Wikipedia
alswiki
https://als.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Houptsyte
MediaWiki 1.39.0-wmf.26
first-letter
Medium
Spezial
Diskussion
Benutzer
Benutzer Diskussion
Wikipedia
Wikipedia Diskussion
Datei
Datei Diskussion
MediaWiki
MediaWiki Diskussion
Vorlage
Vorlage Diskussion
Hilfe
Hilfe Diskussion
Kategorie
Kategorie Diskussion
Portal
Portal Diskussion
Buech
Buech Diskussion
Wort
Wort Diskussion
Text
Text Diskussion
Spruch
Spruch Diskussion
Nochricht
Nochricht Diskussion
TimedText
TimedText talk
Modul
Modul Diskussion
Gadget
Gadget Diskussion
Gadget-Definition
Gadget-Definition Diskussion
Gemeinden des Kantons Waadt
0
13582
1018302
1016530
2022-08-26T19:45:39Z
D’Azur
8113
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Gmeinde vum Kanton Waadt}}
[[Datei:Karte Gemeinden des Kantons Waadt farbig 2017.png|miniatur|350px|Gmeinde vom Kanton Waadt (2017)]]
De [[Kanton Waadt]] hät 309 [[politische Gemeinde|politischi Gmeinde]] (Stand: 1. Jänner 2017).
D Gmeinde vom Kanton Waadt sind bis am 31. Dezember 2007 i ''cercles'' (Chreis) zämegfasst gsii, wo e Undereinheit vo de ''districts'' (Distrikt oder Bezirk) gsi sind. Sit em 1. Januar 2008 existiere im Kanton Waadt kei Chreis me und d Bezirk sind e chli nöi gstalted worde.
{{TOC}}
== Gmeinde vom Kanton Waadt ==
D Bezirkshauptort sind fett gschribe.
=== A ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois''' <small>([[Frankoprovenzalische Sprache|Frankoprovenzalisch]], fp.)</small> / '''Tütsch''' <small>(dt.)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br /><small>km²</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| align="center" |[[Datei:Aclens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Aclens]] || fp. [a aːˈçɛ] || align="center" | 376 || align="right" | 3,92
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| align="center" |[[Datei:CHE Agiez COA.svg|35px]]|| [[Agiez]] || fp. [a aːˈdzi] || align="center" | 231 || align="right" | 5,47
|| [[Bezirk Orbe|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| align="center" |[[Datei:Aigle-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Aigle VD]]''' || fp. [aːðɔ]; dt. Älen*|| align="center" | 7988 || align="right" | 16,36
|| '''[[Bezirk Aigle|Aigle]]''' || '''[[Bezirk Aigle|Aigle]]'''
|-
| align="center" |[[Datei:CHE Allaman COA.svg|35px]]|| [[Allaman]] || || align="center" | 401 || align="right" | 2,60
|| [[Bezirk Rolle|Rolle]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| align="center" |[[Datei:Apples-coat of arms.svg|35px]]|| [[Apples]] || fp. [a ˈapjɛ] || align="center" | 1157 || align="right" | 12,89
|| [[Bezirk Aubonne|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| align="center" |[[Datei:Arnex-sur-Nyon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Arnex-sur-Nyon]] || fp. [aːrˈne] || align="center" | 106 || align="right" | 2,04
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
| align="center" |[[Datei:Arnex-sur-Orbe-coat of arms.svg|35px]]|| [[Arnex-sur-Orbe]] || fp. [aːrˈne] || align="center" | 547 || align="right" | 7,62
|| [[Bezirk Orbe|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| align="center" |[[Datei:Arzier-coat of arms.svg|35px]]|| [[Arzier]] || fp .[a aːrˈdʒi, a ɛrˈzi] || align="center" | 2014 || align="right" | 51,89
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
| align="center" |[[Datei:Blason commune CH Assens (Vaud).svg|35px]]|| [[Assens VD]] || fp. [aˈsɛ, aˈsɛː] || align="center" | 878 || align="right" | 4,50
|| [[Bezirk Echallens|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| align="center" |[[Datei:CHE Aubonne COA.svg|35px]]|| '''[[Aubonne VD]]''' || fp. [oˈbuna] || align="center" | 2675 || align="right" | 6,88
|| '''[[Bezirk Aubonne|Aubonne]]''' || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| align="center" |[[Datei:Avenches-coat of arms.png|35px]]|| '''[[Avenches]]''' || fp. [aˈvɛ̃tsu]; dt. Wiflisburg*|| align="center" | 2702 || align="right" | 17,54
|| '''[[Bezirk Avenches|Avenches]]''' || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== B ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Ballaigues-coat of arms.svg|35px]]|| [[Ballaigues]] || fp. [a baˈlegə] || align="center" | 897 || align="right" | 9.04
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Blason ville ch Ballens (Vaud).svg|35px]]|| [[Ballens]] || fp. [a baˈlɛː] || align="center" | 394 || align="right" | 8.47
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Bassins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bassins]] || fp. [a baˈʃɛ̃] || align="center" | 969 || align="right" | 20.80
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:CHE Baulmes COA.svg|35px]]|| [[Baulmes]] || fp. [a ˈbomɛ] || align="center" | 952 || align="right" | 22.53
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Bavois-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bavois]] || fp. [a baːvˈwɛ] || align="center" | 702 || align="right" | 9.32
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Begnins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Begnins]] || fp. [a bəɲɛ̃] || align="center" | 1362 || align="right" | 4.76
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Belmont-sur-Lausanne-Blason.svg|35px]]|| [[Belmont-sur-Lausanne]] || fp. [a biˈmɑ̃] || align="center" | 2925 || align="right" | 2.64
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Belmont-sur-Yverdon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Belmont-sur-Yverdon]] ||fp. [a bemˈmɔ̃, biˈmɔ̃]|| align="center" | 273 || align="right" | 6.47
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Armoiries bercher.svg|35px]]|| [[Bercher]] || fp. [a bɛrˈtsiː] || align="center" | 965 || align="right" | 4.26
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Berolle-coat of arms.svg|35px]]|| [[Berolle]] ||fp. [braɔla, bəraɔla, a bəˈraula] || align="center" | 235 || align="right" | 9.59
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Bettens (Vaud).svg|35px]]|| [[Bettens]] || fp. [a bɛˈtɛ̃ː] || align="center" | 296 || align="right" | 3.73
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Blason ville CH Bex (Vaud).svg|35px]]|| [[Bex]] || fp. [a be], dt. Beis*|| align="center" | 5974 || align="right" | 96.60
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Biere-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bière]] || fp. [a ˈbiːrə] || align="center" | 1421 || align="right" | 25.00
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Bioley-Magnoux-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bioley-Magnoux]] || fp. [a ve a bjɔˈlɛː], [maˈɲu] || align="center" | 173 || align="right" | 4.27
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Blason Bioley Orjulaz.svg|35px]]|| [[Bioley-Orjulaz]] ||fp. [a bjɔˈlaː, a bjɔˈlaːɛ] || align="center" | 324 || align="right" | 3.12
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:CHE Blonay COA.svg|35px]]|| [[Blonay]] || fp. [bʎɔˈne] || align="center" | 5272 || align="right" | 16.03
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d’Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d’Enhaut]]
|-
|[[Datei:Bofflens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bofflens]] || fp. [a bɔˈçjɛ̃, a buˈçʎɛ̃] || align="center" | 153 || align="right" | 4.19
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Bogis-Bossey-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bogis-Bossey]] || fp. [bɔˈdzi bɔˈsɛː, bɔˈdzi bɔˈsɛi] || align="center" | 783 || align="right" | 2.44
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Bonvillars-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bonvillars]] || fp. [a bɔ̃vɛˈlaː] || align="center" | 408 || align="right" | 7.54
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Borex-coat of arms.svg|35px]]|| [[Borex]] || fp. [bɔˈre] || align="center" | 872 || align="right" | 2.01
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Bottens (Vaud).svg|35px]]|| [[Bottens]] || fp. [a bɔˈtɛ] || align="center" | 991 || align="right" | 6.79
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Bougy-Villars-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bougy-Villars]] || fp. [baɔdzi, baoˈdziː] || align="center" | 422 || align="right" | 1.78
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Boulens (Vaud).svg|35px]]|| [[Boulens]] || fp. [a buːˈlɛ̃] || align="center" | 234 || align="right" | 3.45
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| [[Datei:Riex-coat of arms.svg|35px|Bourg-en-Lavaux]] || '''[[Bourg-en-Lavaux]]''' || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5613}}|| align="right" |9.65
|| [[Bezirk Lavaux|Lavaux]] || '''[[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]'''
|-
|[[Datei:Bournens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bournens]] || fp. [a burˈnɛː] || align="center" | 248 || align="right" | 3.91
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Boussens-drapeau.png|35px]]|| [[Boussens VD]] || fp. [buˈsɛː] || align="center" | 774 || align="right" | 3.14
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Bremblens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bremblens]] || fp. [a brɛˈbjɛː] || align="center" | 422 || align="right" | 2.92
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Bretigny-sur-Morrens.png|35px]]|| [[Bretigny-sur-Morrens]] || fp. [a brətəˈɲɔ̃, a brətəˈɲi]|| align="center" | 704 || align="right" | 2.88
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Bretonnieres-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bretonnières]] || fp. [a brətəˈnɛːrə] || align="center" | 212 || align="right" | 5.46
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Buchillon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Buchillon]] || fp. [butsəˈjɔ̃, butsəˈʎɔ̃] || align="center" | 593 || align="right" | 2.11
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Bullet-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bullet VD]] || fp. [a byˈlɛ] || align="center" | 566 || align="right" | 16.85
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Bursinel-blason.png|35px]]|| [[Bursinel]] || || align="center" | 356 || align="right" | 1.76
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Bursins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bursins]] || fp. [a brəˈsɛ̃] || align="center" | 667 || align="right" | 3.36
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Burtigny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Burtigny]] || fp. [a burtəˈɲi, a bwɛrtəˈɲi] || align="center" | 291 || align="right" | 5.69
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Wappen Bussigny VD.svg|35px]]|| [[Bussigny VD]] || fp. [a bysəˈɲiː] || align="center" | 7524 || align="right" | 4.82
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
|[[Datei:Bussy-Chardonney-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bussy-Chardonney]] || fp. [a byˈsiː] || align="center" | 355 || align="right" | 3.10
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Bussy-sur-Moudon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bussy-sur-Moudon]] || fp. [byˈsi] || align="center" | 184 || align="right" | 3.09
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== C ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Chamblon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chamblon]] || fp. [a tsɑ̃bʎɔ̃] || align="center" | 554 || align="right" | 2.85
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Champagne (VD)-coat of arms.svg|35px]]|| [[Champagne VD]] || fp. [a tsɑ̃ˈpaɲə] || align="center" | 683 || align="right" | 3.93
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Champtauroz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Champtauroz]] || fp. [a tsɑ̃ˈtɔːru, tsɑ̃ˈtɔrə] || align="center" | 117 || align="right" | 3.05
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:CHE Champvent COA.svg|35px]]|| [[Champvent]] || fp. [a tsɑ̃ˈvɛ̃] || align="center" | 340 || align="right" | 6.88
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Chardonne-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chardonne VD]] || fp. [tsɛrˈdəna, vəˈlɑdzo dɛ tserˈəna] || align="center" | 2765 || align="right" | 10.30
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:CHE Château d’Oex.svg|35px]]|| '''[[Château-d’Œx]]''' || fp. [u tsaθi d ˈeː], dt. Oesch*|| align="center" | 3098 || align="right" | 113.76
|| '''[[Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Pays-d'Enhaut]]''' || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:Chavannes-de-Bogis-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chavannes-de-Bogis]] || fp. [θaˈvan d bɔˈði] || align="center" | 914 || align="right" | 2.85
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Chavannes-des-Bois-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chavannes-des-Bois]] || fp. [θaˈvan, θaˈvan de bwɛ] || align="center" | 392 || align="right" | 2.13
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Chavannes-le-Chêne-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chavannes-le-Chêne]] || fp. [a tsaˈvanɛ] || align="center" | 243 || align="right" | 3.98
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Chavannes-le-Veyron-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chavannes-le-Veyron]] || fp. [a tsaˈvanɛ, a tsaˈvanɛ lɔ vaːərɔ̃] || align="center" | 114 || align="right" | 2.58
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Wappen Chavannes-près-Renens.svg|35px]]|| [[Chavannes-près-Renens]] || fp. [a tsaˈvanɛ] || align="center" | 6126 || align="right" | 1.65
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
|[[Datei:Blason suisse commune Chavannes-sur-Moudon.svg|35px]]|| [[Chavannes-sur-Moudon]] || fp. [a tsaˈvana] || align="center" | 204 || align="right" | 5.15
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Chavornay-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chavornay VD]] || fp. [a tsavorˈne] || align="center" | 3060 || align="right" | 19.29
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Chêne-Pâquier-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chêne-Pâquier]] || fp. [ɑː ˈtsaːnɔ] [lɔ paˈkyi] || align="center" | 98 || align="right" | 2.11
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Cheseaux-sur-Lausanne-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cheseaux-sur-Lausanne]] || fp. [tsɛˈzo] || align="center" | 3169 || align="right" | 4.60
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lausanne|Lausanne]]
|-
|[[Datei:Cheseaux-Noréaz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cheseaux-Noréaz]] || fp. [tsɛzo nɔˈria] || align="center" | 489 || align="right" | 6.12
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Cheserex-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chéserex]] || fp. [a səzəˈre] || align="center" | 1186 || align="right" | 10.60
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Chessel-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chessel]] || fp. [a tsɛˈse] || align="center" | 342 || align="right" | 3.57
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Chevilly-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chevilly VD]] || fp. [a tsəvəˈji, a tsəvəˈʎi] || align="center" | 250 || align="right" | 3.89
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Chevroux.jpg|35px]]|| [[Chevroux VD]] || || align="center" | 395 || align="right" | 4.37
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Chexbres-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chexbres]] || fp. [ˈtsebrə] || align="center" | 2016 || align="right" | 2.14
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Chigny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chigny VD]] || fp. [a ʒəˈɲiː] || align="center" | 259 || align="right" | 0.89
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Clarmont-coat of arms.svg|35px]]|| [[Clarmont]] || fp. [a çaːrˈmɔ̃] || align="center" | 142 || align="right" | 1.02
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Coinsins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Coinsins]] || fp. [kwɛ̃sɛ̃] || align="center" | 376 || align="right" | 2.90
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Commugny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Commugny]] || fp. [kuməˈnyi] || align="center" | 2365 || align="right" | 6.52
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Concise-coat of arms.svg|35px]]|| [[Concise]] || fp. [kwəˈsiːza] || align="center" | 713 || align="right" | 11.41
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Coppet-coat of arms.svg|35px]]|| [[Coppet]] || fp. [kɔˈpɛ] || align="center" | 2466 || align="right" | 1.87
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Corbeyrier (Vaud).svg|35px]]|| [[Corbeyrier]] || fp. [ɛ̃ krəbəˈri, ɛ̃ kərbəri, krəbɛri] || align="center" | 359 || align="right" | 22.00
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Corcelles-le-Jorat-coat of arms.svg|35px]]|| [[Corcelles-le-Jorat]] || fp. [a kɔˈsalɛ, a kɔˈsalɛ lu dzɔˈra] || align="center" | 424 || align="right" | 7.94
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Corcelles-pres-Concise-coat of arms.svg|35px]]|| [[Corcelles-près-Concise]] || fp. [a kɔrˈsalə] || align="center" | 283 || align="right" | 4.09
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Corcelles-près-Payerne (Vaud).svg|35px]]|| [[Corcelles-près-Payerne]] || fp. [kɔrˈsalə] || align="center" | 1824 || align="right" | 12.19
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Corseaux-coat of arms.svg|35px]]|| [[Corseaux]] || fp. [kɔrˈzo] || align="center" | 2092 || align="right" | 1.06
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:Corsier-sur-Vevey-coat of arms.svg|35px]]|| [[Corsier-sur-Vevey]] || fp. [korˈzi] || align="center" | 3119 || align="right" | 6.74
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:Cossonay-blason.jpg|35px]]|| '''[[Cossonay]]''' || fp. [a kɔsəˈne] || align="center" | 2950 || align="right" | 8.32
|| '''[[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]]''' || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Cottens (VD)-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cottens VD]] || fp. [a ˈkɔtɛ̃] || align="center" | 396 || align="right" | 2.36
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Crans-pres-Celigny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Crans]] || fp. [a krɑ̃] || align="center" | 1822 || align="right" | 4.29
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Crassier-coat of arms.svg|35px]]|| [[Crassier]] || fp. [kraˈsi] || align="center" | 962 || align="right" | 2.03
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Wappen Crissier.svg|35px]]|| [[Crissier]] || fp. [a krəˈsiː] || align="center" | 6714 || align="right" | 5.50
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
|[[Datei:Cronay-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cronay]] || fp. [a krɔˈne] || align="center" | 317 || align="right" | 6.61
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Croy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Croy VD]] || fp. [a kraɛ, a krwaːɛ] || align="center" | 301 || align="right" | 4.49
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Cuarnens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cuarnens]] || fp. [a korˈnɛ̃] || align="center" | 421 || align="right" | 7.17
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Cuarny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cuarny]] || fp. [a kwarˈni] || align="center" | 180 || align="right" | 4.56
