen Sprache (Burensprache): Sprachlehre, Gespräche, Lesestücke und Wörterbuch]'' – Nicolaas Marais Hoogenhout – 1904. * ''Woordeboek / Wörterbuch: Afrikaans-Duits, Deutsch-Afrikaans'' – eers Hendrik Abraham Steyn, Hans Georg Schulze en Hugo Gutsche, later Hans Georg Schulze en Georg Paul Johannes Trümpelmann (1957), en later Georg Paul Johannes Trümpelmann & E. Erbe – 1925 (1971, 1983, 2004 (eerste sagtebanduitgawe), as ''Deutsch – Afrikaans großes Wörterbuch'' herdruk deur VVB Laufersweiler Verlag in Duitsland, 29 Julie 2015). * ''[ftp://ftp.puk.ac.za/outgoing/Library/2017-05-24/Drietalige%20idioomboek%20in%20Afrikaans,%20Engels,%20Duits.pdf Drietalige idioomboek in Afrikaans, Engels, Duits.]{{Dooie skakel|date=Desember 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}'' – Daniël Brand – 1936. * ''Juta se Afrikaans-Duitse en Duits-Afrikaanse woordeboek'' – F C Boehm; Josephine Boehm (1939), later W.H.C. Hellberg (1958). * ''Skoolwoordeboek: Duits-Afrikaans, Afrikaans-Duits'' – Otfried Rode, M. Rode, T.J. Schulz. (1938; 2de hers. uitg. - 1949; 3de hers. uitg. - 1963; 4de hersiene uitg. - 1968; 5de hers. uitg. - 1980; 5de hers. uitg. derde druk – Jan. 1983) * ''Schulwörterbuch: Deutsch-Afrikaans, Afrikaans-Deutsch / Skoolwoordeboek: Duits-Afrikaans, Afrikaans-Duits'' – Hugo Gutsche & P.A. Brandt – 1950. * ''Schulwörterbuch: Deutsch-Afrikaans, Afrikaans-Duits'' – P.A. Brandt, J.A.E. Leue – 1951 (1961, 1965, 1973). === Engels === [[Lêer:Tweetalige skoolwoordeboek.jpg|duimnael|regs|''Tweetalige skoolwoordeboek: Afrikaans-Engels, Engels-Afrikaans'' deur [[Daniël Brink Bosman]] en [[Izak Wilhelmus van der Merwe]] (Boerneef), vierde hersiene druk, [[1944]].]] * ''[http://www.dbnl.org/tekst/toit001patr01_01/toit001patr01_01.pdf Patriot-woordeboek]'' – [[S.J. du Toit]] – [[1902]] ([[1904]]). * ''[http://www.dbnl.org/arch/oord002engl01_01/pag/oord002engl01_01.pdf An English-Cape Dutch vocabulary for the use of Englishmen]'' – Joan Frederik van Oordt – 1902. * ''Tweetalige skoolwoordeboek: Afrikaans-Engels, Engels-Afrikaans'' – [[Daniël Brink Bosman]]; [[Izak Wilhelmus van der Merwe]] – [[1942]]? ([[1944]]; [[1946]]<ref>http://www.worldcat.org/title/tweetalige-skoolwoordeboek/oclc/990439129</ref>) * ''Groot woordeboek: Afrikaans-Engels, Engels-Afrikaans''. – Matthys Stefanus Benjamin Kritzinger; later ook U.J. Cronje, Pieter Cornelis Schoonees – [[1954]] ([[1972]], [[1981]], [[1986]], [[1988]]) * ''Tweetalige woordeboek: Afrikaans-Engels, Engels-Afrikaans'' (aanvanklik in twee afsonderlike boekdele uitgegee). – Daniel Brink Bosman; Ludwig Wybren Hiemstra; Izak Wilhelmus van der Merwe; later ook Johan Jacobus Spies en P.A. Joubert – [[1964]] ([[1969]]; [[1977]]; [[1980]]; [[1982]]; [[1984]]; [[1992]]; [[1995]]; [[1998]]; [[1999]]). * ''Afrikaans-Engelse woordeboek / English-Afrikaans dictionary'' – Reader's Digest – [[1987]] (1999). * ''Juta se Afrikaans-Engelse woordeboek: beginners'' – R.B. Volsteedt; Henri Snijders; Peter Grobbelaar – [[1988]]. * ''Pharos Groot Woordeboek / Major Dictionary: Afrikaans-Engels, English-Afrikaans'' – Louis Cornelius Eksteen. (Veertiende uitgawe van die ''Groot Woordeboek'') – 1997. * ''Pharos Klein woordeboek: Afrikaans-Engels, English-Afrikaans''. Louis Cornelius Eksteen. – 1997. * ''Pharos Afrikaans-Engels, English-Afrikaans woordeboek/dictionary'' – [[2005]] ([[2010]]) * ''Pharos Tweetalige skoolwoordeboek: Afrikaans-Engels, Engels-Afrikaans'' – Daniel Brink Bosman; Algernon Strange Valentine Barnes; Izak Wilhelmus van der Merwe. – [[2008]]. * ''Oxford Afrikaans-Engels English-Afrikaans Skoolwoordeboek School Dictionary'' – 2008. * ''Pharos tweetalige skoolwoordeboek = Pharos bilingual school dictionary'' – Charlene Verster – Pharos – [[2012]] tot [[2013]] hers. druk * ''Afrikaans-English, English-Afrikaans Dictionary: With over 28,000 entries'' – Alet Kruger & Penny Grearson – Geddes and Grosset: [[16 September]] [[2014]] === Fanakalo === * ''Woordeboek Afrikaans – Fanakalo. Dictionary: English – Fanakalo. Lo buk ka lo izwi: Fanakalo – Sibulu – Singis'' – [[Yskor]] – 1966. * ''Mynerswoordeboek: English-Fanakalo: Afrikaans-Fanakalo'' – Kamer van Mynwese – 1972. === Frans === [[Lêer:FransAfrikaansewoordeboek1950.jpg|duimnael|Die enigste gedrukte Afrikaans-Franse woordeboek (1950) het slegs een druk beleef.]] * ''Afrikaans-Frans, Frans-Afrikaans Woordeboek'' – B. Strelen met die medewerking van H.L. Gonin – 1950.<ref>Inskip, Donald P. 1951. Resensie: Strelen, B. en H. L. Gonin: "Afrikaans-Frans en Frans-Afrikaans Woordeboek". In: ''Ons eie boek'' XVII(2):30-31: ''The appearance of an Afrikaans-French and French-Afrikaans dictionary is a noteworthy event in South African cultural development. The way to understanding of the great French literary heritage will no longer lie exclusively through a third tongue, as has necessarily been the case hitherto; and we may hope also that direct contact with Afrikaans from the French side may lead to profitable exchanges and increased interest in South African affairs.'' ''The "Woordeboek" of Strelen and Gonin, is attractive in format and handy in use. On the whole the selection of words for inclusion is judicious and the range of meanings considerable: there can be no doubt that the dictionary fills a gap and will render good service. The concise grouping of words of common stem under one head is ably done and saves useful space. Having said this, one must add that the absence of any indication of pronunciation of either language is a grave defect, which must to some extent prevent the Dictionary from taking its rightful place with students. Whereas the Oxford Concise French Dictionary and the small Harrap find space for phonetic transcription (the Oxford Dictionary even manages to include etymologies in succinct form), this new arrival gives no guidance other than the asterisk before French aspirate "H".''<br> ''We can well believe that limitations of space pressed severely on the authors, but a more vigorous pruning of the vocabulary and the use of smaller type for certain secondary information might have left room for phonetic indication of pronunciation, and for more examples of common usage and constructions. For instance, the very uncommon ''acmé'' (included as well as the usual ''apogée'') could well be sacrificed, as could probably such words as ''pontifical'' and ''filigrane''.''<br> ''All in all, however, we must welcome the hard work and enthusiasm which have gone to the making of this Dictionary and hope that the authors and the publishers will reap their due reward for enterprise and pioneering.''</ref> === (Nieu-)Grieks === * ''Grieks-Afrikaanse Woordeboek'' – Philip Nicolaides – 1964 (eerste keer gedruk in 2017)<ref>Nienaber, P.J. 1968. ''Wat doen die Akademie?'' Kaapstad: Nasionale Boekhandel, p. 61: ''Grieks-Afrikaanse Woordeboek'' en ''Grammatika van die Afrikaanse Taal'' (1964)<br /> Dié boeke, uitgegee onder beskerming van die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns|S.A. Akademie]], is 'n groot prestasie vir sowel die Griekse as die Afrikaanse taal. Albei werke is gekontroleer en goedgekeur deur die Taalkommissie van die S.A. Akademie. Dr. Philip Nicolaides, opsteller van albei werke, is verbonde aan die [[Universiteit van die Witwatersrand|Universiteit van Witwatersrand]]. Die boeke sal Griekssprekende skoliere, burgers, en veral immigrante in staat stel om die grondbeginsels van Afrikaans onder die knie te kry, en hulle makliker by die Afrikaanse kultuurlewe inskakel.</ref><ref>Wel vir die eerste maal gedruk in ''Die verhaal van die Griekse taal oor 35 eeue heen'' (28 April 2017) deur Gerrit van Wyk Kruger, soos gestel word: "Vir sy bespreking van veral die semantiek van Moderne Grieks gebruik die skrywer hier vir die eerste keer dr. Philip Nicolaides se uitvoerige Grieks-Afrikaanse Woordeboek van 843 foliogrootte bladsye. Dis teen die middel van die vorige eeu opgestel, maar is nooit gepubliseer nie." </ref> === Hebreeus === * ''Hebreeus-Afrikaanse woordelys: die 806 woorde wat die meeste in die Ou Testament voorkom, in groepe ingedeel volgens frekwensie'' – Walter Theophilus Claassen – 1985. * ''Van ALEF tot TAW: basiese woordelys Hebreeus-Afrikaans'' – Jan H. Kroeze – 1993. === Japannees === * 'n Gepubliseerde Afrikaans-Japannese Woordelys van 1&nbsp;500 lemmas ( アフリカーンス語基礎1500語 ) – Takashi Sakurai (ook soms geskryf: Takasji Sakoerai) – ca. 1986.<ref>[http://archive.is/4S9sw ''Die Burger''. 1996. Japannees besig met woordeboek. 13 November:14]</ref> * アフリカーンス語基礎語彙集 (ander titel: ''Kernwoordelys vir gebruik by 'n inleidingskursus in Afrikaans'') – Ernst Kotzé, Takashi Sakurai – 2000. * ''Afrikaans-Japannese woordeboek: met Engelse vertalings (アフリカーンス語・日本語基礎語辞典 Afurikānsugo Nihongo kisogo jiten)'' – Ernst Kotzé, Takashi Sakurai – 2001.<ref>[http://archive.is/Git3R ''Beeld''. 2000. Professor in Afrikaans na Japan oor woordeboek. 26 April:9]</ref><ref>[http://archive.is/6omKS Strydom, Linda. 2001. Japannees 'bied sakelui voorsprong'. ''Die Burger'', 09 Junie:4]</ref> === (Regs)Latyn === [[Lêer:LatynAfrikaansWoordeboek1975.JPG|regs|duimnael]] * ''Woordeboek: Afrikaans-Latyn'' – Ferdinand Postma – 1937. * ''Beknopte woordeboek: Latyn-Afrikaans'' – Ferdinand Postma – 1939 (1967, 1972). * ''Drietalige regswoordeboek: Engels-Afrikaans, Latyn-Afrikaans-Engels, Afrikaans-Engels'' – Victor Gustav Hiemstra ; Henri Louis Gonin – 1981 (1986, 1992) * ''Lexis Latina: Latynse Kernwoordeskat / Basic Latin Vocabulary'' – F. Smuts, S.M. Bruwer, A.V. van Stekelenburg – 1985. * ''Lexicon Latyn-Afrikaans: Institutionum Gai et Institutionum Justiniani'' – H L Gonin; W J G Lubbe – 1987. * ''Drietalige studente regsleksikon: Afrikaans – Engels, Engels – Afrikaans, Latyn – Afrikaans – Engels = Trilingual student law lexicon: Afrikaans – English, English – Afrikaans, Latin – English – Afrikaans'' – Etienne Labuschagne – 2004. * ''Regsterminologie: straf-, strafproses- en bewysreg'' – [Centre for Legal Terminology in African Languages; Juta Law] – 2015. === Nama === ==== Khoekhoegowab ==== * ''Khoekhoegowab-Afrikaans: glossarium / Afrikaans-Khoekhoegowab: mîdi saogub.'' Wilfrid H.G. Haacke, Eliphas Eiseb, Christine Gericke – 2010. === Ndonga === * ''Okambo kiitja (woordeboek): Afrikaans-Oshambo'' – Erkki Laurmaa (Finse Sending) – 1949 (word gekategoriseer as 'Ndonga'). * ''Ndonga, Afrikaans, English: drietalige woordeboek = tri-lingual dictionary = embwiitya pamalaka gatatu'' – Johannes Jurgens Viljoen – 1975. * ''Oshindonga woordeboek / dictionary / embwiitya'' – Johannes Jurgens Viljoen; P Amakali – 1984. === Nederlands === <small>Tot 1961 word Afrikaanse woorde in verskeie Nederlandse woordeboeke opgeneem met die nota ''Zuid-Afrikaans'', bedoelende ''Suid-Afrikaanse Nederlands''</small><ref>''[[Afrikaans hoort by Nederlands]]'', p. 207: "In die plek van die huidige Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal kon ons gehou het by die 'Dikke Van Dale' of amptelik die ''Van Dale'', ''Groot Woordenboek der Nederlandse Taal'' wat tans uit drie boekdele bestaan met 240,000 woorde. Die samestellers van die woordeboek sou waarskynlik sonder probleme, ook nog tipies Afrikaanse woorde daarin kon opneem. Trouens aanvanklik is in dié woordeboek ook Afrikaanse woorde opgeneem, maar is dit sedert die 1961 uitgawe weggelaat."</ref> * ''Beknopt Afrikaans-Nederlands woordenboek'' – H. Bloem; Nederlandsch-Zuidafrikaansche Vereeniging. - 1947. * ''Nederlands – Afrikaanse woordeboek'' – P.C. Paardekooper; Leendert Dekker – 1990. * ''Kramers woordenboek Zuid-Afrikaans-Nederlands, Nederlands-Zuid-Afrikaans'' – Hanny Demeersseman et al. - 2000. * ''Protea Miniwoordeboek Nederlands-Afrikaans / Afrikaans-Nederlands'' – Roy Pheiffer, Fred Pheiffer, Anneli Terre Blanche en Sief Veltkamp-Visser – 30 November 2000 * ''Prisma Woordenboeken: Afrikaans-Nederlands, Nederlands-Afrikaans'' – Hanny Demeersseman et al. - 2009. * ''Van Dale Miniwoordenboek Afrikaans'' – Herman Beyer – 2010 * ''Prisma: Afrikaans-Nederlands, Nederlands-Afrikaans'' – R Pheiffer; Primaredactie – 2010. * ''Prisma miniwoordenboek Afrikaans'' – 2010. * ''[[Groot Woordeboek Afrikaans en Nederlands| Pharos Groot woordeboek: Afrikaans en Nederlands]]'' – Willy Martin – 2011. === Noord-Sotho === * ''Sotho-woordelys: met die Afrikaanse ekwiwalente versamel uit bestaande Sotho-literatuur: behoor by die Handleiding by die aanleer van Transvaal-Sotho (Sepedi)''- Theodor Martin Helmuth Endemann – 1939. * ''Noord-Sotho-Afrikaans, Afrikaans-Noord-Sotho woordelys: met 'n byvoegsel van Sotho-vakterminologie vir gebruik in Bantoeskole'' – N.J. Kotzé – 1957. * ''Klein Noord-Sotho woordeboek'' – D. Ziervogel ; P. C. Mokgokong; A.T. Malepe – 1961 (1969, 1972, 1974, 1988) * ''Noord-Sotho: terminologie en spelreëls = Northern-Sotho: terminology and orthography'' – Departement van Bantoe-Onderwys – 1962. * ''Pukuntšu ye kgolo ya sesotho sa leboa: sesotho sa leboa, seburu/seisimane = Groot Noord-Sotho woordeboek: Noord-Sotho, Afrikaans/Engels'' – D. Ziervogel, P.C. Mokgokong – 1975, 1985. * ''Pukuntsu woordeboek: Noord-Sotho-Afrikaans, Afrikaans-Noord-Sotho'' – T.J. Kriel en E.B. van Wyk ; in samewerking met S.A. Makopo. - 1977, 1983, 1989. * ''Verklarende woordelys, Afrikaans, Engels, Noord-Sotho = Lenanentšu-tlhalosi, Seafrikaans, Seisemane, Sesotho sa Leboa'' – P.J. Joubert – 198?. * ''The concise trilingual pocket dictionary: English, Northern Sotho, Afrikaans'' – G.M.M. Grobler – 1991. * ''Sediba: practical list of words and expressions in Northern Sotho, Northern Sotho-Afrikaans-English, English-Northern Sotho = Sediba: praktiese lys van woorde en uitdrukkings in Noord-Sotho, Noord-Sotho-Afrikaans-Engels, Afrikaans-Noord-Sotho'' – D. P. Lombard – 1992. * ''Shuters nuwe Sepedi woordeboek: Afrikaans-Sepedi (Noord Sotho, Sepedi (Noord Sotho))-Afrikaans'' – D.J. Prinsloo, B.P. Sathekge & E. Kapp – 1997. * ''Woordeboek: Afrikaans-Noord-Sotho'' (ook getiteld: ''Pukuntšu: Seburu-Sesotho sa Lebowa'') – H.H. Gerber – 2000. === Otjiherero === * ''Otjiherero woordeboek = Otjiherero dictionary'' – J.J. Viljoen; T.K. Kamupingene – 1983. === Portugees === * ''Die Portugees-Afrikaanse woordelys en algemene uitdrukkings: Vocabulário Português-Afrikaans e frases gerais.'' J.L. Van Schaik. (26 bladsye) – 1969 * ''[http://uir.unisa.ac.za/handle/10500/19472 Dicionário português-africanse / Portugees-Afrikaanse Woordeboek]''. Unisa. – Peter Haffter, Joaquim Carlos Bento Sabino, S.J. Pretorius ; in samewerking met H. Louw, C.S. van der Pluym – 1975.<ref>[http://collections.nwu.ac.za/dbtw-wpd/images/BATL/taalpraktisyn_1986_30-32.pdf ''Die taalpraktisyn / The language practitioner''. 1986. Afrikaans-Portugese woordeboek word uitgegee. (1):30-32]{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> === Russies === * ''Beknopte Afrikaans-Russies, Russies-Afrikaans Woordeboek: ongeveer 22&nbsp;000 woorde'' – Joy H. Wagner<ref>[http://archive.is/gE9Ev Fourie, C. 1992. Dié Rus na SA gelok met eksemplare van Beeld. ''Beeld'', 19 Oktober:12]</ref><ref name="Elfra" /><ref name="Kirsten" /> – 1993. * ''Moderne Russiese-Boere-Woordeboek'' – Svetlana Leshchenko (Swetlana Lesjtjenko) – 1 September 2014. * (''In wording''…) Woordeboek deur Ewgeny Artemof<ref>[http://archive.is/ttORb Nel, C.A. 2014. Taal lok Rus om gids te skryf. ''Beeld'', 27 Augustus: 5]</ref> === San === ==== !Xuhn ==== * ''San dictionary / San-woordeboek / Thahli xanu: San-Afrikaans-English, English-San-Afrikaans, Afrikaans-San-English'' – Ferdie Weich – 1961 (2004)<ref>[http://lexikos.journals.ac.za/pub/article/viewFile/1191/707 {{en}} Resensie in ''Lexikos'']</ref> ==== Žul'hõasi ==== * ''Žul'hõasi fonologie en woordeboek''. J.W. Snyman – 1975. === Suid-Sotho === * Suid-Sotho: terminologie en spelreëls no. 3 = Southern Sotho: terminology and orthography no. 3 – Departement van Bantoe-Onderwys – 1972. * ''Verklarende woordelys: Afrikaans – Engels – Suid-Sotho'' – P.J. Joubert en S.S. Selepe – 19?? * ''Bukantswe ya maleme-pedi: Sesotho-Seafrikanse = Tweetalige woordeboek: Afrikaans-Suid-Sotho'' – Jacobus Albertus du Plessis; J.G. Gildenhuys; J.J. Moiloa – 1974 * ''Skoolwoordeboek: Suid-Sotho-Afrikaans, Afrikaans-Suid-Sotho'' – Christiaan Rabie Kok – 1984. * ''The Concise trilingual pocket dictionary: English, Southern Sotho, Afrikaans'' – R.H. Moeketsi – 1991. === Tsonga === * Tsonga: terminologie en spelreëls / Tsonga: terminology and orthography – Departement van Bantoe-onderwys. * ''Afrikaans-Tsonga woordelys: (inleidende Afrikaans)'' – Switserse Sending in Suid-Afrika – 1970. * ''Verklarende woordelys: Afrikaans-Engels-Tsonga'' – P.J. Joubert en Khazamula Jamey Nkuzana – s.j. === Tswana === * Tswana: terminologie en spelreëls / Tswana: terminology and orthography – Departement van Bantoe-onderwys. * ''Verklarende woordelys, Afrikaans, Engels, Tswana / Lenanephokotlhalosi, Seaforikanse, Sengesimane, Setswana'' – P.J. Joubert & T. S. Metsileng – 1980's. * ''Dikišinare ya Setswana-English-Afrikaans'' / ''Setswana-English-Afrikaans Dictionary'' – J.W. Snyman (redakteur); J.S. Shole, J.C. le Roux (subredakteurs) – 1990. * ''The concise trilingual pocket dictionary: English, Tswana, Afrikaans ; Afrikaans, Tswana, English'' – Jurie Charles le Roux – 1991. * ''Kompakte Setswana woordeboek: Afrikaans-Setswana, Setswana-Afrikaans'' – George Robinson Dent – 1994. === Venda === * ''[http://uir.unisa.ac.za/handle/10500/19465 Drietalige elementêre woordeboek = Trilingual elementary dictionary: Venda, Afrikaans, English]'' (ook getiteld: ''Thalusamaipfi ya nyambotharu yo khwiniswaho: Luvenda, Luvhuru, Luisimane'') – P.J. Wentzel; T.W. Muloiwa – 1976 (Verbeterde uitgawe: 1982). === Xhosa<ref>[http://lexikos.journals.ac.za/pub/article/viewFile/1219/730 IsiXhosaleksikografie: Verlede, hede en toekoms bl.351]</ref> === * ''The Concise Trilingual Dictionary in English, Xhosa, Afrikaans / Die Kort Drietalige Woordeboek in Afrikaans, Xhosa, English'' – Lionel E. Jennings – 1961. * ''Xhosa Dictionary: English–Xhosa–Afrikaans, Xhosa–English–Afrikaans'' – H. Nabe, P. W. Dreyer en G.L. Kakana. - 1976. * ''Woordeboek: Afrikaans-Xhosa, Xhosa-Afrikaans''. - Via Afrika (1964; 1988; 1994); later Pharos (2005) * ''The Greater dictionary of IsiXhosa'' ('n groot driedelige woordeboek met sy-aan-sy lemmas in Xhosa, Engels en Afrikaans) – B. M. Mini; S. L. Tshabe; Herbert Walter Pahl; T. A. Ndungane; F. M. Shoba; A. M. Pienaar (Fort Hare Universiteit) – 1989–2006.<ref>[http://www.ufh.ac.za/files/Finalfinal%20greater%20dictionary.pdf ''The Greater Dictionary of isiXhosa: The Official Dictionary for isiXhosa''-pamflet]</ref> === Zoeloe === * ''Woordeboek: Afrikaans-Zoeloe, Zoeloe-Afrikaans'' / ''Isichazimazwi: Isibhunu-Isizulu, Isizulu-Isibhunu'' – Abraham M. Dekker; Johan H. Ries – 1958 (1972, 1984). * ''Afrikaans/Zoeloe-woordeboek met Engelse vertalings'' – Ernst Kotzé & Patrick Wela – 1991. * ''The concise trilingual pocket dictionary: English, Zulu, Afrikaans = Die kort drietalige sakwoordeboek: Afrikaans, Zoeloe, English'' – P.C. Taljaard – 1991 * ''Kompakte Zoeloe woordeboek: Afrikaans-Zoeloe, Zoeloe-Afrikaans'' / ''Sichazimazwi sesibhunu nasesiZulu'' – G.R. Dent – 1996. * ''Woordeboek: Afrikaans-Zoeloe'' / ''Icichazimazwi: IsiAfrikaans-IsiZulu'' – H.H. Gerber – 1998. == Sien ook == * [[Lys van gedrukte Nederlands-vreemdtalige woordeboeke]] * [[Lys van Afrikaanse vakwoordeboeke en terminologielyste]] == Verwysings == {{Verwysings}} [[Kategorie:Afrikaans]] [[Kategorie:Lyste|Woordeboek]] [[Kategorie:Woordeboeke]] gggjal42mh35j44vpbzkkqi9hws1h0k 0 102380 2516565 1377173 2022-07-31T20:06:13Z EmausBot 18510 Robot: dubbele aanstuur na [[Baälsamin]] reggemaak wikitext text/x-wiki #AANSTUUR [[Baälsamin]] 8yn1dzvpl45flca95b0xd26sbkcrtfm 0 102381 2516566 1377174 2022-07-31T20:06:23Z EmausBot 18510 Robot: dubbele aanstuur na [[Baälsamin]] reggemaak wikitext text/x-wiki #AANSTUUR [[Baälsamin]] 8yn1dzvpl45flca95b0xd26sbkcrtfm 0 102382 2516568 1377175 2022-07-31T20:06:33Z EmausBot 18510 Robot: dubbele aanstuur na [[Baälsamin]] reggemaak wikitext text/x-wiki #AANSTUUR [[Baälsamin]] 8yn1dzvpl45flca95b0xd26sbkcrtfm 0 102875 2516493 2515309 2022-07-31T17:25:59Z Aliwal2012 39067 /* 2020 tot hede */ wikitext text/x-wiki '''McLaren Racing Limited''' is 'n [[Brittanje|Britse]] [[motorsport]]span met 'n lang geskiedenis sedert 1963. Hulle neem aan [[Formule Een]]wêreldkampioenskapsrenne deel en gebruik tans (2021–) [[Mercedes-Benz]] se E Performance-enjins in hulle renmotors, nadat hulle in 2018 en 2019 [[Renault F1|Renault se F1-enjins]] gebruik het. Die span het tot in November 2017 [[Honda Racing F1|Honda-enjins]] gebruik, maar was ontevrede met dié se werkverrigting en wedrenbetroubaarheid. Die span se renjaers vir die [[2018 Formule Een-seisoen]] was [[Fernando Alonso]] en [[Stoffel Vandoorne]], en in [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] het die span twee nuwelinge, naamlik [[Carlos Sainz jr.]] en [[Lando Norris]], ingespan. In [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] vervang [[Daniel Ricciardo]] vir Sainz wat na [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] verskuif het. == Uitslae in 1990−1999 == {{Tabelverklaring vir F1-renjaeruitslag}} {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" ! Jaar ! Onderstel ! Enjin ! Bande ! Bestuurders ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1990 Formule Een-seisoen|1990]] | rowspan="3"| [[McLaren]] MP4/5B | rowspan="3"| [[Honda]] RA100E 3.5 V10 | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[1990 Verenigde State Grand Prix|VSA]] | [[1990 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[1990 San Marino Grand Prix|SMR]] | [[1990 Monaco Grand Prix|MON]] | [[1990 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[1990 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] | [[1990 Franse Grand Prix|FRA]] | [[1990 Britse Grand Prix|GBR]] | [[1990 Duitse Grand Prix|DUI]] | [[1990 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[1990 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[1990 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[1990 Portugese Grand Prix|POR]] | [[1990 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[1990 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[1990 Australiese Grand Prix|AUS]] | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''121''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Ayrton Senna]] |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#ffdf9f"|3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#cfcfff"|20 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} | |- |align="left"| {{AT-VLAG}} [[Gerhard Berger]] |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#dfffdf"|4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"|3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#cfcfff"|14 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#cfcfff"|16 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|4 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1991 Formule Een-seisoen|1991]] | rowspan="3"| [[McLaren]] MP4/6 | rowspan="3"| [[Honda]] RA121E 3.5 V12 | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[1991 Verenigde State Grand Prix|VSA]] | [[1991 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[1991 San Marino Grand Prix|SMR]] | [[1991 Monaco Grand Prix|MON]] | [[1991 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[1991 Franse Grand Prix|FRA]] | [[1991 Britse Grand Prix|GBR]] | [[1991 Duitse Grand Prix|DUI]] | [[1991 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[1991 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[1991 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[1991 Portugese Grand Prix|POR]] | [[1991 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[1991 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[1991 Australiese Grand Prix|AUS]] | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''139''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Ayrton Senna]] |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#cfcfff"|7 |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} | |- |align="left"| {{AT-VLAG}} [[Gerhard Berger]] |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"|3{{Pictogram snelste ronde}} | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1992 Formule Een-seisoen|1992]] | rowspan="3"| [[McLaren]] MP4/6B<br />MP4/7A | rowspan="3"| [[Honda]] RA122E 3.5 V12<br />[[Honda]] RA122E/B 3.5 V12 | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[1992 Suid-Afrikaanse Grand Prix|RSA]] | [[1992 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] | [[1992 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[1992 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[1992 San Marino Grand Prix|SMA]] | [[1992 Monaco Grand Prix|MON]] | [[1992 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[1992 Franse Grand Prix|FRA]] | [[1992 Britse Grand Prix|GBR]] | [[1992 Duitse Grand Prix|DUI]] | [[1992 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[1992 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[1992 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[1992 Portugese Grand Prix|POR]] | [[1992 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[1992 Australiese Grand Prix|AUS]] | |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"|'''99''' |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Ayrton Senna]] |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"|9 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#ffdf9f"|3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> | |- |align="left"| {{AT-VLAG}} [[Gerhard Berger]] |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#dfffdf"|4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#ffffbf"|1 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="4"| [[1993 Formule Een-seisoen|1993]] | rowspan="4"| [[McLaren]] MP4/8 | rowspan="4"| [[Ford Motor Company|Ford]] HBE7 3.5 [[V8-enjin|V8]] | rowspan="4"| {{Goodyear}} | | [[1993 Suid-Afrikaanse Grand Prix|RSA]] | [[1993 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[1993 Europese Grand Prix|EUR]] | [[1993 San Marino Grand Prix|SMA]] | [[1993 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[1993 Monaco Grand Prix|MON]] | [[1993 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[1993 Franse Grand Prix|FRA]] | [[1993 Britse Grand Prix|GBR]] | [[1993 Duitse Grand Prix|DUI]] | [[1993 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[1993 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[1993 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[1993 Portugese Grand Prix|POR]] | [[1993 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[1993 Australiese Grand Prix|AUS]] | |rowspan="4" bgcolor="#dfdfdf"|'''84''' |rowspan="4" bgcolor="#dfdfdf"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{US-VLAG}} Michael Andretti |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#cfcfff"|8 |bgcolor="#cfcfff"|14 |bgcolor="#dfffdf"|6 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"|8 |bgcolor="#ffdf9f"|3 | | | | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Mika Häkkinen]] | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Ayrton Senna]] |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#cfcfff"|18 |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} | |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1994 Formule Een-seisoen|1994]] | rowspan="3"| [[McLaren]] MP4/9 | rowspan="3"| [[Peugeot]] A6 3.5 V10 | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[1994 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[1994 Pasifiese Grand Prix|PAS]] | [[1994 San Marino Grand Prix|SAN]] | [[1994 Monaco Grand Prix|MON]] | [[1994 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[1994 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[1994 Franse Grand Prix|FRA]] | [[1994 Britse Grand Prix|GBR]] | [[1994 Duitse Grand Prix|DUI]] | [[1994 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[1994 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[1994 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[1994 Portugese Grand Prix|POR]] | [[1994 Europese Grand Prix|EUR]] | [[1994 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[1994 Australiese Grand Prix|AUS]] | |rowspan="3" bgcolor=""|'''42''' |rowspan="3" bgcolor=""|'''4''' |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Mika Häkkinen]] |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> | |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#cfcfff"|7 |bgcolor="#cfcfff"|12 | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Martin Brundle]] |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"|8 |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#cfcfff"|11 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#dfffdf"|6 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="4"| [[1995 Formule Een-seisoen|1995]] | rowspan="4"| [[McLaren]] MP4/10<br />MP4/10B<br />MP4/10C | rowspan="4"| [[Mercedes-Benz]] <br /> FO 110 3.0 V10 | rowspan="4"| {{Goodyear}} | | [[1995 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[1995 Argentynse Grand Prix|ARG]] | [[1995 San Marino Grand Prix|SAN]] | [[1995 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[1995 Monaco Grand Prix|MON]] | [[1995 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[1995 Franse Grand Prix|FRA]] | [[1995 Britse Grand Prix|GBR]] | [[1995 Duitse Grand Prix|DUI]] | [[1995 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[1995 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[1995 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[1995 Portugese Grand Prix|POR]] | [[1995 Europese Grand Prix|EUR]] | [[1995 Pasifiese Grand Prix|PAS]] | [[1995 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[1995 Australiese Grand Prix|AUS]] |rowspan="4" bgcolor=""|'''30''' |rowspan="4" bgcolor=""|'''4''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Mark Blundell]] |bgcolor="#dfffdf"|6 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> | | |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"|11 |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#cfcfff"|9 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"|9 |bgcolor="#cfcfff"|7 |bgcolor="#dfffdf"|4 |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Nigel Mansell]] | | |bgcolor="#cfcfff"|10 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> | | | | | | | | | | | | | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Mika Häkkinen]] |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"|7 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"|8 | |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#ffffff"|<small>DNS</small> |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1996 Formule Een-seisoen|1996]] | rowspan="3"| [[McLaren]] MP4/11 | rowspan="3"| [[Mercedes-Benz]] <br />FO 110 3.0 V10 | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[1996 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[1996 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[1996 Argentynse Grand Prix|ARG]] | [[1996 Europese Grand Prix|EUR]] | [[1996 San Marino Grand Prix|SAN]] | [[1996 Monaco Grand Prix|MON]] | [[1996 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[1996 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[1996 Franse Grand Prix|FRA]] | [[1996 Britse Grand Prix|GBR]] | [[1996 Duitse Grand Prix|DUI]] | [[1996 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[1996 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[1996 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[1996 Portugese Grand Prix|POR]] | [[1996 Japannese Grand Prix|JPN]] | |rowspan="3" bgcolor=""|'''49''' |rowspan="3" bgcolor=""|'''4''' |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Mika Häkkinen]] |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"|8 |bgcolor="#cfcfff"|8 |bgcolor="#dfffdf"|6 |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"|7 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#dfffdf"|6 |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"|13 |bgcolor="#cfcfff"|8 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1997 Formule Een-seisoen|1997]] | rowspan="3"| [[McLaren]] MP4/12 | rowspan="3"| [[Mercedes-Benz]] <br />FO110E 3.0 V10 <br />FO110F 3.0 V10 | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[1997 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[1997 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[1997 Argentynse Grand Prix|ARG]] | [[1997 San Marino Grand Prix|SAN]] | [[1997 Monaco Grand Prix|MON]] | [[1997 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[1997 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[1997 Franse Grand Prix|FRA]] | [[1997 Britse Grand Prix|GBR]] | [[1997 Duitse Grand Prix|DUI]] | [[1997 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[1997 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[1997 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[1997 Oostenrykse Grand Prix|OST]] | [[1997 Luxemburgse Grand Prix|LUX]] | [[1997 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[1997 Europese Grand Prix|EUR]] |rowspan="3" bgcolor=""|'''63''' |rowspan="3" bgcolor=""|'''4''' |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Mika Häkkinen]] |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#dfffdf"|6 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"|7 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#000000" style="color: white"|<small>DSQ</small> |bgcolor="#cfcfff"|9{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#ffffbf"|1 |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#cfcfff"|10 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|6 |bgcolor="#cfcfff"|7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#cfcfff"|7 |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"|10 |bgcolor="#dfdfdf"|2 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1998 Formule Een-seisoen|1998]] | rowspan="3"| [[McLaren]] MP4/13 | rowspan="3"| [[Mercedes-Benz]] <br />FO110G 3.0 [[V-motor|V10]] | rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[1998 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[1998 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[1998 Argentynse Grand Prix|ARG]] | [[1998 San Marino Grand Prix|SAN]] | [[1998 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[1998 Monaco Grand Prix|MON]] | [[1998 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[1998 Franse Grand Prix|FRA]] | [[1998 Britse Grand Prix|GBR]] | [[1998 Oostenrykse Grand Prix|OST]] | [[1998 Duitse Grand Prix|DUI]] | [[1998 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[1998 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[1998 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[1998 Luxemburgse Grand Prix|LUX]] | [[1998 Japannese Grand Prix|JPN]] | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''156''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#dfffdf"|6{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"|6{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#cfcfff"|7 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#ffdf9f"|3 | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Mika Häkkinen]] |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"|6{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"|4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"|1 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1999 Formule Een-seisoen|1999]] | rowspan="3"| [[McLaren]] MP4/14 | rowspan="3"| [[Mercedes-Benz]] <br />FO110H 3.0 V10 | rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[1999 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[1999 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[1999 San Marino Grand Prix|SAN]] | [[1999 Monaco Grand Prix|MON]] | [[1999 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[1999 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[1999 Franse Grand Prix|FRA]] | [[1999 Britse Grand Prix|GBR]] | [[1999 Oostenrykse Grand Prix|OST]] | [[1999 Duitse Grand Prix|DUI]] | [[1999 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[1999 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[1999 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[1999 Europese Grand Prix|EUR]] | [[1999 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[1999 Japannese Grand Prix|JPN]] | |rowspan="3" bgcolor="#DFDFDF"|'''124''' |rowspan="3" bgcolor="#DFDFDF"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Mika Häkkinen]] |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"|3{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffdf9f"|3{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"|5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#ffffbf"|1 | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#cfcfff"|7 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#dfffdf"|5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! Jaar ! Onderstel ! Enjin ! Bande ! Bestuurders ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! Punte ! Plek |} == Uitslae in 2000–2019 == {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:75%;" |- ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Bestuurders ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2000 Formule Een-seisoen|2000]] | rowspan="3"| MP4/15<br/><br/>{{Bridgestone}} | rowspan="3"| [[Mercedes-Benz]] <br /> FO110J 3.0 V10 | | [[2000 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2000 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2000 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2000 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2000 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2000 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2000 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2000 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2000 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2000 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2000 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2000 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2000 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2000 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2000 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2000 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2000 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | | | | |rowspan="3" bgcolor="#DFDFDF"|'''152''' |rowspan="3" bgcolor="#DFDFDF"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Mika Häkkinen]] |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#dfffdf"|6{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"|4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"|4{{Pictogram snelste ronde}} | | | | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#000000" style="color: white;"|<small>DSQ</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#ffdf9f"|3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#cfcfff"|7 |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"|3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#dfdfdf"|2 | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2001 Formule Een-seisoen|2001]] | rowspan="3"| MP4-16<br/><br/>{{Bridgestone}} | rowspan="3"| [[Mercedes-Benz]] <br /> FO110K 3.0 V10 | | [[2001 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2001 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2001 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2001 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2001 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2001 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2001 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2001 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2001 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2001 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2001 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2001 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2001 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2001 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2001 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2001 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2001 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | | | | |rowspan="3" bgcolor="#DFDFDF"|'''102''' |rowspan="3" bgcolor="#DFDFDF"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Mika Häkkinen]] |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"| 6{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#cfcfff"|9 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#dfffdf"|6 |bgcolor=""|<small>DNS</small> |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"| 5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#dfffdf"|4 | | | | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#dfdfdf"|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#ffffbf"|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"|5{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#dfffdf"|4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#dfdfdf"|2 |bgcolor="#efcfff"|<small>DNF</small> |bgcolor="#ffdf9f"|3 |bgcolor="#ffdf9f"|3 | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2002 Formule Een-seisoen|2002]] | rowspan="3"| MP4-17<br/><br/>{{Michelin}} | rowspan="3"| [[Mercedes-Benz]] <br /> FO110M 3.0 V10 | | [[2002 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2002 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2002 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2002 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2002 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2002 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2002 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2002 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2002 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2002 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2002 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2002 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2002 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2002 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2002 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2002 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2002 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | | | | |rowspan="3" bgcolor="#FFDF9F"|'''65''' |rowspan="3" bgcolor="#FFDF9F"|'''{{brons}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#CFCFFF"| 7 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> | | | | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Kimi Räikkönen]] |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"|<small>DNF</small> |bgcolor="#FFDF9F"| 3 | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2003 Formule Een-seisoen|2003]] | rowspan="3"| MP4-17D<br/><br/>{{Michelin}} | rowspan="3"| [[Mercedes-Benz]] <br /> FO110M 3.0 V10 <br /> FO110P 3.0 V10 | | [[2003 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2003 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2003 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2003 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2003 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2003 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2003 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2003 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2003 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2003 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2003 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2003 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2003 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2003 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2003 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2003 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | | | | | |rowspan="3" bgcolor="#FFDF9F"|'''142''' |rowspan="3" bgcolor="#FFDF9F"|'''{{brons}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFDF9F"| 3 | | | | | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Kimi Räikkönen]] |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2 | | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2004 Formule Een-seisoen|2004]] | rowspan="3"| MP4-19<br />MP4-19B<br/>{{Michelin}} | rowspan="3"| [[Mercedes-Benz]] <br /> FO 110Q 3.0 V10 | | [[2004 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2004 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2004 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2004 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2004 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2004 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2004 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2004 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2004 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2004 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2004 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2004 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2004 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2004 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2004 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2004 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2004 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2004 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | | |rowspan="3" bgcolor=""|'''69''' |rowspan="3" bgcolor=""|'''5''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#CFCFFF"| 11 | | | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Kimi Räikkönen]] |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="5"| [[2005 Formule Een-seisoen|2005]] | rowspan="5"| MP4-20<br/><br/>{{Michelin}} | rowspan="5"| [[Mercedes-Benz]] <br /> FO 110R 3.0 V10 | | [[2005 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2005 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2005 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2005 San Marino Grand Prix|SMR]] <br /> {{vlagikoon|SMR}} | [[2005 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2005 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2005 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2005 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2005 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{US-VLAG}} | [[2005 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2005 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2005 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2005 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2005 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2005 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2005 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{BE-VLAG}} | [[2005 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | [[2005 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2005 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | | |rowspan="5" bgcolor="#DFDFDF"|'''182''' |rowspan="5" bgcolor="#DFDFDF"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Kimi Räikkönen]] |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#CFCFFF"| 9{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=""| <small>DNS</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDF"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} | | |- |align="left"| {{CO-VLAG}} [[Juan Pablo Montoya]] |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 | | |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#000000"| <span style="color:white;"><small>DSQ</small></span> |bgcolor=""| <small>DNS</small> |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#CFCFFF"| 14{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> | | |- |align="left"| {{ES-VLAG}} [[Pedro de la Rosa]] | | |bgcolor="#DFFFDF"| 5{{Pictogram snelste ronde}} | | | | | | | | | | | | | | | | | | |- |align="left"| {{AT-VLAG}} [[Alexander Wurz|A. Wurz]] | | | |bgcolor="#FFDF9F"| 3 | | | | | | | | | | | | | | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2006 Formule Een-seisoen|2006]] |rowspan="4"| McLaren MP4-21<br/><br/>{{Michelin}} |rowspan="4"| [[Mercedes-Benz|Mercedes<br />-Benz]]<br />FO 108S<br />2.4 [[V8-enjin|V8]] | | [[2006 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2006 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2006 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2006 San Marino Grand Prix|SMR]] <br /> {{vlagikoon|SMR}} | [[2006 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2006 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2006 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2006 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2006 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2006 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2006 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2006 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2006 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2006 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2006 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2006 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2006 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2006 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | | |rowspan="4" bgcolor="#FFDF9F"|'''110''' |rowspan="4" bgcolor="#FFDF9F"|'''{{brons}}''' |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Kimi Räikkönen]] |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 | | | |- |align="left"| {{CO-VLAG}} [[Juan Pablo Montoya]] |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> | | | | | | | | | | |- |align="left"| {{ES-VLAG}} [[Pedro de la Rosa]] | | | | | | | | | | |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#EFCFFF"| <small>DNF</small> |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2007 Formule Een-seisoen|2007]] |rowspan="3"| McLaren MP4-22<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes<br />-Benz]]<br />FO 108T<br />2.4 [[V8-enjin|V8]] | | [[2007 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2007 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2007 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2007 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2007 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2007 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2007 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2007 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2007 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2007 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2007 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2007 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2007 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2007 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2007 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2007 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2007 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | | | |rowspan="3" bgcolor="#000000"| {{Kleur|white|'''0'''}} |rowspan="3" bgcolor="#000000"| {{Kleur|white|'''<small>Uitge-<br />sluit</small>'''}} |- |align="left"|{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#DFFFDF"| 7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 | | | | |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#EFCFFF"| DNF{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDF"| 7 | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2008 Formule Een-seisoen|2008]] |rowspan="3"| McLaren MP4-23<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes<br />-Benz]]<br />FO108T<br />2.4 [[V8-enjin|V8]] | | [[2008 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2008 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2008 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2008 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2008 Turkse Grand Prix|TUR]]<br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2008 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2008 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2008 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2008 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2008 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2008 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2008 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2008 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2008 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2008 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2008 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2008 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2008 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | | |rowspan="3" bgcolor="#DFDFDF"|'''151''' |rowspan="3" bgcolor="#DFDFDF"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDF"| 5{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#FFDF9F"| 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#CFCFFF"| 12{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#DFFFDF"| 5 | | | |- |align="left"|{{FI-VLAG}} [[Heikki Kovalainen]] |bgcolor="#DFFFDF"| 5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFFFDF"| 5{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 7 | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2009 Formule Een-seisoen|2009]] |rowspan="3"| McLaren MP4-24<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes<br />-Benz]]<br />FO 108W<br />2.4 [[V8-enjin|V8]] | | [[2009 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2009 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2009 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2009 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2009 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2009 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2009 Turkse Grand Prix|TUR]] | [[2009 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2009 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2009 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2009 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2009 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2009 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2009 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2009 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2009 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[2009 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | | | |rowspan="3" bgcolor="#FFDF9F"| '''71''' |rowspan="3" bgcolor="#FFDF9F"| '''{{brons}}''' |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#000000"| {{Kleur|white|DSQ}} |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#CFCFFF"| 18 |bgcolor="#FFFFBF"| 1 |bgcolor="#DFDFDF"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 12{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFFFBF"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF{{Pictogram poleposition}} | | | | |- |align="left"|{{FI-VLAG}} [[Heikki Kovalainen]] |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2010 Formule Een-seisoen|2010]] |rowspan="3"| McLaren MP4-25<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes<br />-Benz]]<br />FO 108X<br />2.4 [[V8-enjin|V8]] | | [[2010 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2010 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2010 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2010 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2010 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2010 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2010 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2010 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2010 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2010 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2010 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2010 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2010 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2010 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2010 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2010 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2010 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2010 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2010 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3" bgcolor="#DFDFDF"|'''454''' |rowspan="3" bgcolor="#DFDFDF"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Jenson Button]] |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 | | |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2011 Formule Een-seisoen|2011]] |rowspan="3"| McLaren MP4-26<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes<br />-Benz]]<br />FO 108Y<br />2.4 [[V8-enjin|V8]] | | [[2011 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2011 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2011 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2011 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2011 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2011 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2011 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2011 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2011 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2011 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2011 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2011 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2011 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2011 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2011 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2011 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2011 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2011 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2011 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''497 ''' |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''{{silwer}} ''' |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#efcfff"| DNF | | |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Jenson Button]] |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2012 Formule Een-seisoen|2012]] |rowspan="3"| McLaren MP4-27<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes<br />-Benz]]<br />FO 108Z<br />2.4 [[V8-enjin|V8]] | | [[2012 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2012 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2012 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2012 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2012 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2012 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2012 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2012 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2012 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2012 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2012 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2012 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2012 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2012 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2012 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2012 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2012 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2012 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2012 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2012 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | |rowspan="3" bgcolor="#FFDF9F"| '''378''' |rowspan="3" bgcolor="#FFDF9F"| {{brons}} |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Jenson Button]] |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffffbf"| 1 | |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#cfcfff"| 19 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#efcfff"| DNF | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2013 Formule Een-seisoen|2013]] |rowspan="3"| McLaren MP4-28<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes<br />-Benz]]<br />FO 108F<br />2.4 [[V8-enjin|V8]] | | [[2013 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2013 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2013 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2013 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2013 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2013 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2013 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2013 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2013 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2013 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2013 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2013 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2013 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2013 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2013 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2013 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2013 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2013 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2013 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | |rowspan="3"| '''122''' |rowspan="3"| '''5de''' |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Jenson Button]] |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 4 | | |- |align="left"|{{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 20 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 6 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2014 Formule Een-seisoen|2014]] |rowspan="3"| McLaren MP4-29<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes<br />-Benz]]<br />PU106A Hybrid<br />1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2014 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2014 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2014 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2014 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2014 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2014 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2014 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2014 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2014 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2014 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2014 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2014 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2014 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2014 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2014 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2014 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2014 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2014 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2014 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3"| '''181''' |rowspan="3"| '''5de''' |- |align="left"|{{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 11 | | |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Jenson Button]] |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2015 Formule Een-seisoen|2015]] |rowspan="4"| McLaren MP4-30<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="4"| [[Honda Racing F1|Honda]] RA615H<br />1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2015 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2015 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2015 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2015 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2015 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2015 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2015 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2015 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2015 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2015 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2015 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2015 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2015 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2015 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2015 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2015 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2015 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2015 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2015 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="4"| '''27''' |rowspan="4"| '''9de''' |- |align="left"|{{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] |bgcolor="#ffffff"| DNS | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |- |align="left"|{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 17 | | |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Jenson Button]] |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#ffffff"| DNS |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 12 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] |rowspan="4"| McLaren MP4-31<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="4"| [[Honda Racing F1|Honda]] RA616H<br />1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2016 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2016 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2016 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2016 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2016 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2016 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="4"| '''76''' |rowspan="4"| '''6de''' |- |align="left"|{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] |bgcolor="#efcfff"| DNF | |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 14{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |- |align="left"|{{BE-VLAG}} [[Stoffel Vandoorne]] | |bgcolor="#dfffdf"| 10 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Jenson Button]] |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#efcfff"| DNF |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] |rowspan="3"| McLaren MCL32<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Honda Racing F1|Honda]] RA617H<br />1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | |[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} |[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} |[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} |[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} |[[2017 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} |[[2017 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} |[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} |[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} |[[2017 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} |[[2017 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} |[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} |[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} |[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} |[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} |[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} |[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} |[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} |[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} |[[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} |[[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | |rowspan="3" |'''30''' |rowspan="3" |'''9de''' |- |align="left"|{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#ffffff"| DNS |bgcolor="#cfcfff"| 12 |ND |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 6{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 9 | |- |align="left"|{{BE-VLAG}} [[Stoffel Vandoorne]] |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffff"| DNS |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] |rowspan="3"| McLaren MCL33<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] R.E.18<br />1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2018 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2018 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2018 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2018 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2018 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3"| '''62''' |rowspan="3"| '''6de''' |- |align="left"|{{vlagikoon|ESP}} [[Fernando Alonso]] |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |- |align="left"|{{vlagikoon|BEL}} [[Stoffel Vandoorne]] |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] |rowspan="3"| McLaren MCL34<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] E.Tech19<br />1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2019 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2019 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2019 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2019 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2019 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3"| '''145''' |rowspan="3"| '''4de''' |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 11† |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |- |align="left"|{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 19 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |- ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Bestuurders ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |} ==2020 tot hede== {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:75%;" |- ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] |rowspan="3"| McLaren MCL35<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] E.Tech20<br />1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>{{AT-VLAG}} | [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>[[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>{{HU-VLAG}} | [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>{{GB-VLAG}} | [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br/> | [[2020 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>{{ES-VLAG}} | [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>{{BE-VLAG}} | [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>{{RU-VLAG}} | [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br/>{{DE-VLAG}} | [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{PT-VLAG}} | [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br/>{{vlagikoon|TUR}} | [[2020 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>{{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br/>{{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>{{vlagikoon|UAE}} | | | | | |rowspan="3" bgcolor="#FFDF9F"|'''202''' |rowspan="3" bgcolor="#FFDF9F"|'''{{brons}}''' |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] |bgcolor=ffdf9f| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=dfffdf| 8{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=dfffdf| 5 | | | | | |- |align="left"|{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 9{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=ffffff| DNS |bgcolor=dfdfdf| 2 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=dfffdf| 6 | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |rowspan="3"| McLaren MCL35M<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] M12 E Performance<br />1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2021 Emilia Romagna Grand Prix|EMI]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{PT-VLAG}} | [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> [[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> {{vlagikoon|NED}} | [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] | [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> {{vlagikoon|QAT}} | [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> {{vlagikoon|SAU}} | [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" |'''275''' |rowspan="3" |'''4de''' |- |align="left"|{{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=ffffbf| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=cfcfff| 12 |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=ffdf9f| 3 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=ffdf9f| 3 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=ffdf9f| 3 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=dfdfdf| 2 |bgcolor=dfffdf| 7{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=dfffdf| 7 |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] |rowspan="3"| McLaren MCL36<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] M13 E Performance<br />1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | |bgcolor=| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} |bgcolor=| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/> {{vlagikoon|SAU}} |bgcolor=| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> {{vlagikoon|AUS}} |bgcolor=| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/> [[Beeld:Flag of Miami, Florida.svg|20px|rand]] |bgcolor=| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/> {{vlagikoon|ESP}} |bgcolor=| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/> {{vlagikoon|MON}} |bgcolor=| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/> {{vlagikoon|AZE}} |bgcolor=| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/> {{vlagikoon|CAN}} |bgcolor=| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/> {{vlagikoon|GBR}} |bgcolor=| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/> {{vlagikoon|AUT}} |bgcolor=| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/> {{vlagikoon|FRA}} |bgcolor=| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/> {{vlagikoon|HUN}} |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> {{vlagikoon|BEL}} |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> {{vlagikoon|NED}} |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> {{vlagikoon|SIN}} |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> {{vlagikoon|JPN}} |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> {{vlagikoon|VSA}} |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> {{vlagikoon|MEX}} |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" |'''95 *''' |rowspan="3" |'''5 *''' |- |align="left"|{{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=cfcfff|^'''6'''18 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=dfffdf|8 |bgcolor=cfcfff|11 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=dfffdf|^'''12'''9 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"|{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=ffdf9f|^'''5'''3 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf|8 |bgcolor=dfffdf|6{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=dfffdf|^'''11'''7 |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |} '''*''' seisoen nog aan die gang<br/> † Die renjaer het nie die wedren voltooi nie, maar is nogtans geklassifiseer omdat hy meer as 90% van die ren voltooi het.<br/> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. == Galery == <gallery mode="packed" heights="120"> Lêer:ProstAlain McLarenMP4-2B 1985.jpg|[[Alain Prost]] in die McLaren MP4-2B (1985) Lêer:Ayrton Senna 1988 Canada.jpg|[[Ayrton Senna]] in 1988 in [[Kanadese Grand Prix|Kanada]] Lêer:Mika Hakkinen 1999 Canada.jpg|[[Mika Häkkinen]] wen die 1999 [[Kanadese Grand Prix]] Lêer:Fernando Alonso 2007 2.jpg|Fernando Alonso in 2007 </gallery> <gallery mode="packed" heights="120"> Lêer:Lewis hamilton - 2008 Melb GP.jpg|[[Lewis Hamilton]] in [[2008 Australiese Grand Prix|Melborne]], 2008 Lêer:Hamilton McLaren MP4-24.jpg|Hamilton in die McLaren MP4-24 Lêer:Sergio Perez 2013 Malaysia FP2.jpg|Sergio Perez in 2013 in [[2013 Maleisiese Grand Prix|Maleisië]] Lêer:McLaren duo 2015 Malaysia Race.jpg|[[Fernando Alonso|Alonso]] gevolg deur [[Jenson Button|Button]] in die [[2015 Maleisiese Grand Prix]] </gallery> <gallery mode="packed" heights="120"> Lêer:Fernando_Alonso_2016_Malaysia_Q1.jpg|Fernando Alonso in 2016 in [[2016 Maleisiese Grand Prix|Maleisië]] Lêer:Stoffel_Vandoorne_2017_Catalonia_test_(27_Feb-2_Mar)_Day_4.jpg|[[Stoffel Vandoorne]] in die McLaren MCL32 (2017) </gallery> ==Eksterne skakels== {{CommonsKategorie}} * {{official website|https://www.mclaren.com/racing/}} [[Kategorie:Formule Een Wêreldvervaardigerskampioene]] [[Kategorie:Formule Een-vervaardigers]] 68uxgi7sncg4q7ptue2suzi7gaoo133 0 102885 2516478 2515293 2022-07-31T16:48:46Z Aliwal2012 39067 /* 2020– */ wikitext text/x-wiki [[Lêer:Daniil Kvyat 2015 Malaysia FP2.jpg|duimnael|300px|Daniil Kvyat in Maleisië, 2015]] [[Lêer:Max Verstappen, Red Bull-Honda RB15, 2019 Italian Grand Prix, Monza, 8th September (cropped).jpg|duimnael|300px|Max Verstappen, in Italië, 2019. Hy is die suksesvolste Red Bull-renjaer tot op hede.]] '''Red Bull Racing''' is 'n [[Oostenryk]]se [[Formule Een]]motorrenspan wat se werke in [[Milton Keynes]] in [[Engeland]] gebaseer is. Hulle neem aan die Formule Een-wêreldkampioenskap deel en maak sedert 2019 gebruik van [[Honda Racing F1|Honda se F1-enjins]] in hulle renmotors, nadat hul voorheen [[Renault F1|Renault]]-enjins gebruik het. Die span se renjaers van [[2009 Formule Een-seisoen|2009]] tot die [[2014 Formule Een-seisoen|2014-seisoen]] was [[Sebastian Vettel]] en [[Mark Webber]] gewees. Van die [[2016 Formule Een-seisoen]] tot 2018 was die renjaers [[Daniel Ricciardo]] en die [[Nederland]]er [[Max Verstappen]]. Die paar kon saam agt oorwinnings en 41 podiumplekke oor die drie jaar inpalm, in 'n tyd wat grootliks deur [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] gedomineer is. Die span, wat vanaf 2018 tot 2020 as '''Aston Martin Red Bull Racing''' bekend gestaan het, is een van twee Formule Eenmotorrenspanne wat deur '''Red Bull''' besit word, 'n vervaardiger van energiedrankies met dieselfde naam. Die ander span is die '''[[Scuderia AlphaTauri]]''' F1-span (voorheen ''Toro Rosso'') wat in [[Faenza]], [[Italië]] gesetel is. Red Bull borg ook vele ander ekstreme sportsoorte, o.a. in vliegkuns en vryspronge. == Renuitslae == {{Tabelverklaring vir F1-renjaeruitslag}} === 2005–2019 === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%" |- ! Jaar ! Onderstel<br />en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2005 Formule Een-seisoen|2005]] |rowspan="4"| RB1<br/><br/>{{Michelin}} |rowspan="4"| [[Cosworth]] TJ2005 V10 | | [[2005 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2005 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2005 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2005 San Marino Grand Prix|SMR]] <br /> {{vlagikoon|SMR}} | [[2005 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2005 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2005 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2005 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2005 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{US-VLAG}} | [[2005 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2005 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2005 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2005 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2005 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2005 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2005 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{BE-VLAG}} | [[2005 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | [[2005 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2005 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | | |rowspan="4"| '''34''' |rowspan="4"| '''7de''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffffff"| DNS |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 9 | | |- |align="left"| {{AT-VLAG}} [[Christian Klien]] |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#ffffff"| DNS | | | | |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#ffffff"| DNS |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 5 | | |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Vitantonio Liuzzi]] | | | |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 9 | | | | | | | | | | | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2006 Formule Een-seisoen|2006]] |rowspan="4"| RB2<br/><br/>{{Michelin}} |rowspan="4"| [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 056 [[V8-enjin|V8]] | | [[2006 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2006 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2006 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2006 San Marino Grand Prix|SMR]] <br /> {{vlagikoon|SMR}} | [[2006 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2006 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2006 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2006 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2006 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2006 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{US-VLAG}} | [[2006 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2006 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2006 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2006 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2006 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2006 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2006 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2006 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | | | |rowspan="4"| '''16''' |rowspan="4"| '''7de''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF | | | |- |align="left"| {{AT-VLAG}} [[Christian Klien]] |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 11 | | | | | | |- |align="left"| {{NL-VLAG}} Robert Doornbos | | | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 12 | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2007 Formule Een-seisoen|2007]] |rowspan="3"| RB3<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Renault]] RS27 [[V8-enjin|V8]] | | [[2007 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2007 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2007 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2007 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2007 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2007 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2007 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2007 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2007 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2007 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2007 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2007 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2007 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2007 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2007 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2007 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2007 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | | | |rowspan="3"| '''24''' |rowspan="3"| '''5de''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 9 | | | | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2008 Formule Een-seisoen|2008]] |rowspan="3"| RB4<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Renault]] RS27 [[V8-enjin|V8]] | | [[2008 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2008 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2008 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2008 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2008 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2008 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2008 Kanadese Grand Prix|CAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2008 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2008 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2008 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2008 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2008 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2008 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{BE-VLAG}} | [[2008 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2008 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{SG-VLAG}} | [[2008 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2008 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2008 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | | | |rowspan="3"| '''29''' |rowspan="3"| '''7de''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF | | | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 9 | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2009 Formule Een-seisoen|2009]] |rowspan="3"| RB5<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Renault]] RS27 [[V8-enjin|V8]] | | [[2009 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2009 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2009 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2009 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2009 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2009 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2009 Turkse Grand Prix|TUR]] | [[2009 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2009 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2009 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2009 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2009 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2009 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2009 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2009 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2009 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[2009 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | | | |bgcolor="#dfdfdf" rowspan="3"| '''153.5''' |bgcolor="#dfdfdf" rowspan="3"| {{silwer}} |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffdf9f"| ''3'' |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| ''17'' |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 | | | | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| '''3''' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| ''3'' |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2010 Formule Een-seisoen|2010]] |rowspan="3"| RB6<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Renault]] RS27 [[V8-enjin|V8]] | | [[2010 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2010 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2010 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2010 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2010 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2010 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2010 Turkse Grand Prix|TUR]] | [[2010 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2010 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2010 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2010 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2010 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2010 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2010 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2010 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2010 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2010 Koreaanse Grand Prix|KOR]] | [[2010 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[2010 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| '''498''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| {{goud}} |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#dfffdf"| '''4''' |bgcolor="#efcfff"| '''DNF''' |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| '''6''' |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| '''7''' |bgcolor="#ffdf9f"| '''3''' |bgcolor="#ffdf9f"| '''3''' |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#efcfff"| '''DNF''' |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' | | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| ''9'' |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffdf9f"| '''3''' |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 8 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2011 Formule Een-seisoen|2011]] |rowspan="3"| RB7<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] RS27-2011 [[V8-enjin|V8]] | |[[2011 Australiese Grand Prix|AUS]] |[[2011 Maleisiese Grand Prix|MAL]] |[[2011 Chinese Grand Prix|CHN]] |[[2011 Turkse Grand Prix|TUR]] |[[2011 Spaanse Grand Prix|ESP]] |[[2011 Monaco Grand Prix|MON]] |[[2011 Kanadese Grand Prix|KAN]] |[[2011 Europese Grand Prix|EUR]] |[[2011 Britse Grand Prix|GBR]] |[[2011 Duitse Grand Prix|GER]] |[[2011 Hongaarse Grand Prix|HON]] |[[2011 Belgiese Grand Prix|BEL]] |[[2011 Italiaanse Grand Prix|ITA]] |[[2011 Singapoerse Grand Prix|SIN]] |[[2011 Japannese Grand Prix|JPN]] |[[2011 Koreaanse Grand Prix|KOR]] |[[2011 Indiese Grand Prix|IND]] |[[2011 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] |[[2011 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| '''650''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| {{goud}} |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#dfdfdf" | '''2''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#ffffbf" | 1 | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#dfdfdf" | '''2''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#dfdfdf" | 2 | bgcolor="#dfffdf" | 4 | bgcolor="#dfdfdf" | '''2''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#ffdf9f" | '''3''' | bgcolor="#ffffbf" | ''1'' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#efcfff" | '''DNF''' | bgcolor="#dfdfdf" | '''2''' | | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] | bgcolor="#dfffdf" | 5 | bgcolor="#dfffdf" | ''4'' | bgcolor="#ffdf9f" | ''3'' | bgcolor="#dfdfdf" | ''2'' | bgcolor="#dfffdf" | '''4''' | bgcolor="#dfffdf" | ''4'' | bgcolor="#ffdf9f" | 3 | bgcolor="#ffdf9f" | 3 | bgcolor="#ffdf9f" | '''3''' | bgcolor="#ffdf9f" | '''3''' | bgcolor="#dfffdf" | 5 | bgcolor="#dfdfdf" | ''2'' | bgcolor="#efcfff" | DNF | bgcolor="#ffdf9f" | 3 | bgcolor="#dfffdf" | 4 | bgcolor="#ffdf9f" | 3 | bgcolor="#dfffdf" | 4 | bgcolor="#dfffdf" | '''4''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2012 Formule Een-seisoen|2012]] |rowspan="3"| RB8<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] RS27-2012 [[V8-enjin|V8]] | | [[2012 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2012 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2012 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2012 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2012 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2012 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2012 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2012 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2012 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2012 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2012 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2012 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2012 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2012 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2012 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2012 Koreaanse Grand Prix|KOR]] | [[2012 Indiese Grand Prix|IND]] | [[2012 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | [[2012 Verenigde State Grand Prix|VSA]] | [[2012 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| '''460''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| {{goud}} |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| '''4''' |bgcolor="#efcfff"| '''DNF''' |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#cfcfff"| 22 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| ''3'' |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#dfffdf"| 6 | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 20 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2013 Formule Een-seisoen|2013]] |rowspan="3"| RB9<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] RS27-2013 [[V8-enjin|V8]] | | [[2013 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2013 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2013 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2013 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2013 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2013 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2013 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2013 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2013 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2013 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2013 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2013 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2013 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2013 Koreaanse Grand Prix|KOR]] | [[2013 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2013 Indiese Grand Prix|IND]] | [[2013 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | [[2013 Verenigde State Grand Prix|VSA]] | [[2013 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| '''596''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| {{goud}} |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#ffdf9f"| '''3''' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' | | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2014 Formule Een-seisoen|2014]] |rowspan="3"| RB10<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] Energy F1-2014 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2014 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2014 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2014 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2014 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2014 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2014 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2014 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2014 Oostenrykse Grand Prix|OST]] | [[2014 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2014 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2014 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2014 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2014 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2014 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2014 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2014 Russiese Grand Prix|RUS]] | [[2014 Verenigde State Grand Prix|VSA]] | [[2014 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[2014 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''405''' |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| {{silwer}} |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| ''7'' |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 8 | | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor="#000000" style="color: #ffffff"| DSQ |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2015 Formule Een-seisoen|2015]] !rowspan="3"| RB11<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] Energy F1-2015 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2015 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2015 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2015 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2015 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2015 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2015 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2015 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2015 Oostenrykse Grand Prix|AUT]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2015 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2015 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2015 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2015 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2015 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2015 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2015 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2015 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2015 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2015 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2015 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3"| '''187''' |rowspan="3"| '''4de''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| ''5'' |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| ''3'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 6 | | |- |align="left"| {{RU-VLAG}} [[Daniil Kvyat]] |bgcolor="#ffffff"| DNS |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 10 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] |rowspan="4"| RB12<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="4"| [[Renault F1|TAG Heuer]] F1-2016 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2016 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2016 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2016 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2016 Oostenrykse Grand Prix|AUT]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2016 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2016 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="4" bgcolor="#dfdfdf"| '''468''' |rowspan="4" bgcolor="#dfdfdf"| '''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| ''3'' |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |- |align="left"| {{RU-VLAG}} [[Daniil Kvyat]] |bgcolor="#ffffff"| DNS |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 15 | | | | | | | | | | | | | | | | | |- |align="left"| {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | | | | |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffdf9f"| ''3'' |bgcolor="#dfffdf"| 4 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] |rowspan="3"| RB13<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|TAG Heuer]] F1-2017 [[V6-enjin|V6 turbo]] | |[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} |[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} |[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} |[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} |[[2017 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} |[[2017 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} |[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} |[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} |[[2017 Oostenrykse Grand Prix|AUT]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} |[[2017 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} |[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} |[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} |[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} |[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} |[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} |[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} |[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} |[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} |[[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} |[[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | |rowspan="3" bgcolor="#ffdf9f"|'''368''' |rowspan="3" bgcolor="#ffdf9f"|'''{{brons}}''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#efcfff"| DNF | |- |align="left"| {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| ''5'' |bgcolor="#dfffdf"| 5 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] |rowspan="3"| RB14<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|TAG Heuer]] F1-2018 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2018 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2018 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2018 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2018 Oostenrykse Grand Prix|AUT]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2018 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2018 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" bgcolor="#ffdf9f"|'''419''' |rowspan="3" bgcolor="#ffdf9f"|'''{{brons}}''' |- |align="left"|{{vlagikoon|AUS}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| ''5'' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| '''DNF''' |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |- |align="left"|{{vlagikoon|NED}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| ''9'' |bgcolor="#ffdf9f"| ''3'' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] |rowspan="4"| RB15<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="4"| [[Honda]] RA619H [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2019 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2019 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2019 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2019 Oostenrykse Grand Prix|AUT]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2019 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2019 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="4" bgcolor="#ffdf9f"| '''417''' |rowspan="4" bgcolor="#ffdf9f"| '''{{brons}}''' |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| ''6'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| ''5'' |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 6 | | | | | | | | | |- |align="left"| {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | | | | | | | | | | | | |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |- |align="left"| {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#dfdfdf"| '''''2''''' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |- |} === 2020– === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%" |- ! Jaar ! Onderstel<br />en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] |rowspan="3"| RB16<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Honda]] RA620H [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>{{AT-VLAG}} | [[2020 Steiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>[[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>{{HU-VLAG}} | [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>{{GB-VLAG}} | [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br/>[[Lêer:F1 70 Logo retraced.svg|28px]] | [[2020 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>{{ES-VLAG}} | [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>{{BE-VLAG}} | [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>{{RU-VLAG}} | [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br/>{{DE-VLAG}} | [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{PT-VLAG}} | [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br/>{{vlagikoon|TUR}} | [[2020 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>{{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br/>{{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>{{vlagikoon|UAE}} | | | | | |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''319''' |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} | | | | | |- |align="left"| {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 4 | | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |rowspan="3"| RB17<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Honda]] RA621H [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2021 Emilia Romagna Grand Prix|EMI]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{PT-VLAG}} | [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> [[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> {{vlagikoon|NED}} | [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] | [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> {{vlagikoon|QAT}} | [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> {{vlagikoon|SAU}} | [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''585,5''' |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=cfcfff|18†{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=efcfff|¹<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff|²<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|²2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |- |align="left"| {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=ffffbf| 1 |bgcolor=ffdf9f| 3 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=cfcfff| 16{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff| <small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| 19 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=ffdf9f| 3 |bgcolor=ffdf9f| 3 |bgcolor=ffdf9f| 3 |bgcolor=dfffdf| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=efcfff| <small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| 15† |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] |rowspan="3"| RB18<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| Red Bull RBPT001 [[V6-enjin|V6 turbo]] | |bgcolor=| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} |bgcolor=| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/> {{vlagikoon|SAU}} |bgcolor=| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> {{vlagikoon|AUS}} |bgcolor=| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/> [[Beeld:Flag of Miami, Florida.svg|20px|rand]] |bgcolor=| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/> {{vlagikoon|ESP}} |bgcolor=| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/> {{vlagikoon|MON}} |bgcolor=| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/> {{vlagikoon|AZE}} |bgcolor=| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/> {{vlagikoon|CAN}} |bgcolor=| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/> {{vlagikoon|GBR}} |bgcolor=| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/> {{vlagikoon|AUT}} |bgcolor=| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/> {{vlagikoon|FRA}} |bgcolor=| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/> {{vlagikoon|HUN}} |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> {{vlagikoon|BEL}} |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> {{vlagikoon|NED}} |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> {{vlagikoon|SIN}} |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> {{vlagikoon|JPN}} |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> {{vlagikoon|VSA}} |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> {{vlagikoon|MEX}} |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" |'''431*''' |rowspan="3" |'''1*''' |- |align="left"| {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] |bgcolor=cfcfff|19† |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffffbf|^'''1'''1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=dfdfdf|^'''1'''2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"| {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] |bgcolor=cfcfff|18† |bgcolor=dfffdf|4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|^'''3'''2 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=efcfff|^'''5'''<small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |} ''* Seisoen nog aan die gang''<br/> † Die renjaer haal nie die einde nie, maar word wel geklassifiseer omdat hy meer as 90% van die renafstand voltooi het.<br/> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. == Eksterne skakels == * [http://www.redbullracing.com/ Amptelike webtuiste] * {{Commonskat-inlyn|Red Bull Racing}} [[Kategorie:Formule Een-vervaardigers]] 1yjwond4kup01f9qykxcuct1qn7mjen 2516479 2516478 2022-07-31T16:49:28Z Aliwal2012 39067 /* 2020– */ wikitext text/x-wiki [[Lêer:Daniil Kvyat 2015 Malaysia FP2.jpg|duimnael|300px|Daniil Kvyat in Maleisië, 2015]] [[Lêer:Max Verstappen, Red Bull-Honda RB15, 2019 Italian Grand Prix, Monza, 8th September (cropped).jpg|duimnael|300px|Max Verstappen, in Italië, 2019. Hy is die suksesvolste Red Bull-renjaer tot op hede.]] '''Red Bull Racing''' is 'n [[Oostenryk]]se [[Formule Een]]motorrenspan wat se werke in [[Milton Keynes]] in [[Engeland]] gebaseer is. Hulle neem aan die Formule Een-wêreldkampioenskap deel en maak sedert 2019 gebruik van [[Honda Racing F1|Honda se F1-enjins]] in hulle renmotors, nadat hul voorheen [[Renault F1|Renault]]-enjins gebruik het. Die span se renjaers van [[2009 Formule Een-seisoen|2009]] tot die [[2014 Formule Een-seisoen|2014-seisoen]] was [[Sebastian Vettel]] en [[Mark Webber]] gewees. Van die [[2016 Formule Een-seisoen]] tot 2018 was die renjaers [[Daniel Ricciardo]] en die [[Nederland]]er [[Max Verstappen]]. Die paar kon saam agt oorwinnings en 41 podiumplekke oor die drie jaar inpalm, in 'n tyd wat grootliks deur [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] gedomineer is. Die span, wat vanaf 2018 tot 2020 as '''Aston Martin Red Bull Racing''' bekend gestaan het, is een van twee Formule Eenmotorrenspanne wat deur '''Red Bull''' besit word, 'n vervaardiger van energiedrankies met dieselfde naam. Die ander span is die '''[[Scuderia AlphaTauri]]''' F1-span (voorheen ''Toro Rosso'') wat in [[Faenza]], [[Italië]] gesetel is. Red Bull borg ook vele ander ekstreme sportsoorte, o.a. in vliegkuns en vryspronge. == Renuitslae == {{Tabelverklaring vir F1-renjaeruitslag}} === 2005–2019 === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%" |- ! Jaar ! Onderstel<br />en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2005 Formule Een-seisoen|2005]] |rowspan="4"| RB1<br/><br/>{{Michelin}} |rowspan="4"| [[Cosworth]] TJ2005 V10 | | [[2005 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2005 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2005 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2005 San Marino Grand Prix|SMR]] <br /> {{vlagikoon|SMR}} | [[2005 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2005 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2005 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2005 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2005 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{US-VLAG}} | [[2005 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2005 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2005 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2005 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2005 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2005 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2005 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{BE-VLAG}} | [[2005 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | [[2005 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2005 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | | |rowspan="4"| '''34''' |rowspan="4"| '''7de''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffffff"| DNS |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 9 | | |- |align="left"| {{AT-VLAG}} [[Christian Klien]] |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#ffffff"| DNS | | | | |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#ffffff"| DNS |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 5 | | |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Vitantonio Liuzzi]] | | | |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 9 | | | | | | | | | | | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2006 Formule Een-seisoen|2006]] |rowspan="4"| RB2<br/><br/>{{Michelin}} |rowspan="4"| [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 056 [[V8-enjin|V8]] | | [[2006 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2006 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2006 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2006 San Marino Grand Prix|SMR]] <br /> {{vlagikoon|SMR}} | [[2006 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2006 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2006 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2006 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2006 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2006 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{US-VLAG}} | [[2006 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2006 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2006 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2006 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2006 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2006 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2006 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2006 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | | | |rowspan="4"| '''16''' |rowspan="4"| '''7de''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF | | | |- |align="left"| {{AT-VLAG}} [[Christian Klien]] |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 11 | | | | | | |- |align="left"| {{NL-VLAG}} Robert Doornbos | | | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 12 | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2007 Formule Een-seisoen|2007]] |rowspan="3"| RB3<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Renault]] RS27 [[V8-enjin|V8]] | | [[2007 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2007 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2007 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2007 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2007 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2007 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2007 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2007 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2007 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2007 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2007 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2007 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2007 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2007 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2007 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2007 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2007 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | | | |rowspan="3"| '''24''' |rowspan="3"| '''5de''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 9 | | | | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2008 Formule Een-seisoen|2008]] |rowspan="3"| RB4<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Renault]] RS27 [[V8-enjin|V8]] | | [[2008 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2008 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2008 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2008 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2008 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2008 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2008 Kanadese Grand Prix|CAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2008 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2008 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2008 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2008 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2008 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2008 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{BE-VLAG}} | [[2008 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2008 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{SG-VLAG}} | [[2008 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2008 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2008 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | | | |rowspan="3"| '''29''' |rowspan="3"| '''7de''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF | | | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 9 | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2009 Formule Een-seisoen|2009]] |rowspan="3"| RB5<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Renault]] RS27 [[V8-enjin|V8]] | | [[2009 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2009 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2009 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2009 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2009 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2009 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2009 Turkse Grand Prix|TUR]] | [[2009 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2009 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2009 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2009 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2009 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2009 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2009 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2009 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2009 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[2009 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | | | |bgcolor="#dfdfdf" rowspan="3"| '''153.5''' |bgcolor="#dfdfdf" rowspan="3"| {{silwer}} |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffdf9f"| ''3'' |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| ''17'' |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 | | | | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| '''3''' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| ''3'' |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2010 Formule Een-seisoen|2010]] |rowspan="3"| RB6<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Renault]] RS27 [[V8-enjin|V8]] | | [[2010 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2010 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2010 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2010 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2010 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2010 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2010 Turkse Grand Prix|TUR]] | [[2010 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2010 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2010 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2010 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2010 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2010 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2010 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2010 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2010 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2010 Koreaanse Grand Prix|KOR]] | [[2010 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[2010 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| '''498''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| {{goud}} |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#dfffdf"| '''4''' |bgcolor="#efcfff"| '''DNF''' |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| '''6''' |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| '''7''' |bgcolor="#ffdf9f"| '''3''' |bgcolor="#ffdf9f"| '''3''' |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#efcfff"| '''DNF''' |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' | | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| ''9'' |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffdf9f"| '''3''' |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 8 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2011 Formule Een-seisoen|2011]] |rowspan="3"| RB7<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] RS27-2011 [[V8-enjin|V8]] | |[[2011 Australiese Grand Prix|AUS]] |[[2011 Maleisiese Grand Prix|MAL]] |[[2011 Chinese Grand Prix|CHN]] |[[2011 Turkse Grand Prix|TUR]] |[[2011 Spaanse Grand Prix|ESP]] |[[2011 Monaco Grand Prix|MON]] |[[2011 Kanadese Grand Prix|KAN]] |[[2011 Europese Grand Prix|EUR]] |[[2011 Britse Grand Prix|GBR]] |[[2011 Duitse Grand Prix|GER]] |[[2011 Hongaarse Grand Prix|HON]] |[[2011 Belgiese Grand Prix|BEL]] |[[2011 Italiaanse Grand Prix|ITA]] |[[2011 Singapoerse Grand Prix|SIN]] |[[2011 Japannese Grand Prix|JPN]] |[[2011 Koreaanse Grand Prix|KOR]] |[[2011 Indiese Grand Prix|IND]] |[[2011 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] |[[2011 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| '''650''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| {{goud}} |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#dfdfdf" | '''2''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#ffffbf" | 1 | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#dfdfdf" | '''2''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#dfdfdf" | 2 | bgcolor="#dfffdf" | 4 | bgcolor="#dfdfdf" | '''2''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#ffdf9f" | '''3''' | bgcolor="#ffffbf" | ''1'' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | bgcolor="#efcfff" | '''DNF''' | bgcolor="#dfdfdf" | '''2''' | | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] | bgcolor="#dfffdf" | 5 | bgcolor="#dfffdf" | ''4'' | bgcolor="#ffdf9f" | ''3'' | bgcolor="#dfdfdf" | ''2'' | bgcolor="#dfffdf" | '''4''' | bgcolor="#dfffdf" | ''4'' | bgcolor="#ffdf9f" | 3 | bgcolor="#ffdf9f" | 3 | bgcolor="#ffdf9f" | '''3''' | bgcolor="#ffdf9f" | '''3''' | bgcolor="#dfffdf" | 5 | bgcolor="#dfdfdf" | ''2'' | bgcolor="#efcfff" | DNF | bgcolor="#ffdf9f" | 3 | bgcolor="#dfffdf" | 4 | bgcolor="#ffdf9f" | 3 | bgcolor="#dfffdf" | 4 | bgcolor="#dfffdf" | '''4''' | bgcolor="#ffffbf" | '''1''' | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2012 Formule Een-seisoen|2012]] |rowspan="3"| RB8<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] RS27-2012 [[V8-enjin|V8]] | | [[2012 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2012 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2012 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2012 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2012 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2012 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2012 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2012 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2012 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2012 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2012 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2012 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2012 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2012 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2012 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2012 Koreaanse Grand Prix|KOR]] | [[2012 Indiese Grand Prix|IND]] | [[2012 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | [[2012 Verenigde State Grand Prix|VSA]] | [[2012 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| '''460''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| {{goud}} |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| '''4''' |bgcolor="#efcfff"| '''DNF''' |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#cfcfff"| 22 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| ''3'' |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#dfffdf"| 6 | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 20 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2013 Formule Een-seisoen|2013]] |rowspan="3"| RB9<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] RS27-2013 [[V8-enjin|V8]] | | [[2013 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2013 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2013 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2013 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2013 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2013 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2013 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2013 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2013 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2013 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2013 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2013 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2013 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2013 Koreaanse Grand Prix|KOR]] | [[2013 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2013 Indiese Grand Prix|IND]] | [[2013 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | [[2013 Verenigde State Grand Prix|VSA]] | [[2013 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| '''596''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"| {{goud}} |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#ffdf9f"| '''3''' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' | | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2014 Formule Een-seisoen|2014]] |rowspan="3"| RB10<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] Energy F1-2014 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2014 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2014 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2014 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2014 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2014 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2014 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2014 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2014 Oostenrykse Grand Prix|OST]] | [[2014 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2014 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2014 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2014 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2014 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2014 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2014 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2014 Russiese Grand Prix|RUS]] | [[2014 Verenigde State Grand Prix|VSA]] | [[2014 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[2014 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''405''' |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| {{silwer}} |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| ''7'' |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 8 | | |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor="#000000" style="color: #ffffff"| DSQ |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2015 Formule Een-seisoen|2015]] !rowspan="3"| RB11<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] Energy F1-2015 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2015 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2015 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2015 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2015 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2015 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2015 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2015 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2015 Oostenrykse Grand Prix|AUT]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2015 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2015 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2015 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2015 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2015 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2015 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2015 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2015 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2015 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2015 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2015 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3"| '''187''' |rowspan="3"| '''4de''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| ''5'' |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| ''3'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 6 | | |- |align="left"| {{RU-VLAG}} [[Daniil Kvyat]] |bgcolor="#ffffff"| DNS |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 10 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] |rowspan="4"| RB12<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="4"| [[Renault F1|TAG Heuer]] F1-2016 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2016 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2016 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2016 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2016 Oostenrykse Grand Prix|AUT]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2016 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2016 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="4" bgcolor="#dfdfdf"| '''468''' |rowspan="4" bgcolor="#dfdfdf"| '''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| '''2''' |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| ''2'' |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| ''3'' |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |- |align="left"| {{RU-VLAG}} [[Daniil Kvyat]] |bgcolor="#ffffff"| DNS |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 15 | | | | | | | | | | | | | | | | | |- |align="left"| {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | | | | |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffdf9f"| ''3'' |bgcolor="#dfffdf"| 4 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] |rowspan="3"| RB13<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|TAG Heuer]] F1-2017 [[V6-enjin|V6 turbo]] | |[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} |[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} |[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} |[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} |[[2017 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} |[[2017 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} |[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} |[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} |[[2017 Oostenrykse Grand Prix|AUT]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} |[[2017 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} |[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} |[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} |[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} |[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} |[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} |[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} |[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} |[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} |[[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} |[[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | |rowspan="3" bgcolor="#ffdf9f"|'''368''' |rowspan="3" bgcolor="#ffdf9f"|'''{{brons}}''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#efcfff"| DNF | |- |align="left"| {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| ''5'' |bgcolor="#dfffdf"| 5 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] |rowspan="3"| RB14<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|TAG Heuer]] F1-2018 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2018 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2018 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2018 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2018 Oostenrykse Grand Prix|AUT]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2018 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2018 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" bgcolor="#ffdf9f"|'''419''' |rowspan="3" bgcolor="#ffdf9f"|'''{{brons}}''' |- |align="left"|{{vlagikoon|AUS}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| ''5'' |bgcolor="#ffffbf"| '''1''' |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| ''4'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| '''DNF''' |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |- |align="left"|{{vlagikoon|NED}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| ''9'' |bgcolor="#ffdf9f"| ''3'' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] |rowspan="4"| RB15<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="4"| [[Honda]] RA619H [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2019 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2019 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2019 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2019 Oostenrykse Grand Prix|AUT]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2019 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2019 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="4" bgcolor="#ffdf9f"| '''417''' |rowspan="4" bgcolor="#ffdf9f"| '''{{brons}}''' |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| ''6'' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| ''5'' |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 6 | | | | | | | | | |- |align="left"| {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | | | | | | | | | | | | |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |- |align="left"| {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#dfdfdf"| '''''2''''' |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffffbf"| ''1'' |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |- |} === 2020– === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%" |- ! Jaar ! Onderstel<br />en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] |rowspan="3"| RB16<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Honda]] RA620H [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>{{AT-VLAG}} | [[2020 Steiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>[[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>{{HU-VLAG}} | [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>{{GB-VLAG}} | [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br/>[[Lêer:F1 70 Logo retraced.svg|28px]] | [[2020 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>{{ES-VLAG}} | [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>{{BE-VLAG}} | [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>{{RU-VLAG}} | [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br/>{{DE-VLAG}} | [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{PT-VLAG}} | [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br/>{{vlagikoon|TUR}} | [[2020 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>{{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br/>{{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>{{vlagikoon|UAE}} | | | | | |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''319''' |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} | | | | | |- |align="left"| {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#efcfff"| <small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 4 | | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |rowspan="3"| RB17<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Honda]] RA621H [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2021 Emilia Romagna Grand Prix|EMI]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{PT-VLAG}} | [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> [[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> {{vlagikoon|NED}} | [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] | [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> {{vlagikoon|QAT}} | [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> {{vlagikoon|SAU}} | [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''585,5''' |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=cfcfff|18†{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=efcfff|¹<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff|²<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|²2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |- |align="left"| {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=ffffbf| 1 |bgcolor=ffdf9f| 3 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=cfcfff| 16{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff| <small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| 19 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=ffdf9f| 3 |bgcolor=ffdf9f| 3 |bgcolor=ffdf9f| 3 |bgcolor=dfffdf| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=efcfff| <small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| 15† |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] |rowspan="3"| RB18<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| Red Bull RBPT001 [[V6-enjin|V6 turbo]] | |bgcolor=| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} |bgcolor=| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/> {{vlagikoon|SAU}} |bgcolor=| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> {{vlagikoon|AUS}} |bgcolor=| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/> [[Beeld:Flag of Miami, Florida.svg|20px|rand]] |bgcolor=| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/> {{vlagikoon|ESP}} |bgcolor=| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/> {{vlagikoon|MON}} |bgcolor=| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/> {{vlagikoon|AZE}} |bgcolor=| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/> {{vlagikoon|CAN}} |bgcolor=| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/> {{vlagikoon|GBR}} |bgcolor=| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/> {{vlagikoon|AUT}} |bgcolor=| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/> {{vlagikoon|FRA}} |bgcolor=| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/> {{vlagikoon|HUN}} |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> {{vlagikoon|BEL}} |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> {{vlagikoon|NED}} |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> {{vlagikoon|SIN}} |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> {{vlagikoon|JPN}} |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> {{vlagikoon|VSA}} |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> {{vlagikoon|MEX}} |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" |'''431*''' |rowspan="3" |'''1*''' |- |align="left"| {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] |bgcolor=cfcfff|19† |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffffbf|^'''1'''1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=dfdfdf|^'''1'''2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"| {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] |bgcolor=cfcfff|18† |bgcolor=dfffdf|4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|^'''3'''2 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=efcfff|^'''5'''<small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |} ''* Seisoen nog aan die gang''<br/> † Die renjaer haal nie die einde nie, maar word wel geklassifiseer omdat hy meer as 90% van die renafstand voltooi het.<br/> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. == Eksterne skakels == * [http://www.redbullracing.com/ Amptelike webtuiste] * {{Commonskat-inlyn|Red Bull Racing}} [[Kategorie:Formule Een-vervaardigers]] 455xppiaah488hbeic91xxevvzpwpil 0 102898 2516494 2515311 2022-07-31T17:28:12Z Aliwal2012 39067 /* Formule Een-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Daniel Ricciardo | image = F12019 Schloss Gabelhofen (18).jpg | caption = Ricciardo in 2019. | nationality = {{vlagikoon|AUS}} Australiër | birth_date = {{Geboortedatum en ouderdom|1989|7|1|df=y}} | birth_place = [[Perth]], [[Wes-Australië]] | Years = 2011–tans | 2022 Team = [[McLaren|McLaren-Mercedes]] | Old Team = [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Renault F1|Renault]],<ref name="Dan the man">{{cite web |title=Dan's the man for 2014 |url=https://www.youtube.com/watch?v=e1K53Xv4Zao |publisher=Red Bull Media |access-date=2 September 2013 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191014165807/https://www.youtube.com/watch?v=e1K53Xv4Zao |archive-date=14 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> [[Renault F1-span|Renault]] | Car number = 3 | Races = {{F1stat|RIC|entries}} ({{F1stat|RIC|starts}} begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|RIC|wins}} | Podiums = {{F1stat|RIC|podiums}} | Points = {{F1stat|RIC|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|RIC|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|RIC|fastestlaps}} | First race = [[2011 Britse Grand Prix]] | First win = [[2014 Kanadese Grand Prix]] | Last win = [[2021 Italiaanse Grand Prix]] | Last race = {{laaste F1GP}} | Last season = 2021 | Last position = 8ste (115 punte) }} '''Daniel Joseph Ricciardo''' ({{IPAc-en|r|ᵻ|ˈ|k|ɑːr|d|oʊ}} "Ricardo"; gebore 1 Julie 1989) is 'n Italiaans-Australiese renjaer wat tans vir [[McLaren]] in [[Formule Een]] meeding.<ref>{{Cite web|url=https://www.abc.net.au/news/2015-07-01/ferrari-fan-ricciardo-says-a-move-is-unlikely/6586040|title=Daniel Ricciardo says move to Ferrari from Red Bull not very likely|date=1 Julie 2015|website=abc.net.au|access-date=31 Julie 2020}}</ref> Hy het sy debuut in 2011 by die [[2011 Britse Grand Prix|Britse Grand Prix]] vir die HRT-span gemaak as deel van 'n ooreenkoms met [[Red Bull Racing]], vir wie hy onder sy susterspan Scuderia Toro Rosso getoets het. Ricciardo se permanente bestuurdernommer is 3. Ricciardo het hom in 2012 voltyds by Toro Rosso aangesluit nadat die span van bestuurders verander het en in 2012 en 2013 met 'n [[Ferrari]]-aangedrewe motor gejaag. In 2014 is Ricciardo bevorder tot die Red Bull-span as plaasvervanger vir die uitgetrede [[Mark Webber]] tesame met die meervoudige wêreldkampioen [[Sebastian Vettel]]. In sy eerste seisoen met Red Bull onder Renault-krag, eindig Ricciardo derde in die kampioenskap met sy eerste drie Formule Een-oorwinnings, in [[2014 Kanadese Grand Prix|Kanada]], [[2014 Hongaarse Grand Prix|Hongarye]] en [[2014 Belgiese Grand Prix|België]]. Ná twee jaar sonder enige oorwinning het Ricciardo weer na bo-aan die podium op die [[2016 Maleisiese Grand Prix|Maleisiese Grand Prix van 2016]] teruggekeer en uiteindelik die derde plek in die kampioenskap vir die tweede keer in drie jaar by die [[Meksikaanse Grand Prix]] afgesluit . <ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2016/10/03/sports/ricciardo-wins-malaysian-grand-prix-red-bull.html?_r=0|title=Daniel Ricciardo Wins Malaysian Grand Prix in a Red Bull Sweep|website=New York Times|access-date=2 Oktober 2016}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.foxsports.com.au/motorsport/formula-one/f1-how-daniel-ricciardo-ended-up-finishing-third-in-the-mexican-grand-prix/news-story/fbbaefcbccb9d01602dcddd73b8370b3|title=How Daniel Ricciardo ended up finishing third in the Mexican Grand Prix|publisher=Fox Sports AU|access-date=30 Oktober 2016}}</ref> Hy het sedertdien oorwinnings by die [[2017 Azerbeidjanse Grand Prix]] en die [[2018 Chinese Grand Prix|Chinese]] en [[2018 Monaco Grand Prix|Monaco Grands Prix]] in 2018 bygevoeg. Na 2018 het Ricciardo by Renault aangesluit en vir hulle in die [[2019 Formule Een-seisoen|2019-]] en [[2020 Formule Een-seisoen|2020-]] seisoen gejaag. Hy sal saam met [[Lando Norris]] vir [[McLaren]] vir die Formule Een-seisoen van [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] en 2022 aansluit. ==Loopbaan== === Formule Ford en Formule BMW === Ricciardo, gebore in Perth, Wes-Australië, het op negejarige ouderdom met knortjorre begin jaag as 'n lid van die Tiger Kart Club (TKC). In 2005 het hy 'n stokou Van Diemen in die Wes-Australiese Formule Ford- kampioenskap ingeskryf en agtste geëindig in die seisoen. <ref>{{Cite web|url=http://www.formulaford1600.com.au/ARCHIVES/State/wa/2005wa.htm|title=2005 Western Australian Formula Ford Championship Final Pointscore|website=formulaford1600.com.au|publisher=Australian Formula Ford State Racing|archive-url=https://web.archive.org/web/20091013174647/http://www.formulaford1600.com.au/ARCHIVES/State/wa/2005wa.htm|archive-date=13 Oktober 2009|access-date=30 Januarie 2010}}</ref> Teen die einde van die seisoen het Ricciardo 'n gehuurde Van Diemen na die Sandown Raceway in Melbourne geneem om aan die nasionale Formule Ford- reeks deel te neem, maar sy ouer motor was nie mededingend nie, want hy eindig 16de, 17de en onttrek tydens die naweek se derde resies. <ref>{{Cite web|url=http://www.natsoft.com.au/cgi-bin/results.cgi?11/09/2005.SAN.Q1|title=Betta Electrical Sandown 500&nbsp;– Rd 9 2005 V8 Supercar Series Sandown International Motor Raceway 2005 Australian Formula Ford Championship Qualifying|date=10 September 2005|website=National Software|publisher=AVESCO; Melbourne University Car Club Inc.|archive-url=https://web.archive.org/web/20120318214256/http://www.natsoft.com.au/cgi-bin/results.cgi?11%2F09%2F2005.SAN.Q1|archive-date=18 Maart 2012|access-date=30 Januarie 2010}}</ref> Die volgende jaar wen hy egter 'n beurs vir die Formule BMW [[Asië|Asiatiese]] kampioenskap by Eurasia Motorsport. Gedurende sy debuutseisoen het Ricciardo twee oorwinnings behaal (albei by Bira) en ook 'n voorste wegspringplek op Zhuhai. Hy het derde geëindig in die bestuurderskampioenskap met 231 punte, 59 punte agter die kampioen Earl Bamber. In Augustus dieselfde jaar het hy 'n uitstappie met Motaworld Racing gehad om tydens die agtste byeenkoms van die Formule BMW VK- kampioenskap te jaag. Ondanks sy onttrekking uit die eerste ren, het Ricciardo die agtste plek in die tweede ren behaal en drie kampioenskapspunte behaal in sy enigste inskrywing in die Britse kampioenskap. Aan die einde van die jaar het hy saam met Fortec Motorsport die Formule BMW- wêreldfinaal gehaal waar hy in die vyfde posisie geëindig het, net 14 sekondes agter die wenner Christian Vietoris. === Formule Renault === In 2007 het Ricciardo van kategorie oorgeskakel na Formula Renault met RP Motorsport, wat die Europese en Italiaanse kampioenskap in die kategorie betree het, hoewel hy hoofsaaklik op laasgenoemde reeks gefokus het toe hy 14 wedrenne vir die vier inskrywings vir die Europese kampioenskap ingeskryf het. Hy eindig die jaar sewende in die Italiaanse reeks met 196 punte en behaal 'n enkele podium op Valencia, maar slaag nie daarin om 'n punt aan te teken in sy handvol wegspronge in die Europese wedrenne nie. Ricciardo het in 2008 vir 'n tweede jaar in Formule Renault vertoef en aan die Europese en Wes-Europese kampioenskap deelgeneem. Teen die einde van die jaar het die jong jaer sy eerste Europese titel in die Wes-Europese Beker behaal en die tweede plek in die Eurocup na die [[Finland|Fin]] [[Valtteri Bottas]] ingeneem. === Formule Drie === In die middel van die 2008-seisoen het Ricciardo sy Formule Drie-debuut op die [[Nürburgring]] gemaak en in die Formule 3-Euro-reeks van SG ingeskryf. Ten spyte van 'n kort ervaring in die motor, kwalifiseer Ricciardo agtste vir die eerste ren wat later in die sesde plek in die ren geword het nadat James Jakes en Christian Vietoris op die rooster gestol het. Heelaas het hy gesukkel in die trurooster-wedren en kon slegs vyftiende eindig. Ricciardo skuif na die Britse Formule 3-kampioenskap vir die 2009-seisoen vir Carlin Motorsport. Hy het ook sy buiging in die 3,5 liter-wêreldreeks deur die Renault-kampioenskap gemaak en saam met Charles Pic op Tech 1 Racing vir die rondes op die Autódromo Internacional do Algarve in [[Portugal]] gejaag. Hy het uit die eerste ren geval, voordat hy vyftiende in die tweede ren geëindig het. Toe hy terugkeer na Formule Drie, het hy sy voorsprong tot 45 punte vergroot voordat hy na die Portugese baan terugkeer het. 'n Oorwinning en 'n derde in die Britse geregistreerde motors het 'n voorsprong van 64 punte op Renger van der Zande met net 42 gemaak. Dit het beteken dat Ricciardo die eerste Australiese jaer geword het sedert David Brabham in 1989 wat die Britse Formule 3-titel verower het. Net soos Brabham, het Ricciardo die titel verower in 'n motor wat deur 'n [[Volkswagen]]-enjin aangedryf is. Ricciardo het die seisoen op 'n hoogtepunt afgesluit en albei die voorposisies vir die laaste ronde van die reeks op [[Brands Hatch-renbaan|Brands Hatch]] ingeneem. Hy het die eerste ren met vyftien sekondes gewen en vierde geëindig (derde in die Britse geregistreerde motors terwyl [[Marcus Ericsson]] in die uitnodigingsklas gejaag het) in die seisoen-eindwedren. Ricciardo het sy vennootskap met Carlin voortgesit deur saam met die span na die Grand Prix van Macau te gaan. Ricciardo het vinnig goeie tempo by die baan bemeester, en was die tweede vinnigste (en vinnigste groentjie) agter Marcus Ericsson in die eerste kwalifisering, voordat hy in die vyfde plek in die tweede kwalifisering geëindig het, wat die rooster vir die kwalifiserende ren opgestel het. Na 'n sesde plek in die kwalifiserende ren, moes Ricciardo in die eerste rondte van die hoofwedloop tou opgooi nadat hy 'n muur in San Francisco getref het. Hy het voortgegaan met 'n pap band teen die heuwel op voordat hy die muur van die Solitude Esses getref het en 'n baanversperring veroorsaak het, wat ook sewe van sy mededingers uitgehaal het. === Formule Renault 3.5-reeks === [[Lêer:2011_WSR_Paul_Ricard_-_Daniel_Ricciardo.jpg|links|duimnael| Ricciardo in die 2011 Formule Renault 3.5-reeks op Circuit Paul Ricard]] Op 30 Oktober 2009 is Ricciardo deur Tech 1 geteken om aan die 2010-seisoen deel te neem. Hy het in 2009 aan die Autódromo Internacional do Algarve in [[Portugal]] deelgeneem en was die spanmaat van [[Brendon Hartley]], 'n ander bestuurder wat gedurende die seisoen vir Tech 1 gery het. == Formule Een == [[Lêer:Daniel_Ricciardo_2011_Malaysia_FP1_1.jpg|regs|duimnael| Ricciardo as Scuderia Toro Rosso se derde jaer by die [[2011 Maleisiese Grand Prix]].]] Ricciardo het sy debuut aan die stuur van 'n [[Formule Een]]-motor gemaak toe hy gedurende 1 tot 3 Desember 2009 vir [[Red Bull Racing]] op die [[Jerez-renbaan]] getoets het. Op die laaste dag van die toets het hy die vinnigste tyd van die toets met meer as 'n sekonde behaal. Dit het hom as die enigste bestuurder geplaas wat die 1:17-hakie ingeskakel het. [[Red Bull Racing]] se spanbestuurder, Christian Horner, het voorgestel dat Ricciardo sy 2010-wêreldmaat Hartley as die toets- en reserwebestuurder van die span mag vervang. Dit blyk toe dat Ricciardo en Hartley die toets- en reserwepligte vir beide Red Bull en die susterspan [[Scuderia Toro Rosso]] sou behartig, totdat laasgenoemde uit die Red Bull Junior-span weggelaat is. [[Lêer:D_Ricciardo_2_Monza_2011.jpg|regs|duimnael|Ricciardo jaag vir HRT by die [[2011 Italiaanse Grand Prix]].]] === Toro Rosso (2012–2013) === [[Lêer:Daniel_Ricciardo_2012_Malaysia_Qualify.jpg|regs|duimnael|Ricciardo ry vir Toro Rosso tydens die [[2012 Maleisiese Grand Prix|Maleisiese Grand Prix in 2012]].]] Op 14 Desember 2011 is bevestig dat Ricciardo vir die Scuderia Toro Rosso vir die 2012-seisoen saam met die Fransman [[Jean-Éric Vergne]] sou ry. By die [[2012 Australiese Grand Prix|Australiese Grand Prix]] op 18 Maart 2012 het Ricciardo dit reggekry om sy spanmaat Vergne op die laaste rondte in te haal om in die negende plek te eindig en sodoende sy eerste twee wêreldkampioenskapspunte te behaal. [[Lêer:Daniel_Ricciardo_2013_Malaysia_FP2_1.jpg|duimnael|Ricciardo tydens die [[2013 Maleisiese Grand Prix|Maleisiese Grand Prix in 2013]]]] Op 31 Oktober 2012 het Toro Rosso die herondertekening van Ricciardo vir die 2013-seisoen aangekondig. === Red Bull (2014–2018) === Ricciardo vervang [[Mark Webber]] aan die begin van die [[2014 Formule Een-seisoen]] by [[Red Bull Racing|Infiniti Red Bull Racing]], met [[Sebastian Vettel]], 'n viermalige wêreldkampioen, as sy spanmaat. ==== 2015 ==== 2015 was 'n moeilike seisoen vir Ricciardo. Hy ondervind vele betroubaarheidsprobleme met die Renault-kragbron, wat nie die vermoë het om die motors van Mercedes en Ferrari te klop nie. Ricciardo het die seisoen afgesluit in die 8^ste plek met 92 punte. ==== 2016 ==== Ricciardo behaal agt podiumplekke vir Red Bull, waarvan die hoogtepunt 'n oorwinning in [[2016 Maleisiese Grand Prix|Maleisië]] was. In [[2016 Monaco Grand Prix|Monaco]] spring Ricciardo voor weg en jaag lank vooraan totdat hy 'n kuipestop moet maak. Toe hy in die kuipe aankom, was sy nuwe stel bande nog nie gereed nie en hy word opgehou, wat hom van die eerste plek beroof. Hy ry tot 2018 vir Red Bull. === Renault (2019–2020) === Op 3 Augustus 2018 word bekend gemaak dat Ricciardo vanaf [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] vir die [[Renault F1|Renaultfabriekspan]] gaan jaag, op 'n tweejaar kontrak.<ref>{{nl}} [https://nl.motorsport.com/f1/news/ricciardo-bevestiging-overstap-renault-2019 Ricciardo in 2019 teamgenoot van Hülkenberg bij Renault]</ref> === McLaren (2021– ) === Op 14 Mei 2020 kondig [[McLaren]] aan dat Ricciardo vanaf [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] vir hulle sal ry.<ref name="McLaren">{{nl}} [https://racingnews365.nl/officieel-daniel-ricciardo-verlaat-renault-voor-mclaren/ Amptelik: Daniel Ricciardo verlaat Renault vir McLaren]</ref> [[Lando Norris]] is sy spanmaat. == Formule Een-uitslae == (Uitslae met {{Pictogram poleposition}} toon voorwegspronge aan, {{Pictogram snelste ronde}} is vinnigste rondte)<br/> * Slegs die laaste vier jaar word hier aangedui {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:75%" |- !Jaar !Inskrywer !Onderstel !Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Plek ! Punte |- | [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] | [[Renault F1-span]] | [[Renault F1-span|Renault R.S.19]] | [[Renault]] E-Tech 19 [[V6-enjin|V6 turbo]] |bgcolor="#efcfff"| [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>18† |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]]<br/>7 |bgcolor="#efcfff"| [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br/>12 |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>9 |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>6 |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>11 |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>12 |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>7 |bgcolor="#efcfff"| [[2019 Duitse Grand Prix|DUI]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>14 |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>14 |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>4 |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/>14 |bgcolor="#efcfff"| [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor="#000000" style="color: #ffffff"| [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/><small>DSQ</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br/>8 |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/>6 |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br/>6 |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>11 | |style="background:#efefef"| '''9''' |style="background:#efefef"| '''54''' |- | [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] | [[Renault F1-span]] | [[Renault F1-span|Renault R.S.20]] | [[Renault]] E-Tech 20 [[V6-enjin|V6 turbo]] |bgcolor=efcfff| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>8 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>8 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>4 |bgcolor=cfcfff| [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br/>14 |bgcolor=cfcfff| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br/>11 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>6 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br/>4 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>5 |bgcolor=ffdf9f| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br/>3 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>9 |bgcolor=ffdf9f| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>3 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br/>10 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BAH]]<br/>7 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br/>5 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>7{{Pictogram snelste ronde}} | | | | | |style="background:#efefef"| '''5''' |style="background:#efefef"| '''119''' |- | [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] | [[McLaren]] | McLaren MCL35M | Mercedes-AMG <br/>F1 M12 E Performance [[V6-enjin|V6 turbo]] |bgcolor=dfffdf| [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>7 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>6 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>9 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>6 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>12 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>9 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>6 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>13 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/>7 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>5 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>11 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>4 ‡ |bgcolor=cfcfff| [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/>11 |bgcolor=ffffbf| [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>'''*'''³1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>4 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br/>13 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/>5 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/>12 |bgcolor=efcfff| [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]]<br/>12 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>5 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>12 |bgcolor=efefef| '''8''' |bgcolor=efefef| '''115''' |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] | [[McLaren]] | McLaren <br/>MCL36 | Mercedes-AMG <br/>F1 M13 E Performance |bgcolor=cfcfff| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>14 |bgcolor=efcfff| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>6 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>^'''6'''18 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>13 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>12 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>12 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>8 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>11 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>13 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>^'''12'''9 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>7 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>15 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> | '''12de*''' | '''19*''' |- !Jaar !Inskrywer !Onderstel !Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Plek ! Punte |} '''*''' Seisoen nog aan die gang<br/> {{smallsup|†}} Kon nie die ren voltooi nie, maar is geklassifiseer omrede hy meer as 90% van die wedrenafstand afgelê het.<br /> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Ricciardo, Daniel}} [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Australiese renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 1989]] [[Kategorie:Lewende mense]] pwsxio08ufsg7xy0oywudkpm2bk3dr6 0 102899 2516506 2515379 2022-07-31T17:49:44Z Aliwal2012 39067 /* 2021 – */ wikitext text/x-wiki [[Lêer:Damon Hill 1995-2.jpg|duimnael|links|Damon Hill in die 1990's, toe Williams groot welslae behaal het.]] [[Lêer:Valtteri Bottas 2015 Malaysia FP3.jpg|duimnael|Valtteri Bottas in die Williams FW37]] '''Williams Grand Prix Engineering''' (voorheen ''Williams F1'') is 'n [[VK|Britse]] [[Formule Een]]-motorrenspan wat by Grove, Wantage, [[Oxfordshire]] in [[Engeland]] gebaseer is. Hulle neem aan die Formule Eenwêreldkampioenskap deel en maak tans gebruik van [[Mercedes-Benz|Mercedes M11 EQ Power+]] enjins in hulle renmotors. Die span se renjaers vir [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] was die [[Brasilië|Brasiliaan]] [[Felipe Massa]] en die [[Finland|Fin]] [[Valtteri Bottas]]. Vir [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] was die renjaers Massa en [[Lance Stroll]], en in [[2020 Formule Een-seisoen|2020 en 2021]] die jong Brit [[George Russell]] en die [[Kanada|Kanadees]] [[Nicholas Latifi]]. ==Volledige wedrenuitslae== {{Tabelverklaring vir F1-renjaeruitslag}} === Jare 1977–1990 === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" |- ! Jaar ! Onderstel ! Enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="2"| [[1977]] | rowspan="2"| [[March Engineering|March]] [[March 761|761]] | rowspan="2"| [[Ford Motor Company|Ford]] [[V8-enjin|V8]] | rowspan="2"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Argentinië 1977|ARG]] | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1977|BRA]] | [[1977 Suid-Afrikaanse Grand Prix|RSA]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten West 1977|USW]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1977|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1977|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1977|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Zweden 1977|SWE]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1977|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1977|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1977|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Oostenrijk 1977|AUT]] | [[Grand Prix Formule 1 van Nederland 1977|NED]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1977|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten 1977|USA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1977|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Japan 1977|JPN]] |rowspan="2"| n.v.t. |rowspan="2"| n.v.t. |- |align="left"| {{BE-VLAG}} [[Patrick Neve]] | | | | |bgcolor="#CFCFFF"| 12 | |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#FFCFCF"| DNQ |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#FFCFCF"| DNQ |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#FFCFCF"| DNQ |bgcolor="#CFCFFF"| 7 |bgcolor="#CFCFFF"| 18 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="2"| [[1978]] | rowspan="2"| [[Williams FW06|FW06]] | rowspan="2"| [[Ford Motor Company|Ford]] [[V8-enjin|V8]] | rowspan="2"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Argentinië 1978|ARG]] | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1978|BRA]] | [[1978 Suid-Afrikaanse Grand Prix|RSA]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten West 1978|USW]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1978|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1978|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1978|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van Zweden 1978|SWE]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1978|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1978|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1978|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Oostenrijk 1978|AUT]] | [[Grand Prix Formule 1 van Nederland 1978|NED]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1978|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten 1978|USA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1978|CAN]] | |rowspan="2"|'''11''' |rowspan="2"|'''9e''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Alan Jones]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 14 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="CFCFFF"| ''7'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 13 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="CFCFFF"| ''9'' | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1979]] | rowspan="3"| [[Williams FW06|FW06]] <br /> [[Williams FW07|FW07]] | rowspan="3"| [[Ford Motor Company|Ford]] [[V8-enjin|V8]] | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Argentinië 1979|ARG]] | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1979|BRA]] | [[1979 Suid-Afrikaanse Grand Prix|RSA]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten West 1979|USW]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1979|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1979|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1979|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1979|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1979|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1979|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Oostenrijk 1979|AUT]] | [[Grand Prix Formule 1 van Nederland 1979|NED]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1979|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1979|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten 1979|USA]] | | |rowspan="3" bgcolor="DFDFDF"|'''75''' |rowspan="3" bgcolor="DFDFDF"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Alan Jones]] |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' | | |- |align="left"| {{CH-VLAG}} [[Clay Regazzoni]] |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="CFCFFF"| 15 |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFDF9F"| ''3'' |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1980]] | rowspan="3"| [[Williams FW07|FW07]] <br /> FW07B | rowspan="3"| [[Ford Motor Company|Ford]] [[V8-enjin|V8]] | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Argentinië 1980|ARG]] | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1980|BRA]] | [[1980 Suid-Afrikaanse Grand Prix|RSA]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten West 1980|USW]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1980|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1980|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1980|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1980|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1980|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Oostenrijk 1980|AUT]] | [[Grand Prix Formule 1 van Nederland 1980|NED]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1980|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1980|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten 1980|USA]] | | | |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''120''' |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Alan Jones]] |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFDF9F"| '''''3''''' |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' | | | |- |align="left"| {{AR-VLAG}} [[Carlos Reutemann]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| 2 | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1981]] | rowspan="3"| [[Williams FW07|FW07C]] <br /> FW07D | rowspan="3"| [[Ford Motor Company|Ford]] [[V8-enjin|V8]] | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten West 1981|USW]] | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1981|BRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Argentinië 1981|ARG]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1981|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1981|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1981|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1981|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1981|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1981|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1981|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Oostenrijk 1981|AUT]] | [[Grand Prix Formule 1 van Nederland 1981|NED]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1981|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1981|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Las Vegas 1981|LV]] | | |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''95''' |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Alan Jones]] |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="CFCFFF"| 12 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="CFCFFF"| ''7'' |bgcolor="CFCFFF"| 17 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| ''11'' |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="FFDF9F"| ''3'' |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| 1 | | |- |align="left"| {{AR-VLAG}} [[Carlos Reutemann]] |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFDF9F"| ''3'' |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="CFCFFF"| '''8''' | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="5"| [[1982]] | rowspan="5"| [[Williams FW07|FW07D]] <br /> [[Williams FW08|FW08]] | rowspan="5"| [[Ford Motor Company|Ford]] [[V8-enjin|V8]] | rowspan="5"| {{Goodyear}} | | [[1982 Suid-Afrikaanse Grand Prix|RSA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1982|BRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten West 1982|USW]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1982|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1982|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1982|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten Oost 1982|DET]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1982|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Nederland 1982|NED]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1982|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1982|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1982|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Oostenrijk 1982|AUT]] | [[Grand Prix Formule 1 van Zwitserland 1982|SUI]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1982|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Las Vegas 1982|LV]] | |rowspan="5"|'''58''' |rowspan="5"|'''4e''' |- |align="left"| {{AR-VLAG}} [[Carlos Reutemann]] |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| DNF | | | | | | | | | | | | | | | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Keke Rosberg]] |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="#000000" style="color: white"| DSQ |bgcolor="DFDFDF"| 2 | |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="DFFFDF"| 5 | |- |align="left"| {{US-VLAG}} [[Mario Andretti]] | | |bgcolor="EFCFFF"| DNF | | | | | | | | | | | | | | |- |align="left"| {{IE-VLAG}} [[Derek Daly]] | | | | |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 6 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="4"| [[1983]] | rowspan="4"| [[Williams FW08|FW08C]] <br /> [[Williams FW09|FW09]] | rowspan="4"| [[Ford Motor Company|Ford]] [[V8-enjin|V8]] <br /> [[Honda Racing F1|Honda]] [[V6-enjin|V6]] ([[Turbo-aanjaer|t]]) | rowspan="4"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1983|BRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten West 1983|USW]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1983|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1983|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1983|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1983|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten Oost 1983|DET]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1983|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1983|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1983|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Oostenrijk 1983|AUT]] | [[Grand Prix Formule 1 van Nederland 1983|NED]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1983|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Europa 1983|EUR]] | [[1983 Suid-Afrikaanse Grand Prix|RSA]] | | |rowspan="4"|'''36'''<br />'''2''' |rowspan="4"|'''4de'''<ref>Williams-Ford was 4de in die 1983-vervaardigerskampioenskap (met 36 punte).</ref> <br />'''11de''' <ref> Williams-Honda was 11de in die 1983-vervaardigerskampioenskap (met 2 punte).</ref> |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Keke Rosberg]] |bgcolor="#000000" style="color: white"| '''DSQ''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 | | |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Jacques Laffite]] |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 12 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFCFCF"| DNQ |bgcolor="FFCFCF"| DNQ |bgcolor="EFCFFF"| DNF | | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Jonathan Palmer]] | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="CFCFFF"| 13 | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1984]] | rowspan="3"| [[Williams FW09|FW09]] <br /> FW09B | rowspan="3"| [[Honda Racing F1|Honda]] [[V6-enjin|V6]] ([[Turbo-aanjaer|t]]) | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1984|BRA]] | [[1984 Suid-Afrikaanse Grand Prix|RSA]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1984|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1984|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1984|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1984|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1984|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten Oost 1984|DET]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten 1984|USA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1984|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1984|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Oostenrijk 1984|AUT]] | [[Grand Prix Formule 1 van Nederland 1984|NED]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1984|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Europa 1984|EUR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Portugal 1984|POR]] | |rowspan="3"|'''25.5''' |rowspan="3"|'''6e''' |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Keke Rosberg]] |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF | |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Jacques Laffite]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 14 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1985]] | rowspan="3"| [[Williams FW10|FW10]] <br /> FW10B | rowspan="3"| [[Honda Racing F1|Honda]] [[V6-enjin|V6]] ([[Turbo-aanjaer|t]]) | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1985|BRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Portugal 1985|POR]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1985|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1985|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1985|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten Oost 1985|DET]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1985|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1985|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1985|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Oostenrijk 1985|AUT]] | [[Grand Prix Formule 1 van Nederland 1985|NED]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1985|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1985|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Europa 1985|EUR]] | [[1985 Suid-Afrikaanse Grand Prix|RSA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Australië 1985|AUS]] | |rowspan="3" bgcolor="FFDF9F"|'''71''' |rowspan="3" bgcolor="FFDF9F"|'''{{brons}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Nigel Mansell]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |DNS |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="CFCFFF"| ''11'' |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Keke Rosberg]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="DFDFDF"| '''''2''''' |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="CFCFFF"| 12 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1986]] | rowspan="3"| [[Williams FW11|FW11]] | rowspan="3"| [[Honda Racing F1|Honda]] [[V6-enjin|V6]] ([[Turbo-aanjaer|t]]) | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1986|BRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1986|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1986|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1986|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1986|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1986|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten Oost 1986|DET]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1986|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1986|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1986|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Hongarije 1986|HUN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Oostenrijk 1986|AUT]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1986|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Portugal 1986|POR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Mexico 1986|MEX]] | [[Grand Prix Formule 1 van Australië 1986|AUS]] | |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''141''' |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Nigel Mansell]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Nelson Piquet sr.|Nelson Piquet]] |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="FFDF9F"| ''3'' |bgcolor="EFCFFF"| ''DNF'' |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFFFDF"| ''4'' |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="4"| [[1987]] | rowspan="4"| [[Williams FW11|FW11B]] | rowspan="4"| [[Honda Racing F1|Honda]] [[V6-enjin|V6]] ([[Turbo-aanjaer|t]]) | rowspan="4"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1987|BRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1987|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1987|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1987|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten Oost 1987|DET]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1987|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1987|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1987|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Hongarije 1987|HUN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Oostenrijk 1987|AUT]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1987|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Portugal 1987|POR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1987|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van Mexico 1987|MEX]] | [[Grand Prix Formule 1 van Japan 1987|JPN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Australië 1987|AUS]] | |rowspan="4" bgcolor="FFFFBF"|'''137''' |rowspan="4" bgcolor="FFFFBF"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Nigel Mansell]] |bgcolor="DFFFDF"| '''6''' |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="DFFFDF"| '''5''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="EFCFFF"| '''''DNF''''' |bgcolor="CFCFFF"| '''14''' |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="FFFFBF"| 1 | DNS | | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Nelson Piquet sr.