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Cudrefin (Vaud).svg|35px]]|| [[Cudrefin]] || fp. [tjydrəfɛ̃], dt. Guderfi*|| align="center" | 967 || align="right" | 15.83
|| [[Avenches (Bezirk)|Avenches]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
| [[Datei:Cugy-VD-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cugy VD|Cugy]] || fp. [kyˈdzi, kyˈdji] || align="center" | 2119 || align="right" | 2.95
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Curtilles-coat of arms.svg|35px]]|| [[Curtilles]] || fp. [kurˈtɛjɛ] || align="center" | 272 || align="right" | 4.94
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== D ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Daillens-blason.jpg|35px]]|| [[Daillens]] || fp. [a daːˈjɛː] || align="center" | 680 || align="right" | 5.56
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Démoret-coat of arms.svg|35px]]|| [[Démoret]] || fp. [dɛˈmɔrə] || align="center" | 131 || align="right" | 4.24
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Denens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Denens]] || fp. [a dəˈnɛː] || align="center" | 643 || align="right" | 3.27
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Denges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Denges]] || fp. [a ˈdɛːdzə] || align="center" | 1321 || align="right" | 1.67
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:CHE Dizy COA.svg|35px]]|| [[Dizy VD]] || fp. [a diːˈziː] || align="center" | 209 || align="right" | 3.03
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Dompierre-drapeau.jpg|35px]]|| [[Dompierre VD]] || fp. [a dɔ̃ˈpjuru] || align="center" | 246 || align="right" | 3.22
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Donneloye-coat of arms.svg|35px]]|| [[Donneloye]] || fp. [a dɔnɛˈluːjɛ] || align="center" | 336 || align="right" | 3.72
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Duillier-coat of arms.svg|35px]]|| [[Duillier]] || fp. [a dɥiˈʎi, dœˈji] || align="center" | 974 || align="right" | 4.19
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Dully-coat of arms.svg|35px]]|| [[Dully]] || || align="center" | 479 || align="right" | 1.66
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|}
</div>
=== E ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Échallens-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Echallens]]''' || fp. [a ɛtsaˈlɛː]; dt. Tscherlitz*|| align="center" | 4843 || align="right" | 6.66
|| '''[[Echallens (Bezirk)|Echallens]]''' || '''[[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]'''
|-
|[[Datei:Echandens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Echandens]] || fp. [ɛtsɑ̃ˈdɛ] || align="center" | 2065 || align="right" | 3.87
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Echichens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Echichens]] || fp. [a ɛtsəˈtsɛː] || align="center" | 1024 || align="right" | 2.56
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Eclepens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Eclépens]] || fp. [ɛçjəˈpɛ, ɛçʎɛˈpɛ] || align="center" | 941 || align="right" | 5.81
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:CHE Ecublens VD COA.svg|35px]]|| [[Ecublens VD]] || fp. [ekubjɛ̃] || align="center" | 10'286 || align="right" | 5.71
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
|[[Datei:Epalinges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Epalinges]] || fp. [a paˈlɛ̃dzu] || align="center" | 7775 || align="right" | 4.57
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lausanne|Lausanne]]
|-
|[[Datei:Ependes-coat of arms.svg|35px]]|| [[Ependes VD]] || fp. [a ɛˈpɛːdɛ] || align="center" | 311 || align="right" | 4.82
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Essertes-coat of arms.svg|35px]]|| [[Essertes]] || fp. [a ɛˈsɛrtə] || align="center" | 266 || align="right" | 1.66
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Essertines-sur-Rolle-coat of arms.svg|35px]]|| [[Essertines-sur-Rolle]] || fp. [a sɛrˈtənɛ] || align="center" | 559 || align="right" | 6.92
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Essertines-sur-Yverdon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Essertines-sur-Yverdon]] || fp. [a sɛʀˈtənɛ] || align="center" | 718 || align="right" | 9.78
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Etagnières (Vaud).svg|35px]]|| [[Etagnières]] || fp. [a ɛetaˈɲiːr, a ɛetaˈɲiːrə] || align="center" | 799 || align="right" | 3.80
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Etoy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Etoy VD]] || fp. [a ɛˈtjaːe] || align="center" | 2448 || align="right" | 4.93
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Eysins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Eysins]] || fp. [ɛiˈzɛ̃] || align="center" | 927 || align="right" | 2.38
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|}
</div>
=== F ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Faoug-coat of arms.svg|35px]]|| [[Faoug]] || fp. [fu], dt. Pfauen*|| align="center" | 622 || align="right" | 3.47
|| [[Avenches (Bezirk)|Avenches]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Fechy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Féchy]] || fp. [a fɛˈtsi] || align="center" | 726 || align="right" | 2.71
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Ferreyres-coat of arms.svg|35px]]|| [[Ferreyres]] || fp. [a fɛˈraːɛr] || align="center" | 244 || align="right" | 3.13
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Wappen Fey.jpg|35px]]|| [[Fey VD]] || fp. [a faːɛ] || align="center" | 491 || align="right" | 7.35
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Fiez-coat of arms.svg|35px]]|| [[Fiez]] || fp. [a fi] || align="center" | 380 || align="right" | 6.83
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Fontaines-sur-Grandson-coat of arms.svg|35px]]|| [[Fontaines-sur-Grandson]] || fp. [fɔ̃ˈtɑ̃na] || align="center" | 137 || align="right" | 7.86
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Forel-coat of arms.svg|35px]]|| [[Forel (Lavaux)]] || fp. [fɔˈriː, foˈriː] || align="center" | 1805 || align="right" | 18.53
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Founex-coat of arms.svg|35px]]|| [[Founex]] || fp. [a fayˈne, fauˈne] || align="center" | 2636 || align="right" | 4.79
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Froideville-coat of arms.svg|35px]]|| [[Froideville VD]] || fp. [frɛːdəˈvəla] || align="center" | 1524 || align="right" | 7.12
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|}
</div>
=== G ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Genolier-coat of arms.svg|35px]]|| [[Genolier]] || fp. [dzənɔˈʎi, dzɔnɛˈʎi, dənɔˈʎi] || align="center" | 1586 || align="right" | 4.83
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:CHE Giez COA.svg|35px]]|| [[Giez VD]] || fp. [a dzi] || align="center" | 366 || align="right" | 4.78
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Gilly-coat of arms.svg|35px]]|| [[Gilly VD]] || fp. [ʒiʎiː] || align="center" | 840 || align="right" | 7.78
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Gimel-coat of arms.svg|35px]]|| [[Gimel VD]] || fp. [a dzəˈmœː] || align="center" | 1447 || align="right" | 18.86
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Gingins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Gingins]] || fp. [a zɛ̃zɛ̃, a ðɜ̃ðɛ̃] || align="center" | 1042 || align="right" | 12.58
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Givrins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Givrins]] || fp. [a dzəˈvrɛ̃] || align="center" | 867 || align="right" | 3.97
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Gland-coat of arms.svg|35px]]|| [[Gland VD]] || fp. [gʎɑ̃] || align="center" | 10'524 || align="right" | 8.30
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Gollion-coat of arms.svg|35px]]|| [[Gollion]] || fp. [a gɔˈʎɔ̃, gɔˈjɔ̃] || align="center" | 605 || align="right" | 5.44
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:CHE Goumoëns COA.svg|35px|Goumoëns]] || [[Goumoëns]] || Goumoëns-la-Ville: fp. [a guˈmwɛː, a gumwɛ la ˈvəla] <br />Goumoëns-le-Jux: fp. [ɑ kraː] <br />Eclagnens: fp. [eçʎaˈɲɛ]|| align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5541}}|| align="right" |10.70|| [[Bezirk Echallens|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Grancy-blason.jpg|35px]]|| [[Grancy]] || || align="center" | 333 || align="right" | 5.65
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Grandcour-coat of arms.svg|35px]]|| [[Grandcour]] || fp. [grɑ̃ˈkɔ, grɑ̃ˈkɔr la ˈvəla] || align="center" | 763 || align="right" | 10.12
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Grandevent-blason.png|35px]]|| [[Grandevent]] || fp. [vɛr tsiː dzəˈruː] <br />(frz. ''Vers-chez-Giroud'') || align="center" | 180 || align="right" | 3.46
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Grandson-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Grandson]]''' || fp. [grɑ̃sɔ̃], dt. Gransee*|| align="center" | 2854 || align="right" | 7.89
|| '''[[Grandson (Bezirk)|Grandson]]''' || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Grens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Grens]] || fp. [a grɛ̃] || align="center" | 341 || align="right" | 2.54
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Gryon (Vaud).svg|35px]]|| [[Gryon]] || fp. [ɛ̃ grˈɔ̃, ɛ̃ grːjɔ̃] || align="center" | 1124 || align="right" | 15.15
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|}
</div>
=== H ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Blason commune CH Henniez (Vaud).svg|35px]]|| [[Henniez VD]] || fp. [a ɛˈɲi] || align="center" | 238 || align="right" | 2.63
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Hermenches.jpg|35px]]|| [[Hermenches]] || fp. [ɛrˈmɛ̃dzə] || align="center" | 308 || align="right" | 4.76
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== J ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| align="center" | [[Datei:Jongny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Jongny]] || fp. [a dzɔ̃ˈɲi] || align="center" | 1336 || align="right" | 2.16
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
| align="center" | [[Datei:Jorat-Menthue-coat of arms.svg|35px|Jorat-Menthue]]
| [[Jorat-Menthue]] || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5804}}|| align="right" |17.65|| [[Bezirk Echallens|Echallens]]<br>[[Bezirk Moudon|Moudon]]<br>[[Bezirk Oron|Oron]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| align="center" | [[Datei:Jouxtens-Mezery-coat of arms.svg|35px]]|| [[Jouxtens-Mézery]] || fp. [a dzauˈtɛː] [a mɛzəri] || align="center" | 1273 || align="right" | 1.93
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lausanne|Lausanne]]
|-
| align="center" | [[Datei:Unknow escutcheon-gsw.svg|center|35px|Jorat-Mézières]] || [[Jorat-Mézières]] || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5806}}|| align="right" | 11,09 || [[Bezirk Oron|Oron]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
| align="center" | [[Datei:Juriens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Juriens]] || || align="center" | 258 || align="right" | 9.35
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|}
</div>
=== L ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offizielle Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| [[Datei:L Abbaye-coat of arms.svg|35px]]|| [[L’Abbaye]] || fp. [a labaːˈi, a labaˈji] || align="center" | 1244 || align="right" | 31.89
|| [[La Vallée du Lac de Joux (Bezirk)|La Vallée]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Abergeme.jpg|35px]]|| [[L’Abergement VD]] || fp. [labɛrdzəˈmɛ̃] || align="center" | 250 || align="right" | 5.74
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:La Chaux-blason.jpg|35px]]|| [[La Chaux (Cossonay)]] || fp. [a la tso] || align="center" | 372 || align="right" | 6.73
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:La Praz-coat of arms.svg|35px]]|| [[La Praz VD]] || fp. [a la praː] || align="center" | 150 || align="right" | 5.13
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:La Rippe-coat of arms.svg|35px]]|| [[La Rippe]] || fp. [la ˈriːpa] || align="center" | 952 || align="right" | 16.61
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:La Sarraz-coat of arms.svg|35px]]|| [[La Sarraz]] || fp. [a la saˈraː] || align="center" | 1748 || align="right" | 7.77
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:La Tour-de-Peilz Wappen.svg|35px]]|| [[La Tour-de-Peilz]] || fp. [la twa de pai, la beka de pai] || align="center" | 10'470 || align="right" | 3.29
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:CHE Lausanne COA.svg|35px]]|| '''[[Lausanne]]''' || fp. Lozena [lɔˈzəna]; dt. Losanen*|| align="center" | 117'152 || align="right" | 41.37
|| '''[[Bezirk Lausanne|Lausanne]]''' || '''[[Bezirk Lausanne|Lausanne]]'''
|-
|[[Datei:Blason commune CH Lavey-Morcles (Vaud).svg|35px]]|| [[Lavey-Morcles]] || fp. [a laˈvɛː, y vəlaːdzə dɛ mɔrçə, ɛ̃ ˈmɔrçʎə] || align="center" | 813 || align="right" | 14.18
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Lavigny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Lavigny VD]] || fp. [a lavəˈɲi] || align="center" | 739 || align="right" | 4.01
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Logo Le Chenit.jpg|35px]]|| '''[[Le Chenit]]''' || fp. [ao tsəˈnɛ] || align="center" | 4083 || align="right" | 99.22
|| '''[[La Vallée du Lac de Joux (Bezirk)|La Vallée]]''' || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Le Lieu.jpg|35px]]|| [[Le Lieu]] || fp. [lu ʎø, o lø, lu ʎœ] || align="center" | 844 || align="right" | 32.57
|| [[La Vallée du Lac de Joux (Bezirk)|La Vallée]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Le Mont-sur-Lausanne-coat of arms.svg|35px]]|| [[Le Mont-sur-Lausanne]] || fp. [ao mɑ̃, lɔ mɑ̃, ao pti mɑ̃, ao grɑ̃ mɑ̃] || align="center" | 5236 || align="right" | 9.81
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lausanne|Lausanne]]
|-
|[[Datei:Les Clees-coat of arms.svg|35px]]|| [[Les Clées]] || fp. [ɛ ˈçʎɛjɛ] || align="center" | 153 || align="right" | 7.02
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Le Vaud-coat of arms.svg|35px]]|| [[Le Vaud]] || fp. [ao vo, devɑ̃, dɛʀi lə vo] || align="center" | 1083 || align="right" | 3.11
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Leysin (Vaud).svg|35px]]|| [[Leysin]] || fp. [ɛː laːetsɛ̃i] || align="center" | 3209 || align="right" | 18.53
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Lignerolle-coat of arms.svg|35px]]|| [[Lignerolle]] || fp. [a riɲəraulɛ] || align="center" | 374 || align="right" | 10.62
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:L Isle-coat of arms.svg|35px]]|| [[L’Isle VD]] || fp. [a ˈliːla] || align="center" | 890 || align="right" | 16.25
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Lonay-coat of arms.svg|35px]]|| [[Lonay]] || fp. [a luˈne] || align="center" | 2210 || align="right" | 3.71
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Longirod-coat of arms.svg|35px]]|| [[Longirod]] || fp. [a lɔ̃dzəˈru] || align="center" | 376 || align="right" | 9.48
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Lovatens.jpg|35px]]|| [[Lovatens]] || fp. [a lowaˈtɛ̃] || align="center" | 150 || align="right" | 3.45
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Lucens (Vaud).svg|35px]]|| [[Lucens]] || fp. [a lyˈsɛ̃] || align="center" | 2212 || align="right" | 19.28
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Luins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Luins]] || || align="center" | 482 || align="right" | 2.69
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:CHE Lully VD COA.svg|35px]]|| [[Lully VD]] || fp. [a jyˈji] || align="center" | 733 || align="right" | 2.06
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Lussery-Villars-coat of arms.svg|35px]]|| [[Lussery-Villars]] || fp. [a lysəˈri] [a vəˈlaː] || align="center" | 323 || align="right" | 3.65
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Lussy-sur-Morges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Lussy-sur-Morges]] || fp. [a lyˈsiː] || align="center" | 550 || align="right" | 2.33
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Lutry-blason.png|35px]]|| [[Lutry]] || fp. [a lyˈtri] || align="center" | 8662 || align="right" | 8.46
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|}
</div>
=== M ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offizielle Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Maracon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Maracon]] || fp. [marakɔ̃] || align="center" | 427 || align="right" | 4.39
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Marchissy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Marchissy]] || fp. [a marˈtsiː] || align="center" | 356 || align="right" | 11.98
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Mathod-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mathod]] || fp. [a maˈtu] || align="center" | 493 || align="right" | 6.59
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Mauborget-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mauborget]] || fp. [o maːbɔrˈdzɛ, mɔ̃bɔrˈdzɛ] || align="center" | 94 || align="right" | 5.50
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Mauraz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mauraz]] || fp. [ɛ̃ mɔ̃raː, ɛːˈmaura] || align="center" | 49 || align="right" | 0.50
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:CHE Mex VD COA.svg|35px]]|| [[Mex VD]] || fp. [ɛ me] || align="center" | 560 || align="right" | 2.90
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Mies-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mies VD]] || fp. [a ˈmiːja, mia] || align="center" | 1482 || align="right" | 3.47
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Missy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Missy VD]] || fp. [a məˈsi], dt. Missach*|| align="center" | 273 || align="right" | 3.10
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Moiry-blason.jpg|35px]]|| [[Moiry VD]] || fp. [a mwaɛˈri] || align="center" | 238 || align="right" | 6.66
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Mollens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mollens VD]] || fp. [mɔˈlɛ̃] || align="center" | 267 || align="right" | 11.00
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Molondin-coat of arms.svg|35px]]|| [[Molondin]] || || align="center" | 173 || align="right" | 5.53
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Montagny-pres-Yverdon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Montagny-près-Yverdon]] || fp. [a mɔ̃taˈɲi] || align="center" | 625 || align="right" | 3.55
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Montanaire (Vaud).svg|35px|Montanaire]]|| [[Montanaire]] || || align="center" | || align="right" | 33.47
|| [[Bezirk Moudon|Moudon]]<br>[[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Montcherand-coat of arms.svg|35px]]|| [[Montcherand]] || fp. [a mɔ̃tsəˈrɑ̃] || align="center" | 397 || align="right" | 3.05
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Montherod-coat of arms.svg|35px]]|| [[Montherod]] || fp. [a mɔ̃tɛˈru] || align="center" | 475 || align="right" | 4.97