|Nelson Piquet]] |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' | DNS |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFFFDF"| '''4''' |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="CFCFFF"| 15 |bgcolor="EFCFFF"| DNF | |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Riccardo Patrese]] | | | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="CFCFFF"| 9 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="5"| [[1988]] | rowspan="5"| [[Williams FW12|FW12]] | rowspan="5"| Judd [[V8-enjin|V8]] | rowspan="5"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1988|BRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1988|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1988|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Mexico 1988|MEX]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1988|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten Oost 1988|DET]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1988|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1988|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1988|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Hongarije 1988|HUN]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1988|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1988|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Portugal 1988|POR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1988|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van Japan 1988|JPN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Australië 1988|AUS]] | |rowspan="5"|'''20''' |rowspan="5"|'''7e''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Nigel Mansell]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF | | |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF | |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Riccardo Patrese]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 13 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="DFFFDF"| 4 | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Martin Brundle]] | | | | | | | | | | |bgcolor="CFCFFF"| 8 | | | | | | |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Jean-Louis Schlesser]] | | | | | | | | | | | |bgcolor="CFCFFF"| 11 | | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1989]] | rowspan="3"| [[Williams FW12|FW12C]] <br /> [[Williams FW13|FW13]] | rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] [[V10-enjin|V10]] | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1989|BRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1989|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1989|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Mexico 1989|MEX]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten 1989|USA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1989|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1989|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1989|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1989|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Hongarije 1989|HUN]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1989|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1989|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Portugal 1989|POR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1989|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van Japan 1989|JPN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Australië 1989|AUS]] | |rowspan="3" bgcolor="DFDFDF"|'''77''' |rowspan="3" bgcolor="DFDFDF"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{BE-VLAG}} [[Thierry Boutsen]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="FFFFBF"| 1 | |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Riccardo Patrese]] |bgcolor="CFCFFF"| ''15'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 15 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFDF9F"| 3 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1990]] | rowspan="3"| [[Williams FW13|FW13B]] | rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] [[V10-enjin|V10]] | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten 1990|USA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1990|BRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1990|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1990|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1990|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Mexico 1990|MEX]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1990|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1990|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1990|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Hongarije 1990|HUN]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1990|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1990|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Portugal 1990|POR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1990|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van Japan 1990|JPN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Australië 1990|AUS]] | |rowspan="3"|'''57''' |rowspan="3"|'''4e''' |- |align="left"| {{BE-VLAG}} [[Thierry Boutsen]] |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFFFDF"| ''6'' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 5 | |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Riccardo Patrese]] |bgcolor="CFCFFF"| 15 |bgcolor="CFCFFF"| 13 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| ''4'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="CFCFFF"| ''7'' |bgcolor="DFFFDF"| ''5'' |bgcolor="DFFFDF"| ''4'' |bgcolor="DFFFDF"| 6 | |} === Jare 1991–1999 === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:90%" |- ! Jaar ! Onderstel ! Enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1991]] | rowspan="3"| [[Williams FW14|FW14]] | rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] [[V10-enjin|V10]] | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van de Verenigde Staten 1991|USA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1991|BRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1991|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1991|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1991|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Mexico 1991|MEX]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1991|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1991|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1991|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Hongarije 1991|HUN]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1991|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1991|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Portugal 1991|POR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1991|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van Japan 1991|JPN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Australië 1991|AUS]] | |rowspan="3" bgcolor="DFDFDF"|'''125''' |rowspan="3" bgcolor="DFDFDF"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Nigel Mansell]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| ''DNF'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFFFDF"| ''6'' |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="#000000" style="color: white"| ''DSQ'' |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 | |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Riccardo Patrese]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFDF9F"| '''3''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="DFFFDF"| '''5''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="FFDF9F"| ''3'' |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFFFDF"| 5 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1992]] | rowspan="3"| [[Williams FW14|FW14B]] | rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] [[V10-enjin|V10]] | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[1992 Suid-Afrikaanse Grand Prix|RSA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Mexico 1992|MEX]] | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1992|BRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1992|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1992|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1992|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1992|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1992|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1992|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1992|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Hongarije 1992|HUN]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1992|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1992|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Portugal 1992|POR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Japan 1992|JPN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Australië 1992|AUS]] | |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''164''' |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Nigel Mansell]] |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="DFDFDF"| '''''2''''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="EFCFFF"| '''''DNF''''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="EFCFFF"| '''''DNF''''' |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' | |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Riccardo Patrese]] |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="CFCFFF"| ''8'' |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="EFCFFF"| DNF | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1993]] | rowspan="3"| [[Williams FW15C|FW15C]] | rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] [[V10-enjin|V10]] | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[1993 Suid-Afrikaanse Grand Prix|RSA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1993|BRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Europa 1993|EUR]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1993|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1993|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1993|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1993|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1993|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1993|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1993|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Hongarije 1993|HUN]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1993|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1993|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Portugal 1993|POR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Japan 1993|JPN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Australië 1993|AUS]] | |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''168''' |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Damon Hill]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="EFCFFF"| ''DNF'' |bgcolor="CFCFFF"| 15 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="FFDF9F"| '''''3''''' |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="FFDF9F"| ''3'' | |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Alain Prost]] |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="FFDF9F"| '''3''' |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="DFFFDF"| '''''4''''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="CFCFFF"| '''''12''''' |bgcolor="FFDF9F"| '''''3''''' |bgcolor="CFCFFF"| '''12''' |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| '''''2''''' |bgcolor="DFDFDF"| 2 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="5"| [[1994]] | rowspan="5"| [[Williams FW16|FW16]] <br /> FW16B | rowspan="5"| [[Renault F1|Renault]] [[V10-enjin|V10]] | rowspan="5"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1994|BRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Pacific 1994|PAC]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1994|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1994|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1994|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1994|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1994|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1994|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1994|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Hongarije 1994|HUN]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1994|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1994|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Portugal 1994|POR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Europa 1994|EUR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Japan 1994|JPN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Australië 1994|AUS]] | |rowspan="5" bgcolor="FFFFBF"|'''118''' |rowspan="5" bgcolor="FFFFBF"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Damon Hill]] |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| ''6'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| '''''2''''' |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Ayrton Senna]] |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' | | | | | | | | | | | | | | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] | | | | |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 | |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| ''DNF'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' | | | | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Nigel Mansell]] | | | | | | |bgcolor="EFCFFF"| DNF | | | | | | |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1995]] | rowspan="3"| [[Williams FW17|FW17]] <br /> FW17B | rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] [[V10-enjin|V10]] | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1995|BRA]] | [[1995 Argentynse Grand Prix|ARG]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1995|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1995|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1995|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1995|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1995|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1995|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1995|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Hongarije 1995|HUN]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1995|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1995|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Portugal 1995|POR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Europa 1995|EUR]] | [[Grand Prix Formule 1 van de Pacific 1995|PAC]] | [[Grand Prix Formule 1 van Japan 1995|JPN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Australië 1995|AUS]] |rowspan="3" bgcolor="DFDFDF"|'''112''' |rowspan="3" bgcolor="DFDFDF"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Damon Hill]] |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="DFFFDF"| ''4'' |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="EFCFFF"| '''''DNF''''' |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[David Coulthard]] |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| ''DNF'' |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="FFDF9F"| '''3''' |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1996]] | rowspan="3"| [[Williams FW18|FW18]] | rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] [[V-motor|V10]] | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Australië 1996|AUS]] | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1996|BRA]] | [[1996 Argentynse Grand Prix|ARG]] | [[Grand Prix Formule 1 van Europa 1996|EUR]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1996|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1996|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1996|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1996|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1996|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1996|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1996|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Hongarije 1996|HUN]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1996|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1996|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Portugal 1996|POR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Japan 1996|JPN]] | |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''175''' |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Damon Hill]] |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="DFFFDF"| '''''4''''' |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="FFFFBF"| 1 | |- |align="left"| {{CA-VLAG}} [[Jacques Villeneuve]] |bgcolor="DFDFDF"| '''''2''''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="EFCFFF"| '''''DNF''''' | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1997]] | rowspan="3"| [[Williams FW19|FW19]] | rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] [[V-motor|V10]] | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[Grand Prix Formule 1 van Australië 1997|AUS]] | [[Grand Prix Formule 1 van Brazilië 1997|BRA]] | [[1997 Argentynse Grand Prix|ARG]] | [[Grand Prix Formule 1 van San Marino 1997|SMR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Monaco 1997|MON]] | [[Grand Prix Formule 1 van Spanje 1997|ESP]] | [[Grand Prix Formule 1 van Canada 1997|CAN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Frankrijk 1997|FRA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Groot-Brittannië 1997|GBR]] | [[Grand Prix Formule 1 van Duitsland 1997|GER]] | [[Grand Prix Formule 1 van Hongarije 1997|HUN]] | [[Grand Prix Formule 1 van België 1997|BEL]] | [[Grand Prix Formule 1 van Italië 1997|ITA]] | [[Grand Prix Formule 1 van Oostenrijk 1997|AUT]] | [[Grand Prix Formule 1 van Luxemburg 1997|LUX]] | [[Grand Prix Formule 1 van Japan 1997|JPN]] | [[Grand Prix Formule 1 van Europa 1997|EUR]] |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''123''' |rowspan="3" bgcolor="FFFFBF"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{CA-VLAG}} [[Jacques Villeneuve]] |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="DFFFDF"| '''''5''''' |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="#000000" style="color: white"| '''DSQ''' |bgcolor="FFDF9F"| '''3''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Heinz-Harald Frentzen]] |bgcolor="CFCFFF"| ''8'' |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| ''DNF'' |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="FFDF9F"| ''3'' |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="DFFFDF"| ''6'' |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1998]] | rowspan="3"| [[Williams FW20|FW20]] | rowspan="3"| Mecachrome [[V-motor|V10]] | rowspan="3"| {{Goodyear}} | | [[1998 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[1998 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[1998 Argentynse Grand Prix|ARG]] | [[1998 San Marino Grand Prix|SAN]] | [[1998 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[1998 Monaco Grand Prix|MON]] | [[1998 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[1998 Franse Grand Prix|FRA]] | [[1998 Britse Grand Prix|GBR]] | [[1998 Oostenrykse Grand Prix|OST]] | [[1998 Duitse Grand Prix|DUI]] | [[1998 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[1998 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[1998 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[1998 Luxemburgse Grand Prix|LUX]] | [[1998 Japannese Grand Prix|JPN]] | |rowspan="3" bgcolor="FFDF9F"|'''38''' |rowspan="3" bgcolor="FFDF9F"|'''{{brons}}''' |- |align="left"| {{CA-VLAG}} [[Jacques Villeneuve]] |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="DFFFDF"| 6 | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Heinz-Harald Frentzen]] |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 15 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 5 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[1999]] | rowspan="3"| [[Williams FW21|FW21]] | rowspan="3"| Supertec [[V-motor|V10]] | rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[1999 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[1999 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[1999 San Marino Grand Prix|SAN]] | [[1999 Monaco Grand Prix|MON]] | [[1999 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[1999 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[1999 Franse Grand Prix|FRA]] | [[1999 Britse Grand Prix|GBR]] | [[1999 Oostenrykse Grand Prix|OST]] | [[1999 Duitse Grand Prix|DUI]] | [[1999 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[1999 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[1999 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[1999 Europese Grand Prix|EUR]] | [[1999 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[1999 Japannese Grand Prix|JPN]] | |rowspan="3"|'''35''' |rowspan="3"|'''5de''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Ralf Schumacher]] |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 | |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Alex Zanardi]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="EFCFFF"| DNF | |} === Jare 2000–2009 === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:90%" |- ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2000 Formule Een-seisoen|2000]] | rowspan="3"| [[Williams FW22|FW22]]<br/><br/>{{Bridgestone}} | rowspan="3"| [[BMW]] [[V-motor|V10]] | | [[2000 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2000 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2000 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2000 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2000 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2000 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2000 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2000 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2000 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2000 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2000 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2000 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2000 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2000 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2000 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2000 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2000 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | | |rowspan="3" bgcolor="FFDF9F"|'''36''' |rowspan="3" bgcolor="FFDF9F"|'''{{brons}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Ralf Schumacher]] |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 14 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF | | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Jenson Button]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="CFCFFF"| 17 |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2001 Formule Een-seisoen|2001]] | rowspan="3"| [[Williams FW23|FW23]]<br/><br/>{{Michelin}} | rowspan="3"| [[BMW]] [[V-motor|V10]] | | [[2001 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2001 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2001 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2001 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2001 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2001 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2001 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2001 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2001 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2001 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2001 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2001 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2001 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2001 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2001 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2001 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2001 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | | |rowspan="3" bgcolor="FFDF9F"|'''80''' |rowspan="3" bgcolor="FFDF9F"|'''{{brons}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Ralf Schumacher]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| ''DNF'' |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="FFDF9F"| ''3'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| ''6'' | | |- |align="left"| {{CO-VLAG}} [[Juan Pablo Montoya]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| '''''DNF''''' |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="EFCFFF"| ''DNF'' |bgcolor="DFDFDF"| 2 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2002 Formule Een-seisoen|2002]] | rowspan="3"| [[Williams FW24|FW24]]<br/><br/>{{Michelin}} | rowspan="3"| [[BMW]] [[V-motor|V10]] | | [[2002 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2002 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2002 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2002 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2002 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2002 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2002 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2002 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2002 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2002 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2002 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2002 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2002 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2002 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2002 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2002 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2002 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | | |rowspan="3" bgcolor="DFDFDF"|'''92''' |rowspan="3" bgcolor="DFDFDF"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Ralf Schumacher]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="CFCFFF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="CFCFFF"| 8 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 16 |bgcolor="CFCFFF"| 11 | | |- |align="left"| {{CO-VLAG}} [[Juan Pablo Montoya]] |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="DFFFDF"| '''''5''''' |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="EFCFFF"| '''''DNF''''' |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="FFDF9F"| '''3''' |bgcolor="DFFFDF"| '''4''' |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| '''DNF''' |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFFFDF"| 4 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="4"| [[2003 Formule Een-seisoen|2003]] | rowspan="4"| [[Williams FW25|FW25]]<br/><br/>{{Michelin}} | rowspan="4"| [[BMW]] [[V-motor|V10]] | | [[2003 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2003 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2003 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2003 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2003 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2003 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2003 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2003 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2003 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2003 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2003 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2003 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2003 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2003 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2003 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2003 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | | | |rowspan="4" bgcolor="DFDFDF"|'''144''' |rowspan="4" bgcolor="DFDFDF"|'''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{CO-VLAG}} [[Juan Pablo Montoya]] |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="FFFFBF"| '''''1''''' |bgcolor="FFDF9F"| ''3'' |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="EFCFFF"| DNF | | | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Ralf Schumacher]] |bgcolor="DFFFDF"| 8 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="DFFFDF"| '''4''' |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="FFFFBF"| 1 |bgcolor="FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 | |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| ''12'' | | | |- |align="left"| {{ES-VLAG}} [[Marc Gené]] | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="DFFFDF"| 5 | | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="5"| [[2004 Formule Een-seisoen|2004]] | rowspan="5"| [[Williams FW26|FW26]]<br/><br/>{{Michelin}} | rowspan="5"| [[BMW]] V10 | | [[2004 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2004 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2004 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2004 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2004 San Marino Grand Prix|SAN]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2004 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2004 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2004 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2004 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2004 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2004 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2004 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2004 Duitse Grand Prix|DUI]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2004 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2004 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2004 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2004 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2004 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | |rowspan="5"|'''88''' |rowspan="5"|'''4de''' |- |align="left"| {{CO-VLAG}} [[Juan Pablo Montoya]] |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFDFDF"| ''2'' |bgcolor="CFCFFF"| 13 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFFFDF"| 8 |bgcolor="#000000" style="color: white"| DSQ |bgcolor="#000000" style="color: white"| DSQ |bgcolor="DFFFDF"| 8 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="FFFFBF"| ''1'' | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Ralf Schumacher]] |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="#000000" style="color: white"| '''DSQ''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF | | | | | | |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFFFDF"| 5 | |- |align="left"| {{ES-VLAG}} [[Marc Gené]] | | | | | | | | | |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="CFCFFF"| 12 | | | | | | | | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Antônio Pizzonia]] | | | | | | | | | | | |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 7 | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="4"| [[2005 Formule Een-seisoen|2005]] | rowspan="4"| [[Williams FW27|FW27]]<br/><br/>{{Michelin}} | rowspan="4"| [[BMW]] [[V-motor|V10]] | | [[2005 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2005 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2005 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2005 San Marino Grand Prix|SMR]] <br /> {{vlagikoon|SMR}} | [[2005 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2005 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2005 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2005 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2005 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{US-VLAG}} | [[2005 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2005 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2005 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2005 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2005 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2005 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2005 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{BE-VLAG}} | [[2005 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | [[2005 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2005 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} |rowspan="4"|'''66''' |rowspan="4"|'''5de''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="DFFFDF"| 5 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 5 |DNS |bgcolor="CFCFFF"| 12 |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="CFCFFF"| NC |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 14 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="CFCFFF"| NC |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="DFFFDF"| 7 |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nick Heidfeld]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="DFDFDF"| 2 |bgcolor="DFDFDF"| '''2''' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |DNS |bgcolor="CFCFFF"| 14 |bgcolor="CFCFFF"| 12 |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="EFCFFF"| DNF | | | | | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Antônio Pizzonia]] | | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="CFCFFF"| 15 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 13 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2006 Formule Een-seisoen|2006]] | rowspan="3"| [[Williams FW28|FW28]]<br/><br/>{{Bridgestone}} | rowspan="3"| [[Cosworth]] [[V8-enjin|V8]] | | [[2006 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2006 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2006 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2006 San Marino Grand Prix|SMR]] <br /> {{vlagikoon|SMR}} | [[2006 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2006 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2006 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2006 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2006 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2006 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{US-VLAG}} | [[2006 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2006 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2006 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2006 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2006 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2006 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2006 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2006 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | |rowspan="3"|'''11''' |rowspan="3"|'''8ste''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Mark Webber]] |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 12 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="DFFFDF"| 8 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor="DFFFDF"| ''7'' |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="CFCFFF"| 14 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="EFCFFF"| DNF | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="4"| [[2007 Formule Een-seisoen|2007]] | rowspan="4"| [[Williams FW29|FW29]]<br/><br/>{{Bridgestone}} | rowspan="4"| [[Toyota F1|Toyota]] [[V8-enjin|V8]] | | [[2007 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2007 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2007 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2007 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2007 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2007 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2007 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2007 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2007 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2007 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2007 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2007 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2007 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2007 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2007 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2007 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2007 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | |rowspan="4" |'''33''' |rowspan="4" |'''4de''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="CFCFFF"| 12 |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="CFCFFF"| 12 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="DFFFDF"| 6 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 16 |bgcolor="DFFFDF"| 4 | | |- |align="left"| {{AT-VLAG}} [[Alexander Wurz]] |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 9 |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="DFFFDF"| 7 |bgcolor="FFDF9F"| 3 |bgcolor="CFCFFF"| 10 |bgcolor="CFCFFF"| 14 |bgcolor="CFCFFF"| 13 |bgcolor="DFFFDF"| 4 |bgcolor="CFCFFF"| 14 |bgcolor="CFCFFF"| 11 |bgcolor="CFCFFF"| 13 |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="EFCFFF"| DNF |bgcolor="CFCFFF"| 12 | | | |- |align="left"| {{JP-VLAG}} [[Kazuki Nakajima]] | | | | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="CFCFFF"| 10 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! rowspan="3"| [[2008 Formule Een-seisoen|2008]] | rowspan="3"| [[Williams FW30|FW30]]<br/><br/>{{Bridgestone}} | rowspan="3"| [[Toyota F1|Toyota]] [[V8-enjin|V8]] | | [[2008 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2008 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2008 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2008 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2008 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2008 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2008 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2008 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2008 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2008 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2008 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2008 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2008 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{BE-VLAG}} | [[2008 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2008 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{SG-VLAG}} | [[2008 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2008 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2008 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | |rowspan="3"|'''26''' |rowspan="3"|'''8ste''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 | |- |align="left"| {{JP-VLAG}} [[Kazuki Nakajima]] |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 17 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2009 Formule Een-seisoen|2009]] |rowspan="3"| [[Williams FW31|FW31]]<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Toyota F1|Toyota]] [[V8-enjin|V8]] | | [[2009 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2009 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2009 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2009 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2009 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2009 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2009 Turkse Grand Prix|TUR]] | [[2009 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2009 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2009 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2009 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2009 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2009 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2009 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2009 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2009 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[2009 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | |rowspan=3| '''34.5''' |rowspan=3| '''7de''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor="#DFFFDF"| ''6'' |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 9 | | |- |align="left"| {{JP-VLAG}} [[Kazuki Nakajima]] |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#CFCFFF"| 18 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#CFCFFF"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 9 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 13 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! Punte ! Plek |} === Jare 2010–2020 === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" |- ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2010 Formule Een-seisoen|2010]] |rowspan="3"| Williams FW32<br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Cosworth]] [[V8-enjin|V8]] | | [[2010 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2010 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2010 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2010 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2010 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2010 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2010 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2010 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2010 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2010 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2010 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2010 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2010 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2010 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2010 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2010 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2010 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2010 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2010 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3"| '''69''' |rowspan="3"| '''6de''' |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Rubens Barrichello]] |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#DFFFDF"| 9 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 9 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 | | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Hülkenberg]] |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#DFFFDF"|'''8''' |bgcolor="#CFCFFF"| 16 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2011 Formule Een-seisoen|2011]] |rowspan="3"| Williams FW33<br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Cosworth]] [[V8-enjin|V8]] | | [[2011 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2011 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2011 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2011 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2011 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2011 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2011 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2011 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2011 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2011 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2011 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2011 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2011 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2011 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2011 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2011 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2011 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2011 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2011 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | |rowspan="3"| '''5''' |rowspan="3"| '''9de''' |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Rubens Barrichello]] |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#DFFFDF"| 9 |bgcolor="#DFFFDF"| 9 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 | | |- |align="left"| {{VE-VLAG}} [[Pastor Maldonado]] |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 18 |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 18 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 18 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2012 Formule Een-seisoen|2012]] |rowspan="3"| Williams FW34 <br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] RS27-2012 [[V8-enjin|V8]] | | [[2012 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2012 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2012 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2012 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2012 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2012 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2012 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2012 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2012 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2012 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2012 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2012 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2012 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2012 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2012 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2012 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2012 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2012 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2012 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2012 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | |rowspan="3"| '''76''' |rowspan="3"| '''8ste''' |- |align="left"| {{VE-VLAG}} [[Pastor Maldonado]] |bgcolor="#CFCFFF"| 13† |bgcolor="#CFCFFF"| 19† |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#FFFFBF"| '''1''' |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 9 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Bruno Senna]] |bgcolor="#CFCFFF"| 16† |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#CFCFFF"| 22† |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#DFFFDF"| 9 |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 18† |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2013 Formule Een-seisoen|2013]] |rowspan="3"| Williams FW35 <br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault F1|Renault]] RS27-2013 [[V8-enjin|V8]] | | [[2013 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2013 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2013 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2013 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2013 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2013 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2013 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2013 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2013 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2013 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2013 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2013 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2013 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2013 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2013 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2013 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2013 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2013 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2013 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | |rowspan="3"| '''5''' |rowspan="3"| '''9de''' |- |align="left"| {{VE-VLAG}} [[Pastor Maldonado]] |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 | | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2014 Formule Een-seisoen|2014]] |rowspan="3"| Williams FW36 <br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] PU106A Hybrid 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2014 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2014 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2014 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2014 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2014 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2014 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2014 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2014 Oostenrykse Grand Prix|AUT]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2014 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2014 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2014 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2014 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2014 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2014 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2014 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2014 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2014 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2014 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2014 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3" bgcolor="FFDF9F"| '''320''' |rowspan="3" bgcolor="FFDF9F"| {{brons}} |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Felipe Massa]] |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#CFCFFF"| ''12'' |bgcolor="#CFCFFF"| '''4''' |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 | | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFDFDF"| 2 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#FFDF9F"| ''3'' |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2015 Formule Een-seisoen|2015]] |rowspan="3"| Williams FW37<br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] PU106B Hybrid 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2015 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2015 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2015 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2015 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2015 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2015 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2015 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2015 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2015 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2015 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2015 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2015 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2015 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2015 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2015 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2015 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2015 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2015 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2015 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3" bgcolor="FFDF9F"| '''257''' |rowspan="3" bgcolor="FFDF9F"| {{brons}} |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Felipe Massa]] |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#000000" style="color: white"| DSQ |bgcolor="#DFFFDF"| 8 | | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor="#FFFFFF"| DNS |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#DFFFDF"| 9 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] |rowspan="3"| Williams FW38<br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] PU106C Hybrid 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2016 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2016 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2016 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2016 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2016 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2016 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3"| '''138''' |rowspan="3"| '''5de''' |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Felipe Massa]] |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 20 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 9 |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] |rowspan="3"| Williams FW40<br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] M08 EQ Power+ 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | |[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} |[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} |[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} |[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} |[[2017 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} |[[2017 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} |[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} |[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} |[[2017 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} |[[2017 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} |[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} |[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} |[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} |[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} |[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} |[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} |[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} |[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} |[[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} |[[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | |rowspan="3"|'''83''' |rowspan="3"|'''5de''' |- |align="left"| {{BR-VLAG}} [[Felipe Massa]] |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 10 | ND |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 10 | |- |align="left"| {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |- !rowspan="3"| [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] |rowspan="3"| Williams FW41<br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2018 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2018 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2018 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2018 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2018 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3"|'''7''' |rowspan="3"|'''10de''' |- |align="left"|{{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |- |align="left"|{{vlagikoon|RUS}} [[Sergej Sirotkin]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 19 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] |rowspan="3"| Williams FW42<br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]]-AMG F1 M10 EQ Power+ 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2019 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2019 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2019 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2019 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2019 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3"| '''1''' |rowspan="3"| '''10de''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[George Russell]] |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 19 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |- |align="left"| {{PL-VLAG}} [[Robert Kubica]] |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 20 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 19 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 19 |- !rowspan="4"| [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] |rowspan="4"| Williams FW43<br/>{{Pirelli}} |rowspan="4"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]]-AMG F1 M11 EQ Power+ 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>{{AT-VLAG}} | [[2020 Steiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>[[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>{{HU-VLAG}} | [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>{{GB-VLAG}} | [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br/>[[Lêer:F1 70 Logo retraced.svg|28px]] | [[2020 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>{{ES-VLAG}} | [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>{{BE-VLAG}} | [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br/>[[Lêer:Flag of Tuscany.svg|20px]] | [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>{{RU-VLAG}} | [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br/>{{DE-VLAG}} | [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{PT-VLAG}} | [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br/>{{vlagikoon|TUR}} | [[2020 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>{{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br/>{{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>{{vlagikoon|UAE}} | | | | |rowspan="4"| '''0''' |rowspan="4"| '''10de''' |- |align="left"| {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 19 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 19 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 17 | | | | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[George Russell]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 14 | →Merc |bgcolor="#cfcfff"| 15 | | | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} Jack Aitken | | | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="#cfcfff"| 16 | | | | | |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |} === 2021 – === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%" |- ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |rowspan="3"| ROKIT-Williams FW44<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]]-AMG F1 M12 EQ Power+ 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>[[Lêer:Flag of Emilia-Romagna (de facto).svg|20px]] | [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{vlagikoon|POR}} | [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> [[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> {{vlagikoon|NED}} | [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] | [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> {{vlagikoon|QAT}} | [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> {{vlagikoon|SAU}} | [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3"| '''23''' |rowspan="3"| '''8ste''' |- |align="left"| {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] |bgcolor=cfcfff|18 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|18 |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=cfcfff|18 |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=cfcfff|11 |bgcolor=cfcfff|19† |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=efcfff|DNF |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[George Russell]] |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=cfcfff|17† |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=dfffdf|8 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=cfcfff|17† |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=efcfff|DNF |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] |rowspan="3"| ROKIT-Williams FW45<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]]-AMG F1 M13 EQ Power+ 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | |bgcolor=| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} |bgcolor=| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/> {{vlagikoon|SAU}} |bgcolor=| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> {{vlagikoon|AUS}} |bgcolor=| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/> [[Beeld:Flag of Miami, Florida.svg|20px|rand]] |bgcolor=| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/> {{vlagikoon|ESP}} |bgcolor=| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/> {{vlagikoon|MON}} |bgcolor=| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/> {{vlagikoon|AZE}} |bgcolor=| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/> {{vlagikoon|CAN}} |bgcolor=| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/> {{vlagikoon|GBR}} |bgcolor=| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/> {{vlagikoon|AUT}} |bgcolor=| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/> {{vlagikoon|FRA}} |bgcolor=| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/> {{vlagikoon|HUN}} |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> {{vlagikoon|BEL}} |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> {{vlagikoon|NED}} |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> {{vlagikoon|SIN}} |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> {{vlagikoon|JPN}} |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> {{vlagikoon|VSA}} |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> {{vlagikoon|MEX}} |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" |'''3*''' |rowspan="3" |'''10*''' |- |align="left"| {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|18 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"| {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=cfcfff|14† |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=cfcfff|11 |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=cfcfff|18 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |} '''*''' ''Seisoen nog aan die gang''.<br/> † Die renjaer haal nie die einde nie, maar word wel geklassifiseer omdat hy meer as 90% van die renafstand voltooi het.<br/> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Williams F1}} [[Kategorie:Formule Een Wêreldvervaardigerskampioene]] [[Kategorie:Formule Een-vervaardigers]] 2c3sid7dnxpweqp8cu0yau28n7uu2g5 0 103637 2516395 2480259 2022-07-31T12:37:10Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Aartappelbos |national_number = 311 <ref name="iSpot_trees">{{cite web |url=http://www.ispotnature.org/TreesSA?nav=search |title=iSpot: South African Tree Common Names |accessdate=19 Mei 2017 }}{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> | status = | image = கருநெல்லி9.jpg | image_caption = | status = LC | status_system = iucn3.1 | domain = | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Tracheophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | ordo = [[Malpighiales]] | familia = [[Phyllanthaceae]] | genus = [[Phyllanthus]] | species = '''Phyllanthus reticulatus''' | binomial = Phyllanthus reticulatus | binomial_authority = [[Jean Louis Marie Poiret|Poir.]] | range_map = | range_map_caption = | image2 = | image2_caption = | synonyms = * ''Kirganelia reticulata'' <small>(Poir.) Baill.</small> * ''Diasperus reticulatus'' <small>(Poir.) [[Carl Ernst Otto Kuntze|Kuntze]]</small> * ''Cicca reticulata'' <small>(Poir.) [[Wilhelm Sulpiz Kurz|Kurz]]</small> * ''Anisonema reticulatum'' <small>(Poir.) [[Adrien Henri Laurent de Jussieu|A.Juss.]]</small> }} Die '''aartappelbos''' (''Phyllanthus reticulatus'') is 'n skraal, meerstammige [[struik]], klimplant of klein [[boom]]pie wat in die [[Laeveld]] en ooskus van [[KwaZulu-Natal]] voorkom en dikwels ruigtes vorm. Dit kan tot 4 [[meter|m]] hoog word. Die [[bas]] is [[rooibruin]] of [[grys]] en word met tyd veselrig en gegroef. Die [[blare]] is enkelvoudig, klein en afwisselend en [[dennegroen|midgroen]]. Hulle is ewe ver uitmekaar aan neerhangende takke gespasieer. Die geel [[blom]]metjies is onopvallend wat in trosse voorkom. Die boom het 'n sterk gaaraartappelgeur. Die boom se FSA-nommer is 311<ref>https://www.treetags.co.za/national-list-of-indigenous-trees/</ref>. [[Lêer:கருநெல்லி1.jpg|duimnael|links|Vrugte]] [[Lêer:கருநெல்லி12.jpg|duimnael|links|Loof]] == Sien ook == * [[Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse bome]] == Verwysings == {{Verwysings}} == Bron == * Butchart, Duncan: ''Natuurlewe van Suid-Afrika''. Struik Nature. 2012 ISBN 978-1-4317-0248-0 == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Phyllanthus reticulatus}} * {{Wikispecies-inlyn|Phyllanthus reticulatus}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] 2ocyaf9gai9pw00f5zvucc3mqa9q7ev 0 104330 2516517 2515363 2022-07-31T18:01:41Z Aliwal2012 39067 /* Uitslae sedert 2020 */ wikitext text/x-wiki [[Lêer:2020 Formula One tests Barcelona, AlphaTauri AT01, Pierre Gasly.jpg|duimnael|regs|380px|[[Pierre Gasly]] toets 'n '''AlphaTauri AT01''' in 2020 in Barcelona]] '''Scuderia AlphaTauri''', voorheen bekend as '''Scuderia Toro Rosso''' of die afkorting '''STR''', is 'n [[Italiaanse]] [[Formule Een]]wedrenspan. Dit is een van twee F1-spanne wat besit word deur die [[Oostenryk]]se energiedrankiemaatskappy [[Red Bull]], die ander is [[Red Bull Racing]]. Die benaming is nogal interessant, want ''Toro Rosso'' beteken ''Red Bull'' in Italiaans. Dit het sy debuut gemaak in die 2006 Formule Een-seisoen, nadat Paul Stoddard sy oorblywende belang in die [[Minardi]]-span aan die einde van 2005 verkoop het aan Red Bull se eienaar, [[Dietrich Mateschitz]]. Dié het daarna 'n 50/50 vennootskap gesluit met die voormalige F1-renjaer, [[Gerhard Berger]], voor die begin van die seisoen. Einde November 2008 het Red Bull volle eienaarskap van '''Toro Rosso''' bekom na die uitkoop van Berger se aandeel in die span. Scuderia AlphaTauri funksioneer as 'n juniorspan van [[Red Bull Racing]], met die doel om die vaardighede van belowende renjaers vir die seniorspan te ontwikkel. Sedert 2010 het die span egter onafhanklik van hulle seniorspan deelgeneem. Vitantonio Liuzzi behaal die span se eerste punt in sy eerste seisoen by die 2006 Verenigde State Grand Prix. Die span se eerste en enigste voorste wegspringposisie, podiumplek en oorwinning is behaal deur die [[Duitse]] renjaer [[Sebastian Vettel]] by die 2008 Italiaanse Grand Prix. [[Lêer:Vitantonio Liuzzi 2007 Britain.jpg|duimnael|links|240px|Vitantonio Liuzzi jaag in Brittanje in 2007]] Toro Rosso maak van 2007 tot 2013 gebruik van [[Ferrari]] [[V8-enjin]]s, maar in 2014-2015 gebuik die span [[Renault F1|Renault]] [[V6-enjin|V6-turboenjins]], a.g.v. die oorname van die kontrak van hul seniorspan wat aan die einde van 2013 na Renault as enjinbouer oorgeskakel het. Sedert 2016 is daar weer 'n Ferrari [[V6-enjin|V6-turboenjin]] in die Toro Rosso. Die spanhoof is Franz Tost, voorheen van BMW se motorsportafdeling. == Uitslae in 2006-2019 == {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%;" |+ <big>Toro Rosso</big> |- ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Bestuurders ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2006]] |rowspan="3"| STR1<br/><br/>{{Michelin}} |rowspan="3"| [[Cosworth]] TJ2005 V10 | | [[2006 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2006 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2006 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2006 San Marino Grand Prix|SMR]] <br /> {{vlagikoon|SMR}} | [[2006 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2006 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2006 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2006 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2006 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2006 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{US-VLAG}} | [[2006 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2006 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2006 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2006 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2006 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2006 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2006 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2006 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | | | |rowspan="3"| '''1''' |rowspan="3"| '''9de''' |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Vitantonio Liuzzi]] | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 14 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 15 | style="background:#cfcfff;"| 10 | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#dfffdf;"| 8 | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#cfcfff;"| 10 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 14 | style="background:#cfcfff;"| 10 | style="background:#cfcfff;"| 14 | style="background:#cfcfff;"| 13 | | | |- |align="left"| {{US-VLAG}} Scott Speed | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 9 | style="background:#cfcfff;"| 15 | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 10 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 10 | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#cfcfff;"| 14 | style="background:#cfcfff;"| 18 | style="background:#cfcfff;"| 11 | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2007 Formule Een-seisoen|2007]] |rowspan="4"| STR2<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="4"| [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 056 2.4 [[V8-enjin| V8]] | | [[2007 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2007 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2007 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2007 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2007 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2007 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2007 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2007 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2007 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2007 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2007 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2007 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2007 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2007 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2007 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2007 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2007 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | | | |rowspan="4"| '''8''' |rowspan="4"| '''7de''' |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Vitantonio Liuzzi]] | style="background:#cfcfff;"| 14 | style="background:#cfcfff;"| 17 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 17 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 16 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 15 | style="background:#cfcfff;"| 17 | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#cfcfff;"| 9 | style="background:#dfffdf;"| 6 | style="background:#cfcfff;"| 13 | | | | |- |align="left"| {{US-VLAG}} Scott Speed | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 14 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 9 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | | | | | | | | | | | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | | | | | | | | | | | style="background:#cfcfff;"| 16 | style="background:#cfcfff;"| 19 | style="background:#cfcfff;"| 18 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#dfffdf;"| 4 | style="background:#efcfff;"| DNF | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2008 Formule Een-seisoen|2008]] |rowspan="3"| STR2B<br /><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 056 2.4 [[V8-enjin| V8]] | | [[2008 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2008 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2008 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2008 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2008 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{TR-VLAG}} | [[2008 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2008 Kanadese Grand Prix|CAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2008 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{FR-VLAG}} | [[2008 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2008 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2008 Hongaarse Grand Prix|HUN]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2008 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{EU-VLAG}} | [[2008 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{BE-VLAG}} | [[2008 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2008 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{SG-VLAG}} | [[2008 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2008 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2008 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | | | |rowspan="3"| '''39''' |rowspan="3"| '''6de''' |- |align="left"| {{FR-VLAG}} Sébastien Bourdais | style="background:#dfffdf;"| 7 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 15 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#cfcfff;"| 17 | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#cfcfff;"| 18 | style="background:#cfcfff;"| 10 | style="background:#dfffdf;"| 7 | style="background:#cfcfff;"| 18 | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#cfcfff;"| 10 | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#cfcfff;"| 14 | | | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 17 | style="background:#dfffdf;"| 5 | style="background:#dfffdf;"| 8 | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#dfffdf;"| 8 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#dfffdf;"| 6 | style="background:#dfffdf;"| 5 | style="background:#ffffbf;"| '''1''' | style="background:#dfffdf;"| 5 | style="background:#dfffdf;"| 6 | style="background:#cfcfff;"| 9 | style="background:#dfffdf;"| 4 | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2009 Formule Een-seisoen|2009]] |rowspan="4"| STR4<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="4"| [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 056 2.4 [[V8-enjin| V8]] | | [[2009 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2009 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2009 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2009 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2009 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2009 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2009 Turkse Grand Prix|TUR]] | [[2009 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2009 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2009 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2009 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2009 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2009 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2009 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2009 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2009 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[2009 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | | | |rowspan="4"| '''8''' |rowspan="4"| '''10de''' |- |align="left"| {{FR-VLAG}} Sébastien Bourdais | style="background:#dfffdf;"| 8 | style="background:#cfcfff;"| 10† | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#dfffdf;"| 8 | style="background:#cfcfff;"| 18 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | | | | | | | | | | | | |- |align="left"| {{ES-VLAG}} Jaime Alguersuari | | | | | | | | | | style="background:#cfcfff;"| 15 | style="background:#cfcfff;"| 16 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 14 | style="background:#efcfff;"| DNF | | | | |- |align="left"| {{CH-VLAG}} [[Sébastien Buemi]] | style="background:#dfffdf;"| 7 | style="background:#cfcfff;"| 16† | style="background:#dfffdf;"| 8 | style="background:#cfcfff;"| 17 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 15 | style="background:#cfcfff;"| 18 | style="background:#cfcfff;"| 16 | style="background:#cfcfff;"| 16 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#dfffdf;"| 7 | style="background:#dfffdf;"| 8 | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2010 Formule Een-seisoen|2010]] |rowspan="3"| Toro Rosso STR5<br/><br/>{{Bridgestone}} |rowspan="3"| [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 056 2.4 [[V8-enjin|V8]] | | [[2010 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2010 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2010 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2010 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2010 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2010 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2010 Turkse Grand Prix|TUR]] | [[2010 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2010 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2010 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2010 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2010 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2010 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2010 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2010 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2010 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2010 Koreaanse Grand Prix|KOR]] | [[2010 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[2010 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | |rowspan="3"| '''13''' |rowspan="3"| '''9de''' |- |align="left"| {{CH-VLAG}} [[Sébastien Buemi]] | style="background:#cfcfff;"| 16 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#dfffdf;"| 10 | style="background:#cfcfff;"| 16 | style="background:#dfffdf;"| 8 | style="background:#dfffdf;"| 9 | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#cfcfff;"| 14 | style="background:#dfffdf;"| 10 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#cfcfff;"| 15 | | |- |align="left"| {{ES-VLAG}} Jaime Alguersuari | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#dfffdf;"| 9 | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#dfffdf;"| 10 | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 15 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#cfcfff;"| 15 | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#dfffdf;"| 9 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2011 Formule Een-seisoen|2011]] |rowspan="3"| Toro Rosso STR6<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 056 2.4 [[V8-enjin| V8]] | | [[2011 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2011 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2011 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2011 Turkse Grand Prix|TUR]] | [[2011 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2011 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2011 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2011 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2011 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2011 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2011 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2011 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2011 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2011 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2011 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2011 Koreaanse Grand Prix|KOR]] | [[2011 Indiese Grand Prix|IND]] | [[2011 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | [[2011 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | | |rowspan="3"| '''41''' |rowspan="3"| '''8ste''' |- |align="left"| {{CH-VLAG}} [[Sébastien Buemi]] |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#CFCFFF"| 13 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#DFFFDF"| 9 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 12 | | |- |align="left"| {{ES-VLAG}} Jaime Alguersuari |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#CFCFFF"| 14 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#CFCFFF"| 16 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#CFCFFF"| 21 |bgcolor="#CFCFFF"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#CFCFFF"| 11 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2012 Formule Een-seisoen|2012]] |rowspan="3"| STR7<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 056 2.4 [[V8-enjin|V8]] | | [[2012 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2012 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2012 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2012 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2012 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2012 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2012 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2012 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2012 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2012 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2012 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2012 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2012 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2012 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2012 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2012 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2012 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2012 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2012 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2012 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | |rowspan="3"| '''26''' |rowspan="3"| '''9de''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 13 | |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Jean-Éric Vergne]] |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2013 Formule Een-seisoen|2013]] |rowspan="3"| STR8<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 056 2.4 [[V8-enjin|V8]] | | [[2013 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2013 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2013 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2013 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2013 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2013 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2013 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2013 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2013 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2013 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2013 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2013 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2013 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2013 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2013 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2013 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2013 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2013 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2013 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | |rowspan="3"| '''33''' |rowspan="3"| '''8ste''' |- |align="left"| {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 10 | | |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Jean-Éric Vergne]] |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 15 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2014 Formule Een-seisoen|2014]] |rowspan="3"| STR9<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault]] Energy F1-2014 [[V6-enjin|V6]] | | [[2014 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2014 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2014 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2014 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2014 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2014 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2014 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2014 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2014 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2014 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2014 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2014 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2014 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2014 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2014 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2014 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2014 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2014 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2014 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3"| '''30''' |rowspan="3"| '''7de''' |- |align="left"| {{RU-VLAG}} [[Daniil Kvyat]] | style="background:#DFFFDF" | 9 | style="background:#DFFFDF" | 10 | style="background:#CFCFFF" | 11 | style="background:#DFFFDF" | 10 | style="background:#CFCFFF" | 14 | style="background:#EFCFFF" | DNF | style="background:#EFCFFF" | DNF | style="background:#EFCFFF" | DNF | style="background:#DFFFDF" | 9 | style="background:#EFCFFF" | DNF | style="background:#CFCFFF" | 14 | style="background:#DFFFDF" | 9 | style="background:#CFCFFF" | 11 | style="background:#CFCFFF" | 14 | style="background:#CFCFFF" | 11 | style="background:#CFCFFF" | 14 | style="background:#CFCFFF" | 15 | style="background:#CFCFFF" | 11 | style="background:#EFCFFF" | DNF | | |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Jean-Éric Vergne]] | style="background:#DFFFDF" | 8 | style="background:#EFCFFF" | DNF | style="background:#EFCFFF" | DNF | style="background:#CFCFFF" | 12 | style="background:#EFCFFF" | DNF | style="background:#EFCFFF" | DNF | style="background:#DFFFDF" | 8 | style="background:#EFCFFF" | DNF | style="background:#DFFFDF" | 10 | style="background:#CFCFFF" | 13 | style="background:#DFFFDF" | 9 | style="background:#CFCFFF" | 11 | style="background:#CFCFFF" | 13 | style="background:#DFFFDF" | 6 | style="background:#DFFFDF" | 9 | style="background:#CFCFFF" | 13 | style="background:#DFFFDF" | 10 | style="background:#CFCFFF" | 13 | style="background:#CFCFFF" | 12 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2015 Formule Een-seisoen|2015]] |rowspan="3"| STR10<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Renault]] Energy F1-2015<br />1.6 [[V6-enjin|V6]]-turbo | | [[2015 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2015 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2015 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2015 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2015 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2015 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2015 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2015 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2015 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2015 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2015 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2015 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2015 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2015 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2015 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2015 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2015 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2015 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2015 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3"| '''67''' |rowspan="3"| '''7de''' |- |align="left"| {{vlagikoon|NED}} [[Max Verstappen]] | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#dfffdf;"| 7 | style="background:#cfcfff;"| 17* | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 15 | style="background:#dfffdf;"| 8 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#dfffdf;"| 4 | style="background:#dfffdf;"| 8 | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#dfffdf;"| 8 | style="background:#dfffdf;"| 9 | style="background:#dfffdf;"| 10 | style="background:#dfffdf;"| 4 | style="background:#dfffdf;"| 9 | style="background:#dfffdf;"| 9 | style="background:#cfcfff;"| 16 | | |- |align="left"| {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | style="background:#dfffdf;"| 9 | style="background:#dfffdf;"| 8 | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#dfffdf;"| 9 | style="background:#dfffdf;"| 10 | style="background:#cfcfff;"| 12 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 11 | style="background:#dfffdf;"| 9 | style="background:#dfffdf;"| 10 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#dfffdf;"| 7 | style="background:#cfcfff;"| 13 | style="background:#efcfff;"| DNF | style="background:#cfcfff;"| 11 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] |rowspan="4"| STR11<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="4"| [[Ferrari]] 059/4<br />1.6 [[V6-enjin|V6]]-turbo | | [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2016 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2016 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2016 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2016 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2016 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2016 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="4"| '''63''' |rowspan="4"| '''7de''' |- |align="left"| {{vlagikoon|NED}} [[Max Verstappen]] |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF | | | | | | | | | | | | | | | | | |- |align="left"| {{RU-VLAG}} [[Daniil Kvyat]] | | | | |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#efcfff"| DNF |- |align="left"| {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#efcfff"| DNF |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="5"| [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] |rowspan="5"| STR12<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="5"| [[Renault]] R.E.17<br />1.6 [[V6-enjin|V6]]-turbo | |[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} |[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} |[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} |[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} |[[2017 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} |[[2017 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} |[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} |[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} |[[2017 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} |[[2017 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} |[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} |[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} |[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} |[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} |[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} |[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} |[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} |[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} |[[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} |[[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | |rowspan="5"|'''53''' |rowspan="5"|'''7e''' |- |align="left"| {{RU-VLAG}} [[Daniil Kvyat]] |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF | | |bgcolor="#dfffdf"| 10 | | | |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] | | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 13 | |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 16 | |- |align="left"| {{Vlagikoon|NZL}} [[Brendon Hartley]] | | | | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 15 | |- |align="left"| {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF | | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] |rowspan="3"| STR13<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Honda Racing F1|Honda]] RA618H<br />1.6 [[V6-enjin|V6]]-turbo | | [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2018 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2018 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2018 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2018 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2018 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} !rowspan="3" style="background-color:#ffffff"|33 !rowspan="3" style="background-color:#ffffff"|9de |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#efcfff"| DNF |- |align="left"| {{Vlagikoon|NZL}} [[Brendon Hartley]] |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 20^† |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 19 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] |rowspan="4"| STR14<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="4"| [[Honda]] RA619H [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2019 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2019 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2019 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2019 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2019 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="4"| '''85''' |rowspan="4"| '''6de''' |- |align="left"| {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 10 | | | | | | | | | |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] | | | | | | | | | | | | |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |- |align="left"| {{RU-VLAG}} [[Daniil Kvyat]] |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! Jaar ! Onderstel<br />en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |} † Die renjaer het nie die Grand Prix voltooi nie, maar is geklassifiseer omdat hy meer as 90% van die ren voltooi het. == Uitslae sedert 2020 == {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%;" |+<big>Scuderia AlphaTauri</big> |- ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Renjaers !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !Punte !Plek |- !rowspan="3"| 2020 |rowspan="3"| AlphaTauri AT01<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Honda Racing F1|Honda]] RA620H 19 1.6 [[V6-enjin|V6]] Turbo | | [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/>{{AT-VLAG}} | [[2020 Steiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>[[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>{{HU-VLAG}} | [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>{{GB-VLAG}} | [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br/>[[Beeld:F1 70 Logo retraced.svg|28px]] | [[2020 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>{{ES-VLAG}} | [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>{{BE-VLAG}} | [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br/>[[Beeld:Flag of Tuscany.svg|20px]] | [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>{{RU-VLAG}} | [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br/>{{DE-VLAG}} | [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{PT-VLAG}} | [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2020 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | | | | !rowspan="3"| 107 !rowspan="3"| 7de |- |align="left"| {{vlagikoon|FRA}} [[Pierre Gasly]] |bgcolor="#dfffdf"|7 |bgcolor="#cfcfff"|15 |bgcolor="#efcfff"|DNF |bgcolor="#dfffdf"|7 |bgcolor="#cfcfff"|11 |bgcolor="#dfffdf"|9 |bgcolor="#dfffdf"|8 |bgcolor="#ffffbf"|1 |bgcolor="#efcfff"|DNF |bgcolor="#dfffdf"|9 |bgcolor="#dfffdf"|6 |bgcolor="#dfffdf"|5 |bgcolor="#efcfff"|DNF |bgcolor="#cfcfff"|13 |bgcolor="#dfffdf"|6 |bgcolor="#cfcfff"|11 |bgcolor="#dfffdf"|8 | | | | | |- |align="left"| {{vlagikoon|RUS}} [[Daniil Kvyat]] |bgcolor="#cfcfff"|12 |bgcolor="#dfffdf"|10 |bgcolor="#cfcfff"|12 |bgcolor="#efcfff"|DNF |bgcolor="#dfffdf"|10 |bgcolor="#cfcfff"|12 |bgcolor="#cfcfff"|11 |bgcolor="#dfffdf"|9 |bgcolor="#dfffdf"|7 |bgcolor="#dfffdf"|8 |bgcolor="#cfcfff"|15 |bgcolor="#cfcfff"|19 |bgcolor="#dfffdf"|4 |bgcolor="#cfcfff"|12 |bgcolor="#cfcfff"|11 |bgcolor="#dfffdf"|7 |bgcolor="#cfcfff"|11 | | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |rowspan="3"| AlphaTauri AT02<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Honda Racing F1|Honda]] RA620H 19 1.6 [[V6-enjin|V6]] Turbo | | [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{vlagikoon|POR}} | [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> [[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> {{vlagikoon|NED}} | [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] | [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> {{vlagikoon|QAT}} | [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> {{vlagikoon|SAU}} | [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} !rowspan="3"| '''142''' !rowspan="3"| '''6de''' |- |align="left"| {{vlagikoon|FRA}} [[Pierre Gasly]] |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=cfcfff|11 |bgcolor=dfffdf|'''5''' |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=cfcfff|11 |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=dfffdf|5 |- |align="left"| {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=ffffff|DNS |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=dfffdf|4 |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] |rowspan="3"| AlphaTauri AT03<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Honda]] RA620H 19 1.6 [[V6-enjin|V6]] Turbo | |bgcolor=| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} |bgcolor=| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/> {{vlagikoon|SAU}} |bgcolor=| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> {{vlagikoon|AUS}} |bgcolor=| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/> [[Beeld:Flag of Miami, Florida.svg|20px|rand]] |bgcolor=| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/> {{vlagikoon|ESP}} |bgcolor=| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/> {{vlagikoon|MON}} |bgcolor=| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/> {{vlagikoon|AZE}} |bgcolor=| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/> {{vlagikoon|CAN}} |bgcolor=| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/> {{vlagikoon|GBR}} |bgcolor=| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/> {{vlagikoon|AUT}} |bgcolor=| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/> {{vlagikoon|FRA}} |bgcolor=| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/> {{vlagikoon|HUN}} |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> {{vlagikoon|BEL}} |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> {{vlagikoon|NED}} |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> {{vlagikoon|SIN}} |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> {{vlagikoon|JPN}} |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> {{vlagikoon|VSA}} |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> {{vlagikoon|MEX}} |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" |'''27*''' |rowspan="3" |'''8*''' |- |align="left"| {{vlagikoon|FRA}} [[Pierre Gasly]] |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=cfcfff|11 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"| {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=ffffff|<small>DNS</small> |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|19 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |} '''*''' ''Seisoen nog aan die gang''<br/> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. == Galery == <gallery mode="packed" heights="140"> Vitantonio Liuzzi 2006.jpg|[[Vitantonio Liuzzi]] bestuur 'n Toro Rosso in 2006 Toro Rosso duo 2008 Japan free practice.jpg|Toro Rosso-tweeling tydens 'n oefensessie in Japan, 2008 Buemi Toro Rosso Jerez (cropped).jpg|[[Sébastien Buemi]] toetsbestuur 'n Toro Rosso by Jerez Toro_Rosso_duo_2015_Malaysia_Race.jpg|Die twee Toro Rosso's van [[Carlos Sainz jr.]] en [[Max Verstappen]] by die [[2015 Maleisiese Grand Prix]] </gallery> [[Kategorie:Formule Een-vervaardigers]] ffrd1e70rpypov1ta8e0zgz1pn0dw1c 0 104331 2516500 2515317 2022-07-31T17:41:38Z Aliwal2012 39067 /* Volledige Formule Een-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Valtteri Bottas | image = F12019 Schloss Gabelhofen (20) (cropped).jpg | caption = Bottas in 2019. | nationality = {{vlagikoon|FIN}} Fin | birth_date = {{GDEO|1989|8|28|df=y}} | birth_place = Nastola, [[Finland]] | Old Team = [[WilliamsF1|Williams Martini Racing]]<br/>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 2022 Team = [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo-Ferrari]] | Car number = 77 | Races = {{F1stat|BOT|entries}} ({{F1stat|BOT|starts}} begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|BOT|wins}} | Podiums = {{F1stat|BOT|podiums}} | Points = {{F1stat|BOT|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|BOT|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|BOT|fastestlaps}} | First race = [[2013 Australiese Grand Prix]] | First win = [[2017 Russiese Grand Prix]] | Last win = [[2021 Turkse Grand Prix]] | Last race = {{laaste F1GP}} | Last season = 2021 | Last position = 3de (226 punte) }} '''Valtteri Viktor Bottas''' (Nastola, [[28 Augustus]] [[1989]])<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/drivers/valtteri-bottas.html|title=Valtteri Bottas|website=Formula1.com|access-date=27 Desember 2019}}</ref> is 'n [[Finland|Finse]] professionele motorrenjaer wat vir die [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo-Ferrarispan]] in [[Formule Een]] Grands Prix jaag. Hy was van 2013 tot 2016 lid van die Williams F1-span, en het in 2017 by die [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]-span aangesluit, en het van 2017 tot 2021 tien Grands Prix vir hul gewen.<ref>{{cite web|url= https://www.theguardian.com/sport/2017/apr/30/valtteri-bottas-vettel-hamilton-f1-russia-gp|title= Valtteri Bottas stuns Vettel and Hamilton to win F1’s Russian GP|date=1 Mei 2017|work=Guardian|accessdate=3 Mei 2017}}</ref> Bottas is in 2011 as kampioen gekroon in die GP3-reeks vir die Lotus ART-span deur sy spanmaat James Calado en die Nederlander Nigel Melker te verslaan. Hy woon tans in [[Monaco]]. == Formule 1 == Bottas was die reserwejaer vir die [[Williams F1]]-span in die Formule 1-seisoen in 2010.<ref>{{nl}} [https://web.archive.org/web/20100131013723/http://f3.gpupdate.net/nl/f3-euroseries-nieuws/226919/bottas-ingelijfd-als-nieuwe-testcoureur-williams/ Bottas ingelijfd als nieuwe testcoureur Williams]</ref> Hy het sy eerste vrye oefening tydens die [[2012 Maleisiese Grand Prix]] onderneem. Hy het in 2012 altesaam 15 oefensessies op Vrydae voltooi, deur elke keer die plek van die renjaer [[Bruno Senna]] oor te neem. Op 28 November 2012 is aangekondig dat Bottas in 2013 die renjaer vir die Williams-span sou word. [[Pastor Maldonado]], wat sedert 2011 by Williams was, het sy spanmaat geword.<ref>{{nl}} [http://www.gpupdate.net/nl/f1-nieuws/288039/williams-bevestigt-bottas-en-maldonado/ Williams bevestigt Bottas en Maldonado]</ref> In sy sewende weden in Kanada het Bottas vir 'n groot verrassing gesorg deur met die onmededingende Williams in die derde plek agter Sebastian Vettel en Lewis Hamilton te kwalifiseer. In die wedren het hy egter slegs veertiende kon eindig, 'n rondte agter die wenner Vettel. In die [[2013 Verenigde State Grand Prix]] het Bottas weer in die top tien gekwalifiseer, hy kon nou sy posisie op agtste plek behou en verdien daarmee sy eerste punte in Formule Een. [[Lêer:Valtteri Bottas 2015 Malaysia FP3.jpg|duimnael|links|300px|Bottas tydens die [[2015 Maleisiese Grand Prix]]]] == 2014 tot 2016 == In 2014 het Bottas met nommer 77 begin ry. Hy het hierdie nommer gekies omdat dit ooreenstem met sy naam (Val77eri Bo77as). Met Felipe Massa het hy ook 'n nuwe spanmaat gekry. Tydens die [[2014 Oostenrykse Grand Prix]] het Bottas sy eerste podiumplek in Formule 1 behaal, nadat hy tweede agter sy spanmaat Felipe Massa was. Hy kon 'n lang ruk [[Lewis Hamilton]] se vinniger Mercedes terughou, maar moes hom uiteindelik laat verbykom. By die volgende wedren in Brittanje was Bottas terug op die podium met 'n tweede plek agter Hamilton, toe hy van plek veertien af moes begin het. Hy was ook op die podium in die Grands Prix van Duitsland, België, Rusland en Abu Dhabi. Met 186 punte eindig hy in die vierde plek in die kampioenskap. In 2015 was die Williams minder mededingend as in die vorige jaar, maar Bottas het daarin geslaag om twee podiumplekke in die Grands Prix van Kanada en Meksiko te haal. Hy eindig vyfde met 136 punte.In 2016 was Williams se motor weer minder mededingend as in die vorige seisoen. Bottas kon eers op die podium eindig in die Kanadese Grand Prix. Met 85 punte het hy op die finale punteleer in die agtste plek geëindig. == Skuif na Mercedes == === 2017 === [[Lêer:Valtteri Bottas (35871616600).jpg|duimnael|Bottas in sy debuutren vir Mercedes]] In 2017 het Bottas hom by die Mercedes-span aangesluit om die wêreldkampioen Nico Rosberg, wat uit motorsport getree het, se plek in te neem. By die [[2017 Bahreinse Grand Prix|Grand Prix van Bahrein]] verower hy die eerste keer 'n voorste wegspringplek in sy Formule 1-loopbaan. Hy kon dit egter nie versilwer nie, maar in die daaropvolgende [[2017 Russiese Grand Prix|wedren in Rusland]] het hy sy eerste Formule 1-wedren gewen, nadat hy in die eerste rondte die Ferrari's van [[Sebastian Vettel]] en [[Kimi Räikkönen]] verbygesteek het, wat hom die vyfde Finn gemaak het om 'n Grand Prix te wen. Hy het van die derde plek in die volgende ren in [[2017 Spaanse Grand Prix|Spanje]] met 'n enjinprobleem onttrek, nadat hy 'n botsing met Verstappen en Räikkönen in die eerste rondte oorleef het. Mercedes was in [[2017 Monaco Grand Prix|Monaco]] van die pas af en het gesukkel om hitte in die bande op te wek. Desondanks het Bottas in die 3de plek gekwalifiseer, minder as 'n tiende sekonde van die voorwegspringtyd, terwyl sy spanmaat, Lewis Hamilton, slegs 14de kon kwalifiseer. Bottas eindig 4de in die wedren. Bottas eindig 2de in [[2017 Kanadese Grand Prix|Kanada]], agter spanmaat Hamilton, gevolg deur 'n inhaalren in [[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|Azerbeidjan]] vir 2de, nadat hy in die laaste plek was na 'n botsing met Räikkönen in die eerste rondte. Hy gebruik die veelvuldige veiligheidsmotors en rooi vlagperiode om die bondel in te haal, en die daaropvolgende chaos en drama voor hom het hom in staat gestel om op die laaste oomblik [[Lance Stroll]] in te haal vir 2de plek. Bottas het in die volgende ren in [[2017 Oostenrykse Grand Prix|Oostenryk]] eerste weggespring en 'n sege beklink, terwyl hy Sebastian Vettel se aanvallende Ferrari teen die einde van die wedren moes afweer. Nadat hy die volgende ren in [[2017 Britse Grand Prix|Brittanje]] in die 9de plek weggespring het, na 'n vyfplek-straf vir 'n nuwe ratkas, skuif hy deur die veld op na die tweede plek agter Hamilton, deels weens 'n laat pap band aan Kimi Räikkönen se Ferrari. In [[2017 Hongaarse Grand Prix|Hongarye]] het hy 3de gekwalifiseer en 3de geëindig, met Hamilton wat hom op die laaste draai van die laaste rondte kans gegee het nadat hy Hamilton laat deurgaan het om die Ferrari's aan te val. Na die somervakansie het Bottas 'n 5de plek in [[2017 Belgiese Grand Prix|België]] behaal, hy is deur Ricciardo en Räikkönen verbygesteek na die veiligheidsmotor, terwyl sy spanmaat Lewis Hamilton die ren gewen het. Hy het tweede in [[2017 Italiaanse Grand Prix|Italië]] geëindig. In [[2017 Singapoerse Grand Prix|Singapoer]] het hy die ren in die 3de plek voltooi na 'n botsing van vier motors in die eerste rondte wat voor hom plaasgevind het. Daarna eindig hy op die podium vir die volgende drie wedrenne, terwyl Hamilton twee oorwinnings en 'n 2de plek behaal, en Mercedes hul vierde agtereenvolgende vervaardigerskampioenskapstitel in die VSA verower. In [[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|Aboe Dhabi]] behaal hy sy eerste "grand slam": hy spring voor weg en wen die wedren met die vinnigste rondtetyd. ===2018=== [[Lêer:Valtteri Bottas-Test Days Circuit Barcelona (3).jpg|duimnael|links|Bottas toets vir Mercedes in 2018]] [[Lêer:2018 Chinese Grand Prix FP3 Valtteri Bottas (39860983280).jpg|duimnael|Bottas by die [[2018 Chinese Grand Prix]]]] Op 13 September 2017 het Mercedes aangekondig dat Bottas weer in die 2018-seisoen vir hulle sou jaag.<ref>{{en}} {{cite web|title=Silver Arrows and Valtteri Bottas together in 2018|url=https://www.mercedesamgf1.com/en/mercedes-amg-f1/silver-arrows-and-valtteri-bottas-together-in-2018|website=Mercedes F1 team|access-date=13 September 2017|archive-date= 4 Oktober 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201004133443/https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-valtteri-bottas-signs-new-deal-to-drive-for-mercedes-in-2021.5kdl5Krly4Y3Z1l6dCVJjy.html|url-status=dead}}</ref> Bottas het goed gevaar in [[2018 Bahreinse Grand Prix|Bahrein]] deur sy motor derde op die wegspringrooster te plaas, agter die Ferrari's van Vettel en Räikkönen, maar voor Hamilton wat vierde gekwalifiseer het. Met die ren se wegspring kon Bottas Räikkönen verbygesteek. Aan die einde van die ren het Vettel se bande vinnig begin slyt, en Bottas het die gaping binne 'n sekonde na Vettel toegemaak en uiteindelik tweede geëindig, met Hamilton net 'n paar sekondes agter hom. Bottas het sy spanmaat weer uitoorlê om in die derde plek op die rooster weg te spring, aangesien die Ferrari's die voorry weer in die [[2018 Chinese Grand Prix|Chinese Grand Prix]] uitgesluit het. Hy het weer aan die begin op Räikkönen toegesak, nadat sy mede-Fin deur Vettel wyd gedruk is, en het na tweede plek opgeskuif. Daarna slaag hy om Vettel verby te steek tydens die eerste kuipefase en neem die voortou met 'n skuif aan die buitekant van Räikkönen (wat toe nog nie by die kuipe aangedoen het nie) in die eerste draai. Toe die [[Toro Rosso]]'s van [[Brendon Hartley]] en [[Pierre Gasly]] egter bots en 'n veiligheidsmotorperiode afdwing, was Bottas en Vettel reeds verby die ingang van die kuipe en kon hulle nie vir nuwe bande stop nie. Albei die Red Bulls het die vinniger sagte bande aangesit. Ricciardo het van die sesde plek af deur die veld gekom en 'n waaghalsige verbysteek op Bottas uitgevoer met slegs agt rondtes om te gaan. Bottas eindig tweede in die ren en bly derde in die kampioenskap, en 14 punte agter Vettel, die voorloper. By die volgende ren, in [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|Bakoe]], het Bottas weer derde gekwalifiseer, agter Vettel en Hamilton. Hy was in die eerste periode van die ren derde, maar toe Hamilton en Vettel kuipe toe is vir nuwe bande, het Bottas die voortou geërf. Hy het vir nog 15 rondtes voor gebly totdat die Red Bulls gebots het en die veiligheidsmotor ontplooi is. Toe die veiligheidsmotor binnekom, met minder as 'n handvol rondtes om te gaan, het Vettel probeer om Bottas in draai 1 verby te steek, wyd gehardloop en gevolglik tot die vyfde plek geval. Met nog net twee rondtes oor, het Bottas oor 'n stuk rommel gery, en 'n pap regteragterband opgedoen wat hom uit die wedren laat val en aan Hamilton die oorwinning besorg het. Dit het beteken dat Bottas tot die vierde plek in die kampioenskap teruggeval het, 30 punte agter Hamilton in die eerste plek. Voor die [[2018 Duitse Grand Prix|Duitse Grand Prix]] het Bottas 'n nuwe kontrak met Mercedes vir die 2019-seisoen geteken met 'n opsie vir die 2020-seisoen.<ref>{{cite news |title=Valtteri Bottas signs new Mercedes contract to keep him alongside Lewis Hamilton for 2019 and beyond |url=https://www.telegraph.co.uk/formula-1/2018/07/20/valtteri-bottas-signs-new-mercedes-contract-keep-alongside-lewis/ |work=The Daily Telegraph |date=20 Julie 2018|access-date=20 Julie 2018}}</ref> ==Volledige Formule Een-uitslae== (Uitslae met {{Pictogram poleposition}} toon voorste wegspronge aan, {{Pictogram snelste ronde}} is vinnigste rondte) {| class="wikitable" style="font-size: 80%; text-align: center" !Jaar !Inskr !Onderstel !Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !Plek !Punte |- |[[2012 Formule Een-seisoen|2012]] ![[Williams Grand Prix Engineering|Williams F1]] ![[Williams Grand Prix Engineering|Williams]] FW34 ![[Renault]] RS27-2012 2.4 [[V8-enjin|V8]] |[[2012 Australiese Grand Prix|AUS]] |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br />{{small|TD}} |[[2012 Monaco Grand Prix|MON]] |[[2012 Kanadese Grand Prix|KAN]] |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Europese Grand Prix|EUR]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|TD}} |[[2012 Singapoerse Grand Prix|SIN]] |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Koreaanse Grand Prix|KOR]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Indiese Grand Prix|IND]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2012 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|TD}} |[[2012 Verenigde State Grand Prix|VSA]] |style="background:#F1F8FF;"| [[2012 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|TD}} | | !&nbsp;– !&nbsp;– |- |[[2013 Formule Een-seisoen|2013]] ![[Williams Grand Prix Engineering|Williams F1-span]] ![[Williams Grand Prix Engineering|Williams]] FW35 ![[Renault]] RS27-2013 2.4 [[V8-enjin|V8]] |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|14}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|11}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|14}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br />{{small|16}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|12}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|14}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|12}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|16}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2013 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|Ret}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|15}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|15}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Koreaanse Grand Prix|KOR]]<br />{{small|12}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|17}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Indiese Grand Prix|IND]]<br />{{small|16}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2013 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|15}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2013 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|8}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2013 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|Ret}} | | | !17de !4 |- |[[2014 Formule Een-seisoen|2014]] ![[Williams Grand Prix Engineering|Williams Martini Racing]] ![[Williams Grand Prix Engineering|Williams]] FW36 !Mercedes PU106A Hybrid 1.6 [[V6-enjin|V6 t]] |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br />{{small|5}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2014 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|Ret}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|7}} |style="background:#FFDF9F;"|[[2014 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|3}} |style="background:#DFDFDF;"|[[2014 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|2}} |style="background:#DFDFDF;"|[[2014 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|2}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|8}} |style="background:#FFDF9F;"|[[2014 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|3}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|4}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2014 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|11}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|6}} |style="background:#FFDF9F;"|[[2014 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|3}}{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|10}} |style="background:#FFDF9F;"|[[2014 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|3}} | | | !4de !186 |- |[[2015 Formule Een-seisoen|2015]] ![[Williams Grand Prix Engineering|Williams Martini Racing]] ![[Williams Grand Prix Engineering|Williams]] FW37 !Mercedes-AMG PU106B Hybrid 1.6 |style="background:#ffffff;"|[[2015 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|DNS}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2015 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2015 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|6}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2015 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|4}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2015 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br />{{small|4}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2015 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|14}} |style="background:#FFDF9F;"|[[2015 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|3}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2015 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2015 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|5}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2015 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|13}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2015 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2015 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|4}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2015 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2015 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|5}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2015 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|12^†}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2015 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#FFDF9F;"|[[2015 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|3}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2015 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|5}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2015 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|13}} | | | !5de !136 |- |[[2016 Formule Een-seisoen|2016]] ![[Williams Grand Prix Engineering|Williams Martini Racing]] ![[Williams Grand Prix Engineering|Williams]] FW38 !Mercedes-AMG PU106C Hybrid 1.6 |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|4}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br />{{small|5}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|12}} |style="background:#FFDF9F;"|[[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|3}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Europese Grand Prix|EUR]]<br />{{small|6}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|9}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|14}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|6}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|10}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|16}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|8}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|11}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|DNF}} | ! 8ste ! 85 |- |[[2017 Formule Een-seisoen|2017]] ![[Mercedes AMG Petronas F1-span]] !Mercedes-AMG F1 W08 EQ Power+ ![[Mercedes-Benz|Mercedes]] M08 EQ Power+ 1.6 [[V6-enjin|V6 t]] |style="background:#FFDF9F;"|[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />3 |style="background:#DFFFDF;"|[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />6 |style="background:#FFDF9F;"|[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />3{{Pictogram poleposition}} |style="background:#ffffbf;"|[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />1 |style="background:#EFCFFF;"|[[2017 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br />DNF |style="background:#DFFFDF;"|[[2017 Monaco Grand Prix|MON]]<br />4 |style="background:#DFDFDF;"|[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />2 |style="background:#DFDFDF;"|[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />2 |style="background:#ffffbf;"|[[2017 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />1{{Pictogram poleposition}} |style="background:#DFDFDF;"|[[2017 Britse Grand Prix|GBR]]<br />2 |style="background:#FFDF9F;"|[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />3 |style="background:#DFFFDF;"|[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />5 |style="background:#DFDFDF;"|[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />2 |style="background:#FFDF9F;"|[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />3 |style="background:#DFFFDF;"|[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />5 |style="background:#DFFFDF;"|[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />4{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />5 |style="background:#DFDFDF;"|[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />2 |style="background:#DFDFDF;"|[[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />2{{Pictogram poleposition}} |style="background:#ffffbf;"|[[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />1{{Pictogram poleposition|f=1|p=1}} | | !style="background:#FFDF9F;"| {{brons}} !style="background:#FFDF9F;"| 305 |- |[[2018 Formule Een-seisoen|2018]] ![[Mercedes AMG Petronas F1-span]] !Mercedes-AMG F1 W09 EQ Power+ ![[Mercedes-Benz|Mercedes]] M09 EQ Power+ 1.6 [[V6-enjin|V6 t]] |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />8 |style="background:#DFDFDF;"| [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />2{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#DFDFDF;"| [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />2 |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />14^†{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#DFDFDF;"| [[2018 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br />2 |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Monaco Grand Prix|MON]]<br />5 |style="background:#DFDFDF;"| [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />2 |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Franse Grand Prix|FRA]]<br />7{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />DNF{{Pictogram poleposition}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Britse Grand Prix|GBR]]<br />4 |style="background:#DFDFDF;"| [[2018 Duitse Grand Prix|GER]]<br />2 |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />5 |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />4{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#FFDF9F;"| [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />3 |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />4 |style="background:#DFDFDF;"| [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />2{{Pictogram poleposition|f=1|p=1}} |style="background:#DFDFDF;"| [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />2 |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />5 |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />5{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />5{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />5 | ! 5de ! 247 |- |[[2019 Formule Een-seisoen|2019]] ![[Mercedes AMG Petronas F1-span]] !Mercedes-AMG F1 W10 EQ Power+ ![[Mercedes-Benz|Mercedes]] M10 EQ Power+ 1.6 [[V6-enjin|V6 t]] |style="background:#FFFFBF;"| [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />1{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#DFDFDF;"| [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />2 |style="background:#DFDFDF;"| [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />2{{Pictogram poleposition}} |style="background:#FFFFBF;"| [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />1{{Pictogram poleposition}} |style="background:#DFDFDF;"| [[2019 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br />2{{Pictogram poleposition}} |style="background:#FFDF9F;"| [[2019 Monaco Grand Prix|MON]]<br />3 |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />4{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#DFDFDF;"| [[2019 Franse Grand Prix|FRA]]<br />2 |style="background:#FFDF9F;"| [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />3 |style="background:#DFDFDF;"| [[2019 Britse Grand Prix|GBR]]<br />2{{Pictogram poleposition}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2019 Duitse Grand Prix|GER]]<br />DNF |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />8 |style="background:#FFDF9F;"| [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />3 |style="background:#DFDFDF;"| [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />2 |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />5 |style="background:#DFDFDF;"| [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />2 |style="background:#FFFFBF;"| [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />1 |style="background:#FFDF9F;"| [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />3 |style="background:#FFFFBF;"| [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />1{{Pictogram poleposition}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />DNF{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />4 | !style="background:#DFDFDF;"| {{silwer}} !style="background:#DFDFDF;"| 326 |- |[[2020 Formule Een-seisoen|2020]] ![[Mercedes AMG Petronas F1-span]] !Mercedes-AMG F1 W11 EQ Performance ![[Mercedes-Benz|Mercedes]] M11 EQ Performance 1.6 [[V6-enjin|V6 t]] |bgcolor=ffffbf| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br />2 |bgcolor=ffdf9f| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />3 |bgcolor=cfcfff| [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br />11 |bgcolor=ffdf9f| [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br />3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffdf9f| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />2 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />5 |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br />2 |bgcolor=ffffbf| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br />DNF |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br />2 |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br />2 |bgcolor=cfcfff| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br />14 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BAH]]<br />8 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br />8 |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />2 | | | | | !style="background:#DFDFDF;"| {{silwer}} !style="background:#DFDFDF;"| 223 |- |[[2021 Formule Een-seisoen|2021]] ![[Mercedes AMG Petronas F1-span]] !Mercedes-AMG F1 W12 E Performance ![[Mercedes-Benz|Mercedes]] M12 E Performance 1.6 [[V6-enjin|V6 t]] |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Bahreinse Grand Prix|BAH]]<br />3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff| [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br />DNF |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br />3{{Pictogram poleposition|f=1|p=1}} |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />3 |bgcolor=efcfff| [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br />DNF |bgcolor=cfcfff| [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br />12 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br />4 |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br />3 |bgcolor=dfdfdf| [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br />2 |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br/><small>'''*'''³3</small> |bgcolor=efcfff| [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br />DNF |bgcolor=cfcfff| [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br />12 |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br />3 |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br />3 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br />5 |bgcolor=ffffbf| [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br />1{{Pictogram poleposition|f=1|p=1}} |bgcolor=dfffdf| [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br />6 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br />15{{Pictogram poleposition|f=1|p=1}} |bgcolor=ffdf9f| [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br/>'''*'''¹3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff| [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br />DNF |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br />3 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br />6 !style="background:#FFDF9F;"| {{brons}} !style="background:#FFDF9F;"| 226 |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] ! [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo Racing]] ! [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]] C42 ! [[Ferrari]] 065/066 [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=dfffdf| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>6 |bgcolor=efcfff| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>DNF |bgcolor=dfffdf| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>8 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>⁷&nbsp;5 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>7 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>6 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>9 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>11 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>7 |bgcolor=efcfff| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>DNF |bgcolor=cfcfff| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>¹⁰&nbsp;11 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>14 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>20 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> |bgcolor=efefef| '''9*''' |bgcolor=efefef| '''46*''' |- ! Seisoen ! Inskrywing ! Onderstel ! Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 ! Plek ! Punte |} * '''*'''¹ Wenner van die snelkwalifisering. * '''*'''³ Derde in die snelkwalifisering. '''*''' Seisoen nog aan die gang.<br/> † Kon nie die ren voltooi nie, maar is geklassifiseer omrede hy meer as 90% van die wedrenafstand afgelê het.<br/> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. == Verwysings == {{Verwysings|2}} {{DEFAULTSORT:Bottas, Valtteri}} [[Kategorie:Finse renjaers]] [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 1989]] [[Kategorie:Lewende mense]] k57b5fhnmbo03uc3off7sp4tpsa02ue 0 104333 2516481 2515295 2022-07-31T16:52:55Z Aliwal2012 39067 /* Formule Een-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Sergio Pérez | image = Sergio Pérez 2019 (cropped).jpg | caption = Pérez in 2019 | nationality = {{vlagikoon|MEX}} Meksikaner | birth_date = {{GDEO|1990|1|26|df=y}} | birth_place = [[Guadalajara]], [[Jalisco]], [[Meksiko]] | death_date = | Old Team = [[Sauber]], [[McLaren]], [[Racing Point F1-span|Force India/Racing Point]]<ref>{{cite web |title=Sergio Perez confirmed for 2019 with Racing Point Force India |url=http://www.forceindiaf1.com/news/sergio-perez-confirmed-2019-racing-point-force-india |publisher=Racing Point Force India |access-date=18 Oktober 2018 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190224051511/http://www.forceindiaf1.com/news/sergio-perez-confirmed-2019-racing-point-force-india |archive-date=24 Februarie 2019 |url-status=dead |df=dmy-all }}</ref> | 2022 Team = [[Red Bull Racing|Red Bull]] | Car number = 11 | Races = {{F1stat|PER|entries}} ({{F1stat|PER|starts}} begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|PER|wins}} | Podiums = {{F1stat|PER|podiums}} | Points = {{F1stat|PER|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|PER|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|PER|fastestlaps}} | First race = [[2011 Australiese Grand Prix]] | First win = [[2020 Sakhir Grand Prix]] | Last win = [[2022 Monaco Grand Prix]] | Last race = {{laaste F1GP}} | Last season = 2021 | Last position = 4de (190 punte) }} '''Sergio Michel Pérez Mendoza''' ({{IFA-es|ˈseɾxjo ˈpeɾes|lang|SergioPérezPronunciation.ogg}}; gebore 26 Januarie 1990), <ref name="Sergio Perez Profile">{{Cite web|url=https://www.espn.com/racing/f1/story/_/id/30791634/how-sergio-perez-rode-lifelong-sponsorship-formula-one-success|title=ESPN/How Sergio Perez rode his lifelong sponsorship to Formula One success|date=28 January 2021|website=ESPN|publisher=ESPN|access-date=24 October 2021}}</ref> met die bynaam '''"Checo"''', <ref>{{Cite web|url=https://www.mclaren.com/racing/heritage/driver/sergio-perez/|title=McLaren Racing - Heritage - Sergio Pérez|website=www.mclaren.com|language=en|access-date=4 December 2020}}</ref> is 'n [[Meksiko|Meksikaanse]] professionele motorrenjaer wat sedert 2021 vir [[Red Bull Racing]] in [[Formule Een]] Grands Prix jaag. Hy het voorheen vir [[Sauber Motorsport|Sauber]], [[McLaren]], [[Force India]] en [[Racing Point F1-span|Racing Point]] deelgeneem. Hy het sy eerste Formule Een Grand Prix by die [[2020 Sakhir Grand Prix]] in Bahrein gewen, en die rekord verbeter vir die aantal wegspronge voor 'n renoorwinning op 190.<ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.sakhir-gp-facts-and-stats-mexico-gets-a-second-and-very-popular-f1-winner.5Q5HulZqarl3Ip8eU0BEKL.html|title=Sakhir GP Facts & Stats: Sergio Perez breaks record for longest wait for first F1 win {{!}} Formula 1®|website=www.formula1.com|language=en|access-date=8 December 2020}}</ref> Sy eerste voorwegsprong was by die [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix]]. == Formule Eenloopbaan == [[Lêer:Sergio_Perez_2011_Malaysia_FP1.jpg|links|duimnael|260px|Pérez jaag vir [[Sauber Motorsport|Sauber]] by die [[2011 Maleisiese Grand Prix]]]] Pérez was tot 2012 'n lid van die Ferrari-bestuurdersakademie. Hy het sy Formule Een-debuut in die [[2011 Formule Een-seisoen|2011-seisoen]] vir Sauber gemaak. Hy het sy eerste Formule Een-podium by die [[2012 Maleisiese Grand Prix]] vir Sauber behaal. Weens sy jong ouderdom en prestasie is daar na hom verwys as "die Meksikaanse [[Wonderkind]]".<ref>{{Cite web|url=http://www.automedia.com/Blog/post/Motorsports-Monday-Hamilton-On-Top-In-Hungary-Spa-24-NASCAR-At-Indy.aspx|title=Motorsports Monday: Hamilton On Top In Hungary, Spa 24, NASCAR At Indy|last=ZumMallen|first=Ryan|publisher=autoMedia.com|access-date=23 September 2012}}</ref> Pérez het vir die [[2013 Formule Een-seisoen|2013-seisoen]] by McLaren aangesluit, maar die span het nie 'n enkele podiumplek behaal nie. Daarna, vir die [[2014 Formule Een-seisoen|2014-seisoen]], het die span besluit om Pérez met [[Kevin Magnussen]] te vervang. Force India het Pérez vir die 2014-seisoen met 'n €15 miljoenkontrak beloon. Hy het by Force India gebly toe die span in 2018 in administrasie gegaan het en hervorm is as die Racing Point-span vir 2019. In 2019 het Racing Point 'n verlenging van drie jaar met Pérez onderteken. <ref name="Racing Point 2020">{{Cite web|url=https://www.racingpointf1.com/news/2019-sportpesa-racing-point-f1-team-sergio-perez-announcement|title=Checo Announced!|publisher=SportPesa Racing|archive-url=https://web.archive.org/web/20190830161228/https://www.racingpointf1.com/news/2019-sportpesa-racing-point-f1-team-sergio-perez-announcement|archive-date=30 August 2019|access-date=30 August 2019}}</ref> In September 2020 het Racing Point aangekondig dat Pérez die span aan die einde van die seisoen sou verlaat, aangesien [[Sebastian Vettel]], 'n viermalige F1-wêreldkampioen, onderteken is om hom te vervang. In Desember het Pérez vir die 2021-seisoen by Red Bull Racing geteken, na sy eerste Formule Een-oorwinning by die [[2020 Sakhir Grand Prix]] ; Verstappen se spanmaat, [[Alexander Albon]], is afgegradeer tot toets- en reserwejaer by Red Bull. <ref name="A">{{Cite web|url=https://www.motorsport.com/f1/news/perez-red-bull-verstappen-2021/4929130/?ic_source=home-page-widget&ic_medium=widget&ic_campaign=widget-1|title=Sergio Perez replaces Albon at Red Bull for 2021 season|last=Smith|first=Luke|date=18 December 2020|website=Autosport.com|access-date=4 March 2021}}</ref> Pérez het toe die [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix]] vir die span gewen en die tweede Formule 1 Grand Prix-oorwinning van sy loopbaan verseker. Pérez het sy eerste Formule Een-voorwegspringposisie by die [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|Saoedi-Arabiese Grand Prix in 2022]] behaal. {{clear}} ==Formule Een-uitslae== (Uitslae met {{Pictogram poleposition}} toon voorwegspronge aan, {{Pictogram snelste ronde}} is vinnigste rondte) {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%" |- !Jaar !Inskrywer !Onderstel !Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Plek ! Punte |- | [[2011 Formule Een-seisoen|2011]] ! [[Sauber|Sauber F1-span]] ! [[Sauber]] C30 ! [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 056 2.4 [[V8-enjin|V8]] |style="background:#000000; color:white"|[[2011 Australiese Grand Prix|<span style="color:white;">AUS</span>]]<br />{{small|DSQ}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2011 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2011 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|17}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2011 Turkse Grand Prix|TUR]]<br />{{small|14}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2011 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|9}} |style="background:#ffffff;"| [[2011 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|DNS}} |style="background:#F1F8FF;"| [[2011 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|PO}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2011 Europese Grand Prix|EUR]]<br />{{small|11}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2011 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|7}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2011 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|11}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2011 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|15}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2011 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2011 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2011 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2011 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|8}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2011 Koreaanse Grand Prix|KOR]]<br />{{small|16}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2011 Indiese Grand Prix|IND]]<br />{{small|10}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2011 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|11}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2011 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|13}} | | | ! 16de ! 14 |- | [[2012 Formule Een-seisoen|2012]] ! [[Sauber|Sauber F1-span]] ! [[Sauber]] C31 ! [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 056 2.4 [[V8-enjin|V8]] |style="background:#DFFFDF;"| [[2012 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFDFDF;"| [[2012 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|2}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2012 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|11}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2012 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|11}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2012 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2012 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|11}}{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#ffdf9f;"| [[2012 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|3}} |style="background:#dfffdf;"| [[2012 Europese Grand Prix|EUR]]<br />{{small|9}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2012 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2012 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|6}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2012 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|14}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2012 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFDFDF;"| [[2012 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|2}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2012 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|10}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2012 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2012 Koreaanse Grand Prix|KOR]]<br />{{small|11}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2012 Indiese Grand Prix|IND]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2012 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|15}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2012 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|11}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2012 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|DNF}} | | ! 10de ! 66 |- | [[2013 Formule Een-seisoen|2013]] ! [[McLaren|Vodafone McLaren Mercedes]] ! [[McLaren]] MP4-28 ! [[Mercedes-Benz|Mercedes]] FO 108Z 2.4 [[V8-enjin|V8]] |style="background:#CFCFFF;"| [[2013 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|11}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2013 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|9}}{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2013 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|11}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2013 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|6}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2013 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|9}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2013 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|16^†}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2013 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|11}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2013 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|20^†}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2013 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2013 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|9}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2013 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|11}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2013 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|12}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2013 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2013 Koreaanse Grand Prix|KOR]]<br />{{small|10}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2013 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|15}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2013 Indiese Grand Prix|IND]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2013 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2013 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2013 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|6}} | | | ! 11de ! 49 |- | [[2014 Formule Een-seisoen|2014]] ! [[Force India|Sahara Force India F1-span]] ! [[Force India]] VJM07 ! [[Mercedes-Benz|Mercedes]] PU106A Hybrid 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] |style="background:#DFFFDF;"| [[2014 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|10}} |style="background:#FFFFFF;"| [[2014 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|DNS}} |style="background:#FFDF9F;"| [[2014 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|3}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2014 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2014 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|9}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2014 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2014 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|11^†}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2014 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|6}}{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2014 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|11}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2014 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|10}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2014 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2014 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2014 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2014 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2014 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2014 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|10}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2014 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2014 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|15}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2014 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|7}} | | | ! 10de ! 59 |- | [[2015 Formule Een-seisoen|2015]] ! [[Force India|Sahara Force India F1]] ! [[Force India]] VJM08 ! [[Mercedes-Benz|Mercedes]] PU106B Hybrid 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |style="background:#DFFFDF;"| [[2015 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|10}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2015 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2015 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|11}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2015 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|8}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2015 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|13}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2015 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|7}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2015 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|11}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2015 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2015 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|9}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2015 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2015 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2015 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|6}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2015 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|7}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2015 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|12}} |style="background:#FFDF9F;"| [[2015 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|3}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2015 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2015 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|8}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2015 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|12}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2015 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|5}} | | | !9de !78 |- | [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] ! [[Force India|Sahara Force India F1]] ! [[Force India]] VJM09 ! [[Mercedes-Benz|Mercedes]] PU106C Hybrid 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |style="background:#CFCFFF;"| [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|16}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|11}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|7}} |style="background:#FFDF9F;"| [[2016 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|3}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|10}} |style="background:#FFDF9F;"| [[2016 Europese Grand Prix|EUR]]<br />{{small|3}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2016 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|17^†}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|6}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|11}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|6}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|4}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|8}} | ! 7de ! 101 |- | [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] ! [[Force India|Sahara Force India F1]] ! [[Force India]] VJM10 ! [[Mercedes-Benz|Mercedes]] M08 EQ Power+ 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|6}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|4}} |style="background:#CFCFFF"|[[2017 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|13}}{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|5}} |style="background:#EFCFFF"|[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|8}} |style="background:#CFCFFF"|[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|17^†}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|6}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF"|[[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|7}} | | !7de !100 |- |rowspan="2" | [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] ! [[Force India|Sahara Force India F1]] !rowspan="2" | [[Force India]] VJM11 !rowspan="2" | [[Mercedes-Benz|Mercedes]] M09 EQ Power+ 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |style="background:#CFCFFF"| [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|11}} |style="background:#CFCFFF"| [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|16}} |style="background:#CFCFFF"| [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|12}} |style="background:#FFDF9F"| [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />{{small|3}} |style="background:#DFFFDF"| [[2018 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|9}} |style="background:#CFCFFF"| [[2018 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|12}} |style="background:#CFCFFF"| [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|14}} |style="background:#EFCFFF"| [[2018 Franse Grand Prix|FRA]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF"| [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF"| [[2018 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF"| [[2018 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|7}} |style="background:#CFCFFF"| [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|14}} | | | | | | | | | | !rowspan="2" | 8ste !rowspan="2" | 62 |- ![[Racing Point F1-span|Racing Point Force India F1]] | | | | | | | | | | | | |style="background:#DFFFDF"|[[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF"|[[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|7}} |style="background:#CFCFFF"|[[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|16}} |style="background:#DFFFDF"|[[2018 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF"|[[2018 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF"|[[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|8}} |style="background:#EFCFFF"|[[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF"|[[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF"|[[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|8}} | |- | [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] ! SportPesa Racing Point F1-span ! [[Racing Point F1-span|Racing Point]] RP19 ! [[Mercedes-Benz|Mercedes]] M10 EQ Power+ 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |style="background:#CFCFFF"|[[2019 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|13}} |style="background:#DFFFDF"|[[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF"|[[2019 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF"|[[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />{{small|6}} |style="background:#CFCFFF"|[[2019 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|15}} |style="background:#CFCFFF"|[[2019 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|12}} |style="background:#CFCFFF"|[[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|12}} |style="background:#CFCFFF"|[[2019 Franse Grand Prix|FRA]]<br />{{small|12}} |style="background:#CFCFFF"|[[2019 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|11}} |style="background:#CFCFFF"|[[2019 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|17}} |style="background:#EFCFFF"|[[2019 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF"|[[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|11}} |style="background:#DFFFDF"|[[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|6}} |style="background:#DFFFDF"|[[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|7}} |style="background:#EFCFFF"|[[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF"|[[2019 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF"|[[2019 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF"|[[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF"|[[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF"|[[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF"|[[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|7}} | ! 10de ! 52 |- | [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] !BWT [[Racing Point F1-span]] ![[Racing Point F1-span|Racing Point]] RP20 ![[Mercedes-Benz|Mercedes]] M11 EQ Performance 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] |bgcolor=dfffdf| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>6</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br /><small>6</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>7</small> |bgcolor=white | [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>OT</small> |bgcolor=white | [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]] |bgcolor=dfffdf| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>4</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br /><small>4</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br /><small>7</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br /><small>6</small> |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br /><small>2</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BAH]]<br /><small>18</small> |bgcolor=ffffbf| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br /><small>1</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>DNF</small> | | | | | ! 4de ! 125 |- | [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] ! [[Red Bull Racing|Red Bull Racing Honda]] ! [[Red Bull Racing|Red Bull]] RB16B ! [[Honda]] RA621H [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=dfffdf| [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />5 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>12 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>4 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br />5 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Monaco Grand Prix|MON]]<br />4 |bgcolor=ffffbf| [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />1 |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Franse Grand Prix|FRA]]<br />3 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br />4 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br />6 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Britse Grand Prix|GBR]]<br />16{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff| [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br />19 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br />8 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br />5 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br />9 |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br />3 |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br />3 |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br />3 |bgcolor=dfffdf| [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br />4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br />4 |bgcolor=efcfff| [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br />15 ^† |bgcolor=efefef|'''4de''' |bgcolor=efefef|'''190''' |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] ! [[Red Bull Racing]] ! [[Red Bull Racing|Red Bull]] RB18 ! RBPTH001 (ex Honda) [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=cfcfff| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />18 ^† |bgcolor=dfffdf| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>2 |bgcolor=dfdfdf| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>^'''3'''2 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>4 |bgcolor=dfdfdf| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>1 |bgcolor=dfdfdf| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfdfdf| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>2 |bgcolor=efcfff| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>^'''5'''<small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>4 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>5 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> | '''3de*''' | '''173*''' |- !Jaar !Inskrywer !Onderstel !Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Plek ! Punte |} '''*''' Seisoen nog aan die gang<br/> {{smallsup|†}} Kon nie die ren voltooi nie, maar is geklassifiseer omrede hy meer as 90% van die wedrenafstand afgelê het. == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Perez, Sergio}} [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Meksikaanse renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 1990]] [[Kategorie:Lewende mense]] 9cb02rxff0vivwa6rjkqnb6xgxaszxi 0 104336 2516450 2515294 2022-07-31T15:08:59Z Aliwal2012 39067 Wenner [[2022 Hongaarse Grand Prix]] wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Max Verstappen | image = Max Verstappen 2017 Malaysia 3.jpg | caption = Verstappen in Maleisië, 2017 | nationality = {{vlagikoon|NED}} Nederlander | birth_date = {{GDEO|1997|9|30|df=y}} | birth_name = Max Emilian Verstappen | birth_place = [[Hasselt]], [[België]] | Old Team = Toro Rosso (2015–2016) | 2022 Team = [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | Car number = 33 | Races = {{F1stat|VER|entries}} ({{F1stat|VER|starts}} begin) | Championships = 1 (2021) | Wins = {{F1stat|VER|wins}} | Podiums = {{F1stat|VER|podiums}} | Points = {{F1stat|VER|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|VER|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|VER|fastestlaps}} | First race = [[2015 Australiese Grand Prix]] | First win = [[2016 Spaanse Grand Prix]] | Last win = [[2022 Hongaarse Grand Prix]] | Last race = {{laaste F1GP}} | Last season = 2021 | Last position = 1ste (395,5 punte) }} [[Lêer:FIA_F1_Austria_2018_Nr._33_Verstappen.jpg|duimnael|links|300px|Verstappen in die [[2018 Oostenrykse Grand Prix]]]] '''Max Verstappen''' (gebore [[30 September]] [[1997]]) is 'n [[België|Belgies]]-[[Nederland]]se professionele motorrenjaer<ref name="belg">{{Cite web|url=http://www.f1today.net/nl/nieuws/f1/201020/jos-verstappen-over-de-nationaliteit-van-max|title=Jos Verstappen over de nationaliteit van Max|publisher=f1today.net|date= 10 April 2015|access-date=15 Desember 2020}}</ref><ref name="vlag">{{Cite web|url=https://www.gpfans.com/nl/artikelen/41751/dit-is-waarom-max-verstappen-niet-onder-de-belgische-vlag-rijdt/|title=Dit is waarom Max Verstappen niet onder de Belgische vlag rijdt|access-date=2020-11-02|author=GPfans.com|lang=nl}}</ref> wat vir die [[Red Bull Racing|Red Bull-span]] in [[Formule Een]] Grands Prix jaag. Hy is die seun van oud-Formule 1-renjaer Jos Verstappen. In [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] is hy as wêreldkampioen gekroon nadat hy 10 wedrenne, twee meer as die heersende kampioen [[Lewis Hamilton]], gewen het. Sy vorige beste F1-seisoen was in [[2019 Formule Een-seisoen|2019]], met oorwinnings in die [[2019 Oostenrykse Grand Prix|Oostenrykse]], [[2019 Duitse Grand Prix|Duitse]] en [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|Brasiliaanse Grands Prix]]. == Biografie == Max Verstappen is op 30 September 1997 in Hasselt, België, gebore.<ref>{{Cite web|url=http://en.espnf1.com/f1/motorsport/driver/171391.html|title=Drivers / Max Verstappen| access-date=2 November 2020|publisher=ESPN F1|lang=en}}</ref> Sy familie het lank 'n skakel met motorsport gehad: sy vader, Jos Verstappen, is 'n Nederlandse voormalige Formule 1-jaer, sy Belgiese moeder, Sophie Kumpen, was aktief en suksesvol in karting en as renjaer en sy kleinneef, Anthony Kumpen, is 'n Belgiese beroepsrenjaer. Verstappen woon sedert Oktober 2015 in Monaco maar sê dat dit nie om belastingredes is nie.<ref>{{Cite web|url=https://www.grandprix.com/ns/ns32591.html|title=Latest Formula 1 Breaking News - Grandprix.com|access-date=2020-11-02|work=www.grandprix.com}}</ref> Alhoewel Verstappen 'n Belgiese moeder het, hy gebore is en in België woonagtig was,<ref name="vlag" /> besluit hy om met 'n Nederlandse renlisensie mee te ding omdat hy "meer Hollands voel", meer tyd saam met sy pa deurgebring het as by sy moeder vanweë sy knortjor-aktiwiteite en was hy altyd omring deur Nederlanders toe hy in Maaseik, 'n Belgiese stad aan die Nederlandse grens, grootgeword het.<ref>{{Cite web|url=http://www.nieuwsblad.be/sportwereld/cnt/dmf20140816_01219423|title=Geen rijbewijs, wel in de F1|access-date=2 November 2020|last=Cornelissen|first=Marc|date=17 Augustus 2014|publisher=Het Nieuwsblad|lang=nl}}</ref> Verstappen het in 2015 gesê: "Ek het eintlik net in België gewoon om te slaap, maar bedags het ek na Nederland gegaan waar my vriende ook was. Ek is grootgemaak as 'n Nederlander en so voel ek ook".<ref name="vlag" /> == Loopbaan == [[Lêer:Max Verstappen 2015 Malaysia FP3 2.jpg|duimnael|links|280px|Verstappen jaag hier vir [[Toro Rosso]] by die [[2015 Maleisiese Grand Prix]]]] Verstappen het op vierjarige ouderdom met karting begin. Vanaf die ouderdom van sewe jaar mag hy aan kartingkompetisies deelneem. Op 15 Maart 2015 maak hy sy Formule 1-buiging in die [[2015 Australiese Grand Prix|Australiese Grand Prix]] vir [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]]. Op die ouderdom van 17 jaar en 166 dae word hy die jongste debutant van alle tye in Formule 1. Hy het meer as 'n halwe seisoen aan Formule 1 deelgeneem voordat hy op sy 18de verjaardag sy rybewys verwerf het.<ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/headlines/2015/9/verstappen-passes-driving-test-on-18th-birthday.html|title=Road legal at last! Verstappen passes driving test on 18th birthday|access-date=2020-11-02|work=Formula 1® - The Official F1® Website|lang=en}}</ref> Een seisoen later behaal hy sy eerste podiumplek in 'n GP op 15 Mei 2016 in diens van [[Red Bull Racing]] en wen die [[2016 Spaanse Grand Prix|Spaanse Grand Prix]]. Hiermee word hy op die ouderdom van 18 jaar en 228 dae die jongste leier in 'n Grand Prix, die jongste bestuurder op die podium en die jongste wenner ooit van 'n Grand Prix. Hy was ook die eerste Nederlandse wenner in Formule 1 en later die eerste Nederlander wat 'n voorste wegspringplek behaal het. Verstappen is die suksesvolste Nederlandse Formule 1-jaer ooit, nadat hy in 2021 as wêreldkampioen gekroon is. Vanweë die sukses van Max Verstappen in Formule 1, het die openbare belangstelling in die sport in Nederland geweldig toegeneem. Dit het ook verseker dat Formule 1 sou terugkeer na die [[Zandvoort-renbaan]] tydens die [[2021 Nederlandse Grand Prix]]. ==Formule Een-uitslae== (Uitslae met {{Pictogram poleposition}} toon voorwegspronge aan, {{Pictogram snelste ronde}} is vinnigste rondte) {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:75%" |- !Jaar !Inskrywer !Onderstel !Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Plek ! Punte |- | [[2015 Formule Een-seisoen|2015]] ! [[Scuderia Toro Rosso]] ! [[Toro Rosso]] STR10 ! [[Renault]] Energy F1-2015 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |bgcolor=efcfff| [[2015 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2015 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br/>7 |bgcolor=cfcfff| [[2015 Chinese Grand Prix|CHN]]<br/>17† |bgcolor=efcfff| [[2015 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2015 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br/>11 |bgcolor=efcfff| [[2015 Monaco Grand Prix|MON]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2015 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>15 |bgcolor=dfffdf| [[2015 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>8 |bgcolor=efcfff| [[2015 Britse Grand Prix|GBR]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2015 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>4 |bgcolor=dfffdf| [[2015 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>8 |bgcolor=cfcfff| [[2015 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>12 |bgcolor=dfffdf| [[2015 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/>8 |bgcolor=dfffdf| [[2015 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/>9 |bgcolor=dfffdf| [[2015 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>10 |bgcolor=dfffdf| [[2015 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/>4 |bgcolor=dfffdf| [[2015 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br/>9 |bgcolor=dfffdf| [[2015 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br/>9 |bgcolor=cfcfff| [[2015 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>16 | | | |style="background:#efefef"| '''12''' |style="background:#efefef"| '''49''' |- | rowspan="2"| [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] ! [[Scuderia Toro Rosso|Scuderia <br/>Toro Rosso]] ! [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]]<br/>STR11 ! [[Ferrari]] 060 [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=dfffdf| [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|10}} |bgcolor=dfffdf| [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|6}} |bgcolor=dfffdf| [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|8}} |bgcolor=efcfff| [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>DNF</small> | | | | | | | | | | | | | | | | | | |rowspan="2" style="background:#efefef"| '''5''' |rowspan="2" style="background:#efefef"| '''204''' |- ! [[Red Bull Racing]] ! [[Red Bull Racing|Red Bull<br/>RB12]] ! [[Honda|TAG Heuer]] <br/>F1-2016 <!-- [[V6-enjin|V6]] --> | | | | |bgcolor=ffffbf| [[2016 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />1 |bgcolor=efcfff| [[2016 Monaco Grand Prix|MON]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />4 |bgcolor=dfffdf| [[2016 Europese Grand Prix|EUR]]<br />8 |bgcolor=dfdfdf| [[2016 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />2 |bgcolor=dfdfdf| [[2016 Britse Grand Prix|GBR]]<br />2 |bgcolor=dfffdf| [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />5 |bgcolor=ffdf9f| [[2016 Duitse Grand Prix|GER]]<br />3 |bgcolor=cfcfff| [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />11 |bgcolor=dfffdf| [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />7 |bgcolor=dfffdf| [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />6 |bgcolor=dfdfdf| [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />2 |bgcolor=dfdfdf| [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />2 |bgcolor=efcfff| [[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />4 |bgcolor=ffdf9f| [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />4 | |- | [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] ! [[Red Bull Racing|Red Bull Racing Honda]] ! [[Red Bull Racing|Red Bull RB13]] ! [[Honda|Tag Heuer]] F1-2017 [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=dfffdf| [[2017 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>5 |bgcolor=ffdf9f| [[2017 Chinese Grand Prix|CHN]]<br/>3 |bgcolor=efcfff| [[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>5 |bgcolor=efcfff| [[2017 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>5 |bgcolor=efcfff| [[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff| [[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff| [[2017 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>4 |bgcolor=dfffdf| [[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>5 |bgcolor=efcfff| [[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>10 |bgcolor=efcfff| [[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=ffffbf| [[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br/>1 |bgcolor=dfdfdf| [[2017 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/>2 |bgcolor=dfffdf| [[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/>4 |bgcolor=ffffbf| [[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br/>1 |bgcolor=dfffdf| [[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br/>5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| [[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>5 | | |style="background:#efefef"| '''6''' |style="background:#efefef"| '''168''' |- | [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] ! [[Red Bull Racing|Aston Martin <br/>Red Bull Racing]] ! [[Red Bull Racing|Red Bull RB14]] ! [[Honda|TAG Heuer]] F1-2018 [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=dfffdf| [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>6 |bgcolor=efcfff| [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]]<br/>5 |bgcolor=efcfff| [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=ffdf9f| [[2018 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br/>3 |bgcolor=dfffdf| [[2018 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>9{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffdf9f| [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf| [[2018 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>2 |bgcolor=ffffbf| [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>1 |bgcolor=cfcfff| [[2018 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>15† |bgcolor=dfffdf| [[2018 Duitse Grand Prix|DUI]]<br/>4 |bgcolor=efcfff| [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=ffdf9f| [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>3 |bgcolor=dfffdf| [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>5 |bgcolor=dfdfdf| [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/>2 |bgcolor=dfffdf| [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>5 |bgcolor=ffdf9f| [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/>3 |bgcolor=dfdfdf| [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/>2 |bgcolor=ffffbf| [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br/>1 |bgcolor=dfdfdf| [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br/>2 |bgcolor=ffdf9f| [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>3 | |style="background:#efefef"| '''4''' |style="background:#efefef"| '''249''' |- | [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] ! [[Red Bull Racing|Aston Martin <br/>Red Bull Racing]] ! [[Red Bull Racing|Red Bull RB15]] ! [[Honda]] RA619H [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=ffdf9f| [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />3 |bgcolor=dfffdf| [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>4 |bgcolor=dfffdf| [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]]<br/>4 |bgcolor=dfffdf| [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>4 |bgcolor=ffdf9f| [[2019 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br/>3 |bgcolor=dfffdf| [[2019 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>4 |bgcolor=dfffdf| [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>5 |bgcolor=dfffdf| [[2019 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>4 |bgcolor=ffffbf| [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| [[2019 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>5 |bgcolor=ffffbf| [[2019 Duitse Grand Prix|DUI]]<br/>1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf| [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=efcfff| [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>8 |bgcolor=ffdf9f| [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/>3 |bgcolor=dfffdf| [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>4 |bgcolor=efcfff| [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br/>6 |bgcolor=ffdf9f| [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/>3 |bgcolor=ffffbf| [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br/>1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf| [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>2 | |bgcolor=ffdf9f| '''{{Brons}}''' |bgcolor=ffdf9f| '''278''' |- | [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] ! [[Red Bull Racing|Aston Martin <br/>Red Bull Racing]] ! [[Red Bull Racing|Red Bull]] RB16 ! [[Honda]] RA620H [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=efcfff| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=ffdf9f| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>3 |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>2 |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf| [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br/>1 |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br/>2 |bgcolor=ffdf9f| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>3 |bgcolor=efcfff| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>2 |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br/>2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffdf9f| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>3 |bgcolor=efcfff| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br/>6 |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BAH]]<br/>2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=ffffbf| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>1{{Pictogram poleposition}} | | | | | |bgcolor=ffdf9f| '''{{Brons}}''' |bgcolor=ffdf9f| '''214''' |- | [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] ! [[Red Bull Racing|Red Bull Racing Honda]] ! [[Red Bull Racing|Red Bull RB16B]] ! [[Honda]] RA621H [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=dfdfdf| [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf| [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>1 |bgcolor=dfdfdf| [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>2 |bgcolor=dfdfdf| [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf| [[2021 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>1 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>18†{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf| [[2021 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf| [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf| [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/>1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=efcfff| [[2021 Britse Grand Prix|GBR]]<br/><small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf| [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]]]<br/>9 |bgcolor=ffffbf| [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>1{{Pictogram poleposition}}‡ |bgcolor=ffffbf| [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/>1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff| [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/><small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf| [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>2 |bgcolor=dfdfdf| [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br/>2 |bgcolor=ffffbf| [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br/>1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf| [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/>1 |bgcolor=dfdfdf| [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/>'''*'''²2 |bgcolor=dfdfdf| [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]]<br/>2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf| [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>2 |bgcolor=ffffbf| [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf| {{Goud}} |bgcolor=ffffbf| '''395{{breuk|1|2}}''' |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] ! [[Red Bull Racing|Oracle Red Bull Racing]] ! [[Red Bull Racing|Red Bull]] RB18 ! RBPTH001 (ex Honda) [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=cfcfff| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>19† |bgcolor=ffffbf| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>1 |bgcolor=efcfff| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=ffffbf| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>¹1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>1 |bgcolor=ffdf9f| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>3 |bgcolor=ffffbf| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>1 |bgcolor=ffffbf| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>4 |bgcolor=dfdfdf| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>¹2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>1 |bgcolor=ffffbf| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>1 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> | '''{{goud}}*''' | '''258*''' |- !Jaar !Inskrywer !Onderstel !Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Plek ! Punte |} '''*''' Seisoen nog aan die gang<br/> {{smallsup|†}} Kon nie die ren voltooi nie, maar is geklassifiseer omrede hy meer as 90% van die wedrenafstand afgelê het.<br/> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. ==Verwysings== {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Verstappen, Max}} [[Kategorie:Nederlandse renjaers]] [[Kategorie:Formule Een-Wêreldbestuurderskampioene]] [[Kategorie:Geboortes in 1997]] [[Kategorie:Lewende mense]] 1f6nfigdi9lse0y8z98vo6i96ixwbfk 0 104337 2516484 2515303 2022-07-31T17:09:05Z Aliwal2012 39067 /* Formule 1-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Carlos Sainz jr. | image = Formel12021-SchlossGabelhofen(15) (cropped2).jpg | caption = Sainz in 2021 | nationality = {{vlagikoon|ESP}} Spanjaard | birth_date = {{GDEO|1994|9|1|df=y}} | birth_name = Carlos Sainz Vázquez de Castro | birth_place = [[Madrid]], [[Spanje]] | Old Team = [[McLaren]]-[[Renault F1|Renault]] | 2022 Team = [[Scuderia Ferrari|Ferrari]]<ref name="SAI ferrari">{{cite news|last=Coch|first=Mat|date=14 May 2020|title=Ferrari confirms Sainz as Vettel's replacement|work=speedcafe.com|url=https://www.speedcafe.com/2020/05/14/ferrari-confirms-sainz-as-vettels-replacement/|url-status=live|access-date=14 May 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200817173921/https://www.speedcafe.com/2020/05/14/ferrari-confirms-sainz-as-vettels-replacement/|archive-date=17 August 2020}}</ref> | Car number = 55 | Races = {{F1stat|SAI|entries}} ({{F1stat|SAI|starts}} begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|SAI|wins}} | Podiums = {{F1stat|SAI|podiums}} | Points = {{F1stat|SAI|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|SAI|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|SAI|fastestlaps}} | First race = [[2015 Australiese Grand Prix]] | First win = [[2022 Britse Grand Prix]] | Last win = | Last race = {{laaste F1GP}} | Last season = 2021 | Last position = 5de (164,5 punte) }} '''Carlos Sainz jr.''' (gebore [[1 September]] [[1994]] in [[Madrid]]) is 'n [[Spanje|Spaanse]] professionele motorrenjaer wat tans vir die [[Scuderia Ferrari|Ferrarispan]] in [[Formule Een]] Grands Prix jaag. In [[2017]] jaag Sainz vir 'n derde seisoen vir die [[Toro Rosso]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrarispan]], en behaal goeie resultate. Op [[7 Oktober]] 2017 word aangekondig dat hy vanaf die [[2017 Verenigde State Grand Prix|Grand Prix van die Verenigde State]] die plek van [[Jolyon Palmer]] in die [[Renault F1|Renaultspan]] sal oorneem.<ref>{{nl}} [https://www.nu.nl/formule-1/4954154/sainz-vertrekt-gp-japan-al-renault-kvyat-terug-bij-toro-rosso.html Sainz vertrekt na GP Japan al naar Renault, Kvyat terug bij Toro Rosso]</ref> In 2018 beleef Sainz 'n wisselvallige seisoen; hy behaal 'n vyfde plek in Azerbeidjan as beste resultaat sedert sy terugkeer by die Renaultfabriekspan, maar in ander renne eindig hy ver agter sy spanmaat, [[Nico Hülkenberg]]. Toe die span op 3 Augustus 2018 bekend maak dat [[Daniel Ricciardo]] in 2019 vir Renault gaan jaag, moes Sainz na 'n ander span soek. Op 16 Augustus maak [[McLaren]] bekend dat Sainz in 2019 die uittredende [[Fernando Alonso]] sou vervang.<ref>{{nl}} [https://nl.motorsport.com/f1/news/mclaren-sainz-vervanger-alonso-2019/3159466/ McLaren bevestig Sainz as vervanger vir Alonso in 2019]</ref> Op 14 Mei 2020 word bekend gemaak dat Sainz die plek van Sebastian Vettel by [[Scuderia Ferrari]] vanaf 2021 sal oorneem.<ref>{{cite web|url=https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20200514_04958561|title=Carlos Sainz maakt droomtransfer naar Ferrari F1 team|access-date=14 Mei 2020|date=14 Mei 2020|publisher=Het Nieuwsblad|language=nl}}</ref> Op 3 Julie 2022 wen hy sy eerste Formule Eenwedren, die [[2022 Britse Grand Prix|Britse Grand Prix]] te [[Silverstone-renbaan|Silverstone]].<ref name="maiden">{{cite news|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.sainz-converts-pole-into-maiden-grand-prix-victory-at-silverstone-after.46XBmmWmBvK1Ahi6rtAzQh.html|title=Sainz converts pole into maiden Grand Prix victory at Silverstone after scintillating race|publisher= Formula 1® - The Official F1® Website| date=3 July 2022|access-date=3 July 2022|language=Engels}}</ref> Na 7 jaar en 150 wedrenne se wag, word hy hiermee die 112de bestuurder om 'n Grand Prix te wen. {{clear}} === Formule 1-uitslae === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" ! Seisoen ! Span ! Onderstel ! Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Pos ! Punte |- | [[2015 Formule Een-seisoen|2015]] | [[Scuderia Toro Rosso]] | [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]] STR10 | [[Renault]] Energy {{nowrap|F1-2015}} [[V6-enjin|V6]] |bgcolor="#dfffdf"| [[2015 Australiese Grand Prix|AUS]]<br /><small>9</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2015 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br /><small>8</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2015 Chinese Grand Prix|CHN]]<br /><small>13</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2015 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2015 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>9</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2015 Monaco Grand Prix|MON]]<br /><small>10</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2015 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br /><small>12</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2015 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2015 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2015 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2015 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2015 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>11</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2015 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br /><small>9</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2015 Japannese Grand Prix|JPN]]<br /><small>10</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2015 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2015 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br /><small>7</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2015 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br /><small>13</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2015 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2015 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>11</small> | | | |style="background:#efefef"| '''15''' |style="background:#efefef"| '''18''' |- | [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] | [[Scuderia Toro Rosso]] | [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]] STR11 | [[Ferrari]] 060 [[V6-enjin|V6]] |bgcolor="#dfffdf"| [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}}<br /><small>9</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}}<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}}<br /><small>9</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}}<br /><small>12</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2016 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}}<br /><small>6</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2016 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}}<br /><small>8</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}}<br /><small>9</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2016 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|AZE}}<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2016 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}}<br /><small>8</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2016 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}}<br /><small>8</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}}<br /><small>8</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2016 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}}<br /><small>14</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}}<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}}<br /><small>15</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}}<br /><small>14</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}}<br /><small>11</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}}<br /><small>17</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}}<br /><small>6</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}}<br /><small>16</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}}<br /><small>6</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}}<br /><small>DNF</small> | |style="background:#efefef"| '''12''' |style="background:#efefef"| '''46''' |- |rowspan=2| [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] | [[Scuderia Toro Rosso]] | [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]] STR12 | [[Renault]] R.E.17 [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=dfffdf| [[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}}<br /><small>8</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}}<br /><small>7</small> |bgcolor=efcfff| [[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}}<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}}<br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Spaanse Grand Prix|SPA]] <br /> {{vlagikoon|ESP}}<br /><small>7</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}}<br /><small>6</small> |bgcolor=efcfff| [[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}}<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}}<br /><small>8</small> |bgcolor=efcfff| [[2017 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}}<br /><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff| [[2017 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}}<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}}<br /><small>7</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}}<br /><small>10</small> |bgcolor=cfcfff| [[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}}<br /><small>14</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}}<br /><small>4</small> |bgcolor=efcfff| [[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}}<br /><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff| [[2017 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}}<br /><small>DNF</small> | | | | | | |rowspan=2 style="background:#efefef"| '''9''' |rowspan=2 style="background:#efefef"| '''54''' |- | [[Renault F1-span]] | [[Renault F1-span|Renault]] R.S.17 | [[Renault]] R.E.17 [[V6-enjin|V6]] | | | | | | | | | | | | | | | | |bgcolor=dfffdf| [[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}}<br /><small>7</small> |bgcolor=efcfff| [[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}}<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}}<br /><small>11</small> |bgcolor=efcfff| [[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}}<br /><small>DNF</small> | | |- | [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] | [[Renault F1-span]] | Renault R.S.18 | [[Renault]] R.E. 18 V6 |bgcolor="#dfffdf"| [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]]<br /><small>10</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br /><small>11</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]]<br /><small>9</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2018 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>7</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2018 Monaco Grand Prix|MON]]<br /><small>10</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br /><small>8</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2018 Franse Grand Prix|FRA]]<br /><small>8</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>12</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2018 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2018 Duitse Grand Prix|DUI]]<br /><small>12</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>9</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>11</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>8</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br /><small>8</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>17</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]]<br /><small>10</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br /><small>7</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br /><small>12</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>6</small> | |style="background:#efefef"| '''10''' |style="background:#efefef"| '''53''' |- | [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] | [[McLaren|McLaren F1-span]] | [[McLaren]] MCL34 | [[Renault]] E-Tech 19 V6 |bgcolor="#efcfff"| [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br /><small>19</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]]<br /><small>14</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br /><small>7</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>8</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Monaco Grand Prix|MON]]<br /><small>6</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br /><small>11</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Franse Grand Prix|FRA]]<br /><small>6</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>8</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>6</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Duitse Grand Prix|DUI]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br /><small>12</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>6</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br /><small>13</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br /><small>8</small> |bgcolor="#ffdf9f"| [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br /><small>3</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>10</small> | |style="background:#efefef"| '''6''' |style="background:#efefef"| '''96''' |- | [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] | [[McLaren|McLaren F1-span]] | McLaren MCL35 | [[Renault]] E-Tech 20 |bgcolor=dfffdf| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br /><small>10</small>{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>9</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>13</small> |bgcolor=cfcfff| [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br /><small>13</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>6</small> |bgcolor=ffffff| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>DNS</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>2</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br /><small>6</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br /><small>7</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BAH]]<br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br /><small>4</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>6</small> | | | | | |style="background:#efefef"| '''6''' |style="background:#efefef"| '''105''' |- | [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] | [[Scuderia Ferrari]] | [[Ferrari]] SF21 | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 066 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] |bgcolor=dfffdf| [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />8 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br />5 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br />11 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br />7 |bgcolor=dfdfdf| [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br />2 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br />8 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br />11 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br />6 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br />5 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br />6 |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br />3 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br />10 ‡ |bgcolor=dfffdf| [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br />7 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br />6 |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br />3 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br />8 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br />7 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br />6 |bgcolor=dfffdf| [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br />*³6 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br />7 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br />8 |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br />3 |bgcolor=efefef| '''5''' |bgcolor=efefef| '''164,5''' |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] | [[Scuderia Ferrari]] | [[Ferrari]] F1-75 | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 066/7 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] |bgcolor=dfdfdf| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>2 |bgcolor=ffdf9f| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>3 |bgcolor=efcfff| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> |bgcolor=efcfff| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>⁴DNF |bgcolor=ffdf9f| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>3 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>4 |bgcolor=dfdfdf| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>2 |bgcolor=efcfff| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>DNF |bgcolor=dfdfdf| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>^'''3'''<small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffdf| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>4 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> | '''5*''' | '''156*''' |- ! Seisoen ! Span ! Onderstel ! Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Pos ! Punte |} {{smallsup|‡}} Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën.<br/> '''*'''³ Derde in die snelkwalifisering.<br/> '''*''' Seisoen nog aan die gang. ==Verwysings== {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Sainz, Carlos jr.}} [[Kategorie:Spaanse renjaers]] [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 1994]] [[Kategorie:Lewende mense]] m7alfx77hy2vm7t5fh8llhiydgo23c2 0 104515 2516503 2515320 2022-07-31T17:45:51Z Aliwal2012 39067 /* Formule Een-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Kevin Magnussen | image = Kevin Magnussen 2016 Malaysia.jpg | imagesize = 200px | caption = Magnussen in 2016 | nationality = {{vlagikoon|DEN}} Deen | birth_date = {{Geboortedatum en ouderdom|1992|10|5|df=y}} | birth_place = [[Roskilde]], [[Denemarke]] | related to = Jan Magnussen (vader) | current series = [[Formule Een]] | first year = [[2014 Formule Een-seisoen|2014]] | Old Team = [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]<br/>[[Renault F1-span|Renault Sport F1]] | 2022 Team = [[Haas F1-span|Haas F1]] | Car number = 20 | Races = 105 (104 begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|MAG|wins}} | Podiums = {{F1stat|MAG|podiums}} | Points = {{F1stat|MAG|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|MAG|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|MAG|fastestlaps}} | First race = [[2014 Australiese Grand Prix]] | First win = | Last win = | Last race = {{Laaste F1GP‎}} | Last season = 2020 | Last position = 20ste (1 punt) }} '''Kevin Magnussen''' (* [[Roskilde]], [[5 Oktober]] [[1992]]) is 'n [[Denemarke|Deense]] beroepsrenjaer. Magnussen was (saam met Nyck de Vries en [[Stoffel Vandoorne]]) 'n lid van [[McLaren]] se ''Young Driver Programme''. Hy is die seun van die voormalige [[Formule Een]]-renjaer, Jan Magnussen. In 2022 het Magnussen weer by [[Haas F1-span|Haas]] aangesluit op 'n multijaarkontrak. ==Galery== <gallery mode="packed"> F1 - McLaren - Kevin Magnussen.jpg|Magnussen by die [[2014 Britse Grand Prix]] Kevin Magnussen 2016 Malaysia FP2.jpg|Magnussen by die [[2016 Maleisiese Grand Prix]] Kevin Magnussen 2017 Malaysia FP2 1.jpg|Magnussen bestuur vir Haas by die [[2017 Maleisiese Grand Prix]] FIA F1 Austria 2018 Nr. 20 Magnussen.jpg|Magnussen by die [[2018 Oostenrykse Grand Prix]] 2019 Canadian Grand Prix Magnussen (48089395876).jpg|Magnussen by die [[2019 Kanadese Grand Prix]] Haas VF-20 en las pruebas de pretemporada.jpg|Magnussen by die 2020 Formule Een voor-seisoentoetse. </gallery> {{clear}} == Formule Een-uitslae == (Renne met '''{{Pictogram poleposition}}''' is voorste wegspringplek; '''{{Pictogram snelste ronde}}''' is vinnigste rondte) {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:90%" |- !Jaar !Inskrywer !Onderstel !Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !Plek !Punte |- |2014 ![[McLaren|McLaren Mercedes]] ![[McLaren]] MP4-29 ![[Mercedes-Benz|Mercedes]] PU106A 1.6 [[V6-enjin|V6]] [[Turbo-aanjaer|t]] |style="background:#DFDFDF;"|[[2014 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|2}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|9}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2014 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2014 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2014 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|12}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|9}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2014 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|12}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2014 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|12}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|10}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2014 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|14}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2014 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|9}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2014 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|11}} | | | !11de !55 |- |2016 ![[Renault F1-span|Renault Sport F1]] ![[Renault]] R.S.16 ![[Renault]] R.E.16 1.6 [[V6-enjin|V6]] [[Turbo-aanjaer|t]] |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|12}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|11}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|17}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|7}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|15}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2016 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|16}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Europese Grand Prix|EUR]]<br />{{small|14}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|14}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|17}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|15}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|16}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|17}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|10}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|14}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|12}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|17}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|14}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|DNF}} | !16de !7 |- |2017 ![[Haas F1-span]] ![[Haas F1-span|Haas]] VF-17 ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 062 1.6 [[V6-enjin|V6]] [[Turbo-aanjaer|t]] |style="background:#EFCFFF;"|[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|8}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2017 Spaanse Grand Prix|SAP]]<br />{{small|14}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2017 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|10}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|12}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />{{small|7}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2017 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2017 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|12}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|15}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|11}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|12}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|8}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|16}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|8}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|13}} | | !14de !19 |- | 2018 ![[Haas F1-span]] ![[Haas F1-span|Haas]] VF-18 ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 062 EVO 1.6 [[V6-enjin|V6]] [[Turbo-aanjaer|t]] |style="background:#EFCFFF;"| [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|10}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />{{small|13}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|6}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|13}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Franse Grand Prix|FRA]]<br />{{small|6}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|9}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|11}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|8}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|16}} |style="background:#CFCFFF;"| ''[[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]]''<br />{{small|18}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|8}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#000000; color:white"| [[2018 Verenigde State Grand Prix|<span style="color:white;">VSA</span>]]<br/>{{small|DIS}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|15}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|10}} | !9de !56 |- | 2019 ! [[Haas F1-span]] ! [[Haas F1-span|Haas]] VF-19 ! [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 064 1.6 [[V6-enjin|V6]] [[Turbo-aanjaer|t]] |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|6}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />{{small|13}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|7}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|14}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|17}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Franse Grand Prix|FRA]]<br />{{small|17}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|19}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2019 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|8}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|12}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|17}}{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|9}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|15}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|15}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|18}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|11}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|14}} | ! 16de ! 20 |- |2020 ![[Haas F1-span]] ![[Haas F1-span|Haas]] VF-20 ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 065 1.6 [[V6-enjin|V6]] [[Turbo-aanjaer|t]] |bgcolor=efcfff| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br /><small>12</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>10</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff| [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>15</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>17</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>12</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br /><small>13</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br /><small>17</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BAH]]<br /><small>17</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br /><small>15</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>18</small> | | | | | ! 20ste ! 1 |- |2022 ![[Haas F1-span]] ![[Haas F1-span|Haas]] VF-22 ![[Scuderia Ferrari|Ferrari 067]] 1.6 [[V6-enjin|V6]] [[Turbo-aanjaer|t]] |bgcolor=dfffdf| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>5 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>9 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>14 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>^'''8''' 9 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>16 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>17 |bgcolor=efcfff| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>17 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>10 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>^'''7''' 8 |bgcolor=efcfff| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>16 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> | '''11de*''' | '''22*''' |- !Jaar !Inskrywer !Onderstel !Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !Plek !Punte |} '''*''' Seisoen nog aan die gang. {{DEFAULTSORT:Magnussen, Kevin}} [[Kategorie:Deense renjaers]] [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 1992]] [[Kategorie:Lewende mense]] fcymzpa40cmygt9sovm43f8udxilm96 4 107760 2516490 1424534 2022-07-31T17:23:22Z 777sms 20344 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:RepChile.ogg]] → [[File:Es-República de Chile.oga]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) wikitext text/x-wiki {{Omraam|Chile topo en.jpg|200px|left|Topografiese kaart van Chili}} '''[[Chili]]''' ([[Spaans]]: ''Chile'' [ˈtʃile] {{Audio|help=no|Es-Chile.ogg|luister}}), amptelik die '''Republiek van Chili''' (''República de Chile'' [reˈpuβlika ðe ˈtʃile] {{audio|help=no|Es-República de Chile.oga|luister}}), is ’n unitêre presidensiële grondwetlike [[republiek]] geleë aan die suidwestelike kus van [[Suid-Amerika]]. Chili strek in 'n noord-suidrigting oor ’n afstand van sowat 4&nbsp;300 kilometer, terwyl dit op sy breedste in 'n oos-wesrigting maksimaal 400 kilometer van die weskus tot by die grens met [[Argentinië]] strek. Dié land behels verskillende [[klimaat]]sones wat van tropiese [[woestyn]]e in die noorde tot by die koel gematigde en subpolêre [[woud]]sones van Suid-Chili strek. Chili word in die weste deur die [[Stille Oseaan]], in die noorde deur [[Peru]], in die noordooste deur [[Bolivië]], in die ooste deur Argentinië en in die suide deur die [[Suidelike Oseaan]] begrens. Die [[Straat van Magellaan]], wat volledig onder Chili se beheer val, bied dié land ook toegang tot die [[Atlantiese Oseaan]] in die ooste. Naas sy vastelandgebiede maak ook die [[Paaseiland]] (of Rapa Nui) in die Stille Oseaan, die eiland Salas y Goméz, die Juan-Fernández-eilandgroep met Robinson-Crusoe-eiland, die Desventuradas-eilande en die eilandgroepe van Ildefonso en Diego-Ramirez in die suide deel uit van Chileense grondgebied. Dié land maak daarnaas ook aanspraak op ’n gebied in [[Antarktika]] (''[[Antártica Chilena]]'') met ’n oppervlakte van sowat 1,266 miljoen vierkante kilometer rondom die [[Antarktiese Skiereiland]]. Danksy die [[ekonomie]]se beleid en vryemarkhervormings van [[Augusto Pinochet]] se demokratiese opvolgers het Chili tot een van die welvarendste lande in [[Latyns-Amerika]] en mees stabiele nasies in Suid-Amerika ontwikkel. Volgens die [[Verenigde Nasies]] se [[Menslike ontwikkelingsindeks]] (MOI) is Chili tans dié land met die hoogste lewensgehalte in Latyns-Amerika. Chili is een van die belangrikste [[koper]]produsente ter wêreld, ’n beduidende uitvoerder van [[wyn]] en ook een van [[Suid-Afrika]] se grootste mededingers op die internasionale vrugtemark. :''[[Chili|...lees verder]]'' 4hnoh1rf05o1205cazvlrjgb0igm5no 0 111629 2516502 2515318 2022-07-31T17:44:36Z Aliwal2012 39067 /* Uitslae */ wikitext text/x-wiki [[Lêer:Grosjean_Barcelona_testing_2016.jpg|duimnael|380px|[[Romain Grosjean]] toets 'n renmotor van Haas in [[2016]] by die [[Barcelona-Catalunya-renbaan]].]] Die '''Haas F1-span''' behels die [[Formule Een]]wedrenbedrywighede van die Haas-firma. Die span se ontwikkeling- en fabriekswerke is in Kannapolis in [[VSA|Amerika]] gesetel, maar hulle het fasiliteite vir wedrenvoorbereiding in Banbury, [[Verenigde Koninkryk]] asook [[Maranello]], [[Italië]]. Haas F1 Racing het in 2016 as 'n selfstandige span begin deelgeneem aan Formule Eenwedrenne. [[Ferrari]] verskaf en ondersteun tans die span met spesiaalontwerpte en doelgeboude renmotorenjins. Op 29 September en 31 Oktober 2015 is aangekondig dat [[Romain Grosjean]] die span se eerste<ref>{{Cite web |url=https://nl.motorsport.com/f1/news/officieel-grosjean-racet-volgend-jaar-voor-haas-f1/3376597/ |title=Officieel: Grosjean racet volgend jaar voor Haas F1 |author=Erwin Jaeggi |language=Nederlands|work=Motorsport.com |date=29 September 2015 |access-date=4 September 2021}}</ref> en [[Esteban Gutiérrez]] die span se tweede renjaer<ref>{{Cite web |url=https://nl.motorsport.com/f1/news/officieel-gutierrez-teamgenoot-grosjean-bij-haas/3376909/ |language=Nederlands |title=Officieel: Gutierrez teamgenoot Grosjean bij Haas |author=Rahied Ishaak |work=Motorsport.com |date=31 Oktober 2015 |access-date=4 September 2021}}</ref> in die 2016-seisoen sal wees. Ondanks goeie voorbereiding van hul renmotors, het die span se jaers weinig sukses behaal, en hul eindig in die agtste plek met 29 kampioenskapspunte in 2016. Aan die einde van 2020 is beide Grosjean en [[Kevin Magnussen]] se kontrakte nie hernu nie. Die span het met twee nuwelinge in 2021 begin, [[Mick Schumacher]], seun van die sewemalige F1-wêreldkampioen [[Michael Schumacher]] en die [[Rusland|Rus]] [[Nikita Mazepin]]. Laasgenoemde is in 2022 in die span vervang deur [[Kevin Magnussen]], weens politieke redes. == Uitslae == [[Lêer:Antonio Giovinazzi 2017 Malaysia FP1.jpg|duimnael|450px|[[Antonio Giovinazzi]] toetsbestuur 'n Haas tydens die [[2017 Maleisiese Grand Prix]].]] {{Tabelverklaring vir F1-renjaeruitslag}} {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%;" |- ! Jaar ! Onderstel en enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] |rowspan="3"| VF-16<br />[[Ferrari]] 059/5<br />1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2016 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2016 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2016 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2016 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2016 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2016 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | |rowspan="3"| '''29''' |rowspan="3"| '''8ste''' |- |align="left"| {{vlagikoon|FRA}} [[Romain Grosjean]] |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#cfcfff"| 19 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#FFFFFF"| DNS |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#CFCFFF"| 20 |bgcolor="#FFFFFF"| DNS |bgcolor="#cfcfff"| 11 | |- |align="left"| {{vlagikoon|MEX}} [[Esteban Gutiérrez]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 20 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#CFCFFF"| 19 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 | |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] |rowspan="3"| VF-17<br />[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 062<br />1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | |[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} |[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} |[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} |[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} |[[2017 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} |[[2017 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} |[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} |[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} |[[2017 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} |[[2017 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} |[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} |[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} |[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} |[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} |[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} |[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} |[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} |[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} |[[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} |[[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3"|'''47''' |rowspan="3"|'''8ste''' |- |align="left"| {{vlagikoon|FRA}} [[Romain Grosjean]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 11 | | |- |align="left"|{{vlagikoon|DEN}} [[Kevin Magnussen]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 | | |- !rowspan="3"|[[2018 Formule Een-seisoen|2018]] |rowspan="3"| VF-18 <br />[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 063 EVO<br /> 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |rowspan="3"|{{Pirelli}} | | [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] | [[2018 Spaanse Grand Prix|ESP]] | [[2018 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2018 Franse Grand Prix|FRA]] | [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OST]] | [[2018 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2018 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]] | [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]] | [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] | [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | |rowspan="3"|'''93''' |rowspan="3"|'''5de''' |- |align="left"| {{vlagikoon|FRA}} [[Romain Grosjean]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#000000" style="color:white"| DSQ |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 9 | |- |align="left"|{{vlagikoon|DEN}} [[Kevin Magnussen]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| ''18'' |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#000000" style="color:white"| DSQ |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 10 | |- !rowspan="3"|[[2019 Formule Een-seisoen|2019]] |rowspan="3"| VF-19 <br />[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 064 EVO<br /> 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |rowspan="3"|{{Pirelli}} | | [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2019 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2019 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2019 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2019 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2019 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | |rowspan="3"| '''28''' |rowspan="3"| '''9de''' |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Romain Grosjean]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 15 | |- |align="left"| {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 19 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| ''17'' |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 14 | |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] |rowspan="4"| VF-20 <br />[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 065 EVO<br /> 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |rowspan="4"| {{Pirelli}} | | [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>{{AT-VLAG}} | [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>[[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>{{HU-VLAG}} | [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>{{GB-VLAG}} | [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br/>[[Lêer:F1 70 Logo retraced.svg|28px]] | [[2020 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>{{ES-VLAG}} | [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>{{BE-VLAG}} | [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br/>[[Beeld:Flag of Tuscany.svg|20px]] | [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>{{RU-VLAG}} | [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br/>{{DE-VLAG}} | [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{PT-VLAG}} | [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2020 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | | | | |rowspan="4"| '''3''' |rowspan="4"| '''9de''' |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Romain Grosjean]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 19 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF | | | | | | | |- |align="left"| {{BR-VLAG}} Pietro Fittipaldi | | | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 19 | | | | | |- |align="left"| {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 17 | | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |rowspan="3"| VF-21 <br />[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 066 EVO<br /> 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{vlagikoon|POR}} | [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> [[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> {{vlagikoon|NED}} | [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] | [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> {{vlagikoon|QAT}} | [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> {{vlagikoon|SAU}} | [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3"| '''0''' |rowspan="3"| '''10de''' |- |align="left"| {{vlagikoon|RUS}} [[Nikita Mazepin]] |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 17 |bgcolor=cfcfff| 19 |bgcolor=cfcfff| 19 |bgcolor=cfcfff| 17 |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=cfcfff| 20 |bgcolor=cfcfff| 18 |bgcolor=cfcfff| 19 |bgcolor=cfcfff| 17 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 17 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 18 |bgcolor=cfcfff| 20 |bgcolor=cfcfff| 17 |bgcolor=cfcfff| 18 |bgcolor=cfcfff| 17 |bgcolor=cfcfff| 18 |bgcolor=efcfff| DNF | DNS |- |align="left"| {{vlagikoon|GER}} [[Mick Schumacher]] |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=cfcfff| 17 |bgcolor=cfcfff| 18 |bgcolor=cfcfff| 18 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=cfcfff| 19 |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=cfcfff| 18 |bgcolor=cfcfff| 18 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=cfcfff| 18 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 19 |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 18 |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 14 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! Jaar ! Onderstel en enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |} ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. === Huidige seisoen === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%;" |- ! Jaar ! Onderstel en enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] |rowspan="3"| VF-22<br />[[Ferrari]] 066/7<br />1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | |bgcolor=| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} |bgcolor=| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/> {{vlagikoon|SAU}} |bgcolor=| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> {{vlagikoon|AUS}} |bgcolor=| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/> [[Beeld:Flag of Miami, Florida.svg|20px|rand]] |bgcolor=| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/> {{vlagikoon|ESP}} |bgcolor=| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/> {{vlagikoon|MON}} |bgcolor=| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/> {{vlagikoon|AZE}} |bgcolor=| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/> {{vlagikoon|CAN}} |bgcolor=| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/> {{vlagikoon|GBR}} |bgcolor=| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/> {{vlagikoon|AUT}} |bgcolor=| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/> {{vlagikoon|FRA}} |bgcolor=| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/> {{vlagikoon|HUN}} |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> {{vlagikoon|BEL}} |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> {{vlagikoon|NED}} |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> {{vlagikoon|SIN}} |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> {{vlagikoon|JPN}} |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> {{vlagikoon|VSA}} |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> {{vlagikoon|MEX}} |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3"| 34* |rowspan="3"| 7* |- |align="left"| {{vlagikoon|DEN}} [[Kevin Magnussen]] |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=dfffdf|^'''8''' 9 |bgcolor=cfcfff|16† |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=dfffdf|^'''7''' 8 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"| {{vlagikoon|GER}} [[Mick Schumacher]] |bgcolor=cfcfff|11 |bgcolor=ffffff|<small>DNS</small> |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=cfcfff|^'''10'''17 |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf|8 |bgcolor=dfffdf|^'''9'''6 |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=|<!-- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! Jaar ! Onderstel en enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek --> |} '''†''' Renjaer haal nie die eindstreep nie, maar word wel geklassifiseer, omdat hy meer as 90% van die renafstand afgelê het.<br/> '''*''' Seisoen nog aan die gang. ==Verwysings== {{Verwysings}} {{Normdata}} [[Kategorie:Formule Een-vervaardigers]] 1eierxkyy1whvzu4czpq92kzwqpjk90 0 112821 2516474 2515305 2022-07-31T16:40:51Z Aliwal2012 39067 /* Uitslae sedert 2021 */ wikitext text/x-wiki :''Nota:'' Hierdie artikel handel slegs oor Mercedes-Benz se geskiedenis as Formule Een-renspan. Vir die verskaffer van Mercedes renmotorenjins, sien ''[[:en:Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes AMG High Performance Powertrains]]'' op die Engelse wikipedia. [[Lêer:KlingK-MB-W196-1976.jpg|duimnael|180px|links|Karl Kling in 'n antieke Mercedes-Benz W196]] [[Lêer:Mercedes-Benz AMG Petronas Formula One Team Logo Wheelsology.JPG|regs|240px]] [[Lêer:Remagen Caracciola 20060806.jpg|duimnael|regs|240px|Monument ter ere aan Rudolf Caracciola en Mercedes-renmotors]] [[Lêer:Mercedes AMG F1 W04 - Lewis Hamilton (8493461760).jpg|duimnael|300px|Lewis Hamilton het reeds groot welslae behaal in die Mercedes AMG F1.]] Die '''Mercedes AMG Petronas Formule Een-span''' (voorheen ''Mercedes Grand Prix'') is 'n Duits-Britse [[Formule Een]]-motorrenspan wat by Brackley, Northamptonshire, in [[Engeland]] gebaseer is. Hulle neem aan die Formule Een wêreldkampioenskap deel en maak ook gebruik van [[Mercedes-Benz|Mercedes]] F1-enjins in hulle renmotors. Die span se renjaers vir die [[2014 Formule Een-seisoen|2014]] tot [[2016 Formule Een-seisoen]]e was die Brit [[Lewis Hamilton]] en die [[Duitsers|Duitser]] [[Nico Rosberg]]. Die [[Finland|Finse]] renjaer [[Valtteri Bottas]] het die 2016-wêreldkampioen Rosberg, wie uitgetree het, in die span vervang sedert 2017. {{Tabelverklaring vir F1-renjaeruitslag}} {{clearleft}} == Uitslae 2010 - 2020 == {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" |- ! Jaar ! Onderstel<br />en enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2010 Formule Een-seisoen|2010]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]]<br />MGP W01<br />Mercedes FO 108X [[V8-enjin|V8]] |rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[2010 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2010 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2010 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2010 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2010 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2010 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2010 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2010 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2010 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2010 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2010 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2010 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2010 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2010 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2010 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2010 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2010 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2010 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2010 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3" | 214 |rowspan="3" | 4de |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Michael Schumacher]] |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#DFFFDF"| 9 |bgcolor="#DFFFDF"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#DFFFDE"| 7 |bgcolor="#DFFFDE"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#DFFFDE"| 6 |bgcolor="#DFFFDE"| 4 |bgcolor="#DFFFDE"| 7 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF | | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDE"| 6 |bgcolor="#DFFFDE"| 5 |bgcolor="#DFFFDE"| 5 |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDE"| 6 |bgcolor="#DFFFDE"| 4 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2011 Formule Een-seisoen|2011]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]]<br />MGP W02<br />Mercedes FO 108Y [[V8-enjin|V8]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2011 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2011 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2011 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2011 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2011 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2011 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2011 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2011 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2011 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2011 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2011 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2011 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2011 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2011 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2011 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2011 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2011 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2011 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2011 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | |rowspan="3"| '''165''' |rowspan="3"| '''4de''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Michael Schumacher]] |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 9 |bgcolor="#DFFFDF" | 8 |bgcolor="#CFCFFF" | 12 |bgcolor="#DFFFDF" | 6 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 4 |bgcolor="#CFCFFF" | 17 |bgcolor="#DFFFDF" | 9 |bgcolor="#DFFFDF" | 8 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 5 |bgcolor="#DFFFDF" | 5 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 6 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 5 |bgcolor="#DFFFDF" | 7 |bgcolor="#CFCFFF" | 15 | | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] | bgcolor="#EFCFFF" | DNF | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#EFCFFF" | DNF | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2012 Formule Een-seisoen|2012]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] FO 108Z [[V8-enjin|V8]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2012 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2012 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2012 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2012 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2012 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2012 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2012 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2012 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2012 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2012 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2012 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2012 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2012 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2012 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2012 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2012 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2012 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2012 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2012 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2012 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | |rowspan="3"| '''142''' |rowspan="3"| '''5de''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Michael Schumacher]] |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 10 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 10 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#ffdf9f" | 3 |bgcolor="#dfffdf" | 7 |bgcolor="#dfffdf" | 7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#dfffdf" | 7 |bgcolor="#dfffdf" | 6 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#cfcfff" | 11 |bgcolor="#cfcfff" | 13 |bgcolor="#cfcfff" | 22 |bgcolor="#cfcfff" | 11 |bgcolor="#cfcfff" | 16 |bgcolor="#dfffdf" | 7 | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 6{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 15 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2013 Formule Een-seisoen|2013]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] FO 108Z [[V8-enjin|V8]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2013 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2013 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2013 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2013 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2013 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2013 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2013 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2013 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2013 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2013 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2013 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2013 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2013 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2013 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2013 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2013 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2013 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2013 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2013 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''360''' |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDE" | 4 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDE" | 9{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE" | 4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf" | 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE" | 5 |bgcolor="#ffffbf" | 1 |bgcolor="#DFFFDE" | 9 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDE" | 4 |bgcolor="#DFFFDE" | 6 |bgcolor="#DFFFDE" | 4 |bgcolor="#DFFFDE" | 7 |bgcolor="#DFFFDE" | 8 |bgcolor="#dfdfdf" | 2 |bgcolor="#ffdf9f" | 3 |bgcolor="#DFFFDE" | 9 |bgcolor="#DFFFDE" | 5 | | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#DFFFDE" | 5 |bgcolor="#ffdf9f" | 3 |bgcolor="#ffdf9f" | 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE" | 5 |bgcolor="#CFCFFF" | 12 |bgcolor="#DFFFDE" | 4 |bgcolor="#ffdf9f" | 3 |bgcolor="#DFFFDE" | 4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE" | 5{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf" | 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE" | 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE" | 9{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDE" | 5 |bgcolor="#DFFFDE" | 5 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDE" | 6 |bgcolor="#DFFFDE" | 7 |bgcolor="#DFFFDE" | 4 |bgcolor="#DFFFDE" | 9 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2014 Formule Een-seisoen|2014]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] PU106A Hybrid [[V6-enjin|V6]] Turbo |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2014 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2014 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2014 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2014 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2014 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2014 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2014 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2014 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2014 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2014 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2014 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2014 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2014 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2014 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2014 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2014 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2014 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2014 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2014 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''701''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#efcfff"| DNF{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#efcfff"| DNF{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#cfcfff"| 14{{Pictogram poleposition}} | | |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2015 Formule Een-seisoen|2015]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] PU106B Hybrid [[V6-enjin|V6 turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2015 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2015 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2015 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2015 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2015 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2015 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2015 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2015 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2015 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2015 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2015 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2015 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2015 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2015 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2015 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2015 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2015 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2015 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2015 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''703''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfffdf|6{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} | | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfffdf|8 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] F1 W07 Hybrid<br />[[V6-enjin|V6 turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{RU-VLAG}} | [[2016 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2016 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2016 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{AZ-VLAG}} | [[2016 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AT-VLAG}} | [[2016 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2016 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{BE-VLAG}} | [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{SG-VLAG}} | [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{US-VLAG}} | [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{MX-VLAG}} | [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{AE-VLAG}} |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf|'''765''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=dfffdf|5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2 |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes F1]] W08 EQ Power+<br />[[V6-enjin|V6 turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | |[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} |[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} |[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} |[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} |[[2017 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} |[[2017 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} |[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} |[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} |[[2017 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} |[[2017 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} |[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} |[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} |[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} |[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} |[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} |[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} |[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} |[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} |[[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} |[[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''668''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfffdf"| 5{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes F1]] W09 EQ Power+<br />[[V6-enjin|V6 turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2018 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2018 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2018 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2018 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2018 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''655''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"|{{vlagikoon|GBR}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |- |align="left"|{{vlagikoon|FIN}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#cfcfff"| 14{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"| DNF{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes F1]] W10 EQ Power+<br />[[V6-enjin|V6 turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2019 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2019 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2019 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2019 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2019 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''739''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"|{{vlagikoon|GBR}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 9{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 ** |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |- |align="left"|{{vlagikoon|FIN}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 8 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#efcfff"| DNF{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 4 |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] |rowspan="4"| Mercedes-AMG F1 W11 EQ Performance |rowspan="4"| {{Pirelli}} | | [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/>{{AT-VLAG}} | [[2020 Steiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>[[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>{{HU-VLAG}} | [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>{{GB-VLAG}} | [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br/>[[Lêer:F1 70 Logo retraced.svg|32px]] | [[2020 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>{{ES-VLAG}} | [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>{{BE-VLAG}} | [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br/>[[Lêer:Flag of Tuscany.svg|22px]] | [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>{{RU-VLAG}} | [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br/>{{DE-VLAG}} | [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{PT-VLAG}} | [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br/> {{vlagikoon|TUR}} | [[2020 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} | | | | |rowspan="4" bgcolor="#ffffbf"| '''573''' |rowspan="4" bgcolor="#ffffbf"| '''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE"| 7{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |Siek |bgcolor="#ffdf9f"| 3 | | | | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | | | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="#DFFFDE"| 9{{Pictogram snelste ronde}} § | | | | | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#DFFFDE"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#DFFFDE"| 8 |bgcolor="#DFFFDE"| 8{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 | | | | |- ! Jaar ! Onderstel<br />en enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |} ''** Hamilton reeds as 2019-kampioen gekroon''<br/> ''§'' [[George Russell]] vervang Hamilton wat voor die ren Covid-19-positief getoets het. == Uitslae sedert 2021 == {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" |- ! Jaar ! Onderstel, enjin en bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |rowspan="3"| Mercedes-AMG F1 W12<br/>E Performance<br/>{{Pirelli}} | | [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{vlagikoon|POR}} | [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> [[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> {{vlagikoon|NED}} | [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> [[Lêer:Bandeira da cidade de São Paulo.svg|20px]] | [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> {{vlagikoon|QAT}} | [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> {{vlagikoon|SAU}} | [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''613½''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffde|7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffde|4 |bgcolor=ffffbf|'''*'''²1 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfdfdf|2 |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffdf9f|'''*'''³3 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=ffdf9f|'''*'''¹3 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=cfcfff|15{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffdf9f|'''*'''¹3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfffdf|6 |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] |rowspan="3"| Mercedes-AMG F1 W13<br/>E Performance<br/>{{Pirelli}} | |bgcolor=| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} |bgcolor=| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/> {{vlagikoon|SAU}} |bgcolor=| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> {{vlagikoon|AUS}} |bgcolor=| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/> [[Beeld:Flag of Miami, Florida.svg|20px|rand]] |bgcolor=| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/> {{vlagikoon|ESP}} |bgcolor=| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/> {{vlagikoon|MON}} |bgcolor=| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/> {{vlagikoon|AZE}} |bgcolor=| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/> {{vlagikoon|CAN}} |bgcolor=| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/> {{vlagikoon|GBR}} |bgcolor=| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/> {{vlagikoon|AUT}} |bgcolor=| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/> {{vlagikoon|FRA}} |bgcolor=| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/> {{vlagikoon|HUN}} |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> {{vlagikoon|BEL}} |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> {{vlagikoon|NED}} |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> {{vlagikoon|SIN}} |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> {{vlagikoon|JPN}} |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> {{vlagikoon|VSA}} |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> {{vlagikoon|MEX}} |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" |'''304*''' |rowspan="3" |'''3de*''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=dfffdf|8 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffdf9f|^'''8'''3 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[George Russell]] |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=dfffdf|^'''4'''4 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |} * '''*'''¹ Wenner van die snelkwalifikasie.