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Montilliez-coat of arms.svg|35px|Montilliez]]|| [[Montilliez]] || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5540}}|| align="right" | 11.94 || [[Bezirk Echallens|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Mont-la-Ville-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mont-la-Ville]] || fp. [a mɔ̃ la ˈvəla] || align="center" | 332 || align="right" | 19.75
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Montpreveyres-coat of arms.svg|35px]]|| [[Montpreveyres]] || fp. [a mɔ̃prɛˈvaːru] || align="center" | 487 || align="right" | 4.11
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:CHE Montreux COA.svg|35px]]|| [[Montreux]] || fp. [murço]; dt. Muchtern, Muchteren, Mustrutz*|| align="center" | 23'010 || align="right" | 33.40
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:Montricher-coat of arms.svg|35px]]|| [[Montricher VD]] || fp. [murˈtsi] || align="center" | 750 || align="right" | 25.94
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Mont-sur-Rolle-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mont-sur-Rolle]] || fp. [ɛ̃ mɔ̃, ɛː mɔ̃ dəˈsy] || align="center" | 1887 || align="right" | 3.89
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Morges-blason.jpg|35px]]|| '''[[Morges]]''' || fp. Mordze [ˈmɔrdzɛ, ˈmwardzɛ]; dt. Morsee*|| align="center" | 13'959 || align="right" | 3.86
|| '''[[Bezirk Morges|Morges]]''' || '''[[Bezirk Morges|Morges]]'''
|-
|[[Datei:Morrens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Morrens]] || fp. [mɔˈrɛ̃] || align="center" | 956 || align="right" | 3.68
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| [[Datei:Moudon-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Moudon]]''' || fp. Modon [a mɔːˈdɔ̃]; dt. Milden*|| align="center" | 4327 || align="right" | 15.68
||[[Moudon (Bezirk)|Moudon]]|| [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Mutrux-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mutrux]] || fp. [a mwɛˈtry] || align="center" | 139 || align="right" | 3.21
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|}
</div>
=== N ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| align="center" | [[Datei:Novalles-coat of arms.svg|35px]]|| [[Novalles]] || || align="center" | 101 || align="right" | 2.05
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| align="center" | [[Datei:Noville.jpg|35px|Noville]] || [[Noville VD|Noville]] || fp. [nuˈvəla] || align="center" | 652 || align="right" | 10.32
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
| align="center" | [[Datei:Nyon-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Nyon]]''' ||dt. Neuss*|| align="center" | 16'841 || align="right" | 6.82
|| '''[[Bezirk Nyon|Nyon]]''' || '''[[Bezirk Nyon|Nyon]]'''
|-
|}
</div>
=== O ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Ogens-coat of arms.svg|35px|Ogens]] || [[Ogens]] ||fp. [a ɔˈdzɛː] || align="center" | 256 || align="right" | 3.41
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| [[Datei:CHE Ollon VD COA.svg|35px]]|| [[Ollon]] ||fp. [a yˈlɔ̃], dt. Olun*|| align="center" | 6536 || align="right" | 59.59
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Onnens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Onnens VD]] ||fp. [ɔˈnɛ̃] || align="center" | 434 || align="right" | 5.13
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:CHE Oppens COA.svg|35px]]|| [[Oppens]] ||fp. [a ɔˈpɛː] || align="center" | 174 || align="right" | 3.60
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Wappen Orbe.svg|35px]]|| '''[[Orbe VD]]''' ||fp. Orba [ɔrba]; dt. Orbach*|| align="center" | 5251 || align="right" | 12.04
|| '''[[Orbe (Bezirk)|Orbe]]''' || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Orges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Orges VD]] ||fp. [a ˈoʀdzɛ] || align="center" | 228 || align="right" | 4.01
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:CHE Ormont-Dessous COA.svg|35px]]|| [[Ormont-Dessous]] ||fp. [ez ɔrˈmɔ̃, luz ɔrˈmɔ̃, a ɔrmɔ̃ deˈzɔ, ɔrˈmɔ̃ dɛzɔ] || align="center" | 1031 || align="right" | 64.09
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Blason ville ch Ormont-Dessus (Vaud).svg|35px]]|| [[Ormont-Dessus]] ||fp. [ez ɔʀˈmɔ̃ , jə vezɛ̃n ɔrmɔ̃ deˈsy] || align="center" | 1431 || align="right" | 61.53
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Orny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Orny VD]] ||fp. [orˈni] || align="center" | 365 || align="right" | 5.55
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Oron-la-Ville-blason.png|35px]]|| '''[[Oron VD]]''' ||fp. [urɔ̃] || align="center" | 1250 || align="right" | 3.11
|| '''[[Oron (Bezirk)|Oron]]''' || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Orzens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Orzens]] ||fp. [a ɔrˈzɛ̃] || align="center" | 213 || align="right" | 4.19
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Oulens-sous-Échallens-coat of arms.svg|35px|Oulens]] || [[Oulens-sous-Echallens]] ||fp. [a ulɛ̃] || align="center" | 418 || align="right" | 5.88
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|}
</div>
=== P ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Coat of arms of Pailly, Vaud.svg|35px|Pailly]] || [[Pailly VD]] || fp. [a paːˈji] || align="center" | 433 || align="right" | 5.77
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Pampigny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Pampigny]] || fp. [a pɑ̃pəˈɲi] || align="center" | 868 || align="right" | 11.08
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Paudex-blason.jpg|35px]]|| [[Paudex]] || fp. [pauˈde] || align="center" | 1365 || align="right" | 0.49
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Payerne-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Payerne]]''' || fp. [paːˈjɛrnu]; dt. Peterlingen**|| align="center" | 7775 || align="right" | 24.19
|| '''[[Payerne (Bezirk)|Payerne]]''' || '''[[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]'''
|-
|[[Datei:Penthalaz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Penthalaz]] || fp. [a pɛ̃ˈtala] || align="center" | 2238 || align="right" | 3.87
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Penthaz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Penthaz]] || || align="center" | 1361 || align="right" | 3.91
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Penthéréaz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Penthéréaz]] || fp. [a pɑ̃tɛˈrja] || align="center" | 365 || align="right" | 5.66
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Perroy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Perroy VD]] || fp. [a pɛˈrwaː] || align="center" | 1242 || align="right" | 2.89
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Poliez-Pittet.jpg|35px]]|| [[Poliez-Pittet]] || fp. [a pwi pəˈtɛ] || align="center" | 625 || align="right" | 5.00
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Pompaples-coat of arms.svg|35px]]|| [[Pompaples]] || fp. [a pɔ̃ˈpapjɔ, pɔ̃ˈpapjə] || align="center" | 672 || align="right" | 4.45
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Pomy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Pomy VD]] || fp. [a pɔˈmi] || align="center" | 612 || align="right" | 5.62
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Prangins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Prangins]] || fp. [prɑ̃ˈdzɛ̃] || align="center" | 3464 || align="right" | 6.06
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Premier-coat of arms.svg|35px]]|| [[Premier VD|Premier]] || fp. [a prəˈmi] || align="center" | 207 || align="right" | 6.11
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Preverenges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Préverenges]] || fp. [prɔvəˈrɛːdzə] || align="center" | 4424 || align="right" | 1.84
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Prévonloup.svg|35px]]|| [[Prévonloup]] || fp. [a prɛvɔ̃ˈlɑː] || align="center" | 132 || align="right" | 1.84
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Wappen Prilly.svg|35px]]|| [[Prilly]] || fp. [a prəˈji] || align="center" | 10'653 || align="right" | 2.17
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
|[[Datei:Provence.jpg|35px]]|| [[Provence VD|Provence]] || fp. [a proˈvɛ̃s] || align="center" | 373 || align="right" | 31.79
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Puidoux-coat of arms.svg|35px]]|| [[Puidoux]] || fp. [pweiˈdɑːy, a pwɛːˈdɔ] || align="center" | 2438 || align="right" | 22.86
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Pully Wappen.svg|35px]]|| [[Pully]] || fp. [a pyˈji] || align="center" | 16'484 || align="right" | 5.84
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|}
</div>
=== R ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| [[Datei:Rances.jpg|35px|Rances]] || [[Rances VD|Rances]] || fp. [a rɑ̃s, a ˈrɑ̃sɛ] || align="center" | 440 || align="right" | 9.84
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Renens-blason.png|35px]]|| '''[[Renens]]''' || fp. [a rəˈnɛ̃] || align="center" | 18'102 || align="right" | 2.96
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || '''[[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]'''
|-
|[[Datei:Blason commune CH Rennaz (Vaud).svg|35px]]|| [[Rennaz]] || fp. [a ˈrɛːna] || align="center" | 608 || align="right" | 2.21
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Reverolle-coat of arms.svg|35px]]|| [[Reverolle]] || fp. [a rvəˈraula] || align="center" | 335 || align="right" | 1.17
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Rivaz Wappen.svg|35px]]|| [[Rivaz VD|Rivaz]] || fp. [ˈriːva] || align="center" | 351 || align="right" | 0.32
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Roche (Vaud)-coat of arms.svg|35px]]|| [[Roche VD|Roche]] || fp. [ˈrətsɛ] || align="center" | 894 || align="right" | 6.45
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Rolle-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Rolle VD|Rolle]]''' || fp. [a ˈrɔlu] || align="center" | 4591 || align="right" | 2.72
|| '''[[Rolle (Bezirk)|Rolle]]''' || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Blason Romainmôtier-Envy.svg|35px]]|| [[Romainmôtier-Envy]] || fp. [a rəmɑ̃məˈti] [a ɛˈvi] || align="center" | 455 || align="right" | 7.01
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Romanel-sur-Lausanne-coat of arms.svg|35px]]|| [[Romanel-sur-Lausanne]] || fp. [a rmaˈni] || align="center" | 3164 || align="right" | 2.87
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lausanne|Lausanne]]
|-
|[[Datei:Romanel-sur-Morges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Romanel-sur-Morges]] || fp. [a rəmaˈne] || align="center" | 453 || align="right" | 1.75
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Ropraz.jpg|35px]]|| [[Ropraz]] || fp. [a rɔˈpraː] || align="center" | 361 || align="right" | 4.82
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Rossenges (Vaud).svg|35px]]|| [[Rossenges]] || fp. [a ʀɔˈsɛ̃dzɛ] || align="center" | 46 || align="right" | 1.08
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:CHE Rossinière COA.svg|35px]]|| [[Rossinière]] || fp. [a la rɔzəˈnairə], dt. Russeneiri*|| align="center" | 492 || align="right" | 23.34
|| [[Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Pays-d'Enhaut]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
| [[Datei:CHE Rougemont COA.svg|35px]]|| [[Rougemont VD|Rougemont]] || fp. [a ʀodzoˈmɔ̃], dt. Rötschmund/Retschmund*|| align="center" | 903 || align="right" | 48.56
|| [[Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Pays-d'Enhaut]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
| [[Datei:Rovray-coat of arms.svg|35px]] || [[Rovray]] || fp. [a roˈvre] || align="center" | 135 || align="right" | 3.21
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Rueyres.jpg|35px|Rueyres]] || [[Rueyres VD|Rueyres]] || fp. [a ryˈaːrə] || align="center" | 221 || align="right" | 2.01
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|}
</div>
=== S ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Saint-Barthélemy-coat of arms.svg|35px|Saint-Barthélemy]] || [[Saint-Barthélemy VD]] || fp. [sɛ̃ bartlɔˈmaː] || align="center" | 640 || align="right" | 4.11
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Saint-Cergue-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saint-Cergue]] || fp. [sɛ̃ ˈfrugɔ, sɛ̃ ˈfrəgɔ, sɛ̃ ˈsɛrgo] || align="center" | 1772 || align="right" | 24.26
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Saint-George-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saint-George]] || fp. [a sɛː ˈdzordzə] || align="center" | 754 || align="right" | 12.30
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Saint-Legier-La Chiesaz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saint-Légier-La Chiésaz]] || fp. [a sɛ̃ˈlɛdzi la ˈtsiːza] || align="center" | 4343 || align="right" | 15.12
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:Saint-Livres-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saint-Livres]] || fp. [se ˈlivru] || align="center" | 570 || align="right" | 8.10
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Saint-Oyens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saint-Oyens]] || fp. [sɛt yˈɛː] || align="center" | 266 || align="right" | 3.04
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:CHE Saint-Prex COA.svg|35px]]|| [[Saint-Prex]] || fp. [a sɛː ˈpre] || align="center" | 4591 || align="right" | 5.49
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Saint-Saphorin (Lavaux) Wappen.svg|35px]]|| [[Saint-Saphorin (Lavaux)]] || fp. [sɛ̃tuˈrɛ̃] || align="center" | 357 || align="right" | 0.90
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Saint-Sulpice-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saint-Sulpice VD|Saint-Sulpice]] || fp. [a sɛ syrpi] || align="center" | 2915 || align="right" | 1.85
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
|[[Datei:Sainte-Croix-coat of arms.svg|35px]]|| [[Sainte-Croix VD|Sainte-Croix]] || fp. [a sɛ̃rkrɛː] || align="center" | 4278 || align="right" | 39.43
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Saubraz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saubraz]] || fp. [a ˈsobra] || align="center" | 267 || align="right" | 3.69
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Savigny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Savigny VD|Savigny]] || fp. [savəˈɲi] || align="center" | 3287 || align="right" | 16.00
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Senarclens-blason.jpg|35px]]|| [[Senarclens]] || fp. [sənarˈçʎɛː, sənaˈçɛː] || align="center" | 330 || align="right" | 3.98
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:Sergey.jpg|35px]]|| [[Sergey]] || fp. [a sɛrˈdzɛː] || align="center" | 116 || align="right" | 1.48
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Servion-coat of arms.svg|35px]]|| [[Servion]] || fp. [a sɛrˈjɔ̃] || align="center" | 1062 || align="right" | 4.20
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Sévery-blason.jpg|35px]]|| [[Sévery]] || fp. [sɛvəˈri] || align="center" | 210 || align="right" | 2.37
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Signy-Avenex-blason.png|35px]]|| [[Signy-Avenex]] || fp. [ʃəˈɲi] [aːvəˈne] || align="center" | 412 || align="right" | 1.93
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Suchy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Suchy]] || fp. [a syˈtsi] || align="center" | 356 || align="right" | 6.66
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Sullens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Sullens]] || fp. [syˈlɛː, sylɛ̃] || align="center" | 871 || align="right" | 3.84
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Suscévaz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Suscévaz]] || fp. [səˈsiːva, səˈseva] || align="center" | 182 || align="right" | 4.15
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:GX-VD-Syens.png|35px|Syens]] || [[Syens]] || fp. [a ʃɛ̃] || align="center" | 142 || align="right" | 2.53
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== T ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Tannay-coat of arms.svg|35px]] || [[Tannay VD]] || fp. [taˈnɛ] || align="center" | 1248 || align="right" | 1.80
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Tartegnin-coat of arms.svg|35px]] || [[Tartegnin]] || fp. [a tartəˈɲɛ̃, a tɛrtəˈɲɛ̃] || align="center" | 209 || align="right" | 1.09
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
| [[Datei:Tévenon-coat of arms.svg|35px|Tévenon]] || [[Tévenon]] || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5571}}|| align="right" | 14.27
|| [[Bezirk Grandson|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Tolochenaz-coat of arms.svg|35px]] || [[Tolochenaz]] || fp. [a tɔlɔˈtsəna] || align="center" | 1640 || align="right" | 1.58
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:Trelex-coat of arms.svg|35px]] || [[Trélex]] || fp. [a treˈle] || align="center" | 1161 || align="right" | 5.69
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Trey-coat of arms.svg|35px]]|| [[Trey]] || fp. [a traː] || align="center" | 235 || align="right" | 3.80
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Treycovagnes-coat of arms.svg|35px]]|| [[Treycovagnes]] || || align="center" | 475 || align="right" | 2.07
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Blason commune CH Treytorrens (Vaud).svg|35px|Treytorrens VD]] || [[Treytorrens (Payerne)]] || fp. [a trɛtɔˈrɛ̃] || align="center" | 117 || align="right" | 3.06
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== U ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| [[Datei:Ursins-coat of arms.svg|35px|Ursins]] || [[Ursins]] || fp. [a uːsɛ̃] || align="center" | 181 || align="right" | 3.37
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|}
</div>
=== V ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| [[Datei:Blason Valbroye.jpg|35px|Valbroye]] || [[Valbroye]] || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5831}}|| align="right" |33.57|| [[Bezirk Payerne|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
| [[Datei:Valeyres-sous-Montagny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Valeyres-sous-Montagny]] || fp. [a vˈlɛːr, dɛrɛː vaˈlɛːr] [a mɔ̃taˈɲi] || align="center" | 581 || align="right" | 2.27 || [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Valeyres-sous-Rances-coat of arms.svg|35px]]|| [[Valeyres-sous-Rances]] || fp. [a vaˈlɛːr] || align="center" | 481 || align="right" | 6.35
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Valeyres-sous-Ursins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Valeyres-sous-Ursins]] || fp. [a vaˈlɛːr] || align="center" | 205 || align="right" | 2.83
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Vallorbe-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vallorbe]] || fp. [vaˈlɔrbɛ] || align="center" | 3147 || align="right" | 23.18
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Vaulion-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vaulion]] || fp. [a voːˈjɔ̃, a voˈʎɔ̃] || align="center" | 457 || align="right" | 13.18
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Vaux-sur-Morges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vaux-sur-Morges]] || fp. [ɛː vo] || align="center" | 164 || align="right" | 2.10
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:Vevey-coat of arms.png|35px]]|| '''[[Vevey]]''' || fp. [vəˈvaːɛ]; dt. Vivis*|| align="center" | 16'641 || align="right" | 2.39 || '''[[Vevey (Bezirk)|Vevey]]''' || '''[[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]'''
|-
| [[Datei:Veytaux Wappen.svg|35px]]|| [[Veytaux]] || fp. [a veiˈtau] || align="center" | 806 || align="right" | 6.73
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
| [[Datei:Vich-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vich VD|Vich]] || fp. [a vi] || align="center" | 711 || align="right" | 1.56
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
| [[Datei:Villars-Epeney-coat of arms.svg|35px]]|| [[Villars-Epeney]] || fp. [a vəˈlaː ɛpəˈnɛː] || align="center" | 63 || align="right" | 0.86
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:GX-VD-Villars-le-Comte.png|35px]]|| [[Villars-le-Comte]] || fp. [a vəlaː lu kɔ̃tu] || align="center" | 141 || align="right" | 4.22
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
| [[Datei:Villars-le-Terroir-coat of arms.svg|35px]]|| [[Villars-le-Terroir]] || fp. [a vəˈlaː, a vəˈlaː lu tɛˈrjaː] || align="center" | 748 || align="right" | 7.06
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| [[Datei:Wappen Villars-Sainte-Croix.svg|35px]]|| [[Villars-Sainte-Croix]] || fp. [a vəˈlaː, a vəlaː setə kraː] ;|| align="center" | 652 || align="right" | 1.66
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
| [[Datei:CHE Villars-sous-Yens COA.svg|35px]]|| [[Villars-sous-Yens]] || fp. [a vəlaː su jɛː] || align="center" | 542 || align="right" | 3.06
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:GW-VD-Villarzel.png|35px]]|| [[Villarzel VD|Villarzel]] || fp. [a vəlaˈziː] || align="center" | 373 || align="right" | 7.66
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
| [[Datei:Commune de Villeneuve (VD).svg|35px]]|| [[Villeneuve VD|Villeneuve]] || fp. [a la ˈvəla, ɛ̃ la ˈvəla də la vəlaˈnaova]; dt. Neuenstadt am Genfersee*|| align="center" | 4336 || align="right" | 32.08
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
| [[Datei:Vinzel-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vinzel]] || fp. [vɛ̃ˈzɛ, vɛ̃ˈze] || align="center" | 284 || align="right" | 1.11
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
| [[Datei:Vuarrens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vuarrens]] || fp. [a waˈrɛ] || align="center" | 628 || align="right" | 8.99
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| [[Datei:Vucherens ch.png|35px|Vucherens]]|| [[Vucherens]] || fp. [a vytsɛˈrɛ̃] || align="center" | 502 || align="right" | 3.26
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
| [[Datei:Vuflens-la-Ville-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vufflens-la-Ville]] || fp. [vyˈfjɛ̃]; dt. Wölflingen*|| align="center" | 1082 || align="right" | 5.29
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| [[Datei:CHE Vufflens-le-Château COA.svg|35px]]|| [[Vufflens-le-Château]] || fp. [a vyfje l tsaˈtɛː] || align="center" | 692 || align="right" | 2.14
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:Vugelles-La Mothe-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vugelles-La Mothe]] || fp. [a la ˈmɔta] || align="center" | 97 || align="right" | 3.08
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Vuiteboeuf-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vuiteboeuf]] || fp. [vwɛtəboː, vɛitɛbu] || align="center" | 477 || align="right" | 5.03
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Vulliens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vulliens]] || fp. [a vuˈʎɛ̃] || align="center" | 422 || align="right" | 6.64
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
| [[Datei:Vullierens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vullierens]] || fp. [a vuʎəˈrɛ] || align="center" | 399 || align="right" | 6.84
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:Blason commune CH Vully-les-Lacs (Vaud).svg|35px|Vully-les-Lacs]] || [[Vully-les-Lacs]] || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5464}}|| align="right" | 21.15
|| [[Bezirk Avenches|Avenches]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== Y ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| [[Datei:CHE Yens COA.svg|35px]]|| [[Yens]] || fp. [a jɛ] || align="center" | 978 || align="right" | 9.52
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:Coat of Arms of Yverdon-les-Bains.svg|35px]]|| '''[[Yverdon-les-Bains]]''' || fp. Invèrdon [ɛ̃vɛrˈdɔ̃]; dt. Iferten*|| align="center" | 24'388 || align="right" | 11.26
|| '''[[Bezirk Yverdon|Yverdon]]''' || '''[[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]'''
|-
| [[Datei:Yvonand-coat of arms.svg|35px]]|| [[Yvonand]] || fp. [a evwəˈnɑ̃] || align="center" | 2409 || align="right" | 13.38
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Blason commune CH Yvorne (Vaud).svg|35px|Yvorne]]|| [[Yvorne]] || fp. [a ɛˈwɛːrna] || align="center" | 920 || align="right" | 12.19
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|}
</div>
<nowiki>*</nowiki>: dä dütsch Name wird nümme bruucht <br>
<nowiki>**</nowiki>: dä dütsch Name wird no sälte bruucht
== Veränderige sit 2000 ==
=== Fusione ===
* 1. Januar 2002: ''[[Champmartin]]'' und ''[[Cudrefin]]'' → [[Cudrefin]]
* 1. Januar 2003: ''[[Maracon]]'' und ''[[La Rogivue]]'' → [[Maracon]]
* 1. Januar 2005: ''[[Arrissoules]]'' und ''[[Rovray]]'' → [[Rovray]]
* 1. Juli 2006: ''[[Avenches]]'' und ''[[Donatyre]]'' → [[Avenches]]
* 1. Juli 2006: ''[[Rossens VD|Rossens (VD)]]'', ''[[Sédeilles]]'' und ''[[Villarzel VD|Villarzel]]'' → [[Villarzel VD|Villarzel]]
* 1. Januar 2008: ''[[Donneloye]]'', ''[[Gossens]]'' und ''[[Mézery-près-Donneloye]]'' → [[Donneloye]]
* 1. Januar 2009: ''[[Assens VD|Assens]]'' und ''[[Malapalud]]'' → [[Assens VD|Assens]]
* 1. Juli 2011: ''[[Aubonne VD|Aubonne]]'' und ''[[Pizy]]'' → [[Aubonne VD|Aubonne]]
* 1. Juli 2011: ''[[Avenches]]'' und ''[[Oleyres]]'' → [[Avenches]]
* 1. Juli 2011: ''[[Bellerive VD|Bellerive]]'', ''[[Chabrey]]'', ''[[Constantine VD|Constantine]]'', ''[[Montmagny VD|Montmagny]]'', ''[[Mur VD|Mur]]'', ''[[Vallamand]]'' und ''[[Villars-le-Grand]]'' → [[Vully-les-Lacs]]
* 1. Juli 2011: ''[[Dommartin VD|Dommartin]]'', ''[[Naz VD|Naz]]'', ''[[Poliez-le-Grand]]'' und ''[[Sugnens]]'' → [[Montilliez]]
* 1. Juli 2011: ''[[Eclagnens]]'', ''[[Goumoens-la-Ville]]'' und ''[[Goumoens-le-Jux]]'' → [[Goumoëns]]
* 1. Juli 2011: ''[[Montaubion-Chardonney]]'', ''[[Peney-le-Jorat]]'', ''[[Sottens]]'', ''[[Villars-Mendraz]]'' und ''[[Villars-Tiercelin]]'' → [[Jorat-Menthue]]
* 1. Juli 2011: ''[[Fontanezier]]'', ''[[Romairon]]'', ''[[Vaugondry]]'' und ''[[Villars-Burquin]]'' → [[Tévenon]]
* 1. Juli 2011: ''[[Cully VD|Cully]]'', ''[[Epesses]]'', ''[[Grandvaux VD|Grandvaux]]'', ''[[Riex]]'' und ''[[Villette (Lavaux)]]'' → [[Bourg-en-Lavaux]]
* 1. Juli 2011: ''[[Colombier VD|Colombier]]'', ''[[Echichens]]'', ''[[Monnaz]]'' und ''[[Saint-Saphorin-sur-Morges]]'' → [[Echichens]]
* 1. Juli 2011: ''[[Lucens]]'' und ''[[Oulens-sur-Lucens]]'' → [[Lucens]]
* 1. Juli 2011: ''[[Cerniaz VD|Cerniaz]]'', ''[[Combremont-le-Grand]]'', ''[[Combremont-le-Petit]]'', ''[[Granges-près-Marnand]]'', ''[[Marnand VD|Marnand]]'', ''[[Sassel]]'', ''[[Seigneux]]'' und ''[[Villars-Bramard]]'' → [[Valbroye]]
* 1. Juli 2011: ''[[Gressy VD|Gressy]]'' und ''[[Yverdon-les-Bains]]'' → [[Yverdon-les-Bains]]
* 1. Januar 2012: ''[[Bussigny-sur-Oron]]'', ''[[Châtillens]]'', ''[[Chesalles-sur-Oron]]'', ''[[Ecoteaux]]'', ''[[Les Tavernes]]'', ''[[Les Thioleyres]]'', ''[[Oron-la-Ville]]'', ''[[Oron-le-Châtel]]'', ''[[Palézieux]]'' und ''[[Vuibroye]]'' → [[Oron VD|Oron]]
* 1. Januar 2012: ''[[Les Cullayes]]'' und ''[[Servion]]'' → [[Servion]]
* 1. Januar 2012: ''[[Champvent]]'', ''[[Essert-sous-Champvent]]'' und ''[[Villars-sous-Champvent]]'' → [[Champvent]]
* 1. Januar 2012: ''[[Donneloye]]'' und ''[[Prahins]]'' → [[Donneloye]]
* 1. Januar 2013: ''[[Chanéaz]]'', ''[[Chapelle-sur-Moudon]]'', ''[[Correvon]]'', ''[[Denezy]]'', ''[[Martherenges]]'', ''[[Neyruz-sur-Moudon]]'', ''[[Peyres-Possens]]'', ''[[Saint-Cierges]]'' und ''[[Thierrens]]'' → [[Montanaire]]
* 1. Juli 2016: ''[[Carrouge VD|Carrouge]]'', ''[[Ferlens VD|Ferlens]]'' und ''[[Mézières VD|Mézières]] → [[Jorat-Mézières]]
* 1. Januar 2017: ''[[Brenles]]'', ''[[Chesalles-sur-Moudon]]'', ''[[Cremin]]'', ''[[Forel-sur-Lucens]]'', ''[[Lucens]]'' und ''[[Sarzens]]'' → [[Lucens]]
* 1. Januar 2017: ''[[Chavornay VD|Chavornay]]'', ''[[Corcelles-sur-Chavornay]]'' und ''[[Essert-Pittet]]'' → [[Chavornay VD|Chavornay]]
== Weblink ==
{{Commonscat|Cities and villages in the canton of Vaud|Gmeinde vom Kanton Waadt}}
{{Navigationsleiste Gemeinden der Schweizer Kantone}}
[[Kategorie:Ort (Kanton Waadt)| ]]
[[Kategorie:Kanton Waadt]]
[[Kategorie:Gmeind in dr Schwiz|Waadt]]
qna51ibrmhuypbg9pi724zmbynz6m90
1018303
1018302
2022-08-26T19:45:56Z
D’Azur
8113
/* C */
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Gmeinde vum Kanton Waadt}}
[[Datei:Karte Gemeinden des Kantons Waadt farbig 2017.png|miniatur|350px|Gmeinde vom Kanton Waadt (2017)]]
De [[Kanton Waadt]] hät 309 [[politische Gemeinde|politischi Gmeinde]] (Stand: 1. Jänner 2017).
D Gmeinde vom Kanton Waadt sind bis am 31. Dezember 2007 i ''cercles'' (Chreis) zämegfasst gsii, wo e Undereinheit vo de ''districts'' (Distrikt oder Bezirk) gsi sind. Sit em 1. Januar 2008 existiere im Kanton Waadt kei Chreis me und d Bezirk sind e chli nöi gstalted worde.
{{TOC}}
== Gmeinde vom Kanton Waadt ==
D Bezirkshauptort sind fett gschribe.
=== A ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois''' <small>([[Frankoprovenzalische Sprache|Frankoprovenzalisch]], fp.)</small> / '''Tütsch''' <small>(dt.)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br /><small>km²</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| align="center" |[[Datei:Aclens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Aclens]] || fp. [a aːˈçɛ] || align="center" | 376 || align="right" | 3,92
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| align="center" |[[Datei:CHE Agiez COA.svg|35px]]|| [[Agiez]] || fp. [a aːˈdzi] || align="center" | 231 || align="right" | 5,47
|| [[Bezirk Orbe|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| align="center" |[[Datei:Aigle-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Aigle VD]]''' || fp. [aːðɔ]; dt. Älen*|| align="center" | 7988 || align="right" | 16,36
|| '''[[Bezirk Aigle|Aigle]]''' || '''[[Bezirk Aigle|Aigle]]'''
|-
| align="center" |[[Datei:CHE Allaman COA.svg|35px]]|| [[Allaman]] || || align="center" | 401 || align="right" | 2,60
|| [[Bezirk Rolle|Rolle]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| align="center" |[[Datei:Apples-coat of arms.svg|35px]]|| [[Apples]] || fp. [a ˈapjɛ] || align="center" | 1157 || align="right" | 12,89
|| [[Bezirk Aubonne|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| align="center" |[[Datei:Arnex-sur-Nyon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Arnex-sur-Nyon]] || fp. [aːrˈne] || align="center" | 106 || align="right" | 2,04
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
| align="center" |[[Datei:Arnex-sur-Orbe-coat of arms.svg|35px]]|| [[Arnex-sur-Orbe]] || fp. [aːrˈne] || align="center" | 547 || align="right" | 7,62
|| [[Bezirk Orbe|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| align="center" |[[Datei:Arzier-coat of arms.svg|35px]]|| [[Arzier]] || fp .[a aːrˈdʒi, a ɛrˈzi] || align="center" | 2014 || align="right" | 51,89
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
| align="center" |[[Datei:Blason commune CH Assens (Vaud).svg|35px]]|| [[Assens VD]] || fp. [aˈsɛ, aˈsɛː] || align="center" | 878 || align="right" | 4,50
|| [[Bezirk Echallens|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| align="center" |[[Datei:CHE Aubonne COA.svg|35px]]|| '''[[Aubonne VD]]''' || fp. [oˈbuna] || align="center" | 2675 || align="right" | 6,88
|| '''[[Bezirk Aubonne|Aubonne]]''' || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| align="center" |[[Datei:Avenches-coat of arms.png|35px]]|| '''[[Avenches]]''' || fp. [aˈvɛ̃tsu]; dt. Wiflisburg*|| align="center" | 2702 || align="right" | 17,54
|| '''[[Bezirk Avenches|Avenches]]''' || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== B ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Ballaigues-coat of arms.svg|35px]]|| [[Ballaigues]] || fp. [a baˈlegə] || align="center" | 897 || align="right" | 9.04
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Blason ville ch Ballens (Vaud).svg|35px]]|| [[Ballens]] || fp. [a baˈlɛː] || align="center" | 394 || align="right" | 8.47
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Bassins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bassins]] || fp. [a baˈʃɛ̃] || align="center" | 969 || align="right" | 20.80
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:CHE Baulmes COA.svg|35px]]|| [[Baulmes]] || fp. [a ˈbomɛ] || align="center" | 952 || align="right" | 22.53
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Bavois-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bavois]] || fp. [a baːvˈwɛ] || align="center" | 702 || align="right" | 9.32
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Begnins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Begnins]] || fp. [a bəɲɛ̃] || align="center" | 1362 || align="right" | 4.76
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Belmont-sur-Lausanne-Blason.svg|35px]]|| [[Belmont-sur-Lausanne]] || fp. [a biˈmɑ̃] || align="center" | 2925 || align="right" | 2.64
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Belmont-sur-Yverdon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Belmont-sur-Yverdon]] ||fp. [a bemˈmɔ̃, biˈmɔ̃]|| align="center" | 273 || align="right" | 6.47
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Armoiries bercher.svg|35px]]|| [[Bercher]] || fp. [a bɛrˈtsiː] || align="center" | 965 || align="right" | 4.26
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Berolle-coat of arms.svg|35px]]|| [[Berolle]] ||fp. [braɔla, bəraɔla, a bəˈraula] || align="center" | 235 || align="right" | 9.59
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Bettens (Vaud).svg|35px]]|| [[Bettens]] || fp. [a bɛˈtɛ̃ː] || align="center" | 296 || align="right" | 3.73
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Blason ville CH Bex (Vaud).svg|35px]]|| [[Bex]] || fp. [a be], dt. Beis*|| align="center" | 5974 || align="right" | 96.60
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Biere-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bière]] || fp. [a ˈbiːrə] || align="center" | 1421 || align="right" | 25.00
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Bioley-Magnoux-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bioley-Magnoux]] || fp. [a ve a bjɔˈlɛː], [maˈɲu] || align="center" | 173 || align="right" | 4.27
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Blason Bioley Orjulaz.svg|35px]]|| [[Bioley-Orjulaz]] ||fp. [a bjɔˈlaː, a bjɔˈlaːɛ] || align="center" | 324 || align="right" | 3.12
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:CHE Blonay COA.svg|35px]]|| [[Blonay]] || fp. [bʎɔˈne] || align="center" | 5272 || align="right" | 16.03
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d’Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d’Enhaut]]
|-
|[[Datei:Bofflens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bofflens]] || fp. [a bɔˈçjɛ̃, a buˈçʎɛ̃] || align="center" | 153 || align="right" | 4.19
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Bogis-Bossey-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bogis-Bossey]] || fp. [bɔˈdzi bɔˈsɛː, bɔˈdzi bɔˈsɛi] || align="center" | 783 || align="right" | 2.44
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Bonvillars-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bonvillars]] || fp. [a bɔ̃vɛˈlaː] || align="center" | 408 || align="right" | 7.54
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Borex-coat of arms.svg|35px]]|| [[Borex]] || fp. [bɔˈre] || align="center" | 872 || align="right" | 2.01
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Bottens (Vaud).svg|35px]]|| [[Bottens]] || fp. [a bɔˈtɛ] || align="center" | 991 || align="right" | 6.79
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Bougy-Villars-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bougy-Villars]] || fp. [baɔdzi, baoˈdziː] || align="center" | 422 || align="right" | 1.78
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Boulens (Vaud).svg|35px]]|| [[Boulens]] || fp. [a buːˈlɛ̃] || align="center" | 234 || align="right" | 3.45
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| [[Datei:Riex-coat of arms.svg|35px|Bourg-en-Lavaux]] || '''[[Bourg-en-Lavaux]]''' || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5613}}|| align="right" |9.65
|| [[Bezirk Lavaux|Lavaux]] || '''[[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]'''
|-
|[[Datei:Bournens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bournens]] || fp. [a burˈnɛː] || align="center" | 248 || align="right" | 3.91
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Boussens-drapeau.png|35px]]|| [[Boussens VD]] || fp. [buˈsɛː] || align="center" | 774 || align="right" | 3.14
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Bremblens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bremblens]] || fp. [a brɛˈbjɛː] || align="center" | 422 || align="right" | 2.92
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Bretigny-sur-Morrens.png|35px]]|| [[Bretigny-sur-Morrens]] || fp. [a brətəˈɲɔ̃, a brətəˈɲi]|| align="center" | 704 || align="right" | 2.88
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Bretonnieres-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bretonnières]] || fp. [a brətəˈnɛːrə] || align="center" | 212 || align="right" | 5.46
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Buchillon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Buchillon]] || fp. [butsəˈjɔ̃, butsəˈʎɔ̃] || align="center" | 593 || align="right" | 2.11
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Bullet-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bullet VD]] || fp. [a byˈlɛ] || align="center" | 566 || align="right" | 16.85
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Bursinel-blason.png|35px]]|| [[Bursinel]] || || align="center" | 356 || align="right" | 1.76
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Bursins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bursins]] || fp. [a brəˈsɛ̃] || align="center" | 667 || align="right" | 3.36
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Burtigny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Burtigny]] || fp. [a burtəˈɲi, a bwɛrtəˈɲi] || align="center" | 291 || align="right" | 5.69
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Wappen Bussigny VD.svg|35px]]|| [[Bussigny VD]] || fp. [a bysəˈɲiː] || align="center" | 7524 || align="right" | 4.82
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
|[[Datei:Bussy-Chardonney-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bussy-Chardonney]] || fp. [a byˈsiː] || align="center" | 355 || align="right" | 3.10
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Bussy-sur-Moudon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Bussy-sur-Moudon]] || fp. [byˈsi] || align="center" | 184 || align="right" | 3.09
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== C ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Chamblon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chamblon]] || fp. [a tsɑ̃bʎɔ̃] || align="center" | 554 || align="right" | 2.85
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Champagne (VD)-coat of arms.svg|35px]]|| [[Champagne VD]] || fp. [a tsɑ̃ˈpaɲə] || align="center" | 683 || align="right" | 3.93