<br/> * '''*'''² Tweede in die snelkwalifikasie.<br/> * '''*'''³ Derde in die snelkwalifikasie.<br/> † Die renjaer het nie die wedren voltooi nie, maar is nogtans geklassifiseer omdat hy meer as 90% van die ren voltooi het.<br/> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën.<br/> '''*''' seisoen nog aan die gang [[Kategorie:Formule Een Wêreldvervaardigerskampioene]] [[Kategorie:Formule Een-vervaardigers]] 226hwf8bfshghf4r0gu7gd154326cpn 2516475 2516474 2022-07-31T16:44:08Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki :''Nota:'' Hierdie artikel handel slegs oor Mercedes-Benz se geskiedenis as Formule Een-renspan. Vir die verskaffer van Mercedes renmotorenjins, sien ''[[:en:Mercedes AMG High Performance Powertrains|Mercedes AMG High Performance Powertrains]]'' op die Engelse wikipedia. [[Lêer:KlingK-MB-W196-1976.jpg|duimnael|180px|links|Karl Kling in 'n antieke Mercedes-Benz W196]] [[Lêer:Mercedes-Benz AMG Petronas Formula One Team Logo Wheelsology.JPG|regs|240px]] [[Lêer:Remagen Caracciola 20060806.jpg|duimnael|regs|240px|Monument ter ere aan Rudolf Caracciola en Mercedes-renmotors]] [[Lêer:Mercedes AMG F1 W04 - Lewis Hamilton (8493461760).jpg|duimnael|300px|Lewis Hamilton het reeds groot welslae behaal in die Mercedes AMG F1.]] Die '''Mercedes AMG Petronas Formule Een-span''' (voorheen ''Mercedes Grand Prix'') is 'n Duits-Britse [[Formule Een]]-motorrenspan wat by Brackley, Northamptonshire, in [[Engeland]] gebaseer is. Hulle neem aan die Formule Een wêreldkampioenskap deel en maak ook gebruik van [[Mercedes-Benz|Mercedes]] F1-enjins in hulle renmotors. Die span se renjaers vir die [[2014 Formule Een-seisoen|2014]] tot [[2016 Formule Een-seisoen]]e was die Brit [[Lewis Hamilton]] en die [[Duitsers|Duitser]] [[Nico Rosberg]]. Die [[Finland|Finse]] renjaer [[Valtteri Bottas]] het die 2016-wêreldkampioen Rosberg, wie uitgetree het, in die span vervang sedert 2017. Die jong jaer [[George Russell]] het in 2022 by die Mercedes-fabriekspan aangesluit nadat Bottas na Alfa Romeo verskuif het. {{Tabelverklaring vir F1-renjaeruitslag}} {{clearleft}} == Uitslae 2010 - 2020 == {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" |- ! Jaar ! Onderstel<br />en enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2010 Formule Een-seisoen|2010]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]]<br />MGP W01<br />Mercedes FO 108X [[V8-enjin|V8]] |rowspan="3"| {{Bridgestone}} | | [[2010 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2010 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2010 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2010 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2010 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2010 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2010 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2010 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2010 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2010 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2010 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2010 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2010 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2010 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2010 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2010 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2010 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2010 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2010 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3" | 214 |rowspan="3" | 4de |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Michael Schumacher]] |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#DFFFDF"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#DFFFDF"| 9 |bgcolor="#DFFFDF"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#DFFFDE"| 7 |bgcolor="#DFFFDE"| 9 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#DFFFDE"| 6 |bgcolor="#DFFFDE"| 4 |bgcolor="#DFFFDE"| 7 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF | | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#DFFFDF"| 7 |bgcolor="#DFFFDF"| 5 |bgcolor="#DFFFDF"| 6 |bgcolor="#DFFFDF"| 10 |bgcolor="#FFDF9F"| 3 |bgcolor="#DFFFDF"| 8 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDE"| 6 |bgcolor="#DFFFDE"| 5 |bgcolor="#DFFFDE"| 5 |bgcolor="#CFCFFF"| 17 |bgcolor="#EFCFFF"| DNF |bgcolor="#DFFFDE"| 6 |bgcolor="#DFFFDE"| 4 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2011 Formule Een-seisoen|2011]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]]<br />MGP W02<br />Mercedes FO 108Y [[V8-enjin|V8]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2011 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2011 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2011 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2011 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2011 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2011 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2011 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2011 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2011 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2011 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2011 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2011 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2011 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2011 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2011 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2011 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2011 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2011 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2011 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | |rowspan="3"| '''165''' |rowspan="3"| '''4de''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Michael Schumacher]] |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 9 |bgcolor="#DFFFDF" | 8 |bgcolor="#CFCFFF" | 12 |bgcolor="#DFFFDF" | 6 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 4 |bgcolor="#CFCFFF" | 17 |bgcolor="#DFFFDF" | 9 |bgcolor="#DFFFDF" | 8 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 5 |bgcolor="#DFFFDF" | 5 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 6 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 5 |bgcolor="#DFFFDF" | 7 |bgcolor="#CFCFFF" | 15 | | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] | bgcolor="#EFCFFF" | DNF | bgcolor="#CFCFFF" | 12 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 5 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#CFCFFF" | 11 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 9 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#EFCFFF" | DNF | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | bgcolor="#DFFFDF" | 10 | bgcolor="#DFFFDF" | 8 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 6 | bgcolor="#DFFFDF" | 7 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2012 Formule Een-seisoen|2012]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] FO 108Z [[V8-enjin|V8]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2012 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2012 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2012 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2012 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2012 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2012 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2012 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2012 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|EUR}} | [[2012 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2012 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2012 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2012 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2012 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2012 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2012 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2012 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2012 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2012 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2012 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2012 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | |rowspan="3"| '''142''' |rowspan="3"| '''5de''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Michael Schumacher]] |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 10 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDF" | 10 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#ffdf9f" | 3 |bgcolor="#dfffdf" | 7 |bgcolor="#dfffdf" | 7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#dfffdf" | 7 |bgcolor="#dfffdf" | 6 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#cfcfff" | 11 |bgcolor="#cfcfff" | 13 |bgcolor="#cfcfff" | 22 |bgcolor="#cfcfff" | 11 |bgcolor="#cfcfff" | 16 |bgcolor="#dfffdf" | 7 | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 6{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 15 | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2013 Formule Een-seisoen|2013]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] FO 108Z [[V8-enjin|V8]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2013 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2013 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2013 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2013 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2013 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2013 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2013 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2013 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2013 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2013 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2013 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2013 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2013 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2013 Koreaanse Grand Prix|KOR]] <br /> {{vlagikoon|KOR}} | [[2013 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2013 Indiese Grand Prix|IND]] <br /> {{vlagikoon|IND}} | [[2013 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | [[2013 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2013 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | | |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''360''' |rowspan="3" bgcolor="#dfdfdf"| '''{{silwer}}''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDE" | 4 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDE" | 9{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE" | 4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf" | 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE" | 5 |bgcolor="#ffffbf" | 1 |bgcolor="#DFFFDE" | 9 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDE" | 4 |bgcolor="#DFFFDE" | 6 |bgcolor="#DFFFDE" | 4 |bgcolor="#DFFFDE" | 7 |bgcolor="#DFFFDE" | 8 |bgcolor="#dfdfdf" | 2 |bgcolor="#ffdf9f" | 3 |bgcolor="#DFFFDE" | 9 |bgcolor="#DFFFDE" | 5 | | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#DFFFDE" | 5 |bgcolor="#ffdf9f" | 3 |bgcolor="#ffdf9f" | 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE" | 5 |bgcolor="#CFCFFF" | 12 |bgcolor="#DFFFDE" | 4 |bgcolor="#ffdf9f" | 3 |bgcolor="#DFFFDE" | 4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE" | 5{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf" | 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE" | 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE" | 9{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#DFFFDE" | 5 |bgcolor="#DFFFDE" | 5 |bgcolor="#EFCFFF" | DNF |bgcolor="#DFFFDE" | 6 |bgcolor="#DFFFDE" | 7 |bgcolor="#DFFFDE" | 4 |bgcolor="#DFFFDE" | 9 | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2014 Formule Een-seisoen|2014]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] PU106A Hybrid [[V6-enjin|V6]] Turbo |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2014 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2014 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2014 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2014 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2014 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2014 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2014 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2014 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2014 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2014 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2014 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2014 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2014 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2014 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2014 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2014 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2014 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2014 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2014 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''701''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#efcfff"| DNF{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#efcfff"| DNF{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#cfcfff"| 14{{Pictogram poleposition}} | | |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2015 Formule Een-seisoen|2015]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] PU106B Hybrid [[V6-enjin|V6 turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2015 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2015 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} | [[2015 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2015 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2015 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2015 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2015 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2015 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2015 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2015 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2015 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2015 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2015 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2015 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2015 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2015 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2015 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2015 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2015 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''703''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfffdf|6{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} | | |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfffdf|8 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes]] F1 W07 Hybrid<br />[[V6-enjin|V6 turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{AU-VLAG}} | [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{BH-VLAG}} | [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{CN-VLAG}} | [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{RU-VLAG}} | [[2016 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{ES-VLAG}} | [[2016 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{MC-VLAG}} | [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{CA-VLAG}} | [[2016 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{AZ-VLAG}} | [[2016 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{AT-VLAG}} | [[2016 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{GB-VLAG}} | [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{HU-VLAG}} | [[2016 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{DE-VLAG}} | [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{BE-VLAG}} | [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{IT-VLAG}} | [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{SG-VLAG}} | [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{MY-VLAG}} | [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{JP-VLAG}} | [[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{US-VLAG}} | [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{MX-VLAG}} | [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{BR-VLAG}} | [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{AE-VLAG}} |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf|'''765''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Rosberg]] |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=dfffdf|5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf|4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2 |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes F1]] W08 EQ Power+<br />[[V6-enjin|V6 turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | |[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} |[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} |[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} |[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} |[[2017 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} |[[2017 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} |[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} |[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} |[[2017 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} |[[2017 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} |[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} |[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} |[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} |[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} |[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} |[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} |[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} |[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} |[[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} |[[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''668''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfffdf"| 5{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes F1]] W09 EQ Power+<br />[[V6-enjin|V6 turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2018 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2018 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2018 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2018 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2018 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''655''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"|{{vlagikoon|GBR}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |- |align="left"|{{vlagikoon|FIN}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#cfcfff"| 14{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"| DNF{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 5{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] |rowspan="3"| [[Mercedes-Benz|Mercedes F1]] W10 EQ Power+<br />[[V6-enjin|V6 turbo]] |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2019 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2019 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2019 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2019 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2019 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''739''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"|{{vlagikoon|GBR}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 9{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 ** |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |- |align="left"|{{vlagikoon|FIN}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfffdf"| 4{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#ffdf9f"| 8 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#efcfff"| DNF{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffdf9f"| 4 |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] |rowspan="4"| Mercedes-AMG F1 W11 EQ Performance |rowspan="4"| {{Pirelli}} | | [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/>{{AT-VLAG}} | [[2020 Steiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>[[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>{{HU-VLAG}} | [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>{{GB-VLAG}} | [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br/>[[Lêer:F1 70 Logo retraced.svg|32px]] | [[2020 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>{{ES-VLAG}} | [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>{{BE-VLAG}} | [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br/>[[Lêer:Flag of Tuscany.svg|22px]] | [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>{{RU-VLAG}} | [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br/>{{DE-VLAG}} | [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{PT-VLAG}} | [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br/> {{vlagikoon|TUR}} | [[2020 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} | | | | |rowspan="4" bgcolor="#ffffbf"| '''573''' |rowspan="4" bgcolor="#ffffbf"| '''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#DFFFDE"| 7{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |Siek |bgcolor="#ffdf9f"| 3 | | | | |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | | | | | | | | | | | | | | | |bgcolor="#DFFFDE"| 9{{Pictogram snelste ronde}} § | | | | | |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#ffdf9f"| 3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#DFFFDE"| 5 |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#ffffbf"| 1{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfdfdf"| 2 |bgcolor="#dfdfdf"| 2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#DFFFDE"| 8 |bgcolor="#DFFFDE"| 8{{Pictogram poleposition}} |bgcolor="#dfdfdf"| 2 | | | | |- ! Jaar ! Onderstel<br />en enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! Punte ! Plek |} ''** Hamilton reeds as 2019-kampioen gekroon''<br/> ''§'' [[George Russell]] vervang Hamilton wat voor die ren Covid-19-positief getoets het. == Uitslae sedert 2021 == {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" |- ! Jaar ! Onderstel, enjin en bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |rowspan="3"| Mercedes-AMG F1 W12<br/>E Performance<br/>{{Pirelli}} | | [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{vlagikoon|POR}} | [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> [[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> {{vlagikoon|NED}} | [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> [[Lêer:Bandeira da cidade de São Paulo.svg|20px]] | [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> {{vlagikoon|QAT}} | [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> {{vlagikoon|SAU}} | [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''613½''' |rowspan="3" bgcolor="#ffffbf"|'''{{goud}}''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffde|7{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfffde|4 |bgcolor=ffffbf|'''*'''²1 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffffbf|1 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfdfdf|2 |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=ffdf9f|'''*'''³3 |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=ffdf9f|'''*'''¹3 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=ffffbf|1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=cfcfff|15{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=ffdf9f|'''*'''¹3{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff|<small>DNF</small> |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfffdf|6 |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] |rowspan="3"| Mercedes-AMG F1 W13<br/>E Performance<br/>{{Pirelli}} | |bgcolor=| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} |bgcolor=| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/> {{vlagikoon|SAU}} |bgcolor=| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> {{vlagikoon|AUS}} |bgcolor=| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/> [[Beeld:Flag of Miami, Florida.svg|20px|rand]] |bgcolor=| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/> {{vlagikoon|ESP}} |bgcolor=| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/> {{vlagikoon|MON}} |bgcolor=| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/> {{vlagikoon|AZE}} |bgcolor=| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/> {{vlagikoon|CAN}} |bgcolor=| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/> {{vlagikoon|GBR}} |bgcolor=| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/> {{vlagikoon|AUT}} |bgcolor=| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/> {{vlagikoon|FRA}} |bgcolor=| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/> {{vlagikoon|HUN}} |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> {{vlagikoon|BEL}} |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> {{vlagikoon|NED}} |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> {{vlagikoon|SIN}} |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> {{vlagikoon|JPN}} |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> {{vlagikoon|VSA}} |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> {{vlagikoon|MEX}} |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" |'''304*''' |rowspan="3" |'''3de*''' |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=dfffdf|8 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=ffdf9f|3{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=ffdf9f|^'''8'''3 |bgcolor=dfdfdf|2 |bgcolor=dfdfdf|2{{Pictogram snelste ronde}} |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"| {{GB-VLAG}} [[George Russell]] |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=dfffdf|4 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=dfffdf|^'''4'''4 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=ffdf9f|3 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |} * '''*'''¹ Wenner van die snelkwalifikasie.<br/> * '''*'''² Tweede in die snelkwalifikasie.<br/> * '''*'''³ Derde in die snelkwalifikasie.<br/> † Die renjaer het nie die wedren voltooi nie, maar is nogtans geklassifiseer omdat hy meer as 90% van die ren voltooi het.<br/> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën.<br/> '''*''' seisoen nog aan die gang [[Kategorie:Formule Een Wêreldvervaardigerskampioene]] [[Kategorie:Formule Een-vervaardigers]] rwvycx715eoees9b4qjzu4vieze4keg 0 113796 2516421 2478678 2022-07-31T13:54:19Z Karen de Wet 52804 /* Publikasies */ Byvoeg van laaste bundel (c) 2021, Naledi wikitext text/x-wiki '''Thomas Deacon''' ([[4 Februarie]] [[1942]] - [[21 Januarie]] [[2022]]) was ’n [[Afrikaans]]e [[digter]] en [[skrywer]]. Baie van sy werk handel oor, of is in [[Griekwa-Afrikaans]] geskryf. == Lewe en werk == Thomas Johannes Mathys Deacon is op 4 Februarie 1942 op [[Upington]] in die [[Noord-Kaap]] gebore as een van sewe kinders van James en Aletta Deacon. In [[1959]] matrikuleer hy aan die Hoërskool Upington en tree daarna in diens van die Kaapse Onderwysdepartement as klerk. Twee jaar later word hy die Skoolraadsekretaris op [[Griekwastad]] en doen daarna diens as Sekretaris op verskeie dorpe regdeur die [[Kaapprovinsie|Kaap]]. Op [[1 Augustus]] [[1974]] verlaat hy die Skoolraadsdiens en word aangestel as Hospitaalsekretaris te [[Burgersdorp]], waar hy diens doen tot [[30 April]] [[1976]]. Dan bekom hy ’n aanstelling as Klerk van die Raad by die Afdelingsraad van Kenhardt, ’n betrekking wat hy beklee tot einde Junie [[1978]]. Hierna aanvaar hy ’n pos in die Kredietafdeling van Edgars en na interne kredietopleiding bedien hy die Noord-Kaap area as die kredietbestuurder. Hierdie betrekking vereis dat hy baie van dorp tot dorp moet reis. Hy is getroud met Stienie en die egpaar het twee seuns, James en Stephen. Hulle woon lank op [[Kuruman]] en hier het hy ’n hegte vriendskap met sy dorpsgenoot digter, [[Donald Riekert]]. In [[1997]] tree hy af en verhuis na Upington, waar hy ’n wegneem-eetplek bestuur saam met sy seun James. == Skryfwerk == Hy skryf reeds van skooldae af, maar dit is eers na ’n ernstige hartaanval in die tagtigerjare dat hy sy skryfwerk meer ernstig opneem. Op sy reise neem hy baie waar en kom in aanraking met vele mense van die kontrei, wat bevrugtend op sy digkuns inwerk. Dit is veral die [[Griekwas (stam)|Griekwas]] en hulle eiesoortige manier van praat en die oumense wat hom met hulle stories inspireer om te skryf. Baie van sy werk word dan ook in die taal en idioom van die Griekwas weergegee. “'''''Sand uit die son'''''” gee die wêreld van die Noordweste weer in spontane, korter verse, wat nog huiwer tussen standaardtaal en die [[streektaal]]. Die bundel word in ’n aantal afdelings verdeel. “''Sand uit die son''” fokus op die mens, sy begeertes en vreugdes, terwyl “''Uitlêplekke''” beskryf kan word as liefdesgedigte wat weergegee word in die taal van die streek. “''Knipbos''” gee die wêreld en sy simbole woorde en “''’n Sweep klap ver''” bevat gedigte oor boerdery, veral met bokke. “''Bokwagterstories''” verhaal gesegdes en anekdotes van die kontrei se mense en die afdelings “''Vloed''” en “''Blomtyd''” gee die gebied in sy gulheid en oordaad weer.<ref>Grové, A.P. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 31 no. 3, September 1991</ref><ref>Toerien, Barend J. “Die Burger” 22 Februarie 1990</ref> “'''''Die predikasies van Jacob Oerson'''''” is groter van opset, wat deurgaans in eie taalvorm vertel van ’n alternatiewe volk ook op soek na die Beloofde Land. Jacob Oerson is ’n soort Moses wat geroep is om sy volk uit hulle ellende na die gebied oorkant die [[Oranjerivier]] te lei en die eerste afdeling van die bundel vertel hiervan. Saam met die roeping kom ook die versoeking, wat lei tot die val en eindelik kom van die hoë verwagtinge van die Griekwas min tereg. Die tweede afdeling bevat ’n viertal preke van Jacob Oerson, waarin ernstige sake deur middel van die volksidioom gekommunikeer word en sodoende volksbesit gemaak word. Die derde en vierde afdelings (“''Bokwerf''” en “''Trosdans''”) bestaan uit volksryme en volksliedjies. In hierdie afdelings speel die erotiese ’n groot rol en word die plesiere van die Griekwas besing.<ref>Grové, A.P. “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 34 no. 3, September 1994</ref><ref>Hugo, Daniël “Die Burger” 8 Junie 1993</ref><ref>Malan, Lucas “Rapport” 13 Junie 1993</ref><ref>Pieterse, Henning “Insig” Julie 1993</ref> Van sy gedigte word oor die radio voorgelees en opgeneem in “''Groot verseboek''”, “''Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte''”, “''Die dye trek die dye aan''” en “''Verseboek vir seniors''”. Hy maak sy romandebuut met “'''''Rooigrond'''''”, die storie van ’n eenvoudige swart man se lewe wat aan hom oorvertel is en in Sotho-Afrikaans geskryf is. Die titel verwys na die stof waaruit die mens gemaak is en waarheen ons sal terugkeer, die rooigrond wat ons weer sal word en simbool is van die dood wat op ons spoor is. Alfred Mokgotsi se pa is die tradisionele geneser wat groot aansien onder sy mense geniet en baie beeste vir sy dienste betaal word. Hy mishandel egter sy seun. Alfred is met die helm gebore en hy beskou dit as die rede vir sy mistroostige lewe en die ellendes wat hom agtervolg. Die mishandeling deur sy pa en sy lewenslange soeke na aanvaarding kenmerk sy lewenstog. Hy soek ’n heenkome in die myne en beland later op Kuruman, waar hy sterwe.<ref>Wybenga, Gretel “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 35 no. 2, Mei 1997</ref><ref>Weideman, George “Die Burger” 26 Julie 1995</ref> “'''''Anderkant die troe-troe'''''” is kontreiverhale, waarin volksmitologie en oorgelewerde vertellings naas eie oorspronklike werk gebundel word.<ref>Coetser, Johan “Beeld” 6 September 1999</ref> “''Bergmannetjie''” is ’n sprokie in die trant van “''Rooikappie''”, vertel in die treffende Griekwa-idioom. “'''''Deuskant die Groot Gariep'''''” is weer ’n versameling kontreiverhale. Hans en Daantjie is die twee maats in “''Twee pelle, ’n oom en ’n antie''”. Na ’n besoek aan die dorp, waar hulle lekker gekuier het, kry hulle op pad plaas toe ’n oom en antie wat moeilikheid het met hulle motor. Hulle tou die kar, maar in hulle dronkenskap vergeet hulle van die karretjie agter hulle en gee vet. “''Uitkomste vir Oompie Dap''” speel af tydens ’n groot droogte op Riemvasmaak, met Oompie Dap se diere wat almal reeds besig is om dood te gaan. Wanneer die reën eindelik uitsak, kan hy die diere red, maar verdrink self. Sy verhale word in versamelbundels opgeneem, waaronder “''Uit die kontreie vandaan''” onder redaksie van [[Abraham H. de Vries]] en “''Die ding in die riete''” van Jean Lombard. Vir skoolgebruik saamgestel deur N. Faasen is “''Verneukkind en ander verhale''”, waarin sy verhaal “''Roep van die waterslang''” opgeneem is. Van sy verhale verskyn ook gereeld in ''Tydskrif-Rapport''. Met “'''''Maagmeisie'''''” maak hy sy dramadebuut. Dit behandel die gebeure aan die einde van die inisiasietydperk van ’n Griekwa-meisie en word vertel in ’n epiese vers waarin verskeie sprekers of stemme gebruik word. Dit word weereens in Griekwa-Afrikaans vertel.<ref>Luwes, Nico Volksblad: <nowiki>http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2003/06/2/6/4.html</nowiki></ref><ref>Olivier, Fanie “Beeld” 26 Mei 2003</ref><ref>Van Zyl, Wium “Rapport” 3 Augustus 2003</ref> Hy skryf ook die tweespraak “'''''Die herontmoeting'''''”, wat deur sy kleinkind Lucinda Deacon van die Hoërskool Duineveld op Upington in [[2015]] by die Klawer Kunstefees opgevoer is. Hierdie opvoering verwerf ’n Dubbelgoue toekenning en word uitgenooi vir opvoering by die Klawer Kunste Skouspel.<ref>http://www.duineveld.co.za/index.php/318-klawer-kunstefees{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Publikasies == {| class="wikitable" !Jaar !Titel van publikasie |- |1989 |Sand uit die son |- |1993 |Die predikasies van Jacob Oerson |- |1995 |Rooigrond |- |1999 |Anderkant die Troe-troe |- |2003 |Maagmeisie |- |2009 |Duskant die Groot Gariep |- |2021 |Minjonet en bitterbos |} == Verwysings == === Boeke === * Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005 * Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999 * Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006 === Tydskrifte en koerante === * Botha, Danie “Van die rooigrond vergeet Deacon nie” “Die Burger” 26 Augustus 1995 * Coetzee, Gert “Noord-Kaapse skrywer se nuwe boek pas bekend gestel op Aardklop” “Die Volksblad”1 Oktober 1999 * Müller, Petra “Twee digters uit Kuruman se wêreld” “Die Burger 24 Februarie 1990 * Steyn, Suzaan “Griekwa-taal laat sy gedigte sommer gebeur” “Die Burger” 22 Junie 1993 === Internet === * Müller, Petra Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/02/24/4/3.html{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * Steyn, Suzaan Die Burger: http://m24arg02.naspers.com/argief/berigte/dieburger/1993/06/30/4/9.html{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} === Ongepubliseerde dokumente === * Deacon, Thomas “Biografiese skets” [[Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum]] (NALN) Bloemfontein === Ander verwysings === {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Deacon, Thomas}} [[Kategorie:Afrikaanse digters]] [[Kategorie:Afrikaanse skrywers]] [[Kategorie:Geboortes in 1942]] [[Kategorie:Sterftes in 2022]] 73ohf3bwu5cbz1g9qi22hbvnrag6nco 0 113980 2516486 2515308 2022-07-31T17:14:04Z Aliwal2012 39067 /* Formule 1-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Esteban Ocon | image = Esteban Ocon 2017 Malaysia 1.jpg | imagesize = | caption = Ocon in 2017 | nationality = {{vlagikoon|FRA}} Fransman | birth_date = {{Geboortedatum en ouderdom|1996|09|17|df=y}} | birth_place = Évreux, [[Frankryk]] | Years = 2012–hede | 2022 Team = [[Renault F1|Alpine-Renault]] | Old Team = [[Manor F1-span|Manor Racing]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]<br />[[Lotus F1-span|Lotus]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]<br />[[Force India]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | Car number = 31 | Races = {{F1stat|OCO|entries}} ({{F1stat|OCO|starts}} begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|OCO|wins}} | Podiums = {{F1stat|OCO|podiums}} | Points = {{F1stat|OCO|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|OCO|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|OCO|fastestlaps}} | First race = [[2016 Belgiese Grand Prix]] | First win = [[2021 Hongaarse Grand Prix]] | Last win = | Last race = {{Laaste F1GP}} | Last season = 2021 | Last position = 11de (74 punte) }} '''Esteban Ocon''' (Évreux, [[17 September]] [[1996]]) is 'n [[Frankryk|Franse]] renjaer vir die [[Renault F1|Alpine-Renault]]-renspan. Hy was voorheen onder kontrak by die [[Mercedes AMG Petronas F1-span]] as toetsbestuurder. Hy word in 2014 as kampioen van die Europese Formule 3-kampioenskap gekroon en in 2015 as die GP3-kampioen. Halfpad deur die [[2016 Formule Een-seisoen]] maak hy sy debuut as bestuurder vir die Manor F1-span, tydens die [[2016 Belgiese Grand Prix|Belgiese Grand Prix]]. Sy eerste Formule Eensege was die [[2021 Hongaarse Grand Prix]]. [[Lêer:2014 F3 HockenheimringII Esteban Ocon by 2eight 8SC1548.jpg|duimnael|links|300px|Esteban Ocon in F3 op die [[Hockenheimring]] in 2014]] {{clear}} == Formule 1-uitslae == {| class="wikitable" style="text-align: center; font-size: 85%; margin-bottom: 10px;" !Seisoen !Span !Onderstel !Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Plek ! Punte |- | [[2014 Formule Een-seisoen|2014]] | [[Lotus F1-span]] | Lotus E22 | [[Renault]] Energy<br />F1-2014 1.6 [[V6-enjin|V6 t]] | [[2014 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2014 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2014 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2014 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2014 Spaanse Grand Prix|SPA]] | [[2014 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2014 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2014 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] | [[2014 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2014 Duitse Grand Prix|GER]] | [[2014 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2014 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2014 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2014 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2014 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2014 Russiese Grand Prix|RUS]] | [[2014 Verenigde State Grand Prix|VSA]] | [[2014 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] | bgcolor="#f0f8ff" | [[2014 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />toets | | | | '''-''' | '''-''' |- | rowspan="2" | [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] | [[Renault F1|Renault Sport<br />F1-span]] | [[Renault F1|Renault]] RS16 | [[Renault]] RE16 [[V6-enjin|V6 turbo]] | [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2016 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}}<br />toets | [[2016 Monaco Grand Prix|MON]] <br />{{vlagikoon|MON}} | [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2016 Europese Grand Prix|EUR]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2016 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2016 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}}<br />toets | [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}}<br />toets | [[2016 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}}<br />toets | | | | | | | | | | | rowspan="2" | '''24''' | rowspan="2" | '''0''' |- | [[Manor F1-span|Manor Racing]] | [[Manor F1-span|Manor]] MRT05 | [[Mercedes-Benz|Mercedes]] PU106C<br />Hybrid 1.6 [[V6-enjin|V6 t]] | | | | | | | | | | | | | bgcolor="#cfcfff" | [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}}<br />16 | bgcolor="#cfcfff" | [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}}<br />18 | bgcolor="#cfcfff" | [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}}<br />18 | bgcolor="#cfcfff" | [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}}<br />16 | bgcolor="#cfcfff" | [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}}<br />21 | bgcolor="#cfcfff" | [[2016 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}}<br />18 | bgcolor="#cfcfff" | [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}}<br />21 | bgcolor="#cfcfff" | [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}}<br />12 | bgcolor="#cfcfff" | [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}}<br />13 | |- | [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] | [[Force India|Sahara Force India F1]] | [[Force India]] VJM10 | [[Mercedes-Benz|Mercedes]] M08 EQ Power+ V6 t |bgcolor=dfffdf| [[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}}<br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}}<br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}}<br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}}<br /><small>7</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}}<br /><small>5</small> |bgcolor=cfcfff| [[2017 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}}<br /><small>12</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}}<br /><small>6</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}}<br /><small>6</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Oostenrykse Grand Prix|AUT]] <br /> {{vlagikoon|AUT}}<br /><small>8</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}}<br /><small>8</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}}<br /><small>9</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}}<br /><small>9</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}}<br /><small>6</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}}<br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}}<br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}}<br /><small>6</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}}<br /><small>6</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}}<br /><small>5</small> |bgcolor=efcfff| [[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}}<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}}<br /><small>8</small> | | | '''8''' | '''87''' |- | [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] | [[Force India|Force India/<br/>Racing Point]] | [[Force India]] VJM11 | [[Mercedes-Benz|Mercedes]] M08 EQ Power+ V6 | [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]]<br /> {{vlagikoon|AUS}}<br />12 | [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br /> {{vlagikoon|BHR}}<br />10 | [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]]<br /> {{vlagikoon|CHN}}<br />11 | [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br /> {{vlagikoon|AZE}}<br />DNF | [[2018 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br /> {{vlagikoon|ESP}}<br />DNF | [[2018 Monaco Grand Prix|MON]]<br /> {{vlagikoon|MON}}<br />6 | [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br /> {{vlagikoon|CAN}}<br />9 | [[2018 Franse Grand Prix|FRA]]<br />{{vlagikoon|FRA}}<br />DNF | [[2018 Oostenrykse Grand Prix|AUT]]<br />{{vlagikoon|AUT}}<br />6 | [[2018 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{vlagikoon|GBR}}<br />7 | [[2018 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{vlagikoon|GER}}<br />8 | w[[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{vlagikoon|HUN}}<br />13 | [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{vlagikoon|BEL}}<br />6 | [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{vlagikoon|ITA}}<br />6 | [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{vlagikoon|SIN}}<br />DNF | [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{vlagikoon|RUS}}<br />9 | [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{vlagikoon|JPN}}<br />9 | [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{vlagikoon|VSA}}<br />DSQ | [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{vlagikoon|MEX}}<br />11 | [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{vlagikoon|BRA}}<br />14 | [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{vlagikoon|UAE}}<br />DNF | | '''12''' | '''49''' |- | [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] | [[Renault F1-span]] | [[Renault F1-span|Renault]] R.S.20 | [[Renault]] E-Tech 20 [[V6-enjin|V6 t]] |bgcolor=dfffdf| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>8</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>14</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>6</small> |bgcolor=dfffdf| [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br /><small>8</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>13</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>8</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>7</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br /><small>8</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br /><small>11</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BAH]]<br /><small>9</small> |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br /><small>2</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>9</small> | | | | | | '''12''' | '''62''' |- | [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] | [[Alpine F1-span]] | Alpine A521 | [[Renault]] E-Tech 20B [[V6-enjin|V6 t]] |bgcolor=cfcfff| [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /><small>13</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/><small>9</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/><small>7</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /><small>9</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /><small>9</small> |bgcolor=efcfff| [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /><small>14</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /><small>14</small> |bgcolor=efcfff| [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /><small>9</small> |bgcolor=ffffbf| [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /><small>1</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br /><small>7</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /><small>9</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /><small>10</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /><small>14</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /><small>10</small> |bgcolor=efcfff| [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /><small>13</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /><small>8</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /><small>4</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /><small>9</small> |'''11''' |'''74''' |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] | [[Alpine F1-span]] | Alpine A522 | [[Renault]] E-Tech 20B [[V6-enjin|V6 t]] |bgcolor=dfffdf| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>7 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>6 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>7 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>14 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>8 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>7 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>12 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>10 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>6 |bgcolor=efcfff| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>^'''6'''5 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>8 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>9 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> | '''8ste*''' | '''58*''' |- !Seisoen !Span !Onderstel !Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Plek ! Punte |} '''*''' Seisoen nog aan die gang.<br/> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. {{DEFAULTSORT:Ocon, Esteban}} [[Kategorie:Franse renjaers]] [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 1996]] [[Kategorie:Lewende mense]] iu8g7n89yyzcpjn9x8gu4fv5zsdi92m 0 115922 2516423 2447275 2022-07-31T14:05:20Z 41.147.1.120 life wikitext text/x-wiki '''Vincent Oliphant''' is ’n [[Afrikaanse digters|Afrikaanse digter]]. == Lewe en werk == == vincent was born in japan 1673. he wenty to rhenish girl high and had a single mother married to a loving father. his father dided beofre he was even born...Vincent was a only child whom was loved and cherished and loved, and most certainly loved. His sibling, who died, had a lovely life with vincent. Today, his siblings F16 Harry, And his brother, M3 Vanessa, are living today in America, Capw town, In a lovely house. == {| class="wikitable" !Jaar !Publikasies |- |1983 |Bloed vloei in stilte |- |1998 |Die sagte vlees |} == Bronnelys == === Boeke === * [[J.C. Kannemeyer|Kannemeyer, J.C.]] “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005 * Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999 * Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006 * Willemse, Hein “Aan die ander kant” Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2007 === Tydskrifte en koerante === * Oliphant, Vincent “Oorgange” “Die Taalgenoot” Julie 2000 * Van der Merwe, Danie “Die Oosterlig” 24 Mei 1983 * [[Irna van Zyl|Van Zyl, Irna]] “Liefdesverse lê hom naaste aan die hart” “Die Burger” 8 Junie 1983 === Internet === * Lloyd, Jason Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/mond/vincent.asp {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180805123830/http://www.oulitnet.co.za/mond/vincent.asp |date= 5 Augustus 2018 }} * Milborrow, Selwyn The write side: http://milborrow.blogspot.co.za/2009/09/vincent-oliphant-se-verse-vloei-sterk.html * Versindaba: http://versindaba.co.za/gedigte/vincent-oliphant/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170410054648/http://versindaba.co.za/gedigte/vincent-oliphant/ |date=10 April 2017 }} * Worldcat: http://www.worldcat.org/identities/lccn-n85-8494/ === Resensies === {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Oliphant, Vincent}} [[Kategorie:Afrikaanse digters]] [[Kategorie:Geboortes in 1954]] ep4uw8h7tlbi1atko15y5bqoleoo4kl 2516424 2516423 2022-07-31T14:11:09Z Oesjaar 7467 Wysigings deur [[Special:Contributions/41.147.1.120|41.147.1.120]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] wikitext text/x-wiki '''Vincent Oliphant''' is ’n [[Afrikaanse digters|Afrikaanse digter]]. == Lewe en werk == Vincent Oliphant is op 8 April 1954 op [[Alicedale]] in die [[Oos-Kaap]] gebore. Hy voltooi sy laerskoolloopbaan aan die Alicedale Metodiste Primêre Skool waarna hy standerds ses en sewe aan die [[Uitenhage]] Hoërskool voltooi en dan in 1971 matrikuleer aan die Hoërskool Paterson in [[Port Elizabeth]]. Hy is in hierdie jaar derde in die Senior Sertifikaat-eksamens van [[Kaapprovinsie|Kaapland]]. Daarna studeer hy verder aan die [[Universiteit van Wes-Kaapland]] en verwerf in 1974 ’n B.Sc.-graad met Wiskunde en Fisika as hoofvakke en in 1975 ook die Sekondêre Onderwysdiploma. In hierdie tyd skryf hy gereeld en sluit hom ook aan by die UWK Letterkundevereniging onder leiding van Andries Oliphant, waar sy eerste gedigte in die vereniging se nuusbrief verskyn. Na kwalifikasie gee hy vanaf 1976 vir ’n aantal jare onderwys in Wiskunde en Natuur- en Skeikunde aan sy alma mater, die Hoërskool Paterson in Port Elizabeth. Hy skryf ook vir verdere studie in by [[Rhodes-universiteit|Rhodes Universiteit]] in Grahamstad en behaal ’n B.Ed.-graad en later ’n M.Ed.-graad in Wiskunde-onderrig. Sy volgende betrekking is as Wiskunde dosent by die Dower-Opleidingskollege in [[Port Elizabeth]], terwyl hy ook deeltyds betrokke is by die Iqhayiya Tegniese Kollege. Hy word adjunk-rektor van Dower-Opleidingskollege, waarna hy aangestel word as vakadviseur vir Wiskunde in die Westelike Streek van die Oos-Kaapse Onderwysdepartement. Deeltyds gee hy klas by die [[Nelson Mandela]] Metropolitaanse Universiteit, terwyl hy ook betrokke is by navorsing oor die onderrig en leer van Wiskunde. Hy is in September 1981 getroud met Lynette en die egpaar het drie dogters, met Nadine die oudste. == Skryfwerk == Sy eerste gedigte verskyn in die nuusbrief van die letterkundige vereniging op universiteit. Sonder om sy gedigte na tydskrifte te stuur debuteer hy dan met die bundel <ref>Brink, André P. “Rapport” 3 Julie 1983</ref>“''Bloed vloei in stilte''”.<ref>Cloete, T.T. “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 22 no. 4, November 1984</ref> Die titel het betrekking op die tragiese (die bloed) wat enige oomblik kan gebeur,<ref>Olivier, Fanie “Die Burger” 4 Augustus 1983</ref> maar in die stilte nog afwesig is. Anders as sy bruin mededigters dig hy nie oor die politieke toestande in die land nie. Sy debuutbundel bevat hoofsaaklik persoonlike gedigte wat eksistensiële onsekerheid en angs uitbeeld, met ’n sterk mistieke aanslag. Menslike droefheid en verlies word sterk uitgebeeld, asook liefde en filosofiese besinnings. Die drie afdelings bevat onderskeidelik gedigte oor droefheid, angs en romantiese verlange aangeraak deur die dood, liefdesgedigte en laastens gedigte oor die poësie self en met filosofiese besinning. “''Teken''” is ’n mooi liefdesvers. “''Die sagte vlees''”<ref>Hambidge, Joan Woorde wat weeg: <nowiki>http://joanhambidge.blogspot.co.za/2013/03/vincent-oliphant-die-sagte-vlees-1998.html</nowiki></ref> sit hierdie tematiek voort, maar dek ook sosiaal-politieke temas.<ref>Malan, Lucas “Rapport” 15 November 1998</ref> Die titel verwys na die wondbaarheid en weerloosheid van die mens met sy sagte vlees onder ’n dun velbedekking, waardeur hy blootgestel word aan pyn en verdriet. Mooi gedigte is “''Misterie''”, waarin die mens hom begewe op die wonderbaarlike soektog na betekenis, al is dit nie vir die mens moontlik om werklik te weet nie; “''Oorlog''”, waarin die sinloosheid van rassehaat belig word; “''27 April 1994''”, waarin die demokrasie besing en die eenheid van die mens beklemtoon word; en “''Woorde''”, wat die wens uitspreek dat die inwoners medeburgers van die land sal wees en die grense tussen hulle sal afbreek sodat almal net as mens tot medemens kan reageer. In 1995 behaal hy ’n tweede prys in ’n poësiekompetisie wat deur die Belgiese kultuurorganisasie Concept aangebied is onder die tema “Vrede, Vriendskap en Verdraagsaamheid”, en in 1996 word hy deur Poetry International genooi om aan die jaarlikse poësiefees in Rotterdam, Nederland, deel te neem. In Maart 2005 kry hy ’n toekenning van die ATKV vir sy inspirerende digkuns. Sy gedigte word opgeneem in verskeie bloemlesings oor die Afrikaanse poësie, insluitende “''Groot verseboek''”, “''Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte''”, “''Versindaba 2005 en 2006''” en “''Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte''”. Hy maak bydraes tot rubrieke in ''Taalgenoot'' en ''Die Burger'' en publiseer ook van sy gedigte op die Internet op webwerwe soos PoësieNet, die poësie afdeling van LitNet, Kletskerk, southendmuseum en in ''Meander'', ’n Nederlandse tydskrif. By verskeie geleenthede lees hy ook van sy gedigte in die openbaar voor, soos by die Wordfest by die Rhodes Universiteit in Grahamstad en die Versindaba op Stellenbosch. Van sy gedigte, waaronder “''27 April 1994''”, “''reis''”, “''’n klein beriggie''” en “''woorde''”, word voorgeskryf vir studie op hoërskool. == Publikasies == {| class="wikitable" !Jaar !Publikasies |- |1983 |Bloed vloei in stilte |- |1998 |Die sagte vlees |} == Bronnelys == === Boeke === * [[J.C. Kannemeyer|Kannemeyer, J.C.]] “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005 * Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999 * Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006 * Willemse, Hein “Aan die ander kant” Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2007 === Tydskrifte en koerante === * Oliphant, Vincent “Oorgange” “Die Taalgenoot” Julie 2000 * Van der Merwe, Danie “Die Oosterlig” 24 Mei 1983 * [[Irna van Zyl|Van Zyl, Irna]] “Liefdesverse lê hom naaste aan die hart” “Die Burger” 8 Junie 1983 === Internet === * Lloyd, Jason Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/mond/vincent.asp {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180805123830/http://www.oulitnet.co.za/mond/vincent.asp |date= 5 Augustus 2018 }} * Milborrow, Selwyn The write side: http://milborrow.blogspot.co.za/2009/09/vincent-oliphant-se-verse-vloei-sterk.html * Versindaba: http://versindaba.co.za/gedigte/vincent-oliphant/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170410054648/http://versindaba.co.za/gedigte/vincent-oliphant/ |date=10 April 2017 }} * Worldcat: http://www.worldcat.org/identities/lccn-n85-8494/ === Resensies === {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Oliphant, Vincent}} [[Kategorie:Afrikaanse digters]] [[Kategorie:Geboortes in 1954]] 32l6dqf3wraaij8drusd33istmndq29 0 117253 2516628 2240309 2022-08-01T07:10:54Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Harige gousiektebossie | image= Vangueria pygmaea00.jpg | status = LC | status_system = IUCN3.1 | taxon = Vangueria pygmaea | authority = Schltr. | synonyms = * ''Pachystigma pygmaeum'' (Schltr.) Robyns }} Die ''' harige gousiektebossie''' (''Vangueria pygmaea'' Schltr.) is 'n [[ondergrondse boom]] wat inheem aan Suid-Afrika is en in [[KwaZulu-Natal]], die oostelike [[Vrystaat]], [[Noord-Wes]], [[Mpumalanga]], [[Gauteng]] en [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]] voorkom. Op die [[SANBI-rooilys]] is dit as ''veilig'' gelys.<ref>http://redlist.sanbi.org/species.php?species=1430-4010</ref> Dit word ook in [[eSwatini]], [[Zambia]], [[Malawi]] en [[Zimbabwe]] aangetref. Dit is 'n struikie van 5 tot 25&nbsp;cm hoog. Die jong stingels is behaard, maar die ouer stammetjies het 'n boombas met fyn groefies. Dit kry vrugte wat peervormig is 1,5 tot 1,7&nbsp;cm in deursnee en wat geelbruin tot swart in kleur is.<ref>''Flora of tropical East Africa – Rubiaceae Volume 3 (1991)'', {{Outeur|Bernard Verdcourt, Diane M. Bridson}}, CRC Press, 1991, ISBN 9061913578, ISBN 9789061913573</ref> Dit is een van ses spesies wat [[gousiekte]] kan veroorsaak. == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Bome van Afrika]] [[Kategorie:Ondergrondse bome]] 9yyz6ewqjwouorqvdzmvd4k6eevi9ox 0 117730 2516615 2256775 2022-08-01T06:57:01Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Bakbos | image = | image_caption = | taxon = Conyza scabrida | authority = DC. | synonyms = * ''Nidorella ivifolia'' }} '''Bakbos''' of '''oondbos''' (''Conyza scabrida'' DC.) is 'n [[struik]] en kruidplant wat [[inheems]] is aan [[Suid-Afrika]], [[Lesotho]] en [[Eswatini]]. Op die [[SANBI-rooilys]] is die as 'veilig' (LC) gelys.<ref name="SANBI">{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150908103257/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |archive-date=8 September 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die plant kom in groot dele van die [[Wes-Kaap]] en [[Oos-Kaap]] voor, asook in die hoër dele van [[KwaZulu-Natal]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]]. Dit groei in vogtige habitatte, soos langs stroompies en bosrande.<ref name="PlantZA">{{webaanhaling|url=http://www.plantzafrica.com/medmonographs/conyzascab.pdf|titel=PlanZAfrica medmonographs}}</ref> == Taksonomiese status == Die taksonomie is onduidelik. Op die ''Plant List'' is ''Conyza scabrida'' as "aanvaarde naam" gelys.<ref>{{cite web |url=http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/gcc-107988 |title=Plant List |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200430085715/http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/gcc-107988 |archive-date=30 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Wikipedia Commons gebruik dit. Wikispecies vermeld net die genus ''Conyza'', maar sê dat dit moontlik 'n sinoniem van ''Erigeron'' is. SANBI gebruik ''Nidorella ivifolia'',<ref name="SANBI" /> wat die ander bronne glad nie noem nie. == Plant == Dit is 'n struikie met 'n behaarde stam wat 1,2&nbsp;m hoog kan word. Die blare groei aan slanke blaarstele wat 1&nbsp;cm lank kan word. Hulle is ellipties tot lansvormig en 6 x 2&nbsp;cm groot. Die blomhofies word 8&nbsp;mm in deursnee en kom in oop trosse aan die top van die plant voor. == Gebruik == Die blare word versamel en kan op die mark gevind word. Hulle is sag en het 'n aangename aromatiese reuk. Dit word uitwendig gebruik vir swere en [[ontsteking (geneeskunde)|ontstekings]] en inwendig teen koors en [[diarree]]. Daar is min bekend oor die farmakologiese werking van hierdie kruid, maar navorsing het getoon dat dit geen alkaloïede, sianogene of van antrakwinoon-afgeleide stowwe bevat nie. Party hartglikosiede, saponiene en tanniene is wel aanwesig, asook diterpeensure soos koniskabraansuur, hautriwaansuur, nidoresedaansuur en printziaansuur.<ref name="PlantZA" /> <!-- == Fotogalery == <gallery> Geen beelde 17 Des 2016 </gallery> --> == Verwysings == {{Verwysings}} {{Gewensde beeld|Plante}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] 8k151ftlufi18s788a9dn0qgls6klvs 2516624 2516615 2022-08-01T07:07:14Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Bakbos | image = | image_caption = | taxon = Nidorella ivifolia | authority = (L.) J.C.Manning & Goldblatt | synonyms = * ''Baccharis halimifolia'' <small>Moench</small> * ''Baccharis ivifolia'' <small>L.</small> * ''Conyza ivifolia'' <small>(L.) Less.</small> * ''Conyza scabrida'' <small>DC.</small> * ''Erigeron dentatus'' <small>Burm.f.</small> * ''Erigeron ivifolius'' <small>Sch.Bip.</small> * ''Fimbrillaria baccharoides'' <small>Cass.</small> * ''Marsea ivifolia'' <small>Kuntze</small><ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:77132396-1</ref> }} '''Bakbos''' of '''oondbos''' (''Nidorella ivifolia'' DC.) is 'n [[struik]] en kruidplant wat [[inheems]] is aan [[Suid-Afrika]], [[Lesotho]] en [[Eswatini]]. Op die [[SANBI-rooilys]] is die as 'veilig' (LC) gelys.<ref name="SANBI">{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150908103257/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |archive-date=8 September 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die plant kom in groot dele van die [[Wes-Kaap]] en [[Oos-Kaap]] voor, asook in die hoër dele van [[KwaZulu-Natal]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]]. Dit groei in vogtige habitatte, soos langs stroompies en bosrande.<ref name="PlantZA">{{webaanhaling|url=http://www.plantzafrica.com/medmonographs/conyzascab.pdf|titel=PlanZAfrica medmonographs}}</ref> == Taksonomiese status == Die taksonomie is onduidelik. Op die ''Plant List'' is ''Conyza scabrida'' as "aanvaarde naam" gelys.<ref>{{cite web |url=http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/gcc-107988 |title=Plant List |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200430085715/http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/gcc-107988 |archive-date=30 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Wikipedia Commons gebruik dit. Wikispecies vermeld net die genus ''Conyza'', maar sê dat dit moontlik 'n sinoniem van ''Erigeron'' is. SANBI gebruik ''Nidorella ivifolia'',<ref name="SANBI" /> wat die ander bronne glad nie noem nie. == Plant == Dit is 'n struikie met 'n behaarde stam wat 1,2&nbsp;m hoog kan word. Die blare groei aan slanke blaarstele wat 1&nbsp;cm lank kan word. Hulle is ellipties tot lansvormig en 6 x 2&nbsp;cm groot. Die blomhofies word 8&nbsp;mm in deursnee en kom in oop trosse aan die top van die plant voor. == Gebruik == Die blare word versamel en kan op die mark gevind word. Hulle is sag en het 'n aangename aromatiese reuk. Dit word uitwendig gebruik vir swere en [[ontsteking (geneeskunde)|ontstekings]] en inwendig teen koors en [[diarree]]. Daar is min bekend oor die farmakologiese werking van hierdie kruid, maar navorsing het getoon dat dit geen alkaloïede, sianogene of van antrakwinoon-afgeleide stowwe bevat nie. Party hartglikosiede, saponiene en tanniene is wel aanwesig, asook diterpeensure soos koniskabraansuur, hautriwaansuur, nidoresedaansuur en printziaansuur.<ref name="PlantZA" /> <!-- == Fotogalery == <gallery> Geen beelde 17 Des 2016 </gallery> --> == Verwysings == {{Verwysings}} {{Gewensde beeld|Plante}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] 2d2x1eyese33medtlk3tyfxzi5qgvl1 2516626 2516624 2022-08-01T07:07:51Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Bakbos | image = | image_caption = | taxon = Nidorella ivifolia | authority = (L.) J.C.Manning & Goldblatt | synonyms = * ''Baccharis halimifolia'' <small>Moench</small> * ''Baccharis ivifolia'' <small>L.</small> * ''Conyza ivifolia'' <small>(L.) Less.</small> * ''Conyza scabrida'' <small>DC.</small> * ''Erigeron dentatus'' <small>Burm.f.</small> * ''Erigeron ivifolius'' <small>Sch.Bip.</small> * ''Fimbrillaria baccharoides'' <small>Cass.</small> * ''Marsea ivifolia'' <small>Kuntze</small> }} '''Bakbos''' of '''oondbos''' (''Nidorella ivifolia'' DC.) is 'n [[struik]] en kruidplant wat [[inheems]] is aan [[Suid-Afrika]], [[Lesotho]] en [[Eswatini]]. Op die [[SANBI-rooilys]] is die as 'veilig' (LC) gelys.<ref name="SANBI">{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150908103257/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |archive-date=8 September 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die plant kom in groot dele van die [[Wes-Kaap]] en [[Oos-Kaap]] voor, asook in die hoër dele van [[KwaZulu-Natal]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]]. Dit groei in vogtige habitatte, soos langs stroompies en bosrande.<ref name="PlantZA">{{webaanhaling|url=http://www.plantzafrica.com/medmonographs/conyzascab.pdf|titel=PlanZAfrica medmonographs}}</ref> == Taksonomiese status == Die taksonomie is onduidelik. Op die ''Plant List'' is ''Conyza scabrida'' as "aanvaarde naam" gelys.<ref>{{cite web |url=http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/gcc-107988 |title=Plant List |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200430085715/http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/gcc-107988 |archive-date=30 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Wikipedia Commons gebruik dit. Wikispecies vermeld net die genus ''Conyza'', maar sê dat dit moontlik 'n sinoniem van ''Erigeron'' is. SANBI gebruik ''Nidorella ivifolia'',<ref name="SANBI" /> wat die ander bronne glad nie noem nie.<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:77132396-1</ref> == Plant == Dit is 'n struikie met 'n behaarde stam wat 1,2&nbsp;m hoog kan word. Die blare groei aan slanke blaarstele wat 1&nbsp;cm lank kan word. Hulle is ellipties tot lansvormig en 6 x 2&nbsp;cm groot. Die blomhofies word 8&nbsp;mm in deursnee en kom in oop trosse aan die top van die plant voor. == Gebruik == Die blare word versamel en kan op die mark gevind word. Hulle is sag en het 'n aangename aromatiese reuk. Dit word uitwendig gebruik vir swere en [[ontsteking (geneeskunde)|ontstekings]] en inwendig teen koors en [[diarree]]. Daar is min bekend oor die farmakologiese werking van hierdie kruid, maar navorsing het getoon dat dit geen alkaloïede, sianogene of van antrakwinoon-afgeleide stowwe bevat nie. Party hartglikosiede, saponiene en tanniene is wel aanwesig, asook diterpeensure soos koniskabraansuur, hautriwaansuur, nidoresedaansuur en printziaansuur.<ref name="PlantZA" /> <!-- == Fotogalery == <gallery> Geen beelde 17 Des 2016 </gallery> --> == Verwysings == {{Verwysings}} {{Gewensde beeld|Plante}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] 851itbzhixjmhnhl5micuicljg4q8hj 2516633 2516626 2022-08-01T07:21:30Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Bakbos | image = | image_caption = | taxon = Nidorella ivifolia | authority = (L.) J.C.Manning & Goldblatt | synonyms = * ''Baccharis halimifolia'' <small>Moench</small> * ''Baccharis ivifolia'' <small>L.</small> * ''Conyza ivifolia'' <small>(L.) Less.</small> * ''Conyza scabrida'' <small>DC.</small> * ''Erigeron dentatus'' <small>Burm.f.</small> * ''Erigeron ivifolius'' <small>Sch.Bip.</small> * ''Fimbrillaria baccharoides'' <small>Cass.</small> * ''Marsea ivifolia'' <small>Kuntze</small> }} '''Bakbos''' of '''oondbos''' (''Nidorella ivifolia'' DC.) is 'n [[struik]] en kruidplant wat [[inheems]] is aan [[Suid-Afrika]], [[Lesotho]] en [[Eswatini]]. Op die [[SANBI-rooilys]] is die as 'veilig' (LC) gelys.<ref name="SANBI">{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150908103257/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |archive-date=8 September 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die plant kom in groot dele van die [[Wes-Kaap]] en [[Oos-Kaap]] voor, asook in die hoër dele van [[KwaZulu-Natal]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]]. Dit groei in vogtige habitatte, soos langs stroompies en bosrande.<ref name="PlantZA">{{webaanhaling|url=http://www.plantzafrica.com/medmonographs/conyzascab.pdf|titel=PlanZAfrica medmonographs}}</ref> == Taksonomiese status == Die taksonomie is onduidelik. Op die ''Plant List'' is ''Conyza scabrida'' as "aanvaarde naam" gelys.<ref>{{cite web |url=http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/gcc-107988 |title=Plant List |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200430085715/http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/gcc-107988 |archive-date=30 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Wikipedia Commons gebruik dit. Wikispecies vermeld net die genus ''Conyza'', maar sê dat dit moontlik 'n sinoniem van ''Erigeron'' is. SANBI gebruik ''Nidorella ivifolia'',<ref name="SANBI" /> wat die ander bronne glad nie noem nie.<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:77132396-1</ref><ref name="takson_verandering" /> == Plant == Dit is 'n struikie met 'n behaarde stam wat 1,2&nbsp;m hoog kan word. Die blare groei aan slanke blaarstele wat 1&nbsp;cm lank kan word. Hulle is ellipties tot lansvormig en 6 x 2&nbsp;cm groot. Die blomhofies word 8&nbsp;mm in deursnee en kom in oop trosse aan die top van die plant voor. == Gebruik == Die blare word versamel en kan op die mark gevind word. Hulle is sag en het 'n aangename aromatiese reuk. Dit word uitwendig gebruik vir swere en [[ontsteking (geneeskunde)|ontstekings]] en inwendig teen koors en [[diarree]]. Daar is min bekend oor die farmakologiese werking van hierdie kruid, maar navorsing het getoon dat dit geen alkaloïede, sianogene of van antrakwinoon-afgeleide stowwe bevat nie. Party hartglikosiede, saponiene en tanniene is wel aanwesig, asook diterpeensure soos koniskabraansuur, hautriwaansuur, nidoresedaansuur en printziaansuur.<ref name="PlantZA" /> <!-- == Fotogalery == <gallery> Geen beelde 17 Des 2016 </gallery> --> == Verwysings == {{Verwysings|verwysings= <ref name="takson_verandering">https://www.inaturalist.org/taxon_changes/45401</ref> }} {{Gewensde beeld|Plante}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] dva0bqhsc6vetrmvev4zuwgwmrbav5x 2516634 2516633 2022-08-01T07:27:34Z Rooiratel 90342 Die bronne wat ''Conyza scabrida'' nog ervaar is verouderd. wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Bakbos | image = | image_caption = | taxon = Nidorella ivifolia | authority = (L.) J.C.Manning & Goldblatt | synonyms = * ''Baccharis halimifolia'' <small>Moench</small> * ''Baccharis ivifolia'' <small>L.</small> * ''Conyza ivifolia'' <small>(L.) Less.</small><ref name="ou_naam" /> * ''Conyza scabrida'' <small>DC.</small> * ''Erigeron dentatus'' <small>Burm.f.</small> * ''Erigeron ivifolius'' <small>Sch.Bip.</small> * ''Fimbrillaria baccharoides'' <small>Cass.</small> * ''Marsea ivifolia'' <small>Kuntze</small> }} '''Bakbos''' of '''oondbos''' (''Nidorella ivifolia'' DC.) is 'n [[struik]] en kruidplant wat [[inheems]] is aan [[Suid-Afrika]], [[Lesotho]] en [[Eswatini]]. Op die [[SANBI-rooilys]] is die as 'veilig' (LC) gelys.<ref name="SANBI">{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150908103257/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |archive-date=8 September 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die plant kom in groot dele van die [[Wes-Kaap]] en [[Oos-Kaap]] voor, asook in die hoër dele van [[KwaZulu-Natal]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]]. Dit groei in vogtige habitatte, soos langs stroompies en bosrande.<ref name="PlantZA">{{webaanhaling|url=http://www.plantzafrica.com/medmonographs/conyzascab.pdf|titel=PlanZAfrica medmonographs}}</ref> == Taksonomiese status == Die "aanvaarde naam" is Nidorella ivifolia.<ref name="takson_verandering" /><ref name="ou_naam" /><ref name="powo_nuwe_naam" /> == Plant == Dit is 'n struikie met 'n behaarde stam wat 1,2&nbsp;m hoog kan word. Die blare groei aan slanke blaarstele wat 1&nbsp;cm lank kan word. Hulle is ellipties tot lansvormig en 6 x 2&nbsp;cm groot. Die blomhofies word 8&nbsp;mm in deursnee en kom in oop trosse aan die top van die plant voor. == Gebruik == Die blare word versamel en kan op die mark gevind word. Hulle is sag en het 'n aangename aromatiese reuk. Dit word uitwendig gebruik vir swere en [[ontsteking (geneeskunde)|ontstekings]] en inwendig teen koors en [[diarree]]. Daar is min bekend oor die farmakologiese werking van hierdie kruid, maar navorsing het getoon dat dit geen alkaloïede, sianogene of van antrakwinoon-afgeleide stowwe bevat nie. Party hartglikosiede, saponiene en tanniene is wel aanwesig, asook diterpeensure soos koniskabraansuur, hautriwaansuur, nidoresedaansuur en printziaansuur.<ref name="PlantZA" /> <!-- == Fotogalery == <gallery> Geen beelde 17 Des 2016 </gallery> --> == Verwysings == {{Verwysings|verwysings= <ref name="takson_verandering">https://www.inaturalist.org/taxon_changes/45401</ref> <ref name="ou_naam">https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:77132396-1</ref> <ref name="powo_nuwe_naam">https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:1162985-2</ref> }} {{Gewensde beeld|Plante}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] mo7zln4vpi2a7tx5ttkye6hkfn7eze2 2516635 2516634 2022-08-01T07:28:31Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Bakbos | image = | image_caption = | taxon = Nidorella ivifolia | authority = (L.) J.C.Manning & Goldblatt | synonyms = * ''Baccharis halimifolia'' <small>Moench</small> * ''Baccharis ivifolia'' <small>L.</small> * ''Conyza ivifolia'' <small>(L.) Less.</small><ref name="ou_naam" /> * ''Conyza scabrida'' <small>DC.</small> * ''Erigeron dentatus'' <small>Burm.f.</small> * ''Erigeron ivifolius'' <small>Sch.Bip.</small> * ''Fimbrillaria baccharoides'' <small>Cass.</small> * ''Marsea ivifolia'' <small>Kuntze</small> }} '''Bakbos''' of '''oondbos''' (''Nidorella ivifolia'' DC.) is 'n [[struik]] en kruidplant wat [[inheems]] is aan [[Suid-Afrika]], [[Lesotho]] en [[Eswatini]]. Op die [[SANBI-rooilys]] is die as 'veilig' (LC) gelys.<ref name="SANBI">{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150908103257/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |archive-date=8 September 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die plant kom in groot dele van die [[Wes-Kaap]] en [[Oos-Kaap]] voor, asook in die hoër dele van [[KwaZulu-Natal]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]]. Dit groei in vogtige habitatte, soos langs stroompies en bosrande.<ref name="PlantZA">{{webaanhaling|url=http://www.plantzafrica.com/medmonographs/conyzascab.pdf|titel=PlanZAfrica medmonographs}}</ref> == Taksonomiese status == Die aanvaarde naam vir die takson is ''Nidorella ivifolia'' sedert 2018.<ref name="takson_verandering" /><ref name="ou_naam" /><ref name="powo_nuwe_naam" /> == Plant == Dit is 'n struikie met 'n behaarde stam wat 1,2&nbsp;m hoog kan word. Die blare groei aan slanke blaarstele wat 1&nbsp;cm lank kan word. Hulle is ellipties tot lansvormig en 6 x 2&nbsp;cm groot. Die blomhofies word 8&nbsp;mm in deursnee en kom in oop trosse aan die top van die plant voor. == Gebruik == Die blare word versamel en kan op die mark gevind word. Hulle is sag en het 'n aangename aromatiese reuk. Dit word uitwendig gebruik vir swere en [[ontsteking (geneeskunde)|ontstekings]] en inwendig teen koors en [[diarree]]. Daar is min bekend oor die farmakologiese werking van hierdie kruid, maar navorsing het getoon dat dit geen alkaloïede, sianogene of van antrakwinoon-afgeleide stowwe bevat nie. Party hartglikosiede, saponiene en tanniene is wel aanwesig, asook diterpeensure soos koniskabraansuur, hautriwaansuur, nidoresedaansuur en printziaansuur.<ref name="PlantZA" /> <!-- == Fotogalery == <gallery> Geen beelde 17 Des 2016 </gallery> --> == Verwysings == {{Verwysings|verwysings= <ref name="takson_verandering">https://www.inaturalist.org/taxon_changes/45401</ref> <ref name="ou_naam">https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:77132396-1</ref> <ref name="powo_nuwe_naam">https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:1162985-2</ref> }} {{Gewensde beeld|Plante}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] pxl0j5dl2gyrtgbpahdb6yyvezms945 2516644 2516635 2022-08-01T08:07:47Z Aliwal2012 39067 Ek is nie Mukdro nie! wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Bakbos | image = | image_caption = | taxon = Nidorella ivifolia | authority = (L.) J.C.Manning & Goldblatt | synonyms = * ''Baccharis halimifolia'' <small>Moench</small> * ''Baccharis ivifolia'' <small>L.</small> * ''Conyza ivifolia'' <small>(L.) Less.</small><ref name="ou_naam" /> * ''Conyza scabrida'' <small>DC.</small> * ''Erigeron dentatus'' <small>Burm.f.</small> * ''Erigeron ivifolius'' <small>Sch.Bip.</small> * ''Fimbrillaria baccharoides'' <small>Cass.</small> * ''Marsea ivifolia'' <small>Kuntze</small> }} '''Bakbos''' of '''oondbos''' (''Nidorella ivifolia'' DC.) is 'n [[struik]] en kruidplant wat [[inheems]] is aan [[Suid-Afrika]], [[Lesotho]] en [[Eswatini]]. Op die [[SANBI-rooilys]] is die as 'veilig' (LC) gelys.<ref name="SANBI">{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150908103257/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |archive-date=8 September 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die plant kom in groot dele van die [[Wes-Kaap]] en [[Oos-Kaap]] voor, asook in die hoër dele van [[KwaZulu-Natal]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]]. Dit groei in vogtige habitatte, soos langs stroompies en bosrande.<ref name="PlantZA">{{webaanhaling|url=http://www.plantzafrica.com/medmonographs/conyzascab.pdf|titel=PlanZAfrica medmonographs}}</ref> == Taksonomiese status == Sedert 2018 is die aanvaarde naam vir die takson ''Nidorella ivifolia''.<ref name="takson_verandering" /><ref name="ou_naam" /><ref name="powo_nuwe_naam" /> == Identifikasie == Die plant is 'n struikie met 'n behaarde stam wat 1,2&nbsp;m hoog word. Die blare groei aan slanke blaarstele wat 1&nbsp;cm lank kan word. Hulle is ellipties tot lansvormig en 6 x 2&nbsp;cm groot. Die blomhofies word 8&nbsp;mm in deursnee en kom in oop trosse aan die bopunt van die plant voor. == Gebruik == Die blare word versamel en kan op die mark gevind word. Hulle is sag en het 'n aangename aromatiese reuk. Dit word uitwendig gebruik vir swere en [[ontsteking (geneeskunde)|ontstekings]] en inwendig teen koors en [[diarree]]. Daar is min bekend oor die farmakologiese werking van hierdie kruid, maar navorsing het getoon dat dit geen alkaloïede, sianogene of van antrakwinoon-afgeleide stowwe bevat nie. Sommige hartglikosiede, saponiene en tanniene is wel aanwesig, asook diterpeensure soos koniskabraansuur, hautriwaansuur, nidoresedaansuur en printziaansuur.<ref name="PlantZA" /> <!-- == Fotogalery == <gallery> Geen beelde 17 Des 2016 </gallery> --> == Verwysings == {{Verwysings|verwysings= <ref name="takson_verandering">https://www.inaturalist.org/taxon_changes/45401</ref> <ref name="ou_naam">https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:77132396-1</ref> <ref name="powo_nuwe_naam">https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:1162985-2</ref> }} {{Gewensde beeld|Plante}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] 1551uyro882jcq0v5r1gy2t0i12vb08 2516672 2516644 2022-08-01T10:15:25Z Oesjaar 7467 Skakels wikitext text/x-wiki {{Spesieboks | name = Bakbos | image = | image_caption = | taxon = Nidorella ivifolia | authority = ([[Carolus Linnaeus|L.]]) [[John Charles Manning|J.C.Manning]] & Goldblatt | synonyms = * ''Baccharis halimifolia'' <small>Moench</small> * ''Baccharis ivifolia'' <small>L.</small> * ''Conyza ivifolia'' <small>(L.) Less.</small><ref name="ou_naam" /> * ''Conyza scabrida'' <small>DC.</small> * ''Erigeron dentatus'' <small>[[Nicolaas Laurens Burman|Burm.f.]]</small> * ''Erigeron ivifolius'' <small>Sch.Bip.</small> * ''Fimbrillaria baccharoides'' <small>Cass.</small> * ''Marsea ivifolia'' <small>Kuntze</small> }} '''Bakbos''' of '''oondbos''' (''Nidorella ivifolia'' DC.) is 'n [[struik]] en kruidplant wat [[inheems]] is aan [[Suid-Afrika]], [[Lesotho]] en [[Eswatini]]. Op die [[SANBI-rooilys]] is die as 'veilig' (LC) gelys.<ref name="SANBI">{{cite web |url=http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |title=SANBI-rooilys |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20150908103257/http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3058-45 |archive-date=8 September 2015 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die plant kom in groot dele van die [[Wes-Kaap]] en [[Oos-Kaap]] voor, asook in die hoër dele van [[KwaZulu-Natal]], [[Mpumalanga]] en [[Limpopo (provinsie)|Limpopo]]. Dit groei in vogtige habitatte, soos langs stroompies en bosrande.<ref name="PlantZA">{{webaanhaling|url=http://www.plantzafrica.com/medmonographs/conyzascab.pdf|titel=PlanZAfrica medmonographs}}</ref> == Taksonomiese status == Sedert 2018 is die aanvaarde naam vir die takson ''Nidorella ivifolia''.<ref name="takson_verandering" /><ref name="ou_naam" /><ref name="powo_nuwe_naam" /> == Identifikasie == Die plant is 'n struikie met 'n behaarde stam wat 1,2&nbsp;m hoog word. Die blare groei aan slanke blaarstele wat 1&nbsp;cm lank kan word. Hulle is ellipties tot lansvormig en 6 x 2&nbsp;cm groot. Die blomhofies word 8&nbsp;mm in deursnee en kom in oop trosse aan die bopunt van die plant voor. == Gebruik == Die blare word versamel en kan op die mark gevind word. Hulle is sag en het 'n aangename aromatiese reuk. Dit word uitwendig gebruik vir swere en [[ontsteking (geneeskunde)|ontstekings]] en inwendig teen koors en [[diarree]]. Daar is min bekend oor die farmakologiese werking van hierdie kruid, maar navorsing het getoon dat dit geen alkaloïede, sianogene of van antrakwinoon-afgeleide stowwe bevat nie. Sommige hartglikosiede, saponiene en tanniene is wel aanwesig, asook diterpeensure soos koniskabraansuur, hautriwaansuur, nidoresedaansuur en printziaansuur.<ref name="PlantZA" /> <!-- == Fotogalery == <gallery> Geen beelde 17 Des 2016 </gallery> --> == Verwysings == {{Verwysings|verwysings= <ref name="takson_verandering">https://www.inaturalist.org/taxon_changes/45401</ref> <ref name="ou_naam">https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:77132396-1</ref> <ref name="powo_nuwe_naam">https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:1162985-2</ref> }} {{Gewensde beeld|Plante}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Flora van Eswatini]] tae65wyt8yqgs690a78g4l9deyfg2mz 0 120188 2516457 2513375 2022-07-31T15:56:24Z 154.70.244.88 Wat is n fabel wikitext text/x-wiki [[Lêer:Cat guarding geese c1120 BC Egypt.jpg|duimnael|200x200px|[[Vermensliking|Vermenslikte]] kat wat ganse oppas, Egipte, ca. 1120 v.C.]] What is a fabel leterere genre: 'n kort fiktiewe verhaal, in [[prosa]]- of [[Gedig|versvorm]], waar [[dier]]e, legendariese wesens, plante, nielewende voorwerpe of natuurkragte oor [[Vermensliking|menslike eienskappe]] beskik (soos die vermoë om 'n mensetaal te praat) en waarin 'n spesifieke [[sede]]les ('n "moraal") geïllustreer word, wat soms aan die einde uitdruklik as 'n kernagtige spreuk bygevoeg word. Die verskil tussen 'n fabel en 'n gelykenis is dat diere, plante, nielewende voorwerpe en natuurkragte wat oor spraak of ander menslike vermoëns beskik, nié in gelykenisse voorkom nie. Die gebruik daarvan was nie altyd so duidelik nie. In die King James-vertaling van die [[Nuwe Testament]] is "{{lang|grc|μῦθος}}" ("''[[Mite|mythos]]''") in 1 Timoteus, 2 Timoteus, Titus en 2 Petrus as "fabel"<ref>For example, in ''[[:en:First Epistle to Timothy|First Timothy]]'', "neither give heed to fables...", and "refuse profane and old wives' fables..." (1 Tim 1:4 and 4:4, respectively).</ref> vertaal.<ref>Strong's 3454. μύθος muthos moo’-thos; perhaps from the same as 3453 (through the idea of tuition); a tale, i.e. <u>fiction</u> ("myth"):—fable.<br /> "</ref> 'n Persoon wat fabels skryf, word 'n fabelaar (minder bekend) of 'n fabeldigter genoem. == Geskiedenis == Die fabel is een van die oudste vorms van volksliteratuur. Moderne navorsers is dit eens dat hierdie verhale meestal deur mondelinge oordrag na ander lande versprei is, en nie as literêre geskrewe versamelings nie.<ref>''Enzyklopädie des Märchens'' (1977), see "Fabel", "Äsopica" etc.</ref> Fabels word in die literatuur van amper elke land aangetref. === Aesopiese of Aesopus se fabel === Die versameling wat as ''Aesopica'' of ''Aesopus se Fabels'' bekend staan, sluit die meeste van die bekendste Westerse fabels in en word aan die [[Legende|legendariese]] [[Aesopus]] toegeskryf wat in ongeveer 550 v.C. glo 'n slaaf in [[antieke Griekeland]] was. Toe Babrius fabels uit die ''Aesopica'' vir 'n Hellenistiese prins "Alexander," in versvorm oorgeskryf het, het hy aan die begin van Boek II uitdruklik geskryf dat hierdie soort "mite" wat Aesopus aan die "seuns van die Hellene" bekend gestel het, 'n uitvinding van die "Siriërs" uit die tyd van "Ninos" ( personifikase van [[Nineve]] aan die Grieke) en Belos ("heerser") was.<ref>Burkert 1992:121</ref> Epicharmus van Kos en Phormis was na berig van die eerstes wat komiese fabels vertel het.<ref>P. W. Buckham, p. 245</ref> Baie bekende fabels van Aesopus sluit in "Die Kraai en die Kruik", "Die Skilpad en die Haas" en "Die Leeu en die Muis". In antieke Griekse en Romeinse onderwys was die fabel die eerste van die ''progymnasmata''—opvoedkundige oefeninge in prosastukke en openbare redevoering—waar studente gevra sou word om fabels te leer, daarop uit te brei, hulle eie fabels uit te dink en hulle uiteindelik as oortuigende voorbeelde in langer forensiese of oorredende toesprake te gebruik. Instrukteurs en studente se behoefte aan 'n wye verskeidenheid fabels as materiaal vir hulle voordragte het daartoe gelei dat hulle, soos dié van Aesopus, in bundels versamel is. === Afrika === Die mondelinge kultuur van Afrika<ref>{{cite web|url=http://www.huffingtonpost.com/atim-oton/arits-fables-kids-series_b_1001656.html|author=Atim Oton|title=Reaching African Children Through Fables and Animation|publisher=Huffingtonpost.com|date=25 Oktober 2011|accessdate=8 Mei 2012}}</ref> het 'n ryk vertelkunstradisie. Afrikane leef al vir duisende jare in wisselwerking met die natuur, insluitend plante, diere en aardse strukture soos riviere, vlaktes en berge. Grootouers word met geweldige respek in Afrika-gemeenskappe bejeën en ná hulle aftrede vervul hulle 'n nuwe rol as storievertellers. Kinders en, in 'n sekere mate, volwassenes word meegevoer wanneer 'n goeie storieverteller 'n fabel dramaties vertel. === Indië === Indie het hy 'n ryk tradisie aan fabelagtige verhale, hoofsaaklik weens die groot rol wat natuurelemente in die kultuur se tradisies en eienskappe vervul. Die meeste van hulle gode is 'n sekere vorm van diere met denkbeeldige eienskappe. Honderde fabels het gedurende die eerste millennium v.C. in [[Geskiedenis van Indië|antieke Indië]] ontstaan, dikwels as verhale binne raamverhale. Indiese fabels het 'n gemengde rolverdeling van mense en diere. Die dialoë is dikwels langer as in Aesopus se fabels en dikwels pittig wanneer die diere probeer om mekaar met slimmighede en misleiding te uitoorlê. In Indiese fabels is mense nie bo diere verhewe nie. Die stories is dikwels komies. Die Indiese fabel voldoen aan die universeel bekende tradisies van die fabel. Die beste voorbeelde van Indiese fabels is die Panchatantra en die Jataka-fabels. Hieronder tel Vishnu Sarma se ''Panchatantra'', die ''Hitopadesha'', ''Vikram and the Vampire'', en Syntipas' ''Seven Wise Masters'', almal versamelings wat later regoor die [[Ou Wêreld]] invloedryk was. Ben E. Perry (samesteller van die "Perry-Indeks" van Aesopus se fabels) het redeneer dat sommige van die Boeddhistiese ''Jatak tales ''en sommige van die fabels in die ''Panchatantra'' moontlik deur soortgelyke [[Grieks]]e en Nabye Oosterse fabels beïnvloed is.<ref>Ben E. Perry, "Introduction", p. xix, in ''Babrius and Phaedrus'' (1965)</ref> Vroeëre Indiese epe soos Vyasa se ''[[Mahabharata]]'' en Valmiki se ''Ramayana'' het ook fabels binne die hoofverhaal bevat, dikwels as byverhale of agtergrondstories. Die bekendste fabels uit die [[Midde-Ooste]] was die ''[[Duisend-en-een-nag]]te, ''ook bekend as die ''Arabiese nagte''. === Europa === Fabels het 'n lang tradisie gedurende die [[Middeleeue]] gehad, en is in die Europese hoë literatuur opgeneem. Gedurende die 17de eeu het die [[Frankryk|Franse]] fabelskrywer Jean de La Fontaine (1621–1695) die sedeles as die siel van die fabel — 'n gedragsreël — beskou. Beginnende by die Aesopus-patroon, het La Fontaine hom daarop toegespits om die hof, die kerk, die opkomende [[bourgeoisie]], trouens die hele menslike spektrum van sy tyd te satiriseer.<ref>Translations of his 12 books of fables are available online at [http://oaks.nvg.org/fontaine.html oaks.nvg.org]</ref> Navolgers van La Fontaine se model was Engeland se John Gay (1685–1732);<ref>His two collections of 1727 and 1738 are available in one volume on Google Books at [https://books.google.com/books?id=X_Y0AAAAMAAJ&printsec=frontcover&dq=john+gay+++%22fables%22&source=bl&ots=_ChY5dZunN&sig=5qBAeejDOY8U5EgxDr4Pgnw68ao&hl=en&ei=EcNNTLKfGpL24AbX5uCaDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CCsQ6AEwBjgK#v=onepage&q&f=false books.google.co.uk]</ref> Pole se Ignacy Krasicki (1735–1801);<ref>His ''Bajki przypowiesci'' (Fables & Parables, 1779) are available online at [http://literat.ug.edu.pl/ikbajk/index.htm ug.edu.pl]</ref> Italië se [[:it:Lorenzo Pignotti|Lorenzo Pignotti]] (1739–1812)<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6CSQZlaZjE0C&printsec=frontcover&dq=pignotti+++favola&source=bl&ots=n8Mlm8LQld&sig=ubnkrD47WARSbDJKUXgNCj7_Vgo&hl=en&ei=8DhNTP-rOt3NjAeEtLDYDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBUQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false|title=His '&#39;Favole e Novelle'&#39; (1785) is available on Google Books|publisher=Books.google.co.uk|date=|accessdate=8 Mei 2012}}</ref> en Giovanni de Rossi (1754–1827);<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=rKoTAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=pignotti+++favola&source=gbs_similarbooks_s&cad=1#v=onepage&q&f=false|title=His '&#39;Favole'&#39; (1788) is available on Google Books|publisher=Books.google.co.uk|date=|accessdate=8 Mei 2012}}</ref>{{Verify source}} Serwië se Dositej Obradović (1739–1811); Spanje se Félix María de Samaniego (1745–1801)<ref>9 books of fables are available online in Spanish at [http://amediavoz.com/samaniego.htm amediavoz.com]</ref> en Tomás de Iriarte y Oropesa (1750–1791);<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Zr0DAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=Tom%C3%A1s+de+Iriarte+y+Oropesa+fabulas&source=bl&ots=WbHNxf22GV&sig=zrfOpn4x0K8bAykQBwrXmq_zHfQ&hl=en&ei=mElNTMGZO5mW4gbNyLCaDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CCUQ6AEwAw#v=onepage&q&f=false|title=His '&#39;Fabulas Literarias'&#39; are available on Google Books|publisher=Books.google.co.uk|date=|accessdate=8 Mei 2012}}</ref>{{Verify source}} Frankryk se Jean-Pierre Claris de Florian (1755–94);<ref>His five books of fables are available online in French at [http://www.shanaweb.net/florian/la-vie-de-florian.htm shanaweb.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100612144726/http://shanaweb.net/florian/la-vie-de-florian.htm |date=12 Junie 2010 }}</ref> en Rusland se Ivan Krylov (1769–1844).<ref>5 books of fables are available online in Russian at [http://www.friends-partners.org/friends/literature/19century/krylov2.html friends-partners.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110221221002/http://www.friends-partners.org/friends/literature/19century/krylov2.html |date=21 Februarie 2011 }}</ref> === Moderne era === Alhoewel die fabel in moderne tye in kinderboeke as onbenullig afgemaak is, is dit ook by moderne, volwasse literatuur aangepas. Felix Salten se ''Bambi'' (1923) is 'n ''Bildungsroman'' — 'n storie van 'n [[Hoofkarakter|protagonis]] se volwassewording — wat in die vorm van 'n fabel vertel word. James Thurber behou die antieke fabelstyl in sy boeke ''Fables for Our Time'' (1940) en ''Further Fables for Our Time'' (1956), en in sy verhale "The Princess and the Tin Box" in ''The Beast in Me and Other Animals'' (1948) en "The Last Clock: A Fable for the Time, Such As It Is, of Man" in ''Lanterns and Lances'' (1961). Władysław Reymont se ''The Revolt'' (1922), 'n [[metafoor]] vir die [[Bolsjewis]]tiese [[Russiese Rewolusie (1917)|Revolusie van 1917]], beskryf rebelse plaasdiere se oorname van hulle plaas in poging om "gelykheid" in te stel. George Orwell se ''[[Animal Farm]]'' (1945) is op soortgelyke wyse 'n satire van [[Stalinisme]] in die besonder, en [[totalitarisme]] in die algemeen, in die vorm van 'n dierefabel. Moderne Russiese fabels is dikwels interpretasies van ouer fabels.<ref>{{cite web|title=Do we all pay the same price for our dreams?|url=https://thinkingclearly.co/2017/03/15/do-we-all-pay-the-same-price-for-our-dreams/|access-date= 2 April 2017|archive-date=16 Maart 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170316204216/https://thinkingclearly.co/2017/03/15/do-we-all-pay-the-same-price-for-our-dreams/|url-status=dead}}</ref> In die 21ste eeu het die Napolitaanse outeur Sabatino Scia meer as tweehonderd fabels geskryf wat hy as "Westerse protesfabels" beskryf. Die karakters is nie net diere nie, maar ook voorwerpe, wesens en natuurelemente. Scia se doel is dieselfde as dié van die tradisionele fabelskrywer, en sy fabels vervul die rol van die openbaarmaker van die menslike samelewing. In Latyns-Amerika het die broers Juan en Victor Ataucuri Garcia tot die terugkeer van die fabel bygedra. Maar hulle doen dit met 'n ongewone idee: gebruik die fabel as 'n verspreidingsmiddel van die tradisionele literatuur van die spesifieke plek. In die boek ''[http://www.childrenslibrary.org/icdl/BookPreview?bookid=atafabu_00510018&route=author_Spanish&lang=Spanish&msg&ilang=Spanish "Fábulas Peruanas"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923202736/http://www.childrenslibrary.org/icdl/BookPreview?bookid=atafabu_00510018&route=author_Spanish&lang=Spanish&msg&ilang=Spanish |date=23 September 2015 }} ''wat in 2003 gepubliseer is, het hulle mites, legendes en gelowe van Andiese en Amasoniese Peru versamel om as fabels te skryf. Die resultaat was 'n besondere werk, ryk aan nuanses van die streek. Hier ontdek ons die verhouding tussen mens en sy oorsprong, met die natuur, gesiedenis, gebruike en gelowe wat dan normes en waardes word''.<ref>Juan y Víctor Ataucuri García, "Fábulas Peruanas", Gaviota Azul Editores, Lima, 2003 ISBN 9972256103.</ref>'' == Fabelskrywers == <center><gallery> Lêer:Velázquez - Esopo (Museo del Prado, 1639-41).jpg|[[Aesop]], by [[Diego Velázquez|Velázquez]] Lêer:Mevlana Statue, Buca.jpg|[[Jalal Uddin Rumi]] Lêer:Vyasa.jpg|[[Vyasa]] Lêer:Valmiki Ramayana.jpg|[[Valmiki]] Lêer:Jean-de-la-fontaine.jpg|[[Jean de La Fontaine]] Lêer:Sullhan saba.jpg|[[Sulkhan-Saba Orbeliani]] Lêer:John Gay - Project Gutenberg eText 13790.jpg|[[John Gay]] Lêer:Christian Fürchtegott Gellert.jpg|[[Christian Fürchtegott Gellert]] Lêer:Lessing in blue.jpg|[[Gotthold Ephraim Lessing]] Lêer:Ignacy Krasicki 111.PNG|[[Ignacy Krasicki]] Lêer:DositejObradović.jpg|[[Dositej Obradović]] Lêer:Samaniego.jpg|[[Félix María de Samaniego]] Lêer:Tomas de Iriarte Joaquin Inza.jpg|[[Tomás de Iriarte y Oropesa]] Lêer:Jean-Pierre Claris de Florian.jpg|[[Jean-Pierre Claris de Florian]] Lêer:Ivan Krylov.jpg|[[Ivan Krylov]] Lêer:Andersen-hc.jpg|[[Hans Christian Andersen]] Lêer:Abierce.jpg|[[Ambrose Bierce]] Lêer:Wladyslaw Reymont.jpg|[[Władysław Reymont]] Lêer:Felix Salten 1910.jpg|[[Felix Salten]] Lêer:Don Marquis.jpg|[[Don Marquis]] Lêer:James Thurber NYWTS.jpg|[[James Thurber]] Lêer:GeoreOrwell.jpg|[[George Orwell]] </gallery></center> == Klassiek == * [[Aesopus]] (mid-6de eeu v.C.), outeur/s van ''Aesop's Fables'' * Vishnu Sarma (ca. 200 BC), outeur van die [[Vermensliking|antropomorfiese]] politieke verhandeling en fabelversameling, die ''Panchatantra'' * Bidpai (ca. 200 v.C.), outeur van [[Sanskrit]] ([[Hindoe|Hindoeïsties]]) en [[Pali]] ([[Boeddhisme|Buddhistiese]]) dierefabels en vers en prosa, soms afgelei van die Jataka-verhale * Syntipas (ca. 100 v.C.), [[Indië|Indiese]] [[filosoof]], vermeende outeur van 'n versameling fabels bekend in [[Europa]] as ''The Story of the Seven Wise Masters'' * Gaius Julius Hyginus (Hyginus, [[Latyn|Latyse]] outeur, boorling van [[Spanje]] of [[Alexandrië]], ca. 64 BC – 17 n.C.), outeur van ''Fabulae'' * Phaedrus (15 BC – 50 n.C.), [[Romeinse Republiek|Romeinse]] fabelskrywer, 'n gebore Masedoniër * [[Nezami|Nizami Ganjavi]] ([[Iran|Persies]], 1141–1209) * Walter van Engeland (12de eeu), Anglo-Normandiese digter, publiseer ''Aesop's Fables'' in tweereëlige verse c. 1175 * [[Marie de France]] (12de eeu) * [[Jalal Uddin Rumi|Jalāl ad-Dīn Muhammad Balkhī]] ([[Iran|Persies]], 1207–73) * Vardan Aygektsi (oorlede 1250), Armeense priester en fabelskrywer * Berechiah ha-Nakdan (Berechiah die [[Taalwetenskappe|Grammatikus]], 13de eeu), outeur van [[Jode|Joodse]] fabels aangepas uit [[Aesopus]] se fabels * Robert Henryson ([[Skotland|Skots]], 15de eeu), outeur van ''The Morall Fabillis of Esope the Phrygian'' * [[Leonardo da Vinci]] ([[Italië|Italiaans]], 1452–1519) * Biernat van Lublin ([[Pole|Pools]], 1465? – ná 1529) * Jean de La Fontaine ([[Frankryk|Frans]], 1621–95) * Sulkhan-Saba Orbeliani ([[Georgië|Georgiaans]], 1658–1725), outeur van "'n Boek van Wysheid en Leuens" * Bernard de Mandeville ([[Engeland|Engels]], 1670–1733), outeur van ''The Fable of the Bees'' * John Gay ([[Engeland|Engels]], 1685–1732) * Christian Fürchtegott Gellert ([[Duits]], 1715–69) * Gotthold Ephraim Lessing ([[Duits]], 1729–81) * Ignacy Krasicki ([[Pole|Pools]], 1735–1801), outeur van ''Fables and Parables'' (1779) en ''New Fables'' (gepubliseer 1802) * Dositej Obradović (Serwies, 1739–1811) * Félix María de Samaniego ([[Spanje|Spaans]], 1745–1801), bekendste vir "Die Mier en die Sonbesie" * Tomás de Iriarte ([[Spanje|Spaans]], 1750–91) * Jean-Pierre Claris de Florian, ([[Frankryk|Frans]], 1755–94), outeur van ''Fables'' (gepubliseer 1802) * Ivan Krylov ([[Rusland|Russies]], 1769–1844) * [[Hans Christian Andersen]] ([[Denemarke|Deens]], 1805–75) == Modern == * [[Leo Tolstoi|Leo Tolstoy]] (1828&nbsp;– 1910) * Rafael Pombo (1833&nbsp;– 1912) [[Colombia]]anse fabelskrywer, digter en skrywer * Ambrose Bierce (1842&nbsp;– ?1914) * Sholem Aleichem (1859&nbsp;– 1916) * George Ade (1866&nbsp;– 1944), ''Fables in Slang'', ens. * Władysław Reymont (1868&nbsp;– 1925) * Felix Salten (1869&nbsp;– 1945) * Don Marquis (1878&nbsp;– 1937), outeur van die fabels van Archy en Mehitabel * [[Franz Kafka]] (1883&nbsp;– 1924) * Damon Runyon (1884&nbsp;– 1946) * James Thurber (1894&nbsp;– 1961), ''Fables for Our Time'' en ''Further Fables for Our Time'' * [[George Orwell]] (1903&nbsp;– 50) * Dr. Seuss (1904&nbsp;– 91) * Isaac Bashevis Singer (1904&nbsp;– 91) * Nankichi Niimi (1913&nbsp;– 1943), Japannese outeur en digter * Pierre Gamarra (1919&nbsp;– 2009) * Richard Adams (gebore 1920), outeur van ''Watership Down'' * José Saramago (1922&nbsp;– 2010) * Italo Calvino (1923&nbsp;– 85), ''Cosmicomics'' ens. * Arnold Lobel (1933&nbsp;– 87), outeur van ''Fables'', 1981-wenner van die Caldecott Medalje * Ramsay Wood (gebore 1943), outeur van ''Kalila and Dimna: Fables of Friendship and Betrayal'' * Bill Willingham (gebore 1956), outeur van ''Fables'' * David Sedaris (gebore 1956), outeur van ''Squirrel Seeks Chipmunk'' * Randall Kenan (gebore 1963) * Guillermo del Toro<ref>{{cite web |last1=Kermode |first1=Mark |title=''The Devil’s Backbone:'' The Past Is Never Dead . . . |url=https://www.criterion.com/current/posts/2850-the-devil-s-backbone-the-past-is-never-dead |website=The Criterion Collection |publisher=The Criterion Collection |access-date=25 Junie 2016 |date=30 Julie 2013 |quote=For those with a weakness for the beautiful monsters of modern cinema, del Toro has earned himself a reputation as the finest living exponent of fabulist film. |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327183901/https://www.criterion.com/current/posts/2850-the-devil-s-backbone-the-past-is-never-dead |archive-date=27 Maart 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> (gebore 1964), [[Meksiko|Mexikaanse]] rolprentmaker * Pendleton Ward (gebore 1982), Amerikaanse animeerder, skepper van ''Adventure Time'' == Vername fabelversamelings == * ''Jataka tales'' * ''Aesop's Fables'' deur [[Aesopus]] * ''Panchatantra'' deur Vishnu Sarma * ''Baital Pachisi'' (ook bekend as ''Vikram and The Vampire'') * ''Hitopadesha'' * ''A Book of Wisdom and Lies'' deur Sulkhan-Saba Orbeliani * ''Seven Wise Masters'' deur Syntipas * ''[[Duisend-en-een-nag|Een duisend en een nagte]]'' (ook bekend as ''Arabian Nights'', ca. 800–900) * ''Fables'' deur Jean de La Fontaine (1668–1694) * ''Fables and Parables'' (1779) deur Ignacy Krasicki * ''Fairy Tales'' (1837) deur [[Hans Christian Andersen]] * ''Fables for Our Time'' (1940) deur James Thurber * ''99 Fables'' (1960) deur William March * ''Kalila and Dimna'' (2008) deur Ramsay Wood == Sien ook == * [[Allegorie]] * [[Vermensliking]] * Apologia * Apologue * "The Blind Man and the Lame" * Fabel * Fables (comics) * [[Feëverhaal]] * Fantastique * [[Spookstorie]] * Parable * [[Spreekwoord|Proverb]] * Wisdom * "The Wolf and the Lamb" == Aantekeninge == {{Verwysings|30em}} == Bronne == * {{Cite book|last=Buckham|year=1827|first=Philip Wentworth|url=https://books.google.com/books?id=IjAZAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=The+Theatre+of+the+Greeks|title=Theatre of the Greeks}} * [http://www.studylight.org/desk/?l=en&query=fable&section=0&translation=kjv&oq=&sr=1 King James Bible;] ''New Testament (authorised)''. * DLR [David Lee Rubin]. "Fable in Verse", ''The New Princeton Encyclopedia of Poetry and Poetics''. * Read fables by [http://fairytalez.com/author/aesops-fables/ Aesop] and [http://fairytalez.com/author/la-fontaine/ La Fontaine] {{Normdata}} [[Kategorie:Letterkundige genres]] [[Kategorie:Volksverhale]] k60fz9zct6j5zfgrjnoixobkdb27w40 2516461 2516457 2022-07-31T16:00:25Z Burgert Behr 2401 Wysigings deur [[Special:Contributions/154.70.244.88|154.70.244.88]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:196.50.218.60|196.50.218.60]] wikitext text/x-wiki [[Lêer:Cat guarding geese c1120 BC Egypt.jpg|duimnael|200x200px|[[Vermensliking|Vermenslikte]] kat wat ganse oppas, Egipte, ca. 1120 v.C.]] '''Fabel''' is 'n leterere genre: 'n kort fiktiewe verhaal, in [[prosa]]- of [[Gedig|versvorm]], waar [[dier]]e, legendariese wesens, plante, nielewende voorwerpe of natuurkragte oor [[Vermensliking|menslike eienskappe]] beskik (soos die vermoë om 'n mensetaal te praat) en waarin 'n spesifieke [[sede]]les ('n "moraal") geïllustreer word, wat soms aan die einde uitdruklik as 'n kernagtige spreuk bygevoeg word. Die verskil tussen 'n fabel en 'n gelykenis is dat diere, plante, nielewende voorwerpe en natuurkragte wat oor spraak of ander menslike vermoëns beskik, nié in gelykenisse voorkom nie. Die gebruik daarvan was nie altyd so duidelik nie. In die King James-vertaling van die [[Nuwe Testament]] is "{{lang|grc|μῦθος}}" ("''[[Mite|mythos]]''") in 1 Timoteus, 2 Timoteus, Titus en 2 Petrus as "fabel"<ref>For example, in ''[[:en:First Epistle to Timothy|First Timothy]]'', "neither give heed to fables...", and "refuse profane and old wives' fables..." (1 Tim 1:4 and 4:4, respectively).</ref> vertaal.<ref>Strong's 3454. μύθος muthos moo’-thos; perhaps from the same as 3453 (through the idea of tuition); a tale, i.e. <u>fiction</u> ("myth"):—fable.<br /> "</ref> 'n Persoon wat fabels skryf, word 'n fabelaar (minder bekend) of 'n fabeldigter genoem. == Geskiedenis == Die fabel is een van die oudste vorms van volksliteratuur. Moderne navorsers is dit eens dat hierdie verhale meestal deur mondelinge oordrag na ander lande versprei is, en nie as literêre geskrewe versamelings nie.<ref>''Enzyklopädie des Märchens'' (1977), see "Fabel", "Äsopica" etc.</ref> Fabels word in die literatuur van amper elke land aangetref. === Aesopiese of Aesopus se fabel === Die versameling wat as ''Aesopica'' of ''Aesopus se Fabels'' bekend staan, sluit die meeste van die bekendste Westerse fabels in en word aan die [[Legende|legendariese]] [[Aesopus]] toegeskryf wat in ongeveer 550 v.C. glo 'n slaaf in [[antieke Griekeland]] was. Toe Babrius fabels uit die ''Aesopica'' vir 'n Hellenistiese prins "Alexander," in versvorm oorgeskryf het, het hy aan die begin van Boek II uitdruklik geskryf dat hierdie soort "mite" wat Aesopus aan die "seuns van die Hellene" bekend gestel het, 'n uitvinding van die "Siriërs" uit die tyd van "Ninos" ( personifikase van [[Nineve]] aan die Grieke) en Belos ("heerser") was.<ref>Burkert 1992:121</ref> Epicharmus van Kos en Phormis was na berig van die eerstes wat komiese fabels vertel het.<ref>P. W. Buckham, p. 245</ref> Baie bekende fabels van Aesopus sluit in "Die Kraai en die Kruik", "Die Skilpad en die Haas" en "Die Leeu en die Muis". In antieke Griekse en Romeinse onderwys was die fabel die eerste van die ''progymnasmata''—opvoedkundige oefeninge in prosastukke en openbare redevoering—waar studente gevra sou word om fabels te leer, daarop uit te brei, hulle eie fabels uit te dink en hulle uiteindelik as oortuigende voorbeelde in langer forensiese of oorredende toesprake te gebruik. Instrukteurs en studente se behoefte aan 'n wye verskeidenheid fabels as materiaal vir hulle voordragte het daartoe gelei dat hulle, soos dié van Aesopus, in bundels versamel is. === Afrika === Die mondelinge kultuur van Afrika<ref>{{cite web|url=http://www.huffingtonpost.com/atim-oton/arits-fables-kids-series_b_1001656.html|author=Atim Oton|title=Reaching African Children Through Fables and Animation|publisher=Huffingtonpost.com|date=25 Oktober 2011|accessdate=8 Mei 2012}}</ref> het 'n ryk vertelkunstradisie. Afrikane leef al vir duisende jare in wisselwerking met die natuur, insluitend plante, diere en aardse strukture soos riviere, vlaktes en berge. Grootouers word met geweldige respek in Afrika-gemeenskappe bejeën en ná hulle aftrede vervul hulle 'n nuwe rol as storievertellers. Kinders en, in 'n sekere mate, volwassenes word meegevoer wanneer 'n goeie storieverteller 'n fabel dramaties vertel. === Indië === Indie het hy 'n ryk tradisie aan fabelagtige verhale, hoofsaaklik weens die groot rol wat natuurelemente in die kultuur se tradisies en eienskappe vervul. Die meeste van hulle gode is 'n sekere vorm van diere met denkbeeldige eienskappe. Honderde fabels het gedurende die eerste millennium v.C. in [[Geskiedenis van Indië|antieke Indië]] ontstaan, dikwels as verhale binne raamverhale. Indiese fabels het 'n gemengde rolverdeling van mense en diere. Die dialoë is dikwels langer as in Aesopus se fabels en dikwels pittig wanneer die diere probeer om mekaar met slimmighede en misleiding te uitoorlê. In Indiese fabels is mense nie bo diere verhewe nie. Die stories is dikwels komies. Die Indiese fabel voldoen aan die universeel bekende tradisies van die fabel. Die beste voorbeelde van Indiese fabels is die Panchatantra en die Jataka-fabels. Hieronder tel Vishnu Sarma se ''Panchatantra'', die ''Hitopadesha'', ''Vikram and the Vampire'', en Syntipas' ''Seven Wise Masters'', almal versamelings wat later regoor die [[Ou Wêreld]] invloedryk was. Ben E. Perry (samesteller van die "Perry-Indeks" van Aesopus se fabels) het redeneer dat sommige van die Boeddhistiese ''Jatak tales ''en sommige van die fabels in die ''Panchatantra'' moontlik deur soortgelyke [[Grieks]]e en Nabye Oosterse fabels beïnvloed is.<ref>Ben E. Perry, "Introduction", p. xix, in ''Babrius and Phaedrus'' (1965)</ref> Vroeëre Indiese epe soos Vyasa se ''[[Mahabharata]]'' en Valmiki se ''Ramayana'' het ook fabels binne die hoofverhaal bevat, dikwels as byverhale of agtergrondstories. Die bekendste fabels uit die [[Midde-Ooste]] was die ''[[Duisend-en-een-nag]]te, ''ook bekend as die ''Arabiese nagte''. === Europa === Fabels het 'n lang tradisie gedurende die [[Middeleeue]] gehad, en is in die Europese hoë literatuur opgeneem. Gedurende die 17de eeu het die [[Frankryk|Franse]] fabelskrywer Jean de La Fontaine (1621–1695) die sedeles as die siel van die fabel — 'n gedragsreël — beskou. Beginnende by die Aesopus-patroon, het La Fontaine hom daarop toegespits om die hof, die kerk, die opkomende [[bourgeoisie]], trouens die hele menslike spektrum van sy tyd te satiriseer.<ref>Translations of his 12 books of fables are available online at [http://oaks.nvg.org/fontaine.html oaks.nvg.org]</ref> Navolgers van La Fontaine se model was Engeland se John Gay (1685–1732);<ref>His two collections of 1727 and 1738 are available in one volume on Google Books at [https://books.google.com/books?id=X_Y0AAAAMAAJ&printsec=frontcover&dq=john+gay+++%22fables%22&source=bl&ots=_ChY5dZunN&sig=5qBAeejDOY8U5EgxDr4Pgnw68ao&hl=en&ei=EcNNTLKfGpL24AbX5uCaDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CCsQ6AEwBjgK#v=onepage&q&f=false books.google.co.uk]</ref> Pole se Ignacy Krasicki (1735–1801);<ref>His ''Bajki przypowiesci'' (Fables & Parables, 1779) are available online at [http://literat.ug.edu.pl/ikbajk/index.htm ug.edu.pl]</ref> Italië se [[:it:Lorenzo Pignotti|Lorenzo Pignotti]] (1739–1812)<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6CSQZlaZjE0C&printsec=frontcover&dq=pignotti+++favola&source=bl&ots=n8Mlm8LQld&sig=ubnkrD47WARSbDJKUXgNCj7_Vgo&hl=en&ei=8DhNTP-rOt3NjAeEtLDYDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBUQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false|title=His '&#39;Favole e Novelle'&#39; (1785) is available on Google Books|publisher=Books.google.co.uk|date=|accessdate=8 Mei 2012}}</ref> en Giovanni de Rossi (1754–1827);<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=rKoTAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=pignotti+++favola&source=gbs_similarbooks_s&cad=1#v=onepage&q&f=false|title=His '&#39;Favole'&#39; (1788) is available on Google Books|publisher=Books.google.co.uk|date=|accessdate=8 Mei 2012}}</ref>{{Verify source}} Serwië se Dositej Obradović (1739–1811); Spanje se Félix María de Samaniego (1745–1801)<ref>9 books of fables are available online in Spanish at [http://amediavoz.com/samaniego.htm amediavoz.com]</ref> en Tomás de Iriarte y Oropesa (1750–1791);<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Zr0DAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=Tom%C3%A1s+de+Iriarte+y+Oropesa+fabulas&source=bl&ots=WbHNxf22GV&sig=zrfOpn4x0K8bAykQBwrXmq_zHfQ&hl=en&ei=mElNTMGZO5mW4gbNyLCaDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CCUQ6AEwAw#v=onepage&q&f=false|title=His '&#39;Fabulas Literarias'&#39; are available on Google Books|publisher=Books.google.co.uk|date=|accessdate=8 Mei 2012}}</ref>{{Verify source}} Frankryk se Jean-Pierre Claris de Florian (1755–94);<ref>His five books of fables are available online in French at [http://www.shanaweb.net/florian/la-vie-de-florian.htm shanaweb.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100612144726/http://shanaweb.net/florian/la-vie-de-florian.htm |date=12 Junie 2010 }}</ref> en Rusland se Ivan Krylov (1769–1844).<ref>5 books of fables are available online in Russian at [http://www.friends-partners.org/friends/literature/19century/krylov2.html friends-partners.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110221221002/http://www.friends-partners.org/friends/literature/19century/krylov2.html |date=21 Februarie 2011 }}</ref> === Moderne era === Alhoewel die fabel in moderne tye in kinderboeke as onbenullig afgemaak is, is dit ook by moderne, volwasse literatuur aangepas. Felix Salten se ''Bambi'' (1923) is 'n ''Bildungsroman'' — 'n storie van 'n [[Hoofkarakter|protagonis]] se volwassewording — wat in die vorm van 'n fabel vertel word. James Thurber behou die antieke fabelstyl in sy boeke ''Fables for Our Time'' (1940) en ''Further Fables for Our Time'' (1956), en in sy verhale "The Princess and the Tin Box" in ''The Beast in Me and Other Animals'' (1948) en "The Last Clock: A Fable for the Time, Such As It Is, of Man" in ''Lanterns and Lances'' (1961). Władysław Reymont se ''The Revolt'' (1922), 'n [[metafoor]] vir die [[Bolsjewis]]tiese [[Russiese Rewolusie (1917)|Revolusie van 1917]], beskryf rebelse plaasdiere se oorname van hulle plaas in poging om "gelykheid" in te stel. George Orwell se ''[[Animal Farm]]'' (1945) is op soortgelyke wyse 'n satire van [[Stalinisme]] in die besonder, en [[totalitarisme]] in die algemeen, in die vorm van 'n dierefabel. Moderne Russiese fabels is dikwels interpretasies van ouer fabels.<ref>{{cite web|title=Do we all pay the same price for our dreams?|url=https://thinkingclearly.co/2017/03/15/do-we-all-pay-the-same-price-for-our-dreams/|access-date= 2 April 2017|archive-date=16 Maart 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170316204216/https://thinkingclearly.co/2017/03/15/do-we-all-pay-the-same-price-for-our-dreams/|url-status=dead}}</ref> In die 21ste eeu het die Napolitaanse outeur Sabatino Scia meer as tweehonderd fabels geskryf wat hy as "Westerse protesfabels" beskryf. Die karakters is nie net diere nie, maar ook voorwerpe, wesens en natuurelemente. Scia se doel is dieselfde as dié van die tradisionele fabelskrywer, en sy fabels vervul die rol van die openbaarmaker van die menslike samelewing. In Latyns-Amerika het die broers Juan en Victor Ataucuri Garcia tot die terugkeer van die fabel bygedra. Maar hulle doen dit met 'n ongewone idee: gebruik die fabel as 'n verspreidingsmiddel van die tradisionele literatuur van die spesifieke plek. In die boek ''[http://www.childrenslibrary.org/icdl/BookPreview?bookid=atafabu_00510018&route=author_Spanish&lang=Spanish&msg&ilang=Spanish "Fábulas Peruanas"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923202736/http://www.childrenslibrary.org/icdl/BookPreview?bookid=atafabu_00510018&route=author_Spanish&lang=Spanish&msg&ilang=Spanish |date=23 September 2015 }} ''wat in 2003 gepubliseer is, het hulle mites, legendes en gelowe van Andiese en Amasoniese Peru versamel om as fabels te skryf. Die resultaat was 'n besondere werk, ryk aan nuanses van die streek. Hier ontdek ons die verhouding tussen mens en sy oorsprong, met die natuur, gesiedenis, gebruike en gelowe wat dan normes en waardes word''.<ref>Juan y Víctor Ataucuri García, "Fábulas Peruanas", Gaviota Azul Editores, Lima, 2003 ISBN 9972256103.</ref>'' == Fabelskrywers == <center><gallery> Lêer:Velázquez - Esopo (Museo del Prado, 1639-41).jpg|[[Aesop]], by [[Diego Velázquez|Velázquez]] Lêer:Mevlana Statue, Buca.jpg|[[Jalal Uddin Rumi]] Lêer:Vyasa.jpg|[[Vyasa]] Lêer:Valmiki Ramayana.jpg|[[Valmiki]] Lêer:Jean-de-la-fontaine.jpg|[[Jean de La Fontaine]] Lêer:Sullhan saba.jpg|[[Sulkhan-Saba Orbeliani]] Lêer:John Gay - Project Gutenberg eText 13790.jpg|[[John Gay]] Lêer:Christian Fürchtegott Gellert.jpg|[[Christian Fürchtegott Gellert]] Lêer:Lessing in blue.jpg|[[Gotthold Ephraim Lessing]] Lêer:Ignacy Krasicki 111.PNG|[[Ignacy Krasicki]] Lêer:DositejObradović.jpg|[[Dositej Obradović]] Lêer:Samaniego.jpg|[[Félix María de Samaniego]] Lêer:Tomas de Iriarte Joaquin Inza.jpg|[[Tomás de Iriarte y Oropesa]] Lêer:Jean-Pierre Claris de Florian.jpg|[[Jean-Pierre Claris de Florian]] Lêer:Ivan Krylov.jpg|[[Ivan Krylov]] Lêer:Andersen-hc.jpg|[[Hans Christian Andersen]] Lêer:Abierce.jpg|[[Ambrose Bierce]] Lêer:Wladyslaw Reymont.jpg|[[Władysław Reymont]] Lêer:Felix Salten 1910.jpg|[[Felix Salten]] Lêer:Don Marquis.jpg|[[Don Marquis]] Lêer:James Thurber NYWTS.jpg|[[James Thurber]] Lêer:GeoreOrwell.jpg|[[George Orwell]] </gallery></center> == Klassiek == * [[Aesopus]] (mid-6de eeu v.C.), outeur/s van ''Aesop's Fables'' * Vishnu Sarma (ca. 200 BC), outeur van die [[Vermensliking|antropomorfiese]] politieke verhandeling en fabelversameling, die ''Panchatantra'' * Bidpai (ca. 200 v.C.), outeur van [[Sanskrit]] ([[Hindoe|Hindoeïsties]]) en [[Pali]] ([[Boeddhisme|Buddhistiese]]) dierefabels en vers en prosa, soms afgelei van die Jataka-verhale * Syntipas (ca. 100 v.C.), [[Indië|Indiese]] [[filosoof]], vermeende outeur van 'n versameling fabels bekend in [[Europa]] as ''The Story of the Seven Wise Masters'' * Gaius Julius Hyginus (Hyginus, [[Latyn|Latyse]] outeur, boorling van [[Spanje]] of [[Alexandrië]], ca. 64 BC – 17 n.C.), outeur van ''Fabulae'' * Phaedrus (15 BC – 50 n.C.), [[Romeinse Republiek|Romeinse]] fabelskrywer, 'n gebore Masedoniër * [[Nezami|Nizami Ganjavi]] ([[Iran|Persies]], 1141–1209) * Walter van Engeland (12de eeu), Anglo-Normandiese digter, publiseer ''Aesop's Fables'' in tweereëlige verse c. 1175 * [[Marie de France]] (12de eeu) * [[Jalal Uddin Rumi|Jalāl ad-Dīn Muhammad Balkhī]] ([[Iran|Persies]], 1207–73) * Vardan Aygektsi (oorlede 1250), Armeense priester en fabelskrywer * Berechiah ha-Nakdan (Berechiah die [[Taalwetenskappe|Grammatikus]], 13de eeu), outeur van [[Jode|Joodse]] fabels aangepas uit [[Aesopus]] se fabels * Robert Henryson ([[Skotland|Skots]], 15de eeu), outeur van ''The Morall Fabillis of Esope the Phrygian'' * [[Leonardo da Vinci]] ([[Italië|Italiaans]], 1452–1519) * Biernat van Lublin ([[Pole|Pools]], 1465? – ná 1529) * Jean de La Fontaine ([[Frankryk|Frans]], 1621–95) * Sulkhan-Saba Orbeliani ([[Georgië|Georgiaans]], 1658–1725), outeur van "'n Boek van Wysheid en Leuens" * Bernard de Mandeville ([[Engeland|Engels]], 1670–1733), outeur van ''The Fable of the Bees'' * John Gay ([[Engeland|Engels]], 1685–1732) * Christian Fürchtegott Gellert ([[Duits]], 1715–69) * Gotthold Ephraim Lessing ([[Duits]], 1729–81) * Ignacy Krasicki ([[Pole|Pools]], 1735–1801), outeur van ''Fables and Parables'' (1779) en ''New Fables'' (gepubliseer 1802) * Dositej Obradović (Serwies, 1739–1811) * Félix María de Samaniego ([[Spanje|Spaans]], 1745–1801), bekendste vir "Die Mier en die Sonbesie" * Tomás de Iriarte ([[Spanje|Spaans]], 1750–91) * Jean-Pierre Claris de Florian, ([[Frankryk|Frans]], 1755–94), outeur van ''Fables'' (gepubliseer 1802) * Ivan Krylov ([[Rusland|Russies]], 1769–1844) * [[Hans Christian Andersen]] ([[Denemarke|Deens]], 1805–75) == Modern == * [[Leo Tolstoi|Leo Tolstoy]] (1828&nbsp;– 1910) * Rafael Pombo (1833&nbsp;– 1912) [[Colombia]]anse fabelskrywer, digter en skrywer * Ambrose Bierce (1842&nbsp;– ?1914) * Sholem Aleichem (1859&nbsp;– 1916) * George Ade (1866&nbsp;– 1944), ''Fables in Slang'', ens. * Władysław Reymont (1868&nbsp;– 1925) * Felix Salten (1869&nbsp;– 1945) * Don Marquis (1878&nbsp;– 1937), outeur van die fabels van Archy en Mehitabel * [[Franz Kafka]] (1883&nbsp;– 1924) * Damon Runyon (1884&nbsp;– 1946) * James Thurber (1894&nbsp;– 1961), ''Fables for Our Time'' en ''Further Fables for Our Time'' * [[George Orwell]] (1903&nbsp;– 50) * Dr. Seuss (1904&nbsp;– 91) * Isaac Bashevis Singer (1904&nbsp;– 91) * Nankichi Niimi (1913&nbsp;– 1943), Japannese outeur en digter * Pierre Gamarra (1919&nbsp;– 2009) * Richard Adams (gebore 1920), outeur van ''Watership Down'' * José Saramago (1922&nbsp;– 2010) * Italo Calvino (1923&nbsp;– 85), ''Cosmicomics'' ens. * Arnold Lobel (1933&nbsp;– 87), outeur van ''Fables'', 1981-wenner van die Caldecott Medalje * Ramsay Wood (gebore 1943), outeur van ''Kalila and Dimna: Fables of Friendship and Betrayal'' * Bill Willingham (gebore 1956), outeur van ''Fables'' * David Sedaris (gebore 1956), outeur van ''Squirrel Seeks Chipmunk'' * Randall Kenan (gebore 1963) * Guillermo del Toro<ref>{{cite web |last1=Kermode |first1=Mark |title=''The Devil’s Backbone:'' The Past Is Never Dead . . . |url=https://www.criterion.com/current/posts/2850-the-devil-s-backbone-the-past-is-never-dead |website=The Criterion Collection |publisher=The Criterion Collection |access-date=25 Junie 2016 |date=30 Julie 2013 |quote=For those with a weakness for the beautiful monsters of modern cinema, del Toro has earned himself a reputation as the finest living exponent of fabulist film. |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327183901/https://www.criterion.com/current/posts/2850-the-devil-s-backbone-the-past-is-never-dead |archive-date=27 Maart 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> (gebore 1964), [[Meksiko|Mexikaanse]] rolprentmaker * Pendleton Ward (gebore 1982), Amerikaanse animeerder, skepper van ''Adventure Time'' == Vername fabelversamelings == * ''Jataka tales'' * ''Aesop's Fables'' deur [[Aesopus]] * ''Panchatantra'' deur Vishnu Sarma * ''Baital Pachisi'' (ook bekend as ''Vikram and The Vampire'') * ''Hitopadesha'' * ''A Book of Wisdom and Lies'' deur Sulkhan-Saba Orbeliani * ''Seven Wise Masters'' deur Syntipas * ''[[Duisend-en-een-nag|Een duisend en een nagte]]'' (ook bekend as ''Arabian Nights'', ca. 800–900) * ''Fables'' deur Jean de La Fontaine (1668–1694) * ''Fables and Parables'' (1779) deur Ignacy Krasicki * ''Fairy Tales'' (1837) deur [[Hans Christian Andersen]] * ''Fables for Our Time'' (1940) deur James Thurber * ''99 Fables'' (1960) deur William March * ''Kalila and Dimna'' (2008) deur Ramsay Wood == Sien ook == * [[Allegorie]] * [[Vermensliking]] * Apologia * Apologue * "The Blind Man and the Lame" * Fabel * Fables (comics) * [[Feëverhaal]] * Fantastique * [[Spookstorie]] * Parable * [[Spreekwoord|Proverb]] * Wisdom * "The Wolf and the Lamb" == Aantekeninge == {{Verwysings|30em}} == Bronne == * {{Cite book|last=Buckham|year=1827|first=Philip Wentworth|url=https://books.google.com/books?id=IjAZAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=The+Theatre+of+the+Greeks|title=Theatre of the Greeks}} * [http://www.studylight.org/desk/?l=en&query=fable&section=0&translation=kjv&oq=&sr=1 King James Bible;] ''New Testament (authorised)''. * DLR [David Lee Rubin]. "Fable in Verse", ''The New Princeton Encyclopedia of Poetry and Poetics''. * Read fables by [http://fairytalez.com/author/aesops-fables/ Aesop] and [http://fairytalez.com/author/la-fontaine/ La Fontaine] {{Normdata}} [[Kategorie:Letterkundige genres]] [[Kategorie:Volksverhale]] c7s8yne20zkcs657ash5uqo17nh93p6 2516462 2516461 2022-07-31T16:02:49Z Burgert Behr 2401 wikitext text/x-wiki [[Lêer:Cat guarding geese c1120 BC Egypt.jpg|duimnael|200x200px|[[Vermensliking|Vermenslikte]] kat wat ganse oppas, Egipte, ca. 1120 v.C.]] '''Fabel''' is 'n literêre genre: 'n kort fiktiewe verhaal, in [[prosa]]- of [[Gedig|versvorm]], waar [[dier]]e, legendariese wesens, plante, nielewende voorwerpe of natuurkragte oor [[Vermensliking|menslike eienskappe]] beskik (soos die vermoë om 'n mensetaal te praat) en waarin 'n spesifieke [[sede]]les ('n "moraal") geïllustreer word, wat soms aan die einde uitdruklik as 'n kernagtige spreuk bygevoeg word. Die verskil tussen 'n fabel en 'n gelykenis is dat diere, plante, nielewende voorwerpe en natuurkragte wat oor spraak of ander menslike vermoëns beskik, nié in gelykenisse voorkom nie. Die gebruik daarvan was nie altyd so duidelik nie. In die King James-vertaling van die [[Nuwe Testament]] is "{{lang|grc|μῦθος}}" ("''[[Mite|mythos]]''") in 1 Timoteus, 2 Timoteus, Titus en 2 Petrus as "fabel"<ref>For example, in ''[[:en:First Epistle to Timothy|First Timothy]]'', "neither give heed to fables...", and "refuse profane and old wives' fables..." (1 Tim 1:4 and 4:4, respectively).</ref> vertaal.<ref>Strong's 3454. μύθος muthos moo’-thos; perhaps from the same as 3453 (through the idea of tuition); a tale, i.e. <u>fiction</u> ("myth"):—fable.<br /> "</ref> 'n Persoon wat fabels skryf, word 'n fabelaar (minder bekend) of 'n fabeldigter genoem. == Geskiedenis == Die fabel is een van die oudste vorms van volksliteratuur. Moderne navorsers is dit eens dat hierdie verhale meestal deur mondelinge oordrag na ander lande versprei is, en nie as literêre geskrewe versamelings nie.<ref>''Enzyklopädie des Märchens'' (1977), see "Fabel", "Äsopica" etc.</ref> Fabels word in die literatuur van amper elke land aangetref. === Aesopiese of Aesopus se fabel === Die versameling wat as ''Aesopica'' of ''Aesopus se Fabels'' bekend staan, sluit die meeste van die bekendste Westerse fabels in en word aan die [[Legende|legendariese]] [[Aesopus]] toegeskryf wat in ongeveer 550 v.C. glo 'n slaaf in [[antieke Griekeland]] was. Toe Babrius fabels uit die ''Aesopica'' vir 'n Hellenistiese prins "Alexander," in versvorm oorgeskryf het, het hy aan die begin van Boek II uitdruklik geskryf dat hierdie soort "mite" wat Aesopus aan die "seuns van die Hellene" bekend gestel het, 'n uitvinding van die "Siriërs" uit die tyd van "Ninos" ( personifikase van [[Nineve]] aan die Grieke) en Belos ("heerser") was.<ref>Burkert 1992:121</ref> Epicharmus van Kos en Phormis was na berig van die eerstes wat komiese fabels vertel het.<ref>P. W. Buckham, p. 245</ref> Baie bekende fabels van Aesopus sluit in "Die Kraai en die Kruik", "Die Skilpad en die Haas" en "Die Leeu en die Muis". In antieke Griekse en Romeinse onderwys was die fabel die eerste van die ''progymnasmata''—opvoedkundige oefeninge in prosastukke en openbare redevoering—waar studente gevra sou word om fabels te leer, daarop uit te brei, hulle eie fabels uit te dink en hulle uiteindelik as oortuigende voorbeelde in langer forensiese of oorredende toesprake te gebruik. Instrukteurs en studente se behoefte aan 'n wye verskeidenheid fabels as materiaal vir hulle voordragte het daartoe gelei dat hulle, soos dié van Aesopus, in bundels versamel is. === Afrika === Die mondelinge kultuur van Afrika<ref>{{cite web|url=http://www.huffingtonpost.com/atim-oton/arits-fables-kids-series_b_1001656.html|author=Atim Oton|title=Reaching African Children Through Fables and Animation|publisher=Huffingtonpost.com|date=25 Oktober 2011|accessdate=8 Mei 2012}}</ref> het 'n ryk vertelkunstradisie. Afrikane leef al vir duisende jare in wisselwerking met die natuur, insluitend plante, diere en aardse strukture soos riviere, vlaktes en berge. Grootouers word met geweldige respek in Afrika-gemeenskappe bejeën en ná hulle aftrede vervul hulle 'n nuwe rol as storievertellers. Kinders en, in 'n sekere mate, volwassenes word meegevoer wanneer 'n goeie storieverteller 'n fabel dramaties vertel. === Indië === Indie het hy 'n ryk tradisie aan fabelagtige verhale, hoofsaaklik weens die groot rol wat natuurelemente in die kultuur se tradisies en eienskappe vervul. Die meeste van hulle gode is 'n sekere vorm van diere met denkbeeldige eienskappe. Honderde fabels het gedurende die eerste millennium v.C. in [[Geskiedenis van Indië|antieke Indië]] ontstaan, dikwels as verhale binne raamverhale. Indiese fabels het 'n gemengde rolverdeling van mense en diere. Die dialoë is dikwels langer as in Aesopus se fabels en dikwels pittig wanneer die diere probeer om mekaar met slimmighede en misleiding te uitoorlê. In Indiese fabels is mense nie bo diere verhewe nie. Die stories is dikwels komies. Die Indiese fabel voldoen aan die universeel bekende tradisies van die fabel. Die beste voorbeelde van Indiese fabels is die Panchatantra en die Jataka-fabels. Hieronder tel Vishnu Sarma se ''Panchatantra'', die ''Hitopadesha'', ''Vikram and the Vampire'', en Syntipas' ''Seven Wise Masters'', almal versamelings wat later regoor die [[Ou Wêreld]] invloedryk was. Ben E. Perry (samesteller van die "Perry-Indeks" van Aesopus se fabels) het redeneer dat sommige van die Boeddhistiese ''Jatak tales ''en sommige van die fabels in die ''Panchatantra'' moontlik deur soortgelyke [[Grieks]]e en Nabye Oosterse fabels beïnvloed is.<ref>Ben E. Perry, "Introduction", p. xix, in ''Babrius and Phaedrus'' (1965)</ref> Vroeëre Indiese epe soos Vyasa se ''[[Mahabharata]]'' en Valmiki se ''Ramayana'' het ook fabels binne die hoofverhaal bevat, dikwels as byverhale of agtergrondstories. Die bekendste fabels uit die [[Midde-Ooste]] was die ''[[Duisend-en-een-nag]]te, ''ook bekend as die ''Arabiese nagte''. === Europa === Fabels het 'n lang tradisie gedurende die [[Middeleeue]] gehad, en is in die Europese hoë literatuur opgeneem. Gedurende die 17de eeu het die [[Frankryk|Franse]] fabelskrywer Jean de La Fontaine (1621–1695) die sedeles as die siel van die fabel — 'n gedragsreël — beskou. Beginnende by die Aesopus-patroon, het La Fontaine hom daarop toegespits om die hof, die kerk, die opkomende [[bourgeoisie]], trouens die hele menslike spektrum van sy tyd te satiriseer.<ref>Translations of his 12 books of fables are available online at [http://oaks.nvg.org/fontaine.html oaks.nvg.org]</ref> Navolgers van La Fontaine se model was Engeland se John Gay (1685–1732);<ref>His two collections of 1727 and 1738 are available in one volume on Google Books at [https://books.google.com/books?id=X_Y0AAAAMAAJ&printsec=frontcover&dq=john+gay+++%22fables%22&source=bl&ots=_ChY5dZunN&sig=5qBAeejDOY8U5EgxDr4Pgnw68ao&hl=en&ei=EcNNTLKfGpL24AbX5uCaDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CCsQ6AEwBjgK#v=onepage&q&f=false books.google.co.uk]</ref> Pole se Ignacy Krasicki (1735–1801);<ref>His ''Bajki przypowiesci'' (Fables & Parables, 1779) are available online at [http://literat.ug.edu.pl/ikbajk/index.htm ug.edu.pl]</ref> Italië se [[:it:Lorenzo Pignotti|Lorenzo Pignotti]] (1739–1812)<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6CSQZlaZjE0C&printsec=frontcover&dq=pignotti+++favola&source=bl&ots=n8Mlm8LQld&sig=ubnkrD47WARSbDJKUXgNCj7_Vgo&hl=en&ei=8DhNTP-rOt3NjAeEtLDYDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBUQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false|title=His '&#39;Favole e Novelle'&#39; (1785) is available on Google Books|publisher=Books.google.co.uk|date=|accessdate=8 Mei 2012}}</ref> en Giovanni de Rossi (1754–1827);<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=rKoTAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=pignotti+++favola&source=gbs_similarbooks_s&cad=1#v=onepage&q&f=false|title=His '&#39;Favole'&#39; (1788) is available on Google Books|publisher=Books.google.co.uk|date=|accessdate=8 Mei 2012}}</ref>{{Verify source}} Serwië se Dositej Obradović (1739–1811); Spanje se Félix María de Samaniego (1745–1801)<ref>9 books of fables are available online in Spanish at [http://amediavoz.com/samaniego.htm amediavoz.com]</ref> en Tomás de Iriarte y Oropesa (1750–1791);<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Zr0DAAAAQAAJ&printsec=frontcover&dq=Tom%C3%A1s+de+Iriarte+y+Oropesa+fabulas&source=bl&ots=WbHNxf22GV&sig=zrfOpn4x0K8bAykQBwrXmq_zHfQ&hl=en&ei=mElNTMGZO5mW4gbNyLCaDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CCUQ6AEwAw#v=onepage&q&f=false|title=His '&#39;Fabulas Literarias'&#39; are available on Google Books|publisher=Books.google.co.uk|date=|accessdate=8 Mei 2012}}</ref>{{Verify source}} Frankryk se Jean-Pierre Claris de Florian (1755–94);<ref>His five books of fables are available online in French at [http://www.shanaweb.net/florian/la-vie-de-florian.htm shanaweb.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100612144726/http://shanaweb.net/florian/la-vie-de-florian.htm |date=12 Junie 2010 }}</ref> en Rusland se Ivan Krylov (1769–1844).<ref>5 books of fables are available online in Russian at [http://www.friends-partners.org/friends/literature/19century/krylov2.html friends-partners.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110221221002/http://www.friends-partners.org/friends/literature/19century/krylov2.html |date=21 Februarie 2011 }}</ref> === Moderne era === Alhoewel die fabel in moderne tye in kinderboeke as onbenullig afgemaak is, is dit ook by moderne, volwasse literatuur aangepas. Felix Salten se ''Bambi'' (1923) is 'n ''Bildungsroman'' — 'n storie van 'n [[Hoofkarakter|protagonis]] se volwassewording — wat in die vorm van 'n fabel vertel word. James Thurber behou die antieke fabelstyl in sy boeke ''Fables for Our Time'' (1940) en ''Further Fables for Our Time'' (1956), en in sy verhale "The Princess and the Tin Box" in ''The Beast in Me and Other Animals'' (1948) en "The Last Clock: A Fable for the Time, Such As It Is, of Man" in ''Lanterns and Lances'' (1961). Władysław Reymont se ''The Revolt'' (1922), 'n [[metafoor]] vir die [[Bolsjewis]]tiese [[Russiese Rewolusie (1917)|Revolusie van 1917]], beskryf rebelse plaasdiere se oorname van hulle plaas in poging om "gelykheid" in te stel. George Orwell se ''[[Animal Farm]]'' (1945) is op soortgelyke wyse 'n satire van [[Stalinisme]] in die besonder, en [[totalitarisme]] in die algemeen, in die vorm van 'n dierefabel. Moderne Russiese fabels is dikwels interpretasies van ouer fabels.<ref>{{cite web|title=Do we all pay the same price for our dreams?|url=https://thinkingclearly.co/2017/03/15/do-we-all-pay-the-same-price-for-our-dreams/|access-date= 2 April 2017|archive-date=16 Maart 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170316204216/https://thinkingclearly.co/2017/03/15/do-we-all-pay-the-same-price-for-our-dreams/|url-status=dead}}</ref> In die 21ste eeu het die Napolitaanse outeur Sabatino Scia meer as tweehonderd fabels geskryf wat hy as "Westerse protesfabels" beskryf. Die karakters is nie net diere nie, maar ook voorwerpe, wesens en natuurelemente. Scia se doel is dieselfde as dié van die tradisionele fabelskrywer, en sy fabels vervul die rol van die openbaarmaker van die menslike samelewing. In Latyns-Amerika het die broers Juan en Victor Ataucuri Garcia tot die terugkeer van die fabel bygedra. Maar hulle doen dit met 'n ongewone idee: gebruik die fabel as 'n verspreidingsmiddel van die tradisionele literatuur van die spesifieke plek. In die boek ''[http://www.childrenslibrary.org/icdl/BookPreview?bookid=atafabu_00510018&route=author_Spanish&lang=Spanish&msg&ilang=Spanish "Fábulas Peruanas"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923202736/http://www.childrenslibrary.org/icdl/BookPreview?bookid=atafabu_00510018&route=author_Spanish&lang=Spanish&msg&ilang=Spanish |date=23 September 2015 }} ''wat in 2003 gepubliseer is, het hulle mites, legendes en gelowe van Andiese en Amasoniese Peru versamel om as fabels te skryf. Die resultaat was 'n besondere werk, ryk aan nuanses van die streek. Hier ontdek ons die verhouding tussen mens en sy oorsprong, met die natuur, gesiedenis, gebruike en gelowe wat dan normes en waardes word''.<ref>Juan y Víctor Ataucuri García, "Fábulas Peruanas", Gaviota Azul Editores, Lima, 2003 ISBN 9972256103.</ref>'' == Fabelskrywers == <center><gallery> Lêer:Velázquez - Esopo (Museo del Prado, 1639-41).jpg|[[Aesop]], by [[Diego Velázquez|Velázquez]] Lêer:Mevlana Statue, Buca.jpg|[[Jalal Uddin Rumi]] Lêer:Vyasa.jpg|[[Vyasa]] Lêer:Valmiki Ramayana.jpg|[[Valmiki]] Lêer:Jean-de-la-fontaine.jpg|[[Jean de La Fontaine]] Lêer:Sullhan saba.jpg|[[Sulkhan-Saba Orbeliani]] Lêer:John Gay - Project Gutenberg eText 13790.jpg|[[John Gay]] Lêer:Christian Fürchtegott Gellert.jpg|[[Christian Fürchtegott Gellert]] Lêer:Lessing in blue.jpg|[[Gotthold Ephraim Lessing]] Lêer:Ignacy Krasicki 111.PNG|[[Ignacy Krasicki]] Lêer:DositejObradović.jpg|[[Dositej Obradović]] Lêer:Samaniego.jpg|[[Félix María de Samaniego]] Lêer:Tomas de Iriarte Joaquin Inza.jpg|[[Tomás de Iriarte y Oropesa]] Lêer:Jean-Pierre Claris de Florian.jpg|[[Jean-Pierre Claris de Florian]] Lêer:Ivan Krylov.jpg|[[Ivan Krylov]] Lêer:Andersen-hc.jpg|[[Hans Christian Andersen]] Lêer:Abierce.jpg|[[Ambrose Bierce]] Lêer:Wladyslaw Reymont.jpg|[[Władysław Reymont]] Lêer:Felix Salten 1910.jpg|[[Felix Salten]] Lêer:Don Marquis.jpg|[[Don Marquis]] Lêer:James Thurber NYWTS.jpg|[[James Thurber]] Lêer:GeoreOrwell.jpg|[[George Orwell]] </gallery></center> == Klassiek == * [[Aesopus]] (mid-6de eeu v.C.), outeur/s van ''Aesop's Fables'' * Vishnu Sarma (ca. 200 BC), outeur van die [[Vermensliking|antropomorfiese]] politieke verhandeling en fabelversameling, die ''Panchatantra'' * Bidpai (ca. 200 v.C.), outeur van [[Sanskrit]] ([[Hindoe|Hindoeïsties]]) en [[Pali]] ([[Boeddhisme|Buddhistiese]]) dierefabels en vers en prosa, soms afgelei van die Jataka-verhale * Syntipas (ca. 100 v.C.), [[Indië|Indiese]] [[filosoof]], vermeende outeur van 'n versameling fabels bekend in [[Europa]] as ''The Story of the Seven Wise Masters'' * Gaius Julius Hyginus (Hyginus, [[Latyn|Latyse]] outeur, boorling van [[Spanje]] of [[Alexandrië]], ca. 64 BC – 17 n.C.), outeur van ''Fabulae'' * Phaedrus (15 BC – 50 n.C.), [[Romeinse Republiek|Romeinse]] fabelskrywer, 'n gebore Masedoniër * [[Nezami|Nizami Ganjavi]] ([[Iran|Persies]], 1141–1209) * Walter van Engeland (12de eeu), Anglo-Normandiese digter, publiseer ''Aesop's Fables'' in tweereëlige verse c. 1175 * [[Marie de France]] (12de eeu) * [[Jalal Uddin Rumi|Jalāl ad-Dīn Muhammad Balkhī]] ([[Iran|Persies]], 1207–73) * Vardan Aygektsi (oorlede 1250), Armeense priester en fabelskrywer * Berechiah ha-Nakdan (Berechiah die [[Taalwetenskappe|Grammatikus]], 13de eeu), outeur van [[Jode|Joodse]] fabels aangepas uit [[Aesopus]] se fabels * Robert Henryson ([[Skotland|Skots]], 15de eeu), outeur van ''The Morall Fabillis of Esope the Phrygian'' * [[Leonardo da Vinci]] ([[Italië|Italiaans]], 1452–1519) * Biernat van Lublin ([[Pole|Pools]], 1465? – ná 1529) * Jean de La Fontaine ([[Frankryk|Frans]], 1621–95) * Sulkhan-Saba Orbeliani ([[Georgië|Georgiaans]], 1658–1725), outeur van "'n Boek van Wysheid en Leuens" * Bernard de Mandeville ([[Engeland|Engels]], 1670–1733), outeur van ''The Fable of the Bees'' * John Gay ([[Engeland|Engels]], 1685–1732) * Christian Fürchtegott Gellert ([[Duits]], 1715–69) * Gotthold Ephraim Lessing ([[Duits]], 1729–81) * Ignacy Krasicki ([[Pole|Pools]], 1735–1801), outeur van ''Fables and Parables'' (1779) en ''New Fables'' (gepubliseer 1802) * Dositej Obradović (Serwies, 1739–1811) * Félix María de Samaniego ([[Spanje|Spaans]], 1745–1801), bekendste vir "Die Mier en die Sonbesie" * Tomás de Iriarte ([[Spanje|Spaans]], 1750–91) * Jean-Pierre Claris de Florian, ([[Frankryk|Frans]], 1755–94), outeur van ''Fables'' (gepubliseer 1802) * Ivan Krylov ([[Rusland|Russies]], 1769–1844) * [[Hans Christian Andersen]] ([[Denemarke|Deens]], 1805–75) == Modern == * [[Leo Tolstoi|Leo Tolstoy]] (1828&nbsp;– 1910) * Rafael Pombo (1833&nbsp;– 1912) [[Colombia]]anse fabelskrywer, digter en skrywer * Ambrose Bierce (1842&nbsp;– ?1914) * Sholem Aleichem (1859&nbsp;– 1916) * George Ade (1866&nbsp;– 1944), ''Fables in Slang'', ens. * Władysław Reymont (1868&nbsp;– 1925) * Felix Salten (1869&nbsp;– 1945) * Don Marquis (1878&nbsp;– 1937), outeur van die fabels van Archy en Mehitabel * [[Franz Kafka]] (1883&nbsp;– 1924) * Damon Runyon (1884&nbsp;– 1946) * James Thurber (1894&nbsp;– 1961), ''Fables for Our Time'' en ''Further Fables for Our Time'' * [[George Orwell]] (1903&nbsp;– 50) * Dr. Seuss (1904&nbsp;– 91) * Isaac Bashevis Singer (1904&nbsp;– 91) * Nankichi Niimi (1913&nbsp;– 1943), Japannese outeur en digter * Pierre Gamarra (1919&nbsp;– 2009) * Richard Adams (gebore 1920), outeur van ''Watership Down'' * José Saramago (1922&nbsp;– 2010) * Italo Calvino (1923&nbsp;– 85), ''Cosmicomics'' ens. * Arnold Lobel (1933&nbsp;– 87), outeur van ''Fables'', 1981-wenner van die Caldecott Medalje * Ramsay Wood (gebore 1943), outeur van ''Kalila and Dimna: Fables of Friendship and Betrayal'' * Bill Willingham (gebore 1956), outeur van ''Fables'' * David Sedaris (gebore 1956), outeur van ''Squirrel Seeks Chipmunk'' * Randall Kenan (gebore 1963) * Guillermo del Toro<ref>{{cite web |last1=Kermode |first1=Mark |title=''The Devil’s Backbone:'' The Past Is Never Dead . . . |url=https://www.criterion.com/current/posts/2850-the-devil-s-backbone-the-past-is-never-dead |website=The Criterion Collection |publisher=The Criterion Collection |access-date=25 Junie 2016 |date=30 Julie 2013 |quote=For those with a weakness for the beautiful monsters of modern cinema, del Toro has earned himself a reputation as the finest living exponent of fabulist film. |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327183901/https://www.criterion.com/current/posts/2850-the-devil-s-backbone-the-past-is-never-dead |archive-date=27 Maart 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> (gebore 1964), [[Meksiko|Mexikaanse]] rolprentmaker * Pendleton Ward (gebore 1982), Amerikaanse animeerder, skepper van ''Adventure Time'' == Vername fabelversamelings == * ''Jataka tales'' * ''Aesop's Fables'' deur [[Aesopus]] * ''Panchatantra'' deur Vishnu Sarma * ''Baital Pachisi'' (ook bekend as ''Vikram and The Vampire'') * ''Hitopadesha'' * ''A Book of Wisdom and Lies'' deur Sulkhan-Saba Orbeliani * ''Seven Wise Masters'' deur Syntipas * ''[[Duisend-en-een-nag|Een duisend en een nagte]]'' (ook bekend as ''Arabian Nights'', ca. 800–900) * ''Fables'' deur Jean de La Fontaine (1668–1694) * ''Fables and Parables'' (1779) deur Ignacy Krasicki * ''Fairy Tales'' (1837) deur [[Hans Christian Andersen]] * ''Fables for Our Time'' (1940) deur James Thurber * ''99 Fables'' (1960) deur William March * ''Kalila and Dimna'' (2008) deur Ramsay Wood == Sien ook == * [[Allegorie]] * [[Vermensliking]] * Apologia * Apologue * "The Blind Man and the Lame" * Fabel * Fables (comics) * [[Feëverhaal]] * Fantastique * [[Spookstorie]] * Parable * [[Spreekwoord|Proverb]] * Wisdom * "The Wolf and the Lamb" == Aantekeninge == {{Verwysings|30em}} == Bronne == * {{Cite book|last=Buckham|year=1827|first=Philip Wentworth|url=https://books.google.com/books?id=IjAZAAAAYAAJ&printsec=frontcover&dq=The+Theatre+of+the+Greeks|title=Theatre of the Greeks}} * [http://www.studylight.org/desk/?l=en&query=fable&section=0&translation=kjv&oq=&sr=1 King James Bible;] ''New Testament (authorised)''. * DLR [David Lee Rubin]. "Fable in Verse", ''The New Princeton Encyclopedia of Poetry and Poetics''. * Read fables by [http://fairytalez.com/author/aesops-fables/ Aesop] and [http://fairytalez.com/author/la-fontaine/ La Fontaine] {{Normdata}} [[Kategorie:Letterkundige genres]] [[Kategorie:Volksverhale]] n11lhvrf28sdotk30vadogqsf1d43b8 0 122903 2516363 2385550 2022-07-31T12:02:47Z Oesjaar 7467 /* Islam */ Verbeter? wikitext text/x-wiki [[Lêer:1759 map Holy Land and 12 Tribes.jpg|duimnael|250x250px|'n 1759-kaart getiteld ''Die Heilige Land'' wat nie net die Antieke Koninkryke van Juda en Israel aantoon waarin die 12 Stamme verdeel is nie, maar ook hulle plasing gedurende verskillende tydperke soos aangedui in die Heilige Skrif deur Tobias Conrad Lotter]] [[Lêer:SaidaCastle.jpeg|duimnael|250x250px|Sidon se Seekasteel, gebou deur die [[Kruistog|Kruisvaarders]] as 'n vesting van die Heilige Land in Sidon, [[Libanon]]]] Die '''Heilige Land''' ([[Hebreeus]]: אֶרֶץ הַקּוֹדֶשׁ ''Eretz HaKodesh'', [[Latyn]]: ''Terra Sancta''; [[Arabies]]: الأرض المقدسة ''Al-Arḍ Al-Muqaddasah'') lê ongeveer tussen die [[Jordaanrivier]] en die [[Middellandse See]], insluitend die oostelike oewer van die Jordaanrivier. Tradisioneel is dit sinoniem met die Bybelse [[Israel]] en historiese [[Palestina]]. Die term verwys gewoonlik na 'n gebied wat naastenby met die moderne [[Israel|staat Israel]], die [[Palestynse Grondgebiede]], Wes-[[Jordanië]] en gedeeltes van die suidelike [[Libanon]] en suidwestelike [[Sirië]] ooreenstem. Dit word deur die [[Jode]], [[Christene]] en [[Moslem]]s as heilig beskou. Deel van die besondersheid van die land spruit uit die godsdienstige betekenis van [[Jerusalem]], die heiligste stad vir [[Judaïsme]], die historiese streek van Jesus se bediening, en die terrein van die [[Nagreis|Isra en Mi'raj]]-verhaal in [[Islam]]. Die heiligheid van die land was deel van die Christendom se motivering vir die [[kruistog]]te waarmee die Europese Christene probeer het om die Heilige Land terug te neem nadat die Moslems dit tydens die Christelike [[Bisantynse Ryk]] verower het. Baie plekke in die Heilige Land is lank reeds pelgrimsbestemmings vir volgelinge van die  Abrahamitiese godsdienste, insluitende Jode, Christene, Moslems, en die [[Baha’i| Bahá'ís]]. Pelgrims besoek die Heilige Land om fisiese manifestasies van hulle geloof te sien en aan te raak, hulle [[geloof]] binne hierdie heilige konteks te te bevestig, en om 'n persoonlike band met die Heilige Land te vorm. == Judaïsme == [[Lêer: 4 011.Cemetery of East Jerusalem with view to the City with Moshee2.jpg|duimnael|Joodse begraafplaas op die Olyfberg, Jerusalem. Die heiligheid van Israel maak dat Jode in die heilige grond begrawe wil word. Die Rabbi Anan het gesê: "Om in Israel begrawe te word, is soos om onder die altaar begrawe te word."]] [[Lêer:OliveHarvest.JPG|duimnael|275x275px|Olyfbome, soos dié een in Qefin, het intrinsieke heiligheid vir Judaïsme, veral gedurende die Sabbatsjaar. Hierdie "sewende heilige jaar" gaan met baie godsdienstige wette gepaard.]] Die Jode praat nie normaalweg van Israel as "Heilige Land" ([[Hebreeus]]: {{lang|he|אֶרֶץ הַקוֹדֵשׁ}} ''Eretz HaKodesh''{{transl|he|''Eretz HaKodesh''}}) nie. Trouens, die Tanakh verwys in slegs een gedeelte, [[Sagaria]] 2:16, daarna as "heilige land". Die heiligheid van Israel word in die Torah geïmpliseer deur die grond wat God aan die Israeliete gegee het, naamlik die "beloofde land", 'n integrale deel van God se verbond. In die [[Torah]] is daar baie gebooie wat slegs in Israel uitgevoer kan word, nog iets wat Israel van ander lande onderskei. In Israel sal geen grond byvoorbeeld "vir altyd verkoop word nie" ([[Levitikus|Lev. 25:23]]). Die sabbatsjaar word slegs in Israel onderhou, en die onderhouding van baie heilige dae verskil van ander lande aangesien 'n ekstra dag in die [[Joodse diaspora]] onderhou word. Eliëser Schweid het geskryf: {{cquote|Die uniekheid van Israel is ..."geo-teologies en nie bloot klimaties nie. Dit is die land by die ingang na die geestelike wêreld, die bestaansfeer groter as die fisiese wêreld wat deur ons sintuie aan ons bekend is. Dit is die sleutel tot die land se unieke status betreffende profesie en gebed, en ook ten opsigte van die gebooie.<ref>''The Land of Israel: National Home Or Land of Destiny'', By Eliezer Schweid, Translated by Deborah Greniman, Published 1985 Fairleigh Dickinson Univ Press, {{ISBN|0-8386-3234-3}}, p.56.</ref>}}Uit die perspektief van die Joodse Ensiklopedie (1906), was die heiligheid van Israel sedert die sestiende eeu, veral wat begrawing betref, in die "Vier Heilige Stede," [[Jerusalem]], [[Hebron]], [[Safed]] en [[Tiberias]] – as [[Judaïsme]] se heiligste stede, gekonsentreer. Jerusalem, as tempelterrein, word as besonder belangrik beskou. Heilige begrafnisse word steeds vir diaspora-Jode gehou wat in die heilige grond van Israel begrawe wil word. Volgens Joodse tradisie is Jerusalem die Berg Moria, die plek waar Isak op die altaar geplaas is. Die woord "Jerusalem" verskyn 669 maal in die Hebreeuse Bybel, dikwels aangesien die Sabbatsjaar slegs daar onderhou kan word. Die naam "Sion", wat gewoonlik na Jerusalem, maar soms na Israel, verwys, verskyn 154 maal in die Hebreeuse Bybel. Volgens die Talmoed is kolonialisering 'n godsdienstige verpligting. Trouens, in Judaïsme is dit so belangrik om grond in Israel te koop dat die Talmoed voorsiening maak vir die opheffing van sekere godsdienstige beperkings rondom die [[Sabbat]]sonderhouding om die verkryging en kolonisering van grond te bevorder. Rabbi Jóhanan het gesê dat "iemand wat 'n afstand van 4 el in Israel loop, van 'n gedeelte in die toekomstige wêreld verseker kan wees". Toe R. Eleásar b. Sámmua en R. Jóhanan, HaSandlar Israel verlaat het om by die meester Juda ben Bathyra, te gaan leer, het hulle volgens oorlewering net tot by Sidon gekom voordat "die gedagte van die heiligheid van Israel hulle van besluit laat verander het; en hulle het gehuil, hulle klere geskeur en omgedraai". Aangesien die Joodse bevolking in Israel gekonsentreer was, is emigrasie grootliks verhoed, en was daar gevolglik net 'n beperkte hoeveelheid ruimte beskikbaar vir Joodse onderrig. Nadat hulle sedert die vernietiging van die tempel eeue lank vervolg is, het rabbi's wat hulle posisies verloor het, in Babilon gaan woon, waar hulle meer beskerming geniet het. Baie Jode wou in Israel sterf. R. Anan het gesê, "Om in Israel begrawe te word, is soos om onder die altaar begrawe te word." Die gesegde "Sy land sal sy volk vryspreek," impliseer dat om in Israel begrawe te word, jou van jou sondes sal vryspreek. == Die Christendom == [[Lêer:Holy sepulchre mass.jpg|duimnael|200x200px|Die Kerk van die Heilige Graf is een van die belangrikste pelgrimsbestemmings in die Christendom aangesien dit die plek is waar Christus vermoedelik opgestaan het.]] [[Lêer:Tebnine11.jpg|duimnael|250x250px|Die kruisvaarderkasteel van Toron in die dorp Tibnin, [[Libanon]]]] [[Christene]] beskou Israel as heilig as gevolg van die land se assosiasie met die geboorte, bediening, kruisiging en opstanding van [[Jesus van Nasaret]], wat Christene as die Verlosser of [[Messias]] beskou, sowel as die feit (volgens die Bybel) dat dit die land van sy volk, die Jode, is. Christelike boeke, insluitend uitgawes van die Bybel, bevat dikwels kaarte van die Heilige Land (wat as Galilea, Samaria en Judea beskou word). In die ''Itinerarium Sacrae Scripturae'' (Reisboek deur die Heilige Skrif) van Heinrich Bünting (1545–1606), 'n Duitse Protestantse pastoor, is daar so 'n kaart. Sy boek was baie gewild en het "die volledigste beskikbare opsomming van Bybelse geografie verskaf; daarin het hy die geografie van die Heilige Land beskryf deur die reise van groot figure uit die Ou en Nuwe Testamente na te spoor." As geografiese term verwys die beskrywing "Heilige Land" losweg na die moderne [[Israel]], die [[Palestynse Grondgebiede|Palestynse gebiede]], [[Libanon]], Wes-[[Jordanië]] en die suidweste van [[Sirië]]. == Islam == [[Lêer:Jerusalem Al-Aqsa Mosque BW 2010-09-21 06-38-12.JPG|regs|duimnael|240x240px|Die Al-Aqsa Moskee in die Ou Stad van Jerusalem]] In die [[Koran]] word die [[Arabies]]e term '''الأرض المقدسة''' (''Al-Ard Al-Muqaddasah'' Arabies: ''Al-Ard Al-Muqaddasah'', en in Engels: "Holy Land") in 'n gedeelte gebruik waar [[Moses in Islam|Musa]] ([[Moses]]) vir die volk Israel sê: "O my volk! Gaan die heilige land in wat [[Allah]] vir julle gegee het, en moenie op onterende wyse terugdraai nie, want dan sal julle tot julle eie ondergang verslaan word." ([[wikisource:The Holy Qur'an/Al-Meada|Surah 5:21]]) Die Koran verwys ook na die land as "Geseënd". [[Jerusalem]] (genoem ''Al-Quds'' ([[Arabies]]: الـقُـدس "Die Heilige")) het 'n besondere betekenis in Islam. Die Koran verwys na [[Mohammed]] se ervaring van die [[Nagreis|Isra en Mi'raj]] as "'n Reis deur die nag van ''[[Al-Masdjid al-Haram]]'' tot by ''[[Al-Aqsa-moskee]]'', wie se gebiede ons seën het ..." (17:1). ''[[Hadit]]'' lei af dat die "Verste Masjid" in Al-Quds is; soos byvoorbeeld deur Abu Hurairah vertel is: "Op die nagreis van die apostel van Allah is daar twee bekers, een met wyn en die ander met melk, by Al-Quds (Jerusalem) vir hom aangebied. Hy het daarna gekyk en die beker melk geneem. Die engel Gabriël het gesê: "Alle lof behoort aan Allah wat jou na Al-Fitrah (die regte pad) gelei het; as jy die (beker) wyn geneem het, sou jou ''Ummah'' die pad byster geraak het". Sommige moderne geleerdes redeneer egter dat die "Verste Moskee" 'n gebou of gebedsplek net buite [[Medina]] was. Die huidige Al-Masjid Al-Aqsa-gebou in Jerusalem is nie in Mohammed se tyd opgerig nie, en die enigste ander verwysing in die Koran na Jerusalem, is dat die ''[[Kiebla]]'' (gebedsrigting) van Jerusalem na Mekka verander is. [[Jerusalem]] was gedurende Mohammed se leeftyd die Islam se eerste ''Kiebla'', maar dit is later, na aanleiding van die aartsengel [[Gabriël]] se openbaring aan Mohammed, na die ka'bah in die stad [[Mekka]] verander. Volgens geleerdes was dit 'n reaksie op die Jode se verwerping van Mohammed se profeetskap. Die presiese streek wat die Koran in verse soos [21:71] as "geseënd" beskryf, word verskillend deur geleerdes vertolk. Abdullah Yusuf Ali beskou dit as 'n breë landstreek, insluitend [[Sirië]] en [[Libanon]], en in besonder die stede Tirus en Sidon; Az-Zujaj beskryf dit as ''"[[Damaskus]], Palestina, en 'n stukkie van[[ Jordanië]]"''; Mu'adh ibn Jabal vertolk dit as ''"die gebied tussen al-Arish en die [[Eufraat]]"''; en Ibn Abbas as ''"die land van Jerigo"''. Daar word na hierdie hele streek as "Ash-Sham" (Arabies: الـشَّـام) verwys. == Baha'i-geloof == Die Bahá'ís beskou [[Akko]] en [[Haifa]] as heilig aangesien [[Baha'u'llah|Bahá'u'lláh]], die stigter van die [[Baha’i|Baha'i-geloof]], in 1868 na die gevangenis van Akko gestuur is en die res van sy lewe tot en met sy dood in 1892 daar deurgebring het. In sy geskrifte het hy opdrag gegee dat die Heiligdom van die Báb teen die hellings van [[Karmelberg|die Berg Karmel]] opgerig word. Sy opvolger, [[Abdu'l-Bahá]], het dit in 1909 as begin van die Terrastuine daar opgerig. Sy opvolger, [[Shoghi Effendi]], het ander strukture begin bou en die Universele Huis van Justisie het die werk voortgesit totdat die Bahá'í Wêreldsentrum sy huidige status as die geestelike en administratiewe sentrum van die godsdiens bereik het. Die tuine is 'n baie gewilde [[Toerisme|toeristebestemming]]  en kan in Mohsen Makhmalbaf se 2012-rolprent ''The Gardener'' gesien word. Die heiligste plekke vir Baha'i-pelgrimstogte is die Heiligdom van die Bahá'u'lláh in Akko en die Heiligdom van die Báb in [[Haifa]] wat albei [[Unesco|UNESCO]] [[Wêrelderfenisgebied]]e is. == Sien ook == * Argeologiese terreine in Israel * Geskiedenis van die Jode in die land Israel * Heiligste plekke in Islam * Lys van belangrike godsdienstige plekke * Wette en gewoontes van die land Israel in Judaïsme == Verwysings == * {{Webaanhaling|url=https://whc.unesco.org/en/news/452}} {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * [http://www.shapell.org/Collection/The-Holy-Land Manuskripte van die Heilige Land] Shapell-manuskripstigting * [http://www.wdl.org/en/item/2891 "Die beskrywing van die Heilige Land"], 1585 kaartuitbeelding van die Heilige Land in die tyd van Jesus, die Wêreld Digitale Biblioteek * [http://catalog.franciscanmedia.org/Product.aspx?ProductCode=T36613 "Die Heilige Land 'n Leunstoel Pelgrimstog"] deur die Vader Mitch Pacwa, SJ * [http://www.svetazemlja.info/ Oor die Heilige land, Jerusalem en die Sinai op serwies] [[Lêer:PD-icon.svg|alt=|12x12px]]{{Jewish Encyclopedia|article=Palestine, Holiness of|url=http://www.jewishencyclopedia.com/articles/11867-palestine-holiness-of}} {{Normdata}} [[Kategorie:Israel]] [[Kategorie:Joodse geskiedenis]] [[Kategorie:Bedevaartsoorde]] [[Kategorie:Godsdiensterminologie]] jkwsefokuezb4bn29ksq5dwphltacfs 3 124717 2516526 2516185 2022-07-31T18:09:31Z Rooiratel 90342 /* Changuion */ Reply wikitext text/x-wiki {{argiefboks|4 | argief1 = [[/argief2018|2018]] | argief2 = [[/argief2019|2019]] | argief3 = [[/argief2020|2020]] | argief4 = [[/argief2021|2021]] }} [[Lêer:Editor - rhodium star III.jpg|regs|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Senior Editor III|Senior redakteur III]]<br />(5 jaar, 32&nbsp;000+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012 op 31 Julie 2022</small>]] == [[Mannetjiebos]] == Kan jy asb help met nuwe spesiesboks? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:48, 1 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 15:18, 1 Februarie 2022 (UTC) == [[Tropiese kweper]] en [[Viervingerbos]] == Kan jy asb items in Wikidata skep en dit koppel? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:08, 1 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:17, 2 Februarie 2022 (UTC) == Spesieboks == {{ping|Rooiratel}}, kan jy asb help met ''[[Haplocarpha scaposa]]''? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:41, 12 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 18:26, 12 Februarie 2022 (UTC) == [[Arctotis acuminata]] == {{ping|Rooiratel}}, help asb met spesieboks. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:00, 13 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 14:47, 13 Februarie 2022 (UTC) == [[Gazania caespitosa]] == {{ping|Rooiratel}}, kan jy asb help met spesieboks? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:44, 21 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 08:01, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:13, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Dimorphotheca]] == {{ping|Rooiratel}}, help met taksoboks asb! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 21 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:22, 22 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:57, 22 Februarie 2022 (UTC) == [[Arctotheca calendula]] == {{ping|Rooiratel}}, skep spesieboks asb! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:35, 22 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:51, 23 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:52, 23 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Rooiratel}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:53, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Gymnosporia]] == {{ping|Rooiratel}}, help asb met spesieboks! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:27, 15 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:51, 15 Maart 2022 (UTC) == [[Maytenus peduncularis]] == {{ping|Rooiratel}}, skep asb. 'n spesieboks! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:58, 17 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:54, 18 Maart 2022 (UTC) == [[Putterlickia verrucosa]] == {{ping|Rooiratel}}, kan jy help met spesieboks asb? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:44, 21 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:36, 22 Maart 2022 (UTC) == Gymnosporia divaricata en Gymnosporia crataegina == {{ping|Rooiratel}}, bogenoemde is onafhanklike spesies. Kan jy dit asb so skep op Wikidata? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:33, 23 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} die wikidata items vir altwee het reeds bestaan. Maar die afwiki bladsy vir Gymnosporia crataegina was aan die wikidata item vir Gymnosporia divaricata gekoppel. Ek het dit nou reggemaak. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 09:37, 23 Maart 2022 (UTC) == "draft"-artikel == Hallo, {{ping|Rooiratel}}. Ek is nou besig met 'n Engelse artikel oor Susan Scott, ek het dit as 'n 'draft'. Toe ek die Bonné de Bod-blad in Engels gedoen het, het hulle vir my 'n skakel bygesit waarmee jy kan kyk of jou artikel nie te veel ooreenstem met jou verwysings nie, kan jy my help om te sê hoe kan ek die skakel bysit, sodat ek kan kyk of die artikel onafhanklik genoeg is. Dan moet ek ook die skakel bysit waarmee ek die 'draft' kan stuur vir keuring. Dit was nie outomaties by soos met die De Bod-draft nie. Ek weet nie juis vir wie kan ek vra nie, ek hoop jy sal kan help. Baie dankie by voorbaat. [[Gebruiker:Jeanine (2018)|Jeanine (2018)]] ([[Gebruikerbespreking:Jeanine (2018)|kontak]]) 22:24, 23 Maart 2022 (UTC) : Hallo {{ping|Jeanine (2018)}} "hulle vir my 'n skakel bygesit waarmee jy kan kyk of jou artikel nie te veel ooreenstem met jou verwysings nie" ongelukkig weet ek niks hiervan nie. Maar met betrekking tot die "draft" artikel het ek hierdie gevind: https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Article_wizard . Dit sal outomaties vir jou 'n "draft"-artikel skep en vir jou stap-vir-stap help met die proses. Lees hier vir meer inligting : https://en.wikipedia.org/wiki/Help:Your_first_article#Create_your_draft. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:58, 24 Maart 2022 (UTC) Baie dankie, {{ping|Rooiratel}}. Ek waardeer dit opreg! I.v.m. die verwysings: daar was 'n Ier of iets wat my verlede keer gehelp het, sal kyk of ek weet met hom in aanraking kan kom. Groetnis [[Gebruiker:Jeanine (2018)|Jeanine (2018)]] ([[Gebruikerbespreking:Jeanine (2018)|kontak]]) 08:28, 25 Maart 2022 (UTC) == SAAWK se pryse == Ek het gister 'n klompie nuwe pryse en medaljes van die SAAWK geskep. Kan jy asb help met die Wikidata Dinge? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 15:55, 25 April 2022 (UTC) == Stem asb! == Goeie dag Rooiratel, stem asb by [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad]] (die onderste drie asb.)! Dankie vir jou deurlopende werk. Groete daar! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:05, 21 Junie 2022 (UTC) :Hallo Aliwal. Ja dinge hier is maar bedrywig deesdae, en ek kry nie tyd om al die dinge te doen wat ek gewoonlik doen nie. Dankie vir die herinnering, ek het nou gou gestem. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:02, 22 Junie 2022 (UTC) == [[Alfa Romeo (Formule 1)]] op wikidata == Hallo Rooiratel! Daar is 'n treinsmash by bg. se wikidata...die Engelse artikel [[:en:Alfa Romeo in Formula One]] is aan elf ander tale gekoppel, en [[:nl:Alfa Romeo (Formule 1)|Nederlands]] en Afrikaans aan 28 tale. Altwee entiteite kon al van 2007 af. Kan jy dit asb versmelt? Ek wil nie 'n gemors maak daarvan nie. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 22:45, 3 Julie 2022 (UTC) :Hallo {{ping|Aliwal2012}} ek sal sien wat ek kan doen. Dit gebeur van tyd tot tyd. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:31, 4 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|Aliwal2012}} lyk vir my iemand het reeds probeer om die twee te versmelt, maar dit was teruggerol. Die twee items is nie heeltemal dieselfde nie, maar prakties is hulle dieselfde. Ek het op die besprekengsbladsy iets gesê, en hopelik kan iemand ons help om die gemors uit te sorteer. Hou [https://www.wikidata.org/wiki/Talk:Q65960697#What_is_the_practical_difference_between_this_item_and_%22Alfa_Romeo_Racing%22_(Q622489)? hierdie] bladsy dop vir die gesprek, en as jy ook iets daaroor wil sê. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:53, 4 Julie 2022 (UTC) :::Dankie vir jou moeite, ek het heeldag geen sein hier gehad nie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 14:26, 4 Julie 2022 (UTC) ::::Kom ons sien wat gebeur. Ons gee dit so paar dae vir mense om te antwoord. As hulle niks sê nie, dan sal ek 'n paar mense ping. As hulle nog niks sê nie, dan sal ek die twee items self versmelt. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 15:57, 4 Julie 2022 (UTC) == Rooi skakels na "Interessante brokkies" == Hi Rooiratel, ek sien op die Tuisblad daar is vandag 2 rooi skakels na "Wikipedia:Interessante brokkies/0". Kan jy asb daaraan aandag gee? Dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 07:16, 21 Julie 2022 (UTC) :Ek sien dit ook. Ek sal dit gou reg maak. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:19, 21 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|Aliwal2012}} die sjabloon wat ek gebruik (wat ek van enwiki gesteel) is veronderstel om 'n nommer '''tussen''' 0 en 'n ander nommer wat jy vir hom gee. Maar dit lyk vir my dat 0 is insluitend in die moontlike nommers wat genereer word. Dit gaan nou baie werk wees om dit te verander. Die maklikste manier om dit reg te maak sal om 'n nuwe interessante brokkie te skep, en dit op die "Wikipedia:Interessante brokkies/0" bladsy te sit. Sal ek maar een van Engels vertaal, of het jy een wat jy wil gebruik? - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:34, 21 Julie 2022 (UTC) :::Eintlik gaan ek ons nuutste brokkie (322 dink ek) skuif na nommer 0, dit sal alles reg maak, met die minste werk. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:43, 21 Julie 2022 (UTC) :::{{ping|Rooiratel}} dis reg so. Dankie vir die regmaak! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 07:52, 21 Julie 2022 (UTC) :Dit is die fout wat ek ook gesien het. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:47, 21 Julie 2022 (UTC) ::Ek het nou die rooi skakel reg gemaak. Ek sal die voorblad skerp dophou vir die volgende paar dae, net om seker te maak dat alles reg is. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:53, 21 Julie 2022 (UTC) :::Dankbaar! [[Lêer:Editorrib17.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:45, 21 Julie 2022 (UTC) == Changuion == @Rooiratel: Kan ek vra hoekom die [[Changuion]] artikel vir taalversorging en moontlike verwydering gemerk is? Die aanname dat Afrikaans nie my moedertaal is nie, is foutief. Groete [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 05:13, 30 Julie 2022 (UTC) :Geagte [[gebruiker:Historio19|Historio19]], welkom hier! Die hoednota is presies wat dit sê, en in my opinie is dit geoorloof. :Wikibeleid stel dat jy mag skryf waaroor jy wil, en ander gebruikers het die reg om dit te bevraagteken of te korrigeer soos hulle goed dink. :Niemand het iets oor jou moedertaal gesê nie. Groete - [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:02, 30 Julie 2022 (UTC) ::Ek ondersteun Rooiratel en Aliwal! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:29, 30 Julie 2022 (UTC) ::Dankie vir die verwelkoming @[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] en vir die verduideliking. Ek verstaan dit. Die verduideliking op hierdie blad - [[Sjabloon:Gaan taal na]] - sê dat die Taalgebruik-sjabloon oor moedertaalgebruik (of 'n gebrek daarvan) gaan - nie oor blote 'skoonmaak;' van 'n blad nie. So, by implikasie is my moedertaal in twyfelgetrek. Ek laat hierdie saak nou hier en julle kan die blad verwyder as julle wil. Groete! [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 02:33, 31 Julie 2022 (UTC) :::{{ping|Historio19}} dankie vir jou bydrae. Toe ek die <nowiki>Gaan taal na</nowiki> op die bladsy geplaas het, het die vertaling nog baie werk nodig. Ek was nie seker of jy (of ander) nog daaraan sal werk nie, so ek het dit net gemerk sodat ons nie daarvan vergeet nie. Die sjabloon sê "Indien dit nie binne twee weke versorg word nie, mag dit vir verwydering kwalifiseer." So, dit sal net verwyder word as die vertaling/skoonmaak nie voltooi is nie. Maar ek sien jy het nog daaraan gewerk, dankie! Hou asseblief aan met die verbeterings. Ons waardeur dit! - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 18:09, 31 Julie 2022 (UTC) 20dx5jar1qav4wp09wvcxogjd5r96wr 2516530 2516526 2022-07-31T18:15:36Z Sobaka 328 /* Changuion */ wikitext text/x-wiki {{argiefboks|4 | argief1 = [[/argief2018|2018]] | argief2 = [[/argief2019|2019]] | argief3 = [[/argief2020|2020]] | argief4 = [[/argief2021|2021]] }} [[Lêer:Editor - rhodium star III.jpg|regs|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Senior Editor III|Senior redakteur III]]<br />(5 jaar, 32&nbsp;000+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012 op 31 Julie 2022</small>]] == [[Mannetjiebos]] == Kan jy asb help met nuwe spesiesboks? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:48, 1 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 15:18, 1 Februarie 2022 (UTC) == [[Tropiese kweper]] en [[Viervingerbos]] == Kan jy asb items in Wikidata skep en dit koppel? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:08, 1 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:17, 2 Februarie 2022 (UTC) == Spesieboks == {{ping|Rooiratel}}, kan jy asb help met ''[[Haplocarpha scaposa]]''? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:41, 12 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 18:26, 12 Februarie 2022 (UTC) == [[Arctotis acuminata]] == {{ping|Rooiratel}}, help asb met spesieboks. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:00, 13 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 14:47, 13 Februarie 2022 (UTC) == [[Gazania caespitosa]] == {{ping|Rooiratel}}, kan jy asb help met spesieboks? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:44, 21 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 08:01, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:13, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Dimorphotheca]] == {{ping|Rooiratel}}, help met taksoboks asb! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 21 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:22, 22 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:57, 22 Februarie 2022 (UTC) == [[Arctotheca calendula]] == {{ping|Rooiratel}}, skep spesieboks asb! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:35, 22 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:51, 23 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:52, 23 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Rooiratel}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:53, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Gymnosporia]] == {{ping|Rooiratel}}, help asb met spesieboks! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:27, 15 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:51, 15 Maart 2022 (UTC) == [[Maytenus peduncularis]] == {{ping|Rooiratel}}, skep asb. 'n spesieboks! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:58, 17 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:54, 18 Maart 2022 (UTC) == [[Putterlickia verrucosa]] == {{ping|Rooiratel}}, kan jy help met spesieboks asb? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:44, 21 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:36, 22 Maart 2022 (UTC) == Gymnosporia divaricata en Gymnosporia crataegina == {{ping|Rooiratel}}, bogenoemde is onafhanklike spesies. Kan jy dit asb so skep op Wikidata? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:33, 23 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} die wikidata items vir altwee het reeds bestaan. Maar die afwiki bladsy vir Gymnosporia crataegina was aan die wikidata item vir Gymnosporia divaricata gekoppel. Ek het dit nou reggemaak. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 09:37, 23 Maart 2022 (UTC) == "draft"-artikel == Hallo, {{ping|Rooiratel}}. Ek is nou besig met 'n Engelse artikel oor Susan Scott, ek het dit as 'n 'draft'. Toe ek die Bonné de Bod-blad in Engels gedoen het, het hulle vir my 'n skakel bygesit waarmee jy kan kyk of jou artikel nie te veel ooreenstem met jou verwysings nie, kan jy my help om te sê hoe kan ek die skakel bysit, sodat ek kan kyk of die artikel onafhanklik genoeg is. Dan moet ek ook die skakel bysit waarmee ek die 'draft' kan stuur vir keuring. Dit was nie outomaties by soos met die De Bod-draft nie. Ek weet nie juis vir wie kan ek vra nie, ek hoop jy sal kan help. Baie dankie by voorbaat. [[Gebruiker:Jeanine (2018)|Jeanine (2018)]] ([[Gebruikerbespreking:Jeanine (2018)|kontak]]) 22:24, 23 Maart 2022 (UTC) : Hallo {{ping|Jeanine (2018)}} "hulle vir my 'n skakel bygesit waarmee jy kan kyk of jou artikel nie te veel ooreenstem met jou verwysings nie" ongelukkig weet ek niks hiervan nie. Maar met betrekking tot die "draft" artikel het ek hierdie gevind: https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Article_wizard . Dit sal outomaties vir jou 'n "draft"-artikel skep en vir jou stap-vir-stap help met die proses. Lees hier vir meer inligting : https://en.wikipedia.org/wiki/Help:Your_first_article#Create_your_draft. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:58, 24 Maart 2022 (UTC) Baie dankie, {{ping|Rooiratel}}. Ek waardeer dit opreg! I.v.m. die verwysings: daar was 'n Ier of iets wat my verlede keer gehelp het, sal kyk of ek weet met hom in aanraking kan kom. Groetnis [[Gebruiker:Jeanine (2018)|Jeanine (2018)]] ([[Gebruikerbespreking:Jeanine (2018)|kontak]]) 08:28, 25 Maart 2022 (UTC) == SAAWK se pryse == Ek het gister 'n klompie nuwe pryse en medaljes van die SAAWK geskep. Kan jy asb help met die Wikidata Dinge? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 15:55, 25 April 2022 (UTC) == Stem asb! == Goeie dag Rooiratel, stem asb by [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad]] (die onderste drie asb.)! Dankie vir jou deurlopende werk. Groete daar! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:05, 21 Junie 2022 (UTC) :Hallo Aliwal. Ja dinge hier is maar bedrywig deesdae, en ek kry nie tyd om al die dinge te doen wat ek gewoonlik doen nie. Dankie vir die herinnering, ek het nou gou gestem. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:02, 22 Junie 2022 (UTC) == [[Alfa Romeo (Formule 1)]] op wikidata == Hallo Rooiratel! Daar is 'n treinsmash by bg. se wikidata...die Engelse artikel [[:en:Alfa Romeo in Formula One]] is aan elf ander tale gekoppel, en [[:nl:Alfa Romeo (Formule 1)|Nederlands]] en Afrikaans aan 28 tale. Altwee entiteite kon al van 2007 af. Kan jy dit asb versmelt? Ek wil nie 'n gemors maak daarvan nie. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 22:45, 3 Julie 2022 (UTC) :Hallo {{ping|Aliwal2012}} ek sal sien wat ek kan doen. Dit gebeur van tyd tot tyd. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:31, 4 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|Aliwal2012}} lyk vir my iemand het reeds probeer om die twee te versmelt, maar dit was teruggerol. Die twee items is nie heeltemal dieselfde nie, maar prakties is hulle dieselfde. Ek het op die besprekengsbladsy iets gesê, en hopelik kan iemand ons help om die gemors uit te sorteer. Hou [https://www.wikidata.org/wiki/Talk:Q65960697#What_is_the_practical_difference_between_this_item_and_%22Alfa_Romeo_Racing%22_(Q622489)? hierdie] bladsy dop vir die gesprek, en as jy ook iets daaroor wil sê. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:53, 4 Julie 2022 (UTC) :::Dankie vir jou moeite, ek het heeldag geen sein hier gehad nie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 14:26, 4 Julie 2022 (UTC) ::::Kom ons sien wat gebeur. Ons gee dit so paar dae vir mense om te antwoord. As hulle niks sê nie, dan sal ek 'n paar mense ping. As hulle nog niks sê nie, dan sal ek die twee items self versmelt. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 15:57, 4 Julie 2022 (UTC) == Rooi skakels na "Interessante brokkies" == Hi Rooiratel, ek sien op die Tuisblad daar is vandag 2 rooi skakels na "Wikipedia:Interessante brokkies/0". Kan jy asb daaraan aandag gee? Dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 07:16, 21 Julie 2022 (UTC) :Ek sien dit ook. Ek sal dit gou reg maak. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:19, 21 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|Aliwal2012}} die sjabloon wat ek gebruik (wat ek van enwiki gesteel) is veronderstel om 'n nommer '''tussen''' 0 en 'n ander nommer wat jy vir hom gee. Maar dit lyk vir my dat 0 is insluitend in die moontlike nommers wat genereer word. Dit gaan nou baie werk wees om dit te verander. Die maklikste manier om dit reg te maak sal om 'n nuwe interessante brokkie te skep, en dit op die "Wikipedia:Interessante brokkies/0" bladsy te sit. Sal ek maar een van Engels vertaal, of het jy een wat jy wil gebruik? - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:34, 21 Julie 2022 (UTC) :::Eintlik gaan ek ons nuutste brokkie (322 dink ek) skuif na nommer 0, dit sal alles reg maak, met die minste werk. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:43, 21 Julie 2022 (UTC) :::{{ping|Rooiratel}} dis reg so. Dankie vir die regmaak! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 07:52, 21 Julie 2022 (UTC) :Dit is die fout wat ek ook gesien het. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:47, 21 Julie 2022 (UTC) ::Ek het nou die rooi skakel reg gemaak. Ek sal die voorblad skerp dophou vir die volgende paar dae, net om seker te maak dat alles reg is. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:53, 21 Julie 2022 (UTC) :::Dankbaar! [[Lêer:Editorrib17.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:45, 21 Julie 2022 (UTC) == Changuion == @Rooiratel: Kan ek vra hoekom die [[Changuion]] artikel vir taalversorging en moontlike verwydering gemerk is? Die aanname dat Afrikaans nie my moedertaal is nie, is foutief. Groete [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 05:13, 30 Julie 2022 (UTC) :Geagte [[gebruiker:Historio19|Historio19]], welkom hier! Die hoednota is presies wat dit sê, en in my opinie is dit geoorloof. :Wikibeleid stel dat jy mag skryf waaroor jy wil, en ander gebruikers het die reg om dit te bevraagteken of te korrigeer soos hulle goed dink. :Niemand het iets oor jou moedertaal gesê nie. Groete - [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:02, 30 Julie 2022 (UTC) ::Ek ondersteun Rooiratel en Aliwal! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:29, 30 Julie 2022 (UTC) ::Dankie vir die verwelkoming @[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] en vir die verduideliking. Ek verstaan dit. Die verduideliking op hierdie blad - [[Sjabloon:Gaan taal na]] - sê dat die Taalgebruik-sjabloon oor moedertaalgebruik (of 'n gebrek daarvan) gaan - nie oor blote 'skoonmaak;' van 'n blad nie. So, by implikasie is my moedertaal in twyfelgetrek. Ek laat hierdie saak nou hier en julle kan die blad verwyder as julle wil. Groete! [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 02:33, 31 Julie 2022 (UTC) :::{{ping|Historio19}} dankie vir jou bydrae. Toe ek die <nowiki>Gaan taal na</nowiki> op die bladsy geplaas het, het die vertaling nog baie werk nodig. Ek was nie seker of jy (of ander) nog daaraan sal werk nie, so ek het dit net gemerk sodat ons nie daarvan vergeet nie. Die sjabloon sê "Indien dit nie binne twee weke versorg word nie, mag dit vir verwydering kwalifiseer." So, dit sal net verwyder word as die vertaling/skoonmaak nie voltooi is nie. Maar ek sien jy het nog daaraan gewerk, dankie! Hou asseblief aan met die verbeterings. Ons waardeer dit! - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 18:09, 31 Julie 2022 (UTC) rmf5whuba8dc11ivsshkk00fxyesr5e 2516531 2516530 2022-07-31T18:19:40Z Rooiratel 90342 /* Changuion */ wikitext text/x-wiki {{argiefboks|4 | argief1 = [[/argief2018|2018]] | argief2 = [[/argief2019|2019]] | argief3 = [[/argief2020|2020]] | argief4 = [[/argief2021|2021]] }} [[Lêer:Editor - rhodium star III.jpg|regs|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Senior Editor III|Senior redakteur III]]<br />(5 jaar, 32&nbsp;000+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012 op 31 Julie 2022</small>]] == [[Mannetjiebos]] == Kan jy asb help met nuwe spesiesboks? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:48, 1 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 15:18, 1 Februarie 2022 (UTC) == [[Tropiese kweper]] en [[Viervingerbos]] == Kan jy asb items in Wikidata skep en dit koppel? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:08, 1 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:17, 2 Februarie 2022 (UTC) == Spesieboks == {{ping|Rooiratel}}, kan jy asb help met ''[[Haplocarpha scaposa]]''? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:41, 12 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 18:26, 12 Februarie 2022 (UTC) == [[Arctotis acuminata]] == {{ping|Rooiratel}}, help asb met spesieboks. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:00, 13 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 14:47, 13 Februarie 2022 (UTC) == [[Gazania caespitosa]] == {{ping|Rooiratel}}, kan jy asb help met spesieboks? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:44, 21 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 08:01, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:13, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Dimorphotheca]] == {{ping|Rooiratel}}, help met taksoboks asb! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 21 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:22, 22 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:57, 22 Februarie 2022 (UTC) == [[Arctotheca calendula]] == {{ping|Rooiratel}}, skep spesieboks asb! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:35, 22 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:51, 23 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:52, 23 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Rooiratel}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:53, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Gymnosporia]] == {{ping|Rooiratel}}, help asb met spesieboks! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:27, 15 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:51, 15 Maart 2022 (UTC) == [[Maytenus peduncularis]] == {{ping|Rooiratel}}, skep asb. 'n spesieboks! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:58, 17 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:54, 18 Maart 2022 (UTC) == [[Putterlickia verrucosa]] == {{ping|Rooiratel}}, kan jy help met spesieboks asb? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:44, 21 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:36, 22 Maart 2022 (UTC) == Gymnosporia divaricata en Gymnosporia crataegina == {{ping|Rooiratel}}, bogenoemde is onafhanklike spesies. Kan jy dit asb so skep op Wikidata? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:33, 23 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} die wikidata items vir altwee het reeds bestaan. Maar die afwiki bladsy vir Gymnosporia crataegina was aan die wikidata item vir Gymnosporia divaricata gekoppel. Ek het dit nou reggemaak. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 09:37, 23 Maart 2022 (UTC) == "draft"-artikel == Hallo, {{ping|Rooiratel}}. Ek is nou besig met 'n Engelse artikel oor Susan Scott, ek het dit as 'n 'draft'. Toe ek die Bonné de Bod-blad in Engels gedoen het, het hulle vir my 'n skakel bygesit waarmee jy kan kyk of jou artikel nie te veel ooreenstem met jou verwysings nie, kan jy my help om te sê hoe kan ek die skakel bysit, sodat ek kan kyk of die artikel onafhanklik genoeg is. Dan moet ek ook die skakel bysit waarmee ek die 'draft' kan stuur vir keuring. Dit was nie outomaties by soos met die De Bod-draft nie. Ek weet nie juis vir wie kan ek vra nie, ek hoop jy sal kan help. Baie dankie by voorbaat. [[Gebruiker:Jeanine (2018)|Jeanine (2018)]] ([[Gebruikerbespreking:Jeanine (2018)|kontak]]) 22:24, 23 Maart 2022 (UTC) : Hallo {{ping|Jeanine (2018)}} "hulle vir my 'n skakel bygesit waarmee jy kan kyk of jou artikel nie te veel ooreenstem met jou verwysings nie" ongelukkig weet ek niks hiervan nie. Maar met betrekking tot die "draft" artikel het ek hierdie gevind: https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Article_wizard . Dit sal outomaties vir jou 'n "draft"-artikel skep en vir jou stap-vir-stap help met die proses. Lees hier vir meer inligting : https://en.wikipedia.org/wiki/Help:Your_first_article#Create_your_draft. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:58, 24 Maart 2022 (UTC) Baie dankie, {{ping|Rooiratel}}. Ek waardeer dit opreg! I.v.m. die verwysings: daar was 'n Ier of iets wat my verlede keer gehelp het, sal kyk of ek weet met hom in aanraking kan kom. Groetnis [[Gebruiker:Jeanine (2018)|Jeanine (2018)]] ([[Gebruikerbespreking:Jeanine (2018)|kontak]]) 08:28, 25 Maart 2022 (UTC) == SAAWK se pryse == Ek het gister 'n klompie nuwe pryse en medaljes van die SAAWK geskep. Kan jy asb help met die Wikidata Dinge? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 15:55, 25 April 2022 (UTC) == Stem asb! == Goeie dag Rooiratel, stem asb by [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad]] (die onderste drie asb.)! Dankie vir jou deurlopende werk. Groete daar! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:05, 21 Junie 2022 (UTC) :Hallo Aliwal. Ja dinge hier is maar bedrywig deesdae, en ek kry nie tyd om al die dinge te doen wat ek gewoonlik doen nie. Dankie vir die herinnering, ek het nou gou gestem. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:02, 22 Junie 2022 (UTC) == [[Alfa Romeo (Formule 1)]] op wikidata == Hallo Rooiratel! Daar is 'n treinsmash by bg. se wikidata...die Engelse artikel [[:en:Alfa Romeo in Formula One]] is aan elf ander tale gekoppel, en [[:nl:Alfa Romeo (Formule 1)|Nederlands]] en Afrikaans aan 28 tale. Altwee entiteite kon al van 2007 af. Kan jy dit asb versmelt? Ek wil nie 'n gemors maak daarvan nie. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 22:45, 3 Julie 2022 (UTC) :Hallo {{ping|Aliwal2012}} ek sal sien wat ek kan doen. Dit gebeur van tyd tot tyd. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:31, 4 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|Aliwal2012}} lyk vir my iemand het reeds probeer om die twee te versmelt, maar dit was teruggerol. Die twee items is nie heeltemal dieselfde nie, maar prakties is hulle dieselfde. Ek het op die besprekengsbladsy iets gesê, en hopelik kan iemand ons help om die gemors uit te sorteer. Hou [https://www.wikidata.org/wiki/Talk:Q65960697#What_is_the_practical_difference_between_this_item_and_%22Alfa_Romeo_Racing%22_(Q622489)? hierdie] bladsy dop vir die gesprek, en as jy ook iets daaroor wil sê. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:53, 4 Julie 2022 (UTC) :::Dankie vir jou moeite, ek het heeldag geen sein hier gehad nie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 14:26, 4 Julie 2022 (UTC) ::::Kom ons sien wat gebeur. Ons gee dit so paar dae vir mense om te antwoord. As hulle niks sê nie, dan sal ek 'n paar mense ping. As hulle nog niks sê nie, dan sal ek die twee items self versmelt. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 15:57, 4 Julie 2022 (UTC) == Rooi skakels na "Interessante brokkies" == Hi Rooiratel, ek sien op die Tuisblad daar is vandag 2 rooi skakels na "Wikipedia:Interessante brokkies/0". Kan jy asb daaraan aandag gee? Dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 07:16, 21 Julie 2022 (UTC) :Ek sien dit ook. Ek sal dit gou reg maak. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:19, 21 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|Aliwal2012}} die sjabloon wat ek gebruik (wat ek van enwiki gesteel) is veronderstel om 'n nommer '''tussen''' 0 en 'n ander nommer wat jy vir hom gee. Maar dit lyk vir my dat 0 is insluitend in die moontlike nommers wat genereer word. Dit gaan nou baie werk wees om dit te verander. Die maklikste manier om dit reg te maak sal om 'n nuwe interessante brokkie te skep, en dit op die "Wikipedia:Interessante brokkies/0" bladsy te sit. Sal ek maar een van Engels vertaal, of het jy een wat jy wil gebruik? - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:34, 21 Julie 2022 (UTC) :::Eintlik gaan ek ons nuutste brokkie (322 dink ek) skuif na nommer 0, dit sal alles reg maak, met die minste werk. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:43, 21 Julie 2022 (UTC) :::{{ping|Rooiratel}} dis reg so. Dankie vir die regmaak! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 07:52, 21 Julie 2022 (UTC) :Dit is die fout wat ek ook gesien het. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:47, 21 Julie 2022 (UTC) ::Ek het nou die rooi skakel reg gemaak. Ek sal die voorblad skerp dophou vir die volgende paar dae, net om seker te maak dat alles reg is. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:53, 21 Julie 2022 (UTC) :::Dankbaar! [[Lêer:Editorrib17.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:45, 21 Julie 2022 (UTC) == Changuion == @Rooiratel: Kan ek vra hoekom die [[Changuion]] artikel vir taalversorging en moontlike verwydering gemerk is? Die aanname dat Afrikaans nie my moedertaal is nie, is foutief. Groete [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 05:13, 30 Julie 2022 (UTC) :Geagte [[gebruiker:Historio19|Historio19]], welkom hier! Die hoednota is presies wat dit sê, en in my opinie is dit geoorloof. :Wikibeleid stel dat jy mag skryf waaroor jy wil, en ander gebruikers het die reg om dit te bevraagteken of te korrigeer soos hulle goed dink. :Niemand het iets oor jou moedertaal gesê nie. Groete - [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:02, 30 Julie 2022 (UTC) ::Ek ondersteun Rooiratel en Aliwal! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:29, 30 Julie 2022 (UTC) ::Dankie vir die verwelkoming @[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] en vir die verduideliking. Ek verstaan dit. Die verduideliking op hierdie blad - [[Sjabloon:Gaan taal na]] - sê dat die Taalgebruik-sjabloon oor moedertaalgebruik (of 'n gebrek daarvan) gaan - nie oor blote 'skoonmaak;' van 'n blad nie. So, by implikasie is my moedertaal in twyfelgetrek. Ek laat hierdie saak nou hier en julle kan die blad verwyder as julle wil. Groete! [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 02:33, 31 Julie 2022 (UTC) :::{{ping|Historio19}} dankie vir jou bydrae. Toe ek die <nowiki>{{Gaan taal na}}</nowiki>-sjabloon op die bladsy geplaas het, het die vertaling nog baie werk nodig gehad. Ek was nie seker of jy (of ander) nog daaraan sal werk nie, so ek het dit net gemerk sodat ons nie daarvan vergeet nie. Die sjabloon sê "Indien dit nie binne twee weke versorg word nie, mag dit vir verwydering kwalifiseer." So, dit sal net verwyder word as die vertaling/skoonmaak nie voltooi is nie. Maar ek sien jy het nog daaraan gewerk, dankie! Hou asseblief aan met die verbeterings. Ons waardeer dit! - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 18:09, 31 Julie 2022 (UTC) 2a01mr2vqgnds12nh0dw4bq7znnyyla 2516636 2516531 2022-08-01T07:28:51Z Historio19 152167 /* Changuion */ Reply wikitext text/x-wiki {{argiefboks|4 | argief1 = [[/argief2018|2018]] | argief2 = [[/argief2019|2019]] | argief3 = [[/argief2020|2020]] | argief4 = [[/argief2021|2021]] }} [[Lêer:Editor - rhodium star III.jpg|regs|duimnael|[[:en:Wikipedia:Service_awards#Senior Editor III|Senior redakteur III]]<br />(5 jaar, 32&nbsp;000+)<br /><small>Toegeken deur Aliwal2012 op 31 Julie 2022</small>]] == [[Mannetjiebos]] == Kan jy asb help met nuwe spesiesboks? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:48, 1 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 15:18, 1 Februarie 2022 (UTC) == [[Tropiese kweper]] en [[Viervingerbos]] == Kan jy asb items in Wikidata skep en dit koppel? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 20:08, 1 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:17, 2 Februarie 2022 (UTC) == Spesieboks == {{ping|Rooiratel}}, kan jy asb help met ''[[Haplocarpha scaposa]]''? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:41, 12 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 18:26, 12 Februarie 2022 (UTC) == [[Arctotis acuminata]] == {{ping|Rooiratel}}, help asb met spesieboks. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:00, 13 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 14:47, 13 Februarie 2022 (UTC) == [[Gazania caespitosa]] == {{ping|Rooiratel}}, kan jy asb help met spesieboks? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:44, 21 Februarie 2022 (UTC) :{{uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 08:01, 21 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:13, 21 Februarie 2022 (UTC) == [[Dimorphotheca]] == {{ping|Rooiratel}}, help met taksoboks asb! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:05, 21 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:22, 22 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:57, 22 Februarie 2022 (UTC) == [[Arctotheca calendula]] == {{ping|Rooiratel}}, skep spesieboks asb! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:35, 22 Februarie 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:51, 23 Februarie 2022 (UTC) ::Dankie! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 05:52, 23 Februarie 2022 (UTC) == Have you voted in the UCoC enforcement guidelines ratification? == Hi! {{ping|User:Rooiratel}} The ratification voting process for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) is now open! '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|Voting commenced on SecurePoll]]''' on 7 March 2022 and will conclude on 21 March 2022. Please [[m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|read more on the voter information and eligibility details]]. Please vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391 here] Regards, [[Gebruiker:Zuz (WMF)|Zuz (WMF)]] ([[Gebruikerbespreking:Zuz (WMF)|kontak]]) 12:53, 11 Maart 2022 (UTC) == [[Gymnosporia]] == {{ping|Rooiratel}}, help asb met spesieboks! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:27, 15 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:51, 15 Maart 2022 (UTC) == [[Maytenus peduncularis]] == {{ping|Rooiratel}}, skep asb. 'n spesieboks! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 14:58, 17 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 05:54, 18 Maart 2022 (UTC) == [[Putterlickia verrucosa]] == {{ping|Rooiratel}}, kan jy help met spesieboks asb? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:44, 21 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:36, 22 Maart 2022 (UTC) == Gymnosporia divaricata en Gymnosporia crataegina == {{ping|Rooiratel}}, bogenoemde is onafhanklike spesies. Kan jy dit asb so skep op Wikidata? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:33, 23 Maart 2022 (UTC) :{{Uitgevoer}} die wikidata items vir altwee het reeds bestaan. Maar die afwiki bladsy vir Gymnosporia crataegina was aan die wikidata item vir Gymnosporia divaricata gekoppel. Ek het dit nou reggemaak. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 09:37, 23 Maart 2022 (UTC) == "draft"-artikel == Hallo, {{ping|Rooiratel}}. Ek is nou besig met 'n Engelse artikel oor Susan Scott, ek het dit as 'n 'draft'. Toe ek die Bonné de Bod-blad in Engels gedoen het, het hulle vir my 'n skakel bygesit waarmee jy kan kyk of jou artikel nie te veel ooreenstem met jou verwysings nie, kan jy my help om te sê hoe kan ek die skakel bysit, sodat ek kan kyk of die artikel onafhanklik genoeg is. Dan moet ek ook die skakel bysit waarmee ek die 'draft' kan stuur vir keuring. Dit was nie outomaties by soos met die De Bod-draft nie. Ek weet nie juis vir wie kan ek vra nie, ek hoop jy sal kan help. Baie dankie by voorbaat. [[Gebruiker:Jeanine (2018)|Jeanine (2018)]] ([[Gebruikerbespreking:Jeanine (2018)|kontak]]) 22:24, 23 Maart 2022 (UTC) : Hallo {{ping|Jeanine (2018)}} "hulle vir my 'n skakel bygesit waarmee jy kan kyk of jou artikel nie te veel ooreenstem met jou verwysings nie" ongelukkig weet ek niks hiervan nie. Maar met betrekking tot die "draft" artikel het ek hierdie gevind: https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Article_wizard . Dit sal outomaties vir jou 'n "draft"-artikel skep en vir jou stap-vir-stap help met die proses. Lees hier vir meer inligting : https://en.wikipedia.org/wiki/Help:Your_first_article#Create_your_draft. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:58, 24 Maart 2022 (UTC) Baie dankie, {{ping|Rooiratel}}. Ek waardeer dit opreg! I.v.m. die verwysings: daar was 'n Ier of iets wat my verlede keer gehelp het, sal kyk of ek weet met hom in aanraking kan kom. Groetnis [[Gebruiker:Jeanine (2018)|Jeanine (2018)]] ([[Gebruikerbespreking:Jeanine (2018)|kontak]]) 08:28, 25 Maart 2022 (UTC) == SAAWK se pryse == Ek het gister 'n klompie nuwe pryse en medaljes van die SAAWK geskep. Kan jy asb help met die Wikidata Dinge? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 15:55, 25 April 2022 (UTC) == Stem asb! == Goeie dag Rooiratel, stem asb by [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad]] (die onderste drie asb.)! Dankie vir jou deurlopende werk. Groete daar! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:05, 21 Junie 2022 (UTC) :Hallo Aliwal. Ja dinge hier is maar bedrywig deesdae, en ek kry nie tyd om al die dinge te doen wat ek gewoonlik doen nie. Dankie vir die herinnering, ek het nou gou gestem. Groete. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:02, 22 Junie 2022 (UTC) == [[Alfa Romeo (Formule 1)]] op wikidata == Hallo Rooiratel! Daar is 'n treinsmash by bg. se wikidata...die Engelse artikel [[:en:Alfa Romeo in Formula One]] is aan elf ander tale gekoppel, en [[:nl:Alfa Romeo (Formule 1)|Nederlands]] en Afrikaans aan 28 tale. Altwee entiteite kon al van 2007 af. Kan jy dit asb versmelt? Ek wil nie 'n gemors maak daarvan nie. Groete! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 22:45, 3 Julie 2022 (UTC) :Hallo {{ping|Aliwal2012}} ek sal sien wat ek kan doen. Dit gebeur van tyd tot tyd. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:31, 4 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|Aliwal2012}} lyk vir my iemand het reeds probeer om die twee te versmelt, maar dit was teruggerol. Die twee items is nie heeltemal dieselfde nie, maar prakties is hulle dieselfde. Ek het op die besprekengsbladsy iets gesê, en hopelik kan iemand ons help om die gemors uit te sorteer. Hou [https://www.wikidata.org/wiki/Talk:Q65960697#What_is_the_practical_difference_between_this_item_and_%22Alfa_Romeo_Racing%22_(Q622489)? hierdie] bladsy dop vir die gesprek, en as jy ook iets daaroor wil sê. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:53, 4 Julie 2022 (UTC) :::Dankie vir jou moeite, ek het heeldag geen sein hier gehad nie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 14:26, 4 Julie 2022 (UTC) ::::Kom ons sien wat gebeur. Ons gee dit so paar dae vir mense om te antwoord. As hulle niks sê nie, dan sal ek 'n paar mense ping. As hulle nog niks sê nie, dan sal ek die twee items self versmelt. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 15:57, 4 Julie 2022 (UTC) == Rooi skakels na "Interessante brokkies" == Hi Rooiratel, ek sien op die Tuisblad daar is vandag 2 rooi skakels na "Wikipedia:Interessante brokkies/0". Kan jy asb daaraan aandag gee? Dankie! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 07:16, 21 Julie 2022 (UTC) :Ek sien dit ook. Ek sal dit gou reg maak. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:19, 21 Julie 2022 (UTC) ::{{ping|Aliwal2012}} die sjabloon wat ek gebruik (wat ek van enwiki gesteel) is veronderstel om 'n nommer '''tussen''' 0 en 'n ander nommer wat jy vir hom gee. Maar dit lyk vir my dat 0 is insluitend in die moontlike nommers wat genereer word. Dit gaan nou baie werk wees om dit te verander. Die maklikste manier om dit reg te maak sal om 'n nuwe interessante brokkie te skep, en dit op die "Wikipedia:Interessante brokkies/0" bladsy te sit. Sal ek maar een van Engels vertaal, of het jy een wat jy wil gebruik? - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:34, 21 Julie 2022 (UTC) :::Eintlik gaan ek ons nuutste brokkie (322 dink ek) skuif na nommer 0, dit sal alles reg maak, met die minste werk. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:43, 21 Julie 2022 (UTC) :::{{ping|Rooiratel}} dis reg so. Dankie vir die regmaak! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 07:52, 21 Julie 2022 (UTC) :Dit is die fout wat ek ook gesien het. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:47, 21 Julie 2022 (UTC) ::Ek het nou die rooi skakel reg gemaak. Ek sal die voorblad skerp dophou vir die volgende paar dae, net om seker te maak dat alles reg is. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:53, 21 Julie 2022 (UTC) :::Dankbaar! [[Lêer:Editorrib17.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:45, 21 Julie 2022 (UTC) == Changuion == @Rooiratel: Kan ek vra hoekom die [[Changuion]] artikel vir taalversorging en moontlike verwydering gemerk is? Die aanname dat Afrikaans nie my moedertaal is nie, is foutief. Groete [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 05:13, 30 Julie 2022 (UTC) :Geagte [[gebruiker:Historio19|Historio19]], welkom hier! Die hoednota is presies wat dit sê, en in my opinie is dit geoorloof. :Wikibeleid stel dat jy mag skryf waaroor jy wil, en ander gebruikers het die reg om dit te bevraagteken of te korrigeer soos hulle goed dink. :Niemand het iets oor jou moedertaal gesê nie. Groete - [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:02, 30 Julie 2022 (UTC) ::Ek ondersteun Rooiratel en Aliwal! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:29, 30 Julie 2022 (UTC) ::Dankie vir die verwelkoming @[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] en vir die verduideliking. Ek verstaan dit. Die verduideliking op hierdie blad - [[Sjabloon:Gaan taal na]] - sê dat die Taalgebruik-sjabloon oor moedertaalgebruik (of 'n gebrek daarvan) gaan - nie oor blote 'skoonmaak;' van 'n blad nie. So, by implikasie is my moedertaal in twyfelgetrek. Ek laat hierdie saak nou hier en julle kan die blad verwyder as julle wil. Groete! [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 02:33, 31 Julie 2022 (UTC) :::{{ping|Historio19}} dankie vir jou bydrae. Toe ek die <nowiki>{{Gaan taal na}}</nowiki>-sjabloon op die bladsy geplaas het, het die vertaling nog baie werk nodig gehad. Ek was nie seker of jy (of ander) nog daaraan sal werk nie, so ek het dit net gemerk sodat ons nie daarvan vergeet nie. Die sjabloon sê "Indien dit nie binne twee weke versorg word nie, mag dit vir verwydering kwalifiseer." So, dit sal net verwyder word as die vertaling/skoonmaak nie voltooi is nie. Maar ek sien jy het nog daaraan gewerk, dankie! Hou asseblief aan met die verbeterings. Ons waardeer dit! - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 18:09, 31 Julie 2022 (UTC) ::::@[[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] Regso en dankie! Ek verstaan. [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 07:28, 1 Augustus 2022 (UTC) h7hmawdc831w437nw21s408w4nsy2z7 0 125087 2516654 2491932 2022-08-01T08:49:46Z 158.181.45.108 wikitext text/x-wiki {{TITELAANSIG|''Reconquista''}} {{Inligtingskas Militêre konflik |konflik = Reconquista |deelvan = |beeld = [[Lêer:1845, Toledo pintoresca o Descripción de sus mas célebres monumentos, Batalla de las Navas de Tolosa.jpg|300px]] |byskrif = Die Slag van Las Navas de Tolosa |datum = 722 (718) – 1492 |plek = [[Iberiese Skiereiland]] |gebied = Die hele van Moslems beheerde Iberiese Skiereiland is deur Rooms-Katolieke Koninkryke verower. |resultaat = Rooms-Katolieke oorwinning, onttrekking van die hele Moslem- en Joodse bevolking van die Iberiese Skiereiland. |party1 = Rooms-Katolieke Koninkryke: * [[Lêer:Royal flag of Ramiro I of Asturies.svg|23px]] Koninkryk Asturië * [[Lêer:Bandeirareinogaliza.svg|23px]] Koninkryk Galicië * [[Lêer:Royal Banner of León.svg|23px]] Koninkryk León * [[Lêer:Flag of Castile.svg|23px]] Koninkryk Kastilië * [[Lêer:Bandera de Reino de Navarra.svg|23px]] Koninkryk Navarra * [[Lêer:Royal Banner of Aragón.svg|23px]] Koninkryk Aragon * [[Lêer:PortugueseFlag1385.svg|23px]] Koninkryk Portugal |party2 = Islamitiese ryke: *[[Lêer:Umayyad Caliphate Flag.svg|23px]] [[Omajjadiese Kalifaat]] * [[Lêer:Umayyad Caliphate Flag.svg|23px]]Emiraat Córdoba * Banu Qasi * [[Lêer:Umayyad Caliphate Flag.svg|23px]]Kalifaat Córdoba * [[Lêer:Flag of Morocco 1073 1147.svg|23px]] Almoravide-ryk * [[Lêer:Flag of Morocco (1147-1269).svg|23px]] Almohade-kalifaat * [[Lêer:Flag of Morocco 1258 1659.svg|23px]] Merinide-ryk * [[Lêer:Royal Standard of Nasrid Dynasty Kingdom of Grenade.svg|23px]] Koninkryk Granada |party3 = |aanvoerder1 = |aanvoerder2 = |aanvoerder3 = |sterkte1 = |sterkte2 = |sterkte3 = |ongevalle1 = |ongevalle2 = '''Beleg van Valencia:'''<br />30&nbsp;000 gevangenes<ref>{{en}} {{cite book|title=War|url=https://books.google.com/books?id=8Llw8JSZEXYC&pg=PA378&lpg=#v=onepage&q&f=false}}</ref><br />'''Slag van Las Navas de Tolosa:'''<br />60&nbsp;000 gesneuweldes<ref>{{en}} {{cite book|title=Wales and the Crusades: c. 1095–1291|url=https://books.google.com/books?id=82yuBwAAQBAJ&pg=PT37&lpg=#v=onepage&q&f=false}}</ref><br />'''Slag van Río Salado:'''<br />400&nbsp;000 gesneuweldes (Christelike bewering)<ref>{{en}} {{cite book|title=Atrocities: The 100 Deadliest Episodes in Human History|url=https://books.google.com/books?id=mbMMvg9FlpQC&pg=PT683&lpg=#v=onepage&q&f=false}}</ref> |ongevalle3 = |notas = }} [[Lêer:Moros y Cristianos Elda2006.jpg|duimnael|links|Die Reconquista word herdenk met vrolike feesvierings: "Christene" tydens 'n historiese opvoering in Elda, Alicante. Mooi, engelagtige vroue...]] [[Lêer:Detalle alardo tarde 2007.jpg|duimnael|links|...verdryf die More...]] '''''Reconquista''''' ([[Spaans]]: [rekoŋˈkista], [[Portugees]]: [ʁəkõŋˈkiʃtɐ]; [[Katalaans]]: ''reconquesta'' [rekoŋˡkesta] of [rəkuŋˡkestə], "Herverowering") is 'n historiese term wat tans algemeen en retrospektief gebruik word om na 'n periode in die geskiedenis van die [[Iberiese Skiereiland]] te verwys wat oor 'n tydperk van sowat 780 jaar strek, van die [[Islam]]itiese inval in en verowering van Hispania (die Wes-Gotiese Koninkryk) in 711 tot die val van die laaste Islamitiese staat in Iberië, [[Granada]], wat op 2 Januarie 1492 voor die aanval van Christelike leërs moes swig. In dié periode, wat in verskillende fases onderverdeel kan word, het Christelike magte 'n reeks militêre veldtogte teen Islamitiese state op die skiereiland onderneem. In die eerste drie eeue van Moors-Islamitiese oorheersing het Christelike magte net enkele pogings onderneem om die invallers te verdryf. Ná 'n mislukte Moorse inval in Spanje in 778 het [[Frankiese Ryk|Frankiese]] magte in 801 daarin geslaag om [[Barcelona]] in te neem. Die Spaanse Mark of Marca Hispanica, 'n strategies belangrike streek tussen die [[Pireneë]]reeks en die Ebrorivier, het vervolgens onder Frankiese bewind gekom. In die noorde van die Iberiese Skiereiland kon [[Asturië|Asturiese]] konings, wat hulself as opvolgers van die Wes-Gotiese monarge beskou het, in die laat 9de eeu voordeel trek uit die verdeeldheid in Moorse geledere en hul magsgebied suidwaarts uitbrei. Spanninge tussen die Christelike koninkryke Kastilië en León in die 10de eeu en die Kalifaat Córdoba se militêre sterkte het die herverowering van die hele Iberiese Skiereiland nogtans in die volgende eeue vertraag. Die Reconquista het begin met die Slag van Covadonga in 722 (sommige oorlewerings gee 718 as datum) toe Asturiese magte onder bevel van Pelayo, die legendariese stigter van die Koninkryk Asturië, 'n oorwinning oor die [[More]] behaal het. Maar eers vanaf die 11de eeu, toe die Islamitiese Almoravide-dinastie sy jihad-teorie ontwikkel het, het ook trekke van religieuse fanatisme aan albei kante van die konflik na vore gekom. Die Almoravide se magsuitbreiding tussen 1085 en 1095 word as die begin van die tweede fase van die Reconquista beskou waartydens die stryd teen die More 'n Europese dimensie gekry het met die [[Pous]] se toenemende betrokkenheid in die konflik. Vrywilligers uit ander dele van Europa het by die Christelike magte aangesluit – waaronder ridders van die [[Orde van die Tempeliers]] – om in die "heilige oorlog" teen Moslems te veg. Uiteindelik het Christelike oorwinnings op die Iberiese Skiereiland die aanleiding gegee tot die [[Kruistog]]beweging. Die Reconquista as proses van de-islamisering en uitbreiding van Christelike koninkryke op die Iberiese Skiereiland is voltooi in 1492, kort voor die Europese ontdekking van die Amerikaanse vastelande – die [[Nuwe Wêreld]] - deur [[Christophorus Columbus|Christophorus Kolumbus]] nog in dieselfde jaar. [[Spanje]] en [[Portugal]] het vervolgens tot die wêreld se leidende seevarende nasies en koloniale grootmoondhede ontwikkel. Suid- en Wes-Europeërs, wat al deur die geografiese besonderhede van hul vateland aangetrokke moes voel tot die see, het kort voor lank tot die planeet se voorste kulturele en tegnologiese beskawings ontwikkel. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn}} {{Kruistog}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Portugal]] [[Kategorie:Geskiedenis van Spanje]] [[Kategorie:Kruistogte]] do5hb2uw50msbnqipfaonxr5d6accmw 0 131338 2516681 2516318 2022-08-01T10:51:09Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Franse département | logo=[[Beeld:Blason département fr Corrèze.svg|100px]] | département=Corrèze (19) | gewes=[[Nieu-Akwitanië]] | Prefektuur=[[Tulle]] | Onderprefekture= | bevolking=241,871 | DatBev=2015 | arr=3 | canton=19 | mun=283 | president=[[Gérard Bonnet]] | ligging=[[Beeld:Département 19 in France 2016.svg|300px]] }} '''Corrèze''' is sedert [[1790]] 'n [[département]] in [[Nieu-Akwitanië]], [[Frankryk]], met ongeveer 241,871 inwoners. Die hoofstad (prefektuur) is [[Tulle]]. == Eksterne skakels == * {{Amptelike URL}} * [https://www.france-pub.com/region/correze.php france-pub.com/] {{Saadjie}} {{Départements van Frankryk}} {{Normdata}} [[Kategorie:Departemente in Nieu-Akwitanië]] stdxuxbgvlxfzxead09s25vqse0cx6d 0 132842 2516483 2515298 2022-07-31T17:07:19Z Aliwal2012 39067 /* Formule Een-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Charles Leclerc | image = Charles-Leclerc.jpg | imagesize = | caption = Leclerc in 2020 | nationality = {{vlagikoon|MCO}} Monegask | birth_date = {{GDEO|1997|10|16|df=y}} | birth_place = [[Monte Carlo]], Monaco | Old Team = [[Sauber]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 2022 Team = [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | Car number = 16 | Races = {{F1stat|LEC|entries}} ({{F1stat|LEC|starts}} begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|LEC|wins}} | Podiums = {{F1stat|LEC|podiums}} | Points = {{F1stat|LEC|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|LEC|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|LEC|fastestlaps}} | First race = [[2018 Australiese Grand Prix]] | First win = [[2019 Belgiese Grand Prix]] | Last win = [[2022 Oostenrykse Grand Prix]] | Last race = {{laaste F1GP}} | Last season = 2021 | Last position = 7de (159 punte) }} [[Lêer:Charles Leclerc - Haas (33107122725).jpg|duimnael|links|300px|Leclerc bestuur hier die Haas VF-16 in vrye oefening gedurende die [[2016 Britse Grand Prix]].]] '''Charles Leclerc''' (gebore [[16 Oktober]] [[1997]]) is 'n [[Monaco|Monegaskiese]] professionele renbestuurder, wat sedert 2016 by [[Formule Een]] betrokke is en sedert 2019 vir die [[Scuderia Ferrari|fabrieks-Ferrarispan]] jaag, gekontrakteer tot die einde van die 2024-seisoen. Hy het die GP3-reeks- kampioenskap in 2016 en die FIA ​​Formule 2-kampioenskap in 2017 gewen. Leclerc het sy Formule Een-debuut in 2018 vir die [[Sauber]]-[[Scuderia Ferrari|Ferrarispan]] gemaak,<ref name="Alfa Romeo Sauber">{{cite news |last1=Noble |first1=Jonathan |title=Sauber confirms Ericsson alongside Leclerc for 2018 |url=https://www.motorsport.com/f1/news/sauber-confirms-ericsson-leclerc-for-2018-f1-season-985150/ |access-date=2 Desember 2017 |work=Motorsport.com |publisher=Motorsport Network |date=2 Desember 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20180617165250/https://www.motorsport.com/f1/news/sauber-confirms-ericsson-leclerc-for-2018-f1-season-985150/ |archive-date=17 Junie 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> 'n span verbonde aan Ferrari, terwyl hy deel was van die Ferrari-bestuurdersakademie. Met Sauber wat die vorige jaar laaste geëindig het, het Leclerc die stryd aangesê om sy eindposisie in die vervaardigerskampioenskap tot agtste te verbeter, en was in die beter posisie van die twee Sauber-jaers. Hy het die naasjongste jaer geword wat in Formule Een by die [[2019 Bahreinse Grand Prix]] in die voorwegspringposisie gekwalifiseer het. In die 2019-seisoen het Leclerc ook sy eerste loopbaanoorwinning in [[2019 Belgiese Grand Prix|België]] behaal. Hy het die FIA-voorwegsprongtrofee in die 2019-seisoen gewen en die jongste jaer geword om dit te wen. Hy eindig die [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] in 'n verdienstelike vierde plek as bestuurder, nadat hy in elke wedren beter vertoon het as sy viermalige wêreldkampioenspanmaat, [[Sebastian Vettel]]. == Vroeë loopbaan == === 2005–2013: Knortjorre === Leclerc het sy knortjorloopbaan in 2005 begin en die Franse PACA-kampioenskap in 2005, 2006 en 2008 gewen.<ref>{{Cite news |title=Charles Leclerc |work=allroadmanagement.com |publisher=All Road Management |url=http://www.allroadmanagement.com/charles-leclerc.htm |url-status=dead |access-date=2 January 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150706223024/http://www.allroadmanagement.com/charles-leclerc.htm |archive-date=6 July 2015}}</ref> In 2009 het hy Franse Kadetkampioen geword voordat hy in 2010 na die KF3 -klas opgeskuif het, waar hy die Junior Monaco Kartbeker gewen het.<ref>{{Cite news |title=Monaco Kart Cup&nbsp;– KF3 2010 standings |work=driverdb.com |publisher=Driver Database |url=https://www.driverdb.com/championships/standings/monaco-kart-cup---kf3/2010/ |url-status=live |access-date=2 January 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327160548/https://www.driverdb.com/championships/standings/monaco-kart-cup---kf3/2010/ |archive-date=27 March 2019}}</ref> Hy het in die KF3-klas vir 2011 voortgegaan en die CIK - FIA KF3 Wêreldbeker, die CIK-FIA Karting Academy Trophy en die ERDF Junior Kart Masters gewen.<ref>{{Cite news |title=Karting details – the karting career of Charles Leclerc |work=driverdb.com |publisher=Driver Database |url=https://www.driverdb.com/drivers/charles-leclerc/ |url-status=live |access-date=2 January 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200914175054/https://www.driverdb.com/drivers/charles-leclerc/ |archive-date=14 September 2020}}</ref> Leclerc het ook gedurende die jaar 'n lid van Nicolas Todt se All Road Management-maatskappy geword.<ref>{{Cite news |title=All Road Management&nbsp;– About Us |work=allroadmanagement.com |publisher=All Road Management |url=http://www.allroadmanagement.com/about.htm |url-status=dead |access-date=2 January 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222110618/http://www.allroadmanagement.com/about.htm |archive-date=22 December 2016}}</ref> Leclerc het in 2012 na die KF2- kategorie gegradueer met die fabrieksgesteunde ART Grand Prix -span, wat die WSK Euro Series-titel gewen het,<ref>{{Cite news |date=6 August 2012 |title=ART Grand Prix and Charles Leclerc conquered the WSK Euro Series championship in Zuera |work=karting.art-grandprix.com |publisher=ART Grand Prix |url=http://karting.art-grandprix.com/news/art-grand-prix-and-charles-leclerc-conquered-wsk-euro-series-championship-zuera |url-status=dead |access-date=2 January 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150102201328/http://karting.art-grandprix.com/news/art-grand-prix-and-charles-leclerc-conquered-wsk-euro-series-championship-zuera |archive-date=2 January 2015}}</ref> sowel as die naaswenner in die CIK-FIA Europese KF2-kampioenskap en die CIK-FIA Onder 18 Wêreld Karting Kampioenskap.<ref>{{Cite news |title=Charles Leclerc |work=karting.art-grandprix.com |publisher=ART Grand Prix |url=http://karting.art-grandprix.com/racing/kz/drivers/charles-leclerc |url-status=dead |access-date=2 January 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150102184147/http://karting.art-grandprix.com/racing/kz/drivers/charles-leclerc |archive-date=2 January 2015}}</ref> In sy laaste jaar van karting in 2013 het Leclerc die Suid-Garda Winterbeker gewen en sesde posisie in die CIK-FIA Europese KZ -kampioenskap behaal en tweede geëindig in die CIK-FIA Wêreld-KZ-kampioenskap, agter die huidige [[Red Bull Racing|Red Bull]] Formule Een-jaer [[Max Verstappen]].<ref>{{Cite news |title=CIK-FIA World KZ Championship 2013 standings |work=driverdb.com |publisher=Driver Database |url=https://www.driverdb.com/championships/standings/world-championship-kz/2013/ |url-status=live |access-date=2 January 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190327160550/https://www.driverdb.com/championships/standings/world-championship-kz/2013/ |archive-date=27 March 2019}}</ref> ===2014–2016: Formule Renault, Formule Drie en GP3=== In 2014 het Leclerc na enkelsitplekke gegradueer en in die Formule Renault 2.0 Alpe-kampioenskap vir die Britse span Fortec Motorsports gejaag.<ref>{{Cite news |last=Goddard |first=Stephen |date=26 November 2013 |title=Leclerc teams up with Fortec for Alps campaign |work=paddockscout.com |publisher=Paddock Scout |url=http://www.paddockscout.com/leclerc-teams-up-with-fortec-for-alps-campaign/ |url-status=dead |access-date=2 January 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181107103954/http://www.paddockscout.com/leclerc-teams-up-with-fortec-for-alps-campaign |archive-date=7 November 2018}}</ref> Gedurende die seisoen het hy sewe podiumposisies ingeneem, insluitend 'n dubbele oorwinning by [[Autodromo Nazionale di Monza|Monza]],<ref>{{Cite news |last=Khorounzhiy |first=Valentin |date=6 July 2014 |title=Charles Leclerc grabs second win of Monza weekend |work=paddockscout.com |publisher=Paddock Scout |url=http://www.paddockscout.com/charles-leclerc-grabs-second-win-of-monza-weekend/ |url-status=dead |access-date=2 January 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171203013817/http://www.paddockscout.com/charles-leclerc-grabs-second-win-of-monza-weekend |archive-date=3 December 2017}}</ref> om naaswenner in die kampioenskap agter Koiranen GP se Nyck de Vries te eindig.<ref>{{Cite news |title=Formula Renault 2.0 Alps 2014 standings |work=driverdb.com |publisher=Driver Database |url=https://www.driverdb.com/championships/standings/formula-renault-20-alps/2014/ |url-status=live |access-date=2 January 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210510191528/https://www.driverdb.com/championships/standings/formula-renault-20-alps/2014/ |archive-date=10 May 2021}}</ref> Leclerc het ook die Junior Kampioenskaptitel by die laaste wedren van die seisoen in [[Jerez-renbaan|Jerez]] gewen en voor die tiener Matevos Isaakyan geëindig.<ref>{{Cite news |date=8 October 2014 |title=Leclerc takes Rookie Championship title |work=fortecmotorsports.com |publisher=Fortec Motorsports |url=http://fortecmotorsports.com/?p=2276 |url-status=dead |access-date=2 January 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150228023238/http://fortecmotorsports.com/?p=2276 |archive-date=28 February 2015}}</ref> Leclerc het ook aan 'n deel van die Eurocup Formule Renault 2.0-seisoen as 'n gasbestuurder vir Fortec deelgeneem. In die ses wedrenne waaraan hy deelgeneem het, het hy drie keer op die podium geëindig en 'n tweede plek by die [[Nürburgring]] behaal, gevolg deur 'n paar tweede plekke by die [[Hungaroring]].<ref>{{Cite news |last=Allen |first=Peter |date=18 December 2014 |title=PaddockScout Top 50 drivers of 2014: 20–11 |work=paddockscout.com |publisher=Paddock Scout |url=http://www.paddockscout.com/paddockscout-top-50-drivers-of-2014-20-11/ |url-status=dead |access-date=2 January 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171009093236/http://www.paddockscout.com/paddockscout-top-50-drivers-of-2014-20-11 |archive-date=9 October 2017}}</ref> [[Lêer:Charles Leclerc, Formel 3 2015.JPG|duimnael|Leclerc jaag in die 2015 Europese Formule 3-kampioenskap]] Leclerc het in 2015 na Formule Drie gegradueer en in die FIA Formule 3 Europese Kampioenskap saam met die Nederlandse span Van Amersfoort Racing gejaag.<ref>{{Cite news |last=Simmons |first=Marcus |date=14 January 2015 |title=Nicolas Todt protege Charles Leclerc secures F3 deal for 2015 |work=Autosport |publisher=Haymarket Publications |url=http://www.autosport.com/news/report.php/id/117356 |url-status=live |access-date=14 January 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303182822/http://www.autosport.com/news/report.php/id/117356 |archive-date=3 March 2016}}</ref> By die openingsronde van die seisoen in [[Silverstone-renbaan|Silverstone]] het Leclerc die paalposisie vir die tweede en derde wedrenne van die naweek geërf nadat die oorspronklike voor-kwalifiseerder Felix Rosenqvist weens 'n tegniese oortreding uitgesluit is.<ref>{{Cite news |last=Allen |first=Peter |date=11 April 2015 |title=Rosenqvist excluded from second qualifying, Leclerc inherits two poles |work=paddockscout.com |publisher=Paddock Scout |url=http://www.paddockscout.com/rosenqvist-excluded-from-second-qualifying-leclerc-inheirts-two-poles/26272 |url-status=dead |access-date=12 April 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170603081653/http://www.paddockscout.com/rosenqvist-excluded-from-second-qualifying-leclerc-inheirts-two-poles/26272 |archive-date=3 June 2017}}</ref> Hy het voortgegaan om sy eerste renoorwinning in die derde ren van die naweek te behaal, voor [[Antonio Giovinazzi]] en Jake Dennis.<ref>{{Cite news |last=Allen |first=Peter |date=12 April 2015 |title=Charles Leclerc gets victory in final race of debut F3 weekend |work=paddockscout.com |publisher=Paddock Scout |url=http://www.paddockscout.com/charles-leclerc-gets-victory-in-final-race-of-debut-f3-weekend/26376 |url-status=dead |access-date=12 April 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170602235111/http://www.paddockscout.com/charles-leclerc-gets-victory-in-final-race-of-debut-f3-weekend/26376 |archive-date=2 June 2017}}</ref> Hy het sy tweede oorwinning by die volgende ronde in [[Hockenheimring|Hockenheim]] behaal, die derde wedren gewen, sowel as twee bykomende podiums en drie nuweling-oorwinnings in die loop van die byeenkoms.<ref>{{Cite news |last=Allen |first=Peter |date=3 May 2015 |title=Charles Leclerc wins wet third European F3 race at Hockenheim |work=paddockscout.com |publisher=Paddock Scout |url=http://www.paddockscout.com/charles-leclerc-wins-wet-third-european-f3-race-at-hockenheim/27335 |url-status=dead |access-date=3 May 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170906074953/http://www.paddockscout.com/charles-leclerc-wins-wet-third-european-f3-race-at-hockenheim/27335 |archive-date=6 September 2017}}</ref> Leclerc het sy derde oorwinning in die eerste wedren by [[Circuit de Spa-Francorchamps|Spa-Francorchamps]] behaal wat hom die voortou in die kampioenskap laat neem het. Leclerc het egter vierde op die punteleer geëindig, meestal weens skade wat aan sy motor se onderstel opgedoen is ná 'n botsing met [[Lance Stroll]] by [[Zandvoort-renbaan|Zandvoort]]. In November 2015 het Leclerc tweede by die Macau Grand Prix geëindig. In Desember 2015 het Leclerc aan na-seisoen toetse deelgeneem vir ART Grand Prix en Arden International. De Vries het in Februarie 2016 bevestig dat Leclerc in die 2016 GP3-seisoen sou jaag.<ref>{{Cite web |date=24 February 2016 |title=De Vries joins 2016 GP3 field with ART |url=http://www.motorsport.com/gp3/news/de-vries-joins-2016-gp3-field-with-art-675332/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180630105323/https://www.motorsport.com/gp3/news/de-vries-joins-2016-gp3-field-with-art-675332/ |archive-date=30 June 2018 |access-date=24 February 2016 |quote="We have Charles Leclerc, Alexander Albon [neither confirmed yet], Jake Hughes, Jack Aitken and Kevin Jorg lining up on the grid and Antonio Fuoco is staying for another season. All these guys are capable of winning races"}}</ref> ART het Leclerc die volgende week onderteken. Met die span het hy drie oorwinnings behaal en die titel in sy eerste jaar van die reeks verower, ondanks die feit dat hy in die hoofwedren van die seisoen se laaste wedren in Aboe Dhabi 'n ongeluk gemaak het.<ref>{{Cite news |last=Allen |first=Peter |date=26 November 2016 |title=Leclerc is GP3 champion despite collision as De Vries wins |work=formulascout.com |url=http://www.formulascout.com/leclerc-is-gp3-champion-despite-collision-as-de-vries-wins/35825 |url-status=live |access-date=14 May 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190401175521/http://www.formulascout.com/leclerc-is-gp3-champion-despite-collision-as-de-vries-wins/35825 |archive-date=1 April 2019}}</ref> == 2017: FIA Formule 2-kampioenskap == [[Lêer:Charles Leclerc Jerez 2017.jpg|duimnael|Leclerc lei die 2017 Jerez Formule 2-rondte, op pad om die Formule 2-kampioenskap te wen]] Die week ná sy oorwinning in die GP3-titelren, is bevestig dat Charles Leclerc na die Formule 2-reeks vir die 2017-seisoen gradueer by Prema Racing, saam met mede-GP3-renjaer en Ferrari-junior Antonio Fuoco.<ref>{{Cite web |date=28 November 2016 |title=GP2: Ferrari juniors to Prema for 2017 |url=https://www.racer.com/international-racing/item/136792-ferrari-juniors-to-prema-in-gp2-for-2017 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161129151115/https://www.racer.com/international-racing/item/136792-ferrari-juniors-to-prema-in-gp2-for-2017 |archive-date=29 November 2016 |access-date=28 November 2016}}</ref> Hy het sy debuut by [[Bahrein Internasionale Renbaan|Bahrein]] gemaak, waar hy die voorwegspringposisie ingeneem het vir die hoofwedren, maar net derde geëindig.<ref>{{Cite news |last=Kalinauckas |first=Alex |title=Bahrain Formula 2: Markelov beats Nato and Leclerc with late surge |language=en |work=Autosport.com |url=http://www.autosport.com/news/report.php/id/128986 |url-status=live |access-date=8 August 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170625124358/http://www.autosport.com/news/report.php/id/128986 |archive-date=25 June 2017}}</ref> In die naelloopwedloop het sy Prema-span besluit om 'n middelwedloop-kuipestop te doen, wat baie ongewoon is in die korter naellooprenne. Hy het harder op sy medium Pirellibande gedruk en 'n voorsprong van nege sekondes geskep voordat hy gestop het. Dit sou hom tot die 14de plek laat terugval, maar Leclerc het hierna 13 motors verbygesteek en die oorwinning behaal deur Luca Ghiotto in die laaste rondte verby te steek.<ref>{{Cite news |last=Kalinauckas |first=Alex |title=Bahrain Formula 2: Ferrari junior Leclerc beats Ghiotto and Rowland |language=en |work=Autosport.com |url=http://www.autosport.com/news/report.php/id/129011 |url-status=live |access-date=8 August 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170808154041/http://www.autosport.com/news/report.php/id/129011 |archive-date=8 August 2017}}</ref> Nadat hy vir die tweede agtereenvolgende keer die voorwegspringposisie ingeneem het, het hy met Ghiotto gespook om weer in die Catalunya-pronkwedren te wen, ondanks 'n radiokwessie.<ref>{{Cite web |title=Leclerc scorches to feature victory – Formula 2 |url=http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/05_May/Leclerc-scorches-to-feature-victory-/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170808160928/http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/5_May/Leclerc-scorches-to-feature-victory-/ |archive-date=8 August 2017 |access-date=8 August 2017 |website=www.fiaformula2.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=Feature Race Press Conference, Barcelona – Formula 2 |url=http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/05_May/Feature-Race-Press-Conference-Barcelona/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170808154050/http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/5_May/Feature-Race-Press-Conference-Barcelona/ |archive-date=8 August 2017 |access-date=8 August 2017 |website=www.fiaformula2.com}}</ref> Leclerc het geen punte by sy tuisronde by [[Monaco-renbaan|Monaco]] aangeteken nie. Hy moes uit die voorwegspringplek van die ren onttrek weens 'n veringprobleem. Die uitval het ook beteken dat hy die naelloopwedloop agter op die rooster sou begin, en in hierdie wedren het hy met Norman Nato gebots terwyl hy probeer het om sy weg op die rooster te verbeter, wat uiteindelik daartoe gelei het dat albei jaers uit die wedren moes onttrek. Hy het die kampioenskapvoorsprong behou ten spyte van die slegte naweek, wat hy as 'reuse teleurstellend' beskryf het.<ref>{{Cite news |last=Kalinauckas |first=Alex |title=Monaco F2: Rowland takes first win as Leclerc retires |language=en |work=Autosport.com |url=http://www.autosport.com/news/report.php/id/129774 |url-status=live |access-date=8 August 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170808193301/http://www.autosport.com/news/report.php/id/129774 |archive-date=8 August 2017}}</ref><ref>{{Cite news |title=Monaco F2: De Vries takes maiden win in Rapax 1–2 |language=en |work=Motorsport.com |url=https://www.motorsport.com/fia-f2/news/monaco-f2-de-vries-rapax-sprint-race-911283/?s=1 |url-status=live |access-date=8 August 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170808155435/https://www.motorsport.com/fia-f2/news/monaco-f2-de-vries-rapax-sprint-race-911283/?s=1 |archive-date=8 August 2017}}</ref><ref>{{Cite news |title=Leclerc column: Moving on from Monaco misfortune |language=en |work=Motorsport.com |url=https://www.motorsport.com/fia-f2/news/charles-leclerc-column-monaco-f2-heartbreak-912533/ |url-status=live |access-date=8 August 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170808162457/https://www.motorsport.com/fia-f2/news/charles-leclerc-column-monaco-f2-heartbreak-912533/ |archive-date=8 August 2017}}</ref> Leclerc het 'n vierde agtereenvolgende voorwegspringplek by 'n wedren in Azerbeidjan geneem, wat hy aan sy oorlede pa, Herve, opgedra het. Hy het dit in nog 'n oorwinning omskep, hoewel die wedren vyf rondtes voor die geskeduleerde einde met 'n rooi vlag beëindig is.<ref>{{Cite news |last=Kalinauckas |first=Alex |title=Baku F2: Ferrari junior Charles Leclerc wins red-flagged race |language=en |work=Autosport.com |url=http://www.autosport.com/news/report.php/id/130343 |url-status=live |access-date=8 August 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170808072959/http://www.autosport.com/news/report.php/id/130343 |archive-date=8 August 2017}}</ref> In die naelloopwedloop het hy agtste weggespring, en vroeg tot tiende geval, maar teruggeveg tot sesde. Die uittrede van die renleier, sy titelmededinger Oliver Rowland, en De Vries, wat ook voor Leclerc was, het beteken dat Leclerc tot vierde verbeter het. Hy het toe verby [[Nicholas Latifi]] en Jordan King gekom en die nuwe leier, Nato, begin aanval. Hy het Nato verbygesteek, maar het 'n straf van tien sekondes gekry omdat hy nie stadiger gery het vir geel vlae nie, en het dus tweede geëindig.<ref>{{Cite web |title=Formula 2 – The Insider – Issue 4: So Close! |url=http://www.fiaformula2.com/Global/F2/2017/07_TheInsider/Insider2017-FIAF2-Issue4.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170808155503/http://www.fiaformula2.com/Global/F2/2017/07_TheInsider/Insider2017-FIAF2-Issue4.pdf |archive-date=8 August 2017 |website=fiaformula2.com}}</ref> In Oostenryk het hy sy vyfde voorwegspringplek ingeneem, en toe die vertoonwedren gewen ondanks druk van sy spanmaat Fuoco, en teen die einde, die DAMS van Latifi.<ref>{{Cite web |title=Leclerc Makes it Five in Austria – Formula 2 |url=http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/07_July/Leclerc-Makes-it-Five-in-Austria/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170809121450/http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/7_July/Leclerc-Makes-it-Five-in-Austria/ |archive-date=9 August 2017 |access-date=8 August 2017 |website=www.fiaformula2.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=Leclerc soars to feature victory – Formula 2 |url=http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/07_July/Leclerc-soars-to-feature-victory/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170912190840/http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/7_July/Leclerc-soars-to-feature-victory/ |archive-date=12 September 2017 |access-date=8 August 2017 |website=www.fiaformula2.com}}</ref> Hy sou uit die naelloopwedloop val nadat hy met Fuoco gebots het en getol het.<ref>{{Cite news |last=Kalinauckas |first=Alex |title=Artem Markelov wins Austria F2 sprint race, Charles Leclerc crashes |language=en |work=Autosport.com |url=http://www.autosport.com/news/report.php/id/130631 |url-status=live |access-date=8 August 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170808153304/http://www.autosport.com/news/report.php/id/130631 |archive-date=8 August 2017}}</ref> Deur vir die sesde keer die voorwegspringplek in te neem vir die volgende wedren, by Silverstone, het hy die rekord vir die meeste voorwegspringplekke na mekaar geëwenaar, wat deur [[Stoffel Vandoorne]] in 2014 en 2015 opgestel is. Hy het die wedren gewen, selfs nadat sy motor tydens die wedren aan die brand geslaan het, en selfs nadat een van sy kantspieëls in die slotfase losgeraak het.<ref>{{Cite web |title=Leclerc flies to five in Silverstone feature – Formula 2 |url=http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/07_July/Leclerc-flies-to-five-in-Silverstone-feature/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171020014346/http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/7_July/Leclerc-flies-to-five-in-Silverstone-feature/ |archive-date=20 October 2017 |access-date=8 August 2017 |website=www.fiaformula2.com}}</ref> Hy sou nie van voor in Hongarye begin nie, al het hy sy sewende agtereenvolgende voorwegsprongposisie ingeneem, aangesien hy vir 'n tegniese oortreding gediskwalifiseer is. Ten spyte daarvan dat hy laaste begin het, was hy by die eerste draai in die 12de posisie. Deur 'n alternatiewe bandstrategie te genut wat hom op die mediumbande laat begin het, het Leclerc agter [[Alexander Albon]] vasgeval, wat op dieselfde strategie was, hoewel hy uiteindelik verby is en vierde sou eindig. Hy sou ook die volgende dag vierde in die naelloopwedloop eindig, wat hom 'n 50-punt-kampioenskapvoorsprong bo Rowland gegee het.<ref>{{Cite web |title=Rowland on top in dramatic Budapest feature – Formula 2 |url=http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/07_July/Rowland-on-top-in-dramatic-Budapest-feature/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170930161755/http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/7_July/Rowland-on-top-in-dramatic-Budapest-feature/ |archive-date=30 September 2017 |access-date=8 August 2017 |website=www.fiaformula2.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=Matsushita dominates Budapest sprint – Formula 2 |url=http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/07_July/Matsushita-dominates-Budapest-sprint/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171001202259/http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2017/7_July/Matsushita-dominates-Budapest-sprint/ |archive-date=1 October 2017 |access-date=8 August 2017 |website=www.fiaformula2.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=STATS TO CHAT – The Insider |url=http://theinsider.fiaformula2.com/f2/issue-7-f2/stats-to-chat-7/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170808155414/http://theinsider.fiaformula2.com/f2/issue-7-f2/stats-to-chat-7/ |archive-date=8 August 2017 |access-date=8 August 2017 |website=theinsider.fiaformula2.com |language=en}}</ref> Vir die Belgiese rondtes het Leclerc weer die voorwegspringplek geneem en die wedren oortuigend met meer as 20 sekondes gewen, maar sy oorwinning is gediskwalifiseer omdat een van sy skyfblokke buitensporig verweer was. Nadat Leclerc in die 19de plek moes wegspring, het hy weer tot die vyfde plek geklim en 3,8 sekondes agter die wenner Sérgio Sette Câmara geëindig. [[Beeld:F2-Race1のシャルル１ (36974715682).jpg|duimnael|links|Leclerc by die 2017 Monza Formule-2 rondte]] Vir die Italiaanse skouwedren het Leclerc om die voortou geveg; op die laaste rondte was hy egter in 'n ongeluk met De Vries betrokke. Nadat hy vir die tweede agtereenvolgende naelloopwedloop agter op die rooster weggespring het, het Leclerc daarin geslaag om terug te veg na die negende posisie, al was dit sonder enige punte. Met 'n marge van 57 punte oor Rowland wat op pad was na die voorlaaste rondes by Jerez, het Leclerc sy agtste voorwegspringplek van die seisoen behaal, met albei sy tydrondtes wat goed genoeg was vir die voorwegspringplek. In die vertoonwedren het Leclerc die meeste van die vroeë wedloop op sagte bande oorheers en kon die meeste van die deelnemers op die alternatiewe strategie verbysteek. Met sewe rondtes om te gaan, het Nobuharu Matsushita egter met Santino Ferrucci gebots, wat die veiligheidsmotor laat verskyn het. Op die punt toe die wedren hervat is, is Leclerc oor die spanradio verkeerd ingelig dat dit die "laaste rondte" was, al was daar vier rondtes om te gaan,<ref name=":1">{{Cite news |title=Leclerc column: How lap count mishap nearly delayed F2 title |language=en |work=Motorsport.com |url=https://www.motorsport.com/fia-f2/news/leclerc-column-jerez-title-mishap-lap-count-964048/ |url-status=live |access-date=6 February 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220321175936/https://www.motorsport.com/fia-f2/news/leclerc-column-jerez-title-mishap-lap-count-964048/3051381/ |archive-date=21 March 2022}}</ref> so nadat hy hard gedruk het om 'n gaping op te bou, was Leclerc se bande "erg oorverhit" met verskeie rondtes nog om te gaan, en alhoewel sy bande teen die einde "heeltemal gaar" was, het Leclerc daarin geslaag om 'n stormende Rowland met 0.23 sekondes terug te hou,<ref>{{Cite web |title=Results – Formula 2 |url=http://www.fiaformula2.com/Results/?raceid=982&seasonid=174 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171112160550/http://www.fiaformula2.com/Results/?seasonid=174&raceid=982 |archive-date=12 November 2017 |access-date=6 February 2018 |website=www.fiaformula2.com}}</ref> en die FIA Formule 2-kampioenskap in sy nuwelingseisoen in te palm in die F1-voerderreeks.<ref>{{Cite news |date=7 October 2017 |title=Leclerc seals F2 title with Jerez win |work=Autosport.com |publisher=Motorsport Network |url=https://www.autosport.com/f2/news/132272/leclerc-seals-f2-title-with-jerez-win |url-status=live |access-date=8 October 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190308051753/https://www.autosport.com/f2/news/132272/leclerc-seals-f2-title-with-jerez-win |archive-date=8 March 2019}}</ref> Deur die kampioenskap te beklink, het Leclerc die jongste kampioen ooit van die hoofondersteuningsreeks vir Formule 1 geword op 19 jaar, 356 dae ouderdom, en die eerste jaer sedert [[Nico Hülkenberg]] in 2009 om die kampioenskap in hul nuwelingseisoen te wen ('n prestasie wat net [[Nico Rosberg]] en [[Lewis Hamilton]] voorheen vermag het) en die enigste jaer wat 'n kampioenskap met die Dallara GP2/11-onderstel in hul nuwelingseisoen gewen het. Vir die naelloopwedloop het Leclerc in die agtste plek weggespring, maar weens sy motor se aggressiewe opset moes hy en sy spanmaat, Antonio Fuoco, die naelloopwedloop by die kuipe aandoen vir nuwe bande. Leclerc het egter deur die veld gevleg, maar weens die oormatige slytasie van sy bande het hy drie plekke in die laaste rondte afgestaan en in die sewende posisie geëindig. Vir die laaste rondes by Aboe Dhabi het Leclerc in die sesde plek gekwalifiseer vir die vertoonwedren, sy laagste wegspringposisie die hele seisoen, uitgesluit strawwe. Ten spyte hiervan het hy egter daarin geslaag om die hoogste van die renjaers op 'n alternatiewe strategie in Aboe Dhabi (sag, dan supersag) in die vierde plek te eindig. Hy het tot derde gevorder, maar is in die laaste draai van die laaste rondte deur Antonio Fuoco geklop. Hierdie posisie is egter later na tweede verander nadat die wedrenwenner, Oliver Rowland, en Fuoco gediskwalifiseer is vir onderskeidelik oormatige vloerslytasie en onderdruk-voorbande. Vir Leclerc se laaste wedren het hy in die sewende posisie weggespring. Hy kon aanvanklik twee plekke opmaak, maar het stadiger gevorder as die renleiers Alexander Albon en Nicholas Latifi. Soos die wedren gevorder het, het Leclerc egter tyd begin wen vergeleke met sy mededingers en daarin geslaag om Latifi met 'n paar rondtes oor verby te steek. Vir die laaste drie rondtes was DRS gedeaktiveer en geel vlae in die finale sektor het beteken dat Leclerc agter Albon vasgeval het, maar op die laaste rondte het albei jaers verstrengel geraak, veroorsaak deur Leclerc wat Albon gestamp het, en albei het 'n naelren gehad totdat Leclerc uiteindelik die voortou geneem het en met 1.293 sekondes gewen het, sy laaste oorwinning in sy laaste Formule 2-ren. ==Formule Een-uitslae== (Uitslae met {{Pictogram poleposition}} toon voorwegspronge aan, {{Pictogram snelste ronde}} is vinnigste rondte) {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" |- ! Jaar ! Inskrywer ! Onderstel ! Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Plek ! Punte |- | [[2016 Formule Een-seisoen|2016]] ! [[Haas F1-span]] ! [[Haas F1-span|Haas]] VF-16 ! [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 061 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] | [[2016 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2016 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2016 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2016 Russiese Grand Prix|RUS]] | [[2016 Spaanse Grand Prix|SPA]] | [[2016 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2016 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2016 Europese Grand Prix|EUR]] | [[2016 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] |style="background:#F1F8FF;"| [[2016 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"| [[2016 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"| [[2016 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|TD}} | [[2016 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2016 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2016 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2016 Maleisiese Grand Prix|MAL]] | [[2016 Japannese Grand Prix|JPN]] | [[2016 Verenigde State Grand Prix|USA]] | [[2016 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] |style="background:#F1F8FF;"| [[2016 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|TD}} | [[2016 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | ! – ! – |- |[[2017 Formule Een-seisoen|2017]] ![[Sauber|Sauber F1-span]] ![[Sauber]] C36 ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 061 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] | [[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] | [[2017 Spaanse Grand Prix|SPA]] | [[2017 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] | [[2017 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] | [[2017 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] |style="background:#F1F8FF;"| [[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|TD}} | [[2017 Japannese Grand Prix|JPN]] |style="background:#F1F8FF;"| [[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"| [[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"| [[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|TD}} | [[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | | ! – ! – |- |[[2018 Formule Een-seisoen|2018]] ![[Sauber|Alfa Romeo Sauber F1]] ![[Sauber]] C37 ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 062 EVO 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|12}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|19}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />{{small|6}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|10}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|18}}{{smallsup|†}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Franse Grand Prix|FRA]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />{{small|9}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2018 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|15}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|Ret}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|11}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|7}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|7}} | ! 13de ! 39 |- |[[2019 Formule Een-seisoen|2019]] ![[Scuderia Ferrari]] ![[Scuderia Ferrari|Ferrari SF90]] ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 064 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|5}} |style="background:#FFDF9F;"| [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />3{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|5}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />5{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />{{small|5}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2019 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#FFDF9F;"| [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|3}} |style="background:#FFDF9F;"| [[2019 Franse Grand Prix|FRA]]<br />{{small|3}} |style="background:#DFDFDF;"| [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />2{{Pictogram poleposition}} |style="background:#FFDF9F;"| [[2019 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|3}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2019 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|4}} |style="background:#FFFFBF;"| [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />1{{Pictogram poleposition}} |style="background:#FFFFBF;"| [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />1{{Pictogram poleposition}} |style="background:#DFDFDF;"| [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />2{{Pictogram poleposition}} |style="background:#FFDF9F;"| [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />3{{Pictogram poleposition}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />6 |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />4{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />4{{Pictogram snelste ronde}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|18}}{{smallsup|†}} |style="background:#FFDF9F;"| [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|3}} | ! 4de ! 264 |- |[[2020 Formule Een-seisoen|2020]] ![[Scuderia Ferrari]] ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] SF1000 ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 065 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |bgcolor=dfdfdf| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>2</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>11</small> |bgcolor=ffdf9f| [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>3</small> |bgcolor=dfffdf| [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br /><small>4</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>14</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br /><small>8</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>6</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br /><small>7</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br /><small>4</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br /><small>4</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BAH]]<br /><small>10</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>13</small> | | | | | !8ste !98 |- | [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] ![[Scuderia Ferrari]] ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] SF21 ![[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 066 1.6 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |bgcolor=dfffdf| [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br />6 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br />4 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br />6 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br />4 |bgcolor=ffffff| [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br />DNS{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf| [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br />4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=cfcfff| [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br />16 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br />7 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br />8 |bgcolor=dfdfdf| [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> 2 |bgcolor=efcfff| [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> <small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br />8 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br />5 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br />4 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br />15 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> 4 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> 4 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> 5 |bgcolor=dfffdf| [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> 5 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> 8 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> 7 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br />10 |bgcolor=efefef|'''7de''' |bgcolor=efefef|'''159''' |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] ! [[Scuderia Ferrari]] ! [[Ferrari]] F1-75 ! [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] 067 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] |bgcolor=ffffbf| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfdfdf| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/> 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=ffffbf| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> 1{{Pictogram poleposition|p=1|f=1}} |bgcolor=dfffdf| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>^'''2'''6 |bgcolor=dfdfdf| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/> 2{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/><small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>4{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=efcfff| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/><small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>5 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>4 |bgcolor=ffffbf| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>^'''2'''1 |bgcolor=ffffbf| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/><small>DNF</small>{{Pictogram poleposition}} |bgcolor=dfffdf| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>6 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> | '''2*''' | '''178*''' |- ! Jaar ! Inskrywer ! Onderstel ! Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Plek ! Punte |} '''*''' Seisoen nog aan die gang<br /> † Kon nie die ren voltooi nie, maar is geklassifiseer omrede hy meer as 90% van die wedrenafstand afgelê het.<br /> ‡ In België is halwe punte toegeken in 2021, weens 'n verkorte wedren na hewige reën. == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Leclerc, Charles}} [[Kategorie:Monegaske]] [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 1997]] [[Kategorie:Lewende mense]] fs3dttgjs9npyhsod8xhjm17swo69k4 0 135711 2516520 2515361 2022-07-31T18:02:39Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Pierre Gasly | image = Pierre Gasly 2017 Malaysia.jpg | pixels = 245px | caption = Gasly in 2017 | nationality = {{Vlagland|FRA}} | birth_date = {{GDEO|1996|2|7|df=y}} | birth_place = [[Rouen]], Frankryk | Old Team = {{nowrap|[[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Honda Racing F1|Honda]]<ref>{{cite news|url=https://www.autosport.com/f1/news/133067/toro-rosso-keeps-gasly-and-hartley-for-2018|title=Toro Rosso keeps Pierre Gasly, Brendon Hartley for 2018 F1 season|first=Glenn|last=Freeman|work=autosport.com|publisher=Motorsport Network|date=16 November 2017|access-date=16 November 2017}}</ref>}} | 2022 Team = [[Scuderia AlphaTauri]] | Car number = 10 | Races = {{F1stat|GAS|entries}} ({{F1stat|GAS|starts}} begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|GAS|wins}} | Podiums = {{F1stat|GAS|podiums}} | Points = {{F1stat|GAS|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|GAS|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|GAS|fastestlaps}} | First race = [[2017 Maleisiese Grand Prix]] | First win = [[2020 Italiaanse Grand Prix]] | Last win = [[2020 Italiaanse Grand Prix]] | Last race = {{Laaste F1GP}} | Last season = 2021 | Last position = 9de (110 punte) }} '''Pierre Gasly''' (gebore te [[Rouen]], [[7 Februarie]] [[1996]]) is 'n [[Frankryk|Franse]] [[Formule 1]]-motorrenjaer wat tans vir die [[Scuderia AlphaTauri]]-span deelneem. Hy is die GP2-reekskampioen in 2016, en die naaswenner in die 2014 Formule Renault 3.5-reeks en die 2017 Super Formule-kampioenskap. Hy maak sy Formule 1-debuut in die [[2017 Formule Een-seisoen]] by die [[Scuderia Toro Rosso]] tydens die [[2017 Maleisiese Grand Prix|Maleisiese Grand Prix]] as plaasvervanger vir [[Daniil Kvyat]].<ref name="Toro Rosso">{{Cite news|url=https://www.motorsport.com/f1/news/toro-rosso-confirms-gasly-for-malaysian-gp-957830/|title=Toro Rosso confirms Gasly for next races|work=Motorsport.com|date=26 September 2017|access-date=26 September 2017|language=en}}</ref> Hy het in 2019 na [[Red Bull Racing]] verskuif voor hy terug is Torro Rosso toe nadat hy tussen die [[2019 Hongaarse Grand Prix|Hongaarse]] en [[2019 Belgiese Grand Prix|Belgiese ronde]] met [[Alexander Albon]] omgeruil is, as spanmaat van [[Daniil Kvyat]].<ref>{{Cite web|url=https://www.motorsport.com/f1/news/albon-gasly-red-bull-spa/4512520/|title=Albon replaces Gasly at Red Bull from Spa|website=www.motorsport.com|language=en|access-date=12 Augustus 2019}}</ref> Gasly behaal sy eerste Formule Een-oorwinning tydens die [[2020 Italiaanse Grand Prix|Italiaanse Grand Prix in 2020]] terwyl hy vir AlphaTauri jaag. {{clear}} ==Volledige Formule Een-uitslae== {| class="wikitable" style="font-size: 80%; text-align: center" |- ! Jaar ! Inskrywer ! Onderstel ! Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 !Plek !Punte |- |[[2017 Formule Een-seisoen|2017]] ![[Scuderia Toro Rosso]] ![[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]] STR12 ![[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]] 1.6 [[V6-enjin|V6-turbo]] | [[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] | [[2017 Spaanse Grand Prix|SPA]] | [[2017 Monaco Grand Prix|MON]] | [[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] | [[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] | [[2017 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] | [[2017 Britse Grand Prix|GBR]] | [[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] | [[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] |style="background:#CFCFFF;"| [[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]]<br />{{small|14}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2017 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|13}} | [[2017 Verenigde State Grand Prix|USA]] |style="background:#CFCFFF;"| [[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|12}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|16}} | | !21ste !0 |- |[[2018 Formule Een-seisoen|2018]] !Red Bull Toro Rosso ![[Scuderia Toro Rosso]] STR13 ![[Honda Racing F1|Honda]] RA618H 1.6 [[V6-enjin|V6-turbo]] |style="background:#EFCFFF;"| [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>{{small|4}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]]<br/>{{small|18}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>{{small|12}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2018 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br/>{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>{{small|7}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>{{small|11}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2018 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>{{small|11}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>{{small|13}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Duitse Grand Prix|GER]]<br/>{{small|14}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>{{small|6}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>{{small|9}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>{{small|14}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/>{{small|13}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/>{{small|11}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/>{{small|12}} |style="background:#DFFFDF;"| [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br/>{{small|10}} |style="background:#CFCFFF;"| [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br/>{{small|13}} |style="background:#EFCFFF;"| [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>{{small|DNF}} | ! 15de ! 29 |- | rowspan="2" |[[2019 Formule Een-seisoen|2019]] ! Aston Martin Red Bull Racing ! [[Red Bull Racing]] RB15 ! rowspan="2" | [[Honda Racing F1|Honda]] RA619H 1.6 [[V6-enjin|V6-turbo]] | style="background:#CFCFFF;"|[[2019 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>{{small|11}} | style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>{{small|8}} | style="background:#DFFFDF;"|''[[2019 Chinese Grand Prix|CHN]]''<br/>{{small|6}} | style="background:#EFCFFF;"|[[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>{{small|DNF}} | style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>{{small|6}} | style="background:#DFFFDF;"|''[[2019 Monaco Grand Prix|MON]]''<br/>{{small|5}} | style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Kanadese Grand Prix|CAN]]<br/>{{small|8}} | style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>{{small|10}} | style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>{{small|7}} | style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>{{small|4}} | style="background:#CFCFFF;"|[[2019 Duitse Grand Prix|GER]]<br/>{{small|14}} | style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>{{small|6}} | | | | | | | | | | ! rowspan="2" | 7de ! rowspan="2" | 95 |- ! [[Red Bull Racing|Red Bull Toro Rosso]]-[[Honda]] ! [[Scuderia Toro Rosso]] STR14 | | | | | | | | | | | | style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>{{small|9}} | style="background:#CFCFFF;"|[[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>{{small|11}} | style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/>{{small|8}} | style="background:#CFCFFF;"|[[2019 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>{{small|14}} | style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/>{{small|7}} | style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br/>{{small|9}} | style="background:#CFCFFF;"|[[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/>{{small|16}} | style="background:#DFDFDF;"|[[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br/>{{small|2}} | style="background:#CFCFFF;"|[[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>{{small|18}} | |- |[[2020 Formule Een-seisoen|2020]] ![[Scuderia AlphaTauri]]-[[Honda]] ![[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]] AT01 ![[Honda Racing F1|Honda]] RA620H 1.6 [[V6-enjin|V6-turbo]] |bgcolor=dfffdf| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>7</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br /><small>15</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>7</small> |bgcolor=cfcfff| [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br /><small>11</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>9</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>8</small> |bgcolor=ffffbf| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>1</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br /><small>6</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br /><small>5</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br /><small>13</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BAH]]<br /><small>6</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br /><small>11</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>8</small> | | | | | |bgcolor=efefef| '''10de''' |bgcolor=efefef| '''75''' |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" | [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] ! [[Scuderia AlphaTauri]]-[[Honda]] ! AlphaTauri AT02 ! [[Honda Racing F1|Honda]] RA621H 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] |bgcolor=cfcfff| [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /><small>17</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/><small>7</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /><small>6</small> |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /><small>3</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /><small>7</small> |bgcolor=efcfff| [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /><small>9</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /><small>11</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /><small>6</small>‡ |bgcolor=dfffdf| [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /><small>4</small> |bgcolor=efcfff| [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /><small>13</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /><small>6</small> |bgcolor=efcfff| [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /><small>4</small> |bgcolor=efcfff| [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /><small>7</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /><small>11</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /><small>6</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /><small>5</small> |bgcolor=efefef|'''9de''' |bgcolor=efefef|'''110''' |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] ! [[Scuderia AlphaTauri]] ! AlphaTauri AT03 ! Red Bull Powertrains RA621H 1.6 [[V6-enjin|V6 T]] |bgcolor=efcfff| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>DNF |bgcolor=dfffdf| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>8 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>9 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>12 |bgcolor=efcfff| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>DNF |bgcolor=cfcfff| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>13 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>11 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>5 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>14 |bgcolor=efcfff| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>DNF |bgcolor=cfcfff| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>15 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>12 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>12 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> | '''13de *''' | '''16 *''' |- ! Jaar ! Inskrywer ! Onderstel ! Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !Plek !Punte |} '''*''' Seisoen nog aan die gang<br/> † Kon nie die ren voltooi nie, maar is geklassifiseer omrede hy meer as 90% van die wedrenafstand afgelê het.<br/> ‡ In België is halwe punte toegeken in 2021, na 'n verkorte wedren weens hewige reënbuie. == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Gasly, Pieree}} [[Kategorie:Franse renjaers]] [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 1996]] [[Kategorie:Lewende mense]] 9hzoev2vhmcb7yzmjv9rhj3tqhp0ot4 3 136483 2516592 1665777 2022-08-01T03:51:54Z MdsShakil 132166 MdsShakil het bladsy [[Gebruikerbespreking:Adamajreynolds]] na [[Gebruikerbespreking:Asyncadr]] geskuif: Bladsy is outomaties geskuif na hernoeming van gebruiker "[[Spesiaal:CentralAuth/Adamajreynolds|Adamajreynolds]]" na "[[Spesiaal:CentralAuth/Asyncadr|Asyncadr]]" wikitext text/x-wiki == Welkom == {| class="toccolours" width="100%" style="font-size:100%; margin-bottom:0.5em;" | {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="6" style="font-size:95%; line-height:125%; background-color:#faf6ed; border:1px solid #faecc8;" |- | colspan="4" style="background-color:#faecc8;" |<big>'''{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Hallo,&nbsp;gebruiker vanaf [[IP-adres]] {{BASEPAGENAME}} | Hallo&nbsp;{{PAGENAME}}}},''' [[Wikipedia:Welkom nuwelinge|hartelik welkom]] op die Afrikaanse Wikipedia!</big> |- | colspan="4" | Dankie vir jou belangstelling in [[Wikipedia]]. Ons werk hier aan die ideaal van ’n gratis en vrylik beskikbare, vrylik bewerkbare, neutrale en volledige ensiklopedie. |- | colspan="4" | Die [[Afrikaanse Wikipedia]] bestaan al sedert Desember 2001 en bevat reeds ''{{NUMBEROFARTICLES}}'' artikels. Vanaf die begin van die projek het die gebruikers ’n aantal riglyne en uitgangspunte vir artikelbewerking en onderlinge samewerking opgestel. Nuwelinge kan hieruit voordeel trek. Jy mag dit behulpsaam vind om van die skakels in hierdie raampie te volg en met die projek vertroud te raak voordat jy begin bydra. Indien jou vingers jeuk om te eksperimenteer, kan jy gerus ons [[Wikipedia:Sandput|Sandput]] besoek: dit is juis vir die rede daar. Uiteindelik wil ons dat al ons gebruikers [[Wikipedia:Voel vry en gaan jou gang|vry voel om hulle gang te gaan]], maar dit doen natuurlik geen kwaad om ’n bietjie houvas te kry voor 'n mens in die diep kant in spring nie! Besoek gerus ook ons [[Wikipedia:Geselshoekie|Geselshoekie]], ons gebruikers staan gereed om hand by te sit, of bloot net hand te skud. |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Books-aj.svg aj ashton 01.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Verifieerbaarheid}} | [[Wikipedia:Verifieerbaarheid|'''Verifieerbaarheid''']]<br />Die eerste van Wikipedia se drie kernbeleide | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Konversation.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Geselshoekie}} | [[Wikipedia:Geselshoekie|'''Geselshoekie''']]<br />Die gewilde bymekaarkomplek |- | width="8%" align="right" | {{Klik|Afbeelding=OrgChem Nomen pictograph.png|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Geen oorspronklike navorsing}} | width="38%" | [[Wikipedia:Geen oorspronklike navorsing|'''Geen oorspronklike navorsing''']]<br/>Die tweede van Wikipedia se drie kernbeleide | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Bucket in the sand.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Sandput}} | width="38%" | [[Wikipedia:Sandput|'''Sandput''']]<br />Eksperimenteer na hartelus |- | align="right" |{{Klik|Afbeelding=Unbalanced scales.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Neutrale standpunt}} | [[Wikipedia:Neutrale standpunt| '''Neutrale standpunt''']]<br />Die derde van Wikipedia se drie kernbeleide | width="8%" align="right" | {{Klik|Afbeelding=Icon tools.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Redigeringsinstruksies}} | [[Wikipedia:Redigeringsinstruksies|'''Redigeringsinstruksies''']]<br />Hoe maak ek: teks wat skuinsgedruk is? ’n opskrif? tabelle? |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Nuvola apps important yellow.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Wat Wikipedia nie is nie}} | [[Wikipedia:Wat Wikipedia nie is nie|'''Wat Wikipedia nie is nie''']]<br />Daar is ook ’n paar dinge wat ons nié hier doen nie | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Icon - upload photo 2.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Beelde}} | [[Wikipedia:Beelde|'''Beelde''']]<br />As jy jou kiekies wil oplaai |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Crystal Clear app ksmiletris.png|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Beleefdheid}} | [[Wikipedia:Beleefdheid|'''Beleefdheid''']]<br />Ken jou maniere | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Crystal Clear app kedit.svg||Grootte=30px|Link=Wikipedia:Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel}} | [[Wikipedia:Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel|'''Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel''']]<br />Soms sê die naam alles {{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{!}}- {{!}} colspan="4" style="border-top:2px solid #faecc8;" {{!}}Jou bydrae word nou geregistreer onder jou IP-adres. Daar is verskeie voordele gebonde aan die skep van ’n rekening - sluit gerus by ons aan!| }} |- | colspan="4" style="border-top:2px solid #faecc8;" | Hierdie bladsy, wat nou op jou skerm staan, is trouens jou persoonlike besprekingsbladsy. Die plek waar ander Wikipediane jou in die toekoms kan kontak en jy hulle dan kan beantwoord. Elke gebruiker het so ’n bladsy. Jy kan dus ook boodskappe op ander gebruikers se besprekingsbladsye los. Sluit boodskappe en besprekings altyd af met <big><nowiki>~~~~</nowiki></big> of deur op die handtekeningknop in die wysigingsvenster te kliek: sodoende word jou boodskap onderteken met jou gebruikersnaam en die datum en tyd waarop die boodskap voltooi is. Kliek dan as laaste op "Stoor bladsy" om enige bewerkings te stoor. |} |} --[[Gebruiker:KabouterBot|KabouterBot]] ([[Gebruikerbespreking:KabouterBot|kontak]]) 21:53, 23 April 2018 (UTC) mqempamokyvu9daip9q2whxmsm4jdbd 10 140433 2516488 2515394 2022-07-31T17:17:49Z Aliwal2012 39067 2022 Hongaarse Grand Prix wikitext text/x-wiki <noinclude><!-- The following stats have been updated for the 2022 Hungarian Grand Prix - entries, starts, poles, wins, podiums, fastest laps, careerpoints, seasonpoints, seasonposition The following have been updated following the sprint race, but will need to be updated again based on the points awarded during the main race - The following stats still need to be updated: - --></noinclude>{{safesubst:<noinclude />#switch: {{{1|}}} | UPTO = 2022 Hongaarse Grand Prix <noinclude><!-- Try to always make this a corresponding article's name: e.g. "2022 Monaco Grand Prix" instead of "qualifying for the 2022 Monaco Grand Prix", as this may be automatically wikilinked --></noinclude> <!-- Drivers who have competed in 2022 --> | ALB = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 51 | starts = 51 | poles = 0 | wins = 0 | podiums = 2 | fastestlaps = 0 | careerpoints = 200 | seasonpoints = 3 | seasonposition = 19th }} | ALO = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 349 | starts = 346 | poles = 22 | wins = 32 | podiums = 98 | fastestlaps = 23 | careerpoints = 2021 | seasonpoints = 41 | seasonposition = 10th }} | BOT = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 192 | starts = 191 | poles = 20 | wins = 10 | podiums = 67 | fastestlaps = 19 | careerpoints = 1784 | seasonpoints = 46 | seasonposition = 9th }} | GAS = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 99 | starts = 99 | poles = 0 | wins = 1 | podiums = 3 | fastestlaps = 3 | careerpoints = 325 | seasonpoints = 16 | seasonposition = 13th }} | HAM = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 301 | starts = 301 | poles = 103 | wins = 103 | podiums = 188 | fastestlaps = 61 | careerpoints = 4311.5 | seasonpoints = 146 | seasonposition = 6th }} | LAT = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 52 | starts = 52 | poles = 0 | wins = 0 | podiums = 0 | fastestlaps = 0 | careerpoints = 7 | seasonpoints = 0 | seasonposition = 20th }} | LEC = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 94 | starts = 93 | poles = 16 | wins = 5 | podiums = 18 | fastestlaps = 7 | careerpoints = 738 | seasonpoints = 178 | seasonposition = 2nd }} | MAG = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 133 | starts = 132 | poles = 0 | wins = 0 | podiums = 1 | fastestlaps = 2 | careerpoints = 180 | seasonpoints = 22 | seasonposition = 11th }} | NOR = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 73 | starts = 73 | poles = 1 | wins = 0 | podiums = 6 | fastestlaps = 4 | careerpoints = 382 | seasonpoints = 76 | seasonposition = 7th }} | OCO = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 102 | starts = 102 | poles = 0 | wins = 1 | podiums = 2 | fastestlaps = 0 | careerpoints = 330 | seasonpoints = 58 | seasonposition = 8th }} | PER = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 230 | starts = 226 | poles = 1 | wins = 3 | podiums = 21 | fastestlaps = 8 | careerpoints = 1069 | seasonpoints = 173 | seasonposition = 3rd }} | RIC = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 223 | starts = 223 | poles = 3 | wins = 8 | podiums = 32 | fastestlaps = 16 | careerpoints = 1293 | seasonpoints = 19 | seasonposition = 12th }} | RUS = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 73 | starts = 73 | poles = 1 | wins = 0 | podiums = 6 | fastestlaps = 1 | careerpoints = 177 | seasonpoints = 158 | seasonposition = 4th }} | SAI = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 154 | starts = 153 | poles = 1 | wins = 1 | podiums = 12 | fastestlaps = 3 | careerpoints = 692.5 | seasonpoints = 156 | seasonposition = 5th }} | SCH<!--DO NOT CHANGE, this is NOT a reflection of what the graphics use--> = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 35 | starts = 34 | poles = 0 | wins = 0 | podiums = 0 | fastestlaps = 0 | careerpoints = 12 | seasonpoints = 12 | seasonposition = 15th }} | STR = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 114 | starts = 113 | poles = 1 | wins = 0 | podiums = 3 | fastestlaps = 0 | careerpoints = 180 | seasonpoints = 4 | seasonposition = 18th }} | TSU = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 35 | starts = 33 | poles = 0 | wins = 0 | podiums = 0 | fastestlaps = 0 | careerpoints = 43 | seasonpoints = 11 | seasonposition = 16th }} | VER = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 154 | starts = 154 | poles = 16 | wins = 28 | podiums = 70 | fastestlaps = 19 | careerpoints = 1815.5 | seasonpoints = 258 | seasonposition = 1st }} | VET = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 291 | starts = 290 | poles = 57 | wins = 53 | podiums = 122 | fastestlaps = 38 | careerpoints = 3077 | seasonpoints = 16 | seasonposition = 14th }} | ZHO = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 13 | starts = 13 | poles = 0 | wins = 0 | podiums = 0 | fastestlaps = 0 | careerpoints = 5 | seasonpoints = 5 | seasonposition = 17th }} | HUL = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 184 | starts = 181 | poles = 1 | wins = 0 | podiums = 0 | fastestlaps = 2 | careerpoints = 521 | seasonpoints = 0 | seasonposition = 21st }} <!-- Drivers who competed in 2021 but have not competed in 2022 --> | GIO = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 62 | starts = 62 | poles = 0 | wins = 0 | podiums = 0 | fastestlaps = 0 | careerpoints = 21 | seasonpoints = 3 | seasonposition = 18th }} | KUB = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 99 | starts = 99 | poles = 1 | wins = 1 | podiums = 12 | fastestlaps = 1 | careerpoints = 274 | seasonpoints = 0 | seasonposition = 20th }} | MAZ = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 22 | starts = 21 | poles = 0 | wins = 0 | podiums = 0 | fastestlaps = 0 | careerpoints = 0 | seasonpoints = 0 | seasonposition = 21st }}<!-- Drivers who competed in 2020 but have not competed in 2021 or 2022--> | AIT = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 1 | starts = 1 | poles = 0 | wins = 0 | podiums = 0 | fastestlaps = 0 | careerpoints = 0 | seasonpoints = 0 | seasonposition = 22nd }} | FIT = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 2 | starts = 2 | poles = 0 | wins = 0 | podiums = 0 | fastestlaps = 0 | careerpoints = 0 | seasonpoints = 0 | seasonposition = 23rd }} | GRO = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 181 | starts = 179 | poles = 0 | wins = 0 | podiums = 10 | fastestlaps = 1 | careerpoints = 391 | seasonpoints = 2 | seasonposition = 19th }} | KVY = {{safesubst:<noinclude />#switch: {{{2|}}} | entries = 112 | starts = 110 | poles = 0 | wins = 0 | podiums = 3 | fastestlaps = 1 | careerpoints = 202 | seasonpoints = 32 | seasonposition = 14th }} }}<noinclude> {{Documentation}} </noinclude> dnp4y0pxm8z5ei9fpu86x7rt1dmsaxt 1 152657 2516627 1710246 2022-08-01T07:09:49Z Oesjaar 7467 /* Nidorella ivifolia */ nuwe afdeling wikitext text/x-wiki {{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}} == Nidorella ivifolia == Dit is tans die aanvaarde naam. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:09, 1 Augustus 2022 (UTC) lhjfn2iby3xj2de9prwyabi9x1arg75 0 194780 2516629 2220246 2022-08-01T07:11:34Z Mashkawat.ahsan 90229 Balinees video wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Taal |naam=Balinees |inheemsenaam=ᬪᬵᬱᬩᬮᬶ, ᬩᬲᬩᬮᬶ<br />''Basa Bali, Bhāṣā Bali'' |uitspraak= |familiekleur=Austronesies |state={{vlagland|Indonesië}} |streek=[[Suidoos-Asië]] |sprekers=3,95 miljoen<ref>{{cite web |url=https://www.ethnologue.com/language/ban |title=Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition, Bali |publisher=[[Ethnologue]] |access-date=15 Oktober 2019 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200414090722/https://www.ethnologue.com/language/ban |archive-date=14 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> |rang= |skrif=[[Latynse alfabet]] (algemeen)<br />[[Balinese skrif]] (opsioneel) |fam1=[[Austronesiese tale|Austronesies]] |fam2=[[Maleis-Polinesiese tale|Maleis-Polinesies]] |fam3=Kern-Maleis-Polinesies |fam4=Maleis-Soembawa |fam5=Bali-Sasak |nasie= |agentskap= |iso1=|iso2=ban|iso3=ban |kaart= }} '''Balinees''' (ᬪᬵᬱᬩᬮᬶ, ᬩᬲᬩᬮᬶ, ''Basa Bali'', ''Bhāṣā Bali''; letterlik: "taal van Bali") is 'n [[Maleis-Polinesiese tale|Maleis-Polinesiese taal]] wat in [[Suidoos-Asië]] op die eiland [[Bali]] (vandaar die naam) en omliggende eilande soos Nusa Penida, [[Lombok]] en [[Java (eiland)|Java]] van [[Indonesië]] gepraat word. Die taal word tans deur sowat 3,95 miljoen mense gepraat, hoofsaaklik Balinese. [[File:WIKITONGUES - Ni Luh speaking Balinese.webm|thumb|250px|Balinees]] [[Lêer:Java languages.JPG|duimnael|links|Verspreiding van tale op die eilande Java, Bali en Madoera in Indonesië]] [[Lêer:Aksara Bali1.png|duimnael|links|Die woord "Aksara Bali" in Balinese skrif]] Balinees is verwant aan [[Bandjarees]], [[Chamorro]], [[Indonesies]]/[[Maleis]], [[Javaans]], [[Madoerees]], [[Minangkabau]], [[Palauaans]] en [[Soendanees]]. Dit is ietwat minder verwant aan [[Filippyne|Filippynse]] tale soos [[Cebuano]] en [[Tagalog]] ([[Filippyns]]) en het daarnaas nog 'n los verbintenis met [[Malgassies]] in [[Madagaskar]]. Balinees word soms as 'n [[dialek]] van Maleis beskou, maar dit word nie algemeen aanvaar nie, hoewel die Maleise taal 'n groot invloed op Balinees uitgeoefen het. Dit word met die [[Latynse alfabet]] of die [[Balinese skrif]], 'n [[Brahmi-skrif]] uit die [[Indiese skriffamilie]], geskryf. Laasgenoemde is verwant aan die Javaanse skrif van die Javaanse taal. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Interwiki|kode=ban}} {{CommonsKategorie-inlyn|Balinese language}} {{Wikt-inlyn|Balinees}} {{Taalsaadjie}} {{Normdata}} [[Kategorie:Maleis-Polinesiese tale]] [[Kategorie:Tale van Indonesië]] n10n0vvilsr6mt45eldci1yxga0lbd4 0 217532 2516609 2515908 2022-08-01T05:55:37Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Weesbladsy}} {{Inligtingskas Akteur | Naam = Mary Alice | Beeld = MaryAlice.jpg | Beeldbeskrywing = <!-- Vir oormuis-info/ vir siggestremdes; sonder wiki-sintaks --> | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Mary Alice Smith | Alias = | Geboortedatum = [[3 Desember]] [[1936]] | Geboorteplek = Indianola, [[Mississippi]], [[Verenigde State]] | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaans]] | Sterfdatum = {{Death date and age|2022|07|27|1936|12|03|df=yes}} | Sterfplek = [[Manhattan]], [[New York (deelstaat)|New York]], Verenigde State | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = | Skool = | Universiteit = | Beroep = Aktrise | Aktiewe jare = 1969–2005 | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0019569 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Mary Alice''' (3 Desember 1936-[[27 Julie]] [[2022]]) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] aktrise. Sy was bekend vir haar rolle in die rolprente ''Awakenings'' (1990) en ''The Matrix Revolutions'' (2003), en in die televisiereeks ''I'll Fly Away'' (1991). == Filmografie == === Rolprente === * 1990: ''Awakenings'' * 1990: ''To Sleep with Anger'' * 1995: ''Heading Home'' * 1998: ''Down in the Delta'' * 1999: ''Catfish in Black Bean Sauce'' * 1999: ''The Wishing Tree'' * 2003: ''The Matrix Revolutions'' * 2003: ''What I Want My Words to Do to You: Voices from Inside a Women's Maximum Security Prison'' === Televisiereekse === * 1989: ''The Women of Brewster Place'' * 1991: ''I'll Fly Away'' === Televisierolprente === * 1974: ''The Sty of the Blind Pig'' * 1975: ''Requiem for a Nun'' * 1976: ''Just an Old Sweet Song'' * 1978: ''Lawman Without a Gun'' * 1994: ''The Vernon Johns Story'' === Video's === * 2004: ''The Matrix Recalibrated'' * 2004: ''The Burly Man Chronicles'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0019569|Mary Alice}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Alice, Mary}} [[Kategorie:Geboortes in 1941]] [[Kategorie:Sterftes in 2022]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 20ste eeu]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 21ste eeu]] p7rta1zdjcqnhixghzr9p35jn1zhbl8 0 217974 2516373 2468073 2022-07-31T12:18:17Z FMSky 134028 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Akteur | Naam = Erin Brown | Beeld =Misty Mundae Random Fan (cropped).jpg | Beeldbeskrywing = | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Erin DeWright | Alias = | Geboortedatum = {{Geboortedatum en ouderdom|1979|10|16}} | Geboorteplek = | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaner]] | Sterfdatum = | Sterfplek = | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = | Skool = | Universiteit = | Beroep = Aktrise, regisseuse en skryfster | Aktiewe jare = | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0612691 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Erin Brown''' (gebore 16 Oktober 1979) is 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] aktrise. Sy is bekend vir haar rolle in die rolprent ''The Rage'' (2007) en die televisiereeks ''Lingerie'' (2009). == Filmografie == === Rolprente === * 1998: ''Going Under'' * 2001: ''Erotic Survivor'' * 2001: ''Night of the Groping Dead'' * 2007: ''The Rage'' * 2007: ''All Along'' * 2008: ''Dying God'' * 2009: ''Sculpture'' * 2015: ''Nightmare on Elmo's Street'' * 2016: ''The New York Butcher'' * 2016: ''Dickshark'' * 2016: ''Woodsman: Forest of Pain'' * 2017: ''Strip Club Massacre'' * 2017: ''Theta States'' * 2017: ''Devotion'' * ''Medievil'' === Televisiereekse === * 2003: ''Shock Movie Massacre'' * 2009: ''Lingerie'' * 2018: ''Dead by Midnight (11pm Central)'' === Video's === * 1997: ''I Was a Teenage Strangler'' * 1998: ''Dead Students Society'' * 1998: ''The Infamous Bondage Murders'' * 1998: ''Infamous Bondage Murders 2'' * 1999: ''Vampire Strangler'' * 1999: ''Duck! The Carbine High Massacre'' * 1999: ''Cannibal Doctor'' * 1999: ''The Bizarre Case of the Electric Cord Strangler'' * 2000: ''I, Asphyxia: The Electric Cord Strangler III'' * 2000: ''International Necktie Strangler'' * 2000: ''The Vibrating Maid'' * 2000: ''Misty's Secret'' * 2000: ''Peeping in a Girl's Dormitory'' * 2000: ''Dinner for Two'' * 2001: ''Gladiator Eroticvs: The Lesbian Warriors'' * 2001: ''Purgatory Blues'' * 2001: ''Witchbabe: The Erotic Witch Project 3'' * 2001: ''My First Female Lover'' * 2001: ''Seduction of Cyber Jane'' * 2001: ''Shoot the Girls'' * 2002: ''The Erotic Mirror'' * 2002: ''Play-Mate of the Apes'' * 2002: ''Mummy Raider'' * 2002: ''An Erotic Vampire in Paris'' * 2002: ''Roxanna'' * 2002: ''The Erotic Time Machine'' * 2002: ''Silk Stocking Strangler'' * 2002: ''Lust in the Mummy's Tomb'' * 2002: ''My Vampire Lover'' * 2002: ''Satan's School for Lust'' * 2002: ''Flesh for Olivia'' * 2003: ''The Lord of the G-Strings: The Femaleship of the String'' * 2003: ''Lustful Addiction'' * 2003: ''SpiderBabe'' * 2003: ''Vampire Vixens'' * 2003: ''Naked Cooking'' * 2003: ''Confessions of a Natural Beauty'' * 2003: ''Girl Seduction'' * 2003: ''Inside Misty Mundae'' * 2003: ''Dr. Jekyll & Mistress Hyde'' * 2003: ''Sin Sisters'' * 2003: ''Screaming Dead'' * 2003: ''CKY: Infiltrate, Destroy, Rebuild - The Video Album'' * 2004: ''That 70's Girl'' * 2004: ''Sexy American Idle'' * 2004: ''Lust for Dracula'' * 2004: ''The Seduction of Misty Mundae'' * 2004: ''Bite Me!'' * 2004: ''The Erotic Diary of Misty Mundae'' * 2004: ''Voodoun Blues'' * 2004: ''Bite Me!: Behind the Scenes'' * 2004: ''The Silver Mummy'' * 2005: ''The Girl Who Shagged Me'' * 2005: ''Shock-O-Rama'' * 2005: ''Bikini Girls on Dinosaur Planet'' * 2006: ''Sinful'' * 2006: ''An Erotic Werewolf in London'' * 2006: ''Standing in the Shadows of Shadow'' * 2007: ''Chantal'' * 2007: ''Splatter Beach'' * 2007: ''Out from the Depths...: The Making of 'Splatter Beach''' * 2014: ''Holocaust Cannibal'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0612691|Erin Brown}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Brown, Erin}} [[Kategorie:Geboortes in 1979]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 20ste eeu]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 21ste eeu]] b67vqjy9gpzs89g1u98fvi3kzo51rwm 0 218109 2516584 2095175 2022-07-31T23:50:20Z 75.148.206.153 Sterf 7-30-2.022. wikitext text/x-wiki {{Weesbladsy}} {{Inligtingskas Akteur | Naam = Pat Carroll | Beeld = Pat Carroll 1972.JPG | Beeldbeskrywing = <!-- Vir oormuis-info/ vir siggestremdes; sonder wiki-sintaks --> | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Patricia Ann Carroll | Alias = | Geboortedatum = [[5 Mei]] [[1927]] | Geboorteplek = [[Shreveport]], [[Louisiana]], [[Verenigde State]] | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaans]] | Sterfdatum = | Sterfplek = [[Cape Cod]], [[Massachusetts]], Verenigde State | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = 3, insluitende [[Tara Karsian]] | Skool = | Universiteit = | Beroep = Aktrise | Aktiewe jare = 1947–2022 | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0140946 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Pat Carroll''' (5 Mei 1927-[[30 Julie]] [[2022]]) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] aktrise. Sy was bekend vir haar rolle in die rolprente ''The Little Mermaid'' (1989), ''Songcatcher'' (2000), en ''Freedom Writers'' (2007). == Filmografie == === Rolprente === * 1948: ''Hometown Girl'' * 1968: ''With Six You Get Eggroll'' * 1973: ''The Brothers O'Toole'' * 1979: ''Butterflies in Heat'' * 1989: ''The Little Mermaid'' * 2000: ''Songcatcher'' * 2007: ''Freedom Writers'' * 2010: ''A Turtle's Tale: Sammy's Adventures'' * 2011: ''Troupers'' === Televisiereekse === * 1952: ''The Red Buttons Show'' * 1953: ''Make Room for Daddy'' * 1953: ''The Saturday Night Revue'' * 1954: ''Caesar's Hour'' * 1958: ''Keep Talking'' * 1959: ''The Revlon Revue'' * 1959: ''The Charlie Weaver Show'' * 1961: ''The Investigators'' * 1961: ''The Jackie Gleason Show'' * 1962: ''Your First Impression'' * 1963: ''You Don't Say'' * 1964: ''What's This Song?'' * 1965: ''I'll Bet'' * 1966: ''The Super 6'' * 1966: ''Chain Letter'' * 1971: ''Getting Together'' * 1972: ''I've Got a Secret'' * 1973: ''Calucci's Department'' * 1977: ''Hollywood Connection'' * 1985: ''Yogi's Treasure Hunt'' * 1986: ''Pound Puppies'' * 1986: ''Galaxy High School'' * 1986: ''Foofur'' * 1987: ''She's the Sheriff'' === Televisierolprente === * 1955: ''Max Liebman Presents: Variety'' * 1965: ''Cinderella'' * 1971: ''After the Honeymoon'' * 1972: ''Second Chance'' * 1977: ''The Smart Alecks'' * 1992: ''Just My Imagination'' * 1996: ''The Royale'' * 2013: ''Retire From Show Biz? No Thanks!'' === Video's === * 1998: ''Under the Sea: The Making of Disney's Masterpiece 'The Little Mermaid''' * 2000: ''The Little Mermaid 2: Return to the Sea'' * 2003: ''Bobby Darin: The Darin Invasion'' * 2006: ''Treasures Untold: The Making of Disney's 'The Little Mermaid''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Behind the Microphone'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating the Characters of 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Producer's Perspective: Creating Ghibli'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Totoro Experience'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0140946|Pat Carroll}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Carroll, Pat}} [[Kategorie:Geboortes in 1927]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 20ste eeu]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 21ste eeu]] pogibrr6tisgibj49ztvj3eu9pumryp 2516585 2516584 2022-07-31T23:51:35Z 75.148.206.153 95 Jaar oud. wikitext text/x-wiki {{Weesbladsy}} {{Inligtingskas Akteur | Naam = Pat Carroll | Beeld = Pat Carroll 1972.JPG | Beeldbeskrywing = <!-- Vir oormuis-info/ vir siggestremdes; sonder wiki-sintaks --> | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Patricia Ann Carroll | Alias = | Geboortedatum = [[5 Mei]] [[1927]] | Geboorteplek = [[Shreveport]], [[Louisiana]], [[Verenigde State]] | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaans]] | Sterfdatum = {{Death date and age|2022|07|30|1927|05|05|df=yes}} | Sterfplek = [[Cape Cod]], [[Massachusetts]], Verenigde State | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = 3, insluitende [[Tara Karsian]] | Skool = | Universiteit = | Beroep = Aktrise | Aktiewe jare = 1947–2022 | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0140946 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Pat Carroll''' (5 Mei 1927-[[30 Julie]] [[2022]]) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] aktrise. Sy was bekend vir haar rolle in die rolprente ''The Little Mermaid'' (1989), ''Songcatcher'' (2000), en ''Freedom Writers'' (2007). == Filmografie == === Rolprente === * 1948: ''Hometown Girl'' * 1968: ''With Six You Get Eggroll'' * 1973: ''The Brothers O'Toole'' * 1979: ''Butterflies in Heat'' * 1989: ''The Little Mermaid'' * 2000: ''Songcatcher'' * 2007: ''Freedom Writers'' * 2010: ''A Turtle's Tale: Sammy's Adventures'' * 2011: ''Troupers'' === Televisiereekse === * 1952: ''The Red Buttons Show'' * 1953: ''Make Room for Daddy'' * 1953: ''The Saturday Night Revue'' * 1954: ''Caesar's Hour'' * 1958: ''Keep Talking'' * 1959: ''The Revlon Revue'' * 1959: ''The Charlie Weaver Show'' * 1961: ''The Investigators'' * 1961: ''The Jackie Gleason Show'' * 1962: ''Your First Impression'' * 1963: ''You Don't Say'' * 1964: ''What's This Song?'' * 1965: ''I'll Bet'' * 1966: ''The Super 6'' * 1966: ''Chain Letter'' * 1971: ''Getting Together'' * 1972: ''I've Got a Secret'' * 1973: ''Calucci's Department'' * 1977: ''Hollywood Connection'' * 1985: ''Yogi's Treasure Hunt'' * 1986: ''Pound Puppies'' * 1986: ''Galaxy High School'' * 1986: ''Foofur'' * 1987: ''She's the Sheriff'' === Televisierolprente === * 1955: ''Max Liebman Presents: Variety'' * 1965: ''Cinderella'' * 1971: ''After the Honeymoon'' * 1972: ''Second Chance'' * 1977: ''The Smart Alecks'' * 1992: ''Just My Imagination'' * 1996: ''The Royale'' * 2013: ''Retire From Show Biz? No Thanks!'' === Video's === * 1998: ''Under the Sea: The Making of Disney's Masterpiece 'The Little Mermaid''' * 2000: ''The Little Mermaid 2: Return to the Sea'' * 2003: ''Bobby Darin: The Darin Invasion'' * 2006: ''Treasures Untold: The Making of Disney's 'The Little Mermaid''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Behind the Microphone'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating the Characters of 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Producer's Perspective: Creating Ghibli'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Totoro Experience'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0140946|Pat Carroll}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Carroll, Pat}} [[Kategorie:Geboortes in 1927]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 20ste eeu]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 21ste eeu]] 0qq8jt6vfod9oduqrceg0k91rdlpy46 2516586 2516585 2022-07-31T23:52:58Z 75.148.206.153 Kaap Cod. wikitext text/x-wiki {{Weesbladsy}} {{Inligtingskas Akteur | Naam = Pat Carroll | Beeld = Pat Carroll 1972.JPG | Beeldbeskrywing = <!-- Vir oormuis-info/ vir siggestremdes; sonder wiki-sintaks --> | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Patricia Ann Carroll | Alias = | Geboortedatum = [[5 Mei]] [[1927]] | Geboorteplek = [[Shreveport]], [[Louisiana]], [[Verenigde State]] | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaans]] | Sterfdatum = {{Death date and age|2022|07|30|1927|05|05|df=yes}} | Sterfplek = [[Kaap Cod]], [[Massachusetts]], Verenigde State | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = 3, insluitende [[Tara Karsian]] | Skool = | Universiteit = | Beroep = Aktrise | Aktiewe jare = 1947–2022 | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0140946 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Pat Carroll''' (5 Mei 1927-[[30 Julie]] [[2022]]) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] aktrise. Sy was bekend vir haar rolle in die rolprente ''The Little Mermaid'' (1989), ''Songcatcher'' (2000), en ''Freedom Writers'' (2007). == Filmografie == === Rolprente === * 1948: ''Hometown Girl'' * 1968: ''With Six You Get Eggroll'' * 1973: ''The Brothers O'Toole'' * 1979: ''Butterflies in Heat'' * 1989: ''The Little Mermaid'' * 2000: ''Songcatcher'' * 2007: ''Freedom Writers'' * 2010: ''A Turtle's Tale: Sammy's Adventures'' * 2011: ''Troupers'' === Televisiereekse === * 1952: ''The Red Buttons Show'' * 1953: ''Make Room for Daddy'' * 1953: ''The Saturday Night Revue'' * 1954: ''Caesar's Hour'' * 1958: ''Keep Talking'' * 1959: ''The Revlon Revue'' * 1959: ''The Charlie Weaver Show'' * 1961: ''The Investigators'' * 1961: ''The Jackie Gleason Show'' * 1962: ''Your First Impression'' * 1963: ''You Don't Say'' * 1964: ''What's This Song?'' * 1965: ''I'll Bet'' * 1966: ''The Super 6'' * 1966: ''Chain Letter'' * 1971: ''Getting Together'' * 1972: ''I've Got a Secret'' * 1973: ''Calucci's Department'' * 1977: ''Hollywood Connection'' * 1985: ''Yogi's Treasure Hunt'' * 1986: ''Pound Puppies'' * 1986: ''Galaxy High School'' * 1986: ''Foofur'' * 1987: ''She's the Sheriff'' === Televisierolprente === * 1955: ''Max Liebman Presents: Variety'' * 1965: ''Cinderella'' * 1971: ''After the Honeymoon'' * 1972: ''Second Chance'' * 1977: ''The Smart Alecks'' * 1992: ''Just My Imagination'' * 1996: ''The Royale'' * 2013: ''Retire From Show Biz? No Thanks!'' === Video's === * 1998: ''Under the Sea: The Making of Disney's Masterpiece 'The Little Mermaid''' * 2000: ''The Little Mermaid 2: Return to the Sea'' * 2003: ''Bobby Darin: The Darin Invasion'' * 2006: ''Treasures Untold: The Making of Disney's 'The Little Mermaid''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Behind the Microphone'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating the Characters of 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Producer's Perspective: Creating Ghibli'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Totoro Experience'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0140946|Pat Carroll}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Carroll, Pat}} [[Kategorie:Geboortes in 1927]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 20ste eeu]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 21ste eeu]] m75xhduwiis467c9a07n01oqt6zf8ya 2516587 2516586 2022-07-31T23:53:24Z 75.148.206.153 Kaap Cod. wikitext text/x-wiki {{Weesbladsy}} {{Inligtingskas Akteur | Naam = Pat Carroll | Beeld = Pat Carroll 1972.JPG | Beeldbeskrywing = <!-- Vir oormuis-info/ vir siggestremdes; sonder wiki-sintaks --> | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Patricia Ann Carroll | Alias = | Geboortedatum = [[5 Mei]] [[1927]] | Geboorteplek = [[Shreveport]], [[Louisiana]], [[Verenigde State]] | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaans]] | Sterfdatum = {{Death date and age|2022|07|30|1927|05|05|df=yes}} | Sterfplek = Kaap Cod, [[Massachusetts]], Verenigde State | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = 3, insluitende [[Tara Karsian]] | Skool = | Universiteit = | Beroep = Aktrise | Aktiewe jare = 1947–2022 | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0140946 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Pat Carroll''' (5 Mei 1927-[[30 Julie]] [[2022]]) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] aktrise. Sy was bekend vir haar rolle in die rolprente ''The Little Mermaid'' (1989), ''Songcatcher'' (2000), en ''Freedom Writers'' (2007). == Filmografie == === Rolprente === * 1948: ''Hometown Girl'' * 1968: ''With Six You Get Eggroll'' * 1973: ''The Brothers O'Toole'' * 1979: ''Butterflies in Heat'' * 1989: ''The Little Mermaid'' * 2000: ''Songcatcher'' * 2007: ''Freedom Writers'' * 2010: ''A Turtle's Tale: Sammy's Adventures'' * 2011: ''Troupers'' === Televisiereekse === * 1952: ''The Red Buttons Show'' * 1953: ''Make Room for Daddy'' * 1953: ''The Saturday Night Revue'' * 1954: ''Caesar's Hour'' * 1958: ''Keep Talking'' * 1959: ''The Revlon Revue'' * 1959: ''The Charlie Weaver Show'' * 1961: ''The Investigators'' * 1961: ''The Jackie Gleason Show'' * 1962: ''Your First Impression'' * 1963: ''You Don't Say'' * 1964: ''What's This Song?'' * 1965: ''I'll Bet'' * 1966: ''The Super 6'' * 1966: ''Chain Letter'' * 1971: ''Getting Together'' * 1972: ''I've Got a Secret'' * 1973: ''Calucci's Department'' * 1977: ''Hollywood Connection'' * 1985: ''Yogi's Treasure Hunt'' * 1986: ''Pound Puppies'' * 1986: ''Galaxy High School'' * 1986: ''Foofur'' * 1987: ''She's the Sheriff'' === Televisierolprente === * 1955: ''Max Liebman Presents: Variety'' * 1965: ''Cinderella'' * 1971: ''After the Honeymoon'' * 1972: ''Second Chance'' * 1977: ''The Smart Alecks'' * 1992: ''Just My Imagination'' * 1996: ''The Royale'' * 2013: ''Retire From Show Biz? No Thanks!'' === Video's === * 1998: ''Under the Sea: The Making of Disney's Masterpiece 'The Little Mermaid''' * 2000: ''The Little Mermaid 2: Return to the Sea'' * 2003: ''Bobby Darin: The Darin Invasion'' * 2006: ''Treasures Untold: The Making of Disney's 'The Little Mermaid''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Behind the Microphone'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating the Characters of 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Producer's Perspective: Creating Ghibli'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Totoro Experience'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0140946|Pat Carroll}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Carroll, Pat}} [[Kategorie:Geboortes in 1927]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 20ste eeu]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 21ste eeu]] kj231qy1sm588yo3uzl3vrud8ya36tf 2516588 2516587 2022-07-31T23:54:59Z 75.148.206.153 /* Televisiereekse */1974: "Match Game". wikitext text/x-wiki {{Weesbladsy}} {{Inligtingskas Akteur | Naam = Pat Carroll | Beeld = Pat Carroll 1972.JPG | Beeldbeskrywing = <!-- Vir oormuis-info/ vir siggestremdes; sonder wiki-sintaks --> | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Patricia Ann Carroll | Alias = | Geboortedatum = [[5 Mei]] [[1927]] | Geboorteplek = [[Shreveport]], [[Louisiana]], [[Verenigde State]] | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaans]] | Sterfdatum = {{Death date and age|2022|07|30|1927|05|05|df=yes}} | Sterfplek = Kaap Cod, [[Massachusetts]], Verenigde State | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = 3, insluitende [[Tara Karsian]] | Skool = | Universiteit = | Beroep = Aktrise | Aktiewe jare = 1947–2022 | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0140946 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Pat Carroll''' (5 Mei 1927-[[30 Julie]] [[2022]]) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] aktrise. Sy was bekend vir haar rolle in die rolprente ''The Little Mermaid'' (1989), ''Songcatcher'' (2000), en ''Freedom Writers'' (2007). == Filmografie == === Rolprente === * 1948: ''Hometown Girl'' * 1968: ''With Six You Get Eggroll'' * 1973: ''The Brothers O'Toole'' * 1979: ''Butterflies in Heat'' * 1989: ''The Little Mermaid'' * 2000: ''Songcatcher'' * 2007: ''Freedom Writers'' * 2010: ''A Turtle's Tale: Sammy's Adventures'' * 2011: ''Troupers'' === Televisiereekse === * 1952: ''The Red Buttons Show'' * 1953: ''Make Room for Daddy'' * 1953: ''The Saturday Night Revue'' * 1954: ''Caesar's Hour'' * 1958: ''Keep Talking'' * 1959: ''The Revlon Revue'' * 1959: ''The Charlie Weaver Show'' * 1961: ''The Investigators'' * 1961: ''The Jackie Gleason Show'' * 1962: ''Your First Impression'' * 1963: ''You Don't Say'' * 1964: ''What's This Song?'' * 1965: ''I'll Bet'' * 1966: ''The Super 6'' * 1966: ''Chain Letter'' * 1971: ''Getting Together'' * 1972: ''I've Got a Secret'' * 1973: ''Calucci's Department'' * 1974: ''Match Game'' * 1977: ''Hollywood Connection'' * 1985: ''Yogi's Treasure Hunt'' * 1986: ''Pound Puppies'' * 1986: ''Galaxy High School'' * 1986: ''Foofur'' * 1987: ''She's the Sheriff'' === Televisierolprente === * 1955: ''Max Liebman Presents: Variety'' * 1965: ''Cinderella'' * 1971: ''After the Honeymoon'' * 1972: ''Second Chance'' * 1977: ''The Smart Alecks'' * 1992: ''Just My Imagination'' * 1996: ''The Royale'' * 2013: ''Retire From Show Biz? No Thanks!'' === Video's === * 1998: ''Under the Sea: The Making of Disney's Masterpiece 'The Little Mermaid''' * 2000: ''The Little Mermaid 2: Return to the Sea'' * 2003: ''Bobby Darin: The Darin Invasion'' * 2006: ''Treasures Untold: The Making of Disney's 'The Little Mermaid''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Behind the Microphone'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating the Characters of 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Producer's Perspective: Creating Ghibli'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Totoro Experience'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0140946|Pat Carroll}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Carroll, Pat}} [[Kategorie:Geboortes in 1927]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 20ste eeu]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 21ste eeu]] tw199cdwjwpo05wpxbvx2d1qimmgwdi 2516589 2516588 2022-07-31T23:59:11Z 75.148.206.153 /* Televisiereekse */1973: "Calucci's Department/Match Game". wikitext text/x-wiki {{Weesbladsy}} {{Inligtingskas Akteur | Naam = Pat Carroll | Beeld = Pat Carroll 1972.JPG | Beeldbeskrywing = <!-- Vir oormuis-info/ vir siggestremdes; sonder wiki-sintaks --> | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Patricia Ann Carroll | Alias = | Geboortedatum = [[5 Mei]] [[1927]] | Geboorteplek = [[Shreveport]], [[Louisiana]], [[Verenigde State]] | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaans]] | Sterfdatum = {{Death date and age|2022|07|30|1927|05|05|df=yes}} | Sterfplek = Kaap Cod, [[Massachusetts]], Verenigde State | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = 3, insluitende [[Tara Karsian]] | Skool = | Universiteit = | Beroep = Aktrise | Aktiewe jare = 1947–2022 | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0140946 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Pat Carroll''' (5 Mei 1927-[[30 Julie]] [[2022]]) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] aktrise. Sy was bekend vir haar rolle in die rolprente ''The Little Mermaid'' (1989), ''Songcatcher'' (2000), en ''Freedom Writers'' (2007). == Filmografie == === Rolprente === * 1948: ''Hometown Girl'' * 1968: ''With Six You Get Eggroll'' * 1973: ''The Brothers O'Toole'' * 1979: ''Butterflies in Heat'' * 1989: ''The Little Mermaid'' * 2000: ''Songcatcher'' * 2007: ''Freedom Writers'' * 2010: ''A Turtle's Tale: Sammy's Adventures'' * 2011: ''Troupers'' === Televisiereekse === * 1952: ''The Red Buttons Show'' * 1953: ''Make Room for Daddy'' * 1953: ''The Saturday Night Revue'' * 1954: ''Caesar's Hour'' * 1958: ''Keep Talking'' * 1959: ''The Revlon Revue'' * 1959: ''The Charlie Weaver Show'' * 1961: ''The Investigators'' * 1961: ''The Jackie Gleason Show'' * 1962: ''Your First Impression'' * 1963: ''You Don't Say'' * 1964: ''What's This Song?'' * 1965: ''I'll Bet'' * 1966: ''The Super 6'' * 1966: ''Chain Letter'' * 1971: ''Getting Together'' * 1972: ''I've Got a Secret'' * 1973: ''Calucci's Department/Match Game'' * 1977: ''Hollywood Connection'' * 1985: ''Yogi's Treasure Hunt'' * 1986: ''Pound Puppies'' * 1986: ''Galaxy High School'' * 1986: ''Foofur'' * 1987: ''She's the Sheriff'' === Televisierolprente === * 1955: ''Max Liebman Presents: Variety'' * 1965: ''Cinderella'' * 1971: ''After the Honeymoon'' * 1972: ''Second Chance'' * 1977: ''The Smart Alecks'' * 1992: ''Just My Imagination'' * 1996: ''The Royale'' * 2013: ''Retire From Show Biz? No Thanks!'' === Video's === * 1998: ''Under the Sea: The Making of Disney's Masterpiece 'The Little Mermaid''' * 2000: ''The Little Mermaid 2: Return to the Sea'' * 2003: ''Bobby Darin: The Darin Invasion'' * 2006: ''Treasures Untold: The Making of Disney's 'The Little Mermaid''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Behind the Microphone'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating the Characters of 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Producer's Perspective: Creating Ghibli'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Totoro Experience'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0140946|Pat Carroll}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Carroll, Pat}} [[Kategorie:Geboortes in 1927]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 20ste eeu]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 21ste eeu]] hlvkvrz0u2t5z6lheacez93rtb66h0n 2516597 2516589 2022-08-01T05:33:50Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Weesbladsy}} {{Inligtingskas Akteur | Naam = Pat Carroll | Beeld = Pat Carroll 1972.JPG | Beeldbeskrywing = <!-- Vir oormuis-info/ vir siggestremdes; sonder wiki-sintaks --> | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Patricia Ann Carroll | Alias = | Geboortedatum = [[5 Mei]] [[1927]] | Geboorteplek = [[Shreveport]], [[Louisiana]], [[Verenigde State]] | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaans]] | Sterfdatum = {{Death date and age|2022|07|30|1927|05|05|df=yes}} | Sterfplek = Kaap Cod, [[Massachusetts]], Verenigde State | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = 3, insluitende [[Tara Karsian]] | Skool = | Universiteit = | Beroep = Aktrise | Aktiewe jare = 1947–2022 | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0140946 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Pat Carroll''' (5 Mei 1927-[[30 Julie]] [[2022]]) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] aktrise. Sy was bekend vir haar rolle in die rolprente ''The Little Mermaid'' (1989), ''Songcatcher'' (2000), en ''Freedom Writers'' (2007). == Filmografie == === Rolprente === * 1948: ''Hometown Girl'' * 1968: ''With Six You Get Eggroll'' * 1973: ''The Brothers O'Toole'' * 1979: ''Butterflies in Heat'' * 1989: ''The Little Mermaid'' * 2000: ''Songcatcher'' * 2007: ''Freedom Writers'' * 2010: ''A Turtle's Tale: Sammy's Adventures'' * 2011: ''Troupers'' === Televisiereekse === * 1952: ''The Red Buttons Show'' * 1953: ''Make Room for Daddy'' * 1953: ''The Saturday Night Revue'' * 1954: ''Caesar's Hour'' * 1958: ''Keep Talking'' * 1959: ''The Revlon Revue'' * 1959: ''The Charlie Weaver Show'' * 1961: ''The Investigators'' * 1961: ''The Jackie Gleason Show'' * 1962: ''Your First Impression'' * 1963: ''You Don't Say'' * 1964: ''What's This Song?'' * 1965: ''I'll Bet'' * 1966: ''The Super 6'' * 1966: ''Chain Letter'' * 1971: ''Getting Together'' * 1972: ''I've Got a Secret'' * 1973: ''Calucci's Department/Match Game'' * 1977: ''Hollywood Connection'' * 1985: ''Yogi's Treasure Hunt'' * 1986: ''Pound Puppies'' * 1986: ''Galaxy High School'' * 1986: ''Foofur'' * 1987: ''She's the Sheriff'' === Televisierolprente === * 1955: ''Max Liebman Presents: Variety'' * 1965: ''Cinderella'' * 1971: ''After the Honeymoon'' * 1972: ''Second Chance'' * 1977: ''The Smart Alecks'' * 1992: ''Just My Imagination'' * 1996: ''The Royale'' * 2013: ''Retire From Show Biz? No Thanks!'' === Video's === * 1998: ''Under the Sea: The Making of Disney's Masterpiece 'The Little Mermaid''' * 2000: ''The Little Mermaid 2: Return to the Sea'' * 2003: ''Bobby Darin: The Darin Invasion'' * 2006: ''Treasures Untold: The Making of Disney's 'The Little Mermaid''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Behind the Microphone'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: Creating the Characters of 'My Neighbor Totoro''' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Producer's Perspective: Creating Ghibli'' * 2010: ''My Neighbor Totoro: The Totoro Experience'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0140946|Pat Carroll}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Carroll, Pat}} [[Kategorie:Geboortes in 1927]] [[Kategorie:Sterftes in 2022]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 20ste eeu]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 21ste eeu]] 8voxv4cn6u7b10odh2fvr9btsxv3zad 0 226129 2516572 2463695 2022-07-31T20:13:36Z 107.204.186.13 Sterf 7-30-2.022. 89. wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Akteur | Naam = Nichelle Nichols | Beeld = Nichelle Nichols by Gage Skidmore.jpg | Beeldbeskrywing = | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Grace Dell Nichols | Alias = | Geboortedatum = [[28 Desember]] [[1932]] | Geboorteplek = | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaner]] | Sterfdatum = {{Death date and age|2022|07|30|1932|12|28|df=yes}} | Sterfplek = | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = 1 | Skool = | Universiteit = | Beroep = [[Aktrise]] en vervaardiger | Aktiewe jare = 1959–2022 | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0629667 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Nichelle Nichols''' (28 Desember 1932-[[30 Julie]] [[2022]]) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] aktrise en vervaardiger. Sy was bekend vir haar rolle in die rolprente ''Star Trek II: The Wrath of Khan'' (1982), ''Star Trek V: The Final Frontier'' (1989), en ''Star Trek VI: The Undiscovered Country'' (1991), en in die televisiereeks ''Star Trek'' (1966). == Filmografie == === Rolprente === * 1982: ''Star Trek II: The Wrath of Khan'' * 1986: ''The Supernaturals'' * 1989: ''Star Trek V: The Final Frontier'' * 1991: ''Star Trek VI: The Undiscovered Country'' * 2002: ''Snow Dogs'' * 2008: ''Lady Magdalene's'' * 2008: ''The Torturer'' * 2012: ''This Bitter Earth'' * 2016: ''Invisible Universe'' * 2018: ''From the Bridge'' * 2018: ''American Nightmares'' * ''Drones, Clones and Pheromones'' * ''Noah's Room'' * ''The Con of Wrath'' * ''The Order'' * ''Ryan's Room'' * ''Noah's Room'' === Televisiereekse === * 1965: ''The Gypsy Rose Lee Show'' * 1966: ''Star Trek'' * 1973: ''Star Trek: The Animated Series'' * 1992: ''Inside Space'' * 1994: ''Baadasss TV'' * 2009: ''The Cabonauts'' * 2010: ''Iron Core Talk'' * 2017: ''Renegades'' * 2017: ''Surge of Power: Big City Chronicles'' === Televisierolprente === * 1964: ''Great Gettin' Up Mornin''' * 1999: ''Moonshot - the Spirit of 69'' * 2007: ''Star Trek: Beyond the Final Frontier'' * 2009: ''Bring Back... Star Trek'' * 2016: ''Building Star Trek'' === Video's === * 1999: ''A Stitch in Time'' * 2004: ''Reflections on Spock'' * 2007: ''Star Trek: Of Gods and Men'' * 2011: ''Billy Blackburn's Treasure Chest: Rare Home Movies and Special Memories'' * 2012: ''Skrip featuring Social Club and Alex Medina: Illogical'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0629667|Nichelle Nichols}} * {{Twitter|nichelleisuhura|Nichelle Nichols}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Nichols, Nichelle}} [[Kategorie:Geboortes in 1932]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 21ste eeu]] [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 20ste eeu]] 11y29cqxtr6ogi1nwjskof3k7fcy4rw 2516573 2516572 2022-07-31T20:15:28Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Akteur | Naam = Nichelle Nichols | Beeld = Nichelle Nichols by Gage Skidmore.jpg | Beeldbeskrywing = | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Grace Dell Nichols | Alias = | Geboortedatum = [[28 Desember]] [[1932]] | Geboorteplek = | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaner]] | Sterfdatum = {{Death date and age|2022|07|30|1932|12|28|df=yes}} | Sterfplek = | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = 1 | Skool = | Universiteit = | Beroep = [[Aktrise]] en vervaardiger | Aktiewe jare = 1959–2022 | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0629667 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Nichelle Nichols''' (28 Desember 1932-[[30 Julie]] [[2022]]) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] aktrise en vervaardiger. Sy was bekend vir haar rolle in die rolprente ''Star Trek II: The Wrath of Khan'' (1982), ''Star Trek V: The Final Frontier'' (1989), en ''Star Trek VI: The Undiscovered Country'' (1991), en in die televisiereeks ''Star Trek'' (1966). == Filmografie == === Rolprente === * 1982: ''Star Trek II: The Wrath of Khan'' * 1986: ''The Supernaturals'' * 1989: ''Star Trek V: The Final Frontier'' * 1991: ''Star Trek VI: The Undiscovered Country'' * 2002: ''Snow Dogs'' * 2008: ''Lady Magdalene's'' * 2008: ''The Torturer'' * 2012: ''This Bitter Earth'' * 2016: ''Invisible Universe'' * 2018: ''From the Bridge'' * 2018: ''American Nightmares'' * ''Drones, Clones and Pheromones'' * ''Noah's Room'' * ''The Con of Wrath'' * ''The Order'' * ''Ryan's Room'' * ''Noah's Room'' === Televisiereekse === * 1965: ''The Gypsy Rose Lee Show'' * 1966: ''Star Trek'' * 1973: ''Star Trek: The Animated Series'' * 1992: ''Inside Space'' * 1994: ''Baadasss TV'' * 2009: ''The Cabonauts'' * 2010: ''Iron Core Talk'' * 2017: ''Renegades'' * 2017: ''Surge of Power: Big City Chronicles'' === Televisierolprente === * 1964: ''Great Gettin' Up Mornin''' * 1999: ''Moonshot - the Spirit of 69'' * 2007: ''Star Trek: Beyond the Final Frontier'' * 2009: ''Bring Back... Star Trek'' * 2016: ''Building Star Trek'' === Video's === * 1999: ''A Stitch in Time'' * 2004: ''Reflections on Spock'' * 2007: ''Star Trek: Of Gods and Men'' * 2011: ''Billy Blackburn's Treasure Chest: Rare Home Movies and Special Memories'' * 2012: ''Skrip featuring Social Club and Alex Medina: Illogical'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0629667|Nichelle Nichols}} * {{Twitter|nichelleisuhura|Nichelle Nichols}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Nichols, Nichelle}} [[Kategorie:Geboortes in 1932]] [[Kategorie:Sterftes in 2022]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 21ste eeu]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 20ste eeu]] o16uncc4jdzdypxg4bpgpq74h1zkhhz 2516574 2516573 2022-07-31T20:17:27Z 107.204.186.13 Robbins, IL. Silver City, NM. wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Akteur | Naam = Nichelle Nichols | Beeld = Nichelle Nichols by Gage Skidmore.jpg | Beeldbeskrywing = | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Grace Dell Nichols | Alias = | Geboortedatum = [[28 Desember]] [[1932]] | Geboorteplek = Robbins, [[Illinois]], [[Verenigde State]] | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaner]] | Sterfdatum = {{Death date and age|2022|07|30|1932|12|28|df=yes}} | Sterfplek = Silver City, [[New Mexico]], Verenigde State | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = 1 | Skool = | Universiteit = | Beroep = [[Aktrise]] en vervaardiger | Aktiewe jare = 1959–2022 | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0629667 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Nichelle Nichols''' (28 Desember 1932-[[30 Julie]] [[2022]]) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] aktrise en vervaardiger. Sy was bekend vir haar rolle in die rolprente ''Star Trek II: The Wrath of Khan'' (1982), ''Star Trek V: The Final Frontier'' (1989), en ''Star Trek VI: The Undiscovered Country'' (1991), en in die televisiereeks ''Star Trek'' (1966). == Filmografie == === Rolprente === * 1982: ''Star Trek II: The Wrath of Khan'' * 1986: ''The Supernaturals'' * 1989: ''Star Trek V: The Final Frontier'' * 1991: ''Star Trek VI: The Undiscovered Country'' * 2002: ''Snow Dogs'' * 2008: ''Lady Magdalene's'' * 2008: ''The Torturer'' * 2012: ''This Bitter Earth'' * 2016: ''Invisible Universe'' * 2018: ''From the Bridge'' * 2018: ''American Nightmares'' * ''Drones, Clones and Pheromones'' * ''Noah's Room'' * ''The Con of Wrath'' * ''The Order'' * ''Ryan's Room'' * ''Noah's Room'' === Televisiereekse === * 1965: ''The Gypsy Rose Lee Show'' * 1966: ''Star Trek'' * 1973: ''Star Trek: The Animated Series'' * 1992: ''Inside Space'' * 1994: ''Baadasss TV'' * 2009: ''The Cabonauts'' * 2010: ''Iron Core Talk'' * 2017: ''Renegades'' * 2017: ''Surge of Power: Big City Chronicles'' === Televisierolprente === * 1964: ''Great Gettin' Up Mornin''' * 1999: ''Moonshot - the Spirit of 69'' * 2007: ''Star Trek: Beyond the Final Frontier'' * 2009: ''Bring Back... Star Trek'' * 2016: ''Building Star Trek'' === Video's === * 1999: ''A Stitch in Time'' * 2004: ''Reflections on Spock'' * 2007: ''Star Trek: Of Gods and Men'' * 2011: ''Billy Blackburn's Treasure Chest: Rare Home Movies and Special Memories'' * 2012: ''Skrip featuring Social Club and Alex Medina: Illogical'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0629667|Nichelle Nichols}} * {{Twitter|nichelleisuhura|Nichelle Nichols}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Nichols, Nichelle}} [[Kategorie:Geboortes in 1932]] [[Kategorie:Sterftes in 2022]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 21ste eeu]] [[Kategorie:Amerikaanse aktrises van die 20ste eeu]] spp11396l4f6xjj2gqicqoom2pd0jlh 0 232095 2516397 2401816 2022-07-31T12:38:37Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki : ''Hierdie artikel handel oor die etniese groep. Vir die taal, sien [[Karakalpaks]].'' {{Etniese groep | beeld = [[Lêer:Small race in Takhtakupir.jpg|300px]] | onderskrif = Karakalpakke in Oesbekistan | groep = Karakalpakke | bevolking = ca. 620&nbsp;000 | plek = {{vlagland|Oesbekistan}} * {{vlagland|Karakalpakië}} 518&nbsp;301 {{vlagland|Kasakstan}} 56&nbsp;000<br /> {{vlagland|Turkmenistan}} 5&nbsp;000<br /> {{vlagland|Rusland}} 4&nbsp;466 | taal = [[Karakalpaks]], [[Oesbekies]], [[Russies]] | geloof = [[Soenni]]tiese [[Islam]] | verwante = Ander [[Turkse volke]] soos [[Azerbeidjanners]], [[Basjkiriërs]], [[Gagaoesiërs]], [[Kasakke]], [[Kirgisiërs]], [[Oeigoere]], [[Oesbeke]], [[Tartare]], [[Tsjoewasjiërs]], [[Turke]] en [[Turkmene]] }} Die '''Karakalpakke''' ([[Karakalpaks]]: ''Qaraqalpaqlar'', Қарақалпақлар, قاراقلپقلر) vorm die tweede grootste [[Turkse volke|Turkse]] [[etniese groep]] in [[Oesbekistan]] naas die [[Oesbeke]]. Hulle vorm die titulêre [[nasie]] van [[Karakalpakië]], 'n outonome republiek in Oesbekistan, en praat Karakalpaks, 'n [[Turkse tale|Turkse taal]], as [[moedertaal]].<ref>{{cite web |url=https://www.britannica.com/place/Karakalpakstan |title=Karakalpakstan |publisher=[[Encyclopædia Britannica]] |access-date=25 Januarie 2019 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20180703190948/https://www.britannica.com/place/Karakalpakstan |archive-date=3 Julie 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die naam ''Qaraqalpaq'' is afgelei van twee woorde: ''qara'' beteken "swart" en ''qalpaq'' "hoed"; Karakalpak beteken dus "swart hoed" en verwys na die Karakalpakke se tradisionele hoofbedekking.<ref>{{de}} Heinz-Gerhard Zimpel: ''Lexikon der Weltbevölkerung'', Artikel „Karakalpaken“, bl. 259</ref> [[Lêer:Central Asia Ethnic en.svg|duimnael|links|Etniese kaart van [[Sentraal-Asië]]]] [[Lêer:Karakalpaki.jpg|duimnael|links|Karakalpakse [[nomade]] in 1932]] Sedert die 16de eeu is Karakalpakke langs die [[Sirdarja]] se rivierloop as veeboere bevestig.<ref>{{de}} Klett Verlag: ''TaschenAtlas Völker und Sprachen'', bl. 106</ref> Tydens die 18de eeu het die Karakalpakke hulle langs die [[Amoedarja]] se (voormalige) monding in die [[Aralmeer]] gevestig. Wêreldwyd leef tans omtrent 620&nbsp;000 Karakalpakke, waarvan sowat 500&nbsp;000 outonome Republiek Karakalpakië van Oesbekistan bly. Hulle is nes ander Turkse volke van [[Sentraal-Asië]] aanhangers van die [[Soenni]]tiese [[Islam]].<ref>{{de}} Roland Götz und Uwe Halbach: ''Politisches Lexikon GUS'', bl. 295</ref> == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie-inlyn|Karakalpak people}} {{Normdata}} [[Kategorie:Karakalpakië]] [[Kategorie:Etniese groepe in Kasakstan]] [[Kategorie:Etniese groepe in Oesbekistan]] [[Kategorie:Etniese groepe in Rusland]] [[Kategorie:Etniese groepe in Turkmenistan]] [[Kategorie:Turkse volke]] i2epc1ubm9874comon1cfvdmy8zzkdo 2516398 2516397 2022-07-31T12:39:03Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki : ''Hierdie artikel handel oor die etniese groep. Vir die taal, sien [[Karakalpaks]].'' {{Etniese groep | beeld = [[Lêer:Small race in Takhtakupir.jpg|300px]] | onderskrif = Karakalpakke in Oesbekistan | groep = Karakalpakke | bevolking = ca. 620&nbsp;000 | plek = {{vlagland|Oesbekistan}} * {{vlagland|Karakalpakië}} 518&nbsp;301 * {{vlagland|Kasakstan}} 56&nbsp;000 * {{vlagland|Turkmenistan}} 5&nbsp;000 * {{vlagland|Rusland}} 4&nbsp;466 | taal = [[Karakalpaks]], [[Oesbekies]], [[Russies]] | geloof = [[Soenni]]tiese [[Islam]] | verwante = Ander [[Turkse volke]] soos [[Azerbeidjanners]], [[Basjkiriërs]], [[Gagaoesiërs]], [[Kasakke]], [[Kirgisiërs]], [[Oeigoere]], [[Oesbeke]], [[Tartare]], [[Tsjoewasjiërs]], [[Turke]] en [[Turkmene]] }} Die '''Karakalpakke''' ([[Karakalpaks]]: ''Qaraqalpaqlar'', Қарақалпақлар, قاراقلپقلر) vorm die tweede grootste [[Turkse volke|Turkse]] [[etniese groep]] in [[Oesbekistan]] naas die [[Oesbeke]]. Hulle vorm die titulêre [[nasie]] van [[Karakalpakië]], 'n outonome republiek in Oesbekistan, en praat Karakalpaks, 'n [[Turkse tale|Turkse taal]], as [[moedertaal]].<ref>{{cite web |url=https://www.britannica.com/place/Karakalpakstan |title=Karakalpakstan |publisher=[[Encyclopædia Britannica]] |access-date=25 Januarie 2019 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20180703190948/https://www.britannica.com/place/Karakalpakstan |archive-date=3 Julie 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die naam ''Qaraqalpaq'' is afgelei van twee woorde: ''qara'' beteken "swart" en ''qalpaq'' "hoed"; Karakalpak beteken dus "swart hoed" en verwys na die Karakalpakke se tradisionele hoofbedekking.<ref>{{de}} Heinz-Gerhard Zimpel: ''Lexikon der Weltbevölkerung'', Artikel „Karakalpaken“, bl. 259</ref> [[Lêer:Central Asia Ethnic en.svg|duimnael|links|Etniese kaart van [[Sentraal-Asië]]]] [[Lêer:Karakalpaki.jpg|duimnael|links|Karakalpakse [[nomade]] in 1932]] Sedert die 16de eeu is Karakalpakke langs die [[Sirdarja]] se rivierloop as veeboere bevestig.<ref>{{de}} Klett Verlag: ''TaschenAtlas Völker und Sprachen'', bl. 106</ref> Tydens die 18de eeu het die Karakalpakke hulle langs die [[Amoedarja]] se (voormalige) monding in die [[Aralmeer]] gevestig. Wêreldwyd leef tans omtrent 620&nbsp;000 Karakalpakke, waarvan sowat 500&nbsp;000 outonome Republiek Karakalpakië van Oesbekistan bly. Hulle is nes ander Turkse volke van [[Sentraal-Asië]] aanhangers van die [[Soenni]]tiese [[Islam]].<ref>{{de}} Roland Götz und Uwe Halbach: ''Politisches Lexikon GUS'', bl. 295</ref> == Verwysings == {{Verwysings|2}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie-inlyn|Karakalpak people}} {{Normdata}} [[Kategorie:Karakalpakië]] [[Kategorie:Etniese groepe in Kasakstan]] [[Kategorie:Etniese groepe in Oesbekistan]] [[Kategorie:Etniese groepe in Rusland]] [[Kategorie:Etniese groepe in Turkmenistan]] [[Kategorie:Turkse volke]] 66rgfxr35dj55m0v1bgus27swhs6grv 0 235634 2516608 2515674 2022-08-01T05:45:28Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Weesbladsy}} {{Inligtingskas Akteur | Naam = Tony Dow | Beeld = Leave It to Beaver Tony Dow 1961.jpg | Beeldbeskrywing = <!-- Vir oormuis-info/ vir siggestremdes; sonder wiki-sintaks --> | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Anthony Lee Dow | Alias = | Geboortedatum = [[13 April]] [[1945]] | Geboorteplek = Hollywood, [[Kalifornië]], [[Verenigde State]] | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaans]] | Sterfdatum = {{Death date and age|2022|07|27|1945|04|13|df=yes}} | Sterfplek = Topanga, Kalifornië, Verenigde State | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = 2 | Skool = | Universiteit = | Beroep = Akteur en regisseur | Aktiewe jare = 1949–2022 | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0235638 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Tony Dow''' (13 April 1945-[[27 Julie]] [[2022]]) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] akteur en regisseur. Hy was bekend vir sy rolle in die rolprent ''The Line Kings'' en in die televisiereekse ''Leave It to Beaver'' (1957), ''Star Trek: Deep Space Nine'' (1993), en ''Crusade'' (1999). == Filmografie == === Rolprente === * 1998: ''Playing Patti'' * 2008: ''On the Edge of Black and White'' * 2010: ''Wings Across the Channel: Catalina Island's Aviation HIstory, 1946-Present'' * ''The Line Kings'' === Televisiereekse === * 1957: ''Leave It to Beaver'' * 1965: ''Never Too Young'' * 1983: ''The New Leave It to Beaver'' * 1988: ''Freddy's Nightmares'' * 1993: ''Star Trek: Deep Space Nine'' * 1999: ''Crusade'' * 2018: ''Find Your Future Reality'' === Televisierolprente === * 1983: ''Still the Beaver'' * 1985: ''Weekday Heroes'' * 1995: ''The Adventures of Captain Zoom in Outer Space'' * 1996: ''It Came from Outer Space II'' * 2000: ''Child Stars: Their Story'' * 2004: ''All Access Pass: The TV Land Awards'' * 2010: ''Modern TV Dads: Father Doesn't Know Best'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0235638|Tony Dow}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Dow, Tony}} [[Kategorie:Geboortes in 1945]] [[Kategorie:Sterftes in 2022]] [[Kategorie:Amerikaanse manlike akteurs van die 20ste eeu]] [[Kategorie:Amerikaanse manlike akteurs van die 21ste eeu]] 67s6vboga3c5i2xoyo2oid3c5u3v1jg 0 241043 2516607 2515123 2022-08-01T05:44:34Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Akteur | Naam = Paul Sorvino | Beeld = Paul Sorvino Shankbone 2010 NYC.jpg | Beeldbeskrywing = <!-- Vir oormuis-info/ vir siggestremdes; sonder wiki-sintaks --> | Beeldonderskrif = | Geboortenaam = Paul Anthony Sorvino | Alias = | Geboortedatum = [[13 April]] [[1939]] | Geboorteplek = [[Brooklyn, New York]], [[Verenigde State]] | Nasionaliteit = [[Verenigde State|Amerikaans]] | Sterfdatum = {{Death date and age|2022|07|25|1939|04|13|df=yes}} | Sterfplek = [[Jacksonville, Florida]], Verenigde State | Ouers = | Lewensmaat = | Kinders = | Skool = | Universiteit = | Beroep = Akteur en regisseur | Aktiewe jare = 1956-2022 | Noemenswaardige rolprente = | Webwerf = | IMDb = 0000649 | Toekennings = <!-- slegs noemenswaardiges --> }} '''Paul Sorvino''' (13 April 1939-[[25 Julie]] [[2022]]) was 'n [[Verenigde State|Amerikaanse]] akteur en regisseur. Hy was bekend vir sy rolle in die rolprente ''Goodfellas'' (1990), ''The Rocketeer'' (1991), ''Nixon'' (1995), en ''Repo! The Genetic Opera'' (2008). == Filmografie == === Rolprente === * 1971: ''Made for Each Other'' * 1973: ''The Day of the Dolphin'' * 1973: ''A Touch of Class'' * 1974: ''The Gambler'' * 1974: ''Shoot It Black, Shoot It Blue'' * 1976: ''I Will... I Will... For Now'' * 1978: ''Slow Dancing in the Big City'' * 1978: ''Bloodbrothers'' * 1980: ''Cruising'' * 1982: ''Melanie'' * 1983: ''Off the Wall'' * 1985: ''The Stuff'' * 1986: ''Vasectomy: A Delicate Matter'' * 1986: ''Very Close Quarters'' * 1990: ''Goodfellas'' * 1990: ''DMZ'' * 1991: ''The Rocketeer'' * 1994: ''Backstreet Justice'' * 1995: ''Nixon'' * 1995: ''Cover Me'' * 1997: ''Men with Guns'' * 1998: ''Knock Off'' * 1999: ''Scriptfellas'' * 2001: ''Longshot'' * 2001: ''Plan B'' * 2001: ''Rhode Island Blue'' * 2001: ''Witches to the North'' * 2003: ''Mambo Italiano'' * 2004: ''Goodnight, Joseph Parker'' * 2007: ''Greetings from the Shore'' * 2008: ''Repo! The Genetic Opera'' * 2009: ''We All Fall Down: The American Mortgage Crisis'' * 2010: ''Mineville'' * 2012: ''The Trouble with Cali'' * 2012: ''Saving America's Horses: A Nation Betrayed'' * 2013: ''Once Upon a Time in Queens'' * 2013: ''How Sweet It Is'' * 2013: ''Immigrant'' * 2014: ''A Place for Heroes'' * 2015: ''The Hybrids Family'' * 2015: ''Cold Deck'' * 2016: ''The Bronx Bull'' * 2016: ''Chasing Gold'' * 2016: ''Detours'' * 2016: ''The Bandit Hound'' * 2016: ''The Brooklyn Banker'' * 2016: ''Kidnapped in Romania'' * 2016: ''Alleluia! The Devil's Carnival'' * 2016: ''Falling'' * 2016: ''The Red Maple Leaf'' * 2017: ''Price for Freedom'' * 2017: ''Abe & Phil's Last Poker Game'' * 2017: ''Executor'' * 2018: ''Papa'' * 2018: ''My Jurassic Place'' * 2018: ''Bad Impulse'' * 2018: ''Hollywood I'm Sorry'' * 2019: ''Speak No Evil'' * ''Numba One'' * ''Christmas in Beverly Hills'' * ''Oldfellas'' * ''Acts of Desperation'' === Televisiereekse === * 1974: ''We'll Get By'' * 1976: ''Bert D'Angelo/Superstar'' * 1983: ''Chiefs'' * 1987: ''The Oldest Rookie'' * 1998: ''The Big House'' * 2000: ''That's Life'' * 2015: ''In the Seats with Kristina'' === Televisierolprente === * 1974: ''It Couldn't Happen to a Nicer Guy'' * 1974: ''Tell Me Where It Hurts'' * 1979: ''Dummy'' * 1982: ''A Question of Honor'' * 1984: ''My Mother's Secret Life'' * 1984: ''With Intent to Kill'' * 1986: ''Betrayed by Innocence'' * 1991: ''Don't Touch My Daughter'' * 1993: ''A Perry Mason Mystery: The Case of the Wicked Wives'' * 1995: ''The Magic of Christmas'' * 1996: ''Escape Clause'' * 1997: ''Joe Torre: Curveballs Along the Way'' * 1997: ''The St. Valentine's Day Massacre'' * 1998: ''Houdini'' * 1999: ''That Championship Season'' * 2000: ''Cheaters'' * 2000: ''The Thin Blue Lie'' * 2000: ''The Magic of Thailand'' * 2001: ''Christmas with the Stars'' * 2003: ''Mafia Doctor'' * 2012: ''Imaginary Friend'' * 2013: ''Paulie'' * ''The Chameleon'' === Video's === * 1995: ''Nixon: Featurette'' * 1997: ''Dog Watch'' * 2000: ''Into Africa'' * 2004: ''Law & Order: The First 3 Years'' * 2004: ''The Workaday Gangster'' * 2013: ''Foreclosed'' == Eksterne skakels == * {{IMDb|0000649|Paul Sorvino}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Sorvino, Paul}} [[Kategorie:Geboortes in 1939]] [[Kategorie:Sterftes in 2022]] [[Kategorie:Amerikaanse manlike akteurs van die 20ste eeu]] gqygq4cj9shwwnfqlhxhpen72l0bpd9 0 243061 2516396 2379013 2022-07-31T12:37:55Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki <div style="background:#f9f9f9; border:1px solid #aaaaaa; clear:right; float:right; font-size:90%; margin:1em 0 1em 1em; padding:1em; text-align:left; width:20em;"> [[Lêer:Arata_Isozaki.jpg|230px]]<br /><br /> <big>'''Arata Isozaki'''</big> '''Japannese argitek''' ---- '''Gebore'''<br /> [[23 Julie]] [[1931]]<br /> in Ōita, [[Kioesjoe|Kyushu]], [[Japan]] ---- '''Skool'''<br /> ''Verskeie invloede'': [[Brutalisme]]<br />[[Metabolisme (argitektuur)|Metabolisme]]<br />[[Postmodernisme]] ---- '''Beduidende projekte'''<br /> Museum of Contemporary Art (MOCA), Los Angeles (1986) ---- '''Toekennings en pryse'''<br /> * ''[[Pritzker-prys]]'' (VSA) in 2019 * ''Leone d'Oro | Goue Leeu'', Argitektoniese Biënnale van Venesië in 1996 * ''RIBA Goue medalje vir argitektuur'' (VK) in 1986 </div> '''Arata Isozaki''' ([[Japannees]]: 磯崎 新, ''Isozaki Arata''; * [[23 Julie]] [[1931]] in [[Ōita]], prefektuur Ōita, [[Japan]]) is 'n Japannese argitek, argitektuurteoretikus en stadsbeplanner van internasionale formaat. Sy lewenswerk is in 2019 met die gesiene [[Pritzker-prys|Pritzker-prys vir argitektuur]] bekroon.<ref>[https://www.npr.org/2019/03/05/700044095/arata-isozaki-whose-hybrid-style-forged-new-paths-wins-pritzker-prize ''www.npr.org, 5 Maart 2019: Arata Isozaki, Whose Hybrid Style Forged 'New Paths,' Wins Pritzker Prize. Besoek op 6 Maart 2019'']</ref> Isozaki is die agste boorling van Japan aan wie die prys, waarna dikwels as die "Nobelprys vir argitektuur" verwys word, toegeken is. Arata Isozaki het sy jeugjare in die na-oorlogse Japan deurgebring waar hy onder die indruk van oorlogsverwoestinge - net 'n smal waterliggaam het sy geboortestad op die eiland Kyushu geskei van [[Hirosjima]] waar 'n enkele kernwapen binne minute 'n hele nedersetting in puin gelê het - en die ambisieuse heropbouprogram gestaan het. Sy ervarings met totale verwoesting as die volledige afwesigheid van enige vorm van argitektuur het sy fassinasie gewek vir die verskillende maniere waarmee mense iets heropbou. Sy loopbaan as argitek strek oor meer as ses dekades, met 'n portefeulje wat meer as honderd projekte in [[Asië]], [[Europa]], [[Noord-Amerika]], die [[Midde-Ooste]] en [[Australië]] insluit. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * [https://www.architecturaldigest.com/story/2019-pritzker-prize-arata-isozaki ''Architectural Digest, 5 Maart 2019: The 2019 Pritzker Prize Is Awarded to Arata Isozaki''] {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Isozaki, Arata}} [[Kategorie:Japannese argitekte]] [[Kategorie:Geboortes in 1931]] [[Kategorie:Lewende mense]] 5eazg60sk894p7lj3wsrf2fcgpsxbg3 0 247139 2516390 1967572 2022-07-31T12:33:09Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Infoboks-Vliegtuig |naam= McDonnell F-101 Voodoo |subsjabloon= |beeld=Lêer:F-101A Voodoo.jpg |byskrif= |tipe= Vegvliegtuig |vervaardiger=McDonnell |ontwerper=McDonnell |eerste vlug= 29 September 1954 |bekendstelling= 1957 |vrygestel= |onttrek= 1972, Lugmag |status= Onttrek |hoofgebruiker=[[Amerikaanse Lugmag]] |meer gebruikers= Kanadese Koninklike Lugmag |vorige gebruikers= |vervaardig= |aantal gebou= 807 |programkoste= |eenheidskoste= |ontwikkel van= [[XF-88 Voodoo]] |variante met eie artikels= }} Die '''McDonnell F-101 Voodoo''' is 'n [[Amerikaanse]] [[vegvliegtuig]] wat oorspronklik ontwikkel is om [[bomwerper]]s tydens hul missies te vergesel. Die ''Voodoo'' is ontwikkel vanaf die XF-88 onderskeppingsvliegtuig wat reeds in 1948 gevlieg het. Hulle moes die [[Convair B-36 Peacemaker]]s vergesel tydens missies. Alhoewel die ''Voodoo'' nie die hele tog met die B-36's kon meemaak nie was hulle togafstand van 2,450 km indrukwekkend. Die ''Voodoo'' het 'n lang loopbaan in die [[Amerikaanse Lugmag]] gehad waar dit ook in 'n onderskeppingsrol gebruik is sowel as vir verkenning. Dit was die lugmag se eerste [[Supersoniese snelheid|supersoniese]] verkenningsvliegtuig. Die prototipe, F-101A, het op 29 September 1954 sy nooiensvlug voltooi. Nadat die [[vliegtuig]] in diens gestel is in 1957 is dit gebruik om verskeie rekords vir spoed, uitvermoë en klimvermoë te probeer verbeter. Dit was gedoen om aan die [[Sowjetunie]] te wys hoe gevorderd die Amerikaanse vegvliegtuie op daardie stadium was. Op 27 November 1957 het vier model RF-101A's (verkenningsvliegtuie) vanaf March-lugmag basis in [[Kalifornië]] opgestyg en oos gevlieg. Nadat hulle in die lug [[brandstof]] hervul het het twee verder gevlieg tot by die McGuire-lugmag basis in [[New Jersey]]. Die ander twee het omgedraai en weer in Kalifornië geland. Majoor Adrian Drew met 'n F-101A het by die Edwards lugmagbasis 'n absolute spoed rekord van 1,942.97 km/h daargestel. Al hierdie rekords het die ''Voodoo'' die bynaam ''One-Oh-Wonder'' laat kry. Die tweesitplek alleweerstoestand F-101B het in 1957 verskyn. Dit was toegerus met 'n Hughes vuurbeheerstelsel en was bewapen met ses Falcon lug-tot-lug [[missiele]] of twee Genie lug-tot-lug missiele met kernpunte en vier Falcons. In 1961 was ses en vyftig van die vliegtuie oorgeplaas na die Koninklike Kanadese Lugmag as model CF-101B. 'n Dekade later was hulle eers vervang met beter vliegtuie. Die Amerikaanse en Kanadese vliegtuie het die noordpool gebied beskerm en bewaak teen Sowjet bomwerpers. Die laaste Amerikaanse Lugmag F-101 is eers in 1971 uit diens onttrek en die van die ''Air National Guard'' eers in 1983. Verkennings vliegtuie was ook verkoop aan die Chinese Nasionale Lugmag. == Tegniese besonderhede == {| class="wikitable" style="text-align:center; background:#faf5ff;" |+ Besonderhede van die McDonnell F-101B Voodoo: ! Item ! Statistiek |- | Aantal motore | 2 |- | Tipe motor | [[Straalmotor]] |- | Vervaardiger | Pratt & Whitney J57-P-55 turbostraal met [[nabrander]] |- | Kraglewering per motor | 6&nbsp;749 kg stukrag |- | Vlerkspan | 12,09 m |- | Lengte | 20,54 m |- | Hoogte | 5,49 m |- | Vlerkoppervlakte | 34,19 m² |- | Maks. opstygmassa | 23&nbsp;768 kg |- | Maks. snelheid | 1&nbsp;965 km/h |- | Operasionele hoogte | 16&nbsp;705 m |- | Togafstand | 2&nbsp;494 km |- | Klimvermoë | 11&nbsp;133 m per minuut |- | Bewapening | Twee MB-1 Genie met kernpunte en vier Falcon lug-tot-lug missiele<br />of ses Falcon lug-tot-lug missiele |} == Sien ook == * [[Lys van vegvliegtuie]] == Bron == * Crosby, Francis: ''THE WORLD ENCYCLOPEDIA OF FIGHTERS & BOMBERS''. 2015. ISBN 978-1-84476-917-9 [[Kategorie:Vegvliegtuie]] l1wfhb8tu11c4axsetps6cxj1404etg 0 250459 2516366 2477078 2022-07-31T12:07:15Z Oesjaar 7467 /* Mont Ventoux */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Versmelt|Francesco Petrarca}} '''Francesco Petrarca''' ({{IPA-it|franˈtʃɛsko peˈtrarka|lang}}; 20 Julie 1304 – 18/19 Julie 1374) was 'n geleerde en [[digter]] van die Italiaanse [[Renaissance]] wat een van die vroegste proponente van die [[Humanisme]] tydens die Renaissance was. Sy herontdekking van [[Cicero]] se briewe word dikwels beskou as sou dit die 14de eeuse [[Renaissance]] begin of geïnisieer het. Petrarca word dikwels beskou as die stigter van die Humanistiese Renaissance.<ref>This designation appears, for instance, in a recent [http://www.press.umich.edu/titleDetailDesc.do?id=15299 review] of Carol Quillen's ''Rereading the Renaissance.''</ref> In die 16de eeu het [[Pietro Bembo]] die model geskep vir moderne [[Italiaans]] , gebaseer op Petrarca se werke, sowel as daardie van [[Giovanni Boccaccio]], en, in 'n mindere mate, [[Dante Alighieri]].<ref>In the [http://it.wikisource.org/wiki/Prose_della_volgar_lingua/Libro_primo/XIX Prose della volgar lingua], Bembo proposes Petrarch and Boccaccio as models of Italian style, while expressing reservations about emulating Dante's usage.</ref> Petrarch sou later onderskryf word as 'n model vir die Italiaanse styl deur die taalkundige [[Accademia della Crusca]]. Petrarca se sonnette is regdeur Europa bewonder en nagemaak gedurende die Renaissance, en het 'n model geword vir die [[liriese digkuns]]. Hy is ook bekend daarvoor dat hy die eerste persoon was om die konsep van die "[[Donker Eeue]]" te ontwikkel.<ref name="DarkAges">[https://www.jstor.org/stable/2707236 Renaissance or Prenaissance], ''Journal of the History of Ideas'', Vol. 4, No. 1. (Jan. 1943), pp. 69–74; [[Theodor Ernst Mommsen|Theodore E. Mommsen]], "Petrarch's Conception of the 'Dark Ages'" ''Speculum'' '''17'''.2 (April 1942: 226–242); [[JSTOR]] link to a collection of several letters in the same issue.</ref> == Biografie == ===== Jeug en vroeë loopbaan ===== Petrarca is in 1304 gebore in die [[Toskane|Toskaanse]] stad van [[Arezzo]]. Hy was die seun van [[Ser Petracco]] en sy vrou Eletta Canigiani. Sy gegewe naam was ''Francesco Petracco.'' Die naam was verlatyns na ''Petrarca.'' Petrarca se jonger broer was in 1307 gebore in [[Incisa in Val d'Arno]] . [[Dante]] was 'n vriend van Petrarca se vader.<ref name="Bishop">[[J.H. Plumb]], ''The Italian Renaissance'', 1961; Chapter XI by Morris Bishop "Petrarch", pp. 161–175; New York, [[American Heritage Publishing]], {{ISBN|0-618-12738-0}}</ref> Petrarca het sy vroeë kinderdae in die dorpie [[Incisa in Val d'Arno]] spandeer, wat geleë was naby [[Florence]]. Hy het 'n groot deel van sy jong dae spandeer by [[Avignon]] en die nabygeleë [[Carpentras]], waar sy familie heen getrek het ten einde [[Pous Clemens V]] te volg wie daarna getrek het in 1309 om die [[Avignon Pouskap]] te begin. Hy het in die regte studeer saam met sy lewenslange vriend en skoolmaat Guido Sette by die [[Universiteit van Montpellier]] (1316–20) , en ook by die [[Universiteit van Bologna]] (1320–23). Omdat sy vader werksaam was in die regsprofessie (naamlik 'n [[Notaris]]), het hy daarop aangedring dat Petrarca en sy broer ook in die regte studeer. Petrarca was egter grotendeels in die skryfkuns en [[Latynse literatuur]] geïnteresseer en het die sewe jare wat hy op universiteit spandeer het as gemorste jare beskou. Bykomend hiertoe het hy die bewering gemaak dat sy voogde deur manipulasie en skuiwergate in die reg hom beroof het van sy klein erflating op sekere eiendom in Florence, welke net gedien het om sy afkeer in die regte te versterk. Hy het geprotesteer; "Ek kon nie die gedagte vat dat ek 'n koopsaak van my verstand moes maak nie," aangesien hy die regsisteem beskou het as sou dit die kuns van die verkoop van geregtigheid wees.<ref name="Bishop" /> Petrarca was 'n skrywer van talle briewe, en het [[Giovanni Boccaccio]] as van sy vriende geag, aan wie hy dikwels geskryf het. Na die dood van hul ouers het Petrarca en sy broer in 1326 teruggekeer na [[Avignon]] waar hy gewerk het in verskeie klerklike hoedanighede. Hierdie werk het aan hom genoegsame tyd gegun om te spandeer aan sy skryfwerk. Met sy eerste grootskaalse werk, ''[[Africa (Petrarca)]]'', 'n [[epiese gedig]] in [[Latyn]] oor die groot Romeinse generaal [[Scipio Africanus]], het Petrarca na vore getree as 'n Europese glanspersoonlikheid. Op 8 April 1341 het hy die tweede<ref>after "Albertino Mussato" who was the first to be so crowned according to Robert Weiss, The Renaissance Discovery of Classical Antiquity (Oxford, 1973)</ref> digter "laureate" geword sedert die antieke tye, en was hy op die heilige gronde van [[Rome]] se "Capitol" gekroon deur die Romeinse ''Senatori'' [[Giordano Orsini (Senatore 1341)]] en Orso dell'Anguillara .<ref>Plumb, p. 164</ref><ref name=pie32>Pietrangeli (1981), p. 32</ref><ref>{{cite book|last1=Kirkham|first1=Victoria|title=Petrarch: A Critical Guide to the Complete Works|date=2009|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|page=9|url=https://books.google.com/?id=iGDdF667hosC&pg=PA9&lpg=PA9&dq=giordano+orsini+1341#v=onepage&q=giordano%20orsini%201341&f=false|isbn=978-0226437439}}</ref> Petrarca het wyd gereis deur Europa, en het ook gedien as ambassadeur, en is al "die eerste geskiedkundige toeris" genoem<ref>NSA Family Encyclopedia, ''Petrarch, Francesco'', Vol. 11, bl. 240, Standard Education Corp. 1992</ref> omdat hy slegs vir hedonistiese doeleindes gereis het,<ref>[[Morris Bishop|Bishop, Morris]] ''Petrarch and his World'', bl. 92, Indiana University Press 1963, {{ISBN|0-8046-1730-9}}</ref> synde die rede te wees waarom hy [[Mont Ventoux]] geklim het.<ref name=":0">{{cite book|title=Renaissance Profiles|last=Plumb|first=J.H.|publisher=Harper & Row|year=1965|isbn=978-0061311628|location=|pages=4|url=http://isites.harvard.edu/fs/docs/icb.topic1187655.files/E2-Origins%20of%20the%20Renaissance%20in%20Western%20Europe/petrarch.pdf}}</ref> Gedurende sy omswerwinge het hy verskrompelde en verweerde Latynse manuskripte versamel en hy was 'n belangrike persoon in die herwinning en ontdekking van kennis van die groot skrywers van Rome en [[Griekeland]]. Hy het [[Leontius Pilatus]] se vertaling van [[Homerus]], uit 'n manuskrip wat gekoop is by [[Boccaccio]] , aangemoedig en hom daaromtrent geadviseer, alhoewel hy baie krities was van die resultaat. Petrarca het ook 'n kopie van [[Homerus]] se werk bekom, welke hy nie toevertrou het aan Leontius nie.<ref>Vittore Branca, ''Boccaccio; The Man and His Works'', tr. Richard Monges, pp. 113–118</ref>Petrarch het egter geen [[Grieks]] geken nie en het gesê: [[Homerus]], "was verdommend aan hom, en hy doof was vir Homerus".<ref>{{Cite web |url=http://www.tuttotempolibero.altervista.org//poesia/trecento/francescopetrarca/epistolefamiliares.html |title=Ep. Fam.'' 18.2 §9 |access-date=25 Maart 2019 |archive-date=20 Februarie 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160220021531/http://tuttotempolibero.altervista.org//poesia/trecento/francescopetrarca/epistolefamiliares.html |url-status=dead }}</ref> In 1345 het hy persoonlik 'n versameling van [[Cicero]] se briewe ontdek wat niemand voorheen van geweet het nie. Die versameling genaamd ''[[Epistulae ad Atticum]]'' was in die biblioteek van [[Verona]](''Biblioteca Capitolare'') in Verona Katedraal versteek gewees.<ref>{{cite web |url=http://www.bibliotecacapitolare.it/en/history/ |title=History – Biblioteca Capitolare Verona |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191120181124/http://www.bibliotecacapitolare.it/en/history/ |archive-date=20 November 2019 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=25 Maart 2019 }}</ref> Minagtend van wat hy geglo het die onkunde van die [[Vroeë Middeleeue]] was, te wete die tye voorafgaande die tye waarin hy geleef het, word Petrarca daarmee geakkrediteer dat hy die begrip van 'n geskiedkundige [[Donker Eeue (historiografie]] geskep het.<ref name="DarkAges"/> == Mont Ventoux == Petrarca roep in herinnering dat hy en sy broer op 26 April 1336 saam met twee dienaars tot op die spits van [[Mont Ventoux]] geklim het, 'n vete wat hy om plesier eerder as uit noodsaaklikheid aangepak het.<ref>[[Marjorie Hope Nicolson|Nicolson, Marjorie Hope]]; ''Mountain Gloom and Mountain Glory: The Development of the Aesthetics of the Infinite'' (1997), bl. 49; {{ISBN|0-295-97577-6}}</ref> Die eskapade word beskryf in 'n gevierde brief wat geadresseer is aan sy vriend en biegvader, the monnik [[Dionigi di Borgo San Sepolcro]]. Die brief was 'n geruime tyd na die avontuur geskryf, en daarin maak Petrarca die bewering dat hy geïnspireer was deur [[Philip V van Macedonië]] se bestyging van [[Beklemeto Pas|Berg Haemo]] , en dat 'n verouderde lyfeiene hom vertel het dat niemand Ventoux voor of na die lyfeiene homself bestyg het nie, te wete, 50 jaar tevore, en waarsku die lyfeiene Petrarca teen 'n poging daarvan. Die 19de eeuse Switserse geskiedkundige [[Jacob Burckhardt]] het opgemerk dat [[Jean Buridan]] dieselfde berg 'n paar jaar tevore geklim het, en daar was ook bestygings van die berg tydens die [[Middeleeue]] behaal, insluitende die van [[Anno II, Aartsbiskop van Keulen]].<ref>Burckhardt, Jacob. ''[https://archive.org/details/civilisationren02middgoog The Civilisation of the Period of the Renaissance in Italy]'' (1860). Translated by S.G.C. Middlemore. [[Swan Sonnenschein]] (1904), bladsye. 301–302.</ref><ref>[[Lynn Thorndike]], [https://www.jstor.org/stable/2707236 Renaissance or Prenaissance], ''Journal of the History of Ideas'', Vol. 4, No. 1. (Jan. 1943), pp. 69–74. [[JSTOR]] link to a collection of several letters in the same issue.</ref> Geleerdes<ref>Such as [[J.H. Plumb]], in sy boek ''The Italian Renaissance'',</ref> merk op dat Petrarca se brief<ref name=AMV>[http://petrarch.petersadlon.com/read_letters.html?s=pet17.html Familiares 4.1] translated by Morris Bishop, quoted in Plumb.</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 462985|title = Petrarch at the Peak of Fame|journal = PMLA|volume = 108|issue = 5|pages = 1050–1063|last1 = Asher|first1 = Lyell|year = 1993|doi = 10.2307/462985}}</ref> aan Dionigi 'n 'n opvallende "moderne" houding van estetiese bevrediging in die grootsheid van die natuurskoon vertoon, en dat dit steeds gereeld aangehaal word in boeke en tydskrifte wat gewy is aan die sport van [[bergklim]]. Petrarca se persoonlikheid is interessant in dat dié tipe houding gekombineer word met die strewe na 'n deugsame Christelike lewe. Ter illustrasie van die laasgenoemde eienskap het Petrarca, toe hy die bergspits bereik het, van sy sak 'n volume deur sy geliefde mentor, [[Sint Augustinus]] geneem wat hy altyd saam met hom gedra het.<ref>McLaughlin, Edward Tompkins; ''Studies in Medieval Life and Literature'', bl. 6, New York: G.P. Putnam's Sons, 1894</ref> Hy het vir die plesier Mont Ventoux, wat tot meer as sesduisend voet opstyg; verby Vaucluse; geklim. Dit was nou nie 'n vreeslike prestasie nie, maar hy was die eerste persoon van die moderne tye gewees wat 'n berg slegs vir die plesier daarvan om van sy spits te kyk, geklim het. (Of amper die eerste; want in 'n hoë veld het Petrarca 'n ou skaapwagter ontmoet wat gese het dat hy 50 jaar tevore die bergpiek bereik het, en niks daarvan verkry het nie behalwe stryd, belydenis en geskeerde klere.) Petrarca was geroer deur die uitsig van die [[Alpe]], die berge rondom [[Lyon]], die [[Ryn]], en die baai van [[Marseilles]]. Hy het [[Augustyn van Hippo]] se ''[[Belydenisse van Sint Augustyn]]'' van sy sak geneem en daarop besin dat sy bestyging slegs 'n [[Allegorie]] was van die strewe na 'n beter lewe.<ref>{{cite book |last=Plumb |first=J.H. |date=1961 |title=The Horizon Book of the Renaissance |url=https://books.google.com/?id=7FKVBjaLtJsC&q=%22climb+was+merely+an+allegory%22&dq=%22climb+was+merely+an+allegory%22 |location=New York |publisher=American Heritage |page=26 }}</ref> Asof dit 'n geval was van [[Bibliomansie]], was Petrarca se oë onmiddellik gerig op die volgende passasie daaruit: "En die mens gaan daarop uit om te wonder oor die hoogtes van die berge, die magtige golwe van die see, die wye draai van die voortstuwende riviere, die baan van die oseane, en die revolusies van die sterre, maar hulself oorweeg hulle nie.<ref name=AMV/> Petrarca se reaksie was om weg te draai van die uiterlike wêreld van die natuur na die innerlike wêreld van die "siel": "Ek het die boek toegemaak, kwaad met myself dat ek steeds aardse dinge sou bewonder ten opsigte waarvan die heidense filosowe lankal reeds sou geleer het dat niks behalwe die siel wonderlik is nie, wat, wanneer dit self groot is, niks groot buite dit self vind nie. Toé, om die waarheid te sê, was ek tevrede dat ek genoeg van die berg gesien het; ek het my oë binne na myself gedraai, en van daardie oomblik het nie 'n [[lettergreep]] van my lippe geval totdat ons die onderkant weer bereik het nie. {...} [O]ns kyk om ons heen vir wat gevind kan word, slegs na binne toe. [...] Hoe baie kere, dink jy, het ek daardie dag nie omgedraai nie, ten einde te kyk na die piek van die berg wat nou skaars 'n el hoog gelyk het in vergelyking met die omvang van menslike bepeinsing [...]<ref name=AMV/>}} [[James Hillman]] argumenteer dat hierdie herontdekking van die innerlike wêreld die werklike betekenis van die Ventoux aangeleentheid was.<ref name=RP>{{cite book|first=James|last=Hillman|authorlink=James Hillman| year=1977 | title=Revisioning Psychology | isbn=978-0-06-090563-7|publisher=Harper & Row | pages=197|title-link=Revisioning Psychology}}</ref> Die Renaissance begin nie met die bestyging van Mont Ventoux nie maar met die gevolglike afkoms—die 'terugkoms [...] na die vallei van die siel", soos Hillman dit stel. In sy redenasie teen so 'n enkelvoudige en hiperboliese periodisering stel Paul James 'n verskillende lesing daarvan voor: ''In die alternatiewe argument wat ek wil maak, suggereer hierdie emosionele reaksies, wat gemerk word deur die veranderende aanvoeling van ruimte en tyd in Petrarca se skryfwerk, 'n persoon voor wat vasgevang is in onophoudelike spanning tussen twee verskillende maar gelyktydige ontologiese formasies: die tradisionele en die moderne..<ref>{{Cite journal |date=Spring 2014 |last=James |first=Paul |authorlink=Paul James (academic) |title=Emotional Ambivalence across Times and Spaces: Mapping Petrarch's Intersecting Worlds |journal=Exemplaria |volume=26 |issue=1 |page=82 |url= https://www.academia.edu/9017816 |accessdate=4 August 2015}}</ref>'' == Latere jare == Petrarca het die latere deel van sy lewe spandeer deur die noorde van [[Italië]] te reis as 'n internasionale geleerde en digter-diplomaat. Sy loopbaan in die [[Katolieke Kerk]] het hom nie toegelaat om te trou nie, maar daar word geglo dat hy twee kinders opgewek het by 'n vrou of vrouens wat vir die nageslag onbekend sal bly. 'n Seun (Giovanni) was gebore in 1337, asook 'n dogter (Francesca) wat gebore is in 1343. Hy het beide kinders se geboorte later laat wettig.<ref>Plumb, bl. 165</ref> Giovanni het in 1361 van [[Builepes]] gesterf. In dieselfde jaar was Petrarca as priester benoem in [[Monselice]], naby [[Padua]]. Francesca het getrou met [[Francescuolo da Brossano]] (wat later daardie selfde jaar benoem is as eksekuteur van Petrarca se testament) . In 1362 het hulle , kort na die geboorte van 'n dogter, Eletta (dieselfde naam as Petrarch se moeder), by Petrarca aangesluit in [[Venesië]] ten einde die plaag te ontvlug wat toe groot dele van Europa geteister het. 'n Tweede kleinkind genaamd Francesca is in 1366 gebore, maar het egter voor sy tweede verjaardag beswyk. Francesca en haar gesin het vir vyf jaar vanaf 1362 tot 1367 by die [[Palazzo Molina]] in Venesië saam met Petrarch gewoon, alhoewel Petrarca voortgegaan het om in daardie jare te reis. Tussen 1361 en 1369 het die jonger [[Boccaccio]] die ouer Petrarca twee keer besoek; die eerste was in Venesië en die tweede in [[Padua]]. In omtrent 1368 het Petrarca en sy dogter Francesca (saam met haar gesin) getrek na die klein dorpie van [[Arquà Petrarca|Arquà]] in die [[Euganese Heuwels]] naby [[Padua]] waar hy sy oorblywende jare spandeer het in religieuse besinning. Hy het op 20 Julie 1374-sy sewentigste verjaardag-beswyk in sy huis in Arquà. Die huis beskik nou oor 'n permanente uitstalling van Petrarch se werke en besienswaardighede. Onder ander sal jy in die uitstalling die bekende tombe van Petrarch se kat-wat gebalsem was-vind. Op die marmerplaat is daar 'n Latynse opskrif-geskryf deur Antonio Quarenghi-wat lui: "Etruscus gemino vates ardebat amore: Maximus ignis ego; Laura secundus erat. Quid rides? divinæ illam si gratia formæ, Me dignam eximio fecit amante fides. Si numeros geniumque sacris dedit illa libellis Causa ego ne sævis muribus esca forent. Arcebam sacro vivens a limine mures, Ne domini exitio scripta diserta forent; Incutio trepidis eadem defuncta pavorem, Et viget exanimi in corpore prisca fides."<ref>[http://www.gutenberg.org/files/40773/40773-0.txt The last lay of Petrarch's cat], Notes and Queries, Vol. V, Number 121, February 21, 1852, Author: Various, Editor: George Bell</ref> Petrarca se testament (gedateer 4 April 1370) laat 50 [[Italiaanse florins]] aan [[Boccaccio]] ,"om 'n warm wintertoga te koop"; verskeie bemakings ('n perd, 'n silwer beker, 'n luit, kunswerke) aan sy broer en sy vriende; sy huis in Vaucluse aan sy tuismaker; vir sy [[Siel]], en vir die armes, en die grootste deel van sy boedel aan sy skoonseun, Francescuolo da Brossano, wie die helfte daarvan moet gee aan "die persoon aan wie, soos hy weet, ek wens dit na moet gaan"; wat vermoedelik sy dogter Francesca, Brossano se vrou, was. Die testament noem nóg die eiendom in Arquà, nóg sy biblioteek [[Petrarca se biblioteek]] van besondere manuskripte wat alreeds aan Venesië belowe is, (in ruil vir die Palazzo Molina. Hierdie reëling was waarskynlik gekanselleer toe hy na Padua getrek het, welke stad in 1368 die vyand van Venesië was.) Die biblioteek was opgeëis deur die here van [[Padua]], en sy boeke en manuskripte is nou oor Europa verstrooi.<ref>Bishop, blye. 360, 366. Francesca and the quotes from there;{{Clarify|date=May 2009}} Bishop adds that the dressing-gown was a piece of tact: "fifty florins would have bought twenty dressing-gowns".</ref> Nietemin het die [[Biblioteca Marciana]] nog altyd tradisioneel hierdie erflating geëis as sy stigting, alhoewel die biblioteek eintlik in 1468 gestig was deur [[Kardinaal Bessarion]].<ref>{{cite EB1911 |wstitle=Libraries |display=Libraries § Italy |volume=16 |page=573 |first1=Henry Richard |last1=Tedder |first2=James Duff |last2=Brown}}</ref> == Werke == Petrarca is die beste bekend om sy Italiaanse gedigte, vernaam die ''[[Canzoniere]]'' ("gesangeboek") en die ''Trionfi'' ("Triomfe"). Petrarca was egter 'n entoesiastiese Latynse geleerde en het die meeste van sy skryfwerk in die taal gedoen. Sy Latynse geskrifte sluit vakkundige werke, introspektiewe opstelle, briewe, en meer gedigte, in. Van die werke is sy ''[[Secretum (boek)]]'' ("My Geheime Boek"), 'n intens persoonlike, skuld-belaaide denkbeeldige dialoog met [[Augustinus van Hippo]]; die ''[[De Viris Illustribus (Petrarca)]]'' ("Op Bekende Mans"), 'n reeks morele biografieë; ''Rerum Memorandarum Libri'', 'n onvoltooide verhandeling op die [[kardinale deugde]]; ''De Otio Religiosorum'' ("Op Religieuse Ontspanning")<ref>[http://www.italicapress.com/index186.html Francesco Petrarch, ''On Religious Leisure (De otio religioso),''] edited & translated by Susan S. Schearer, introduction by Ronald G. Witt (New York: Italica Press, 2002).</ref> en ''[[De Vita Solitaria]]'' ("Op die Eensame Lewe"), wat die kontemplatiewe lewe aanprys; ''[[De Remediis Utriusque Fortunae]]'', 'n self-help boek wat populêr gebly het vir honderde jare; ''[[Itinerarium]]'' ("Petrarch se Gids tot die Heilige Land"); invektiewe teen opponente soos dokters, geleerdes, en [[Franse Mense]]; die ''Carmen Bucolicum'', 'n versameling van 12 pastorale gedigte en die onvoltooide epiese verhaal ''[[Africa (Petrarch)]]''. Hy het sewe [[Psalms]] vertaal, 'n versameling wat bekend staan as die ''[[Penitensiële Psalms]]''.<ref>{{cite book|last=Sturm-Maddox|first=Sara|title=Petrarch's Laurels|url=https://books.google.com/books?id=ktO1okPN0fYC&pg=PA153|year=2010|publisher=Pennsylvania State UP|isbn=978-0271040745|page=153}}</ref> Petrarca het ook baie volumes van sy briewe gepubliseer, insluitende 'n paar wat geskryf is aan sy gestorwe vriende vanuit die geskiedenis soos [[Cicero]] en [[Vergilius]]. Cicero, Vergilius en [[Seneca die jongere]] was sy literêre modelle. Die meeste van sy Latynse geskrifte is vandag bitter moeilik om te vind, maar verskeie van sy werke is beskikbaar in Engelse vertaling. Verskeie van sy Latynse werke is geskeduleer om te verskyn in die [[Harvard-universiteit]] persreeks genaamd ''I Tatti''.<ref>{{cite web |url=http://www.hup.harvard.edu/itatti/forthcoming.html |title=I Tatti Renaissance Library/Forthcoming and Published Volumes |publisher=Hup.harvard.edu |access-date=31 Julie 2009 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20100302065704/http://www.hup.harvard.edu/itatti/forthcoming.html |archive-date= 2 Maart 2010 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Dit is moeilik om enige spesifieke datum toe te skryf aan sy werke aangesien hy daartoe geneig was om hulle van tyd tot tyd te hersien. Petrarca het sy briewe in twee stelle boeke versamel genaamd ''[[Epistolae familiares]]'' en ''[[Seniles]]''. Beide is beskikbaar in Engelse vertalings.<ref>''[http://www.italicapress.com/index260.html Letters on Familiar Matters] (Rerum familiarium libri),'' vertaal deur Aldo S. Bernardo, 3 vols.' en ''[http://www.italicapress.com/index262.html Letters of Old Age] (Rerum senilium libri),'' vertaal deur Aldo S. Bernardo, Saul Levin & Reta A. Bernardo, 2 vols.</ref> Diè werksmetode ten opsigte van sy briewe was aan hom gesuggereer deur kennis van [[Cicero]] se briewe. Hierdie werke was gepubliseer "sonder name" ten einde die ontvangers daarvan te beskerm-wat almal nabey verhoudinge met Petrarch gehad het. Die ontvangers het [[Philippe de Cabassoles]], [[biskop van Cavaillon]]; [[Ildebrandino Conti]], [[biskop van Padua]]; [[Cola di Rienzo]], [[tribuun]] van Rome; [[Francesco Nelli]], priester van die Kerk van die Heilige Apostels in [[Florence]]; en [[Niccolò di Capoccia]], 'n kardinaal en priester van [[San Vitale (Rome)]] ingesluit. Sy "Brief aan Die Nageslag" (die laaste brief in ''Seniles'')<ref>[http://history.hanover.edu/texts/petrarch/pet01.html Petrarch's Letter to Posterity] (1909 Engelse vertaling, met notas deur [[James Harvey Robinson]])</ref> gee 'n outobiografiese samevatting van sy filosofie van die lewe. Dit was oorspronklik geskryf in Latyn en was voltooi in 1371 of 1372-die eerste biografie van sy soort in 'n duisend jaar (sedert [[Sint Augustinus]]).<ref>{{cite journal | author = Wilkins Ernest H | year = 1964| title = On the Evolution of Petrarch's Letter to Posterity | url = | journal = Speculum | volume = 39 | issue = 2| pages = 304–308 | doi = 10.2307/2852733 | jstor = 2852733}}</ref><ref>Plumb, p. 173</ref> Terwyl Petrarca se gedigte dikwels getoonset was tot musiek na sy dood, veral deur Italiaanse [[madrigale (musiek)]] komponiste van die [[Renaissance]] musiektydperk in die 16de eeu, oorleef slegs een musikale toonsetting van Petrarch se leeftyd. Dit is die ''Non al suo amante'' deur [[Jacopo da Bologna]] ,wat geskryf was in omstreeks 1350. == Laura en Petrarch se Digkuns == Op 6 April 1327,<ref>April 6, 1327 is often thought to be [[Good Friday]] based on poems 3 and 211 of Petrarch's ''[[Il Canzoniere]]'', but in fact that date fell on Monday in 1327. The apparent explanation is that Petrarch was not referring to the variable date of Good Friday but to the date fixed by the death of Christ in absolute time, which at the time was thought to be April 6 (Mark Musa, ''Petrarch's Canzoniere'', Indiana University Press, 1996, p. 522).</ref> nadat Petrarca reeds sy pos as priester opgegee het, het die aansig van 'n vrou in die kerk van Sainte-Claire d'[[Avignon]] , genaamd Laura, sulke gevoelens van passie in Petrarch opgewek, dat dit gevier was in die ''Rime sparse'' ("Verspreide Rym"). Later het Renaissance digters wat Petrarca se styl nageaap het hierdie versameling van 366 gedigte, ''[[Il Canzoniere]]'' ("Boek van Sang") ,genoem.<ref>{{cite web |url=https://www.poets.org/poetsorg/poet/petrarch |title=Petrarch |last=Petrarch |date=4 Maart 2004 |website=Petrarch |access-date=23 Augustus 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190503025645/https://www.poets.org/poetsorg/poet/petrarch |archive-date=3 Mei 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Laura mag dalk [[Laura de Noves]] gewees het, naamlik die vrou van Graaf [[Hugues de Sade]] ('n voorouer van die [[Markies de Sade]]). Daar is min definitiewe inligting in Petrarch se werk sover as wat dit Laura betref, behalwe dat sy lieflik is om na te kyk, met mooi ligte hare, en met 'n beskeie, waardige houding. Laura en Petrarca het min of geen kontak gehad. Volgens sy "Secretum" het sy sy toenadering geweier omrede sy reeds getroud was. Hy het sy gevoelens gekanaliseer in [[Liefdesgedigte]] ,wat luidrugtig eerder as oortuigend is, en hy het [[prosa]] geskryf wat wou voorkom asof dit sy minagting vir mans wat na vroulike geselskap strewe, ten toon stel. By Laura se dood in 1348 het Petrarca gevind dat sy verdriet so moeilik was om mee saam te leef soos sy vorige wanhoop. Later in sy "[[Brief aan die Nageslag"]] het Petrarch geskryf: "In my jonger dae het ek aanhoudend gesukkel met 'n oorweldigende maar suiwere liefdesverhouding-my enigste een, en ek sou langer daarmee geteister gewees het, het nie die voortydige dood, bitter maar salutêr vir my, die vlamme doodgemaak nie. Ek wens beslis dat ek kon sê dat ek altyd vry was van begeertes van die vlees, maar ek sou lieg as ek gesê het ek was." Terwyl dit moontlik is dat sy 'n geïdealiseerde karakter of skuilnaam-karakter was-veral aangesien die naam "Laura" 'n linguistiese verband het tot die poëtiese "laurels" wat Petrarca so naarstiglik na gesoek het—het Petrarch dit altyd ontken. Sy gereelde gebruik van ''l'aura'' is ook merkwaardig: byvoorbeeld, die lyn "Erano i capei d'oro a ''l'aura'' sparsi" kan beide "haar hare is oraloor Laura se liggaam", en "die wind ("l'aura") het gewaai deur haar hare" ,beteken. Daar is definitief [[psigologiese]] [[Realisme]] aanwesig in die beskrywing van Laura, alhoewel Petrarca baie staatmaak op konvensionele beskrywings van liefde en geliefdes van [[Troubadour]]-liedere, en ander literatuur van "hoflike liefde". Haar teenwoordigheid veroorsaak vir Petrarca oneindige blydskap, maar sy onbeantwoorde leifde skep onuitstaanbare verlange, innerlike konflikte tussen die vurige liefhebber en die [[Christelike mistisisme]] wat dit onmoontlik maak om die twee te versoen. Petrarca se strewe na liefde lei na hopeloosheid en onversoenbare angs, soos hy dit uitdruk in die reeks paradokse in Rima 134 "Pace non trovo, et non ò da far guerra;/e temo, et spero; et ardo, et son un ghiaccio": "ek vind geen vrede, en tog maak ek geen oorlog:/en vrees, en hoop: en brand, en ek is ys".<ref>{{cite web|url=http://www.poetryintranslation.com/PITBR/Italian/PetrarchCanzoniere123-183.htm#_Toc10863123|title=Petrarch (1304–1374). The Complete Canzoniere: 123–183|website=www.poetryintranslation.com}}</ref> Laura is onbereikbaar-die paar fisiese beskrywings van haar is vaag en onbeduidend, amper so ontasbaar soos die liefde wat hy vir haar voel, en so sterk is miskien die krag van sy vers; wat lewe van die melodieë wat dit oproep teen die vae, deursigtige beeld;-wat nie meer konsekwent is as 'n gees nie. [[Francesco De Sanctis (kritikus)]] het op dieselfde trant opmerkings in sy ''Storia della letteratura italiana'' gemaak, en kontemporêre kritici stem saam oor die kragtige musiek van sy vers. Miskien was die digter geïnspireer deur 'n bekende sanger wat hy ontmoet het in [[Veneto]] in die 1350's.<ref>Anna Chiappinelli, "La Dolce Musica Nova di Francesco Landini" Sidereus Nuncius, 2007, pp. 55–91 [http://www.sidereus-nuncius.com] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110202091815/http://sidereus-nuncius.com/ |date=February 2, 2011 }}</ref> Gianfranco Contini, in 'n bekende opstel of essay oor Petrarch se taal ("Preliminari sulla lingua del Petrarca", Petrarca, Canzoniere. Turin, Einaudi, 1964) praat van linguistiese onbepaalbaarheid-Petrarch rys nooit bo die "bel pié" (haar lieflike bene): Laura is te heilig om geskilder te word; sy is 'n ontsagwekkende godin. Sensualiteit en passie word eerder voorgestel deur die [[ritme]] en musiek wat die vae kontoere van die dame vorm. Bykomend hiertoe, beskou sommige Laura vandag om 'n representasie of voorstelling te wees van 'n "ideale Renaissance vrou", gebaseer op haar aard en definitiewe karakteristieke of eienskappe. == Sonnet 227 (In die oorspronklike Italiaans) == Aura che quelle chiome bionde et crespe cercondi et movi, et se’ mossa da loro, soavemente, et spargi quel dolce oro, et poi ’l raccogli, e ’n bei nodi il rincrespe, tu stai nelli occhi ond’amorose vespe mi pungon sí, che ’nfin qua il sento et ploro, et vacillando cerco il mio tesoro, come animal che spesso adombre e ’ncespe: ch’or me ’l par ritrovar, et or m’accorgo ch’i’ ne son lunge, or mi sollievo or caggio, ch’or quel ch’i’ bramo, or quel ch’è vero scorgo. Aër felice, col bel vivo raggio rimanti; et tu corrente et chiaro gorgo, ché non poss’io cangiar teco vïaggio? == Dante == [[File:Dante Luca.jpg|thumb|left|Dante Alighieri, detail van 'n [[Luca Signorelli]] [[fresko]] in the kapel van [[Orvieto Katedraal#Kapel van die Madonna di San Brizio|San Brizio]], Duomo, Orvieto.]] Petrarca is 'n wêreld apart van [[Dante Alighieri]] en sy ''[[Divina Commedia]]''. Ten spyte van die Metafisiese onderwerp, is die ''Commedia'' diepgewortel in die kulturele en sosiale milieu van draai-van-die-eeu [[Florence]]: Dante se oprys na mag (1300) en verbanning (1302); en sy politiese passies; maak 'n oproep vir die "geweldadige" gebruik van taal, waar hy al die registers gebruik, van laag en triviaal na subliem en filosofies. Contini het opgemerk dat Petrarca aan [[Boccaccio]] gebieg het dat hy nooit die ''Commedia'' gelees het nie. Contini bespiegel derhalwe of dit waar was en of Petrarca homself van Dante wou gedistansieer het. Dante se taal verander ook soos hy oud word, van die hoflike liefde van sy vroeëre [[Dolce Stil Novo]] ''Rime'' en ''Vita nuova'' na die ''Convivio'' en ''Divina Commedia'', waar [[Beatrice Portinari]] geheilig word as die godin van filosofie-die filosofie wat aangekondig word deur die Donna Gentile by die dood van Beatrice.<ref>{{cite web |url=http://www.insulaeuropea.eu/pulsoni/il_metodo_di_lavoro.pdf |title=Archived copy |accessdate=2013-12-28 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131112102335/http://www.insulaeuropea.eu/pulsoni/il_metodo_di_lavoro.pdf |archivedate=November 12, 2013 |df=mdy-all }}</ref> In kontras daarmee het Petrarca se gedagtegang en styl redelik eenvormig deur sy lewe gebly- hy het baie daarvan spandeer in die verwerking van die liedere en sonnette van die ''[[Il Canzoniere]]'' , eerder as om aan te beweeg na nuwe onderwerpe of poësie. Hierso voorsien poësie slegs 'n konsolasie vir persoonlike hartseer, en is dit minder filosofies dan polities (soos in Dante), want Petrarch veg met homself (sensualiteit versus [[mistisisme]], onheil versus [[Christelike literatuur]]), nie teen iets buite homself nie. Die sterk morele en politiese oortuigings wat Dante geïnspireer het behoort aan die Middeleeue, en die libertariese gees van die [[Middeleeuse commune]]. Petrarca se morele dilemmas en sy weiering om 'n standpunt in te neem in die politiek , sy teruggetrokke lewe; wys na 'n verskillende rigting, of tyd. Die vrye "commune", die plek wat Dante 'n vooraanstaande politikus en geleerde gemaak het, was besig om afgebreek te word: die ''signoria'' was besig om sy plek in te neem. Humanisme en sy gees van empiriese navrae was egter besig om vordering te maak-maar die pousskap (veral na Avignon) en die Ryk ([[Henrdrik VII, Heilige Romeinse Ryk]]), en die laaste van die [[Guelphs en Ghibellines]], wat gesterf het naby [[Siena]] in 1313) - het baie van hul oorspronklike aansien verloor.<ref>{{cite web |url=http://petrarch.uoregon.edu/ |title=The Oregon Petrarch Open Book – "Petrarch is again in sight" |website=petrarch.uoregon.edu |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190325185027/https://petrarch.uoregon.edu/ |archive-date=25 Maart 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Petrarca het die sonnet vorm vervolmaak wat oorgeërf is van [[Giacomo da Lentini]], en wat Dante baie gebruik het in sy ''[[Vita nuova]]'' , ten einde die nuwe hoflike liefde van die ''[[Dolce Stil Novo]]'' gewild te maak. Die terset word bevoordeel deur Dante se [[terza rima]] (vergelyk die ''Divina Commedia''), die [[quatrain]]s verkies die ABBA–ABBA tot die ABAB–ABAB skema van [[Sisilië]]. Die onperfekte ryme van ''u'' met geslote ''o'' en ''i'' met geslote ''e'' (oorgeërf van Guittone se foutiewe weergawe van [[Sisiliaanse Vers]] ) is uitgesluit, maar die rym van oop en toe ''o's'' word volhou. In die laaste opsig skep Petrarca se [[Enjambement]] langer semantiese eenhede deur die verbinding van een lyn aan die volgende. Die oorgrote meerderheid (317) van Petrarca se 366 gedigte wat versamel is in die ''[[Canzoniere]]'' (opgedra aan Laura) was ''sonnete'', en die [[Petrarca sonnet]] toon steeds sy naam.<ref>{{cite web |url=http://www.webexhibits.org/poetry/home_movements.html |title=Movements : Poetry through the Ages |website=www.webexhibits.org |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191028172829/http://www.webexhibits.org/poetry/home_movements.html |archive-date=28 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all |access-date=25 Maart 2019 }}</ref> == Filosofie == [[File:Francesco Petrarca00.jpg|thumb|right|Petrarca]] [[File:Francesco Petrarca2.jpg|thumb|left|upright|Standbeeld van Petrarca op die Uffizi Paleis, in Florence]] Petrarca word tradisioneel die vader van Humanisme genoem, en word beskou deur baie as die "vader van die [[Renaissance]]."<ref>See for example [[Rudolf Pfeiffer]], ''History of Classical Scholarship 1300–1850'', Oxford University Press, 1976, p. 1; Gilbert Highet, ''The Classical Tradition,'' Oxford University Press, 1949, bl. 81–88.</ref> In sy werk ''[[Secretum (boek)]]'' wys hy uit dat [[sekulêre]] prestasies nie noodwendig 'n outentieke verhouding met God uitsluit nie. Petrarca argumenteer instede daarvan dat God aan mense hulle grootse intellektuele en kreatiewe potensiaal gegee het ten einde tot hul volste potensiaal gebruik te word.<ref>[[Famous First Facts]] International, H.W. Wilson Company, New York 2000, {{ISBN|0-8242-0958-3}}, p. 303, item 4567.</ref> Hy het die humanistiese filosofie geïnspireer wat gelei het na die intellektuele floreer van die Renaissance. Hy het geglo in die ontsaglike morele en praktiese waarde van die studie van antieke geskiedenis en literatuur-dit is, die studie van menslike gedagtes en handelinge. Petrarca was 'n toegewyde Katoliek en het nie 'n konflik gesien tussen die realisasie van die mens se potensiaal en toegewydheid aan 'n geloof nie. Hy was 'n baie introspektiewe man en het die ontluikende humanistiese beweging op 'n grootse wyse gevorm omdat baie van die interne konflikte en nabetragtings wat uitgedruk word in sy skrywes opgeraap is deur Renaissance humanistiese filosowe en oor geargumenteer is oor die volgende 200 jaar. Petrarca het byvoorbeeld gesukkel met die behoorlike verhouding tussen die aktiewe en die kontemplatiewe lewe, en het geneig om die belangrikheid van eensaamheid en studie te benadruk. In 'n duidelike geval daarvan dat hy nie saamgestem het met Dante nie, het Petrarca in sy ''[[De vita solitaria]]'' van 1346 geargumenteer dat [[Pous Celestine V]] se weiering van die pousskap in 1294 'n deugsame voorbeeld van die eensame lewe was.<ref>{{Cite book | last= Petrarca | first = Francesco | title = De vita Solitaria | location = Bologna | publisher = Gaetano Romagnoli | year = 1879 | url = https://books.google.com/?id=Lmo9AAAAYAAJ&dq=%22De%20vita%20Solitaria%22%20petrarch | language = Italian}}</ref> Later het die politikus en denker [[Leonardo Bruni]] (1370–1444) ten gunste van die aktiewe lewe, oftewel "[[siviele humanisme]]" geargumenteer. As 'n gevolg was 'n aantal politiese, militêre en godsdienstige leiers gedurende die Renaissance ingeskerp met die idee dat hul strewe na persoonlike vervulling gegrond moet wees in die [[Klassieke era]] se voorbeelde en filosofiese kontemplasie. <ref>{{Cite web| url = http://www.skuola.net/storia-arte/rinascimento-romanticismo/rinascimento-storia-arte.html | language = Italian | title=Skuola.net, Il Rinascimento|publisher=Skuola.net| accessdate=11 September 2015}}</ref> == Nalatenskap == [[File:Petrarca Tomb (Arqua).JPG|thumb|right|Petrarca se graf in [[Arquà Petrarca]]]] Petrarca se invloed is merkbaar in die werke van [[Serafino dell' Aquila|Serafino Ciminelli]] van [[L'Aquila]] (1466–1500) en in die werke van [[Marin Držić]] (1508–1567) van [[Dubrovnik]].<ref>Encyclopedia of the Renaissance: Class-Furió Ceriol, Vol. 2, p. 106, Paul F. Grendler, Renaissance Society of America, Scribner's published in association with the Renaissance Society of America, 1999. {{ISBN|978-0-684-80509-2}}</ref> Die [[Romantiek|Romantiese era]] komponis [[Franz Liszt]] het drie van Petrarch se Sonnette getoonset (47, 104, and 123) tot musiek vir die stem, ''Tre sonetti del Petrarca'', wat hy later getranskribeer het vir soloklavier vir insluiting in die suite ''[[Années de Pèlerinage]]''. Liszt het ook 'n gedig deur [[Victor Hugo]], " O quand je dors" ,waarin Petrarch en Laura geëvokeer word as die toppunt van erotiese liefde, getoonset. Terwyl hy in 1991 in Avignon was het die [[Modernistiese]] komponis [[Elliott Carter]] sy solo stuk vir fluit genaamd ''Scrivo in Vento'' voltooi wat ten dele geïnspireer is en gestruktureer op Petrarca se Sonnet 212, ''Beato in sogno''. Dit was die eerste keer opgevoer op Petrarca se 687ste verjaardag.<ref>[http://www.patriciaspencerflute.com/images/CarterInterviewFQ.pdf Spencer, Patricia (2008) "Regarding ''Scrivo in Vento'': A Conversation with Elliott Carter"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304040236/http://www.patriciaspencerflute.com/images/CarterInterviewFQ.pdf |date= 4 Maart 2016 }} ''Flutest Quarterly'' summer.</ref> In November 2003 was dit aangekondig dat [[patologiese]] [[anatomiste]] Petrarca se liggaam sou opgrawe van sy kis in [[Arquà Petrarca]] ten einde 19de eeuse bewerings te verifieer dat hy 1,83 meter lank was(omtrent ses voet), wat nogal lank vir sy era sou wees. Die span van die [[Universiteit van Padua]] het ook gehoop om sy cranium te rekonstrueer ten einde 'n gerekenariseerde beeld voort te bring van sy eienskappe om saam te val met sy 700ste verjaardag. Die graf is voorheen in 1873 oopgemaak deur Professor Giovanni Canestrini, ook van die [[Universiteit van Padua]]. Toe die graf oopgemaak is, was bevind dat die skedel in fragmente opgebreek was, en 'n [[DNS]] toets het onthul dat die skedel nie Petrarca se skedel was nie,<ref>{{cite journal |vauthors=Caramelli D, Lalueza-Fox C, Capelli C, etal |title=Genetic analysis of the skeletal remains attributed to Francesco Petrarch |journal=Forensic Sci. Int. |volume=173 |issue=1 |pages=36–40 |date=November 2007 |pmid=17320326 |doi=10.1016/j.forsciint.2007.01.020 |url=http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0379-0738(07)00054-0}}</ref> wat tot hernieude oproepe gelei het vir die teruggawe van Petrarca se skedel. Die navorsers is redelik seker dat die liggaam in die graf Petrarca se liggaam is, vanweë die feit dat die [[skelet]] bewyse toon van beserings wat genoem is deur Petrarca in sy skrywes, insluitende 'n skop wat hy van 'n [[Donkie]] ontvang het toe hy 42 jaar oud was.<ref>{{Cite web |url=http://www.upf.edu/bioevo/2007BioEvo/BE2007-Caramelli-FSI.pdf |title=UPF.edu |access-date=March 1, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090306013340/http://www.upf.edu/bioevo/2007BioEvo/BE2007-Caramelli-FSI.pdf |archive-date=March 6, 2009 |df=mdy-all }}</ref> == Verdere Leeswerk == * Bernardo, Aldo (1983). "Petrarch." In ''[[Dictionary of the Middle Ages]]'', volume 9 * Celenza, Christopher S. (2017). ''Petrarch: Everywhere a Wanderer''. London: Reaktion. {{ISBN|978-1780238388}} * Hennigfeld, Ursula (2008). ''Der ruinierte Körper. Petrarkistische Sonette in transkultureller Perspektive''. Würzburg, Königshausen & Neumann, 2008, {{ISBN|978-3-8260-3768-9}} * Hollway-Calthrop, Henry (1907). [https://books.google.com/books?vid=0Y9dzDlLqgfgW4PU6OS1Pg&id=4dNYA_MLAC8C ''Petrarch: His Life and Times''], Methuen. From [[Google Books]] * Kohl, Benjamin G. (1978). "Francesco Petrarch: Introduction; How a Ruler Ought to Govern His State," in ''The Earthly Republic: Italian Humanists on Government and Society'', ed. Benjamin G. Kohl and Ronald G. Witt, 25–78. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. {{ISBN|0-8122-1097-2}} * Nauert, Charles G. (2006). ''Humanism and the Culture of Renaissance Europe: Second Edition''. Cambridge: Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-54781-4}} * Rawski, Conrad H. (1991). ''Petrarch's Remedies for Fortune Fair and Foul'' A Modern English Translation of ''De remediis utriusque Fortune'', with a Commentary. {{ISBN|0-253-34849-8}} * [[James Harvey Robinson|Robinson, James Harvey]] (1898). [https://books.google.com/books?vid=0HLpZLHqqCH6e5LQBVf_4g&id=Qxh4bzCdScIC ''Petrarch, the First Modern Scholar and Man of Letters''] Harvard University * {{cite book |author=Kirkham, Victoria and Armando Maggi|title=Petrarch: A Critical Guide to the Complete Works |publisher=University of Chicago Press |year=2009 |pages= |isbn=978-0-226-43741-5}} * A. Lee, ''Petrarch and St. Augustine: Classical Scholarship, Christian Theology and the Origins of the Renaissance in Italy'', Brill, Leiden, 2012, {{ISBN|978-9004224032}} * N. Mann, ''Petrarca'' [Ediz. orig. Oxford University Press (1984)] – Ediz. ital. a cura di G. Alessio e L. Carlo Rossi – Premessa di G. Velli, LED Edizioni Universitarie, Milano, 1993, {{ISBN|88-7916-021-4}} * ''Il Canzoniere» di Francesco Petrarca. La Critica Contemporanea'', G. Barbarisi e C. Berra (edd.), LED Edizioni Universitarie, Milano, 1992, {{ISBN|88-7916-005-2}} * G. Baldassari, ''Unum in locum. Strategie macrotestuali nel Petrarca politico'', LED Edizioni Universitarie, Milano, 2006, {{ISBN|88-7916-309-4}} * Francesco Petrarca, ''Rerum vulgarium Fragmenta. Edizione critica di Giuseppe Savoca'', Olschki, Firenze, 2008, {{ISBN|978-88-222-5744-4}} * Plumb, J. H., ''The Italian Renaissance'', Houghton Mifflin, 2001, {{ISBN|0-618-12738-0}} * Giuseppe Savoca, ''Il ''Canzoniere'' di Petrarca. Tra codicologia ed ecdotica'', Olschki, Firenze, 2008, {{ISBN|978-88-222-5805-2}} * Roberta Antognini, ''Il progetto autobiografico delle "Familiares" di Petrarca'', LED Edizioni Universitarie, Milano, 2008, {{ISBN|978-88-7916-396-5}} * Paul Geyer und Kerstin Thorwarth (hg), ''Petrarca und die Herausbildung des modernen Subjekts'' (Göttingen, Vandenhoeck & Ruprecht, 2009) (Gründungsmythen Europas in Literatur, Musik und Kunst, 2) == Eksterne skakels == * [http://www.thegreatcat.org/history-of-the-cat-in-the-middle-ages-part-9/ Petrarch and his Cat Muse] * [http://petrarca.letteraturaoperaomnia.org/index.html ''Canzoniere'' (different edition) and other works] * [http://www.newadvent.org/cathen/11778a.htm Petrarch] from the ''[[Catholic Encyclopedia]]'' * [https://web.archive.org/web/20090129161713/http://humanistictexts.org/petrarch.htm Excerpts from his works and letters] * [http://www.sonnets.org/petrarch.htm Francesco Petrarca (Petrarch) (1304-1374)] * {{Gutenberg author |id=Petrarca,+Francesco | name=Francesco Petrarca}} * {{Internet Archive author |name=Francesco Petrarca}} * {{Internet Archive author}} * {{Librivox author |id=2818}} * [http://petrarch.petersadlon.com/timeline.html Timeline of life of Petrarch] * [http://www.tonykline.co.uk/PITBR/Italian/Petrarchhome.htm Poems From The Canzoniere], translated by Tony Kline. * [https://web.archive.org/web/20070708234319/http://oll.libertyfund.org/Home3/AuthorBioPage.php?recordID=0202 Francesco Petrarch] at ''The Online Library of Liberty'' * [[s:la:Liber:De remediis utriusque fortunae|''De remediis utriusque fortunae'', Cremonae, B. de Misintis ac Caesaris Parmensis, 1492.]] ([[Wikisource|Vicifons]]) * {{ChoralWiki|prep=of works by}} * [http://petrarch.petersadlon.com/ Petrarch and Laura] Multi-lingual site including translated works in the public domain and biography, pictures, music. * [http://books.guardian.co.uk/news/articles/0,6109,1186654,00.html Petrarch - the poet who lost his head] April 2004 article in ''The Guardian'' regarding the exhumation of Petrarch's remains * [http://petrarch.uoregon.edu/ Oregon Petrarch Open Book] – A working database-driven hypertext in and around Francis Petrarch’s Rerum Vulgarium Fragmenta (''Canzoniere'') * [http://hdl.loc.gov/loc.rbc/rosenwald.0050.1 Historia Griseldis] From the [https://www.loc.gov/rr/rarebook/ Rare Book and Special Collections Division] at the [[Library of Congress]] * Francesco Petrarch, [http://roderic.uv.es/uv_ms_0026 ''De viris illustribus''], digitized French codex, at [http://roderic.uv.es/handle/10550/43 Somni] == Bronne == 2a749ljleo2kezu9lc8c9g87kwtxkme 2516367 2516366 2022-07-31T12:07:47Z Oesjaar 7467 /* Mont Ventoux */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Versmelt|Francesco Petrarca}} '''Francesco Petrarca''' ({{IPA-it|franˈtʃɛsko peˈtrarka|lang}}; 20 Julie 1304 – 18/19 Julie 1374) was 'n geleerde en [[digter]] van die Italiaanse [[Renaissance]] wat een van die vroegste proponente van die [[Humanisme]] tydens die Renaissance was. Sy herontdekking van [[Cicero]] se briewe word dikwels beskou as sou dit die 14de eeuse [[Renaissance]] begin of geïnisieer het. Petrarca word dikwels beskou as die stigter van die Humanistiese Renaissance.<ref>This designation appears, for instance, in a recent [http://www.press.umich.edu/titleDetailDesc.do?id=15299 review] of Carol Quillen's ''Rereading the Renaissance.''</ref> In die 16de eeu het [[Pietro Bembo]] die model geskep vir moderne [[Italiaans]] , gebaseer op Petrarca se werke, sowel as daardie van [[Giovanni Boccaccio]], en, in 'n mindere mate, [[Dante Alighieri]].<ref>In the [http://it.wikisource.org/wiki/Prose_della_volgar_lingua/Libro_primo/XIX Prose della volgar lingua], Bembo proposes Petrarch and Boccaccio as models of Italian style, while expressing reservations about emulating Dante's usage.</ref> Petrarch sou later onderskryf word as 'n model vir die Italiaanse styl deur die taalkundige [[Accademia della Crusca]]. Petrarca se sonnette is regdeur Europa bewonder en nagemaak gedurende die Renaissance, en het 'n model geword vir die [[liriese digkuns]]. Hy is ook bekend daarvoor dat hy die eerste persoon was om die konsep van die "[[Donker Eeue]]" te ontwikkel.<ref name="DarkAges">[https://www.jstor.org/stable/2707236 Renaissance or Prenaissance], ''Journal of the History of Ideas'', Vol. 4, No. 1. (Jan. 1943), pp. 69–74; [[Theodor Ernst Mommsen|Theodore E. Mommsen]], "Petrarch's Conception of the 'Dark Ages'" ''Speculum'' '''17'''.2 (April 1942: 226–242); [[JSTOR]] link to a collection of several letters in the same issue.</ref> == Biografie == ===== Jeug en vroeë loopbaan ===== Petrarca is in 1304 gebore in die [[Toskane|Toskaanse]] stad van [[Arezzo]]. Hy was die seun van [[Ser Petracco]] en sy vrou Eletta Canigiani. Sy gegewe naam was ''Francesco Petracco.'' Die naam was verlatyns na ''Petrarca.'' Petrarca se jonger broer was in 1307 gebore in [[Incisa in Val d'Arno]] . [[Dante]] was 'n vriend van Petrarca se vader.<ref name="Bishop">[[J.H. Plumb]], ''The Italian Renaissance'', 1961; Chapter XI by Morris Bishop "Petrarch", pp. 161–175; New York, [[American Heritage Publishing]], {{ISBN|0-618-12738-0}}</ref> Petrarca het sy vroeë kinderdae in die dorpie [[Incisa in Val d'Arno]] spandeer, wat geleë was naby [[Florence]]. Hy het 'n groot deel van sy jong dae spandeer by [[Avignon]] en die nabygeleë [[Carpentras]], waar sy familie heen getrek het ten einde [[Pous Clemens V]] te volg wie daarna getrek het in 1309 om die [[Avignon Pouskap]] te begin. Hy het in die regte studeer saam met sy lewenslange vriend en skoolmaat Guido Sette by die [[Universiteit van Montpellier]] (1316–20) , en ook by die [[Universiteit van Bologna]] (1320–23). Omdat sy vader werksaam was in die regsprofessie (naamlik 'n [[Notaris]]), het hy daarop aangedring dat Petrarca en sy broer ook in die regte studeer. Petrarca was egter grotendeels in die skryfkuns en [[Latynse literatuur]] geïnteresseer en het die sewe jare wat hy op universiteit spandeer het as gemorste jare beskou. Bykomend hiertoe het hy die bewering gemaak dat sy voogde deur manipulasie en skuiwergate in die reg hom beroof het van sy klein erflating op sekere eiendom in Florence, welke net gedien het om sy afkeer in die regte te versterk. Hy het geprotesteer; "Ek kon nie die gedagte vat dat ek 'n koopsaak van my verstand moes maak nie," aangesien hy die regsisteem beskou het as sou dit die kuns van die verkoop van geregtigheid wees.<ref name="Bishop" /> Petrarca was 'n skrywer van talle briewe, en het [[Giovanni Boccaccio]] as van sy vriende geag, aan wie hy dikwels geskryf het. Na die dood van hul ouers het Petrarca en sy broer in 1326 teruggekeer na [[Avignon]] waar hy gewerk het in verskeie klerklike hoedanighede. Hierdie werk het aan hom genoegsame tyd gegun om te spandeer aan sy skryfwerk. Met sy eerste grootskaalse werk, ''[[Africa (Petrarca)]]'', 'n [[epiese gedig]] in [[Latyn]] oor die groot Romeinse generaal [[Scipio Africanus]], het Petrarca na vore getree as 'n Europese glanspersoonlikheid. Op 8 April 1341 het hy die tweede<ref>after "Albertino Mussato" who was the first to be so crowned according to Robert Weiss, The Renaissance Discovery of Classical Antiquity (Oxford, 1973)</ref> digter "laureate" geword sedert die antieke tye, en was hy op die heilige gronde van [[Rome]] se "Capitol" gekroon deur die Romeinse ''Senatori'' [[Giordano Orsini (Senatore 1341)]] en Orso dell'Anguillara .<ref>Plumb, p. 164</ref><ref name=pie32>Pietrangeli (1981), p. 32</ref><ref>{{cite book|last1=Kirkham|first1=Victoria|title=Petrarch: A Critical Guide to the Complete Works|date=2009|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|page=9|url=https://books.google.com/?id=iGDdF667hosC&pg=PA9&lpg=PA9&dq=giordano+orsini+1341#v=onepage&q=giordano%20orsini%201341&f=false|isbn=978-0226437439}}</ref> Petrarca het wyd gereis deur Europa, en het ook gedien as ambassadeur, en is al "die eerste geskiedkundige toeris" genoem<ref>NSA Family Encyclopedia, ''Petrarch, Francesco'', Vol. 11, bl. 240, Standard Education Corp. 1992</ref> omdat hy slegs vir hedonistiese doeleindes gereis het,<ref>[[Morris Bishop|Bishop, Morris]] ''Petrarch and his World'', bl. 92, Indiana University Press 1963, {{ISBN|0-8046-1730-9}}</ref> synde die rede te wees waarom hy [[Mont Ventoux]] geklim het.<ref name=":0">{{cite book|title=Renaissance Profiles|last=Plumb|first=J.H.|publisher=Harper & Row|year=1965|isbn=978-0061311628|location=|pages=4|url=http://isites.harvard.edu/fs/docs/icb.topic1187655.files/E2-Origins%20of%20the%20Renaissance%20in%20Western%20Europe/petrarch.pdf}}</ref> Gedurende sy omswerwinge het hy verskrompelde en verweerde Latynse manuskripte versamel en hy was 'n belangrike persoon in die herwinning en ontdekking van kennis van die groot skrywers van Rome en [[Griekeland]]. Hy het [[Leontius Pilatus]] se vertaling van [[Homerus]], uit 'n manuskrip wat gekoop is by [[Boccaccio]] , aangemoedig en hom daaromtrent geadviseer, alhoewel hy baie krities was van die resultaat. Petrarca het ook 'n kopie van [[Homerus]] se werk bekom, welke hy nie toevertrou het aan Leontius nie.<ref>Vittore Branca, ''Boccaccio; The Man and His Works'', tr. Richard Monges, pp. 113–118</ref>Petrarch het egter geen [[Grieks]] geken nie en het gesê: [[Homerus]], "was verdommend aan hom, en hy doof was vir Homerus".<ref>{{Cite web |url=http://www.tuttotempolibero.altervista.org//poesia/trecento/francescopetrarca/epistolefamiliares.html |title=Ep. Fam.'' 18.2 §9 |access-date=25 Maart 2019 |archive-date=20 Februarie 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160220021531/http://tuttotempolibero.altervista.org//poesia/trecento/francescopetrarca/epistolefamiliares.html |url-status=dead }}</ref> In 1345 het hy persoonlik 'n versameling van [[Cicero]] se briewe ontdek wat niemand voorheen van geweet het nie. Die versameling genaamd ''[[Epistulae ad Atticum]]'' was in die biblioteek van [[Verona]](''Biblioteca Capitolare'') in Verona Katedraal versteek gewees.<ref>{{cite web |url=http://www.bibliotecacapitolare.it/en/history/ |title=History – Biblioteca Capitolare Verona |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191120181124/http://www.bibliotecacapitolare.it/en/history/ |archive-date=20 November 2019 |url-status=dead |df=dmy-all |access-date=25 Maart 2019 }}</ref> Minagtend van wat hy geglo het die onkunde van die [[Vroeë Middeleeue]] was, te wete die tye voorafgaande die tye waarin hy geleef het, word Petrarca daarmee geakkrediteer dat hy die begrip van 'n geskiedkundige [[Donker Eeue (historiografie]] geskep het.<ref name="DarkAges"/> == Mont Ventoux == Petrarca roep in herinnering dat hy en sy broer op 26 April 1336 saam met twee dienaars tot op die spits van [[Mont Ventoux]] geklim het, 'n vete wat hy om plesier eerder as uit noodsaaklikheid aangepak het.<ref>[[Marjorie Hope Nicolson|Nicolson, Marjorie Hope]]; ''Mountain Gloom and Mountain Glory: The Development of the Aesthetics of the Infinite'' (1997), bl. 49; {{ISBN|0-295-97577-6}}</ref> Die eskapade word beskryf in 'n gevierde brief wat geadresseer is aan sy vriend en biegvader, the monnik [[Dionigi di Borgo San Sepolcro]]. Die brief was 'n geruime tyd na die avontuur geskryf, en daarin maak Petrarca die bewering dat hy geïnspireer was deur [[Philip V van Macedonië]] se bestyging van [[Beklemeto Pas|Berg Haemo]] , en dat 'n verouderde lyfeiene hom vertel het dat niemand Ventoux voor of na die lyfeiene homself bestyg het nie, te wete, 50 jaar tevore, en waarsku die lyfeiene Petrarca teen 'n poging daarvan. Die 19de eeuse Switserse geskiedkundige [[Jacob Burckhardt]] het opgemerk dat [[Jean Buridan]] dieselfde berg 'n paar jaar tevore geklim het, en daar was ook bestygings van die berg tydens die [[Middeleeue]] behaal, insluitende die van [[Anno II, Aartsbiskop van Keulen]].<ref>Burckhardt, Jacob. ''[https://archive.org/details/civilisationren02middgoog The Civilisation of the Period of the Renaissance in Italy]'' (1860). Translated by S.G.C. Middlemore. [[Swan Sonnenschein]] (1904), bladsye. 301–302.</ref><ref>[[Lynn Thorndike]], [https://www.jstor.org/stable/2707236 Renaissance or Prenaissance], ''Journal of the History of Ideas'', Vol. 4, No. 1. (Jan. 1943), pp. 69–74. [[JSTOR]] link to a collection of several letters in the same issue.</ref> Geleerdes<ref>Such as [[J.H. Plumb]], in sy boek ''The Italian Renaissance'',</ref> merk op dat Petrarca se brief<ref name=AMV>[http://petrarch.petersadlon.com/read_letters.html?s=pet17.html Familiares 4.1] translated by Morris Bishop, quoted in Plumb.</ref><ref>{{Cite journal |jstor = 462985|title = Petrarch at the Peak of Fame|journal = PMLA|volume = 108|issue = 5|pages = 1050–1063|last1 = Asher|first1 = Lyell|year = 1993|doi = 10.2307/462985}}</ref> aan Dionigi 'n 'n opvallende "moderne" houding van estetiese bevrediging in die grootsheid van die natuurskoon vertoon, en dat dit steeds gereeld aangehaal word in boeke en tydskrifte wat gewy is aan die sport van [[bergklim]]. Petrarca se persoonlikheid is interessant in dat dié tipe houding gekombineer word met die strewe na 'n deugsame Christelike lewe. Ter illustrasie van die laasgenoemde eienskap het Petrarca, toe hy die bergspits bereik het, van sy sak 'n volume deur sy geliefde mentor, [[Sint Augustinus]] geneem wat hy altyd saam met hom gedra het.<ref>McLaughlin, Edward Tompkins; ''Studies in Medieval Life and Literature'', bl. 6, New York: G.P. Putnam's Sons, 1894</ref> Hy het vir die plesier Mont Ventoux, wat tot meer as sesduisend voet opstyg; verby Vaucluse; geklim. Dit was nou nie 'n vreeslike prestasie nie, maar hy was die eerste persoon van die moderne tye gewees wat 'n berg slegs vir die plesier daarvan om van sy spits te kyk, geklim het. (Of amper die eerste; want in 'n hoë veld het Petrarca 'n ou skaapwagter ontmoet wat gese het dat hy 50 jaar tevore die bergpiek bereik het, en niks daarvan verkry het nie behalwe stryd, belydenis en geskeerde klere.) Petrarca was geroer deur die uitsig van die [[Alpe]], die berge rondom [[Lyon]], die [[Ryn]], en die baai van [[Marseilles]]. Hy het [[Augustyn van Hippo]] se ''[[Belydenisse van Sint Augustyn]]'' van sy sak geneem en daarop besin dat sy bestyging slegs 'n [[Allegorie]] was van die strewe na 'n beter lewe.<ref>{{cite book |last=Plumb |first=J.H. |date=1961 |title=The Horizon Book of the Renaissance |url=https://books.google.com/?id=7FKVBjaLtJsC&q=%22climb+was+merely+an+allegory%22&dq=%22climb+was+merely+an+allegory%22 |location=New York |publisher=American Heritage |page=26 }}</ref> Asof dit 'n geval was van [[Bibliomansie]], was Petrarca se oë onmiddellik gerig op die volgende passasie daaruit: "En die mens gaan daarop uit om te wonder oor die hoogtes van die berge, die magtige golwe van die see, die wye draai van die voortstuwende riviere, die baan van die oseane, en die revolusies van die sterre, maar hulself oorweeg hulle nie.<ref name=AMV/> Petrarca se reaksie was om weg te draai van die uiterlike wêreld van die natuur na die innerlike wêreld van die "siel": "Ek het die boek toegemaak, kwaad met myself dat ek steeds aardse dinge sou bewonder ten opsigte waarvan die heidense filosowe lankal reeds sou geleer het dat niks behalwe die siel wonderlik is nie, wat, wanneer dit self groot is, niks groot buite dit self vind nie. Toé, om die waarheid te sê, was ek tevrede dat ek genoeg van die berg gesien het; ek het my oë binne na myself gedraai, en van daardie oomblik het nie 'n [[lettergreep]] van my lippe geval totdat ons die onderkant weer bereik het nie. {...} [O]ns kyk om ons heen vir wat gevind kan word, slegs na binne toe. [...] Hoe baie kere, dink jy, het ek daardie dag nie omgedraai nie, ten einde te kyk na die piek van die berg wat nou skaars 'n el hoog gelyk het in vergelyking met die omvang van menslike bepeinsing [...]<ref name=AMV/>}} [[James Hillman]] argumenteer dat hierdie herontdekking van die innerlike wêreld die werklike betekenis van die Ventoux aangeleentheid was.<ref name=RP>{{cite book|first=James|last=Hillman|authorlink=James Hillman| year=1977 | title=Revisioning Psychology | isbn=978-0-06-090563-7|publisher=Harper & Row | pages=197|title-link=Revisioning Psychology}}</ref> Die Renaissance begin nie met die bestyging van Mont Ventoux nie maar met die gevolglike afkoms—die 'terugkoms [...] na die vallei van die siel", soos Hillman dit stel. In sy redenasie teen so 'n enkelvoudige en hiperboliese periodisering stel Paul James 'n verskillende lesing daarvan voor: ''In die alternatiewe argument wat ek wil maak, suggereer hierdie emosionele reaksies, wat gemerk word deur die veranderende aanvoeling van ruimte en tyd in Petrarca se skryfwerk, 'n persoon voor wat vasgevang is in onophoudelike spanning tussen twee verskillende maar gelyktydige ontologiese formasies: die tradisionele en die moderne.<ref>{{Cite journal |date=Spring 2014 |last=James |first=Paul |authorlink=Paul James (academic) |title=Emotional Ambivalence across Times and Spaces: Mapping Petrarch's Intersecting Worlds |journal=Exemplaria |volume=26 |issue=1 |page=82 |url= https://www.academia.edu/9017816 |accessdate=4 August 2015}}</ref>'' == Latere jare == Petrarca het die latere deel van sy lewe spandeer deur die noorde van [[Italië]] te reis as 'n internasionale geleerde en digter-diplomaat. Sy loopbaan in die [[Katolieke Kerk]] het hom nie toegelaat om te trou nie, maar daar word geglo dat hy twee kinders opgewek het by 'n vrou of vrouens wat vir die nageslag onbekend sal bly. 'n Seun (Giovanni) was gebore in 1337, asook 'n dogter (Francesca) wat gebore is in 1343. Hy het beide kinders se geboorte later laat wettig.<ref>Plumb, bl. 165</ref> Giovanni het in 1361 van [[Builepes]] gesterf. In dieselfde jaar was Petrarca as priester benoem in [[Monselice]], naby [[Padua]]. Francesca het getrou met [[Francescuolo da Brossano]] (wat later daardie selfde jaar benoem is as eksekuteur van Petrarca se testament) . In 1362 het hulle , kort na die geboorte van 'n dogter, Eletta (dieselfde naam as Petrarch se moeder), by Petrarca aangesluit in [[Venesië]] ten einde die plaag te ontvlug wat toe groot dele van Europa geteister het. 'n Tweede kleinkind genaamd Francesca is in 1366 gebore, maar het egter voor sy tweede verjaardag beswyk. Francesca en haar gesin het vir vyf jaar vanaf 1362 tot 1367 by die [[Palazzo Molina]] in Venesië saam met Petrarch gewoon, alhoewel Petrarca voortgegaan het om in daardie jare te reis. Tussen 1361 en 1369 het die jonger [[Boccaccio]] die ouer Petrarca twee keer besoek; die eerste was in Venesië en die tweede in [[Padua]]. In omtrent 1368 het Petrarca en sy dogter Francesca (saam met haar gesin) getrek na die klein dorpie van [[Arquà Petrarca|Arquà]] in die [[Euganese Heuwels]] naby [[Padua]] waar hy sy oorblywende jare spandeer het in religieuse besinning. Hy het op 20 Julie 1374-sy sewentigste verjaardag-beswyk in sy huis in Arquà. Die huis beskik nou oor 'n permanente uitstalling van Petrarch se werke en besienswaardighede. Onder ander sal jy in die uitstalling die bekende tombe van Petrarch se kat-wat gebalsem was-vind. Op die marmerplaat is daar 'n Latynse opskrif-geskryf deur Antonio Quarenghi-wat lui: "Etruscus gemino vates ardebat amore: Maximus ignis ego; Laura secundus erat. Quid rides? divinæ illam si gratia formæ, Me dignam eximio fecit amante fides. Si numeros geniumque sacris dedit illa libellis Causa ego ne sævis muribus esca forent. Arcebam sacro vivens a limine mures, Ne domini exitio scripta diserta forent; Incutio trepidis eadem defuncta pavorem, Et viget exanimi in corpore prisca fides."<ref>[http://www.gutenberg.org/files/40773/40773-0.txt The last lay of Petrarch's cat], Notes and Queries, Vol. V, Number 121, February 21, 1852, Author: Various, Editor: George Bell</ref> Petrarca se testament (gedateer 4 April 1370) laat 50 [[Italiaanse florins]] aan [[Boccaccio]] ,"om 'n warm wintertoga te koop"; verskeie bemakings ('n perd, 'n silwer beker, 'n luit, kunswerke) aan sy broer en sy vriende; sy huis in Vaucluse aan sy tuismaker; vir sy [[Siel]], en vir die armes, en die grootste deel van sy boedel aan sy skoonseun, Francescuolo da Brossano, wie die helfte daarvan moet gee aan "die persoon aan wie, soos hy weet, ek wens dit na moet gaan"; wat vermoedelik sy dogter Francesca, Brossano se vrou, was. Die testament noem nóg die eiendom in Arquà, nóg sy biblioteek [[Petrarca se biblioteek]] van besondere manuskripte wat alreeds aan Venesië belowe is, (in ruil vir die Palazzo Molina. Hierdie reëling was waarskynlik gekanselleer toe hy na Padua getrek het, welke stad in 1368 die vyand van Venesië was.) Die biblioteek was opgeëis deur die here van [[Padua]], en sy boeke en manuskripte is nou oor Europa verstrooi.<ref>Bishop, blye. 360, 366. Francesca and the quotes from there;{{Clarify|date=May 2009}} Bishop adds that the dressing-gown was a piece of tact: "fifty florins would have bought twenty dressing-gowns".</ref> Nietemin het die [[Biblioteca Marciana]] nog altyd tradisioneel hierdie erflating geëis as sy stigting, alhoewel die biblioteek eintlik in 1468 gestig was deur [[Kardinaal Bessarion]].<ref>{{cite EB1911 |wstitle=Libraries |display=Libraries § Italy |volume=16 |page=573 |first1=Henry Richard |last1=Tedder |first2=James Duff |last2=Brown}}</ref> == Werke == Petrarca is die beste bekend om sy Italiaanse gedigte, vernaam die ''[[Canzoniere]]'' ("gesangeboek") en die ''Trionfi'' ("Triomfe"). Petrarca was egter 'n entoesiastiese Latynse geleerde en het die meeste van sy skryfwerk in die taal gedoen. Sy Latynse geskrifte sluit vakkundige werke, introspektiewe opstelle, briewe, en meer gedigte, in. Van die werke is sy ''[[Secretum (boek)]]'' ("My Geheime Boek"), 'n intens persoonlike, skuld-belaaide denkbeeldige dialoog met [[Augustinus van Hippo]]; die ''[[De Viris Illustribus (Petrarca)]]'' ("Op Bekende Mans"), 'n reeks morele biografieë; ''Rerum Memorandarum Libri'', 'n onvoltooide verhandeling op die [[kardinale deugde]]; ''De Otio Religiosorum'' ("Op Religieuse Ontspanning")<ref>[http://www.italicapress.com/index186.html Francesco Petrarch, ''On Religious Leisure (De otio religioso),''] edited & translated by Susan S. Schearer, introduction by Ronald G. Witt (New York: Italica Press, 2002).</ref> en ''[[De Vita Solitaria]]'' ("Op die Eensame Lewe"), wat die kontemplatiewe lewe aanprys; ''[[De Remediis Utriusque Fortunae]]'', 'n self-help boek wat populêr gebly het vir honderde jare; ''[[Itinerarium]]'' ("Petrarch se Gids tot die Heilige Land"); invektiewe teen opponente soos dokters, geleerdes, en [[Franse Mense]]; die ''Carmen Bucolicum'', 'n versameling van 12 pastorale gedigte en die onvoltooide epiese verhaal ''[[Africa (Petrarch)]]''. Hy het sewe [[Psalms]] vertaal, 'n versameling wat bekend staan as die ''[[Penitensiële Psalms]]''.<ref>{{cite book|last=Sturm-Maddox|first=Sara|title=Petrarch's Laurels|url=https://books.google.com/books?id=ktO1okPN0fYC&pg=PA153|year=2010|publisher=Pennsylvania State UP|isbn=978-0271040745|page=153}}</ref> Petrarca het ook baie volumes van sy briewe gepubliseer, insluitende 'n paar wat geskryf is aan sy gestorwe vriende vanuit die geskiedenis soos [[Cicero]] en [[Vergilius]]. Cicero, Vergilius en [[Seneca die jongere]] was sy literêre modelle. Die meeste van sy Latynse geskrifte is vandag bitter moeilik om te vind, maar verskeie van sy werke is beskikbaar in Engelse vertaling. Verskeie van sy Latynse werke is geskeduleer om te verskyn in die [[Harvard-universiteit]] persreeks genaamd ''I Tatti''.<ref>{{cite web |url=http://www.hup.harvard.edu/itatti/forthcoming.html |title=I Tatti Renaissance Library/Forthcoming and Published Volumes |publisher=Hup.harvard.edu |access-date=31 Julie 2009 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20100302065704/http://www.hup.harvard.edu/itatti/forthcoming.html |archive-date= 2 Maart 2010 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref> Dit is moeilik om enige spesifieke datum toe te skryf aan sy werke aangesien hy daartoe geneig was om hulle van tyd tot tyd te hersien. Petrarca het sy briewe in twee stelle boeke versamel genaamd ''[[Epistolae familiares]]'' en ''[[Seniles]]''. Beide is beskikbaar in Engelse vertalings.<ref>''[http://www.italicapress.com/index260.html Letters on Familiar Matters] (Rerum familiarium libri),'' vertaal deur Aldo S. Bernardo, 3 vols.' en ''[http://www.italicapress.com/index262.html Letters of Old Age] (Rerum senilium libri),'' vertaal deur Aldo S. Bernardo, Saul Levin & Reta A. Bernardo, 2 vols.