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Champtauroz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Champtauroz]] || fp. [a tsɑ̃ˈtɔːru, tsɑ̃ˈtɔrə] || align="center" | 117 || align="right" | 3.05
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:CHE Champvent COA.svg|35px]]|| [[Champvent]] || fp. [a tsɑ̃ˈvɛ̃] || align="center" | 340 || align="right" | 6.88
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Chardonne-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chardonne VD]] || fp. [tsɛrˈdəna, vəˈlɑdzo dɛ tserˈəna] || align="center" | 2765 || align="right" | 10.30
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:CHE Château d’Oex COA.svg|35px]]|| '''[[Château-d’Œx]]''' || fp. [u tsaθi d ˈeː], dt. Oesch*|| align="center" | 3098 || align="right" | 113.76
|| '''[[Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Pays-d'Enhaut]]''' || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:Chavannes-de-Bogis-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chavannes-de-Bogis]] || fp. [θaˈvan d bɔˈði] || align="center" | 914 || align="right" | 2.85
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Chavannes-des-Bois-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chavannes-des-Bois]] || fp. [θaˈvan, θaˈvan de bwɛ] || align="center" | 392 || align="right" | 2.13
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Chavannes-le-Chêne-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chavannes-le-Chêne]] || fp. [a tsaˈvanɛ] || align="center" | 243 || align="right" | 3.98
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Chavannes-le-Veyron-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chavannes-le-Veyron]] || fp. [a tsaˈvanɛ, a tsaˈvanɛ lɔ vaːərɔ̃] || align="center" | 114 || align="right" | 2.58
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Wappen Chavannes-près-Renens.svg|35px]]|| [[Chavannes-près-Renens]] || fp. [a tsaˈvanɛ] || align="center" | 6126 || align="right" | 1.65
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
|[[Datei:Blason suisse commune Chavannes-sur-Moudon.svg|35px]]|| [[Chavannes-sur-Moudon]] || fp. [a tsaˈvana] || align="center" | 204 || align="right" | 5.15
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Chavornay-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chavornay VD]] || fp. [a tsavorˈne] || align="center" | 3060 || align="right" | 19.29
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Chêne-Pâquier-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chêne-Pâquier]] || fp. [ɑː ˈtsaːnɔ] [lɔ paˈkyi] || align="center" | 98 || align="right" | 2.11
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Cheseaux-sur-Lausanne-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cheseaux-sur-Lausanne]] || fp. [tsɛˈzo] || align="center" | 3169 || align="right" | 4.60
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lausanne|Lausanne]]
|-
|[[Datei:Cheseaux-Noréaz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cheseaux-Noréaz]] || fp. [tsɛzo nɔˈria] || align="center" | 489 || align="right" | 6.12
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Cheserex-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chéserex]] || fp. [a səzəˈre] || align="center" | 1186 || align="right" | 10.60
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Chessel-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chessel]] || fp. [a tsɛˈse] || align="center" | 342 || align="right" | 3.57
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Chevilly-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chevilly VD]] || fp. [a tsəvəˈji, a tsəvəˈʎi] || align="center" | 250 || align="right" | 3.89
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Chevroux.jpg|35px]]|| [[Chevroux VD]] || || align="center" | 395 || align="right" | 4.37
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Chexbres-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chexbres]] || fp. [ˈtsebrə] || align="center" | 2016 || align="right" | 2.14
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Chigny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Chigny VD]] || fp. [a ʒəˈɲiː] || align="center" | 259 || align="right" | 0.89
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Clarmont-coat of arms.svg|35px]]|| [[Clarmont]] || fp. [a çaːrˈmɔ̃] || align="center" | 142 || align="right" | 1.02
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Coinsins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Coinsins]] || fp. [kwɛ̃sɛ̃] || align="center" | 376 || align="right" | 2.90
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Commugny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Commugny]] || fp. [kuməˈnyi] || align="center" | 2365 || align="right" | 6.52
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Concise-coat of arms.svg|35px]]|| [[Concise]] || fp. [kwəˈsiːza] || align="center" | 713 || align="right" | 11.41
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Coppet-coat of arms.svg|35px]]|| [[Coppet]] || fp. [kɔˈpɛ] || align="center" | 2466 || align="right" | 1.87
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Corbeyrier (Vaud).svg|35px]]|| [[Corbeyrier]] || fp. [ɛ̃ krəbəˈri, ɛ̃ kərbəri, krəbɛri] || align="center" | 359 || align="right" | 22.00
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Corcelles-le-Jorat-coat of arms.svg|35px]]|| [[Corcelles-le-Jorat]] || fp. [a kɔˈsalɛ, a kɔˈsalɛ lu dzɔˈra] || align="center" | 424 || align="right" | 7.94
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Corcelles-pres-Concise-coat of arms.svg|35px]]|| [[Corcelles-près-Concise]] || fp. [a kɔrˈsalə] || align="center" | 283 || align="right" | 4.09
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Corcelles-près-Payerne (Vaud).svg|35px]]|| [[Corcelles-près-Payerne]] || fp. [kɔrˈsalə] || align="center" | 1824 || align="right" | 12.19
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Corseaux-coat of arms.svg|35px]]|| [[Corseaux]] || fp. [kɔrˈzo] || align="center" | 2092 || align="right" | 1.06
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:Corsier-sur-Vevey-coat of arms.svg|35px]]|| [[Corsier-sur-Vevey]] || fp. [korˈzi] || align="center" | 3119 || align="right" | 6.74
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:Cossonay-blason.jpg|35px]]|| '''[[Cossonay]]''' || fp. [a kɔsəˈne] || align="center" | 2950 || align="right" | 8.32
|| '''[[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]]''' || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Cottens (VD)-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cottens VD]] || fp. [a ˈkɔtɛ̃] || align="center" | 396 || align="right" | 2.36
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Crans-pres-Celigny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Crans]] || fp. [a krɑ̃] || align="center" | 1822 || align="right" | 4.29
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Crassier-coat of arms.svg|35px]]|| [[Crassier]] || fp. [kraˈsi] || align="center" | 962 || align="right" | 2.03
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Wappen Crissier.svg|35px]]|| [[Crissier]] || fp. [a krəˈsiː] || align="center" | 6714 || align="right" | 5.50
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
|[[Datei:Cronay-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cronay]] || fp. [a krɔˈne] || align="center" | 317 || align="right" | 6.61
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Croy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Croy VD]] || fp. [a kraɛ, a krwaːɛ] || align="center" | 301 || align="right" | 4.49
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Cuarnens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cuarnens]] || fp. [a korˈnɛ̃] || align="center" | 421 || align="right" | 7.17
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Cuarny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cuarny]] || fp. [a kwarˈni] || align="center" | 180 || align="right" | 4.56
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Cudrefin (Vaud).svg|35px]]|| [[Cudrefin]] || fp. [tjydrəfɛ̃], dt. Guderfi*|| align="center" | 967 || align="right" | 15.83
|| [[Avenches (Bezirk)|Avenches]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
| [[Datei:Cugy-VD-coat of arms.svg|35px]]|| [[Cugy VD|Cugy]] || fp. [kyˈdzi, kyˈdji] || align="center" | 2119 || align="right" | 2.95
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Curtilles-coat of arms.svg|35px]]|| [[Curtilles]] || fp. [kurˈtɛjɛ] || align="center" | 272 || align="right" | 4.94
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== D ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Daillens-blason.jpg|35px]]|| [[Daillens]] || fp. [a daːˈjɛː] || align="center" | 680 || align="right" | 5.56
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Démoret-coat of arms.svg|35px]]|| [[Démoret]] || fp. [dɛˈmɔrə] || align="center" | 131 || align="right" | 4.24
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Denens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Denens]] || fp. [a dəˈnɛː] || align="center" | 643 || align="right" | 3.27
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Denges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Denges]] || fp. [a ˈdɛːdzə] || align="center" | 1321 || align="right" | 1.67
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:CHE Dizy COA.svg|35px]]|| [[Dizy VD]] || fp. [a diːˈziː] || align="center" | 209 || align="right" | 3.03
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Dompierre-drapeau.jpg|35px]]|| [[Dompierre VD]] || fp. [a dɔ̃ˈpjuru] || align="center" | 246 || align="right" | 3.22
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Donneloye-coat of arms.svg|35px]]|| [[Donneloye]] || fp. [a dɔnɛˈluːjɛ] || align="center" | 336 || align="right" | 3.72
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Duillier-coat of arms.svg|35px]]|| [[Duillier]] || fp. [a dɥiˈʎi, dœˈji] || align="center" | 974 || align="right" | 4.19
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Dully-coat of arms.svg|35px]]|| [[Dully]] || || align="center" | 479 || align="right" | 1.66
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|}
</div>
=== E ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Échallens-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Echallens]]''' || fp. [a ɛtsaˈlɛː]; dt. Tscherlitz*|| align="center" | 4843 || align="right" | 6.66
|| '''[[Echallens (Bezirk)|Echallens]]''' || '''[[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]'''
|-
|[[Datei:Echandens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Echandens]] || fp. [ɛtsɑ̃ˈdɛ] || align="center" | 2065 || align="right" | 3.87
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Echichens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Echichens]] || fp. [a ɛtsəˈtsɛː] || align="center" | 1024 || align="right" | 2.56
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Eclepens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Eclépens]] || fp. [ɛçjəˈpɛ, ɛçʎɛˈpɛ] || align="center" | 941 || align="right" | 5.81
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:CHE Ecublens VD COA.svg|35px]]|| [[Ecublens VD]] || fp. [ekubjɛ̃] || align="center" | 10'286 || align="right" | 5.71
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
|[[Datei:Epalinges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Epalinges]] || fp. [a paˈlɛ̃dzu] || align="center" | 7775 || align="right" | 4.57
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lausanne|Lausanne]]
|-
|[[Datei:Ependes-coat of arms.svg|35px]]|| [[Ependes VD]] || fp. [a ɛˈpɛːdɛ] || align="center" | 311 || align="right" | 4.82
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Essertes-coat of arms.svg|35px]]|| [[Essertes]] || fp. [a ɛˈsɛrtə] || align="center" | 266 || align="right" | 1.66
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Essertines-sur-Rolle-coat of arms.svg|35px]]|| [[Essertines-sur-Rolle]] || fp. [a sɛrˈtənɛ] || align="center" | 559 || align="right" | 6.92
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Essertines-sur-Yverdon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Essertines-sur-Yverdon]] || fp. [a sɛʀˈtənɛ] || align="center" | 718 || align="right" | 9.78
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Etagnières (Vaud).svg|35px]]|| [[Etagnières]] || fp. [a ɛetaˈɲiːr, a ɛetaˈɲiːrə] || align="center" | 799 || align="right" | 3.80
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Etoy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Etoy VD]] || fp. [a ɛˈtjaːe] || align="center" | 2448 || align="right" | 4.93
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Eysins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Eysins]] || fp. [ɛiˈzɛ̃] || align="center" | 927 || align="right" | 2.38
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|}
</div>
=== F ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Faoug-coat of arms.svg|35px]]|| [[Faoug]] || fp. [fu], dt. Pfauen*|| align="center" | 622 || align="right" | 3.47
|| [[Avenches (Bezirk)|Avenches]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Fechy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Féchy]] || fp. [a fɛˈtsi] || align="center" | 726 || align="right" | 2.71
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Ferreyres-coat of arms.svg|35px]]|| [[Ferreyres]] || fp. [a fɛˈraːɛr] || align="center" | 244 || align="right" | 3.13
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Wappen Fey.jpg|35px]]|| [[Fey VD]] || fp. [a faːɛ] || align="center" | 491 || align="right" | 7.35
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Fiez-coat of arms.svg|35px]]|| [[Fiez]] || fp. [a fi] || align="center" | 380 || align="right" | 6.83
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Fontaines-sur-Grandson-coat of arms.svg|35px]]|| [[Fontaines-sur-Grandson]] || fp. [fɔ̃ˈtɑ̃na] || align="center" | 137 || align="right" | 7.86
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Forel-coat of arms.svg|35px]]|| [[Forel (Lavaux)]] || fp. [fɔˈriː, foˈriː] || align="center" | 1805 || align="right" | 18.53
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Founex-coat of arms.svg|35px]]|| [[Founex]] || fp. [a fayˈne, fauˈne] || align="center" | 2636 || align="right" | 4.79
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Froideville-coat of arms.svg|35px]]|| [[Froideville VD]] || fp. [frɛːdəˈvəla] || align="center" | 1524 || align="right" | 7.12
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|}
</div>
=== G ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Genolier-coat of arms.svg|35px]]|| [[Genolier]] || fp. [dzənɔˈʎi, dzɔnɛˈʎi, dənɔˈʎi] || align="center" | 1586 || align="right" | 4.83
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:CHE Giez COA.svg|35px]]|| [[Giez VD]] || fp. [a dzi] || align="center" | 366 || align="right" | 4.78
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Gilly-coat of arms.svg|35px]]|| [[Gilly VD]] || fp. [ʒiʎiː] || align="center" | 840 || align="right" | 7.78
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Gimel-coat of arms.svg|35px]]|| [[Gimel VD]] || fp. [a dzəˈmœː] || align="center" | 1447 || align="right" | 18.86
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Gingins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Gingins]] || fp. [a zɛ̃zɛ̃, a ðɜ̃ðɛ̃] || align="center" | 1042 || align="right" | 12.58
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Givrins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Givrins]] || fp. [a dzəˈvrɛ̃] || align="center" | 867 || align="right" | 3.97
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Gland-coat of arms.svg|35px]]|| [[Gland VD]] || fp. [gʎɑ̃] || align="center" | 10'524 || align="right" | 8.30
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Gollion-coat of arms.svg|35px]]|| [[Gollion]] || fp. [a gɔˈʎɔ̃, gɔˈjɔ̃] || align="center" | 605 || align="right" | 5.44
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:CHE Goumoëns COA.svg|35px|Goumoëns]] || [[Goumoëns]] || Goumoëns-la-Ville: fp. [a guˈmwɛː, a gumwɛ la ˈvəla] <br />Goumoëns-le-Jux: fp. [ɑ kraː] <br />Eclagnens: fp. [eçʎaˈɲɛ]|| align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5541}}|| align="right" |10.70|| [[Bezirk Echallens|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Grancy-blason.jpg|35px]]|| [[Grancy]] || || align="center" | 333 || align="right" | 5.65
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Grandcour-coat of arms.svg|35px]]|| [[Grandcour]] || fp. [grɑ̃ˈkɔ, grɑ̃ˈkɔr la ˈvəla] || align="center" | 763 || align="right" | 10.12
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Grandevent-blason.png|35px]]|| [[Grandevent]] || fp. [vɛr tsiː dzəˈruː] <br />(frz. ''Vers-chez-Giroud'') || align="center" | 180 || align="right" | 3.46
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Grandson-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Grandson]]''' || fp. [grɑ̃sɔ̃], dt. Gransee*|| align="center" | 2854 || align="right" | 7.89
|| '''[[Grandson (Bezirk)|Grandson]]''' || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Grens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Grens]] || fp. [a grɛ̃] || align="center" | 341 || align="right" | 2.54
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Gryon (Vaud).svg|35px]]|| [[Gryon]] || fp. [ɛ̃ grˈɔ̃, ɛ̃ grːjɔ̃] || align="center" | 1124 || align="right" | 15.15
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|}
</div>
=== H ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Blason commune CH Henniez (Vaud).svg|35px]]|| [[Henniez VD]] || fp. [a ɛˈɲi] || align="center" | 238 || align="right" | 2.63
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Hermenches.jpg|35px]]|| [[Hermenches]] || fp. [ɛrˈmɛ̃dzə] || align="center" | 308 || align="right" | 4.76
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== J ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| align="center" | [[Datei:Jongny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Jongny]] || fp. [a dzɔ̃ˈɲi] || align="center" | 1336 || align="right" | 2.16
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
| align="center" | [[Datei:Jorat-Menthue-coat of arms.svg|35px|Jorat-Menthue]]
| [[Jorat-Menthue]] || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5804}}|| align="right" |17.65|| [[Bezirk Echallens|Echallens]]<br>[[Bezirk Moudon|Moudon]]<br>[[Bezirk Oron|Oron]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| align="center" | [[Datei:Jouxtens-Mezery-coat of arms.svg|35px]]|| [[Jouxtens-Mézery]] || fp. [a dzauˈtɛː] [a mɛzəri] || align="center" | 1273 || align="right" | 1.93
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lausanne|Lausanne]]
|-
| align="center" | [[Datei:Unknow escutcheon-gsw.svg|center|35px|Jorat-Mézières]] || [[Jorat-Mézières]] || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5806}}|| align="right" | 11,09 || [[Bezirk Oron|Oron]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
| align="center" | [[Datei:Juriens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Juriens]] || || align="center" | 258 || align="right" | 9.35
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|}
</div>
=== L ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offizielle Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| [[Datei:L Abbaye-coat of arms.svg|35px]]|| [[L’Abbaye]] || fp. [a labaːˈi, a labaˈji] || align="center" | 1244 || align="right" | 31.89
|| [[La Vallée du Lac de Joux (Bezirk)|La Vallée]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Abergeme.jpg|35px]]|| [[L’Abergement VD]] || fp. [labɛrdzəˈmɛ̃] || align="center" | 250 || align="right" | 5.74
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:La Chaux-blason.jpg|35px]]|| [[La Chaux (Cossonay)]] || fp. [a la tso] || align="center" | 372 || align="right" | 6.73
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:La Praz-coat of arms.svg|35px]]|| [[La Praz VD]] || fp. [a la praː] || align="center" | 150 || align="right" | 5.13
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:La Rippe-coat of arms.svg|35px]]|| [[La Rippe]] || fp. [la ˈriːpa] || align="center" | 952 || align="right" | 16.61
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:La Sarraz-coat of arms.svg|35px]]|| [[La Sarraz]] || fp. [a la saˈraː] || align="center" | 1748 || align="right" | 7.77
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:La Tour-de-Peilz Wappen.svg|35px]]|| [[La Tour-de-Peilz]] || fp. [la twa de pai, la beka de pai] || align="center" | 10'470 || align="right" | 3.29
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:CHE Lausanne COA.svg|35px]]|| '''[[Lausanne]]''' || fp. Lozena [lɔˈzəna]; dt. Losanen*|| align="center" | 117'152 || align="right" | 41.37
|| '''[[Bezirk Lausanne|Lausanne]]''' || '''[[Bezirk Lausanne|Lausanne]]'''
|-
|[[Datei:Blason commune CH Lavey-Morcles (Vaud).svg|35px]]|| [[Lavey-Morcles]] || fp. [a laˈvɛː, y vəlaːdzə dɛ mɔrçə, ɛ̃ ˈmɔrçʎə] || align="center" | 813 || align="right" | 14.18
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Lavigny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Lavigny VD]] || fp. [a lavəˈɲi] || align="center" | 739 || align="right" | 4.01
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Logo Le Chenit.jpg|35px]]|| '''[[Le Chenit]]''' || fp. [ao tsəˈnɛ] || align="center" | 4083 || align="right" | 99.22
|| '''[[La Vallée du Lac de Joux (Bezirk)|La Vallée]]''' || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Le Lieu.jpg|35px]]|| [[Le Lieu]] || fp. [lu ʎø, o lø, lu ʎœ] || align="center" | 844 || align="right" | 32.57
|| [[La Vallée du Lac de Joux (Bezirk)|La Vallée]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Le Mont-sur-Lausanne-coat of arms.svg|35px]]|| [[Le Mont-sur-Lausanne]] || fp. [ao mɑ̃, lɔ mɑ̃, ao pti mɑ̃, ao grɑ̃ mɑ̃] || align="center" | 5236 || align="right" | 9.81
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lausanne|Lausanne]]
|-
|[[Datei:Les Clees-coat of arms.svg|35px]]|| [[Les Clées]] || fp. [ɛ ˈçʎɛjɛ] || align="center" | 153 || align="right" | 7.02
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Le Vaud-coat of arms.svg|35px]]|| [[Le Vaud]] || fp. [ao vo, devɑ̃, dɛʀi lə vo] || align="center" | 1083 || align="right" | 3.11
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Leysin (Vaud).svg|35px]]|| [[Leysin]] || fp. [ɛː laːetsɛ̃i] || align="center" | 3209 || align="right" | 18.53
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Lignerolle-coat of arms.svg|35px]]|| [[Lignerolle]] || fp. [a riɲəraulɛ] || align="center" | 374 || align="right" | 10.62
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:L Isle-coat of arms.svg|35px]]|| [[L’Isle VD]] || fp. [a ˈliːla] || align="center" | 890 || align="right" | 16.25
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Lonay-coat of arms.svg|35px]]|| [[Lonay]] || fp. [a luˈne] || align="center" | 2210 || align="right" | 3.71
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Longirod-coat of arms.svg|35px]]|| [[Longirod]] || fp. [a lɔ̃dzəˈru] || align="center" | 376 || align="right" | 9.48
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Lovatens.jpg|35px]]|| [[Lovatens]] || fp. [a lowaˈtɛ̃] || align="center" | 150 || align="right" | 3.45
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Lucens (Vaud).svg|35px]]|| [[Lucens]] || fp. [a lyˈsɛ̃] || align="center" | 2212 || align="right" | 19.28
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Luins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Luins]] || || align="center" | 482 || align="right" | 2.69
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:CHE Lully VD COA.svg|35px]]|| [[Lully VD]] || fp. [a jyˈji] || align="center" | 733 || align="right" | 2.06
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Lussery-Villars-coat of arms.svg|35px]]|| [[Lussery-Villars]] || fp. [a lysəˈri] [a vəˈlaː] || align="center" | 323 || align="right" | 3.65
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Lussy-sur-Morges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Lussy-sur-Morges]] || fp. [a lyˈsiː] || align="center" | 550 || align="right" | 2.33
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Lutry-blason.png|35px]]|| [[Lutry]] || fp. [a lyˈtri] || align="center" | 8662 || align="right" | 8.46
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|}
</div>
=== M ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offizielle Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Maracon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Maracon]] || fp. [marakɔ̃] || align="center" | 427 || align="right" | 4.39
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Marchissy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Marchissy]] || fp. [a marˈtsiː] || align="center" | 356 || align="right" | 11.98
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Mathod-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mathod]] || fp. [a maˈtu] || align="center" | 493 || align="right" | 6.59
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Mauborget-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mauborget]] || fp. [o maːbɔrˈdzɛ, mɔ̃bɔrˈdzɛ] || align="center" | 94 || align="right" | 5.50
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Mauraz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mauraz]] || fp. [ɛ̃ mɔ̃raː, ɛːˈmaura] || align="center" | 49 || align="right" | 0.50
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:CHE Mex VD COA.svg|35px]]|| [[Mex VD]] || fp. [ɛ me] || align="center" | 560 || align="right" | 2.90
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Mies-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mies VD]] || fp. [a ˈmiːja, mia] || align="center" | 1482 || align="right" | 3.47
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Missy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Missy VD]] || fp. [a məˈsi], dt. Missach*|| align="center" | 273 || align="right" | 3.10
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Moiry-blason.jpg|35px]]|| [[Moiry VD]] || fp. [a mwaɛˈri] || align="center" | 238 || align="right" | 6.66
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Mollens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mollens VD]] || fp. [mɔˈlɛ̃] || align="center" | 267 || align="right" | 11.00
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Molondin-coat of arms.svg|35px]]|| [[Molondin]] || || align="center" | 173 || align="right" | 5.53
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Montagny-pres-Yverdon-coat of arms.svg|35px]]|| [[Montagny-près-Yverdon]] || fp. [a mɔ̃taˈɲi] || align="center" | 625 || align="right" | 3.55
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Montanaire (Vaud).svg|35px|Montanaire]]|| [[Montanaire]] || || align="center" | || align="right" | 33.47
|| [[Bezirk Moudon|Moudon]]<br>[[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Montcherand-coat of arms.svg|35px]]|| [[Montcherand]] || fp. [a mɔ̃tsəˈrɑ̃] || align="center" | 397 || align="right" | 3.05
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Montherod-coat of arms.svg|35px]]|| [[Montherod]] || fp. [a mɔ̃tɛˈru] || align="center" | 475 || align="right" | 4.97
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Montilliez-coat of arms.svg|35px|Montilliez]]|| [[Montilliez]] || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5540}}|| align="right" | 11.94 || [[Bezirk Echallens|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Mont-la-Ville-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mont-la-Ville]] || fp. [a mɔ̃ la ˈvəla] || align="center" | 332 || align="right" | 19.75
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Montpreveyres-coat of arms.svg|35px]]|| [[Montpreveyres]] || fp. [a mɔ̃prɛˈvaːru] || align="center" | 487 || align="right" | 4.11
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:CHE Montreux COA.svg|35px]]|| [[Montreux]] || fp. [murço]; dt. Muchtern, Muchteren, Mustrutz*|| align="center" | 23'010 || align="right" | 33.40
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:Montricher-coat of arms.svg|35px]]|| [[Montricher VD]] || fp. [murˈtsi] || align="center" | 750 || align="right" | 25.94
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Mont-sur-Rolle-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mont-sur-Rolle]] || fp. [ɛ̃ mɔ̃, ɛː mɔ̃ dəˈsy] || align="center" | 1887 || align="right" | 3.89
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Morges-blason.jpg|35px]]|| '''[[Morges]]''' || fp. Mordze [ˈmɔrdzɛ, ˈmwardzɛ]; dt. Morsee*|| align="center" | 13'959 || align="right" | 3.86
|| '''[[Bezirk Morges|Morges]]''' || '''[[Bezirk Morges|Morges]]'''
|-
|[[Datei:Morrens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Morrens]] || fp. [mɔˈrɛ̃] || align="center" | 956 || align="right" | 3.68
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| [[Datei:Moudon-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Moudon]]''' || fp. Modon [a mɔːˈdɔ̃]; dt. Milden*|| align="center" | 4327 || align="right" | 15.68
||[[Moudon (Bezirk)|Moudon]]|| [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Mutrux-coat of arms.svg|35px]]|| [[Mutrux]] || fp. [a mwɛˈtry] || align="center" | 139 || align="right" | 3.21
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|}
</div>
=== N ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| align="center" | [[Datei:Novalles-coat of arms.svg|35px]]|| [[Novalles]] || || align="center" | 101 || align="right" | 2.05
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| align="center" | [[Datei:Noville.jpg|35px|Noville]] || [[Noville VD|Noville]] || fp. [nuˈvəla] || align="center" | 652 || align="right" | 10.32
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
| align="center" | [[Datei:Nyon-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Nyon]]''' ||dt. Neuss*|| align="center" | 16'841 || align="right" | 6.82
|| '''[[Bezirk Nyon|Nyon]]''' || '''[[Bezirk Nyon|Nyon]]'''
|-
|}
</div>
=== O ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Ogens-coat of arms.svg|35px|Ogens]] || [[Ogens]] ||fp. [a ɔˈdzɛː] || align="center" | 256 || align="right" | 3.41
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| [[Datei:CHE Ollon VD COA.svg|35px]]|| [[Ollon]] ||fp. [a yˈlɔ̃], dt. Olun*|| align="center" | 6536 || align="right" | 59.59
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Onnens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Onnens VD]] ||fp. [ɔˈnɛ̃] || align="center" | 434 || align="right" | 5.13
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:CHE Oppens COA.svg|35px]]|| [[Oppens]] ||fp. [a ɔˈpɛː] || align="center" | 174 || align="right" | 3.60
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Wappen Orbe.svg|35px]]|| '''[[Orbe VD]]''' ||fp. Orba [ɔrba]; dt. Orbach*|| align="center" | 5251 || align="right" | 12.04
|| '''[[Orbe (Bezirk)|Orbe]]''' || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Orges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Orges VD]] ||fp. [a ˈoʀdzɛ] || align="center" | 228 || align="right" | 4.01
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:CHE Ormont-Dessous COA.svg|35px]]|| [[Ormont-Dessous]] ||fp. [ez ɔrˈmɔ̃, luz ɔrˈmɔ̃, a ɔrmɔ̃ deˈzɔ, ɔrˈmɔ̃ dɛzɔ] || align="center" | 1031 || align="right" | 64.09
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Blason ville ch Ormont-Dessus (Vaud).svg|35px]]|| [[Ormont-Dessus]] ||fp. [ez ɔʀˈmɔ̃ , jə vezɛ̃n ɔrmɔ̃ deˈsy] || align="center" | 1431 || align="right" | 61.53
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Orny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Orny VD]] ||fp. [orˈni] || align="center" | 365 || align="right" | 5.55
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Oron-la-Ville-blason.png|35px]]|| '''[[Oron VD]]''' ||fp. [urɔ̃] || align="center" | 1250 || align="right" | 3.11
|| '''[[Oron (Bezirk)|Oron]]''' || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Orzens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Orzens]] ||fp. [a ɔrˈzɛ̃] || align="center" | 213 || align="right" | 4.19
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Oulens-sous-Échallens-coat of arms.svg|35px|Oulens]] || [[Oulens-sous-Echallens]] ||fp. [a ulɛ̃] || align="center" | 418 || align="right" | 5.88
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|}
</div>
=== P ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Coat of arms of Pailly, Vaud.svg|35px|Pailly]] || [[Pailly VD]] || fp. [a paːˈji] || align="center" | 433 || align="right" | 5.77
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Pampigny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Pampigny]] || fp. [a pɑ̃pəˈɲi] || align="center" | 868 || align="right" | 11.08
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Paudex-blason.jpg|35px]]|| [[Paudex]] || fp. [pauˈde] || align="center" | 1365 || align="right" | 0.49
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Payerne-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Payerne]]''' || fp. [paːˈjɛrnu]; dt. Peterlingen**|| align="center" | 7775 || align="right" | 24.19
|| '''[[Payerne (Bezirk)|Payerne]]''' || '''[[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]'''
|-
|[[Datei:Penthalaz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Penthalaz]] || fp. [a pɛ̃ˈtala] || align="center" | 2238 || align="right" | 3.87
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Penthaz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Penthaz]] || || align="center" | 1361 || align="right" | 3.91
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Penthéréaz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Penthéréaz]] || fp. [a pɑ̃tɛˈrja] || align="center" | 365 || align="right" | 5.66
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Perroy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Perroy VD]] || fp. [a pɛˈrwaː] || align="center" | 1242 || align="right" | 2.89
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Poliez-Pittet.jpg|35px]]|| [[Poliez-Pittet]] || fp. [a pwi pəˈtɛ] || align="center" | 625 || align="right" | 5.00
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Pompaples-coat of arms.svg|35px]]|| [[Pompaples]] || fp. [a pɔ̃ˈpapjɔ, pɔ̃ˈpapjə] || align="center" | 672 || align="right" | 4.45
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Pomy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Pomy VD]] || fp. [a pɔˈmi] || align="center" | 612 || align="right" | 5.62
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Prangins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Prangins]] || fp. [prɑ̃ˈdzɛ̃] || align="center" | 3464 || align="right" | 6.06
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Premier-coat of arms.svg|35px]]|| [[Premier VD|Premier]] || fp. [a prəˈmi] || align="center" | 207 || align="right" | 6.11
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Preverenges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Préverenges]] || fp. [prɔvəˈrɛːdzə] || align="center" | 4424 || align="right" | 1.84
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Prévonloup.svg|35px]]|| [[Prévonloup]] || fp. [a prɛvɔ̃ˈlɑː] || align="center" | 132 || align="right" | 1.84
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Wappen Prilly.svg|35px]]|| [[Prilly]] || fp. [a prəˈji] || align="center" | 10'653 || align="right" | 2.17
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
|[[Datei:Provence.jpg|35px]]|| [[Provence VD|Provence]] || fp. [a proˈvɛ̃s] || align="center" | 373 || align="right" | 31.79
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Puidoux-coat of arms.svg|35px]]|| [[Puidoux]] || fp. [pweiˈdɑːy, a pwɛːˈdɔ] || align="center" | 2438 || align="right" | 22.86
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Pully Wappen.svg|35px]]|| [[Pully]] || fp. [a pyˈji] || align="center" | 16'484 || align="right" | 5.84
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|}
</div>
=== R ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| [[Datei:Rances.jpg|35px|Rances]] || [[Rances VD|Rances]] || fp. [a rɑ̃s, a ˈrɑ̃sɛ] || align="center" | 440 || align="right" | 9.84
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Renens-blason.png|35px]]|| '''[[Renens]]''' || fp. [a rəˈnɛ̃] || align="center" | 18'102 || align="right" | 2.96
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || '''[[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]'''
|-
|[[Datei:Blason commune CH Rennaz (Vaud).svg|35px]]|| [[Rennaz]] || fp. [a ˈrɛːna] || align="center" | 608 || align="right" | 2.21
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Reverolle-coat of arms.svg|35px]]|| [[Reverolle]] || fp. [a rvəˈraula] || align="center" | 335 || align="right" | 1.17
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Rivaz Wappen.svg|35px]]|| [[Rivaz VD|Rivaz]] || fp. [ˈriːva] || align="center" | 351 || align="right" | 0.32
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Roche (Vaud)-coat of arms.svg|35px]]|| [[Roche VD|Roche]] || fp. [ˈrətsɛ] || align="center" | 894 || align="right" | 6.45
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|[[Datei:Rolle-coat of arms.svg|35px]]|| '''[[Rolle VD|Rolle]]''' || fp. [a ˈrɔlu] || align="center" | 4591 || align="right" | 2.72
|| '''[[Rolle (Bezirk)|Rolle]]''' || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Blason Romainmôtier-Envy.svg|35px]]|| [[Romainmôtier-Envy]] || fp. [a rəmɑ̃məˈti] [a ɛˈvi] || align="center" | 455 || align="right" | 7.01
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Romanel-sur-Lausanne-coat of arms.svg|35px]]|| [[Romanel-sur-Lausanne]] || fp. [a rmaˈni] || align="center" | 3164 || align="right" | 2.87
|| [[Bezirk Lausanne|Lausanne]] || [[Bezirk Lausanne|Lausanne]]
|-
|[[Datei:Romanel-sur-Morges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Romanel-sur-Morges]] || fp. [a rəmaˈne] || align="center" | 453 || align="right" | 1.75
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Ropraz.jpg|35px]]|| [[Ropraz]] || fp. [a rɔˈpraː] || align="center" | 361 || align="right" | 4.82
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Blason commune CH Rossenges (Vaud).svg|35px]]|| [[Rossenges]] || fp. [a ʀɔˈsɛ̃dzɛ] || align="center" | 46 || align="right" | 1.08
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:CHE Rossinière COA.svg|35px]]|| [[Rossinière]] || fp. [a la rɔzəˈnairə], dt. Russeneiri*|| align="center" | 492 || align="right" | 23.34
|| [[Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Pays-d'Enhaut]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
| [[Datei:CHE Rougemont COA.svg|35px]]|| [[Rougemont VD|Rougemont]] || fp. [a ʀodzoˈmɔ̃], dt. Rötschmund/Retschmund*|| align="center" | 903 || align="right" | 48.56
|| [[Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Pays-d'Enhaut]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
| [[Datei:Rovray-coat of arms.svg|35px]] || [[Rovray]] || fp. [a roˈvre] || align="center" | 135 || align="right" | 3.21