</ref> Diè werksmetode ten opsigte van sy briewe was aan hom gesuggereer deur kennis van [[Cicero]] se briewe. Hierdie werke was gepubliseer "sonder name" ten einde die ontvangers daarvan te beskerm-wat almal nabey verhoudinge met Petrarch gehad het. Die ontvangers het [[Philippe de Cabassoles]], [[biskop van Cavaillon]]; [[Ildebrandino Conti]], [[biskop van Padua]]; [[Cola di Rienzo]], [[tribuun]] van Rome; [[Francesco Nelli]], priester van die Kerk van die Heilige Apostels in [[Florence]]; en [[Niccolò di Capoccia]], 'n kardinaal en priester van [[San Vitale (Rome)]] ingesluit. Sy "Brief aan Die Nageslag" (die laaste brief in ''Seniles'')<ref>[http://history.hanover.edu/texts/petrarch/pet01.html Petrarch's Letter to Posterity] (1909 Engelse vertaling, met notas deur [[James Harvey Robinson]])</ref> gee 'n outobiografiese samevatting van sy filosofie van die lewe. Dit was oorspronklik geskryf in Latyn en was voltooi in 1371 of 1372-die eerste biografie van sy soort in 'n duisend jaar (sedert [[Sint Augustinus]]).<ref>{{cite journal | author = Wilkins Ernest H | year = 1964| title = On the Evolution of Petrarch's Letter to Posterity | url = | journal = Speculum | volume = 39 | issue = 2| pages = 304–308 | doi = 10.2307/2852733 | jstor = 2852733}}</ref><ref>Plumb, p. 173</ref> Terwyl Petrarca se gedigte dikwels getoonset was tot musiek na sy dood, veral deur Italiaanse [[madrigale (musiek)]] komponiste van die [[Renaissance]] musiektydperk in die 16de eeu, oorleef slegs een musikale toonsetting van Petrarch se leeftyd. Dit is die ''Non al suo amante'' deur [[Jacopo da Bologna]] ,wat geskryf was in omstreeks 1350. == Laura en Petrarch se Digkuns == Op 6 April 1327,<ref>April 6, 1327 is often thought to be [[Good Friday]] based on poems 3 and 211 of Petrarch's ''[[Il Canzoniere]]'', but in fact that date fell on Monday in 1327. The apparent explanation is that Petrarch was not referring to the variable date of Good Friday but to the date fixed by the death of Christ in absolute time, which at the time was thought to be April 6 (Mark Musa, ''Petrarch's Canzoniere'', Indiana University Press, 1996, p. 522).</ref> nadat Petrarca reeds sy pos as priester opgegee het, het die aansig van 'n vrou in die kerk van Sainte-Claire d'[[Avignon]] , genaamd Laura, sulke gevoelens van passie in Petrarch opgewek, dat dit gevier was in die ''Rime sparse'' ("Verspreide Rym"). Later het Renaissance digters wat Petrarca se styl nageaap het hierdie versameling van 366 gedigte, ''[[Il Canzoniere]]'' ("Boek van Sang") ,genoem.<ref>{{cite web |url=https://www.poets.org/poetsorg/poet/petrarch |title=Petrarch |last=Petrarch |date=4 Maart 2004 |website=Petrarch |access-date=23 Augustus 2017 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190503025645/https://www.poets.org/poetsorg/poet/petrarch |archive-date=3 Mei 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Laura mag dalk [[Laura de Noves]] gewees het, naamlik die vrou van Graaf [[Hugues de Sade]] ('n voorouer van die [[Markies de Sade]]). Daar is min definitiewe inligting in Petrarch se werk sover as wat dit Laura betref, behalwe dat sy lieflik is om na te kyk, met mooi ligte hare, en met 'n beskeie, waardige houding. Laura en Petrarca het min of geen kontak gehad. Volgens sy "Secretum" het sy sy toenadering geweier omrede sy reeds getroud was. Hy het sy gevoelens gekanaliseer in [[Liefdesgedigte]] ,wat luidrugtig eerder as oortuigend is, en hy het [[prosa]] geskryf wat wou voorkom asof dit sy minagting vir mans wat na vroulike geselskap strewe, ten toon stel. By Laura se dood in 1348 het Petrarca gevind dat sy verdriet so moeilik was om mee saam te leef soos sy vorige wanhoop. Later in sy "[[Brief aan die Nageslag"]] het Petrarch geskryf: "In my jonger dae het ek aanhoudend gesukkel met 'n oorweldigende maar suiwere liefdesverhouding-my enigste een, en ek sou langer daarmee geteister gewees het, het nie die voortydige dood, bitter maar salutêr vir my, die vlamme doodgemaak nie. Ek wens beslis dat ek kon sê dat ek altyd vry was van begeertes van die vlees, maar ek sou lieg as ek gesê het ek was." Terwyl dit moontlik is dat sy 'n geïdealiseerde karakter of skuilnaam-karakter was-veral aangesien die naam "Laura" 'n linguistiese verband het tot die poëtiese "laurels" wat Petrarca so naarstiglik na gesoek het—het Petrarch dit altyd ontken. Sy gereelde gebruik van ''l'aura'' is ook merkwaardig: byvoorbeeld, die lyn "Erano i capei d'oro a ''l'aura'' sparsi" kan beide "haar hare is oraloor Laura se liggaam", en "die wind ("l'aura") het gewaai deur haar hare" ,beteken. Daar is definitief [[psigologiese]] [[Realisme]] aanwesig in die beskrywing van Laura, alhoewel Petrarca baie staatmaak op konvensionele beskrywings van liefde en geliefdes van [[Troubadour]]-liedere, en ander literatuur van "hoflike liefde". Haar teenwoordigheid veroorsaak vir Petrarca oneindige blydskap, maar sy onbeantwoorde leifde skep onuitstaanbare verlange, innerlike konflikte tussen die vurige liefhebber en die [[Christelike mistisisme]] wat dit onmoontlik maak om die twee te versoen. Petrarca se strewe na liefde lei na hopeloosheid en onversoenbare angs, soos hy dit uitdruk in die reeks paradokse in Rima 134 "Pace non trovo, et non ò da far guerra;/e temo, et spero; et ardo, et son un ghiaccio": "ek vind geen vrede, en tog maak ek geen oorlog:/en vrees, en hoop: en brand, en ek is ys".<ref>{{cite web|url=http://www.poetryintranslation.com/PITBR/Italian/PetrarchCanzoniere123-183.htm#_Toc10863123|title=Petrarch (1304–1374). The Complete Canzoniere: 123–183|website=www.poetryintranslation.com}}</ref> Laura is onbereikbaar-die paar fisiese beskrywings van haar is vaag en onbeduidend, amper so ontasbaar soos die liefde wat hy vir haar voel, en so sterk is miskien die krag van sy vers; wat lewe van die melodieë wat dit oproep teen die vae, deursigtige beeld;-wat nie meer konsekwent is as 'n gees nie. [[Francesco De Sanctis (kritikus)]] het op dieselfde trant opmerkings in sy ''Storia della letteratura italiana'' gemaak, en kontemporêre kritici stem saam oor die kragtige musiek van sy vers. Miskien was die digter geïnspireer deur 'n bekende sanger wat hy ontmoet het in [[Veneto]] in die 1350's.<ref>Anna Chiappinelli, "La Dolce Musica Nova di Francesco Landini" Sidereus Nuncius, 2007, pp. 55–91 [http://www.sidereus-nuncius.com] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110202091815/http://sidereus-nuncius.com/ |date=February 2, 2011 }}</ref> Gianfranco Contini, in 'n bekende opstel of essay oor Petrarch se taal ("Preliminari sulla lingua del Petrarca", Petrarca, Canzoniere. Turin, Einaudi, 1964) praat van linguistiese onbepaalbaarheid-Petrarch rys nooit bo die "bel pié" (haar lieflike bene): Laura is te heilig om geskilder te word; sy is 'n ontsagwekkende godin. Sensualiteit en passie word eerder voorgestel deur die [[ritme]] en musiek wat die vae kontoere van die dame vorm. Bykomend hiertoe, beskou sommige Laura vandag om 'n representasie of voorstelling te wees van 'n "ideale Renaissance vrou", gebaseer op haar aard en definitiewe karakteristieke of eienskappe. == Sonnet 227 (In die oorspronklike Italiaans) == Aura che quelle chiome bionde et crespe cercondi et movi, et se’ mossa da loro, soavemente, et spargi quel dolce oro, et poi ’l raccogli, e ’n bei nodi il rincrespe, tu stai nelli occhi ond’amorose vespe mi pungon sí, che ’nfin qua il sento et ploro, et vacillando cerco il mio tesoro, come animal che spesso adombre e ’ncespe: ch’or me ’l par ritrovar, et or m’accorgo ch’i’ ne son lunge, or mi sollievo or caggio, ch’or quel ch’i’ bramo, or quel ch’è vero scorgo. Aër felice, col bel vivo raggio rimanti; et tu corrente et chiaro gorgo, ché non poss’io cangiar teco vïaggio? == Dante == [[File:Dante Luca.jpg|thumb|left|Dante Alighieri, detail van 'n [[Luca Signorelli]] [[fresko]] in the kapel van [[Orvieto Katedraal#Kapel van die Madonna di San Brizio|San Brizio]], Duomo, Orvieto.]] Petrarca is 'n wêreld apart van [[Dante Alighieri]] en sy ''[[Divina Commedia]]''. Ten spyte van die Metafisiese onderwerp, is die ''Commedia'' diepgewortel in die kulturele en sosiale milieu van draai-van-die-eeu [[Florence]]: Dante se oprys na mag (1300) en verbanning (1302); en sy politiese passies; maak 'n oproep vir die "geweldadige" gebruik van taal, waar hy al die registers gebruik, van laag en triviaal na subliem en filosofies. Contini het opgemerk dat Petrarca aan [[Boccaccio]] gebieg het dat hy nooit die ''Commedia'' gelees het nie. Contini bespiegel derhalwe of dit waar was en of Petrarca homself van Dante wou gedistansieer het. Dante se taal verander ook soos hy oud word, van die hoflike liefde van sy vroeëre [[Dolce Stil Novo]] ''Rime'' en ''Vita nuova'' na die ''Convivio'' en ''Divina Commedia'', waar [[Beatrice Portinari]] geheilig word as die godin van filosofie-die filosofie wat aangekondig word deur die Donna Gentile by die dood van Beatrice.<ref>{{cite web |url=http://www.insulaeuropea.eu/pulsoni/il_metodo_di_lavoro.pdf |title=Archived copy |accessdate=2013-12-28 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131112102335/http://www.insulaeuropea.eu/pulsoni/il_metodo_di_lavoro.pdf |archivedate=November 12, 2013 |df=mdy-all }}</ref> In kontras daarmee het Petrarca se gedagtegang en styl redelik eenvormig deur sy lewe gebly- hy het baie daarvan spandeer in die verwerking van die liedere en sonnette van die ''[[Il Canzoniere]]'' , eerder as om aan te beweeg na nuwe onderwerpe of poësie. Hierso voorsien poësie slegs 'n konsolasie vir persoonlike hartseer, en is dit minder filosofies dan polities (soos in Dante), want Petrarch veg met homself (sensualiteit versus [[mistisisme]], onheil versus [[Christelike literatuur]]), nie teen iets buite homself nie. Die sterk morele en politiese oortuigings wat Dante geïnspireer het behoort aan die Middeleeue, en die libertariese gees van die [[Middeleeuse commune]]. Petrarca se morele dilemmas en sy weiering om 'n standpunt in te neem in die politiek , sy teruggetrokke lewe; wys na 'n verskillende rigting, of tyd. Die vrye "commune", die plek wat Dante 'n vooraanstaande politikus en geleerde gemaak het, was besig om afgebreek te word: die ''signoria'' was besig om sy plek in te neem. Humanisme en sy gees van empiriese navrae was egter besig om vordering te maak-maar die pousskap (veral na Avignon) en die Ryk ([[Henrdrik VII, Heilige Romeinse Ryk]]), en die laaste van die [[Guelphs en Ghibellines]], wat gesterf het naby [[Siena]] in 1313) - het baie van hul oorspronklike aansien verloor.<ref>{{cite web |url=http://petrarch.uoregon.edu/ |title=The Oregon Petrarch Open Book – "Petrarch is again in sight" |website=petrarch.uoregon.edu |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20190325185027/https://petrarch.uoregon.edu/ |archive-date=25 Maart 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Petrarca het die sonnet vorm vervolmaak wat oorgeërf is van [[Giacomo da Lentini]], en wat Dante baie gebruik het in sy ''[[Vita nuova]]'' , ten einde die nuwe hoflike liefde van die ''[[Dolce Stil Novo]]'' gewild te maak. Die terset word bevoordeel deur Dante se [[terza rima]] (vergelyk die ''Divina Commedia''), die [[quatrain]]s verkies die ABBA–ABBA tot die ABAB–ABAB skema van [[Sisilië]]. Die onperfekte ryme van ''u'' met geslote ''o'' en ''i'' met geslote ''e'' (oorgeërf van Guittone se foutiewe weergawe van [[Sisiliaanse Vers]] ) is uitgesluit, maar die rym van oop en toe ''o's'' word volhou. In die laaste opsig skep Petrarca se [[Enjambement]] langer semantiese eenhede deur die verbinding van een lyn aan die volgende. Die oorgrote meerderheid (317) van Petrarca se 366 gedigte wat versamel is in die ''[[Canzoniere]]'' (opgedra aan Laura) was ''sonnete'', en die [[Petrarca sonnet]] toon steeds sy naam.<ref>{{cite web |url=http://www.webexhibits.org/poetry/home_movements.html |title=Movements : Poetry through the Ages |website=www.webexhibits.org |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191028172829/http://www.webexhibits.org/poetry/home_movements.html |archive-date=28 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all |access-date=25 Maart 2019 }}</ref> == Filosofie == [[File:Francesco Petrarca00.jpg|thumb|right|Petrarca]] [[File:Francesco Petrarca2.jpg|thumb|left|upright|Standbeeld van Petrarca op die Uffizi Paleis, in Florence]] Petrarca word tradisioneel die vader van Humanisme genoem, en word beskou deur baie as die "vader van die [[Renaissance]]."<ref>See for example [[Rudolf Pfeiffer]], ''History of Classical Scholarship 1300–1850'', Oxford University Press, 1976, p. 1; Gilbert Highet, ''The Classical Tradition,'' Oxford University Press, 1949, bl. 81–88.</ref> In sy werk ''[[Secretum (boek)]]'' wys hy uit dat [[sekulêre]] prestasies nie noodwendig 'n outentieke verhouding met God uitsluit nie. Petrarca argumenteer instede daarvan dat God aan mense hulle grootse intellektuele en kreatiewe potensiaal gegee het ten einde tot hul volste potensiaal gebruik te word.<ref>[[Famous First Facts]] International, H.W. Wilson Company, New York 2000, {{ISBN|0-8242-0958-3}}, p. 303, item 4567.</ref> Hy het die humanistiese filosofie geïnspireer wat gelei het na die intellektuele floreer van die Renaissance. Hy het geglo in die ontsaglike morele en praktiese waarde van die studie van antieke geskiedenis en literatuur-dit is, die studie van menslike gedagtes en handelinge. Petrarca was 'n toegewyde Katoliek en het nie 'n konflik gesien tussen die realisasie van die mens se potensiaal en toegewydheid aan 'n geloof nie. Hy was 'n baie introspektiewe man en het die ontluikende humanistiese beweging op 'n grootse wyse gevorm omdat baie van die interne konflikte en nabetragtings wat uitgedruk word in sy skrywes opgeraap is deur Renaissance humanistiese filosowe en oor geargumenteer is oor die volgende 200 jaar. Petrarca het byvoorbeeld gesukkel met die behoorlike verhouding tussen die aktiewe en die kontemplatiewe lewe, en het geneig om die belangrikheid van eensaamheid en studie te benadruk. In 'n duidelike geval daarvan dat hy nie saamgestem het met Dante nie, het Petrarca in sy ''[[De vita solitaria]]'' van 1346 geargumenteer dat [[Pous Celestine V]] se weiering van die pousskap in 1294 'n deugsame voorbeeld van die eensame lewe was.<ref>{{Cite book | last= Petrarca | first = Francesco | title = De vita Solitaria | location = Bologna | publisher = Gaetano Romagnoli | year = 1879 | url = https://books.google.com/?id=Lmo9AAAAYAAJ&dq=%22De%20vita%20Solitaria%22%20petrarch | language = Italian}}</ref> Later het die politikus en denker [[Leonardo Bruni]] (1370–1444) ten gunste van die aktiewe lewe, oftewel "[[siviele humanisme]]" geargumenteer. As 'n gevolg was 'n aantal politiese, militêre en godsdienstige leiers gedurende die Renaissance ingeskerp met die idee dat hul strewe na persoonlike vervulling gegrond moet wees in die [[Klassieke era]] se voorbeelde en filosofiese kontemplasie. <ref>{{Cite web| url = http://www.skuola.net/storia-arte/rinascimento-romanticismo/rinascimento-storia-arte.html | language = Italian | title=Skuola.net, Il Rinascimento|publisher=Skuola.net| accessdate=11 September 2015}}</ref> == Nalatenskap == [[File:Petrarca Tomb (Arqua).JPG|thumb|right|Petrarca se graf in [[Arquà Petrarca]]]] Petrarca se invloed is merkbaar in die werke van [[Serafino dell' Aquila|Serafino Ciminelli]] van [[L'Aquila]] (1466–1500) en in die werke van [[Marin Držić]] (1508–1567) van [[Dubrovnik]].<ref>Encyclopedia of the Renaissance: Class-Furió Ceriol, Vol. 2, p. 106, Paul F. Grendler, Renaissance Society of America, Scribner's published in association with the Renaissance Society of America, 1999. {{ISBN|978-0-684-80509-2}}</ref> Die [[Romantiek|Romantiese era]] komponis [[Franz Liszt]] het drie van Petrarch se Sonnette getoonset (47, 104, and 123) tot musiek vir die stem, ''Tre sonetti del Petrarca'', wat hy later getranskribeer het vir soloklavier vir insluiting in die suite ''[[Années de Pèlerinage]]''. Liszt het ook 'n gedig deur [[Victor Hugo]], " O quand je dors" ,waarin Petrarch en Laura geëvokeer word as die toppunt van erotiese liefde, getoonset. Terwyl hy in 1991 in Avignon was het die [[Modernistiese]] komponis [[Elliott Carter]] sy solo stuk vir fluit genaamd ''Scrivo in Vento'' voltooi wat ten dele geïnspireer is en gestruktureer op Petrarca se Sonnet 212, ''Beato in sogno''. Dit was die eerste keer opgevoer op Petrarca se 687ste verjaardag.<ref>[http://www.patriciaspencerflute.com/images/CarterInterviewFQ.pdf Spencer, Patricia (2008) "Regarding ''Scrivo in Vento'': A Conversation with Elliott Carter"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304040236/http://www.patriciaspencerflute.com/images/CarterInterviewFQ.pdf |date= 4 Maart 2016 }} ''Flutest Quarterly'' summer.</ref> In November 2003 was dit aangekondig dat [[patologiese]] [[anatomiste]] Petrarca se liggaam sou opgrawe van sy kis in [[Arquà Petrarca]] ten einde 19de eeuse bewerings te verifieer dat hy 1,83 meter lank was(omtrent ses voet), wat nogal lank vir sy era sou wees. Die span van die [[Universiteit van Padua]] het ook gehoop om sy cranium te rekonstrueer ten einde 'n gerekenariseerde beeld voort te bring van sy eienskappe om saam te val met sy 700ste verjaardag. Die graf is voorheen in 1873 oopgemaak deur Professor Giovanni Canestrini, ook van die [[Universiteit van Padua]]. Toe die graf oopgemaak is, was bevind dat die skedel in fragmente opgebreek was, en 'n [[DNS]] toets het onthul dat die skedel nie Petrarca se skedel was nie,<ref>{{cite journal |vauthors=Caramelli D, Lalueza-Fox C, Capelli C, etal |title=Genetic analysis of the skeletal remains attributed to Francesco Petrarch |journal=Forensic Sci. Int. |volume=173 |issue=1 |pages=36–40 |date=November 2007 |pmid=17320326 |doi=10.1016/j.forsciint.2007.01.020 |url=http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0379-0738(07)00054-0}}</ref> wat tot hernieude oproepe gelei het vir die teruggawe van Petrarca se skedel. Die navorsers is redelik seker dat die liggaam in die graf Petrarca se liggaam is, vanweë die feit dat die [[skelet]] bewyse toon van beserings wat genoem is deur Petrarca in sy skrywes, insluitende 'n skop wat hy van 'n [[Donkie]] ontvang het toe hy 42 jaar oud was.<ref>{{Cite web |url=http://www.upf.edu/bioevo/2007BioEvo/BE2007-Caramelli-FSI.pdf |title=UPF.edu |access-date=March 1, 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090306013340/http://www.upf.edu/bioevo/2007BioEvo/BE2007-Caramelli-FSI.pdf |archive-date=March 6, 2009 |df=mdy-all }}</ref> == Verdere Leeswerk == * Bernardo, Aldo (1983). "Petrarch." In ''[[Dictionary of the Middle Ages]]'', volume 9 * Celenza, Christopher S. (2017). ''Petrarch: Everywhere a Wanderer''. London: Reaktion. {{ISBN|978-1780238388}} * Hennigfeld, Ursula (2008). ''Der ruinierte Körper. Petrarkistische Sonette in transkultureller Perspektive''. Würzburg, Königshausen & Neumann, 2008, {{ISBN|978-3-8260-3768-9}} * Hollway-Calthrop, Henry (1907). [https://books.google.com/books?vid=0Y9dzDlLqgfgW4PU6OS1Pg&id=4dNYA_MLAC8C ''Petrarch: His Life and Times''], Methuen. From [[Google Books]] * Kohl, Benjamin G. (1978). "Francesco Petrarch: Introduction; How a Ruler Ought to Govern His State," in ''The Earthly Republic: Italian Humanists on Government and Society'', ed. Benjamin G. Kohl and Ronald G. Witt, 25–78. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. {{ISBN|0-8122-1097-2}} * Nauert, Charles G. (2006). ''Humanism and the Culture of Renaissance Europe: Second Edition''. Cambridge: Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-54781-4}} * Rawski, Conrad H. (1991). ''Petrarch's Remedies for Fortune Fair and Foul'' A Modern English Translation of ''De remediis utriusque Fortune'', with a Commentary. {{ISBN|0-253-34849-8}} * [[James Harvey Robinson|Robinson, James Harvey]] (1898). [https://books.google.com/books?vid=0HLpZLHqqCH6e5LQBVf_4g&id=Qxh4bzCdScIC ''Petrarch, the First Modern Scholar and Man of Letters''] Harvard University * {{cite book |author=Kirkham, Victoria and Armando Maggi|title=Petrarch: A Critical Guide to the Complete Works |publisher=University of Chicago Press |year=2009 |pages= |isbn=978-0-226-43741-5}} * A. Lee, ''Petrarch and St. Augustine: Classical Scholarship, Christian Theology and the Origins of the Renaissance in Italy'', Brill, Leiden, 2012, {{ISBN|978-9004224032}} * N. Mann, ''Petrarca'' [Ediz. orig. Oxford University Press (1984)] – Ediz. ital. a cura di G. Alessio e L. Carlo Rossi – Premessa di G. Velli, LED Edizioni Universitarie, Milano, 1993, {{ISBN|88-7916-021-4}} * ''Il Canzoniere» di Francesco Petrarca. La Critica Contemporanea'', G. Barbarisi e C. Berra (edd.), LED Edizioni Universitarie, Milano, 1992, {{ISBN|88-7916-005-2}} * G. Baldassari, ''Unum in locum. Strategie macrotestuali nel Petrarca politico'', LED Edizioni Universitarie, Milano, 2006, {{ISBN|88-7916-309-4}} * Francesco Petrarca, ''Rerum vulgarium Fragmenta. Edizione critica di Giuseppe Savoca'', Olschki, Firenze, 2008, {{ISBN|978-88-222-5744-4}} * Plumb, J. H., ''The Italian Renaissance'', Houghton Mifflin, 2001, {{ISBN|0-618-12738-0}} * Giuseppe Savoca, ''Il ''Canzoniere'' di Petrarca. Tra codicologia ed ecdotica'', Olschki, Firenze, 2008, {{ISBN|978-88-222-5805-2}} * Roberta Antognini, ''Il progetto autobiografico delle "Familiares" di Petrarca'', LED Edizioni Universitarie, Milano, 2008, {{ISBN|978-88-7916-396-5}} * Paul Geyer und Kerstin Thorwarth (hg), ''Petrarca und die Herausbildung des modernen Subjekts'' (Göttingen, Vandenhoeck & Ruprecht, 2009) (Gründungsmythen Europas in Literatur, Musik und Kunst, 2) == Eksterne skakels == * [http://www.thegreatcat.org/history-of-the-cat-in-the-middle-ages-part-9/ Petrarch and his Cat Muse] * [http://petrarca.letteraturaoperaomnia.org/index.html ''Canzoniere'' (different edition) and other works] * [http://www.newadvent.org/cathen/11778a.htm Petrarch] from the ''[[Catholic Encyclopedia]]'' * [https://web.archive.org/web/20090129161713/http://humanistictexts.org/petrarch.htm Excerpts from his works and letters] * [http://www.sonnets.org/petrarch.htm Francesco Petrarca (Petrarch) (1304-1374)] * {{Gutenberg author |id=Petrarca,+Francesco | name=Francesco Petrarca}} * {{Internet Archive author |name=Francesco Petrarca}} * {{Internet Archive author}} * {{Librivox author |id=2818}} * [http://petrarch.petersadlon.com/timeline.html Timeline of life of Petrarch] * [http://www.tonykline.co.uk/PITBR/Italian/Petrarchhome.htm Poems From The Canzoniere], translated by Tony Kline. * [https://web.archive.org/web/20070708234319/http://oll.libertyfund.org/Home3/AuthorBioPage.php?recordID=0202 Francesco Petrarch] at ''The Online Library of Liberty'' * [[s:la:Liber:De remediis utriusque fortunae|''De remediis utriusque fortunae'', Cremonae, B. de Misintis ac Caesaris Parmensis, 1492.]] ([[Wikisource|Vicifons]]) * {{ChoralWiki|prep=of works by}} * [http://petrarch.petersadlon.com/ Petrarch and Laura] Multi-lingual site including translated works in the public domain and biography, pictures, music. * [http://books.guardian.co.uk/news/articles/0,6109,1186654,00.html Petrarch - the poet who lost his head] April 2004 article in ''The Guardian'' regarding the exhumation of Petrarch's remains * [http://petrarch.uoregon.edu/ Oregon Petrarch Open Book] – A working database-driven hypertext in and around Francis Petrarch’s Rerum Vulgarium Fragmenta (''Canzoniere'') * [http://hdl.loc.gov/loc.rbc/rosenwald.0050.1 Historia Griseldis] From the [https://www.loc.gov/rr/rarebook/ Rare Book and Special Collections Division] at the [[Library of Congress]] * Francesco Petrarch, [http://roderic.uv.es/uv_ms_0026 ''De viris illustribus''], digitized French codex, at [http://roderic.uv.es/handle/10550/43 Somni] == Bronne == tm6ghah238ktxaxd6tu53wss3c5uj0g 0 252062 2516364 2484162 2022-07-31T12:04:18Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki [[File:Isaac Albéniz, 1901.jpg|thumb|240px]] '''Isaac Manuel Francisco Albéniz y Pascual''' ([[Spaans]]: iˈsak alˈβeniθ; 29 Mei 1860 – 18 Mei 1909) was a [[Katalaans]]e [[virtuoos]] , [[pianis]], [[komponis]], en [[Dirigent]]. Hy is een van die vooraanstaande komponiste van die Post-Romanties era, wat 'n beduidende invloed op sy tydgenote gehad het asook op jonger komponiste. Hy is die beste bekend om sy [[klavier]]werke wat gebaseer is op Spaanse volksidiome. Transkripsies van baie van sy werke, soos ''[[Asturias (Leyenda)]]'', ''[[Granada (Albéniz)]]'', ''[[Sevilla (Albéniz)]]'', ''[[Cadiz (Albéniz)]]'', ''[[Córdoba (Albéniz)]]'', ''[[Cataluña (Albéniz)]]'', en die ''[[Tango in D]]'', is belangrike stukke vir klassieke kitaar, alhoewel hulle nie vir die kitaar gekomponeer was nie. Die persoonlike manuskripte van Albéniz word gepreserveer in onder andere die ''[[Biblioteca de Catalunya]]''. == Lewe == [[Lêer:Albéniz with his daughter Laura.jpg|duimnael|links|Albéniz met sy dogter Laura]] Hy is gebore in [[Camprodon]], [[Girona]] Provinsie, as die kind van Ángel Albéniz ('n doeane beampte) en sy vrou , Dolors Pascual. Albéniz was 'n [[wonderkind]] wat vir die eerste keer op die ouderdom van vier musiek opgevoer het. Op die ouderdom van sewe jaar, nadat hy klaarblyklik lesse geneem het by [[Antoine François Marmontel]], het hy die toelatingseksamen vir klavier geslaag by die [[Parys Konservatoria]] , maar hy is egter toelating geweier omrede daar geglo is dat hy te jonk was. {{sfn|Barulich|n.d.}} Teen die tyd dat hy die ouderdom van 12 jaar bereik het, het hy reeds baie keer gepoog om van die huis af weg te hardloop. Sy konsertloopbaan het op die ouderdom van nege jaar begin toe sy vader saam met beide Isaac en sy suster , Clementina, deur noordelike Spanje getoer het. 'n Gewilde mite is dat Albéniz op die ouderdom van twaalf weggekruip het in 'n skip wat oppad was na [[Buenos Aires]]. Hy het glo toe homself in [[Kuba]] gevind, en daarna in die Verenigde State, en konserte gespeel in [[New York Stad]] , [[San Francisco]] en toe na [[Liverpool]] , [[Londen]] en [[Leipzig]] gereis.<ref>[http://www.gramophone.net/ComposerOfTheWeek/View/187 Gramophone Archive]</ref> Teen die ouderdom van vyftien jaar sou hy glo alreeds wêreldwyd konserte gegee het. Die storie is nie heeltemal onwaar nie, Albéniz het die wêreld vol gereis as 'n opvoerder, maar hy was egter vergesel van sy ''vader''; wat as doeane agent verplig was om gereeld te reis. Dit kan bevestig word deur die vergelyking van Albéniz se konsertdatums met sy vader se reisskedule. Na 'n kort verblyf in 1876 by die [[Leipzig Konservatoria]], het hy by die [[Koninklike Konservatoria van Brussel]] gaan studeer nadat Koning Alfons se persoonlike sekretaris, [[Guillermo Morphy]], vir hom 'n koninklike toekenning verkry het.{{sfn|Clark|2002|p=[https://books.google.com/books?id=dg60ZjqZLfkC&pg=PA36 36]}} Graaf Morphy het 'n hoë dunk van Albéniz gehad, wie later sy ''[[Sevilla (Albéniz)]]'' aan Morphy se vrou sou wy toe dit in Parys sy premieropvoering ontvang het in Januarie 1886.{{sfn|Clark|2002|p=[https://books.google.com/books?id=dg60ZjqZLfkC&pg=PA69 69]}} In 1880 het Albéniz na [[Boedapest]], Hongarye gegaan om saam met [[Franz Liszt]] te studeer, net om uit te vind dat Liszt in [[Weimar]], Duitsland, was. In 1883 het hy die onderwyser en komponis, [[Felip Pedrell]], ontmoet wat hom geïnspireer het om Spaanse musiek soos die ''[[Chants d'Espagne]]'' te skryf. Die eerste beweging (Prelude) van daardie suite, wat later 'n ander titel gegee is na die komponis se dood synde ''[[Chants d'Espagne#1. Prelude|Asturias (Leyenda)]]'', is waarskynlik vandag die bekendste as deel van die [[klassieke kitaar]] repertoire, alhoewel dit oorspronklik gekomponeer was vir klavier. (Baie van Albéniz se ander komposisies was ook getranskribeer vir kitaar, veral deur [[Francisco Tárrega]].) By die [[1888 Barcelona Universele Uitstalling]] het die klaviervervaardiger [[Sébastien Érard]] 'n reeks van 20 konserte wat Albéniz se musiek bevat geborg.{{sfn|Barulich|n.d.}} [[Lêer:Isaac Albéniz.jpg|duimnael|''[[Bookplate|Ex libris]]'' Isaac Albéniz deur Ismael Smith, gedateer omtrent 1921]] Die toppunt van Albéniz se konsertloopbaan word beskou as die tydperk tussen 1889 tot 1892 toe hy konserttoere regdeur Europa gehad het. Gedurende die 1890's het Albéniz in Londen en Parys gewoon. Hy het vir Londen sekere [[musikale komedies]] geskryf wat hom die aandag van die vermoënde en welgestelde [[Francis Money-Coutts]] besorg het. Money-Coutts het hom opdrag gegee en voorsien van librettos vir die opera ''[[Henry Clifford (opera)]]'' en vir 'n voorgestelde trilogie van ''Arthuriaanse'' operas. Die eerste van hierdie, ''[[Merlin (opera)]]'' (1898–1902), was vermoed verlore te wees, maar was onlangs ge-herkonstrueer en opgevoer.<ref>[http://www.musicweb-international.com/classrev/2001/jan01/merlin.htm Review – Classical Music on the web]</ref> Albéniz het nooit die voorgestelde opera, ''Lancelot'', voltooi nie (slegs die eerste deel is klaargemaak, as 'n vokale en klavierstuk), en hy het ook nooit die operastuk ''Guinevere'' , die laaste deel, begin nie.<ref>{{Cite web |url=http://www.celtic-twilight.com/camelot/music/albeniz_merlin.htm |title=Celtic Twilight; review of ''Merlin'' |access-date=12 April 2019 |archive-date=17 Mei 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080517192749/http://celtic-twilight.com/camelot/music/albeniz_merlin.htm |url-status=dead }}</ref> In 1900 het hy begin ly aan [[Bright se siekte]] en teruggekeer na die skryf van klaviermusiek. Tussen 1905 en 1908 het hy sy finale meesterstuk, ''[[Iberia (Albéniz)|Iberia]]'' (1908), geskryf, wat 'n suite van twaalf klavier "indrukke" is. In 1883 het die komponis met sy student, Rosina Jordana, getrou. Hulle het drie kinders gehad naamlik: Blanca (wat in 1886 dood is), Laura ('n skilderes), en Alfonso (wat vir [[Real Madrid C.F.]] gespeel het in die vroee 1900s voordat hy 'n loopbaan as 'n diplomaat begin het). Twee ander kinders het in in hul kinderskoene beswyk. Sy agterkleindogter is [[Cécilia Attias]], voormalige vrou van [[Nicolas Sarkozy]].{{sfn|Henley|Lihoreau|2010|p={{page needed|date=October 2018}}}} Albéniz het op die ouderdom van 48 op 18 Mei 1909 beswyk aan sy niersiekte in [[Cambo-les-Bains]], in [[Labourd]], suidwes-Frankryk. Slegs 'n paar weke voor sy dood het die regering van Frankryk aan Albéniz sy hoogste eer, die [[Grand-Croix de la Légion d'honneur]] , toegeken. Hy is begrawe in die [[Montjuïc Begraafplaas]], in [[Barcelona]] , [[Spanje]]. == Musiek == === Vroee Werke === Albéniz se vroeë werke was meestal in die styl van "[[salon musiek]]" . Albéniz se eerste gepubliseerde komposisie, ''Marcha Militar'', het in 1868 verskyn. 'n Aantal werke wat voor die tyd geskryf is is nou verlore.{{sfn|Barulich|n.d.|loc="Works"}} Hy het voortgegaan om te komponeer in tradisionele style wat gestrek het van [[Jean-Philippe Rameau]], [[Johann Sebastian Bach]], [[Ludwig van Beethoven]], [[Frédéric Chopin]] en [[Franz Liszt]] tot die middel 1880s. Hy het ook ten minste vyf [[zarzuela]]s geskryf, van wie almal nou verlore is, behalwe twee. Miskien is die beste bron op die werke Albéniz self. Hy word as volg aangehaal betreffende die werke van sy vroeëre periode:<blockquote>Daar is tussen hulle 'n paar dinge wat nie heeltemal nutteloos is nie. Die musiek is 'n bietjie infantiel, oppervlakkig, geestig; maar op die einde; is die mense, ons [[Spaans]]e mense, iets van alles daarvan. Ek glo dat die mense reg is wanneer hulle aangeroer word deur ''Córdoba, Mallorca''; deur die ''copla'' van die ''Sevillanas'', deur die ''Serenata''; en ''Granada''. In al die werke merk ek nou dat musikale wetenskap minder [deel daarvan] is, minder van die grootse idee; maar [met] meer kleur, sonlig, die geur van olywe. Daardie musiek van die jeug, met sy kleine sondetjies en snaaksighede wat amper die sentimentele aanstellerigheid uitwys...kom vir my voor soos die uitgrawings in die [[Alhambra]], daardie eienaardige ''arabesques'' wat nie veel sê met hulle draaie en vorme nie, maar wat soos die lug is, soos die son, soos die nagtegale en merele van sy tuin. Hulle is meer waardevol as al die ander kenmerke van Moorse Spanje, wat, alhoewel ons nie daarvan mag hou nie, die ware Spanje is.<ref>{{Verwysing benodig|datum=Maart 2010}}</ref></blockquote> === Middel periode === [[Lêer:Ramon Casas - MNAC- Isaac Albéniz- 027630-D 006622.jpg|duimnael|upright|''Albéniz'', soos gesien deur [[Ramon Casas]] ([[Museu Nacional d'Art de Catalunya|MNAC]])]] Gedurende die laat 1880s was die sterk invloed van die Spaanse styl merkbaar in Albéniz se musiek. In 1883 het Albéniz die onderwyser en komponis, Felipe Pedrell, ontmoet. Pedrell was die hooffiguur in die ontwikkeling van nasionalistiese Spaanse musiek. In sy boek ''Die Musiek van Spanje'', beskryf [[Gilbert Chase]] Pedrell se invloed op Albéniz: "Wat Albéniz van Pedrell verkry het was bowenal 'n geestelike oriëntasie, die te berde bringing van die wonderlike waardes wat inherent is aan Spaanse musiek."{{sfn|Chase|1959|p=153}} Felipe Pedrell het Albéniz geïnspireer om Spaanse musiek te skryf soos die ''[[Suite española]]'', Op. 47, wat bekend is om sy delikate, vervlegde melodie en skielike dinamiese veranderinge. Bykomend tot die Spaanse gees wat ingemeng is in Albéniz se musiek, het hy ook ander eienskappe daarin geïnkorporeer. In haar biografie van Albéniz, merk Pola Baytelman vier karakteristieke op van die musiek van sy middel periode, en wel as volg: <blockquote>1. Die dansritmes van Spanje, waarvan daar 'n groot variëteit van is. 2. Die gebruik van ''[[cante jondo]]'', wat diepliggende of diepgaande sang beteken. Dit is die mees ernstige en hartroerende variëteit van [[flamenco]] of Spaanse sigeunersang, wat dikwels handel met temas van dood. 3. Die gebruik van eksotiese skale wat ook geassosieer word met flamenco musiek. Die [[Frigiese mode]] is die meeste prominent in Albéniz se musiek, alhoewel hy ook die [[Eoliese mode]] en [[Miksolodiaanse mode]] gebruik het sowel as die [[heeltoon skaal]]. 4. Die oordrag van kitaar idiome na klavierstukke.<ref>{{Page needed|date=September 2010}}</ref></blockquote> Na sy huwelik het Albéniz hom in [[Madrid]], Spain gevestig en 'n aansienlike kwantiteit musiek tydens 'n relatief kort tydperk gekomponeer. Teen 1886 het hy oor die vyftig klavierstukke gekomponeer.<ref>{{sfn|Barulich|n.d.}}</ref> Albéniz se biograaf, Walter A. Clark verklaar dat stukke van hierdie periode 'n entoesiastiese ontvangs gehad het tydens die komponis se vele konserte. Chase beskryf die musiek van hierdie tydperk as volg, <blockquote>Deur die neem van die kitaar as sy instrumentale model, en deur die grootlikse verkryging van inspirasie vanaf die besondere kenmerke van die volksmusiek van die mense van [[Andalusië]]{{nsmdns}} , maar sonder die gebruik van ware volkstemas{{nsmdns}} , produseer Albéniz 'n styl van die Spaanse tradisionele idioom wat, terwyl dit ten volle artisties is, 'n boeiende indruk gee van spontane improvisasie...''Cordoba'' is die stuk wat die styl van Albéniz gedurende hierdie tydperk die beste verteenwoordig, met sy spookagtig pragtige melodie, teen die skerp dissonansie van die geplukte begeleiding wat die note van die Moorse [[Gusla]] namaak. Hier is die bedwelmende aroma van jasmyn tussen die swaaiende palmbome, die droomagtige fantasie van 'n Andalusiese "Arabiese Nagte'', waarin Albéniz sy verbeelding op laat laat gaan.<ref>{{Verwysing/bladsy benodig|datum=September 2010}}</ref></blockquote> === Latere periode === Terwyl Albéniz se grootste prestasie naamlik, ''[[Iberia (Albéniz)]]'', geskryf was gedurende die laaste jare van sy lewe in Frankryk, is baie van die voorafgaande werke bekend, en van groot belang. Die vyf stukke in die suite ''[[Chants d'Espagne]]'', (''Liedere van Spanje'') is 'n behoorlike voorbeeld van die komposisionele idees wat hy gedurende sy middel periode ondersoek het. Die suite toon wat die Albéniz biograaf Walter Aaron Clark na verwys as "die eerste bloei van sy unieke kreatiewe genialiteit"<ref>{{Bl. benodig|datum=September 2010}}</ref>, en die roeringe van komposisionele eksplorasie wat die kenmerk van sy latere werke sou word. Hierdie periode sluit ook sy opera werke ''[[Merlin (opera)]], [[Henry Clifford (opera)]]'', en ''[[Pepita Jiménez]]'' in. Sy orkestrale werke van hierdie tydperk sluit die ''Spaanse Rapsodie'' (1887) en ''Katalonië'' in (1899), wat gewy is aan [[Ramon Casas i Carbó]], wat sy vollengte portret in 1894 geskilder het. == In rolprente == 'n Rolprent oor sy lewe getiteld ''[[Albéniz (rolprent)]]'' was in 1947 gemaak. Dit was in [[Argentinië]] geproduseer. == Bronne == * {{Cite book|last=Barulich|first=Frances|chapter=Albéniz, Isaac|title=Grove Music Online|publisher=Oxford Music Online|date=n.d.|ref=harv|title-link=Grove Music Online}} * {{cite book|last=Chase|first=Gilbert|authorlink=Gilbert Chase|title=The Music of Spain|publisher=Dover Publications|location=New York|year=1959|ref=harv}} * {{cite book|last=Clark|first=Walter Aaron|title=Isaac Albéniz: Portrait of a Romantic|publisher=Oxford University Press|location=New York|year=2002|edition=revised|isbn=9780199250523|ref=harv}} * {{Cite book|title=The A–Z of Classic.fm Music: The perfect companion to the world of classical music|last=Henley|first=Darren|last2=Lihoreau|first2=Tim|publisher=Vivat Direct Limited (trading as Reader's Digest)|year=2010|isbn=978 0 276 44605 4|location=London|ref=harv}} == Verwysings == {{Verwysings}} == Verdere leeswerk == * Alarcón Hernández, Joana; et al. ''Isaac Albéniz, artistes i mecenes''. Barcelona: Museu Diocesà de Barcelona, 2009. {{ISBN|9788493689551}} {{ca icon}} * Albéniz, Isaac. ''Chants d'Espagne'', G. Henle Verlag, Berlin, 2004. {{fr icon}} * Albéniz, Isaac. ''Impresiones y diarios de viaje''. [Madrid]: Fundación Isaac Albéniz, DL 1990. {{ISBN|847506311X}} {{es icon}} * Amat Cortes, Joan. ''Isaac Albéniz, un català universal''. [Barcelona]: Cevagraf, DL 1998. {{ca icon}} * Aviñoa, Xosé. ''Albéniz''. Madrid; Barcelona [etc.]: Daimon, cop. 1986. {{ISBN|9686024867}} * Aviñoa, Xosé. ''La música i el Modernisme''. Barcelona: Curial, 1985. (Biblioteca de cultura catalana (Curial Edicions Catalanes); 58). {{ISBN|8472562530}} {{ca icon}} * Aviñoa, Xosé. ''Modernisme i Modernistes – Musica i Modernisme: Definició i Període''. Lunwerg editores, 2001. {{ca icon}} * Baytelman, Pola. ''Isaac Albéniz: Chronological List and Thematic Catalog of His Piano Works'', Harmonie Park Press, Michigan 1993. * Clark, Walter Aaron. ''Isaac Albéniz: A Guide to Research'', Garland Publishing Inc. New York & London, 1998. * Ericourt, Daniel; Erickson, Robert. P. ''MasterClasses in Spanish Piano Music'', Hinshaw Music, Chapel Hill North Carolina, 1984. * Gauthier, André. ''Albéniz''. Madrid: Espasa Calpe, 1978. (Clásicos de la música). {{ISBN|8423953300}} {{es icon}} * Guerra y Alarcón, Antonio. ''Isaac Albéniz. Notas crítico-biográficas de tan eminente pianista''. [S.l.]: Fundación Isaac Albéniz, DL 1990. {{ISBN|8475063128}} {{es icon}} * Heras, Antonio de las. ''Vida de Albéniz''. Barcelona: Ediciones Patria, [1942]. {{es icon}} * Iglesias, Antonio. ''Isaac Albéniz : su obra para piano''. 2 vols. Madrid: Alpuerto, DL 1987. {{ISBN|8438101208}} {{es icon}} * [[G. Jean-Aubry|Jean-Aubry, G.]] "Isaac Albéniz 1860–1909", in ''[[The Musical Times]]'', Vol 58, No. 898, Musical Times Publications Ltd., December 1917 pgs 535–538. <!-- Subscription link http://links.jstor.org/sici?sici=0027-4666%2819170401%2958%3A890%3C151%3AMDF%3E2.0.CO%3B2-1 --> * Kalfa, Jacqueline. ''Isaac Albéniz (1860–1909) : la vocation de l'Espagne''. Paris: Séguier, 2000. (Carré Musique; 4). {{ISBN|2840491826}} {{fr icon}} * Marco, Thomas. ''Spanish Music in the Twentieth Century''. 1993. * Martorell, Oriol; Valls, Manuel. ''Síntesi històrica de la música catalana''. Sant Cugat del Vallès: Els llibres de la frontera, 1985. {{ca icon}} * Montero Alonso, José. ''Albéniz, España en "suite"''. Madrid: Editorial Silex, 1988. {{es icon}} * Morales, Luisa; Clark, Walter A. ''Antes de Iberia : de Masarnau a Albéniz : actas del Symposium FIMTE 2008 = Pre-Iberia : from Masarnau to Albéniz : proceedings of FIMTE Symposium 2008''. Garrucha: Leal; [Granada]: Centro de Documentación Musical de Andalucía, cop. 2009. (Series FIMTE; 3). {{ISBN|9788461353316}} * Pedrell, Felip. ''Concierto de Albéniz''. Madrid: Fundación Isaac Albéniz, 1990. {{es icon}} * Pérez Senz, Javier. ''Isaac Albéniz, 1860–1909. Cents anys : un geni romàntic''. Barcelona: Institut de Cultura, Departament de Cultura i Mitjans de Comunicació, 2008. (Quaderns de l'Auditori; 7). {{ca icon}} {{es icon}} {{en icon}} * Reverter, Arturo. ''Albéniz-Arbós, historia de una amistad''. Madrid: Scherzo, 1989. {{es icon}} * Romero, Justo. ''Isaac Albéniz''. Barcelona: Península, 2002. (Guías Scherzo; 14). {{ISBN|8483074575}} {{es icon}} * Ruiz Albéniz, Victor. ''Isaac Albéniz''. Madrid: Comisaría General de Música, 1948. {{es icon}} * Salazar, Adolfo. "Isaac Albéniz y los albores del renacimiento musical en España", en ''Revista de Occidente'', t. 12 (Madrid, 1926), pp.&nbsp;99–107. {{es icon}} * Sempronio. ''Retrats de Ramon Casas''. Barcelona: Edicions Polígrafa, 1970. {{ca icon}} * Torres, Jacinto. ''Las claves Madrileñas de Isaac Albéniz''. Imprenta Artesanal de Madrid, 2009. {{es icon}} * Torres Mulas, Jacinto. ''Catálogo sistemático descriptivo de las obras musicales de Isaac Albéniz''. Madrid : Instituto de Bibliografía Musical, DL 2001. {{ISBN|978-84-607-2854-2}} {{es icon}} * Villalba, Luis. ''Imagen distanciada de un compositor-pianista''. Madrid: Fundación Isaac Albéniz, 1990. {{es icon}} * ''Albéniz : edición conmemorativa del centenario de Isaac Albéniz 1909–2009''. [Madrid]: Ministerio de Cultura, Sociedad Cultural de Conmemoraciones Culturales, DL 2009. {{es icon}} * ''Albéniz : leyendas y verdades : Conde Duque. Sala de las Bóvedas del 11 de noviembre de 2009 al 31 de enero de 2010''. Madrid: Centro Cultural del Conde Duque. Ayuntamiento de Madrid, Sociedad Estatal de Conmemoraciones Culturales, 2009. {{ISBN|9788496102514}} {{es icon}} == Eksterne skakels == {{commons category}} * {{IMSLP|id=Albéniz, Isaac}} * {{Internet Archive author |sname=Isaac Albéniz |sopt=w}} * [http://www.fundacionalbeniz.com Albéniz Foundation] * {{cite web|last=Fineman|first=Yale|title=The Life and Music of Isaac Albéniz|url=http://www.lib.umd.edu/PAL/YALE/albeniz1.html|publisher=University of Maryland Libraries|accessdate=5 September 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120820144539/http://www.lib.umd.edu/PAL/YALE/albeniz1.html|archivedate=20 August 2012}} * [http://www.bnc.cat/eng/Collections/Search-the-collections/Albeniz-Isaac Personal papers of Isaac Albéniz in the Biblioteca de Catalunya] * [http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/78034064320103808621457/index.htm En torno a Isaac Albéniz y su "Iberia"] by Antonio Iglesias, Antonio Fernández-Cid ([http://www.cervantesvirtual.com/FichaObra.html?portal=0&Ref=27187 ref]) * [http://www.cervantesvirtual.com/FichaAutor.html?Ref=4185 Facsimiles] (La Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes) * [https://web.archive.org/web/20030415040130/http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras?portal=0&Ref=6368&audio=0 Improvisación nº 1], [https://web.archive.org/web/20030325021627/http://cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras?portal=0&Ref=6369&audio=0 Improvisación nº 2], [https://web.archive.org/web/20030415041110/http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras?portal=0&Ref=6370&audio=0 Improvisación nº 3] ([http://www.cervantesvirtual.com/FichaClasificacionMaterias.html?Ref=78&idGrupo=docSonoro ref] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180512044026/http://www.cervantesvirtual.com/FichaClasificacionMaterias.html?Ref=78&idGrupo=docSonoro |date=12 Mei 2018 }} – La Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes) * [https://web.archive.org/web/20140425163636/http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b7720020w.r=isaac+albeniz.langEN Photos] (Gallica) * ''L'escola pianística catalana (Enregistraments històrics) ''([https://web.archive.org/web/20081017083952/http://www.lamadeguido.com/guidohistoric.html la mà de guido , LMG3060]) * ''The Catalan Piano Tradition'' ([http://www.vaimusic.com/CD/1001.htm VAI Audio, 1001]) {{OCLC|36488795|4914327}} * ''Rollos de Pianola (Obras de Albéniz, Granados, Turina, Ocón, Chapí, Alonso y Otros)'' ([http://www.almaviva.es/catalogodefault.php?disco=DS%20-%200141&lang=en Almaviva, DS – 0141]) * [http://hdl.handle.net/1802/3532 Tango], arranged by Mischa Elman for violin and piano (from the Sibley Music Library Digital Scores Collection) {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Albeniz, Isaac}} [[Kategorie:Spaanse komponiste]] [[Kategorie:Geboortes in 1860]] [[Kategorie:Sterftes in 1909]] pt4q0o39mvjhwwjcu0jf2nl8yaaeck9 0 260218 2516384 2512141 2022-07-31T12:29:20Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Persoon | naam = Susan Smith | beeld = | beeldonderskrif = | volledige naam = | pseudoniem = | bekend vir = | bynaam = | geboortedatum = [[10 Februarie]] [[1958]] | geboorteplek = [[De Aar]], [[Kaapprovinsie]], Suid-Afrika | sterfdatum = | sterfteplek = | religie = | beroep = [[digter]], akademikus | genre = | stroming = | invloede = | tema = | bekende-werke = | onderskeiding = | dbnl = | handtekening = | webblad = | lys = | ander portaal = | portaal2 = | portaal3 = }} '''Susan Smith''' (gebore [[10 Februarie]] [[1958]] op [[De Aar]])<ref name="wp-bio" /> is 'n [[Afrikaans]]e [[digter]]es en akademikus. Uit haar pen het onder meer verskyn die [[digbundel|digbundels]] ''in die afwesigheid van sin'' (2012) en ''die aarde is 'n eierblou ark'' (2016), beide deur [[Protea Boekhuis]] uitgegee.<ref name="wp-bio" /> Die eerste bundel handel hoofsaaklik oor die aangee van kultuurgoedere van generasie tot generasie van vroue. Daar is ook enkele natuurgesentreerde gedigte, wat voorlopers is van die tema van die daaropvolgende bundel. Die tweede bundel ondersoek die mens se verhouding met die aarde en die wesens daarop...[p]lante en diere en selfs nielewende dinge is verwysingspunte op hierdie reis en die woorde van die digter die instrumente wat die vaart moontlik maak. Hierdie bundel word in 2017 vir 'n Woordveertjie gekortlys. In 2020 word haar gedigte ‘Credo van die vibrerende materie’, ‘llamada’ en ‘laaste taal’ in ''Vers en vrou'' opgeneem.<ref name="dewet" /> Haar gedigte word wyd opgeneem in versamelbundels wat ook in skole voorgeskryf word. == Lewe en werk == Susan Smith (gebore Engelbrecht) matrikuleer in Bloemfontein en studeer aan die Universiteit van die Vrystaat waar sy beide haar voorgraadse en nagraadse studie voltooi. Sy behaal die grade BA Tale, BA Honneurs in Afrikaans, MA in Afrikaans en DLitt (1992) in Afrikaans. Die onderwerp van haar doktorale tesis is "'n Feministiese en historiografiese ondersoek na die siening van die vrou in Afrikaanse literêre kritiek" (Ongepubliseer). Sy tree in die huwelik met Salmon Smith, 'n argitek, en verhuis na [[Port Elizabeth]] en daarna [[Oos-Londen|Oos-Londen.]] In 1997 begin sy deeltyds klasgee in Afrikaans by die [[Rhodes Universiteit]] satellietkampus in Oos-Londen. In 2005 vind 'n samesmelting van hierdie kampus plaas met [[Universiteit van Fort Hare|Fort Hare Universiteit]] in [[Alice]] en Smith vestig 'n volwaardige Afrikaansdepartement in Oos-Londen. Die departement ondervind 'n ongekende groei in getalle en ook die nagraadse studentetalle brei uit. In hierdie tyd beywer Smith haar vir die bevordering van Afrikaans en is instrumenteel tot die daarstelling van 'n Taalbeleid by die Universiteit van Fort Hare wat drie tale amptelik erken, naamlik Afrikaans, Engels en IsiXhosa. Smith is vir meer as 10 jaar in die posisie van departementshoof en tree ook gedurende 2016/17 as waarnemende dekaan vir die Fakulteit Geestes- en Sosiale Wetenskappe op. In 2016 ontvang sy die Visekanselliersprys vir Uitnemendheid in Leer en Onderrig. Smith is Lid van die [[Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns]] en op die Bestuur van die [[Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging|ATKV]]. <ref>https://atkv.org.za/media/3284/atkv-kennisgewing-2020_finaal_metkorreksie.pdf</ref> === Ekokritiek === Smith se navorsingsterrein is die ekokritiek. Sy skryf: "Ekokritiek kan breedweg gesien word as die studie van kultuurprodukte soos kunswerke, skryfwerk en wetenskaplike teorieë wat hulself bemoei met die menslike verhouding met die natuurlike wêreld."<ref>https://www.litnet.co.za/plek-as-liggaam-en-liggaam-as-plek-tendense-van-die-nuwe-materialisme/</ref> "Teen die agtergrond van heersende tendense en oorkoepelende globale gebeure is daar internasionaal ’n steeds groeiende getal vooraanstaande literatuurkritici wat hulle uitspreek oor die vreemde verskynsel dat dreigende globale ekologiese vraagstukke steeds so ’n geringe impak op die literatuursisteme het, iets wat veral ook in die Afrikaanse konteks merkbaar is." <ref name=":0">https://www.litnet.co.za/poolshoogte-die-tasbaarheid-en-die-onaantasbaarheid-van-literatuurteorie-ekokritiek/</ref> "Inherent aan ekokritiek is die konsep van betrokkenheiden interaktiewe samehang van alle dinge, beide die teoretiese en die tasbare werklikheid, beide die kultuur en die natuur. Betrokkenheid by wat ons as mense omring, sluit in die maatskaplike kwessies oor klas, ras en geslag; dit sluit in tendense en gevolge van globalisering en transnasionalisme; dit beteken dat die geheel waargeneem behoort te word in terme van die samehang van die dele. Ekokritiese ondersoek sluit vraagstukke in soos die betekenis van die begrip ''natuur''; die wyse waarop ''plek'' op dieselfde wyse as klas, geslag en ras bestudeer behoort te word; die begrip ''wildernis'' (as chaos) en hoe persepsies daarvan met verloop van tyd verander het; kommentaar op die grond/aarde waarop ons leef en die wyse waarop ons daarop leef; kritiek op hoe en wie ons is, hoe ons geleef het en hoe ons ’n nuwe wyse van leef kan konstrueer; persoonlike konneksie en die sin van verantwoordelikheid teenoor die onderwerp; ’n belangstelling in hoe en in watter mate veranderde landskappe verken en gerepresenteer word deur skrywers; die onderskeid tussen landskap en omgewing; ondersoeke na landskap as emosionele ruimte, as geheue, melodrama en sentiment; hoe die morele geografie van ruimte daar uitsien; hoe omgewingsliteratuur en politiek aan mekaar verwant is; en die wyse waarop ekopoësie en ekokritiek ander strategieë van aksie uitlok as waartoe omgewingsbeleid in staat is. Voorts bied ekokritiek ook ’n verruimende perspektief op die wyse waarop daar na natuur en wildernis gekyk word as die nuwe Ander."<ref name=":0" /> == Toekennings == * &nbsp;Visekansellierstoekenning vir Uitnemendheid in Leer en Onderrig. (2016) * Neville Alexander Eerbewys vir die bevordering van Afrikaans en multitaligheid in Suid-Afrika. (2016) * ATKV Oorkonde vir lewenslange bydrae tot Afrikaans. (2015) * ATKV/SA Akademieprys vir navorsingsartikel (een van ses oor alle dissiplines). (2014) * Kokertoekenning van die [[Afrikaanse Taalraad]] vir die Beskerming van Afrikaans. (2014) * Orde van die Goue Pen. Cordis Trust. Vir voortgesette bydrae tot die uitbouing van Afrikaanse taal en letterkunde. (2012) * Orde van die Goue Kruik. Cordis Trust. Vir voortgesette gemeenskapsbetrokkenheid in Suid-Afrika. (2012) == Publikasies == === Digbundels === * Die aarde is 'n eierblou ark (2016) * In die afwesigheid van sin (2012) === Ekokritiek === * 2016. “Landskapverinniging” as sentrale motief in die gedig “tesis in gestapelde sillabeversteuring oor ingebedheid” in die bundel ''Mede-wete'' (2014) van Krog. ''Tydskrif vir Geesteswetenskappe,'' 56(4).&nbsp; http://www.scielo.org.za/pdf/tvg/v56n4-2/08.pdf * 2015. Plek as liggaam en liggaam as plek. Nuwe materialisme aan die hand van twee Krog-gedigte. ''LitNet Akademies'', 12(2). https://www.litnet.co.za/plek-as-liggaam-en-liggaam-as-plek-tendense-van-die-nuwe-materialisme/ * 2014. Ekokritiek en die nuwe materialisme. ’n Ondersoek na die nuwe materialisme in enkele gedigte van Johann Lodewyk Marais uit die bundel ''In die bloute'' (2012). ''LitNet Akademies,'' 11(2). &nbsp;https://www.litnet.co.za/ekokritiek-en-die-nuwe-materialisme-n-ondersoek-na-die-nuwe-materialisme-in-enkele-gedigte/ * 2012. Ekopoësie en ingeplaasde skryf. ’n Teoretiese ondersoek na plek. ''LitNET Akademies'' 9(3).&nbsp;https://www.litnet.co.za/plek-en-ingeplaaste-skryf-n-teoretiese-ondersoek-na-ingeplaaste-skryf-as-ekopotiese-s/ * 2012. Die aard van ekopoësie teen die agtergrond van die ekokritiese teorie met verwysing na enkele gedigte van Martjie Bosman. ''LitNet Akademies'' 9(2).''&nbsp;'' https://www.litnet.co.za/die-aard-van-ekopoesie-teen-die-agtergrond-van-die-ekokritiese-teorie-met-verwysing-na/&nbsp{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}; * 2011. Transnasionalisme: ’n Verkenning van konsepte van binne/buite-wees in ''in die buitenste ruimte'' (2006) van Danie Marais. ''Stilet,'' 23(2), September''.'' &nbsp; === Nie-akademiese dokumente === * Die tasbaarheid en die on(aan)tasbaarheid van literatuurteorie: ekokritiek en die nuwe materialisme. ''LitNet Poolshoogte''. (2014) https://www.litnet.co.za/poolshoogte-die-tasbaarheid-en-die-onaantasbaarheid-van-literatuurteorie-ekokritiek/ * By die sien: kennisname en kennisgewing. ''Versindaba''. (2015) https://versindaba.co.za/2015/05/05/susan-smith-by-die-sien-kennisname-en-kennisskepping/ == Internet == * Onderhoud: ''Versindaba.'' https://versindaba.co.za/tag/onderhoud-susan-smith/ * Resensie: ''Versindab''a. https://versindaba.co.za/tag/die-aarde-is-n-eierblou-ark-susan-smith-resensie/ * Gedig: As 'n swerfvalk teen 'n ruit vasvlieg. ''Versindaba''.https://versindaba.co.za/2020/05/05/susan-smith-as-n-swerfvalk-teen-n-ruit-vasvlieg/ * Resensie: https://www.academia.edu/42775784/Die_aarde_is_n_eierblou_ark_resensie * Resensie: https://www.litnet.co.za/die-aarde-n-eierblou-ark-deur-susan-smith-n-resensie/ * Resensie: https://versindaba.co.za/2012/11/26/resensie-in-die-afwesigheid-van-sin-susan-smith/ * Resensie-essay: ''LitNet.'' https://www.litnet.co.za/litnet-akademies-resensie-essay-in-die-afwesigheid-van-sin-deur-susan-smith/ * Resensie: http://joanhambidge.blogspot.com/2013/01/susan-smith-in-die-afwesigheid-van-sin.html * Resensie: ''LitNet''. https://journals.co.za/content/literat/34/1/EJC141158 * Onderhoud: ''LitNet''. https://www.litnet.co.za/ekokritiek-in-gesprek-met-susan-smith/ == Bronne == * https://versindaba.co.za/tag/die-aarde-is-n-eierblou-ark-susan-smith/ * https://www.litnet.co.za/die-aarde-n-eierblou-ark-deur-susan-smith-n-resensie/ * https://susansmithdotcom.wordpress.com/ * https://www.litnet.co.za/author/susan-smith/ ==Verwysings== {{Verwysings|verwysings= <ref name="wp-bio">https://susansmithdotcom.wordpress.com/about/</ref> <ref name="dewet">De Wet, K. (samest.) Vers & vrou. Kaapstad: Human & Rousseau. 2020</ref> }} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Smith, Susan}} [[Kategorie:Lewende mense]] [[Kategorie:Afrikaanse digters]] [[Kategorie:Suid-Afrikaanse digters]] [[Kategorie:Afrikaners]] [[Kategorie:Geboortes in 1958]] tje7nmvuu42jcfnr8t5rgjtdlye329u 0 264520 2516496 2515310 2022-07-31T17:29:45Z Aliwal2012 39067 /* Volle Formule Een-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Lando Norris | image = Lando Norris Formula 1 Driver (49379469418) (cropped) (cropped).jpg | image_size = 220px | alt = | caption = Lando Noris, 2020 | birth_date = {{GDEO|1999|11|13}} | birth_place = [[Bristol]], [[Verenigde Koninkryk]] | death_date = | death_place = | nationality = {{vlagikoon|GBR}} Brit | Years = | Old Team = | 2022 Team = [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | Car number = 4 | Races = {{F1stat|NOR|entries}} ({{F1stat|NOR|starts}} begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|NOR|wins}} | Podiums = {{F1stat|NOR|podiums}} | Points = {{F1stat|NOR|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|NOR|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|NOR|fastestlaps}} | First race = [[2019 Australiese Grand Prix]] | First win = | Last win = | Last race = {{laaste F1GP}} | Last season = 2021 | Last position = 6de (160 punte) }} '''Lando Norris''' (* [[13 November]] [[1999]]) is 'n Brits-Belgiese professionele motorrenjaer wat tans vir die [[McLaren]]-span aan [[Formule Een]]renne deelneem en onder die Britse vlag jaag. Hy het die MSA Formule-kampioenskap in 2015 gewen, en die Toyota Racing-reeks, Eurocup Formule Renault 2.0 en Formule Renault 2.0 Noord-Europese Beker in 2016. Hy het ook daardie jaar die McLaren Autosport BRDC-toekenning ontvang. Hy het daarna die 2017 FIA Formule 3 Europese Kampioenskap gewen. Hy was 'n lid van die McLaren Jongbestuurderprogram. == Persoonlike lewe == Lando Norris is in [[Bristol]] gebore, sy ouers is Adam en Cisca Norris. Sy pa is 'n afgetrede pensioenfondsbestuurder,<ref name=":0"/> en is een van Bristol se rykste mense sowel as die 501ste rykste persoon in Brittanje.<ref name="wealth"/> Sy moeder is afkomstig uit die Vlaandere-streek van België.<ref name="Belg"/> Hy is die tweede oudste kind, met twee jonger susters en 'n ouer broer Oliver wat ook aan karting deelgeneem het op 'n mededingende vlak.<ref name=":1"/><ref name=":2"/> Norris het beide Britse en Belgiese burgerskap.<ref name=":3"/> Norris, wat aanvanklik in [[Woking]] naby die hoofkwartier van die McLaren-span gewoon het, het in 2022 na [[Monaco]] verhuis en finansiële redes aangevoer as die belangrikste rede vir sy skuif na die belastingparadys.<ref name="tax haven"/> == Renloopbaan == In Februarie 2017 is Norris as 'n junior bestuurder by McLaren onderteken.<ref>{{cite web|url=http://www.autosport.com/news/report.php/id/128207|title=McLaren F1 team signs Lando Norris to its junior programme|last=Khorounzhiy|first=Valentin|work=Autosport|date=22 Februarie 2017|access-date=22 Februarie 2017}}</ref> Later daardie jaar het Norris vir McLaren getoets in 'n geskeduleerde middelseisoentoets. Hy het die tweede vinnigste rondte in die tweede dag van toetse by die Hungaroring afgelê.<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/headlines/2017/8/kubica-fourth-fastest-on-return-as-vettel-sets-testing-pace.html|title=Kubica fourth fastest on return as Vettel sets testing pace|publisher=ESPN F1|date=2 Augustus 2017|access-date= 2 Augustus 2017}}</ref> Aan die einde van 2017 het Norris die amptelike McLaren-toets- en reserwejaer vir die 2018-seisoen geword.<ref>{{Cite news|date=6 November 2017|title=McLaren Formula 1 – Lando Norris becomes official McLaren test and reserve driver for 2018|language=en|work=mclaren.com|url=http://www.mclaren.com/formula1/team/reserve-test-development-drivers/lando-norris-becomes-official-mclaren-test-reserve-driver-2018/|url-status=dead|access-date=6 November 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20180221051536/https://www.mclaren.com/formula1/team/reserve-test-development-drivers/lando-norris-becomes-official-mclaren-test-reserve-driver-2018/|archive-date=21 February 2018}}</ref> Norris het aan sy eerste amptelike oefensessie by die Belgiese Grand Prix deelgeneem en 26 rondtes aangeteken.<ref>{{Cite web|last=Mitchell|first=Scott|title=Vettel heads Verstappen and Hamilton in 2018 Belgian Grand Prix FP1|url=https://www.autosport.com/f1/news/138217/vettel-heads-verstappen-and-hamilton-in-spa-fp1|access-date=7 November 2020|website=Autosport.com|language=en}}</ref> Norris het gedurende die jaar ses verdere oefensessies gery. === Sedert 2019 by McLaren === Norris is gekontrakteer om vir McLaren te jaag vir die [[2019 Formule Een-seisoen|2019 Formule Een Wêreldkampioenskapseisoen]], saam met [[Carlos Sainz jr.]].<ref>{{cite web |title=Lando Norris to drive for McLaren in 2019 |url=https://www.mclaren.com/formula1/team/lando-norris/lando-norris-drive-mclaren-2019/ |publisher=McLaren |access-date=3 September 2018}}</ref> Hy het met sy debuut by die [[2019 Australiese Grand Prix]] agtste gekwalifiseer en die wedren in die twaalfde plek voltooi. Hy het sy eerste Formule Een-punte behaal deur sesde te eindig by die volgende ren, die [[2019 Bahreinse Grand Prix|Bahreinse Grand Prix]].<ref>{{Cite news|last=Slater|first=Luke|date=2 April 2019|title=Lando Norris's impressive Bahrain Grand Prix hints at a McLaren revival|language=en-GB|work=The Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/formula-1/2019/04/02/lando-norriss-impressive-bahrain-grand-prix-hints-mclaren-revival/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220111/https://www.telegraph.co.uk/formula-1/2019/04/02/lando-norriss-impressive-bahrain-grand-prix-hints-mclaren-revival/ |archive-date=11 January 2022 |url-access=subscription |url-status=live|access-date=7 November 2020|issn=0307-1235}}</ref> Die [[2019 Chinese Grand Prix|Chinese Grand Prix]] was die eerste van Norris se onttrekkings daardie seisoen, nadat skade van 'n eerste rondte botsing met [[Daniil Kvyat]] veroorsaak het dat hy later aan die wedren onttrek.<ref>{{Cite news|last=Duncan|first=Phil|date=14 April 2019|title=Lando Norris feared first lap Chinese Grand Prix crash would leave him upside down|language=en-GB|work=The Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/formula-1/2019/04/14/lando-norris-feared-first-lap-chinese-grand-prix-crash-would/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220111/https://www.telegraph.co.uk/formula-1/2019/04/14/lando-norris-feared-first-lap-chinese-grand-prix-crash-would/ |archive-date=11 January 2022 |url-access=subscription |url-status=live|access-date=7 November 2020|issn=0307-1235}}</ref> Verdere onttrekkings het gekom by die [[2019 Spaanse Grand Prix|Spaanse Grand Prix]] ná 'n botsing met [[Lance Stroll]] en by die [[2019 Kanadese Grand Prix|Kanadese Grand Prix]] toe 'n rembrand veroorsaak het dat sy suspensie ingegee het.<ref>{{cite web|url=https://www.autosport.com/f1/news/mclaren-f1-team-identifies-cause-of-norriss-canadian-gp-breakage-4986064/4986064/|title=McLaren F1 team identifies cause of Norris's Canadian GP breakage|website=autosport.com|first=Adam|last=Cooper|date=18 Junie 2019|accessdate=16 Julie 2021}}</ref> Norris was op koers om sewende by die [[2019 Franse Grand Prix|Franse Grand Prix]] te eindig, maar het laat in die wedren hidrouliese probleme ondervind en is uiteindelik negende geklassifiseer. Dit is gevolg deur 'n sesde plek by die [[2019 Oostenrykse Grand Prix|Oostenrykse Grand Prix]], wat sy beste uitslag verteenwoordig het. Hy is gedwing om laaste by die [[2019 Duitse Grand Prix|Duitse Grand Prix]] weg te spring as gevolg van boetes vir die oorskryding van die toegelate aantal enjinkomponente vir die seisoen. Hy het later uit die wedren geval ná 'n kragverlies.<ref>{{Cite web|title=McLaren Racing - 2019 German Grand Prix|url=https://www.mclaren.com/racing/2019/german-grand-prix/2019-german-grand-prix/|access-date=7 November 2020|website=www.mclaren.com|language=en}}</ref> By die [[2019 Belgiese Grand Prix|Belgiese Grand Prix]] het hy sy pad van elfde tot vyfde in die vroeë stadiums van die wedren gemaak. Hy het hierdie posisie behou en was ingestel om sy beste loopbaanuitslag aan te teken, maar het 'n kragverlies op sy laaste rondte opgedoen en is elfde geklassifiseer.<ref>{{Cite web|last=Grounds|first=Ben|date=1 September 2019|title=Lando Norris left frustrated by final-lap mechanical failure at Belgian GP|url=https://www.skysports.com/f1/news/12433/11800151/lando-norris-left-frustrated-by-final-lap-mechanical-failure-at-belgian-gp|access-date=7 November 2020|website=Sky Sports|language=en}}</ref> Norris het sy [[2019 Formule Een-seisoen|debuut Formule Een-seisoen]] elfde in die jaerskampioenskap met 49 punte afgesluit. Spanmaat Sainz het 96 punte aangeteken, maar Norris het Sainz by elf van die een-en-twintig wedrenne uitgekwalifiseer. Tydens sy debuutjaar het Norris 'n meerjarige kontrak geteken om by McLaren te bly vir die [[2020 Formule Een-seisoen|2020-seisoen]] tot [[2022 Formule Een-seisoen|2022]].<ref>{{cite web|last=Richards|first=Giles|date=9 July 2019|title=Lando Norris signs new McLaren contract after superb start to F1 career|url=https://www.theguardian.com/sport/2019/jul/09/lando-norris-new-mclaren-contract-f1-carols-sainz|access-date=30 November 2019|website=The Guardian}}</ref> === 2022 === In Februarie 2022 het Norris 'n kontrakverlenging met McLaren onderteken wat hom tot ten minste 2025 by die span sal verseker. <ref>{{Cite web|title=Lando Norris agrees major contract extension to stay at McLaren until 2025|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-norris-agrees-major-contract-extension-to-stay-at-mclaren-until.5bK60HZJ6ddtdr1R2yIPhX.html|access-date=9 February 2022|website=www.formula1.com|language=en}}</ref> Norris het al drie dae van die Bahrein-amptelike voorseisoentoetse voltooi nadat Ricciardo positief getoets het vir COVID-19 en dit nie kon bywoon nie.<ref>{{Cite web|title=McLaren driver Daniel Ricciardo tests positive for covid 19|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.mclaren-driver-daniel-ricciardo-tests-positive-for-covid-19.5ocJxEFaCjo8ZVK0npWRGs.html|access-date=19 March 2022|website=www.formula1.com|language=en}}</ref> ==Galery== <gallery mode="packed"> Lando Norris, Formel 4 2015.JPG|Norris in Formule 4 in 2015. Lando Norris, Carlin F2 Team (42837180405).jpg|Norris in Formule 2 in 2018. 2018 Japanese Grand Prix Norris (31662861328).jpg|Vrydagtoetse in die [[McLaren]] MCL33 tydens die [[2018 Japannese Grand Prix]]. AI2019 United Autosports IMG 4123 (39811671093).jpg|Renmotor van United Motorsports waarmee Norris deelgeneem het aan die 24 uur van Daytona in 2018. </gallery> ==Volle Formule Een-uitslae== (Uitslae met {{Pictogram poleposition}} toon voorwegspronge aan, {{Pictogram snelste ronde}} is vinnigste rondte) {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" |- !Jaar !Inskrywer !Onderstel !Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !Plek !Punte |- | [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] | [[McLaren|McLaren F1-span]] | [[McLaren]] MCL33 | [[Renault]] <br/>R.E.18 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |[[2018 Australiese Grand Prix|AUS]] |[[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]] |[[2018 Chinese Grand Prix|CHN]] |[[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] |[[2018 Spaanse Grand Prix|ESP]] |[[2018 Monaco Grand Prix|MON]] |[[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]] |[[2018 Franse Grand Prix|FRA]] |[[2018 Oostenrykse Grand Prix|OST]] |[[2018 Britse Grand Prix|GBR]] |[[2018 Duitse Grand Prix|GER]] |[[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]] |style="background:#F1F8FF;"|[[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|TD}} |[[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]] |style="background:#F1F8FF;"|[[2018 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2018 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|TD}} |[[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | ! – ! – |- | [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] | [[McLaren|McLaren F1-span]] | [[McLaren]] MCL34 | [[Renault]] <br/>E-Tech 19 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |style="background:#CFCFFF;"|[[2019 Australiese Grand Prix|AUS]]<br />{{small|12}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />{{small|6}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2019 Chinese Grand Prix|CHN]]<br />{{small|18}}† |style="background:#CFCFFF;"|[[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br />{{small|8}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2019 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2019 Monaco Grand Prix|MON]]<br />{{small|11}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Franse Grand Prix|FRA]]<br />{{small|9}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br />{{small|6}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2019 Britse Grand Prix|GBR]]<br />{{small|11}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2019 Duitse Grand Prix|GER]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />{{small|9}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />{{small|11{{smallsup|†}}}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />{{small|10}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />{{small|8}} |style="background:#CFCFFF;"|[[2019 Japannese Grand Prix|JPN]]<br />{{small|11}} |style="background:#EFCFFF;"|[[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br />{{small|DNF}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br />{{small|7}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br />{{small|8}} |style="background:#DFFFDF;"|[[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />{{small|8}} | ! 11de ! 49 |- |[[2020 Formule Een-seisoen|2020]] |[[McLaren|McLaren F1-span]] |[[McLaren]] MCL35 |[[Renault]] <br/>E-Tech 20 [[V6-enjin|V6 Turbo]] |bgcolor=ffdf9f| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>''3''</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br /><small>5</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>13</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br /><small>9</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>7</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>4</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br /><small>6</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>15</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br /><small>13</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br /><small>8</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br /><small>''8''</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BAH]]<br /><small>4</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>5</small> | | | | | !'''9de''' !'''97''' |- | [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] | [[McLaren|McLaren F1-span]] | [[McLaren]] MCL35M | [[Mercedes-Benz|Mercedes]] <br/>M12 E Performance [[V6-enjin|V6 Turbo]] |bgcolor=dfffdf| [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /><small>4</small> |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]] <br/><small>3</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Portugese Grand Prix|POR]] <br/><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /><small>8</small> |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Monaco Grand Prix|MON]]<br/><small>3</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /><small>5</small> |bgcolor=ffdf9f| [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /><small>3</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /><small>4</small> |bgcolor=efcfff| [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /><small>14</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /><small>10</small> |bgcolor=dfdfdf| [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /><small>2</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /><small>7</small>{{Pictogram poleposition|f=1|p=1}} |bgcolor=dfffdf| [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /><small>7</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /><small>8</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /><small>9</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /><small>10</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /><small>7</small> !'''6de''' !'''160''' |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] | [[McLaren|McLaren F1-span]] | [[McLaren]] MCL36 | [[Mercedes-Benz|Mercedes]] <br/>M13 E Performance [[V6-enjin|V6 Turbo]] |bgcolor=cfcfff| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>15 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>7 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>5 |bgcolor=ffdf9f| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>^'''5'''3 |bgcolor=efcfff| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>DNF |bgcolor=dfffdf| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>8 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>6 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>9 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>15 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>6 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>^'''11'''7 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>9 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>7 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> | '''7de*''' | '''76*''' |- ! Jaar ! Inskrywer ! Onderstel ! Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !Plek !Punte |} '''*''' Seisoen nog aan die gang. == Verwysings == {{Verwysings|2|verwysings= <ref name=":0">{{cite web|url=https://www.bristolpost.co.uk/news/bristol-news/bristol-rich-list-2016-revealed-270|title=Bristol Rich List 2016 revealed: Who is worth the most money this year|first=Marc|last=Cooper|date=19 October 2016|website=bristolpost.co.uk|access-date=9 April 2018}}</ref> <ref name=":1">{{Cite web|last=Pinkham|first=Natalie|date=17 Mei 2020|title=In The Pink: Pinks talks racing and beyond with F1 starlet Lando Norris (time- 43:30)|url=https://play.acast.com/s/inthepink/fullepisode-pinkstalksracingandbeyondwithf1starletlandonorris|access-date=13 Julie 2020|website=acast}}</ref> <ref name=":2">{{Cite web|title=Oliver Norris {{!}} Racing career profile |url=https://www.driverdb.com/drivers/oliver-norris/|access-date=13 Julie 2020|website=DriverDB.com}}</ref> <ref name=":3">{{Cite web|title=Lando Norris F1 Driver Profile I PlanetF1|url=https://live.planetf1.com/f1-drivers/lando-norris|access-date=30 Julie 2020|website=live.planetf1.com}}</ref> <ref name="wealth">{{Cite web|url=https://www.bristolpost.co.uk/sport/other-sport/lando-norris-father-millionaire-wealth-1970987|title=Who is Adam Norris, millionaire father of Lando Norris, McClaren's new Bristol-born Formula 1 star?|first=Joseph|last=Wilkes|date=6 March 2019|website=bristolpost.co.uk|access-date=6 Maart 2019}}</ref> <ref name="Belg">{{Cite web|last=Tetaert|first=Chris|date=17 September 2019|title=Lance Stroll en Lando Norris: halve Belgen in de F1|url=https://sportmagazine.knack.be/sport/magazine/lance-stroll-en-lando-norris-halve-belgen-in-de-f1/article-normal-1510511.html|access-date=13 Julie 2020|website=Site-Sportmagazine-NL|language=nl-be}}</ref> <ref name="tax haven">{{Cite news|last=Benson|first=Andrew|date=30 November 2021|title=Lando Norris: 'I don't think there will be as much Mr Nice Guy'|work=[[BBC Sport]]|url=https://www.bbc.com/sport/formula1/59466111|access-date=1 Desember 2021}}</ref> }} {{DEFAULTSORT:Norris, Lando}} [[Kategorie:Britse renjaers]] [[Kategorie:Engelse sportlui]] [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 1999]] [[Kategorie:Lewende mense]] f26ern636pdkqdc5yndv18fodvuxelr 0 264521 2516509 2515377 2022-07-31T17:51:58Z Aliwal2012 39067 /* Formule 1-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Alexander Albon | image = Alex albon (51383514844) (cropped).jpg | caption = Albon by die Indianapolis Motor Speedway in 2021 | image_size = 160 | birth_date = {{Geboortedatum en ouderdom|1996|3|23|df=y}} | birth_place = [[Londen]], England | death_date = | death_place = | nationality = {{vlagikoon|THA}} Thai | Years = 2019-2020; 2022 | Old Team = [[Scuderia Toro Rosso]]<br/>[[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Honda Racing F1|Honda]] | 2022 Team = [[WilliamsF1|Williams Racing]] | Car number = 23 | Races = {{F1stat|ALB|entries}} ({{F1stat|ALB|starts}} begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|ALB|wins}} | Podiums = {{F1stat|ALB|podiums}} | Points = {{F1stat|ALB|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|ALB|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|ALB|fastestlaps}} | First race = [[2019 Australiese Grand Prix]] | First win = | Last win = | Last race = {{Laaste F1GP}} | Last season = 2020 | Last position = 7de (105 punte) }} '''Alexander Albon''' (gebore [[23 Maart]] [[1996]]) is 'n Brits-Thaise professionele motorrenjaer wat in 2022 vir die [[WilliamsF1|Williams Racing-span]] aan [[Formule Een]] Grands Prix deelneem. Hy het voorheen vir die [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Honda Racing F1|Honda]]-span deelgeneem. == Persoonlike lewe == Albon is op 23 Maart 1996 in Londen, Engeland gebore. Sy pa, Nigel Albon, is 'n voormalige Britse renjaer wat aan die Britse toermotorkampioenskap en Porsche Carrerabeker deelgeneem het.<ref>{{cite news|url=https://www.driverdb.com/drivers/nigel-albon/|title=Nigel Albon|publisher=Driver Database|date=30 August 2019}}</ref> Sy ma, Kankamol, is 'n burger van [[Thailand]]. Albon het in Bures, [[Suffolk]], saam met 'n jonger broer en drie susters grootgeword,<ref name="get-to-know">{{Cite web|url=https://www.redbull.com/int-en/redbullracing/get-to-know-your-driver-alex-albon|title=Get To Know Your Driver: Alex Albon|access-date=2020-07-30|website=Red Bull|language=en}}</ref> Albon was in die Ipswich-skool voordat hy sy professionele renloopbaan begin het.<ref>{{Cite web|last=Sandalls|first=Katy|title=Former Suffolk schoolboy gets top F1 seat|url=https://www.eadt.co.uk/news/ipswich-school-s-alex-albon-moves-to-red-bull-1-6211170|access-date=2020-07-30|website=East Anglian Daily Times|date=12 August 2019|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=5 things you didn't know about 2019 Scuderia Toro Rosso driver Alexander Albon|url=https://www.redbull.com/au-en/alexander-albon-profile|access-date=2020-07-30|website=Red Bull|language=en}}</ref> Albon het dubbele Britse en Thaise nasionaliteit, en neem deel onder die Thaise vlag.<ref name="independent.co.uk">{{Cite web|date=2019-10-23|title=Alex Albon hoping to earn new Red Bull deal and move out of parents' house|url=https://www.independent.co.uk/sport/motor-racing/formula1/f1-news-alex-albon-red-bull-deal-christian-horner-george-russell-lewis-hamilton-a9167761.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20191024164857/https://www.independent.co.uk/sport/motor-racing/formula1/f1-news-alex-albon-red-bull-deal-christian-horner-george-russell-lewis-hamilton-a9167761.html |archive-date=2019-10-24 |url-access=limited |url-status=live|access-date=2020-07-30|website=The Independent|language=en}}</ref> Dit is bekend dat Albon [[Boeddhisme]] beoefen<ref>{{Cite web|title=Albon reveals he is a 'practising Buddhist'|url=https://www.sportsmole.co.uk/fb_361975.html|access-date=2020-07-30|website=Sports Mole|language=en-GB}}</ref> en woon tans in beide Monaco en [[Milton Keynes]] in die nabyheid van Red Bull Racing se hoofkwartier.<ref name="independent.co.uk"/> == Formule 1-loopbaan == === Toro Rosso (2019) === [[Lêer:FIA F1 Austria 2019 Nr. 23 Albon 2.jpg|duimnael|links|Albon jaag in 'n [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]] tydens die [[2019 Oostenrykse Grand Prix]]]] Op 26 November 2018 is aangekondig dat Albon van sy Nissan e.dams Formule E-kontrak vrygestel is ná gerugte dat hy vir [[Scuderia Toro Rosso]] in Formule Een sou teken. Op dieselfde dag het Toro Rosso aangekondig dat Albon vir 2019 saam met [[Daniil Kvyat]] by die span sal aansluit en dus is Albon se verhouding met Red Bull, wat sewe jaar tevore beëindig is, herstel. Hy is die tweede Thaise jaer wat aan Formule Een deelneem<ref>{{cite news|url=https://www.foxsports.co.th/auto-racing/fia-formula-one-world-cship/72371/คนไทยคนที่2-อัลบอนเตรีย/|title=คนไทยคนที่2! อัลบอนเตรียมซิ่งF1ฤดูกาลหน้า|language=th|date=18 October 2018|access-date=18 August 2019}}</ref> en die eerste sedert Prins Bira wat in 1954 deelgeneem het.<ref name=":0">{{Cite news|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.albon-to-partner-kvyat-at-toro-rosso-in-2019.2HXzDL0HW8oEUeIqIOsYkq.html|title=Albon to partner Kvyat at Toro Rosso in 2019|date=26 November 2018|work=formula1.com|access-date=11 March 2019|language=en}}</ref> Albon het veertiende geëindig in sy debuutren, die [[2019 Australiese Grand Prix|Australiese Grand Prix]]. Hy het sy eerste punte by die volgende wedren, die [[2019 Bahreinse Grand Prix|Bahreinse Grand Prix]], aangeteken, en negende geëindig. Albon se beste kwalifiserende resultaat met Toro Rosso was by die [[2019 Britse Grand Prix|Britse Grand Prix]] met 'n negende plek, hoewel hy nie daarin kon slaag om punte in die wedren aan te teken nie. Albon het die [[2019 Duitse Grand Prix|Duitse Grand Prix]] in die sestiende plek weggespring. Hy en Toro Rosso het voordeel getrek uit veranderende weersomstandighede om so hoog as vierde te hardloop en uiteindelik sesde te eindig, al was dit agter spanmaat Kvyat wat die span se eerste podiumplek in meer as tien jaar behaal het. === Red Bull (2019–2021) === ====2019==== [[Lêer:Alexander Albon at 2019 Italian Grand Prix (qualifying).jpg|duimnael|Albon ry vir [[Red Bull Racing|Red Bull]] by die [[2019 Italiaanse Grand Prix]].]] Ná die [[2019 Hongaarse Grand Prix|Hongaarse Grand Prix]] het Red Bull Racing aangekondig dat Albon vir Pierre Gasly by die span sou vervang vanaf die Belgiese Grand Prix, wie sou terugkeer na Toro Rosso. Oor die middelseisoenverandering het Red Bull gesê: "Die span sal die volgende nege wedrenne gebruik om Alex se prestasie te evalueer om 'n ingeligte besluit te neem oor wie in 2020 saam met Max sal ry."<ref>{{Cite web|url=https://www.motorsportmagazine.com/news/f1/red-bull-drops-pierre-gasly-alexander-albon|title=Red Bull drops Pierre Gasly for Alexander Albon|date=2019-08-12|website=Motor Sport Magazine|language=en|access-date=2019-08-12}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/sport/formula1/49317809|title=Red Bull: Alexander Albon to replace Pierre Gasly|date=2019-08-12|access-date=2019-08-12}}</ref> Albon het sy debuutseisoen agtste in die Wêreldjaerskampioenskap met 92 punte afgesluit. Hy het die nuweling van die jaar-toekenning by die FIA-prysuitdeling ontvang. ====2020==== [[Lêer:Alexander Albon-Red Bull RB16 (4).jpg|duimnael|links|Albon ry vir Red Bull in [[Circuit de Barcelona-Catalunya|Barcelona]] in 2020 gedurende voorseisoentoetse]] Albon het in 2020 voortgegaan om vir Red Bull saam met spanmaat Verstappen te jaag.<ref name="rbr 2020">{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.albon-to-remain-alongside-verstappen-at-red-bull-for-2020.1NXdYcThqNQuafedKhzCqH.html|title=Alex Albon to remain alongside Max Verstappen at Red Bull for 2020|date=12 November 2019|website=formula1.com|language=en|access-date=12 November 2019}}</ref> In die slotfase van die Oostenrykse Grand Prix, was Albon in die derde plek na die veiligheidsmotor op nuwe sagte bande, agter die voorste Mercedes-motors op ouer harde bande. Albon het probeer om Lewis Hamilton verby te steek, maar die twee het kontak gemaak en Albon in die gruis ingestuur. Albon het later onttrek met 'n elektriese fout wat enjinverskaffer Honda gesê het agv die botsing was.<ref>{{cite web|url=https://www.autosport.com/f1/news/150362/albon-hamilton-clash-denied-me-potential-race-win|title=Albon: Hamilton clash denied me potential F1 race win at Austrian GP|website=autosport.com|first=Luke|last=Smith|date=5 July 2020|access-date=6 July 2020}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-07-10|title=Albon's DNF likely caused by Hamilton clash, not Honda fault|url=https://the-race.com/formula-1/albons-dnf-likely-caused-by-hamilton-clash-not-honda-fault/|access-date=2020-07-21|website=The Race|language=en-GB}}</ref> [[Lêer:Alexander Albon 2020 Tuscan Grand Prix - race day.jpg|duimnael|Albon jaag by die [[2020 Toskaanse Grand Prix]], waar hy sy debuut-podiumplek behaal het.]] Hy het onder druk gekom van Racing Point se [[Sergio Pérez]] in die laaste rondtes van die [[2020 Stiermarkse Grand Prix|Stiermarkse Grand Prix]], maar het die vierde plek behou nadat die jaers kontak gemaak het, wat Pérez se voorvleuel beskadig het.<ref>{{cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2020/races/1046/austria/race-result.html|title=Formula 1 Pirelli Grosser Preis der Steiermark 2020 – Race Result|website=Formula1.com|date=12 July 2020|access-date=12 July 2020}}</ref> Red Bull het opgemerk dat hulle onseker is waarom Albon nie genoeg spoed in die wedloop het nie.<ref>{{Cite web|url=https://www.motorsport.com/f1/news/red-bull-albon-slow-pace-styria/4833470/?ic_source=home-page-widget&ic_medium=widget&ic_campaign=widget-22|title=F1 news: Red Bull baffled by Albon's Styrian GP struggles|website=www.motorsport.com}}</ref> Hy het dertiende begin en tot vyfde verbeter by die [[2020 Hongaarse Grand Prix|Hongaarse Grand Prix]].<ref>{{Cite web|title=Albon's fifth place confirmed after Red Bull 'grid drying' investigation|url=https://www.racefans.net/2020/07/19/albon-keeps-fifth-place/|website=www.racefans.net|date=19 July 2020}}</ref> Albon het swaar gebots tydens oefeninge vir die [[2020 Britse Grand Prix]] en het maar twaalfde gekwalifiseer. Hy is in die wedren gestraf omdat hy 'n botsing met [[Kevin Magnussen]] veroorsaak het en het teruggeval in die veld voordat hy uiteindelik agtste geëindig het. Hy het vyfde gekwalifiseer vir die [[2020 Belgiese Grand Prix]] maar het sesde geëindig nadat hy in die laaste rondte deur [[Renault F1|Renault]] se [[Esteban Ocon]] verbygesteek is.<ref>{{Cite web|title=The Winners and Losers of the 2020 Belgian Grand Prix|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.the-winners-and-losers-of-the-2020-belgian-grand-prix.3yZcRKypzGgWiBtesRDLbR.html|access-date=2020-09-04|website=www.formula1.com|language=en}}</ref> Albon het sy eerste Formule Een-podium by die [[2020 Toskaanse Grand Prix]] behaal deur [[Daniel Ricciardo]] in die sluitingsrondtes verby te steek, die eerste podium vir 'n [[Thailand|Thaise]] Formule Een-jaer.<ref>{{Cite web|date=13 September 2020|title=Tuscan GP Facts & Stats: Hamilton just one win shy of Schumacher record|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.tuscan-gp-facts-and-stats-hamilton-just-one-win-shy-of-schumacher-record.7e7BI7Kdlrl6zLnPQZOaad.html|access-date=14 September 2020}}</ref> == Formule 1-uitslae == {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" ! Seisoen ! Inskrywer ! Onderstel ! Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 !Plek !Punte |- | rowspan="2" |[[2019 Formule Een-seisoen|2019]] | [[Scuderia Toro Rosso|Red Bull Toro Rosso Honda]] | [[Scuderia Toro Rosso|Toro Rosso]] STR14 |rowspan=2| [[Honda Racing F1|Honda]] RA619H 1.6 [[V6-enjin|V6-turbo]] |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]]<br /><small>14</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br /><small>9</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]]<br /><small>10</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br /><small>11</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>11</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Monaco Grand Prix|MON]]<br /><small>8</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Franse Grand Prix|FRA]]<br /><small>15</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>15</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>12</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Duitse Grand Prix|DUI]]<br /><small>6</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>10</small> | | | | | | | | | | |rowspan=2 style="background:#efefef"| '''8ste''' |rowspan=2 style="background:#efefef"| '''92''' |- | [[Red Bull Racing|Aston Martin Red Bull Racing]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] RB15 | | | | | | | | | | | | |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>6</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br /><small>6</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]]<br /><small>4</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Verenigde State Grand Prix|VST]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br /><small>14</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>6</small> | |- |[[2020 Formule Een-seisoen|2020]] | [[Red Bull Racing|Aston Martin Red Bull Racing]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] RB16 | [[Honda Racing F1|Honda]] RA620H 1.6 [[V6-enjin|V6-turbo]] |bgcolor=cfcfff| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>13</small>† |bgcolor=dfffdf| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br /><small>4</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>8</small> |bgcolor=dfffdf| [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br /><small>5</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>8</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>6</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>15</small> |bgcolor=ffdf9f| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br /><small>3</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>10</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br /><small>12</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br /><small>7</small> |bgcolor=ffdf9f| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BAH]]<br /><small>3</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br /><small>6</small> |bgcolor=dfffdf| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>4</small> | | | | | |style="background:#efefef"| '''7de''' |style="background:#efefef"| '''105''' |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] | [[WilliamsF1|Williams Racing]] | Williams | Mercedes M12 E <br/>Performance 1.6 [[V6-enjin|V6 T]] |bgcolor=cfcfff| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>13 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>14† |bgcolor=dfffdf| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>10 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>11 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>9 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>18 |bgcolor=efcfff| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>12 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>13 |bgcolor=efcfff| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>12 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>13 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>17 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> | '''19de*''' | '''3*''' |- ! Jaar ! Inskrywer ! Onderstel ! Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !Plek !Punte |} '''*''' Seisoen nog aan die gang<br/> '''†''' Kon nie die ren voltooi nie, maar is geklassifiseer omrede hy meer as 90% van die wedrenafstand afgelê het. == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Albon, Alexander}} [[Kategorie:Britse renjaers]] [[Kategorie:Thaise sportlui]] [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 1996]] [[Kategorie:Lewende mense]] h7t5dqzgxcrvdk1s5ystgnnw77etfjx 0 264523 2516477 2515306 2022-07-31T16:46:12Z Aliwal2012 39067 /* Formule 1-resultate */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = George Russell | image = George Russell, Silverstone 2021 (51350033659) (cropped).jpg | image_size = | alt = | caption = Russell in 2021 | birth_date = {{GDEO|1998|02|15|df=y}} | birth_place = [[King's Lynn]], [[Norfolk]], Engeland | death_date = | death_place = | nationality = {{vlagikoon|GBR}} Brit | Years = | Old Team = [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 2022 Team = [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | Car number = 63 | Races = {{F1stat|RUS|entries}} ({{F1stat|RUS|starts}} begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|RUS|wins}} | Podiums = {{F1stat|RUS|podiums}} | Points = {{F1stat|RUS|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|RUS|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|RUS|fastestlaps}} | First race = [[2019 Australiese Grand Prix]] | First win = | Last win = | Last race = {{laaste F1GP}} | Last season = 2021 | Last position = 15de (16 punte) }} '''George Russell''' (gebore [[15 Februarie]] [[1998]]) is 'n [[VK|Britse]] professionele [[Motorsport|motorrenjaer]] wat aan [[Formule Een]] Grands Prix deelneem. Hy het in 2022 by die [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG fabriekspan]] aangesluit in die plek van die Finse renjaer [[Valtteri Bottas]], wat na [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]] vertrek het. Hy het tot 2021 vir die [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedesspan]] deelgeneem. {{clear}} ==Formule 1-resultate== {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%" ! Seisoen ! Inskrywing ! Onderstel ! Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Plek ! Punte |- | [[2017 Formule Een-seisoen|2017]] | [[Force India|Sahara Force India F1-span]] | [[Force India|Force India VJM10]] | [[Mercedes-Benz|Mercedes]] M08 EQ Power+ [[V6-enjin|V6]] |[[2017 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} |[[2017 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} |[[2017 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} |[[2017 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} |[[2017 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} |[[2017 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} |[[2017 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} |[[2017 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} |[[2017 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} |[[2017 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} |[[2017 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} |[[2017 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} |[[2017 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} |[[2017 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} |[[2017 Maleisiese Grand Prix|MAL]] <br /> {{vlagikoon|MYS}} |[[2017 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} |[[2017 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} |[[2017 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} |bgcolor="#f0f8ff"| [[2017 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}}<br /><small>TC</small> |bgcolor="#f0f8ff"| [[2017 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}}<br /><small>TC</small> | | |style="background:#efefef"| '''-''' |style="background:#efefef"| '''-''' |- | [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] | [[Williams F1|ROKiT Williams Racing]] | [[Williams F1|Williams FW42]] | [[Mercedes-Benz|Mercedes-AMG]] F1 M10 EQ Power+ [[V6-enjin|V6]] |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]]<br /><small>16</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br /><small>15</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]]<br /><small>16</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br /><small>15</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>17</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Monaco Grand Prix|MON]]<br /><small>15</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br /><small>16</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Franse Grand Prix|FRA]]<br /><small>19</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>18</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>14</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Duitse Grand Prix|GER]]<br /><small>11</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>16</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>15</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>14</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#efcfff"| [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]]<br /><small>16</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br /><small>16</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br /><small>17</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br /><small>12</small> |bgcolor="#cfcfff"| [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>17</small> | |style="background:#efefef"| '''20''' |style="background:#efefef"| '''0''' |- |rowspan=2|[[2020 Formule Een-seisoen|2020]] | [[Williams F1|Williams Racing]] | [[Williams F1|Williams FW43]] |rowspan=2|[[Mercedes-Benz|Mercedes-AMG]] F1 M11 EQ Performance [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=efcfff| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br />DNF |bgcolor=cfcfff| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br />16 |bgcolor=cfcfff| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br />18 |bgcolor=cfcfff| [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br />12 |bgcolor=cfcfff| [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br />18 |bgcolor=cfcfff| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br />17 |bgcolor=efcfff| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br />DNF |bgcolor=cfcfff| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br />14 |bgcolor=cfcfff| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br />11 |bgcolor=cfcfff| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br />18 |bgcolor=efcfff| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br />DNF |bgcolor=cfcfff| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br />14 |bgcolor=efcfff| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br />DNF |bgcolor=cfcfff| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br />16 |bgcolor=cfcfff| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br />12 | |bgcolor=cfcfff| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br />15 | | | | | |rowspan=2 style="background:#efefef"| '''18''' |rowspan=2 style="background:#efefef"| '''3''' |- | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | <small>Mercedes-AMG F1 W11 EQ Performance</small> | | | | | | | | | | | | | | | |bgcolor=dfffdf| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br />9{{Pictogram snelste ronde}} | | | | | | |- | [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] | [[Williams F1|Williams Racing]] | [[Williams F1|Williams FW43B]] | [[Mercedes-Benz|Mercedes-AMG]] F1 M12 E Performance [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=cfcfff| [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /><small>14</small> |bgcolor=efcfff| [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/><small>16</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /><small>14</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /><small>14</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /><small>17</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /><small>12</small> |bgcolor=efcfff| [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /><small>11</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /><small>12</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /><small>8</small> |bgcolor=dfdfdf| [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /><small>2</small>‡ |bgcolor=cfcfff| [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /><small>17</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /><small>9</small> |bgcolor=dfffdf| [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /><small>10</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /><small>15</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /><small>14</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /><small>16</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /><small>13</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /><small>17</small> |bgcolor=efcfff| [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff| [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=efefef|'''15de''' |bgcolor=efefef|'''16''' |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span]] | Mercedes AMG <br/>W13 | [[Mercedes-Benz|Mercedes-AMG]]<br/>F1 M13 E Performance [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=dfffdf| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>4 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>5 |bgcolor=ffdf9f| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>3 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>4 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>5 |bgcolor=ffdf9f| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>3 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>5 |bgcolor=ffdf9f| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>3 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>4 |bgcolor=efcfff| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>^'''4'''4 |bgcolor=ffdf9f| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>3 |bgcolor=ffdf9f| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>3 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> !bgcolor=efefef| 4* !bgcolor=efefef| 158* |- ! Seisoen ! Inskrywing ! Onderstel ! Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 ! Plek ! Punte |} '''*''' Seisoen nog aan die gang.<br/> ‡ Halwe punte is toegeken in België in 2021 na 'n verkorte wedren weens swaar reën. {{DEFAULTSORT:Russell, George}} [[Kategorie:Britse renjaers]] [[Kategorie:Engelse sportlui]] [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 1998]] [[Kategorie:Lewende mense]] mgrxe21drat21v4bfvxwelv4xmouek7 0 264607 2516498 2515314 2022-07-31T17:38:58Z Aliwal2012 39067 /* Uitslae sedert 2019 */ wikitext text/x-wiki [[Lêer:Logo Alfa Romeo Racing Orlen.svg|duimnael|300px|Huidige logo van Alfa Romeo Racing en Orlen]] [[Lêer:Alfa Romeo Tipo 182.jpg|duimnael|links|Alfa Romeo Tipo 182]] Die [[Italiaanse]] motorhandelsmerk [[Alfa Romeo]] het tussen 1950 en 1985 as 'n vervaardiger aan [[Formule Een]] deelgeneem, en tot 1988 voortgegaan om enjins aan ander spanne te lewer. Alfa Romeo was een van die vervaardigers wat aan die eerste seisoen van Formule 1 deelgeneem het, wat daardie jaar deur een van hul bestuurders, Nino Farina, gewen is. Juan Manuel Fangio het die bestuurderstitel vir Alfa Romeo in 1951 verower. In 2018, na 30 jaar se afwesigheid, het Alfa Romeo sy terugkeer tot Formule 1 gemaak. In die jaar het Alfa Romeo saam met die [[Sauber]]-span op strategiese, kommersiële en tegnologiese vlak saamgewerk. Die renstal begin met die naam Alfa Romeo Sauber F1. In 2019 het die Sauber-span voortgegaan onder die naam Alfa Romeo Racing,<ref name="Sauber">{{nl}} [https://nl.motorsport.com/f1/news/sauber-f1-verder-alfa-romeo-racing-naam-verdwijnt/4331480/ Sauber F1 verder als Alfa Romeo Racing, historische naam verdwijnt]</ref> en sedert 2020 is die titelborg die oliemaatskappy Orlen. == Uitslae sedert 2019 == [[Lêer:FIA F1 Austria 2018 Nr. 16 Leclerc.jpg|duimnael|regs|250px|[[Charles Leclerc]] in 'n [[Sauber]]-renmotor met 'n Alfa Romeo-kragbron, 2018.]] [[Lêer:Alfa Romeo C38 Antonio Giovinazzi ITA ALFA ROMEO RACING (46388731925).jpg|duimnael|250px|[[Antonio Giovinazzi]] in 'n Alfa Romeo C38 op 'n toetsdag te [[Circuit de Barcelona-Catalunya]] in Spanje, Februarie 2019.]] {{Tabelverklaring vir F1-renjaeruitslag}} {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" |- ! Jaar ! Onderstel en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2019 Formule Een-seisoen|2019]] |rowspan="3"| [[Alfa Romeo]] C38<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Ferrari]] 064 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2019 Australiese Grand Prix|AUS]] <br /> {{vlagikoon|AUS}} | [[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2019 Chinese Grand Prix|CHN]] <br /> {{vlagikoon|CHN}} | [[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2019 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2019 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]] <br /> {{vlagikoon|CAN}} | [[2019 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2019 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2019 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2019 Duitse Grand Prix|GER]] <br /> {{vlagikoon|GER}} | [[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]] <br /> {{vlagikoon|SIN}} | [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]] <br /> {{vlagikoon|JPN}} | [[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]] <br /> {{vlagikoon|BRA}} | [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} | |rowspan="3"| '''57''' |rowspan="3"| '''8ste''' |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Kimi Räikkönen]] |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=cfcfff| 17 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=dfffdf| 4 |bgcolor=cfcfff| 13 | |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Antonio Giovinazzi]] |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=cfcfff| 19 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=cfcfff| 18 |bgcolor=cfcfff| 18 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=cfcfff| 16 | |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2020 Formule Een-seisoen|2020]] |rowspan="3"| [[Alfa Romeo]] C39<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Ferrari]] 065 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>{{AT-VLAG}} | [[2020 Steiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>[[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>{{HU-VLAG}} | [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>{{GB-VLAG}} | [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br/>[[Beeld:F1 70 Logo retraced.svg|28px]] | [[2020 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>{{ES-VLAG}} | [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>{{BE-VLAG}} | [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br/>[[Beeld:Flag of Tuscany.svg|20px]] | [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>{{RU-VLAG}} | [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br/>{{DE-VLAG}} | [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{PT-VLAG}} | [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br/>{{vlagikoon|TUR}} | [[2020 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>{{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br/>{{vlagikoon|BHR}} | [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>{{vlagikoon|UAE}} | | | | | |rowspan="3"| '''8''' |rowspan="3"| '''8ste''' |- |align="left"| {{FI-VLAG}} [[Kimi Räikkönen]] |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=cfcfff| 17 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=cfcfff| 12 | | | | | |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Antonio Giovinazzi]] |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=cfcfff| 17 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=cfcfff| 17 |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=cfcfff| 16 | | | | |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |rowspan="4"| [[Alfa Romeo]] C40<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="4"| [[Ferrari]] 066 1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{vlagikoon|POR}} | [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> [[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> {{vlagikoon|NED}} | [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] | [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> {{vlagikoon|QAT}} | [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> {{vlagikoon|SAU}} | [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="4"| '''13''' |rowspan="4"| '''9de''' |- |align="left"| {{FI-VLAG}}<br />[[Kimi Räikkönen]] |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 18 |bgcolor=|DNS <small>(covid)</small> |bgcolor=|DNS <small>(covid)</small> |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |- |align="left"| {{PL-VLAG}} [[Robert Kubica]] |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"| {{IT-VLAG}} [[Antonio Giovinazzi]] |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 12 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 15 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] |rowspan="3"| Alfa Romeo C42<br/><br/>{{Pirelli}} |rowspan="3"| [[Ferrari]] 067<br />1.6 [[V6-enjin|V6 turbo]] | | [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} | [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/> {{vlagikoon|SAU}} | [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> {{vlagikoon|AUS}} | [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> {{vlagikoon|ITA}} | [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/> [[Beeld:Flag of Miami, Florida.svg|20px|rand]] | [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/> {{vlagikoon|ESP}} | [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/> {{vlagikoon|MON}} | [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/> {{vlagikoon|AZE}} | [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/> {{vlagikoon|CAN}} | [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/> {{vlagikoon|GBR}} | [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/> {{vlagikoon|AUT}} | [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/> {{vlagikoon|FRA}} | [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/> {{vlagikoon|HUN}} | [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> {{vlagikoon|BEL}} | [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> {{vlagikoon|NED}} | [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> {{vlagikoon|ITA}} | [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> {{vlagikoon|SIN}} | [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> {{vlagikoon|JPN}} | [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> {{vlagikoon|VSA}} | [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> {{vlagikoon|MEX}} | [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] | [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3"| 51* |rowspan="3"| 6* |- |align="left"| {{vlagikoon|CHN}}<br />[[Zhou Guanyu]] |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=cfcfff| 16 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"| {{vlagikoon|FIN}} [[Valtteri Bottas]] |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| ¹⁰&nbsp;11 |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=cfcfff| 20 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! Jaar ! Onderstel en bande ! Enjin ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |} '''*''' Seisoen nog aan die gang. ==Verwysings== {{Verwysings}} [[Kategorie:Formule Een-vervaardigers]] a4mr4rc0e13uobdupbfco34a7rsaqxv 0 267552 2516408 2187021 2022-07-31T13:06:21Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki <div style="background:#f9f9f9; border:1px solid #aaaaaa; clear:right; float:right; font-size:90%; margin:1em 0 1em 1em; padding:1em; text-align:left; width:20em;"> [[Lêer:Tadao Ando 2004.jpg|230px]]<br /><br /> <big>'''Tadao Ando'''</big> '''Japannese argitek''' ---- '''Gebore'''<br /> [[13 September]] [[1941]]<br /> in Minato-ku, [[Osaka]], [[Japan]] ---- '''Skool'''<br /> ''Verskeie invloede'': [[Modernisme]]<br />[[Minimalisme]]<br />Japannese tradisies ---- '''Beduidende projekte'''<br /> Azuma-huis, Osaka (1976) <br /> Kerk van die Lig, Ibaraki (1989)<br /> Berg van die Boeddha, [[Sapporo]] (2015) [[Lêer:Hill of the buddha.jpg|200px]] ---- '''Toekennings en pryse'''<br /> * ''[[Pritzker-prys]]'' (VSA) in 1995 * ''RIBA Goue medalje vir argitektuur'' (VK) in 1997 ---- '''Webtuiste'''<br /> [http://www.tadao-ando.com/ ''tadao-ando.com''] ---- </div> '''Tadao Ando''' (* [[13 September]] [[1941]] in [[Osaka]]) word as die mees befaamde eietydse argitek in [[Japan]] beskou. 'n Boek oor die boukuns van die [[Switserland|Switsers]]-[[Frankryk|Franse]] argitek [[Le Corbusier]], wat hy as vyftienjarige seun gekoop het, het sy belangstelling vir argitektuur gewek. Alhoewel hy nooit 'n formele opleiding as argitek gevolg het nie en oorspronklik 'n loopbaan as professionele bokser nagestreef het, het hy in 1969 as [[outodidak]] in Osaka sy eie argitekte-ateljee geopen, ''Tadao Andō Architect & Associates'', nadat hy tekenkunde en binnenshuise ontwerp gestudeer en tussen 1962 en 1969 tydens reise na bestemmings in [[Europa]], die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]] en [[Afrika]] eerstehandse kennis oor boukuns opgedoen het. Ando se werk word onder andere gekenmerk deur sy voorkeur vir minimalistiese ontwerpe waarin tradisionele Japannese boukuns en westerse modernistiese argitektuur tot 'n nuwe estetiese vormtaal versmelt, met sigbeton as sy gunsteling-boumateriaal, soos reeds uit sy eerste projek geblyk het - die Azuma-huis in sy geboortestad Osaka wat in 1979 deur die ''Japan Institute of Architects'' met 'n prys bekroon is. Gedurende sy mees onlangse werkfase het Ando in omgewingsake begin belangstel. In 2007 het hy die projek ''Umi-ni-Mori'' (''«Seebos»'') in [[Tokio]] begin waardeur 'n voormalige vullisstortterrein tot 'n beboste ontspanningsgebied omgeskep word. As dosent was Tadao Ando vir Amerikaanse universiteite soos [[Yale-universiteit|Yale]] (1987), Columbia (1988) en [[Harvard-universiteit|Harvard]] (1990) werksaam. Vanaf 1997 het hy aan die Universiteit Tokio onderrig tot hy in 2003 geëmeriteer het. Tadao Ando is tot dusver die enigste argitek aan wie elkeen van die vier mees prestigieuse argitektuurpryse toegeken is - die [[Pritzker-prys]], die Carlsberg-prys, die Praemium Imperiale en die Kyoto-prys.<ref>[https://www.taschen.com/pages/de/search/tadao-ando#biographies ''taschen.com: Tadao Ando - Haikus aus Beton. Besoek op 21 Julie 2019'']</ref> Die beoordelaarspaneel van die Pritzker-prys het berig dat Tadao Ando die prysgeld van VSA-$100&nbsp;000, wat aan die prys verbonde is, aan weeskinders geskenk het wat hul ouers as gevolg van die verwoestende [[aardbewing]], wat die Japannese stad [[Kobe]] in 1995 getref het, verloor het. Alle 35 geboue, wat hy self in Kobe ontwerp en gebou het, het die aardbewing weerstaan.<ref>Jaye Abbate and Michael C. Thomsett: ''Celebrating the Art of Architecture. 25 Years of Pritzker Prize Winning Architects''. Columbia, MD: Marketplace Books 2004, bl. 67, 62</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * [https://edition.cnn.com/style/article/tadao-ando-exhibition/index.html ''CNN Style | Architecture - Tadao Ando: The Japanese boxer turned Pritzker Prize winner who buried the Buddha''] {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Ando, Tadao}} [[Kategorie:Japannese argitekte]] rmhabvzc6nb2845q83cxwneddgidigw 0 281676 2516547 2108401 2022-07-31T19:32:19Z Aliwal2012 39067 skakels wikitext text/x-wiki {{Infoboks-Vliegtuig |naam=Toepolef Tu-114 |subsjabloon= |beeld=Lêer:Aeroflot Tupolev Tu-114 JAL livery APM.jpg |byskrif=<center>'n Aeroflot Tu-114 gesamentlik met [[Japan Airlines]] bedryf te [[Tokio-Haneda Internasionale Lughawe|Haneda-lughawe]] in 1965</center> |tipe=Passasiersvliegtuig |vervaardiger=Tupolev OKB |ontwerper= |eerste vlug=15 November 1957<ref name = "Gordon Tu-114">Gordon,Yefim & Rigmant, Vladimir. ''Tupolev Tu-114''. Midland. Hinkley. 2007. {{ISBN|978-1-85780-246-7}}</ref> |bekendstelling=24 April 1961 |vrygestel= |onttrek= 1991 |status=Onttrek |hoofgebruiker=Aeroflot |meer gebruikers=[[Japan Airlines]] in samewerking met [[Aeroflot]]<br />[[Sowjetlugmag]] |vorige gebruikers= |vervaardig=1958–1963 |aantal gebou=32 |programkoste= |eenheidskoste= |ontwikkel van=[[Toepolef Tu-95]] |variante met eie artikels= }} Die '''Toepolef Tu-114 Rossiya''' ({{lang-ru|link=no|Tyполев Тy-114 Poccия}}) ([[NAVO]]-kodenaam: '''Cleat''') is 'n [[turboskroef]]aangedrewe langstrek[[passasiersvliegtuig]] wat ontwerp is deur Toepolef. Dit is in die [[Sowjetunie]] gebou sedert 1956. Dit is die [[wêreld]] se eerste en enigste turboskroefvliegtuig met swiepvlerke.<ref name = "Gordon Tu-114"></ref> Op sy tyd was dit die grootste en vinnigste passasiersvliegtuig en het die langste togafstand gehad, naamlik 10&nbsp;900&nbsp;km. Dit is sedert 1960 die amptelike rekordhouer as die vinnigste skroefaangedrewe vliegtuig.<ref name="FAI">[https://web.archive.org/web/20071007145139/http://records.fai.org/general_aviation/current.asp?id1=21&id2=3 "FAI official database"] ''Fédération Aéronautique Internationale''. URL besoek op 5 September 2007.</ref><ref>[http://www.aerospaceweb.org/question/performance/q0023.shtml "Aircraft Speed Records."] ''Aerospaceweb''. URL besoek op 5 September 2007.</ref> As gevolg van sy swiepvlerke en motorontwerp kan die Tu-114 snelhede haal soortgelyk aan tipiese moderne straalvliegtuie, tot 880 km/h. Dit het 228 passasiers gedra toe dit deur Aeroflot bedryf was, maar daar was meestal voorsiening gemaak vir 170 passasiers met slaapgeriewe. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Tupolev Tu-114}} {{Normdata}} [[Kategorie:Passasiersvliegtuie]] [[Kategorie:Turboskroef-aangedrewe vliegtuie]] csihs6mumn0tc6coic0y6rwe25zleri 2516548 2516547 2022-07-31T19:33:59Z Aliwal2012 39067 Ek maak goeie verbeteringe wikitext text/x-wiki {{Infoboks-Vliegtuig |naam=Toepolef Tu-114 |subsjabloon= |beeld=Lêer:Aeroflot Tupolev Tu-114 JAL livery APM.jpg |byskrif=<center>'n Aeroflot Tu-114 gesamentlik met [[Japan Airlines]] bedryf te [[Tokio-Haneda Internasionale Lughawe|Haneda-lughawe]] in 1965</center> |tipe=Passasiersvliegtuig |vervaardiger=Tupolev OKB |ontwerper= |eerste vlug=15 November 1957<ref name = "Gordon Tu-114">Gordon,Yefim & Rigmant, Vladimir. ''Tupolev Tu-114''. Midland. Hinkley. 2007. {{ISBN|978-1-85780-246-7}}</ref> |bekendstelling=24 April 1961 |vrygestel= |onttrek= 1991 |status=Onttrek |hoofgebruiker=Aeroflot |meer gebruikers=[[Japan Airlines]] in samewerking met [[Aeroflot]]<br />[[Sowjetlugmag]] |vorige gebruikers= |vervaardig=1958–1963 |aantal gebou=32 |programkoste= |eenheidskoste= |ontwikkel van=[[Toepolef Tu-95]] |variante met eie artikels= }} Die '''Toepolef Tu-114 Rossiya''' ({{lang-ru|link=no|Tyполев Тy-114 Poccия}}) ([[NAVO]]-kodenaam: '''Cleat''') is 'n [[turboskroef]]aangedrewe langstrek[[passasiersvliegtuig]] wat ontwerp is deur Toepolef. Dit is in die [[Sowjetunie]] gebou sedert 1956. Dit is die [[wêreld]] se eerste en enigste turboskroefvliegtuig met swiepvlerke.<ref name = "Gordon Tu-114"></ref> Op sy tyd was dit die grootste en vinnigste passasiersvliegtuig en het die langste togafstand gehad, naamlik 10&nbsp;900&nbsp;km. Dit is sedert 1960 die amptelike rekordhouer as die vinnigste skroefaangedrewe vliegtuig.<ref name="FAI">[https://web.archive.org/web/20071007145139/http://records.fai.org/general_aviation/current.asp?id1=21&id2=3 "FAI official database"] ''Fédération Aéronautique Internationale''. URL besoek op 5 September 2007.</ref><ref>[http://www.aerospaceweb.org/question/performance/q0023.shtml "Aircraft Speed Records."] ''Aerospaceweb''. URL besoek op 5 September 2007.</ref> As gevolg van sy swiepvlerke en enjinontwerp kan die Tu-114 snelhede haal soortgelyk aan tipiese moderne straalvliegtuie, tot 880 km/h. Dit het 228 passasiers gedra toe dit deur Aeroflot bedryf was, maar daar was meestal voorsiening gemaak vir 170 passasiers met slaapbanke en eetgeriewe. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Tupolev Tu-114}} {{Normdata}} [[Kategorie:Passasiersvliegtuie]] [[Kategorie:Turboskroef-aangedrewe vliegtuie]] 4tb4s4snz4tcen3h2bl57t0sgg2m08t 0 282643 2516380 2489564 2022-07-31T12:27:33Z Oesjaar 7467 /* Eksterne skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Persoon | naam = Anthony Christiaan Winand Staring | beeld = Staring.jpg | beeldonderskrif = Anthony Christiaan Winand Staring (1767–1840) soos weergegee in 'n portret deur P. Velyn, uitgegee deur Johannes Immerzeel | volledige naam = | pseudoniem = | bynaam = | geboortedatum = [[24 Januarie]] [[1767]] | sterfdatum = [[18 Augustus]] [[1840]]<!-- | land = [[Nederland]] | beroep = [[digter]] | aktiewe_jare = 1786–1840 | genre = [[poësie]] | stroming = romantiek | invloede = | bekende-werke = | uitgewer = | dbnl = star003--> | webwerf = }} '''Anthony Christiaan Winand Staring''' ('''A.C.W. Staring''') ([[24 Januarie]] [[1767]], [[Gendringen]] – [[18 Augustus]] [[1840]], Kasteel De Wildenborch-landgoed, [[Vorden]]), heer van die Wildenborch, was 'n [[Nederlanders|Nederlandse]] landheer, landboukundige en [[digter]]. == Lewensloop == Staring was die seun van Damiaan Hugo Staring (1736–1783)<ref>Damiaan Hugo Staring was heer van de Wildenborch, kapitein ter see en werksaam vir die VOC. In die Kaap de Goede Hoop was hy equipagemeester en lid van die raad van politie.</ref> en Sophia Wijnanda Ver Huell (1749–1794), laasgenoemde die laaste lid van die Ver Huell-familie. Alhoewel hy gebore is in [[Gendringen]] het hy sy jeugjare in die Suid-Hollandse dorp Gouderak en in [[Gouda, Nederland|Gouda]] deurgebring.<ref>Henk Povée in: ''Tien eeuwen tussen Lek en IJssel'', Bussum 2004, ISBN 90 6868 378 0</ref> Sy vader was in diens van die [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]] en na die [[Kaap de Goede Hoop]] gestuur. Die sesjarige Anthony is deur sy oom, die wewenaar Jacob Gerard Staringh en [[Dominee|predikant]] van Gouderak grootgemaak. Nadat hy agtereenvolgens van 1773 tot 1776 by die Franse skool van Meester Willem Muys, en van 1776 tot 1782 sy middelbare opleiding aan die [[Latyn]]se Skool te [[Gouda, Nederland|Gouda]] ontvang het, het hy in 1783 Gouda verlaat om te studeer.<ref>Jan Schouten in: ''Gouda van sluis tot sluis'', 's-Gravenhage 1977, ISBN 90-233-0372-5</ref> Hy het aan die Universiteit van Harderwijk (regte) en in Göttingen (botanie) studeer om homself voor te berei op die bestuur van sy landgoed en die Kasteel De Wildenborch waar hy hom in 1791 blywend gevestig het. Die manier waarop hy die landgoed gebruik het was besonders vir die era. Die "landman" Staring het 'n oog vir die natuur gehad, maar ook vir die eise en benodigdhede van die mense wat van sy landgoed afhanklik was. So het hy op De Wildenborch 'n skool laat bou waar die kinders van boere en landarbeiders onderrig kon ontvang. === Politiek === Staring is in 1797 gekies as lid van die Tweede Nationale Vergadering, maar het die aanstelling van die hand gewys. Van 1802 tot 1805 was hy lid van die departementele bestuur van Gelderland. Van 1812 tot 1813 was hy president van die raad van die kanton Lochem. Hy het in Maart 1814 deel uitgemaak van die Vergadering van Notabelen (1814). Hy was van 1814 tot 1831 lid van die Provinciale Staten (Nederland) van Gelderland, met 'n onderbreking van twee jaar in die tydperk 1824–1826. === Digter === Staring was 'n [[Romantiek|romantiese]] [[digter]] en een van die min Nederlandse digters om as sodanig bekend te staan. Sy romantiese benadering het gehandel oor sowel dit waaroor hy geskryf het (legendes, natuurbeskrywings) en die wyse waarop hy dit geskryf het (sensitief en humoristies). Hy het in 1786 gedebuteer met Mijne eerste proeven in poëzij. Staring het uitgeblink in die digterlike verhaal. 'n Goeie voorbeeld hiervan is sy Jaromir-cyclus. Hy het ook bekendheid verwerf met Marco en De hoofdige boer. Daar was egter, deels omdat sy literêre werk moeilik verstaanbaar en ondeurdringbaar was, min begrip vir sy werk. === Huwelike === Staring het op 6 Junie 1791 in Almen met Everdina Maria van Löben Sels (1765–1794) getrou. Na die dood van Everdina het hy op 22 Julie 1798 in Maarssen met Johanna Andrea Charlotte van der Muelen (1774–1843) getrou. 'n Seun genaamd Winand Carel Hugo Staring (1808–1877) is gebore uit die huwelik. Die seun het later 'n bekende bosbouer, [[geoloog]] en wateringenieur geword. 'n Dogter uit die tweede huwelik – Constantia – het die Staring-koepel langs die Berkel-rivier laat bou. <gallery widths="180" heights="180"> Lêer:Anthony Christiaan Winand Staring.jpg|Staring op 6-jarige leeftyd Lêer:Standbeeld van de dichter A.C.W. Staring in Vorden F.T.S. Letterie.jpg|Standbeeld van Anthony Christiaan Winand Staring in [[Vorden]] Lêer:2010 gendringen staring steel.JPG|'n Staring-gedenkplaat in Gendringen langs die biblioteek. Sy geboortehuis is in 1971 gesloop. Lêer:Begraafplaats Vorden - grafheuvel van huis de Wildenborgh, met ACW Staring.jpg|Grafheuwel by die Algemene begraafplaats in Vorden waar Staring begrawe lê </gallery> == Voorbeelde van sy digkuns == === De Krijgsgevangenen === <poem> "Kaptein!" — "Waar zit je! Kom! Dit bosch is niet te trouwen." "'k Heb twee Gevangnen!" — "Breng ze meê." — "Ik wordt door beide vastgehou'en, En kan niet van de steê."</poem> === Aan de Eenvoudigheid === <poem> Breng mij, zachte Eenvoudigheid, Waar de stulp uw schreden beidt, Die de wijnstok half omvangt; Daar de bloeitak over hangt. Leid mij tot uw klein gezin, Als een trouwen jonger, in; Doe mij, luistrend naar uw mond, Waarheids echte leering kond. Dat mijn oor geen woest geschal Boven eedlen zang gevall', Noch mijn oog een bont vertoon, Meer dan oudheids zedig schoon. Waag ik eens de lier te slaan; Spoort mij pligt tot handlen aan; Schoone Nimf! ontsta mij niet: Tooi mijn Leven en mijn Lied. * ''Uit: Gedichten (1820)'' </poem> === Polijsten === <poem> Gij zonen van Apol, die min doldriftig ijlt, En 't warmgesmede Vers bedachtzaam koelt en vijlt, Gedenk: schoon 't Beerenjong bij Moeders lekken winn', Als 't lieve Leven faalt, dat lekt geen tong er in.</poem> * ''Uit: Nieuwe gedichten (1827)'' == Spreuk == :: ''DAGELIJKSCH DOEN'' : ''De rijpe Kennis hoort,'' : ''De onrijpe neemt het woord.'' == Lied == 'n Gedig van sy hand (getoonset deur A. Lijsen) is opgeneem in die gewilde liederebundel ''Kun je nog zingen, zing dan mee''. Die eerste reëls daarvan lui as volg: : Sikkels klinken, Sikkels blinken, : Ruischend valt het graan. : Zie de bindsters garen, : Zie in lange scharen : Garf bij garven staan. == Vernoemings == * Die Staring-instituut, die streekinstituut vir die [[Achterhoek]] en Liemers streke, en die Staring-college, die middelbare skool in [[Lochem]] en Borculo, is na hom vernoem. * Die Coradia LINT-treinstel 27 van die vervoermaatskappy Syntus is na Staring vernoem. * Nommer 4, Een Geldersch Lied, op die album Uit oude grond (2010) deur die groep Heidevolk is 'n toonsetting van 'n gedig deur Staring. * In verskeie Nederlandse plekke is 'n straat, laan of pad na Staring vernoem. == Bronne == * 1979 ''Keur uit die Nederlandse poësie'', [[A.P. Grové]], J.L. Steyn (samestellers),(Nasou Beperk), ISBN 0 625 00160 5 , Twaalfde druk. * A.C.W. Staring, ''Gedichten van A.C.W. Staring''. Met 'n inleiding deur [[Nicolaas Beets]]. Zutphen: W.J. Thieme, z.j. * ''A.C.W. Staring, digter en landman, regionalis en nasionalis''. Zutphen, Walburg Pers, 1990. == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{Commonskat}} * [http://cf.hum.uva.nl/dsp/ljc/staring/ Staring in die Laurens Janszoon Costerprojek] * [https://web.archive.org/web/20060220164820/http://www.staringinstituut.nl/ Staringinstituut] * [http://webdoc.ubn.kun.nl/mono/e/evers_m/vormvaa_c.htm Over de vormings(studie)jaren van Staring]{{dode link|datum=september 2017 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.cornetsdegroot.com/bloemlezing-staring/ Staring-nummer van tijdschrift Maatstaf] * [http://www.museumstaal.nl/ Museum STAAL (over Staring) in Almen] {{vertaalvanaf | taalafk = nl | il = Anthony Christiaan Winand Staring }} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Staring, Anthony Christiaan Winand}} [[Kategorie:Nederlandse digters]] [[Kategorie:Geboortes in 1767]] [[Kategorie:Sterftes in 1840]] 1tknvbmqhr948ysuiwbky6gl8ay4r72 0 306214 2516407 2446356 2022-07-31T13:05:43Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki [[Lêer:Sunflower_seedlings.jpg|duimnael|250x250px| [[Sonneblom]] saailing, drie dae na ontkieming ]] '''Ontkieming''' is die proses waardeur 'n [[organisme]] uit 'n saad of soortgelyke struktuur groei. Die proses vind begin met die uitloop van 'n saailing van 'n [[saad]] van 'n [[Bedeksadiges|angiosperm]] of [[Naaksadiges|naaksadige]], die groei van 'n sporeling van 'n [[Spoor (plantkunde)|spoor]], soos die spore van [[Swam|Fungus]], varings, [[Bakterie|bakterieë]], en die groei van die stuifmeelbuis vanaf die [[Stuifmeel|stuifmeelkorrel]] van saadplante (''[[Spermatophyta]]''). == Saadplante == [[Lêer:Sprossenglas.JPG|duimnael|Ontkiemingshouer ]] [[Lêer:Raapstelen_gekiemde_zaden_(Brassica_campestris_germinating_seeds).jpg|duimnael|250x250px|''Brassica campestris'' ontkiemende sade. ]] [[File:Mung_bean_germination.ogv|regs|250x250px|Time lapse video of mung bean seeds germinating]] [[Lêer:Seed_Germination.png|duimnael|<br /><br />-Stap 1 - Die absorbsie van water maak dat die saad se huid breek. <br /><br />-Stap 2 - Die absorbsie van die saad se huid lei tot die ontwikkeling van die (1) kiemwortel, (2) blaartjie en (3) die saadlobbe. -Stap 3 - Dit is die finale stap in die ontkiemingsproses van die saad waar die saadlobbe vergroot en wat as't ware die blare word. Temperatuur moet op 'n optimale vlak behou word. <br />]] Saadontkieming hang beide af van interne en eksterne kondisies. Die meeste eksterne faktore sluit in: die regte [[temperatuur]], genoeg [[water]], genoeg [[suurstof]] en [[lug]], asook genoeg [[lig]] of donkerte. Suksesvolle ontkieming wissel tussen verskillende plantsoorte. Dit hang ook gewoonlik af van die enkele [[saad]] en word nouliks verbind met die ekologiese kondisies van die plant se natuurlike [[habitat]]. Sommige sade se toekomstige ontkieming word beïnvloed deur die omgewing gedurende die vormingstydperk; in meeste gevalle ondergaan hierdie sade dan 'n dormansie ('n tydperk van geen groei, maar steeds lewendig). * '''[[Water]]''' is nodig vir ontkieming. Volwasse sade is gewoonlik baie droog en moet groot hoeveelhede water inneem, relatief gelykstaande tot die gewig van die droë saad, voordat sellulêre metabolisme en groei kan voortgaan. Meeste sade het genoeg water nodig om klam te word, maar nie te veel sodat dit deurweek is met water nie. Die opneem van water deur die sade word absorbsie genoem, wat lei tot die swelling en breking van die vel se huid (boonste laag). Wanneer sade gevorm word, stoor meeste plante reservevoedsel in die saad, soos stysel, [[Proteïen|proteïene]] of olies. Hierdie voedselreserwes verskaf voeding aan die groeiende embrio. Wanneer die saad water opneem, word hidrolitiese [[ensieme]] geaktiveer wat dan die gestoorde voedingstowwe afbreek in metaboliese, nuttige [[chemikalieë]]. Nadat die saailing na vore kom uit die saadhuid en begin om wortel en blare te groei, raak die saailing se reserwevoedsel uitgeput; op hierdie stadium ontvang die saailing energie deur die proses van fotosintese om verder te kan groei en voortaan het die saailing 'n aanhoudende voorraad water nodig en lig nodig om te kan groei. * '''[[Suurstof]]''' word benodig vir die ontkieming van 'n saad vir die metaboliese proses.<ref>{{Cite journal|year=1962|title=Effects of Reduced Oxygen Tension on Germination and Seedling Growth|url=|pages=437–444}}</ref> Suurstof word gebruik in aërobiese [[respirasie]], die hoof bron van die saailing se [[energie]] totdat dit blare begin groei. Suurstof is 'n atmosferiese gas, wat gevind word in grondporieë voorkom; as 'n saad te diep geplant word in die [[grond]], of die water lê te diep bo-op die grond, kan die saad ontneem word van suurstof. Sommige sade het 'n ondeurdringbare saadhuid wat keer dat suurstof die saad kan bereik, wat 'n soort dormansie veroorsaak, en wat eers gebreek kan word wanneer die saad se huid genoeg afgeweer is, om [[gaswisseling]] en die opneem van water toe te laat van die omgewing. * '''[[Temperatuur]]''' affekteer die sellulêre metaboliese groeikoers. Saad van verskillende spesies en selfs saad van dieselfde plant ontkiem oor 'n wye reeks van temperature. Saad het gewoonlik binne 'n reeks van temperature waarbinne dit ontkiem, en sal nie bo of onder daardie reeks temperature ontkiem nie. Baie sade ontkiem teen temperature van 'n fraksie bo 16 - 24˚C (kamer temperatuur), terwyl ander sade net bo vriespunt ontkiem en ander sade ontkiem slegs as 'n reaksie tot veranderinge wat in die temperatuur plaasvind tussen warm en koud. Sommige sade ontkiem wanneer die grond koud is (-2 - 4˚C) en ander ontkiem weer wanneer die grond warm is (24 - 32˚C). Sommige saad vereis blootstelling aan koue temperature om dormansie te breek. Ander sade wat dormant verkeer sal weer nie ontkiem, selfs al raak die temperatuur in die omgewing gunstig. Sade wat afhanklik is van temperatuur om dormansie te eindig het 'n fisiologiese dormansie. Byvoorbeeld, saad wat die koue van die winter vereis word verhoed om te ontkiem totdat hulle water opgeneem het tydens herfs en koeler temperature ervaar. Koue stratifikasie is 'n proses wat die breek van dormansie insluit, 4˚C is koud genoeg om dormansie te breek vir meeste koue dormante sade. Sommige groepe, veral dié binne die familie van ''Ranunculaceae,'' het kondisies koeler as -5˚C nodig. Sommige sade sal slegs ontkiem na warm temperature gedurende 'n woudbrand, wat hul saadhuide sal oopkraak; dit is 'n tipe fisiese dormansie. Die mees algemene [[groente]] het optimale ontkiemingstemperature tussen 24 - 32˚C nodig, hoewel baie spesies (byvoorbeeld [[radyse]] en [[spinasie]]) kan ontkiem teen aansienlike laer temperature ontkiem, so laag as 4˚C, wat dit moontlik maak om hierdie sade in koeler klimate te laat groei. Subtropiese temperature lei tot kleiner volumes sade om te ontkiem en die proses neem ook langer. * '''[[Lig]]''' of '''donkerte''' kan 'n omgewingsfaktor wees vir ontkieming en is 'n tipe fisiologiese dormansie. Meeste sade word nie affekteer deur lig of donkerte nie, maar baie sade, insluitende spesies in woude, sal nie ontkiem totdat daar 'n opening verskyn waar lig ingelaat kan word nie. * Sommige sade moet deur 'n sekere proses gaan voordat dit gereed is vir ontkieming, sommige vereis die hitte van vuur, waar ander weer vir 'n periode moet week in water en sommige sade moet deur 'n dier se spysverteringskanaal beweeg voordat die saadhuid kan breek en die saailing gereed is om uit te kom. [[File:Sjb_whiskey_malt.jpg|skakel=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sjb_whiskey_malt.jpg|duimnael|250x250px|Mout{{Dooie skakel|date=Augustus 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} korrels (reeds ontkiem).]] === Dormansie === Sommige lewendige sade is dormant en benodig tyd, of 'n spesifieke kondisie in die omgewing om te verander voordat hulle kan ontkiem. Saad dormansie kan in verskillende dele van die saad geskied, byvoorbeeld, in die embrio; in ander gevalle is die saadhuid betrokke. Om dormansie te breek, behels die verandering in membrane, wat geïnisieer word deur dormansie-breek seine, dit kom gewoonlik voor binne gehidreerde sade. Faktore wat saad dormansie affekteer, sluit in die teenwoordigheid van sekere planthormone, veral absisiensuur, wat ontkieming aanmoedig, en , wat 'n saad se dormansie kan beëindig. Tydens brouery, kan gort sade behandel word met gibberellien, om die produksie van garsmout te verseker. === Saailing vestiging === In sommige gevalle, beteken die voorkoms van die kiemwortel die einde van ontkieming en die begin van die vestiging, 'n periode waar die reserwevoedsel gebruik word wat in die saad gestoor is. Ontkieming en vestiging is kritiese fases in 'n plant se leeftyd, wanneer hulle die mees kwesbaarste is vir besering, siektes of waternood.<ref name="Raven2">{{cite book|first1=Peter H|last1=Raven|first2=Ray Franklin|last2=Evert|first3=Susan E|last3=Eichhorn|name-list-format=vanc|title=Biology of Plants|url=https://archive.org/details/biologyofplants00rave_0|url-access=registration|edition=7th|publisher=W.H. Freeman and Company Publishers|year=2005|location=New York|pages=[https://archive.org/details/biologyofplants00rave_0/page/504 504–508]|isbn=978-0-7167-1007-3}}</ref> Die ontkiemingsproses kan as 'n aanduiding dien van fitotoksisiteit in grond. Die einde tussen verspreiding van sade en die voltooiing van vestiging kan so hoog wees dat baie spesies al aangepas het om groot getalle saad te produseer. == Ontkiemingstempo en ontkiemingskapasiteit == [[Lêer:Seedling_of_Eucalyptus.jpg|duimnael|Ontkieming van saailinge van [[eucalyptus]] drie dae nadat dit gesaai is.]] In [[landbou]] en [[tuinbou]], is die ontkiemingstempo die hoeveelheid saad van 'n spesifieke plantspesie, wat sal ontkiem oor 'n sekere tydperk. Dit is 'n maatstaf om ontkieming te meet binne 'n sekere tydspan en word gewoonlik uitgedruk in persentasie, byvoorbeeld 85% ontkiemingstempo dui aan dat 85 uit 100 sade moontlik sal ontkiem onder gunstige omstandighede tydens die ontkiemingsperiode. Die saad se ontkieming word bepaal deur die saad se genetiese komposisie, morfologiese eienskappe en omgewingsfaktore. Die ontkiemingstempo is nuttig om die hoeveelheid saad te bereken vir 'n sekere getal plante. Die ontkiemingstempo is dus die tyd wat dit neem vir die saad vandat dit gesaai is om te ontkiem. Aan die ander kant is die getal saad wat nodig is om ontkieming in 'n populasie te laat plaasvind, word na verwys as ontkiemingskapasiteit. === Herstel van DNA skade === Die kwaliteit van saad verswak met ouderdom, aangesien dit verband hou met die opeenhoping van genome skade.<ref name="pmid25750428">{{Cite journal|title=The importance of safeguarding genome integrity in germination and seed longevity|journal=Journal of Experimental Botany|volume=66|issue=12|pages=3549–58|date=June 2015|doi=10.1093/jxb/erv080}}</ref> Tydens ontkieming, word herstelprosesse aktiveer om na skade om te sien in die DNA.<ref name="pmid11321247">{{Cite journal|title=The alkaline single-cell gel electrophoresis/comet assay: a way to study DNA repair in radicle cells of germinating Vicia faba|journal=Folia Biologica|volume=47|issue=2|pages=50–4|doi=}}</ref> In die besonder kan enkel- en dubbelstring breuke in DNA, herstel word.<ref name="pmid20584150">{{Cite journal|title=A plant DNA ligase is an important determinant of seed longevity|journal=The Plant Journal|volume=63|issue=5|pages=848–60|date=September 2010|doi=10.1111/j.1365-313X.2010.04285.x}}</ref> Die DNA-skade-kontrolepunt kinase OTM speel 'n belangrike rol in die integrasie van vordering deur ontkieming met herstelreaksies op die DNA-skade wat in ou saad opgehoop is.<ref name="pmid27503884">{{Cite journal|title=DNA damage checkpoint kinase ATM regulates germination and maintains genome stability in seeds|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=113|issue=34|pages=9647–52|date=August 2016|doi=10.1073/pnas.1608829113}}</ref> === Ontkieming in dikotiele === [[Lêer:Stages_of_germination_in_pea_plants.svg|duimnael|Die fases van ontkieming van 'n ertjieplant. A - Die saadhuid B - Kiemwortel C - Primêre wortel D - Sekondêre wortel E - Saadlob F - Blaartjie G - Blaar H - Wortel]] Die deel van die plant wat eerste uitkom by die saad is die embrioniese wortel, wat ook die kiemwortel of primêre wortel genoem word. Dit help die saailing om te anker in die grond en om te begin om water te absorbeer. Nadat die wortels water absorbeer, kom daar 'n embrioniese loot uit die saad. Hierdie loot bestaan uit drie hoofdele: die saadlobbe (saadblare), die gedeelte van die lote onder die saadlobbe (hipokotiel), en die snit bo die saadlobbe (epokotiel). ==== Epigeal ==== By '''epigeale ontkieming''' (of epigeuse ontkieming) verleng die [[hipokotiel]] en vorm 'n haak, en trek eerder as om die saadlobbe en die apikale meristem deur die grond te stoot. Sodra dit na die oppervlak kom, trek dit die saadlobbiges reguit en trek die punt van die groeiende saailinge in die lug. [[Boontjies]], tamarind en [[papaja]] is voorbeelde van plante wat op hierdie manier ontkiem. ==== Hypogeal ==== Ontkieming kan ook geskied deur '''hipogeale ontkieming''' (of hipogeuse ontkieming), waar die epikotiel verleng en die haak vorm. In hierdie tipe ontkieming bly die saadlobbe onder die grond waar hulle uiteindelik ontbind. [[Ertjies]] en [[mango]] ontkiem byvoorbeeld op hierdie manier.<br /> === Ontkieming by eensaadlobbiges === In eensaadlobbige sade word die embrio se kiemwortel en saadlobbe onderskeidelik bedek met 'n coleorhiza en koleoptiel. Die coleorhiza is die eerste deel wat uit die saad groei, gevolg deur die kiemwortel. Die koleoptiel word dan deur die grond opgestoot totdat dit die oppervlak bereik. Daar hou dit dan op om te verleng en die eerste blare verskyn === Vroeë ontkieming === Wanneer 'n saad ontkiem sonder om al vier die stadiums van saadontwikkeling te ondergaan, dit wil sê bolvormige, hartvorm, torpedovorm en 'n saadlobbige stadium, staan ​​dit bekend as 'n ontkiemende ontkieming. == Stuifmeelontkieming == Nog 'n ontkiemingsgebeurtenis gedurende die lewensiklus van gimnosperme en blomplante is die ontkieming van 'n stuifmeelkorrel na bestuiwing. Soos sade, word stuifmeelkorrels baie ontwater voordat dit vrygestel word om die verspreiding van een plant na 'n ander te vergemaklik. Dit bestaan ​​uit 'n beskermende laag wat verskillende selle bevat (tot 8 in gimnosperme, 2-3 in blomplante). Een van hierdie selle is 'n buissel. Sodra die stuifmeelkorrel op die stigma van 'n ontvanklike blom beland (of 'n vroulike keël in gimnosperme), neem dit water op en ontkiem. Stuifmeelontkieming word vergemaklik deur hidrasie op die stigma, asook deur die struktuur en fisiologie van die stigma en styl. Stuifmeel kan ook veroorsaak word om ''in vitro'' te ontkiem (in 'n petriskottel of proefbuis).<ref name="Martin">{{Cite journal|title=In vitro measurement of pollen tube growth inhibition|pages=924–5}}</ref><ref name="Pfahler">{{Cite journal|title=In vitro germination characteristics of maize pollen to detect biological activity of environmental pollutants|pages=125–32}}</ref> Tydens ontkieming strek die buissel in 'n stuifmeelbuis. In die blom groei die stuifmeelbuis dan na die ovule waar dit die sperm wat in die stuifmeelkorrel geproduseer word, vir bemesting lei. Die ontkiemde stuifmeelkorrel met sy twee spermselle is die volwasse manlike mikrogametofiet van hierdie plante. === Onaanpasbaarheid === Aangesien die meeste plante beide manlike en vroulike geslagsorgane in hul blomme dra, is die risiko groot vir selfbestuiwing en inteling. Sommige plante gebruik die beheer van stuifmeelontkieming as 'n manier om hierdie selfbestuiwing te voorkom. Ontkieming en groei van die stuifmeelbuis behels molekulêre sein tussen stigma en stuifmeel. By selfverenigbaarheid met plante kan die stigma van sekere plante molekulêre stuifmeel van dieselfde plant herken en voorkom dat dit ontkiem.<ref name="Takayama">{{Cite journal|title=Self-incompatibility in plants|journal=Annual Review of Plant Biology|volume=56|issue=1|pages=467–89|year=2005|doi=10.1146/annurev.arplant.56.032604.144249}}</ref> == Ontkieming van spore == Ontkieming kan ook verwys na die opkoms van selle uit rustende spore en die groei van sporele hifes of thalli vanaf spore in [[swamme]], [[alge]] en sommige plante. Kondia is ongeslagtelike voortplanting (voortplanting sonder die versmelting van gamete), spore van swamme wat onder spesifieke toestande ontkiem. 'n Verskeidenheid selle kan gevorm word uit die ontkiemdende konidia. Die mees algemene is kiembuise wat groei en ontwikkel tot hifes. Die aanvanklike vorming en daaropvolgende verlenging van die kiembuis in die fugus ''Aspergillus niger'' is in 3D vasgevang met behulp van holotomografie-mikroskopie. 'n Ander soort sel is 'n konidiale anastomoses buis; dit verskil van kiembuise deurdat dit dunner is, korter is, nie takke het nie, vertoon hoe dit groei en tuis teen mekaar is. Elke sel het 'n buisvormige vorm, maar die konidiale anastomose-buis vorm 'n brug wat versmelting tussen konidia moontlik maak..<ref>{{Cite journal|title=Conidial anastomosis fusion between Colletotrichum species|journal=Mycological Research|volume=108|issue=Pt 11|pages=1320–6|doi=10.1017/S0953756204000838}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Cell biology of conidial anastomosis tubes in Neurospora crassa|journal=Eukaryotic Cell|volume=4|issue=5|pages=911–9|doi=10.1128/EC.4.5.911-919.2005}}</ref> [[Lêer:3D-visualization_of_Aspergillus_niger_spore_germination.gif|duimnael|3D-visualisering van die ontkieming van ''Aspergillus niger'' spore. Hierdie beeld is geneem met behulp van holotomografie-mikroskopie]] === Rustende spore === In spore wat rus, behels ontkieming die kraak van die dik selwand van die rustende spoor. By kraak die dikwandige ''[[Zygosporangium]]'' byvoorbeeld oop en die [[sigospoor]] binne-in gee aanleiding tot die opkomende sporangioforie. In slymvorms verwys ontkieming na die opkoms van amoebiese selle uit die geharde spoor. Nadat die spoorwand gekraak is, behels verdere ontwikkeling [[seldeling]], maar nie noodwendig die ontwikkeling van 'n meersellige [[organisme]] nie (byvoorbeeld in die vrylewende [[amoebas]] van slymvorms). === Varings en mos === By plante soos bryofiete, varings en enkele ander ontkiem spore tot onafhanklike gametofiete. In die bryofiete (soos mos) ontkiem spore tot [[protonemata]], soortgelyk aan swamkappe, waaruit die [[gametofiet]] groei. By varings is die gametofiete klein, hartvormige protalli wat dikwels onder 'n volwasse plant met 'n spore-werpsel voorkom. === Bakterieë === Bakteriese spore kan eksospore of endospore wees, wat rustende strukture is wat deur 'n aantal verskillende [[bakterieë]] geproduseer word. Hulle het geen of baie lae metaboliese aktiwiteit en word gevorm as reaksie op ongunstige omgewingstoestande. Dit laat oorlewing toe en is nie 'n vorm van voortplanting nie. Onder geskikte omstandighede ontkiem die spoor om 'n belangrike bakterie te produseer. Endospore word binne die moedersel gevorm, en eksospore word aan die einde van die moedersel gevorm as 'n knop. == Liggestimuleerde ontkieming == Soos vroeër genoem, kan lig 'n omgewingsfaktor wees wat die ontkiemingsproses stimuleer. Die saad moet kan bepaal wanneer dit die perfekte tyd is om te ontkiem, en dit doen hulle deur omgewingsaanwysings op te spoor. Sodra die ontkieming begin, word die gestoorde voedingstowwe wat tydens rypwording opgehoop het, verteer, wat dan die uitbreiding van die sel en algehele groei ondersteun. Binne liggestimuleerde ontkieming is [[Phytochrome B]] (PHYB) die fotoreseptor wat verantwoordelik is vir die beginfases van ontkieming. Wanneer rooi lig aanwesig is, word PHYB omgeskakel in sy aktiewe vorm en beweeg dit van die [[sitoplasma]] na die kern waar dit die afbreek van PIF1 reguleer. PIF1, fitochroom-interaksie-faktor-1, reguleer ontkieming negatief deur die uitdrukking van [[proteïene]] te verhoog wat die sintese van gibberellien (GA), 'n belangrike hormoon in die ontkiemingsproses, onderdruk.<ref>{{Cite journal|title=Light-Mediated Hormonal Regulation of Plant Growth and Development|journal=Annual Review of Plant Biology|volume=67|pages=513–37|date=April 2016|doi=10.1146/annurev-arplant-043015-112252}}</ref> 'n Ander faktor wat ontkieming bevorder, is HFR1 wat op een of ander manier in die lig ophoop en onaktiewe heterodimere vorm met PIF1.<ref>{{Cite journal|title=Nitric oxide promotes light-initiated seed germination by repressing PIF1 expression and stabilizing HFR1|journal=Plant Physiology and Biochemistry|volume=123|pages=204–212|date=February 2018|doi=10.1016/j.plaphy.2017.11.012}}</ref> Alhoewel die presiese meganisme nie bekend is nie, speel [[stikstofoksied]] (NO) ook 'n rol in hierdie baan. NO word gebruik om die PIF1-geenuitdrukking te onderdruk en stabiliseer HFR1 op een of ander manier om die begin van ontkieming te ondersteun.<ref name=":0">{{Cite journal|title=Seed dormancy and germination|pages=R874–R878}}</ref> Bethke et all (2006) het slapende ''[[Arabidopsis]]''-sade aan NO gas blootgestel en binne die volgende vier dae het 90% van die sade die sluimering gebreek en ontkiem. Die skrywers het ook gekyk na hoe NO en GA die vakuoleringsproses van aleuronselle beïnvloed wat die beweging van voedingstowwe verteer. 'n NO mutant het gelei tot die inhibering van vakuolasie, maar toe GA later bygevoeg is, was die proses weer aktief, wat gelei het tot die oortuiging dat NO voor GA in die pad was. NO kan ook lei tot die afname in sensitiwiteit van ''Abscisic'' ''acid'' (ABA), 'n planthormoon wat grotendeels verantwoordelik is vir saad dormansie.<ref>{{Cite journal|title=The Arabidopsis aleurone layer responds to nitric oxide, gibberellin, and abscisic acid and is sufficient and necessary for seed dormancy|pages=1173–88}}</ref> Die balans tussen GA en ABA is belangrik. As ABA-vlakke hoër is as GA, dan lei dit tot dormante sade en wanneer GA-vlakke hoër is, ontkiem sade. Die oorskakeling tussen saad dormansie en ontkieming moet plaasvind op 'n tydstip wanneer die saad die beste kanse het om te oorleef, en 'n belangrike leidraad wat die proses van ontkieming van die saad en die algehele plantegroei begin, lig is. == Verwysings == {{Verwysings|30em}} == Verdere leesstof == * {{cite journal|vauthors=Rajjou L, Duval M, Gallardo K, Catusse J, Bally J, Job C, Job D|title=Seed germination and vigor|journal=Annual Review of Plant Biology|volume=63|issue=|pages=507–33|year=2012|pmid=22136565|doi=10.1146/annurev-arplant-042811-105550}} * {{cite book|title=Seed Germination: Theory and Practice|first1=Norman C.|last1=Deno|name-list-format=vanc|location=State College, PA|quote=An extensive study of the germination rates of a huge variety of seeds under different experimental conditions, including temperature variation and chemical environment|oclc=918148836}} == Eksterne skakels == {{Commons-kategorie inlyn|Germination}} * [http://theseedsite.co.uk/seedsowing.html Sowing Seeds] A survey of seed sowing techniques. * [https://www.youtube.com/watch?v=XTZih16DUB4&hd=1 Germination time-lapse] ≈1 minute HD video of mung bean seeds germinating over 10 days. Hosted on [[YouTube]]. {{Normdata}} [[Kategorie:Plante]] qjl962zo4xsejmg0ydsq9tw2freyzyd 0 307666 2516409 2474422 2022-07-31T13:07:06Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki [[Lêer:Modern_British_LED_Traffic_Light.jpg|duimnael|200px|'n LED-verkeerslig van 50 Watt in [[Portsmouth]], Verenigde Koninkryk. ]] [[Lêer:Pedestrian_signal_Switzerland_Lugano_traditional_green_20101231a.jpg|duimnael|200px|'n Verkeerslig vir voetgangers in [[Switserland]] ]] [[Lêer:SCBD_Jakarta.jpg|duimnael|'n Verkeerslig in [[Djakarta]], [[Indonesië]] met sy tydreëlaar.]] '''Verkeersligte''', '''verkeerseine''' of '''robotte''' is seine wat op padkruisings, voetoorgange en ander plekke geplaas word om die verkeersvloei te beheer. Die wêreld se eerste verkeerslig was met die hand bedien en met gas verligte wat in Desember 1868 in [[Londen]] geïnstalleer is. Dit het minder as 'n maand nadat dit geïmplementeer is, ontplof en die polisie operateur beseer. Earnest Sirrine van [[Chicago]] het die eerste outomatiese verkeersbeheerstelsel in 1910 gepatenteer. Dit het die woorde 'STOP' en 'PROCEED' gebruik, hoewel nie een van die woorde verlig was nie. <ref>{{Cite web|url=http://didyouknow.org/trafficlights/|title=Traffic lights in use before there were motorcars|website=didyouknow.org|access-date=25 Mei 2016}}</ref> Verkeersligte volg 'n universele kleurkode wat die reg van toegang aan gebruikers verleen en wat afgewissel word met 'n reeks gloeilampe of LED's van drie standaardkleure: * '''[[Groen]] lig''' Laat die verkeer toe om voort te gaan in die aangeduide rigting, as dit veilig is, en daar is plek aan die ander kant van die kruising. Die groen lig was tradisioneel groen van kleur <ref>{{Cite web|url=https://theorytest.org.uk/traffic-lights/|title=Traffic Lights in the UK - Meanings,Sequence & Rules for Learner Drivers|date=28 March 2019|website=Theory Test}}</ref> (vandaar die naam), hoewel moderne LED-groen liggies [[Turkoois (kleur)|turkoois is]] <ref>{{Cite web|url=http://www.reuk.co.uk/wordpress/news/uk-traffic-lights-57000-tonnes-of-co2/|title=UK Traffic Lights 57000 Tonnes Of CO2 {{!}} REUK.co.uk}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.trafficsolution.cn/products/200_series/200mm_traffic_signals_lighting|title=200mm traffic signals lighting {{!}} Competitive Traffic Signal Directly from Manufacturer {{!}} ITS Product Provider|website=www.trafficsolution.cn|access-date=15 Julie 2020|archive-date=16 Julie 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200716041737/http://www.trafficsolution.cn/products/200_series/200mm_traffic_signals_lighting|url-status=dead}}</ref>. * '''[[Rooi]] lig''' Verhoed dat enige verkeer voortgaan. 'n Flikkerende rooi dui aan dat die verkeer moet stop en dan voortgaan as dit veilig is (gelykstaande aan 'n stopteken). * '''[[Amber (kleur)|Amberlig]]''' (ook bekend as '[[geel]] lig') Waarsku dat die sein op die punt is om te verander na rooi, met sommige jurisdiksies wat bestuurders moet stop as dit veilig is en ander laat bestuurders toe om deur die kruising te gaan as hulle veilig is. In sommige Europese lande (soos die [[Verenigde Koninkryk]]) word rooi en amber saam vertoon, wat aandui dat die sein op die punt is om na groen te verander. <ref>{{Cite web|url=http://www.drivingtesttips.biz/traffic-lights-sequence.html|title=Traffic Lights Sequence|website=drivingtesttips.biz}}</ref> In sommige lande sal verkeersligte in 'n flitsende modus verkeer as die konflikmonitor 'n probleem opspoor, soos 'n fout wat probeer om groenligte vir botsende verkeer te vertoon. Die sein kan moontlik flitsende oranje na die hoofweg vertoon en rooi na die sypad flikker, of in alle rigtings rooi flikker. Flitsing kan ook gebruik word wanneer die verkeer lig is, soos laat in die nag. == Geskiedenis == [[Lêer:Electric_Traffic_Regulator_-_Pryke_&_Palmer_-_1930.jpg|duimnael|Advertensie vir 'n ''Electric Traffic Regulator'' in die Pryke &amp;amp; Palmer katalogus van 1930. ]] [[Lêer:TrafficSignalInstallationUS1940.jpg|regs|duimnael|300px|Die installering van 'n verkeerssein in [[San Diego]] in Desember 1940.]] [[Lêer:Trafiksignal_Tegelbacken_1953.jpg|duimnael|'n Verkeerslig in [[Stockholm]] in 1953.]] Voor verkeersligte het verkeerspolisie die vloei van verkeer beheer. 'n Goed gedokumenteerde voorbeeld is die van die Londenbrug in 1722. Drie mans het die opdrag gekry om die verkeer in en uit [[Londen]] of [[Southwark]] in te lei. Een offisier sou help om die verkeer uit Southwark na Londen te stuur en sorg dat alle verkeer aan die westekant van die brug bly. 'n Tweede beampte sou die oostekant van die brug se verkeer lei om die vloei van mense wat Londen verlaat en in Southwark inry, te beheer. Op 9 Desember 1868 was die eerste verkeersligte wat nie met elektrisiteit aangedrewe was nie, buite die [[Paleis van Westminster]] in [[Londen]] geïnstalleer om die verkeer in Bridgestraat, Great Georgestraat en Parlementsstraat te beheer. <ref>{{Cite web|url=http://www.thamesleisure.co.uk/12-amazing-facts-london/|title=12 Amazing Facts About London|last=Thames Leisure|language=en-gb|archive-url=https://web.archive.org/web/20170107005431/http://www.thamesleisure.co.uk/12-amazing-facts-london/|archive-date=7 January 2017|access-date=25 January 2017}}</ref> Dit is voorgestel deur die spoorwegingenieur JP Knight van [[Nottingham]] wat hierdie idee aangepas het uit sy ontwerp van spoorwegsignaalstelsels <ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/nottingham/content/articles/2009/07/16/john_peake_knight_traffic_lights_feature.shtml|title=The man who gave us traffic lights|last=BBC|language=en-gb|access-date=27 September 2016}}</ref> en gebou is deur die spoorwegingenieurs van Saxby & Farmer. Die hoofrede vir die verkeerslig was dat daar 'n oorloop van perdekarre oor die Westminster Brug was wat duisende voetgangers gedwing het om langs die Paleis van Westminister te stap. <ref name="Pollard08">{{Cite journal|last=Pollard|title=The Eccentric Engineer: The History of Traffic Lights Is Full of Twists and Turns}}</ref> Die ontwerp het drie semafoorarms gekombineer met rooi en groen gaslampe vir nag gebruik op 'n pilaar wat deur 'n polisiekonstabel bedryf word. Die gaslantern is met die hand gedraai met 'n hefboom aan die basis sodat die toepaslike lig die verkeer in die gesig staar. <ref>{{Cite web|url=http://www.victoriacountyhistory.ac.uk/explore/items/westminster-road-semaphore|title=Westminster Road Semaphore|last=University of London|publisher=Victoria County History|access-date=3 Februarie 2013}}</ref> Die sein was 6,7 m hoog, die lig word die semafoor genoem en het arms wat horisontaal sou strek, wat die drywers beveel het om te "stop", en dan sal die arms tot 'n hoek van 45 grade sak om aan bestuurders te dui om "versigtig voort te gaan". In die nag sou 'n rooi lig "stop" beveel, en 'n groen lig sou "versigtig" beteken. Alhoewel dit gesê word dat dit suksesvol was vir die beheer van verkeer, was die lewensduur daarvan kort. Dit het op 2 Januarie 1869 ontplof as gevolg van 'n lekkasie in een van die gasleidings onder die sypaadjie <ref>"[http://find.galegroup.com/ttda/infomark.do?&source=gale&prodId=TTDA&userGroupName=cam_earl&tabID=T003&docPage=article&searchType=BasicSearchForm&docId=CS168994854&type=multipage&contentSet=LTO&version=1.0 Westminster Street Semaphore Signals.-Gas.]" ''Times'' [London, England] 6 January 1869: 10. The Times Digital Archive. Web. 5 August 2015. Describes the explosion but does not mention the fate of the policeman.</ref> en die polisieman wat dit bedryf het was beseer. In die eerste twee dekades van die 20ste eeu is die semafore verkeersseine soos die in Londen in die hele [[Verenigde State van Amerika]] in gebruik geneem, met elke staat wat sy eie ontwerp van die toestel gehad het. Een voorbeeld was in [[Toledo, Ohio]] in 1908, die woorde "Stop" en "Gaan" was in wit op 'n groen agtergrond en die ligte het rooi en groen lense verlig deur keroseen lampe vir die nag reisigers en die arms was 2,4 m bo die grond. <ref>{{Harvp|Sessions|1971|page=22}}.</ref> Dit is beheer deur 'n verkeersbeampte wat sou fluit voordat hy die opdragte op hierdie sein verander om reisigers van die verandering in kennis te stel - die ontwerp is ook in [[Philadelphia]] en [[Detroit]] gebruik. <ref>{{Harvp|Sessions|1971|page=23}}.</ref> Die voorbeeld in Ohio was die eerste keer dat Amerika 'n sigbaarder verkeersbeheer probeer gebruik het wat die gebruik van semafore ontwikkel het. Die toestel wat in Ohio gebruik is, is ontwerp op grond van die gebruik van spoorwegseine. <ref name="McShane99">{{Cite journal|last=McShane|first=C.|year=1999|title=The Origins and Globalization of Traffic Control Signals}}</ref> In 1912 word 'n verkeersbeheertoestel bo-op 'n toring in [[Parys]] in die Rue Montmartre en Grande Boulevard geplaas. Die toringsein is deur 'n polisievrou beman en sy het 'n draaiende vierkantige metaalboks bo-op 'n glasvenster bedryf waar die woord 'Stop' in rooi geverf is en die woord 'Gaan' in wit geverf. <ref>{{Harvp|Sessions|1971|p=33}}.</ref> 'n Elektriese verkeerslig is in 1912 ontwikkel deur Lester Wire, 'n polisieman in [[Salt Lake City]], [[Utah]], wat ook rooi-groen ligte gebruik. <ref>{{Cite book|title=The History of Roads and Asphalt|last=Bellis|first=Mary|date=5 February 1952|publisher=Inventors.about.com}}</ref> Op 5 Augustus 1914 het die ''American Traffic Signal Company'' 'n verkeersseinstelsel op die hoek van East 105th Straat en Euclid Laan in [[Cleveland, Ohio|Cleveland]], Ohio, geïnstalleer. <ref>{{Harvp|Sessions|1971}}.</ref> <ref>{{Cite journal|title=New Traffic Signal Installed|date=August 1914}}</ref> Dit het twee kleure, rooi en groen, en 'n sirene gehad, gebaseer op die ontwerp van James Hoge, om 'n waarskuwing vir kleurveranderings te gee. Die ontwerp deur James Hoge <ref>{{Cite web|url=http://patimg2.uspto.gov/.piw?Docid=01251666&PageNum=6&idkey=NONE|title=USPTO # 1251666 Sept. 22, 1913|publisher=Patimg2.uspto.gov|access-date=19 May 2009|archive-date=13 Julie 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190713081643/https://patimg2.uspto.gov/.piw?Docid=01251666&PageNum=6&idkey=NONE|url-status=dead}}</ref> het die polisie en brandweerstasies in staat gestel om die seine in noodgevalle te beheer. Die eerste verkeerslig by 'n vierrigting, is in 1920 deur die polisiebeampte William Potts in [[Detroit]], [[Michigan]], geskep. Ashville, Ohio, beweer dat dit die tuiste is van die oudste werkende verkeerslig in die Verenigde State van Amerika, wat van 1932 tot 1982 op 'n kruising van openbare paaie gebruik is toe dit na 'n plaaslike museum verskuif is. <ref>[http://ohiosmalltownmuseum.org/museum1.htm Neato Stuff At the Ashville Museum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100102093333/http://ohiosmalltownmuseum.org/museum1.htm |date= 2 Januarie 2010 }}. ''Ashville Area Heritage Society''. Besoek 16 April 2008.</ref> <ref>[http://www.roadsideamerica.com/story/2927 World's Oldest Traffic Light]. ''RoadsideAmerica.com''. Besoek 11 Februarie 2014.</ref> <ref>{{Cite web|url=https://streets.mn/2014/10/29/traffic-signal-trivia/|title=Traffic Signal Trivia|last=Castleman|first=Monte|date=29 Oktober 2014}}</ref> Die toring was die eerste innovasie wat die driekleurige verkeerslig gebruik het en verskyn eerste in Detroit, waar die eerste driekleurige verkeerslig in 1920 op die kruising van Michigan en Woodward Laan gebou is. Die man agter hierdie driekleurige verkeerslig was die polisiebeampte William Potts. Hy was bekommerd oor hoe polisiebeamptes by vier verskillende verkeersligte nie hul ligte terselfdertyd kan verander nie. Die antwoord was 'n derde lig wat geelkleurig was, wat dieselfde kleur het as op die spoorweg. <ref name="Pollard08">{{Cite journal|last=Pollard|title=The Eccentric Engineer: The History of Traffic Lights Is Full of Twists and Turns}}</ref> Potts het ook 'n tydreëlaar met die lig gekoppel om die vierrigting-ligte in die stad te help koördineer. Die verkeerstoring het spoedig twaalf spreiligte gebruik om die verkeer te beheer en die rede vir 'n toring in die eerste plek was dat die kruising destyds een van die besigste ter wêreld was, met daagliks meer as 20&nbsp;000 voertuie. <ref>{{Harvp|Sessions|1971|page=35}}.</ref> Los Angeles het in Oktober 1920 sy eerste outomatiese verkeersligte op vyf plekke op Broadway geïnstalleer. Hierdie vroeë ligte, vervaardig deur die Acme Traffic Signal Co., het 'Stop' en 'Go' semafoorarms met klein rooi en groen ligte gekombineer. Klokke het die rol van die amberligte van vandag gespeel en gelui as die vlae verander - 'n proses wat vyf sekondes geduur het. Teen 1923 het die stad 31 Acme-beheerstoestelle geïnstalleer. <ref>[http://www.lamag.com/citythinkblog/citydig-should-i-stop-or-should-i-go-early-traffic-signals-in-los-angeles/ CityDig: Should I Stop or Should I Go? Early Traffic Signals in Los Angeles]. ''Los Angeles Magazine''. Retrieved 1 January 2015.</ref> Die verkeersligte van Acme-semafore is dikwels in Warner Bros., Looney Tunes en Merrie Melodies- tekenprente vir die komiese effek as gevolg van hul harde klok gebruik. Die eerste onderling verbonde verkeersligstelsel is in 1917 in [[Salt Lake City]] geïnstalleer, met ses gekoppelde kruisings wat gelyktydig deur 'n handskakelaar beheer word. <ref>{{Harvp|Sessions|1971|p=32}}.</ref> Outomatiese beheer van onderling verbonde verkeersligte is in Maart 1922 in [[Houston]], [[Texas]], ingestel. <ref>Section 1.5: "System Evolution", ''[http://www.spcregion.org/downloads/ops/FHWA_TrafficControlSystemsHandbook_10-2005-FINAL.pdf Traffic Control Systems Handbook] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090327022232/http://www.spcregion.org/downloads/ops/FHWA_TrafficControlSystemsHandbook_10-2005-FINAL.pdf |date=27 Maart 2009 }}'', [[Federal Highway Administration]] Report FHWA-HOP-06-006, October 2005.</ref> In 1922 begin verkeertorings deur outomatiese tydreëlaars beheer word. Crouse Hinds was die eerste maatskappy wat tydreëlaars by verkeersligte bygevoeg het. Hulle het spoorwegseine gebou en was die eerste onderneming wat tydreëlaars in verkeersligte in Houston installeer het. <ref name="McShane385">{{Harvp|McShane|1999|p=385}}.</ref> Die grootste voordeel vir die gebruik van die tydreëlaar was dat dit stede geld bespaar het deur verkeersbeamptes te vervang. In [[New York]] kon almal behalwe 500 van sy 6 000 beamptes wat aan die verkeerspan werk, toewys; dit het die stad $ 12 500 000 gespaar. Na afloop van 'n ongeluk tussen 'n motor en 'n perdekar, het Afro-Amerikaanse uitvinder, Garrett Morgan, 'n Amerikaanse patent vir 'n verkeerslig ingedien. <ref>{{Cite web|url=http://www.aaregistry.org/historic_events/view/garrett-morgan-inventor-one-first-traffic-lights|title=Garrett Morgan, inventor of one of the first traffic lights {{!}} African American Registry|website=www.aaregistry.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20160301115350/http://www.aaregistry.org/historic_events/view/garrett-morgan-inventor-one-first-traffic-lights|archive-date=1 March 2016|access-date=19 February 2016}}</ref> Patent no. 1 475 024 <ref>{{Citation|title=Traffic signal|date=20 November 1923|first=Morgan Garrett|last=A}}</ref> is op 20 November 1923 toegestaan vir Morgan se drieposisie-verkeerslig. Die eerste verkeersligte in [[Brittanje]] is in 1926 in Piccadilly Circus ontplooi. <ref>{{Cite web|url=http://www.museumoflondon.org.uk/Collections-Research/Research/Your-Research/X20L/Themes/1/1240/|title=Traffic Controls|website=Exploring 20th Century London|publisher=The Museum of London|access-date=24 June 2013}}</ref> [[Wolverhampton]] was die eerste Britse stad wat outomatiese verkeersligte in 1927 op Princes Square by die aansluiting van Lichfieldstraat en Princess-straat bekend gestel het. <ref>{{Cite web|url=http://www.wolverhampton.gov.uk/transport_streets/motor/management/control.htm|title=Traffic Control and Traffic Signals|publisher=Wolverhampton City Council|archive-url=https://web.archive.org/web/20080920084143/http://www.wolverhampton.gov.uk/transport_streets/motor/management/control.htm|archive-date=20 September 2008|access-date=1 Julie 2008}}</ref> [[Melbourne]] was die eerste stad in [[Australië]] wat in 1928 verkeersligte op die kruising van Collins- en Swanstonstraat geïnstalleer het. Die twaalfligstelsel het eers in 1928 beskikbaar geword en 'n ander kenmerk van die ligstelsel was dat kappies oor die lig geplaas is en elke lens gesandblaas is om die sigbaarheid in die dag te verhoog. <ref>{{Harvp|McShane|1999|p=383}}.</ref> Beide die toring en semafore is teen 1930 uitgefaseer. Torings was te groot en het die verkeer belemmer; semafore was te klein en bestuurders kon hulle nie snags sien nie. <ref>{{Harvp|McShane|1999}}.</ref> Die eerste verkeerslig in Suid-Indië is in 1953 by Egmore kruising, [[Chennai]], geïnstalleer. Die stad [[Bangalore]] het in 1963 sy eerste verkeerslig by Corporation sirkel geïnstalleer. Die beheer van verkeersligte het 'n groot draai gemaak met die opkoms van [[rekenaar]]s in Amerika in die 1950's. Danksy rekenaars het die verandering van ligte die vloei nog vinniger gemaak. 'n Drukplaat is by kruisings geplaas, sodat wanneer 'n motor op die bord was, rekenaars sou weet dat 'n motor by die rooi lig wag. <ref>{{Harvp|Sessions|1971|p=135}}.</ref> Sommige van hierdie patente kon ook die getal motors wat wag tel en die tydsduur daarvolgens aanpas. <ref name="sessions141">{{Harvp|Sessions|1971|p=141}}.</ref> Een van die beste historiese voorbeelde van gerekenariseerde beheer van ligte was in 1952 in [[Denver]]. Een rekenaar het 120 ligte beheer met ses drukgevoelige sensors wat inkomende en uitgaande verkeer meet. Die stelsel was in plek in die sentrale sakekern, waar die meeste verkeer tussen die middestad en die noordelike en noordoostelike dele van die stad was. Die beheerkamer wat die rekenaar in beheer van die stelsel gehuisves het, was in die kelder van die City and County gebou. Namate rekenaars begin ontwikkel het, het die verkeersligbeheer ook verbeter en makliker geword. In 1967 was die stad [[Toronto]] die eerste om meer gevorderde rekenaars te gebruik wat beter was om voertuie op te spoor. Danksy die nuwe en beter rekenaars het die verkeersvloei nog vinniger beweeg as met die gebruik van die toring. Die rekenaars het telefoonlyne beheer oor 159 seine in die stede. Danksy opsporing kan rekenaars die lengte van die groen lig verander op grond van die volume motors wat in die ry wag. <ref>{{Harvp|Sessions|1971|p=143}}.</ref> == Tipes en plasing van kleure == [[Lêer:Traffic_lights.jpg|regs|duimnael| Verkeersligte kan verskeie bykomende ligte hê vir voetgangers of busbane. Hierdie een in Warrington, Verenigde Koninkryk, toon ook die rooi + oranje kombinasie wat in 'n aantal Europese lande gesien is, en 'n agterste bord met 'n wit rand om die verkeerslig meer opsigtelik te laat vertoon.]] [[Lêer:Sumburgh_Airport_Barrier.webm|duimnael|Padoorgang van (Shetland) A970 met die aanloopbaan van Sumburgh-lughawe. Die beweeglike versperring sluit wanneer vliegtuie land of opstyg.]] 'n Tipiese vertikale verkeerslig het drie ligte wat na die aankomende verkeer kyk, rooi bo, amber in die middel en groen onder. Oor die algemeen word een lig op 'n slag verlig. In sommige gevalle is 'n vierde aspek, byvoorbeeld vir 'n draaipyl, onder die drie ligte in meer ingewikkelde kruisings in die pad. === Enkele ligte === Die eenvoudigste verkeerslig bestaan uit 'n enkele of 'n paar gekleurde lig wat enige gebruiker waarsku oor die gedeelde reg van toegang tot moontlike konflik of gevaar. * Flitsende rooi: word as stopteken hanteer. Dit kan ook aandui dat die pad gesluit is. * Flitsende oranje: versigtig, kruis of padgevaar lê voor. * Flitsende groen: wissel tussen jurisdiksie. Groen kan toestemming gee om reguit te gaan en 'n linkerdraai te maak voor die opponerende verkeer (wat deur 'n konstante rooi lig gestop word), kan die einde van 'n groen siklus aandui voordat die lig na 'n konstante amber verander. === Dubbele ligte === Hierdie twee ligte is gewoonlik vertikaal gemonteer. Dit word gereeld gesien by spoorwegkruisings, brandweerstasies en kruisings van strate. Hulle flits amber of wit wanneer kruisverkeer nie verwag word nie, en word rooi om verkeer te stop as kruisverkeer voorkom (bv. wanneer die brandweerwa op die punt is om die stasie te verlaat). Dit word ook soms gebruik vir opritmeting, waar motoriste tydens swaar verkeer 'n snelweg met beheerde toegang binnekom. Daar is gewoonlik net een voertuig op die oprit wanneer die sein groen vertoon. In sommige gevalle word twee of drie per groen lig toegelaat. === Drie of meer ligte en posisionering van ligte === Die standaard verkeerslig is die rooi lig bo, die groen onder, met amber tussenin. As die verkeerslig met drie ligte horisontaal of sywaarts gerangskik is, hang die reëling oor die pad. [[Lêer:Japanese_signal_aokibashi.jpg|duimnael|Horisontaal gemonteerde ligte in [[Japan]].]] [[Lêer:Colourblind_traffic_signal.JPG|regs|duimnael|'n Verkeerslig in [[Halifax, Nova Scotia|Halifax]], [[Nova Scotia]], Kanada, met spesiaal gevormde ligte om mense met kleurblindheid te help.]] Ander seine word soms bygevoeg vir meer beheer, soos vir openbare vervoer en regs of links draai slegs wanneer die groen pyl verlig of spesifiek verbied word as die rooi pyl verlig is. == Ligte vir openbare vervoer == [[Lêer:Т-образный_светофор.JPG|duimnael|Verkeerslig vir openbare vervoer met vier ligte in [[Moskou]], [[Rusland]].]] [[Lêer:Chinatown_Spadina_Toronto.JPG|duimnael|TTC Spadina straatkar seine (kleiner swart seine).]] [[Lêer:Genèva_tram_signal_00678_729x1296.jpg|duimnael|'n Tramsein in [[Genève]], [[Switserland]].]] [[Lêer:Karlsruhe_Ebertstr-Karlstr_Tramampeln.jpg|duimnael|Seine vir busse en trems in Karlsruhe, [[Duitsland]].]] [[Lêer:Public_traffic_signal.jpg|regs|duimnael|[[Swede|Sweedse]] verkeerslig (links) slegs vir openbare vervoervoertuie. Al die seine gebruik wit beligting en spesiale simbole ('S', '-' en 'n pyltjie) om hulle van gewone seine te onderskei. Die klein liggie bo-aan vertel die bestuurder wanneer die verkeerslig se transpondersein ontvang word.]] Verkeersligte vir openbare vervoer gebruik dikwels seine wat verskil van dié vir private verkeer. Dit kan letters, pyle of stawe van wit of gekleurde lig wees. In [[Portland, Oregon]], bevat die tremseine 'n oranje horisontale balk en 'n wit vertikale balk. Sommige stelsels gebruik die letter B vir busse, en T vir trems. In Noord-Europese lande bevat die tremseine wit liggies van verskillende vorme: 'S' vir 'stop', '-' vir 'versigtig' en pyltjies om in 'n gegewe rigting deur te gaan. <ref>{{Cite web|url=http://www.trafikverket.se/TrvSeFiler/Foretag/Bygga_och_underhalla/Vag/Vagutformning/Dokument_vag_och_gatuutformning/Vagar_och_gators_utformning/Trafiksignaler/04_utrustning_trafiksignaler.pdf|title=Publication on traffic lights the from the Swedish Transport Administration|access-date=15 Julie 2020|archive-date=23 September 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160923032057/http://www.trafikverket.se/TrvSeFiler/Foretag/Bygga_och_underhalla/Vag/Vagutformning/Dokument_vag_och_gatuutformning/Vagar_och_gators_utformning/Trafiksignaler/04_utrustning_trafiksignaler.pdf|url-status=dead}}</ref> [[Lêer:Public_transportation_traffic_lights_in_NL_and_BE.svg|raam|geen|500x500px]] [[Nederland]] gebruik 'n kenmerkende "nege-oog" ontwerp op die boonste ry van die diagram; <ref>{{In lang|nl}} [http://wetten.overheid.nl/cgi-bin/deeplink/law1/title=RVV RVV 1990 artikel 70] Official regulation of traffic rules and traffic signs</ref> Seine in die onderste ry word in [[België]], [[Luxemburg]], Frankryk en Duitsland gebruik. Die seine beteken (van links na regs): "gaan reguit", "gaan links", "gaan regs", "gaan in enige rigting" (soos die "groen" van 'n normale verkeerslig), "stop, tensy die noodrem nodig is"(gelyk aan" amber"), en" stop "(gelyk aan "rooi"). [[Lêer:HK_Causeway_Bay_tram_traffic_lights_Aug-2017.jpg|duimnael| Trem-verkeersligte by 'n tremweg-kruising in [[Hong Kong]]. ]] In Hong Kong word 'n amber T-sein gebruik vir trems in die plek van die groen sein. Daarbenewens is daar by enige tremweg-kruising nog 'n stel seine beskikbaar om die rigting van die spore aan te dui. == Draaiseine en reëls == [[Lêer:Route25eastwestbrook.jpg|regs|duimnael| 'n Verkeerslig in Westbrook, Maine, op Staatsroete 25. Let op die rooi pyltjie aan die linkerkant van die twee groen reguit liggies. ]] In sommige gevalle kan verkeer links draai (in jurisdiksies met linkerhandse verkeer) of regs (in jurisdiksies met regterverkeer) nadat hulle by 'n rooi lig stop, mits dit die voetgangers en ander voertuie verlaat. Op sommige plekke wat dit meestal nie toelaat nie, dui 'n bord langs die verkeerslig aan dat dit op 'n spesifieke kruising toegelaat word. <ref>[http://www.rta.nsw.gov.au/trafficinformation/trafficfacilities/trafficsigns/r2/r2-20.html nsw.gov.au] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100906084012/http://www.rta.nsw.gov.au/trafficinformation/trafficfacilities/trafficsigns/r2/r2-20.html}}. Rta.nsw.gov.au.</ref> Omgekeerd, kan jurisdiksies wat dit oor die algemeen toelaat dit op 'n spesifieke kruising met 'n "geen draai op rooi" bord verbied, of 'n groen pyltjie plaas om spesifiek aan te dui wanneer 'n draai toegelaat word sonder om dit aan voetgangers te lewer (dit is gewoonlik wanneer die verkeer van die loodregte straat 'n draai maak in die straat en dus word in elk geval geen voetgangers in die kruising toegelaat nie). Sommige jurisdiksies maak dit moontlik om rooi in die teenoorgestelde rigting aan te skakel (links in lande wat regs ry; regs in lande met links ry) van 'n eenrigting na 'n ander eenrigtingpad; sommige daarvan laat selfs die draaie toe van 'n tweerigtingpad na 'n eenrigtingpad. <ref>[http://law.justia.com/washington/codes/title46/46.61.055.html Justia.com] {{Webarchive|url=https://archive.today/20120709210148/http://law.justia.com/washington/codes/title46/46.61.055.html}} para 3a.</ref> Die verskil is ook of 'n rooi pyl draaie verbied; in sommige jurisdiksies is daar 'n 'geen rooi teken' -teken in hierdie gevalle. 'n Studie in [[Illinois]] het tot die gevolgtrekking gekom dat dit moontlik was om gevaar te stel vir bestuurders om reguit op rooi te gaan ná stilstand, by spesiaal geplaasde T-kruisings waar die kruispad net links geloop het. == Baanbeheer == [[Lêer:Pont_Champlain_2009_02.jpg|alt=Lane control signals installed on the Montréal Old Champlain Bridge.|duimnael|280px|Baanbeheer seine geïnstalleer op die Ou Champlain-brug in Montréal, QC.]] Baanbeheerligte is 'n spesifieke verkeerslig wat gebruik word om verkeer op 'n veelrigting-, snelweg- of tolpad te bestuur. Hierdie ligte laat die verkeer gewoonlik toe of verbied om een of meer van die beskikbare bane te gebruik deur groen ligte of pyle te gebruik (om dit toe te laat) of deur rooi ligte of kruisings (om te verbied). In die VSA word baanbeheerligte gereeld gebruik om die verkeersvloei deur tolplekke en snelwegtonnels te beheer en / of te rig, soos tydens buitengewoon swaar verkeersvloei as meer bane in een rigting nodig mag wees as in die ander rigting, of tydens 'n orkaan-ontruiming, wanneer die baanseine vir die meeste of alle bane groen sal vertoon vir een rigting om te help met die vinniger verkeersvloei vanaf die ontruimingsplek. Baanbeheersligte word ook op snelwegwegstasies gebruik om trekkers en ander swaar of groot voertuie na die regte bane te lei vir weeg, inspeksie of uitgang. == Spoedteken == 'n Snelteken is 'n spesiale verkeerslig, veranderlike verkeersteken of 'n veranderlike boodskap-teken wat aan bestuurders 'n aanbevole snelheid gee om die volgende verkeerslig in sy groen fase te benader en 'n stop te voorkom as hulle die kruising bereik as ligte rooi is. == Fopligte == [[Lêer:Dummy_Light.jpg|duimnael|250x250px| Historiese foplig in Canajoharie, New York, Verenigde State van Amerika. ]] In 'n era waarin kruisings dikwels deur 'n enkele verkeersseinhoof beheer word, is baie seine op voetstukke in die middelpunt van kruisings geïnstalleer. Hierdie installasies word dikwels 'fopligte' genoem, en dit het dikwels bakens vervang wat die middelpunte van kruisings aangedui het en die teenoorgestelde verkeer geskei het, met die infrastruktuur wat gebruik word vir die bakens wat die nuwe 'stop-en-gaan'-seine bedien. == Tegnologie == [[Lêer:Temporary_traffic_light_near_Hazlerigg,_Newcastle_upon_Tyne.jpg|duimnael| Tydelike verkeerslig naby Hazlerigg, [[Engeland]].]] === Optika en beligting === [[Lêer:LED_traffic_light.jpg|links|duimnael| 'n Voorbeeld van 'n LED-verkeerslig in [[Australië]]. ]] Vanweë die lae doeltreffendheid van liguitset en 'n enkele punt van mislukking (gloeiing van filament) is munisipaliteite pas verkeersseine aan met LED- skikkings wat minder krag verbruik, die liguitset verhoog, aansienlik langer hou. In geval van 'n individuele LED-uitval, sal die lig nog steeds werk, hoewel dit met 'n verminderde liguitset afgeneem het. Die ligpatroon van 'n LED-reeks kan vergelyk word met die patroon van 'n gloeilamp of halogeenlamp met 'n prismatiese lens. Die lae energieverbruik van LED-ligte kan in sommige gebiede gedurende die winter 'n ryrisiko inhou. In teenstelling met gloeilampe en halogeenlampe, wat oor die algemeen warm genoeg word om sneeu wat op individuele ligte kan wegsmelt, het LED-skerms slegs 'n fraksie van die energie gebruik en is te koel om dit te laat gebeur. <ref>{{Cite web|url=http://www.ctv.ca/CTVNews/Canada/20100110/LED_Snow_100110/|title=LED traffic lights could pose winter driving risk|date=5 October 2011|publisher=CTV|access-date=5 October 2011|archive-date=11 Maart 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200311153449/https://www.ctv.ca/CTVNews/Canada/20100110/LED_Snow_100110/|url-status=dead}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://abcnews.go.com/GMA/ConsumerNews/led-traffic-lights-unusual-potentially-deadly-winter-problem/story?id=9506449|title=LED Traffic Lights Unusual, Potentially Deadly Winter Problem - ABC News|last=ABC News|website=ABC News}}</ref> As 'n antwoord op die veiligheidskwessies, is 'n verwarmingselement op die lens ontwikkel. <ref>{{Cite web|url=http://sustainability.umich.edu/news/engineering-team-develops-device-aid-led-traffic-signals-inclement-weather-places-overall-campu|title=Engineering Team Develops Device to Aid LED Traffic Signals in Inclement Weather & Places Overall in Campus's Senior Design Competition|last=Marmarelli, Beth|date=22 June 2011|publisher=University of Michigan|access-date=22 June 2011|archive-date=13 April 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120413011756/http://sustainability.umich.edu/news/engineering-team-develops-device-aid-led-traffic-signals-inclement-weather-places-overall-campu|url-status=dead}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.faqs.org/patents/app/20120255942|title=Patent application title: Traffic Light Heater|last=Hankscraft Inc.|date=11 October 2012|website=Class name: Heating devices combined with diverse-type art device electrical devices, 20120255942|publisher=United States Patent Office|access-date=11 October 2012}}</ref> === Tegnologiese vooruitgang === Met die ontwikkeling van tegnologieë in ontwikkelde lande, is daar nou 'n toenemende beweging om slim verkeersligte op die paaie te ontwikkel en te implementeer.  Dit is stelsels wat aanpas by inligting wat vanaf die sentrale rekenaar oor die posisie, spoed en rigting van voertuie ontvang word. Hulle probeer om met motors te kommunikeer om bestuurders van dreigende ligte veranderinge te waarsku en om die wagtyd van motoriste aansienlik te verminder. == Notas == {{Verwysings|groep=note}} == Verwysings == {{Verwysings|30em}} == Eksterne skakels == * [http://ops.fhwa.dot.gov/arterial_mgmt/index.htm FHWA Arterial Management Website, nuutste inligting oor verkeersseinbedrywighede] * [http://demonstrations.wolfram.com/TrafficLights/ Traffic Lights] deur Ed Pegg, Jr., Wolfram Demonstrations Project : demonstreer dat daar 'sewe verskillende ligsiklusse is wat botsings sal voorkom.' * [http://projects.kittelson.com/pplt/displays2.htm Animasies van verskillende Amerikaanse seinfaserings] * [https://thehighway-code.co.uk/highway/traffic/signs/signals.html Verkeerstekens en seine Verenigde Koninkryk] * [http://www.dnatechindia.com/Code-Library/8051-Assembly/Traffic-Light-Controller.html Mikro-beheerder gebaseer op verkeersligbeheerder.] * [http://www.scats.com.au/ SCATS {{snd}} Sydney-gekoördineerde aanpassingsverkeerstelsel] * [http://www.rhythmtraffic.com InSync: die nommer 1 selfoptimaliserende verkeersseinstelsel.] [http://www.rhythmtraffic.com Pionier in kunsmatige intelligensie en robotika vir verkeersseinoptimalisering] * [https://purl.fdlp.gov/GPO/gpo41380 Veiligheidsevaluering van die omskakeling van verkeersseine van gloeilampe tot ligdiodes: opsommingsverslag] Federal Highway Administration * [https://purl.fdlp.gov/GPO/gpo41381 Veiligheidsevaluasie van die beëindiging van die laatnag-flitsoperasies by sigbare kruisings: Opsommingsverslag] Federal Highway Administration * [http://dc.lib.jjay.cuny.edu/index.php/Detail/Object/Show/object_id/367 Verkeersseine, 1922], gedigitaliseerde NYPD- foto uit die Lloyd Sealy Library Digital Collections * [https://web.archive.org/web/20160304090422/http://www.naughtynewtons.com/2015/08/100th-anniversary-of-traffic-light-system/ 100ste herdenking van verkeersligstelsels] * [https://www.travelblog.org/Europe/blog-846720.html Foto's van voetganger seine uit verskillende lande] * [https://www.youtube.com/watch?v=cn2vh6kZvKs Verkeersligte in Kanada.] [https://www.youtube.com/watch?v=cn2vh6kZvKs Hanteer twee rigtings met slegs vier ligte, flikker rooi hand en aftelling.] 96o7t7j1sbmo6iw45p8wovv37he7tdj 0 308010 2516673 2515869 2022-08-01T10:27:10Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Persoon | naam = James Lovelock | bynaam = | beeld = James Lovelock, 2005 (cropped).jpg | beeldbeskrywing = | onderskrif = Lovelock in 2005 | geboortenaam = James Ephraim Lovelock | geboortedatum = [[26 Julie]] [[1919]] | geboorteplek = Letchworth Garden City, [[Hertfordshire]] | dood_datum = 26 Julie 2022 | sterfteplek = Abbotsbury | ouers = | titel = | nasionaliteit = {{vlagland|Verenigde Koninkryk}} | beroep = Onafhanklike [[wetenskaplike]], [[skrywer]], navorser en omgewingskundige | ander = | bekend = [[Gaia-hipotese]] ontwikkel, omgewingkundige en uitvinder | salaris = | termyn = | voorganger = | opvolger = | eerbewyse = | party = | godsdiens = | huweliksmaat = | kinders = | webblad = {{URL|jameslovelock.org|JamesLovelock.org}} | handtekening = }} '''James Ephraim Lovelock''' (Letchworth, [[26 Julie]] [[1919]]—Abbotsbury, [[26 Julie]] [[2022]])<ref>https://www.theguardian.com/environment/2022/jul/27/james-lovelock-obituary</ref> was 'n voormalige onafhanklike [[wetenskaplike]], [[skrywer]], navorser en omgewingskundige. Hy was veral bekend daarvoor dat hy die [[Gaia-hipotese]] voorgestel en gepropageer het, waarin hy sê dat die [[aarde]] as 'n soort superorganisme funksioneer. == Lewensgeskiedenis == Lovelock is gebore in Letchworth Garden City, 'n stad in die [[Engelse]] graafskap [[Hertfordshire]]. Hy het [[chemie]] aan die Universiteit van Manchester studeer en daarna by die Institute for Medical Research in London aangesluit. In 1948 ontvang hy sy doktorsgraad aan die London School of Hygiene and Tropical Medicine. In die [[VSA]] het hy navorsing gedoen aan Yale, Baylor Universiteit en [[Harvard-universiteit]]. == Loopbaan == [[Lêer:James Lovelocks Electron capture detector for a gas chromatograph, 1960. (9660569973).jpg|duimnael|Elektron vangdetektor ontwikkel deur Lovelock en in die Science Museum, [[Londen]]]] Lovelock het baie [[uitvinding]]s gemaak, waarvan sommige deur [[NASA]] gebruik is vir planetêre navorsing. Terwyl hy by NASA gewerk het, het Lovelock die Gaia-hipotese ontwikkel. Lovelock het in die 1960's by die NASA gewerk aan die [[Viking-program]], wat bestaan uit twee onbemande ruimtevlugte na [[Mars]]. Hy het gevind dat die Mars-atmosfeer stabiel is in samestelling, en bestaan uit klein hoeveelhede [[suurstof]], [[metaan]] en [[waterstof]], en 'n oorvloed [[koolstofdioksied]]. Dit was 'n belangrike aanduiding van die gebrek aan lewe op Mars. Ten spyte hiervan het NASA besluit om die program uit te voer, op soek na leidrade vir die lewe op Mars. Lovelock het ‘n detektor wat [[elektron]]e kan bespeur, uitgevind wat die opsporing van baie klein konsentrasies chemikalieë in die [[atmosfeer]] moontlik maak. Hierdie uitvinding het gehelp om die rol wat Chloorfluoorkoolstowwe speel in die uitputting van [[osoonlaag]], te ontdek. Lovelock word in 1974 'n genoot van die [[Royal Society]], was voorsitter van die Marine Biological Association van 1986 tot 1990 en ontvang die eerste Dr. AH. Heineken-prys vir omgewingswetenskappe van die Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. == Omstredenheid == === Gaia === Alhoewel die Gaia-hipotese redelik vinnig deur die omgewingsbeweging aangeneem is, het dit in wetenskaplike kringe baie skeptisisme ontlok. Bekende kritici van die Gaia-hipotese is Richard Dawkins en Ford Doolittle. Kortom, hierdie kritiek kom neer op die feit dat die meganisme van natuurlike seleksie, wat op individuele organismes van toepassing is, in stryd is met die ontstaan van 'n situasie van [[homeostase]] op planetêre vlak. Lovelock weerlê die kritiek met modelle, soos Madeliefieswêreld (''Daisyworld''), wat wys hoe effekte op die vlak van die individuele organisme planetêre homeostase kan beïnvloed. Dit is egter nog nie duidelik in watter mate die meganismes van die Madeliefieswêreld van toepassing is in die volle kompleksiteit van ons [[biosfeer]] en ons [[klimaat]] nie. === Kernenergie === Lovelock was een van die eerste wetenskaplikes wat alarm gemaak het oor die bedreiging vir [[aardverwarming]] deur die verskerpte [[kweekhuiseffek]]. In 2004 het hy 'n kontroversie veroorsaak toe hy met ander omgewingsbewustes verskil het deur te verklaar dat "slegs [[kernenergie]] die aardverwarming kan stop". Volgens Lovelock is kernenergie die enigste realistiese alternatief vir [[Fossielbrandstof|fossielbrandstowwe]], wat in staat is om in die grootskaalse [[energie]] behoeftes van die mensdom te voorsien, terwyl kweekhuisgasvrystellings verminder word. === ''Novaceen'' === Om sy 100ste verjaardag het Lovelock die konsep ''Novacene'' in 'n nuwe [[boek]] bekendgestel, die geologiese era na die [[antroposeen]]. 'n Fraksie van die mensdom, wat die omgewingskatastrofe by die [[Noordpool]] oorleef, sal dan gelei word deur [[Kunsmatige intelligensie|super-intelligente]] [[robot]]te wat ons nie sal terroriseer nie, maar ons sal verdra en die aarde wil bewaar. Hulle houding teenoor ons is baie dieselfde as wat ons nou teenoor [[plant]]e huldig. == Boeke == * ''Gaia: A New Look at Life on Earth'' (1979, 3rd ed. 2000) [[Oxford University Press]]. ISBN 0192862189 * ''The Greening of Mars'' (1984) Co-authored by Michael Allaby. Warner Books. ISBN 0446329673 * ''Ages of Gaia'' (1988, revised ed. 1995) Oxford University Press ISBN 0393312399 * ''Gaia: The Practical Science of Planetary Medicine Gaia Books'' (1991 ed.) Oxford University Press (2001 ed.) ISBN 0195216741 * ''Homage to Gaia: The Life of an Independent Scientist'' Oxford University Press (2000) ISBN 0198604297 (Lovelock se [[outobiografie]]) * ''The Revenge of Gaia: Why the Earth Is Fighting Back - and How We Can Still Save Humanity.'' Penguin Books Ltd. (2006) ISBN 0141025972 * ''The Vanishing Face of Gaia: A Final Warning'' Penguin Books (2009) ISBN 9781846141850 * ''Novacene. The Coming Age of Hyperintelligence.'' Allen Lane (Penguin Books), (2019) ISBN 9780241399361 == Verdere leeswerk == * {{cite news|url=https://www.irishexaminer.com/breakingnews/views/ourview/james-lovelock-at-100-a-voice-we-ignore-but-at-our-peril-939436.html|title=James Lovelock at 100: A voice we ignore, but at our peril|work=Irish Examiner|date=2019-07-26}} * {{cite web |last=Lovelock |first=James |title=Nuclear power is the only green solution |url=http://comment.independent.co.uk/commentators/article61727.ece |website=[[The Independent]] |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060422055649/http://comment.independent.co.uk/commentators/article61727.ece |date=24 May 2004 |archivedate=22 April 2006}} * {{cite web |last=McCarthy |first=Michael |title=Why Gaia is wreaking revenge on our abuse of the environment |url=https://www.independent.co.uk/environment/why-gaia-is-wreaking-revenge-on-our-abuse-of-the-environment-6111625.html |website=The Independent |date=16 January 2006}} == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == *{{CommonsKategorie-inlyn|James Lovelock}} {{Vertaaluit | taalafk = nl | il = James Lovelock }} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT: Lovelock, James}} [[Kategorie:Britse wetenskaplikes]] [[Kategorie:Geboortes in 1919]] [[Kategorie:Sterftes in 2022]] gizg1yigziasy2u4xi9alevgl4tl29w 0 310913 2516508 2515375 2022-07-31T17:51:13Z Aliwal2012 39067 /* Formule Een-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Nicholas Daniel Latifi | image = | image_size = | alt = | caption = | birth_date = {{GDEO|1995|06|29|df=y}} | birth_place = Montreal | death_date = | death_place = | nationality = {{vlagikoon|CAN}} Kanadees | Years = | Old Team = | 2022 Team = [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | Car number = 6 | Races = {{F1stat|LAT|entries}} ({{F1stat|LAT|starts}} begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|LAT|wins}} | Podiums = {{F1stat|LAT|podiums}} | Points = {{F1stat|LAT|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|LAT|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|LAT|fastestlaps}} | First race = [[2020 Oostenrykse Grand Prix]] | First win = | Last win = | Last race = {{laaste F1GP}} | Last season = 2021 | Last position = 17de (7 punte) }} [[Lêer:Nicholas Latifi, Formel 3 2014.jpg|duimnael|links|260px|Latifi jaag hier in Formule 3 in 2014]] '''Nicholas Daniel Latifi''' (* [[29 Junie]] [[1995]]) is 'n [[Kanada|Kanadese]] professionele [[Motorsport|motorrenjaer]] wat sedert 2020 as nuweling vir die [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]-span aan [[Formule Een]] Grands Prix deelneem. ==Loopbaan== Soos meeste ander Formule Eenjaers het hy in sy jeug aan knortjorrenne deelgeneem, van 2009 tot 2012. In die laaste jaar wen hy die Rotax DD2-klas van die Florida Wintertoer. In 2012 begin Latifi met formulerenne, waar hy in die Italiaanse Formule 3-kampioenskap vir die BVM-span meegeding het. Die kampioenskap was verdeel in 'n Europese en 'n Italiaanse kampioenskap. In die Europese kampioenskap eindig hy sewende met 'n oorwinning op Vallelunga. In die Italiaanse kampioenskap eindig hy met dieselfde aantal oorwinnings ook in die sewende plek. In 2013 stap Latifi oor na die nuwe Europese Formule 3-kampioenskap, waar hy vir die Carlin-span jaag. Met twee vyfde plekke eindig hy vyftiende in die kampioenskap met 45 punte. Hy neem ook vir Carlin deel aan die Britse Formule 3-kampioenskap, waar hy met één podiumplek op Brands Hatch vyfde in die kampioenskap eindig met 97 punte. Hierna volg Formule Renault 3.5 in 2015 en GP2 in 2016 en 2017. ==Formule Een== In 2018 word Latifi aangestel as die amptelike reserwejaer vir die [[Force India|Sahara Force India Formule 1-span]]. By sy tuisren in die [[2018 Kanadese Grand Prix|Kanadese Grand Prix]] maak hy sy F1-debuut tydens die vrye oefeninge. Op 28 November 2019 word aangekondig dat Latifi in 2020 by [[Williams F1|Williams]] sy debuut as Formule 1-renjaer sal maak.<ref>{{nl}} {{Cite web|werk=GPblog|url=https://www.gpblog.com/nl/nieuws/51034/nicholas-latifi-wie-is-de-nieuwe-coureur-van-williams-.html|titel=Nicholas Latifi: Wie is de nieuwe coureur van Williams?|datum=2019-11-28}}</ref> ===Formule Een-uitslae=== {| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align: center" ! Jaar ! Inskywer ! Onderstel ! Enjin ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Pos ! Punte |- |rowspan="2" | [[2018 Formule Een-seisoen|2018]] | [[Force India|Sahara Force India]] |rowspan="2" | [[Force India]] VJM11 |rowspan="2" | [[Mercedes-Benz|Mercedes]] M09 EQ Power+ 1.6 [[V6-enjin|V6]] [[Turbo-aanjaer|t]] | [[2018 Australiese Grand Prix|AUS]] | [[2018 Bahreinse Grand Prix|BHR]] | [[2018 Chinese Grand Prix|CHN]] | [[2018 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] | [[2018 Spaanse Grand Prix|SPA]] | [[2018 Monaco Grand Prix|MON]] |style="background:#F1F8FF;"| [[2018 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>{{small|TD}} | [[2018 Franse Grand Prix|FRA]] | [[2018 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] | [[2018 Britse Grand Prix|GBR]] |style="background:#F1F8FF;"|[[2018 Duitse Grand Prix|GER]]<br/>{{small|TD}} | [[2018 Hongaarse Grand Prix|HON]] | | | | | | | | | | !rowspan="2" | – !rowspan="2" | – |- |[[Racing Point F1-span]] | | | | | | | | | | | | | [[2018 Belgiese Grand Prix|BEL]] | [[2018 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2018 Singapoerse Grand Prix|SIN]] |style="background:#F1F8FF;"| [[2018 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/>{{small|TD}} | [[2018 Japannese Grand Prix|JPN]] |style="background:#F1F8FF;"| [[2018 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/>{{small|TD}}§ |style="background:#F1F8FF;"| [[2018 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br/>{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"| [[2018 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br/>{{small|TD}} | [[2018 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | |- |2019 |[[WilliamsF1|ROKiT Williams Racing]] |[[WilliamsF1|Williams FW42]] |[[Mercedes-Benz|Mercedes]] M10 EQ Power+ 1.6 [[V6-enjin|V6]] [[Turbo-aanjaer|t]] |[[2019 Australiese Grand Prix|AUS]] |[[2019 Bahreinse Grand Prix|BHR]] |[[2019 Chinese Grand Prix|CHN]] |[[2019 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] |[[2019 Spaanse Grand Prix|SPA]] |[[2019 Monaco Grand Prix|MON]] |[[2019 Kanadese Grand Prix|KAN]] |[[2019 Franse Grand Prix|FRA]] |[[2019 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] |[[2019 Britse Grand Prix|GBR]] |[[2019 Duitse Grand Prix|GER]] |[[2019 Hongaarse Grand Prix|HON]] |style="background:#F1F8FF;"| [[2019 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>{{small|TD}} | [[2019 Italiaanse Grand Prix|ITA]] | [[2019 Singapoerse Grand Prix|SIN]] | [[2019 Russiese Grand Prix|RUS]] | [[2019 Japannese Grand Prix|JPN]] |style="background:#F1F8FF;"|[[2019 Meksikaanse Grand Prix|MEX]]<br/>{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2019 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/>{{small|TD}} |style="background:#F1F8FF;"|[[2019 Brasiliaanse Grand Prix|BRA]]<br/>{{small|TD}} | [[2019 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] | ! – ! – |- |[[2020 Formule Een-seisoen|2020]] |[[WilliamsF1|Williams Racing]] |[[WilliamsF1|Williams FW43]] |[[Mercedes-Benz|Mercedes]] F1 M11 EQ Performance 1.6 [[V6-enjin|V6]] [[Turbo-aanjaer|t]] |bgcolor=cfcfff| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br /><small>11</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br /><small>17</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /><small>19</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Britse Grand Prix|GBR]]<br /><small>15</small> |bgcolor=cfcfff| [[70ste Herdenking Grand Prix|70J]]<br /><small>19</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]]<br /><small>18</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /><small>16</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br /><small>11</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]]<br /><small>16</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]]<br /><small>14</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]]<br /><small>18</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br /><small>11</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BAH]]<br /><small>14</small> |bgcolor=efcfff| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]]<br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /><small>17</small> | | | | | ! 21ste ! 0 |- | [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] | [[WilliamsF1|Williams Racing]] | [[WilliamsF1|Williams FW43B]] | Mercedes M12 E <br/>Performance 1.6 [[V6-enjin|V6 T]] |bgcolor=cfcfff| [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br />18 |bgcolor=efcfff| [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>18 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br />16 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br />15 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br />16 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br />18 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br />17 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br />11 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br />14 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> 7 |bgcolor=dfffdf| [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> 9 ‡ |bgcolor=cfcfff| [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br />16 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br />11 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br />19 † |bgcolor=cfcfff| [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br />17 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br />15 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br />17 |bgcolor=cfcfff| [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> 16 |bgcolor=efcfff| [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> 12 |bgcolor=efcfff| [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /><small>DNF</small> |bgcolor=efefef|'''17de''' |bgcolor=efefef|'''7''' |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] | [[WilliamsF1|Williams Racing]] | [[WilliamsF1|Williams FW44]] | Mercedes M13 E <br/>Performance 1.6 [[V6-enjin|V6 T]] |bgcolor=cfcfff| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>16 |bgcolor=efcfff| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>DNF |bgcolor=cfcfff| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>16 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>16 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>14 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>16 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>15 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>15 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>16 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>12 |bgcolor=efcfff| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>DNF |bgcolor=efcfff| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>DNF |bgcolor=cfcfff| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>18 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> | '''21*''' | '''0*''' |- ! Jaar ! Inskrywer ! Onderstel ! Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !Plek !Punte |} '''*''' Seisoen nog aan die gang<br /> † Kon nie die ren voltooi nie, maar is geklassifiseer omrede hy meer as 90% van die wedrenafstand afgelê het.<br /> ‡ In België is halwe punte toegeken in 2021, a.g.v. 'n verkorte wedren weens swaar reën.<br /> § Latifi was as die derde bestuurder ingeskryf, maar is onttrek voor die sessie.<ref>{{cite web|url=https://www.crash.net/f1/feature/907915/1/f1-paddock-notebook-united-states-gp-friday|title=F1 Paddock Notebook - United States GP Friday|work=crash.net|date=20 Oktober 2018|access-date=16 Julie 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200716034657/https://www.crash.net/f1/feature/907915/1/f1-paddock-notebook-united-states-gp-friday|archive-date=16 Julie 2020|url-status=live}}</ref> ==Verwysings== {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Latifi, Nicholas}} [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 1995]] [[Kategorie:Kanadese renjaers]] [[Kategorie:Lewende mense]] nxbymljze11dn4o9e9fdkm6uc4k5u0z 3 365115 2516571 2350532 2022-07-31T20:06:53Z EmausBot 18510 Robot: dubbele aanstuur na [[Gebruikerbespreking:Pratyutpannamati]] reggemaak wikitext text/x-wiki #AANSTUUR [[Gebruikerbespreking:Pratyutpannamati]] 193qp3mvclxtyx0b6gu5flbkhrh8n11 2 365116 2516569 2350533 2022-07-31T20:06:43Z EmausBot 18510 Robot: dubbele aanstuur na [[Gebruiker:Pratyutpannamati]] reggemaak wikitext text/x-wiki #AANSTUUR [[Gebruiker:Pratyutpannamati]] trjmz6y6wlmgwcundy1vihjxjstqyog 0 365273 2516389 2389243 2022-07-31T12:32:20Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Taksoboks | name = Aloe andringitrensis | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Liliopsida]] | subclassis = [[Liliidae]] | ordo = [[Asparagales]] | familia = [[Asphodelaceae]] | subfamilia = [[Asphodeloideae]] | genus = ''[[Aloe]]'' | species = '''''A. andringitrensis''''' | binomial = ''Aloe andringitrensis'' | binomial_authority = H.Perrier | synonyms = }} Die '''Aloe aandringitrensis''' is 'n [[aalwyn]] wat [[inheems]] is aan [[Madagaskar]]. == Sien ook == * [[Lys van aalwynspesies]] == Bron == * https://www.gbif.org/species/2777187 {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Aalwyne]] [[Kategorie:Flora van Madagaskar]] 6f3zkrz0ewgd2qfe0vxe6kqr20i7042 0 365291 2516504 2515321 2022-07-31T17:47:00Z Aliwal2012 39067 /* Formule 1-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Mick Schumacher | image = Mick Schumacher - 2019202181015 2019-07-21 Champions for Charity - 1500 - B70I1535.jpg | imagesize = 200px | caption = | nationality = {{vlagikoon|GER}} Duitser | birth_date = {{Geboortedatum en ouderdom|1999|3|22|df=y}}<ref name="born1">{{cite web|url=http://www.verstappen.nl/?locatie=bericht&id=1014|title=Mick Schumacher is born|publisher=Verstappen Info Page|date=25 Maart 1999|accessdate=26 Maart 2015}}</ref><ref name="born2">{{cite web|url=http://www.adac-motorsport.de/adac-formel-4/uk/fahrerportrait-2015/mick-schumacher-3427|title=Schumacher, Mick Germany – ADAC Formel 4 Driver 2015|publisher=ADAC Formel 4|accessdate=24 April 2015|archive-date=30 Maart 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190330205303/https://www.adac-motorsport.de/adac-formel-4/uk/fahrerportrait-2015/mick-schumacher-3427/|url-status=dead}}</ref> | birth_place = Vufflens-le-Château, [[Switserland]] | related to = [[Michael Schumacher]] (vader)<br/>[[Ralf Schumacher]] (oom) | current series = [[Formule Een]] | first year = [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] | Old Team = | 2022 Team = [[Haas F1-span|Haas F1]] | Car number = 47 | Races = {{F1stat|SCH|entries}} ({{F1stat|SCH|starts}}0 begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|SCH|wins}} | Podiums = {{F1stat|SCH|podiums}} | Points = {{F1stat|SCH|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|SCH|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|SCH|fastestlaps}} | First race = [[2021 Bahreinse Grand Prix]] | First win = | Last win = | Last race = {{laaste F1GP}} | Last season = | Last position = }} '''Mick Schumacher''' (Vufflens-le-Château, [[Switserland]], [[22 Maart]] [[1999]])<ref name="born1"/><ref name="born2"/> is 'n [[Duitsland|Duitse]] renjaer wat in die [[Formule Een]]-kampioenskapsreeks vir die [[Haas F1-span]] jaag en ook lid is van die Ferrari Driver Academy. Hy begin sy loopbaan in knortjorre (''karting'') in 2008 en vorder tot die Duitse ADAC-formule 4 in 2015. Nadat hy die FIA F3 Europese kampioenskap in 2018 gewen het, het Schumacher in 2019 tot Formule 2 gevorder en die daaropvolgende jaar die Formule 2-kampioenskap gewen. In 2021 skuif hy op na Formule Een vir Haas. ==Persoonlike lewe== Schumacher is die seun van [[Michael Schumacher]], die sewemalige Formule Een-wêreldkampioen, en die Westerse Europese ruiterkampioen, Corinna Schumacher. Sy oom [[Ralf Schumacher]] is 'n afgetrede renjaer en sy neef David Schumacher is ook 'n renjaer. Schumacher is gebore en het grootgeword in Switserland, het tot 2008 in Vufflens-le-Château gewoon, en daarna in Gland.<ref>{{cite web|title=Mick Facts – Career|url=http://www.mickschumacher.ms/en/#!/facts|website=mickschumacher.ms|accessdate=1 November 2016}}</ref> Schumacher is die neef van Sebastian Stahl, en kleinseun van Elizabeth en Rolf Schumacher. Schumacher het saam met sy pa geski toe Michael op 29 Desember 2013 lewensgevaarlike breinbeserings opgedoen het. In Maart 2017 het Mick die eerste keer in die openbaar oor sy vader gepraat en hom beskryf as 'my afgod' en 'my rolmodel'.<ref>[http://autoweek.com/article/formula-one/mick-schumacher-declares-father-michael-his-idol Mick Schumacher declares father Michael as his idol] – Autoweek, 29 Maart 2017</ref> Voor die aanvang van die Belgiese Grand Prix 2017 het hy sy vader se Benetton B194-kampioenskapbekroonde renmotor bestuur. Hy het nog een van sy pa se kampioenmotors, die Ferrari F2004, bestuur tydens 'n demonstrasie voor die Toskaanse Grand Prix in 2020 in Mugello, om Scuderia Ferrari se 1000ste Formule Een-ren te vier, terwyl hy sy vader se valhelm vir die geleentheid gedra het.