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Rueyres.jpg|35px|Rueyres]] || [[Rueyres VD|Rueyres]] || fp. [a ryˈaːrə] || align="center" | 221 || align="right" | 2.01
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|}
</div>
=== S ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Saint-Barthélemy-coat of arms.svg|35px|Saint-Barthélemy]] || [[Saint-Barthélemy VD]] || fp. [sɛ̃ bartlɔˈmaː] || align="center" | 640 || align="right" | 4.11
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Saint-Cergue-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saint-Cergue]] || fp. [sɛ̃ ˈfrugɔ, sɛ̃ ˈfrəgɔ, sɛ̃ ˈsɛrgo] || align="center" | 1772 || align="right" | 24.26
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Saint-George-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saint-George]] || fp. [a sɛː ˈdzordzə] || align="center" | 754 || align="right" | 12.30
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Saint-Legier-La Chiesaz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saint-Légier-La Chiésaz]] || fp. [a sɛ̃ˈlɛdzi la ˈtsiːza] || align="center" | 4343 || align="right" | 15.12
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
|[[Datei:Saint-Livres-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saint-Livres]] || fp. [se ˈlivru] || align="center" | 570 || align="right" | 8.10
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Saint-Oyens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saint-Oyens]] || fp. [sɛt yˈɛː] || align="center" | 266 || align="right" | 3.04
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:CHE Saint-Prex COA.svg|35px]]|| [[Saint-Prex]] || fp. [a sɛː ˈpre] || align="center" | 4591 || align="right" | 5.49
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Saint-Saphorin (Lavaux) Wappen.svg|35px]]|| [[Saint-Saphorin (Lavaux)]] || fp. [sɛ̃tuˈrɛ̃] || align="center" | 357 || align="right" | 0.90
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Saint-Sulpice-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saint-Sulpice VD|Saint-Sulpice]] || fp. [a sɛ syrpi] || align="center" | 2915 || align="right" | 1.85
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
|[[Datei:Sainte-Croix-coat of arms.svg|35px]]|| [[Sainte-Croix VD|Sainte-Croix]] || fp. [a sɛ̃rkrɛː] || align="center" | 4278 || align="right" | 39.43
|| [[Grandson (Bezirk)|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Saubraz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Saubraz]] || fp. [a ˈsobra] || align="center" | 267 || align="right" | 3.69
|| [[Aubonne (Bezirk)|Aubonne]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Savigny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Savigny VD|Savigny]] || fp. [savəˈɲi] || align="center" | 3287 || align="right" | 16.00
|| [[Lavaux (Bezirk)|Lavaux]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Senarclens-blason.jpg|35px]]|| [[Senarclens]] || fp. [sənarˈçʎɛː, sənaˈçɛː] || align="center" | 330 || align="right" | 3.98
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:Sergey.jpg|35px]]|| [[Sergey]] || fp. [a sɛrˈdzɛː] || align="center" | 116 || align="right" | 1.48
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Servion-coat of arms.svg|35px]]|| [[Servion]] || fp. [a sɛrˈjɔ̃] || align="center" | 1062 || align="right" | 4.20
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Lavaux-Oron|Lavaux-Oron]]
|-
|[[Datei:Sévery-blason.jpg|35px]]|| [[Sévery]] || fp. [sɛvəˈri] || align="center" | 210 || align="right" | 2.37
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
|[[Datei:Signy-Avenex-blason.png|35px]]|| [[Signy-Avenex]] || fp. [ʃəˈɲi] [aːvəˈne] || align="center" | 412 || align="right" | 1.93
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Suchy-coat of arms.svg|35px]]|| [[Suchy]] || fp. [a syˈtsi] || align="center" | 356 || align="right" | 6.66
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|[[Datei:Sullens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Sullens]] || fp. [syˈlɛː, sylɛ̃] || align="center" | 871 || align="right" | 3.84
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
|[[Datei:Suscévaz-coat of arms.svg|35px]]|| [[Suscévaz]] || fp. [səˈsiːva, səˈseva] || align="center" | 182 || align="right" | 4.15
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:GX-VD-Syens.png|35px|Syens]] || [[Syens]] || fp. [a ʃɛ̃] || align="center" | 142 || align="right" | 2.53
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== T ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
|[[Datei:Tannay-coat of arms.svg|35px]] || [[Tannay VD]] || fp. [taˈnɛ] || align="center" | 1248 || align="right" | 1.80
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Tartegnin-coat of arms.svg|35px]] || [[Tartegnin]] || fp. [a tartəˈɲɛ̃, a tɛrtəˈɲɛ̃] || align="center" | 209 || align="right" | 1.09
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
| [[Datei:Tévenon-coat of arms.svg|35px|Tévenon]] || [[Tévenon]] || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5571}}|| align="right" | 14.27
|| [[Bezirk Grandson|Grandson]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Tolochenaz-coat of arms.svg|35px]] || [[Tolochenaz]] || fp. [a tɔlɔˈtsəna] || align="center" | 1640 || align="right" | 1.58
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:Trelex-coat of arms.svg|35px]] || [[Trélex]] || fp. [a treˈle] || align="center" | 1161 || align="right" | 5.69
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
|[[Datei:Trey-coat of arms.svg|35px]]|| [[Trey]] || fp. [a traː] || align="center" | 235 || align="right" | 3.80
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|[[Datei:Treycovagnes-coat of arms.svg|35px]]|| [[Treycovagnes]] || || align="center" | 475 || align="right" | 2.07
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Blason commune CH Treytorrens (Vaud).svg|35px|Treytorrens VD]] || [[Treytorrens (Payerne)]] || fp. [a trɛtɔˈrɛ̃] || align="center" | 117 || align="right" | 3.06
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== U ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| [[Datei:Ursins-coat of arms.svg|35px|Ursins]] || [[Ursins]] || fp. [a uːsɛ̃] || align="center" | 181 || align="right" | 3.37
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
|}
</div>
=== V ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| [[Datei:Blason Valbroye.jpg|35px|Valbroye]] || [[Valbroye]] || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5831}}|| align="right" |33.57|| [[Bezirk Payerne|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
| [[Datei:Valeyres-sous-Montagny-coat of arms.svg|35px]]|| [[Valeyres-sous-Montagny]] || fp. [a vˈlɛːr, dɛrɛː vaˈlɛːr] [a mɔ̃taˈɲi] || align="center" | 581 || align="right" | 2.27 || [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Valeyres-sous-Rances-coat of arms.svg|35px]]|| [[Valeyres-sous-Rances]] || fp. [a vaˈlɛːr] || align="center" | 481 || align="right" | 6.35
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Valeyres-sous-Ursins-coat of arms.svg|35px]]|| [[Valeyres-sous-Ursins]] || fp. [a vaˈlɛːr] || align="center" | 205 || align="right" | 2.83
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Vallorbe-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vallorbe]] || fp. [vaˈlɔrbɛ] || align="center" | 3147 || align="right" | 23.18
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Vaulion-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vaulion]] || fp. [a voːˈjɔ̃, a voˈʎɔ̃] || align="center" | 457 || align="right" | 13.18
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Vaux-sur-Morges-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vaux-sur-Morges]] || fp. [ɛː vo] || align="center" | 164 || align="right" | 2.10
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:Vevey-coat of arms.png|35px]]|| '''[[Vevey]]''' || fp. [vəˈvaːɛ]; dt. Vivis*|| align="center" | 16'641 || align="right" | 2.39 || '''[[Vevey (Bezirk)|Vevey]]''' || '''[[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]'''
|-
| [[Datei:Veytaux Wappen.svg|35px]]|| [[Veytaux]] || fp. [a veiˈtau] || align="center" | 806 || align="right" | 6.73
|| [[Vevey (Bezirk)|Vevey]] || [[Riviera-Pays-d'Enhaut (Bezirk)|Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|-
| [[Datei:Vich-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vich VD|Vich]] || fp. [a vi] || align="center" | 711 || align="right" | 1.56
|| [[Bezirk Nyon|Nyon]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
| [[Datei:Villars-Epeney-coat of arms.svg|35px]]|| [[Villars-Epeney]] || fp. [a vəˈlaː ɛpəˈnɛː] || align="center" | 63 || align="right" | 0.86
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:GX-VD-Villars-le-Comte.png|35px]]|| [[Villars-le-Comte]] || fp. [a vəlaː lu kɔ̃tu] || align="center" | 141 || align="right" | 4.22
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
| [[Datei:Villars-le-Terroir-coat of arms.svg|35px]]|| [[Villars-le-Terroir]] || fp. [a vəˈlaː, a vəˈlaː lu tɛˈrjaː] || align="center" | 748 || align="right" | 7.06
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| [[Datei:Wappen Villars-Sainte-Croix.svg|35px]]|| [[Villars-Sainte-Croix]] || fp. [a vəˈlaː, a vəlaː setə kraː] ;|| align="center" | 652 || align="right" | 1.66
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Ouest lausannois|Ouest lausannois]]
|-
| [[Datei:CHE Villars-sous-Yens COA.svg|35px]]|| [[Villars-sous-Yens]] || fp. [a vəlaː su jɛː] || align="center" | 542 || align="right" | 3.06
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:GW-VD-Villarzel.png|35px]]|| [[Villarzel VD|Villarzel]] || fp. [a vəlaˈziː] || align="center" | 373 || align="right" | 7.66
|| [[Payerne (Bezirk)|Payerne]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
| [[Datei:Commune de Villeneuve (VD).svg|35px]]|| [[Villeneuve VD|Villeneuve]] || fp. [a la ˈvəla, ɛ̃ la ˈvəla də la vəlaˈnaova]; dt. Neuenstadt am Genfersee*|| align="center" | 4336 || align="right" | 32.08
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
| [[Datei:Vinzel-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vinzel]] || fp. [vɛ̃ˈzɛ, vɛ̃ˈze] || align="center" | 284 || align="right" | 1.11
|| [[Rolle (Bezirk)|Rolle]] || [[Bezirk Nyon|Nyon]]
|-
| [[Datei:Vuarrens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vuarrens]] || fp. [a waˈrɛ] || align="center" | 628 || align="right" | 8.99
|| [[Echallens (Bezirk)|Echallens]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| [[Datei:Vucherens ch.png|35px|Vucherens]]|| [[Vucherens]] || fp. [a vytsɛˈrɛ̃] || align="center" | 502 || align="right" | 3.26
|| [[Moudon (Bezirk)|Moudon]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
| [[Datei:Vuflens-la-Ville-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vufflens-la-Ville]] || fp. [vyˈfjɛ̃]; dt. Wölflingen*|| align="center" | 1082 || align="right" | 5.29
|| [[Cossonay (Bezirk)|Cossonay]] || [[Bezirk Gros-de-Vaud|Gros-de-Vaud]]
|-
| [[Datei:CHE Vufflens-le-Château COA.svg|35px]]|| [[Vufflens-le-Château]] || fp. [a vyfje l tsaˈtɛː] || align="center" | 692 || align="right" | 2.14
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:Vugelles-La Mothe-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vugelles-La Mothe]] || fp. [a la ˈmɔta] || align="center" | 97 || align="right" | 3.08
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Vuiteboeuf-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vuiteboeuf]] || fp. [vwɛtəboː, vɛitɛbu] || align="center" | 477 || align="right" | 5.03
|| [[Orbe (Bezirk)|Orbe]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Vulliens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vulliens]] || fp. [a vuˈʎɛ̃] || align="center" | 422 || align="right" | 6.64
|| [[Oron (Bezirk)|Oron]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
| [[Datei:Vullierens-coat of arms.svg|35px]]|| [[Vullierens]] || fp. [a vuʎəˈrɛ] || align="center" | 399 || align="right" | 6.84
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:Blason commune CH Vully-les-Lacs (Vaud).svg|35px|Vully-les-Lacs]] || [[Vully-les-Lacs]] || || align="center" |{{EWZ CH|CH-VD|5464}}|| align="right" | 21.15
|| [[Bezirk Avenches|Avenches]] || [[Bezirk Broye-Vully|Broye-Vully]]
|-
|}
</div>
=== Y ===
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" | '''Wappe'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Offiziell Name vo de Gmeind'''
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="160" | '''Patois / Tütsch Name'''
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Iiwohner'''<br /><small>(31. Dez. 2005)</small>
!align="center" bgcolor="#EFEFEF" | '''Flächi'''<br />km²
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="110" | '''Bezirk'''<br /><small>(bis em 31. Dez. 2007)</small>
!align="left" bgcolor="#EFEFEF" width="130" | '''Bezirk'''<br /><small>(ab em 1. Jan. 2008)</small>
|-
| [[Datei:CHE Yens COA.svg|35px]]|| [[Yens]] || fp. [a jɛ] || align="center" | 978 || align="right" | 9.52
|| [[Bezirk Morges|Morges]] || [[Bezirk Morges|Morges]]
|-
| [[Datei:Coat of Arms of Yverdon-les-Bains.svg|35px]]|| '''[[Yverdon-les-Bains]]''' || fp. Invèrdon [ɛ̃vɛrˈdɔ̃]; dt. Iferten*|| align="center" | 24'388 || align="right" | 11.26
|| '''[[Bezirk Yverdon|Yverdon]]''' || '''[[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]'''
|-
| [[Datei:Yvonand-coat of arms.svg|35px]]|| [[Yvonand]] || fp. [a evwəˈnɑ̃] || align="center" | 2409 || align="right" | 13.38
|| [[Bezirk Yverdon|Yverdon]] || [[Bezirk Jura-Nord vaudois|Jura-Nord vaudois]]
|-
| [[Datei:Blason commune CH Yvorne (Vaud).svg|35px|Yvorne]]|| [[Yvorne]] || fp. [a ɛˈwɛːrna] || align="center" | 920 || align="right" | 12.19
|| [[Bezirk Aigle|Aigle]] || [[Bezirk Aigle|Aigle]]
|-
|}
</div>
<nowiki>*</nowiki>: dä dütsch Name wird nümme bruucht <br>
<nowiki>**</nowiki>: dä dütsch Name wird no sälte bruucht
== Veränderige sit 2000 ==
=== Fusione ===
* 1. Januar 2002: ''[[Champmartin]]'' und ''[[Cudrefin]]'' → [[Cudrefin]]
* 1. Januar 2003: ''[[Maracon]]'' und ''[[La Rogivue]]'' → [[Maracon]]
* 1. Januar 2005: ''[[Arrissoules]]'' und ''[[Rovray]]'' → [[Rovray]]
* 1. Juli 2006: ''[[Avenches]]'' und ''[[Donatyre]]'' → [[Avenches]]
* 1. Juli 2006: ''[[Rossens VD|Rossens (VD)]]'', ''[[Sédeilles]]'' und ''[[Villarzel VD|Villarzel]]'' → [[Villarzel VD|Villarzel]]
* 1. Januar 2008: ''[[Donneloye]]'', ''[[Gossens]]'' und ''[[Mézery-près-Donneloye]]'' → [[Donneloye]]
* 1. Januar 2009: ''[[Assens VD|Assens]]'' und ''[[Malapalud]]'' → [[Assens VD|Assens]]
* 1. Juli 2011: ''[[Aubonne VD|Aubonne]]'' und ''[[Pizy]]'' → [[Aubonne VD|Aubonne]]
* 1. Juli 2011: ''[[Avenches]]'' und ''[[Oleyres]]'' → [[Avenches]]
* 1. Juli 2011: ''[[Bellerive VD|Bellerive]]'', ''[[Chabrey]]'', ''[[Constantine VD|Constantine]]'', ''[[Montmagny VD|Montmagny]]'', ''[[Mur VD|Mur]]'', ''[[Vallamand]]'' und ''[[Villars-le-Grand]]'' → [[Vully-les-Lacs]]
* 1. Juli 2011: ''[[Dommartin VD|Dommartin]]'', ''[[Naz VD|Naz]]'', ''[[Poliez-le-Grand]]'' und ''[[Sugnens]]'' → [[Montilliez]]
* 1. Juli 2011: ''[[Eclagnens]]'', ''[[Goumoens-la-Ville]]'' und ''[[Goumoens-le-Jux]]'' → [[Goumoëns]]
* 1. Juli 2011: ''[[Montaubion-Chardonney]]'', ''[[Peney-le-Jorat]]'', ''[[Sottens]]'', ''[[Villars-Mendraz]]'' und ''[[Villars-Tiercelin]]'' → [[Jorat-Menthue]]
* 1. Juli 2011: ''[[Fontanezier]]'', ''[[Romairon]]'', ''[[Vaugondry]]'' und ''[[Villars-Burquin]]'' → [[Tévenon]]
* 1. Juli 2011: ''[[Cully VD|Cully]]'', ''[[Epesses]]'', ''[[Grandvaux VD|Grandvaux]]'', ''[[Riex]]'' und ''[[Villette (Lavaux)]]'' → [[Bourg-en-Lavaux]]
* 1. Juli 2011: ''[[Colombier VD|Colombier]]'', ''[[Echichens]]'', ''[[Monnaz]]'' und ''[[Saint-Saphorin-sur-Morges]]'' → [[Echichens]]
* 1. Juli 2011: ''[[Lucens]]'' und ''[[Oulens-sur-Lucens]]'' → [[Lucens]]
* 1. Juli 2011: ''[[Cerniaz VD|Cerniaz]]'', ''[[Combremont-le-Grand]]'', ''[[Combremont-le-Petit]]'', ''[[Granges-près-Marnand]]'', ''[[Marnand VD|Marnand]]'', ''[[Sassel]]'', ''[[Seigneux]]'' und ''[[Villars-Bramard]]'' → [[Valbroye]]
* 1. Juli 2011: ''[[Gressy VD|Gressy]]'' und ''[[Yverdon-les-Bains]]'' → [[Yverdon-les-Bains]]
* 1. Januar 2012: ''[[Bussigny-sur-Oron]]'', ''[[Châtillens]]'', ''[[Chesalles-sur-Oron]]'', ''[[Ecoteaux]]'', ''[[Les Tavernes]]'', ''[[Les Thioleyres]]'', ''[[Oron-la-Ville]]'', ''[[Oron-le-Châtel]]'', ''[[Palézieux]]'' und ''[[Vuibroye]]'' → [[Oron VD|Oron]]
* 1. Januar 2012: ''[[Les Cullayes]]'' und ''[[Servion]]'' → [[Servion]]
* 1. Januar 2012: ''[[Champvent]]'', ''[[Essert-sous-Champvent]]'' und ''[[Villars-sous-Champvent]]'' → [[Champvent]]
* 1. Januar 2012: ''[[Donneloye]]'' und ''[[Prahins]]'' → [[Donneloye]]
* 1. Januar 2013: ''[[Chanéaz]]'', ''[[Chapelle-sur-Moudon]]'', ''[[Correvon]]'', ''[[Denezy]]'', ''[[Martherenges]]'', ''[[Neyruz-sur-Moudon]]'', ''[[Peyres-Possens]]'', ''[[Saint-Cierges]]'' und ''[[Thierrens]]'' → [[Montanaire]]
* 1. Juli 2016: ''[[Carrouge VD|Carrouge]]'', ''[[Ferlens VD|Ferlens]]'' und ''[[Mézières VD|Mézières]] → [[Jorat-Mézières]]
* 1. Januar 2017: ''[[Brenles]]'', ''[[Chesalles-sur-Moudon]]'', ''[[Cremin]]'', ''[[Forel-sur-Lucens]]'', ''[[Lucens]]'' und ''[[Sarzens]]'' → [[Lucens]]
* 1. Januar 2017: ''[[Chavornay VD|Chavornay]]'', ''[[Corcelles-sur-Chavornay]]'' und ''[[Essert-Pittet]]'' → [[Chavornay VD|Chavornay]]
== Weblink ==
{{Commonscat|Cities and villages in the canton of Vaud|Gmeinde vom Kanton Waadt}}
{{Navigationsleiste Gemeinden der Schweizer Kantone}}
[[Kategorie:Ort (Kanton Waadt)| ]]
[[Kategorie:Kanton Waadt]]
[[Kategorie:Gmeind in dr Schwiz|Waadt]]
rzpp5zhujzae08gucjxvu6y4glduu73
Abidjan
0
15371
1018329
989993
2022-08-27T11:56:59Z
2601:742:8001:2D80:0:0:0:27D6
/* Polytischi Gliderig */Tippfehler korrigiert
wikitext
text/x-wiki
{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+<big><big>'''Bezirk Abidjan'''</big></big>
| align="center" colspan="2"|
{| border=0 cellpadding=2 cellspacing=0 style="background:#f9f9f9; text-align:center;"
| align=center width="300px"| [[Datei:AbidjanLogo.png|District Logo]]
|-
| width="300px"| <small>(District [[logo]])</small>
|}
|-
| align=center colspan=2 style="background:#f9f9f9;" | [[Datei:District d'Abidjan2.png|170px|Lag vom bezirk]]
|-
|'''[[Regionen der Elfenbeinküste|Regjon]]''' || [[Lagunes]]
|-
|'''[[Gouverneur|Guvernör]]''' || [[Pierre Djédji Amondji]]<br />([[Ivorische Volksfront|FPI]]) (seit 2002)
|-
| '''[[Fläche|Flächi]]''' || 1 E9 m²|2,119 km²
|-
| '''[[Unterteilung|Undertilig]]''' ||10 [[Gemeinde|gmine]] vo Abidjan (früer Stadt Abidjan)<br />3 [[Unterpräfektur|underprefektuure]] usserhaub
|-
| '''[[Bevölkerung|Bevöucherig]]'''<br />inofizjel gschätzt<br />2003 ofizjel gschätzt<br />1998 vouchszölig||<br />zwüsche 4 u 5 miljone<br />3,660,682<br />3,125,890
|-
| '''[[Bevölkerungsdichte|Bevöucherigsdichti]]''' || 1,728/km² (2003)
|-
|'''Web site'''||[https://web.archive.org/web/20070217075604/http://www.abidjan-da.ci/ www.abidjan-da.ci]
|}
{{Dialekt|Senslerdeutsch|Seislertütsch|Seislertütsch}}
[[Datei:Klimadiagramm-Abidjan-Elfenbeinkueste-metrisch-deutsch.png|thumb|Klymadyagram vo Abidjan]]
'''Abidjan''' isch a Bezirk i de Laguune-Regjon vo de [[Elfenbeinküste|Côte d'Ivoire]]. Abidjan isch bis 1983 d'Huptstadt vo Côte d'Ivoire gsy, usserdäm di gröschti Stadt vom Lan. Im Jar 2002 sy di 10 Stadtkreise zu säubständige Gmine uufgwärtet u ds Oberbürgermischteramt abgschaft cho. Syt den bestit Abidjan us 10 Städt u 3 Underprefektuure. Abidjan ligt am [[Golf von Guinea|Gouf vo Guinea]]. Di früeri Stadt isch schnäu vo 65.000 Ywoner im Jar 1950 zunera Metropolregjon mit 3.692.570 Ywoner gwachse (stan 1. Januar 2005).