<ref>{{cite web |url=https://www.espn.com/f1/story/_/id/29874931/mick-schumacher-drives-michael-2004-ferrari-tuscan-grand-prix |title=Mick Schumacher drives Michael's 2004 Ferrari at Tuscan Grand Prix |author= |date=13 September 2020 |website=ESPN.com|access-date=2 Oktober 2020}}</ref> ==Loopbaan== Schumacher het sy motorsportloopbaan in 2008 begin. Om openbare aandag vanweë sy beroemde vader te vermy, het hy sy loopbaan onder die skuilnaam 'Mick Betsch' begin en sy ma se nooiensvan gebruik.<ref name="Spiegel">{{cite web|url=http://www.spiegel.de/sport/formel1/schumacher-sohn-mick-wird-zweiter-bei-kart-wm-a-993352.html|title= Schumacher-Sohn Mick: Großer Name, große Erwartungen (Duits)|work=Der Spiegel|date=23 September 2014|accessdate=2 Maart 2015}}</ref> ===Knortjorre=== In 2011 en 2012 ry Schumacher in die KF3-klas van die ADAC Kart Masters en eindig onderskeidelik in die 9de en 7de plek. In die Euro Wintercup van die KF3-klas was hy 3de in 2011 en 2012 en in 2012 3de in die KF3 Rating DMV Kart-kampioenskap. In 2013 eindig hy 3de in die Duitse Junior Kart-kampioenskap, en die CIK-FIA Super Cup KF juniors. In 2014 gebruik Schumacher die naam 'Mick Junior', <ref name="Spiegel"/> begin in die Internasionale en Nasionale Junior Kampioenskappe, en eindig die seisoen 2de in die Duitse Junior Kart-kampioenskap,<ref>{{cite web|url=http://www.kart-dm.de/fileadmin/content/files/ergebnisse/2014_Meisterschaft_DJKM.pdf|title=Deutsche Junior-Kart-Meisterschaft 2014|lang=Duits|publisher=kart-dm.de|accessdate=2 Maart 2015|archive-date= 4 Maart 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304074018/http://www.kart-dm.de/fileadmin/content/files/ergebnisse/2014_Meisterschaft_DJKM.pdf|url-status=dead}}</ref> asook in die Europese en Wêreldkampioenskap.<ref>{{cite web|url=http://www.cikfia.com/fileadmin/content/Export/2014/Championships/kf_junior_championship.pdf|title= Result FIA CIK Karting European Championship 2014|publisher=FIA-CIK-Homepage|accessdate=2 Maart 2015}}</ref><ref>{{cite web|url= http://www.cikfia.com/fileadmin/content/Export/2014/Essay/kf-junior_results107.pdf|title=Result FIA CIK Karting World Championship 2014|publisher=FIA-CIK-Homepage|accessdate=2 Maart 2015}}</ref> Alhoewel hy nie onder sy regte naam in karting gejaag het nie, het die internasionale pers dadelik sy suksesse in karting bespeur en dit gepubliseer.<ref>{{cite web|url=http://www.gazzetta.it/Auto/22-09-2014/f1-schumacher-mick-schumi-jr-vice-iridato-kart-90525179774.shtml|title=Schumi jr vice iridato nei kart: "Ma io voglio il Mondiale" (Italian)|publisher=gazetta.it|date=22 September 2014|accessdate=2 Maart 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.lequipe.fr/Sport-auto/Actualites/Mick-schumacher-vice-champion-du-monde/501134|title=Mick Schumacher vice-champion du monde (French)|work=L'Équipe|date=22 September 2014|accessdate=2 Maart 2015}}</ref> ===Formule 4=== [[Lêer:Mike Schumacher, Formel 4 2015.JPG|duimnael|links|Schumacher neem deel aan die ADAC Formula 4 vir Van Amersfoort Racing in 2015]] Aan die einde van 2014 voltooi hy toetsritte vir Jenzer Motorsport in 'n Formule 4-renmotor.<ref>{{cite web|url=http://www.motorsport-magazin.com/motorsport/news-205524-mick-schumacher-testet-im-formelauto/|title=Mehr Motorsport&nbsp;– Mick Schumacher testet im Formelauto |lang=Duits|location=Aufstieg in den Formelsport?|publisher=Motorsport-Magazin.com|date=16 Desember 2014|accessdate=2 Maart 2015}}</ref> In 2015 het Schumacher vir die eerste keer in formuleklasse begin jaag en vir Van Amersfoort Racing in die ADAC Formule 4 gejaag, onder sy Schumacher-naam.<ref>{{cite web|url=http://www.motorsport-magazin.com/adac-formel-4/news-208293-mick-schumacher-faehrt-fuer-van-amersfoort-racing/|title=ADAC Formel 4 – Mick Schumacher fährt für Van Amersfoort Racing |lang=Duits|location=Einstieg in den Formelsport perfekt|publisher=Motorsport-Magazin.com|date=3 Februarie 2015|accessdate=3 Februarie 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.spiegel.de/sport/sonst/michael-schumachers-sohn-mick-faehrt-jetzt-formel-4-a-1021306.html|title=Nachwuchspilot: Schumacher-Sohn Mick startet in der Formel 4 |lang=Duits|work=[[Der Spiegel]]|date=2 Maart 2015|accessdate=2 Maart 2015}}</ref><ref>{{cite news|publisher=BBC|date=2 Maart 2015|title=Michael Schumacher's son Mick signs deal to race in Formula 4|url=https://www.bbc.co.uk/sport/0/formula1/31694581|accessdate=3 Maart 2015}}</ref> In 2016 bly Schumacher in die ADAC Formule 4, maar skakel oor na Prema Powerteam,<ref>{{cite news|first=Chris|last=Medland|work=F1i|publisher=Chris Medland|date=19 Februarie 2016|title=Schumacher moves to Prema in F4|url=http://en.f1i.com/news/41599-schumacher-moves-to-prema-in-formula-4.html|accessdate=19 Februarie 2016}}</ref> 'n span wat bekend is vir sy noue bande met die Ferrari Driver Academy. Hy het ook aan die Italiaanse F4-kampioenskap deelgeneem en in albei kampioenskappe onderskeidelik vir Joey Mawson en Marcos Siebert geklop. ===Formule 3=== In November 2016 het Schumacher sy eerste verskyning in Formule 3-masjinerie gemaak deur aan die MRF Challenge, 'n kampioenskap in Indië, deel te neem. Hy het aan die boonste Formule 2000-klas deelgeneem en die reeks in die 3de plek afgesluit met vier oorwinnings, nege podiums en twee voorste wegspronge. Schumacher eindig agter Harrison Newey en Joey Mawson, maar voor sy toekomstige Formule 3- en Formule 2-kompetisie Jüri Vips en Felipe Drugovich. [[Lêer:2018 FIA Formula 3 European Championship, Norisring (28087356267).jpg|duimnael|Mick Schumacher tydens die FIA Formule 3 rondte by Norisring in 2018]] In April 2017 maak Schumacher sy debuut in die FIA Formule 3 Europese kampioenskap vir die Prema Powerspan.<ref>{{cite web|last1=Simmons|first1=Marcus|title=Mick Schumacher confirms 2017 European F3 campaign with Prema|url=http://www.autosport.com/news/report.php/id/127566|website=Autosport|accessdate=11 Januarie 2017|date=24 Desember 2016}}</ref> Hy het die seisoen in die 12de plek afgeluit met 'n beste 3de plek by Monza.<ref>[https://www.express.co.uk/news/world/867758/Michael-Schumacher-2017-update-news-mick-schumacher-lot-to-learn-formula-3-season Michael Schumacher's son "has a lot to learn" after finishing 12th in maiden F3 season] – Ross Logan, Daily Express, 17 Oktober 2017</ref> Schumacher was die laagsgeplaasde van die vier Prema-jaers, maar tog as die derde beste nuweling in die kampioenskap geplaas. Schumacher het voortgegaan om vir Prema in die 2018-kampioenskap te jaag. Hy het 'n stadige begin in die seisoen gehad en uiteindelik sy eerste oorwinning eers in die vyftiende ren van die jaar op [[Circuit de Spa-Francorchamps|Spa-Francorchamps]], amper halfpad deur die seisoen, behaal. Voor hierdie wedren, was hy in die 10de plek in die kampioenskap geplaas, 67 punte agter Dan Ticktum, die kampioenskapsvoorloper. Schumacher het egter die laaste helfte van die seisoen oorheers en nog sewe oorwinnings behaal, waaronder vyf agtereenvolgens. Hy eindig die seisoen as kampioen, 57 punte beter as Ticktum, met agt oorwinnings, veertien podiumplekke, sewe voorste wegspronge en vier vinnigste rondtes. ===Formule 2=== [[Lêer:FIA F2 Austria 2019 Nr. 9 Schumacher 1.jpg|duimnael|Schumacher jaag in die Formule 2 rondte te Spielberg in 2019]] Schumacher het in 2019 na die FIA Formule 2-kampioenskap opgeskuif, as spanmaat van Sean Gelael by Prema Racing.<ref>{{Cite news|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.mick-schumacher-to-compete-in-f2-with-prema-racing-in-2019.1VKOaQggW0kAa8MMAsmG4U.html|title=Mick Schumacher to compete in F2 with Prema Racing in 2019 |access-date=27 November 2018}}</ref> In die eerste ronde van die seisoen in Bahrein, het Schumacher 10de weggespring en 8ste klaargemaak, nadat hy Nobuharu Matsushita in die laaste rondte verbygesteek het, dit het hom die omgekeerde-rooster voorste wegspringposisie vir die naelren gegee, waarin hy 6de gekom het. Schumacher het vanaf 7de weggespring in die voorwedren in Baku, maar is na 'n tolslag gedwing om te onttrek. Hy het van die 19de tot die 5de plek in die naelloop herstel. Hy het nie daarin geslaag om punte by [[Circuit de Barcelona-Catalunya|Barcelona]] aan te teken nie, terwyl hy in die eerste ren 'n botsing gehad het en 'n tydstraf ontvang het vir 'n onwettige verbysteek van Jack Aitken in die tweede ren. In Monaco het Schumacher met verskeie motors gebots en die [[Vlae gebruik in motorwedrenne|rooi vlag]] het verskyn. Hy sou in geen van beide wedlope punte behaal nie. 'n Dubbele onttrekking het by die Circuit Paul Ricard gevolg, nadat hy in die eerste ren in 'n botsing met spanmaat Gelael betrokke was en in die tweede ren 'n pap band gekry het. Schumacher het by die Red Bull Ring die motor op die rooster laat stol en eindig in die 18de plek voordat hy in die naelloop vinnig deur die veld vorder om 4de te eindig. In die naelloop op Silverstone het hy 6de gekom. Hy het 'n agtste plek behaal tydens die vertoonren in Hongarye, en het vir die naelloop sy voorste posisie behou om sy eerste oorwinning in Formule 2 te behaal. Schumacher het 6de gekwalifiseer by Spa-Francorchamps, maar albei wedrenne is afgelas weens 'n ongeluk wat die dood van Anthoine Hubert veroorsaak het. Op Monza het hy 'n kragprobleem ondervind en onttrek, maar hy het herstel om 'n sesde plek in die naelloop te eindig, en ook die vinnigste rondte te behaal. Hy het uit albei renne in Rusland getree, na 'n enjinprobleem in die eerste en 'n botsing met Giuliano Alesi in die tweede. Schumacher eindig die seisoen met die 9de en 11de plek in Aboe Dhabi. Hy eindig die seisoen in die 12de plek in die kampioenskap met 53 punte, aansienlik ver voor spanmaat Gelael, en behaal een oorwinning en een vinnigste rondte. Hy het voortgejaag vir Prema in die FIA Formule 2-kampioenskap in 2020, saam met die heersende FIA Formula 3-kampioen en mede-lid van die Ferrari Driver Academy, Robert Shwartzman. In die ren in Oostenryk het hy die baan verlaat terwyl hy en Callum Ilott in 'n stryd om die voorsprong gewikkel was. In die tweede ronde op dieselfde baan het sy brandblusser in die naelren afgegaan. In Hongarye het Schumacher met 'n dubbele podium teruggebons. Daarna het hy vyf agtereenvolgende podiums van Spanje na Monza behaal, insluitend 'n oorwinning in die vertoonwedren op Monza, en die kampioenskapvoorsprong op Mugello behaal. Hy het die volgende ronde in Rusland gewen en derde gekom in die naelloop wat verkort is weens 'n ongeluk tussen Luca Ghiotto en Jack Aitken. By die Bahrein-ronde kwalifiseer hy in die 10de plek en klim tot die 4de plek in die voorwedren. Hy eindig 7de in die naelren. Dit het tot gevolg gehad dat Callum Ilott die agterstand tot 14 punte in die laaste ronde op die buitebaan kon verminder. In Sakhir behaal Schumacher sy loopbaanswakste 18de plek na 'n voorval met Roy Nissany. Hy behaal 'n goeie herstel tot 6de plek met die vinnigste rondte. Dit het beteken dat die puntegaping in die finale ren dieselfde gebly het. In die naelren het Schumacher sy bande pap geslyt terwyl hy om die voorsprong veg, wat daartoe gelei het dat hy Ilott vir die eerste helfte van die ren afgeweerhet. Na nog 'n paar remsluite, het hy vir sagte bande geruil wat hom uit die punte laat val. As gevolg van sterk aanvalle en verdediging het Ilott se bande nie veel beter gevaar nie en hy het ook stadig uit die punte geval. Hierdie uitslag bevestig Schumacher as die FIA Formule 2-kampioen in 2020. ===Formule 1=== Schumacher is op 19 Januarie 2019 as 'n renjaer ingeneem by die Ferrari Driver Academy. Schumacher het in sy pa se voetspore gevolg en Ferrari se grootste deel van sy hart en die spesiale bande met die span en sy gesin van kleins af aangehaal as 'n belangrike deel van sy toetrede tot die span se akademie. Op 2 April 2019 het Mick Schumacher sy debuut agter die stuur van 'n moderne Formule 1-motor gemaak en Scuderia Ferrari se SF90 tydens die eerste dag van die midseisoentoetsing by [[Bahrein Internasionale Renbaan]] as die enigste debutant in die veld bestuur. Tydens die oggendsessie het Schumacher 'n persoonlike beste tyd van 1:32.552 tydens sy 30 rondtes aangeteken, wat hom die sesde vinnigste jaer die dag gemaak het nadat reën die sessie twee keer onderbreek het. Die res van die dag het Schumacher nog 26 rondtes ingespan om 'n beste tyd van 1:29.976 op die sagste beskikbare bande op te stel, wat die vinnigste tyd gebly het totdat [[Max Verstappen]] van [[Red Bull Racing]] 'n rondte van 1:29.379 vyf minute later aangeteken het.<ref>{{Cite web|url=https://www.crash.net/f1/livecommentaries/916085/bahrain-f1-test|title=2019 Bahrain F1 Test Live|website=Crash|access-date=3 April 2019}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.verstappen-pips-schumacher-to-fastest-time-in-bahrain-testing.6I9LPnJPXgD93WJlky2lIN.html|title=Mick Schumacher pipped by Verstappen to fastest time in Bahrain F1 test|publisher=Formula One|access-date=3 April 2019}}</ref> Na Dinsdag se toetssessie het Schumacher gesê dat hy tuis voel by Scuderia Ferrari en sy eerste rit geniet het. "Ek het dit baie geniet vandag" het hy gesê. "Dit het van die eerste oomblik af soos 'n tuiste in die motorhuis gevoel, met baie mense wat my al van jongs af ken. Die SF90 is ongelooflik vanweë die krag wat dit bied, maar dit is ook glad om te bestuur, en daarom het ek myself so geniet." Schumacher het bygevoeg dat hy beïndruk was met die remkrag van 'n moderne F1-motor. "Dit het vir my gelyk of jy later en later kan rem, en die motor sou in elk geval die draai kon maak. Ek wil Ferrari bedank vir hierdie ongelooflike geleentheid."<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/sport/formula1/47793425|title=Mick Schumacher second fastest at Bahrain F1 test in Ferrari|date=2 April 2019|access-date=3 April 2019}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/sport/2019/apr/02/mick-schumacher-max-verstappen-f1-testing-ferrari-bahrain-fernando-alonso|title=‘It felt like home’: Mick Schumacher second in testing on maiden F1 drive|last=Richards|first=Giles|date=2 April 2019|work=The Guardian|access-date=3 April 2019|issn=0261-3077}}</ref> Schumacher sou die volgende dag in die seisoen vir [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo Racing]] gaan toets. Schumacher sou sy Formule Een-oefendebuut in die [[2020 Eifelse Grand Prix]] se eerste oefensessie maak, en vir Alfa Romeo Racing in die plek van [[Antonio Giovinazzi]] gery het. As gevolg van slegte weerstoestande is die sessie gekanselleer, wat beteken dat hy nie gejaag het nie. Op 2 Desember 2020 word dit bekend gemaak dat Mick Schumacher in 2021 vir die [[Haas F1-span]] in Formule 1 sal jaag, saam met nuwe spanmaat [[Nikita Mazepin]].<ref>{{nl}} {{Cite web|url=https://sporza.be/nl/2020/12/02/opnieuw-een-schumacher-in-de-formule-1-mick-krijgt-zitje-bij-ha~1606896417509/|title= Opnieuw een Schumacher in de Formule 1: Mick krijgt zitje bij Haas|publisher=Sporza|date=2 Desember 2020|access-date=2 Desember 2020}}</ref> Op 11 Desember 2020 neem hy die eerste keer as toetsrenjaer deel tydens die eerste vrye oefening van die [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix]] vir Haas. == Formule 1-uitslae == {{Tabelverklaring vir F1-renjaeruitslag}} {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:85%" ! Seisoen ! Inskrywer ! O/stel ! Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !Pos !Punte |- |[[2020 Formule Een-seisoen|2020]] |[[Haas F1-span]] |VF-20 |[[Ferrari]] 065 [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=| [[2020 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] |bgcolor=| [[2020 Stiermarkse Grand Prix|STI]] |bgcolor=| [[2020 Hongaarse Grand Prix|HON]] |bgcolor=| [[2020 Britse Grand Prix|GBR]] |bgcolor=| [[70ste Herdenking Grand Prix|70Jr]] |bgcolor=| [[2020 Spaanse Grand Prix|SPA]] |bgcolor=| [[2020 Belgiese Grand Prix|BEL]] |bgcolor=| [[2020 Italiaanse Grand Prix|ITA]] |bgcolor=| [[2020 Toskaanse Grand Prix|TOS]] |bgcolor=| [[2020 Russiese Grand Prix|RUS]] |bgcolor=| [[2020 Eifelse Grand Prix|EIF]] |bgcolor=| [[2020 Portugese Grand Prix|POR]] |bgcolor=| [[2020 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]] |bgcolor=| [[2020 Turkse Grand Prix|TUR]] |bgcolor=| [[2020 Bahreinse Grand Prix|BAH]] |bgcolor=| [[2020 Sakhir Grand Prix|SAK]] |bgcolor=| [[2020 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/><small>Toets</small> | | | | | |bgcolor=efefef|'''-''' |bgcolor=efefef|'''-''' |- |[[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |[[Haas F1-span]] |VF-21 |Ferrari 065/6 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>16 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>16 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>17 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>18 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>18 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>13 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>19 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]]<br/>16 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/>18 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br/>18 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>12 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/>16 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/>18 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]]<br/>15 |bgcolor=efcfff| [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]]<br/>19 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/>16 |bgcolor=efcfff| [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/>18 |bgcolor=cfcfff| [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]]<br/>16 |bgcolor=efcfff| [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/>14 |bgcolor=efefef| '''19de''' |bgcolor=efefef| '''0''' |- |[[2022 Formule Een-seisoen|2022]] |[[Haas F1-span]] |VF-22 |[[Ferrari]] 066/7 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>11 |bgcolor=ffffff| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/><small>DNS</small> |bgcolor=cfcfff| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>13 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>^'''10'''17 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/>15 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/>14 |bgcolor=efcfff| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/>14 |bgcolor=efcfff| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/>8 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>^'''9'''6 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>15 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>14 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> |bgcolor=efefef|'''15de*''' |bgcolor=efefef|'''12*'''<!-- ! Seisoen ! Inskrywer ! O/stel ! Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 ! Pos ! Punte |}--> |} '''*''' Seisoen nog aan die gang. == Verwysings == {{Verwysings|30em}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Schumacher, Mick}} [[Kategorie:Duitse sportlui]] [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 1999]] [[Kategorie:Lewende mense]] epqaez3k95rm0ne84pjti8zw68zmnen 0 367575 2516583 2359683 2022-07-31T22:39:02Z JMK 649 beskr, gebruike wikitext text/x-wiki {{Taksoboks | name = Vlamlelie | image = Flame lily (Gloriosa superba).JPG | image_caption = | image_width = 240px | image2= | image2_caption = | image2_width = 240px | status = LC | status_system = iucn3.1 | regnum = [[Plantae]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Liliopsida]] | ordo = [[Liliales]] | familia = [[Colchicaceae]] | subfamilia = | genus = ''[[Gloriosa]]'' | species = '''''G. superba''''' | binomial = ''Gloriosa superba'' | binomial_authority = [[Carolus Linnaeus|L.]] | synonyms = }} Die '''Vlamlelie''' (''Gloriosa superba'') is 'n giftige knol- en [[rankplant]] wat wydverspreid in [[Afrika]] voorkom. Dit staan ook as die vuurlelie, boslelie, geelboslelie of rooiboslelie bekend. Die blomme word uitsluitlik in die somer voortgebring. Die kleur van die sierlike kroonblare wissel van gebied tot gebied, en kan rooi, oranje of geel wees. Die vrug is 'n kapsule wat etlike rooibruin sade vrystel. Aanraking kan velirritasie veroorsaak, maar die plant word ook gebruik as medisyne of rate vir 'n hele reeks kwale en parasiet-infestasies, of om wonde te disinfekteer. Dit is die nasionale plant van [[Zimbabwe]]. == Galery == <gallery> 121215 Fata Morgana Gloriosa superba 1.JPG 121215 Fata Morgana Gloriosa superba 2.JPG Curled Perfection (5967683296).jpg Gardenology.org-IMG 0739 rbgs10dec.jpg Gloriosa superba (BG Zurich)-01.JPG </gallery> == Bronne == * http://redlist.sanbi.org/species.php?species=3993-1 * http://plantsoftheworldonline.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:535953-1 * http://pza.sanbi.org/gloriosa-superba {{taksonbalk}} [[Kategorie:Blomme]] [[Kategorie:Rankplante]] so4ctk9rr4x01vozv9gv1fgfgrnnjtl 0 367878 2516382 2363104 2022-07-31T12:28:36Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki [[Lêer:Ibn Gabirol.JPG|duimnael|Moderne indruk van Solomon Ibn Gabirol]] '''Solomon ibn Gabirol''' soms ook vermeld as '''Solomon ben Judah'''; [[Hebreeus]]: שלמה בן יהודה אבן גבירול, ''Shelomo ben Yehuda ibn Gevirol''; [[Arabies]]: أبو أيوب سليمان بن يحيى بن جبيرول, ''Abu Ayyūb Suleiman ibn Yahya ibn Jabirūl''; [[Latyn]]: Avicebron, was 'n Joodse [[digter]] en [[filosoof]]. Hy was 'n aanhanger van die [[neoplatonisme]]. == Biografie == Daar is maar weinig bekend oor Gabirol se lewe. Hy word omstreeks [[1021]] in [[Málaga (stad)|Málaga]] gebore. Sy ouers sterf toe hy nog 'n kind was. Toe hy 17 jaar oud was word hy die vriend en leerling van [[Jekuthiel Hassan]]. Nadat Hassan vermoor word as gevolg van 'n politieke samewering, skryf Gabirol vir hom 'n [[elegie (literêre werk)|elegie]] van meer as 200 verse. Later inspireer die dood van Hai Gaon hom om soorgelyke gedigte te skryf. Op twintig skryf Gabirol ''Anaḳ'', 'n gedig van 400 verse, verdeel in 10 stukke, geheel in [[Hebreeus]]. Hiervan is 95 reëls bewaar deur [[Solomon ben Abraham ibn Parhon]]. Gibirol swerf vir lank rond in [[Spanje]]. Hy word bevriend met [[Samuel ibn Naghrela]], maar later ontwikkel daar onenigheid tussen hulle. Alle bronne is dit eens dat Gabirol op vroeë ouderdom oorlede is, moontlik rondom [[1058]] of [[1059]]. Volgens 'n legende sou 'n moslemdigter hom doodgemaak het en hom daarna onder 'n boom begrawe het. ==Sy rol in Neoplatonisme== Gabirol was een van de eerste leraars van neoplatonisme in [[Europa]]. Sy rol in  neoplatonisme word dikwels vergelyk met die van [[Philo van Alexandrië]]. Sommige geleerdes meen dat Gabirol probeer het om neoplatonisme te versoen met die Joodse [[teologie]]. Gabirol se werk inspireer latere filosowe, waaronder [[Moses ibn Ezra]]. == Bronne == * Davidson, Israel (1924). Selected Religious Poems of Solomon ibn Gabirol. Schiff Library of Jewish Classics. Translated by Zangwill, Israel. Philadelphia: JPS. p. 247. ISBN 0-8276-0060-7. LCCN 73-2210. * Bokser, Ben Zion (2006). From the World of the Cabbalah. Kessinger. p. 57. ISBN 9781428620858. * Pessin, Sarah (April 18, 2014). "Solomon Ibn Gabirol [Avicebron]". In Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2014 ed.). Retrieved October 13, 2015. * Baynes, T. S., ed. (1878). "Avicebron" . Encyclopædia Britannica. 3 (9th ed.). New York: Charles Scribner's Sons. p. 152. * Raphael, Loewe (1989). Ibn Gabirol. London: Cambridge: Cambridge University Press. * "Shelomo Ibn Gabirol (1021/22 - c. 1057/58)". pen.org. Pen America. Retrieved October 14, 2015. * Scheindlin, Raymond P. (1986). Wine, Women, & Death: Medieval Hebrew Poems on the Good Life. Philadelphia: Jewish Publication Society. p. 204. ISBN 978-0195129878. * "Solomon Ibn Gabirol". chabad.org. Retrieved October 14, 2015. * Singer, Isidore; et al., eds. (1901–1906). "IBN GABIROL, SOLOMON BEN JUDAH (ABU AYYUB SULAIMAN IBN YAḤYA IBN JABIRUL), known also as Avicebron". The Jewish Encyclopedia. New York: Funk & Wagnalls. Retrieved October 15, 2015. {{Normdata}} [[Kategorie:Joodse filosoof]] [[Kategorie:Neoplatonisme]] gspgs83bnlhy3pxj4z7e8adqwvh1k4e 0 368035 2516383 2365471 2022-07-31T12:28:58Z Oesjaar 7467 /* Etniese groepe: */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Nedersetting |amptelike_naam=Valmiera |ander_naam= |inheemse_naam= |nedersetting_tipe= Stad |bynaam= |slagspreuk= |translit_taal1= |translit_taal1_tipe= |translit_taal1_inligting= |translit_taal2= |translit_taal2_tipe= |translit_taal2_inligting= |beeld_stadsilhoeët=Church of Saint Simon, summer 2013.JPG |beeldgrootte=250px |beeldbyskrif=Die kerk Sint Simon van Valmiera |beeld_vlag=Flag of Valmiera.png |vlaggrootte= |vlagskakel=100px |beeld_seël=COA LV Valmiera.svg |seëlskakel= |seëlgrootte=60px |duimdrukkerkaart=Letland |duimdrukkeretiketposisie=onderkant |duimdrukkerkaartgrootte= |duimdrukkerkaartbyskrif= |duimdrukkerkaart1= |duimdrukkeretiketposisie1= |onderafdelingtipe=[[Land]] |onderafdelingnaam={{vlag|Letland}} |onderafdelingtipe1=Historiese landskap |onderafdelingtipe2=Streek |onderafdelingtipe3= |onderafdelingtipe4= |onderafdelingnaam1=[[Lyfland]] |onderafdelingnaam2=Valmieras novads |onderafdelingnaam3= |onderafdelingnaam4= |regeringvoetnotas= |regeringstipe= |leiertitel= Burgemeester |leiernaam=Jānis Baiks |leiertitel1= |leiernaam1= |stigtingstitel=Stadstatus |stigtingsdatum=[[1323]] |stigtingstitel2= |stigtingsdatum2= |stigtingstitel3= |stigtingsdatum3= |eenheidvoorkeur= |oppervlakvoetnotas= |oppervlakgroottes= |oppervlak_totaal_km2=19.35 |hoogtevoetnotas= |hoogte_m= |hoogte_voet= |koördinaattipe= |koördinate = {{Koördinate|57|32|N|25|26|O|aansig=inlyn,titel}} |bevolking_soos_op=2020 |bevolkingnotas=<ref>[http://data1.csb.gov.lv/pxweb/lv/iedz/iedz__iedzskaits__ikgad/ISG020.px «Iedzīvotāju skaits un tā izmaiņas statistiskajos reģionos, republikas pilsētās, novadu pilsētās, 21 attīstības centrā un novados». Centrālā statistikas pārvalde. 2020.]</ref> |bevolking_totaal=23 050 |bevolkingsdigtheid_km2=1191 |bevolkingnota= |tydsone=OET |utcafset=+2 |tydsone_DST=OEST |uctafset_DST=+3 |poskodetipe=LV |poskode=4201, 4202, 4204 |voetnotas= |webwerf= }} '''Valmiera''' ([[Duits]]: ''Wolmar'') is 'n stad in die noorde van [[Letland]], 107 km van [[Riga]], aan die [[Gauja]]-rivier geleë en beskik oor 'n universiteit. == Demografie == === Etniese groepe === * Lette 84,3% * Russies 10,4% * Wit-Russies 1,6%<ref>[https://web.archive.org/web/20200324070840/https://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/ISPN_Pasvaldibas_pec_TTB_2020.pdf PMLP: Iedzīvotāju skaits pašvaldībās pēc nacionālā sastāva], 01.01.2020</ref> === Persoonlikhede === * Jāzeps Vītols (1863—1948), komponis; * Jānis Daliņš (1904—1978), sportman (stapitems); * Māris Štrombergs (1987), sportman (BMX fietsryer). == Prente == <gallery> Lêer:Valmiera Old Pharmacy in Castle ruins.JPG|Museum van Valmiera Lêer:Valmiera, old city - old pharmacy.JPG|Ou stad Lêer:Valmieras Valsts ģimnāzija (4).jpg|Staatsgimnasium Lêer:Valmiera, sild üle Koiva jõe.JPG|Die brug oor die Gauja rivier </gallery> == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == * {{Commonskat-inlyn|Valmiera}} {{Saadjie}} {{Normdata}} [[Kategorie:Nedersettings in Letland]] b23gmgxuojjbu7t3drstzn9yltfwru3 0 369423 2516514 2515360 2022-07-31T18:00:50Z Aliwal2012 39067 /* Volle Formule Een-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | name = Yuki Tsunoda | image = 2021 US GP, Tsunoda.jpg | pixels = | caption = Tsunoda in 2021 | nationality = {{Vlagikoon|JPN}} Japannees | birth_date = {{Geboortedatum en ouderdom|2000|5|11|df=y}} | birth_place = Sagamihara, [[Japan]] | Old Team = F2 – Carlin-span | 2022 Team = [[Scuderia AlphaTauri]] | Car number = 22 | Races = {{F1stat|TSU|entries}} ({{F1stat|TSU|starts}} begin) | Championships = 0 | Wins = {{F1stat|TSU|wins}} | Podiums = {{F1stat|TSU|podiums}} | Points = {{F1stat|TSU|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|TSU|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|TSU|fastestlaps}} | First race = [[2021 Bahreinse Grand Prix]] | First win = | Last win = | Last race = {{Laaste F1GP}} | Last season = 2021 | Last position = 14 }} '''Yuki Tsunoda''' (gebore te Sagamihara, [[11 Mei]] [[2000]]) is 'n [[Japan]]nese motorrenjaer wat sedert 2021 vir die [[Scuderia AlphaTauri]]-span aan [[Formule 1]]-renne deelneem. Hy het sy Formule 1-debuut in die [[2021 Formule Een-seisoen|2021-seisoen]] gemaak tydens die [[2021 Bahreinse Grand Prix|Bahreinse Grand Prix]] toe hy vir AlphaTauri begin jaag het. {{clr}} == Volle Formule Een-uitslae == {| class="wikitable" style="font-size: 80%; text-align: center" !Jaar !Onderstel<br />en bande !Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !Punte !Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="2"| [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |rowspan="2"| AlphaTauri AT02<br /><br />{{Pirelli}} |rowspan="2"| [[Honda Racing F1|Honda]] RA620H 19 1.6 [[V6-enjin|V6]] Turbo | [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br />{{IT-VLAG}} | [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br />{{vlagikoon|POR}} | [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> [[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]] <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> {{vlagikoon|NED}} | [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> [[Lêer:Bandeira da cidade de São Paulo.svg|20px]] | [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> {{vlagikoon|QAT}} | [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> {{vlagikoon|SAU}} | [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="2"| 32 |rowspan="2"| 14de |- |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=cfcfff|15‡ |bgcolor=efcfff|DNF |DNS |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=dfffdf|4 |- |- ! [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] | AlphaTauri AT03<br /><br />{{Pirelli}} | Red Bull Powertrains RA621H 1.6 [[V6-enjin|V6 T]] |bgcolor=dfffdf| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br /> 8 |bgcolor=| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br /> DNS |bgcolor=cfcfff| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br /> 15 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br /> 7 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br /> 12 |bgcolor=dfffdf| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br /> 10 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br /> 17 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br /> 13 |bgcolor=efcfff| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br /> DNF |bgcolor=cfcfff| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br /> 14 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br /> 16 |bgcolor=efcfff| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br /> DNF |bgcolor=cfcfff| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br /> 19 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br /> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br /> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br /> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br /> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br /> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br /> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br /> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br /> | '''11*''' | '''15*''' |- !Jaar !Onderstel<br />en bande !Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 !Punte !Plek |} '''*''' Seisoen nog aan die gang.<br /> ‡ Halwe punte is toegeken in België in 2021 na 'n verkorte wedren weens swaar reën. {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Tsunoda, Yukie}} [[Kategorie:Japannese renjaers]] [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] [[Kategorie:Geboortes in 2000]] [[Kategorie:Lewende mense]] 6uy042t4u8i3re4ru6rib2vq038nxlp 0 369741 2516510 2511594 2022-07-31T17:59:48Z 41.150.241.114 Inhoud verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] d3f0a3s4bzrpm4zctmfcsnrc8flqfmo 2516515 2516510 2022-07-31T18:00:51Z SpesBona 2720 Wysigings deur [[Special:Contributions/41.150.241.114|41.150.241.114]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:Rooiratel|Rooiratel]] wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Omstredenhede == Vanaf 2022 is die museum egter [https://g.co/kgs/vAE34a nie meer oop aan die publiek nie], en alle formele kommunikasiekanale is vervalle. Uitreiking na die kurator/eienaar is onmoontlik, en daar was in 2022 selfs 'n geval waar 'n lid vanaf die Facebookblad geblok is nadat navrae oor die museum in 'n plasing se kommentare getik is. Dit blyk ook asof die eienaar die handelsmerk nie slegs vir bewusmaking van legendes gebruik nie, maar ook as 'n platform vir sy eie beroemdheid. 'n Vinnige blik na die amptelike Facebookblad maak dit duidelik dat hierdie die geval is, met alle plasings rakende kunstenaars gekontekstualiseer in Mynhardt se eie ervaring met hierdie sterre. Verbind met die ontoeganklikheid van die museum, blyk dit meer na 'n persoonlike versameling as 'n ervaring bedoel vir die publiek. Op hede is die embleem van die museum ook dieselfde as dié van Mynhardt, en in foto's van beroemdes wat geplaas word, is die embleem opvallend. Ten spyte van hierdie omstredenhede het die museum steeds 'n groot volgelingskap en plaas gereeld insetsels op die Facebookblad. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] 6uo1jtvtlomrpdyyrnozo967vuus330 2516521 2516515 2022-07-31T18:03:52Z 41.150.241.74 Inhoud verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] d3f0a3s4bzrpm4zctmfcsnrc8flqfmo 2516522 2516521 2022-07-31T18:05:44Z SpesBona 2720 Wysigings deur [[Special:Contributions/41.150.241.74|41.150.241.74]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:SpesBona|SpesBona]] wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Omstredenhede == Vanaf 2022 is die museum egter [https://g.co/kgs/vAE34a nie meer oop aan die publiek nie], en alle formele kommunikasiekanale is vervalle. Uitreiking na die kurator/eienaar is onmoontlik, en daar was in 2022 selfs 'n geval waar 'n lid vanaf die Facebookblad geblok is nadat navrae oor die museum in 'n plasing se kommentare getik is. Dit blyk ook asof die eienaar die handelsmerk nie slegs vir bewusmaking van legendes gebruik nie, maar ook as 'n platform vir sy eie beroemdheid. 'n Vinnige blik na die amptelike Facebookblad maak dit duidelik dat hierdie die geval is, met alle plasings rakende kunstenaars gekontekstualiseer in Mynhardt se eie ervaring met hierdie sterre. Verbind met die ontoeganklikheid van die museum, blyk dit meer na 'n persoonlike versameling as 'n ervaring bedoel vir die publiek. Op hede is die embleem van die museum ook dieselfde as dié van Mynhardt, en in foto's van beroemdes wat geplaas word, is die embleem opvallend. Ten spyte van hierdie omstredenhede het die museum steeds 'n groot volgelingskap en plaas gereeld insetsels op die Facebookblad. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] 6uo1jtvtlomrpdyyrnozo967vuus330 2516524 2516522 2022-07-31T18:07:58Z 41.150.241.74 Inhoud verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] d3f0a3s4bzrpm4zctmfcsnrc8flqfmo 2516525 2516524 2022-07-31T18:09:24Z Aliwal2012 39067 Wysigings deur [[Special:Contributions/41.150.241.74|41.150.241.74]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:SpesBona|SpesBona]] wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Omstredenhede == Vanaf 2022 is die museum egter [https://g.co/kgs/vAE34a nie meer oop aan die publiek nie], en alle formele kommunikasiekanale is vervalle. Uitreiking na die kurator/eienaar is onmoontlik, en daar was in 2022 selfs 'n geval waar 'n lid vanaf die Facebookblad geblok is nadat navrae oor die museum in 'n plasing se kommentare getik is. Dit blyk ook asof die eienaar die handelsmerk nie slegs vir bewusmaking van legendes gebruik nie, maar ook as 'n platform vir sy eie beroemdheid. 'n Vinnige blik na die amptelike Facebookblad maak dit duidelik dat hierdie die geval is, met alle plasings rakende kunstenaars gekontekstualiseer in Mynhardt se eie ervaring met hierdie sterre. Verbind met die ontoeganklikheid van die museum, blyk dit meer na 'n persoonlike versameling as 'n ervaring bedoel vir die publiek. Op hede is die embleem van die museum ook dieselfde as dié van Mynhardt, en in foto's van beroemdes wat geplaas word, is die embleem opvallend. Ten spyte van hierdie omstredenhede het die museum steeds 'n groot volgelingskap en plaas gereeld insetsels op die Facebookblad. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] 6uo1jtvtlomrpdyyrnozo967vuus330 2516533 2516525 2022-07-31T18:43:10Z 41.114.1.141 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] d3f0a3s4bzrpm4zctmfcsnrc8flqfmo 2516534 2516533 2022-07-31T18:45:38Z Oesjaar 7467 Wysigings deur [[Special:Contributions/41.114.1.141|41.114.1.141]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:Aliwal2012|Aliwal2012]] wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Omstredenhede == Vanaf 2022 is die museum egter [https://g.co/kgs/vAE34a nie meer oop aan die publiek nie], en alle formele kommunikasiekanale is vervalle. Uitreiking na die kurator/eienaar is onmoontlik, en daar was in 2022 selfs 'n geval waar 'n lid vanaf die Facebookblad geblok is nadat navrae oor die museum in 'n plasing se kommentare getik is. Dit blyk ook asof die eienaar die handelsmerk nie slegs vir bewusmaking van legendes gebruik nie, maar ook as 'n platform vir sy eie beroemdheid. 'n Vinnige blik na die amptelike Facebookblad maak dit duidelik dat hierdie die geval is, met alle plasings rakende kunstenaars gekontekstualiseer in Mynhardt se eie ervaring met hierdie sterre. Verbind met die ontoeganklikheid van die museum, blyk dit meer na 'n persoonlike versameling as 'n ervaring bedoel vir die publiek. Op hede is die embleem van die museum ook dieselfde as dié van Mynhardt, en in foto's van beroemdes wat geplaas word, is die embleem opvallend. Ten spyte van hierdie omstredenhede het die museum steeds 'n groot volgelingskap en plaas gereeld insetsels op die Facebookblad. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] 6uo1jtvtlomrpdyyrnozo967vuus330 2516535 2516534 2022-07-31T18:50:32Z 41.117.1.186 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] d3f0a3s4bzrpm4zctmfcsnrc8flqfmo 2516536 2516535 2022-07-31T18:50:54Z SpesBona 2720 Wysigings deur [[Special:Contributions/41.117.1.186|41.117.1.186]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:Oesjaar|Oesjaar]] wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Omstredenhede == Vanaf 2022 is die museum egter [https://g.co/kgs/vAE34a nie meer oop aan die publiek nie], en alle formele kommunikasiekanale is vervalle. Uitreiking na die kurator/eienaar is onmoontlik, en daar was in 2022 selfs 'n geval waar 'n lid vanaf die Facebookblad geblok is nadat navrae oor die museum in 'n plasing se kommentare getik is. Dit blyk ook asof die eienaar die handelsmerk nie slegs vir bewusmaking van legendes gebruik nie, maar ook as 'n platform vir sy eie beroemdheid. 'n Vinnige blik na die amptelike Facebookblad maak dit duidelik dat hierdie die geval is, met alle plasings rakende kunstenaars gekontekstualiseer in Mynhardt se eie ervaring met hierdie sterre. Verbind met die ontoeganklikheid van die museum, blyk dit meer na 'n persoonlike versameling as 'n ervaring bedoel vir die publiek. Op hede is die embleem van die museum ook dieselfde as dié van Mynhardt, en in foto's van beroemdes wat geplaas word, is die embleem opvallend. Ten spyte van hierdie omstredenhede het die museum steeds 'n groot volgelingskap en plaas gereeld insetsels op die Facebookblad. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] 6uo1jtvtlomrpdyyrnozo967vuus330 2516537 2516536 2022-07-31T18:52:39Z 41.117.1.186 Onakkuraat wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] d3f0a3s4bzrpm4zctmfcsnrc8flqfmo 2516538 2516537 2022-07-31T19:01:31Z Oesjaar 7467 Wysigings deur [[Special:Contributions/41.117.1.186|41.117.1.186]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:SpesBona|SpesBona]] wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Omstredenhede == Vanaf 2022 is die museum egter [https://g.co/kgs/vAE34a nie meer oop aan die publiek nie], en alle formele kommunikasiekanale is vervalle. Uitreiking na die kurator/eienaar is onmoontlik, en daar was in 2022 selfs 'n geval waar 'n lid vanaf die Facebookblad geblok is nadat navrae oor die museum in 'n plasing se kommentare getik is. Dit blyk ook asof die eienaar die handelsmerk nie slegs vir bewusmaking van legendes gebruik nie, maar ook as 'n platform vir sy eie beroemdheid. 'n Vinnige blik na die amptelike Facebookblad maak dit duidelik dat hierdie die geval is, met alle plasings rakende kunstenaars gekontekstualiseer in Mynhardt se eie ervaring met hierdie sterre. Verbind met die ontoeganklikheid van die museum, blyk dit meer na 'n persoonlike versameling as 'n ervaring bedoel vir die publiek. Op hede is die embleem van die museum ook dieselfde as dié van Mynhardt, en in foto's van beroemdes wat geplaas word, is die embleem opvallend. Ten spyte van hierdie omstredenhede het die museum steeds 'n groot volgelingskap en plaas gereeld insetsels op die Facebookblad. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] 6uo1jtvtlomrpdyyrnozo967vuus330 2516576 2516538 2022-07-31T20:21:17Z 41.150.244.17 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] d3f0a3s4bzrpm4zctmfcsnrc8flqfmo 2516577 2516576 2022-07-31T20:22:39Z Aliwal2012 39067 Wysigings deur [[Special:Contributions/41.150.244.17|41.150.244.17]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:Oesjaar|Oesjaar]] wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Omstredenhede == Vanaf 2022 is die museum egter [https://g.co/kgs/vAE34a nie meer oop aan die publiek nie], en alle formele kommunikasiekanale is vervalle. Uitreiking na die kurator/eienaar is onmoontlik, en daar was in 2022 selfs 'n geval waar 'n lid vanaf die Facebookblad geblok is nadat navrae oor die museum in 'n plasing se kommentare getik is. Dit blyk ook asof die eienaar die handelsmerk nie slegs vir bewusmaking van legendes gebruik nie, maar ook as 'n platform vir sy eie beroemdheid. 'n Vinnige blik na die amptelike Facebookblad maak dit duidelik dat hierdie die geval is, met alle plasings rakende kunstenaars gekontekstualiseer in Mynhardt se eie ervaring met hierdie sterre. Verbind met die ontoeganklikheid van die museum, blyk dit meer na 'n persoonlike versameling as 'n ervaring bedoel vir die publiek. Op hede is die embleem van die museum ook dieselfde as dié van Mynhardt, en in foto's van beroemdes wat geplaas word, is die embleem opvallend. Ten spyte van hierdie omstredenhede het die museum steeds 'n groot volgelingskap en plaas gereeld insetsels op die Facebookblad. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] 6uo1jtvtlomrpdyyrnozo967vuus330 2516579 2516577 2022-07-31T20:24:34Z Aliwal2012 39067 Beskerm "[[Museum van Legendes]]": Vandalisme ([Wysig=Laat slegs outomaties bevestigde gebruikers toe] (verval op 31 Oktober 2022 om 20:24 (UTC)) [Skuif=Laat slegs outomaties bevestigde gebruikers toe] (verval op 31 Oktober 2022 om 20:24 (UTC))) wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Museum | Beeld = Huis van Legendes.png | Beeldonderskrif = Die Huis van Legendes Logo | Vorige naam = | Ander name = | Stad of dorp = [[Pretoria]] | Land = Suid-Afrika | Openingsjaar = 6 Augustus 2019 | Geopen deur = | Tipe museum = Vermaak | Webtuiste = {{Amptelike URL}} }} Die '''Suid-Afrikaanse Legendesmuseum''' is gebore uit die behoefte om die nalatenskap van legendes vanuit die 20ste en 21ste eeue in Suid-Afrika vas te vang. Die doel is dat sodoende die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse vermaaklikheidsbedryf behoue sal bly vir die generasies wat kom. In 2016 is die drie grootste legendes van die vorige 100 jaar aangewys: [[Gé Korsten]], [[Min Shaw]] en [[Mimi Coertse]]. Die museum is in Augustus 2019 gestig deur Shaun Mynhardt (kleinneef van die ontslape teater legende, [[Siegfried Mynhardt]]) as die eerste van sy soort in [[Suid-Afrika]]. == Aktiwiteite == Op Sondag, 26 Januarie 2020 is die eerste 120 Suid-Afrikaanse legendes ingehuldig, onder andere: {{div col|colwidth=30em}} * [[Mimi Coertse]] * [[Min Shaw]] * [[Lance James]] * [[Barbara Veenemans]] * [[Siegfried Mynhardt]] * [[Annelize van der Ryst]] * [[Brumilda van Rensburg]] * [[Vicki du Preez]] * [[Amanda Strydom]] * [[Des & Dawn Lindberg]] * [[Riaan Cruywagen]] * [[Manuel Escorcio]] * [[Judy Page]] * [[Leonore Veenemans]] * [[Glenys Lynne]] * [[Clive Harding]] * [[Zack du Plessis]] * [[Magda van Biljon]] * [[Johan Stemmet]] * [[Rina Hugo]] * [[Natalia da Rocha]] * [[Al Debbo]] * [[Virginia Lee]] * [[Cora Marie]] * [[Esme Euvrard]] * [[Richard Loring]] * [[Alvon Collison]] * [[Anneli van Rooyen]] * [[Karin Hougaard]] * [[Albert Maritz]] * [[Nick Taylor]] * [[Jurie Ferreira]] * [[CJ de Swardt]] * [[Tinus Esterhuizen]] * [[Lydia Winchester]] * [[Shaleen Surtie-Richards]] * [[Anne Power]] * [[Boet Pretorius]] * [[Lizz Meiring]] * [[Andre Viljoen]] * [[Maritza]] * [[Clarie Wrogemann]] * [[Richard Loring]] * [[David Gresham]] * [[Gert van Tonder]] * [[Albert Maritz]] * [[Karin Hougaard]] * [[Nick Taylor]] * [[Vicki du Preez]] * [[Joanna Field]] * [[Mara van der Bergh]] * [[Tobie Cronje]] * [[Bobby Angel]] * [[Riana van Wyk]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Clive Bruce]] * [[Freda Francis]] * [[Cyrilene Blake Slabbert]] * [[Nianell]] * [[Manie Jackson]] {{div col end}} Daar is 20 borsbeelde gemaak van sekere van die grootste legendes. Die museum het ook sy eie televisiereeks, '''Die Huis Van Legendes''', wat deur die legendariese sangeres Min Shaw en die stigter Mynhardt aangebied is. Reeks een is aan die einde van Januarie 2022 opgeneem, maar is tot op hede nog nie uitgesaai nie. Hierdie 13 episode reeks sluit eksklusiewe onderhoude asook optredes met [[Joanna Field]], [[Tobie Cronje]], [[Vicki du Preez]], [[Manie Jackson]], [[Claire Wrogemann]], [[Billy Forrest]], [[Bobby Louw]], [[Manuel Escorcio]], [[Tinus Esterhuizen]], [[Maritza]], [[Clive Bruce]], Glenys Lynne & Clive Harding van [[Four Jacks and a Jill]], [[Anne Power]], [[Cyrilene Blake Slabbert]] van ''Agter Elke Man'' faam, [[Nianell]], [[Jody Wayne]] en [[Barbara Ray]] in. Daar is ook ''"Ons onthou"'' insetsels oor [[Cora Marie]], [[Bles Bridges]], [[Esmé Euvrard]], [[Lance James]] en [[Janita Claassen]]. == Omstredenhede == Vanaf 2022 is die museum egter [https://g.co/kgs/vAE34a nie meer oop aan die publiek nie], en alle formele kommunikasiekanale is vervalle. Uitreiking na die kurator/eienaar is onmoontlik, en daar was in 2022 selfs 'n geval waar 'n lid vanaf die Facebookblad geblok is nadat navrae oor die museum in 'n plasing se kommentare getik is. Dit blyk ook asof die eienaar die handelsmerk nie slegs vir bewusmaking van legendes gebruik nie, maar ook as 'n platform vir sy eie beroemdheid. 'n Vinnige blik na die amptelike Facebookblad maak dit duidelik dat hierdie die geval is, met alle plasings rakende kunstenaars gekontekstualiseer in Mynhardt se eie ervaring met hierdie sterre. Verbind met die ontoeganklikheid van die museum, blyk dit meer na 'n persoonlike versameling as 'n ervaring bedoel vir die publiek. Op hede is die embleem van die museum ook dieselfde as dié van Mynhardt, en in foto's van beroemdes wat geplaas word, is die embleem opvallend. Ten spyte van hierdie omstredenhede het die museum steeds 'n groot volgelingskap en plaas gereeld insetsels op die Facebookblad. == Bronne == * https://maroelamedia.co.za/goeiegoed/goeie-nuus/nuwe-museum-n-skatkis-van-kulturele-erfenisstukke * https://www.netwerk24.com/Vermaak/Celebs/museum-van-legendes-in-vermaakbedryf-open-in-pta-20200121 * https://www.salegendsmuseum.co.za/ * https://www.plectrummusiek.co.za/die-eerste-suid-afrikaanse-legendes-museum-open-binnekort * https://www.pressreader.com/south-africa/rooi-rose/20200201/283283164578821 * https://www.pressreader.com/south-africa/huisgenoot/20200213/284279597083392 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/nuus/aktueel/min-shaw-87-word-televisie-aanbieder-20220102 * https://www.netwerk24.com/netwerk24/kunste/tv/publiek-kan-min-shaw-se-tv-program-bywoon-20220116 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] 6uo1jtvtlomrpdyyrnozo967vuus330 0 369851 2516505 2390765 2022-07-31T17:49:11Z Sobaka 328 /* Bibliography */ skakel wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Persoon | eretitelvoorvoegsel = | naam = Jacques Ellul | eretitelagtervoegsel = | beeld = Jacques Ellul, 1990 (cropped).jpg | beeldonderskrif = Ellul in 1990 | uitspraak = | geboortenaam = Jacques César Émile Ellul | geboortedatum = 6 Januarie 1912 | geboorteplek = [[Bordeaux]], [[Frankryk]] | sterfdatum = {{SDEO|1912|01|06|1994|05|19}} | sterfplek = [[Pessac]], [[Frankryk]] | nasionaliteit = Frans | alma_mater = | beroep = Skrywer, filosoof, teoloog | werkgewer = [[Universiteit van Bordeaux]] | bekend_vir = | noemenswaardige_werke = ''Die tegnologiese gemeenskap''<br/>''Propaganda'' | termyn = | beweging = 20ste-eeuse filosofie | module = | module2 = | module3 = | module4 = | module5 = | module6 = | handtekening = | handtekeninggrootte = | handtekeningbeskrywing = }} '''Jacques Ellul''' (*6 Januarie 1912&nbsp;– †19 Mei 1994) was ’n [[Franse]] [[filosofie|filosoof]], [[sosiologie|sosioloog]], leketeoloog en [[professor]] wat ook bekend was as Christelike anargis. Ellul was jare lank hoogleraar in geskiedenis en die sosiologie van instellings aan die Fakulteit van Regte en Ekonomiese wetenskappe aan die [[Universiteit van Bordeaux]]. Hy was ’n bedrywige [[skrywer]] en het in sy leeftyd meer as 60 boeke en 600 artikels geskryf<ref>{{en}} {{cite book |first1=Marva |last1=Dawn |first2=Eugene |last2=Peterson |title=The Unnecessary Pastor: Rediscovering the Call |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |date=2000 |pages=103 }}</ref> waarvan talle besprekings bied oor [[propaganda]], die impak van tegnologie op die gemeenskap en die interaksie tussen geloof en politiek. Die dominante tema van sy werk het die bedreiging wat deur [[tegnologie|moderne tegnologie]] geskep is ten opsigte van menslike [[vryheid]] en [[godsdiens]] geblyk te wees. Ellul het nie gevra na die verwydering van moderne tegnologie of tegniek nie, maar het eerder daarna gestreef om ons persepsie van moderne tegnologie en tegniek te verander na iets wat ’n nutsmiddel is eerder as iets wat die status quo reguleer.<ref>{{en}} {{cite book |last=Ellul |first=Jacques |title=Perspectives On Our Age: Jacques Ellul Speaks On His Life And Work |publisher=House of Anansi Press Inc. |location=Toronto |date=2004 |pages=89 }}</ref> Twee van sy invloedrykste boeke is ''La technique ou l'enjeu du siècle'' (''Die tegnologiese gemeenskap'') en ''Propagandes'' (''Propaganda: die forming van menslike houdings''). Ellul word deur talle gesien as ’n filosoof maar hy is opgelei as sosioloog en het die kwessie van tegnologie en menslike aksie vanuit ’n [[dialektiek|dialektiese]] oogpunt beskou. Sy skrywes hou dikwels verband met die opkoms van ’n tegnologiese [[tiran]]nie oor die mensdom. As ’n filosoof en teoloog het hy voorts die godsdienstigheid van die tegnologiese gemeenskap ontdek. In 2000 het ’n groep oudstudente van Ellul die Internasionale Jaqcues Ellul-genootskap gestig. Die genootskap, wat akademici van ’n verskeidenheid studievelde insluit, is toegewy aan die voortsetting van Ellul se nalatenskap en die bespreking van die kontemporêre toepaslikheid en implikasies van sy werke.<ref>{{cite web |url=http://ellul.org/?page_id=126 |title=About |publisher=International Jacques Ellul Society |access-date=2013-11-30 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203034829/http://ellul.org/?page_id=126 |archive-date=2013-12-03 }}</ref> == Lewe en invloede== Ellul is op 6 Januarie 1912 in [[Bordeaux]], [[Frankryk]] gebore as die seun van Marthe Mendes (’n Frans-Portugese protestantse vrou) en Joseph Ellul, ’n [[Oosters-Ortodokse Kerk|Oosters-Ortodokse Christen]] afkomstig van Malta wie se ouers Italiaans-Maltees (vader) en Serwies (moeder) was, wat tóé ’n oortuigde [[Voltaire|Voltairiaanse]] [[deïsme|deïs]] was. As tiener wou Ellul ’n offisier in die vloot word, maar sy vader het toegesien dat hy in die [[reg]]te studeer. Hy is in 1937 met Yvette Lensvelt getroud.{{Sfn | Ellul | Troude-Chastenet | 1998 | pp = 2, 11}} Ellul het sy opleiding aan die [[Universiteit van Bordeaux|universiteite van Bordeaux]] en [[Universiteit van Parys|Parys]] ontvang. Gedurende die [[Tweede Wêreldoorlog]] was hy ’n leier in die [[Franse Weerstand]].{{Sfn | Ellul | 1964 | p = ix | ps =, transl. introd.}} Hy is in 2001 met die titel ''Regverdige onder die Volkere'' deur Jad Wasjem vereer vir sy pogings om Jodelewens te red.<ref>{{en}} {{cite web|url= http://www.yadvashem.org/yv/pdf-drupal/france.pdf |title= Righteous Among the Nations Recognized by Yad Vashem as of 1 January 2011&nbsp;– France |publisher= Yad Vashem|date=2011-01-01 | place = Jerusalem, [[Israel|IL]] |access-date= 2011-08-15}}</ref> Hy was ook ’n lekeprediker in die Hervormde Kerk van Frankryk en het ’n hoë posisie in dié kerk se Nasionale Raad beklee.{{Sfn | Ellul | 1981 | p = 24}} Ellul was goed bevriend met [[Bernard Charbonneau]] wat ook ’n skrywer van [[Akwitanië]] en ’n protagonis van die Franse personalisme-beweging was. Hulle het in die akademiese jaar van 1929-1930 in die Protestantse Studentevereniging ontmoet. Albei het ook erken dat hulle ’n groot invloed op mekaar gehad het. Teen die vroeë 1930’s was Ellul se drie primêre bronne van inspirasie [[Karl Marx]], [[Søren Kierkegaard]] en [[Karl Barth]]. Ellul het aanvanklik met die ideë van Karl Marx kennis gemaak gedurende ’n lesing in ekonomie deur Joseph Benzacar in 1929-1930; Ellul het gevolglik vir Marx bestudeer en ’n produktiewe eksegeet van sy teorieë geword. In dieselfde tydperk het hy te wete gekom van Kierkegaard se Christelike eksistensialisme. Volgens Ellul het Marx en Kierkegaard die grootste invloed op hom gehad en dit is die enigste twee skrywers van wie hy al die werke gelees het.{{Sfn | Goddard | 2002 | p = 16}} Voorts het hy Karl Barth, wat ’n leier van [[Bekennende Kirche|die weerstand]] teen die Duitse staatskerk in die Tweede Wiereldoorlog was,<ref>{{en}} {{Citation |first=Timothy |last=Gorringe |year=1999 |title=Karl Barth: Against Hegemony |publisher=Oxford University Press |page=158}}.</ref> as die grootste teoloog van die 20ste eeu beskou.{{Sfn | Ellul | Troude-Chastenet | 1998 | p = 4}} Saam met hierdie intellektuele invloede, het Ellul ook gesê dat sy vader ’n groot rol in sy lewe gespeel het en ook sy rolmodel was.{{Sfn | Ellul | Troude-Chastenet | 1998 | p = 92}} Hierdie teologiese invloede het gelei tot toegewyde volgers maar ook gemene vyande. In die breë, en veral in sy boeke wat oor teologiese kwessies handel, herhaal Ellul die standpunte van Barth – wie se polêre dialektiek van die woord van God, waarin die evangelie die wêreld tegelykertyd oordeel en vernuwe – en het dit sy teologiese perspektief gevorm.<ref>{{en}} {{Citation |first=Geoffrey W |last=Bromiley |year=1981 |contribution=Barth’s Influence on Jacques Ellul |title=Jacques Ellul: Interpretive Essays |editor1-first=Clifford G |editor1-last=Christians |editor2-first=Jay M |editor2-last=Van Hook |publisher=University of Illinois Press |pages=32–51 }}.</ref> In ''Jacques Ellul: A Systemic Exposition'' beweer Darrell J. Fasching dat Ellul geglo het “dat dit wat die gegewe realiteit ontheilig, eindelik op sy beur weer die nuwe heilige realiteit word.”<ref>{{en}} {{Citation |first=Darrell J. |last=Fasching |title=Jacques Ellul: A Systematic Exposition |publisher=E. Mellen Press |year=1981 |page=35 }}</ref> In 1932 na, wat Ellul beskryf as “’n baie wrede en baie plotselinge gesprek”, het hy hom as ’n Christen verklaar.<ref>{{en}} {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |year=1981 |title=Perspectives on Our Age: Jacques Ellul Speaks on His Life and Work |editor-first=William H. |editor-last=Vanderburg |publisher=Kanadese Uitsaaikorporasie |page=14 }}.</ref> Ellul glo dat hy omtrent 17 (1929-1930) was en sy somer saam met vriende in Blanquefort, Frnakryk gespandeer het. Terwyl hy alleen in die huis besig was met ’n vertaling van ''[[Faust (Goethe)|Faust]]'' het Ellul geweet (sonder om iets te sien of te hoor) dat hy in die teenwoordigheid van iets so verstommend, so oorweldigend was wat die kern van sy wese betree het. Hy het op ’n fiets geklim en gevlug en uiteindelik tot die gevolgtrekking gekom dat hy in die teenwoordigheid van God was. Hierdie ervaring het die gesprekproses aan die gang gesit wat volgens Ellul vir jare daarna voortgeduur het.{{Sfn | Ellul | Troude-Chastenet | 1998 | p = 5}} Hoewel Ellul homself as ’n Protestant geïdentifiseer het, was hy krities teenoor die owerheid van die kerk in die breë omdat hy geglo het dat die kerkdogmas nie genoeg klem op die leëringe van Jesus of Christelike skrif plaas nie.<ref>{{en}} {{cite book |last=Ellul |first=Jacques |title=Anarchy and Christianity |publisher=WIPF & Stock |location=Eugene, Oregon |date=1998 |pages=45 }}</ref> Ellul was ook prominent in die wêreldwye [[ekumenisme|ekumeniese beweging]] hoewel hy later skerp kritiek teenoor die beweging uitgespreek het oor wat hy gemeen het onoordeelkundige goedkeuring van politieke instellings was (hoofsaaklik [[Links (politiek)|linkse politiek]]).{{Sfn | Goddard | 2002 | p = 41}} Hy was egter nie vriendeliker in sy beoordeling van diegene aan die [[Regs (politiek)|regterkant]] nie; hy het ’n uitdruklik antipolitieke standpunt gehuldig as ’n alternatief tot albei. Ellul was voorts ook ’n groot aanhanger van [[Pierre-Joseph Proudhon]]<ref>{{en}} {{cite book |last=Ellul |first=Jacques |title=Anarchy and Christianity |publisher=WIPF & Stock |location=Eugene, Oregon |date=1998 |pages=2 }}</ref> wat hom oortuig het dat die skep van nuwe instellings vanuit voetsoolvlak die beste manier was om ’n anargistiese samelewing te skep. Hy het gesê dat sy uitkyk grens aan anargosindikalisme,<ref>{{en}} {{cite book |last=Ellul |first=Jacques |title=Anarchy and Christianity |publisher=WIPF & Stock |location=Eugene, Oregon |date=1998 |pages=21 }}</ref> maar die tipe verandering wat Ellul bepleit het, was egter ’n evolusionêre benadering deur middel van ’n “… Proudhonse sosialisme … deur die pers en die ekonomiese strukture te omskep – deur middel van ’n federatiewe koöperatiewe benadering …”<ref>{{en}} {{cite book |last=Ellul |first=Jacques |title=Perspectives On Our Age: Jacques Ellul Speaks On His Life And Work |publisher=House of Anansi Press Inc. |location=Toronto |date=2004 |pages=18 }}</ref> wat sou lei tot ’n [[Anargisme|anargistiese]] gemeenskap wat op federalisme en die mutualistiese ekonomie van Proudhon gebaseer is. Met betrekking tot Jesus en anargisme het hy geglo dat Jesus nie bloot ’n sosialis was nie, maar ’n anargis en dat “… anargisme die volste en ernstigste vorm van sosialisme [is].”<ref>{{en}} {{cite book |last=Ellul |first=Jacques |title=Anarchy and Christianity |publisher=WIPF & Stock |location=Eugene, Oregon |date=1998 |pages=3 }}</ref> Ellul word erken dat hy die frase: “Dink globaal, tree plaaslik op” geskep het.<ref>{{en}} {{Citation |first=Randal |last=Marlin |year=2002 |title=Propaganda and the Ethics of Persuasion |publisher=Broadview Press |page=34 }}.</ref> Hy het dikwels gesê dat hy per toeval in Bordeaux gebore is, maar dat hy by keuse byna sy hele akademiese loopbaan daar deurgebring het.{{Sfn | Goddard | 2002 | p = 37}} Op 19 Mei 1994 het hy na ’n lang siekbed in sy huis in [[Pessac]], sowat 3 kilometer van die [[Universiteit van Bordeaux]] se kampus, gesterf in die teenwoordigheid van sy naaste geliefdes. Sy vrou is ’n paar jaar op 16 April 1991 reeds oorlede.{{Citation needed |date=Desember 2015}} == Verwysings == {{verwysings|3}} === Bibliografie === ===Bibliography=== * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-link=Jacques Ellul |year=1964 |title=The Technological Society |publisher=Random House |series=Vintage Books |chapter=translator's introduction |others=vertaal na Engels deur John Wilkinson }} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1964b |title=The Technological Society |publisher=Knopf}} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1965 |title=Propaganda: The Formation of Men’s Attitudes |publisher=Knopf }} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1969 |title=Violence: Reflections from a Christian Perspective |publisher=Seabury }} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1975 |title=The New Demons |publisher=Seabury Press}} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1976 |language=fr | location= Michigan |publisher=William B. Eerdmans |orig-year=1973/74, Labor & fides |title=Éthique de la liberté |others=vertaal na Engels deur Geoffrey W. Bromiley |trans-title=The Ethics of Freedom}} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1981 |title=Perspectives on Our Age |publisher=Seabury Press}} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1986 |orig-year=1984, Éditions du Seuil |title=La Subversion de Christianisme |others=vertaal na Engels deur Geoffrey W. Bromiley |language=fr |trans-title=The Subversion of Christianity |location= Michigan | publisher=William B Eerdmans }} * {{Citation |last=Ellul |first=Jacques |author-mask=3 |year=1988 |title=Anarchie et Christianisme |orig-year=Atelier de Création Libertaire |others=vertaal na Engels deur Geoffrey W. Bromiley |trans-title=Anarchy and Christianity |publisher=William B Eerdmans |location= Michigan |pages=71–74 |url= https://books.google.com/books?id=55_Oa12YTt0C|isbn= 9780802804952 }} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1989 |title=What I Believe |others=vertaal na Engels deur Geoffrey W. Bromiley |location=Michigan |publisher=William B. Eerdmans }} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1991 |title=Anarchy and Christianity |location=Michigan |publisher=William B. Eerdmans}} * {{Citation |first1=Jacques |last1=Ellul |author1-mask=3 |first2=Patrick |last2=Troude-Chastenet |year=1998 |title=On Religion, Technology, Politics: Conversations |others=France, Joan Mendes transl. |publisher=Scholars Press}} ;Werke oor Ellul * {{en}} Boli-Bennett, John. “The absolute dialectics of Jacques Ellul.” ''Research in Philosophy and Technology'' 3 (1980): 171-201. * {{en}} Bromiley, Geoffrey W. “Barth’s influence on Jacques Ellul.” ''Jacques Ellul: Interpretive Essays'' (1981): 32-51. * {{en}} Christians, Clifford G. & Van Hook, Jay M., eds. ''Jacques Ellul: Interpretive Essays''. Illinois: University of Illinois Press, 1981. * {{en}} Clendenin, Daniel B. “Theological method in Jacques Ellul.” (1986): 3756-3756. * {{en}} {{cite journal |last=Connell |first=Brian Lindsay |date=1999 |title=Interpretation of the law & the laws of interpretation in the work of Jacques Ellul |journal=Global Journal of Classical Theology |volume=1 |number=3 |issn=1521-6055 |url=http://www.globaljournalct.com/interpretation-of-the-law-and-the-laws-of-interpretation-in-the-work-of-jacques-ellul/ |access-date=29 July 2017}}<!-- * {{en}} {{cite journal |last=Connell |first=Brian Lindsay |date=1988 |title=Interpretation of the law & the laws of interpretation in the work of Jacques Ellul |work=Simon Greenleaf Rev. L. & Religion |volume=8 |p=91ff.}} * {{en}} {{cite |last=Connell |first=Brian Lindsay |date=January 1988 |title=Interpretation of the law and the laws of interpretation the work of Jacques Ellul |series=Evangelical Theological Society papers |oclc=18438221 |url=http://place.asburyseminary.edu/trenpapers/1495--> * {{en}} Dawn, Marva Jenine. ''The concept of ‘the principalities and powers’ in the works of Jacques Ellul.'' (1993): 0533-0533. * {{en}} Dawn, Marva Jenine “The Biblical Concept of ‘the Principalities and Powers’: John Yoder Points to Jacques Ellul.” ''The Wisdom of the Cross: Essays in Honor of John Howard Yoder'': 168-86. * {{en}} Driscoll, Cathy en Elden Wiebe. “Technical spirituality at work: Jacques Ellul on workplace spirituality.” ''Journal of Management Inquiry'' 16.4 (2007): 333-348. * {{en}} Eller, Vernard, “How Jacques Ellul Reads the Bible,” ''Christian Century'' 89 (1972): 1212-1215. * {{en}} Ellul, Jacques en Madeleine Garrigou-Lagrange. ''In season, out of season: an introduction to the thought of Jacques Ellul''. Harper San Francisco, 1982. * {{en}} Fasching, Darrell J. ''The thought of Jacques Ellul: A systematic exposition. Vol. 7.'' New York; Toronto: E. Mellen Press, 1981. * {{en}} Fasching, Darrell J. “The Dialectic of Apocalypse and Utopia in the Theological Ethics of Jacques Ellul.” ''Research in Philosophy and Technology'' 10 (1990): 149-165. * {{en}} Fowler, James. ''A synopsis and analysis of the thought and writings of Jacques Ellul.'' (2012). * {{en}} Gill, David W., “Jacques Ellul’s View of Scripture.” ''Journal of the Evangelical Theological Society'' 25 (1982). * {{en}} Gill, David W. ''The word of God in the ethics of Jacques Ellul.'' (1984). * {{en}} {{Citation |last=Goddard |first=Andrew |year=2002 |title=Living the Word, Resisting the World: The Life and Thought of Jacques Ellul |publisher=Paternoster Press}}. * {{en}} Gozzi Jr, Raymond. “Jacques Ellul on technique, media, and the spirit.” ''Atlantic Journal of Communication'' 8.1 (2000): 79-90. * {{en}} Graham, George J. “Jacques Ellul-Prophetic or Apocalyptic Theologian of Technology?.” ''The Political Science Reviewer'' 13 (1983): 213. * {{en}} Greenman, Jeffrey P., Read Mercer Schuchardt en Noah J. Toly. ''Understanding Jacques Ellul''. Wipf and Stock Publishers, 2012. * {{en}} Holloway, James Y., ed. ''Introducing Jacques Ellul''. Eerdmans, 1970. * {{en}} Hope, Samuel. “Homage to Jacques Ellul.” ''Arts Education Policy Review'' 97.5 (1996): 38-39. * {{en}} Jerónimo, Helena M. en Carl Mitcham. ''Jacques Ellul and the technological society in the 21st century.'' Ed. José Luís Garcia. Springer, 2013. * {{en}} {{cite book |last=Lasch |first=Christopher |chapter=The Social Thought of Jacques Ellul |title=The World of Nations: Reflections on American History, Politics, and Culture |location=New York, NY |publisher=Knopf |year=1973 |isbn=978-0-394-48394-8 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=pkO6AAAAIAAJ |access-date=29 July 2017}} * {{en}} Lovekin, David. “Jacques Ellul and the logic of technology.” ''Man and World'' 10.3 (1977): 251-272. * {{en}} Lovekin, David. ''Technique, discourse, and consciousness: An introduction to the philosophy of Jacques Ellul''. Lehigh University Press, 1991. * {{en}} Menninger, David C. “Jacques Ellul: A tempered profile.” ''The Review of Politics'' 37.2 (1975): 235-246. * {{en}} Menninger, David C. “Marx in the Social Thought of Jacques Ellul.” ''Jacques Ellul: Interpretive Essays'' (1981): 17-32. * {{en}} Menninger, David. “Politics or technique? A defense of Jacques Ellul.” ''Polity'' 14.1 (1981): 110-127. * {{en}} Mitcham, Carl. “Thinking Through Technology.” The University of Chicago Press, 1994. * {{en}} Pattillo, Matthew. “Violence, Anarchy, and Scripture: Jacques Ellul and [[René Girard]].” ''Contagion: Journal of Violence, Mimesis, and Culture'' 11.1 (2004): 25-54. * {{it}} Pizza, Cesare (2017), ''Jacques Ellul: un profeta di sventure'', Roma, {{ISBN|9788892321663}} * {{en}} Punzo, Vincent. “Jacques Ellul on the technical system and the challenge of Christian hope.” ''Proceedings of the American Catholic Philosophical Association''. Vol. 70. 1996. * {{en}} Ray, Ronald R., “Jacques Ellul’s Innocent Notes on Hermeneutics,” ''Interpretation'' 33 (1979): 268-282. * {{en}} Roy, Christian. “Ecological Personalism: The Bordeaux School of Bernard Charbonneau and Jacques Ellul.” ''Ethical perspectives'' 6.1 (1999): 33-45.2014 * {{en}} Shaw, Jeffrey M. ''Illusions of Freedom: Thomas Merton and Jacques Ellul on Technology and the Human Condition''. Eugene, OR: Wipf and Stock. {{ISBN|978-1625640581}}. * {{en}} Sklair, Leslie. “The Sociology of the Opposition to Science and Technology: With Special Reference to the Work of Jacques Ellul.” ''Comparative Studies in Society and History'' 13.2 (1971): 217-235. * {{en}} Terlizzese, Lawrence J. ''Hope in the thought of Jacques Ellul''. Wipf and Stock Publishers, 2005. * {{en}} Troup, Calvin L. “Include the Iconoclast: The Voice of Jacques Ellul in Contemporary Theory and Criticism.” ''Journal of Communication & Religion'' 21.1 (1998). * {{en}} Vanderburg, Willem H. “Technique and Responsibility: Think Globally, Act Locally, According to Jacques Ellul.” ''Technology and Responsibility''. Springer Netherlands, 1987. 115-132. * {{en}} Vanderburg, Willem H. “The Essential Connection Between the Two Parts of the Work of Jacques Ellul.” ''Bulletin of Science, Technology & Society'' 24.6 (2004):534-547. * {{en}} Van Vleet, Jacob E. ''Dialectical Theology and Jacques Ellul: An Introductory Exposition.'' Augsburg Fortress Publishers, 2014. {{saadjie}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Ellul, Jacques}} [[Kategorie:Franse filosowe]] [[Kategorie:Franse teoloë]] [[Kategorie:Franse sosioloë]] jarwrmz48zqvyn7pi71z1mhpwilnswa 2516507 2516505 2022-07-31T17:49:56Z Sobaka 328 opruim wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Persoon | eretitelvoorvoegsel = | naam = Jacques Ellul | eretitelagtervoegsel = | beeld = Jacques Ellul, 1990 (cropped).jpg | beeldonderskrif = Ellul in 1990 | uitspraak = | geboortenaam = Jacques César Émile Ellul | geboortedatum = 6 Januarie 1912 | geboorteplek = [[Bordeaux]], [[Frankryk]] | sterfdatum = {{SDEO|1912|01|06|1994|05|19}} | sterfplek = [[Pessac]], [[Frankryk]] | nasionaliteit = Frans | alma_mater = | beroep = Skrywer, filosoof, teoloog | werkgewer = [[Universiteit van Bordeaux]] | bekend_vir = | noemenswaardige_werke = ''Die tegnologiese gemeenskap''<br/>''Propaganda'' | termyn = | beweging = 20ste-eeuse filosofie | module = | module2 = | module3 = | module4 = | module5 = | module6 = | handtekening = | handtekeninggrootte = | handtekeningbeskrywing = }} '''Jacques Ellul''' (*6 Januarie 1912&nbsp;– †19 Mei 1994) was ’n [[Franse]] [[filosofie|filosoof]], [[sosiologie|sosioloog]], leketeoloog en [[professor]] wat ook bekend was as Christelike anargis. Ellul was jare lank hoogleraar in geskiedenis en die sosiologie van instellings aan die Fakulteit van Regte en Ekonomiese wetenskappe aan die [[Universiteit van Bordeaux]]. Hy was ’n bedrywige [[skrywer]] en het in sy leeftyd meer as 60 boeke en 600 artikels geskryf<ref>{{en}} {{cite book |first1=Marva |last1=Dawn |first2=Eugene |last2=Peterson |title=The Unnecessary Pastor: Rediscovering the Call |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |date=2000 |pages=103 }}</ref> waarvan talle besprekings bied oor [[propaganda]], die impak van tegnologie op die gemeenskap en die interaksie tussen geloof en politiek. Die dominante tema van sy werk het die bedreiging wat deur [[tegnologie|moderne tegnologie]] geskep is ten opsigte van menslike [[vryheid]] en [[godsdiens]] geblyk te wees. Ellul het nie gevra na die verwydering van moderne tegnologie of tegniek nie, maar het eerder daarna gestreef om ons persepsie van moderne tegnologie en tegniek te verander na iets wat ’n nutsmiddel is eerder as iets wat die status quo reguleer.<ref>{{en}} {{cite book |last=Ellul |first=Jacques |title=Perspectives On Our Age: Jacques Ellul Speaks On His Life And Work |publisher=House of Anansi Press Inc. |location=Toronto |date=2004 |pages=89 }}</ref> Twee van sy invloedrykste boeke is ''La technique ou l'enjeu du siècle'' (''Die tegnologiese gemeenskap'') en ''Propagandes'' (''Propaganda: die forming van menslike houdings''). Ellul word deur talle gesien as ’n filosoof maar hy is opgelei as sosioloog en het die kwessie van tegnologie en menslike aksie vanuit ’n [[dialektiek|dialektiese]] oogpunt beskou. Sy skrywes hou dikwels verband met die opkoms van ’n tegnologiese [[tiran]]nie oor die mensdom. As ’n filosoof en teoloog het hy voorts die godsdienstigheid van die tegnologiese gemeenskap ontdek. In 2000 het ’n groep oudstudente van Ellul die Internasionale Jaqcues Ellul-genootskap gestig. Die genootskap, wat akademici van ’n verskeidenheid studievelde insluit, is toegewy aan die voortsetting van Ellul se nalatenskap en die bespreking van die kontemporêre toepaslikheid en implikasies van sy werke.<ref>{{cite web |url=http://ellul.org/?page_id=126 |title=About |publisher=International Jacques Ellul Society |access-date=2013-11-30 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203034829/http://ellul.org/?page_id=126 |archive-date=2013-12-03 }}</ref> == Lewe en invloede== Ellul is op 6 Januarie 1912 in [[Bordeaux]], [[Frankryk]] gebore as die seun van Marthe Mendes (’n Frans-Portugese protestantse vrou) en Joseph Ellul, ’n [[Oosters-Ortodokse Kerk|Oosters-Ortodokse Christen]] afkomstig van Malta wie se ouers Italiaans-Maltees (vader) en Serwies (moeder) was, wat tóé ’n oortuigde [[Voltaire|Voltairiaanse]] [[deïsme|deïs]] was. As tiener wou Ellul ’n offisier in die vloot word, maar sy vader het toegesien dat hy in die [[reg]]te studeer. Hy is in 1937 met Yvette Lensvelt getroud.{{Sfn | Ellul | Troude-Chastenet | 1998 | pp = 2, 11}} Ellul het sy opleiding aan die [[Universiteit van Bordeaux|universiteite van Bordeaux]] en [[Universiteit van Parys|Parys]] ontvang. Gedurende die [[Tweede Wêreldoorlog]] was hy ’n leier in die [[Franse Weerstand]].{{Sfn | Ellul | 1964 | p = ix | ps =, transl. introd.}} Hy is in 2001 met die titel ''Regverdige onder die Volkere'' deur Jad Wasjem vereer vir sy pogings om Jodelewens te red.<ref>{{en}} {{cite web|url= http://www.yadvashem.org/yv/pdf-drupal/france.pdf |title= Righteous Among the Nations Recognized by Yad Vashem as of 1 January 2011&nbsp;– France |publisher= Yad Vashem|date=2011-01-01 | place = Jerusalem, [[Israel|IL]] |access-date= 2011-08-15}}</ref> Hy was ook ’n lekeprediker in die Hervormde Kerk van Frankryk en het ’n hoë posisie in dié kerk se Nasionale Raad beklee.{{Sfn | Ellul | 1981 | p = 24}} Ellul was goed bevriend met [[Bernard Charbonneau]] wat ook ’n skrywer van [[Akwitanië]] en ’n protagonis van die Franse personalisme-beweging was. Hulle het in die akademiese jaar van 1929-1930 in die Protestantse Studentevereniging ontmoet. Albei het ook erken dat hulle ’n groot invloed op mekaar gehad het. Teen die vroeë 1930’s was Ellul se drie primêre bronne van inspirasie [[Karl Marx]], [[Søren Kierkegaard]] en [[Karl Barth]]. Ellul het aanvanklik met die ideë van Karl Marx kennis gemaak gedurende ’n lesing in ekonomie deur Joseph Benzacar in 1929-1930; Ellul het gevolglik vir Marx bestudeer en ’n produktiewe eksegeet van sy teorieë geword. In dieselfde tydperk het hy te wete gekom van Kierkegaard se Christelike eksistensialisme. Volgens Ellul het Marx en Kierkegaard die grootste invloed op hom gehad en dit is die enigste twee skrywers van wie hy al die werke gelees het.{{Sfn | Goddard | 2002 | p = 16}} Voorts het hy Karl Barth, wat ’n leier van [[Bekennende Kirche|die weerstand]] teen die Duitse staatskerk in die Tweede Wiereldoorlog was,<ref>{{en}} {{Citation |first=Timothy |last=Gorringe |year=1999 |title=Karl Barth: Against Hegemony |publisher=Oxford University Press |page=158}}.</ref> as die grootste teoloog van die 20ste eeu beskou.{{Sfn | Ellul | Troude-Chastenet | 1998 | p = 4}} Saam met hierdie intellektuele invloede, het Ellul ook gesê dat sy vader ’n groot rol in sy lewe gespeel het en ook sy rolmodel was.{{Sfn | Ellul | Troude-Chastenet | 1998 | p = 92}} Hierdie teologiese invloede het gelei tot toegewyde volgers maar ook gemene vyande. In die breë, en veral in sy boeke wat oor teologiese kwessies handel, herhaal Ellul die standpunte van Barth – wie se polêre dialektiek van die woord van God, waarin die evangelie die wêreld tegelykertyd oordeel en vernuwe – en het dit sy teologiese perspektief gevorm.<ref>{{en}} {{Citation |first=Geoffrey W |last=Bromiley |year=1981 |contribution=Barth’s Influence on Jacques Ellul |title=Jacques Ellul: Interpretive Essays |editor1-first=Clifford G |editor1-last=Christians |editor2-first=Jay M |editor2-last=Van Hook |publisher=University of Illinois Press |pages=32–51 }}.</ref> In ''Jacques Ellul: A Systemic Exposition'' beweer Darrell J. Fasching dat Ellul geglo het “dat dit wat die gegewe realiteit ontheilig, eindelik op sy beur weer die nuwe heilige realiteit word.”<ref>{{en}} {{Citation |first=Darrell J. |last=Fasching |title=Jacques Ellul: A Systematic Exposition |publisher=E. Mellen Press |year=1981 |page=35 }}</ref> In 1932 na, wat Ellul beskryf as “’n baie wrede en baie plotselinge gesprek”, het hy hom as ’n Christen verklaar.<ref>{{en}} {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |year=1981 |title=Perspectives on Our Age: Jacques Ellul Speaks on His Life and Work |editor-first=William H. |editor-last=Vanderburg |publisher=Kanadese Uitsaaikorporasie |page=14 }}.</ref> Ellul glo dat hy omtrent 17 (1929-1930) was en sy somer saam met vriende in Blanquefort, Frnakryk gespandeer het. Terwyl hy alleen in die huis besig was met ’n vertaling van ''[[Faust (Goethe)|Faust]]'' het Ellul geweet (sonder om iets te sien of te hoor) dat hy in die teenwoordigheid van iets so verstommend, so oorweldigend was wat die kern van sy wese betree het. Hy het op ’n fiets geklim en gevlug en uiteindelik tot die gevolgtrekking gekom dat hy in die teenwoordigheid van God was. Hierdie ervaring het die gesprekproses aan die gang gesit wat volgens Ellul vir jare daarna voortgeduur het.{{Sfn | Ellul | Troude-Chastenet | 1998 | p = 5}} Hoewel Ellul homself as ’n Protestant geïdentifiseer het, was hy krities teenoor die owerheid van die kerk in die breë omdat hy geglo het dat die kerkdogmas nie genoeg klem op die leëringe van Jesus of Christelike skrif plaas nie.<ref>{{en}} {{cite book |last=Ellul |first=Jacques |title=Anarchy and Christianity |publisher=WIPF & Stock |location=Eugene, Oregon |date=1998 |pages=45 }}</ref> Ellul was ook prominent in die wêreldwye [[ekumenisme|ekumeniese beweging]] hoewel hy later skerp kritiek teenoor die beweging uitgespreek het oor wat hy gemeen het onoordeelkundige goedkeuring van politieke instellings was (hoofsaaklik [[Links (politiek)|linkse politiek]]).{{Sfn | Goddard | 2002 | p = 41}} Hy was egter nie vriendeliker in sy beoordeling van diegene aan die [[Regs (politiek)|regterkant]] nie; hy het ’n uitdruklik antipolitieke standpunt gehuldig as ’n alternatief tot albei. Ellul was voorts ook ’n groot aanhanger van [[Pierre-Joseph Proudhon]]<ref>{{en}} {{cite book |last=Ellul |first=Jacques |title=Anarchy and Christianity |publisher=WIPF & Stock |location=Eugene, Oregon |date=1998 |pages=2 }}</ref> wat hom oortuig het dat die skep van nuwe instellings vanuit voetsoolvlak die beste manier was om ’n anargistiese samelewing te skep. Hy het gesê dat sy uitkyk grens aan anargosindikalisme,<ref>{{en}} {{cite book |last=Ellul |first=Jacques |title=Anarchy and Christianity |publisher=WIPF & Stock |location=Eugene, Oregon |date=1998 |pages=21 }}</ref> maar die tipe verandering wat Ellul bepleit het, was egter ’n evolusionêre benadering deur middel van ’n “… Proudhonse sosialisme … deur die pers en die ekonomiese strukture te omskep – deur middel van ’n federatiewe koöperatiewe benadering …”<ref>{{en}} {{cite book |last=Ellul |first=Jacques |title=Perspectives On Our Age: Jacques Ellul Speaks On His Life And Work |publisher=House of Anansi Press Inc. |location=Toronto |date=2004 |pages=18 }}</ref> wat sou lei tot ’n [[Anargisme|anargistiese]] gemeenskap wat op federalisme en die mutualistiese ekonomie van Proudhon gebaseer is. Met betrekking tot Jesus en anargisme het hy geglo dat Jesus nie bloot ’n sosialis was nie, maar ’n anargis en dat “… anargisme die volste en ernstigste vorm van sosialisme [is].”<ref>{{en}} {{cite book |last=Ellul |first=Jacques |title=Anarchy and Christianity |publisher=WIPF & Stock |location=Eugene, Oregon |date=1998 |pages=3 }}</ref> Ellul word erken dat hy die frase: “Dink globaal, tree plaaslik op” geskep het.<ref>{{en}} {{Citation |first=Randal |last=Marlin |year=2002 |title=Propaganda and the Ethics of Persuasion |publisher=Broadview Press |page=34 }}.</ref> Hy het dikwels gesê dat hy per toeval in Bordeaux gebore is, maar dat hy by keuse byna sy hele akademiese loopbaan daar deurgebring het.{{Sfn | Goddard | 2002 | p = 37}} Op 19 Mei 1994 het hy na ’n lang siekbed in sy huis in [[Pessac]], sowat 3 kilometer van die [[Universiteit van Bordeaux]] se kampus, gesterf in die teenwoordigheid van sy naaste geliefdes. Sy vrou is ’n paar jaar op 16 April 1991 reeds oorlede.{{Citation needed |date=Desember 2015}} == Verwysings == {{verwysings|3}} === Bibliografie === * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-link=Jacques Ellul |year=1964 |title=The Technological Society |publisher=Random House |series=Vintage Books |chapter=translator's introduction |others=vertaal na Engels deur John Wilkinson }} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1964b |title=The Technological Society |publisher=Knopf}} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1965 |title=Propaganda: The Formation of Men’s Attitudes |publisher=Knopf }} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1969 |title=Violence: Reflections from a Christian Perspective |publisher=Seabury }} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1975 |title=The New Demons |publisher=Seabury Press}} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1976 |language=fr | location= Michigan |publisher=William B. Eerdmans |orig-year=1973/74, Labor & fides |title=Éthique de la liberté |others=vertaal na Engels deur Geoffrey W. Bromiley |trans-title=The Ethics of Freedom}} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1981 |title=Perspectives on Our Age |publisher=Seabury Press}} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1986 |orig-year=1984, Éditions du Seuil |title=La Subversion de Christianisme |others=vertaal na Engels deur Geoffrey W. Bromiley |language=fr |trans-title=The Subversion of Christianity |location= Michigan | publisher=William B Eerdmans }} * {{Citation |last=Ellul |first=Jacques |author-mask=3 |year=1988 |title=Anarchie et Christianisme |orig-year=Atelier de Création Libertaire |others=vertaal na Engels deur Geoffrey W. Bromiley |trans-title=Anarchy and Christianity |publisher=William B Eerdmans |location= Michigan |pages=71–74 |url= https://books.google.com/books?id=55_Oa12YTt0C|isbn= 9780802804952 }} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1989 |title=What I Believe |others=vertaal na Engels deur Geoffrey W. Bromiley |location=Michigan |publisher=William B. Eerdmans }} * {{Citation |first=Jacques |last=Ellul |author-mask=3 |year=1991 |title=Anarchy and Christianity |location=Michigan |publisher=William B. Eerdmans}} * {{Citation |first1=Jacques |last1=Ellul |author1-mask=3 |first2=Patrick |last2=Troude-Chastenet |year=1998 |title=On Religion, Technology, Politics: Conversations |others=France, Joan Mendes transl. |publisher=Scholars Press}} ;Werke oor Ellul * {{en}} Boli-Bennett, John. “The absolute dialectics of Jacques Ellul.” ''Research in Philosophy and Technology'' 3 (1980): 171-201. * {{en}} Bromiley, Geoffrey W. “Barth’s influence on Jacques Ellul.” ''Jacques Ellul: Interpretive Essays'' (1981): 32-51. * {{en}} Christians, Clifford G. & Van Hook, Jay M., eds. ''Jacques Ellul: Interpretive Essays''. Illinois: University of Illinois Press, 1981. * {{en}} Clendenin, Daniel B. “Theological method in Jacques Ellul.” (1986): 3756-3756. * {{en}} {{cite journal |last=Connell |first=Brian Lindsay |date=1999 |title=Interpretation of the law & the laws of interpretation in the work of Jacques Ellul |journal=Global Journal of Classical Theology |volume=1 |number=3 |issn=1521-6055 |url=http://www.globaljournalct.com/interpretation-of-the-law-and-the-laws-of-interpretation-in-the-work-of-jacques-ellul/ |access-date=29 July 2017}}<!-- * {{en}} {{cite journal |last=Connell |first=Brian Lindsay |date=1988 |title=Interpretation of the law & the laws of interpretation in the work of Jacques Ellul |work=Simon Greenleaf Rev. L. & Religion |volume=8 |p=91ff.}} * {{en}} {{cite |last=Connell |first=Brian Lindsay |date=January 1988 |title=Interpretation of the law and the laws of interpretation the work of Jacques Ellul |series=Evangelical Theological Society papers |oclc=18438221 |url=http://place.asburyseminary.edu/trenpapers/1495--> * {{en}} Dawn, Marva Jenine. ''The concept of ‘the principalities and powers’ in the works of Jacques Ellul.'' (1993): 0533-0533. * {{en}} Dawn, Marva Jenine “The Biblical Concept of ‘the Principalities and Powers’: John Yoder Points to Jacques Ellul.” ''The Wisdom of the Cross: Essays in Honor of John Howard Yoder'': 168-86. * {{en}} Driscoll, Cathy en Elden Wiebe. “Technical spirituality at work: Jacques Ellul on workplace spirituality.” ''Journal of Management Inquiry'' 16.4 (2007): 333-348. * {{en}} Eller, Vernard, “How Jacques Ellul Reads the Bible,” ''Christian Century'' 89 (1972): 1212-1215. * {{en}} Ellul, Jacques en Madeleine Garrigou-Lagrange. ''In season, out of season: an introduction to the thought of Jacques Ellul''. Harper San Francisco, 1982. * {{en}} Fasching, Darrell J. ''The thought of Jacques Ellul: A systematic exposition. Vol. 7.'' New York; Toronto: E. Mellen Press, 1981. * {{en}} Fasching, Darrell J. “The Dialectic of Apocalypse and Utopia in the Theological Ethics of Jacques Ellul.” ''Research in Philosophy and Technology'' 10 (1990): 149-165. * {{en}} Fowler, James. ''A synopsis and analysis of the thought and writings of Jacques Ellul.'' (2012). * {{en}} Gill, David W., “Jacques Ellul’s View of Scripture.” ''Journal of the Evangelical Theological Society'' 25 (1982). * {{en}} Gill, David W. ''The word of God in the ethics of Jacques Ellul.'' (1984). * {{en}} {{Citation |last=Goddard |first=Andrew |year=2002 |title=Living the Word, Resisting the World: The Life and Thought of Jacques Ellul |publisher=Paternoster Press}}. * {{en}} Gozzi Jr, Raymond. “Jacques Ellul on technique, media, and the spirit.” ''Atlantic Journal of Communication'' 8.1 (2000): 79-90. * {{en}} Graham, George J. “Jacques Ellul-Prophetic or Apocalyptic Theologian of Technology?.” ''The Political Science Reviewer'' 13 (1983): 213. * {{en}} Greenman, Jeffrey P., Read Mercer Schuchardt en Noah J. Toly. ''Understanding Jacques Ellul''. Wipf and Stock Publishers, 2012. * {{en}} Holloway, James Y., ed. ''Introducing Jacques Ellul''. Eerdmans, 1970. * {{en}} Hope, Samuel. “Homage to Jacques Ellul.” ''Arts Education Policy Review'' 97.5 (1996): 38-39. * {{en}} Jerónimo, Helena M. en Carl Mitcham. ''Jacques Ellul and the technological society in the 21st century.'' Ed. José Luís Garcia. Springer, 2013. * {{en}} {{cite book |last=Lasch |first=Christopher |chapter=The Social Thought of Jacques Ellul |title=The World of Nations: Reflections on American History, Politics, and Culture |location=New York, NY |publisher=Knopf |year=1973 |isbn=978-0-394-48394-8 |chapter-url=https://books.google.com/books?id=pkO6AAAAIAAJ |access-date=29 July 2017}} * {{en}} Lovekin, David. “Jacques Ellul and the logic of technology.” ''Man and World'' 10.3 (1977): 251-272. * {{en}} Lovekin, David. ''Technique, discourse, and consciousness: An introduction to the philosophy of Jacques Ellul''. Lehigh University Press, 1991. * {{en}} Menninger, David C. “Jacques Ellul: A tempered profile.” ''The Review of Politics'' 37.2 (1975): 235-246. * {{en}} Menninger, David C. “Marx in the Social Thought of Jacques Ellul.” ''Jacques Ellul: Interpretive Essays'' (1981): 17-32. * {{en}} Menninger, David. “Politics or technique? A defense of Jacques Ellul.” ''Polity'' 14.1 (1981): 110-127. * {{en}} Mitcham, Carl. “Thinking Through Technology.” The University of Chicago Press, 1994. * {{en}} Pattillo, Matthew. “Violence, Anarchy, and Scripture: Jacques Ellul and [[René Girard]].” ''Contagion: Journal of Violence, Mimesis, and Culture'' 11.1 (2004): 25-54. * {{it}} Pizza, Cesare (2017), ''Jacques Ellul: un profeta di sventure'', Roma, {{ISBN|9788892321663}} * {{en}} Punzo, Vincent. “Jacques Ellul on the technical system and the challenge of Christian hope.” ''Proceedings of the American Catholic Philosophical Association''. Vol. 70. 1996. * {{en}} Ray, Ronald R., “Jacques Ellul’s Innocent Notes on Hermeneutics,” ''Interpretation'' 33 (1979): 268-282. * {{en}} Roy, Christian. “Ecological Personalism: The Bordeaux School of Bernard Charbonneau and Jacques Ellul.” ''Ethical perspectives'' 6.1 (1999): 33-45.2014 * {{en}} Shaw, Jeffrey M. ''Illusions of Freedom: Thomas Merton and Jacques Ellul on Technology and the Human Condition''. Eugene, OR: Wipf and Stock. {{ISBN|978-1625640581}}. * {{en}} Sklair, Leslie. “The Sociology of the Opposition to Science and Technology: With Special Reference to the Work of Jacques Ellul.” ''Comparative Studies in Society and History'' 13.2 (1971): 217-235. * {{en}} Terlizzese, Lawrence J. ''Hope in the thought of Jacques Ellul''. Wipf and Stock Publishers, 2005. * {{en}} Troup, Calvin L. “Include the Iconoclast: The Voice of Jacques Ellul in Contemporary Theory and Criticism.” ''Journal of Communication & Religion'' 21.1 (1998). * {{en}} Vanderburg, Willem H. “Technique and Responsibility: Think Globally, Act Locally, According to Jacques Ellul.” ''Technology and Responsibility''. Springer Netherlands, 1987. 115-132. * {{en}} Vanderburg, Willem H. “The Essential Connection Between the Two Parts of the Work of Jacques Ellul.” ''Bulletin of Science, Technology & Society'' 24.6 (2004):534-547. * {{en}} Van Vleet, Jacob E. ''Dialectical Theology and Jacques Ellul: An Introductory Exposition.'' Augsburg Fortress Publishers, 2014. {{saadjie}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Ellul, Jacques}} [[Kategorie:Franse filosowe]] [[Kategorie:Franse teoloë]] [[Kategorie:Franse sosioloë]] nz55oou7jc304hqmwza096glnzuy17v 0 372449 2516400 2390643 2022-07-31T12:40:33Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Universiteit |naam = Universiteit van Gent |plaaslike naam = Universiteit Gent |latynse naam = Academia Gandavensis |image_name = Braemtzegel.png |beeldonderskrif = Seel van die Universiteit van Gent |leuse = ''Sapere Aude'' ([[Latyn]])/Durf Denken ([[Vlaams (taalkunde)|Vlaams]]) |gestig = [[1817]] |gesluit = |tipe = Openbare universiteit<!-- |affiliasie = Konferensie van Europese Skole vir Gevorderde Ingenieursstudies en -navorsing (CESAER)<br>Erasmus Studentenetwerk<br>Europese Universiteitsassosiasie<br>Gilde van Europese Navorsingsintensiewe Universiteite<br>Santander-Netwerk--> |amptenaar_in_beheer = |voorsitter = |voorsittende beampte= |kanselier = |president = |visie-president = |superintendent = |provoos = |visie_kanselier = |rektor = Rik van de Walle |prinsipaal = |dekaan = |direkteur = |fakulteit = |personeel = 9,000 |studentetal = 44,000 |voorgraadse studente= |nagraadse studente = |doktoraal = |ander = |ligging = [[Gent]], [[België]] |stad = [[Gent]] |land = [[België]] |kampus = Stedelik |webwerf ={{URL|http://www.ugent.be}} |kleure = Blou en wit<ref>[https://styleguide.ugent.be/basic-principles/colours.html#corporate-colours Basic principles: Corporate colours] – webwerf van die UGent</ref><br>{{color box|#1E64C8}} {{color box|#FFFFFF}} |logo =Ghent University logo.svg |logo_size = 150px }} Die '''Universiteit van Gent''' is 'n openbare navorsings[[universiteit]] wat in [[Gent]], [[België]] geleë is. Dit is in [[1817]] deur koning [[Willem I van Nederland|Willem I]] van die [[Verenigde Koninkryk van die Nederlande|Verenigde Nederlande]] gestig. Na die [[Belgiese Rewolusie|Belgiese rewolusie]] van [[1830]] het die nuutgevormde Belgiese staat die universiteit begin administreer. In dieselfde jaar word die universiteit die eerste [[Nederlands|Nederlandstalige]] universiteit in België, terwyl [[Frans]] voorheen die standaard akademiese taal aan die ''Université de [[Gent|Gand]]'' was. In [[1991]] verkry dit aansienlike outonomiteit en verander sy naam dienooreenkomstig van die ''Rijksuniversiteit Gent'' na die huidige benaming. == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == *Anne-Marie Simon-Van der Meersch en Elienne Langendries, &apos;&apos;175 Jaar Universiteit Gent. Een verhaal in beeld&apos;&apos;, 1992, 335 p. ISBN 9072931300 *Gita Deneckere, &apos;&apos;Uit de ivoren toren. 200 jaar universiteit Gent&apos;&apos;, 2017. ISBN 9789490880170 {{Normdata}} [[Kategorie:Belgiese universiteite]] 4chbha7t3o2efzo9cyf40qgt5vmhiiz 0 372453 2516497 2515364 2022-07-31T17:34:11Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki '''[[Aston Martin]]''' is 'n Britse motorvervaardiger wat reeds histories aan [[Formule Een]]wedrenne deelgeneem het. Die maatskappy het die eerste keer aan Formule Een deelgeneem tydens die 1959-seisoen, toe hulle die DBR4-onderstel met hul eie enjin ingeskryf het, maar geen punte kon behaal nie. Hulle het gedurende die 1960-seisoen steeds swak presteer, en weer eens geen punte behaal nie. As gevolg hiervan het Aston Martin besluit om homself ná 1960 uit Formule Een te onttrek. 'n Kommersiële handelsmerkverandering van die [[Racing Point F1-span]] het daartoe gelei dat hierdie span vanaf [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] as Aston Martin bekend staan, en met [[Mercedes-Benz|Mercedes-krageenhede]] meeding. Die spanhoof is Mike Krack, met [[Lance Stroll]] en [[Sebastian Vettel]] hul renjaers. === 2021 – === {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%;" ! Jaar ! Onderstel, enjin en bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Posisie |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |rowspan="3"| AMR21, [[Mercedes-Benz|Mercedes]] M12 E Performance 1.6 [[V6-enjin|V6]] [[Turbo-aanjaer|t]]<br/><br/>{{Pirelli}} | | [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{vlagikoon|POR}} | [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> [[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OST]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> {{vlagikoon|NED}} | [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] | [[2021 Katarse Grand Prix|QAT]] <br /> {{vlagikoon|QAT}} | [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> {{vlagikoon|SAU}} | [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3"| '''77''' |rowspan="3"| '''7de''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=cfcfff| 15 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=dfdfdf| 2 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=cfcfff| 17 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=000000 style="color:white"| DSQ |bgcolor=dfffdf| 5 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=cfcfff| 18 |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 11 |- |align="left"| {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=dfffdf| 10 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=cfcfff| 13 |bgcolor=dfffdf| 8 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=cfcfff| 20 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=dfffdf| 7 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=dfffdf| 9 |bgcolor=cfcfff| 12 |bgcolor=cfcfff| 14 |bgcolor=efcfff| DNF |bgcolor=dfffdf| 6 |bgcolor=cfcfff| 11 |bgcolor=cfcfff| 13 |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="4"| [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] |rowspan="4"| AMR22, [[Mercedes-Benz|Mercedes]] M13 E Performance 1.6 [[V6-enjin|V6]] [[Turbo-aanjaer|t]]<br/><br/>{{Pirelli}} | |bgcolor=| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} |bgcolor=| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/> {{vlagikoon|SAU}} |bgcolor=| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> {{vlagikoon|AUS}} |bgcolor=| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/> [[Beeld:Flag of Miami, Florida.svg|20px|rand]] |bgcolor=| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/> {{vlagikoon|ESP}} |bgcolor=| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/> {{vlagikoon|MON}} |bgcolor=| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/> {{vlagikoon|AZE}} |bgcolor=| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/> {{vlagikoon|CAN}} |bgcolor=| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/> {{vlagikoon|GBR}} |bgcolor=| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OST]]<br/> {{vlagikoon|AUT}} |bgcolor=| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/> {{vlagikoon|FRA}} |bgcolor=| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/> {{vlagikoon|HUN}} |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> {{vlagikoon|BEL}} |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> {{vlagikoon|NED}} |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> {{vlagikoon|SIN}} |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> {{vlagikoon|JPN}} |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> {{vlagikoon|VSA}} |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> {{vlagikoon|MEX}} |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="4" |'''9*''' |rowspan="4" |'''20*''' |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] |bgcolor=|DNS (Covid) |bgcolor=|DNS (Covid) |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=dfffdf|8 |bgcolor=cfcfff|17† |bgcolor=cfcfff|11 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=cfcfff|11 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"| {{DE-VLAG}} [[Nico Hülkenberg]] |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"| {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=cfcfff|15 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=cfcfff|16 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=cfcfff|11 |bgcolor=cfcfff|13 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=cfcfff|11 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |} '''*''' Seisoen nog aan die gang<br/> † Die renjaer het nie die wedren voltooi nie, maar is nogtans geklassifiseer omdat hy meer as 90% van die ren voltooi het.<br/> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. == Eksterne skakels == * {{Amptelike webwerf|https://www.astonmartinf1.com}} [[Kategorie:Formule Een-vervaardigers]] irgfn41457ywf5q2nwyebcyuhuxfa6b 0 373599 2516582 2515149 2022-07-31T20:55:38Z SpesBona 2720 + Prent wikitext text/x-wiki [[Beeld:Face of Parvati dancer.jpg|thumb|220px|’n Danseres met ’n ''tripundra'' aan haar voorkop.]] [[Beeld:A Hindu wedding ritual in progress b.jpg||thumb|220px|’n Tilaka-seremonie tydens ’n Hindoe-huwelik.]] In [[Hindoeïsme]] is die '''tilaka''' ([[Sanskrit]]: तिलक; [[Hindi]]: ''tilak'') ’n merk wat gewoonlik aan die voorkop gedra word, op die belangrikste [[chakra]] van die liggaam wat die [[ajna]] of "derde-oog-chakra" genoem word. Soms word dit aan ander dele van die liggaam soos die nek, hand, bors of arms gedra. ’n Tilaka kan daagliks of op spesiale geleenthede soos godsdiensgeleenthede gedra word, na gelang van die streek se gebruike. Die term verwys ook na die Hindoeritueel om iemand se voorkop met ’n geurige pasta, soos van [[sandelhout]] of [[vermiljoen]], te merk wanneer hulle op ’n plek aankom as ’n verwelkoming en bewys van eer.<ref name=axelmichaels100>Axel Michaels (2015), ''Homo Ritualis: Hindu Ritual and Its Significance for Ritual Theory'', Oxford University Press, {{ISBN|978-0190262631}}, ble. 100-112, 327</ref> In die geskiedenis is ’n tilaka ook deur ander [[Dharma|Dharmiese kulture]], soos [[Boeddhisme]], [[Djainisme]] en [[Sikhisme]], gedra onder invloed van Hindoeïsme en sy spirituele en filosofiese oortuigings. ==Beskrywing== Die tilaka word gemaak deur poeier of pasta aan die voorkop te smeer. Volgelinge van [[Vaishnavisme]] dra dit vertikaal. Dit bestaan uit ’n lang vertikale merk wat net onder die [[haar]]lyn begin en strek tot byna by die punt van die neus; hulle word ook ''urdhva pundra'' genoem.<ref name=lochtefeldupundra>James Lochtefeld (2002), "Urdhvapundra", ''The Illustrated Encyclopedia of Hinduism, Vol. 2: N–Z'', Rosen Publishing, {{ISBN|978-0823931798}}, bl. 724</ref> Die bokant lyk soos ’n lang "U". Daar kan ook twee merke aan die slaap wees. Dié tilaka word tradisioneel van ’n sandelhoutpasta gemaak. Die ander belangrike soort tilaka word dikwels deur volgelinge van [[Shaivisme]] gedra en is bekend as ’n ''rudra-tilaka'' of ''tripundra''.<ref>{{cite book|last= Deussen|first=Paul| title=Sixty Upanishads of the Veda|year= 1997|publisher=Motilal Banarsidass|isbn=978-81-208-1467-7 |url=https://books.google.com/books?id=XYepeIGUY0gC}}</ref><ref>{{cite book|first=Klaus K.|last= Klostermaier|title=Mythologies and Philosophies of Salvation in the Theistic Traditions of India|year= 1984|publisher=Wilfrid Laurier Univ. Press|isbn=978-0-88920-158-3}}</ref> Dit bestaan uit drie horisontale lyne oor die voorkop met ’n enkele lyn of sirkel in die middel. Dit word tradisioneel gemaak van die heilige as van brandoffers. Dié vorm is die antiekste van die twee en toon ooreenkomste met soortgelyke merke wat dwarsoor die wêreld gedra word. [[Shaktisme|Shaktas]], aanbidders van die verskeie vorme van die godin [[Devi]], dra ’n groot rooi kol van vermiljoen of rooi [[borrie]] aan die voorkop. ==Verwysings== {{Verwysings|2}} ==Skakels== {{CommonsKategorie-inlyn|Tilak}} {{vertaaluit| taalafk = en | il = Tilaka}} {{Normdata}} [[Kategorie:Hindoeïsme]] [[Kategorie:Boeddhisme]] [[Kategorie:Djainisme]] [[Kategorie:Sikhisme]] 3vd4vttkpr8r9p0ouuo1fpkccm3zx6a 0 381962 2516370 2473314 2022-07-31T12:12:23Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Persoon | naam = Endre Fülei-Szántó | beeld = Füleiszantoendreesszüleinekasirja.jpg | beeldbeskrywing = | onderskrif = Die graf van Endre Fülei-Szántó en sy ouers word begrawe in die Farkasréti-begraafplaas in Boedapest.. | geboortenaam = | geboortedatum = 28 September 1924 | geboorteplek = Budapest, [[Hongarye]] | dood_datum = 16 Januarie 1995 | sterfteplek = Pécs, [[Hongarye]] | ouers = Endre Fülei-Szántó (vader)<br /> Rétay Margit (moeder) | kinders = {{hlist|András|Éva}} | alma_mater = Universiteit Eötvös Loránd | religie = | beroep = Taalkundige, universiteitsprofessor }} '''Endre Fülei-Szántó ''' ([[28 September]] [[1924]] – [[16 Januarie]] [[1995]]) was 'n geesteswetenskappe, taalkundige, filoloog, universiteitsprofessor. == Biografie == Endre Fülei-Szántó studeer aan die Hoërskool Piarist in Boedapest en studeer in 1942. In 1944 behaal hy 'n regsgraad en in 1948 'n doktorsgraad in regte en politieke wetenskap aan die Pázmány Péter Universiteit. Hy studeer filosofie en sielkunde, ontvang 'n meestersgraad in Frans en studeer ekonomie vir twee semesters. Hy is in 1948 gearresteer en deur die Militêre Tribunaal in die eerste instansie tot lewenslange gevangenisstraf en tien jaar in die tweede instansie gevonnis. Hy het saam met baie van die beskuldigdes in die Rajk -verhoor deur veterane van die Spaanse burgeroorlog in 'n sel gegaan. Só het hy Spaans geleer. Sedert 1982 is hy professor aan die Departement Hongaarse Tale van die Janus Pannonius Universiteit. Tussen 1986 en 1990 was hy vier jaar as besoekende professor aan die Universiteit van Boekarest. Tussen 1990 en 1992 het hy die Spaanse departement en hoofvak in Pécs gereël. == Groot publikasies == * Theory of Teaching Material and Modern Teaching Materials In: Modern Linguistics and Language Teaching (International Confernce Bp., 1–5 April 1971): 77–87, Akadémiai Kiadó, Bp. 1975. * „Impositive sentences in Spanish. Theory and description in linguistic pragmatics”. Henk Haverkate, Amsterdam: North-Holland Publishing Company, 1979. * Speculative grammars of the Middle Ages. The doctrine of Partes orationis of the Modistae by Bursill-Hall, G. L. Publication date 1972. Fülei-Szántó Endre. 246-255. * ”Congressus internationalis Fenno-Ugristarum "Congressus internationalis Fenno-Ugristarum" Tractationes participantium Hungarorum sectiorum linguisticarum Congressus VI. internationalis Fenno-Ugristarum "Tractationes participantium Hungarorum sectiorum linguisticarum Congressus VI. internationalis Fenno-Ugristarum" Budapest. Akadémiai Kiadó., 1984. * Just, Economica, Linguistica In: Sprache und Information (Wirtschaft) Attikon Verlag (Hrg.: Theo Bungarten) Hamburg, 1988. * Fortress in captivity: the psychological adventures of a visiting teacher in the Balkans. Pécs Baranya M. Kvt., (Pécs Molnár) 1993). (in Hongaars) * Model S - O (strukture–operacije) In: Aktivne metode i moderna pomogala u nastavi dstranih jezika (511–518.) Zagreb 1971. * Ein Versuch der logischen und grammatischen Beschreibung der Modalitaten in einigen Sprachen In: Papers from the International Symposium on Applied Contrasive Linguistics (141–157.) Stuttgart 1971. * Modern Linguistics and up-tu-date Teaching Materials (Társszerző Hegedűs József) In: FIPLV–TIT Kongresszus, 1971. április 3.) * Der Zusammengesetzte Satz im Lehrmaterial In: Iral-Sonderband (207–214.) Heidelberg 1972. * La gramática generativa y la enseńanza del espańol In: Boletin de AEPE No. 8. Madrid 1973. * Generative Grammar and Teaching Materials In: Comenius Emlékkönyv Bratislava 1973. * Oraciones nucleares en alemán, inglés, espańol y húngaro YELMO – Rev. del profesor de espańol 1973. No. 14. Madrid 1973. In: Actas del internacional de Estudios Hispánicos (277–283.) Bp. 1976. * Grundstrukturen der kommunikativen Situationen In: Kommunikative und funktionale Sprachbetrachtung (162-168.) Halle, 1978. * Interjektionen als kommunikative Einheiten In: Kommunikative–funktionale Sprachbetrachtung, Band 1. (87–91.) Halle 1981. * Die Spieltheorie und ihre Besichtigung bei der Stoffauswahl für die sprachliche Ausbildung ausländisher Geraminstikstudenten In: Sammelband Herder Institut (35–40.) Leipzig, 1982. * Soma Modal Values in Hungarian In: Nyelvtudományi Közlemények 87. 1984. 2. (331–336.) Bp. 1984. * Plurilingua – Gegenwärtige Tendenzen der Kontaktlinguistik, Dümmler, Bonn 1983. – Könyvismertetés In: Germanistische Mitteilungen, Brüssel 19. 1984 (93–95.) * On Modal Auxiliaries In: Nyelvtudományi Közlemények 1986. 2. (332–337.) Bp. 1986. * Typological Aspects of Auxiliary Verbs In: Proceedings of the 14 International Congress of Linguistics (2361–2363.) Berlin 1987. * Just, Economica, Linguistica In: Sprache und Information (= Wirtschaft) (295–306.) Attikon Verlag (Hrg.: Theo Bungarten) Hamburg 1988. * Un unavoidable "seme" (meaning-element) in Componential Analysis In: Revue de Linguistique Roumaine C.I.T.A. XXVI. 1. (33–43.) Bukarest 1988. * There Ranks of Action-guiding Rules in Natural Languages In: Revue de Linguistique Roumaine 1988. Tom. XXXIII. N.5. (Sept.–oct.) Bukarest 1988. * Trans-, anti- und meta- (Philosophische Prefixe der Bedeutungsschaffung in der Dichtung von Paul Celan) In: Neue Literatur, Zeitschrift des Schriftstellerverbandes der Republik Rumänien, 1988. Nr. 6. (56–58.) Bukarest 1988. * A verbális érintés. MTA Nyelvtudományi Intézete. Linguistica, Series C. Relationes 7. 1994. AKJournals DOI == Eksterne skakels == * Die JSTOR-databasis bevat 11 internasionale verwysings na die publikasies van Endre Fülei-Szántó.<ref>[https://www.jstor.org/action/doBasicSearch?Query=F%C3%BClei-Sz%C3%A1nt%C3%B3+Endre&acc=on&wc=on&fc=off&group=none&refreqid=search%3A1d8e2eb04e98952cc83cb0df97ea1186 Die JSTOR-databasis. Endre Fülei-Szántó. ]</ref> *[http://univhist.lib.uni-corvinus.hu/443/1/Kozgazdasz_1978-07.pdf Közgazdász. MKKE lapja. 1978. 7.] Katalin Nagy, gesprek met Endre Fülei-Szántó en die nuwe hoof van die Departement Westerse Tale van die Taalinstituut. (in Hongaars) * Webwerf ter nagedagtenis aan Endre Fülei-Szántó. Geskep deur Zoltán Kiss, 'n werknemer van die South Transdanubia Regional Library and Knowledge Centre. (in Hongaars)<ref>[https://fuleiszantoendre.freewb.hu/bibliografia/ Endre Fülei-Szántó. Webwerf. Geskep deur Zoltán Kiss. ]</ref> * Máté Jakab. Fülei-Szántó Endre. (1924-1995) Magyar Nyelv. 1995/ 2. szám. (in Hongaars)<ref>[https://adt.arcanum.com/hu/view/MagyarNyelv_1995/?query=%22M%C3%A1t%C3%A9%20Jakab%22&pg=252&layout=s Máté Jakab. Doodsberig. Endre Fülei-Szántó.]</ref> * Jankovits László. Fülei-Szántó Endre (1924-1995) Beszélő. 1995. 7. évfolyam, 5. (in Hongaars)<ref>http://beszelo.c3.hu/cikkek/fulei-szanto-endre-1924%E2%80%931995 László Jankovits. Doodsberig. Endre Fülei-Szántó.]</ref> * Boeke deur Endre Fülei-Szántó. Nasionale dokumentvoorsieningstelsel. MOKKA-ODR katalogus. (in Hongaars)<ref>{{Cite web |url=http://www.odrportal.hu/kereso/index.php?facet%5Bsubject_facet%5D%5B%5D=Nyelvtudom%C3%A1ny&stype=author&q=%22F%C3%BClei-Sz%C3%A1nt%C3%B3+Endre%22&pageNo=1&sb=score&so=desc |title=Publikasies van Endre Szántó Fülei |access-date=30 Julie 2021 |archive-date= 9 Oktober 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201009064834/http://www.odrportal.hu/kereso/index.php?facet%5Bsubject_facet%5D%5B%5D=Nyelvtudom%C3%A1ny&stype=author&q=%22F%C3%BClei-Sz%C3%A1nt%C3%B3+Endre%22&pageNo=1&sb=score&so=desc |url-status=dead }}</ref> * Gábor Szirtes. Endre Fülei-Szántó, die wenner van die Hongaarse erfenisprys. Pécsi Szemle. (8. évfolyam) 2005./2. (in Hongaars)<ref>[https://adt.arcanum.com/hu/view/PecsiSzemle_2005/?query=%22F%C3%BClei-Sz%C3%A1nt%C3%B3%20Endre%22&pg=287&layout=s Gábor Szirtes. Endre Fülei-Szántó, die wenner van die Hongaarse erfenisprys.]</ref> * Universiteit van Pécs PTE BTK. Ons legendariese professore. Endre Fülei-Szántó. (1924-1995) (in Hongaars)<ref>[https://pte.hu/hu/fulei-szanto-endre-1924-1995 Ons legendariese professore. Endre Fülei-Szántó.]</ref> * Fülei-Szántó Endre. Pécsi Egyetemi Almanach. (1367-1999) (in Hongaars)<ref>[https://almanach.pte.hu/oktato/1044?from=http://almanach.pte.hu/oktatok?direction=desc&f1=ff&o1=in_any&page=3&sortBy=modositva&v1%255B0%255D=JPTE%2520BTK Endre Fülei-Szántó. Biografie]</ref> * Festschrift für Professor Endre Fülei-Szántó zum 70. Geburtstag. Budapest. Univ. für Wirtschaftswissenschaften Budapest, 1994.<ref>[https://opac.oszk.hu/Record/OSZK-2701509 Festschrift für Professor Endre Fülei-Szántó zum 70. Geburtstag]</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Fülei-Szántó, Endre}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geboortes in 1924]] [[Kategorie:Sterftes in 1995]] [[Kategorie:Hongare]] [[Kategorie:Taalkundiges]] lu7pjrfw2ugcme2oqhtpgtiuxvxoqd8 2516372 2516370 2022-07-31T12:17:12Z 196.250.216.40 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Persoon | naam = Endre Fülei-Szántó | beeld = Füleiszantoendreesszüleinekasirja.jpg | beeldbeskrywing = | onderskrif = Die graf van Endre Fülei-Szántó en sy ouers word begrawe in die Farkasréti-begraafplaas in Boedapest.. | geboortenaam = | geboortedatum = 28 September 1924 | geboorteplek = [[Boedapest]], [[Hongarye]] | dood_datum = 16 Januarie 1995 | sterfteplek = Pécs, [[Hongarye]] | ouers = Endre Fülei-Szántó (vader)<br /> Rétay Margit (moeder) | kinders = {{hlist|András|Éva}} | alma_mater = Universiteit Eötvös Loránd | religie = | beroep = Taalkundige, universiteitsprofessor }} '''Endre Fülei-Szántó ''' ([[28 September]] [[1924]] – [[16 Januarie]] [[1995]]) was 'n geesteswetenskappe, taalkundige, filoloog, en universiteitsprofessor. == Biografie == Endre Fülei-Szántó studeer aan die Hoërskool Piarist in Boedapest en studeer in 1942. In 1944 behaal hy 'n regsgraad en in 1948 'n doktorsgraad in regte en politieke wetenskap aan die Pázmány Péter Universiteit. Hy studeer filosofie en sielkunde, ontvang 'n meestersgraad in Frans en studeer ekonomie vir twee semesters. Hy is in 1948 gearresteer en deur die Militêre Tribunaal in die eerste instansie tot lewenslange gevangenisstraf en tien jaar in die tweede instansie gevonnis. Hy het saam met baie van die beskuldigdes in die Rajk -verhoor deur veterane van die Spaanse burgeroorlog in 'n sel gegaan. Só het hy Spaans geleer. Sedert 1982 is hy professor aan die Departement Hongaarse Tale van die Janus Pannonius Universiteit. Tussen 1986 en 1990 was hy vier jaar as besoekende professor aan die Universiteit van Boekarest. Tussen 1990 en 1992 het hy die Spaanse departement en hoofvak in Pécs gereël. == Groot publikasies == * Theory of Teaching Material and Modern Teaching Materials In: Modern Linguistics and Language Teaching (International Confernce Bp., 1–5 April 1971): 77–87, Akadémiai Kiadó, Bp. 1975. * „Impositive sentences in Spanish. Theory and description in linguistic pragmatics”. Henk Haverkate, Amsterdam: North-Holland Publishing Company, 1979. * Speculative grammars of the Middle Ages. The doctrine of Partes orationis of the Modistae by Bursill-Hall, G. L. Publication date 1972. Fülei-Szántó Endre. 246-255. * ”Congressus internationalis Fenno-Ugristarum "Congressus internationalis Fenno-Ugristarum" Tractationes participantium Hungarorum sectiorum linguisticarum Congressus VI. internationalis Fenno-Ugristarum "Tractationes participantium Hungarorum sectiorum linguisticarum Congressus VI. internationalis Fenno-Ugristarum" Budapest. Akadémiai Kiadó., 1984. * Just, Economica, Linguistica In: Sprache und Information (Wirtschaft) Attikon Verlag (Hrg.: Theo Bungarten) Hamburg, 1988. * Fortress in captivity: the psychological adventures of a visiting teacher in the Balkans. Pécs Baranya M. Kvt., (Pécs Molnár) 1993). (in Hongaars) * Model S - O (strukture–operacije) In: Aktivne metode i moderna pomogala u nastavi dstranih jezika (511–518.) Zagreb 1971. * Ein Versuch der logischen und grammatischen Beschreibung der Modalitaten in einigen Sprachen In: Papers from the International Symposium on Applied Contrasive Linguistics (141–157.) Stuttgart 1971. * Modern Linguistics and up-tu-date Teaching Materials (Társszerző Hegedűs József) In: FIPLV–TIT Kongresszus, 1971. április 3.) * Der Zusammengesetzte Satz im Lehrmaterial In: Iral-Sonderband (207–214.) Heidelberg 1972. * La gramática generativa y la enseńanza del espańol In: Boletin de AEPE No. 8. Madrid 1973. * Generative Grammar and Teaching Materials In: Comenius Emlékkönyv Bratislava 1973. * Oraciones nucleares en alemán, inglés, espańol y húngaro YELMO – Rev. del profesor de espańol 1973. No. 14. Madrid 1973. In: Actas del internacional de Estudios Hispánicos (277–283.) Bp. 1976. * Grundstrukturen der kommunikativen Situationen In: Kommunikative und funktionale Sprachbetrachtung (162-168.) Halle, 1978. * Interjektionen als kommunikative Einheiten In: Kommunikative–funktionale Sprachbetrachtung, Band 1. (87–91.) Halle 1981. * Die Spieltheorie und ihre Besichtigung bei der Stoffauswahl für die sprachliche Ausbildung ausländisher Geraminstikstudenten In: Sammelband Herder Institut (35–40.) Leipzig, 1982. * Soma Modal Values in Hungarian In: Nyelvtudományi Közlemények 87. 1984. 2. (331–336.) Bp. 1984. * Plurilingua – Gegenwärtige Tendenzen der Kontaktlinguistik, Dümmler, Bonn 1983. – Könyvismertetés In: Germanistische Mitteilungen, Brüssel 19. 1984 (93–95.) * On Modal Auxiliaries In: Nyelvtudományi Közlemények 1986. 2. (332–337.) Bp. 1986. * Typological Aspects of Auxiliary Verbs In: Proceedings of the 14 International Congress of Linguistics (2361–2363.) Berlin 1987. * Just, Economica, Linguistica In: Sprache und Information (= Wirtschaft) (295–306.) Attikon Verlag (Hrg.: Theo Bungarten) Hamburg 1988. * Un unavoidable "seme" (meaning-element) in Componential Analysis In: Revue de Linguistique Roumaine C.I.T.A. XXVI. 1. (33–43.) Bukarest 1988. * There Ranks of Action-guiding Rules in Natural Languages In: Revue de Linguistique Roumaine 1988. Tom. XXXIII. N.5. (Sept.–oct.) Bukarest 1988. * Trans-, anti- und meta- (Philosophische Prefixe der Bedeutungsschaffung in der Dichtung von Paul Celan) In: Neue Literatur, Zeitschrift des Schriftstellerverbandes der Republik Rumänien, 1988. Nr. 6. (56–58.) Bukarest 1988. * A verbális érintés. MTA Nyelvtudományi Intézete. Linguistica, Series C. Relationes 7. 1994. AKJournals DOI == Eksterne skakels == * Die JSTOR-databasis bevat 11 internasionale verwysings na die publikasies van Endre Fülei-Szántó.<ref>[https://www.jstor.org/action/doBasicSearch?Query=F%C3%BClei-Sz%C3%A1nt%C3%B3+Endre&acc=on&wc=on&fc=off&group=none&refreqid=search%3A1d8e2eb04e98952cc83cb0df97ea1186 Die JSTOR-databasis. Endre Fülei-Szántó. ]</ref> *[http://univhist.lib.uni-corvinus.hu/443/1/Kozgazdasz_1978-07.pdf Közgazdász. MKKE lapja. 1978. 7.] Katalin Nagy, gesprek met Endre Fülei-Szántó en die nuwe hoof van die Departement Westerse Tale van die Taalinstituut. (in Hongaars) * Webwerf ter nagedagtenis aan Endre Fülei-Szántó. Geskep deur Zoltán Kiss, 'n werknemer van die South Transdanubia Regional Library and Knowledge Centre. (in Hongaars)<ref>[https://fuleiszantoendre.freewb.hu/bibliografia/ Endre Fülei-Szántó. Webwerf. Geskep deur Zoltán Kiss. ]</ref> * Máté Jakab. Fülei-Szántó Endre. (1924-1995) Magyar Nyelv. 1995/ 2. szám. (in Hongaars)<ref>[https://adt.arcanum.com/hu/view/MagyarNyelv_1995/?query=%22M%C3%A1t%C3%A9%20Jakab%22&pg=252&layout=s Máté Jakab. Doodsberig. Endre Fülei-Szántó.]</ref> * Jankovits László. Fülei-Szántó Endre (1924-1995) Beszélő. 1995. 7. évfolyam, 5. (in Hongaars)<ref>http://beszelo.c3.hu/cikkek/fulei-szanto-endre-1924%E2%80%931995 László Jankovits. Doodsberig. Endre Fülei-Szántó.]</ref> * Boeke deur Endre Fülei-Szántó. Nasionale dokumentvoorsieningstelsel. MOKKA-ODR katalogus. (in Hongaars)<ref>{{Cite web |url=http://www.odrportal.hu/kereso/index.php?facet%5Bsubject_facet%5D%5B%5D=Nyelvtudom%C3%A1ny&stype=author&q=%22F%C3%BClei-Sz%C3%A1nt%C3%B3+Endre%22&pageNo=1&sb=score&so=desc |title=Publikasies van Endre Szántó Fülei |access-date=30 Julie 2021 |archive-date= 9 Oktober 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201009064834/http://www.odrportal.hu/kereso/index.php?facet%5Bsubject_facet%5D%5B%5D=Nyelvtudom%C3%A1ny&stype=author&q=%22F%C3%BClei-Sz%C3%A1nt%C3%B3+Endre%22&pageNo=1&sb=score&so=desc |url-status=dead }}</ref> * Gábor Szirtes. Endre Fülei-Szántó, die wenner van die Hongaarse erfenisprys. Pécsi Szemle. (8. évfolyam) 2005./2. (in Hongaars)<ref>[https://adt.arcanum.com/hu/view/PecsiSzemle_2005/?query=%22F%C3%BClei-Sz%C3%A1nt%C3%B3%20Endre%22&pg=287&layout=s Gábor Szirtes. Endre Fülei-Szántó, die wenner van die Hongaarse erfenisprys.]</ref> * Universiteit van Pécs PTE BTK. Ons legendariese professore. Endre Fülei-Szántó. (1924-1995) (in Hongaars)<ref>[https://pte.hu/hu/fulei-szanto-endre-1924-1995 Ons legendariese professore. Endre Fülei-Szántó.]</ref> * Fülei-Szántó Endre. Pécsi Egyetemi Almanach. (1367-1999) (in Hongaars)<ref>[https://almanach.pte.hu/oktato/1044?from=http://almanach.pte.hu/oktatok?direction=desc&f1=ff&o1=in_any&page=3&sortBy=modositva&v1%255B0%255D=JPTE%2520BTK Endre Fülei-Szántó. Biografie]</ref> * Festschrift für Professor Endre Fülei-Szántó zum 70. Geburtstag. Budapest. Univ. für Wirtschaftswissenschaften Budapest, 1994.<ref>[https://opac.oszk.hu/Record/OSZK-2701509 Festschrift für Professor Endre Fülei-Szántó zum 70. Geburtstag]</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} {{DEFAULTSORT:Fülei-Szántó, Endre}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geboortes in 1924]] [[Kategorie:Sterftes in 1995]] [[Kategorie:Hongare]] [[Kategorie:Taalkundiges]] 11ukpb2lvaoo8b061zpkk72nntqrz6y 0 384754 2516401 2454611 2022-07-31T12:41:17Z Oesjaar 7467 /* Karakters */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{geen bronnelys}} '''Wielie Walie''' is 'n Afrikaanse kindervariëteitsprogram wat deur die skrywer [[Louise Smit]] met marionetpoppe geskep is. Dit is op [[SABC2]] (destyds TV1) uitgesaai vanaf die bekendstelling van televisie in Suid-Afrika in 1976. Die hoofkarakters is Karel Kraai en Sarel Seemonster, twee beste vriende, maar wat altyd aan die redekawel (stry) is. Bennie Boekwurm is altyd gereed om 'n storie te lees, en die eend en die sokkies gesels met mekaar. Bennie word deur die bytjie gebel en op sy trompet en die blomme geblaas en gesing dat hy uit sy ondergrondse biblioteek moet opkom. Al hierdie karakters het saam met Oom Gert en Tannie Magda in 'n speelkamer en 'n park gewoon. Die naam "Wielie Walie" kom ook uit 'n bekende Afrikaanse kinderliedjie, wat uiteindelik die temalied vir die vertoning was. == Karakters == Die marionette is gebou deur die SAUK-modelvervaardigingsafdeling onder leiding van Rod Campbell. * Sarel Seemonster - oorspronklike karakters geteken deur Johan Roos in strokiesprente voor 1975; marionet gemaak deur Rod Campbell * Karel Kraai - oorspronklike karakters geteken deur Johan Roos (kopiereghouer); marionet gemaak deur Rod Campbell * Bennie Boekwurm - die outeursreg van die karakter behoort aan Louise Smit en 'n marionet wat privaat gemaak is deur Rod Campbell * Bytjie - ontwerp en gemaak deur Rod Campbell * Blommetjies - ontwerp en gemaak deur Rod Campbell * Die Kouse * Meend die Eend * Petrus Padda == Aanbieders == * [[Magda van Biljon]] * [[Gert van Tonder]] == Oorspronklike stembesetting == *'''Bennie Boekwurm''': [[Verna Vels]], later Dulinda Pieters *'''Sarel Seemonster''': Francois Stemmet<br/> *'''Karel Kraai''': [[Lochner de Kock]]<br/> *'''Blommetjies''': Magda van Biljon<br/> == Herlewing/DVD == 'n Hersiening is in 2008 gedoen en in 2009 op DVD vrygestel, met slegs 2 (loods) episodes, amper in die vorm van 'n lang film. Alhoewel daar nie meer aanbieders was nie, is 'n splinternuwe karakter "Wagga Wagga Kwagga", ('n volledige liggaamskostuum), geskep deur die skrywer [[Louise Smit]] en is bekendgestel. ===Poppe=== Die oorspronklike staafbeheerde en handpoppe vir '' Wielie Walie '' is deur Rod Campbell gemaak. Die nuwe handpoppe is geskep deur [http://www.tobyspuppets.co.za Toby Van Eck] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120301111434/http://www.tobyspuppets.co.za/ |date= 1 Maart 2012 }} van Toby's Puppet and Prop winkel, en die [http://www.lifesizedesigns.co.za/bpages/kwagga.html "Wagga Wagga Kwagga"-kostuum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120316221707/http://www.lifesizedesigns.co.za/bpages/kwagga.html |date=16 Maart 2012 }} deur [http://www.lifesizedesigns.co.za Louis Niemand] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120316221646/http://www.lifesizedesigns.co.za/ |date=16 Maart 2012 }} van LifeSize Designs. Die vertoning het ook 'n heeltemal nuwe stem gekry. ===Nuwe stemtalente=== *'''Bennie Boekwurm:''' Dulinda Pieters<br/> *'''Karel Kraai:''' stemkunstenaars van EnterActive Productions<br/> *'''Sarel Seemonster''' stemkunstenaars van EnterActive Productions<br/> *'''Meend Die Eend''' stemkunstenaars van EnterActive Productions<br/> *'''Wagga Wagga Kwagga''' stemkunstenaars van EnterActive Productions<br/> *'''Blommetjies''': Dulinda Pieters<br/> *'''Die Kouse''': Dulinda Pieters<br/> === Boek === 'n Boek, ''Wielie Wielie Walie'', verskyn in 2010, met illustrasies deur Sean Verster. Sarel Seemonster, Karel Kraai en Die Kouse woon almal gelukkig in die Wielie Walie Park, naby die Walieberge. Bennie Boekwurm, Bytjie en Blommetjies bly ook daar, en Bennie lees, soos altyd, vir sy vriende stories - hy is 'n slim wurm en het baie storieboeke in sy Boektonnel. Op 'n goeie dag verskyn 'n vreemde karakter in die Wielie Walie Park - sy naam is Wagga Wagga Kwagga. Sarel en sy vriende hou dadelik van hom en hulle stem in dat hy mag bly en hul nuwe vriend word. === Ander === ''Wielie Walie'' se geanimeerde openingslogo is ontwerp en geanimeer deur Butch Stoltz, hoof van die animasie -afdeling van SABC TV. Die karakter van Bennie Boekwurm is onder kopiereg van Butch Stoltz en verskyn ook in 'n advertensieveldtog vir ATKV/Pendoring ter bevordering van [[Afrikaans]]. Bennie word voorgestel as 'n klein wurm op 'n haak in die see, met 'n frase "Moenie die taal afskeep nie! / Moenie die taal disrespekteer nie!", om te wys wat met die karakters gebeur as die taal mishandel word. In 1980 verskyn 'n orkesspan van poppe saam met die dirigent Maestro Mole in baie episodes van '' Wielie Walie ''. Die poppe is gemaak deur Rod Campbell en Mike Olivier het 'n wonderlike stel vir hierdie tussenposes van klassieke musiek opgelewer. Maestro Mole is gemaak met 'n gevorderde interne staafbeheerstelsel genaamd die MARCS of Mechanical Animation Rod Control System. Rod Campbell het 'n UNIMA- en TV-toekenning ontvang vir uitstekende prestasie in poppespel. == Temalied (tradisioneel) == '''Wielie Walie''': (Afrikaans) :''Wielie wielie walie''<br/> :''Die aap ry op die balie''<br/> :''Tjoef tjaf,''<br/> :''val hy af''<br/> :''Wielie wielie walie''<br/> == Sien ook == * ''[[Haas Das se Nuuskas]]'' * [[Verna Vels]] == Eksterne skakels == * [http://www.Louisesmit.co.za Creator Louise Smit's Website] * [http://www.tobyspuppets.co.za Puppet Builder Toby Van Eck's Website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120301111434/http://www.tobyspuppets.co.za/ |date= 1 Maart 2012 }} * [http://www.lifesizedesigns.co.za/index.html Wagga Wagga Kwagga Costume Creators- LifeSize Designs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120316221615/http://www.lifesizedesigns.co.za/index.html |date=16 Maart 2012 }} [[Kategorie:Suid-Afrikaanse televisiereekse]] 12nd066y1fo4s9iyi4zcxrjbuidf2rq 0 384996 2516378 2451620 2022-07-31T12:22:25Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki [[Lêer:Side Chair MET DP360518.jpg|duimnael|regs]] Die '''bal-en-klou-poot''' by meubels (veral [[stoel]]e, [[tafel]]s en kaste) was tydens verskeie tydperke gewild. Vermoed word dat die ontwerp ontstaan het in [[China]]. Daar is die poot van ‘n draak wat ‘n pêrel vasklou uit hout gekerf. Dit sou dan verwys na die sterk houvas wat die keiser op sy gewaardeerde onderdane het. In later eeue het dit in die wêreld ontwikkel tot die poot van ‘n leeu of voël wat ‘n bal vashou. Maleise slawe bedrewe as meubelmakers het dit in Suid-Afrika ongevoer. Die kabrioolpoot wat in ‘n bal-en-klou eindig was ‘n gewilde motief in [[Thomas Chippendale]] se vroeë werk. [[Kategorie:Meubels]] fld6u5ipwemezcyrktm5fapdxalh82f 0 385646 2516406 2456032 2022-07-31T13:04:44Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki Die '''NG Gemeente Bloubergstrand''' is ‘n gemeente in die Sinode van Wes-Kaapland. == Predikante == *[[Albertus Van der Westhuyzen]], 1985 – 2009 *[[Marthinus Cornelius Britz]], 1996 – hede *[[Elmarie Dercksen]], 2005 – hede *[[Marié Henriette Steyn]], 2013 – hede ==Eksterne skakels== *https://www.gemeentegeskiedenis.co.za/ng-gemeente-bloubergstrand/ [[Kategorie:Nederduitse Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika]] gokpfatr2ez6z7n6iluh0sjubvp90mm 10 386551 2516422 2516102 2022-07-31T14:00:24Z TolBot 141581 [[m:User:TolBot/Task 5|Taak 5]]: dateer COVID-19-pandemiedata op json application/json { "AD": { "cases": 45508, "deaths": 153, "deaths_per_million": 1935.876, "fully_vaccinated": 53456, "name": "Andorra", "percent_fully_vaccinated": 69.11, "percent_vaccinated": 74.83, "population": 79034, "total_vaccinated": 57886, "vaccine_doses": 153383 }, "AE": { "cases": 990400, "deaths": 2334, "deaths_per_million": 249.222, "fully_vaccinated": 9792266, "name": "Verenigde Arabiese Emirate", "percent_fully_vaccinated": 98.01, "percent_vaccinated": 100, "population": 9365144, "total_vaccinated": 9991089, "vaccine_doses": 24922054 }, "AF": { "cases": 185552, "deaths": 7745, "deaths_per_million": 193.145, "fully_vaccinated": 6422705, "name": "Afghanistan", "percent_fully_vaccinated": 16.02, "percent_vaccinated": 17.8, "population": 40099462, "total_vaccinated": 7139453, "vaccine_doses": 7885045 }, "AG": { "cases": 8773, "deaths": 144, "deaths_per_million": 1544.733, "fully_vaccinated": 62031, "name": "Antigua en Barbuda", "percent_fully_vaccinated": 62.83, "percent_vaccinated": 64.92, "population": 93220, "total_vaccinated": 64091, "vaccine_doses": 126122 }, "AI": { "cases": 3580, "deaths": 10, "deaths_per_million": 634.8, "fully_vaccinated": 10273, "name": "Anguilla (eiland)", "percent_fully_vaccinated": 65.21, "percent_vaccinated": 68.79, "population": 15753, "total_vaccinated": 10837, "vaccine_doses": 24060 }, "AL": { "cases": 311381, "deaths": 3543, "deaths_per_million": 1241.107, "fully_vaccinated": 1253962, "name": "Albanië", "percent_fully_vaccinated": 43.93, "percent_vaccinated": 46.61, "population": 2854710, "total_vaccinated": 1330520, "vaccine_doses": 2934116 }, "AM": { "cases": 425365, "deaths": 8633, "deaths_per_million": 3093.185, "fully_vaccinated": 980101, "name": "Armenië", "percent_fully_vaccinated": 33.02, "percent_vaccinated": 38.01, "population": 2790974, "total_vaccinated": 1128072, "vaccine_doses": 2141957 }, "AO": { "cases": 102301, "deaths": 1912, "deaths_per_million": 55.414, "fully_vaccinated": 7393934, "name": "Angola", "percent_fully_vaccinated": 21.43, "percent_vaccinated": 39.15, "population": 34503774, "total_vaccinated": 13507932, "vaccine_doses": 21099865 }, "AQ": { "name": "Antarktika" }, "AR": { "cases": 9507562, "deaths": 129278, "deaths_per_million": 2855.283, "fully_vaccinated": 37669878, "name": "Argentinië", "percent_fully_vaccinated": 83.2, "percent_vaccinated": 91, "population": 45276780, "total_vaccinated": 41200726, "vaccine_doses": 107806187 }, "AS": { "name": "Amerikaans-Samoa" }, "AT": { "cases": 4774043, "deaths": 20317, "deaths_per_million": 2277.159, "fully_vaccinated": 6625237, "name": "Oostenryk", "percent_fully_vaccinated": 74.26, "percent_vaccinated": 76.57, "population": 8922082, "total_vaccinated": 6831552, "vaccine_doses": 18418001 }, "AU": { "cases": 9408329, "deaths": 11846, "deaths_per_million": 457.002, "fully_vaccinated": 21730203, "name": "Australië", "percent_fully_vaccinated": 83.83, "percent_vaccinated": 86.4, "population": 25921089, "total_vaccinated": 22395561, "vaccine_doses": 58221674 }, "AW": { "cases": 42080, "deaths": 224, "deaths_per_million": 2102.576, "fully_vaccinated": 83204, "name": "Aruba", "percent_fully_vaccinated": 78.1, "percent_vaccinated": 83.98, "population": 106536, "total_vaccinated": 89464, "vaccine_doses": 172668 }, "AX": { "name": "Åland" }, "AZ": { "cases": 798404, "deaths": 9747, "deaths_per_million": 945.119, "fully_vaccinated": 4857770, "name": "Azerbeidjan", "percent_fully_vaccinated": 47.1, "percent_vaccinated": 52.04, "population": 10312992, "total_vaccinated": 5366563, "vaccine_doses": 13816323 }, "BA": { "cases": 384976, "deaths": 15853, "deaths_per_million": 4846.615, "fully_vaccinated": 846080, "name": "Bosnië en Herzegowina", "percent_fully_vaccinated": 25.93, "percent_vaccinated": 28.91, "population": 3270943, "total_vaccinated": 943394, "vaccine_doses": 1924950 }, "BB": { "cases": 91895, "deaths": 493, "deaths_per_million": 1753.201, "fully_vaccinated": 153977, "name": "Barbados", "percent_fully_vaccinated": 54.76, "percent_vaccinated": 57.94, "population": 281200, "total_vaccinated": 162939, "vaccine_doses": 316916 }, "BD": { "cases": 2004892, "deaths": 29288, "deaths_per_million": 172.937, "fully_vaccinated": 120493865, "name": "Bangladesj", "percent_fully_vaccinated": 71.15, "percent_vaccinated": 76.79, "population": 169356251, "total_vaccinated": 130049697, "vaccine_doses": 289872589 }, "BE": { "cases": 4414255, "deaths": 32228, "deaths_per_million": 2775.543, "fully_vaccinated": 9154319, "name": "België", "percent_fully_vaccinated": 78.84, "percent_vaccinated": 79.67, "population": 11611420, "total_vaccinated": 9251278, "vaccine_doses": 25721980 }, "BF": { "cases": 21128, "deaths": 387, "deaths_per_million": 17.511, "fully_vaccinated": 1640349, "name": "Burkina Faso", "percent_fully_vaccinated": 7.42, "percent_vaccinated": 11.55, "population": 22100683, "total_vaccinated": 2551596, "vaccine_doses": 3134621 }, "BG": { "cases": 1206688, "deaths": 37377, "deaths_per_million": 5428.074, "fully_vaccinated": 2064673, "name": "Bulgarye", "percent_fully_vaccinated": 29.98, "percent_vaccinated": 30.4, "population": 6885868, "total_vaccinated": 2093417, "vaccine_doses": 4474151 }, "BH": { "cases": 659224, "deaths": 1509, "deaths_per_million": 1031.255, "fully_vaccinated": 1224224, "name": "Bahrein", "percent_fully_vaccinated": 83.66, "percent_vaccinated": 84.69, "population": 1463265, "total_vaccinated": 1239265, "vaccine_doses": 3460361 }, "BI": { "cases": 45308, "deaths": 38, "deaths_per_million": 3.028, "fully_vaccinated": 15862, "name": "Burundi", "percent_fully_vaccinated": 0.13, "percent_vaccinated": 0.13, "population": 12551213, "total_vaccinated": 16444, "vaccine_doses": 18307 }, "BJ": { "cases": 27316, "deaths": 163, "deaths_per_million": 12.541, "fully_vaccinated": 2690085, "name": "Benin", "percent_fully_vaccinated": 20.7, "percent_vaccinated": 24.42, "population": 12996895, "total_vaccinated": 3174135, "vaccine_doses": 3681560 }, "BL": { "name": "Sint Bartholomeus" }, "BM": { "cases": 17193, "deaths": 144, "deaths_per_million": 2243.515, "fully_vaccinated": 47657, "name": "Bermuda", "percent_fully_vaccinated": 74.25, "percent_vaccinated": 75.65, "population": 64185, "total_vaccinated": 48554, "vaccine_doses": 132042 }, "BN": { "cases": 205890, "deaths": 225, "deaths_per_million": 505.195, "fully_vaccinated": 426764, "name": "Broenei", "percent_fully_vaccinated": 96.66, "percent_vaccinated": 100.63, "population": 445373, "total_vaccinated": 444293, "vaccine_doses": 1173118 }, "BO": { "cases": 1035593, "deaths": 22056, "deaths_per_million": 1825.908, "fully_vaccinated": 6067192, "name": "Bolivië", "percent_fully_vaccinated": 50.23, "percent_vaccinated": 60.31, "population": 12079472, "total_vaccinated": 7285460, "vaccine_doses": 14260660 }, "BQ": { "cases": 10834, "deaths": 37, "deaths_per_million": 1385.456, "fully_vaccinated": 16736, "name": "Karibiese Nederland", "percent_fully_vaccinated": 63.29, "percent_vaccinated": 72.26, "population": 26706, "total_vaccinated": 19109, "vaccine_doses": 35845 }, "BR": { "cases": 33813587, "deaths": 678486, "deaths_per_million": 3165.67, "fully_vaccinated": 170168354, "name": "Brasilië", "percent_fully_vaccinated": 79.4, "percent_vaccinated": 86.41, "population": 214326223, "total_vaccinated": 185208286, "vaccine_doses": 465319009 }, "BS": { "cases": 36670, "deaths": 822, "deaths_per_million": 2015.17, "fully_vaccinated": 159548, "name": "Bahamas", "percent_fully_vaccinated": 39.11, "percent_vaccinated": 40.81, "population": 407906, "total_vaccinated": 166471, "vaccine_doses": 346253 }, "BT": { "cases": 60368, "deaths": 21, "deaths_per_million": 27.01, "fully_vaccinated": 673113, "name": "Bhoetan", "percent_fully_vaccinated": 86.58, "percent_vaccinated": 89.2, "population": 777486, "total_vaccinated": 693546, "vaccine_doses": 1914505 }, "BW": { "cases": 325470, "deaths": 2770, "deaths_per_million": 1070.15, "fully_vaccinated": 1512567, "name": "Botswana", "percent_fully_vaccinated": 58.44, "percent_vaccinated": 65.54, "population": 2588423, "total_vaccinated": 1696430, "vaccine_doses": 2862659 }, "BY": { "cases": 994037, "deaths": 7118, "deaths_per_million": 743.148, "fully_vaccinated": 6332753, "name": "Belarus", "percent_fully_vaccinated": 66.12, "percent_vaccinated": 67.21, "population": 9578168, "total_vaccinated": 6437839, "vaccine_doses": 13394906 }, "BZ": { "cases": 67111, "deaths": 680, "deaths_per_million": 1699.868, "fully_vaccinated": 217966, "name": "Belize", "percent_fully_vaccinated": 54.49, "percent_vaccinated": 62.34, "population": 400031, "total_vaccinated": 249371, "vaccine_doses": 495575 }, "CA": { "cases": 4091778, "deaths": 42949, "deaths_per_million": 1125.645, "fully_vaccinated": 31499831, "name": "Kanada", "percent_fully_vaccinated": 82.56, "percent_vaccinated": 86.03, "population": 38155012, "total_vaccinated": 32824002, "vaccine_doses": 87412791 }, "CC": { "name": "Kokoseilande" }, "CD": { "cases": 92173, "deaths": 1390, "deaths_per_million": 14.495, "fully_vaccinated": 2262577, "name": "Demokratiese Republiek die Kongo", "percent_fully_vaccinated": 2.36, "percent_vaccinated": 3.6, "population": 95894118, "total_vaccinated": 3450478, "vaccine_doses": 3745679 }, "CF": { "cases": 14764, "deaths": 113, "deaths_per_million": 20.707, "fully_vaccinated": 1244034, "name": "Sentraal-Afrikaanse Republiek", "percent_fully_vaccinated": 22.8, "percent_vaccinated": 23.83, "population": 5457154, "total_vaccinated": 1300418, "vaccine_doses": 1392969 }, "CG": { "cases": 24775, "deaths": 386, "deaths_per_million": 66.143, "fully_vaccinated": 654005, "name": "Republiek die Kongo", "percent_fully_vaccinated": 11.21, "percent_vaccinated": 11.92, "population": 5835806, "total_vaccinated": 695631, "vaccine_doses": 833078 }, "CH": { "cases": 3949259, "deaths": 13891, "deaths_per_million": 1598.245, "fully_vaccinated": 6006141, "name": "Switserland", "percent_fully_vaccinated": 69.1, "percent_vaccinated": 70.08, "population": 8691406, "total_vaccinated": 6090754, "vaccine_doses": 15860904 }, "CI": { "cases": 85306, "deaths": 811, "deaths_per_million": 29.514, "fully_vaccinated": 6808411, "name": "Ivoorkus", "percent_fully_vaccinated": 24.78, "percent_vaccinated": 33.59, "population": 27478249, "total_vaccinated": 9229469, "vaccine_doses": 14445720 }, "CK": { "cases": 6042, "deaths": 1, "deaths_per_million": 58.813, "fully_vaccinated": 14685, "name": "Cookeilande", "percent_fully_vaccinated": 83.57, "percent_vaccinated": 85.55, "population": 17003, "total_vaccinated": 15033, "vaccine_doses": 39780 }, "CL": { "cases": 4233549, "deaths": 59552, "deaths_per_million": 3055.017, "fully_vaccinated": 17624764, "name": "Chili", "percent_fully_vaccinated": 90.42, "percent_vaccinated": 92.51, "population": 19493184, "total_vaccinated": 18032542, "vaccine_doses": 61030574 }, "CM": { "cases": 120215, "deaths": 1931, "deaths_per_million": 70.996, "fully_vaccinated": 1223119, "name": "Kameroen", "percent_fully_vaccinated": 4.5, "percent_vaccinated": 5.76, "population": 27198628, "total_vaccinated": 1566331, "vaccine_doses": 1849562 }, "CN": { "cases": 905538, "deaths": 5226, "deaths_per_million": 3.665, "fully_vaccinated": 1264901000, "name": "Volksrepubliek China", "note": "Sluit nie spesiale administratiewe streke ([[Hong Kong]] en [[Macau]]) of [[Taiwan]] in nie.", "percent_fully_vaccinated": 88.71, "percent_vaccinated": 91.08, "population": 1425893464, "total_vaccinated": 1298636000, "vaccine_doses": 3422910000 }, "CO": { "cases": 6265798, "deaths": 140845, "deaths_per_million": 2733.975, "fully_vaccinated": 36295164, "name": "Colombia", "percent_fully_vaccinated": 70.45, "percent_vaccinated": 82.46, "population": 51516562, "total_vaccinated": 42480321, "vaccine_doses": 86474076 }, "CR": { "cases": 1028375, "deaths": 8720, "deaths_per_million": 1691.904, "fully_vaccinated": 4179996, "name": "Costa Rica", "percent_fully_vaccinated": 81.1, "percent_vaccinated": 86.47, "population": 5153957, "total_vaccinated": 4456540, "vaccine_doses": 11417676 }, "CU": { "cases": 1107985, "deaths": 8529, "deaths_per_million": 757.704, "fully_vaccinated": 9977812, "name": "Kuba", "percent_fully_vaccinated": 88.64, "percent_vaccinated": 94.91, "population": 11256372, "total_vaccinated": 10683948, "vaccine_doses": 39276842 }, "CV": { "cases": 62149, "deaths": 410, "deaths_per_million": 697.368, "fully_vaccinated": 307655, "name": "Kaap Verde", "percent_fully_vaccinated": 52.33, "percent_vaccinated": 60.47, "population": 587925, "total_vaccinated": 355522, "vaccine_doses": 802216 }, "CW": { "cases": 45063, "deaths": 282, "deaths_per_million": 1481.575, "fully_vaccinated": 99716, "name": "Curaçao", "percent_fully_vaccinated": 52.39, "percent_vaccinated": 56.93, "population": 190338, "total_vaccinated": 108358, "vaccine_doses": 254848 }, "CX": { "name": "Kerseiland" }, "CY": { "cases": 562911, "deaths": 1115, "deaths_per_million": 1244.41, "fully_vaccinated": 645367, "name": "Siprus", "percent_fully_vaccinated": 72.03, "percent_vaccinated": 74.66, "population": 896007, "total_vaccinated": 668933, "vaccine_doses": 1791383 }, "CZ": { "cases": 3984727, "deaths": 40469, "deaths_per_million": 3850.249, "fully_vaccinated": 6883139, "name": "Tsjeggië", "percent_fully_vaccinated": 65.49, "percent_vaccinated": 66.3, "population": 10510750, "total_vaccinated": 6968974, "vaccine_doses": 17761109 }, "DE": { "cases": 30853314, "deaths": 143972, "deaths_per_million": 1726.106, "fully_vaccinated": 63393118, "name": "Duitsland", "percent_fully_vaccinated": 76, "percent_vaccinated": 77.61, "population": 83408554, "total_vaccinated": 64731636, "vaccine_doses": 183903479 }, "DJ": { "cases": 15690, "deaths": 189, "deaths_per_million": 170.955, "fully_vaccinated": 185849, "name": "Djiboeti", "percent_fully_vaccinated": 16.81, "percent_vaccinated": 18.65, "population": 1105557, "total_vaccinated": 206222, "vaccine_doses": 226829 }, "DK": { "cases": 3229666, "deaths": 6639, "deaths_per_million": 1134.05, "fully_vaccinated": 4789822, "name": "Denemarke", "percent_fully_vaccinated": 81.82, "percent_vaccinated": 82.43, "population": 5854240, "total_vaccinated": 4825580, "vaccine_doses": 13222391 }, "DM": { "cases": 14852, "deaths": 68, "deaths_per_million": 939.071, "fully_vaccinated": 30474, "name": "Dominica", "percent_fully_vaccinated": 42.08, "percent_vaccinated": 45.4, "population": 72412, "total_vaccinated": 32872, "vaccine_doses": 66992 }, "DO": { "cases": 628213, "deaths": 4383, "deaths_per_million": 394.23, "fully_vaccinated": 6014865, "name": "Dominikaanse Republiek", "percent_fully_vaccinated": 54.1, "percent_vaccinated": 65.24, "population": 11117874, "total_vaccinated": 7252822, "vaccine_doses": 15869795 }, "DZ": { "cases": 267374, "deaths": 6876, "deaths_per_million": 155.643, "fully_vaccinated": 6851660, "name": "Algerië", "percent_fully_vaccinated": 15.36, "percent_vaccinated": 18.4, "population": 44177969, "total_vaccinated": 8210605, "vaccine_doses": 15205854 }, "EC": { "cases": 961345, "deaths": 35801, "deaths_per_million": 2011.548, "fully_vaccinated": 14056237, "name": "Ecuador", "percent_fully_vaccinated": 78.98, "percent_vaccinated": 85.49, "population": 17797737, "total_vaccinated": 15214844, "vaccine_doses": 36650029 }, "EE": { "cases": 586399, "deaths": 2620, "deaths_per_million": 1971.851, "fully_vaccinated": 848716, "name": "Estland", "percent_fully_vaccinated": 63.88, "percent_vaccinated": 65.03, "population": 1328701, "total_vaccinated": 864048, "vaccine_doses": 1999844 }, "EG": { "cases": 515645, "deaths": 24765, "deaths_per_million": 226.657, "fully_vaccinated": 38312748, "name": "Egipte", "percent_fully_vaccinated": 35.06, "percent_vaccinated": 47.04, "population": 109262178, "total_vaccinated": 51394896, "vaccine_doses": 94288193 }, "EH": { "name": "Wes-Sahara", "population": 611872 }, "ER": { "cases": 10032, "deaths": 103, "deaths_per_million": 28.451, "fully_vaccinated": null, "name": "Eritrea", "percent_vaccinated": null, "population": 3620312, "total_vaccinated": null, "vaccine_doses": null }, "ES": { "cases": 13226579, "deaths": 110719, "deaths_per_million": 2331.568, "fully_vaccinated": 40606091, "name": "Spanje", "percent_fully_vaccinated": 85.51, "percent_vaccinated": 86.92, "population": 47486935, "total_vaccinated": 41277964, "vaccine_doses": 95491074 }, "ET": { "cases": 492194, "deaths": 7568, "deaths_per_million": 62.918, "fully_vaccinated": 38296046, "name": "Ethiopië", "percent_fully_vaccinated": 31.84, "percent_vaccinated": 37.16, "population": 120283026, "total_vaccinated": 44695420, "vaccine_doses": 52192941 }, "EU": { "cases": 159459428, "deaths": 1119284, "deaths_per_million": 2500.671, "fully_vaccinated": 327830401, "name": "Europese Unie", "note": "Data vir lidlande van die [[Europese Unie]] word individueel gelys, maar word ook gerieflikheidshalwe hier bygetel. Hulle word nie dubbel getel vir die wêreldtotaal nie.", "percent_fully_vaccinated": 73.24, "percent_vaccinated": 75.5, "population": 447593544, "total_vaccinated": 337914867, "vaccine_doses": 892475839 }, "FI": { "cases": 1171034, "deaths": 5012, "deaths_per_million": 905.348, "fully_vaccinated": 4336068, "name": "Finland", "percent_fully_vaccinated": 78.33, "percent_vaccinated": 81.62, "population": 5535992, "total_vaccinated": 4518264, "vaccine_doses": 12203932 }, "FJ": { "cases": 67549, "deaths": 870, "deaths_per_million": 940.937, "fully_vaccinated": 636509, "name": "Fidji", "percent_fully_vaccinated": 68.84, "percent_vaccinated": 76.51, "population": 924610, "total_vaccinated": 707425, "vaccine_doses": 1495983 }, "FK": { "cases": 1835, "deaths": null, "fully_vaccinated": 1775, "name": "Falkland-eilande", "percent_vaccinated": 75.57, "population": 3764, "total_vaccinated": 2632, "vaccine_doses": 4407 }, "FM": { "cases": 4321, "deaths": 4, "deaths_per_million": 35.357, "fully_vaccinated": null, "name": "Gefedereerde State van Mikronesië", "percent_vaccinated": null, "population": 113131, "total_vaccinated": null, "vaccine_doses": null }, "FO": { "cases": 34658, "deaths": 28, "deaths_per_million": 529.421, "fully_vaccinated": 40895, "name": "Faroëreilande", "percent_fully_vaccinated": 83.37, "percent_vaccinated": 85.04, "population": 52888, "total_vaccinated": 41715, "vaccine_doses": 103894 }, "FR": { "cases": 33848327, "deaths": 152052, "deaths_per_million": 2255.228, "fully_vaccinated": 52992603, "name": "Frankryk", "percent_fully_vaccinated": 78.6, "percent_vaccinated": 80.86, "population": 67422000, "total_vaccinated": 54517358, "vaccine_doses": 148411049 }, "GA": { "cases": 48511, "deaths": 306, "deaths_per_million": 130.703, "fully_vaccinated": 256802, "name": "Gaboen", "percent_fully_vaccinated": 10.97, "percent_vaccinated": 13.22, "population": 2341179, "total_vaccinated": 309473, "vaccine_doses": 568751 }, "GB": { "cases": 23392406, "deaths": 184140, "deaths_per_million": 2736.878, "fully_vaccinated": 50403747, "name": "Verenigde Koninkryk", "percent_fully_vaccinated": 74.92, "percent_vaccinated": 79.79, "population": 67281040, "total_vaccinated": 53684877, "vaccine_doses": 150393033 }, "GD": { "cases": 18786, "deaths": 234, "deaths_per_million": 1877.859, "fully_vaccinated": 38671, "name": "Grenada", "percent_fully_vaccinated": 31.03, "percent_vaccinated": 35.21, "population": 124610, "total_vaccinated": 43873, "vaccine_doses": 89516 }, "GE": { "cases": 1686218, "deaths": 16859, "deaths_per_million": 4486.187, "fully_vaccinated": 1273576, "name": "Georgië", "percent_fully_vaccinated": 33.89, "percent_vaccinated": 43.64, "population": 3757980, "total_vaccinated": 1639970, "vaccine_doses": 2913546 }, "GF": { "name": "Frans-Guyana" }, "GG": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 51351, "name": "Guernsey", "percent_fully_vaccinated": 81.01, "percent_vaccinated": 85.42, "population": 63065, "total_vaccinated": 54146, "vaccine_doses": 157708 }, "GH": { "cases": 168007, "deaths": 1457, "deaths_per_million": 44.376, "fully_vaccinated": 7880395, "name": "Ghana", "percent_fully_vaccinated": 24, "percent_vaccinated": 33.63, "population": 32833031, "total_vaccinated": 11042809, "vaccine_doses": 19883528 }, "GI": { "cases": 19902, "deaths": 105, "deaths_per_million": 3213.958, "fully_vaccinated": 41421, "name": "Gibraltar", "percent_fully_vaccinated": 122.94, "percent_vaccinated": 124.88, "population": 32670, "total_vaccinated": 42074, "vaccine_doses": 119855 }, "GL": { "cases": 11971, "deaths": 21, "deaths_per_million": 373.38, "fully_vaccinated": 38502, "name": "Groenland", "percent_fully_vaccinated": 67.7, "percent_vaccinated": 72.52, "population": 56243, "total_vaccinated": 41243, "vaccine_doses": 79745 }, "GM": { "cases": 12078, "deaths": 368, "deaths_per_million": 139.398, "fully_vaccinated": 354340, "name": "Gambië", "percent_fully_vaccinated": 14.25, "percent_vaccinated": 18.07, "population": 2639916, "total_vaccinated": 449464, "vaccine_doses": 812811 }, "GN": { "cases": 37408, "deaths": 445, "deaths_per_million": 32.885, "fully_vaccinated": 2712094, "name": "Guinee", "percent_fully_vaccinated": 20.04, "percent_vaccinated": 34.3, "population": 13531906, "total_vaccinated": 4640906, "vaccine_doses": 6299160 }, "GP": { "name": "Guadeloupe" }, "GQ": { "cases": 16723, "deaths": 183, "deaths_per_million": 111.963, "fully_vaccinated": 208104, "name": "Ekwatoriaal-Guinee", "percent_fully_vaccinated": 14.35, "percent_vaccinated": 18.46, "population": 1634466, "total_vaccinated": 267610, "vaccine_doses": 484554 }, "GR": { "cases": 4349423, "deaths": 30999, "deaths_per_million": 2967.728, "fully_vaccinated": 7633029, "name": "Griekeland", "percent_fully_vaccinated": 73.08, "percent_vaccinated": 75.85, "population": 10445365, "total_vaccinated": 7923151, "vaccine_doses": 21247033 }, "GS": { "name": "Suid-Georgië en die Suidelike Sandwicheilande" }, "GT": { "cases": 1041274, "deaths": 19027, "deaths_per_million": 1080.559, "fully_vaccinated": 6435948, "name": "Guatemala", "percent_fully_vaccinated": 36.55, "percent_vaccinated": 47.51, "population": 17608483, "total_vaccinated": 8366500, "vaccine_doses": 18355848 }, "GU": { "name": "Guam", "population": 170184 }, "GW": { "cases": 8412, "deaths": 172, "deaths_per_million": 83.466, "fully_vaccinated": 342389, "name": "Guinee-Bissau", "percent_fully_vaccinated": 16.62, "percent_vaccinated": 25.72, "population": 2060721, "total_vaccinated": 529954, "vaccine_doses": 573125 }, "GY": { "cases": 69792, "deaths": 1271, "deaths_per_million": 1579.732, "fully_vaccinated": 461605, "name": "Guyana", "percent_fully_vaccinated": 57.37, "percent_vaccinated": 60.39, "population": 804567, "total_vaccinated": 485891, "vaccine_doses": 1017969 }, "HK": { "cases": 1349360, "deaths": 9502, "deaths_per_million": 1267.85, "fully_vaccinated": 6504490, "name": "Hongkong", "percent_fully_vaccinated": 86.79, "percent_vaccinated": 90.24, "population": 7494578, "total_vaccinated": 6762996, "vaccine_doses": 17992347 }, "HN": { "cases": 439901, "deaths": 10932, "deaths_per_million": 1063.595, "fully_vaccinated": 5432244, "name": "Honduras", "percent_fully_vaccinated": 52.85, "percent_vaccinated": 61.64, "population": 10278346, "total_vaccinated": 6335843, "vaccine_doses": 14700875 }, "HR": { "cases": 1185799, "deaths": 16300, "deaths_per_million": 4014.645, "fully_vaccinated": 2246308, "name": "Kroasië", "percent_fully_vaccinated": 55.33, "percent_vaccinated": 57.05, "population": 4060135, "total_vaccinated": 2316378, "vaccine_doses": 5264263 }, "HT": { "cases": 32263, "deaths": 838, "deaths_per_million": 73.203, "fully_vaccinated": 161066, "name": "Haïti", "percent_fully_vaccinated": 1.41, "percent_vaccinated": 2.17, "population": 11447569, "total_vaccinated": 248075, "vaccine_doses": 351767 }, "HU": { "cases": 1965481, "deaths": 46790, "deaths_per_million": 4818.85, "fully_vaccinated": 6200225, "name": "Hongarye", "percent_fully_vaccinated": 63.86, "percent_vaccinated": 66.05, "population": 9709786, "total_vaccinated": 6413420, "vaccine_doses": 16530488 }, "ID": { "cases": 6202893, "deaths": 156983, "deaths_per_million": 573.447, "fully_vaccinated": 169882385, "name": "Indonesië", "percent_fully_vaccinated": 62.06, "percent_vaccinated": 73.89, "population": 273753191, "total_vaccinated": 202268728, "vaccine_doses": 427093056 }, "IE": { "cases": 1644166, "deaths": 7675, "deaths_per_million": 1539.148, "fully_vaccinated": 4046329, "name": "Republiek Ierland", "percent_fully_vaccinated": 81.15, "percent_vaccinated": 82.09, "population": 4986526, "total_vaccinated": 4093635, "vaccine_doses": 11009207 }, "IL": { "cases": 4578494, "deaths": 11356, "deaths_per_million": 1222.258, "fully_vaccinated": 6149064, "name": "Israel", "percent_fully_vaccinated": 66.18, "percent_vaccinated": 72.27, "population": 9291000, "total_vaccinated": 6714528, "vaccine_doses": 18209167 }, "IM": { "cases": 37696, "deaths": 114, "deaths_per_million": 1352.907, "fully_vaccinated": 67106, "name": "Man (eiland)", "percent_fully_vaccinated": 78.57, "percent_vaccinated": 81.44, "population": 84263, "total_vaccinated": 69560, "vaccine_doses": 189994 }, "IN": { "cases": 44019811, "deaths": 526357, "deaths_per_million": 373.949, "fully_vaccinated": 932438658, "name": "Indië", "percent_fully_vaccinated": 66.24, "percent_vaccinated": 72.55, "population": 1407563842, "total_vaccinated": 1021195385, "vaccine_doses": 2040074302 }, "IO": { "name": "Britse Indiese Oseaangebied" }, "IQ": { "cases": 2443772, "deaths": 25313, "deaths_per_million": 581.459, "fully_vaccinated": 7711659, "name": "Irak", "percent_fully_vaccinated": 17.71, "percent_vaccinated": 25.21, "population": 43533592, "total_vaccinated": 10973556, "vaccine_doses": 18904252 }, "IR": { "cases": 7381299, "deaths": 141937, "deaths_per_million": 1614.325, "fully_vaccinated": 58058144, "name": "Iran", "percent_fully_vaccinated": 66.03, "percent_vaccinated": 73.58, "population": 87923432, "total_vaccinated": 64698435, "vaccine_doses": 150984487 }, "IS": { "cases": 202157, "deaths": 179, "deaths_per_million": 483.346, "fully_vaccinated": 290193, "name": "Ysland", "percent_fully_vaccinated": 78.69, "percent_vaccinated": 84, "population": 370335, "total_vaccinated": 309770, "vaccine_doses": 805469 }, "IT": { "cases": 21002773, "deaths": 172003, "deaths_per_million": 2903.478, "fully_vaccinated": 47955196, "name": "Italië", "percent_fully_vaccinated": 80.95, "percent_vaccinated": 85.78, "population": 59240330, "total_vaccinated": 50816966, "vaccine_doses": 139611973 }, "JE": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 81088, "name": "New Jersey", "percent_fully_vaccinated": 73.97, "percent_vaccinated": 76.45, "population": 109618, "total_vaccinated": 83808, "vaccine_doses": 237658 }, "JM": { "cases": 146241, "deaths": 3193, "deaths_per_million": 1129.189, "fully_vaccinated": 717947, "name": "Jamaika", "percent_fully_vaccinated": 25.39, "percent_vaccinated": 29, "population": 2827694, "total_vaccinated": 820136, "vaccine_doses": 1469784 }, "JO": { "cases": 1709879, "deaths": 14074, "deaths_per_million": 1262.437, "fully_vaccinated": 4551253, "name": "Jordanië", "percent_fully_vaccinated": 40.82, "percent_vaccinated": 43.17, "population": 11148278, "total_vaccinated": 4812827, "vaccine_doses": 10032773 }, "JP": { "cases": 12581505, "deaths": 32527, "deaths_per_million": 261.025, "fully_vaccinated": 102494174, "name": "Japan", "percent_fully_vaccinated": 82.25, "percent_vaccinated": 83.35, "population": 124612530, "total_vaccinated": 103864269, "vaccine_doses": 295544556 }, "KE": { "cases": 337599, "deaths": 5672, "deaths_per_million": 107.008, "fully_vaccinated": 9326814, "name": "Kenia", "percent_fully_vaccinated": 16.96, "percent_vaccinated": 22.99, "population": 53005614, "total_vaccinated": 12641679, "vaccine_doses": 18535975 }, "KG": { "cases": 202685, "deaths": 2991, "deaths_per_million": 458.198, "fully_vaccinated": 1326878, "name": "Kirgisië", "percent_fully_vaccinated": 20.33, "percent_vaccinated": 24.15, "population": 6527743, "total_vaccinated": 1576526, "vaccine_doses": 3170533 }, "KH": { "cases": 136753, "deaths": 3056, "deaths_per_million": 184.218, "fully_vaccinated": 14411480, "name": "Kambodja", "percent_fully_vaccinated": 86.87, "percent_vaccinated": 91.05, "population": 16589023, "total_vaccinated": 15104932, "vaccine_doses": 41584033 }, "KI": { "cases": 3430, "deaths": 13, "deaths_per_million": 100.874, "fully_vaccinated": 60670, "name": "Kiribati", "percent_fully_vaccinated": 49.98, "percent_vaccinated": 66.37, "population": 128874, "total_vaccinated": 80566, "vaccine_doses": 147497 }, "KM": { "cases": 8315, "deaths": 160, "deaths_per_million": 194.736, "fully_vaccinated": 362030, "name": "Comore-eilande", "percent_fully_vaccinated": 44.06, "percent_vaccinated": 49.79, "population": 821626, "total_vaccinated": 409094, "vaccine_doses": 642320 }, "KN": { "cases": 6453, "deaths": 46, "deaths_per_million": 966.265, "fully_vaccinated": 26294, "name": "St. Kitts en Nevis", "percent_fully_vaccinated": 49.11, "percent_vaccinated": 58.2, "population": 47606, "total_vaccinated": 31162, "vaccine_doses": 60467 }, "KP": { "cases": 1, "deaths": 6, "deaths_per_million": 0.231, "name": "Noord-Korea", "population": 25971909 }, "KR": { "cases": 19776050, "deaths": 25047, "deaths_per_million": 483.252, "fully_vaccinated": 44649491, "name": "Suid-Korea", "percent_fully_vaccinated": 86.15, "percent_vaccinated": 86.99, "population": 51830139, "total_vaccinated": 45085163, "vaccine_doses": 127137268 }, "KW": { "cases": 653730, "deaths": 2559, "deaths_per_million": 602.101, "fully_vaccinated": 3328032, "name": "Koeweit", "percent_fully_vaccinated": 78.3, "percent_vaccinated": 80.9, "population": 4250114, "total_vaccinated": 3438215, "vaccine_doses": 8164098 }, "KY": { "cases": 28784, "deaths": 29, "deaths_per_million": 425.619, "fully_vaccinated": 59931, "name": "Kaaimanseilande", "percent_fully_vaccinated": 87.96, "percent_vaccinated": 90.3, "population": 68136, "total_vaccinated": 61529, "vaccine_doses": 147211 }, "KZ": { "cases": 1433859, "deaths": 19022, "deaths_per_million": 990.912, "fully_vaccinated": 10512310, "name": "Kasakstan", "percent_fully_vaccinated": 54.76, "percent_vaccinated": 56.16, "population": 19196465, "total_vaccinated": 10781555, "vaccine_doses": 20918681 }, "LA": { "cases": 211192, "deaths": 757, "deaths_per_million": 101.952, "fully_vaccinated": 5076787, "name": "Laos", "percent_fully_vaccinated": 68.8, "percent_vaccinated": 78.84, "population": 7425058, "total_vaccinated": 5817695, "vaccine_doses": 10894482 }, "LB": { "cases": 1172269, "deaths": 10529, "deaths_per_million": 1882.656, "fully_vaccinated": 2384459, "name": "Libanon", "percent_fully_vaccinated": 42.64, "percent_vaccinated": 48.42, "population": 5592631, "total_vaccinated": 2708007, "vaccine_doses": 5714614 }, "LC": { "cases": 27966, "deaths": 385, "deaths_per_million": 2143.032, "fully_vaccinated": 54514, "name": "St. Lucia", "percent_fully_vaccinated": 30.34, "percent_vaccinated": 33.25, "population": 179652, "total_vaccinated": 59742, "vaccine_doses": 121952 }, "LI": { "cases": 18678, "deaths": 86, "deaths_per_million": 2202.925, "fully_vaccinated": 26436, "name": "Liechtenstein", "percent_fully_vaccinated": 67.72, "percent_vaccinated": 68.53, "population": 39039, "total_vaccinated": 26752, "vaccine_doses": 71107 }, "LK": { "cases": 665626, "deaths": 16556, "deaths_per_million": 760.376, "fully_vaccinated": 14553903, "name": "Sri Lanka", "percent_fully_vaccinated": 66.84, "percent_vaccinated": 78.56, "population": 21773441, "total_vaccinated": 17104952, "vaccine_doses": 39662637 }, "LR": { "cases": 7538, "deaths": 294, "deaths_per_million": 56.61, "fully_vaccinated": 2328125, "name": "Liberië", "percent_fully_vaccinated": 44.83, "percent_vaccinated": 50.95, "population": 5193416, "total_vaccinated": 2645947, "vaccine_doses": 2921554 }, "LS": { "cases": 34040, "deaths": 702, "deaths_per_million": 307.699, "fully_vaccinated": 872661, "name": "Lesotho", "percent_fully_vaccinated": 38.25, "percent_vaccinated": 40.51, "population": 2281454, "total_vaccinated": 924248, "vaccine_doses": 1077116 }, "LT": { "cases": 1183300, "deaths": 9208, "deaths_per_million": 3304.325, "fully_vaccinated": 1877190, "name": "Litaue", "percent_fully_vaccinated": 67.36, "percent_vaccinated": 70.1, "population": 2786651, "total_vaccinated": 1953331, "vaccine_doses": 4492889 }, "LU": { "cases": 282252, "deaths": 1109, "deaths_per_million": 1734.653, "fully_vaccinated": 462338, "name": "Luxemburg", "percent_fully_vaccinated": 72.83, "percent_vaccinated": 75.31, "population": 639321, "total_vaccinated": 481492, "vaccine_doses": 1319686 }, "LV": { "cases": 861724, "deaths": 5892, "deaths_per_million": 3144.213, "fully_vaccinated": 1305976, "name": "Letland", "percent_fully_vaccinated": 69.69, "percent_vaccinated": 71.84, "population": 1873919, "total_vaccinated": 1346184, "vaccine_doses": 2895716 }, "LY": { "cases": 503611, "deaths": 6431, "deaths_per_million": 954.823, "fully_vaccinated": 1215576, "name": "Libië", "percent_fully_vaccinated": 18.05, "percent_vaccinated": 33.96, "population": 6735277, "total_vaccinated": 2287022, "vaccine_doses": 3667090 }, "MA": { "cases": 1260759, "deaths": 16234, "deaths_per_million": 437.85, "fully_vaccinated": 23450432, "name": "Marokko", "percent_fully_vaccinated": 63.25, "percent_vaccinated": 67.33, "population": 37076584, "total_vaccinated": 24962759, "vaccine_doses": 54924940 }, "MC": { "cases": 14059, "deaths": 61, "deaths_per_million": 1662.76, "fully_vaccinated": 23308, "name": "Monaco", "percent_fully_vaccinated": 58.98, "percent_vaccinated": 67.49, "population": 36686, "total_vaccinated": 26672, "vaccine_doses": 49980 }, "MD": { "cases": 532187, "deaths": 11608, "deaths_per_million": 3791.598, "fully_vaccinated": 1063425, "name": "Moldowa", "percent_fully_vaccinated": 26.43, "percent_vaccinated": 26.87, "population": 3061506, "total_vaccinated": 1081073, "vaccine_doses": 2165600 }, "ME": { "cases": 258533, "deaths": 2743, "deaths_per_million": 4368.815, "fully_vaccinated": 284234, "name": "Montenegro", "percent_fully_vaccinated": 45.27, "percent_vaccinated": 46.53, "population": 627859, "total_vaccinated": 292113, "vaccine_doses": 677080 }, "MF": { "name": "Saint-Martin" }, "MG": { "cases": 66416, "deaths": 1407, "deaths_per_million": 48.659, "fully_vaccinated": 1289181, "name": "Madagaskar", "percent_fully_vaccinated": 4.46, "percent_vaccinated": 4.6, "population": 28915653, "total_vaccinated": 1330462, "vaccine_doses": 2369775 }, "MH": { "cases": 64, "deaths": null, "fully_vaccinated": null, "name": "Marshalleilande", "percent_vaccinated": null, "population": 42050, "total_vaccinated": null, "vaccine_doses": null }, "MK": { "cases": 327009, "deaths": 9370, "deaths_per_million": 4454.841, "fully_vaccinated": 837577, "name": "Noord-Masedonië", "percent_fully_vaccinated": 39.82, "percent_vaccinated": 40.61, "population": 2103330, "total_vaccinated": 854061, "vaccine_doses": 1856093 }, "ML": { "cases": 31222, "deaths": 739, "deaths_per_million": 33.737, "fully_vaccinated": 1428505, "name": "Mali", "percent_fully_vaccinated": 6.52, "percent_vaccinated": 8.96, "population": 21904983, "total_vaccinated": 1962791, "vaccine_doses": 2683868 }, "MM": { "cases": 614083, "deaths": 19434, "deaths_per_million": 361.24, "fully_vaccinated": 27027467, "name": "Mianmar", "percent_fully_vaccinated": 49.31, "percent_vaccinated": 60.22, "population": 53798084, "total_vaccinated": 33004742, "vaccine_doses": 62259560 }, "MN": { "cases": 943690, "deaths": 2119, "deaths_per_million": 632.956, "fully_vaccinated": 2175617, "name": "Mongolië", "percent_fully_vaccinated": 65.35, "percent_vaccinated": 68.27, "population": 3347782, "total_vaccinated": 2272965, "vaccine_doses": 5492919 }, "MO": { "cases": 791, "deaths": 6, "deaths_per_million": 8.739, "fully_vaccinated": 588234, "name": "Macau", "percent_fully_vaccinated": 85.67, "percent_vaccinated": 89.69, "population": 686607, "total_vaccinated": 615784, "vaccine_doses": 1447651 }, "MP": { "name": "Noordelike Mariana-eilande" }, "MQ": { "name": "Martinique" }, "MR": { "cases": 62556, "deaths": 991, "deaths_per_million": 214.736, "fully_vaccinated": 1335276, "name": "Mauritanië", "percent_fully_vaccinated": 28.93, "percent_vaccinated": 41.79, "population": 4614974, "total_vaccinated": 1928484, "vaccine_doses": 2853551 }, "MS": { "cases": 1054, "deaths": 8, "deaths_per_million": 1811.184, "fully_vaccinated": 1903, "name": "Montserrat", "percent_fully_vaccinated": 43.08, "percent_vaccinated": 46.95, "population": 4417, "total_vaccinated": 2074, "vaccine_doses": 4487 }, "MT": { "cases": 112770, "deaths": 793, "deaths_per_million": 1505.464, "fully_vaccinated": 470234, "name": "Malta", "percent_fully_vaccinated": 89.27, "percent_vaccinated": 90.63, "population": 526748, "total_vaccinated": 477366, "vaccine_doses": 1329342 }, "MU": { "cases": 244850, "deaths": 1013, "deaths_per_million": 779.882, "fully_vaccinated": 977728, "name": "Mauritius", "percent_fully_vaccinated": 75.27, "percent_vaccinated": 78.68, "population": 1298915, "total_vaccinated": 1021934, "vaccine_doses": 2564102 }, "MV": { "cases": 184302, "deaths": 307, "deaths_per_million": 588.734, "fully_vaccinated": 384715, "name": "Maledive", "percent_fully_vaccinated": 73.78, "percent_vaccinated": 76.51, "population": 521458, "total_vaccinated": 398984, "vaccine_doses": 949382 }, "MW": { "cases": 87410, "deaths": 2665, "deaths_per_million": 133.989, "fully_vaccinated": 1517989, "name": "Malawi", "percent_fully_vaccinated": 7.63, "percent_vaccinated": 10.69, "population": 19889742, "total_vaccinated": 2125294, "vaccine_doses": 3171945 }, "MX": { "cases": 6711847, "deaths": 327525, "deaths_per_million": 2584.939, "fully_vaccinated": 79947470, "name": "Meksiko", "percent_fully_vaccinated": 63.1, "percent_vaccinated": 72.87, "population": 126705138, "total_vaccinated": 92333818, "vaccine_doses": 209673612 }, "MY": { "cases": 4677270, "deaths": 35960, "deaths_per_million": 1071.071, "fully_vaccinated": 27447689, "name": "Maleisië", "percent_fully_vaccinated": 81.75, "percent_vaccinated": 83.61, "population": 33573874, "total_vaccinated": 28071141, "vaccine_doses": 71831041 }, "MZ": { "cases": 229564, "deaths": 2215, "deaths_per_million": 69.052, "fully_vaccinated": 14098645, "name": "Mosambiek", "percent_fully_vaccinated": 43.83, "percent_vaccinated": 46.57, "population": 32077072, "total_vaccinated": 14978771, "vaccine_doses": 31616078 }, "NA": { "cases": 169253, "deaths": 4072, "deaths_per_million": 1609.39, "fully_vaccinated": 443559, "name": "Namibië", "percent_fully_vaccinated": 17.53, "percent_vaccinated": 20.31, "population": 2530151, "total_vaccinated": 513856, "vaccine_doses": 856277 }, "NC": { "cases": 69796, "deaths": 314, "deaths_per_million": 1091.035, "fully_vaccinated": 180518, "name": "Nieu-Kaledonië", "percent_fully_vaccinated": 62.72, "percent_vaccinated": 65.52, "population": 287800, "total_vaccinated": 188554, "vaccine_doses": 462522 }, "NE": { "cases": 9104, "deaths": 311, "deaths_per_million": 12.316, "fully_vaccinated": 2888988, "name": "Niger", "percent_fully_vaccinated": 11.44, "percent_vaccinated": 14.44, "population": 25252722, "total_vaccinated": 3647695, "vaccine_doses": 4394310 }, "NF": { "name": "Norfolkeiland" }, "NG": { "cases": 260977, "deaths": 3147, "deaths_per_million": 14.747, "fully_vaccinated": 24675659, "name": "Nigerië", "percent_fully_vaccinated": 11.56, "percent_vaccinated": 17.13, "population": 213401323, "total_vaccinated": 36549506, "vaccine_doses": 56126494 }, "NI": { "cases": 14807, "deaths": 244, "deaths_per_million": 35.618, "fully_vaccinated": 5611220, "name": "Nicaragua", "percent_fully_vaccinated": 81.91, "percent_vaccinated": 87.46, "population": 6850540, "total_vaccinated": 5991284, "vaccine_doses": 11602504 }, "NL": { "cases": 8341943, "deaths": 22579, "deaths_per_million": 1290.104, "fully_vaccinated": 12111092, "name": "Nederland", "percent_fully_vaccinated": 69.2, "percent_vaccinated": 74, "population": 17501696, "total_vaccinated": 12950702, "vaccine_doses": 36045756 }, "NO": { "cases": 1455732, "deaths": 3623, "deaths_per_million": 670.551, "fully_vaccinated": 4049792, "name": "Noorweë", "percent_fully_vaccinated": 74.95, "percent_vaccinated": 80.38, "population": 5403021, "total_vaccinated": 4343160, "vaccine_doses": 11503992 }, "NP": { "cases": 986100, "deaths": 11966, "deaths_per_million": 398.402, "fully_vaccinated": 20523367, "name": "Nepal", "percent_fully_vaccinated": 68.33, "percent_vaccinated": 81.93, "population": 30034989, "total_vaccinated": 24607594, "vaccine_doses": 52269883 }, "NR": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 8585, "name": "Nauru", "percent_fully_vaccinated": 68.61, "percent_vaccinated": 83.86, "population": 12512, "total_vaccinated": 10493, "vaccine_doses": 24005 }, "NU": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 1417, "name": "Niue", "percent_fully_vaccinated": 87.79, "percent_vaccinated": 102.23, "population": 1614, "total_vaccinated": 1650, "vaccine_doses": 4161 }, "NZ": { "cases": 1616341, "deaths": 1502, "deaths_per_million": 292.803, "fully_vaccinated": 4126426, "name": "Nieu-Seeland", "percent_fully_vaccinated": 80.44, "percent_vaccinated": 83.73, "population": 5129728, "total_vaccinated": 4295027, "vaccine_doses": 11456639 }, "OM": { "cases": 395737, "deaths": 4628, "deaths_per_million": 1023.787, "fully_vaccinated": 3039478, "name": "Oman", "percent_fully_vaccinated": 58.19, "percent_vaccinated": 62.54, "population": 4520471, "total_vaccinated": 3266729, "vaccine_doses": 7068002 }, "PA": { "cases": 948473, "deaths": 8412, "deaths_per_million": 1933.23, "fully_vaccinated": 3123937, "name": "Panama", "percent_fully_vaccinated": 71.79, "percent_vaccinated": 80.16, "population": 4351267, "total_vaccinated": 3487798, "vaccine_doses": 8449454 }, "PE": { "cases": 3895496, "deaths": 214195, "deaths_per_million": 6353.018, "fully_vaccinated": 27848144, "name": "Peru", "percent_fully_vaccinated": 82.6, "percent_vaccinated": 87.93, "population": 33715472, "total_vaccinated": 29645865, "vaccine_doses": 80166089 }, "PF": { "cases": 75257, "deaths": 649, "deaths_per_million": 2134.644, "fully_vaccinated": 180807, "name": "Frans-Polinesië", "percent_fully_vaccinated": 63.99, "percent_vaccinated": 66.67, "population": 304032, "total_vaccinated": 188352, "vaccine_doses": 453259 }, "PG": { "cases": 44784, "deaths": 663, "deaths_per_million": 66.637, "fully_vaccinated": 281948, "name": "Papoea-Nieu-Guinee", "percent_fully_vaccinated": 2.83, "percent_vaccinated": 3.43, "population": 9949437, "total_vaccinated": 341307, "vaccine_doses": 623255 }, "PH": { "cases": 3772468, "deaths": 60719, "deaths_per_million": 533.183, "fully_vaccinated": 71835024, "name": "Filippyne", "percent_fully_vaccinated": 63.08, "percent_vaccinated": 67.12, "population": 113880328, "total_vaccinated": 76438466, "vaccine_doses": 156547670 }, "PK": { "cases": 1553325, "deaths": 30483, "deaths_per_million": 131.732, "fully_vaccinated": 129271041, "name": "Pakistan", "percent_fully_vaccinated": 55.86, "percent_vaccinated": 59.73, "population": 231402116, "total_vaccinated": 138206755, "vaccine_doses": 285218897 }, "PL": { "cases": 6069016, "deaths": 116570, "deaths_per_million": 3042.989, "fully_vaccinated": 22527456, "name": "Pole", "percent_fully_vaccinated": 58.81, "percent_vaccinated": 59.39, "population": 38307726, "total_vaccinated": 22749448, "vaccine_doses": 54961881 }, "PM": { "cases": 3083, "deaths": 1, "deaths_per_million": 169.981, "name": "Sint Pierre en Miquelon", "population": 5883 }, "PN": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 47, "name": "Pitcairneilande", "percent_fully_vaccinated": 100, "percent_vaccinated": 100, "total_vaccinated": 47, "vaccine_doses": 94 }, "PR": { "population": 2828246 }, "PS": { "cases": 682096, "deaths": 5678, "deaths_per_million": 1106.091, "fully_vaccinated": 1773409, "name": "Staat Palestina", "percent_fully_vaccinated": 34.55, "percent_vaccinated": 39.15, "population": 5133392, "total_vaccinated": 2009619, "vaccine_doses": 3737310 }, "PT": { "cases": 5340612, "deaths": 24592, "deaths_per_million": 2389.869, "fully_vaccinated": 8899233, "name": "Portugal", "percent_fully_vaccinated": 86.48, "percent_vaccinated": 94.65, "population": 10290103, "total_vaccinated": 9740081, "vaccine_doses": 24793071 }, "PW": { "cases": 5308, "deaths": 6, "deaths_per_million": 332.889, "name": "Palau", "population": 18024 }, "PY": { "cases": 707109, "deaths": 19220, "deaths_per_million": 2867.031, "fully_vaccinated": 3493080, "name": "Paraguay", "percent_fully_vaccinated": 52.11, "percent_vaccinated": 59.21, "population": 6703799, "total_vaccinated": 3969185, "vaccine_doses": 9215489 }, "QA": { "cases": 407749, "deaths": 681, "deaths_per_million": 253.326, "fully_vaccinated": 2743181, "name": "Katar", "percent_fully_vaccinated": 102.04, "percent_vaccinated": 102.04, "population": 2688235, "total_vaccinated": 2743181, "vaccine_doses": 7302700 }, "RE": { "name": "Réunion" }, "RO": { "cases": 3059568, "deaths": 65983, "deaths_per_million": 3413.757, "fully_vaccinated": 8114769, "name": "Roemenië", "percent_fully_vaccinated": 42.42, "percent_vaccinated": 42.3, "population": 19328560, "total_vaccinated": 8176457, "vaccine_doses": 16827486 }, "RS": { "cases": 2118673, "deaths": 16271, "deaths_per_million": 2367.88, "fully_vaccinated": 3278198, "name": "Serwië", "percent_fully_vaccinated": 47.71, "percent_vaccinated": 48.81, "population": 6871547, "total_vaccinated": 3354075, "vaccine_doses": 8534688 }, "RU": { "cases": 18318445, "deaths": 374645, "deaths_per_million": 2581.929, "fully_vaccinated": 75041866, "name": "Rusland", "percent_fully_vaccinated": 51.72, "percent_vaccinated": 56.68, "population": 145102755, "total_vaccinated": 82246152, "vaccine_doses": 170307823 }, "RW": { "cases": 132236, "deaths": 1466, "deaths_per_million": 108.9, "fully_vaccinated": 8822309, "name": "Rwanda", "percent_fully_vaccinated": 65.54, "percent_vaccinated": 67.91, "population": 13461888, "total_vaccinated": 9141570, "vaccine_doses": 25522207 }, "SA": { "cases": 809449, "deaths": 9250, "deaths_per_million": 257.299, "fully_vaccinated": 25082132, "name": "Saoedi-Arabië", "percent_fully_vaccinated": 70.97, "percent_vaccinated": 75.59, "population": 35950396, "total_vaccinated": 26713922, "vaccine_doses": 66700629 }, "SB": { "cases": 21544, "deaths": 153, "deaths_per_million": 216.147, "fully_vaccinated": 187200, "name": "Salomonseilande", "percent_fully_vaccinated": 26.45, "percent_vaccinated": 40.9, "population": 707851, "total_vaccinated": 289502, "vaccine_doses": 479045 }, "SC": { "cases": 45429, "deaths": 168, "deaths_per_million": 1577.909, "fully_vaccinated": 80925, "name": "Seychelle", "percent_fully_vaccinated": 76.01, "percent_vaccinated": 80, "population": 106470, "total_vaccinated": 85180, "vaccine_doses": 221597 }, "SD": { "cases": 63006, "deaths": 4957, "deaths_per_million": 108.57, "fully_vaccinated": 4536964, "name": "Soedan", "percent_fully_vaccinated": 10.1, "percent_vaccinated": 14.81, "population": 45657202, "total_vaccinated": 6651268, "vaccine_doses": 8179010 }, "SE": { "cases": 2539715, "deaths": 19358, "deaths_per_million": 1849.414, "fully_vaccinated": 7651988, "name": "Swede", "percent_fully_vaccinated": 75.31, "percent_vaccinated": 77.15, "population": 10467097, "total_vaccinated": 7838695, "vaccine_doses": 22674504 }, "SG": { "cases": 1708950, "deaths": 1497, "deaths_per_million": 274.498, "fully_vaccinated": 4999903, "name": "Singapoer", "percent_fully_vaccinated": 91.68, "percent_vaccinated": 92.08, "population": 5453600, "total_vaccinated": 5021910, "vaccine_doses": 14272705 }, "SH": { "cases": 4, "deaths": null, "fully_vaccinated": 3531, "name": "Sint Helena, Ascension en Tristan da Cunha", "percent_vaccinated": 71.83, "population": 5404, "total_vaccinated": 4361, "vaccine_doses": 7892 }, "SI": { "cases": 1082492, "deaths": 6694, "deaths_per_million": 3158.426, "fully_vaccinated": 1222225, "name": "Slowenië", "percent_fully_vaccinated": 57.67, "percent_vaccinated": 59.72, "population": 2119410, "total_vaccinated": 1265802, "vaccine_doses": 2996643 }, "SJ": { "name": "Svalbard en Jan Mayen" }, "SK": { "cases": 2580451, "deaths": 20219, "deaths_per_million": 3711.528, "fully_vaccinated": 2767461, "name": "Slowakye", "percent_fully_vaccinated": 50.8, "percent_vaccinated": 51.82, "population": 5447622, "total_vaccinated": 2822755, "vaccine_doses": 7077508 }, "SL": { "cases": 7733, "deaths": 125, "deaths_per_million": 14.844, "fully_vaccinated": 1916574, "name": "Sierra Leone", "percent_fully_vaccinated": 22.76, "percent_vaccinated": 31.4, "population": 8420641, "total_vaccinated": 2644113, "vaccine_doses": 3526274 }, "SM": { "cases": 19793, "deaths": 118, "deaths_per_million": 3496.711, "fully_vaccinated": 23633, "name": "San Marino", "percent_fully_vaccinated": 69.49, "percent_vaccinated": 77.5, "population": 33746, "total_vaccinated": 26357, "vaccine_doses": 69338 }, "SN": { "cases": 87342, "deaths": 1968, "deaths_per_million": 116.61, "fully_vaccinated": 1069859, "name": "Senegal", "percent_fully_vaccinated": 6.34, "percent_vaccinated": 13.38, "population": 16876720, "total_vaccinated": 2300648, "vaccine_doses": 2523856 }, "SO": { "cases": 26957, "deaths": 1361, "deaths_per_million": 79.751, "fully_vaccinated": 1764597, "name": "Somalië", "percent_fully_vaccinated": 10.34, "percent_vaccinated": 15.99, "population": 17065581, "total_vaccinated": 2728594, "vaccine_doses": 3344579 }, "SR": { "cases": 80966, "deaths": 1380, "deaths_per_million": 2251.282, "fully_vaccinated": 237879, "name": "Suriname", "percent_fully_vaccinated": 40.2, "percent_vaccinated": 45.26, "population": 612984, "total_vaccinated": 267820, "vaccine_doses": 505699 }, "SS": { "cases": 17733, "deaths": 138, "deaths_per_million": 12.839, "fully_vaccinated": 1270042, "name": "Suid-Soedan", "percent_fully_vaccinated": 11.82, "percent_vaccinated": 12.21, "population": 10748272, "total_vaccinated": 1312090, "vaccine_doses": 1362308 }, "ST": { "cases": 6100, "deaths": 74, "deaths_per_million": 331.679, "fully_vaccinated": 99341, "name": "São Tomé en Príncipe", "percent_fully_vaccinated": 44.53, "percent_vaccinated": 56.27, "population": 223107, "total_vaccinated": 125550, "vaccine_doses": 221655 }, "SV": { "cases": 190818, "deaths": 4194, "deaths_per_million": 664.221, "fully_vaccinated": 4330643, "name": "El Salvador", "percent_fully_vaccinated": 68.59, "percent_vaccinated": 73.33, "population": 6314167, "total_vaccinated": 4630037, "vaccine_doses": 11127982 }, "SX": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 26417, "name": "Sint Maarten", "percent_fully_vaccinated": 59.98, "percent_vaccinated": 64.5, "population": 44042, "total_vaccinated": 28407, "vaccine_doses": 63735 }, "SY": { "cases": 56275, "deaths": 3150, "deaths_per_million": 147.718, "fully_vaccinated": 1914784, "name": "Sirië", "percent_fully_vaccinated": 8.98, "percent_vaccinated": 13.33, "population": 21324367, "total_vaccinated": 2842478, "vaccine_doses": 4389805 }, "SZ": { "cases": 73279, "deaths": 1417, "deaths_per_million": 1188.488, "fully_vaccinated": 342088, "name": "Eswatini", "percent_fully_vaccinated": 28.69, "percent_vaccinated": 34.43, "population": 1192271, "total_vaccinated": 410506, "vaccine_doses": 684176 }, "TC": { "cases": 6303, "deaths": 36, "deaths_per_million": 797.978, "fully_vaccinated": 30129, "name": "Turks- en Caicoseilande", "percent_fully_vaccinated": 66.78, "percent_vaccinated": 71.35, "population": 45114, "total_vaccinated": 32189, "vaccine_doses": 70169 }, "TD": { "cases": 7432, "deaths": 193, "deaths_per_million": 11.234, "fully_vaccinated": 2093522, "name": "Tsjad", "percent_fully_vaccinated": 12.38, "percent_vaccinated": 13.12, "population": 17179740, "total_vaccinated": 2218493, "vaccine_doses": 2356138 }, "TF": { "name": "Franse Suidelike en Antarktiese Gebiede" }, "TG": { "cases": 38064, "deaths": 279, "deaths_per_million": 32.274, "fully_vaccinated": 1557538, "name": "Togo", "percent_fully_vaccinated": 18.02, "percent_vaccinated": 24.5, "population": 8644829, "total_vaccinated": 2118136, "vaccine_doses": 3290821 }, "TH": { "cases": 4590176, "deaths": 31385, "deaths_per_million": 438.331, "fully_vaccinated": 53174022, "name": "Thailand", "percent_fully_vaccinated": 74.26, "percent_vaccinated": 79.38, "population": 71601103, "total_vaccinated": 56837972, "vaccine_doses": 140782014 }, "TJ": { "cases": 17786, "deaths": 125, "deaths_per_million": 12.82, "fully_vaccinated": 4976770, "name": "Tadjikistan", "percent_fully_vaccinated": 51.05, "percent_vaccinated": 53.23, "population": 9750064, "total_vaccinated": 5189877, "vaccine_doses": 12504152 }, "TK": { "fully_vaccinated": 1125, "name": "Tokelau", "percent_fully_vaccinated": 60.84, "percent_vaccinated": 72.42, "population": 1849, "total_vaccinated": 1339, "vaccine_doses": 2464 }, "TL": { "cases": 22999, "deaths": 133, "deaths_per_million": 100.686, "fully_vaccinated": 729171, "name": "Oos-Timor", "percent_fully_vaccinated": 55.2, "percent_vaccinated": 63.85, "population": 1320942, "total_vaccinated": 843385, "vaccine_doses": 1746143 }, "TM": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 9753, "name": "Turkmenistan", "percent_vaccinated": 0.53, "total_vaccinated": 32240, "vaccine_doses": 41993 }, "TN": { "cases": 1128693, "deaths": 29041, "deaths_per_million": 2368.191, "fully_vaccinated": 6377749, "name": "Tunisië", "percent_fully_vaccinated": 52.01, "percent_vaccinated": 72.5, "population": 12262946, "total_vaccinated": 8890905, "vaccine_doses": 14894966 }, "TO": { "cases": 12554, "deaths": 12, "deaths_per_million": 113.189, "fully_vaccinated": 97151, "name": "Tonga", "percent_fully_vaccinated": 91, "percent_vaccinated": 101.41, "population": 106017, "total_vaccinated": 108263, "vaccine_doses": 242634 }, "TR": { "cases": 15889495, "deaths": 99341, "deaths_per_million": 1171.814, "fully_vaccinated": 53115227, "name": "Turkye", "percent_fully_vaccinated": 62.65, "percent_vaccinated": 68.28, "population": 84775404, "total_vaccinated": 57884846, "vaccine_doses": 150496193 }, "TT": { "cases": 171334, "deaths": 4051, "deaths_per_million": 2655.239, "fully_vaccinated": 715508, "name": "Trinidad en Tobago", "percent_fully_vaccinated": 46.9, "percent_vaccinated": 49.31, "population": 1525663, "total_vaccinated": 752271, "vaccine_doses": 1577347 }, "TV": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 6160, "name": "Tuvalu", "percent_fully_vaccinated": 51.66, "percent_vaccinated": 53.4, "population": 11925, "total_vaccinated": 6368, "vaccine_doses": 12528 }, "TW": { "cases": 4567122, "deaths": 8893, "deaths_per_million": 372.717, "fully_vaccinated": 19907129, "name": "Republiek China", "percent_fully_vaccinated": 83.43, "percent_vaccinated": 89.29, "population": 23859912, "total_vaccinated": 21305125, "vaccine_doses": 59600890 }, "TZ": { "cases": 37510, "deaths": 841, "deaths_per_million": 13.226, "fully_vaccinated": 10518478, "name": "Tanzanië", "percent_fully_vaccinated": 16.54, "percent_vaccinated": 18.73, "population": 63588334, "total_vaccinated": 11910572, "vaccine_doses": 15257697 }, "UA": { "cases": 5294486, "deaths": 116463, "deaths_per_million": 2675.378, "fully_vaccinated": 15221792, "name": "Oekraïne", "percent_fully_vaccinated": 35.02, "percent_vaccinated": 36.19, "population": 43531422, "total_vaccinated": 15729617, "vaccine_doses": 31683310 }, "UG": { "cases": 169230, "deaths": 3628, "deaths_per_million": 79.121, "fully_vaccinated": 12029925, "name": "Uganda", "percent_fully_vaccinated": 26.24, "percent_vaccinated": 38.42, "population": 45853778, "total_vaccinated": 17616836, "vaccine_doses": 23972170 }, "US": { "cases": 91309159, "deaths": 1029925, "deaths_per_million": 3056.179, "fully_vaccinated": 223245563, "name": "Verenigde State van Amerika", "percent_fully_vaccinated": 67.24, "percent_vaccinated": 78.81, "population": 336997624, "total_vaccinated": 261654261, "vaccine_doses": 603693871 }, "UY": { "cases": 969803, "deaths": 7403, "deaths_per_million": 2160.665, "fully_vaccinated": 2889777, "name": "Uruguay", "percent_fully_vaccinated": 84.34, "percent_vaccinated": 87.52, "population": 3426260, "total_vaccinated": 2998798, "vaccine_doses": 8712647 }, "UZ": { "cases": 243051, "deaths": 1637, "deaths_per_million": 48.032, "fully_vaccinated": 15794134, "name": "Oesbekistan", "percent_fully_vaccinated": 46.34, "percent_vaccinated": 58.36, "population": 34081449, "total_vaccinated": 19890447, "vaccine_doses": 58191020 }, "VA": { "cases": 29, "deaths": 0, "fully_vaccinated": null, "name": "Vatikaanstad", "percent_vaccinated": null, "population": 511, "total_vaccinated": null, "vaccine_doses": null }, "VC": { "cases": 9354, "deaths": 115, "deaths_per_million": 1102.251, "fully_vaccinated": 31088, "name": "St. Vincent en die Grenadine", "percent_fully_vaccinated": 29.8, "percent_vaccinated": 35.4, "population": 104332, "total_vaccinated": 36933, "vaccine_doses": 72022 }, "VE": { "cases": 535277, "deaths": 5762, "deaths_per_million": 204.327, "fully_vaccinated": 14287370, "name": "Venezuela", "percent_fully_vaccinated": 49.77, "percent_vaccinated": 77.19, "population": 28199866, "total_vaccinated": 22157232, "vaccine_doses": 37860994 }, "VG": { "cases": 7131, "deaths": 63, "deaths_per_million": 2024.291, "fully_vaccinated": 18187, "name": "Britse Maagde-eilande", "percent_fully_vaccinated": 58.44, "percent_vaccinated": 62.44, "population": 31122, "total_vaccinated": 19433, "vaccine_doses": 41346 }, "VI": { "population": 104218 }, "VN": { "cases": 10778154, "deaths": 43093, "deaths_per_million": 442.124, "fully_vaccinated": 80185029, "name": "Viëtnam", "percent_fully_vaccinated": 82.27, "percent_vaccinated": 89.04, "population": 97468028, "total_vaccinated": 86785069, "vaccine_doses": 234856999 }, "VU": { "cases": 11724, "deaths": 14, "deaths_per_million": 43.868, "fully_vaccinated": 130607, "name": "Vanuatu", "percent_fully_vaccinated": 40.93, "percent_vaccinated": 53.97, "population": 319136, "total_vaccinated": 172232, "vaccine_doses": 313449 }, "WF": { "cases": 761, "deaths": 7, "deaths_per_million": 602.047, "fully_vaccinated": 6457, "name": "Wallis en Futuna", "percent_fully_vaccinated": 58.2, "percent_vaccinated": 58.44, "population": 11627, "total_vaccinated": 6483, "vaccine_doses": 16426 }, "WS": { "cases": 15374, "deaths": 29, "deaths_per_million": 132.563, "fully_vaccinated": 198896, "name": "Samoa", "percent_fully_vaccinated": 90.92, "percent_vaccinated": 104.81, "population": 218764, "total_vaccinated": 229291, "vaccine_doses": 495431 }, "XC": { "cases": null, "deaths": null, "fully_vaccinated": 275988, "name": "Turkse Republiek van Noord-Siprus", "percent_fully_vaccinated": 72.2, "percent_vaccinated": 74.39, "total_vaccinated": 284357, "vaccine_doses": 617389 }, "XK": { "cases": 253312, "deaths": 3170, "deaths_per_million": 1778.785, "fully_vaccinated": 824186, "name": "Kosovo", "percent_fully_vaccinated": 46.25, "percent_vaccinated": 50.81, "population": 1782115, "total_vaccinated": 905461, "vaccine_doses": 1834256 }, "XW": { "cases": 576816688, "deaths": 6399498, "deaths_per_million": 809.111, "fully_vaccinated": 4870067982, "name": "Wêreld", "note": "Lande wat nie data rapporteer vir 'n spesifieke kolom nie se data is nie ingesluit by die wêreldtotaal vir dié kolom nie.", "percent_fully_vaccinated": 61.57, "percent_vaccinated": 67.04, "population": 7909295152, "total_vaccinated": 5302192837, "vaccine_doses": 12343302213 }, "YE": { "cases": 11877, "deaths": 2151, "deaths_per_million": 65.218, "fully_vaccinated": 446120, "name": "Jemen", "percent_fully_vaccinated": 1.46, "percent_vaccinated": 2.29, "population": 32981641, "total_vaccinated": 697956, "vaccine_doses": 864544 }, "YT": { "name": "Mayotte" }, "ZA": { "cases": 4004555, "deaths": 101982, "deaths_per_million": 1717.093, "fully_vaccinated": 19206569, "name": "Suid-Afrika", "percent_fully_vaccinated": 32.34, "percent_vaccinated": 37.3, "population": 59392255, "total_vaccinated": 22154824, "vaccine_doses": 37192985 }, "ZM": { "cases": 329483, "deaths": 4015, "deaths_per_million": 206.182, "fully_vaccinated": 4921621, "name": "Zambië", "percent_fully_vaccinated": 25.27, "percent_vaccinated": 17.13, "population": 19473125, "total_vaccinated": 3240892, "vaccine_doses": 7789944 }, "ZW": { "cases": 256376, "deaths": 5577, "deaths_per_million": 348.704, "fully_vaccinated": 4637374, "name": "Zimbabwe", "percent_fully_vaccinated": 29, "percent_vaccinated": 39.59, "population": 15993524, "total_vaccinated": 6331851, "vaccine_doses": 12045572 } } mhoimjbdib8hx8id5yp8fevd7x67vxn 0 386782 2516499 2515315 2022-07-31T17:40:32Z Aliwal2012 39067 /* Formule Een-uitslae */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas renjaer | naam = Zhou Guanyu | image = Guanyu Zhou Goodwood Festival of Speed 2019 (48242675181) (cropped).jpg | image_size = 250px | image_caption = Zhou in 2019 | nasionaliteit = {{vlagikoon|CHN}} Chinees | geboortedatum = {{geboortedatum en ouderdom|1999|5|30|df=yes}} | geboorteplek = [[Shanghai]], China | Old Team = Prema Theodore Racing<br />Motopark | 2020 Team = UNI-Virtuosi | 2021 Team = UNI-Virtuosi | 2022 Team = [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo-Ferrari]] | Car number = 24 | Races = {{F1stat|ZHO|entries}} ({{F1stat|ZHO|starts}} begin) | Championships = F3 Asiatiese Kampioenskap<br /> FIA Europese Formule 3 2016-18<br /> Toyota Racing Series<br /> Italiaanse F4 Kampioenskap<br /> ADAC Formule 4 | Wins = {{F1stat|ZHO|wins}} | Podiums = {{F1stat|ZHO|podiums}} | Points = {{F1stat|ZHO|careerpoints}} | Poles = {{F1stat|ZHO|poles}} | Fastest laps = {{F1stat|ZHO|fastestlaps}} | First race = [[2022 Bahreinse Grand Prix]] | First win = | Last win = | Last race = {{laaste F1GP}} | Last season = | Last position = }} '''Zhou Guanyu''' ([[Chinees]]: 周冠宇; [[pinyin]]: ''Zhōu Guànyǔ''; gebore 30 Mei 1999) is 'n [[Volksrepubliek China|Chinese]] beroepsrenjaer wat deel is van die [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo-fabriekspan]] vir die [[2022 Formule Een-seisoen|2022 Formule Een-wêreldkampioenskap]]. Hy was 'n lid van die Ferrari-bestuurdersakademie van 2014 tot 2018, en was die ontwikkelingsbestuurder vir die [[Formule E]]-span DS Techeetah in 2018, en het in 2020 en 2021 vir UNI-Virtuosi Racing aan Formule Twee deelgeneem<ref>https://www.renaultsport.com/guanyu-zhou-joins-the-renault-sport-academy-for-2019-and-takes-on-f1.html</ref><ref>https://www.formula1.com/en/latest/article.breaking-alfa-romeo-announce-guanyu-zhou-as-valtteri-bottass-team-mate-for.3FGtpRMOhG1qZ4Qinr8ky6.html</ref><ref>https://www.fiaformulae.com/en/news/2018/april/zhou-guanyu-joins-techeetah-as-a-development-driver/</ref> Guanyu se loopbaan as beroepsrenjaer het in 2015 begin, toe hy deelgeneem het aan die Italiaanse F4 en die ADAC Formule 4-kampioenskappe onder Prema Racing. In 2016 ry hy onder Motopark in the Europese Formule 3-kampioenskap,<ref>https://web.archive.org/web/20160216092327/http://www.gpupdate.net/en/f3-news/335493/ferrari-protege-zhou-joins-motopark-in-f3/</ref> en dan weer vir Prema Racing in 2017 en 2018.<ref>http://www.motorsport.com/eurof3/news/zhou-switches-to-prema-for-sophomore-f3-season-858756/</ref> == Loopbaan == === Knortjorre === Guanyu het met knortjorre (''karting'') begin toe hy 8 jaar oud was in [[China]], maar in 2012 verhuis hy na die [[Verenigde Koninkryk]] om 'n meer mededingende omgewing te ervaar. In 2013 het hy vir die [[Sheffield]]-gebaseerde Strawberry Racing-span gejaag, waar hy in die Super 1 Nasionale Rotax Max Juniorkampioenskap meegeding het en 'n eerste plek behaal het<ref>https://www.driverdb.com/championships/standings/super-1-national-rotax-max-junior/2013/</ref> en Rotax Max Euro Challenge waar hy ook 'n eerste plek behaal het.<ref>https://www.driverdb.com/championships/standings/rotax-max-euro-challenge---junior/2013/</ref> In sy laaste jaar met knortjorre, het Zhou 'n tweede plek in die Rotax Max Senior Euro-uitdaag behaal en in die WSK Kampioenskapsbeker en die KF2 Europese Kampioenskap deelgeneem. === Formule 4 === Guanyu het by Prema Theodore Racing aangesluit vir die 2015 Italiaanse F4-kampioenskap, waar hy 'n algehele tweede plek behaal het. === FIA Formule 3 Europese Kampioenskap === Guanyu het by Motopark aangesluit vir die 2016 FIA Formule 3 Europese Kampioenskap waar hy 'n algehele 13de plek behaal het. Hy het in sy tweede Formule 3-seisoen weer by Prema Theodore Racing aangesluit en behaal 'n 8ste plek.<ref>https://us10.campaign-archive.com/?u=bb292528f42b91c80f87ee84b&id=3881df3a32</ref> Hy bly vir 'n derde seisoen in Formule 3 en ry steeds vir Prema, waar hy weer 'n 8ste plek behaal.<ref>https://www.motorsport.com/eurof3/news/zhou-sticks-with-prema-for-third-f3-season-995002/</ref> === FIA Formule 2 === Guanyu sluit aan by UNI-Virtuosi Racing saam met Luca Ghiotto vir die 2019 Formule 2-kampioenskap.<ref>{{Cite web |url=https://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2018/12_December/Guanyu-Zhou-together-with-UNI-Virtuosi-Racing-in-2019 |title=argiefkopie |access-date=16 November 2021 |archive-date=28 Maart 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190328014517/http://www.fiaformula2.com/News-Room/News/2018/12_December/Guanyu-Zhou-together-with-UNI-Virtuosi-Racing-in-2019/ |url-status=dead }}</ref><ref>https://formulascout.com/guan-yu-zhou-steps-up-to-f2-with-uni-virtuosi/46872</ref> Hy behaal 'n 7de plek en ontvang die Anthoine Hubert toekenning. Zhou bly by UNI-Virtuosi Racing vir die 2020-seisoen waar hy sy tweede Formule 2 voorste- wegsprongplek behaal by die [[Red Bull Ring]],<ref>https://www.gptoday.net/en/news/f1/256287/qualifying-zhou-storms-to-feature-race-pole-ahead-of-drugovich</ref> maar as gevolg van elektroniese probleme eindig hy die wedren in die 17de plek.<ref>https://www.autosport.com/f2/news/150341/ilott-leads-ferrari-123-to-win-austria-f2-feature</ref> Later in die jaar wen hy sy eerste Formule 2-ren in [[Sochi Autodrom|Sochi]].<ref>https://www.fiaformula2.com/Latest/3WQLtRL4O83yfysAwvsXnL/zhou-grabs-first-f2-win-as-ghiotto-and-aitken-crash-ends-sochi-sprint-race</ref> Teen die einde van 2020 neem hy die 6de plek algeheel in. Hy begin die 2021-seisoen met UNI-Virtuosi en wen sy eerste resies in [[Bahrein Internasionale Renbaan|Bahrain]].<ref>https://www.fiaformula2.com/Latest/2KxPFaIoNmlPKIuqbLYL0l/feature-race-zhou-fights-to-first-feature-race-win-with-inspired-performance</ref> === Formule 1 === In 2014 sluit Guanyu by die Ferrari-bestuurdersakademie aan terwyl hy ook besig bly met knortjorre.<ref>http://www.formulascout.com/chinese-karter-guanyu-zhou-joins-ferrari-driver-academy/18772</ref> Hy was 'n lid van die Akademie tot die einde van 2018. In 2019, sluit hy by die Renault Sportakademie aan en tree op as 'n ontwikkelingsbestuurder vir die [[Renault F1|Renault Formule Een-span]].<ref>https://www.formula1.com/en/latest/article.chinese-youngster-guanyu-zhou-joins-renault-as-development-driver.2ICXOWBW0NZLtaYQTOzIKX.html</ref> In 2020 word Zhou bevorder na toetsbestuurder vir die Renault Formule Een-span.<ref>https://www.formula1.com/en/latest/article.chinese-driver-guanyu-zhou-takes-step-towards-f1-with-renault-test-role.25vCCv1KF4BDYgbEsbx3rg.html</ref> ==== Alfa Romeo (2022–) ==== Op 16 November 2021 is Guanyu gekontrakteer om by [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]] aan te sluit vir die [[2022 Formule Een-seisoen]], waar hy saam met [[Valtteri Bottas]] as spanmaat deelneem.<ref>https://formulascout.com/chinas-guanyu-zhou-to-race-for-alfa-romeo-in-f1-in-2022/86684</ref> Hy is China se eerste Formule Eenbestuurder, in 'n persverklaring sê Guanyu dat hy "goed voorbereid is vir die enorme uidaging van Formule Een" en dat sy toetrede tot Formule Een 'n "deurbraak vir Chinese motorsportgeskiedenis" is.<ref>https://www.sauber-group.com/motorsport/f1-news/enter-the-dragon-guanyu-zhou-joins-alfa-romeo-racing-orlen-for-2022/</ref> ==== Formule Een-uitslae ==== {| class="wikitable" style="font-size: 85%; text-align: center" |- !Jaar !Inskrywer !Onderstel !Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 ! Plek ! Punte |- | [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo Racing]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]] C42 | [[Ferrari]] 065/066 [[V6-enjin|V6]] |bgcolor=dfffdf| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/>10 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/>11 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/>11 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>15 |bgcolor=efcfff| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=efcfff| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/>16 |bgcolor=efcfff| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=dfffdf| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/>8 |bgcolor=efcfff| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/><small>DNF</small> |bgcolor=cfcfff| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/>14 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/>16 |bgcolor=cfcfff| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/>13 |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> | '''16de*''' | '''5*''' |- !Jaar !Inskrywer !Onderstel !Enjin !1 !2 !3 !4 !5 !6 !7 !8 !9 !10 !11 !12 !13 !14 !15 !16 !17 !18 !19 !20 !21 !22 ! Plek ! Punte |} '''*''' Seisoen nog aan die gang. == Knortjor-loopbaanrekord == {| class="wikitable" style="font-size: 85%; text-align:center" !Seisoen !Reeks !Span !Posisie |- !2010 | align="left" |Kartmasters British Grand Prix&nbsp;— Rotax Mini Max | align="left" | |14de |- !2011 | align="left" |Trent Valley Kart Club&nbsp;— Mini Max | align="left" | |10de |- ! rowspan="5" |2012 | align="left" |Kartmasters British Grand Prix&nbsp;— Rotax Junior | align="left" |Strawberry Racing |6de |- | align="left" |Super 1 National Kart Championships&nbsp;— Rotax Mini Max | align="left" | |4de |- | align="left" |Rotax Max Euro Challenge&nbsp;— Junior | align="left" |Strawberry Racing |8ste |- | align="left" |Rotax International Open&nbsp;— Junior | |6de |- | align="left" |Rotax Max Challenge Grand Finals&nbsp;— Junior | align="left" |RPM Racing Team |8ste |- ! rowspan="5" |2013 | align="left" |Rotax Max Wintercup&nbsp;— Rotax Max Junior | rowspan="5" |Strawberry Racing | style="background:#DFDFDF;" |'''2de''' |- | align="left" |Super 1 National Kart Championships&nbsp;— Rotax Max Junior | style="background:#FFFFBF;" |'''1ste''' |- | align="left" |Rotax Max Euro Challenge&nbsp;— Junior | style="background:#FFFFBF;" |'''1ste''' |- | align="left" |Rotax International Open&nbsp;— Junior | style="background:#FFDF9F;" |'''3de''' |- | align="left" |Rotax Max Challenge Grand Finals&nbsp;— Junior | style="background:#FFDF9F;" |'''3de''' |- ! rowspan="8" |2014 | align="left" |Rotax Max Wintercup&nbsp;— Rotax Max Senior | rowspan="3" align="left" |Strawberry Racing | style="background:#DFDFDF;" |'''2de''' |- | align="left" |Rotax Max Euro Challenge&nbsp;— Senior | style="background:#DFDFDF;" |'''2de''' |- | align="left" |Rotax Max Challenge Grand Finals&nbsp;— Senior |16de |- | align="left" |South Garda Winter Cup&nbsp;— KF | align="left" | |12de |- | align="left" |WSK Champions Cup&nbsp;— KF | align="left" | |32ste |- | align="left" |WSK Super Master Series&nbsp;— KF | align="left" | |27ste |- | align="left" |CIK-FIA European Championship&nbsp;— KF | align="left" | |44ste |- | align="left" |CIK-FIA World Championship&nbsp;— KF | align="left" | |NC |} == Renmotorrekord == {| class="wikitable" style="font-size: 90%; text-align:center" ! Seisoen ! Reeks ! Span ! Resies ! Wenne ! Voor Wegspronge ! V/Rondtes ! Podiums ! Punte ! Plek |- !rowspan=2| 2015 |align=left| Italian F4-kampioenskap |rowspan=2 align=left| Prema Powerteam | 21 | 3 | 2 | 0 | 9 | 223 | style="background:#DFDFDF;"| '''2de''' |- |align=left| ADAC Formule 4-kampioenskap | 9 | 0 | 0 | 0 | 2 | 45 | 15de |- !rowspan=4| 2016 |align=left| 2016 FIA Formule 3 Europese kampioenskap |align=left rowspan=3| Motopark | 30 | 0 | 0 | 0 | 2 | 101 | 13de |- |align=left| 2016 Formule 3 Meesters | 1 | 0 | 0 | 1 | 0 | N/A | 16de |- |align=left| 2016 Macau Grand Prix | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | N/A | 15de |- |align=left| 2016 Toyota Racing Series |align=left| M2 Competition | 15 | 1 | 0 | 1 | 4 | 685 | 6de |- !rowspan=2| 2017 |align=left| 2017 FIA Formule 3 Europese kampioenskap |align=left rowspan=2| Prema Powerteam | 30 | 0 | 0 | 0 | 5 | 149 | 8ste |- |align=left| 2017 Macau Grand Prix | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | N/A | 8ste |- ! 2017–18 |align=left| 2017–18 Formule E kampioenskap |align=left| Techeetah | colspan="7" |Ontwikkelingsbestuurder |- !rowspan=2| 2018 |align=left| 2018 FIA Formule 3 Europese kampioenskap |align=left| Prema Theodore Racing | 30 | 2 | 3 | 1 | 6 | 203 | 8ste |- |align=left| 2018 Macau Grand Prix |align=left| SJM Theodore Racing by Prema | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | N/A | 11de |- ! 2019 |align=left| 2019 FIA Formule 2 kampioenskap |align=left| UNI-Virtuosi Racing | 22 | 0 | 1 | 2 | 5 | 140 | 7de |- !rowspan=2| 2020 |align=left| 2020 FIA Formule 2 kampioenskap |align=left| UNI-Virtuosi Racing | 24 | 1 | 1 | 4 | 6 | 151.5 | 6de |- |align=left| 2020 Formule Een Wêreldkampioenskap |align=left| Renault DP World F1 Span | colspan="7" |Toetsbestuurder |- !rowspan=3| 2021 |align=left| 2021 FIA Formule 2 kampioenskap |align=left| UNI-Virtuosi Racing | 17 | 3 | 1 | 1 | 7 | 142 | style="background:#DFDFDF;"| '''2de''' |- |align=left| 2021 F3 Asiatiese kampioenskap |align=left| Abu Dhabi Racing by Prema | 15 | 4 | 5 | 5 | 11 | 257 | style="background:#FFFFBF;" | '''1ste''' |- |align=left| 2021 Formule Een Wêreldkampioenskap |align=left| Alpine F1 Span | colspan="7" |Toetsbestuurder |} == Verwysings == {{Verwysings|2}} {{Normdata}} [[Kategorie:Chinese renjaers]] [[Kategorie:Formule Een-renjaers]] mlm0gwgq05a18c5zvgxh6gvuwrx5c4b 0 387266 2516388 2469648 2022-07-31T12:31:35Z Oesjaar 7467 /* Lees ook */ Verbeter wikitext text/x-wiki Die '''Brandvleidam''' is in ‘n pan langs die regteroewer van die [[Breederivier]] sowat 10km besuide [[Worcester]]. Dit is in 1923 gebou met ‘n opgaarvermoë van ‘n 47 miljoen m³. In 1950 is die damwal verhoog sodat die kapasiteit van die dam op 66 miljoen m³ te staan gekom het. Die kruin van die grondwal was net minder as ‘n kilometer lank en as die dam vol was, het dit ‘n meer van 1500ha gevorm. Dit is gevul deur ‘n toevoerkanaal van die Holsloot- en Smalbladerenrivier. Vir sy omvang is die Breederiviervallei die intensiefste besproeiingsgebied in die land en was die eerste waar besproeiing - reeds in 1896 – op ‘n koöperatiewe grondslag vir die Robertsonse Kanaalraad toegepas is. ==Lees ook== *[[Groter Brandvleidam]] *[[Lys van grootste damme in Suid-Afrika]] [[Kategorie:Wes-Kaap]] [[Kategorie:Damme van Suid-Afrika]] 1du0znotlf4vcobdqzphcgmkpb6dims 0 387319 2516386 2472130 2022-07-31T12:30:56Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki [[Lêer:Jane Campion in Kraków (2010).jpg|duimnael|regs|Jane Campion in 2010.]] '''Jane Campion''' (Wellington, 30 April 1954) is 'n film- en televisieregisseur.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=U5Zv_Uaa-WUC&pg=PA32|title=Jane Campion: Authorship and Personal Cinema|last=Fox|first=Alistair|page=32|publisher=Indiana University Press|year=2011|isbn=978-0253223012|access-date=30 Desember 2015}}</ref> Campion is in [[Wellington]], [[Nieu-Seeland]], gebore. Sy het [[antropologie]] gestudeer en later die Australian School of Film and Television bygewoon. In 1993 het sy die [[Palme d'Or]] by die [[Cannes-rolprentfees]] gewen vir die rolprent ''The Piano''. Dié rolprent is ook in 1993 vir agt [[Oscar-toekenning|Oscar-toekennings]] genomineer, en het uiteindelik [[66ste Oscar-toekenningsaand|drie]] gewen, insluitend beste oorspronklike draaiboek (geskryf deur haar), beste aktrise ([[Holly Hunter]]) en beste vroulike byspeler ([[Anna Paquin]]).<ref>[https://articles.latimes.com/1993-05-25/entertainment/ca-39548_1_jane-campion "'Piano's' Jane Campion Is First Female Director to Win; 'Concubine's' Chen Kaige Has First Chinese-Film Victory: 'Piano', 'Concubine', Share the Palme D'Or"], ''Los Angeles Times'', 25 Mei 1993; besoek op 6 Mei 2012.</ref> == Filmografie == *''An Exercise in Discipline'' - ''Peel'' (1982) *''Passionless Moments'' (1983) *''Mishaps of Seduction and Conquest'' (1984) *''A Girl's Own Story'' (1984) *''After Hours'' (1984) *''Two Friends'' (1986) (televisie) *''Dancing Daze'' (1986) (televisie) *''Sweetie'' (1989)8 *''An Angel at My Table'' (1990) *''The Piano'' (1993) *''The Portrait of a Lady'' (1996) *''Holy Smoke'' (1999) *''In the Cut'' (2003) *''Bright Star'' (2009) *''Top of the Lake'' (2013-2017) (televisiereeks) *''[[The Power of the Dog]]'' (2021) == Verwysings == {{Verwysings}} == Eksterne skakels == {{CommonsKategorie}} * {{IMDb name|1005}} * [http://www.lib.berkeley.edu/MRC/campion.html Jane Campion Bibliography], Berkeley.edu * [http://www.sensesofcinema.com/2002/great-directors/campion/ Senses of Cinema: Great Directors Critical Database] * {{cite news|url=https://www.nytimes.com/1993/09/19/magazine/jane-campion-s-lunatic-women.html|title=Jane Campion's Lunatic Women|first=Mary|last=Cantwell|date=19 September 1993|work=[[The New York Times]]}} * [http://www.womenaustralia.info/leaders/biogs/WLE0293b.htm Campion, Jane] in ''The Encyclopedia of Women and Leadership in Twentieth-Century Australia'' {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Campion, Jane}} [[Kategorie:Rolprentregisseurs]] [[Kategorie:Geboortes in 1954]] [[Kategorie:Lewende mense]] tcsop903hzqjpoqk9lfo4prrvc8691m 4 387616 2516552 2514612 2022-07-31T19:36:55Z SpesBona 2720 Skuif vanaf [[Wikipedia:Kandidaatartikels vir voorblad]] wikitext text/x-wiki {{argief}} == [[Doebai Internasionale Lughawe]] == {{sperdatum|2 Desember 2021}} * {{ondersteun}} – My nederige bydrae, vir julle goedkeuring. [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 14:05, 2 November 2021 (UTC) * {{ondersteun}} – Iets van alles daar. [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 14:26, 2 November 2021 (UTC) * <s>{{gekant}} – In die oorspronklike [[:en:Dubai International Airport|Engelse artikel]] is nog meer as 120&nbsp;000 grepe oor vir vertaling. Op die oomblik is selfs die [[:de:Flughafen Dubai|Duitstalige artikel]] met 28&nbsp;593 grepe omvangryker as hierdie met 27&nbsp;527 grepe. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:10, 2 November 2021 (UTC)</s> *: {{Kommentaar}} Ek sal die artikel verder uitbrei, dis net dat sommige inligting in die Engels baie vervelig is, soos watter bestemmings/roetes bedien word! Groete [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:57, 3 November 2021 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 14:45, 5 November 2021 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 1 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 9 Januarie 2022 (UTC) == [[Wright-broers]] == {{sperdatum|7 Januarie 2022}} * {{ondersteun}} – Hulle is reg vir opstyg, nog 'n bietjie afstof, maar is amper in die lug. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:27, 7 Desember 2021 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 10:15, 20 Desember 2021 (UTC) * {{ondersteun}} – Goed gedoen! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:17, 20 Desember 2021 (UTC) * {{ondersteun}} – Dankie Sobaka, dit was 'n groot projek gewees! [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 18:32, 20 Desember 2021 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 06:50, 4 Januarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 2 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:35, 9 Januarie 2022 (UTC) == [[Moord op die Romanofs]] == {{sperdatum|3 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – Iets anders. Agatha Christie, amper. [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:15, 3 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 17:30, 3 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:42, 3 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:34, 4 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Van die redes hoekom ek 'n probleem met kommunisme het. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:24, 18 Januarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 5 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:37, 30 Januarie 2022 (UTC) == [[Militêre geskiedenis van Suid-Afrika]] == {{sperdatum|7 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 13:33, 7 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Sal 'n meer omvattende inleiding byvoeg. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 10:33, 8 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:09, 9 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:24, 18 Januarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 6 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:37, 6 Februarie 2022 (UTC) == [[Hongaarse Rewolusie van 1956]] == {{sperdatum|8 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – Belangrike opstand, deel van die [[Koue Oorlog]] geskiedenis. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 10:33, 8 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 11:09, 9 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 10:39, 10 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:43, 10 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Nog een! Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:24, 18 Januarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 7 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 13 Februarie 2022 (UTC) == [[James Webb-ruimteteleskoop]] == {{sperdatum|10 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – Sal in die volgende maand nog baie aangepas moet word, maar ek sit dit solank hier. As 'n mens te lank wag, is dit naderhand ou nuus. [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:29, 10 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Ek het gewag hiervoor! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:32, 10 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:33, 10 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:57, 11 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}}, 'n werklik interessante en aktuele onderwerp. Stem saam met Burgert, dit moet voorblad toe voor dit ou nuus is! – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:24, 18 Januarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 8 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:38, 20 Februarie 2022 (UTC) == [[Wat Phra Kaew]] == {{sperdatum|18 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – Sjew! [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:45, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:30, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 21:24, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Uitstekend! Baie dankie Burgert Behr. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 11:36, 20 Januarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 9 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 27 Februarie 2022 (UTC) == [[Keniaanse nasionale krieketspan]] == {{sperdatum|18 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – 20 jaar gelede was hulle onder die bestes en 10 jaar gelede het hullle "verdwyn". – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:00, 18 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 06:40, 19 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 11:36, 20 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:24, 7 Februarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 10 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 6 Maart 2022 (UTC) == [[Vlad Dracula]] == {{sperdatum|27 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – Die wreedaard, spesiaal om kinders nagmerries te gee. [[Gebruiker:Burgert Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:45, 27 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 05:55, 28 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – ...en ons ou ooms ook Burgert! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 06:01, 28 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 06:52, 31 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:24, 7 Februarie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 11 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:36, 13 Maart 2022 (UTC) == [[Rosettasteen]] == {{sperdatum|28 Februarie 2022}} * {{ondersteun}} – Vanjaar is dit tweehonderd jaar sedert [[Jean-François Champollion]] die transliterasie van die Egiptiese skrifte gebaseer op die Rosettasteen gepubliseer het. [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:33, 31 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 19:24, 31 Januarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:24, 7 Februarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:45, 14 Maart 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 12 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:37, 20 Maart 2022 (UTC) == [[Nyabêla]] == {{sperdatum|14 Maart 2022}} * {{ondersteun}} – Kan seker nog 'n bietjie uitgebrei word, maar ek dink dit is 'n baie goeie artikel. En ons wiki is die enigste wiki met 'n bladsy oor die man. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 19:12, 12 Februarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 20:08, 12 Februarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Iets anders. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 20:28, 12 Februarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:45, 14 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 16:08, 21 Maart 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 13 2022]]. Groete --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 18:19, 24 Maart 2022 (UTC) == [[Senuweestelsel]] == {{sperdatum|24 Maart 2022}} * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 10:02, 24 Februarie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:45, 14 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 16:08, 21 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:15, 31 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – 'n Laat stem. Goeie artikel! --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:39, 7 April 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 15 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:37, 10 April 2022 (UTC) == [[Swastika]] == {{sperdatum|4 April 2022}} * {{ondersteun}} – Myns insiens interessante inligting. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 10:40, 4 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:45, 14 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 16:08, 21 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 18:16, 24 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – As ons net die paar rooi skakels blou kan maak... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:18, 31 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 08:20, 7 April 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 16 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:37, 17 April 2022 (UTC) == [[Kanadese nasionale rugbyspan]] == {{sperdatum|14 April 2022}} * {{ondersteun}} – Tot onlangs toe was hulle die enigste Noord-Amerikaanse span wat aan elke [[rugbywêreldbeker]]toernooi deelgeneem en in 1991 die kwarteindrondte gehaal het, maar die [[Rugbywêreldbeker 2023]] sal die eerste toernooi wees wat hulle misloop. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 21:45, 14 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 16:08, 21 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – So 'n kort saadjie vir [[Rugby Kanada]] sal help... Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:19, 31 Maart 2022 (UTC) {{spaces|25}} {{uitgevoer}} --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:19, 1 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 06:50, 23 April 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 17 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 24 April 2022 (UTC) == [[Plafon van die Sixtynse kapel]] == {{sperdatum|30 April 2022}} * {{ondersteun}} – Interessant. <s>Moet nog 'n laaste keer deurgelees word.</s> [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 18:57, 31 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:14, 31 Maart 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:35, 1 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 08:20, 7 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 06:54, 23 April 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 18 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:37, 1 Mei 2022 (UTC) == [[Sjanghai]] == {{sperdatum|7 Mei 2022}} * {{ondersteun}} – Grootste stad van China. Artikel grootliks verder vertaal deur myself. [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:19, 7 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:06, 7 April 2022 (UTC) * {{neutraal}} – Jy het 'n reuse taak aangepak. En die artikel is nou in 'n baie beter toestand as tevore. Maar ek dink artikels (veral voorblad artikels) oor groot stede kort nog die volgende afdelings: Geografie/klimaat, politiek, demografie, internasionale betrekkinge. Ek sal sien waar ek kan byvoeg. - [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 09:03, 8 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 20:35, 17 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 18:00, 2 Mei 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 19 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:37, 8 Mei 2022 (UTC) == [[Maori-kultuur]] == {{sperdatum|17 Mei 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 20:21, 17 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 20:35, 17 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 06:54, 23 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 12:45, 26 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 17:59, 2 Mei 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 20 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:37, 15 Mei 2022 (UTC) == [[Antieke Hawaii]] == {{sperdatum|26 Mei 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 17:34, 26 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 19:45, 26 April 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 17:59, 2 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:59, 15 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 10:12, 17 Mei 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 21 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 22 Mei 2022 (UTC) == [[Nepalese nasionale krieketspan]] == {{sperdatum|2 Junie 2022}} * {{ondersteun}} – Dié span het in onlangse jare baie vordering gemaak en hulle is nou een van die leidende assosiaatlede in internasionale krieket. Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 17:59, 2 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 13:47, 6 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 19:59, 15 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:00, 17 Mei 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 22 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 29 Mei 2022 (UTC) == [[Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk]] == {{sperdatum|6 Junie 2022}} * {{ondersteun}} – 70 jaar op die troon. Dis 'n lekker menslike artikel, sonder te veel tegniese jargon. [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:29, 6 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – ondersteun! Goed gedoen. Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 11:13, 6 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 13:47, 6 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:00, 17 Mei 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 23 2022]] – Groete. --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 19:30, 5 Junie 2022 (UTC) == [[Russies-Japannese Oorlog]] == {{sperdatum|28 Junie 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 10:17, 28 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 10:54, 28 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 11:37, 28 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 13:15, 30 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:19, 30 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:50, 6 Junie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 24 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 12 Junie 2022 (UTC) == [[Proxima Centauri]] == {{sperdatum|28 Junie 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 10:20, 28 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 10:54, 28 Mei 2022 (UTC) ** {{kommentaar}} – Hi Burgert, kan jy dalk aansluitend hierby ook [[Alpha Centauri]] tot voorbladstatus verhef? Groete, [[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 11:37, 28 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:20, 30 Mei 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:50, 6 Junie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 25 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 19 Junie 2022 (UTC) == [[Fidjiaanse nasionale rugbyspan]] == {{sperdatum|6 Julie 2022}} * {{ondersteun}} – Fidji is een van die Pasifiese eilandstate waar rugby hoofsport én nasionale sport is. Hulle is ook bekend vir hul Cibi-oorlogsdans. Groete. – [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 20:50, 6 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – baie interessant! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:21, 9 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 09:23, 10 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 09:59, 10 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:43, 12 Junie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 26 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 26 Junie 2022 (UTC) == [[Qantas]] == {{sperdatum|8 Julie 2022}} * {{ondersteun}} ''fly, fly away!'' – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 23:01, 8 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Gee hom vlerke! [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 08:07, 9 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Goed gedoen! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 08:29, 9 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:43, 12 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:00, 22 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 3 Julie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 27 2022]] – Groete! --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 17:21, 3 Julie 2022 (UTC) == [[Legendariese Sweedse konings]] == {{sperdatum|12 Julie 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 16:26, 12 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 18:43, 12 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 13:44, 13 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Nog 'n wenner! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:07, 21 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:00, 22 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 28 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:37, 10 Julie 2022 (UTC) == [[Centurion (tenk)]] == {{sperdatum|15 Julie 2022}} * {{ondersteun}}, sjoe, uiteindelik! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 16:02, 15 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 19:55, 19 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 20:28, 19 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 07:00, 22 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 29 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 17 Julie 2022 (UTC) == [[Alpha Centauri]] == {{sperdatum|24 Julie 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 15:17, 24 Junie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 08:49, 1 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:07, 2 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 09:06, 3 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 30 2022]] – Groete. -- [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:36, 24 Julie 2022 (UTC) == [[Oorsprong van voëls]] == {{sperdatum|1 Augustus 2022}} * {{ondersteun}} [[Gebruiker:Burgert_Behr|~ <span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">Burgert</span>]] [[Gebruikerbespreking:Burgert Behr|<span style="font-family: Segoe Print; font-size: 10.5pt">(kontak)</span>]] 14:38, 2 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 18:06, 2 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Sobaka|Sobaka]] ([[Gebruikerbespreking:Sobaka|kontak]]) 09:06, 3 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Interessante artikel, dankie Burgert! --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 10:22, 3 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – [[Gebruiker:Rooiratel|Rooiratel]] ([[Gebruikerbespreking:Rooiratel|kontak]]) 09:12, 4 Julie 2022 (UTC) * {{ondersteun}} – Groete. [[Lêer:Flag of South Africa.svg|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:SpesBona|SpesBona]] 19:35, 4 Julie 2022 (UTC) [[Wikipedia:Voorbladartikel week 31 2022]] – Groete, --[[Lêer:Wapen van die Oos-Kaap.png|20px]]&nbsp;[[Gebruiker:Aliwal2012|Aliwal2012]] 11:12, 30 Julie 2022 (UTC) 4clb7hjmyet3xhe3ac6e6og8ibqolxy 0 388543 2516411 2484226 2022-07-31T13:09:17Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki Die '''Bell-versameling''' in die Jagger-biblioteek van die [[Universiteit van Kaapstad]] is ‘n nalatenskap van die kunstenaar [[Charles Davidson Bell]] en sy oom sir John Bell. Die versameling bestaan uit sketse, waterverfskilderye, houtdrukblokke, medaljes en swaarde. Veral die eenkleurige gewaste pentekeninge van tonele in die [[Oorlog van die Byl]] is van groot historiese belang. So ook is die straatbeelde van geboue en mense op die strate van Kaapstad van kultuur-historiese nut. Ook is daar ontwerpe vir posseëls (o.a. die beroemde Kaapse driehoekseëls) van die [[Kaapkolonie]] en heraldiese wapens. In die jare 1834 tot 1836 het Charles Bell die ekspedisie van [[Andrew Smith]] na [[Masjonaland]] vergesel en ‘n 300 tekeninge op die reis gemaak. Hiervan verskyn 8 in [[James Chapman]] se ''Travels in the interior of South Africa'' (uitgegee in 1868), meer as 60 van mense, plekke en natuurskoon in [[Andrew Smith]] se Diary (van 1939) en ‘n paar in [[Robert Moffat]] se ''Missionary Labours''. Verskeie van die oorspronklike sketse is in die Bell-versameling. Sy kunswerke toon sy veelsydigheid as kunstenaar. Hy het ‘n oog gehad vir presiese detail en ‘n fyn humorsin. In 1851 wen hy ‘n goue medalje by die Britse Fine Art Exhibition vir sy skildery ''Landing of Van Riebeeck at the Cape of Good Hope''. Die skildery is in die [[Suid-Afrikaanse Biblioteek]] in Kaapstad. ‘n Twintig afdrukke van sy sketse en skilderye is in die [[Standard Encyclopaedia of Southern Africa]] opgeneem en waarvan die oorsponklikes in die [[Africana Museum]] is. Sir John Bell (Bonytown, Fifeshire, Skotland, 1 Januarie 1782 – Cadogan Place, Londen, 20 November 1876) was ‘n soldaat in die Napoleontiese oorloë, Kaapse regeringsamptenaar en koloniale sekretaris (dus minister van binnelandse sake) en ook ‘n kunstenaar. Op een tydstip was hy die oudste generaal in die Britse leër. John Bell was besonder kunssinnig. Hy het kerke ontwerp en waarskynlik is die kerk op [[Robbeneiland]] na een sy sy planne gebou. In die versameling is waterverfskilderye van Europese tonele en komiese pensketse wat mense aan die Kaap uitbeeld. Die seremoniële swaarde en medaljes is van hom afkomstig. ==Bibliografie== *van Rijssen, Elizabeth: The Bell Heritage Trust at the University of Cape Town. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis, Kuns en Kultuur. Jaargang 31, nr. 2, April 1982 [[Kategorie:Museums in Suid-Afrika]] [[Kategorie:Biblioteke]] pkt63rbkdffnwx64fksa84glzkv17n2 0 388544 2516485 2515307 2022-07-31T17:12:40Z Aliwal2012 39067 /* 2021 tot hede */ wikitext text/x-wiki [[Lêer:Renault RS01 Arnoux 2007.jpg|duimnael|Renault F1 RS01 van [[René Arnoux]].]] [[Lêer:Jarno Trulli 2003.jpg|duimnael|[[Jarno Trulli]] in die Renault F1 R203]] '''Alpine F1-span''', wat meeding as '''BWT Alpine F1 Team''',<ref>{{Cite web|url=https://en.media.alpinecars.com/news/bwt-and-alpine-f1-team-combine-forces-in-strategic-partnership-aimed-at-sustainability-drive-50ef-989c5.html|title=BWT and Alpine F1 Team combine forces in strategic partnership aimed at sustainability drive|date=11 Februarie 2022|website=Alpinecars.com|access-date=11 Februarie 2022}}</ref> is 'n Formule Een-vervaardiger wat hul debuut gemaak het aan die begin van die [[2021 Formule Een-seisoen|2021 Formule Een Wêreldkampioenskapseisoen]]. Diie span was voorheen bekend as die [[Renault F1]]-span en in besit van die Franse motormaatskappy [[Renault|Groupe Renault]]. Die span is hernoem vir 2021 om Renault se sportmotorhandelsmerk, Alpine, te bevorder en dien steeds as Renault se fabriekspan. Die onderstel en bestuurskant van die span is gebaseer in Enstone, [[Oxfordshire]], Engeland, en die enjinkant van die span is gebaseer in Viry-Châtillon, 'n voorstad van [[Parys]], Frankryk. == Wedrengeskiedenis == === 2021-seisoen === Alpine F1-span het die tweemalige wêreldkampioen, [[Fernando Alonso]], gekontrakteer <ref>{{Cite web|url=https://www.eurosport.com/geoblocking.shtml|title=Fernando Alonso Joins Renault For 2021 Formula 1 Season|website=Eurosport|archive-url=https://web.archive.org/web/20200110133019/https://www.eurosport.com/geoblocking.shtml|archive-date=10 January 2020|access-date=30 August 2021}}</ref> om [[Daniel Ricciardo]] wat die Renault-span verlaat het te vervang, <ref>{{Cite web|url=https://www.thecheckeredflag.co.uk/2021/01/changing-gear-daniel-ricciardo-leaves-renault-for-mclaren/|title=Daniel Ricciardo Leaves Renault for McLaren|website=The Checkered Flag|archive-url=https://web.archive.org/web/20210103100041/https://www.thecheckeredflag.co.uk/2021/01/changing-gear-daniel-ricciardo-leaves-renault-for-mclaren/|archive-date=3 January 2021|access-date=31 August 2021}}</ref> en [[Esteban Ocon]] is behou uit die 2020 Renault-span. <ref>{{Cite web|url=https://www.autosport.com/f1/news/ocon-would-welcome-alonso-as-renault-f1-team-mate-in-2021-4981530/4981530/|title=Ocon would welcome Alonso as Renault F1 team-mate in 2021|website=Autosport|archive-url=https://web.archive.org/web/20210830233201/https://www.autosport.com/f1/news/ocon-would-welcome-alonso-as-renault-f1-team-mate-in-2021-4981530/4981530/|archive-date=30 August 2021|access-date=31 August 2021}}</ref> Die Alpine-motor gebruik Renaultenjins. <ref name="F1Announcement">{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.renault-alpine-f1-team-2021.7eY84dCU9MythQjcYG8T45.html|title=Renault to rebrand as Alpine F1 Team in 2021|date=6 September 2020|website=Formula 1|archive-url=https://web.archive.org/web/20200906091902/https://www.formula1.com/en/latest/article.renault-alpine-f1-team-2021.7eY84dCU9MythQjcYG8T45.html|archive-date=6 September 2020|access-date=31 August 2021}}</ref> Renault se spanbaas, Cyril Abiteboul, het aangekondig dat hy sal vertrek namate Renault na Alpine oorgeskakel het. <ref>{{Cite web|url=https://wwos.nine.com.au/motorsport/f1-cyril-abiteboul-leaves-renault-ahead-of-rebranding-as-alpine-for-2021-season/0199d065-6136-4bb1-9591-4e43cd382af5|title=F1 team principal Cyril Abiteboul leaves Renault ahead of rebranding as Alpine|last=|first=|date=12 January 2021|website=Wide World of Sports|archive-url=https://web.archive.org/web/20210114114738/https://wwos.nine.com.au/motorsport/f1-cyril-abiteboul-leaves-renault-ahead-of-rebranding-as-alpine-for-2021-season/0199d065-6136-4bb1-9591-4e43cd382af5|archive-date=14 January 2021|access-date=14 January 2021}}</ref> Abiteboul is vervang deur Davide Brivio, wat voorheen vir Suzuki in MotoGP gewerk het. <ref>{{Cite web|url=https://www.skysports.com/f1/news/12473/12190417/alpine-f1-sign-ex-motogp-boss-davide-brivio-as-new-racing-director|title=Alpine F1 sign ex-MotoGP boss Davide Brivio as new racing director|website=Sky Sports|language=en|access-date=30 August 2021}}</ref> Alpine se eerste ren het geëindig met Alonso wat gedwing is om uit te onttrek, nadat puin sy motor oorverhit het. <ref>{{Cite web|url=https://www.thecheckeredflag.co.uk/2021/04/alpine-f1-team-left-empty-handed-following-the-bahrain-grand-prix/|title=Alpine F1 Team left empty handed following the Bahrain Grand Prix.|last=Butler|first=Jasmine|date=1 April 2021|website=The Checkered Flag|language=en-GB|access-date=30 August 2021}}</ref> Ocon is deur Aston Martin -bestuurder, [[Sebastian Vettel]], getref. <ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/video.2021-bahrain-grand-prix-vettel-crashes-into-the-back-of-ocon.1696505131132939404.html|title=2021 Bahrain Grand Prix: Vettel crashes into the back of Ocon|website=Formula 1® - The Official F1® Website|language=en|access-date=30 August 2021}}</ref> Ten spyte van 'n teleurstellende begin, kon Alpine wel in die volgende vyftien wedrenne punte aangeteken, <ref>{{Cite web|url=https://www.skysports.com/f1/teams/alpine/results|title=Alpine (Sky Sports)|website=SkySports|language=en|access-date=30 Augustus 2021}}</ref> insluitend 'n oorwinning vir Ocon in die [[2021 Hongaarse Grand Prix]].<ref>{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.ocon-beats-vettel-to-claim-shock-maiden-victory-in-action-packed-hungarian.4Ewxz6olluqX7Y4E1U8NOq.html|title=2021 Hungarian Grand Prix race report & highlights: Ocon claims shock maiden victory in action-packed Hungarian Grand Prix as Vettel disqualified from P2|website=www.formula1.com|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20210801152535/https://www.formula1.com/en/latest/article.ocon-beats-vettel-to-claim-shock-maiden-victory-in-action-packed-hungarian.4Ewxz6olluqX7Y4E1U8NOq.html|archive-date=1 Augustus 2021|access-date=5 Augustus 2021}}</ref> Dit was die eerste oorwinning vir 'n Franse bestuurder wat 'n Franse motor bestuur het wat deur 'n Franse enjin aangedryf word sedert [[Alain Prost]] se triomf by die Oostenrykse Grand Prix in 1983 met 'n Renaultmotor. <ref name="FOM Hungarian GP Facts and Stats 2021">{{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/latest/article.hungarian-gp-facts-and-stats-ocon-secures-first-french-triple-since-prost.5XbTbqY86QtN09qWP0wbKh.html|title=Hungarian GP Facts & Stats: Ocon secures first French triple since Prost – and there's a new record for Alonso|last=Kelly|first=Sean|date=1 Augustus 2021|website=Formula One website|publisher=Liberty Media|access-date=5 Augustus 2021}}</ref> Alonso was ook op die podium in die [[2021 Katarse Grand Prix]], nadat hy vyfde gekwalifiseer het, maar derde weggespring het weens Verstappen en Bottas wat elk 'n roosterstraf ontvang het. == Formule Een-resultate == ===2021 tot hede=== {| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:80%;" |- ! Jaar ! Onderstel<br/>en bande ! Enjin ! Bestuurders ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2021 Formule Een-seisoen|2021]] |rowspan="3"| A521<br/>[[Renault]] E-Tech 21 |rowspan="3"| {{Pirelli}} | | [[2021 Bahreinse Grand Prix|BHR]] <br /> {{vlagikoon|BHR}} | [[2021 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/>{{IT-VLAG}} | [[2021 Portugese Grand Prix|POR]]<br/>{{vlagikoon|POR}} | [[2021 Spaanse Grand Prix|ESP]] <br /> {{vlagikoon|ESP}} | [[2021 Monaco Grand Prix|MON]] <br /> {{vlagikoon|MON}} | [[2021 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]] <br /> {{vlagikoon|AZE}} | [[2021 Franse Grand Prix|FRA]] <br /> {{vlagikoon|FRA}} | [[2021 Stiermarkse Grand Prix|STI]] <br /> [[Lêer:Flag of Steiermark.svg|20px]] | [[2021 Oostenrykse Grand Prix|OOS]] <br /> {{vlagikoon|AUT}} | [[2021 Britse Grand Prix|GBR]] <br /> {{vlagikoon|GBR}} | [[2021 Hongaarse Grand Prix|HON]] <br /> {{vlagikoon|HUN}} | [[2021 Belgiese Grand Prix|BEL]]‡ <br /> {{vlagikoon|BEL}} | [[2021 Nederlandse Grand Prix|NED]] <br /> {{vlagikoon|NED}} | [[2021 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br /> {{vlagikoon|ITA}} | [[2021 Russiese Grand Prix|RUS]] <br /> {{vlagikoon|RUS}} | [[2021 Turkse Grand Prix|TUR]] <br /> {{vlagikoon|TUR}} | [[2021 Verenigde State Grand Prix|VSA]] <br /> {{vlagikoon|VSA}} | [[2021 Meksikostad Grand Prix|MXS]] <br /> {{vlagikoon|MEX}} | [[2021 São Paulo Grand Prix|SAP]] <br /> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] | [[2021 Katarse Grand Prix|KAT]] <br /> {{vlagikoon|QAT}} | [[2021 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]] <br /> {{vlagikoon|SAU}} | [[2021 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]] <br /> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3"| '''155''' |rowspan="3"| '''5de''' |- |align="left"| {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#cfcfff"| 17 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#cfcfff"| 11 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 6 |bgcolor="#cfcfff"| 16 |bgcolor="#cfcfff"| 18† |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#ffdf9f"| 3 |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |- |align="left"| {{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]] |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#ffffbf"| 1 |bgcolor="#dfffdf"| 7 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#cfcfff"| 14 |bgcolor="#dfffdf"| 10 |bgcolor="#efcfff"| DNF |bgcolor="#cfcfff"| 13 |bgcolor="#dfffdf"| 8 |bgcolor="#dfffdf"| 5 |bgcolor="#dfffdf"| 4 |bgcolor="#dfffdf"| 9 |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" !rowspan="3"| [[2022 Formule Een-seisoen|2022]] |rowspan="3"| A522<br/>[[Renault]] E-Tech 22 |rowspan="3"| {{Pirelli}} | |bgcolor=| [[2022 Bahreinse Grand Prix|BHR]]<br/> {{vlagikoon|BHR}} |bgcolor=| [[2022 Saoedi-Arabiese Grand Prix|SAU]]<br/> {{vlagikoon|SAU}} |bgcolor=| [[2022 Australiese Grand Prix|AUS]]<br/> {{vlagikoon|AUS}} |bgcolor=| [[2022 Emilia-Romagna Grand Prix|EMI]]<br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Miami Grand Prix|MIA]]<br/> [[Beeld:Flag of Miami, Florida.svg|20px|rand]] |bgcolor=| [[2022 Spaanse Grand Prix|ESP]]<br/> {{vlagikoon|ESP}} |bgcolor=| [[2022 Monaco Grand Prix|MON]]<br/> {{vlagikoon|MON}} |bgcolor=| [[2022 Azerbeidjanse Grand Prix|AZE]]<br/> {{vlagikoon|AZE}} |bgcolor=| [[2022 Kanadese Grand Prix|KAN]]<br/> {{vlagikoon|CAN}} |bgcolor=| [[2022 Britse Grand Prix|GBR]]<br/> {{vlagikoon|GBR}} |bgcolor=| [[2022 Oostenrykse Grand Prix|OOS]]<br/> {{vlagikoon|AUT}} |bgcolor=| [[2022 Franse Grand Prix|FRA]]<br/> {{vlagikoon|FRA}} |bgcolor=| [[2022 Hongaarse Grand Prix|HON]]<br/> {{vlagikoon|HUN}} |bgcolor=| [[2022 Belgiese Grand Prix|BEL]]<br/> {{vlagikoon|BEL}} |bgcolor=| [[2022 Nederlandse Grand Prix|NED]]<br/> {{vlagikoon|NED}} |bgcolor=| [[2022 Italiaanse Grand Prix|ITA]] <br/> {{vlagikoon|ITA}} |bgcolor=| [[2022 Singapoerse Grand Prix|SIN]]<br/> {{vlagikoon|SIN}} |bgcolor=| [[2022 Japannese Grand Prix|JPN]]<br/> {{vlagikoon|JPN}} |bgcolor=| [[2022 Verenigde State Grand Prix|VSA]]<br/> {{vlagikoon|VSA}} |bgcolor=| [[2022 Meksikostad Grand Prix|MXS]]<br/> {{vlagikoon|MEX}} |bgcolor=| [[2022 São Paulo Grand Prix|SAP]]<br/> [[Beeld:Bandeira_da_cidade_de_São_Paulo.svg|20px]] |bgcolor=| [[2022 Aboe Dhabi Grand Prix|ABU]]<br/> {{vlagikoon|UAE}} |rowspan="3" |'''99*''' |rowspan="3" |'''4*''' |- |align="left"| {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|17 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=cfcfff|11 |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=dfffdf|5 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=dfffdf|8 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |align="left"| {{FR-VLAG}}<br />[[Esteban Ocon]] |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=cfcfff|14 |bgcolor=dfffdf|8 |bgcolor=dfffdf|7 |bgcolor=cfcfff|12 |bgcolor=dfffdf|10 |bgcolor=dfffdf|6 |bgcolor=efcfff|DNF |bgcolor=dfffdf|^'''6'''5 |bgcolor=dfffdf|8 |bgcolor=dfffdf|9 |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |bgcolor=| |- |-style="border-top:3px solid #aaaaaa" ! Jaar ! Onderstel<br />en enjin ! Bande ! Renjaers ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! 20 ! 21 ! 22 ! Punte ! Plek |} '''*''' ''Seisoen nog aan die gang''<br/> ‡ Halwe punte is in België toegeken in 2021 omdat daar minder as 75% van die wedren afgelê is weens hewige reën. == Verwysings == {{Verwysings|3}} [[Kategorie:Formule Een-vervaardigers]] 8kjruwp5ydcwv26fr9czi6fhe8o3mkm 0 390446 2516385 2499449 2022-07-31T12:30:27Z Oesjaar 7467 /* Verwysings */ Verbeter wikitext text/x-wiki In [[gemenereg]] is 'n '''akte''' is enige [[regsinstrument]] wat skriftelik 'n [[belang]], [[regte]], of [[eiendom]] aanneem of bevestig en wat onderteken, bekragtig, en afgelewer is. In sommige jurisdiksies, moet dit ook [[seël (embleem)|verseël]] wees. Dit word algemeen geassosieer met die oordrag van ([[aktebesorging]]) [[titel (eiendom)|titels op eiendomme]]. Die akte het 'n groter vermoede van geldigheid en is minder weerlegbaar as 'n instrument wat deur die party by die akte onderteken is. 'n Akte kan eensydig of tweesydig wees. Akte sluit in [[aktebesorging]], [[Kontrak|kommissies]], [[lisensie]]s, [[patent]]e, [[diploma]]s, en voorwaardelike [[Volmag|volmagte]] indien dit as aktes verly word. Die akte is die moderne afstammeling van die [[Middeleeue|Middeleeuse]] [[handves]], en daar word gedink dat aflewering simbolies die antieke seremonie van [[lewery van seisin]] vervang.<ref>{{cite book|first=E. Rory |last=O'Connor|title=The Irish Notary|location=Dublin|publisher= Professional Books|year= 1987|page= 83}}</ref> == Voorvereistes == In [[gemenereg]], om geldig en afdwingbaar te wees, moet 'n akte aan verskeie vereistes voldoen: * Dit moet op sy gesig aandui dat dit 'n akte is, met bewoording soos "Hierdie Akte..." of "as 'n Akte uitgevoer". * Dit moet aandui dat die instrument self een of ander voorreg of ding aan iemand oordra. * Die [[verlener]] moet die regsbevoegdheid hê om die saak of voorreg toe te staan, en die [[begunstigde]] moet die regsbevoegdheid hê om dit te ontvang. * Dit moet uitgevoer word deur die gewer in die teenwoordigheid van die voorgeskrewe aantal getuies, bekend as instrumentêre getuies. * In sommige jurisdiksies moet 'n [[seël (toestel)|seël]] daarop aangebring word. Oorspronklik het die aanbring van seëls persone partye by die akte en handtekeninge opsioneel gemaak, maar seëls is nou verouderd in die meeste jurisdiksies, so die handtekeninge van die skenker en getuies is primêr. *Dit moet afgelewer word by ('''aflewering''') en, in sommige jurisdiksies, deur die begunstigde aanvaar word ('''aanvaarding''').<ref>{{cite web |url=http://digitalcommons.law.yale.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=5057&context=fss_papers |title=Delivery and Acceptance of Deeds |first=Henry Wade |last=Rogers |date=1 January 1881 |publisher=[[Yale University]] |access-date=1 January 2015 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151218013158/http://digitalcommons.law.yale.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=5057&context=fss_papers |archive-date=18 December 2015 }}</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} {{Saadjie}} {{Reg}} {{Normdata}} [[Kategorie:Regte]] 40m2ulwz6fawoo0h7me90yvbrys6wwp 0 391108 2516387 2505045 2022-07-31T12:31:16Z Oesjaar 7467 /* Bibliografie */ Verbeter wikitext text/x-wiki Die '''Banghoek''' is ‘n vallei in die westelike voetheuwels van die Groot-Drakensteinberge noord van [[Stellenbosch]]. ==Ligging== Hierdie kloof skei die Groot-Drakensteinberge van die meer suidelik geleë [[Jonkershoekberge]]. Bo die vallei troon die Drakensteinpiek (1490m) en Die Pieke (1494m) uit. Van Stellenbosch noordooswaarts na Johannesdal en [[Pniel]] loop die pad bekend as [[Helshoogte]] deur die vallei. ==Ekonomie== [[Kylemore]] en onder andere die bekende wynplase Zorgvliet, Rust-en-Vrede, Molenvliet en Rustenberg is in die dal. Voorheen was die vallei ook bekend om sy pruime en Turkse tabak. ==Naam== Francois Valentijn (*Dordrecht, Nederland, 17 April 1666 - †Den Haag, 6 Augustus 1717), ‘n predikant en skrywer oor die Kaap, sowel as [[Peter Kolbe]] het die vallei weens die aanwesige leeus, luiperds en ander ongdiertes as ‘n baie gevaarlike plek beskryf. Valentijn skryf: “Wegens de grootheid van ‘t gevaar word de zelve van de borgers en inwoonders de bange hoek genaamt”. Dus is die naam Banhoek (sonder die g) verkeerd. ==Bibliografie== *Burman, Jose: So high the road. Mountain passes of the Western Cape. Kaapstad: Human & Rousseau, 1963 [[Kategorie:Stellenbosch]] glewnv4bmcb9jtagtuooljblzl7q2q1 0 391120 2516377 2505152 2022-07-31T12:22:04Z Oesjaar 7467 /* Skakels */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas |naam = Olof Skötkonung |titel = Koning van Swede |kleur = |beeld = Olaf Scotking of Sweden coin c 1030.jpg |beeld_wydte = 200px |beeld_onderskrif = 'n Munstuk van koning Olof. |beeld2 = |beeld2_wydte = |beeld2_onderskrif = |opskrif1 = Bewind |1 = c. 995-1022 |opskrif2 = Voorganger |2 = [[Erik die Oorwinnaar]] |opskrif3 = Opvolger |3 = [[Anund Jakob]] |opskrif4 = Gebore |4 = c. 980 |opskrif5 = Oorlede |5 = 1022 (op 41-42) |opskrif6 = Vader |6 = Erik die Oorwinnaar |opskrif7 = Koningshuis |7 = [[Huis van Munsö]] }} '''Olof Skötkonung''' ([[Oudnoors]]: ''Óláfr skautkonungr''), soms genoem '''Olaf die Sweed''' (c. 980-1022), was koning van [[Swede]] en die seun van [[Erik die Oorwinnaar]]. Hy het sy vader in omstreeks 995 opgevolg. Hy staan op die drempel van die aangetekende geskiedenis, want hy is die eerste Sweedse heerser waaroor heelwat bekend is.<ref name=":0">{{Cite book|last=Bagge|first=Sverre|url=https://books.google.com/books?id=NFJNAgAAQBAJ|title=Cross and Scepter: The Rise of the Scandinavian Kingdoms from the Vikings to the Reformation|date=2014|publisher=Princeton University Press|isbn=978-1-4008-5010-5|pages=55|language=en}}</ref> Olof word beskou as die eerste koning wat oor beide die [[Swede]] en die [[Gaute]] regeer het. In Swede word die bewind van koning Olof (omstreeks 995-1022) beskou as die oorgang tussen die [[Wiking]]tydperk en die [[Middeleeue]], want hy was die eerste [[Christelike]] koning van Swede en die laaste een in [[Skandinawië]] wat die Christendom aanvaar het. Hy word verbind met 'n groeiende invloed van die kerk in wat vandag Suidwes- en Sentraal-Swede is. Noorse geloofsoortuigings het tot die 12de eeu in dele van Swede bly voortbestaan.<ref>{{Cite web|url=https://sweden.se/society/10-fundamentals-of-religion-in-sweden/|title = Religion in Sweden|date = 2 September 2014}}</ref> Olof het saam met [[Sven I van Denemarke|Sven Vurkbaard]] geseëvier toe die konings 'n bondgenootskap gesluit het om die [[Noorweë|Noorweegse]] koning [[Olaf Tryggvason]] in die Slag van Svolder te verslaan. Ná die veldslag het die twee konings Noorweë in kleiner gebiede verdeel. In ''Heimskringla'' word die mees gedetailleerde weergawe van die verdeling gegee. Olof het vier distrikte in Trondheim gekry, sowel as Møre, Romsdal en Rånrike.<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Sweyn-I#ref184129|title=Sweyn I &#124; king of Denmark and England}}</ref> ==Verwysings== {{Verwysings}} ==Skakels== {{vertaaluit| taalafk = en | il = Olof Skötkonung}} {{Opvolgkassie | vorige = ← [[Erik die Oorwinnaar]] | lys = Sweedse koning | volgende = [[Anund Jakob]] → }} {{Normdata}} [[Kategorie:Legendariese Sweedse monarge]] [[Kategorie:Sweedse monarge]] 77cgchnhf3enhjfx763u98p26mtwywd 2516379 2516377 2022-07-31T12:27:29Z 196.250.216.40 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas |naam = Olof Skötkonung |titel = Koning van Swede |kleur = |beeld = Olaf Scotking of Sweden coin c 1030.jpg |beeld_wydte = 200px |beeld_onderskrif = 'n Munstuk van koning Olof. |beeld2 = |beeld2_wydte = |beeld2_onderskrif = |opskrif1 = Bewind |1 = c. 995-1022 |opskrif2 = Voorganger |2 = [[Erik die Oorwinnaar]] |opskrif3 = Opvolger |3 = [[Anund Jakob]] |opskrif4 = Gebore |4 = c. 980 |opskrif5 = Oorlede |5 = 1022 (op 41-42) |opskrif6 = Vader |6 = Erik die Oorwinnaar |opskrif7 = Koningshuis |7 = [[Huis van Munsö]] }} '''Olof Skötkonung''' ([[Oudnoors]]: ''Óláfr skautkonungr''), soms genoem '''Olaf die Sweed''' (c. 980-1022), was koning van [[Swede]] en die seun van [[Erik die Oorwinnaar]]. Hy het sy vader in omstreeks 995 opgevolg. Hy staan op die drempel van opgetekende geskiedenis, want hy is die eerste Sweedse heerser waaroor heelwat bekend is.<ref name=":0">{{Cite book|last=Bagge|first=Sverre|url=https://books.google.com/books?id=NFJNAgAAQBAJ|title=Cross and Scepter: The Rise of the Scandinavian Kingdoms from the Vikings to the Reformation|date=2014|publisher=Princeton University Press|isbn=978-1-4008-5010-5|pages=55|language=en}}</ref> Olof word beskou as die eerste koning wat oor beide die [[Swede]] en die [[Gaute]] regeer het. In Swede word die bewind van koning Olof (omstreeks 995-1022) beskou as die oorgang tussen die [[Wiking]]tydperk en die [[Middeleeue]], want hy was die eerste [[Christelike]] koning van Swede en die laaste een in [[Skandinawië]] wat die Christendom aanvaar het. Hy word verbind met 'n groeiende invloed van die kerk in wat vandag Suidwes- en Sentraal-Swede is. Noorse geloofsoortuigings het tot die 12de eeu in dele van Swede bly voortbestaan.<ref>{{Cite web|url=https://sweden.se/society/10-fundamentals-of-religion-in-sweden/|title = Religion in Sweden|date = 2 September 2014}}</ref> Olof het saam met [[Sven I van Denemarke|Sven Vurkbaard]] geseëvier toe die konings 'n bondgenootskap gesluit het om die [[Noorweë|Noorweegse]] koning [[Olaf Tryggvason]] in die Slag van Svolder te verslaan. Ná die veldslag het die twee konings Noorweë in kleiner gebiede verdeel. In ''Heimskringla'' word die mees gedetailleerde weergawe van die verdeling gegee. Olof het vier distrikte in Trondheim gekry, sowel as Møre, Romsdal en Rånrike.<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/biography/Sweyn-I#ref184129|title=Sweyn I &#124; king of Denmark and England}}</ref> ==Verwysings== {{Verwysings}} ==Skakels== {{vertaaluit| taalafk = en | il = Olof Skötkonung}} {{Opvolgkassie | vorige = ← [[Erik die Oorwinnaar]] | lys = Sweedse koning | volgende = [[Anund Jakob]] → }} {{Normdata}} [[Kategorie:Legendariese Sweedse monarge]] [[Kategorie:Sweedse monarge]] bp9po9rr6usrxvqc5btp5qu0p8qnvvb 0 391121 2516375 2505154 2022-07-31T12:21:50Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas |naam = Anund Jakob |titel = Koning van Swede |kleur = |beeld = Anund Jakob coin.png |beeld_wydte = 200px |beeld_onderskrif = 'n Munstuk van koning Anund Jakob (omstreeks 1040). |beeld2 = |beeld2_wydte = |beeld2_onderskrif = |opskrif1 = Bewind |1 = 1022-1050 |opskrif2 = Voorganger |2 = [[Olof Skötkonung]] |opskrif3 = Opvolger |3 = [[Emund die Oue]] |opskrif4 = Gebore |4 = c. 25 Julie 1008 |opskrif5 = Oorlede |5 = 1050 (op 41-42) |opskrif6 = Vader |6 = Olof Skötkonung |opskrif7 = Koningshuis |7 = [[Huis van Munsö]] |opskrif8 = Eggenote |8 = Gunnhildr Sveinsdóttir }} '''Anund Jakob''' was van 1022 tot omstreeks 1050 koning van [[Swede]]. Hy is vermoedelik op 25 Julie 1008 of 1010 as "Jakob" gebore.<ref>Snorre Sturluson (1992), ''Nordiska kungasagor: Olav den heliges saga''. Stockholm: Fabel", p. 107, 127 (Olav the Saint's Saga, hoofstuk 88 en 94)</ref> Hy was die seun van koning [[Olof Skötkonung]]. Anund was die tweede [[Christelike]] koning van die land en sy lang en deels stormagtige bewind is gekenmerk deur die toenemende verspreiding van die Christendom sowel as herhaalde pogings om die magsbalans in [[Skandinawië]] te beïnvloed. Deur sy hele bewind het hy probeer om die opkomende [[Denemarke|Deense]] leierskap in Skandinawië omver te werp deur die [[Noorweë|Noorweegse]] monargie te steun. Hy het ook die bewind van [[Jaroslaf die Wyse]] in [[Kiëf-Roes]], sy swaer, gesteun. Hy word in Duitse en Noorse historiese bronne in positiewe terme genoem. Sy bewind was een van die langstes in die [[Wiking]]tydperk en die [[Middeleeue]] in Swede. ==Verwysings== {{Verwysings}} ==Skakels== {{vertaaluit| taalafk = en | il = Anund Jacob}} {{Opvolgkassie | vorige = ← [[Olof Skötkonung]] | lys = Sweedse koning | volgende = [[Emund die Oue]] → }} {{Normdata}} [[Kategorie:Legendariese Sweedse monarge]] [[Kategorie:Sweedse monarge]] gv6scnhhjideyxzqqtbcbci0noes83l 0 391166 2516511 2506764 2022-07-31T18:00:03Z SpesBona 2720 + Inligtingskas & Kategorieë wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Rugbyspeler | naam = Phil Bennett | beeld = | byskrif = | vollenaam = Phil Bennett | bynaam = | geboortedatum = {{Geboortedatum|1948|10|24}} | geboorteplek = Felinfoel, Carmarthenshire, [[Wallis]] | sterftedatum = {{Sterfdatum en ouderdom|1948|10|24|2022|6|12}} | sterfteplek = Felinfoel, Carmarthenshire, Wallis | lengte = 1,70&nbsp;m | gewig = 72&nbsp;kg | ru_posisies = [[Losskakel]] | ru_amateurjare = <br />1966–1981<br />1970–1980 | ru_amateurklubs = Felinfoel RFC<br />Llanelli RFC<br />[[Britse Barbarians|Barbarians]] | ru_amklubwedstryde = <br />414<br />20 | ru_amklubpunte = <br />(2&nbsp;535)<br />(181) | ru_amopdatering = | ru_klubjare = | ru_proklubs = | ru_klubwedstryde = | ru_klubpunte = | ru_klubopdatering = | super14 = | super14jare = | super14wedstryde = | super14punte = | ru_currentclub = | super14opdatering = | ru_provinsie = | ru_provinsiejare = | ru_provinsiewedstryde = | ru_provinsiepunte = | ru_provinsieopdatering = | ru_sewesnasionalejare = | ru_sewesnasionalespan = | ru_sewesnasionalekomp = | ru_sewesopdatering = | ru_nasionalespan = {{WALru}}<br />{{BILru}} | ru_nasionalejare = 1969–1978<br />1974–1977 | ru_nasionalewedstryde = 29<br />8 | ru_nasionalepunte = (166)<br />(44) | ru_nsopdatering = | ru_afrigtingklubs = | ru_afrigtingjare = | ru_afrigtingopdatering = | ander = | beroep = | eggenote = | kinders = | familie = | skool = | universiteit = | url = }} '''Phil Bennett''' (24 Oktober 1948 – 12 Junie 2022) was 'n [[Wallis|Walliese]] internasionale [[rugby]][[losskakel]] van 1969 tot 1978. Sy aanvoeling en reeks truuks, insluitend sy beroemde systap en uitswaai, het hom 'n gunsteling onder skares gemaak. == Rugbyloopbaan == Bennett, gebore in Felinfoel, Carmarthenshire, het sy debuut vir [[Walliese nasionale rugbyspan|Wallis]] op 22 Maart 1969 teen [[Franse nasionale rugbyspan|Frankryk]] in [[Parys]] op die ouderdom van 20 gemaak toe hy die eerste Walliese plaasvervanger in internasionale rugby geword het deur die beseerde Gerald Davies te vervang. Bennett het aanvanklik in verskillende posisies gespeel, insluitend [[heelagter]] en [[senter]], maar het in 1972 in die losskakelposisie gevestig. Hy het die legendariese Barry John in daardie posisie opgevolg. Bennett se vorm het beteken dat hy by die [[Britse en Ierse Leeus]] aangesluit het op hul beroemde toer na Suid-Afrika in 1974 en 103 punte daarin aangeteken het. Sy 50-meter-[[Drie (sport)|drie]] teen [[Springbokke|Suid-Afrika]] in [[Pretoria]] op daardie toer was 'n loopbaanhoogtepunt. Tog was 'n plek in Wallis se span nie altyd vir hom gewaarborg nie. In 1975 is hy laat vaar vir John Bevan en het eers 'n beseerde Bevan in die wedstryd by die [[Murrayfield-stadion|Murrayfield-toets]] vervang. Hy het 'n deurslaggewende rol gespeel in die laaste wedstryd van daardie seisoen teen [[Ierse nasionale rugbyspan|Ierland]] op [[Cardiff Arms Park]], in 'n rekordoorwinning van 32–4. In 1976 het Bevan 'n besering opgedoen en Bennett is teruggeroep. Na die besering van die destydse Walliese kaptein Mervyn Davies, het Bennett hierdie rol oorgeneem, wat daartoe gelei het dat hy kaptein van die Britse en Ierse Leeus op die 1977-toer geword het. In Augustus 1977 het die Britse en Ierse Leeus eers by [[Fidji]] langs gestop op pad huis toe van hul toer deur Nieu-Seeland. Fidji het hulle met 25–21 op Buckhurst Park, [[Suva]], geklop. Bennett het in 1978 uit internasionale rugby getree, nadat hy in 29 wedstryde gespeel het. Hy het in klassieke styl afgetree deur twee drieë teen Frankryk in 'n oorwinning van 16–7 te druk. Die oorwinning het verseker dat Wallis hul derde [[Grand Slam (Rugby)|Grand Slam]] van die 1970's gewen het, en hul tweede in drie seisoene. Hy het sy klubrugby by Llanelli RFC gespeel, waar hy 16 seisoene gespeel het. Hy het ook 20 keer vir die [[Britse Barbarians|Barbarians]] gespeel, insluitend die bekende wedstryd teen die [[All Blacks]] in Januarie 1973. In daardie wedstryd was hy die katalisator vir Gareth Edwards se drie vroeg in die wedstryd, wat fynproewers van die spel steeds beskou as een van die beste wat nog gedruk is. Phil het 'n bal wat hoog oor sy kop en in sy eie 22 geskop is, gevang en vier spelers met sy kenmerkende systap ontglip voordat hy die bal na John Williams uitgegee het om die lopie te begin. Dit het kort gevolg op nog 'n bepalende oomblik in sy loopbaan toe hy deur 'n uitsonderlike taktiese skopvertoning sy geliefde Llanelli tot 'n 9–3-oorwinning oor dieselfde toer All Blacks in Oktober 1972 gehelp het. Sy [[outobiografie]] is getiteld ''Everywhere for Wales''. Hy het later rugbykommentaar gelewer op televisie. In November 2015 is Phil Bennett opgeneem in [[Wêreldrugby]] se Heldesaal en in 2007 in die Walliese Sportheldesaal. == Bronne == * {{en}} {{cite book |author=David Smith |author2=Gareth Williams |title=Fields of Praise: The Official History of The Welsh Rugby Union |year=1980 |publisher=University of Wales Press |location=Cardiff |isbn=0-7083-0766-3}} * {{en}} {{cite book |author=Phil Bennett |title=Phil Bennett: The Autobiography |publisher=HarperCollins Publishers |year=2015 |isbn=978-0-00-816121-7 |url=https://books.google.co.uk/books?id=0WRqCgAAQBAJ |accessdate=31 Julie 2022}} == Eksterne skakels == * {{en}} [http://en.espn.co.uk/scrum/rugby/player/7435.html Phil Bennett op ESPNscrum] {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Bennett, Phil}} [[Kategorie:Walliese rugbyspelers]] [[Kategorie:Geboortes in 1948]] [[Kategorie:Sterftes in 2022]] ojr2128lhwiy15t1mgbt7fffa8aotvm 0 391486 2516546 2513903 2022-07-31T19:32:06Z SpesBona 2720 + [[Sjabloon:Voorbladster]] wikitext text/x-wiki [[Beeld:Archaeopteryx lithographica (Berlin specimen).jpg|thumb|220px|Die Berlynse spesimen van ''Archaeopteryx lithographica''.]] Die wetenskaplike vraag van uit watter groter groep diere [[voël]]s ontwikkel het, word tradisioneel die "'''oorsprong van voëls'''" genoem. Die huidige wetenskaplike konsensus is dat voëls 'n groep [[Maniraptora|maniroptoriese]] [[Theropoda|teropode]]-[[dinosourus]]se is wat in die [[Mesosoïkum|Mesosoïese Era]] ontstaan het. 'n Nou verwantskap tussen dinosourusse en voëls is in die 19de eeu die eerste keer voorgestel ná die ontdekking van die primitiewe voël ''[[Archaeopteryx]]'' in [[Duitsland]]. Voëls en uitgestorwe nievlieënde dinosourusse het baie unieke eienskappe van hul skelette in gemeen.<ref name="Chiappe2009">{{cite journal|last=Chiappe|first=Luis M.|year=2009|title=Downsized Dinosaurs: The Evolutionary Transition to Modern Birds|journal=Evolution: Education and Outreach|pages=248–256|doi=10.1007/s12052-009-0133-4|volume=2|issue=2|doi-access=free}}</ref> Daarbenewens is die [[fossiel]]e van meer as 30 spesies nievlieënde dinosourusse ontdek met [[Veer (voël)|vere]] wat bewaar gebly het. Daar is selfs baie klein dinosourusse, soos ''[[Microraptor]]'' en ''[[Anchiornis]]'', met lang vere aan die bene en arms wat vlerke vorm. Fossielbewyse het ook getoon voëls en dinosourusse het ooreenstemmende eienskappe soos hol bene met lugruimtes, [[gastroliet]]e in die [[spysverteringstelsel]] en nesbou- en [[Broeisorg|broeigedrag]]. Hoewel die oorsprong van voëls histories 'n omstrede onderwerp in evolusionêre [[biologie]] is, bevraagteken min wetenskaplikes deesdae die feit dat voëls van dinosourusse afkomstig is; hulle stel ander vorme van afkoms voor, soos uit [[reptiel]]e van die klade [[Archosauria]]. Al word aangeneem voëls stam van dinosourusse af, word die presiese reeks evolusionêre gebeure wat aanleiding tot die ontstaan van vroeë voëls in die groep maniroptoriese teropodes gegee het, steeds betwis. Die oorsprong van vlieg in voëls is 'n aparte, maar verwante vraag waarvoor daar ook 'n paar voorgestelde antwoorde is. ==Navorsingsgeskiedenis== ===Huxley en vroeë navorsing=== [[Beeld:T.H.Huxley(Woodburytype).jpg|thumb|160px|[[Thomas Henry Huxley]] (1825-1895).]] Wetenskaplike navorsing na die oorsprong van voëls het begin kort ná die publikasie in 1859 van [[Charles Darwin]] se ''On the Origin of Species''.<ref name=darwin>{{cite book |last=Darwin |first=Charles R. |author-link=Charles Darwin |year=1859 |title=On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life |location=Londen |publisher=John Murray |url=http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F373&viewtype=side&pageseq=16 |page=502pp |isbn=978-1-4353-9386-8}}</ref> In 1860 is 'n fossiele veer ontdek in Duitse kalksteen uit die laat [[Jura]]. Die Duitse paleontoloog Christian von Meyer het die veer die volgende jaar as ''Archaeopteryx lithographica'' beskryf.<ref name=meyer>{{cite journal |last=Von Meyer |first=C.E. Hermann. |year=1861 |title=''Archaeopteryx lithographica'' (Vogel-Feder) und ''Pterodactylus'' von Solnhofen |journal=Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geologie und Paläontologie |volume=1861 |pages=678–679 |language=de}}</ref> Die Brit Richard Owen het in 1863 'n feitlik volledige skelet beskryf en dit herken as 'n voël, ondanks baie eienskappe wat aan 'n reptiel herinner, insluitende voorpote met kloue en 'n lang, benerige stert.<ref name=owen>{{cite journal |last=Owen |first=Richard. |year=1863 |title=On the ''Archeopteryx'' [sp] of von Meyer, with a description of the fossil remains of a long-tailed species, from the lithographic stone of Solenhofen [sp] |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London|volume=153 |pages=33–47 |doi=10.1098/rstl.1863.0003}}</ref> Die bioloog [[Thomas Henry Huxley]], wat 'n geesdriftige ondersteuner was van Darwin se nuwe teorie van evolusie deur middel van [[natuurlike seleksie]], het feitlik dadelik beweer ''Archaeopteryx'' is 'n oorgangsfossiel tussen voëls en reptiele. Van 1868 af, ná vroeë voorstelle deur Karl Gegenbaur<ref>{{cite journal | last1 = Gegenbaur | first1 = K. | year = 1863 | title = Vergleichend-anatomische Bemerkungen über das Fußskelet der Vögel | journal = Archiv für Anatomie, Physiologie und Wissenschaftliche Medicin | volume = 1863 | pages = 450–472 }}</ref> en Edward Drinker Cope,<ref>{{cite journal | last1 = Cope | first1 = E.D. | year = 1867 | title = An account of the extinct reptiles which approached the birds | journal = Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia | volume = 19 | pages = 234–235 }}[https://archive.org/details/proceedingsofaca19acad skakel]</ref> het Huxley gedetailleerde vergelykings getref tussen ''Archaeopteryx'' en verskeie prehistoriese fossiele. Hy het gevind dit is feitlik soortgelyk aan ''Hypsilophodon'' en ''Compsognathus''.<ref name=huxley1868>{{cite journal |last= Huxley|first= T.H. |author-link=Thomas Henry Huxley |year=1868|title= On the animals which are most nearly intermediate between birds and reptiles |journal=Annals and Magazine of Natural History |volume=2 |pages=66–75 |series=4th |url=https://www.biodiversitylibrary.org/page/22247928}}</ref><ref name=huxley1870>{{cite journal |last=Huxley |first=Thomas H. |author-link=Thomas Henry Huxley |year=1870 |title=Further evidence of the affinity between the dinosaurian reptiles and birds |journal=Quarterly Journal of the Geological Society of London |volume=26 |pages=12–31 |doi=10.1144/GSL.JGS.1870.026.01-02.08 |issue=1–2|s2cid=129125487 |url=https://zenodo.org/record/2518771 }}</ref> Die ontdekking in die laat 1870's van die ikoniese "Berlynse spesimen" van ''Archaeopteryx'', kompleet met 'n stel reptieltande, was verdere bewyse daarvan. Nes Cope het Huxley 'n evolusionêre verwantskap tussen voëls en dinosourusse voorgestel. Hoewel Huxley teenstand gekry het van die invloedryke Owen, is sy gevolgtrekkings deur baie bioloë aanvaar,<ref name=nopcsa>{{cite journal |last=Nopcsa |first=Franz. |year=1907 |title=Ideas on the origin of flight |journal=Proceedings of the Zoological Society of London |volume=77 |pages=223–238|doi=10.1111/j.1096-3642.1907.tb01811.x }}</ref> terwyl ander <ref name=seeley>{{cite book |last=Seeley |first=Harry G. |year=1901 |title=Dragons of the Air: An Account of Extinct Flying Reptiles |url=https://archive.org/details/dragonsairanacc00seelgoog |location=Londen |publisher=Methuen & Co. |page=239pp}}</ref> gemeen het die ooreenkomste is vanweë samelopende evolusie. ===Heilmann se hipotese=== 'n Keerpunt het in die vroeë 20ste eeu gekom met die skryfwerk van Gerhard Heilmann van [[Denemarke]]. Hy was 'n kunstenaar met 'n belangstellings in voëls. Van 1913 tot 1916 het hy die resultate gepubliseer van sy navorsing oor die anatomie, embriologie, gedrag, paleontologie en evolusie van voëls.<ref name=nieuwland2004>{{cite journal |last=Nieuwland |first=Ilja J.J. |year=2004 |title=Gerhard Heilmann and the artist's eye in science, 1912-1927 |journal=PalArch's Journal of Vertebrate Palaeontology |volume=3 |issue=2 |url=http://www.palarch.nl/wp-content/ver_2004_3_2.pdf |access-date=2009-05-21 |archive-date=2016-02-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160224031948/http://www.palarch.nl/wp-content/ver_2004_3_2.pdf |url-status=dead }}</ref> Sy werk, wat aanvanklik in [[Deens]] gepubliseer is as ''Vor Nuvaerende Viden om Fuglenes Afstamning'', is in 1926 in [[Engels]] gepubliseer as ''The Origin of Birds''. [[Beeld:Proav16 large.jpg|thumb|links|200px|Heilmann se hipotetiese illustrasie van twee vegtende "proavisse", 1916.]] Nes Huxley het Heilmann ''Archaeopteryx'' en ander voëls vergelyk met 'n lang lys prehistoriese reptiele, en ook tot die gevolgtrekking gekom die teropode-dinosourusse soos ''Compsognathus'' was die naaste daaraan. Heilmann het egter opgemerk dat voëls [[Sleutelbeen|sleutelbene]] het wat saamgesmelt is om 'n been met die naam furcula (wens- of vurkbeentjie) te vorm. Terwyl sleutelbene bekend is in primitiewer reptiele, het hulle nog nie in dinosourusse voorgekom nie. Hy het geglo evolusie is nie "omkeerbaar" nie en kon nie aanvaar dat sleutelbene verlore gegaan het in dinosourusse en weer in voëls te voorskyn gekom het nie. Hy het dus noodgedwonge die idee uitgeskakel dat dinosourusse voëls se voorsate was en het alle ooreenkomste aan samelopende evolusie toegeskryf.<ref name=heilmann>{{cite book |last=Heilmann |first=Gerhard |year=1926 |title=The Origin of Birds |location=London |publisher=Witherby |page=[https://archive.org/details/originofbirds0000heil/page/208 208pp] |isbn=978-0-486-22784-9 |url=https://archive.org/details/originofbirds0000heil/page/208 }}</ref> Hy het beweer voëls se voorsate kan eerder gevind word in die "Thecodontia"-graad reptiele.<ref name=heilmann>{{cite book |last=Heilmann |first=Gerhard |year=1926 |title=The Origin of Birds |location=London |publisher=Witherby |page=[https://archive.org/details/originofbirds0000heil/page/208 208pp] |isbn=978-0-486-22784-9 |url=https://archive.org/details/originofbirds0000heil/page/208 }}</ref> Heilmann se uiters deurtastende benadering het daartoe gelei dat die boek 'n klassieke werk geword het. Die gevolgtrekkings oor die oorsprong van voëls is vir die volgende vier dekades deur feitlik alle evolusionêre bioloë aanvaar.<ref name=padian2004>{{cite book |last=Padian |first=Kevin. |year=2004 |chapter=Basal Avialae |editor=Weishampel, David B. |editor2=Dodson, Peter |editor3=Osmólska, Halszka |title=The Dinosauria |edition=2de|location=Berkeley |publisher=University of California Press |pages=210–231 |isbn=978-0-520-24209-8}}</ref> Sleutelbene is baie delikaat en kan dus vernietig of onherkenbaar beskadig word. Nogtans is 'n paar sleutelbeenfossiele van teropodes ontdek voordat Heilmann sy boek geskryf het, maar hulle is verkeerd geïdentifiseer.<ref>{{cite book |title = Dinosaurs of the Air: The Evolution and Loss of Flight in Dinosaurs and Birds|author = Paul, G.S.|year = 2002|publisher = JHU Press|isbn = 978-0-8018-6763-7|url = https://books.google.com/books?id=OUwXzD3iihAC&q=oviraptor+furcula&pg=PA9}}</ref> Die gebrek aan sleutelbene in dinosourusse het die ortodokse siening geword, ondanks die ontdekking in 1936 van sleutelbene in die primitiewe teropode ''[[Segisaurus]]''.<ref name=camp>{{cite journal |last=Camp |first=Charles L. |year=1936 |title=A new type of small theropod dinosaur from the Navajo Sandstone of Arizona |journal=Bulletin of the University of California Department of Geological Sciences |volume=24 |pages=39–65}}</ref> Die volgende verslag oor sleutelbene in 'n dinosourus was in 1983 in 'n [[Russies]]e artikel.<ref name="Barsbold1983CarnivorousDinosCretaceousMongolia">{{cite journal |author=Barsbold, R. |year=1983 |title=Carnivorous dinosaurs from the Cretaceous of Mongolia |journal=Trudy Soumestnaya Sovetsko-Mongol'skaya Paleontogicheskaya Ekspeditsiya |volume=19 |pages=1–117 |language=ru }} </ref> Ongeag wat Heilmann geglo het, het paleontoloë nou aanvaar sleutelbene, en in die meeste gevalle furculae, is 'n standaardeienskap nie net in teropodes nie, maar alle [[Saurischia|souriskiatiese]] dinosourusse. Tot in laat 2007 is verbeende furculae (wat uit [[been]] eerder as [[kraakbeen]] bestaan) in alle soorte teropodes gevind behalwe die primitiefstes, ''[[Eoraptor]]'' en ''[[Herrerasaurus]]''.<ref name="LipkinSerenoHorner2007FurculaSuchomimusTyrannosaurus">{{cite journal |author=Lipkin, C., Sereno, P.C. en Horner, J.R. |journal=Journal of Paleontology |date=November 2007 |volume=81 |pages=1523–1527 |doi=10.1666/06-024.1 |url=http://jpaleontol.geoscienceworld.org/cgi/content/extract/81/6/1523 |title=The Furcula In Suchomimus Tenerensis And Tyrannosaurus Rex (Dinosauria: Theropoda: Tetanurae) |issue=6 |s2cid=86234363 }}</ref> Die oorspronklike verslag oor 'n furcula in die primitiewe teropode ''Segisaurus'' (1936) is bevestig ná 'n herondersoek in 2005.<ref name="CarranoHutchinsonSampson2005Segisaurus">{{cite journal |author=Carrano, M.R., Hutchinson, J.R., and Sampson, S.D. |title=New information on ''Segisaurus halli'', a small theropod dinosaur from the Early Jurassic of Arizona |journal=Journal of Vertebrate Paleontology |volume=25 |issue=4 |pages=835–849 |date=December 2005 |url=http://www.rvc.ac.uk/AboutUs/Staff/jhutchinson/documents/JH18.pdf |doi=10.1671/0272-4634(2005)025[0835:NIOSHA]2.0.CO;2 |s2cid=30039789 |issn=0272-4634 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060512053601/http://www.rvc.ac.uk/AboutUs/Staff/jhutchinson/documents/JH18.pdf |archive-date=2006-05-12 }}</ref> Versmelte, furcula-agtige sleutelbene is ook ontdek in ''Massospondylus'', 'n [[Sauropodomorpha]] uit die vroeë Jura.<ref name=YV05>{{cite journal |last1=Yates |first1=Adam M. |author2=and Vasconcelos, Cecilio C. |year=2005 |title=Furcula-like clavicles in the prosauropod dinosaur ''Massospondylus'' |journal=Journal of Vertebrate Paleontology |volume=25 |issue=2 |pages=466–468 |doi=10.1671/0272-4634(2005)025[0466:FCITPD]2.0.CO;2 |s2cid=85679726 |issn=0272-4634}}</ref> ===Ostrom en die dino-renaissance=== [[Beeld:Archaeo-deinony hands.svg|thumb|200px|Die ooreenkoms tussen die arms van ''Deinonychus'' (links) en ''Archaeopteryx'' het John Ostrom aangespoor om die skakel tussen voëls en dinosourusse te laat herleef.]] Die mening het teen die "Thecodontia"-hipotese begin draai ná die ontdekking in 1964 van 'n nuwe teropode-dinosourus in [[Montana]]. In 1969 het John Ostrom van die [[Yale-universiteit]] die dinosourus beskryf en ''[[Deinonychus]]'' gedoop.<ref name=ostrom1969>{{cite journal |last=Ostrom |first=John H. |year=1969 |title=Osteology of ''Deinonychus antirrhopus'', an unusual theropod from the Lower Cretaceous of Montana |journal=Bulletin of the Peabody Museum of Natural History |volume=30 |pages=1–165}}</ref> Die volgende jaar het Ostrom 'n spesimen van ''[[Pterodactylus]]'' in die Teyler-museum in [[Nederland]] herbeskryf as nog 'n skelet van ''Archaeopteryx''.<ref name=ostrom1970>{{cite journal |last=Ostrom |first=John H. |year=1970 |title=''Archaeopteryx'': Notice of a "new" specimen |journal=Science |volume=170 |issue=3957 |pages=537–8 |doi=10.1126/science.170.3957.537 |pmid=17799709|bibcode = 1970Sci...170..537O |s2cid=46682559 }}</ref> Die spesimen het hoofsaaklik bestaan uit 'n enkele vlerk, en die beskrywing daarvan het Ostrom bewus gemaak van die ooreenkoms tussen die gewrigte van ''Archaeopteryx'' en dié van ''Deinonychus''.<ref name=chambers>{{cite book |last=Chambers |first=Paul |year=2002 |title=Bones of Contention: The Archaeopteryx Scandals |location=London |publisher=John Murray Ltd |pages=183–184 |isbn=978-0-7195-6054-5}}</ref> In 1972 het die Britse paleontoloog Alick Walker gehipotetiseer dat voëls nie van "Thecodontia" afkomstig is nie, maar van [[krokodil]]voorsate soos ''Sphenosuchus''.<ref name=walker>{{cite journal |last=Walker |first=Alick D. |year=1972 |title=New light on the origin of birds and crocodiles |journal=Nature |volume=237 |issue=5353 |pages=257–263 |doi=10.1038/237257a0|bibcode = 1972Natur.237..257W |s2cid=4174690 }}</ref> Ostrom se werk met beide teropodes en vroeë voëls het hom in die middel 1970's 'n reeks publikasies die lig laat sien waarin hy die ooreenkomste tussen voëls en teropode-dinosourusse uitlig, en dit het die mening laat herleef wat meer as 'n eeu tevore die eerste keer deur Huxley gelug is.<ref name=ostrom1973>{{cite journal |last=Ostrom |first=John H. |year=1973 |title=The ancestry of birds |journal=Nature |volume=242 |issue=5393 |pages=136 |doi=10.1038/242136a0|bibcode = 1973NPhS..242..136O |s2cid=29873831 |doi-access=free }}</ref><ref name=ostrom1975>{{cite book |last=Ostrom |first=John H. |year=1975 |title=The origin of birds |journal=Annual Review of Earth and Planetary Sciences |volume=3 |pages=55–77 |doi=10.1146/annurev.ea.03.050175.000415 |isbn=978-0-912532-57-8|bibcode = 1975AREPS...3...55O |issue=1}}</ref> Ostrom se herkenning van dinosourusse as voëls se voorsate, asook ander nuwe idees oor die aktiwiteitsvlakke van dinosourusse se [[metabolisme]]<ref name=bakker1972>{{cite journal |last=Bakker |first=Robert T. |year=1972 |title=Anatomical and ecological evidence of endothermy in dinosaurs |journal=Nature |volume=238 |issue=5359 |pages=81–85 |doi=10.1038/238081a0 |bibcode=1972Natur.238...81B|s2cid=4176132 }}</ref> en hulle ouersorg,<ref name=horner>{{cite journal |last1=Horner |first1=John R. |author2=Makela, Robert |year=1979 |title=Nest of juveniles provides evidence of family structure among dinosaurs |journal=Nature |volume=282 |issue=5736 |pages=296–298 |doi=10.1038/282296a0|bibcode = 1979Natur.282..296H |s2cid=4370793 }}</ref> het in die 1970's begin wat bekend geraak het as die dino-renaissance. Ostrom se onthullings het saamgeval met die toenemende aanvaarding van [[filogenie]]se sistematika ([[kladistiek]]), wat in die 1960's begin het met die werk van Willi Hennig.<ref name=hennig>{{cite book |last=Hennig |first=E.H. Willi |year=1966 |title=Phylogenetic Systematics |others=translated by Davis, D. Dwight; & Zangerl, Rainer. |location=Urbana |publisher=University of Illinois Press |isbn=978-0-252-06814-0}}</ref> Kladistiek is 'n presiese metode om spesies te rangskik geskoei op hulle evolusionêre verwantskappe. In die 1980's het Jacques Gauthier en ander die eerste keer kladistieke metodologie op dinosourusfilogenie toegepas, en dit het onteenseglik gewys voëls stam van 'n groep teropode-dinosourusse af.<ref name=gauthier1986>{{cite book |last=Gauthier |first=Jacques. |year=1986 |chapter=Saurischian monophyly and the origin of birds |editor=Padian, Kevin |title=The Origin of Birds and the Evolution of Flight |series=Memoirs of the California Academy of Sciences '''8''' |pages=1–55}}</ref> Vroeë ontledings het aangetoon [[Dromaeosauridae]]-teropodes soos ''Deinonychus'' is veral nou verwant aan voëls, 'n resultaat wat sedertdien herhaaldelik bevestig is.<ref name=senter2007>{{cite journal |last=Senter |first=Phil |year=2007 |title=A new look at the phylogeny of Coelurosauria (Dinosauria: Theropoda) |journal=Journal of Systematic Palaeontology |volume=5 |issue=4 |pages=429–463 |doi=10.1017/S1477201907002143|s2cid=83726237 }}</ref><ref name=turneretal2007a>{{cite journal |last1=Turner |first1=Alan H. |author2=Hwang, Sunny; & Norell, Mark A. |year=2007 |title=A small derived theropod from Öösh, Early Cretaceous, Baykhangor, Mongolia |journal=American Museum Novitates |issue=3557 |pages=1–27 |hdl=2246/5845 |doi=10.1206/0003-0082(2007)3557[1:ASDTFS]2.0.CO;2 |s2cid=31096081 |issn=0003-0082|url=https://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/169129 }}</ref> ===Geveerde dinosourusse in China=== [[Beeld:Sinosauropteryxfossil.jpg|thumb|links|220px|'n Fossiel van ''Sinosauropteryx prima''.]] In die vroeë 1990's is uitstekend bewaarde voëlfossiele in verskeie geologiese formasies uit die vroeë [[Kryt (geologie)|Kryt]] in die provinsie [[Liaoning]] in die noordooste van [[China]] ontdek.<ref name=serenorao1992>{{cite journal |last1=Sereno |first1=Paul C. |author2=Rao Chenggang |year=1992 |title=Early evolution of avian flight and perching: new evidence from the Lower Cretaceous of China |journal=Science |volume=255 |issue=5046 |pages=845–8 |doi=10.1126/science.255.5046.845 |pmid=17756432|bibcode = 1992Sci...255..845S|s2cid=41106677 }}</ref><ref name=houetal1995>{{cite journal |last1=Hou Lian-Hai |author2=Zhou Zhonghe; Martin, Larry D.; & Feduccia, Alan |year=1995 |title=A beaked bird from the Jurassic of China |journal=Nature |volume=377 |issue=6550 |pages=616–618 |doi=10.1038/377616a0 |first1=Lian-hai|bibcode = 1995Natur.377..616H |s2cid=4357707 }}</ref> In 1996 het Chinese paleontoloë ''Sinosauropteryx'' beskryf as 'n nuwe [[genus]] voëls uit die Yixian-formasie,<ref name=jiji1996>{{cite journal |last1=Ji Qiang |author2=Ji Shu-an |year=1996 |title=On the discovery of the earliest bird fossil in China and the origin of birds |journal=Chinese Geology |volume=233 |pages=30–33 | url=http://www.paleoglot.org/files/Ji&Ji_96.pdf }}</ref> maar die dier is gou herken as 'n meer [[Basale klade|basale]] teropode-dinosourus wat nou verwant is aan ''Compsognathus''. Sy liggaam was bedek met lang, filamentagtige strukture. Hulle is "protovere" gedoop en word as homoloë van die meer gevorderde vere van voëls beskou.<ref name=chenetal1998>{{cite journal |last1=Chen Pei-ji |author2=Dong Zhiming; & Zhen Shuo-nan. |year=1998 |title=An exceptionally preserved theropod dinosaur from the Yixian Formation of China |journal=Nature |volume=391 |issue=6663 |pages=147–152 |doi=10.1038/34356 |first1=Pei-ji|bibcode = 1998Natur.391..147C |s2cid=4430927 }}</ref> Sommige wetenskaplikes stem egter nie saam met dié siening nie.<ref name=linghamsoliaretal2007>{{cite journal |last1=Lingham-Soliar |first1=Theagarten |author2=Feduccia, Alan; & Wang Xiaolin. |year=2007 |title=A new Chinese specimen indicates that 'protofeathers' in the Early Cretaceous theropod dinosaur Sinosauropteryx are degraded collagen fibres |journal=Proceedings of the Royal Society B |volume=274 |issue=1620 |pages=1823–9 |doi=10.1098/rspb.2007.0352 |pmid=17521978 |pmc=2270928}}</ref> Kort daarna het Chinese en [[Noord-Amerika]]anse wetenskaplikes ''Caudipteryx'' en ''Protarchaeopteryx'' beskryf. Geskoei op skeleteienskappe, was dié diere nievlieënde dinosourusse, maar hulle oorblyfsels het ten volle gevormde vere gehad wat baie soos voëls s'n lyk.<ref name=jietal1998>{{cite journal |last1=Ji Qiang |author2=Currie, Philip J.; Norell, Mark A.; & Ji Shu-an. |year=1998 |title=Two feathered dinosaurs from northeastern China |journal=Nature |volume=393 |issue=6687 |pages=753–761 |doi=10.1038/31635 |first1=Philip J.|bibcode = 1998Natur.393..753Q |s2cid=205001388 |url=http://doc.rero.ch/record/31829/files/PAL_E1436.pdf }}</ref> "Archaeoraptor", wat sonder hersiening in 'n 1999-uitgawe van ''National Geographic'' beskryf is,<ref name=sloan1999>{{cite journal |last=Sloan |first=Christopher P. |year=1999 |title=Feathers for ''T. rex''? |journal=National Geographic |volume=196 |issue=5 |pages=98–107 |url=http://business.highbeam.com/5308/article-1G1-58960652/feathers-t-rex-new-birdlike-fossils-missing-links-dinosaur |archive-url=https://web.archive.org/web/20121011005616/http://business.highbeam.com/5308/article-1G1-58960652/feathers-t-rex-new-birdlike-fossils-missing-links-dinosaur |url-status=dead |archive-date=2012-10-11 }}</ref> het 'n gesmokkelde vervalsing blyk te wees,<ref name=monastersky2000>{{cite journal |last=Monastersky |first=Richard |year=2000 |title=All mixed up over birds and dinosaurs |journal=Science News |volume=157 |issue=3 |pages=38 |url=http://www.sciencenews.org/view/generic/id/94/title/All_mixed_up_over_birds_and_dinosaurs |doi=10.2307/4012298 |jstor=4012298 |access-date=2008-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081003223042/http://www.sciencenews.org/view/generic/id/94/title/All_mixed_up_over_birds_and_dinosaurs |archive-date=2008-10-03 |url-status=dead }}</ref> maar regte oorblyfsels stroom steeds uit die Yixian, beide wettig en onwettig. Vere of "protovere" is gevind aan 'n groot verskeidenheid teropodes in die Yixian,<ref name=xuetal1999>{{cite journal |last1=Xu Xing |author2=Tang Zhi-lu; & Wang Xiaolin. |year=1999 |title=A therizinosaurid dinosaur with integumentary structures from China |journal=Nature |volume=399 |issue=6734 |pages=350–354 |doi=10.1038/20670 |first1=Xing|bibcode = 1999Natur.399..350X|s2cid=204993327 }}</ref><ref name=xuetal2004>{{cite journal |last1=Xu Xing |author2=Norell, Mark A.; Kuang Xuewen; Wang Xiaolin; Zhao Qi; & Jia Chengkai. |year=2004 |title=Basal tyrannosauroids from China and evidence for protofeathers in tyrannosauroids |journal=Nature |volume=431 |issue=7009 |pages=680–4 |doi=10.1038/nature02855 |pmid=15470426 |first1=X|bibcode = 2004Natur.431..680X|s2cid=4381777 }}</ref> en die ontdekking van uiters voëlagtige nievlieënde dinosourusse,<ref name=xuetal2003>{{cite journal |last1=Xu Xing |author2=Zhou Zhonghe; Wang Xiaolin; Kuang Xuewen; Zhang Fucheng; & Du Xiangke |year=2003 |title=Four-winged dinosaurs from China |journal=Nature |volume=421 |issue=6921 |pages=335–40 |doi=10.1038/nature01342 |pmid=12540892 |first1=X|bibcode=2003Natur.421..335X |s2cid=1160118 }}</ref> sowel as nievlieënde, dinosourusagtige primitiewe voëls,<ref name=zhouzhang2002>{{cite journal |last1=Zhou |author2=Zhang Fucheng |year=2002 |title=A long-tailed, seed-eating bird from the Early Cretaceous of China |journal=Nature |volume=418 |issue=6896 |pages=405–9 |doi=10.1038/nature00930 |pmid=12140555 |first1=Zhonghe|bibcode=2002Natur.418..405Z |s2cid=4423299 }}</ref> het die morfologiese gaping tussen nievlieënde teropodes en voëls feitlik heeltemal uitgewis. ==Filogenie== [[Beeld:Birds and dinosaurs.webp|thumb|319x319px|'n Vereenvoudigde filogenetiese stamboom wat die verwantskap wys tussen moderne voëls en dinosourusse.<ref>{{Cite journal|last1=Plotnick|first1=Roy E.|last2=Theodor|first2=Jessica M.|last3=Holtz|first3=Thomas R.|date=2015-09-24|title=Jurassic Pork: What Could a Jewish Time Traveler Eat?|url=https://doi.org/10.1186/s12052-015-0047-2|journal=Evolution: Education and Outreach|volume=8|issue=1|pages=17|doi=10.1186/s12052-015-0047-2|s2cid=16195453 |issn=1936-6434}}</ref>]] ''Archaeopteryx'' word histories as die eerste voël, of ''Urvogel'' ("oervoël"), beskou. Hoewel fossiele wat meer onlangs ontdek is die gaping vul tussen teropodes en ''Archaeopteryx'', en tussen ''Archaeopteryx'' en moderne voëls, gebruik filogenetiese taksonome tradisioneel altyd ''Archaeopteryx'' as 'n bepaler om Aves te help definieer.<ref name=sereno1997>{{cite journal |last=Sereno |first=Paul C. |year=1997 |title=The origin and evolution of dinosaurs |journal=Annual Review of Earth and Planetary Sciences |volume=25 |pages=435–489 |doi=10.1146/annurev.earth.25.1.435|bibcode = 1997AREPS..25..435S |issue=1}}</ref><ref name=chiappe1997>{{cite book |last=Chiappe |first=Luis M. |year=1997 |chapter=Aves |editor=Currie, Philip J. |editor2=Padian, Kevin |title=Encyclopedia of Dinosaurs |publisher=Academic Press |location=San Diego |pages=45–50 |isbn=978-0-12-226810-6}}</ref> Aves word minder dikwels geïdentifiseer as 'n kroongroep wat net uit moderne voëls bestaan.<ref name=gauthier1986/> Byna alle paleontoloë beskou voëls as [[Coelurosauria|selurosouriese]] [[Theropoda|teropode]]-[[dinosourus]]se.<ref name=padian2004/> Binne die Selurosouriërs het verskeie kladistiese ontledings gedui op 'n moontlike klade met die naam [[Maniraptora]], wat bestaan uit [[Therizinosauria]], [[Oviraptorosauria]], [[Troodontidae]], [[Dromaeosauridae]] en voëls.<ref name=senter2007/><ref name=turneretal2007a/><ref name=holtzosmolska2004>{{cite book |last1=Holtz |first1=Thomas R. |author2=Osmólska, Halszka. |year=2004 |chapter=Saurischia |editor=Weishampel, David B. |editor2=Dodson, Peter |editor3=Osmólska, Halszka |title=The Dinosauria |edition=2de|location=Berkeley |publisher=University of California Press |pages=21–24 |isbn=978-0-520-24209-8}}</ref> Dromaeosauridae en Troodontidae kom gewoonlik saam voor in die klade [[Deinonychosauria]], wat 'n sustersgroep van voëls is (en saam die niekladistiese Eumaniraptora vorm) binne die stamklade [[Paraves]].<ref name=senter2007/><ref name=turneretal2007b>{{cite journal |last1=Turner |first1=Alan H. |author2=Pol, Diego; Clarke, Julia A.; Erickson, Gregory M.; & Norell, Mark A. |year=2007 |title=A basal dromaeosaurid and size evolution preceding avian flight |journal=Science |volume=317 |issue=5843 |pages=1378–81 |doi=10.1126/science.1144066 |pmid=17823350|bibcode = 2007Sci...317.1378T |doi-access=free }}</ref> Ander studies stel alternatiewe evolusies voor waarin sekere groepe dinosourusse wat gewoonlik as nievlieënd beskou word, kon ontwikkel het uit vlieënde voorsate. In 'n ontleding in 2002 is byvoorbeeld bevind oviraptorosouriërs is basale voëls.<ref name=osmolskamaryanska2002>{{cite journal |last1=Osmólska |first1=Halszka |author2=Maryańska, Teresa; & Wolsan, Mieczysław. |year=2002 |title=Avialan status for Oviraptorosauria |journal=Acta Palaeontologica Polonica |volume=47 |issue=1 |pages=97–116 |url=http://app.pan.pl/article/item/app47-097.html}}</ref> Die genus ''[[Rahonavis]]'', wat oorspronklik as 'n vroeë voël beskryf is,<ref name=forsteretal1998>{{cite journal |last1=Forster |first1=Catherine A. |author2=Sampson, Scott D.; Chiappe, Luis M.; & Krause, David W. |year=1998 |title=The theropod ancestry of birds: new evidence from the Late Cretaceous of Madagascar |journal=Science |volume=279 |issue=5358 |pages=1915–9 |doi=10.1126/science.279.5358.1915 |pmid=9506938|bibcode = 1998Sci...279.1915F }}</ref> is in verskeie ander studies as 'n nievlieënde dromeosouride geïdentifiseer.<ref name=turneretal2007b/><ref name=makovickyetal2005>{{cite journal |last1=Makovicky |first1=Peter J. |author2=Apesteguía, Sebastián; & Agnolín, Federico L. |year=2005 |title=The earliest dromaeosaurid theropod from South America |journal=Nature |volume=437 |issue=7061 |pages=1007–11 |doi=10.1038/nature03996 |pmid=16222297 |bibcode=2005Natur.437.1007M|s2cid=27078534 }}</ref> Daar is al voorgestel dat Dromaeosauridae en Troodontidae self in Aves geplaas word eerder as net daarbuite.<ref name=paul2002>{{cite book |last=Paul |first=Gregory S. |year=2002 |title=Dinosaurs of the Air: The Evolution and Loss of Flight in Dinosaurs and Birds |location=Baltimore |publisher=Johns Hopkins University Press |isbn=978-0-8018-6763-7 |page=[https://archive.org/details/dinosaursofairev0000paul/page/472 472pp] |url=https://archive.org/details/dinosaursofairev0000paul/page/472 }}</ref><ref name=mayretal2005>{{cite journal |last1=Mayr |first1=Gerald |author2=Pohl, Burkhard; & Peters, D. Stefan |year=2005 |title=A well-preserved ''Archaeopteryx'' specimen with theropod features |journal=Science |volume=310 |issue=5753 |pages=1483–6 |doi=10.1126/science.1120331 |pmid=16322455 |bibcode=2005Sci...310.1483M|s2cid=28611454 }}</ref> ==Eienskappe wat voëls en dinosourusse verbind== Voëls en teropode-dinosourusse deel baie [[anatomie]]se eienskappe.<ref name=Geolor>{{cite web|last1=Chatterjee|first1=Immoor|author2=L. Immoor|title=The Dinosaurs of the Jurassic Park Movies|publisher=Geolor.com|date=9 September 2005|url=http://www.geolor.com/Jurassic_Park_Movies-Fact_versus_Fiction.htm|access-date=June 23, 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20080512005607/http://geolor.com/Jurassic_Park_Movies-Fact_versus_Fiction.htm|archive-date=12 May 2008|url-status=dead}}</ref> ===Vere=== ''Archaeopteryx'', die eerste goeie voorbeeld van 'n "geveerde dinosourus", is in 1861 ontdek. Die eerste spesimen is ontdek in die Solnhofen-sandsteen van Suid-Duitsland, 'n merkwaardige geologiese formasie wat bekend is vir sy besonder gedetailleerde fossiele. ''Archaeopteryx'' is 'n oorgangsfossiel, wat duidelike eienskappe toon tussen dié van nievlieënde teropode-dinosourusse en dié van voëls. Dit is ontdek net twee jaar ná Darwin se ''Origin of Species'', en het weer die debat ontlok tussen voorstanders van evolusionêre biologie en van die [[skeppingsleer]]. Dié vroeë voël stem so met 'n dinosourus ooreen dat minstens een spesimen sonder duidelike vlerkafdrukke vir 'n Compsognathus aangesien is.<ref name=PW88>{{cite journal | last1 = Wellnhofer | first1 = P. | year = 1988 | title = Ein neuer Exemplar von ''Archaeopteryx'' | journal = Archaeopteryx | volume = 6 | pages = 1–30 }}</ref> [[Beeld:Parts of feather modified.jpg|links|thumb|220px|Die dele van 'n veer. 1. Vlag. 2. Skag. 3. Baard. 4. Dons. 5. Spoel.]] Sedert die 1990's is verskeie geveerde dinsourusse ontdek wat nog beter bewyse gelewer het van die nou verwantskap tussen dinosourusse en moderne voëls. Die eerste vere is beskryf as eenvoudige, filamentagtige "protovere" en is gevind aan dinosourusfossiele so primitief as [[Compsognathidae]] en [[Tyrannosauridae|Tyrannosauroidea]].<ref>{{cite journal | pmid = 15470426 | last1 = Xu | first1 = X| doi=10.1038/nature02855 | last2 = Norell | first2 = MA | last3 = Kuang | first3 = X | last4 = Wang | first4 = X | last5 = Zhao | first5 = Q | last6 = Jia | first6 = C | title = Basal tyrannosauroids from China and evidence for protofeathers in tyrannosauroids | journal = Nature | volume=431 | issue=7009 |date=October 2004 | pages=680–4|bibcode = 2004Natur.431..680X |s2cid=4381777}}</ref> Vere wat ononderskeibaar was van dié van moderne voëls is egter kort daarna aan nievlieënde dinosourusse ontdek.<ref name = "jietal1998"/> 'n Paar navorsers het al beweer die eenvoudige filamentagtige "protovere" is die resultaat van die ontbinding van kollageenvesels onder die dinosourusse se vel of in vinne op hulle rug, en dat spesies met onteenseglike vere, soos [[Oviraptorosauria]] en [[Dromaeosauridae]], nie dinosourusse is nie, maar ware voëls wat onverwant aan dinosourusse is.<ref name=feducciaetal2012>Feduccia, A. (2012). ''Riddle of the Feathered Dragons: Hidden Birds of China.'' Yale University Press, {{ISBN|0-300-16435-1}}, {{ISBN|978-0-300-16435-0}}</ref> Die meeste studies toon egter aan dat geveerde dinosourusse regtig dinosourisse is en dat die eenvoudige filamente van teropodes eenvoudige vere is. In studies is al bevind dat selfs moderne voëls se vere filamentagtig begin lyk as hulle aan dieselfde strawwe toestande onderwerp word as tydens die vorming van fossiele, en dat die veronderstelde "protovere" ingewikkelder kon gewees het as wat voorheen geglo is.<ref name=foth2011>{{cite journal | last1 = Foth | first1 = C | year = 2012 | title = On the identification of feather structures in stem-line representatives of birds: evidence from fossils and actuopalaeontology | journal = Paläontologische Zeitschrift | volume = 86| pages = 91–102| doi = 10.1007/s12542-011-0111-3 | s2cid = 86362907 }}</ref> Gedetailleerde ondersoeke van die "protovere" van ''Sinosauropteryx prima'' het getoon individuele vere het bestaan uit 'n sentrale skag met baarde wat daaruit vertak – soortgelyk aan dié van moderne voëls, maar primitiewer.<ref name=currie&chen2001>{{cite journal |last1=Currie |first1=P.J. |author2=Chen, P.-j. |year=2001 |title=Anatomy of ''Sinosauropteryx prima'' from Liaoning, northeastern China |journal=Canadian Journal of Earth Sciences |volume=38 |issue=1 |pages=705–727 |doi=10.1139/cjes-38-12-1705 |bibcode=2001CaJES..38.1705C}}</ref> [[Beeld:Dave NGMC 91.jpg|thumb|150px|'n Fossielvorm van NGMC 91, 'n moontlike spesimen van ''Sinornithosaurus''.]] ===Skelet=== Omdat vere meestal met voëls verbind word, word dikwels beweer geveerde dinosourusse is die "vermiste skakel" tussen voëls en dinosourusse. Die talle eienskappe van die [[skelet]] wat die twee groepe in gemeen het, is egter vir paleontoloë 'n belangriker bewys. Veral die Maniraptora-tak van teropodes verskaf belangrike getuienis van die verband. Ooreenkomste van die skelet sluit in die [[skedel]], [[tand]]bou, nek, haakvormige prosesse aan die [[rib]]bes, 'n teruggebuigde lang [[skaambeen]], buigbare polse, lang [[arm]]s, 'n [[hand]] met drie vingers, 'n [[Skouergordel|skouerblad]], furcula en borsbene. Feitlik alle skeleteienskappe van ''Archaeopteryx'' word in nievlieënde Maniraptora aangetref. In 'n studie waarin embrioniese, jong en volwasse Archosauria-skedels ondersoek is, is tot die gevolgtrekking gekom dat voëlskedels van teropode-dinosourusse ontstaan het deur progenese, 'n proses wat gelei het tot die behouding van jeugeienskappe van hulle voorsate.<ref>{{Cite journal | last1 = Bhullar | first1 = B. A. S. | last2 = Marugán-Lobón | first2 = J. S. | last3 = Racimo | first3 = F. | last4 = Bever | first4 = G. S. | last5 = Rowe | first5 = T. B. | last6 = Norell | first6 = M. A. | last7 = Abzhanov | first7 = A. | doi = 10.1038/nature11146 | title = Birds have paedomorphic dinosaur skulls | journal = Nature | volume = 487 | issue = 7406 | pages = 223–226 | year = 2012 | pmid = 22722850| bibcode = 2012Natur.487..223B | s2cid = 4370675 }}</ref> [[Beeld:Dino bird h.jpg|thumb|links|230px|'n Vergelyking tussen die lugsakke van ''Majungasaurus'' en dié van 'n eend.]] ===Longe=== Groot vleisvretende dinosourusse het 'n ingewikkelde stelsel van lugsakke gehad soortgelyk aan dié van moderne voëls, volgens 'n ondersoek onder leiding van Patrick M. O'Connor van die Universiteit van Ohio. In teropode-dinosourusse ([[Karnivoor|karnivore]] wat op twee bene geloop en voëlagtige voete gehad het) het lugsakke van buigbare sagte weefsel waarskynlik lug deur die stywe longe gepomp, soos by voëls. "Wat eens amptelik beskou is as uniek aan voëls, was in die een of ander vorm teenwoordig in die voorsate van voëls," het O'Connor gesê.<ref>{{cite journal | last1 = O'Connor | first1 = P.M. | last2 = Claessens | first2 = L.P.A.M. | year = 2005 | title = Basic avian pulmonary design and flow-through ventilation in non-avian theropod dinosaurs | journal = Nature | volume = 436 | issue = 7048| doi=10.1038/nature03716 | pmid=16015329 | bibcode=2005Natur.436..253O | pages = 253–6| s2cid = 4390587 }}</ref><ref>{{cite journal |author=Paul C. Sereno, Ricardo N. Martinez, Jeffrey A. Wilson, David J. Varricchio, Oscar A. Alcober, Hans C. E. Larsson|title= Evidence for Avian Intrathoracic Air Sacs in a New Predatory Dinosaur from Argentina|journal=PLOS ONE|volume=3|issue=9|year=2008|doi=10.1371/journal.pone.0003303|pages=e3303 |pmid=18825273 |pmc=2553519 |editor1-last=Kemp |editor1-first=Tom|bibcode = 2008PLoSO...3.3303S |doi-access= free}}</ref> ===Voortplanting=== Wanneer voëlwyfies [[eier]]s lê, groei hulle 'n spesiale soort beenmurg wat gebruik word as 'n bron van [[kalsium]] om eierdoppe te maak. Die teenwoordigheid van weefsel aan die binnekant van die murgholtes in 'n ''Tyrannosaurus rex''-spesimen se agterbeen dui daarop dat ''T. rex'' 'n soortgelyke strategie gebruik het en onthul terselfdertyd dat die spesimen 'n wyfie is.<ref name="schweitzeretal2005">{{cite journal |last1=Schweitzer |first1=M.H. |author2=Wittmeyer, J.L.; and Horner, J.R. |year=2005 |title=Gender-specific reproductive tissue in ratites and ''Tyrannosaurus rex'' |journal=Science |volume=308 |pages=1456–60|doi=10.1126/science.1112158 |pmid=15933198 |issue=5727|bibcode = 2005Sci...308.1456S |s2cid=30264554 }}</ref> Beenmurg is ook in die teropode ''[[Allosaurus]]'' en ornitopode ''[[Tenontosaurus]]'' ontdek. Omdat die lyn dinosourusse wat ''Allosaurus'' en ''Tyrannosaurus'' insluit, baie vroeg in die evolusie van dinosourusse afgeskei het van die lyn wat na ''Tenontosaurus'' gelei het, dui dit daarop dat dinosourusse oor die algemeen murgweefsel geproduseer het.<ref name=LW08>{{cite journal |last1=Lee |first1=Andrew H. |author2=Werning, Sarah |year=2008 |title=Sexual maturity in growing dinosaurs does not fit reptilian growth models |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=105 |issue=2 |pages=582–7 |doi=10.1073/pnas.0708903105 |pmid=18195356 |pmc=2206579|bibcode = 2008PNAS..105..582L|doi-access=free }}</ref> [[Beeld:Citipati IGM 100 979.jpg|thumb|220px|'n Broeiende ''Citipati osmolskae''-spesimen, Amerikaanse Museum van Natuurgeskiedenis in New York.]] ===Broeiing en versorging=== Verskeie spesimens van die genus ''Citipati'' is gevind waar hulle op neste sit, nes voëls wat broei.<ref name="NorellEtAl1994TheropodDinosaurEmbryo">{{cite journal |date=November 1994 |title=A theropod dinosaur embryo and the affinities of the Flaming Cliffs Dinosaur eggs |journal=Science |volume=266 |issue=5186 |pages=779–82 |doi=10.1126/science.266.5186.779 |author=Norell, M. A., Clark, J. M., Dashzeveg, D., Barsbold, T., Chiappe, L. M., Davidson, A. R., McKenna, M. C. and Novacek, M. J. | pmid=17730398 |bibcode = 1994Sci...266..779N |s2cid=22333224 }}</ref> Verskeie dinosourusspesies, soos ''Maiasaura'', het in troppe voorgekom waar baie jong en volwasse individue gemeng het, wat dui op interaksie tussen hulle. 'n Dinosourusembrio sonder tande is ontdek, wat daarop dui dat die ouers vir die jong dinosourus sou moes sorg, moontlik deur kos in sy bek op te bring soos by baie voëlspesies gesien word. ===Gastroliete=== Voëls en dinosourusse gebruik albei maagklippe. Diere sluk dié klippe in om met [[Spysverteringstelsel|spysvertering]] te help en kos en harde weefsel fyn te maal sodra dit in die [[maag]] beland. Wanneer maagklippe saam met fossiele gevind word, word hulle gastroliete genoem.<ref>{{cite journal|author=Wings O|title=A review of gastrolith function with implications for fossil vertebrates and a revised classification|journal=Palaeontologica Polonica|volume=52|issue=1|pages=1–16|year=2007|url=http://www.app.pan.pl/article/item/app52-001.html}}</ref> Maagklippe word ook in sekere soorte visse en in [[krokodil]]le aangetref. ==Oorsprong van vlieg in voëls== Debatte oor die oorsprong van vlieg in voëls is amper so oud soos die idee dat voëls van dinosourusse afstam. Dit het begin ná die ontdekking van ''Archaeopteryx'' in 1862. Twee teorieë het besprekings sedertdien oorheers: Volgens die loopteorie ("van die grond af op") het voëls ontwikkel uit klein, vinnige [[roofdier]]e wat op die grond gehardloop het; volgens die boomteorie ("van bome af neer") het vlug ontstaan by boomdiere wat van bome af neergesweef het. 'n Meer onlangse teorie, "ophardloop met behulp van vlerke", is 'n weergawe van die loopteorie. Daarvolgens het vlerke hulle aërodinamiese funksie ontwikkel uit die behoefte van klein geveerde diere om teen steil plekke soos bome op te hardloop om van roofdiere weg te kom. In Maart 2018 het wetenskaplikes berig ''Archaeopteryx'' kon moontlik vlieg, maar op 'n heel ander manier as moderne voëls.<ref name="NAT-20180313">{{cite journal |author=Voeten, Dennis F.A.E.|display-authors=etal|title=Wing bone geometry reveals active flight in Archaeopteryx |date=13 March 2018 |journal=Nature Communications |volume=9 |pages=923 |number=923 |doi=10.1038/s41467-018-03296-8 |pmid=29535376 |pmc=5849612 |bibcode=2018NatCo...9..923V }}</ref><ref name="WP-20180313">{{cite news |last=Guarino |first=Ben |title=This feathery dinosaur probably flew, but not like any bird you know |url=https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2018/03/13/this-feathery-dinosaur-probably-flew-but-not-like-any-bird-you-know/ |date=13 March 2018 |newspaper=The Washington Post |access-date=13 March 2018 }}</ref> ===Loopteorie=== [[Beeld:Rahonavis NT.jpg|thumb|220px|'n Rekonstruksie van ''Rahonavis'', 'n geveerde gronddinosourus wat volgens sommige navorsers toegerus was om te vlieg.]] Die loopteorie is die eerste keer voorgestel deur die Amerikaanse paleontoloog Samuel Wendell Williston, en daarna uitgebrei deur die Hongaar baron Nopcsa. Volgens dié teorie het sommige vinnige diere met lang sterte hulle arms gebruik om hulle balans te hou terwyl hulle hardloop. Moderne weergawes van die teorie verskil in baie opsigte van die Williston-Nopcsa-weergawe, hoofsaaklik vanweë ontdekkings sedert Nopcsa se leeftyd. [[Beeld:Flight stages.jpg|thumb|links|180px|Die voorgestelde ontwikkeling van vlieg in 'n boek van 1922: Tetrapteryx, ''Archaeopteryx'', hipotetiese stadium, moderne voël.]] Nopcsa het voorgestel dat klein loopdiere die oppervlak van hulle uitgestrekte arms vergroot het en dat dit hulle gehelp het om hulle balans te hou, en dat die skubbe aan die arms langer geraak en in vlerke ontwikkel het. Die vere kon ook gebruik gewees het om insekte of ander prooi in op te vang. Langsamerhand het die diere oor langer afstande begin spring, wat aangehelp is deur hulle ontwikkelende vlerke. Nopcsa het drie stadiums voorgestel in die ontwikkeling van vlug. Die diere het eerstens passief gevlieg terwyl die ontwikkelende vlerke as 'n soort valskerm gedien het. Tweedens het hulle aktief begin vlieg deur die vlerke te klap. Hy gebruik ''Archaeopteryx'' as 'n voorbeeld van dié tweede stadium. Derdens het voëls die vermoë ontwikkel om te sweef.<ref name="Terres">{{cite book|last=Terres|first=John K.|title=The Audubon Society Encyclopedia of North American Birds|publisher=Knopf|year=1980|location=New York, NY|pages=[https://archive.org/details/audubonsocietyen00terr/page/398 398–401]|isbn=978-0-394-46651-4|url-access=registration|url=https://archive.org/details/audubonsocietyen00terr/page/398}}</ref> Die huidige siening is dat vlerke nie uit skubbe ontwikkel het nie, want vere ontstaan uit ander soorte [[proteïen]]e.<ref>{{cite web |url=http://www.dinosauria.com/jdp/archie/scutes.htm |title=Feathers, scutes and the origin of birds |author=Poling, J. |year=1996 |publisher=dinosauria.com |access-date=2008-03-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080402065705/http://www.dinosauria.com/jdp/archie/scutes.htm |archive-date=2008-04-02 |url-status=dead }}</ref> Nopcsa se teorie veronderstel ook dat vlerke ontwikkel het as deel van die evolusie van vlieg, en onlangse ontdekkings bewys dit verkeerd. Vere is algemeen in [[Coelurosauria|selurosouriese]] dinosourusse (insluitende die vroeë [[Tyrannosauridae| tirannosouride]] ''Dilong'').<ref name= "prumbrush2002">{{cite journal |year=2002 |title=The evolutionary origin and diversification of feathers |journal=The Quarterly Review of Biology |volume=77 |pages=261–95 |url= http://www.mcorriss.com/Prum_&_Brush_2002.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20031015170027/http://www.mcorriss.com/Prum_%26_Brush_2002.pdf |url-status=dead |archive-date=2003-10-15 |author1=Prum, R. |author2=Brush, A.H. |doi=10.1086/341993 |pmid=12365352 |issue=3 |s2cid=6344830 |access-date=2018-09-17 }}</ref> Moderne voëls word deur feitlik alle paleontoloë as selurosourides geklassifiseer,<ref name="mayeretal2005">{{cite journal | doi = 10.1126/science.1120331 | last1 = Mayr | first1 = G. | last2 = Pohl | first2 = B. | last3 = Peters | first3 = D.S. | year = 2005 | title = A well-preserved ''Archaeopteryx'' specimen with theropod features | journal = Science | volume = 310 | issue = 5753| pages = 1483–6 | pmid = 16322455 | bibcode=2005Sci...310.1483M| s2cid = 28611454 }}</ref> maar nie deur sommige ornitoloë nie.<ref name="Feduccia1999OriginEvolutionBirds">{{cite book |author=Feduccia, A. |title=The Origin and Evolution of Birds |year=1999 |publisher=Yale University Press |isbn=978-0-300-07861-9 |url=http://yalepress.yale.edu/book.asp?isbn=978-0-300-07861-9 }}</ref><ref>{{cite journal |author=Feduccia, A. |title= Explosive Evolution in Tertiary Birds and Mammals |journal=Science |volume=267 |issue=5198 |date=February 1995 |pages=637–8 |doi=10.1126/science.267.5198.637 |url= http://taxonomy.zoology.gla.ac.uk/~rdmp1c/teaching/L3/tutorials/feduccia/feduccia.html |pmid=17745839 |bibcode=1995Sci...267..637F |s2cid= 42829066 |url-status=dead |archive-url= https://web.archive.org/web/20080320033248/http://taxonomy.zoology.gla.ac.uk/%7Erdmp1c/teaching/L3/tutorials/feduccia/feduccia.html |archive-date=2008-03-20 }}</ref> Die moderne weergawe van die loopteorie is dat voëls se voorsate klein, geveerde roofdiere was wat op die grond gehardloop het<ref name="LockleyLi2007EarliestZygodactyl">{{cite journal |author=Lockley, M.G., Li, R., Harris, J.D., Matsukawa, M., and Liu, M. |title=Earliest zygodactyl bird feet: evidence from Early Cretaceous roadrunner-like tracks |journal=Naturwissenschaften |volume=94 |date=August 2007 |doi=10.1007/s00114-007-0239-x |pages=657–65 |pmid=17387416 |issue=8 |bibcode = 2007NW.....94..657L |s2cid=15821251 }}</ref> en hulle arms vir balans gebruik het terwyl hulle prooi gejaag het, en dat die arms en vere later ontwikkel het op maniere wat sweef en toe kragvlug moontlik gemaak het. Die oorspronklike funksie van vere wat algemeen aanvaar word, is termiese [[isolasie]] en mededingende vertoon, nes by moderne voëls.<ref>{{cite journal |year=1999 |title=The wing of Archaeopteryx as a primary thrust generator |journal=Nature |volume=399| doi = 10.1038/19967 |pages=60–62 |url=http://www.stephenjaygould.org/ctrl/news/file013.html |author1=Burgers, P. |author2=L. M. Chiappe |issue=6731 |bibcode=1999Natur.399...60B|s2cid=4430686 }}</ref><ref name ="CowenHistLife">{{cite book |author=Cowen, R. |title=History of Life |year=1991 |publisher=Blackwell Science |isbn=978-0-7266-0287-0 }}</ref> Al die fossiele van ''Archaeopteryx'' kom van seesediment, en daar is voorgestel vlerke kon die voëls gehelp het om oor die water te hardloop.<ref>Videler, J.J. 2005: Avian Flight. Oxford University. Press, Oxford.</ref> === "Ophardloop met behulp van vlerke"=== Die "ophardloop met behulp van vlerke"-hipotese het ontstaan uit die waarneming van jong kuikens van die [[Asiatiese patrys]]. Daarvolgens het vlerke hulle aërodinamiese funksie ontwikkel uit 'n behoefte om vinnig teen steil hoogtes soos boomstamme op te hardloop, byvoorbeeld om van roofdiere te ontsnap.<ref name="YouTubeWAIR">{{cite web |url=https://www.youtube.com/watch?v=MNxt_-f9dmw |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211219/MNxt_-f9dmw |archive-date=2021-12-19 |url-status=live|title=Wing assisted incline running and evolution of flight|website=[[YouTube]] }}</ref> Dit maak die hipotese 'n gespesialiseerde soort loopteorie. Vroeë voëls, insluitende ''Archaeopteryx'', het egter die skouermeganisme ontbreek waarmee moderne voëls vinnige, kragtige opwaartse bewegings uitvoer. Dit lyk dus of vroeë voëls nie vinnig teen hoogtes sou kon ophardloop nie.<ref name="Senter2006ScapularOrientation">{{cite journal |author=Senter, P. |year=2006 |title=Scapular orientation in theropods and basal birds, and the origin of flapping flight |journal=Acta Palaeontologica Polonica |volume=51 |issue=2 |pages=305–313 |url=http://www.app.pan.pl/article/item/app51-305.html}}</ref> ===Boomteorie=== [[Beeld:Microraptor gui (dinos).jpg|thumb|220px|Die viervlerkige ''Microraptor'', 'n lid van die Dromaeosauridae, 'n groep dinosourusse wat naby aan voëls verwant was.]] Volgens die meeste weergawes van die boomteorie was voëls se voorsate baie klein dinosourusse wat in bome gewoon en van tak tot tak gespring het. Dié klein dinosourus het reeds vlerke gehad, wat langer, stywer vorms teweeggebring het wat nuttig was in aërodinamika. Dit het eindelik tot vlerke gelei. Vlerke sou dan ontwikkel en al hoe verfynder geraak het as 'n manier om die springer groter beheer te gee: om neer te daal, te sweef en trapsgewys te vlieg. Volgens die boomteorie is aërodinamika vir boomdiere veel energiedoeltreffender, aangesien sulke klein diere eenvoudig val om minimum sweefsnelhede te haal.<ref name="Chatterjee2004">Chatterjee, Sankar, Templin, R.J. (2004) "Feathered coelurosaurs from China: new light on the arboreal origin of avian flight" pp. 251-281. In Feathered Dragons: Studies on the Transition from Dinosaurs to Birds (P.J. Currie, E.B. Koppelhus, M.A. Shugar en J.L. Wright (reds.). Indiana University Press, Bloomington.</ref><ref name=Trasitano2000>{{cite journal | last1 = Tarsitano | first1 = Samuel F. | last2 = Russell | first2 = Anthony P. | last3 = Horne | first3 = Francis | last4 = Plummer | first4 = Christopher | last5 = Millerchip | first5 = Karen | year = 2000 | title = On the Evolution of Feathers from an Aerodynamic and Constructional View Point | journal = American Zoologist | volume = 40 | issue = 4| pages = 676–686 | doi = 10.1093/icb/40.4.676 | doi-access = free }}</ref> Verskeie klein dinosourusse van die Jura of vroeë Kryt, almal met vere, het vermoedelik boomspring- en aërodinamiese aanpassings gehad. Hulle sluit in ''Scansoriopteryx'', ''Epidexipteryx'', ''Microraptor'', ''Pedopenna'' en ''Anchiornis''. ''[[Anchiornis]]'' is veral belangrik vir dié onderwerp, want dit het aan die begin van die laat Jura voorgekom, lank voor ''Archaeopteryx''.<ref name="Hu et al.2009">{{Cite journal |last1=Hu |first1=D. |last2=Hou |first2=L. |last3=Zhang |first3=L. |last4=Xu |first4=X. |year=2009 |title=A pre-''Archaeopteryx'' troodontid theropod from China with long feathers on the metatarsus |journal=Nature |volume=461 |issue=7264 |pages=640–3 |doi=10.1038/nature08322 |pmid=19794491 |bibcode=2009Natur.461..640H|s2cid=205218015 }}</ref> 'n Ontleding van die proporsies van die toonbene van die primitiefste voëls ''Archaeopteryx'' en ''Confuciusornis'', in vergelyking met dié van lewende spesies, dui daarop dat die vroeë spesies op die grond én in bome gewoon het.<ref name=Hopson2001>Hopson, James A. "Ecomorphology of avian and nonavian theropod phalangeal proportions:Implications for the arboreal versus terrestrial origin of bird flight" (2001) From New Perspectives on the Origin and Early Evolution of Birds: Proceedings of the International Simposium te ere van John H. Ostrom. J. Gauthier en L.F. Gall, reds. New Haven: Peabody Mus. Nat. Hist., Yale Univ. {{ISBN|0-912532-57-2}}.© 2001 Peabody Museum of Natural History, Yale University. Alle regte voorbehou.</ref> ===Afnemende belangrikheid van ''Archaeopteryx''=== ''Archaeopteryx'' was die eerste en vir 'n lang ruk die enigste bekende geveerde [[Mesosoïkum|Mesosoïese]] dier. As gevolg daarvan het die bespreking van die evolusie van voëls en van voëlvlug minstens tot die middel 1990's op dié dinosourus gesentreer. Daar is al gedebatteer oor of ''Archaeopteryx'' regtig kon vlieg. Dit lyk of hy die breinstrukture en sensors vir binneoorbalans gehad het wat voëls gebruik om hulle vlug te beheer.<ref name="AlonsoMilnerEtAl2004AvianBrainInnerEarArchaeopteryx">{{cite journal |title=The avian nature of the brain and inner ear of Archaeopteryx |journal=Nature |volume=430 |issue=7000 |pages=666–9|date=August 2004 |doi=10.1038/nature02706 |author=Alonso, P.D., Milner, A.C., Ketcham, R.A., Cokson, M.J., Rowe, T.B. |pmid=15295597 |bibcode=2004Natur.430..666A|s2cid=4391019 }}</ref> ''Archaeopteryx'' het ook 'n rangskikking van vlerkvere soos dié van moderne voëls asook soortgelyke asimmetriese vlugvere aan sy vlerke en stert gehad. Maar ''Archaeopteryx'' het die skouermeganisme ontbreek waarmee die vlerke van moderne voëls vinnige, kragtige opwaartse bewegings uitvoer; dit kan beteken dat hy en ander vroeë voëls nie hulle vlerke kon klap nie en net kon sweef.<ref name="Senter2006ScapularOrientation"/> Die ontdekking sedert die vroeë 1990's van baie geveerde dinosourusse beteken egter ''Archaeopteryx'' is nie meer die sleutelfiguur in die evolusie van voëlvlug nie. Ander klein geveerde selurosouriërs uit die Kryt en laat Jura toon moontlike voorlopereienskappe van voëlvlug. Dit sluit in ''[[Rahonavis]]'', 'n grondhardloper met 'n ''[[Velociraptor]]''-agtige opgeligte sekelklou aan die tweede toon (sommige paleontoloë neem aan hulle sou beter toegerus gewees het om te vlieg as ''Archaeopteryx'');<ref name="Chiappe2007GlorifiedDinosaurs">{{cite book|last=Chiappe|first=L.M.|title=Glorified Dinosaurs: The Origin and Early Evolution of Birds|location=Sydney|publisher=UNSW Press|isbn=978-0-471-24723-4|date=2007-02-02}}</ref> ''[[Scansoriopteryx]]'', 'n boomdinosourus wat die boomteorie kan steun;<ref name="zhang2002">{{cite journal |year=2002 |title=A juvenile coelurosaurian theropod from China indicates arboreal habits |journal=Naturwissenschaften |volume=89 |issue=9 |pages=394–8 |doi=10.1007/s00114-002-0353-8 |author=Zhang, F., Zhou, Z., Xu, X. & Wang, X. |pmid=12435090|bibcode = 2002NW.....89..394Z |s2cid=556221 }}</ref> en ''[[Microraptor]]'', 'n boomdinosourus wat moontlik tot kragvlug in staat was omdat dit goed ontwikkelde vere aan sy bene gehad het.<ref name="chatterjee2007">{{cite journal | last1=Chatterjee | first1=S | last2=Templin | first2=RJ | title=Biplane wing planform and flight performance of the feathered dinosaur Microraptor gui | journal=Proceedings of the National Academy of Sciences | volume=104 | issue=5 | pages= 1576–80 | url=http://www.pnas.org/cgi/reprint/0609975104v1.pdf | year=2007 | pmid=17242354 | pmc=1780066 | doi=10.1073/pnas.0609975104 | bibcode=2007PNAS..104.1576C| doi-access=free }}</ref> ==Verwysings== {{Verwysings|3}} ==Ander bronne== {{refbegin|3}} * Barsbold, Rinchen (1983): O ptich'ikh chertakh v stroyenii khishchnykh dinozavrov. ["Avian" features in the morphology of predatory dinosaurs]. ''Transactions of the Joint Soviet Mongolian Paleontological Expedition'' '''24''': 96–103. [Oorspronklik in Russies.] Vert. W. Robert Welsh. [https://web.archive.org/web/20081217051956/http://ravenel.si.edu/paleo/paleoglot/files/Barsbold_83b.pdf Volle teks in pdf] * {{cite news |last=Borenstein |first=Seth |title=Study traces dinosaur evolution into early birds |url=http://apnews.excite.com/article/20140731/us-sci-shrinking-dinosaurs-a5c053f221.html |date=July 31, 2014 |work=AP News |access-date=August 3, 2014 }} * {{cite journal | last1 = Bostwick | first1 = Kimberly S | year = 2003 | title = Bird origins and evolution: data accumulates, scientists integrate, and yet the "debate" still rages | journal = Cladistics | volume = 19 | issue = 4| pages = 369–371 | doi = 10.1016/S0748-3007(03)00069-0 }} * Dingus, Lowell & Rowe, Timothy (1997): ''The Mistaken Extinction: Dinosaur Evolution and the Origin of Birds.'' W. H. Freeman and Company, New York. {{ISBN|0-7167-2944-X}} * [http://www.dinosauria.com Dinosauria On-Line] (1995): [https://web.archive.org/web/20070209063731/http://dinosauria.com/jdp/archie/archie.htm Archaeopteryx's Relationship With Modern Birds]. Besoek op 2006-09-30. * [http://www.dinosauria.com Dinosauria On-Line] (1996): [https://web.archive.org/web/20060812210343/http://www.dinosauria.com/jdp/archie/dinoarch.htm Dinosaurian Synapomorphies Found In ''Archaeopteryx'']. Besoek op 2006-09-30. * Heilmann, G. (1926): ''The Origin of Birds''. Witherby, Londen. {{ISBN|0-486-22784-7}} (1972 Dover-herdruk) * {{cite journal | last1 = Mayr | first1 = Gerald | last2 = Pohl | first2 = B. | last3 = Peters | first3 = D. S. | year = 2005 | title = A Well-Preserved ''Archaeopteryx'' Specimen with Theropod Features | journal = Science | volume = 310 | issue = 5753| pages = 1483–1486 | doi = 10.1126/science.1120331 | pmid = 16322455 | bibcode = 2005Sci...310.1483M | s2cid = 28611454 }} * Olson, Storrs L. (1985): The fossil record of birds. ''In:'' Farner, D.S.; King, J.R. & Parkes, Kenneth C. (reds.): ''Avian Biology'' '''8''': 79-238. Academic Press, New York. {{refend}} ==Skakels== * [http://www.ucmp.berkeley.edu/diapsids/avians.html DinoBuzz.] 'n Bespreking van die dinosourus-voël-hipoteses * [http://www.talkorigins.org/faqs/archaeopteryx.html ''Archaeopteryx'' - VVV's] van die Usenet-nuusgroep talk.origins. * [http://www.amnh.org/exhibitions/dinosaurs-among-us "Dinosaurs among us"] [http://news.nationalgeographic.com/2016/04/160405-dinosaurs-feathers-birds-museum-new-york-science/ Artikel en video.] Uitstalling van die Amerikaanse Museum van Natuurgeskiedenis van die evolusie van dinosourusse tot voëls {{CommonsKategorie-inlyn|Aves fossils|Aves-fossiele}} {{vertaaluit| taalafk = en | il = Origin of birds}} {{Normdata}} {{Voorbladster}} [[Kategorie:Voëls]] [[Kategorie:Dinosourusse|Voëls, Oorsprong van]] [[Kategorie:Evolusie|Voëls, Oorsprong van]] 3dbze1fhkgyqa8kutcaj3hyi6zkfb52 0 391937 2516405 2516133 2022-07-31T12:59:15Z Aliwal2012 39067 /* Kwalifisering */ Gasly moet vanuit die kuipe wegspring wikitext text/x-wiki {{Sportnuus}} [[Lêer:F1 logo.png|regs|140px]] {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{HU-VLAG}} Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | [[Beeld:Circuit Hungaroring.png|200px]] |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>31 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Hungaroring]]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> | <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:17.377</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste ronde</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small></small> | <small></small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small></small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |-<!-- | '''<small>1</small>''' || <small>{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]</small>|| <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]</small>|| <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small>||<small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> --> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022 Formule Een]] [[Hongaarse Grand Prix]]''' ([[Hongaars]]: ''Formula 1 Aramco Magyar Nagydij 2022'') sal op 31 Julie 2022 op die [[Hungaroring]] in [[Budapest]], [[Hongarye]] plaasvind. Dit is die dertiende rondte van die kampioenskap in 2022. == Bande beskikbaar gestel == {| class="wikitable gauche" style="text-align:centre;" |+ [[Pirelli]]bande vir gebruik in Hongarye |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | {{spaces|5}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard (Tipe C2) | {{spaces|7}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium (Tipe C3) | {{spaces|4}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag (Tipe C4) | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|2}} Reën |} ==Vrye oefening== {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.750 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.880 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:19.039 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.299 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:19.606 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.445 |- !2 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.662 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.676 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.728 |- !5 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.872 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 § ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:41.480 |- !2 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:42.141 |- !3 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:42.381 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:43.205 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:43.434 |} '''Toetsbestuurder tydens vrye oefening 1:'''<br/> {{PL-VLAG}} [[Robert Kubica]] ([[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]]) jaag Vrydag in plaas van [[Valtteri Bottas]]. Hy teken 'n beste tyd van 1:21.729 aan.<ref>{{en}}[https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/practice-1.html Kubica reed in plaats van Bottas voor Alfa Romeo]</ref> '''§''' Dit reën op Saterdag tydens die derde vrye oefening, [[Nicholas Latifi]] eindig die eerste keer vooraan. == Kwalifisering == [[George Russell]] behaal sy eerste voorwegspringplek van sy loopbaan. {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- ! 1 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:18.407 | 1:18.154 | '''1:17.377''' | align=center|1 |- !2 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.434 | 1:17.946 | 1:17.421 | align=center|2 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.806 | 1:17.768 | 1:17.567 | align=center|3 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.653 | 1:18.121 | 1:17.769 | align=center|4 |- !5 | align=center|31 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|Frankryk]] [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:18.866 | 1:18.216 | 1:18.018 | align=center|5 |- !6 | align=center|14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:18.716 | 1:17.904 | 1:18.078 | align=center|6 |- !7 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | '''1:18.374''' | 1:18.035 | 1:18.142 | align=center|7 |- !8 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:18.935 | 1:18.445 | 1:18.157 | align=center|8 |- !9 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.775 | 1:18.198 | 1:18.379 | align=center|9 |- !10 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.509 | '''1:17.703''' | 1:18.823 | align=center|10 |- !11 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.118 | 1:18.516 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="11"| | align=center|11 |- !12 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:18.973 | 1:18.573 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="12"| | align=center|12 |- !13 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:18.993 | 1:18.825 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="13"| | align=center|13 |- !14 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.205 | 1:19.137 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="14"| | align=center|14 |- !15 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:19.164 | 1:19.202 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="15"| | align=center|15 |- !16 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.240 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | align=center|16 |- !17 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.256 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | align=center|17 |- !18 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.273 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | align=center|18 |- !19 | align=center|10 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|Frankryk]] [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.527 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | align=center|kuipe † |- !20 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.570 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | align=center|19 |- !colspan=8|K1 107% tyd: 1:23.860 |} '''†''' [[Pierre Gasly]] moet vanuit die kuipe wegspring omdat daar aan sy motor gewerk is onder ''Parc Ferme''-toestande.<ref>{{en}}[https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/starting-grid.html Gasly moet vanuit die kuipe wegspring]</ref> == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- ! 1 | | '''''' | '''''' | | | | '''25''' |- ! 2 | | '''''' | '''''' | | | | '''18''' |- ! 3 | | '''''' | '''''' | | | | '''15''' |- ! 4 | | '''''' | '''''' | | | | '''12''' |- ! 5 | | '''''' | '''''' | | | | '''10''' |- ! 6 | | '''''' | '''''' | | | | '''8''' |- ! 7 | | '''''' | '''''' | | | | '''6''' |- ! 8 | | '''''' | '''''' | | | | '''4''' |- ! 9 | | '''''' | '''''' | | | | '''2''' |- ! 10 | | '''''' | '''''' | | | | '''1''' |- ! 11 | | | | | | | |- ! 12 | | | | | | | |- ! 13 | | | | | | | |- ! 14 | | | | | | | |- ! 15 | | | | | | | |- ! 16 | | | | | | | |- ! 17 | | | | | | | |- ! 18 | | | | | | | |- ! 19 | | | | | | | |- ! 20 | | | | | | | |} == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || || || || |- | {{0}}2 || || || || |- | {{0}}3 || || || || |- | {{0}}4 || || || || |- | {{0}}5 || || || || |- | {{0}}6 || || || || |- | {{0}}7 || || || || |- | {{0}}8 || || || || |- | {{0}}9 || || || || |- | 10 || || || || |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte !! Variasie |- | {{0}}1 || || || |- | {{0}}2 || || || |- | {{0}}3 || || || |- | {{0}}4 || || || |- | {{0}}5 || || || |- |} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Hongaarse Grand Prix]] [[Kategorie:Sport in 2022|Hongarye]] 2t818l0l2vss6jq5jq94fxcz9mnnj71 2516410 2516405 2022-07-31T13:07:48Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Sportnuus}} [[Lêer:F1 logo.png|regs|140px]] {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{HU-VLAG}} Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | [[Beeld:Circuit Hungaroring.png|200px]] |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>31 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Hungaroring]]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> | <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:17.377</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste ronde</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small></small> | <small></small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small></small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |-<!-- | '''<small>1</small>''' || <small>{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]</small>|| <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]</small>|| <small>[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small>||<small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> --> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022 Formule Een]] [[Hongaarse Grand Prix]]''' ([[Hongaars]]: ''Formula 1 Aramco Magyar Nagydij 2022'') sal op 31 Julie 2022 op die [[Hungaroring]] in [[Budapest]], [[Hongarye]] plaasvind. Dit is die dertiende rondte van die kampioenskap in 2022. == Bande beskikbaar gestel == {| class="wikitable gauche" style="text-align:centre;" |+ [[Pirelli]]bande vir gebruik in Hongarye |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | {{spaces|5}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard (Tipe C2) | {{spaces|7}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium (Tipe C3) | {{spaces|4}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag (Tipe C4) | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|2}} Reën |} ==Vrye oefening== {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.750 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.880 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:19.039 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.299 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:19.606 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.445 |- !2 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.662 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.676 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.728 |- !5 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.872 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 § ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:41.480 |- !2 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:42.141 |- !3 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:42.381 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:43.205 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:43.434 |} '''Toetsbestuurder tydens vrye oefening 1:'''<br/> {{PL-VLAG}} [[Robert Kubica]] ([[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]]) jaag Vrydag in plaas van [[Valtteri Bottas]]. Hy teken 'n beste tyd van 1:21.729 aan.<ref>{{en}}[https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/practice-1.html Kubica ry vrye oefening 1 in plaas van Bottas vir Alfa Romeo]</ref> '''§''' Dit reën op Saterdag tydens die derde vrye oefening, [[Nicholas Latifi]] eindig die eerste keer vooraan. == Kwalifisering == [[George Russell]] behaal sy eerste voorwegspringplek van sy loopbaan. {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- ! 1 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:18.407 | 1:18.154 | '''1:17.377''' | align=center|1 |- !2 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.434 | 1:17.946 | 1:17.421 | align=center|2 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.806 | 1:17.768 | 1:17.567 | align=center|3 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.653 | 1:18.121 | 1:17.769 | align=center|4 |- !5 | align=center|31 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|Frankryk]] [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:18.866 | 1:18.216 | 1:18.018 | align=center|5 |- !6 | align=center|14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:18.716 | 1:17.904 | 1:18.078 | align=center|6 |- !7 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | '''1:18.374''' | 1:18.035 | 1:18.142 | align=center|7 |- !8 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:18.935 | 1:18.445 | 1:18.157 | align=center|8 |- !9 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.775 | 1:18.198 | 1:18.379 | align=center|9 |- !10 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.509 | '''1:17.703''' | 1:18.823 | align=center|10 |- !11 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.118 | 1:18.516 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="11"| | align=center|11 |- !12 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:18.973 | 1:18.573 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="12"| | align=center|12 |- !13 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:18.993 | 1:18.825 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="13"| | align=center|13 |- !14 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.205 | 1:19.137 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="14"| | align=center|14 |- !15 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:19.164 | 1:19.202 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="15"| | align=center|15 |- !16 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.240 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | align=center|16 |- !17 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.256 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | align=center|17 |- !18 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.273 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | align=center|18 |- !19 | align=center|10 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|Frankryk]] [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.527 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | align=center|kuipe † |- !20 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.570 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | align=center|19 |- !colspan=8|K1 107% tyd: 1:23.860 (Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/qualifying.html|title=Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 - Qualifying|access-date=2022-07-30|date=2022-07-30|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref>) |} '''†''' [[Pierre Gasly]] moet vanuit die kuipe wegspring omdat daar aan sy motor gewerk is onder ''Parc Ferme''-toestande.<ref>{{en}}[https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/starting-grid.html Gasly moet vanuit die kuipe wegspring]</ref> == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- ! 1 | | '''''' | '''''' | | | | '''25''' |- ! 2 | | '''''' | '''''' | | | | '''18''' |- ! 3 | | '''''' | '''''' | | | | '''15''' |- ! 4 | | '''''' | '''''' | | | | '''12''' |- ! 5 | | '''''' | '''''' | | | | '''10''' |- ! 6 | | '''''' | '''''' | | | | '''8''' |- ! 7 | | '''''' | '''''' | | | | '''6''' |- ! 8 | | '''''' | '''''' | | | | '''4''' |- ! 9 | | '''''' | '''''' | | | | '''2''' |- ! 10 | | '''''' | '''''' | | | | '''1''' |- ! 11 | | | | | | | |- ! 12 | | | | | | | |- ! 13 | | | | | | | |- ! 14 | | | | | | | |- ! 15 | | | | | | | |- ! 16 | | | | | | | |- ! 17 | | | | | | | |- ! 18 | | | | | | | |- ! 19 | | | | | | | |- ! 20 | | | | | | | |} == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || || || || |- | {{0}}2 || || || || |- | {{0}}3 || || || || |- | {{0}}4 || || || || |- | {{0}}5 || || || || |- | {{0}}6 || || || || |- | {{0}}7 || || || || |- | {{0}}8 || || || || |- | {{0}}9 || || || || |- | 10 || || || || |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte !! Variasie |- | {{0}}1 || || || |- | {{0}}2 || || || |- | {{0}}3 || || || |- | {{0}}4 || || || |- | {{0}}5 || || || |- |} == Verwysings == {{Verwysings}} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Hongaarse Grand Prix]] [[Kategorie:Sport in 2022|Hongarye]] 4xd53xmbie97899gvc2axy1rs1pkj4o 2516443 2516410 2022-07-31T14:47:22Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki {{Sportnuus}} [[Lêer:F1 logo.png|regs|140px]] {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{HU-VLAG}} Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | [[Beeld:Circuit Hungaroring.png|200px]] |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>31 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Hungaroring]]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> | <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:17.377</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste ronde</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small></small> | <small></small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small></small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |- | '''<small>1</small>''' || <small>{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]</small>|| <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]]</small> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022 Formule Een]] [[Hongaarse Grand Prix]]''' ([[Hongaars]]: ''Formula 1 Aramco Magyar Nagydij 2022'') het op 31 Julie 2022 op die [[Hungaroring]] in [[Budapest]], [[Hongarye]] plaasgevind. Dit was die dertiende rondte van die kampioenskap in 2022. == Bande beskikbaar gestel == {| class="wikitable gauche" style="text-align:centre;" |+ [[Pirelli]]bande vir gebruik in Hongarye |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | {{spaces|5}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard (Tipe C2) | {{spaces|7}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium (Tipe C3) | {{spaces|4}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag (Tipe C4) | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|2}} Reën |} ==Vrye oefening== {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.750 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.880 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:19.039 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.299 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:19.606 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.445 |- !2 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.662 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.676 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.728 |- !5 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.872 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 § ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:41.480 |- !2 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:42.141 |- !3 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:42.381 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:43.205 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:43.434 |} '''Toetsbestuurder tydens vrye oefening 1:'''<br/> {{PL-VLAG}} [[Robert Kubica]] ([[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]]) jaag Vrydag in plaas van [[Valtteri Bottas]]. Hy teken 'n beste tyd van 1:21.729 aan.<ref>{{en}}[https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/practice-1.html Kubica ry vrye oefening 1 in plaas van Bottas vir Alfa Romeo]</ref> '''§''' Dit reën op Saterdag tydens die derde vrye oefening, [[Nicholas Latifi]] eindig die eerste keer vooraan. == Kwalifisering == [[George Russell]] behaal sy eerste voorwegspringplek van sy loopbaan. {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- ! 1 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:18.407 | 1:18.154 | '''1:17.377''' | align=center|1 |- !2 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.434 | 1:17.946 | 1:17.421 | align=center|2 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.806 | 1:17.768 | 1:17.567 | align=center|3 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.653 | 1:18.121 | 1:17.769 | align=center|4 |- !5 | align=center|31 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|Frankryk]] [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:18.866 | 1:18.216 | 1:18.018 | align=center|5 |- !6 | align=center|14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:18.716 | 1:17.904 | 1:18.078 | align=center|6 |- !7 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | '''1:18.374''' | 1:18.035 | 1:18.142 | align=center|7 |- !8 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:18.935 | 1:18.445 | 1:18.157 | align=center|8 |- !9 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.775 | 1:18.198 | 1:18.379 | align=center|9 |- !10 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.509 | '''1:17.703''' | 1:18.823 | align=center|10 |- !11 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.118 | 1:18.516 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="11"| | align=center|11 |- !12 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:18.973 | 1:18.573 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="12"| | align=center|12 |- !13 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:18.993 | 1:18.825 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="13"| | align=center|13 |- !14 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.205 | 1:19.137 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="14"| | align=center|14 |- !15 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:19.164 | 1:19.202 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="15"| | align=center|15 |- !16 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.240 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | align=center|16 |- !17 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.256 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | align=center|17 |- !18 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.273 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | align=center|18 |- !19 | align=center|10 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|Frankryk]] [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.527 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | align=center|kuipe † |- !20 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.570 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | align=center|19 |- !colspan=8|K1 107% tyd: 1:23.860 (Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/qualifying.html|title=Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 - Qualifying|access-date=2022-07-30|date=2022-07-30|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref>) |} '''†''' [[Pierre Gasly]] moet vanuit die kuipe wegspring omdat daar aan sy motor gewerk is onder ''Parc Ferme''-toestande.<ref>{{en}}[https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/starting-grid.html Gasly moet vanuit die kuipe wegspring]</ref> == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- !1 | align=center|1 | '''{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|70 | 1:30:02.112 | align=center|10 | align=center|'''25''' |- !2 | align=center|44 | '''{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|70 | +7.834 | align=center|7 | align=center|'''18''' |- !3 | align=center|63 | '''{{GB-VLAG}} [[George Russell]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|70 | +12.337 | align=center|1 | align=center|'''15''' |- !4 | | '''''' | '''''' | | | | '''12''' |- ! 5 | | '''''' | '''''' | | | | '''10''' |- ! 6 | | '''''' | '''''' | | | | '''8''' |- ! 7 | | '''''' | '''''' | | | | '''6''' |- ! 8 | | '''''' | '''''' | | | | '''4''' |- ! 9 | | '''''' | '''''' | | | | '''2''' |- ! 10 | | '''''' | '''''' | | | | '''1''' |- ! 11 | | | | | | | |- ! 12 | | | | | | | |- ! 13 | | | | | | | |- ! 14 | | | | | | | |- ! 15 | | | | | | | |- ! 16 | | | | | | | |- ! 17 | | | | | | | |- ! 18 | | | | | | | |- ! 19 | | | | | | | |- ! 20 | | | | | | | |} == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || || || || |- | {{0}}2 || || || || |- | {{0}}3 || || || || |- | {{0}}4 || || || || |- | {{0}}5 || || || || |- | {{0}}6 || || || || |- | {{0}}7 || || || || |- | {{0}}8 || || || || |- | {{0}}9 || || || || |- | 10 || || || || |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte !! Variasie |- | {{0}}1 || || || |- | {{0}}2 || || || |- | {{0}}3 || || || |- | {{0}}4 || || || |- | {{0}}5 || || || |- |} == Verwysings == {{Verwysings}} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Hongaarse Grand Prix]] [[Kategorie:Sport in 2022|Hongarye]] offn41cg8gnegnzwlugmq4h32g53srt 2516452 2516443 2022-07-31T15:22:18Z Aliwal2012 39067 /* Renuitslag */ finale uitslag wikitext text/x-wiki {{Sportnuus}} [[Lêer:F1 logo.png|regs|140px]] {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{HU-VLAG}} Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | [[Beeld:Circuit Hungaroring.png|200px]] |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>31 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Hungaroring]]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> | <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:17.377</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste ronde</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small></small> | <small></small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small></small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |- | '''<small>1</small>''' || <small>{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]</small>|| <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]]</small> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022 Formule Een]] [[Hongaarse Grand Prix]]''' ([[Hongaars]]: ''Formula 1 Aramco Magyar Nagydij 2022'') het op 31 Julie 2022 op die [[Hungaroring]] in [[Budapest]], [[Hongarye]] plaasgevind. Dit was die dertiende rondte van die kampioenskap in 2022. == Bande beskikbaar gestel == {| class="wikitable gauche" style="text-align:centre;" |+ [[Pirelli]]bande vir gebruik in Hongarye |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | {{spaces|5}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard (Tipe C2) | {{spaces|7}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium (Tipe C3) | {{spaces|4}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag (Tipe C4) | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|2}} Reën |} ==Vrye oefening== {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.750 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.880 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:19.039 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.299 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:19.606 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.445 |- !2 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.662 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.676 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.728 |- !5 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.872 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 § ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:41.480 |- !2 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:42.141 |- !3 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:42.381 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:43.205 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:43.434 |} '''Toetsbestuurder tydens vrye oefening 1:'''<br/> {{PL-VLAG}} [[Robert Kubica]] ([[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]]) jaag Vrydag in plaas van [[Valtteri Bottas]]. Hy teken 'n beste tyd van 1:21.729 aan.<ref>{{en}}[https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/practice-1.html Kubica ry vrye oefening 1 in plaas van Bottas vir Alfa Romeo]</ref> '''§''' Dit reën op Saterdag tydens die derde vrye oefening, [[Nicholas Latifi]] eindig die eerste keer vooraan. == Kwalifisering == [[George Russell]] behaal sy eerste voorwegspringplek van sy loopbaan. {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- ! 1 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:18.407 | 1:18.154 | '''1:17.377''' | align=center|1 |- !2 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.434 | 1:17.946 | 1:17.421 | align=center|2 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.806 | 1:17.768 | 1:17.567 | align=center|3 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.653 | 1:18.121 | 1:17.769 | align=center|4 |- !5 | align=center|31 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|Frankryk]] [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:18.866 | 1:18.216 | 1:18.018 | align=center|5 |- !6 | align=center|14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:18.716 | 1:17.904 | 1:18.078 | align=center|6 |- !7 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | '''1:18.374''' | 1:18.035 | 1:18.142 | align=center|7 |- !8 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:18.935 | 1:18.445 | 1:18.157 | align=center|8 |- !9 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.775 | 1:18.198 | 1:18.379 | align=center|9 |- !10 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.509 | '''1:17.703''' | 1:18.823 | align=center|10 |- !11 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.118 | 1:18.516 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="11"| | align=center|11 |- !12 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:18.973 | 1:18.573 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="12"| | align=center|12 |- !13 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:18.993 | 1:18.825 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="13"| | align=center|13 |- !14 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.205 | 1:19.137 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="14"| | align=center|14 |- !15 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:19.164 | 1:19.202 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="15"| | align=center|15 |- !16 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.240 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | align=center|16 |- !17 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.256 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | align=center|17 |- !18 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.273 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | align=center|18 |- !19 | align=center|10 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|Frankryk]] [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.527 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | align=center|kuipe † |- !20 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.570 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | align=center|19 |- !colspan=8|K1 107% tyd: 1:23.860 (Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/qualifying.html|title=Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 - Qualifying|access-date=2022-07-30|date=2022-07-30|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref>) |} '''†''' [[Pierre Gasly]] moet vanuit die kuipe wegspring omdat daar aan sy motor gewerk is onder ''Parc Ferme''-toestande.<ref>{{en}}[https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/starting-grid.html Gasly moet vanuit die kuipe wegspring]</ref> == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- !1 | align=center|1 | '''{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|70 | | align=center|10 | align=center|'''25''' |- !2 | align=center|44 | '''{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|70 | +7.834 | align=center|7 | align=center|'''19'''{{Pictogram snelste ronde}} |- !3 | align=center|63 | '''{{GB-VLAG}} [[George Russell]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|70 | +12.337 | align=center|1 | align=center|'''15''' |- !4 | align=center|55 | '''{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]''' | '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | align=center|70 | +14.579 | align=center|2 | align=center|'''12''' |- !5 | align=center|11 | '''{{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|70 | +15.688 | align=center|11 | align=center|'''10''' |- !6 | align=center|16 | '''{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]]''' | '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | align=center|70 | +16.047 | align=center|3 | align=center|'''8''' |- !7 | align=center|4 | '''{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|70 | +1:18.300 | align=center|4 | align=center|'''6''' |- !8 | align=center|14 | '''{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|69 | +1 rondte | align=center|6 | align=center|'''4''' |- !9 | align=center|31 | '''{{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|69 | +1 rondte | align=center|5 | align=center|'''2''' |- !10 | align=center|5 | '''{{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]]''' | '''[[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|69 | +1 rondte | align=center|18 | align=center|'''1''' |- !11 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|14 | |- !12 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|Kuipe | |- !13 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|12 | |- !14 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|15 | |- !15 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|9 | |- !16 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|13 | |- !17 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|17 | |- !18 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|19 | |- !19 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|68 | +2 rondtes | align=center|16 | |- !20 ^† | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|69 | Enjin | align=center|8 | |- !colspan=8| Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/race-result.html|titel=Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 - Race Result|access-date=2022-07-31|date=2022-07-31|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref> |} {{Pictogram snelste ronde}} [[Lewis Hamilton]] ontvang 'n ekstra punt vir die vinnigste rondte gery.<br /> '''^†''' [[Valtteri Bottas]] haal nie die eindstreep nie, maar word wel geklassifiseer, omdat hy meer as 90% van die renafstand afgelê het. == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || || || || |- | {{0}}2 || || || || |- | {{0}}3 || || || || |- | {{0}}4 || || || || |- | {{0}}5 || || || || |- | {{0}}6 || || || || |- | {{0}}7 || || || || |- | {{0}}8 || || || || |- | {{0}}9 || || || || |- | 10 || || || || |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte !! Variasie |- | {{0}}1 || || || |- | {{0}}2 || || || |- | {{0}}3 || || || |- | {{0}}4 || || || |- | {{0}}5 || || || |- |} == Verwysings == {{Verwysings}} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Hongaarse Grand Prix]] [[Kategorie:Sport in 2022|Hongarye]] 57gyd4rk0ka0f6ez6j8rzp7mtd2yvja 2516454 2516452 2022-07-31T15:50:43Z Aliwal2012 39067 /* Puntestand na die Grand Prix */ wikitext text/x-wiki {{Sportnuus}} [[Lêer:F1 logo.png|regs|140px]] {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{HU-VLAG}} Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | [[Beeld:Circuit Hungaroring.png|200px]] |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>31 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Hungaroring]]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> | <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:17.377</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste ronde</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small></small> | <small></small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small></small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |- | '''<small>1</small>''' || <small>{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]</small>|| <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]]</small> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022 Formule Een]] [[Hongaarse Grand Prix]]''' ([[Hongaars]]: ''Formula 1 Aramco Magyar Nagydij 2022'') het op 31 Julie 2022 op die [[Hungaroring]] in [[Budapest]], [[Hongarye]] plaasgevind. Dit was die dertiende rondte van die kampioenskap in 2022. == Bande beskikbaar gestel == {| class="wikitable gauche" style="text-align:centre;" |+ [[Pirelli]]bande vir gebruik in Hongarye |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | {{spaces|5}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard (Tipe C2) | {{spaces|7}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium (Tipe C3) | {{spaces|4}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag (Tipe C4) | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|2}} Reën |} ==Vrye oefening== {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.750 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.880 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:19.039 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.299 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:19.606 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.445 |- !2 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.662 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.676 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.728 |- !5 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.872 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 § ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:41.480 |- !2 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:42.141 |- !3 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:42.381 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:43.205 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:43.434 |} '''Toetsbestuurder tydens vrye oefening 1:'''<br/> {{PL-VLAG}} [[Robert Kubica]] ([[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]]) jaag Vrydag in plaas van [[Valtteri Bottas]]. Hy teken 'n beste tyd van 1:21.729 aan.<ref>{{en}}[https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/practice-1.html Kubica ry vrye oefening 1 in plaas van Bottas vir Alfa Romeo]</ref> '''§''' Dit reën op Saterdag tydens die derde vrye oefening, [[Nicholas Latifi]] eindig die eerste keer vooraan. == Kwalifisering == [[George Russell]] behaal sy eerste voorwegspringplek van sy loopbaan. {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- ! 1 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:18.407 | 1:18.154 | '''1:17.377''' | align=center|1 |- !2 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.434 | 1:17.946 | 1:17.421 | align=center|2 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.806 | 1:17.768 | 1:17.567 | align=center|3 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.653 | 1:18.121 | 1:17.769 | align=center|4 |- !5 | align=center|31 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|Frankryk]] [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:18.866 | 1:18.216 | 1:18.018 | align=center|5 |- !6 | align=center|14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:18.716 | 1:17.904 | 1:18.078 | align=center|6 |- !7 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | '''1:18.374''' | 1:18.035 | 1:18.142 | align=center|7 |- !8 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:18.935 | 1:18.445 | 1:18.157 | align=center|8 |- !9 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.775 | 1:18.198 | 1:18.379 | align=center|9 |- !10 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.509 | '''1:17.703''' | 1:18.823 | align=center|10 |- !11 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.118 | 1:18.516 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="11"| | align=center|11 |- !12 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:18.973 | 1:18.573 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="12"| | align=center|12 |- !13 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:18.993 | 1:18.825 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="13"| | align=center|13 |- !14 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.205 | 1:19.137 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="14"| | align=center|14 |- !15 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:19.164 | 1:19.202 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="15"| | align=center|15 |- !16 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.240 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | align=center|16 |- !17 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.256 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | align=center|17 |- !18 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.273 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | align=center|18 |- !19 | align=center|10 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|Frankryk]] [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.527 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | align=center|kuipe † |- !20 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.570 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | align=center|19 |- !colspan=8|K1 107% tyd: 1:23.860 (Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/qualifying.html|title=Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 - Qualifying|access-date=2022-07-30|date=2022-07-30|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref>) |} '''†''' [[Pierre Gasly]] moet vanuit die kuipe wegspring omdat daar aan sy motor gewerk is onder ''Parc Ferme''-toestande.<ref>{{en}}[https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/starting-grid.html Gasly moet vanuit die kuipe wegspring]</ref> == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- !1 | align=center|1 | '''{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|70 | | align=center|10 | align=center|'''25''' |- !2 | align=center|44 | '''{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|70 | +7.834 | align=center|7 | align=center|'''19'''{{Pictogram snelste ronde}} |- !3 | align=center|63 | '''{{GB-VLAG}} [[George Russell]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|70 | +12.337 | align=center|1 | align=center|'''15''' |- !4 | align=center|55 | '''{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]''' | '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | align=center|70 | +14.579 | align=center|2 | align=center|'''12''' |- !5 | align=center|11 | '''{{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|70 | +15.688 | align=center|11 | align=center|'''10''' |- !6 | align=center|16 | '''{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]]''' | '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | align=center|70 | +16.047 | align=center|3 | align=center|'''8''' |- !7 | align=center|4 | '''{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|70 | +1:18.300 | align=center|4 | align=center|'''6''' |- !8 | align=center|14 | '''{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|69 | +1 rondte | align=center|6 | align=center|'''4''' |- !9 | align=center|31 | '''{{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|69 | +1 rondte | align=center|5 | align=center|'''2''' |- !10 | align=center|5 | '''{{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]]''' | '''[[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|69 | +1 rondte | align=center|18 | align=center|'''1''' |- !11 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|14 | |- !12 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|Kuipe | |- !13 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|12 | |- !14 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|15 | |- !15 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|9 | |- !16 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|13 | |- !17 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|17 | |- !18 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|19 | |- !19 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|68 | +2 rondtes | align=center|16 | |- !20 ^† | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|69 | Enjin | align=center|8 | |- !colspan=8| Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/race-result.html|titel=Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 - Race Result|access-date=2022-07-31|date=2022-07-31|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref> |} {{Pictogram snelste ronde}} [[Lewis Hamilton]] ontvang 'n ekstra punt vir die vinnigste rondte gery.<br /> '''^†''' [[Valtteri Bottas]] haal nie die eindstreep nie, maar word wel geklassifiseer, omdat hy meer as 90% van die renafstand afgelê het. == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:90%;" ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte !! Var. |- ! 1 | align="center" |1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |258 | {{bestendig}} |- ! 2 | align="center" |16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |178 | {{bestendig}} |- ! 3 | align="center" |11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |173 | {{bestendig}} |- ! 4 | align="center" |63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |158 | {{wins}} |- ! 5 | align="center" |55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |156 | {{verlies}} |- ! 6 | align="center" |44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |146 | {{bestendig}} |- ! 7 | align="center" |4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |76 | {{bestendig}} |- ! 8 | align="center" |31 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|rand]] [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | align="center" |58 | {{bestendig}} |- ! 9 | align="center" |77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |46 | {{bestendig}} |- ! 10 | align="center" |14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | align="center" |41 | {{bestendig}} |- ! 11 | align="center" |20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align="center" |22 | {{bestendig}} |- ! 12 | align="center" |22 | {{AT-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |19 | {{bestendig}} |- ! 13 | align="center" | 10 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|rand]] [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |16 | {{bestendig}} |- ! 14 | align="center" |5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |16 | {{bestendig}} |- ! 15 | align="center" |23 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas-Ferrari]] | align="center" |12 | {{bestendig}} |- ! 16 | align="center" |22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |11 | {{bestendig}} |- ! 17 | align="center" |24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |5 | {{bestendig}} |- ! 18 | align="center" |18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |4 | {{bestendig}} |- ! 19 | align="center" |23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[WilliamsF1|Williams-Mercedes]] | align="center" |3 | {{bestendig}} |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 431 |- | {{0}}2 || [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] || 334 |- | {{0}}3 || [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] || 304 |- | {{0}}4 || [[Alpine F1-span|Alpine-Renault]] || 99 |- | {{0}}5 || [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 95 |- | {{0}}6 || [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] || 51 |- | {{0}}7 || [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] || 34 |- | {{0}}8 || [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 27 |- | {{0}}9 || [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 19 |- | 10 || [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 3 |} == Verwysings == {{Verwysings}} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Hongaarse Grand Prix]] [[Kategorie:Sport in 2022|Hongarye]] n2x2offal3jn89x5yx4knpe441jgzz5 2516459 2516454 2022-07-31T15:57:20Z Aliwal2012 39067 wikitext text/x-wiki [[Lêer:F1 logo.png|regs|140px]] {| class="infobox" align="right" cellpadding="2" style="float:right; width: 22em; " |+ style="font-size:85%;" | |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| {{HU-VLAG}} Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 |- |colspan="3" style="text-align:center;" | |- |colspan="3" style="text-align:center;" | [[Beeld:Circuit Hungaroring.png|200px]] |- | style="width: 20%;" | '''<small>Datum</small>''' | <small>31 Julie 2022</small> |- | '''<small>Plek</small>''' |colspan=2| <small>[[Hungaroring]]</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Voorste wegspringplek</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> | <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:17.377</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Vinnigste ronde</small> |- | '''<small>Renjaer</small>''' | <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small> | <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>Tyd</small>''' |colspan=2| <small>1:21.386 op rondte 57</small> |- !colspan="3" bgcolor="#efefef"| <small>Podium</small> |- | '''<small>1</small>''' || <small>{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]</small>|| <small>[[Red Bull Racing|Red Bull]]</small> |- | '''<small>2</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |- | '''<small>3</small>''' || <small>{{GB-VLAG}} [[George Russell]]</small> || <small>[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]</small> |} Die '''[[2022 Formule Een-seisoen|2022 Formule Een]] [[Hongaarse Grand Prix]]''' ([[Hongaars]]: ''Formula 1 Aramco Magyar Nagydij 2022'') het op 31 Julie 2022 op die [[Hungaroring]] in [[Budapest]], [[Hongarye]] plaasgevind. Dit was die dertiende rondte van die kampioenskap in 2022, en is deur [[Max Verstappen]] in 'n [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] gewen. == Bande beskikbaar gestel == {| class="wikitable gauche" style="text-align:centre;" |+ [[Pirelli]]bande vir gebruik in Hongarye |- !colspan=3 scope="col"| Bande vir 'n droë baan !colspan=2 scope="col"| Reënbande |- | {{spaces|5}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_White.svg|55px]]<br />Hard (Tipe C2) | {{spaces|7}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Yellow.svg|55px]]<br />Medium (Tipe C3) | {{spaces|4}}[[Lêer:F1_tire_Pirelli_PZero_Red.svg|55px]]<br />Sag (Tipe C4) | {{spaces|1}}[[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Green.svg|55px]]<br />Tussen-in | [[Lêer:F1 tire Pirelli Cinturato Blue.svg|55px]]<br />{{spaces|2}} Reën |} ==Vrye oefening== {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! rowspan="6"|Vrye oefening 1 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.750 |- !2 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.880 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:19.039 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.299 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:19.606 |- style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 2 ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.445 |- !2 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.662 |- !3 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.676 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.728 |- !5 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.872 |-style="border-top:2px solid #808080" ! rowspan="6"|Vrye oefening 3 § ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Tyd |- !1 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:41.480 |- !2 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:42.141 |- !3 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:42.381 |- !4 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:43.205 |- !5 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:43.434 |} '''Toetsbestuurder tydens vrye oefening 1:'''<br/> {{PL-VLAG}} [[Robert Kubica]] ([[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]]) jaag Vrydag in plaas van [[Valtteri Bottas]]. Hy teken 'n beste tyd van 1:21.729 aan.<ref>{{en}}[https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/practice-1.html Kubica ry vrye oefening 1 in plaas van Bottas vir Alfa Romeo]</ref> '''§''' Dit reën op Saterdag tydens die derde vrye oefening, [[Nicholas Latifi]] eindig die eerste keer vooraan. == Kwalifisering == [[George Russell]] behaal sy eerste voorwegspringplek van sy loopbaan. {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! K1 ! K2 ! K3 ! Rooster |- ! 1 | align=center|63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | 1:18.407 | 1:18.154 | '''1:17.377''' | align=center|1 |- !2 | align=center|55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.434 | 1:17.946 | 1:17.421 | align=center|2 |- !3 | align=center|16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.806 | 1:17.768 | 1:17.567 | align=center|3 |- !4 | align=center|4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.653 | 1:18.121 | 1:17.769 | align=center|4 |- !5 | align=center|31 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|Frankryk]] [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:18.866 | 1:18.216 | 1:18.018 | align=center|5 |- !6 | align=center|14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | 1:18.716 | 1:17.904 | 1:18.078 | align=center|6 |- !7 | align=center|44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]] | '''1:18.374''' | 1:18.035 | 1:18.142 | align=center|7 |- !8 | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:18.935 | 1:18.445 | 1:18.157 | align=center|8 |- !9 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:18.775 | 1:18.198 | 1:18.379 | align=center|9 |- !10 | align=center|1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:18.509 | '''1:17.703''' | 1:18.823 | align=center|10 |- !11 | align=center|11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.118 | 1:18.516 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="11"| | align=center|11 |- !12 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | 1:18.973 | 1:18.573 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="12"| | align=center|12 |- !13 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:18.993 | 1:18.825 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="13"| | align=center|13 |- !14 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.205 | 1:19.137 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="14"| | align=center|14 |- !15 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | 1:19.164 | 1:19.202 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="15"| | align=center|15 |- !16 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.240 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="16"| | align=center|16 |- !17 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.256 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="17"| | align=center|17 |- !18 | align=center|5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.273 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="18"| | align=center|18 |- !19 | align=center|10 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|Frankryk]] [[Pierre Gasly]] |[[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | 1:19.527 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="19"| | align=center|kuipe † |- !20 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | 1:19.570 | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | style="background-color:#ffcccc" data-sort-value="20"| | align=center|19 |- !colspan=8|K1 107% tyd: 1:23.860 (Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/qualifying.html|title=Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 - Qualifying|access-date=2022-07-30|date=2022-07-30|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref>) |} '''†''' [[Pierre Gasly]] moet vanuit die kuipe wegspring omdat daar aan sy motor gewerk is onder ''Parc Ferme''-toestande.<ref>{{en}}[https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/starting-grid.html Gasly moet vanuit die kuipe wegspring]</ref> == Wedren == === Renuitslag === {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Pos ! No ! Renjaer ! Vervaardiger ! Rondes ! Tyd/Oorsaak uitval ! Rooster ! Punte |- !1 | align=center|1 | '''{{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|70 | | align=center|10 | align=center|'''25''' |- !2 | align=center|44 | '''{{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|70 | +7.834 | align=center|7 | align=center|'''19'''{{Pictogram snelste ronde}} |- !3 | align=center|63 | '''{{GB-VLAG}} [[George Russell]]''' | '''[[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes AMG]]''' | align=center|70 | +12.337 | align=center|1 | align=center|'''15''' |- !4 | align=center|55 | '''{{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]]''' | '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | align=center|70 | +14.579 | align=center|2 | align=center|'''12''' |- !5 | align=center|11 | '''{{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]]''' | '''[[Red Bull Racing]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]]''' | align=center|70 | +15.688 | align=center|11 | align=center|'''10''' |- !6 | align=center|16 | '''{{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]]''' | '''[[Scuderia Ferrari|Ferrari]]''' | align=center|70 | +16.047 | align=center|3 | align=center|'''8''' |- !7 | align=center|4 | '''{{GB-VLAG}} [[Lando Norris]]''' | '''[[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|70 | +1:18.300 | align=center|4 | align=center|'''6''' |- !8 | align=center|14 | '''{{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|69 | +1 rondte | align=center|6 | align=center|'''4''' |- !9 | align=center|31 | '''{{FR-VLAG}} [[Esteban Ocon]]''' | '''[[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]]''' | align=center|69 | +1 rondte | align=center|5 | align=center|'''2''' |- !10 | align=center|5 | '''{{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]]''' | '''[[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]]''' | align=center|69 | +1 rondte | align=center|18 | align=center|'''1''' |- !11 | align=center|18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|14 | |- !12 | align=center|10 | {{FR-VLAG}} [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|Kuipe | |- !13 | align=center|24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|12 | |- !14 | align=center|47 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|15 | |- !15 | align=center|3 | {{AU-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|9 | |- !16 | align=center|20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|13 | |- !17 | align=center|23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|17 | |- !18 | align=center|6 | {{CA-VLAG}} [[Nicholas Latifi]] | [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align=center|69 | +1 rondte | align=center|19 | |- !19 | align=center|22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align=center|68 | +2 rondtes | align=center|16 | |- !20 ^† | align=center|77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align=center|69 | Enjin | align=center|8 | |- !colspan=8| Bron: ''formula1.com''<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.formula1.com/en/results.html/2022/races/1117/hungary/race-result.html|titel=Formula 1 Aramco Magyar Nagydíj 2022 - Race Result|access-date=2022-07-31|date=2022-07-31|publisher=Formula 1® - The Official F1® Website}}</ref> |} {{Pictogram snelste ronde}} [[Lewis Hamilton]] ontvang 'n ekstra punt vir die vinnigste rondte gery.<br /> '''^†''' [[Valtteri Bottas]] haal nie die eindstreep nie, maar word wel geklassifiseer, omdat hy meer as 90% van die renafstand afgelê het. == Puntestand na die Grand Prix == === Renjaers === {| class="wikitable" style="font-size:90%;" ! Plek !! No. !! Renjaer !! Span !! Punte !! Var. |- ! 1 | align="center" |1 | {{NL-VLAG}} [[Max Verstappen]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |258 | {{bestendig}} |- ! 2 | align="center" |16 | {{MC-VLAG}} [[Charles Leclerc]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |178 | {{bestendig}} |- ! 3 | align="center" |11 | {{MX-VLAG}} [[Sergio Pérez]] | [[Red Bull Racing|Red Bull]] | align="center" |173 | {{bestendig}} |- ! 4 | align="center" |63 | {{GB-VLAG}} [[George Russell]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |158 | {{wins}} |- ! 5 | align="center" |55 | {{ES-VLAG}} [[Carlos Sainz jr.]] | [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | align="center" |156 | {{verlies}} |- ! 6 | align="center" |44 | {{GB-VLAG}} [[Lewis Hamilton]] | [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] | align="center" |146 | {{bestendig}} |- ! 7 | align="center" |4 | {{GB-VLAG}} [[Lando Norris]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |76 | {{bestendig}} |- ! 8 | align="center" |31 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|rand]] [[Esteban Ocon]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | align="center" |58 | {{bestendig}} |- ! 9 | align="center" |77 | {{FI-VLAG}} [[Valtteri Bottas]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |46 | {{bestendig}} |- ! 10 | align="center" |14 | {{ES-VLAG}} [[Fernando Alonso]] | [[Alpine F1-span|Alpine]]-[[Renault]] | align="center" |41 | {{bestendig}} |- ! 11 | align="center" |20 | {{DK-VLAG}} [[Kevin Magnussen]] | [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] | align="center" |22 | {{bestendig}} |- ! 12 | align="center" |22 | {{AT-VLAG}} [[Daniel Ricciardo]] | [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |19 | {{bestendig}} |- ! 13 | align="center" | 10 | [[Beeld:Flag of France (1794–1815, 1830–1974, 2020–present).svg|20px|rand]] [[Pierre Gasly]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |16 | {{bestendig}} |- ! 14 | align="center" |5 | {{DE-VLAG}} [[Sebastian Vettel]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |16 | {{bestendig}} |- ! 15 | align="center" |23 | {{DE-VLAG}} [[Mick Schumacher]] | [[Haas F1-span|Haas-Ferrari]] | align="center" |12 | {{bestendig}} |- ! 16 | align="center" |22 | {{JP-VLAG}} [[Yuki Tsunoda]] | [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] | align="center" |11 | {{bestendig}} |- ! 17 | align="center" |24 | {{CN-VLAG}} [[Zhou Guanyu]] | [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] | align="center" |5 | {{bestendig}} |- ! 18 | align="center" |18 | {{CA-VLAG}} [[Lance Stroll]] | [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | align="center" |4 | {{bestendig}} |- ! 19 | align="center" |23 | {{TH-VLAG}} [[Alexander Albon]] | [[WilliamsF1|Williams-Mercedes]] | align="center" |3 | {{bestendig}} |} === Vervaardigers === {| class="wikitable" style="font-size:95%;" |- ! Plek !! Span !! Punte |- | {{0}}1 || [[Red Bull Racing|Red Bull]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 431 |- | {{0}}2 || [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] || 334 |- | {{0}}3 || [[Mercedes AMG Petronas F1-span|Mercedes]] || 304 |- | {{0}}4 || [[Alpine F1-span|Alpine-Renault]] || 99 |- | {{0}}5 || [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 95 |- | {{0}}6 || [[Alfa Romeo (Formule 1)|Alfa Romeo]]-[[Ferrari]] || 51 |- | {{0}}7 || [[Haas F1-span|Haas]]-[[Ferrari]] || 34 |- | {{0}}8 || [[Scuderia AlphaTauri|AlphaTauri]]-[[Red Bull Powertrains|RBPT]] || 27 |- | {{0}}9 || [[Aston Martin F1|Aston Martin]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 19 |- | 10 || [[Williams F1|Williams]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] || 3 |} == Verwysings == {{Verwysings}} {{F1GP 2016–25}} [[Kategorie:Hongaarse Grand Prix]] [[Kategorie:Sport in 2022|Hongarye]] 758w3ftwzkmdgc2r9csh6i6vhpt2w02 0 392328 2516415 2515829 2022-07-31T13:38:55Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Skakels wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia amicorum'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia axthelmiana'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia beaufortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cupulata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia densiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruschiana'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''Ruschia sabulicola'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia schollii'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia strubeniae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia vanbredae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanderbergiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia virgata'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vulvaria'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] bue7j4ize6dkrr3luh2r9dpg8cj5ase 2516425 2516415 2022-07-31T14:17:12Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia amicorum'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia axthelmiana'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia beaufortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cupulata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia densiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruschiana'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''Ruschia sabulicola'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia schollii'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia strubeniae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia vanbredae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanderbergiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia virgata'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 8bppodtxgoydx8qpfdf76kitgsvgcn8 2516428 2516425 2022-07-31T14:22:49Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Skakel wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia amicorum'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia axthelmiana]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia beaufortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cupulata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia densiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruschiana'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''Ruschia sabulicola'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia schollii'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia strubeniae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia vanbredae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanderbergiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia virgata'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] sks13mmzs84y4mnquxumpfkl65clkh9 2516431 2516428 2022-07-31T14:26:06Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia amicorum'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia axthelmiana]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia beaufortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cupulata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia densiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia ruschiana]]'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''Ruschia sabulicola'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia schollii'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia strubeniae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia vanbredae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanderbergiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia virgata'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] b8elg824p3e7c0zb89g4qnjjsr958tw 2516433 2516431 2022-07-31T14:29:26Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Skakel wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia amicorum'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia axthelmiana]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia beaufortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cupulata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia densiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia ruschiana]]'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''[[Ruschia sabulicola]]'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia schollii'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia strubeniae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia vanbredae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanderbergiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia virgata'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] bqp5l3uvjtskvg9ux458iblbpkeb1r5 2516438 2516433 2022-07-31T14:36:19Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Skakel wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia amicorum'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia axthelmiana]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia beaufortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cupulata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia densiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia ruschiana]]'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''[[Ruschia sabulicola]]'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia schollii'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia strubeniae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia vanbredae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanderbergiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia virgata]]'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] idemy7g667dtxqc0imay2nfvk659lsx 2516444 2516438 2022-07-31T14:50:51Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Skakel wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia amicorum'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia axthelmiana]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia beaufortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cupulata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia densiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia ruschiana]]'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''[[Ruschia sabulicola]]'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''[[Ruschia schollii]]'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia strubeniae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia vanbredae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanderbergiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia virgata]]'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] cvcp01370u9h0y53nk7vwijiiiw3jcr 2516453 2516444 2022-07-31T15:47:51Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Skakel wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia amicorum'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia axthelmiana]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia beaufortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cupulata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia densiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia ruschiana]]'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''[[Ruschia sabulicola]]'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''[[Ruschia schollii]]'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia strubeniae]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia vanbredae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanderbergiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia virgata]]'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 4rwmelv8o2ahzzx1qdqvmqwbbt34tfd 2516458 2516453 2022-07-31T15:57:16Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Skakel wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia amicorum'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia axthelmiana]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia beaufortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cupulata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia densiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia ruschiana]]'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''[[Ruschia sabulicola]]'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''[[Ruschia schollii]]'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia strubeniae]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''[[Ruschia vanbredae]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanderbergiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia virgata]]'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 9yhih82mjk39lfv8ww35yvw39um8k4c 2516463 2516458 2022-07-31T16:03:19Z Oesjaar 7467 Skakel wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia amicorum'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia axthelmiana]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia beaufortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cupulata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia densiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia ruschiana]]'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''[[Ruschia sabulicola]]'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''[[Ruschia schollii]]'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia strubeniae]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''[[Ruschia vanbredae]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vanderbergiae]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia virgata]]'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] iqqvmv76ur2u0o7rdpm82gv6v6judfu 2516539 2516463 2022-07-31T19:07:59Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Skakel wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia amicorum'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia axthelmiana]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia beaufortensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cupulata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia densiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia ruschiana]]'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''[[Ruschia sabulicola]]'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''[[Ruschia schollii]]'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia strubeniae]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''[[Ruschia vanbredae]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vanderbergiae]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia virgata]]'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 6lcsnssv5o0ihdesdodvghwcl9n389m 2516541 2516539 2022-07-31T19:17:43Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Skakel wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia amicorum]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia axthelmiana]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia beaufortensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cupulata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia densiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia ruschiana]]'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''[[Ruschia sabulicola]]'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''[[Ruschia schollii]]'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia strubeniae]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''[[Ruschia vanbredae]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vanderbergiae]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia virgata]]'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] efxjlouuizmpij71q4pa7w1aepzx6ys 2516554 2516541 2022-07-31T19:41:18Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Skakel wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia amicorum]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia axthelmiana]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia beaufortensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia cupulata]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia densiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia ruschiana]]'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''[[Ruschia sabulicola]]'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''[[Ruschia schollii]]'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia strubeniae]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''[[Ruschia vanbredae]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vanderbergiae]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia virgata]]'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] qecm9i2ibwxrjoth5kig239qtn4t8gk 2516563 2516554 2022-07-31T19:59:17Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Skakel wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia amicorum]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia axthelmiana]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia beaufortensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia cupulata]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia densiflora]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia elineata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia ruschiana]]'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''[[Ruschia sabulicola]]'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''[[Ruschia schollii]]'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia strubeniae]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''[[Ruschia vanbredae]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vanderbergiae]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia virgata]]'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] srjwyxptqv0ed585ctlfvb1hpvasran 2516610 2516563 2022-08-01T06:16:37Z Oesjaar 7467 /* Spesies */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{Skuinse titel}} {{Outomatiese taksoboks | name = Beesvygies | image = Ruschia maxima, blare, blomme en vrugte, Pretoria NBT, a.jpg | image_caption = ''[[Ruschia maxima|R. maxima]]'', een van die grootste spesies in die genus | status = | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia | authority = Schwantes | subdivision_ranks = Spesies | subdivision = <center>[[#Spesies|Sien teks]]</center> | synonyms = }} '''''Ruschia''''', in die volksmond bekend as die '''beesvygies''', is 'n [[vetplant]]-[[genus]] wat tot die [[Aizoaceae]] behoort en in 1926 vir die eerste keer beskryf is. Die genus is [[inheems]] aan [[Lesotho]], [[Namibië]] en [[Suid-Afrika]]. Die plante is klein, regop struikies maar kan ook in die rankformaat voorkom.<ref>[[John Charles Manning|John Manning.]] 2018. Field Guide to Fynbos, Struik Nature, 2018 ISBN 978-1-77584-590-4</ref> Ongeveer 40 van die [[spesie]]s behoort tot die [[fynbos]]-bioom. Soos by ander vygies lok die helderkleurige blomme [[heuningby|by]]e, [[skoenlapper]]s en [[kewer]]s wat hulle bestuif. Lede van die genus kan maklik met ''[[Lampranthus]]'' en ''[[Drosanthemum]]'' verwar word, wat egter groter blomme met 'n groter verskeidenheid kleure het.<ref>[http://pza.sanbi.org/ruschia-maxima Ruschia maxima (Haw.) L.Bolus], Ricardo Riddles, Karoowoestyn- Nasionale Botaniese Tuin, Januarie 2012</ref> == Spesies == Daar is 208 spesies wat tot die genus hoort:<ref>https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:16337-1</ref> {{div col|colwidth=24em}} * ''[[Ruschia abbreviata]]'' <small>[[Louisa Bolus|L.Bolus]]</small> * ''[[Ruschia acocksii]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia acuminata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia acutangula'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia aggregata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia alata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia albida'' <small>Klak</small> * ''[[Ruschia altigena]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia amicorum]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia ampliata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia approximata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia archeri'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia aspera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia atrata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia axthelmiana]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> * ''Ruschia barnardii'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia beaufortensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bijliae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bipapillata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia bolusiae'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia brakdamensis'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia breekpoortensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevibracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevicyma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia brevipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia britteniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia burtoniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcarea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia calcicola'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia callifera'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia campestris'' <small>(Burch.) Schwantes</small> * ''Ruschia canonotata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia capornii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia caroli]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia caudata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cedarbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia centrocapsula'' <small>H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia ceresiana'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia cincta'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia clavata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia complanata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia congesta'' <small>(Salm-Dyck) L.Bolus</small> * ''Ruschia copiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia costata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia cradockensis'' <small>(Kuntze) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia crassa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia crassisepala'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia cupulata]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia curta'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia cymbifolia'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia cymosa'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia decurrens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia decurvans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dejagerae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia deminuta'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia densiflora]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia depressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia dichroa'' <small>(Rolfe) L.Bolus</small> * ''Ruschia dielsiana'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen ex H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia dilatata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia divaricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia diversifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia duthieae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia edentula'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia elineata]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia erecta'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia esterhuyseniae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia exigua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia extensa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia festiva'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''Ruschia filipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia firma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia floribunda'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia foliosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia fourcadei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia framesii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia frederici'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia fugitans'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia geminiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia glauca'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia goodiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilipes'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia gracilis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia griquensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia grisea'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia hamata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia haworthii'' <small>H.Jacobsen & G.D.Rowley</small> * ''Ruschia heteropetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia holensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia imbricata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia impressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inclusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia inconspicua'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia incurvata'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia indecora]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia indurata'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia intermedia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia intricata'' <small>(N.E.Br.) H.E.K.Hartmann & Stüber</small> * ''Ruschia karrachabensis'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia karrooica]]'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia kenhardtensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kliphergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia kuboosana'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia langebaanensis]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lapidicola'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lavisii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxa'' <small>(Willd.) Schwantes</small> * ''Ruschia laxiflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia laxipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia leptocalyx'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lerouxiae'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia leucosperma'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia lineolata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia lisabeliae'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia macowanii]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia magnifica'' <small>Klak</small> * ''Ruschia mariae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia marianae'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia maxima'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia middlemostii'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia misera'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia mollis'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia montaguensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia muelleri'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia muiriana'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia multiflora'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia muricata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia namusmontana'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia nelii'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia neovirens'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia nieuwerustensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia nonimpressa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia obtusa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia odontocalyx'' <small>(Schltr. & Diels) Schwantes</small> * ''Ruschia orientalis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pallens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia parviflora'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia parvifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia patulifolia'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pauciflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia paucipetala'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia perfoliata'' <small>(Mill.) Schwantes</small> * ''Ruschia phylicoides'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pinguis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia pollardii'' <small>Friedrich</small> * ''Ruschia primosii'' <small>L.Bolul</small> * ''Ruschia pulvinaris'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia punctulata'' <small>(L.Bolus) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia pungens'' <small>(A.Berger) H.Jacobsen</small> * ''Ruschia putterillii'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia rariflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia recurva'' <small>(Moench) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia rigens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rigida'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia rigidicaulis'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia robusta'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia rubricaulis'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''Ruschia rupicola'' <small>(Engl.) Schwantes</small> * ''Ruschia ruralis'' <small>(N.E.Br.) Schwantes</small> * ''[[Ruschia ruschiana]]'' <small>(Dinter) Dinter & Schwantes</small> * ''[[Ruschia sabulicola]]'' <small>Dinter</small> * ''Ruschia sandbergensis'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia sarmentosa'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia scabra'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''[[Ruschia schollii]]'' <small>(Salm-Dyck) Schwantes</small> * ''Ruschia semidentata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia semiglobosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia senaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia serrulata'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia sessilis'' <small>(Thunb.) H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia singula'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia solitaria'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia spinosa'' <small>(L.) Dehn</small> * ''Ruschia staminodiosa'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia stricta'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia strubeniae]]'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia suaveolens'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subpaniculata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subsphaerica'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia subteres'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tardissima'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tecta]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tenella'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia testacea'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia tribracteata'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia triflora'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia truteri'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia tumidula]]'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia turgida'' <small>(L.Bolus) Klak</small> * ''Ruschia uitenhagensis'' <small>(L.Bolus) Schwantes</small> * ''Ruschia umbellata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia uncinata'' <small>(L.) Schwantes</small> * ''Ruschia unidens'' <small>(Haw.) Schwantes</small> * ''Ruschia vaginata'' <small>Schwantes</small> * ''Ruschia valida'' <small>Schwantes</small> * ''[[Ruschia vanbredae]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vanderbergiae]]'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanheerdei'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vanniekerkiae'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia versicolor'' <small>L.Bolus</small> * ''Ruschia vetovalida'' <small>H.E.K.Hartmann</small> * ''Ruschia victoris'' <small>(L.Bolus) L.Bolus</small> * ''Ruschia virens'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia virgata]]'' <small>(Haw.) L.Bolus</small> * ''[[Ruschia viridifolia]]'' <small>L.Bolus</small> * ''[[Ruschia vulvaria]]'' <small>(Dinter) Schwantes</small> {{div col end}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia| ]] [[Kategorie:Flora van Lesotho]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] l0iqibfz38cnqzz5uoii7x4ow0hoz97 0 392348 2516612 2516216 2022-08-01T06:44:32Z Rooiratel 90342 Die vertaling lyk vir my voltooi. Dankie Historio19. wikitext text/x-wiki [[Lêer:Changuion Coat of Arms.jpg|duimnael|Die Changuion familiewapen.]] '''Changuion''' is 'n Nederlandse-, Franse- en Suid-Afrikaanse familie waarvan 'n lid in 1815 tot die Nederlandse [[adel]] verhef is. == Geskiedenis == Die familienaam "Changuion" (uitspraak: ​[<nowiki/>[[:en:Help:IPA/French|ʃɑ̃ɡɥijɔ̃]]]) kon oorspronklik "Champguyon" gewees het en is moontlik afgelei van die gelyknamige kommune Champguyon in Marne, Frankryk.<ref>Maria Teresa Di Paola, "François Changuion, 'à la tête de Juvenal' in the Strand", in ''Huguenot Society Journal'', 31, 2018, pp. 34-48.</ref> Een van die eerste historiese vermeldings van die familienaam het in 1562 plaasgevind tydens die bloedbad van Wassy, 'n dorp in die ou Franse provinsie van Champagne. 'n Voorvader, Pierre Changuion, is naamlik hier genoem as een van die Protestantse kerkgangers wat deur Rooms Katolieke aangeval is. Van Pierre se familielede het hierna verhuis na Vitry. Die meerderheid van die Changuions het na die herroeping van die [[Edik van Nantes]] in 1685, en weens die gepaardgaande godsdienstigevervolginge, besluit om Frankryk te verlaat. Hulle het hul toe gevestig in die naburige Protestantse lande.<ref>Eugene et Emile Haag, ''La France Protestante'', Vol. 3, (Paris, 1881), pp. 1065-1075.</ref> Vandag is daar nog enkele Changuions wat woon in die streek van Frankryk waar die familie oorspronklik vandaan gekom het. Die Nederlandse en Suid-Afrikaanse stam het ontstaan met Jean Changuion, wat omstreeks [[1660]] in Vitry gebore en in Halle (Saale) in Duitsland in [[1700]] begrawe is. Sy seun François (1694-1777) het omstreeks 1717 na [[Amsterdam]] verhuis en was 'n poorter ('n burger wat oor stadsregte beskik het) en boekverkoper. In 1724 het hy 'n drukkery, wat baie suksesvol sou word, in Amsterdam opgerig. Sy kleinseun François Daniël (1766-1850) is op 16 September 1815 tot die [[Nederlandse adel]] verhef weens sy rol as sekretaris van die voorlopige regering van Nederland (die Driemanskap onder Van Hogendorp) in 1813. Deur sy verheffing tot die adel is hy en sy nakomelinge gemagtig om die predikaat van jonkheer en jonkvrouw te gebruik. In 1823 is F.D. Changuion in absentia deur 'n hof skuldig bevind aan bedrog. Twee jaar later, in 1825, is daar in Nederland vir die eerstemaal 'n lys saamgestel van die persone wat tot die adel behoort. Slegs F.D. Changuion se kinders wat voor 27 Februarie 1823 (die datum van sy vonnis) gebore is, en nie hyself nie, is op hierdie lys genoem. Hierdie kinders het deel van die adel gebly, en kon dus hul adeldom laat toekom aan hul afstammelinge. Dit is ook die huidige standpunt van die [[:nl:Hoge_Raad_van_Adel|Hoge Raad van Adel]] in Nederland. Briët voer in 2019 aan dat daar nooit 'n besluit geneem is wat impliseer dat Changuion onthef is van sy status as adelike nie. Bowendien berus skrapping uit die adel nie op enige regsreëls of ander regsgronde nie, aldus Briët.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Briët se mening word nie deur almal gedeel nie. In die algemeen beskou, word F.D. Changuion na 1825 nie meer as lid van die Nederlandse adel gesien nie. Een van François Daniël se seuns, [[Antoine Changuion]] (1803-1881), het in 1831 na Suid-Afrika verhuis om 'n professoraat op te neem aan die Zuid-Afrikaansch Athenaeum (gestig in 1829, later bekend as die [[Suid-Afrikaanse Kollege]] en tans as die Universiteit van Kaapstad). == Enkele afstammelinge == * François Changuion (1694-1777), poorter, boekverkoper en drukker te Amsterdam ** François Changuion (1727-na 1776), raadslid van die hof van geregtigheid te Essequibo (toe 'n deel van 'n Nederlandse kolonie en nou die Koöperatiewe Republiek Guyana) asook president van die weeshuis, kleinburger van [[Deventer]]. *** Jonkheer dr. François Daniël Changuion (1766-1850), lid van [[Leiden]] se [[:en:Vroedschap|vroedskap]] (stadsraad) asook munisipale amptenaar, sekretaris van die voorlopige regering (die Driemanskap onder Van Hogendorp) in 1813, kommissaris-generaal van Britse troepe, Nederland se eerste gesant na die Verenigde State van Amerika, verhef tot die Nederlandse adel in 1815, word nie vermeld in die lys van adelikes uit 1825 nie. **** Prof. jonkheer dr. Antoine Nicolas Ernest Changuion (1803-1881), hoogleraar te [[Kaapstad]], baie produktiewe skrywer op teologiese en literêre gebied; hy het nege kinders gehad en hieruit stam 'n uitgebreide nageslag wat tot die Nederlandse adel behoort. Al die Changuions wat vandag vanuit Suid-Afrika afkomstig is, stam af van sy seun Louis Annes Changuion (1840-1910). 'n Tak van A.N.E. Changuion se nakomelinge, naamlik die nageslag van sy seun Abraham Arnoldus Faure Changuion (1835-1877), het hulle familienaam na Chanquin verander. == Bronne == * ''Nederland's Adelsboek'', 9, 1911, pp. 25-27. * ''Nederland's Adelsboek'', 81, 1990-1991, pp. 95-98. * Louis Changuion, ''Die familie Changuion van Suid-Afrika. Vanaf Frankryk deur Duitsland en Nederland tot Suid-Afrika, 1560's-1960's'' (Haenertsburg, Suid-Afrika: Pennefather Books, 2014). * Coen Schimmelpenninck van der Oije, Egbert Wolleswinkel, Jos van den Borne en Conrad Gietman, ''Wapenregister van de Nederlandse Adel. Hoge Raad van Adel'' (Zwolle, Nederland: WBOOKS, 2014). pp. 220-221. == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Suid-Afrika]] nb8mzudngsur3ijk1fsbdn2ui9k92r8 2516618 2516612 2022-08-01T06:58:25Z Historio19 152167 wikitext text/x-wiki [[Lêer:Changuion Coat of Arms.jpg|duimnael|Die Changuion familiewapen.]] '''Changuion''' is 'n Nederlandse-, Franse- en Suid-Afrikaanse familie waarvan 'n lid in 1815 tot die Nederlandse [[adel]] verhef is. == Geskiedenis == Die familienaam "Changuion" (uitspraak: ​[<nowiki/>[[:en:Help:IPA/French|ʃɑ̃ɡɥijɔ̃]]]) kon oorspronklik "Champguyon" gewees het en is moontlik afgelei van die gelyknamige kommune Champguyon in Marne, Frankryk.<ref>Maria Teresa Di Paola, "François Changuion, 'à la tête de Juvenal' in the Strand", in ''Huguenot Society Journal'', 31, 2018, pp. 34-48.</ref> Een van die eerste historiese vermeldings van die familienaam het in 1562 plaasgevind tydens die bloedbad van Wassy, 'n dorp in die ou Franse provinsie van Champagne. 'n Voorvader, Pierre Changuion, is naamlik hier genoem as een van die Protestantse kerkgangers wat deur Rooms Katolieke aangeval is. Van Pierre se familielede het hierna verhuis na Vitry. Die meerderheid van die Changuions het na die herroeping van die [[Edik van Nantes]] in 1685, en weens die gepaardgaande godsdienstige vervolginge, besluit om Frankryk te verlaat. Hulle het hul toe gevestig in die naburige Protestantse lande.<ref>Eugene et Emile Haag, ''La France Protestante'', Vol. 3, (Paris, 1881), pp. 1065-1075.</ref> Vandag is daar nog enkele Changuions wat woon in die streek van Frankryk waar die familie oorspronklik vandaan gekom het. Die Nederlandse en Suid-Afrikaanse stam het ontstaan met Jean Changuion, wat omstreeks [[1660]] in Vitry gebore en in Halle (Saale) in Duitsland in [[1700]] begrawe is. Sy seun François (1694-1777) het omstreeks 1717 na [[Amsterdam]] verhuis en was 'n poorter ('n burger wat oor stadsregte beskik het) en boekverkoper. In 1724 het hy 'n drukkery, wat baie suksesvol sou word, in Amsterdam opgerig. Sy kleinseun François Daniël (1766-1850) is op 16 September 1815 tot die [[Nederlandse adel]] verhef weens sy rol as sekretaris van die voorlopige regering van Nederland (die Driemanskap onder Van Hogendorp) in 1813. Deur sy verheffing tot die adel is hy en sy nakomelinge gemagtig om die predikaat van jonkheer en jonkvrouw te gebruik. In 1823 is F.D. Changuion in absentia deur 'n hof skuldig bevind aan bedrog. Twee jaar later, in 1825, is daar in Nederland vir die eerstemaal 'n lys saamgestel van die persone wat tot die adel behoort. Slegs F.D. Changuion se kinders wat voor 27 Februarie 1823 (die datum van sy vonnis) gebore is, en nie hyself nie, is op hierdie lys genoem. Hierdie kinders het deel van die adel gebly, en kon dus hul adeldom laat toekom aan hul afstammelinge. Dit is ook die huidige standpunt van die [[:nl:Hoge_Raad_van_Adel|Hoge Raad van Adel]] in Nederland. Briët voer in 2019 aan dat daar nooit 'n besluit geneem is wat impliseer dat Changuion onthef is van sy status as adelike nie. Bowendien berus skrapping uit die adel nie op enige regsreëls of ander regsgronde nie, aldus Briët.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Briët se mening word nie deur almal gedeel nie. In die algemeen beskou, word F.D. Changuion na 1825 nie meer as lid van die Nederlandse adel gesien nie. Een van François Daniël se seuns, [[Antoine Changuion]] (1803-1881), het in 1831 na Suid-Afrika verhuis om 'n professoraat op te neem aan die Zuid-Afrikaansch Athenaeum (gestig in 1829, later bekend as die [[Suid-Afrikaanse Kollege]] en tans as die Universiteit van Kaapstad). == Enkele afstammelinge == * François Changuion (1694-1777), poorter, boekverkoper en drukker te Amsterdam ** François Changuion (1727-na 1776), raadslid van die hof van geregtigheid te Essequibo (toe 'n deel van 'n Nederlandse kolonie en nou die Koöperatiewe Republiek Guyana) asook president van die weeshuis, kleinburger van [[Deventer]]. *** Jonkheer dr. François Daniël Changuion (1766-1850), lid van [[Leiden]] se [[:en:Vroedschap|vroedskap]] (stadsraad) asook munisipale amptenaar, sekretaris van die voorlopige regering (die Driemanskap onder Van Hogendorp) in 1813, kommissaris-generaal van Britse troepe, Nederland se eerste gesant na die Verenigde State van Amerika, verhef tot die Nederlandse adel in 1815, word nie vermeld in die lys van adelikes uit 1825 nie. **** Prof. jonkheer dr. Antoine Nicolas Ernest Changuion (1803-1881), hoogleraar te [[Kaapstad]], baie produktiewe skrywer op teologiese en literêre gebied; hy het nege kinders gehad en hieruit stam 'n uitgebreide nageslag wat tot die Nederlandse adel behoort. Al die Changuions wat vandag vanuit Suid-Afrika afkomstig is, stam af van sy seun Louis Annes Changuion (1840-1910). 'n Tak van A.N.E. Changuion se nakomelinge, naamlik die nageslag van sy seun Abraham Arnoldus Faure Changuion (1835-1877), het hulle familienaam na Chanquin verander. == Bronne == * ''Nederland's Adelsboek'', 9, 1911, pp. 25-27. * ''Nederland's Adelsboek'', 81, 1990-1991, pp. 95-98. * Louis Changuion, ''Die familie Changuion van Suid-Afrika. Vanaf Frankryk deur Duitsland en Nederland tot Suid-Afrika, 1560's-1960's'' (Haenertsburg, Suid-Afrika: Pennefather Books, 2014). * Coen Schimmelpenninck van der Oije, Egbert Wolleswinkel, Jos van den Borne en Conrad Gietman, ''Wapenregister van de Nederlandse Adel. Hoge Raad van Adel'' (Zwolle, Nederland: WBOOKS, 2014). pp. 220-221. == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Suid-Afrika]] snhd2sbjtdx6u0l8o7e882le0f96h6d 2516620 2516618 2022-08-01T07:00:58Z Oesjaar 7467 /* Geskiedenis */ Korrekte woord. wikitext text/x-wiki [[Lêer:Changuion Coat of Arms.jpg|duimnael|Die Changuion familiewapen.]] '''Changuion''' is 'n Nederlandse-, Franse- en Suid-Afrikaanse familie waarvan 'n lid in 1815 tot die Nederlandse [[adel]] verhef is. == Geskiedenis == Die familienaam "Changuion" (uitspraak: ​[<nowiki/>[[:en:Help:IPA/French|ʃɑ̃ɡɥijɔ̃]]]) kon oorspronklik "Champguyon" gewees het en is moontlik afgelei van die gelyknamige kommune Champguyon in Marne, Frankryk.<ref>Maria Teresa Di Paola, "François Changuion, 'à la tête de Juvenal' in the Strand", in ''Huguenot Society Journal'', 31, 2018, pp. 34-48.</ref> Een van die eerste historiese vermeldings van die familienaam het in 1562 plaasgevind tydens die bloedbad van Wassy, 'n dorp in die ou Franse provinsie van Champagne. 'n Voorvader, Pierre Changuion, is naamlik hier genoem as een van die Protestantse kerkgangers wat deur Rooms Katolieke aangeval is. Van Pierre se familielede het hierna verhuis na Vitry. Die meerderheid van die Changuions het na die herroeping van die [[Edik van Nantes]] in 1685, en weens die gepaardgaande godsdienstige vervolgings, besluit om Frankryk te verlaat. Hulle het hul toe gevestig in die naburige Protestantse lande.<ref>Eugene et Emile Haag, ''La France Protestante'', Vol. 3, (Paris, 1881), pp. 1065-1075.</ref> Vandag is daar nog enkele Changuions wat woon in die streek van Frankryk waar die familie oorspronklik vandaan gekom het. Die Nederlandse en Suid-Afrikaanse stam het ontstaan met Jean Changuion, wat omstreeks [[1660]] in Vitry gebore en in Halle (Saale) in Duitsland in [[1700]] begrawe is. Sy seun François (1694-1777) het omstreeks 1717 na [[Amsterdam]] verhuis en was 'n poorter ('n burger wat oor stadsregte beskik het) en boekverkoper. In 1724 het hy 'n drukkery, wat baie suksesvol sou word, in Amsterdam opgerig. Sy kleinseun François Daniël (1766-1850) is op 16 September 1815 tot die [[Nederlandse adel]] verhef weens sy rol as sekretaris van die voorlopige regering van Nederland (die Driemanskap onder Van Hogendorp) in 1813. Deur sy verheffing tot die adel is hy en sy nakomelinge gemagtig om die predikaat van jonkheer en jonkvrouw te gebruik. In 1823 is F.D. Changuion in absentia deur 'n hof skuldig bevind aan bedrog. Twee jaar later, in 1825, is daar in Nederland vir die eerstemaal 'n lys saamgestel van die persone wat tot die adel behoort. Slegs F.D. Changuion se kinders wat voor 27 Februarie 1823 (die datum van sy vonnis) gebore is, en nie hyself nie, is op hierdie lys genoem. Hierdie kinders het deel van die adel gebly, en kon dus hul adeldom laat toekom aan hul afstammelinge. Dit is ook die huidige standpunt van die [[:nl:Hoge_Raad_van_Adel|Hoge Raad van Adel]] in Nederland. Briët voer in 2019 aan dat daar nooit 'n besluit geneem is wat impliseer dat Changuion onthef is van sy status as adelike nie. Bowendien berus skrapping uit die adel nie op enige regsreëls of ander regsgronde nie, aldus Briët.<ref>C.P. Briët, "Jhr. mr. François Daniël Changuion (1766-1850), de man van 1813, opnieuw beschouwd", in ''De Nederlandsche Leeuw'', CXXXVI (2019), pp. 40-77.</ref> Briët se mening word nie deur almal gedeel nie. In die algemeen beskou, word F.D. Changuion na 1825 nie meer as lid van die Nederlandse adel gesien nie. Een van François Daniël se seuns, [[Antoine Changuion]] (1803-1881), het in 1831 na Suid-Afrika verhuis om 'n professoraat op te neem aan die Zuid-Afrikaansch Athenaeum (gestig in 1829, later bekend as die [[Suid-Afrikaanse Kollege]] en tans as die Universiteit van Kaapstad). == Enkele afstammelinge == * François Changuion (1694-1777), poorter, boekverkoper en drukker te Amsterdam ** François Changuion (1727-na 1776), raadslid van die hof van geregtigheid te Essequibo (toe 'n deel van 'n Nederlandse kolonie en nou die Koöperatiewe Republiek Guyana) asook president van die weeshuis, kleinburger van [[Deventer]]. *** Jonkheer dr. François Daniël Changuion (1766-1850), lid van [[Leiden]] se [[:en:Vroedschap|vroedskap]] (stadsraad) asook munisipale amptenaar, sekretaris van die voorlopige regering (die Driemanskap onder Van Hogendorp) in 1813, kommissaris-generaal van Britse troepe, Nederland se eerste gesant na die Verenigde State van Amerika, verhef tot die Nederlandse adel in 1815, word nie vermeld in die lys van adelikes uit 1825 nie. **** Prof. jonkheer dr. Antoine Nicolas Ernest Changuion (1803-1881), hoogleraar te [[Kaapstad]], baie produktiewe skrywer op teologiese en literêre gebied; hy het nege kinders gehad en hieruit stam 'n uitgebreide nageslag wat tot die Nederlandse adel behoort. Al die Changuions wat vandag vanuit Suid-Afrika afkomstig is, stam af van sy seun Louis Annes Changuion (1840-1910). 'n Tak van A.N.E. Changuion se nakomelinge, naamlik die nageslag van sy seun Abraham Arnoldus Faure Changuion (1835-1877), het hulle familienaam na Chanquin verander. == Bronne == * ''Nederland's Adelsboek'', 9, 1911, pp. 25-27. * ''Nederland's Adelsboek'', 81, 1990-1991, pp. 95-98. * Louis Changuion, ''Die familie Changuion van Suid-Afrika. Vanaf Frankryk deur Duitsland en Nederland tot Suid-Afrika, 1560's-1960's'' (Haenertsburg, Suid-Afrika: Pennefather Books, 2014). * Coen Schimmelpenninck van der Oije, Egbert Wolleswinkel, Jos van den Borne en Conrad Gietman, ''Wapenregister van de Nederlandse Adel. Hoge Raad van Adel'' (Zwolle, Nederland: WBOOKS, 2014). pp. 220-221. == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} [[Kategorie:Geskiedenis van Suid-Afrika]] fi8cwnurtirv0fexod32nl6e9x4u01l 1 392363 2516686 2516038 2022-08-01T11:00:02Z Rooiratel 90342 + sjablone wikitext text/x-wiki {{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}} == Wat is 'n poorter? == Wat is 'n Poorter? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:57, 27 Julie 2022 (UTC) :Dit is 'n Afrikaanse en Nederlandse woord vir 'n burger wat in die outyd die reg gehad het om binne die stadspoorte (dus "poorter") te bly en wat daarom ook oor ander regte as burger van 'n stad beskik het. Groete! [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 00:13, 30 Julie 2022 (UTC) 8qjj9sq1bynpq7i0yngm3ca4831nwwf 0 392412 2516656 2515854 2022-08-01T08:54:06Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = DD | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia acuminata | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1928 | synonyms =* ''Mesembryanthemum exacutum'' <small>N.E.Br.</small> }} '''''Ruschia acuminata''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] van [[Suid-Afrika]] en kom in die [[Wes-Kaap]] voor. Die plant is [[endemies]] in Suid-Afika. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-3 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364188-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] m6g9acpk85nmc9fktksh3pr6esm71h1 0 392421 2516658 2515972 2022-08-01T08:59:36Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Ampsbekleër | beeld = | naam = Willem III van Akwitanië | orde1 = Hertog van Akwitanië | termynbegin1 = [[935]] | termeinde1 = [[963]] | voorganger1 = Ebalus van Akwitanië | opvolger1 = Hugo die Grote | orde2 = Graaf van Poitiers | termynbegin2 = [[935]] | termeinde2 = [[963]] | voorganger2 = Ebalus van Akwitanië | opvolger2 = Willem IV van Akwitanië | geboortedatum = [[913]] | sterfdatum = [[963]] | vader = Ebalus van Akwitanië | moeder = Emilienne | dinastie = Ranoelfiden (Huis van Poitiers) }} '''Willem III van Akwitanië''' (913 – [[3 April]] [[963]], Saint-Maixent-l'École); met die byname ''Vlashoof'' ([[Latyn]]: Caput stupae), omdat hy ligblonde hare gehad het, of ''die Vrome''; was die seun van Ebalus van Akwitanië en Emilienne (Emiliana). Hy word graaf van Poitiers as ''Willem I'', in opvolging van sy vader, en vanaf [[935]] hertog van [[Akwitanië]], as ''Willem III''. In 935 volg hy sy vader op as graaf van Poitiers en eis ook die titel van hertog van Akwitanië op, maar die koninklike kanselary het eers die jaar voor sy eie dood (962) sy hertoglike titel erken. Kort na die dood van Koning Roedolf van Frankryk in 936 moes hy onder druk van Lodewyk IV van Frankryk selfs sy besittings in Poitiers opgee ten gunste van Hugo die Grote. In die jare hierna het Willem III vir Lodewyk IV teen Hugo die Grote geveg, onder andere tydens die verlore Slag van Laon. Toe vrede in [[942]] bemiddel word tussen Lodewyk IV en Hugo die Grote, het Willem III vir Lodewyk IV as sy koning gehuldig en op die wyse die titel van Poitiers teruggekry, asook die aanstelling van leke-abt van Saint-Hilaire-le-Grand. In [[950]] het hy weer gebots met Koning Lodewyk IV toe dié en Hugo die Grote versoen geraak het, en Lodewyk IV vir Hugo die Grote as hertog van onderskeidelik Akwitanië en Boergondië aangestel het. Lodewyk IV en Hugo die Grote het probeer om Akwitanië te verower, maar is deur Willem III verslaan. In [[955]] het Willem III graaf van [[Auvergne]] en van [[Limoges]] geword. Willem het ook Vitry-sur-Loire van die graaf van Anjou verower. Koning Lotharius (941; Laon - 2 Maart 986) van [[Wes-Frankiese Ryk|Wes-Frankië]] (Lodewyk IV se opvolger) het Willem III gevrees. Hy en Hugo die Grote het in 955 gepoog om Poitiers te verower, maar misluk, alhoewel Willem III in 'n veldslag verslaan is. Na Hugo die Grote se dood is hy opgevolg deur die minderjarige Hugo Capet as Hertog van Akwitanië, hy kon egter nie die aansprake op die hertogdom voortsit nie, en omdat Willem III met Koning Lotharius versoen is, het 'n tydperk van vrede ingetree. Vanaf [[959]] het Willem III die titel van ''Graaf van die Hertogdom van Akwitanië'' gedra, en in [[962]] formeel ''Hertog van Akwitanië'' geword. Die abdy van Saint-Hilaire-le-Grand is aan hom gegee, wat ná sy dood in sy huis gebly het. Willem III is die stigter van die hertoglike biblioteek in die Paleis van Poitiers. Hy is in die abdy van Saint-Cyprien begrawe. Hy is in [[935]] getroud met [[Geirlaug|Geirlaug van Normandië]] ([[912]] - [[14 Oktober]] [[962]]), die dogter van [[Rollo]] van Normandië, en het twee kinders by haar gehad: * Willem IV van Akwitanië (935 - 993) * [[Adelheid van Poitiers|Adelheid]] (952-1004), wat getroud was met Hugo Capet.{{efn|Volgens Bouchard was Adelheid nie van Poitiers/Akwitanië nie. 'n Dokument uit 982 wat as "bewys" vir Adelheid se oorsprong gebruik is, maak melding van 'n suster (Adela) van Willem IV van Akwitanië wat getroud was met 'n sekere hertog Eblo, wat later verander is na hertog Hugo Capet. Bouchard konstateer dat die dokument as ongeorganiseerd voorkom, en dat beide hertog Eblo en sy vrou Adela reeds teen 982 dood was. Bouchard konstateer derhalwe dat Adelheid se afkoms onseker is.}} == Voorouers== {| class="wikitable" style="background:#FFFFFF; font-size:85%; text-align:center" |- bgcolor="#E0E0E0" !colspan="9"|Voorouers van Willem V van Akwitanië |- |'''Oorgrootouers''' |colspan="2"|Ranoelf I van Akwitanië (820-866)<br />∞ <br />Bilchildis van Maine (omstreeks 830-) |colspan="2"|? (-)<br />∞ <br />? (-) |colspan="2"|? (-)<br />∞ <br />? (-) |colspan="2"|? (-)<br />∞ <br />? (-) |- |'''Grootouers''' |colspan="4"|Ranoelf II van Poitiers (850-890)<br />∞ <br />? (omstreeks 934) |colspan="4"|? (-)<br />∞ <br />? (-) |- |'''Ouers''' |colspan="8"|Ebalus van Akwitanië {{sfn|Painter|1956|p=244}} (873-935)<br />∞ <br />Emilienne (omstreeks 934) |- bgcolor="#E0E0E0" |colspan="9"|'''Willem III van Akwitanië (913-963)''' |} == Notas == {{Notelist}} == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == *{{cite book |title= Those of My Blood: Creating Noble Families in Medieval Francia |first=Constance Brittain |last=Bouchard |publisher=University of Pennsylvania Press |year=2001 }} *{{cite journal |title=Castellans of the Plain of Poitou in the Eleventh and Twelfth Centuries |first=Sidney |last=Painter |journal=Speculum |volume= 31| issue = 2 Apr |publisher=The University of Chicago Press |year=1956 |doi=10.2307/2849411 |jstor=2849411 |s2cid=162306871 }} {{S-start}} {{S-hou|Huis van Poitiers||913|3 April|963}} {{S-bef| rows = 2 | before = Ebalus van Akwitanië }} {{S-ttl| title = Hertog van Akwitaniê | years = 935–963 }} {{S-aft| rows = 2 | na = Willem IV van Akwitanië }} {{S-ttl| title = Hertog van Poitiers | years = 935–963 }} {{S-end}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Willem 03, Hertog van Akwitanië}} [[Kategorie:Geboortes in 913]] [[Kategorie:Sterftes in 963]] iqty56dzin5duhya1trq138l9vih2ql 0 392433 2516661 2516045 2022-08-01T09:20:03Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Etniese groep | groep = Normandiërs | plek = | beeld = | beeldonderskrif = | bevolking = Bestaan nie meer as identifiseerbare volk nie. Opgegaan in ander volke deur vermenging en assimilasie. Vandag slegs van geskiedkundige belang. | taal = Oudnormandies, [[Latyn]], [[Oudnoors]] | geloof = [[Christendom|Christenskap]], Noorse heidendom | verwante = Histories: Skandinawiërs • Gallo-Romeine • [[Franke]]<br />Modern: Jèrriais • [[Guernésiais]] • [[Franse]] }} Die '''Normandiërs''' was 'n krygsvolk in wes-[[Frankryk]]. Hulle was oorspronklik [[Wikings]] (in Wes-Europa ook as Noormanne bekend) uit [[Skandinawië]] wat hulle in die [[9de eeu]] in [[Normandië]] gevestig het. Die Normandiese dinastie het 'n reuse politiese, kulturele en militêre impak op [[Middeleeue|middelleeuse Europa]] en die [[Nabye Ooste]] gehad.<ref>{{cite web|url=http://normancenturies.com/|title=Norman Centuries&nbsp;– A Norman History Podcast by Lars Brownworth|website=normancenturies.com|access-date=20 May 2018}}</ref><ref name="Impact">{{cite web|url=http://www.historytoday.com/r-allen-brown/norman-impact|title=The Norman Impact|work=History Today Volume 36 Issue 2|publisher=History Today|date=2 Februarie 1986|access-date=31 Julie 2015}}</ref> Die term word ook gebruik om te verwys na emigrante uit die graafskap wat ander gebiede soos [[Engeland]] en [[Sisilië]] verower het. == Geskiedenis == === Van Wiking tot Normandiër === Na die Beleg van Chartres in [[911]] het [[Rollo]] (Hrolf), leier van die Wikings, die gebied tussen die Seinerivier en die [[Noordsee]] van die Franse koning Karel die Eenvoudige verkry, in ruil vir beskerming teen invalle van ander Wiking-bendes.<ref name="Norman">{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/418283/Norman |title=Norman |encyclopedia= Encyclopædia Britannica}}</ref> Legende wil dit hê dat Rollo die wapenstilstand deur 'n onderdaan laat verseël het, en dat hierdie onderdaan, wat die voet van die Franse koning gesoen het, dit boontoe gegooi het as teken van omverwerping. Dit was 'n vroeë aanduiding dat die Normandiërs nie van plan was om as onderdane van die Franse koning op te tree nie. Alhoewel Rollo volgens heidense tradisies begrawe is, is dit algemeen bekend dat sy opvolgers die [[Christendom]] heelhartig aangeneem het.<ref name="Norman" /> Vroomheid sou dus een van die kenmerke word van hierdie vegtervolk, wat hulle binne slegs een of twee geslagte sou bekwaam as bouers van katedrale met 'n eie argitektoniese styl: die Normandies-Romaanse styl. Rollo se opvolger, [[Willem I van Normandië|Willem Langswaard]], was een van die hoofborge van die Mont St-Michel-abdy. Hulle het nie slegs tot bekwame katedraalbouers ontwikkel nie, maar ook bekwame administrateurs geword. Die resep vir hul sukses, wat ook in latere verowerings gebruik sou word, was gebaseer op die beginsel van "arriveer, vernietig, oorwin". Hierna het hulle plaaslike gebruike aangeneem en met vroue uit die verowerde gebiede getrou en sodoende gemeng met die plaaslike bevolkings van [[Wes-Frankiese Ryk|Wes-Franke]] en Gallo-Romaanse inwoners, en ook hul kulture en gebruike aangeneem.<ref>{{harvnb|Brown|1994|p=18: "The first Viking settlers in Normandy, it is agreed, were predominantly Danish, though their leader, Rollo was of Norse extraction."}}</ref><ref>{{harvnb|Brown|1994|p=19: "the Northmen of Normandy became increasingly Gallicized, increasingly Norman we may say, until by the mid-eleventh century they were more French than the French, or, to speak correctly, more Frankish than the Franks."}}</ref><ref>{{cite book|title=The Normans in Europe|author=Elizabeth Van Houts|publisher=Manchester University Press|year=2000|page=1|isbn=9780719047510|url=https://books.google.com/books?id=IarkHmOdjnsC&q=%22The+Normans+were+the+people+of+Normandy%22}}</ref> Deur plaaslike gebruike aan te neem, het hulle letterlik [[Franse]] geword. Hulle het byvoorbeeld die [[Galloromaans]]e taal van die gebiede wat hulle verower het vir hulself toegeëien, met hul Oudnormandiese dialek wat weldra bekend geword het as [[Normandies]], Normaund of [[Normandies|Normandies-Frans]], wat 'n belangrike letterkundige taal is en vandag steeds gepraat word in dele van [[Normandië]] (die Cotentinais- en Cauchois dialekte) en in die nabygeleë [[Kanaaleilande]] ([[Jèrriais]] en [[Guernésiais]]). Hulle het ook [[wyn]]drinkers geword. Tog het hulle getrou gebly aan sekere aspekte van hul Skandinawiese herkoms, soos die Skandinawiese/Germaanse gebruik om familiename te laat verwys na "seun van". Name wat op "seun" of "sen" geëindig het, is derhalwe in Frans vertaal as "fils de", wat later in [[Engels]] gekorrupteer sou word na "fitz", soos byvoorbeeld in die vanne "Fitzgerald" of "Fitzneil". Selfs die wreedste kenmerke van hul oorsprong het staande gebly. 'n Voorbeeld hiervan het plaasgevind tydens 'n opstand van die plaaslike bevolking in die jare nadat Rollo 'n eie hertogdom van die Franse koning verkry het: die opstandelinge se hande en voete is terstond afgekap, en die opstand is vinnig beëindig. Die Normandiërs het ook hul eie gebruike gehad wat nie by hul Skandinawiese voorsate of by die plaaslike bevolkings van die gebiede wat hulle verower het ontstaan het nie, soos byvoorbeeld hul haarstyl. Beide die Bayeux-tapisserie en freskos in die Kerk van Monreale in [[Sisilië]] toon duidelik aan dat die Normandiërs hul koppe tot by die kroontjie geskeer het. Aan die voorkant van die kop het hulle hul hare langer laat groei en soms verbind. Die vermenging in Normandië het 'n etniese en kulturele "Normandiese" identiteit in die eerste helfte van die 10de eeu geskep, en die identiteit sou voortgaan om oor die eeue te ontwikkel.<ref name="Sicily">{{cite web|url=http://www.bestofsicily.com/mag/art171.htm|title=Sicilian Peoples: The Normans|work=L. Mendola & V. Salerno|publisher=Best of Sicily Magazine|access-date=31 Julie 2015}}</ref> === Konsolidasie en uitbreiding === Rollo en sy opvolgers het relatief vinnig hul gebied uitgebrei, en hul verowerings het later uitgebrei tot aan die grense van [[Bretagne]]. Die Normandiërs, afstammelinge van bekwame seevaarders, moes hulself uit suiwer nood in die loop van een of twee geslagte as bekwame stratege omvorm. Een van die hoekstene van hul militêre sukses was die vorming van 'n berede leër wat later die mees gevreesde [[kavallerie]] in Europa sou word. Nog 'n hoeksteen was om vinnig 'n "Mottekasteel"<ref> 'n Mottekasteel is 'n Europese vesting met 'n hout- of kliphok, geleë op 'n verhoogde grondgebied wat 'n ''motte'' genoem word. Dit is vergesel van 'n ommuurde binnehof en omring deur 'n beskermende sloot en palissade. Dit was betreklik maklik om met ongeskoolde arbeid te bou, maar was steeds in 'n militêre opsig 'n formidabele struktuur. Hierdie kastele is vanaf die 10de eeu regoor Noord-Europa gebou, en het in die 11de eeu vanaf Normandië en Anjou in Frankryk tot die [[Heilige Romeinse Ryk]] versprei. Die Normandiërs het die ontwerp in Engeland en Wallis bekendgestel. Mottekastele is in die 12de en 13de eeue in Skotland, Ierland, die Lae Lande en Denemarke gebou. [[Windsor-kasteel]] in Engeland is 'n goeie voorbeeld van 'n mottekasteel. Teen die einde van die 13de eeu is die ontwerp grootliks vervang deur alternatiewe vorme van versterking, maar die grondwerke bly 'n prominente kenmerk in baie lande.</ref> te bou. Hierdie kastele was perfek geskik om 'n veroweringsoorlog te voer. 'n Groot deel van Wes-Europa is steeds besaai met die oorblyfsels van hierdie mottekastele. Later sou hierdie kastele vervang word deur klip[[kasteel|kastele]]. In die meeste Europese lande, soos in Engeland, is vestings gebou met die doelwit om skuiling te bied aan 'n heer se onderdane in die geval van 'n vyandelike inval. Die Normandiese vestings het die uitsluitlike doel gehad om 'n gevestigde mag te beskerm, en was dus ook in daardie opsig gerig op oorlogvoering. Die [[Toring van Londen]] is 'n voorbeeld van so 'n tipiese Normandiese kasteel. === Verowering van die Britse eilande === [[Lêer:Normannen.png|duimnael|320px|Normandiese verowerings]] In die 11de en 12de eeue het die Normandiërs groot veranderinge in [[Europa]] teweeggebring. Die Normandiërs was van 'n vroeë datum af in kontak met Engeland. Hul oorspronklike [[Wiking]]-broers was steeds besig om die Engelse kus te plunder en te verwoes, en het ook die meeste van die belangrike hawens oorkant Engeland oor die [[Engelse Kanaal]] besit. Die verhouding het uiteindelik noue bloedbande teweeggebring deur die huwelik van [[Emma van Normandië|Emma]], suster van [[Richard II van Normandië]], en [[Ethelred II van Engeland|Ethelred]]. Om die rede het Ethelred in 1013 na Normandië gevlug toe hy geforseer is om afstand te doen van sy koninkryk deur [[Sven I van Denemarke|Sven Vurkbaard]]. Sy tyd in Normandië (tot 1016) het hom en sy seuns wat hy by Emma gehad het beïnvloed, en hulle het in Normandië gebly na [[Knoet die Grote]] se verowering van die eiland. Toe [[Eduard die Belyer]], op uitnodiging van sy halfbroer Harthacnut, uiteindelik in 1041 teruggekeer het van sy vader se toevlug, het hy teruggekeer met 'n Normandiese opvoeding en ingerigtheid. Hy het ook verskeie Normandiese raadgewers en vegters saamgebring, en sommige van die vegters het 'n Engelse kavalleriemag op die been gebring. Hierdie konsep het nooit gewild geword nie, maar dit is 'n tipiese voorbeeld van Eduard se houding. Hy het vir Robert van Jumièges as Aartsbiskop van Kantelberg, en vir [[Ralph die Bedeesde]] as Graaf van Hereford, aangestel. Onder Willem I, wat in die geskiedenis sou opgaan as [[Willem die Veroweraar]], is Engeland op [[14 Oktober]] [[1066]] verower tydens die beslissende [[Slag van Hastings]]. Hastings se nadraai het groot gevolge teweeggebring. [[Engeland]] het 'n volledige militarisering ondergaan. Nêrens in Engeland was Normandiese kastele meer as 100 km van mekaar af nie. Die administrasie en verdeling van die gehele gebied is op so 'n ingrypende wyse verander dat 'n meerderheid adellike families en grondeienaars vandag steeds kan spog met 'n stamboom wat terugdateer na Normandiese adellikes. Die [[Engels]]e taal sou ook as gevolg van die Normandiese besetting 'n drastiese verandering ondergaan op 'n wyse wat tot vandag toe nog gehoor kan word. Die vrome Normandiërs het ook katedrale gebou, soos reeds in Normandië die geval was. Keer op keer was hierdie katedrale so groot dat hulle as 't ware 'n boodskap tuisgebring het by die plaaslike bevolking: dat hulle 'n verowerde volk was. Ook [[Skotland]] het kennis gemaak met die Normandiërs, maar op 'n baie minder gewelddadige manier. Die Normandiërs is as 't ware deur die Skotte genooi. In [[Wallis]] was dinge daarenteen veel meer moeisaam. Terwyl Engeland binne 'n paar jaar "genormaliseer" is, het dit 200 jaar geneem om [[Wallis]] te onderwerp. Ierland het ook groepe Normandiese huursoldate uitgenooi om bystand te verleen met interne konflikte. Die Wallies-Normandiese edelman, [[Richard de Clare (2de graaf van Pembroke)|Richard de Clare]], met die noemnaam van "Strongbow", sou die "uitnodiging" uiteindelik gebruik om Ierland te verower. Dit het 'n reaksie van Engeland ontlok. [[Hendrik II van Engeland|Hendrik II]], die troonopvolger, kon nie so 'n digte konsentrasie van Normandiese edeles buite sy beheer naby die kus van sy ryk gedoog nie, en het gevolglik 'n Normandiese leër gestuur om Ierland sonder enige weerstand as 'n verowerde gebied by Engeland in te lyf. === Verowering van Suid-Italië === Normandiese krygers het sedert die jare dertig van die [[11de eeu]] in Suid-Italië aan land gekom. Dit was 'n gebied wat op die breuklyn van 3 magte gelê het: die pouslike staat, die [[Bisantynse Ryk|Bisantium]] en die [[More]]. Die drie seuns van [[Tancred de Hauteville]], 'n Normandiese edelman, het ook daarin geslaag om in Suid-Italië vastrapplek te kry, deur onder andere 'n leër uit die Duitse gebiede, wat deur die Pous ingeroep is, te verslaan. Een so 'n seun was Robert, met die bynaam "Guiscard". [[Robert Guiscard]] was die grondlegger van die Normandiese dinastie en eerste hertog van [[Apulië]]. Guiscard se stiefbroer, [[Rogier I van Sisilië|Rogier I]], het op uitnodiging van die Pous [[Sisilië]] van die More verower. Uiteindelik het Napels, Apulië en Sisilië gegroei tot een Normandiese koninkryk onder [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]], die Koninkryk Sisilië, wat sou uitgroei tot een van die magtigste [[Middeleeue|Middeleeuse]] ryke ten tyde van die [[Kruistogte]]. Wanneer Italiaanse historici vandag van "il regno" praat, bedoel hulle Sisilië onder die Normandiërs. Ook hier het die Normandiërs hul beproefde resep toegepas. Sisilië het gou gegroei tot 'n multi-etniese koninkryk met 'n hoë mate van verdraagsaamheid. In die koninkryk van Sisilië kry ons 'n ander kant van die Normandiërs te sien. Koning [[Rogier II van Sisilië|Rogier II]] en sy nageslag het hulself gevestig as beskermhere van die wetenskappe, filosofie en die kunste, en vryheid van geloof is verseker onder hul heerskappy. === Kruistogte === Die Normandiërs het egter hoofsaaklik steeds krygers gebly, en toe die Eerste Kruistog van stapel gestuur is het die Normandiërs die boustene daarvan gevorm. Die seuns van onder meer [[Willem die Veroweraar]] en [[Tancred van Hauteville]] het deel uitgemaak van die leiers van die Eerste Kruistog. Hierdie kruistog sou lei tot bykomende Normandiese verowerings: die van [[Antiogië]], asook ander gebiede in die [[Midde-Ooste]]. Die Eerste Kruistog toon meer van die konflikgedrewe aspekte van die Normandiese bydrae tot die Europese wordingsgeskiedenis. Die Normandiese edelman [[Bohemund I van Antiogië|Bohemund]] sou onder meer sulke wreedhede pleeg teenoor die [[Sarasene]] dat dit vandag steeds in die kollektiewe geheue van bevolkings in die Midde-Ooste vassteek, en dat islamitiese fundamentaliste vandag nog praat van "die kruisvaarders" wanneer hulle verwys na die Weste. === Einde van die Normandiese koninkryke === Uiteindelik sou die Normandiërs as volk verdwyn. Dit is nie soseer 'n bewys van hul tekortkominge nie, maar veral die sleutel tot hul sukses. Hulle was nie geïnteresseerd daarin om hul bloed suiwer te hou nie. Oral waar hulle gebiede verower het, het hulle dieselfde resep toegepas: verowering, assimilasie en vermenging met die plaaslike bevolking. Die Normandiërs het trouens sodoende 'n bloudruk verskaf waarop latere Europese [[kolonialisme]] hom sou ent. Uiteindelik is die Midde-Ooste in sy geheel herower van die kruisvaarders, en het [[Antiogië]] in die hande van die Seljukse Turke beland. Die Koninkryk Sisilië is verower deur die [[Heilige Romeinse Ryk]], en Engeland het in die hande gekom van die [[Huis van Plantagenêt|Plantagenêts]]. Uiteindelik het ook Normandië self haar relatiewe onafhanklikheid verloor toe die gebied verower is ([[1204]]) deur die koning van Frankryk. === Hertoë van Normandië en hul bewindsperiodes === * [[Rollo]] (911-930), beskou as hertog, alhoewel die titel toe nog nie bestaan het nie * [[Willem I van Normandië]] (930-942), ook Willem Langswaard genoem * Richard I van Normandië (942-996), eerste hertog, ook Richard sonder Vrees genoem * Richard II van Normandië (996-1026), sy dogter [[Eleonora van Normandië|Eleonora]] trou met met graaf [[Boudewyn IV van Vlaandere]] * Richard III van Normandië (1026-1027), vermoedelik vergiftig deur sy jonger broer wat hom opvolg * Robert die Duiwel (1027-1035) * [[Willem die Veroweraar]] (1035-1087), [[Monargie van die Verenigde Koninkryk|koning van Engeland]] vanaf 1066 * Robert Curthose (1087-1106) * [[Hendrik I van Engeland]] (1106-1135) * [[Stefanus van Engeland]] (1135-1144) * Godfried V van Anjou (1144-1150) * [[Hendrik II van Engeland]] (1150-1189) * [[Richard I van Engeland]] (1189-1199) * [[Jan sonder Land]] (1199-1204), Normandië word opgeneem in die koninkryk van Frankryk na die Slag van Bouvines == Vertaling == Vir Nederlands- en Afrikaanstaliges is dit miskien verwarrend, maar die Engelse vertaling vir "Normandiër" is "Norman", en dié vir "Noorman", "northman" of "norseman", beide kan gebruik word. Die Engelse term "Norman" staan dus ''nie'' vir "Noorman" nie. Die verskil is belangrik omdat die Nederlandstalige literatuur, veral wat betref vertalings uit Engelse literatuur of vertalings wat daarop gebaseer is, beide terme soms omruilbaar gebruik, wat foutief is. == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Normandiers}} [[Kategorie:Geskiedenis van Europa]] [[Kategorie:Geskiedenis van Engeland]] 6iw4y0smt7xw4yc0gn8c9kjr6lttgnn 4 392437 2516544 2516083 2022-07-31T19:30:44Z SpesBona 2720 + [[Oorsprong van voëls]] wikitext text/x-wiki {{Omraam|Archaeopteryx lithographica (Berlin specimen).jpg|200px|left|Die Berlynse spesimen van ''Archaeopteryx lithographica''.}} Die wetenskaplike vraag van uit watter groter groep diere [[voël]]s ontwikkel het, word tradisioneel die "'''[[oorsprong van voëls]]'''" genoem. Die huidige wetenskaplike konsensus is dat voëls 'n groep [[Maniraptora|maniroptoriese]] [[Theropoda|teropode]]-[[dinosourus]]se is wat in die [[Mesosoïkum|Mesosoïese Era]] ontstaan het. 'n Nou verwantskap tussen dinosourusse en voëls is in die 19de eeu die eerste keer voorgestel ná die ontdekking van die primitiewe voël ''[[Archaeopteryx]]'' in [[Duitsland]]. Voëls en uitgestorwe nievlieënde dinosourusse het baie unieke eienskappe van hul skelette in gemeen. Daarbenewens is die [[fossiel]]e van meer as 30 spesies nievlieënde dinosourusse ontdek met [[Veer (voël)|vere]] wat bewaar gebly het. Daar is selfs baie klein dinosourusse, soos ''[[Microraptor]]'' en ''[[Anchiornis]]'', met lang vere aan die bene en arms wat vlerke vorm. Fossielbewyse het ook getoon voëls en dinosourusse het ooreenstemmende eienskappe soos hol bene met lugruimtes, [[gastroliet]]e in die [[spysverteringstelsel]] en nesbou- en [[Broeisorg|broeigedrag]]. Hoewel die oorsprong van voëls histories 'n omstrede onderwerp in evolusionêre [[biologie]] is, bevraagteken min wetenskaplikes deesdae die feit dat voëls van dinosourusse afkomstig is; hulle stel ander vorme van afkoms voor, soos uit [[reptiel]]e van die klade [[Archosauria]]. Al word aangeneem voëls stam van dinosourusse af, word die presiese reeks evolusionêre gebeure wat aanleiding tot die ontstaan van vroeë voëls in die groep maniroptoriese teropodes gegee het, steeds betwis. Die oorsprong van vlieg in voëls is 'n aparte, maar verwante vraag waarvoor daar ook 'n paar voorgestelde antwoorde is. : ''[[Oorsprong van voëls|...lees verder]]'' pngm344x154660ivrzpndsir89mcuvg 0 392443 2516663 2516191 2022-08-01T09:44:49Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki '''Giselbert''' '''van Châlon''' (sterf op 8 April 956) was hertog van Châlon, Autun, Troyes, Avallon en Dijon, en van 952 tot 956 hertog van Boergondië. Hy het ''de facto'' die heerser van die Hertogdom van Boergondië geword (hy was nie Hertog ''de jure'' nie).<ref>{{cite web |last1=Raphaël Bijard |title=La construction de la Bourgogne Robertienne (936 - 1031) |url=https://www.academia.edu/53288686/La_construction_de_la_Bourgogne_Robertienne_936_1031_ |website=Academia}}</ref> Hy het saam met sy vrou, Ermengarde, twee dogters gehad: Adelais en Luitgard.{{sfn|Bourchard|2001|p=147}} Giselbert het, te midde van die stryd om mag in [[10de eeu]]se Frankryk, nooit daarin geslaag om die onafhanklikheid van die hertogdom te verseker nie. In [[952]] het hy die vasaal geword van [[Hugo die Grote]], en sy oudste dogter Luitgard laat trou met Hugo die Grote se jongste seun, [[Otto van Boergondië|Otto van Parys]]. {{sfn|Bourchard|2001|p=147}} Adelais is uiteindelik getroud met [[Robert van Vermandois|Robert I van Meaux]]. == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == *{{cite book |first=Constance B. |last=Bourchard |title=Those of my Blood: Constructing Noble Families in Medieval Francia |publisher=University of Pennsylvania Press |year=2001 }} {{S-start}} {{s-bef|before=Hugo die Swarte}} {{s-ttl|title=Hertog van Boergondië|years=952–956}} {{s-aft|after=[[Otto van Boergondië]]}} {{S-end}} {{Saadjie}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Giselbert van Chalon}} [[Kategorie:Sterftes in 956]] h0r9i74q7aah7dge8lo1td27xyhtgzh 2516664 2516663 2022-08-01T09:45:26Z Rooiratel 90342 Interne skakel wikitext text/x-wiki '''Giselbert''' '''van Châlon''' (sterf op 8 April 956) was hertog van Châlon, Autun, Troyes, Avallon en Dijon, en van 952 tot 956 hertog van [[Boergondië]]. Hy het ''de facto'' die heerser van die Hertogdom van Boergondië geword (hy was nie Hertog ''de jure'' nie).<ref>{{cite web |last1=Raphaël Bijard |title=La construction de la Bourgogne Robertienne (936 - 1031) |url=https://www.academia.edu/53288686/La_construction_de_la_Bourgogne_Robertienne_936_1031_ |website=Academia}}</ref> Hy het saam met sy vrou, Ermengarde, twee dogters gehad: Adelais en Luitgard.{{sfn|Bourchard|2001|p=147}} Giselbert het, te midde van die stryd om mag in [[10de eeu]]se Frankryk, nooit daarin geslaag om die onafhanklikheid van die hertogdom te verseker nie. In [[952]] het hy die vasaal geword van [[Hugo die Grote]], en sy oudste dogter Luitgard laat trou met Hugo die Grote se jongste seun, [[Otto van Boergondië|Otto van Parys]]. {{sfn|Bourchard|2001|p=147}} Adelais is uiteindelik getroud met [[Robert van Vermandois|Robert I van Meaux]]. == Verwysings == {{Verwysings}} == Bronne == *{{cite book |first=Constance B. |last=Bourchard |title=Those of my Blood: Constructing Noble Families in Medieval Francia |publisher=University of Pennsylvania Press |year=2001 }} {{S-start}} {{s-bef|before=Hugo die Swarte}} {{s-ttl|title=Hertog van Boergondië|years=952–956}} {{s-aft|after=[[Otto van Boergondië]]}} {{S-end}} {{Saadjie}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Giselbert van Chalon}} [[Kategorie:Sterftes in 956]] b0z2doptxb23axbwrbfhfzrjm11fmwd 0 392444 2516668 2516194 2022-08-01T09:52:40Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Ampsbekleër | naam = Hugo die Swarte | orde1 = Hertog van Boergondië | beeld = | beeldonderskrif = | termynbegin = 923 | termeinde = 952 | voorganger = | opvolger = | huweliksmaat = | dinastie = Bosoniede | vader = [[Richard i van Boergondië]] | moeder = [[Adelheid van Boergondië|Adelheid van Auxerre]] | geboortedatum = | geboorteplek = | sterfdatum = 952 | sterfplek = }} '''Hugo die Swarte''' (oorlede [[952]]) was van [[923]] tot sy afsterwe in 952 die [[Hertog van Boergondië]]. Hy was deur sy vader, wat die jonger broer was van [[Boso van Provence]], deel van die Bosonied-dinastie (Bosoniede). Hugo was die seun van [[Richard I van Boergondië|Richard van Autun]] en [[Adelheid van Boergondië|Adelheid van Auxerre]] (gebore in omstreeks [[849]]). Hy het sy ouer broer, [[Roedolf van Frankryk]], as hertog van Boergondië opgevolg, toe Roedolf in [[923]] verkies is as Koning van [[Wes-Frankiese Ryk|Wes-Frankië]].<ref name=NewCamb>{{cite book|last=Bourchard|first=Constance Brittain|title='''The New Cambridge Medieval History: Vol. III, c.900 – c.1024''' (Link is extract=Volume III, Chapter 1 "Introduction: Reading the Tenth Century")|year=1999|publisher=Cambridge University Press|volume=III|location=Cambridge|chapter=Burgundy and Provence:879-1032|editor1-last=Reuter|editor1-first=Timothy|editor1-link=Timothy Reuter|editor2-last=McKitterick|editor2-first=Rosamond|editor2-link=Rosamond McKitterick|editor3-last=Abulafia|editor3-first=David|editor3-link=David Abulafia|isbn=0-521-36447-7|page=336|edition=1. publ.|url=http://catdir.loc.gov/catdir/samples/cam031/93039643.pdf|accessdate=28 Feb 2013}}</ref> Dit is moontlik dat Hugo na Roedolf se dood in [[936]] ambisies gekoester het om die troon te bestyg, toe hy geweier het om [[Lodewyk IV van Frankryk|Lodewyk IV]] as koning van Wes-Frankië te erken. Gevolglik het Lodewyk IV vir [[Hugo die Grote]] gestuur wat Auxerre en [[Sens]] verower het.<ref>Jean Dunbabin, ''France in the making: 843-1180'', (Oxford University Press, 2000), 65.</ref> Die graafskap van Boergondië was verdeel tussen Hugo die Grote en Hugo die Swarte.<ref name=NewCamb /> Dit is onbekend of Hugo getroud was. Hy het waarskynlik sonder kinders gesterf, aangesien hy opgevolg is <ref>Constance B. Bourchard, ''Those of my Blood: Constructing Noble Families in Medieval Francia'', (University of Pennsylvania Press, 2001), 146-147.</ref> deur [[Giselbert van Châlon]], wat die ''de facto'' heerser van Boergondië geword het (hy was nie ''de jure'' hertog nie).<ref>{{cite web |last1=Raphaël Bijard |title=La construction de la Bourgogne Robertienne (936 – 1031) |url=https://www.academia.edu/53288686/La_construction_de_la_Bourgogne_Robertienne_936_1031_ |website=Academia}}</ref> == Sien ook == * [[Hertog van Boergondië]] == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Hugo die Swarte}} [[Kategorie:Boergondië]] [[Kategorie:Sterftes in 952]] fq5fkal2ki0tswodv85fpsro5amcp12 3 392445 2516613 2516218 2022-08-01T06:45:47Z Rooiratel 90342 Welkom wikitext text/x-wiki {| class="toccolours" width="100%" style="font-size:100%; margin-bottom:0.5em;" | {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="6" style="font-size:95%; line-height:125%; background-color:#faf6ed; border:1px solid #faecc8;" |- | colspan="4" style="background-color:#faecc8;" |<big>'''{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Hallo,&nbsp;gebruiker vanaf [[IP-adres]] {{BASEPAGENAME}} | Hallo&nbsp;{{PAGENAME}}}},''' [[Wikipedia:Welkom nuwelinge|hartelik welkom]] op die Afrikaanse Wikipedia!</big> [[Lêer:Flag of the United Kingdom (2-3).svg|20px]] '''[[Sjabloon:Welkom/en|''Message in English'']]''' [[Lêer:Flag of the Netherlands.svg|20px]] '''[[Sjabloon:Welkom/nl|''Bericht in het Nederlands'']]''' |- | colspan="4" | Dankie vir jou belangstelling in [[Wikipedia]]. Ons werk hier aan die ideaal van ’n gratis en vrylik beskikbare, vrylik bewerkbare, neutrale en volledige ensiklopedie. |- | colspan="4" | Die [[Afrikaanse Wikipedia]] bestaan al sedert Desember 2001 en bevat reeds ''{{NUMBEROFARTICLES}}'' artikels. Vanaf die begin van die projek het die gebruikers ’n aantal riglyne en uitgangspunte vir artikelbewerking en onderlinge samewerking opgestel. Nuwelinge kan hieruit voordeel trek. Jy mag dit behulpsaam vind om van die skakels in hierdie raampie te volg en met die projek vertroud te raak voordat jy begin bydra. Indien jou vingers jeuk om te eksperimenteer, kan jy gerus ons [[Wikipedia:Sandput|Sandput]] besoek: dit is juis vir die rede daar. Uiteindelik wil ons dat al ons gebruikers [[Wikipedia:Voel vry en gaan jou gang|vry voel om hulle gang te gaan]], maar dit doen natuurlik geen kwaad om ’n bietjie houvas te kry voor 'n mens in die diep kant in spring nie! Besoek gerus ook ons [[Wikipedia:Geselshoekie|Geselshoekie]], ons gebruikers staan gereed om hand by te sit, of bloot net hand te skud. |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Books-aj.svg aj ashton 01.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Verifieerbaarheid}} | [[Wikipedia:Verifieerbaarheid|'''Verifieerbaarheid''']]<br />Die eerste van Wikipedia se drie kernbeleide | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Konversation.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Geselshoekie}} | [[Wikipedia:Geselshoekie|'''Geselshoekie''']]<br />Die gewilde bymekaarkomplek |- | width="8%" align="right" | {{Klik|Afbeelding=OrgChem Nomen pictograph.png|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Geen oorspronklike navorsing}} | width="38%" | [[Wikipedia:Geen oorspronklike navorsing|'''Geen oorspronklike navorsing''']]<br />Die tweede van Wikipedia se drie kernbeleide | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Bucket in the sand.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Sandput}} | width="38%" | [[Wikipedia:Sandput|'''Sandput''']]<br />Eksperimenteer na hartelus |- | align="right" |{{Klik|Afbeelding=Unbalanced scales.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Neutrale standpunt}} | [[Wikipedia:Neutrale standpunt| '''Neutrale standpunt''']]<br />Die derde van Wikipedia se drie kernbeleide | width="8%" align="right" | {{Klik|Afbeelding=Icon tools.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Redigeringsinstruksies}} | [[Wikipedia:Redigeringsinstruksies|'''Redigeringsinstruksies''']]<br />Hoe maak ek: teks wat skuinsgedruk is? ’n opskrif? tabelle? |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Nuvola apps important yellow.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Wat Wikipedia nie is nie}} | [[Wikipedia:Wat Wikipedia nie is nie|'''Wat Wikipedia nie is nie''']]<br />Daar is ook ’n paar dinge wat ons nié hier doen nie | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Icon - upload photo 2.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Beelde}} | [[Wikipedia:Beelde|'''Beelde''']]<br />As jy beelde wil oplaai |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Crystal Clear app ksmiletris.png|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Beleefdheid}} | [[Wikipedia:Beleefdheid|'''Beleefdheid''']]<br />Ken jou maniere | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Crystal Clear app kedit.svg||Grootte=30px|Link=Wikipedia:Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel}} | [[Wikipedia:Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel|'''Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel''']]<br />Soms sê die naam alles {{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{!}}- {{!}} colspan="4" style="border-top:2px solid #faecc8;" {{!}}Jou bydrae word nou geregistreer onder jou IP-adres. Daar is verskeie voordele gebonde aan die skep van ’n rekening – sluit gerus by ons aan!| }} |- | colspan="4" style="border-top:2px solid #faecc8;" | Hierdie bladsy, wat nou op jou skerm vertoon word, is trouens jou persoonlike besprekingsbladsy. Die plek waar ander Wikipediane jou in die toekoms kan kontak en jy hulle dan kan beantwoord. Elke gebruiker het so ’n bladsy. Jy kan dus ook boodskappe op ander gebruikers se besprekingsbladsye los. Sluit boodskappe en besprekings altyd af met <big><nowiki>~~~~</nowiki></big> of deur op die handtekeningknop in die wysigingsvenster te kliek: sodoende word jou boodskap onderteken met jou gebruikersnaam en die datum en tyd waarop die boodskap gestuur is. Kliek dan laastens op "Publiseer wysigings" om enige bewerkings te stoor. |} |} == Waar woon jy? == Waar woon jy? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:16, 31 Julie 2022 (UTC) mm1lc0cl0yfi5dlgu7lrr17jks7cjuz 2516619 2516613 2022-08-01T07:00:24Z Historio19 152167 /* Waar woon jy? */ Reply wikitext text/x-wiki {| class="toccolours" width="100%" style="font-size:100%; margin-bottom:0.5em;" | {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="6" style="font-size:95%; line-height:125%; background-color:#faf6ed; border:1px solid #faecc8;" |- | colspan="4" style="background-color:#faecc8;" |<big>'''{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Hallo,&nbsp;gebruiker vanaf [[IP-adres]] {{BASEPAGENAME}} | Hallo&nbsp;{{PAGENAME}}}},''' [[Wikipedia:Welkom nuwelinge|hartelik welkom]] op die Afrikaanse Wikipedia!</big> [[Lêer:Flag of the United Kingdom (2-3).svg|20px]] '''[[Sjabloon:Welkom/en|''Message in English'']]''' [[Lêer:Flag of the Netherlands.svg|20px]] '''[[Sjabloon:Welkom/nl|''Bericht in het Nederlands'']]''' |- | colspan="4" | Dankie vir jou belangstelling in [[Wikipedia]]. Ons werk hier aan die ideaal van ’n gratis en vrylik beskikbare, vrylik bewerkbare, neutrale en volledige ensiklopedie. |- | colspan="4" | Die [[Afrikaanse Wikipedia]] bestaan al sedert Desember 2001 en bevat reeds ''{{NUMBEROFARTICLES}}'' artikels. Vanaf die begin van die projek het die gebruikers ’n aantal riglyne en uitgangspunte vir artikelbewerking en onderlinge samewerking opgestel. Nuwelinge kan hieruit voordeel trek. Jy mag dit behulpsaam vind om van die skakels in hierdie raampie te volg en met die projek vertroud te raak voordat jy begin bydra. Indien jou vingers jeuk om te eksperimenteer, kan jy gerus ons [[Wikipedia:Sandput|Sandput]] besoek: dit is juis vir die rede daar. Uiteindelik wil ons dat al ons gebruikers [[Wikipedia:Voel vry en gaan jou gang|vry voel om hulle gang te gaan]], maar dit doen natuurlik geen kwaad om ’n bietjie houvas te kry voor 'n mens in die diep kant in spring nie! Besoek gerus ook ons [[Wikipedia:Geselshoekie|Geselshoekie]], ons gebruikers staan gereed om hand by te sit, of bloot net hand te skud. |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Books-aj.svg aj ashton 01.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Verifieerbaarheid}} | [[Wikipedia:Verifieerbaarheid|'''Verifieerbaarheid''']]<br />Die eerste van Wikipedia se drie kernbeleide | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Konversation.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Geselshoekie}} | [[Wikipedia:Geselshoekie|'''Geselshoekie''']]<br />Die gewilde bymekaarkomplek |- | width="8%" align="right" | {{Klik|Afbeelding=OrgChem Nomen pictograph.png|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Geen oorspronklike navorsing}} | width="38%" | [[Wikipedia:Geen oorspronklike navorsing|'''Geen oorspronklike navorsing''']]<br />Die tweede van Wikipedia se drie kernbeleide | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Bucket in the sand.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Sandput}} | width="38%" | [[Wikipedia:Sandput|'''Sandput''']]<br />Eksperimenteer na hartelus |- | align="right" |{{Klik|Afbeelding=Unbalanced scales.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Neutrale standpunt}} | [[Wikipedia:Neutrale standpunt| '''Neutrale standpunt''']]<br />Die derde van Wikipedia se drie kernbeleide | width="8%" align="right" | {{Klik|Afbeelding=Icon tools.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Redigeringsinstruksies}} | [[Wikipedia:Redigeringsinstruksies|'''Redigeringsinstruksies''']]<br />Hoe maak ek: teks wat skuinsgedruk is? ’n opskrif? tabelle? |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Nuvola apps important yellow.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Wat Wikipedia nie is nie}} | [[Wikipedia:Wat Wikipedia nie is nie|'''Wat Wikipedia nie is nie''']]<br />Daar is ook ’n paar dinge wat ons nié hier doen nie | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Icon - upload photo 2.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Beelde}} | [[Wikipedia:Beelde|'''Beelde''']]<br />As jy beelde wil oplaai |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Crystal Clear app ksmiletris.png|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Beleefdheid}} | [[Wikipedia:Beleefdheid|'''Beleefdheid''']]<br />Ken jou maniere | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Crystal Clear app kedit.svg||Grootte=30px|Link=Wikipedia:Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel}} | [[Wikipedia:Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel|'''Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel''']]<br />Soms sê die naam alles {{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{!}}- {{!}} colspan="4" style="border-top:2px solid #faecc8;" {{!}}Jou bydrae word nou geregistreer onder jou IP-adres. Daar is verskeie voordele gebonde aan die skep van ’n rekening – sluit gerus by ons aan!| }} |- | colspan="4" style="border-top:2px solid #faecc8;" | Hierdie bladsy, wat nou op jou skerm vertoon word, is trouens jou persoonlike besprekingsbladsy. Die plek waar ander Wikipediane jou in die toekoms kan kontak en jy hulle dan kan beantwoord. Elke gebruiker het so ’n bladsy. Jy kan dus ook boodskappe op ander gebruikers se besprekingsbladsye los. Sluit boodskappe en besprekings altyd af met <big><nowiki>~~~~</nowiki></big> of deur op die handtekeningknop in die wysigingsvenster te kliek: sodoende word jou boodskap onderteken met jou gebruikersnaam en die datum en tyd waarop die boodskap gestuur is. Kliek dan laastens op "Publiseer wysigings" om enige bewerkings te stoor. |} |} == Waar woon jy? == Waar woon jy? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:16, 31 Julie 2022 (UTC) :In Nieu-Seeland (voorheen in SA). Groete! [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 07:00, 1 Augustus 2022 (UTC) 97x58ngzgkjpx53hnlqb8h4kwdra3b6 2516621 2516619 2022-08-01T07:01:58Z Oesjaar 7467 /* Waar woon jy? */ Antwoord wikitext text/x-wiki {| class="toccolours" width="100%" style="font-size:100%; margin-bottom:0.5em;" | {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="6" style="font-size:95%; line-height:125%; background-color:#faf6ed; border:1px solid #faecc8;" |- | colspan="4" style="background-color:#faecc8;" |<big>'''{{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | Hallo,&nbsp;gebruiker vanaf [[IP-adres]] {{BASEPAGENAME}} | Hallo&nbsp;{{PAGENAME}}}},''' [[Wikipedia:Welkom nuwelinge|hartelik welkom]] op die Afrikaanse Wikipedia!</big> [[Lêer:Flag of the United Kingdom (2-3).svg|20px]] '''[[Sjabloon:Welkom/en|''Message in English'']]''' [[Lêer:Flag of the Netherlands.svg|20px]] '''[[Sjabloon:Welkom/nl|''Bericht in het Nederlands'']]''' |- | colspan="4" | Dankie vir jou belangstelling in [[Wikipedia]]. Ons werk hier aan die ideaal van ’n gratis en vrylik beskikbare, vrylik bewerkbare, neutrale en volledige ensiklopedie. |- | colspan="4" | Die [[Afrikaanse Wikipedia]] bestaan al sedert Desember 2001 en bevat reeds ''{{NUMBEROFARTICLES}}'' artikels. Vanaf die begin van die projek het die gebruikers ’n aantal riglyne en uitgangspunte vir artikelbewerking en onderlinge samewerking opgestel. Nuwelinge kan hieruit voordeel trek. Jy mag dit behulpsaam vind om van die skakels in hierdie raampie te volg en met die projek vertroud te raak voordat jy begin bydra. Indien jou vingers jeuk om te eksperimenteer, kan jy gerus ons [[Wikipedia:Sandput|Sandput]] besoek: dit is juis vir die rede daar. Uiteindelik wil ons dat al ons gebruikers [[Wikipedia:Voel vry en gaan jou gang|vry voel om hulle gang te gaan]], maar dit doen natuurlik geen kwaad om ’n bietjie houvas te kry voor 'n mens in die diep kant in spring nie! Besoek gerus ook ons [[Wikipedia:Geselshoekie|Geselshoekie]], ons gebruikers staan gereed om hand by te sit, of bloot net hand te skud. |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Books-aj.svg aj ashton 01.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Verifieerbaarheid}} | [[Wikipedia:Verifieerbaarheid|'''Verifieerbaarheid''']]<br />Die eerste van Wikipedia se drie kernbeleide | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Konversation.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Geselshoekie}} | [[Wikipedia:Geselshoekie|'''Geselshoekie''']]<br />Die gewilde bymekaarkomplek |- | width="8%" align="right" | {{Klik|Afbeelding=OrgChem Nomen pictograph.png|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Geen oorspronklike navorsing}} | width="38%" | [[Wikipedia:Geen oorspronklike navorsing|'''Geen oorspronklike navorsing''']]<br />Die tweede van Wikipedia se drie kernbeleide | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Bucket in the sand.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Sandput}} | width="38%" | [[Wikipedia:Sandput|'''Sandput''']]<br />Eksperimenteer na hartelus |- | align="right" |{{Klik|Afbeelding=Unbalanced scales.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Neutrale standpunt}} | [[Wikipedia:Neutrale standpunt| '''Neutrale standpunt''']]<br />Die derde van Wikipedia se drie kernbeleide | width="8%" align="right" | {{Klik|Afbeelding=Icon tools.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Redigeringsinstruksies}} | [[Wikipedia:Redigeringsinstruksies|'''Redigeringsinstruksies''']]<br />Hoe maak ek: teks wat skuinsgedruk is? ’n opskrif? tabelle? |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Nuvola apps important yellow.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Wat Wikipedia nie is nie}} | [[Wikipedia:Wat Wikipedia nie is nie|'''Wat Wikipedia nie is nie''']]<br />Daar is ook ’n paar dinge wat ons nié hier doen nie | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Icon - upload photo 2.svg|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Beelde}} | [[Wikipedia:Beelde|'''Beelde''']]<br />As jy beelde wil oplaai |- | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Crystal Clear app ksmiletris.png|Grootte=30px|Link=Wikipedia:Beleefdheid}} | [[Wikipedia:Beleefdheid|'''Beleefdheid''']]<br />Ken jou maniere | align="right" | {{Klik|Afbeelding=Crystal Clear app kedit.svg||Grootte=30px|Link=Wikipedia:Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel}} | [[Wikipedia:Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel|'''Wenke vir die skryf van ’n goeie artikel''']]<br />Soms sê die naam alles {{#ifeq: {{lc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{uc:{{BASEPAGENAME}}}} | {{!}}- {{!}} colspan="4" style="border-top:2px solid #faecc8;" {{!}}Jou bydrae word nou geregistreer onder jou IP-adres. Daar is verskeie voordele gebonde aan die skep van ’n rekening – sluit gerus by ons aan!| }} |- | colspan="4" style="border-top:2px solid #faecc8;" | Hierdie bladsy, wat nou op jou skerm vertoon word, is trouens jou persoonlike besprekingsbladsy. Die plek waar ander Wikipediane jou in die toekoms kan kontak en jy hulle dan kan beantwoord. Elke gebruiker het so ’n bladsy. Jy kan dus ook boodskappe op ander gebruikers se besprekingsbladsye los. Sluit boodskappe en besprekings altyd af met <big><nowiki>~~~~</nowiki></big> of deur op die handtekeningknop in die wysigingsvenster te kliek: sodoende word jou boodskap onderteken met jou gebruikersnaam en die datum en tyd waarop die boodskap gestuur is. Kliek dan laastens op "Publiseer wysigings" om enige bewerkings te stoor. |} |} == Waar woon jy? == Waar woon jy? Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 09:16, 31 Julie 2022 (UTC) :In Nieu-Seeland (voorheen in SA). Groete! [[Gebruiker:Historio19|Historio19]] ([[Gebruikerbespreking:Historio19|kontak]]) 07:00, 1 Augustus 2022 (UTC) ::Dankie, gaan jou nie daar kan oplei nie! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 07:01, 1 Augustus 2022 (UTC) ia9ax9eivwpbnbo066h70ebgquf3u2u 0 392447 2516414 2022-07-31T13:38:08Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel, geen foto nie! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = DD | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia alata | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1932 | synonyms = }} '''''Ruschia alata''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan [[Suid-Afrika]] is en in die [[Wes-Kaap]] voorkom. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-7 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364191-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] md72pb8pu1z0jj0b4bxxii9v7wp77kw 0 392448 2516416 2022-07-31T13:44:31Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel, geen foto nie! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = LC | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia altigena | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1950 | synonyms =* ''Mesembryanthemum altigena'' <small>L.Bolus</small> }} '''''Ruschia altigena''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan [[Suid-Afrika]] is en in die [[Oos-Kaap]] en die [[Wes-Kaap]] voorkom. Die [[spesie]] word in die [[Swartberge]], [[Witteberg]] en die [[Baviaanskloofberge]] gevind waar dit deel van die [[fynbos]] is. Dit kom op rotsagtige hellings op hoogtes bo 1700 m voor. Die plant word beskou as seldsaam. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-9 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364195-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] 70751zxdaoc4wr8ddr2nkc8cs2sxksw 0 392449 2516417 2022-07-31T13:49:47Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel, geen foto nie! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = LC | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia viridifolia | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1929 | synonyms = }} '''''Ruschia viridifolia'''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan [[Suid-Afrika]] is en in die [[Noord-Kaap]] voorkom. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-6 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:57994-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] cfpx7qof2b8fl4rptma0bkk98x3vab0 2516418 2516417 2022-07-31T13:50:33Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = LC | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia viridifolia | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1929 | synonyms = }} '''''Ruschia viridifolia''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan [[Suid-Afrika]] is en in die [[Noord-Kaap]] voorkom. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-6 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:57994-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] 0c5aem7atdqtamtbs1ef3zq3uc9bgm5 3 392450 2516419 2022-07-31T13:51:58Z Oesjaar 7467 /* Welkom hier by ons! */ nuwe afdeling wikitext text/x-wiki == Welkom hier by ons! == {{welkom}} Welkom hier by ons! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 13:51, 31 Julie 2022 (UTC) j9p52z11mmlcyuzugkvi5b8vf7dafaa 0 392451 2516426 2022-07-31T14:19:35Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel, geen foto nie! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = DD | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia vulvaria | authority = (Dinter) Schwantes 1926 | synonyms =* ''Mesembryanthemum vulvaria'' <small>Dinter</small> }} '''''Ruschia vulvaria''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan [[Namibië] is . == Bron == * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364545-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Endemiese plante van Namibië]]] 9amiobc5dgg5rsxduxg2f0mc6yc4qae 2516427 2516426 2022-07-31T14:19:49Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = DD | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia vulvaria | authority = (Dinter) Schwantes 1926 | synonyms =* ''Mesembryanthemum vulvaria'' <small>Dinter</small> }} '''''Ruschia vulvaria''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan [[Namibië]] is . == Bron == * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364545-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Endemiese plante van Namibië]]] lbhoh15xrczarvh0xdtfsr0gupwv89n 2516429 2516427 2022-07-31T14:23:08Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = DD | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia vulvaria | authority = (Dinter) Schwantes 1926 | synonyms =* ''Mesembryanthemum vulvaria'' <small>Dinter</small> }} '''''Ruschia vulvaria''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan [[Namibië]] is . == Bron == * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364545-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Endemiese plante van Namibië]] 7tqj35vv1mvn55lptqaalxg9qqf5yin 0 392452 2516430 2022-07-31T14:24:16Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = DD | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia axthelmiana | authority = (Dinter) Schwantes 1926 | synonyms =* ''Mesembryanthemum axthelmianum'' <small>Dinter</small> }} '''''Ruschia axthelmiana''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan [[Namibië]] is . == Bron == * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364208-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Endemiese plante van Namibië]] f8a3ky95k0ta33izz43x8s8lg6v9hdr 0 392453 2516432 2022-07-31T14:27:30Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel, geen foto nie! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = DD | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia ruschiana | authority = (Dinter) Schwantes 1927 | synonyms =* ''Lithops ruschiana'' <small>(Dinter) N.E.Br.</small> * ''Mesembryanthemum ruschianum'' <small>Dinter</small> *''Ruschia psammophila'' <small>Dinter & Schwantes</small> }} '''''Ruschia ruschiana''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan [[Namibië]] is . == Bron == * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364473-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Endemiese plante van Namibië]] 0mjdszel3uhutq1ktvb6bceb8ohp9vh 0 392454 2516434 2022-07-31T14:30:36Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = DD | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia sabulicola | authority = Dinter 1932 | synonyms =* ''Mesembryanthemum sabulicola'' <small>Dinter</small> }} '''''Ruschia sabulicola''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan [[Namibië]] is . == Bron == * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364474-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Namibië]] [[Kategorie:Endemiese plante van Namibië]] ju1ael5buny4z2qqw7yyvv1pc0th8dv 0 392455 2516436 2022-07-31T14:34:58Z Sobaka 328 Begin 'n nuwe artikel, nog besigǃ wikitext text/x-wiki '''Mary Ann Bevan''' (née Webster; [[20 Desember]] [[1874]] – [[26 Desember]] [[1933]]) was 'n [[Engelse]] vrou wat, nadat sy [[akromegalie]] ontwikkel het, deur die byvertoning-kring getoer het as "die lelikste vrou ter wêreld".<ref name=nfa>{{Cite web|url=http://www.nfa.dept.shef.ac.uk/history/worlds_fair/extracts/1931–1940.html#fleetwood|title=National Fairground Archive – Extracts from ''World's Fair'', 1931–1940|last=|first=|date=2007|website=The University of Sheffield|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518091933/http://www.nfa.dept.shef.ac.uk/history/worlds_fair/extracts/1931-1940.html#fleetwood|archive-date=18 Mei 2015|access-date=16 Junie 2019}}</ref> == Vroeë jare == Mary Ann Webster was een van agt kinders wat in 'n werkersklasgesin in Plaistow, Oos-Londen, gebore is. Sy het later 'n verpleegster geword. In 1902 trou sy met Thomas Bevan<ref>"England and Wales Marriage Registration Index, 1837-2005," database, FamilySearch (https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:263B-WFY : 13 December 2014), Mary Ann Webster, 1902; from "England & Wales Marriages, 1837-2005," database, findmypast (http://www.findmypast.com : 2012); citing 1902, quarter 2, vol. 2A, p. 839, Bromley, Kent, England, General Register Office, Southport, England</ref> met wie sy vier kinders gehad het. Thomas Bevan is skielik in 1914 oorlede.<ref name=hartzman>{{cite book|last=Hartzman|first=Marc|title=American Sideshow: An Encyclopedia of History's Most Wondrous and Curiously Strange Performers|year=2006|publisher=Penguin|isbn=1-585-42530-3|page=121}}</ref> == Byvertoning loopbaan == Bevan het die simptome van akromegalie begin vertoon kort nadat sy getroud is, omstreeks die ouderdom van 32.<ref name="Eug2">American Philosophical Society. 6 Augustus 1924. "[http://www.eugenicsarchive.org/html/eugenics/static/images/833.html Mary Bevan and her children]". Besoek op 22 Augustus 2007.</ref> Sy het begin ly aan abnormale groei en gesigsvervorming, wat gelei het tot haar "huislike" voorkoms, tesame met erge hoofpyne en vervaagde sig. Ná die dood van haar man in 1914 het sy nie meer die inkomste gehad om haar en haar vier kinders te onderhou nie. Bevan het besluit om munt te slaan uit haar voorkoms en het deelgeneem aan 'n "Lelikste vrou"-kompetisie wat sy gewen het.<ref name="hartzman"/> In 1920 is sy deur Sam Gumpertz gehuur om in [[Coney Island]] se Dreamland-byvertoning te verskyn, 'n vorm van fratsvertoning, waar sy die grootste deel van die res van haar lewe deurgebring het. Sy het ook tot haar dood vir die Ringling Brothers Circus verskyn. Sy is by Brockley- en Ladywell-begraafplase begrawe. == Nalatingskap == In die vroeë 2000's is Bevan se beeld gebruik op 'n verjaardagkaartjie in die [[Verenigde Koninkryk]] wat deur Hallmark Cards gemaak is. Die kaart het verwys na die ''dating show'' ''Blind Date''. 'n Klag is deur 'n Nederlandse geneesheer gemaak dat dit oneerbiedig was teenoor 'n vrou wat as gevolg van 'n siekte misvorm geraak het. Hallmark het ingestem dat dit onvanpas was en het voortgegaan om die verspreiding van die kaart te stop.<ref name="BMJ">Danzig, Jon. ''British Medical Journal''. 4 November 2006. "[http://ukpmc.ac.uk/articles/PMC1633789/reload=0;jsessionid=2CE74E25E7FCE401F9310D4CF8F95B43 Doctor protests at greeting card manufacturer making fun of woman with acromegaly]".</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} 4eqwfavvr9czukr4xn472ldc8j5huiu 2516437 2516436 2022-07-31T14:36:19Z Sobaka 328 wikitext text/x-wiki [[Lêer:Mary Ann Bevan wearing a trench coat.jpg|duimnael|Mary Ann Bevan]] '''Mary Ann Bevan''' (née Webster; [[20 Desember]] [[1874]] – [[26 Desember]] [[1933]]) was 'n [[Engelse]] vrou wat, nadat sy [[akromegalie]] ontwikkel het, deur die byvertoning-kring getoer het as "die lelikste vrou ter wêreld".<ref name=nfa>{{Cite web|url=http://www.nfa.dept.shef.ac.uk/history/worlds_fair/extracts/1931–1940.html#fleetwood|title=National Fairground Archive – Extracts from ''World's Fair'', 1931–1940|last=|first=|date=2007|website=The University of Sheffield|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518091933/http://www.nfa.dept.shef.ac.uk/history/worlds_fair/extracts/1931-1940.html#fleetwood|archive-date=18 Mei 2015|access-date=16 Junie 2019}}</ref> == Vroeë jare == Mary Ann Webster was een van agt kinders wat in 'n werkersklasgesin in Plaistow, Oos-Londen, gebore is. Sy het later 'n verpleegster geword. In 1902 trou sy met Thomas Bevan<ref>"England and Wales Marriage Registration Index, 1837-2005," database, FamilySearch (https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:263B-WFY : 13 December 2014), Mary Ann Webster, 1902; from "England & Wales Marriages, 1837-2005," database, findmypast (http://www.findmypast.com : 2012); citing 1902, quarter 2, vol. 2A, p. 839, Bromley, Kent, England, General Register Office, Southport, England</ref> met wie sy vier kinders gehad het. Thomas Bevan is skielik in 1914 oorlede.<ref name=hartzman>{{cite book|last=Hartzman|first=Marc|title=American Sideshow: An Encyclopedia of History's Most Wondrous and Curiously Strange Performers|year=2006|publisher=Penguin|isbn=1-585-42530-3|page=121}}</ref> == Byvertoning loopbaan == Bevan het die simptome van akromegalie begin vertoon kort nadat sy getroud is, omstreeks die ouderdom van 32.<ref name="Eug2">American Philosophical Society. 6 Augustus 1924. "[http://www.eugenicsarchive.org/html/eugenics/static/images/833.html Mary Bevan and her children]". Besoek op 22 Augustus 2007.</ref> Sy het begin ly aan abnormale groei en gesigsvervorming, wat gelei het tot haar "huislike" voorkoms, tesame met erge hoofpyne en vervaagde sig. Ná die dood van haar man in 1914 het sy nie meer die inkomste gehad om haar en haar vier kinders te onderhou nie. Bevan het besluit om munt te slaan uit haar voorkoms en het deelgeneem aan 'n "Lelikste vrou"-kompetisie wat sy gewen het.<ref name="hartzman"/> In 1920 is sy deur Sam Gumpertz gehuur om in [[Coney Island]] se Dreamland-byvertoning te verskyn, 'n vorm van fratsvertoning, waar sy die grootste deel van die res van haar lewe deurgebring het. Sy het ook tot haar dood vir die Ringling Brothers Circus verskyn. Sy is by Brockley- en Ladywell-begraafplase begrawe. == Nalatingskap == In die vroeë 2000's is Bevan se beeld gebruik op 'n verjaardagkaartjie in die [[Verenigde Koninkryk]] wat deur Hallmark Cards gemaak is. Die kaart het verwys na die ''dating show'' ''Blind Date''. 'n Klag is deur 'n Nederlandse geneesheer gemaak dat dit oneerbiedig was teenoor 'n vrou wat as gevolg van 'n siekte misvorm geraak het. Hallmark het ingestem dat dit onvanpas was en het voortgegaan om die verspreiding van die kaart te stop.<ref name="BMJ">Danzig, Jon. ''British Medical Journal''. 4 November 2006. "[http://ukpmc.ac.uk/articles/PMC1633789/reload=0;jsessionid=2CE74E25E7FCE401F9310D4CF8F95B43 Doctor protests at greeting card manufacturer making fun of woman with acromegaly]".</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} h6z7nxrongjtb71r4pccv1ziri0naqt 2516440 2516437 2022-07-31T14:40:55Z Sobaka 328 kategorie wikitext text/x-wiki [[Lêer:Mary Ann Bevan wearing a trench coat.jpg|duimnael|Mary Ann Bevan]] '''Mary Ann Bevan''' (née Webster; [[20 Desember]] [[1874]] – [[26 Desember]] [[1933]]) was 'n [[Engelse]] vrou wat, nadat sy [[akromegalie]] ontwikkel het, deur die byvertoning-kring getoer het as "die lelikste vrou ter wêreld".<ref name=nfa>{{Cite web|url=http://www.nfa.dept.shef.ac.uk/history/worlds_fair/extracts/1931–1940.html#fleetwood|title=National Fairground Archive – Extracts from ''World's Fair'', 1931–1940|last=|first=|date=2007|website=The University of Sheffield|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518091933/http://www.nfa.dept.shef.ac.uk/history/worlds_fair/extracts/1931-1940.html#fleetwood|archive-date=18 Mei 2015|access-date=16 Junie 2019}}</ref> == Vroeë jare == Mary Ann Webster was een van agt kinders wat in 'n werkersklasgesin in Plaistow, Oos-Londen, gebore is. Sy het later 'n verpleegster geword. In 1902 trou sy met Thomas Bevan<ref>"England and Wales Marriage Registration Index, 1837-2005," database, FamilySearch (https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:263B-WFY : 13 December 2014), Mary Ann Webster, 1902; from "England & Wales Marriages, 1837-2005," database, findmypast (http://www.findmypast.com : 2012); citing 1902, quarter 2, vol. 2A, p. 839, Bromley, Kent, England, General Register Office, Southport, England</ref> met wie sy vier kinders gehad het. Thomas Bevan is skielik in 1914 oorlede.<ref name=hartzman>{{cite book|last=Hartzman|first=Marc|title=American Sideshow: An Encyclopedia of History's Most Wondrous and Curiously Strange Performers|year=2006|publisher=Penguin|isbn=1-585-42530-3|page=121}}</ref> == Byvertoning loopbaan == Bevan het die simptome van akromegalie begin vertoon kort nadat sy getroud is, omstreeks die ouderdom van 32.<ref name="Eug2">American Philosophical Society. 6 Augustus 1924. "[http://www.eugenicsarchive.org/html/eugenics/static/images/833.html Mary Bevan and her children]". Besoek op 22 Augustus 2007.</ref> Sy het begin ly aan abnormale groei en gesigsvervorming, wat gelei het tot haar "huislike" voorkoms, tesame met erge hoofpyne en vervaagde sig. Ná die dood van haar man in 1914 het sy nie meer die inkomste gehad om haar en haar vier kinders te onderhou nie. Bevan het besluit om munt te slaan uit haar voorkoms en het deelgeneem aan 'n "Lelikste vrou"-kompetisie wat sy gewen het.<ref name="hartzman"/> In 1920 is sy deur Sam Gumpertz gehuur om in [[Coney Island]] se Dreamland-byvertoning te verskyn, 'n vorm van fratsvertoning, waar sy die grootste deel van die res van haar lewe deurgebring het. Sy het ook tot haar dood vir die Ringling Brothers Circus verskyn. Sy is by Brockley- en Ladywell-begraafplase begrawe. == Nalatingskap == In die vroeë 2000's is Bevan se beeld gebruik op 'n verjaardagkaartjie in die [[Verenigde Koninkryk]] wat deur Hallmark Cards gemaak is. Die kaart het verwys na die ''dating show'' ''Blind Date''. 'n Klag is deur 'n Nederlandse geneesheer gemaak dat dit oneerbiedig was teenoor 'n vrou wat as gevolg van 'n siekte misvorm geraak het. Hallmark het ingestem dat dit onvanpas was en het voortgegaan om die verspreiding van die kaart te stop.<ref name="BMJ">Danzig, Jon. ''British Medical Journal''. 4 November 2006. "[http://ukpmc.ac.uk/articles/PMC1633789/reload=0;jsessionid=2CE74E25E7FCE401F9310D4CF8F95B43 Doctor protests at greeting card manufacturer making fun of woman with acromegaly]".</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Bevan, Mary Ann}} [[Kategorie:Rolprentregisseurs]] [[Kategorie:Geboortes in 1874]] [[Kategorie:Sterftes in 1933]] f8rb2xjvn0t5m7iato9ihtbxaikmi3v 2516442 2516440 2022-07-31T14:46:00Z Sobaka 328 /* Vroeë jare */ skakel wikitext text/x-wiki [[Lêer:Mary Ann Bevan wearing a trench coat.jpg|duimnael|Mary Ann Bevan]] '''Mary Ann Bevan''' (née Webster; [[20 Desember]] [[1874]] – [[26 Desember]] [[1933]]) was 'n [[Engelse]] vrou wat, nadat sy [[akromegalie]] ontwikkel het, deur die byvertoning-kring getoer het as "die lelikste vrou ter wêreld".<ref name=nfa>{{Cite web|url=http://www.nfa.dept.shef.ac.uk/history/worlds_fair/extracts/1931–1940.html#fleetwood|title=National Fairground Archive – Extracts from ''World's Fair'', 1931–1940|last=|first=|date=2007|website=The University of Sheffield|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518091933/http://www.nfa.dept.shef.ac.uk/history/worlds_fair/extracts/1931-1940.html#fleetwood|archive-date=18 Mei 2015|access-date=16 Junie 2019}}</ref> == Vroeë jare == Mary Ann Webster was een van agt kinders wat in 'n werkersklasgesin in Plaistow, Oos-Londen, gebore is. Sy het later 'n [[verpleegster]] geword. In 1902 trou sy met Thomas Bevan<ref>"England and Wales Marriage Registration Index, 1837-2005," database, FamilySearch (https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:263B-WFY : 13 December 2014), Mary Ann Webster, 1902; from "England & Wales Marriages, 1837-2005," database, findmypast (http://www.findmypast.com : 2012); citing 1902, quarter 2, vol. 2A, p. 839, Bromley, Kent, England, General Register Office, Southport, England</ref> met wie sy vier kinders gehad het. Thomas Bevan is skielik in 1914 oorlede.<ref name=hartzman>{{cite book|last=Hartzman|first=Marc|title=American Sideshow: An Encyclopedia of History's Most Wondrous and Curiously Strange Performers|year=2006|publisher=Penguin|isbn=1-585-42530-3|page=121}}</ref> == Byvertoning loopbaan == Bevan het die simptome van akromegalie begin vertoon kort nadat sy getroud is, omstreeks die ouderdom van 32.<ref name="Eug2">American Philosophical Society. 6 Augustus 1924. "[http://www.eugenicsarchive.org/html/eugenics/static/images/833.html Mary Bevan and her children]". Besoek op 22 Augustus 2007.</ref> Sy het begin ly aan abnormale groei en gesigsvervorming, wat gelei het tot haar "huislike" voorkoms, tesame met erge hoofpyne en vervaagde sig. Ná die dood van haar man in 1914 het sy nie meer die inkomste gehad om haar en haar vier kinders te onderhou nie. Bevan het besluit om munt te slaan uit haar voorkoms en het deelgeneem aan 'n "Lelikste vrou"-kompetisie wat sy gewen het.<ref name="hartzman"/> In 1920 is sy deur Sam Gumpertz gehuur om in [[Coney Island]] se Dreamland-byvertoning te verskyn, 'n vorm van fratsvertoning, waar sy die grootste deel van die res van haar lewe deurgebring het. Sy het ook tot haar dood vir die Ringling Brothers Circus verskyn. Sy is by Brockley- en Ladywell-begraafplase begrawe. == Nalatingskap == In die vroeë 2000's is Bevan se beeld gebruik op 'n verjaardagkaartjie in die [[Verenigde Koninkryk]] wat deur Hallmark Cards gemaak is. Die kaart het verwys na die ''dating show'' ''Blind Date''. 'n Klag is deur 'n Nederlandse geneesheer gemaak dat dit oneerbiedig was teenoor 'n vrou wat as gevolg van 'n siekte misvorm geraak het. Hallmark het ingestem dat dit onvanpas was en het voortgegaan om die verspreiding van die kaart te stop.<ref name="BMJ">Danzig, Jon. ''British Medical Journal''. 4 November 2006. "[http://ukpmc.ac.uk/articles/PMC1633789/reload=0;jsessionid=2CE74E25E7FCE401F9310D4CF8F95B43 Doctor protests at greeting card manufacturer making fun of woman with acromegaly]".</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Bevan, Mary Ann}} [[Kategorie:Rolprentregisseurs]] [[Kategorie:Geboortes in 1874]] [[Kategorie:Sterftes in 1933]] sy74enfzitamvpj1kln37mfrvhir856 2516445 2516442 2022-07-31T14:53:21Z Sobaka 328 /* Nalatingskap */ opruim wikitext text/x-wiki [[Lêer:Mary Ann Bevan wearing a trench coat.jpg|duimnael|Mary Ann Bevan]] '''Mary Ann Bevan''' (née Webster; [[20 Desember]] [[1874]] – [[26 Desember]] [[1933]]) was 'n [[Engelse]] vrou wat, nadat sy [[akromegalie]] ontwikkel het, deur die byvertoning-kring getoer het as "die lelikste vrou ter wêreld".<ref name=nfa>{{Cite web|url=http://www.nfa.dept.shef.ac.uk/history/worlds_fair/extracts/1931–1940.html#fleetwood|title=National Fairground Archive – Extracts from ''World's Fair'', 1931–1940|last=|first=|date=2007|website=The University of Sheffield|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518091933/http://www.nfa.dept.shef.ac.uk/history/worlds_fair/extracts/1931-1940.html#fleetwood|archive-date=18 Mei 2015|access-date=16 Junie 2019}}</ref> == Vroeë jare == Mary Ann Webster was een van agt kinders wat in 'n werkersklasgesin in Plaistow, Oos-Londen, gebore is. Sy het later 'n [[verpleegster]] geword. In 1902 trou sy met Thomas Bevan<ref>"England and Wales Marriage Registration Index, 1837-2005," database, FamilySearch (https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:263B-WFY : 13 December 2014), Mary Ann Webster, 1902; from "England & Wales Marriages, 1837-2005," database, findmypast (http://www.findmypast.com : 2012); citing 1902, quarter 2, vol. 2A, p. 839, Bromley, Kent, England, General Register Office, Southport, England</ref> met wie sy vier kinders gehad het. Thomas Bevan is skielik in 1914 oorlede.<ref name=hartzman>{{cite book|last=Hartzman|first=Marc|title=American Sideshow: An Encyclopedia of History's Most Wondrous and Curiously Strange Performers|year=2006|publisher=Penguin|isbn=1-585-42530-3|page=121}}</ref> == Byvertoning loopbaan == Bevan het die simptome van akromegalie begin vertoon kort nadat sy getroud is, omstreeks die ouderdom van 32.<ref name="Eug2">American Philosophical Society. 6 Augustus 1924. "[http://www.eugenicsarchive.org/html/eugenics/static/images/833.html Mary Bevan and her children]". Besoek op 22 Augustus 2007.</ref> Sy het begin ly aan abnormale groei en gesigsvervorming, wat gelei het tot haar "huislike" voorkoms, tesame met erge hoofpyne en vervaagde sig. Ná die dood van haar man in 1914 het sy nie meer die inkomste gehad om haar en haar vier kinders te onderhou nie. Bevan het besluit om munt te slaan uit haar voorkoms en het deelgeneem aan 'n "Lelikste vrou"-kompetisie wat sy gewen het.<ref name="hartzman"/> In 1920 is sy deur Sam Gumpertz gehuur om in [[Coney Island]] se Dreamland-byvertoning te verskyn, 'n vorm van fratsvertoning, waar sy die grootste deel van die res van haar lewe deurgebring het. Sy het ook tot haar dood vir die Ringling Brothers Circus verskyn. Sy is by Brockley- en Ladywell-begraafplase begrawe. == Nalatingskap == In die vroeë 2000's is Bevan se beeld gebruik op 'n verjaardagkaartjie in die [[Verenigde Koninkryk]] wat deur Hallmark Cards gemaak is. Die kaart het verwys na die uitneemvertoning ''Blind Date''. 'n Klag is deur 'n Nederlandse geneesheer gemaak dat dit oneerbiedig was teenoor 'n vrou wat as gevolg van 'n siekte misvorm geraak het. Hallmark het ingestem dat dit onvanpas was en het voortgegaan om die verspreiding van die kaart te stop.<ref name="BMJ">Danzig, Jon. ''British Medical Journal''. 4 November 2006. "[http://ukpmc.ac.uk/articles/PMC1633789/reload=0;jsessionid=2CE74E25E7FCE401F9310D4CF8F95B43 Doctor protests at greeting card manufacturer making fun of woman with acromegaly]".</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Bevan, Mary Ann}} [[Kategorie:Rolprentregisseurs]] [[Kategorie:Geboortes in 1874]] [[Kategorie:Sterftes in 1933]] 61e0vzmwaqpc057t9094ctz6iv1je36 2516523 2516445 2022-07-31T18:06:08Z Sobaka 328 kategorie wikitext text/x-wiki [[Lêer:Mary Ann Bevan wearing a trench coat.jpg|duimnael|Mary Ann Bevan]] '''Mary Ann Bevan''' (née Webster; [[20 Desember]] [[1874]] – [[26 Desember]] [[1933]]) was 'n [[Engelse]] vrou wat, nadat sy [[akromegalie]] ontwikkel het, deur die byvertoning-kring getoer het as "die lelikste vrou ter wêreld".<ref name=nfa>{{Cite web|url=http://www.nfa.dept.shef.ac.uk/history/worlds_fair/extracts/1931–1940.html#fleetwood|title=National Fairground Archive – Extracts from ''World's Fair'', 1931–1940|last=|first=|date=2007|website=The University of Sheffield|archive-url=https://web.archive.org/web/20150518091933/http://www.nfa.dept.shef.ac.uk/history/worlds_fair/extracts/1931-1940.html#fleetwood|archive-date=18 Mei 2015|access-date=16 Junie 2019}}</ref> == Vroeë jare == Mary Ann Webster was een van agt kinders wat in 'n werkersklasgesin in Plaistow, Oos-Londen, gebore is. Sy het later 'n [[verpleegster]] geword. In 1902 trou sy met Thomas Bevan<ref>"England and Wales Marriage Registration Index, 1837-2005," database, FamilySearch (https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:263B-WFY : 13 December 2014), Mary Ann Webster, 1902; from "England & Wales Marriages, 1837-2005," database, findmypast (http://www.findmypast.com : 2012); citing 1902, quarter 2, vol. 2A, p. 839, Bromley, Kent, England, General Register Office, Southport, England</ref> met wie sy vier kinders gehad het. Thomas Bevan is skielik in 1914 oorlede.<ref name=hartzman>{{cite book|last=Hartzman|first=Marc|title=American Sideshow: An Encyclopedia of History's Most Wondrous and Curiously Strange Performers|year=2006|publisher=Penguin|isbn=1-585-42530-3|page=121}}</ref> == Byvertoning loopbaan == Bevan het die simptome van akromegalie begin vertoon kort nadat sy getroud is, omstreeks die ouderdom van 32.<ref name="Eug2">American Philosophical Society. 6 Augustus 1924. "[http://www.eugenicsarchive.org/html/eugenics/static/images/833.html Mary Bevan and her children]". Besoek op 22 Augustus 2007.</ref> Sy het begin ly aan abnormale groei en gesigsvervorming, wat gelei het tot haar "huislike" voorkoms, tesame met erge hoofpyne en vervaagde sig. Ná die dood van haar man in 1914 het sy nie meer die inkomste gehad om haar en haar vier kinders te onderhou nie. Bevan het besluit om munt te slaan uit haar voorkoms en het deelgeneem aan 'n "Lelikste vrou"-kompetisie wat sy gewen het.<ref name="hartzman"/> In 1920 is sy deur Sam Gumpertz gehuur om in [[Coney Island]] se Dreamland-byvertoning te verskyn, 'n vorm van fratsvertoning, waar sy die grootste deel van die res van haar lewe deurgebring het. Sy het ook tot haar dood vir die Ringling Brothers Circus verskyn. Sy is by Brockley- en Ladywell-begraafplase begrawe. == Nalatingskap == In die vroeë 2000's is Bevan se beeld gebruik op 'n verjaardagkaartjie in die [[Verenigde Koninkryk]] wat deur Hallmark Cards gemaak is. Die kaart het verwys na die uitneemvertoning ''Blind Date''. 'n Klag is deur 'n Nederlandse geneesheer gemaak dat dit oneerbiedig was teenoor 'n vrou wat as gevolg van 'n siekte misvorm geraak het. Hallmark het ingestem dat dit onvanpas was en het voortgegaan om die verspreiding van die kaart te stop.<ref name="BMJ">Danzig, Jon. ''British Medical Journal''. 4 November 2006. "[http://ukpmc.ac.uk/articles/PMC1633789/reload=0;jsessionid=2CE74E25E7FCE401F9310D4CF8F95B43 Doctor protests at greeting card manufacturer making fun of woman with acromegaly]".</ref> == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Bevan, Mary Ann}} [[Kategorie:Britte]] [[Kategorie:Geboortes in 1874]] [[Kategorie:Sterftes in 1933]] gllz2fe8el6y8xtqrftqk21ug80gdei 0 392456 2516439 2022-07-31T14:39:04Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel, geen foto nie! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = LC | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia virgata | authority = (Haw.) [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1927 | synonyms = * ''Antimima virgata'' <small>(Haw.) Dehn</small> * ''Mesembryanthemum compressum'' <small>Haw.</small> * ''Mesembryanthemum opulentum'' <small>L.Bolus</small> * ''Mesembryanthemum virgatum'' <small>Haw.</small> }} '''''Ruschia virgata''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan die [[Wes-Kaap]] is. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-366 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364542-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 32p40kt1oyoed4ct6wvb4jcpkigz844 2516469 2516439 2022-07-31T16:16:28Z Oesjaar 7467 /* Bronne */ Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = LC | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia virgata | authority = (Haw.) [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1927 | synonyms = * ''Antimima virgata'' <small>(Haw.) Dehn</small> * ''Mesembryanthemum compressum'' <small>Haw.</small> * ''Mesembryanthemum opulentum'' <small>L.Bolus</small> * ''Mesembryanthemum virgatum'' <small>Haw.</small> }} '''''Ruschia virgata''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan die [[Wes-Kaap]] is. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-366 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364542-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] nng4sit5f3hcz14bb9q2negs0roio1m 1 392457 2516441 2022-07-31T14:43:55Z Sobaka 328 Nuwe bladsy geskep met '{{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}}' wikitext text/x-wiki {{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}} 2v27w7bebgol2ym1cn6ibpmrzbxwbzv 0 392458 2516447 2022-07-31T15:04:32Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = EN | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia schollii | authority = (Salm-Dyck) Schwantes 1949 | synonyms =* ''Mesembryanthemum aduncum'' <small>Jacq.</small> * ''Mesembryanthemum multiflorum'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Mesembryanthemum recurvum'' <small>Haw.</small> * ''Mesembryanthemum schollii'' <small>Salm-Dyck</small> }} '''''Ruschia schollii''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [inheems]] aan die [[Wes-Kaap]] is en kom van [[Malmesbury]] tot by [[Caledon]] voor waar dit deel van die [[fynbos]] en [[renosterveld]] is. Dit het 'n voorkomsgebied van 4794 km² en daar is slegs tien gefragmenteerde subpopulasies oor nadat die [[spesie]] 80% van sy [[habitat]] afgestaan het aan gewasverbouing. Ontwikkeling by [[Durbanville]], [[Kuilsrivier]], [[Stellenbosch]] en [[Somerset-Wes]] het ook bygedra tot die verlore habitat en is steeds 'n bedreiging. [[Indringerplant]]e word ook 'n bedreiging. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-298 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364483-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] nzkdibyr4pyzkmo3wtpwt15opmq3ysv 2516448 2516447 2022-07-31T15:05:40Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = EN | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia schollii | authority = (Salm-Dyck) Schwantes 1949 | synonyms =* ''Mesembryanthemum aduncum'' <small>Jacq.</small> * ''Mesembryanthemum multiflorum'' <small>Eckl. & Zeyh.</small> * ''Mesembryanthemum recurvum'' <small>Haw.</small> * ''Mesembryanthemum schollii'' <small>Salm-Dyck</small> }} '''''Ruschia schollii''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan die [[Wes-Kaap]] is en kom van [[Malmesbury]] tot by [[Caledon]] voor waar dit deel van die [[fynbos]] en [[renosterveld]] is. Dit het 'n voorkomsgebied van 4794 km² en daar is slegs tien gefragmenteerde subpopulasies oor nadat die [[spesie]] 80% van sy [[habitat]] afgestaan het aan gewasverbouing. Ontwikkeling by [[Durbanville]], [[Kuilsrivier]], [[Stellenbosch]] en [[Somerset-Wes]] het ook bygedra tot die verlore habitat en is steeds 'n bedreiging. [[Indringerplant]]e word ook 'n bedreiging. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-298 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364483-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] 9lxtmngp8ajmav9dvpz8urosfhnc8pf 2516449 2516448 2022-07-31T15:06:49Z Oesjaar 7467 Skakel wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = EN | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia schollii | authority = (Salm-Dyck) Schwantes 1949 | synonyms =* ''Mesembryanthemum aduncum'' <small>Jacq.</small> * ''Mesembryanthemum multiflorum'' <small>[[Christian Friedrich Ecklon|Eckl.]] & [[Karl Ludwig Philipp Zeyher|Zeyh.]]</small> * ''Mesembryanthemum recurvum'' <small>Haw.</small> * ''Mesembryanthemum schollii'' <small>Salm-Dyck</small> }} '''''Ruschia schollii''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan die [[Wes-Kaap]] is en kom van [[Malmesbury]] tot by [[Caledon]] voor waar dit deel van die [[fynbos]] en [[renosterveld]] is. Dit het 'n voorkomsgebied van 4794 km² en daar is slegs tien gefragmenteerde subpopulasies oor nadat die [[spesie]] 80% van sy [[habitat]] afgestaan het aan gewasverbouing. Ontwikkeling by [[Durbanville]], [[Kuilsrivier]], [[Stellenbosch]] en [[Somerset-Wes]] het ook bygedra tot die verlore habitat en is steeds 'n bedreiging. [[Indringerplant]]e word ook 'n bedreiging. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-298 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364483-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] arued332gcdut830cw5gh43ka8vexoh 0 392459 2516455 2022-07-31T15:52:00Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = VU | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia strubeniae | authority = ([[Louisa Bolus|L.Bolus]]) Schwantes 1949 | synonyms =* ''Mesembryanthemum strubeniae'' <small>L.Bolus</small> }} '''''Ruschia strubeniae''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan die [[Wes-Kaap]] is en kom in die [[Piketberg]] en [[Perdeberg]] voor waar dit deel van die [[fynbos]] is. Daar is slegs vier subpopulasies en hulle word bedreig deur [[indringerplant]]e en die aanlê van wingerde. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-320 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364501-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] 49khacodp8vnyo6e5voekoqvovlcln2 2516468 2516455 2022-07-31T16:15:55Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = VU | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia strubeniae | authority = ([[Louisa Bolus|L.Bolus]]) Schwantes 1949 | synonyms =* ''Mesembryanthemum strubeniae'' <small>L.Bolus</small> }} '''''Ruschia strubeniae''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan die [[Wes-Kaap]] is en kom in die [[Piketberg]] en [[Perdeberg]] voor waar dit deel van die [[fynbos]] is. Daar is slegs vier subpopulasies en hulle word bedreig deur [[indringerplant]]e en die aanlê van wingerde. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-320 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364501-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] ogldpbrzc7fwppw37jfikj2dwgg6l8w 2516669 2516468 2022-08-01T09:59:28Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = geen | status = VU | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia strubeniae | authority = ([[Louisa Bolus|L.Bolus]]) Schwantes 1949 | synonyms =* ''Mesembryanthemum strubeniae'' <small>L.Bolus</small> }} '''''Ruschia strubeniae''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan die [[Wes-Kaap]] is en kom in die [[Piketberg]] en [[Perdeberg]] voor waar dit deel van die [[fynbos]] is. Daar is slegs vier subpopulasies en hulle word bedreig deur [[indringerplant]]e en die aanlê van wingerde. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-320 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364501-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] cx7rxnz9t1r409zbmzhp6y77byj8mrq 2516670 2516669 2022-08-01T10:00:17Z Rooiratel 90342 Wysigings deur [[Special:Contributions/Rooiratel|Rooiratel]] teruggerol na laaste weergawe deur [[User:Oesjaar|Oesjaar]] wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = VU | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia strubeniae | authority = ([[Louisa Bolus|L.Bolus]]) Schwantes 1949 | synonyms =* ''Mesembryanthemum strubeniae'' <small>L.Bolus</small> }} '''''Ruschia strubeniae''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan die [[Wes-Kaap]] is en kom in die [[Piketberg]] en [[Perdeberg]] voor waar dit deel van die [[fynbos]] is. Daar is slegs vier subpopulasies en hulle word bedreig deur [[indringerplant]]e en die aanlê van wingerde. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-320 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364501-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] ogldpbrzc7fwppw37jfikj2dwgg6l8w 0 392460 2516460 2022-07-31T15:59:54Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel, geen foto nie! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = LC | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia vanbredae | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1962 | synonyms = }} '''''Ruschia vanbredae''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] van [[Suid-Afrika]] en kom in die [[Oos-Kaap]] in die [[Langkloof]] naby [[Uniondale]] voor waar dit deel van die [[fynbos]] is. Die plant is [[endemies]] in Suid-Afika en word as seldsaam beskou. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-353 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:58056-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] l6d1asc3zxhk5wmhadhidbsm1klnery 2516467 2516460 2022-07-31T16:15:13Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = LC | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia vanbredae | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1962 | synonyms = }} '''''Ruschia vanbredae''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] van [[Suid-Afrika]] en is [[endemies]] in die [[Oos-Kaap]] waar dit in die [[Langkloof]] naby [[Uniondale]] voorkom. Dit is deel van die [[fynbos]] en word as seldsaam beskou. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-353 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:58056-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] r8jrj6pkorljz7mhbv45m28gsi0brr6 0 392461 2516464 2022-07-31T16:04:48Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = LC | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia vanderbergiae | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1935 | synonyms = }} '''''Ruschia vanderbergiae''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] van [[Suid-Afrika]] en kom in die [[Oos-Kaap]] voor. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-354 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364531-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] sz9eluxy566jm8bxt60plavcaun670q 2516466 2516464 2022-07-31T16:14:00Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = LC | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia vanderbergiae | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1935 | synonyms = }} '''''Ruschia vanderbergiae''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] van [[Suid-Afrika]] en is [[endemies]] in die [[Oos-Kaap]]. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-354 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364531-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] srd604o1txz66i8rj2cxw2dx51kb0xb 14 392463 2516512 2022-07-31T18:00:11Z SpesBona 2720 Nuwe kategorie wikitext text/x-wiki {{Broodkrummels}} [[Kategorie:Walliesers|Rugbyspelers]] [[Kategorie:Britse rugbyspelers]] [[Kategorie:Rugby in Wallis|Spelers rianjz1lvu38g0c3jab03fusgcundfm 0 392464 2516540 2022-07-31T19:14:01Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = VU | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia beaufortensis | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1934 | synonyms = }} '''''Ruschia beaufortensis''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] van [[Suid-Afrika]] en is [[endemies]] in die [[Wes-Kaap]] naby [[Beaufort-Wes]]. Die [[spesie]] kom in die [[Nama-Karoo]] voor. Die plant het 'n voorkomsgebied van 476 km² en daar is vyf subpopulasies. Die subpopulasies buite die [[Karoo- Nasionale Park]] word bedreig deur [[uraan]] mynbouaktiwiteite. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-22 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364210-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] fv99sunet9ynun19du48bmq1w6l7n2n 0 392465 2516543 2022-07-31T19:24:18Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = EX | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia amicorum | authority = ([[Louisa Bolus|L.Bolus]]) Schwantes 1927 | synonyms =* ''Mesembryanthemum amicorum'' <small>L.Bolus</small> }} '''''Ruschia amicorum''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] van [[Suid-Afrika]] en is [[endemies]] in die [[Wes-Kaap]]. Dit het van [[Montagu]] tot [[Worcester]] voorgekom in 'n voorkomsgebied van 97 km². Die plant is laas in die 1960's gesien en word as uitgestorwe beskou. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-10 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364196-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] j3i1jtkcujuz0a7rs55b3oi9a90iu0d 4 392466 2516545 2022-07-31T19:31:23Z SpesBona 2720 + [[Lêer:Coconuts - single and cracked open.jpg]] wikitext text/x-wiki Ryp [[Kokospalm|kokosneute]] (''Cocos nucifera''), in sy dop en oopgebars. Gekweek in die [[Dominikaanse Republiek]]. {{Omraam|Coconuts - single and cracked open.jpg|400px|links|Ryp kokosneute (''Cocos nucifera''), in sy dop en oopgebars. Gekweek in die Dominikaanse Republiek.}} t3gml27catji5lgsjxzxv7j9cl91h9z 0 392467 2516555 2022-07-31T19:41:39Z Sobaka 328 Begin 'n nuwe artikel, nog besigǃ wikitext text/x-wiki '''Robert Gerard Sands''' (Iers: Roibeárd Gearóid Ó Seachnasaigh;<ref>{{cite web |url=http://www.nuzhound.com/articles/Irelandclick/arts2006/mar6_cage_eleven__OHearn_book.php |title=Legacy of Cage Eleven |publisher=Nuzhound.com |access-date=26 April 2010}}</ref> [[9 Maart]] [[1954]] – [[5 Mei]] [[1981]]) was 'n lid van die Provisionele [[Ierse Republikeinse Leër]] (IRA) wat aan hongerstaking gesterf het terwyl hy in die tronk Maze in [[Noord-Ierland]] gevange gehou is. Sands het gehelp om die 1976-bomaanval op die Balmoral Furniture Company in Dunmurry te beplan, wat gevolg is deur 'n skietgeveg met die Royal Ulster Constabulary. Sands is gearresteer terwyl hy probeer ontsnap het en tot 14 jaar gevonnis vir die besit van [[vuurwapen]]s. Hy was die leier van die 1981-hongerstaking waarin Ierse republikeinse gevangenes betoog het teen die verwydering van Spesiale Kategorie Status. Tydens Sands se staking is hy tot die Britse parlement verkies as 'n Anti H-Block kandidaat.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/northern_ireland/understanding/events/hunger_strike.stm |title=Hunger Strike 1980–82|work=BBC News|access-date=26 April 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://cain.ulst.ac.uk/issues/politics/election/rwby1981a.htm|title=CAIN: Politics: Elections: Westminster By-election (NI) Thursday 9 April 1981|publisher=Cain.ulst.ac.uk|date=9 April 1981|access-date=26 April 2010}}</ref> Sy dood en dié van nege ander hongerstakers is gevolg deur 'n nuwe oplewing van IRA-werwing en -aktiwiteit. Internasionale mediadekking het aandag gebring aan die hongerstakers, en die republikeinse beweging in die algemeen, wat beide lof en kritiek ontlok het.{{sfn|Beresford|1987|pages=131-132}} == Verwysings == {{Verwysings}} 7o6ekxplv5xmruf8vyfhz927aztkhxn 2516556 2516555 2022-07-31T19:44:08Z Sobaka 328 Beeld wikitext text/x-wiki [[Lêer:Bobby sands mural in belfast320.jpg|duimnael|Bobby Sands muurskildery in [[Belfast]], 2006.]] '''Robert Gerard Sands''' (Iers: Roibeárd Gearóid Ó Seachnasaigh;<ref>{{cite web |url=http://www.nuzhound.com/articles/Irelandclick/arts2006/mar6_cage_eleven__OHearn_book.php |title=Legacy of Cage Eleven |publisher=Nuzhound.com |access-date=26 April 2010}}</ref> [[9 Maart]] [[1954]] – [[5 Mei]] [[1981]]) was 'n lid van die Provisionele [[Ierse Republikeinse Leër]] (IRA) wat aan hongerstaking gesterf het terwyl hy in die tronk Maze in [[Noord-Ierland]] gevange gehou is. Sands het gehelp om die 1976-bomaanval op die Balmoral Furniture Company in Dunmurry te beplan, wat gevolg is deur 'n skietgeveg met die Royal Ulster Constabulary. Sands is gearresteer terwyl hy probeer ontsnap het en tot 14 jaar gevonnis vir die besit van [[vuurwapen]]s. Hy was die leier van die 1981-hongerstaking waarin Ierse republikeinse gevangenes betoog het teen die verwydering van Spesiale Kategorie Status. Tydens Sands se staking is hy tot die Britse parlement verkies as 'n Anti H-Block kandidaat.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/northern_ireland/understanding/events/hunger_strike.stm |title=Hunger Strike 1980–82|work=BBC News|access-date=26 April 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://cain.ulst.ac.uk/issues/politics/election/rwby1981a.htm|title=CAIN: Politics: Elections: Westminster By-election (NI) Thursday 9 April 1981|publisher=Cain.ulst.ac.uk|date=9 April 1981|access-date=26 April 2010}}</ref> Sy dood en dié van nege ander hongerstakers is gevolg deur 'n nuwe oplewing van IRA-werwing en -aktiwiteit. Internasionale mediadekking het aandag gebring aan die hongerstakers, en die republikeinse beweging in die algemeen, wat beide lof en kritiek ontlok het.{{sfn|Beresford|1987|pages=131-132}} == Verwysings == {{Verwysings}} eerk0zgtrv69gr8l2pzfwzole63v3l0 2516557 2516556 2022-07-31T19:48:36Z Sobaka 328 kategorie wikitext text/x-wiki [[Lêer:Bobby sands mural in belfast320.jpg|duimnael|Bobby Sands muurskildery in [[Belfast]], 2006.]] '''Robert Gerard Sands''' (Iers: Roibeárd Gearóid Ó Seachnasaigh;<ref>{{cite web |url=http://www.nuzhound.com/articles/Irelandclick/arts2006/mar6_cage_eleven__OHearn_book.php |title=Legacy of Cage Eleven |publisher=Nuzhound.com |access-date=26 April 2010}}</ref> [[9 Maart]] [[1954]] – [[5 Mei]] [[1981]]) was 'n lid van die Provisionele [[Ierse Republikeinse Leër]] (IRA) wat aan hongerstaking gesterf het terwyl hy in die tronk Maze in [[Noord-Ierland]] gevange gehou is. Sands het gehelp om die 1976-bomaanval op die Balmoral Furniture Company in Dunmurry te beplan, wat gevolg is deur 'n skietgeveg met die Royal Ulster Constabulary. Sands is gearresteer terwyl hy probeer ontsnap het en tot 14 jaar gevonnis vir die besit van [[vuurwapen]]s. Hy was die leier van die 1981-hongerstaking waarin Ierse republikeinse gevangenes betoog het teen die verwydering van Spesiale Kategorie Status. Tydens Sands se staking is hy tot die Britse parlement verkies as 'n Anti H-Block kandidaat.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/northern_ireland/understanding/events/hunger_strike.stm |title=Hunger Strike 1980–82|work=BBC News|access-date=26 April 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://cain.ulst.ac.uk/issues/politics/election/rwby1981a.htm|title=CAIN: Politics: Elections: Westminster By-election (NI) Thursday 9 April 1981|publisher=Cain.ulst.ac.uk|date=9 April 1981|access-date=26 April 2010}}</ref> Sy dood en dié van nege ander hongerstakers is gevolg deur 'n nuwe oplewing van IRA-werwing en -aktiwiteit. Internasionale mediadekking het aandag gebring aan die hongerstakers, en die republikeinse beweging in die algemeen, wat beide lof en kritiek ontlok het.{{sfn|Beresford|1987|pages=131-132}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Sands, Bobby}} [[Kategorie:Iere]] [[Kategorie:Geboortes in 1954]] [[Kategorie:Sterftes in 1981]] dfr17glvcp5pjx3bm5grw2zqm7ekaqe 2516595 2516557 2022-08-01T05:26:50Z 105.184.178.179 Grammatika gekorrigeer wikitext text/x-wiki [[Lêer:Bobby sands mural in belfast320.jpg|duimnael|Bobby Sands muurskildery in [[Belfast]], 2006.]] '''Robert Gerard Sands''' (Iers: Roibeárd Gearóid Ó Seachnasaigh;<ref>{{cite web |url=http://www.nuzhound.com/articles/Irelandclick/arts2006/mar6_cage_eleven__OHearn_book.php |title=Legacy of Cage Eleven |publisher=Nuzhound.com |access-date=26 April 2010}}</ref> [[9 Maart]] [[1954]] – [[5 Mei]] [[1981]]) was 'n lid van die Provisionele [[Ierse Republikeinse Leër]] (IRA) wat aan hongerstaking gesterf het terwyl hy in die Maze tronk in [[Noord-Ierland]] gevange gehou is. Sands het gehelp om die 1976-bomaanval op die Balmoral Furniture Company in Dunmurry te beplan, wat gevolg is deur 'n skietgeveg met die Royal Ulster Constabulary. Sands is gearresteer terwyl hy probeer ontsnap het en tot 14 jaar gevonnis vir die besit van [[vuurwapen]]s. Hy was die leier van die 1981-hongerstaking waarin Ierse republikeinse gevangenes betoog het teen die verwydering van Spesiale Kategorie Status. Tydens Sands se staking is hy tot die Britse parlement verkies as 'n Anti H-Block kandidaat.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/hi/english/static/northern_ireland/understanding/events/hunger_strike.stm |title=Hunger Strike 1980–82|work=BBC News|access-date=26 April 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://cain.ulst.ac.uk/issues/politics/election/rwby1981a.htm|title=CAIN: Politics: Elections: Westminster By-election (NI) Thursday 9 April 1981|publisher=Cain.ulst.ac.uk|date=9 April 1981|access-date=26 April 2010}}</ref> Sy dood en dié van nege ander hongerstakers is gevolg deur 'n nuwe oplewing van IRA-werwing en -aktiwiteit. Internasionale mediadekking het aandag gebring aan die hongerstakers, en die republikeinse beweging in die algemeen, wat beide lof en kritiek ontlok het.{{sfn|Beresford|1987|pages=131-132}} == Verwysings == {{Verwysings}} {{Normdata}} {{DEFAULTSORT:Sands, Bobby}} [[Kategorie:Iere]] [[Kategorie:Geboortes in 1954]] [[Kategorie:Sterftes in 1981]] efdvfazg672m6ov8pjf9r10ihwclj4o 1 392468 2516558 2022-07-31T19:50:02Z Sobaka 328 Nuwe bladsy geskep met '{{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}}' wikitext text/x-wiki {{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}} 2v27w7bebgol2ym1cn6ibpmrzbxwbzv 0 392469 2516559 2022-07-31T19:50:36Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = EN | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia cupulata | authority = ([[Louisa Bolus|L.Bolus]]) Schwantes 1927 | synonyms =* ''Mesembryanthemum cupulatum'' <small>L.Bolus</small> }} '''''Ruschia cupulata''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan die [[Wes-Kaap]] is en kom van [[Saldanha]] tot by [[Jacobsbaai]] voor waar dit deel van die [[sandveld]] is. Die [[spesie]] het 'n voorkomsgebied van 424 km². Daar is slegs vier tot vyf subpopulasies en hulle word bedreig deur ontwikkeling aan die kus. Slegs die subpopulasies in die [[Weskus- Nasionale Park]] is veilig en word nie bedreig nie. By [[Langebaan]] is die plant moontlik reeds uitgestorwe, == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-70 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364234-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] mno08n3j36ptj8orf6hitgglql2f7ha 0 392470 2516564 2022-07-31T20:06:06Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = CR | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia densiflora | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1966 | synonyms = }} '''''Ruschia densiflora''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] van [[Suid-Afrika]] en is [[endemies]] in die [[Wes-Kaap]]. Dit kom van [[Lambertsbaai]] tot by [[Clanwilliam]] voor in 'n voorkomsgebied van kleiner as 100 km² en is deel van die [[fynbos]]. Daar twee van die drie subpopulasies is uitgewis deur aartappel boerdery. Die oorblywende populasie word kleiner as gevolg sy hanbitat wat agteruitgaan, dit is op 'n padskouer naby Clanwilliam. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-83 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:58004-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] qw8cqwaefvakohzvxwvgqannwk1v3is 2516567 2516564 2022-07-31T20:06:29Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = CR | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia densiflora | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1966 | synonyms = }} '''''Ruschia densiflora''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] van [[Suid-Afrika]] en is [[endemies]] in die [[Wes-Kaap]]. Dit kom van [[Lambertsbaai]] tot by [[Clanwilliam]] voor in 'n voorkomsgebied van kleiner as 100 km² en is deel van die [[fynbos]]. Twee van die drie subpopulasies is reeds uitgewis deur aartappel boerdery. Die oorblywende populasie word kleiner as gevolg sy hanbitat wat agteruitgaan, dit is op 'n padskouer naby Clanwilliam. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-83 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:58004-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] 0kyv9ipjttxyufphkyt2jji5cgwck2e 2516570 2516567 2022-07-31T20:06:49Z Oesjaar 7467 Verbeter wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = CR | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia densiflora | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1966 | synonyms = }} '''''Ruschia densiflora''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] van [[Suid-Afrika]] en is [[endemies]] in die [[Wes-Kaap]]. Dit kom van [[Lambertsbaai]] tot by [[Clanwilliam]] voor in 'n voorkomsgebied van kleiner as 100 km² en is deel van die [[fynbos]]. Twee van die drie subpopulasies is reeds uitgewis deur aartappel boerdery. Die oorblywende populasie word kleiner as gevolg sy habitat wat agteruitgaan, dit is op 'n padskouer naby Clanwilliam. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-83 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:58004-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] 6rc6ixw5xpyflx1gel9awt0eqivck76 3 392471 2516593 2022-08-01T03:51:54Z MdsShakil 132166 MdsShakil het bladsy [[Gebruikerbespreking:Adamajreynolds]] na [[Gebruikerbespreking:Asyncadr]] geskuif: Bladsy is outomaties geskuif na hernoeming van gebruiker "[[Spesiaal:CentralAuth/Adamajreynolds|Adamajreynolds]]" na "[[Spesiaal:CentralAuth/Asyncadr|Asyncadr]]" wikitext text/x-wiki #AANSTUUR [[Gebruikerbespreking:Asyncadr]] dgjfgz8w789gr4y37eld4c1h19a0gwg 0 392472 2516611 2022-08-01T06:26:54Z Oesjaar 7467 Nuwe artikel! wikitext text/x-wiki {{skuinse titel}} {{Spesieboks | name = <!-- Afrikaanse naam --> | image = | status = LC | status_system = iucn3.1 | taxon = Ruschia elineata | authority = [[Louisa Bolus|L.Bolus]] 1929 | synonyms =* ''Mesembryanthemum elineatum'' <small>(L.Bolus) N.E.Br.</small> }} '''''Ruschia elineata''''' is 'n [[vetplant]] uit die [[vygies|vygiefamilie]] wat [[endemies]] aan [[Suid-Afrika]] is en kom in die [[Noord-Kaap]] voor. == Bronne == * [http://redlist.sanbi.org/species.php?species=163-101 REDLIST Sanbi] * [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:364288-1 Plants of the World Online] {{Taksonbalk}} [[Kategorie:Ruschia]] [[Kategorie:Flora van Suid-Afrika]] [[Kategorie:Endemiese plante van Suid-Afrika]] ozy3hlcaxbigj003euqfrvr7ueig2te 10 392473 2516616 2022-08-01T06:57:29Z Rooiratel 90342 Nuwe bladsy geskep met '{{Don't edit this line {{{machine code|}}} |rank=genus |link=Conyza |parent=Conyzinae |refs=<!--Shown on this page only; don't include <ref> tags --> }}' wikitext text/x-wiki {{Don't edit this line {{{machine code|}}} |rank=genus |link=Conyza |parent=Conyzinae |refs=<!--Shown on this page only; don't include <ref> tags --> }} 3kl5fezdg1vva1o4bsewyhx4lgetzt2 10 392474 2516617 2022-08-01T06:58:15Z Rooiratel 90342 Nuwe bladsy geskep met '{{Don't edit this line {{{machine code|}}} |rank=subtribus |link=Conyzinae |parent=Astereae |refs= <!--Shown on this page only; don't include <ref> tags --> }}' wikitext text/x-wiki {{Don't edit this line {{{machine code|}}} |rank=subtribus |link=Conyzinae |parent=Astereae |refs= <!--Shown on this page only; don't include <ref> tags --> }} nqfwmsbl8ozla9xarp23wt1jvwiekqp 10 392475 2516622 2022-08-01T07:06:07Z Rooiratel 90342 Nuwe bladsy geskep met '{{Don't edit this line {{{machine code|}}} |rank=genus |link=Cleistanthus |parent=Pseudolachnostylidinae |refs= }}' wikitext text/x-wiki {{Don't edit this line {{{machine code|}}} |rank=genus |link=Cleistanthus |parent=Pseudolachnostylidinae |refs= }} 1guxsxbvg3qgqssdyqqfix1m6gbjaw3 10 392476 2516623 2022-08-01T07:06:54Z Rooiratel 90342 Nuwe bladsy geskep met '{{Don't edit this line {{{machine code|}}} |rank=subtribus |link=Pseudolachnostylidinae |parent=Bridelieae |refs= <!--Shown on this page only; don't include <ref> tags --> }}' wikitext text/x-wiki {{Don't edit this line {{{machine code|}}} |rank=subtribus |link=Pseudolachnostylidinae |parent=Bridelieae |refs= <!--Shown on this page only; don't include <ref> tags --> }} 0vncpjp9cyotfpaam00vyer6p1r56js 10 392477 2516631 2022-08-01T07:17:38Z Rooiratel 90342 Nuwe bladsy geskep met '{{Don't edit this line {{{machine code|}}} |rank=genus |link=Nidorella |parent=Grangeinae |refs= <!--Shown on this page only; don't include <ref> tags --> }}' wikitext text/x-wiki {{Don't edit this line {{{machine code|}}} |rank=genus |link=Nidorella |parent=Grangeinae |refs= <!--Shown on this page only; don't include <ref> tags --> }} 8a21bbf30vubn75kxl3q9jp007gwxl4 10 392478 2516632 2022-08-01T07:18:11Z Rooiratel 90342 Nuwe bladsy geskep met '{{Don't edit this line {{{machine code|}}} |rank=subtribus |link=Grangeinae |parent=Astereae |refs= <!--Shown on this page only; don't include <ref> tags --> }}' wikitext text/x-wiki {{Don't edit this line {{{machine code|}}} |rank=subtribus |link=Grangeinae |parent=Astereae |refs= <!--Shown on this page only; don't include <ref> tags --> }} oqm1y3mq68a75u4jatmaj5wha35qwlj 14 392479 2516659 2022-08-01T09:00:42Z Rooiratel 90342 Nuwe bladsy geskep met '[[Kategorie:Geboortes in die 910's]]' wikitext text/x-wiki [[Kategorie:Geboortes in die 910's]] 1lqz5uk4cw2b9lesfwcuzbz224ro61u 2516660 2516659 2022-08-01T09:02:16Z Rooiratel 90342 wikitext text/x-wiki {{Geboortejare|91|3}} [[Kategorie:Geboortes in die 910's]] lw4p68h0w7ehr2p2dtaekkovevabb97 14 392480 2516665 2022-08-01T09:46:09Z Rooiratel 90342 Nuwe bladsy geskep met '{{Sterftejare|95|6}} {{Commons-kategorie|956 deaths|Sterftes in 956}}' wikitext text/x-wiki {{Sterftejare|95|6}} {{Commons-kategorie|956 deaths|Sterftes in 956}} n2vlgep2tz9s543uvgj6ekbrjggvttf 1 392481 2516667 2022-08-01T09:48:46Z Rooiratel 90342 sjablone wikitext text/x-wiki {{Kop van besprekingsbladsy}} {{Bladtrekke}} 2v27w7bebgol2ym1cn6ibpmrzbxwbzv 3 392482 2516684 2022-08-01T10:56:27Z Oesjaar 7467 /* Welkom! */ nuwe afdeling wikitext text/x-wiki == Welkom! == {{welkom}} Welkom hier by ons! Groete! [[Gebruiker:Oesjaar|Oesjaar]] ([[Gebruikerbespreking:Oesjaar|kontak]]) 10:56, 1 Augustus 2022 (UTC) ncxz57o6zx7m0zvpizpdh4vl3g9dv8e 2 392483 2516685 2022-08-01T10:57:01Z Oesjaar 7467 Vertel ons van jouself! wikitext text/x-wiki Vertel ons van jouself! 84qbmu2rixijgnyzciy3g2t62t9c60m 0 392484 2516687 2022-08-01T11:09:32Z CarCrazedAlex586 115108 Geskep deur die bladsy "[[:en:Special:Redirect/revision/1100908376|Cadillac CTS]]" te vertaal wikitext text/x-wiki Die '''Cadillac CTS''' (<nowiki><b id="mwEg">C</b></nowiki>atera '''Touring''' Sedan) is 'n uitvoerende motor wat van 2003 tot 2019 oor drie generasies deur [[General Motors]] vervaardig en bemark is. Histories was dit soortgelyk aan motors op die kompakte luukse spektrum geprys; maar dit was nog altyd na aan sy middelgrootte mededingers. Die derde generasie ding regstreeks met die middelslag luukse motors mee. Aanvanklik slegs as 'n 4-deur-sedan op die GM Sigma-platform beskikbaar, het GM die tweede generasie CTS in drie bakstyle aangebied: 4-deur-sedan, 2-deur-koepee en 5-deur-sportwa wat ook die Sigma-platform gebruik - en die derde generasie is slegs as 'n sedan aangebied, met 'n uitgerekte weergawe van die GM Alpha-platform . Die derdegenerasie-CTS se indirekte opvolger is die kleiner CT5, wat, soos die eerste- en tweedegenerasie-CTS, die BMW 3-reeks en Mercedes-Benz C-klas aandurf, terwyl sy 5-reeks/E-klas-grootte behoue bly. Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp, wat die produksiedebuut van 'n ontwerptaal (bemark as "Art and Science") merk wat die eerste keer op die Evoq-konsepmotor gesien is. Bob Boniface en Robin Krieg het die buitekant van die derde generasie CTS ontwerp. {{TOClimit|3}} == CTS-V == Die '''Cadillac CTS-V''' is 'n hoëprestasie-weergawe van die Cadillac CTS. <ref>{{Cite web|url=http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|title=Redesigned Cadillac|archive-url=https://archive.today/20130624165936/http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|archive-date=June 24, 2013|access-date=June 8, 2013}}</ref> Die CTS-V-reeks sluit drie bakwerkstyle in, wat almal 'n stootstang OHK V-8-enjin en 'n sport-gestemde vering het. Die vierdeur CTS-V-sedan is in 2004 bekendgestel, en die CTS-V-sportwa en koepee is in 2010 vir die 2011-modeljaar bekendgestel. Die sedan ding mee in die Noord-Amerikaanse verbruikersmark teen ander hoëprestasie luukse sedans en "eggo" hul kwaliteit, maar is 'n meer bekostigbare opsie as mededingers soos die Audi RS6, BMW M5 en [[Mercedes-Benz E-klas|Mercedes E63 AMG]] . <ref>{{Cite web|url=http://www.caranddriver.com/reviews/2014-cadillac-cts-vsport-twin-turbo-v-6-test-review-technology-doesnt-come-free-page-2|title=Technology Doesn't Come Free|date=September 16, 2013|website=Car and Driver}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|title=2011 CTS-V High Performance Luxury Sport Sedan Comparison|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20110511103033/http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|archive-date=May 11, 2011|access-date=May 9, 2011}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|title=THE ALL-NEW 2011 CTS-V SEDAN|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20101223120227/http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|archive-date=December 23, 2010|access-date=May 9, 2011}}</ref> Die tweede generasie CTS-V sedan, koepee en stasiewa is deur 2014 verkoop, gelyktydig met die derde generasie standaard sedan, totdat die derde generasie CTS-V gereed was. <ref>{{Cite web|url=http://gmauthority.com/blog/2013/05/2014-cadillac-cts-v-sedan-continues-with-color-changes-rpo-central/|title=2014 CTS-V Sedan Updates, Information|last=GM Authority Staff|date=May 26, 2013|publisher=GM Authority|access-date=June 14, 2016}}</ref> Die motor is gestaak en in 2019 deur die CT5–V Blackwing vervang. == Eerste generasie (2003) == Die CTS-sedan, wat vroeg in 2002 as 'n 2003-model bekendgestel is, is gebou op GM se nuwe agterwielaangedrewe Sigma-platform en het 'n volledig onafhanklike vering gehad. Dit was die eerste Cadillac wat aangebied is met 'n [[handratkas]] sedert die 1988 Cimarron . Die CTS is ontwerp as 'n plaasvervanger vir die [[Opel]] -gebaseerde Catera . Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp en hierdie voertuig was die produksiedebuut van die "Art and Science" -ontwerptaal wat die eerste keer op die Evoq- konsepmotor gesien is. <ref name="edmunds">{{Cite web|url=http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|title=Cadillac History|website=Edmunds.com|publisher=Edmunds|archive-url=https://web.archive.org/web/20090403135013/http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|archive-date=April 3, 2009|access-date=April 21, 2007}}</ref> CTS-voertuie word by GM se Lansing Grand River Assembly in Lansing, Michigan, gebou. Oorspronklik aangedryf deur 'n 3,2-L LA3 V6 wat 220 pk (164 kW) lewer, het die CTS in 2004 'n opgedateerde 3.6 L DOHC V6 met veranderlike kleptydreëling as opsie ontvang, wat 255 pk (190 kW) en 252 lb⋅ft (342 N⋅m) se wringkrag gelewer het. Die 3,2-L-enjin het in 2005 uit produksie gegaan, toe 'n nuwe 2,8-L-weergawe van die DOHN V6 in 'n intreevlakweergawe van die CTS verskyn het. In Europa het die 2,8 L die vorige intreevlak-2,6 L-enjin vervang.<div style="text-align:center; text-align:left;"><gallery> Lêer:Cadillac CTS 002.JPG|Japannese CTS Lêer:CTS interior.jpg|Binne Lêer:Cadillac CTS China 2016-04-07.jpg|Chinese CTS </gallery></div> [[Kategorie:AS1-bronne in Russies (ru)]] 1eoi3eev2opjrrg4y95kl810siweuub 2516688 2516687 2022-08-01T11:12:53Z CarCrazedAlex586 115108 wikitext text/x-wiki Die '''Cadillac CTS''' (<b>C</b>atera '''Touring''' Sedan) is 'n uitvoerende motor wat van 2003 tot 2019 oor drie generasies deur [[General Motors]] vervaardig en bemark is. Histories was dit soortgelyk aan motors op die kompakte luukse spektrum geprys; maar dit was nog altyd na aan sy middelgrootte mededingers. Die derde generasie ding regstreeks met die middelslag luukse motors mee. Aanvanklik slegs as 'n 4-deur-sedan op die GM Sigma-platform beskikbaar, het GM die tweede generasie CTS in drie bakstyle aangebied: 4-deur-sedan, 2-deur-koepee en 5-deur-sportwa wat ook die Sigma-platform gebruik - en die derde generasie is slegs as 'n sedan aangebied, met 'n uitgerekte weergawe van die GM Alpha-platform . Die derdegenerasie-CTS se indirekte opvolger is die kleiner CT5, wat, soos die eerste- en tweedegenerasie-CTS, die BMW 3-reeks en Mercedes-Benz C-klas aandurf, terwyl sy 5-reeks/E-klas-grootte behoue bly. Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp, wat die produksiedebuut van 'n ontwerptaal (bemark as "Art and Science") merk wat die eerste keer op die Evoq-konsepmotor gesien is. Bob Boniface en Robin Krieg het die buitekant van die derde generasie CTS ontwerp. {{TOClimit|3}} == CTS-V == Die '''Cadillac CTS-V''' is 'n hoëprestasie-weergawe van die Cadillac CTS. <ref>{{Cite web|url=http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|title=Redesigned Cadillac|archive-url=https://archive.today/20130624165936/http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|archive-date=June 24, 2013|access-date=June 8, 2013}}</ref> Die CTS-V-reeks sluit drie bakwerkstyle in, wat almal 'n stootstang OHK V-8-enjin en 'n sport-gestemde vering het. Die vierdeur CTS-V-sedan is in 2004 bekendgestel, en die CTS-V-sportwa en koepee is in 2010 vir die 2011-modeljaar bekendgestel. Die sedan ding mee in die Noord-Amerikaanse verbruikersmark teen ander hoëprestasie luukse sedans en "eggo" hul kwaliteit, maar is 'n meer bekostigbare opsie as mededingers soos die Audi RS6, BMW M5 en [[Mercedes-Benz E-klas|Mercedes E63 AMG]] . <ref>{{Cite web|url=http://www.caranddriver.com/reviews/2014-cadillac-cts-vsport-twin-turbo-v-6-test-review-technology-doesnt-come-free-page-2|title=Technology Doesn't Come Free|date=September 16, 2013|website=Car and Driver}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|title=2011 CTS-V High Performance Luxury Sport Sedan Comparison|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20110511103033/http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|archive-date=May 11, 2011|access-date=May 9, 2011}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|title=THE ALL-NEW 2011 CTS-V SEDAN|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20101223120227/http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|archive-date=December 23, 2010|access-date=May 9, 2011}}</ref> Die tweede generasie CTS-V sedan, koepee en stasiewa is deur 2014 verkoop, gelyktydig met die derde generasie standaard sedan, totdat die derde generasie CTS-V gereed was. <ref>{{Cite web|url=http://gmauthority.com/blog/2013/05/2014-cadillac-cts-v-sedan-continues-with-color-changes-rpo-central/|title=2014 CTS-V Sedan Updates, Information|last=GM Authority Staff|date=May 26, 2013|publisher=GM Authority|access-date=June 14, 2016}}</ref> Die motor is gestaak en in 2019 deur die CT5–V Blackwing vervang. == Eerste generasie (2003) == Die CTS-sedan, wat vroeg in 2002 as 'n 2003-model bekendgestel is, is gebou op GM se nuwe agterwielaangedrewe Sigma-platform en het 'n volledig onafhanklike vering gehad. Dit was die eerste Cadillac wat aangebied is met 'n [[handratkas]] sedert die 1988 Cimarron . Die CTS is ontwerp as 'n plaasvervanger vir die [[Opel]] -gebaseerde Catera . Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp en hierdie voertuig was die produksiedebuut van die "Art and Science" -ontwerptaal wat die eerste keer op die Evoq- konsepmotor gesien is. <ref name="edmunds">{{Cite web|url=http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|title=Cadillac History|website=Edmunds.com|publisher=Edmunds|archive-url=https://web.archive.org/web/20090403135013/http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|archive-date=April 3, 2009|access-date=April 21, 2007}}</ref> CTS-voertuie word by GM se Lansing Grand River Assembly in Lansing, Michigan, gebou. Oorspronklik aangedryf deur 'n 3,2-L LA3 V6 wat 220 pk (164 kW) lewer, het die CTS in 2004 'n opgedateerde 3.6 L DOHC V6 met veranderlike kleptydreëling as opsie ontvang, wat 255 pk (190 kW) en 252 lb⋅ft (342 N⋅m) se wringkrag gelewer het. Die 3,2-L-enjin het in 2005 uit produksie gegaan, toe 'n nuwe 2,8-L-weergawe van die DOHN V6 in 'n intreevlakweergawe van die CTS verskyn het. In Europa het die 2,8 L die vorige intreevlak-2,6 L-enjin vervang.<div style="text-align:center; text-align:left;"><gallery> Lêer:Cadillac CTS 002.JPG|Japannese CTS Lêer:CTS interior.jpg|Binne Lêer:Cadillac CTS China 2016-04-07.jpg|Chinese CTS </gallery></div> [[Kategorie:AS1-bronne in Russies (ru)]] ctox4p1vvjiuc4r4kccy54mdyb55d6v 2516690 2516688 2022-08-01T11:17:23Z CarCrazedAlex586 115108 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Cadillac CTS|image=2008 Cadillac CTS -- NHTSA 1.jpg|caption=Tweede generasie Cadillac CTS|manufacturer=[[Cadillac]] ([[General Motors]])|production=2002–2019|model_years=2003–2019|class=Middelslag luukse motor}} Die '''Cadillac CTS''' (<b>C</b>atera '''Touring''' Sedan) is 'n middelslag luukse motor wat van 2003 tot 2019 oor drie generasies deur [[General Motors]] vervaardig en bemark is. Histories was dit soortgelyk aan motors op die kompakte luukse spektrum geprys; maar dit was nog altyd na aan sy middelgrootte mededingers. Die derde generasie ding regstreeks met die middelslag luukse motors mee. Aanvanklik slegs as 'n 4-deur-sedan op die GM Sigma-platform beskikbaar, het GM die tweede generasie CTS in drie bakstyle aangebied: 4-deur-sedan, 2-deur-koepee en 5-deur-sportwa wat ook die Sigma-platform gebruik - en die derde generasie is slegs as 'n sedan aangebied, met 'n uitgerekte weergawe van die GM Alpha-platform . Die derdegenerasie-CTS se indirekte opvolger is die kleiner CT5, wat, soos die eerste- en tweedegenerasie-CTS, die BMW 3-reeks en Mercedes-Benz C-klas aandurf, terwyl sy 5-reeks/E-klas-grootte behoue bly. Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp, wat die produksiedebuut van 'n ontwerptaal (bemark as "Art and Science") merk wat die eerste keer op die Evoq-konsepmotor gesien is. Bob Boniface en Robin Krieg het die buitekant van die derde generasie CTS ontwerp. {{TOClimit|3}} == CTS-V == Die '''Cadillac CTS-V''' is 'n hoëprestasie-weergawe van die Cadillac CTS. <ref>{{Cite web|url=http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|title=Redesigned Cadillac|archive-url=https://archive.today/20130624165936/http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|archive-date=June 24, 2013|access-date=June 8, 2013}}</ref> Die CTS-V-reeks sluit drie bakwerkstyle in, wat almal 'n stootstang OHK V-8-enjin en 'n sport-gestemde vering het. Die vierdeur CTS-V-sedan is in 2004 bekendgestel, en die CTS-V-sportwa en koepee is in 2010 vir die 2011-modeljaar bekendgestel. Die sedan ding mee in die Noord-Amerikaanse verbruikersmark teen ander hoëprestasie luukse sedans en "eggo" hul kwaliteit, maar is 'n meer bekostigbare opsie as mededingers soos die Audi RS6, BMW M5 en [[Mercedes-Benz E-klas|Mercedes E63 AMG]] . <ref>{{Cite web|url=http://www.caranddriver.com/reviews/2014-cadillac-cts-vsport-twin-turbo-v-6-test-review-technology-doesnt-come-free-page-2|title=Technology Doesn't Come Free|date=September 16, 2013|website=Car and Driver}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|title=2011 CTS-V High Performance Luxury Sport Sedan Comparison|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20110511103033/http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|archive-date=May 11, 2011|access-date=May 9, 2011}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|title=THE ALL-NEW 2011 CTS-V SEDAN|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20101223120227/http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|archive-date=December 23, 2010|access-date=May 9, 2011}}</ref> Die tweede generasie CTS-V sedan, koepee en stasiewa is deur 2014 verkoop, gelyktydig met die derde generasie standaard sedan, totdat die derde generasie CTS-V gereed was. <ref>{{Cite web|url=http://gmauthority.com/blog/2013/05/2014-cadillac-cts-v-sedan-continues-with-color-changes-rpo-central/|title=2014 CTS-V Sedan Updates, Information|last=GM Authority Staff|date=May 26, 2013|publisher=GM Authority|access-date=June 14, 2016}}</ref> Die motor is gestaak en in 2019 deur die CT5–V Blackwing vervang. == Eerste generasie (2003) == Die CTS-sedan, wat vroeg in 2002 as 'n 2003-model bekendgestel is, is gebou op GM se nuwe agterwielaangedrewe Sigma-platform en het 'n volledig onafhanklike vering gehad. Dit was die eerste Cadillac wat aangebied is met 'n [[handratkas]] sedert die 1988 Cimarron . Die CTS is ontwerp as 'n plaasvervanger vir die [[Opel]] -gebaseerde Catera . Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp en hierdie voertuig was die produksiedebuut van die "Art and Science" -ontwerptaal wat die eerste keer op die Evoq- konsepmotor gesien is. <ref name="edmunds">{{Cite web|url=http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|title=Cadillac History|website=Edmunds.com|publisher=Edmunds|archive-url=https://web.archive.org/web/20090403135013/http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|archive-date=April 3, 2009|access-date=April 21, 2007}}</ref> CTS-voertuie word by GM se Lansing Grand River Assembly in Lansing, Michigan, gebou. Oorspronklik aangedryf deur 'n 3,2-L LA3 V6 wat 220 pk (164 kW) lewer, het die CTS in 2004 'n opgedateerde 3.6 L DOHC V6 met veranderlike kleptydreëling as opsie ontvang, wat 255 pk (190 kW) en 252 lb⋅ft (342 N⋅m) se wringkrag gelewer het. Die 3,2-L-enjin het in 2005 uit produksie gegaan, toe 'n nuwe 2,8-L-weergawe van die DOHN V6 in 'n intreevlakweergawe van die CTS verskyn het. In Europa het die 2,8 L die vorige intreevlak-2,6 L-enjin vervang.<div style="text-align:center; text-align:left;"><gallery> Lêer:Cadillac CTS 002.JPG|Japannese CTS Lêer:CTS interior.jpg|Binne Lêer:Cadillac CTS China 2016-04-07.jpg|Chinese CTS </gallery></div> [[Kategorie:AS1-bronne in Russies (ru)]] kptcti2zhiuk9dijxoq8au2haiaflfb 2516692 2516690 2022-08-01T11:20:13Z CarCrazedAlex586 115108 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Cadillac CTS|image=[[File:2008 Cadillac CTS -- NHTSA 1.jpg|275px]]|caption=Tweede generasie Cadillac CTS|manufacturer=[[Cadillac]] ([[General Motors]])|production=2002–2019|model_years=2003–2019|class=Middelslag luukse motor|related=[[Cadillac CTS-V]]|predecessor=[[Cadillac Catera]]<br>[[Cadillac Eldorado]] (CTS Coupe)|successor=[[Cadillac CT5]]}} Die '''Cadillac CTS''' (<b>C</b>atera '''Touring''' Sedan) is 'n middelslag luukse motor wat van 2003 tot 2019 oor drie generasies deur [[General Motors]] vervaardig en bemark is. Histories was dit soortgelyk aan motors op die kompakte luukse spektrum geprys; maar dit was nog altyd na aan sy middelgrootte mededingers. Die derde generasie ding regstreeks met die middelslag luukse motors mee. Aanvanklik slegs as 'n 4-deur-sedan op die GM Sigma-platform beskikbaar, het GM die tweede generasie CTS in drie bakstyle aangebied: 4-deur-sedan, 2-deur-koepee en 5-deur-sportwa wat ook die Sigma-platform gebruik - en die derde generasie is slegs as 'n sedan aangebied, met 'n uitgerekte weergawe van die GM Alpha-platform . Die derdegenerasie-CTS se indirekte opvolger is die kleiner CT5, wat, soos die eerste- en tweedegenerasie-CTS, die BMW 3-reeks en Mercedes-Benz C-klas aandurf, terwyl sy 5-reeks/E-klas-grootte behoue bly. Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp, wat die produksiedebuut van 'n ontwerptaal (bemark as "Art and Science") merk wat die eerste keer op die Evoq-konsepmotor gesien is. Bob Boniface en Robin Krieg het die buitekant van die derde generasie CTS ontwerp. {{TOClimit|3}} == CTS-V == Die '''Cadillac CTS-V''' is 'n hoëprestasie-weergawe van die Cadillac CTS. <ref>{{Cite web|url=http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|title=Redesigned Cadillac|archive-url=https://archive.today/20130624165936/http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|archive-date=June 24, 2013|access-date=June 8, 2013}}</ref> Die CTS-V-reeks sluit drie bakwerkstyle in, wat almal 'n stootstang OHK V-8-enjin en 'n sport-gestemde vering het. Die vierdeur CTS-V-sedan is in 2004 bekendgestel, en die CTS-V-sportwa en koepee is in 2010 vir die 2011-modeljaar bekendgestel. Die sedan ding mee in die Noord-Amerikaanse verbruikersmark teen ander hoëprestasie luukse sedans en "eggo" hul kwaliteit, maar is 'n meer bekostigbare opsie as mededingers soos die Audi RS6, BMW M5 en [[Mercedes-Benz E-klas|Mercedes E63 AMG]] . <ref>{{Cite web|url=http://www.caranddriver.com/reviews/2014-cadillac-cts-vsport-twin-turbo-v-6-test-review-technology-doesnt-come-free-page-2|title=Technology Doesn't Come Free|date=September 16, 2013|website=Car and Driver}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|title=2011 CTS-V High Performance Luxury Sport Sedan Comparison|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20110511103033/http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|archive-date=May 11, 2011|access-date=May 9, 2011}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|title=THE ALL-NEW 2011 CTS-V SEDAN|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20101223120227/http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|archive-date=December 23, 2010|access-date=May 9, 2011}}</ref> Die tweede generasie CTS-V sedan, koepee en stasiewa is deur 2014 verkoop, gelyktydig met die derde generasie standaard sedan, totdat die derde generasie CTS-V gereed was. <ref>{{Cite web|url=http://gmauthority.com/blog/2013/05/2014-cadillac-cts-v-sedan-continues-with-color-changes-rpo-central/|title=2014 CTS-V Sedan Updates, Information|last=GM Authority Staff|date=May 26, 2013|publisher=GM Authority|access-date=June 14, 2016}}</ref> Die motor is gestaak en in 2019 deur die CT5–V Blackwing vervang. == Eerste generasie (2003) == Die CTS-sedan, wat vroeg in 2002 as 'n 2003-model bekendgestel is, is gebou op GM se nuwe agterwielaangedrewe Sigma-platform en het 'n volledig onafhanklike vering gehad. Dit was die eerste Cadillac wat aangebied is met 'n [[handratkas]] sedert die 1988 Cimarron . Die CTS is ontwerp as 'n plaasvervanger vir die [[Opel]] -gebaseerde Catera . Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp en hierdie voertuig was die produksiedebuut van die "Art and Science" -ontwerptaal wat die eerste keer op die Evoq- konsepmotor gesien is. <ref name="edmunds">{{Cite web|url=http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|title=Cadillac History|website=Edmunds.com|publisher=Edmunds|archive-url=https://web.archive.org/web/20090403135013/http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|archive-date=April 3, 2009|access-date=April 21, 2007}}</ref> CTS-voertuie word by GM se Lansing Grand River Assembly in Lansing, Michigan, gebou. Oorspronklik aangedryf deur 'n 3,2-L LA3 V6 wat 220 pk (164 kW) lewer, het die CTS in 2004 'n opgedateerde 3.6 L DOHC V6 met veranderlike kleptydreëling as opsie ontvang, wat 255 pk (190 kW) en 252 lb⋅ft (342 N⋅m) se wringkrag gelewer het. Die 3,2-L-enjin het in 2005 uit produksie gegaan, toe 'n nuwe 2,8-L-weergawe van die DOHN V6 in 'n intreevlakweergawe van die CTS verskyn het. In Europa het die 2,8 L die vorige intreevlak-2,6 L-enjin vervang.<div style="text-align:center; text-align:left;"><gallery> Lêer:Cadillac CTS 002.JPG|Japannese CTS Lêer:CTS interior.jpg|Binne Lêer:Cadillac CTS China 2016-04-07.jpg|Chinese CTS </gallery></div> [[Kategorie:AS1-bronne in Russies (ru)]] 7ifdmh3j984kzgi8op4iaj6l4fiw4qs 2516693 2516692 2022-08-01T11:28:46Z CarCrazedAlex586 115108 /* Eerste generasie (2003) */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Cadillac CTS|image=[[File:2008 Cadillac CTS -- NHTSA 1.jpg|275px]]|caption=Tweede generasie Cadillac CTS|manufacturer=[[Cadillac]] ([[General Motors]])|production=2002–2019|model_years=2003–2019|class=Middelslag luukse motor|related=[[Cadillac CTS-V]]|predecessor=[[Cadillac Catera]]<br>[[Cadillac Eldorado]] (CTS Coupe)|successor=[[Cadillac CT5]]}} Die '''Cadillac CTS''' (<b>C</b>atera '''Touring''' Sedan) is 'n middelslag luukse motor wat van 2003 tot 2019 oor drie generasies deur [[General Motors]] vervaardig en bemark is. Histories was dit soortgelyk aan motors op die kompakte luukse spektrum geprys; maar dit was nog altyd na aan sy middelgrootte mededingers. Die derde generasie ding regstreeks met die middelslag luukse motors mee. Aanvanklik slegs as 'n 4-deur-sedan op die GM Sigma-platform beskikbaar, het GM die tweede generasie CTS in drie bakstyle aangebied: 4-deur-sedan, 2-deur-koepee en 5-deur-sportwa wat ook die Sigma-platform gebruik - en die derde generasie is slegs as 'n sedan aangebied, met 'n uitgerekte weergawe van die GM Alpha-platform . Die derdegenerasie-CTS se indirekte opvolger is die kleiner CT5, wat, soos die eerste- en tweedegenerasie-CTS, die BMW 3-reeks en Mercedes-Benz C-klas aandurf, terwyl sy 5-reeks/E-klas-grootte behoue bly. Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp, wat die produksiedebuut van 'n ontwerptaal (bemark as "Art and Science") merk wat die eerste keer op die Evoq-konsepmotor gesien is. Bob Boniface en Robin Krieg het die buitekant van die derde generasie CTS ontwerp. {{TOClimit|3}} == CTS-V == Die '''Cadillac CTS-V''' is 'n hoëprestasie-weergawe van die Cadillac CTS. <ref>{{Cite web|url=http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|title=Redesigned Cadillac|archive-url=https://archive.today/20130624165936/http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|archive-date=June 24, 2013|access-date=June 8, 2013}}</ref> Die CTS-V-reeks sluit drie bakwerkstyle in, wat almal 'n stootstang OHK V-8-enjin en 'n sport-gestemde vering het. Die vierdeur CTS-V-sedan is in 2004 bekendgestel, en die CTS-V-sportwa en koepee is in 2010 vir die 2011-modeljaar bekendgestel. Die sedan ding mee in die Noord-Amerikaanse verbruikersmark teen ander hoëprestasie luukse sedans en "eggo" hul kwaliteit, maar is 'n meer bekostigbare opsie as mededingers soos die Audi RS6, BMW M5 en [[Mercedes-Benz E-klas|Mercedes E63 AMG]] . <ref>{{Cite web|url=http://www.caranddriver.com/reviews/2014-cadillac-cts-vsport-twin-turbo-v-6-test-review-technology-doesnt-come-free-page-2|title=Technology Doesn't Come Free|date=September 16, 2013|website=Car and Driver}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|title=2011 CTS-V High Performance Luxury Sport Sedan Comparison|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20110511103033/http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|archive-date=May 11, 2011|access-date=May 9, 2011}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|title=THE ALL-NEW 2011 CTS-V SEDAN|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20101223120227/http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|archive-date=December 23, 2010|access-date=May 9, 2011}}</ref> Die tweede generasie CTS-V sedan, koepee en stasiewa is deur 2014 verkoop, gelyktydig met die derde generasie standaard sedan, totdat die derde generasie CTS-V gereed was. <ref>{{Cite web|url=http://gmauthority.com/blog/2013/05/2014-cadillac-cts-v-sedan-continues-with-color-changes-rpo-central/|title=2014 CTS-V Sedan Updates, Information|last=GM Authority Staff|date=May 26, 2013|publisher=GM Authority|access-date=June 14, 2016}}</ref> Die motor is gestaak en in 2019 deur die CT5–V Blackwing vervang. == Eerste generasie (2003) == {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Eerste generasie|image=[[File:Cadillac-CTS.jpg|275px]]|production=2002–Junie 2007|model_years=2003–2007|assembly={{unbulleted list | Verenigde State: [[Lansing, Michigan]] ([[Lansing Grand River Assembly]]) | [[People's Republic of China|China]]: [[Shanghai]] ([[Shanghai GM]])<br/>[[Republic of China|Taiwan]]: [[Miaoli City|Miaoli]] | Russia: [[Kaliningrad]], [[Kaliningrad Oblast]] ([[Avtotor]])<ref name="avtotor.ru">{{cite web|url=http://www.avtotor.ru/gm/ |title=Группа компаний Автотор :: Автомобили GM |language=ru |publisher=Avtotor.ru |access-date=November 19, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160210120547/http://www.avtotor.ru/gm/ |archive-date=February 10, 2016 }}</ref><ref name="ReferenceA">{{cite web|title=GM2009|url=http://www.avtotor.ru/upload/pictures/gm2009.jpg |access-date=May 15, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110904192557/http://www.avtotor.ru/upload/pictures/gm2009.jpg |archive-date=September 4, 2011 }}</ref> }}|designer={{unbulleted list | [[Wayne Cherry]] (1998) | Kip Wasenko (1998) }}|body_style=4-door [[sedan]]|platform=[[GM Sigma-platform]]|layout=Voor-enjin, agterwielaandrywing|engine={{unbulleted list | '''[[Petrolenjin|Petrol]]:''' | 2.6 L ''[[General Motors 54° V6 engine#2.6|LY9]]'' [[V6-enjin|V6]] | 2.8 L ''[[GM High Feature engine#LP1|LP1]]'' V6 | 3.2 L ''[[General Motors 54° V6 engine#LA3|LA3]]'' V6 | 3.6 L ''[[GM High Feature engine#LY7|LY7]]'' V6 | 5.7 L ''[[LS based GM small-block engine#LS6|LS6]]'' [[V8-enjin|V8]] | 6.0 L ''[[LS based GM small-block engine#LS2|LS2]]'' V8 }}|transmission={{unbulleted list | 5-gang ''[[GM 5L40-E ratkas#5L40-E|5L40-E]]'' [[outomatiese ratkas|outomaties]] | 5-gang [[Getrag]] ''[[Getrag 260 ratkas|260]]'' [[handratkas|handrat]] | 6-gang [[Aisin]] ''[[Aisin AY transmission|AY-6]]'' [[handratkas|handrat]] | 6-gang [[Tremec]] ''[[Borg-Warner T-56 transmission|T-56]]'' [[handratkas|handrat]] }}|length={{convert|190.1|in|mm|0|abbr=on}}<ref name="newbury2002">{{cite book |last=Newbury |first=Stephen |title=The Car Design Yearbook 1 |year=2002 |publisher=Merrell Publishers Limited |isbn=1-85894-190-3}}</ref>|width={{convert|70.6|in|mm|0|abbr=on}}|height={{convert|56.7|in|mm|0|abbr=on}}|weight={{convert|3568|lb|kg|0|abbr=on}}}} Die CTS-sedan, wat vroeg in 2002 as 'n 2003-model bekendgestel is, is gebou op GM se nuwe agterwielaangedrewe Sigma-platform en het 'n volledig onafhanklike vering gehad. Dit was die eerste Cadillac wat aangebied is met 'n [[handratkas]] sedert die 1988 Cimarron . Die CTS is ontwerp as 'n plaasvervanger vir die [[Opel]] -gebaseerde Catera . Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp en hierdie voertuig was die produksiedebuut van die "Art and Science" -ontwerptaal wat die eerste keer op die Evoq- konsepmotor gesien is. <ref name="edmunds">{{Cite web|url=http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|title=Cadillac History|website=Edmunds.com|publisher=Edmunds|archive-url=https://web.archive.org/web/20090403135013/http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|archive-date=April 3, 2009|access-date=April 21, 2007}}</ref> CTS-voertuie word by GM se Lansing Grand River Assembly in Lansing, Michigan, gebou. Oorspronklik aangedryf deur 'n 3,2-L LA3 V6 wat 220 pk (164 kW) lewer, het die CTS in 2004 'n opgedateerde 3.6 L DOHC V6 met veranderlike kleptydreëling as opsie ontvang, wat 255 pk (190 kW) en 252 lb⋅ft (342 N⋅m) se wringkrag gelewer het. Die 3,2-L-enjin het in 2005 uit produksie gegaan, toe 'n nuwe 2,8-L-weergawe van die DOHN V6 in 'n intreevlakweergawe van die CTS verskyn het. In Europa het die 2,8 L die vorige intreevlak-2,6 L-enjin vervang.<div style="text-align:center; text-align:left;"><gallery> Lêer:Cadillac CTS 002.JPG|Japannese CTS Lêer:CTS interior.jpg|Binne Lêer:Cadillac CTS China 2016-04-07.jpg|Chinese CTS </gallery></div> [[Kategorie:AS1-bronne in Russies (ru)]] bj873ias4gmoyvaz4pd02rd8wlz4u53 2516695 2516693 2022-08-01T11:40:08Z CarCrazedAlex586 115108 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Cadillac CTS|image=[[File:2008 Cadillac CTS -- NHTSA 1.jpg|275px]]|caption=Tweede generasie Cadillac CTS|manufacturer=[[Cadillac]] ([[General Motors]])|production=2002–2019|model_years=2003–2019|class=Middelslag luukse motor|related=[[Cadillac CTS-V]]|predecessor=[[Cadillac Catera]]<br>[[Cadillac Eldorado]] (CTS Coupe)|successor=[[Cadillac CT5]]}} Die '''Cadillac CTS''' (<b>C</b>atera '''Touring''' Sedan) is 'n middelslag luukse motor wat van 2003 tot 2019 oor drie generasies deur [[General Motors]] vervaardig en bemark is. Histories was dit soortgelyk aan motors op die kompakte luukse spektrum geprys; maar dit was nog altyd na aan sy middelgrootte mededingers. Die derde generasie ding regstreeks met die middelslag luukse motors mee. Aanvanklik slegs as 'n 4-deur-sedan op die GM Sigma-platform beskikbaar, het GM die tweede generasie CTS in drie bakstyle aangebied: 4-deur-sedan, 2-deur-koepee en 5-deur-sportwa wat ook die Sigma-platform gebruik - en die derde generasie is slegs as 'n sedan aangebied, met 'n uitgerekte weergawe van die GM Alpha-platform . Die derdegenerasie-CTS se indirekte opvolger is die kleiner CT5, wat, soos die eerste- en tweedegenerasie-CTS, die BMW 3-reeks en Mercedes-Benz C-klas aandurf, terwyl sy 5-reeks/E-klas-grootte behoue bly. Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp, wat die produksiedebuut van 'n ontwerptaal (bemark as "Art and Science") merk wat die eerste keer op die Evoq-konsepmotor gesien is. Bob Boniface en Robin Krieg het die buitekant van die derde generasie CTS ontwerp. {{TOClimit|3}} == CTS-V == Die '''Cadillac CTS-V''' is 'n hoëprestasie-weergawe van die Cadillac CTS. <ref>{{Cite web|url=http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|title=Redesigned Cadillac|archive-url=https://archive.today/20130624165936/http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|archive-date=June 24, 2013|access-date=June 8, 2013}}</ref> Die CTS-V-reeks sluit drie bakwerkstyle in, wat almal 'n stootstang OHK V-8-enjin en 'n sport-gestemde vering het. Die vierdeur CTS-V-sedan is in 2004 bekendgestel, en die CTS-V-sportwa en koepee is in 2010 vir die 2011-modeljaar bekendgestel. Die sedan ding mee in die Noord-Amerikaanse verbruikersmark teen ander hoëprestasie luukse sedans en "eggo" hul kwaliteit, maar is 'n meer bekostigbare opsie as mededingers soos die Audi RS6, BMW M5 en [[Mercedes-Benz E-klas|Mercedes E63 AMG]] . <ref>{{Cite web|url=http://www.caranddriver.com/reviews/2014-cadillac-cts-vsport-twin-turbo-v-6-test-review-technology-doesnt-come-free-page-2|title=Technology Doesn't Come Free|date=September 16, 2013|website=Car and Driver}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|title=2011 CTS-V High Performance Luxury Sport Sedan Comparison|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20110511103033/http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|archive-date=May 11, 2011|access-date=May 9, 2011}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|title=THE ALL-NEW 2011 CTS-V SEDAN|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20101223120227/http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|archive-date=December 23, 2010|access-date=May 9, 2011}}</ref> Die tweede generasie CTS-V sedan, koepee en stasiewa is deur 2014 verkoop, gelyktydig met die derde generasie standaard sedan, totdat die derde generasie CTS-V gereed was. <ref>{{Cite web|url=http://gmauthority.com/blog/2013/05/2014-cadillac-cts-v-sedan-continues-with-color-changes-rpo-central/|title=2014 CTS-V Sedan Updates, Information|last=GM Authority Staff|date=May 26, 2013|publisher=GM Authority|access-date=June 14, 2016}}</ref> Die motor is gestaak en in 2019 deur die CT5–V Blackwing vervang. == Eerste generasie (2003) == {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Eerste generasie|image=[[File:Cadillac-CTS.jpg|275px]]|production=2002–Junie 2007|model_years=2003–2007|assembly={{unbulleted list | Verenigde State: [[Lansing, Michigan]] ([[Lansing Grand River Assembly]]) | [[People's Republic of China|China]]: [[Shanghai]] ([[Shanghai GM]])<br/>[[Republic of China|Taiwan]]: [[Miaoli City|Miaoli]] | Russia: [[Kaliningrad]], [[Kaliningrad Oblast]] ([[Avtotor]])<ref name="avtotor.ru">{{cite web|url=http://www.avtotor.ru/gm/ |title=Группа компаний Автотор :: Автомобили GM |language=ru |publisher=Avtotor.ru |access-date=November 19, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160210120547/http://www.avtotor.ru/gm/ |archive-date=February 10, 2016 }}</ref><ref name="ReferenceA">{{cite web|title=GM2009|url=http://www.avtotor.ru/upload/pictures/gm2009.jpg |access-date=May 15, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110904192557/http://www.avtotor.ru/upload/pictures/gm2009.jpg |archive-date=September 4, 2011 }}</ref> }}|designer={{unbulleted list | [[Wayne Cherry]] (1998) | Kip Wasenko (1998) }}|body_style=4-door [[sedan]]|platform=[[GM Sigma-platform]]|layout=Voor-enjin, agterwielaandrywing|engine={{unbulleted list | '''[[Petrolenjin|Petrol]]:''' | 2.6 L ''[[General Motors 54° V6 engine#2.6|LY9]]'' [[V6-enjin|V6]] | 2.8 L ''[[GM High Feature engine#LP1|LP1]]'' V6 | 3.2 L ''[[General Motors 54° V6 engine#LA3|LA3]]'' V6 | 3.6 L ''[[GM High Feature engine#LY7|LY7]]'' V6 | 5.7 L ''[[LS based GM small-block engine#LS6|LS6]]'' [[V8-enjin|V8]] | 6.0 L ''[[LS based GM small-block engine#LS2|LS2]]'' V8 }}|transmission={{unbulleted list | 5-gang ''[[GM 5L40-E ratkas#5L40-E|5L40-E]]'' [[outomatiese ratkas|outomaties]] | 5-gang [[Getrag]] ''[[Getrag 260 ratkas|260]]'' [[handratkas|handrat]] | 6-gang [[Aisin]] ''[[Aisin AY transmission|AY-6]]'' [[handratkas|handrat]] | 6-gang [[Tremec]] ''[[Borg-Warner T-56 transmission|T-56]]'' [[handratkas|handrat]] }}|length={{convert|190.1|in|mm|0|abbr=on}}<ref name="newbury2002">{{cite book |last=Newbury |first=Stephen |title=The Car Design Yearbook 1 |year=2002 |publisher=Merrell Publishers Limited |isbn=1-85894-190-3}}</ref>|width={{convert|70.6|in|mm|0|abbr=on}}|height={{convert|56.7|in|mm|0|abbr=on}}|weight={{convert|3568|lb|kg|0|abbr=on}}}} Die CTS-sedan, wat vroeg in 2002 as 'n 2003-model bekendgestel is, is gebou op GM se nuwe agterwielaangedrewe Sigma-platform en het 'n volledig onafhanklike vering gehad. Dit was die eerste Cadillac wat aangebied is met 'n [[handratkas]] sedert die 1988 Cimarron . Die CTS is ontwerp as 'n plaasvervanger vir die [[Opel]] -gebaseerde Catera . Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp en hierdie voertuig was die produksiedebuut van die "Art and Science" -ontwerptaal wat die eerste keer op die Evoq- konsepmotor gesien is. <ref name="edmunds">{{Cite web|url=http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|title=Cadillac History|website=Edmunds.com|publisher=Edmunds|archive-url=https://web.archive.org/web/20090403135013/http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|archive-date=April 3, 2009|access-date=April 21, 2007}}</ref> CTS-voertuie word by GM se Lansing Grand River Assembly in Lansing, Michigan, gebou. Oorspronklik aangedryf deur 'n 3,2-L LA3 V6 wat 220 pk (164 kW) lewer, het die CTS in 2004 'n opgedateerde 3.6 L DOHC V6 met veranderlike kleptydreëling as opsie ontvang, wat 255 pk (190 kW) en 252 lb⋅ft (342 N⋅m) se wringkrag gelewer het. Die 3,2-L-enjin het in 2005 uit produksie gegaan, toe 'n nuwe 2,8-L-weergawe van die DOHN V6 in 'n intreevlakweergawe van die CTS verskyn het. In Europa het die 2,8 L die vorige intreevlak-2,6 L-enjin vervang. Die CTS is oorspronklik aangebied met óf GM se interne vyfgang 5L40-E outomatiese ratkas óf 'n vyfgang Getrag 260 handratkas. Vir die 2005-modeljaar is die Getrag vervang met 'n Aisin AY-6 sesgang. In 2004 het GM die CTS-V bekendgestel, 'n hoëverrigting-weergawe van die CTS wat bedoel is om mee te ding met luukse prestasie-sedans soos die BMW M3/M5, Audi S4/S6, en Mercedes-Benz C en E-klas AMG's. Die 2004 en 2005 CTS-Vs was toegerus met die 5.7L LS6 V-8 (400 pk (298 kW) teen 6 000 rpm, 395 lb⋅ft (536 N⋅m) teen 4 800 rpm), 'n Tremec T56 6-speed ratkas, 14+" rotors en Brembo 4-suier remklauwen voor en agter, vering-opgraderings (hoër veertempo's, stywer anti-rol stawe, ses-lug hubs, en twee beskikbare demperpakkette), en subtiele buitekant veranderinge. Soos die LS6 was uitgefaseer het, het die 2006 en 2007 CTS-V's die 6.0L LS2 V-8 ontvang, wat dieselfde HP- en wringkraggraderings gedra het (met 'n piekwringkrag wat 400 rpm gouer kom). 'n Prototipe eerste generasie CTS-stasiewa is gemaak, maar dit is nooit in produksie gebring nie. === CTS-V (2004-2007) === ==== Onderstel ==== Die eerste generasie CTS-V is gebaseer op dieselfde agterwielaangedrewe GM Sigma-platform as die basismodel CTS. Die gebruik van 'n V8-enjin het 'n unieke enjinwieg vereis wat van die basis CTS V6 verskil. Groter anti-rol stawe en groter skokke is ook bygevoeg. Die veertempo is aansienlik verhoog. Die 2006-2007-opdatering het ook 'n sterker agterewenaar en halfas-ontwerp ingesluit. Unieke behandelings voor en agter het ook gaasroosters oor die voorste openinge, 'n baangereed skorsing, ses-naaf-nawe in plaas van die gewone CTS se vyflug-eenhede, en 18×8.5 duim-wiele binne-in P245/45R18 Z-gegradeerde Goodyear Eagle F1 Supercar loop-plat bande. Remme was 13,97 duim (355 mm) rotors voor, met 14,37 duim (365 mm) rotors agter - elk met viersuier Brembo-kalipers op die voor- en agterwiele. Daarbenewens is GM-kentekens op 2006-modelle bygevoeg. Vir prestasie-entoesiaste was 'n hoëverrigtingveringpakket (RPO FG2) beskikbaar as 'n handelaar-geïnstalleerde opsie.<div style="text-align:center; text-align:left;"><gallery> Lêer:Cadillac CTS 002.JPG|Japannese CTS Lêer:CTS interior.jpg|Binne Lêer:Cadillac CTS China 2016-04-07.jpg|Chinese CTS </gallery></div> [[Kategorie:AS1-bronne in Russies (ru)]] 6zpsb0qyz43bgb0wcoxpf8qzcdvst73 2516700 2516695 2022-08-01T11:45:08Z CarCrazedAlex586 115108 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Cadillac CTS|image=[[File:2008 Cadillac CTS -- NHTSA 1.jpg|275px]]|caption=Tweede generasie Cadillac CTS|manufacturer=[[Cadillac]] ([[General Motors]])|production=2002–2019|model_years=2003–2019|class=Middelslag luukse motor|related=[[Cadillac CTS-V]]|predecessor=[[Cadillac Catera]]<br>[[Cadillac Eldorado]] (CTS Coupe)|successor=[[Cadillac CT5]]}} Die '''Cadillac CTS''' (<b>C</b>atera '''Touring''' Sedan) is 'n middelslag luukse motor wat van 2003 tot 2019 oor drie generasies deur [[General Motors]] vervaardig en bemark is. Histories was dit soortgelyk aan motors op die kompakte luukse spektrum geprys; maar dit was nog altyd na aan sy middelgrootte mededingers. Die derde generasie ding regstreeks met die middelslag luukse motors mee. Aanvanklik slegs as 'n 4-deur-sedan op die GM Sigma-platform beskikbaar, het GM die tweede generasie CTS in drie bakstyle aangebied: 4-deur-sedan, 2-deur-koepee en 5-deur-sportwa wat ook die Sigma-platform gebruik - en die derde generasie is slegs as 'n sedan aangebied, met 'n uitgerekte weergawe van die GM Alpha-platform . Die derdegenerasie-CTS se indirekte opvolger is die kleiner CT5, wat, soos die eerste- en tweedegenerasie-CTS, die BMW 3-reeks en Mercedes-Benz C-klas aandurf, terwyl sy 5-reeks/E-klas-grootte behoue bly. Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp, wat die produksiedebuut van 'n ontwerptaal (bemark as "Art and Science") merk wat die eerste keer op die Evoq-konsepmotor gesien is. Bob Boniface en Robin Krieg het die buitekant van die derde generasie CTS ontwerp. {{TOClimit|3}} == CTS-V == Die '''Cadillac CTS-V''' is 'n hoëprestasie-weergawe van die Cadillac CTS. <ref>{{Cite web|url=http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|title=Redesigned Cadillac|archive-url=https://archive.today/20130624165936/http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|archive-date=June 24, 2013|access-date=June 8, 2013}}</ref> Die CTS-V-reeks sluit drie bakwerkstyle in, wat almal 'n stootstang OHK V-8-enjin en 'n sport-gestemde vering het. Die vierdeur CTS-V-sedan is in 2004 bekendgestel, en die CTS-V-sportwa en koepee is in 2010 vir die 2011-modeljaar bekendgestel. Die sedan ding mee in die Noord-Amerikaanse verbruikersmark teen ander hoëprestasie luukse sedans en "eggo" hul kwaliteit, maar is 'n meer bekostigbare opsie as mededingers soos die Audi RS6, BMW M5 en [[Mercedes-Benz E-klas|Mercedes E63 AMG]].<ref>{{Cite web|url=http://www.caranddriver.com/reviews/2014-cadillac-cts-vsport-twin-turbo-v-6-test-review-technology-doesnt-come-free-page-2|title=Technology Doesn't Come Free|date=September 16, 2013|website=Car and Driver}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|title=2011 CTS-V High Performance Luxury Sport Sedan Comparison|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20110511103033/http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|archive-date=May 11, 2011|access-date=May 9, 2011}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|title=THE ALL-NEW 2011 CTS-V SEDAN|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20101223120227/http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|archive-date=December 23, 2010|access-date=May 9, 2011}}</ref> Die tweede generasie CTS-V sedan, koepee en stasiewa is deur 2014 verkoop, gelyktydig met die derde generasie standaard sedan, totdat die derde generasie CTS-V gereed was. <ref>{{Cite web|url=http://gmauthority.com/blog/2013/05/2014-cadillac-cts-v-sedan-continues-with-color-changes-rpo-central/|title=2014 CTS-V Sedan Updates, Information|last=GM Authority Staff|date=May 26, 2013|publisher=GM Authority|access-date=June 14, 2016}}</ref> Die motor is gestaak en in 2019 deur die CT5–V Blackwing vervang. == Eerste generasie (2003) == {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Eerste generasie|image=[[File:Cadillac-CTS.jpg|275px]]|production=2002–Junie 2007|model_years=2003–2007|assembly={{unbulleted list | Verenigde State: [[Lansing, Michigan]] ([[Lansing Grand River Assembly]]) | [[People's Republic of China|China]]: [[Shanghai]] ([[Shanghai GM]])<br/>[[Republic of China|Taiwan]]: [[Miaoli City|Miaoli]] | Russia: [[Kaliningrad]], [[Kaliningrad Oblast]] ([[Avtotor]])<ref name="avtotor.ru">{{cite web|url=http://www.avtotor.ru/gm/ |title=Группа компаний Автотор :: Автомобили GM |language=ru |publisher=Avtotor.ru |access-date=November 19, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160210120547/http://www.avtotor.ru/gm/ |archive-date=February 10, 2016 }}</ref><ref name="ReferenceA">{{cite web|title=GM2009|url=http://www.avtotor.ru/upload/pictures/gm2009.jpg |access-date=May 15, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110904192557/http://www.avtotor.ru/upload/pictures/gm2009.jpg |archive-date=September 4, 2011 }}</ref> }}|designer={{unbulleted list | [[Wayne Cherry]] (1998) | Kip Wasenko (1998) }}|body_style=4-door [[sedan]]|platform=[[GM Sigma-platform]]|layout=Voor-enjin, agterwielaandrywing|engine={{unbulleted list | '''[[Petrolenjin|Petrol]]:''' | 2.6 L ''[[General Motors 54° V6 engine#2.6|LY9]]'' [[V6-enjin|V6]] | 2.8 L ''[[GM High Feature engine#LP1|LP1]]'' V6 | 3.2 L ''[[General Motors 54° V6 engine#LA3|LA3]]'' V6 | 3.6 L ''[[GM High Feature engine#LY7|LY7]]'' V6 | 5.7 L ''[[LS based GM small-block engine#LS6|LS6]]'' [[V8-enjin|V8]] | 6.0 L ''[[LS based GM small-block engine#LS2|LS2]]'' V8 }}|transmission={{unbulleted list | 5-gang ''[[GM 5L40-E ratkas#5L40-E|5L40-E]]'' [[outomatiese ratkas|outomaties]] | 5-gang [[Getrag]] ''[[Getrag 260 ratkas|260]]'' [[handratkas|handrat]] | 6-gang [[Aisin]] ''[[Aisin AY transmission|AY-6]]'' [[handratkas|handrat]] | 6-gang [[Tremec]] ''[[Borg-Warner T-56 transmission|T-56]]'' [[handratkas|handrat]] }}|length={{convert|190.1|in|mm|0|abbr=on}}<ref name="newbury2002">{{cite book |last=Newbury |first=Stephen |title=The Car Design Yearbook 1 |year=2002 |publisher=Merrell Publishers Limited |isbn=1-85894-190-3}}</ref>|width={{convert|70.6|in|mm|0|abbr=on}}|height={{convert|56.7|in|mm|0|abbr=on}}|weight={{convert|3568|lb|kg|0|abbr=on}}}} Die CTS-sedan, wat vroeg in 2002 as 'n 2003-model bekendgestel is, is gebou op GM se nuwe agterwielaangedrewe Sigma-platform en het 'n volledig onafhanklike vering gehad. Dit was die eerste Cadillac wat aangebied is met 'n [[handratkas]] sedert die 1988 Cimarron . Die CTS is ontwerp as 'n plaasvervanger vir die [[Opel]] -gebaseerde Catera . Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp en hierdie voertuig was die produksiedebuut van die "Art and Science" -ontwerptaal wat die eerste keer op die Evoq- konsepmotor gesien is. <ref name="edmunds">{{Cite web|url=http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|title=Cadillac History|website=Edmunds.com|publisher=Edmunds|archive-url=https://web.archive.org/web/20090403135013/http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|archive-date=April 3, 2009|access-date=April 21, 2007}}</ref> CTS-voertuie word by GM se Lansing Grand River Assembly in Lansing, Michigan, gebou. Oorspronklik aangedryf deur 'n 3,2-L LA3 V6 wat 220 pk (164 kW) lewer, het die CTS in 2004 'n opgedateerde 3.6 L DOHC V6 met veranderlike kleptydreëling as opsie ontvang, wat 255 pk (190 kW) en 252 lb⋅ft (342 N⋅m) se wringkrag gelewer het. Die 3,2-L-enjin het in 2005 uit produksie gegaan, toe 'n nuwe 2,8-L-weergawe van die DOHN V6 in 'n intreevlakweergawe van die CTS verskyn het. In Europa het die 2,8 L die vorige intreevlak-2,6 L-enjin vervang. Die CTS is oorspronklik aangebied met óf GM se interne vyfgang 5L40-E outomatiese ratkas óf 'n vyfgang Getrag 260 handratkas. Vir die 2005-modeljaar is die Getrag vervang met 'n Aisin AY-6 sesgang. In 2004 het GM die CTS-V bekendgestel, 'n hoëverrigting-weergawe van die CTS wat bedoel is om mee te ding met luukse prestasie-sedans soos die BMW M3/M5, Audi S4/S6, en Mercedes-Benz C en E-klas AMG's. Die 2004 en 2005 CTS-Vs was toegerus met die 5.7L LS6 V-8 (400 pk (298 kW) teen 6 000 rpm, 395 lb⋅ft (536 N⋅m) teen 4 800 rpm), 'n Tremec T56 6-speed ratkas, 14+" rotors en Brembo 4-suier remklauwen voor en agter, vering-opgraderings (hoër veertempo's, stywer anti-rol stawe, ses-lug hubs, en twee beskikbare demperpakkette), en subtiele buitekant veranderinge. Soos die LS6 was uitgefaseer het, het die 2006 en 2007 CTS-V's die 6.0L LS2 V-8 ontvang, wat dieselfde HP- en wringkraggraderings gedra het (met 'n piekwringkrag wat 400 rpm gouer kom). 'n Prototipe eerste generasie CTS-stasiewa is gemaak, maar dit is nooit in produksie gebring nie. === CTS-V (2004-2007) === ==== Onderstel ==== Die eerste generasie CTS-V is gebaseer op dieselfde agterwielaangedrewe GM Sigma-platform as die basismodel CTS. Die gebruik van 'n V8-enjin het 'n unieke enjinwieg vereis wat van die basis CTS V6 verskil. Groter anti-rol stawe en groter skokke is ook bygevoeg. Die veertempo is aansienlik verhoog. Die 2006-2007-opdatering het ook 'n sterker agterewenaar en halfas-ontwerp ingesluit. Unieke behandelings voor en agter het ook gaasroosters oor die voorste openinge, 'n baangereed skorsing, ses-naaf-nawe in plaas van die gewone CTS se vyflug-eenhede, en 18×8.5 duim-wiele binne-in P245/45R18 Z-gegradeerde Goodyear Eagle F1 Supercar loop-plat bande. Remme was 13,97 duim (355 mm) rotors voor, met 14,37 duim (365 mm) rotors agter - elk met viersuier Brembo-kalipers op die voor- en agterwiele. Daarbenewens is GM-kentekens op 2006-modelle bygevoeg. Vir prestasie-entoesiaste was 'n hoëverrigtingveringpakket (RPO FG2) beskikbaar as 'n handelaar-geïnstalleerde opsie.<div style="text-align:center; text-align:left;"><gallery> Lêer:Cadillac CTS 002.JPG|Japannese CTS Lêer:CTS interior.jpg|Binne Lêer:Cadillac CTS China 2016-04-07.jpg|Chinese CTS </gallery></div> [[Kategorie:AS1-bronne in Russies (ru)]] ado76soqfi1w4algaf8zrf8c1tajzu4 2516702 2516700 2022-08-01T11:46:29Z CarCrazedAlex586 115108 /* CTS-V (2004-2007) */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Cadillac CTS|image=[[File:2008 Cadillac CTS -- NHTSA 1.jpg|275px]]|caption=Tweede generasie Cadillac CTS|manufacturer=[[Cadillac]] ([[General Motors]])|production=2002–2019|model_years=2003–2019|class=Middelslag luukse motor|related=[[Cadillac CTS-V]]|predecessor=[[Cadillac Catera]]<br>[[Cadillac Eldorado]] (CTS Coupe)|successor=[[Cadillac CT5]]}} Die '''Cadillac CTS''' (<b>C</b>atera '''Touring''' Sedan) is 'n middelslag luukse motor wat van 2003 tot 2019 oor drie generasies deur [[General Motors]] vervaardig en bemark is. Histories was dit soortgelyk aan motors op die kompakte luukse spektrum geprys; maar dit was nog altyd na aan sy middelgrootte mededingers. Die derde generasie ding regstreeks met die middelslag luukse motors mee. Aanvanklik slegs as 'n 4-deur-sedan op die GM Sigma-platform beskikbaar, het GM die tweede generasie CTS in drie bakstyle aangebied: 4-deur-sedan, 2-deur-koepee en 5-deur-sportwa wat ook die Sigma-platform gebruik - en die derde generasie is slegs as 'n sedan aangebied, met 'n uitgerekte weergawe van die GM Alpha-platform . Die derdegenerasie-CTS se indirekte opvolger is die kleiner CT5, wat, soos die eerste- en tweedegenerasie-CTS, die BMW 3-reeks en Mercedes-Benz C-klas aandurf, terwyl sy 5-reeks/E-klas-grootte behoue bly. Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp, wat die produksiedebuut van 'n ontwerptaal (bemark as "Art and Science") merk wat die eerste keer op die Evoq-konsepmotor gesien is. Bob Boniface en Robin Krieg het die buitekant van die derde generasie CTS ontwerp. {{TOClimit|3}} == CTS-V == Die '''Cadillac CTS-V''' is 'n hoëprestasie-weergawe van die Cadillac CTS. <ref>{{Cite web|url=http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|title=Redesigned Cadillac|archive-url=https://archive.today/20130624165936/http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|archive-date=June 24, 2013|access-date=June 8, 2013}}</ref> Die CTS-V-reeks sluit drie bakwerkstyle in, wat almal 'n stootstang OHK V-8-enjin en 'n sport-gestemde vering het. Die vierdeur CTS-V-sedan is in 2004 bekendgestel, en die CTS-V-sportwa en koepee is in 2010 vir die 2011-modeljaar bekendgestel. Die sedan ding mee in die Noord-Amerikaanse verbruikersmark teen ander hoëprestasie luukse sedans en "eggo" hul kwaliteit, maar is 'n meer bekostigbare opsie as mededingers soos die Audi RS6, BMW M5 en [[Mercedes-Benz E-klas|Mercedes E63 AMG]].<ref>{{Cite web|url=http://www.caranddriver.com/reviews/2014-cadillac-cts-vsport-twin-turbo-v-6-test-review-technology-doesnt-come-free-page-2|title=Technology Doesn't Come Free|date=September 16, 2013|website=Car and Driver}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|title=2011 CTS-V High Performance Luxury Sport Sedan Comparison|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20110511103033/http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|archive-date=May 11, 2011|access-date=May 9, 2011}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|title=THE ALL-NEW 2011 CTS-V SEDAN|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20101223120227/http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|archive-date=December 23, 2010|access-date=May 9, 2011}}</ref> Die tweede generasie CTS-V sedan, koepee en stasiewa is deur 2014 verkoop, gelyktydig met die derde generasie standaard sedan, totdat die derde generasie CTS-V gereed was. <ref>{{Cite web|url=http://gmauthority.com/blog/2013/05/2014-cadillac-cts-v-sedan-continues-with-color-changes-rpo-central/|title=2014 CTS-V Sedan Updates, Information|last=GM Authority Staff|date=May 26, 2013|publisher=GM Authority|access-date=June 14, 2016}}</ref> Die motor is gestaak en in 2019 deur die CT5–V Blackwing vervang. == Eerste generasie (2003) == {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Eerste generasie|image=[[File:Cadillac-CTS.jpg|275px]]|production=2002–Junie 2007|model_years=2003–2007|assembly={{unbulleted list | Verenigde State: [[Lansing, Michigan]] ([[Lansing Grand River Assembly]]) | [[People's Republic of China|China]]: [[Shanghai]] ([[Shanghai GM]])<br/>[[Republic of China|Taiwan]]: [[Miaoli City|Miaoli]] | Russia: [[Kaliningrad]], [[Kaliningrad Oblast]] ([[Avtotor]])<ref name="avtotor.ru">{{cite web|url=http://www.avtotor.ru/gm/ |title=Группа компаний Автотор :: Автомобили GM |language=ru |publisher=Avtotor.ru |access-date=November 19, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160210120547/http://www.avtotor.ru/gm/ |archive-date=February 10, 2016 }}</ref><ref name="ReferenceA">{{cite web|title=GM2009|url=http://www.avtotor.ru/upload/pictures/gm2009.jpg |access-date=May 15, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110904192557/http://www.avtotor.ru/upload/pictures/gm2009.jpg |archive-date=September 4, 2011 }}</ref> }}|designer={{unbulleted list | [[Wayne Cherry]] (1998) | Kip Wasenko (1998) }}|body_style=4-door [[sedan]]|platform=[[GM Sigma-platform]]|layout=Voor-enjin, agterwielaandrywing|engine={{unbulleted list | '''[[Petrolenjin|Petrol]]:''' | 2.6 L ''[[General Motors 54° V6 engine#2.6|LY9]]'' [[V6-enjin|V6]] | 2.8 L ''[[GM High Feature engine#LP1|LP1]]'' V6 | 3.2 L ''[[General Motors 54° V6 engine#LA3|LA3]]'' V6 | 3.6 L ''[[GM High Feature engine#LY7|LY7]]'' V6 | 5.7 L ''[[LS based GM small-block engine#LS6|LS6]]'' [[V8-enjin|V8]] | 6.0 L ''[[LS based GM small-block engine#LS2|LS2]]'' V8 }}|transmission={{unbulleted list | 5-gang ''[[GM 5L40-E ratkas#5L40-E|5L40-E]]'' [[outomatiese ratkas|outomaties]] | 5-gang [[Getrag]] ''[[Getrag 260 ratkas|260]]'' [[handratkas|handrat]] | 6-gang [[Aisin]] ''[[Aisin AY transmission|AY-6]]'' [[handratkas|handrat]] | 6-gang [[Tremec]] ''[[Borg-Warner T-56 transmission|T-56]]'' [[handratkas|handrat]] }}|length={{convert|190.1|in|mm|0|abbr=on}}<ref name="newbury2002">{{cite book |last=Newbury |first=Stephen |title=The Car Design Yearbook 1 |year=2002 |publisher=Merrell Publishers Limited |isbn=1-85894-190-3}}</ref>|width={{convert|70.6|in|mm|0|abbr=on}}|height={{convert|56.7|in|mm|0|abbr=on}}|weight={{convert|3568|lb|kg|0|abbr=on}}}} Die CTS-sedan, wat vroeg in 2002 as 'n 2003-model bekendgestel is, is gebou op GM se nuwe agterwielaangedrewe Sigma-platform en het 'n volledig onafhanklike vering gehad. Dit was die eerste Cadillac wat aangebied is met 'n [[handratkas]] sedert die 1988 Cimarron . Die CTS is ontwerp as 'n plaasvervanger vir die [[Opel]] -gebaseerde Catera . Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp en hierdie voertuig was die produksiedebuut van die "Art and Science" -ontwerptaal wat die eerste keer op die Evoq- konsepmotor gesien is. <ref name="edmunds">{{Cite web|url=http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|title=Cadillac History|website=Edmunds.com|publisher=Edmunds|archive-url=https://web.archive.org/web/20090403135013/http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|archive-date=April 3, 2009|access-date=April 21, 2007}}</ref> CTS-voertuie word by GM se Lansing Grand River Assembly in Lansing, Michigan, gebou. Oorspronklik aangedryf deur 'n 3,2-L LA3 V6 wat 220 pk (164 kW) lewer, het die CTS in 2004 'n opgedateerde 3.6 L DOHC V6 met veranderlike kleptydreëling as opsie ontvang, wat 255 pk (190 kW) en 252 lb⋅ft (342 N⋅m) se wringkrag gelewer het. Die 3,2-L-enjin het in 2005 uit produksie gegaan, toe 'n nuwe 2,8-L-weergawe van die DOHN V6 in 'n intreevlakweergawe van die CTS verskyn het. In Europa het die 2,8 L die vorige intreevlak-2,6 L-enjin vervang. Die CTS is oorspronklik aangebied met óf GM se interne vyfgang 5L40-E outomatiese ratkas óf 'n vyfgang Getrag 260 handratkas. Vir die 2005-modeljaar is die Getrag vervang met 'n Aisin AY-6 sesgang. In 2004 het GM die CTS-V bekendgestel, 'n hoëverrigting-weergawe van die CTS wat bedoel is om mee te ding met luukse prestasie-sedans soos die BMW M3/M5, Audi S4/S6, en Mercedes-Benz C en E-klas AMG's. Die 2004 en 2005 CTS-Vs was toegerus met die 5.7L LS6 V-8 (400 pk (298 kW) teen 6 000 rpm, 395 lb⋅ft (536 N⋅m) teen 4 800 rpm), 'n Tremec T56 6-speed ratkas, 14+" rotors en Brembo 4-suier remklauwen voor en agter, vering-opgraderings (hoër veertempo's, stywer anti-rol stawe, ses-lug hubs, en twee beskikbare demperpakkette), en subtiele buitekant veranderinge. Soos die LS6 was uitgefaseer het, het die 2006 en 2007 CTS-V's die 6.0L LS2 V-8 ontvang, wat dieselfde HP- en wringkraggraderings gedra het (met 'n piekwringkrag wat 400 rpm gouer kom). 'n Prototipe eerste generasie CTS-stasiewa is gemaak, maar dit is nooit in produksie gebring nie. === CTS-V (2004-2007) === ==== Onderstel ==== [[File:1st Cadillac CTS-V -- 12-08-2009.jpg|thumb|left|First generation Cadillac CTS-V]] Die eerste generasie CTS-V is gebaseer op dieselfde agterwielaangedrewe GM Sigma-platform as die basismodel CTS. Die gebruik van 'n V8-enjin het 'n unieke enjinwieg vereis wat van die basis CTS V6 verskil. Groter anti-rol stawe en groter skokke is ook bygevoeg. Die veertempo is aansienlik verhoog. Die 2006-2007-opdatering het ook 'n sterker agterewenaar en halfas-ontwerp ingesluit. Unieke behandelings voor en agter het ook gaasroosters oor die voorste openinge, 'n baangereed skorsing, ses-naaf-nawe in plaas van die gewone CTS se vyflug-eenhede, en 18×8.5 duim-wiele binne-in P245/45R18 Z-gegradeerde Goodyear Eagle F1 Supercar loop-plat bande. Remme was 13,97 duim (355 mm) rotors voor, met 14,37 duim (365 mm) rotors agter - elk met viersuier Brembo-kalipers op die voor- en agterwiele. Daarbenewens is GM-kentekens op 2006-modelle bygevoeg. Vir prestasie-entoesiaste was 'n hoëverrigtingveringpakket (RPO FG2) beskikbaar as 'n handelaar-geïnstalleerde opsie.<div style="text-align:center; text-align:left;"><gallery> Lêer:Cadillac CTS 002.JPG|Japannese CTS Lêer:CTS interior.jpg|Binne Lêer:Cadillac CTS China 2016-04-07.jpg|Chinese CTS </gallery></div> [[Kategorie:AS1-bronne in Russies (ru)]] ljnyerm59aysjm4umhn5q59xnctdyak 2516706 2516702 2022-08-01T11:54:38Z CarCrazedAlex586 115108 wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Cadillac CTS|image=[[File:2008 Cadillac CTS -- NHTSA 1.jpg|275px]]|caption=Tweede generasie Cadillac CTS|manufacturer=[[Cadillac]] ([[General Motors]])|production=2002–2019|model_years=2003–2019|class=Middelslag luukse motor|related=[[Cadillac CTS-V]]|predecessor=[[Cadillac Catera]]<br>[[Cadillac Eldorado]] (CTS Coupe)|successor=[[Cadillac CT5]]}} Die '''Cadillac CTS''' (<b>C</b>atera '''Touring''' Sedan) is 'n middelslag luukse motor wat van 2003 tot 2019 oor drie generasies deur [[General Motors]] vervaardig en bemark is. Histories was dit soortgelyk aan motors op die kompakte luukse spektrum geprys; maar dit was nog altyd na aan sy middelgrootte mededingers. Die derde generasie ding regstreeks met die middelslag luukse motors mee. Aanvanklik slegs as 'n 4-deur-sedan op die GM Sigma-platform beskikbaar, het GM die tweede generasie CTS in drie bakstyle aangebied: 4-deur-sedan, 2-deur-koepee en 5-deur-sportwa wat ook die Sigma-platform gebruik - en die derde generasie is slegs as 'n sedan aangebied, met 'n uitgerekte weergawe van die GM Alpha-platform . Die derdegenerasie-CTS se indirekte opvolger is die kleiner CT5, wat, soos die eerste- en tweedegenerasie-CTS, die BMW 3-reeks en Mercedes-Benz C-klas aandurf, terwyl sy 5-reeks/E-klas-grootte behoue bly. Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp, wat die produksiedebuut van 'n ontwerptaal (bemark as "Art and Science") merk wat die eerste keer op die Evoq-konsepmotor gesien is. Bob Boniface en Robin Krieg het die buitekant van die derde generasie CTS ontwerp. {{TOClimit|3}} == CTS-V == Die '''Cadillac CTS-V''' is 'n hoëprestasie-weergawe van die Cadillac CTS. <ref>{{Cite web|url=http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|title=Redesigned Cadillac|archive-url=https://archive.today/20130624165936/http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|archive-date=June 24, 2013|access-date=June 8, 2013}}</ref> Die CTS-V-reeks sluit drie bakstyle in, wat almal 'n stootstang OHK V-8-enjin en 'n sport-gestemde vering het. Die vierdeur CTS-V-sedan is in 2004 bekendgestel, en die CTS-V-sportwa en koepee is in 2010 vir die 2011-modeljaar bekendgestel. Die sedan ding mee in die Noord-Amerikaanse verbruikersmark teen ander hoëprestasie luukse sedans en "eggo" hul kwaliteit, maar is 'n meer bekostigbare opsie as mededingers soos die Audi RS6, BMW M5 en [[Mercedes-Benz E-klas|Mercedes E63 AMG]].<ref>{{Cite web|url=http://www.caranddriver.com/reviews/2014-cadillac-cts-vsport-twin-turbo-v-6-test-review-technology-doesnt-come-free-page-2|title=Technology Doesn't Come Free|date=September 16, 2013|website=Car and Driver}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|title=2011 CTS-V High Performance Luxury Sport Sedan Comparison|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20110511103033/http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|archive-date=May 11, 2011|access-date=May 9, 2011}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|title=THE ALL-NEW 2011 CTS-V SEDAN|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20101223120227/http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|archive-date=December 23, 2010|access-date=May 9, 2011}}</ref> Die tweede generasie CTS-V sedan, koepee en stasiewa is deur 2014 verkoop, gelyktydig met die derde generasie standaard sedan, totdat die derde generasie CTS-V gereed was. <ref>{{Cite web|url=http://gmauthority.com/blog/2013/05/2014-cadillac-cts-v-sedan-continues-with-color-changes-rpo-central/|title=2014 CTS-V Sedan Updates, Information|last=GM Authority Staff|date=May 26, 2013|publisher=GM Authority|access-date=June 14, 2016}}</ref> Die motor is gestaak en in 2019 deur die CT5–V Blackwing vervang. == Eerste generasie (2003) == {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Eerste generasie|image=[[File:Cadillac-CTS.jpg|275px]]|production=2002–Junie 2007|model_years=2003–2007|assembly={{unbulleted list | Verenigde State: [[Lansing, Michigan]] ([[Lansing Grand River Assembly]]) | [[People's Republic of China|China]]: [[Shanghai]] ([[Shanghai GM]])<br/>[[Republic of China|Taiwan]]: [[Miaoli City|Miaoli]] | Russia: [[Kaliningrad]], [[Kaliningrad Oblast]] ([[Avtotor]])<ref name="avtotor.ru">{{cite web|url=http://www.avtotor.ru/gm/ |title=Группа компаний Автотор :: Автомобили GM |language=ru |publisher=Avtotor.ru |access-date=November 19, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160210120547/http://www.avtotor.ru/gm/ |archive-date=February 10, 2016 }}</ref><ref name="ReferenceA">{{cite web|title=GM2009|url=http://www.avtotor.ru/upload/pictures/gm2009.jpg |access-date=May 15, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110904192557/http://www.avtotor.ru/upload/pictures/gm2009.jpg |archive-date=September 4, 2011 }}</ref> }}|designer={{unbulleted list | [[Wayne Cherry]] (1998) | Kip Wasenko (1998) }}|body_style=4-door [[sedan]]|platform=[[GM Sigma-platform]]|layout=Voor-enjin, agterwielaandrywing|engine={{unbulleted list | '''[[Petrolenjin|Petrol]]:''' | 2.6 L ''[[General Motors 54° V6 engine#2.6|LY9]]'' [[V6-enjin|V6]] | 2.8 L ''[[GM High Feature engine#LP1|LP1]]'' V6 | 3.2 L ''[[General Motors 54° V6 engine#LA3|LA3]]'' V6 | 3.6 L ''[[GM High Feature engine#LY7|LY7]]'' V6 | 5.7 L ''[[LS based GM small-block engine#LS6|LS6]]'' [[V8-enjin|V8]] | 6.0 L ''[[LS based GM small-block engine#LS2|LS2]]'' V8 }}|transmission={{unbulleted list | 5-gang ''[[GM 5L40-E ratkas#5L40-E|5L40-E]]'' [[outomatiese ratkas|outomaties]] | 5-gang [[Getrag]] ''[[Getrag 260 ratkas|260]]'' [[handratkas|handrat]] | 6-gang [[Aisin]] ''[[Aisin AY transmission|AY-6]]'' [[handratkas|handrat]] | 6-gang [[Tremec]] ''[[Borg-Warner T-56 transmission|T-56]]'' [[handratkas|handrat]] }}|length={{convert|190.1|in|mm|0|abbr=on}}<ref name="newbury2002">{{cite book |last=Newbury |first=Stephen |title=The Car Design Yearbook 1 |year=2002 |publisher=Merrell Publishers Limited |isbn=1-85894-190-3}}</ref>|width={{convert|70.6|in|mm|0|abbr=on}}|height={{convert|56.7|in|mm|0|abbr=on}}|weight={{convert|3568|lb|kg|0|abbr=on}}}} Die CTS-sedan, wat vroeg in 2002 as 'n 2003-model bekendgestel is, is gebou op GM se nuwe agterwielaangedrewe Sigma-platform en het 'n volledig onafhanklike vering gehad. Dit was die eerste Cadillac wat aangebied is met 'n [[handratkas]] sedert die 1988 Cimarron . Die CTS is ontwerp as 'n plaasvervanger vir die [[Opel]] -gebaseerde Catera . Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp en hierdie voertuig was die produksiedebuut van die "Art and Science" -ontwerptaal wat die eerste keer op die Evoq- konsepmotor gesien is.<ref name="edmunds">{{Cite web|url=http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|title=Cadillac History|website=Edmunds.com|publisher=Edmunds|archive-url=https://web.archive.org/web/20090403135013/http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|archive-date=April 3, 2009|access-date=April 21, 2007}}</ref> CTS-voertuie word by GM se Lansing Grand River Assembly in Lansing, Michigan, gebou. Oorspronklik aangedryf deur 'n 3,2-L LA3 V6 wat 220 pk (164 kW) lewer, het die CTS in 2004 'n opgedateerde 3.6 L DOHC V6 met veranderlike kleptydreëling as opsie ontvang, wat 255 pk (190 kW) en 252 lb⋅ft (342 N⋅m) se wringkrag gelewer het. Die 3,2-L-enjin het in 2005 uit produksie gegaan, toe 'n nuwe 2,8-L-weergawe van die DOHN V6 in 'n intreevlakweergawe van die CTS verskyn het. In Europa het die 2,8 L die vorige intreevlak-2,6 L-enjin vervang. Die CTS is oorspronklik aangebied met óf GM se interne vyfgang 5L40-E outomatiese ratkas óf 'n vyfgang Getrag 260 handratkas. Vir die 2005-modeljaar is die Getrag vervang met 'n Aisin AY-6 sesgang. In 2004 het GM die CTS-V bekendgestel, 'n hoëverrigting-weergawe van die CTS wat bedoel is om mee te ding met luukse prestasie-sedans soos die BMW M3/M5, Audi S4/S6, en Mercedes-Benz C en E-klas AMG's. Die 2004 en 2005 CTS-Vs was toegerus met die 5.7L LS6 V-8 (400 pk (298 kW) teen 6 000 rpm, 395 lb⋅ft (536 N⋅m) teen 4 800 rpm), 'n Tremec T56 6-speed ratkas, 14+" rotors en Brembo 4-suier remklauwen voor en agter, vering-opgraderings (hoër veertempo's, stywer anti-rol stawe, ses-lug hubs, en twee beskikbare demperpakkette), en subtiele buitekant veranderinge. Soos die LS6 was uitgefaseer het, het die 2006 en 2007 CTS-V's die 6.0L LS2 V-8 ontvang, wat dieselfde HP- en wringkraggraderings gedra het (met 'n piekwringkrag wat 400 rpm gouer kom). 'n Prototipe eerste generasie CTS-stasiewa is gemaak, maar dit is nooit in produksie gebring nie. <div style="text-align:center; text-align:left;"> <gallery> File:Cadillac CTS 002.JPG|Japanese CTS File:CTS interior.jpg|Interior File:Cadillac CTS China 2016-04-07.jpg|Chinese CTS </gallery> </div> {{Clear-left}} === CTS-V (2004-2007) === ==== Onderstel ==== [[File:1st Cadillac CTS-V -- 12-08-2009.jpg|thumb|left|First generation Cadillac CTS-V]] Die eerste generasie CTS-V is gebaseer op dieselfde agterwielaangedrewe GM Sigma-platform as die basismodel CTS. Die gebruik van 'n V8-enjin het 'n unieke enjinwieg vereis wat van die basis CTS V6 verskil. Groter anti-rol stawe en groter skokke is ook bygevoeg. Die veertempo is aansienlik verhoog. Die 2006-2007-opdatering het ook 'n sterker agterewenaar en halfas-ontwerp ingesluit. Unieke behandelings voor en agter het ook gaasroosters oor die voorste openinge, 'n baangereed skorsing, ses-naaf-nawe in plaas van die gewone CTS se vyflug-eenhede, en 18×8.5 duim-wiele binne-in P245/45R18 Z-gegradeerde Goodyear Eagle F1 Supercar loop-plat bande. Remme was 13,97 duim (355 mm) rotors voor, met 14,37 duim (365 mm) rotors agter - elk met viersuier Brembo-kalipers op die voor- en agterwiele. Daarbenewens is GM-kentekens op 2006-modelle bygevoeg. Vir prestasie-entoesiaste was 'n hoëverrigtingveringpakket (RPO FG2) beskikbaar as 'n handelaar-geïnstalleerde opsie. ==== Enjin ==== Die CTS-sedan is verbeter met GM-werkverrigtingonderdele soos 'n GM LS-enjin V8 van die C5-generasie Chevrolet Corvette Z06, sowel as die Corvette Z06 se sesgang Tremec-handratratverhoudings. Vanaf 2004 en 2005 het die CTS-V gekom met die 5,7 L-stootstang OHV LS6-enjin wat 400 pk (298 kW) teen 6 000 rpm en 395 lb⋅ft (536 N⋅m) wringkrag teen 4 800 rpm gelewer het. Die wringkragvermindering van 5 lb⋅ft (7 N⋅m) van die CTS-V teenoor die LS6 wat in die C5 Z06 gebruik word, was te danke aan die uitlaatspruitstuk wat op die CTS-V gebruik moes word. Van 2006 tot 2007 is die vorige LS6-enjin vervang deur die nuwe 6.0 L OHV LS2-enjin soos gebruik in die basis 2005 Chevrolet Corvette. Die nuwe LS2-enjin is op dieselfde 400 pk (298 kW) teen 6 000 rpm gegradeer met die hoogste wringkrag van 395 lb⋅ft (536 N⋅m) by 4 400 rpm. Terwyl albei enjins dieselfde HP- en wringkragspesifikasies bied, was die LS2 se voordeel 'n wyer wringkragband, as gevolg van die hoër verplasing wat dit gebied het. ==== Ratkas ==== Die enigste beskikbare ratkas was die sesgang-handrat Tremec T56. Die ratkas het die skip-shift-funksie gebruik om brandstof te bespaar tydens ligte vragte deur te verhoed dat bestuurders die tweede en derde ratte gebruik, en 'n dubbelmassa-vliegwiel om "gerammel" in geen vragtoestande te verminder. Die agteras was 'n Getrag beperkte glip IRS-eenheid met 'n 3.73:1 verhouding. ==== Verrigting ==== General Motors noem 'n 0-60 mph (97 km/h) tyd van 4,6 sekondes vir die eerste generasie CTS-V, met die kwartmyl tyd op 13,1 sekondes teen 109 mph (175 km/h) geskat, verder na 'n vermelde top spoed van 163 mph (262 km/h). Die Brembo-remme van 14 duim deursnee kan die voertuig van 60 mph (97 km/h) in 110 voet vertraag. Die eerste generasie CTS-V het ook 'n rondtetyd van 8 minute 19 sekondes by Duitsland se beroemde Nürburgring Nordschleife behaal, mededingend met mededingers soos die Mercedes-Benz E 55 AMG, BMW M5 en Lexus GS-F. bxa7gcs3iegokdxp49y9vx2pydjwe7m 2516707 2516706 2022-08-01T11:55:07Z CarCrazedAlex586 115108 /* Eerste generasie (2003) */ wikitext text/x-wiki {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Cadillac CTS|image=[[File:2008 Cadillac CTS -- NHTSA 1.jpg|275px]]|caption=Tweede generasie Cadillac CTS|manufacturer=[[Cadillac]] ([[General Motors]])|production=2002–2019|model_years=2003–2019|class=Middelslag luukse motor|related=[[Cadillac CTS-V]]|predecessor=[[Cadillac Catera]]<br>[[Cadillac Eldorado]] (CTS Coupe)|successor=[[Cadillac CT5]]}} Die '''Cadillac CTS''' (<b>C</b>atera '''Touring''' Sedan) is 'n middelslag luukse motor wat van 2003 tot 2019 oor drie generasies deur [[General Motors]] vervaardig en bemark is. Histories was dit soortgelyk aan motors op die kompakte luukse spektrum geprys; maar dit was nog altyd na aan sy middelgrootte mededingers. Die derde generasie ding regstreeks met die middelslag luukse motors mee. Aanvanklik slegs as 'n 4-deur-sedan op die GM Sigma-platform beskikbaar, het GM die tweede generasie CTS in drie bakstyle aangebied: 4-deur-sedan, 2-deur-koepee en 5-deur-sportwa wat ook die Sigma-platform gebruik - en die derde generasie is slegs as 'n sedan aangebied, met 'n uitgerekte weergawe van die GM Alpha-platform . Die derdegenerasie-CTS se indirekte opvolger is die kleiner CT5, wat, soos die eerste- en tweedegenerasie-CTS, die BMW 3-reeks en Mercedes-Benz C-klas aandurf, terwyl sy 5-reeks/E-klas-grootte behoue bly. Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp, wat die produksiedebuut van 'n ontwerptaal (bemark as "Art and Science") merk wat die eerste keer op die Evoq-konsepmotor gesien is. Bob Boniface en Robin Krieg het die buitekant van die derde generasie CTS ontwerp. {{TOClimit|3}} == CTS-V == Die '''Cadillac CTS-V''' is 'n hoëprestasie-weergawe van die Cadillac CTS. <ref>{{Cite web|url=http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|title=Redesigned Cadillac|archive-url=https://archive.today/20130624165936/http://www.usacarfox.com/2013/02/usa-car-fox-new-york-auto-showredesigned-cadillac-cts.html|archive-date=June 24, 2013|access-date=June 8, 2013}}</ref> Die CTS-V-reeks sluit drie bakstyle in, wat almal 'n stootstang OHK V-8-enjin en 'n sport-gestemde vering het. Die vierdeur CTS-V-sedan is in 2004 bekendgestel, en die CTS-V-sportwa en koepee is in 2010 vir die 2011-modeljaar bekendgestel. Die sedan ding mee in die Noord-Amerikaanse verbruikersmark teen ander hoëprestasie luukse sedans en "eggo" hul kwaliteit, maar is 'n meer bekostigbare opsie as mededingers soos die Audi RS6, BMW M5 en [[Mercedes-Benz E-klas|Mercedes E63 AMG]].<ref>{{Cite web|url=http://www.caranddriver.com/reviews/2014-cadillac-cts-vsport-twin-turbo-v-6-test-review-technology-doesnt-come-free-page-2|title=Technology Doesn't Come Free|date=September 16, 2013|website=Car and Driver}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|title=2011 CTS-V High Performance Luxury Sport Sedan Comparison|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20110511103033/http://www.cadillac.com/ctsVCoupe/2011/competitive-comparison/|archive-date=May 11, 2011|access-date=May 9, 2011}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|title=THE ALL-NEW 2011 CTS-V SEDAN|publisher=Cadillac.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20101223120227/http://www.cadillac.com/ctsVSedan/2011/competitive-comparison/|archive-date=December 23, 2010|access-date=May 9, 2011}}</ref> Die tweede generasie CTS-V sedan, koepee en stasiewa is deur 2014 verkoop, gelyktydig met die derde generasie standaard sedan, totdat die derde generasie CTS-V gereed was. <ref>{{Cite web|url=http://gmauthority.com/blog/2013/05/2014-cadillac-cts-v-sedan-continues-with-color-changes-rpo-central/|title=2014 CTS-V Sedan Updates, Information|last=GM Authority Staff|date=May 26, 2013|publisher=GM Authority|access-date=June 14, 2016}}</ref> Die motor is gestaak en in 2019 deur die CT5–V Blackwing vervang. == Eerste generasie (2003) == {{Inligtingskas Motorvoertuig|name=Eerste generasie|image=[[File:Cadillac-CTS.jpg|275px]]|production=2002–Junie 2007|model_years=2003–2007|assembly={{unbulleted list | Verenigde State: [[Lansing, Michigan]] ([[Lansing Grand River Assembly]]) | [[People's Republic of China|China]]: [[Shanghai]] ([[Shanghai GM]])<br/>[[Republic of China|Taiwan]]: [[Miaoli City|Miaoli]] | Russia: [[Kaliningrad]], [[Kaliningrad Oblast]] ([[Avtotor]])<ref name="avtotor.ru">{{cite web|url=http://www.avtotor.ru/gm/ |title=Группа компаний Автотор :: Автомобили GM |language=ru |publisher=Avtotor.ru |access-date=November 19, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160210120547/http://www.avtotor.ru/gm/ |archive-date=February 10, 2016 }}</ref><ref name="ReferenceA">{{cite web|title=GM2009|url=http://www.avtotor.ru/upload/pictures/gm2009.jpg |access-date=May 15, 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110904192557/http://www.avtotor.ru/upload/pictures/gm2009.jpg |archive-date=September 4, 2011 }}</ref> }}|designer={{unbulleted list | [[Wayne Cherry]] (1998) | Kip Wasenko (1998) }}|body_style=4-door [[sedan]]|platform=[[GM Sigma-platform]]|layout=Voor-enjin, agterwielaandrywing|engine={{unbulleted list | '''[[Petrolenjin|Petrol]]:''' | 2.6 L ''[[General Motors 54° V6 engine#2.6|LY9]]'' [[V6-enjin|V6]] | 2.8 L ''[[GM High Feature engine#LP1|LP1]]'' V6 | 3.2 L ''[[General Motors 54° V6 engine#LA3|LA3]]'' V6 | 3.6 L ''[[GM High Feature engine#LY7|LY7]]'' V6 | 5.7 L ''[[LS based GM small-block engine#LS6|LS6]]'' [[V8-enjin|V8]] | 6.0 L ''[[LS based GM small-block engine#LS2|LS2]]'' V8 }}|transmission={{unbulleted list | 5-gang ''[[GM 5L40-E ratkas#5L40-E|5L40-E]]'' [[outomatiese ratkas|outomaties]] | 5-gang [[Getrag]] ''[[Getrag 260 ratkas|260]]'' [[handratkas|handrat]] | 6-gang [[Aisin]] ''[[Aisin AY transmission|AY-6]]'' [[handratkas|handrat]] | 6-gang [[Tremec]] ''[[Borg-Warner T-56 transmission|T-56]]'' [[handratkas|handrat]] }}|length={{convert|190.1|in|mm|0|abbr=on}}<ref name="newbury2002">{{cite book |last=Newbury |first=Stephen |title=The Car Design Yearbook 1 |year=2002 |publisher=Merrell Publishers Limited |isbn=1-85894-190-3}}</ref>|width={{convert|70.6|in|mm|0|abbr=on}}|height={{convert|56.7|in|mm|0|abbr=on}}|weight={{convert|3568|lb|kg|0|abbr=on}}}} Die CTS-sedan, wat vroeg in 2002 as 'n 2003-model bekendgestel is, is gebou op GM se nuwe agterwielaangedrewe Sigma-platform en het 'n volledig onafhanklike vering gehad. Dit was die eerste Cadillac wat aangebied is met 'n [[handratkas]] sedert die 1988 Cimarron . Die CTS is ontwerp as 'n plaasvervanger vir die [[Opel]] -gebaseerde Catera . Wayne Cherry en Kip Wasenko het die buitekant van die eerste generasie CTS ontwerp en hierdie voertuig was die produksiedebuut van die "Art and Science" -ontwerptaal wat die eerste keer op die Evoq- konsepmotor gesien is.<ref name="edmunds">{{Cite web|url=http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|title=Cadillac History|website=Edmunds.com|publisher=Edmunds|archive-url=https://web.archive.org/web/20090403135013/http://www.edmunds.com/cadillac/history.html|archive-date=April 3, 2009|access-date=April 21, 2007}}</ref> CTS-voertuie word by GM se Lansing Grand River Assembly in Lansing, Michigan, gebou. Oorspronklik aangedryf deur 'n 3,2-L LA3 V6 wat 220 pk (164 kW) lewer, het die CTS in 2004 'n opgedateerde 3.6 L DOHC V6 met veranderlike kleptydreëling as opsie ontvang, wat 255 pk (190 kW) en 252 lb⋅ft (342 N⋅m) se wringkrag gelewer het. Die 3,2-L-enjin het in 2005 uit produksie gegaan, toe 'n nuwe 2,8-L-weergawe van die DOHN V6 in 'n intreevlakweergawe van die CTS verskyn het. In Europa het die 2,8 L die vorige intreevlak-2,6 L-enjin vervang. Die CTS is oorspronklik aangebied met óf GM se interne vyfgang 5L40-E outomatiese ratkas óf 'n vyfgang Getrag 260 handratkas. Vir die 2005-modeljaar is die Getrag vervang met 'n Aisin AY-6 sesgang. In 2004 het GM die CTS-V bekendgestel, 'n hoëverrigting-weergawe van die CTS wat bedoel is om mee te ding met luukse prestasie-sedans soos die BMW M3/M5, Audi S4/S6, en Mercedes-Benz C en E-klas AMG's. Die 2004 en 2005 CTS-Vs was toegerus met die 5.7L LS6 V-8 (400 pk (298 kW) teen 6 000 rpm, 395 lb⋅ft (536 N⋅m) teen 4 800 rpm), 'n Tremec T56 6-speed ratkas, 14+" rotors en Brembo 4-suier remklauwen voor en agter, vering-opgraderings (hoër veertempo's, stywer anti-rol stawe, ses-lug hubs, en twee beskikbare demperpakkette), en subtiele buitekant veranderinge. Soos die LS6 was uitgefaseer het, het die 2006 en 2007 CTS-V's die 6.0L LS2 V-8 ontvang, wat dieselfde HP- en wringkraggraderings gedra het (met 'n piekwringkrag wat 400 rpm gouer kom). 'n Prototipe eerste generasie CTS-stasiewa is gemaak, maar dit is nooit in produksie gebring nie. <div style="text-align:center; text-align:left;"> <gallery> File:Cadillac CTS 002.JPG|Japanese CTS File:CTS interior.jpg|Interior File:Cadillac CTS China 2016-04-07.jpg|Chinese CTS </gallery> </div> === CTS-V (2004-2007) === ==== Onderstel ==== [[File:1st Cadillac CTS-V -- 12-08-2009.jpg|thumb|left|First generation Cadillac CTS-V]] Die eerste generasie CTS-V is gebaseer op dieselfde agterwielaangedrewe GM Sigma-platform as die basismodel CTS. Die gebruik van 'n V8-enjin het 'n unieke enjinwieg vereis wat van die basis CTS V6 verskil. Groter anti-rol stawe en groter skokke is ook bygevoeg. Die veertempo is aansienlik verhoog. Die 2006-2007-opdatering het ook 'n sterker agterewenaar en halfas-ontwerp ingesluit. Unieke behandelings voor en agter het ook gaasroosters oor die voorste openinge, 'n baangereed skorsing, ses-naaf-nawe in plaas van die gewone CTS se vyflug-eenhede, en 18×8.5 duim-wiele binne-in P245/45R18 Z-gegradeerde Goodyear Eagle F1 Supercar loop-plat bande. Remme was 13,97 duim (355 mm) rotors voor, met 14,37 duim (365 mm) rotors agter - elk met viersuier Brembo-kalipers op die voor- en agterwiele. Daarbenewens is GM-kentekens op 2006-modelle bygevoeg. Vir prestasie-entoesiaste was 'n hoëverrigtingveringpakket (RPO FG2) beskikbaar as 'n handelaar-geïnstalleerde opsie. ==== Enjin ==== Die CTS-sedan is verbeter met GM-werkverrigtingonderdele soos 'n GM LS-enjin V8 van die C5-generasie Chevrolet Corvette Z06, sowel as die Corvette Z06 se sesgang Tremec-handratratverhoudings. Vanaf 2004 en 2005 het die CTS-V gekom met die 5,7 L-stootstang OHV LS6-enjin wat 400 pk (298 kW) teen 6 000 rpm en 395 lb⋅ft (536 N⋅m) wringkrag teen 4 800 rpm gelewer het. Die wringkragvermindering van 5 lb⋅ft (7 N⋅m) van die CTS-V teenoor die LS6 wat in die C5 Z06 gebruik word, was te danke aan die uitlaatspruitstuk wat op die CTS-V gebruik moes word. Van 2006 tot 2007 is die vorige LS6-enjin vervang deur die nuwe 6.0 L OHV LS2-enjin soos gebruik in die basis 2005 Chevrolet Corvette. Die nuwe LS2-enjin is op dieselfde 400 pk (298 kW) teen 6 000 rpm gegradeer met die hoogste wringkrag van 395 lb⋅ft (536 N⋅m) by 4 400 rpm. Terwyl albei enjins dieselfde HP- en wringkragspesifikasies bied, was die LS2 se voordeel 'n wyer wringkragband, as gevolg van die hoër verplasing wat dit gebied het. ==== Ratkas ==== Die enigste beskikbare ratkas was die sesgang-handrat Tremec T56. Die ratkas het die skip-shift-funksie gebruik om brandstof te bespaar tydens ligte vragte deur te verhoed dat bestuurders die tweede en derde ratte gebruik, en 'n dubbelmassa-vliegwiel om "gerammel" in geen vragtoestande te verminder. Die agteras was 'n Getrag beperkte glip IRS-eenheid met 'n 3.73:1 verhouding. ==== Verrigting ==== General Motors noem 'n 0-60 mph (97 km/h) tyd van 4,6 sekondes vir die eerste generasie CTS-V, met die kwartmyl tyd op 13,1 sekondes teen 109 mph (175 km/h) geskat, verder na 'n vermelde top spoed van 163 mph (262 km/h). Die Brembo-remme van 14 duim deursnee kan die voertuig van 60 mph (97 km/h) in 110 voet vertraag. Die eerste generasie CTS-V het ook 'n rondtetyd van 8 minute 19 sekondes by Duitsland se beroemde Nürburgring Nordschleife behaal, mededingend met mededingers soos die Mercedes-Benz E 55 AMG, BMW M5 en Lexus GS-F. ijg7zi2bxvv7auogs52gy449z49cw0z 2 392485 2516698 2022-08-01T11:44:15Z CarCrazedAlex586 115108 Nuwe bladsy geskep met 'Ek probeer my bes om karartikels op die Afrikaanse Wikipedia te verbeter. Party bladsye mag van nie-Engelse bladsye afgelei word. Ek vertaal hierdie artikels want daar is baie, baie interessante karre waarmee gemiddelde Suid-Afrikaners onbekend is.' wikitext text/x-wiki Ek probeer my bes om karartikels op die Afrikaanse Wikipedia te verbeter. Party bladsye mag van nie-Engelse bladsye afgelei word. Ek vertaal hierdie artikels want daar is baie, baie interessante karre waarmee gemiddelde Suid-Afrikaners onbekend is. 2jqid32lg3v34fybrzqonv4tt8az74e