== Gschücht ==
Ds Wachstum vo de 1886 ggründeti [[stadt]] Abidjan het na de Eröfnig vo de Landigsbrügg im jar 1931 agfange. 1934 isch Abidjan zu de Huptstadt vo de [[Frankreich|wäutschi]] [[Kolonie|Kolony]] Côte d'Ivoire wore. Na de Eröfnig vom [[Vridi-Kanal|Vridi-Kanau]] isch de Hafe zumena bedüütende Fryhafe cho. Obwou 1983 [[Yamoussoukro]] vom damalige Statspresident [[Felix Houphouet-Boigny]] zu de nüüi Huptstadt bestümt cho isch, hi sich no ging zaurychi [[Regierung|Regierigssb]]üüros u [[Botschaft (Diplomatie)|Botschafte]], u o wie d'Nazjonaubibliotek u ds Nazjonaumuseum z'Abidjan befune. Am 9. Ugschte 2001 isch beschlosse cho, d'Stadt per 2002 i iri 10 Kreise uufztile u di zu unabhängige Gminwäse uufzwärte. Syt den isch Abidjan ofizjel a Bezirk mitema Guvernör u vereinigt di 10 Städt mit 3 wytere.
== Polytischi Gliderig ==
Abidjan isch i 13 Gmine oder Städt uuftüut, wo jedi uber a igeta Stadtrat u Bürgermischter verfüegt. As handlet sich um di fougende 10 Städt, wo bis 2001 d'Stadt Abidjan büudet hi:
* [[Abobo]]: vor alum dür Zuewanderer vom Lan bevöucherti schnäu wachsendi Stadt mitera ungnüegendi Infrastruktuur u ender ärmliche Verhäutnis.
* [[Adjamé]]: chly i de Flächi, aber grosss i de würtschaftlechi Bedüütig dür di briti komerzjele Tätigkite, wo hie abgwicklet chäme. Das füert leider zu grosse gsundhitliche Beyträchtigunge vo de Bevöucherig i de Elendsviertu vo Adjamé.
* [[Attécoubé]]: Ufum Teritorium vo däri Gmin befünt sich de [[Nationalpark|Nazjonaupark]] vom '''Banco-waud'''.
* [[Cocody]]: Di Stadt isch bekant für iri fyne Wonquartier wie zum byspüu ''Deux-Plateaux'' oder ''Riviera''. Hie wone näbe Diplomaten u Regierigsmitglider vor alum Berüemthite u Rychi. Usserdäm befünt sich o di statlechi [[Universität]] mitum glyche Name, u o as par privati Hochschuele hie. Näbum statliche Fernsee ''RTI'' befünt sich o d'Residenz vom [[Staatspräsident|Statspresident]] z'Cocody.
* [[Koumassi]]: mitera grossi Industryzona
* [[Marcory]]: vor alum armselegi Wongebiet.
* [[Plateau (Gemeinde)|Plateau]]: Di Gmin büudet ds würtschaftlicha u wyt o ds polytischa Zentrum, o we syt 1983 Yamoussoukro di ofizjeli adminischtratyvi Huptstadt vo Côte d'Ivoire isch. De [[Präsident|Presidente]][[Palast|palascht]] u d'[[Nationalversammlung|Nazjonauversamlig]] befüne sich bis auf de hüütiga Tag z'Plateau. D'[[Wolkenkratzer|Wouchechratzer]], wo für Afrika ender unüblech sy, gäbe Abidjan as ser moderns Uusgsee.
* [[Port-Bouët]]: I däri Gmin befüne sich d'[[Raffinerie|Rafinerye]] SIR, de internazjonala Flughafe «Félix Houphouët-Boigny», aber o ds Quartier [[Adjouffou]].
* [[Treichville]]: ds igentlicha Härz vo Abidjan. Näbum [[Freihafen|Fryhafe]] befünt sich hie o de [[Bahnhof|Banhof]] vo de «[[Abidjan-Niger-Bahn|Abidjan-Niger-ban]]» nam Norde vom Lan u [[Burkina Faso]] bis [[Ouagadougou]]. Näbum Hafe u de derum agsidleti Induschtry isch Treicheville Handuszentrum für d'Bewoner vo de Metropole. As imenses Agebot vo Läde u handlige bietet a enormi vüufaut a Produkt. Denäbe befüne sich hie o vüu Reschtorants, Kafis u – i de Nacht – as vüusytigs Nachtläbe mit au syne reize u gfare. Au das cha aber nid druber hinwägtüüsche, dass Treichville hüüt nume no a Abglanz vo sich säuber u a armi afrikaneschi Stadt isch.
* [[Yopougon]]: Di bevöucherigsrychschti Stadt vo de Aglomerazjon vo Abidjan tüut sich i won- u Industryviertu.
Usserdäm ghöre di 3 Underprefektuure [[Anyama]], [[Songon]] u di früeri Huptstadt [[Bingerville]] (bis 1933) zum Bezirk Abidjan.
== Vercher ==
[[Datei:Le Transport Lagunaire à Abidjan (STL) réalisé par Bouba Kams.webm|left|thumb|Laguuna]]
[[Datei:AbidjanLogo.svg|thumb|200px|Ds wape vo de früeri Stadt Abidjan]]
[[Datei:Abidjan-Plateau1.JPG|thumb|200px|Plateau u d'Ébrié-laguuna]]
[[Datei:Abidjan Plateau.jpg|thumb|200px|right|Plateau u d'Ébrié-laguuna fo de nacht vo de pyramyda uus]]
D'Städte Abobo, Adjamé, Attécoubé, Cocody, Plateau u Yopougon lige ufum Feschtlan nördlich vo de [[Ébrié-Lagune|Ébrié-laguuna]]. Dehär chumt o d'Bezichnig «Abidjan Nord». Treichville, Koumassi, Marcory u Port-Bouët sy a Tüu vo Abidjan süüd. Di beide Tile vo de Metropole chäme zwüsche Treichville u Plateau dür 2 Brügge, de ''Pont Houphouët-Boigny'' ([[Abidjan-Niger-Bahn|yseban]] u Strass) u de ''Pont Charles de Gaulle'' (nume Strass) verbune. I de Stosszyte bricht de Vercher uf de Strasse uber di beide Brügge täglech meemaus zsäme. Us däm Grund het d'Regierig den für a driti Brügg zwüsche Marcory u Cocody Stuudie i uuftrag ggä. Im Agsicht vo de polyteschi Entwicklig z'Côte d'Ivoire syt 1999 rue sythär di entsprächende Planigsarbite. De Grosstüu vo de Bevöucherig bruucht glyych d'[[Fähre|Färe]] uber d'Laguuna.
== Würtschaft u Büudig ==
Abidjan verfüegt uber a Universität u mereri techneschi Hochschuele.
Bedüütendi Industryzwig sy d'Outomobylfertigung, u d'Houz-, Chemy- u Textylinduschtry. Uber de Häfe vo Abidjan chäme [[Kaffee|Kafi]], [[Kakao|Kako]], [[Holz|Houz]] u [[Ananas]] verschüft. I de wäutsch prägti Metropole sy o hüüt no vüu Franzose a wichtige Stöle vo de Würtschaft z'füne, bsundersch aber o ser vüu Libanese us Bsitzer vo chlyne Fabrike u vor alum im Handu.
D'Stadt isch Sitz vo de [[Bourse Régionale des Valeurs Mobilières]], de Regjonaubörsa vo de Union Monétaire Ouest Africaine ([[Union Monétaire Ouest Africaine|UMOA]]).
== Persönlechkite ==
* [[Kanga Akalé]], ivorischa Schüüteler
* [[Alpha Blondy]], de "Bob Marley" vo Afrika
* [[Arthur Boka]], ivorischea Schüüteler (im moment bi [[VfB Stuttgart]])
* [[Tanella Boni]], Outorin (Lyrik, Roman, Chinderbüecher)
* [[Bernard Binlin Dadié]], wäutschsprachiga Schrüftstöler us Côte d'Ivoire
* [[Isaach De Bankolé]], wäutscha Schouspiler
* [[Arouna Dindane]], ivorischa Schüüteler
* [[Abdoulaye Djire]], ivorischa Schüüteler
* [[Johan Djourou]], schwytzer Schüüteler us Côte d'Ivoire
* [[Didier Drogba]], ivorischa Schüüteler (im moment bi [[FC Chelsea]])
* [[Emmanuel Eboué]], ivorischa Schüüteler (im moment bi [[FC Arsenal]])
* [[Gwenael Kerleo]], bretonischi Harfenischtin u Komponischtin
* [[Haouliais Axel Cedric Konan]], ivorischa Schüüteler
* [[Bakary Koné]], ivorischa Schüüteler
* [[Blaise Kouassi]], ivorischa Schüüteler
* [[Marco André Zoro Kpolo]], ivorischa Schüüteler
* [[Siaka Tiene]], ivorischa Schüüteler
* [[Jean-Jacques Tizié]], ivorischa Schüüteler
* [[Gilles Yapi-Yapo]], ivorischa Schüüteler
* [[Didier Zokora]], ivorischa Schüüteler
== Stadtpartnerschafte ==
Abidjan het fougendi [[Städtepartnerschaft|Stadtpartnerschafte]]:
* {{flagicon|France}} [[Marseille]], Frankrich (1958)
* {{flagicon|Brazil}} [[São Paulo]], Brasilie (1981)
* {{flagicon|China}} [[Tianjin]], China
* {{flagicon|USA}} [[San Francisco]], USA
== Weblink ==
{{commonscat}}
* [https://web.archive.org/web/20041108091425/http://www.izf.net/izf/Documentation/Cartes/CentreVille/Abidjan.htm Stadtplan]
* [http://www.abidjan.net/ Web Portal]
{{Koordinate Artikel|5_20_N_4_02_W_type:city(3692570)_region:CI|5° 20' N, 4° 02' W}}
[[Kategorie:Bezirk]]
[[Kategorie:Ort z Afrika]]
[[Kategorie:Elfebeiküste]]
oho24q9ye5mr9icxzzt8htc22eum196
Opfinger Wörterbuch
0
21737
1018323
981294
2022-08-27T08:54:27Z
192.116.190.74
/* Vorgschicht */ k
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Opfinger Werterbuech}}
[[Datei:Opfinger Wörterbuch.JPG|thumb|right|250px|S Opfiger Werterbuech vum Jürgen Sutter]]
S '''Opfinger Werterbuech''' het e Darstellig vum [[Alemannisch|alemannische Dialäkt]] vu [[Opfingen|Opfige am Tunibärg]] zum Inhalt. Dä Ortsdialäkt isch vu bsunderem wisseschaftligem Inträssi: Opfige isch d nerdligscht Ortschaft, wu d [[K/ch-Linie|k-Verschiäbig]] mitgmacht het, un zellt hischtorisch zum [[Hochalemannisch|Hochalemannische]]. Uf dr andere Sitte isch Opfige no dr Iigmeindig in d Stadt [[Freiburg im Breisgau|Friiburg i. B.]] anne 1971 vum e Büüredorf zum e städtische Wohngebiät agwagse un het si Iiwohnerzahl verdreifacht. Dr Ortsdialäkt, wu in däm Buech bschriibe isch, isch sitter derte arg im Ruckgang.
S Opfiger Werterbuech isch e Monografii vum [[Jürgen Sutter]], si isch sitter 2008 im Buechhandel.
== Inhalt ==
Dr Kern un dr Haüptdeil vum Opfiger Werterbuch isch e alfabetisch gordnets opfigerditsch-standardditschs Werterbuech mit fascht 300 Sitte. D Stichwerter sin in dr [[Dieth-Schreibung|Diethschrift]] gschriibe, in Klammere stoht d Üssproch in dr [[Internationales Phonetisches Alphabet|IPA-Schrift]]. Näbe dr Bedittig vum Wort sin viilmol aü grammatischi Agabe (Gschlächt, Wortart usw.) gmacht; wänns Redensarte oder Sprichwerter mit däm Wort het, sin si ufgfiährt. Dr Sutter macht Quälleagabe, wänn er e Wort in dr wisseschaftlige Literatür oder im e Sprochatlas vorgfunde oder mit sinem Frogeboge ermittlet het. Mänkmol hets Hiiwiis zu dr Worthärkumpft (Etymologii). Viil Werter sin in Sachgruppe (lueg unte) zuegordnet. E Hüffe Gegeständ, wu nit oder nimmi alldäglig sin, sin abbildet.
Dr zweit groß Deil vu däm Buech isch dr standardditsch-opfigerditsch Werterbuechdeil (S. 322–399). Bi dr moderne Schwizer Dialäktwerterbiächer isch des Standard, fir e alemannischi Dialäktspiilart z Ditschland isch des in däm Buech zum erschte Mol aü gmacht wore. Do dermit ka dr Läser un Nutzer nit numme üs em (Opfiger) Alemannische ibersetze, nai, dr ka under anderem aü e Wort sueche, wun er uf Alemannisch nit weißt, ka si Sprochkompetenz ufbessere.
Witteri Deil runde s Bild vum Opfiger Dialäkt ab un maches zum e umfassende Hilfsmittel fir Wisseschaftler un Laie:
*Sachgruppe – e große Deil vu dr Werter sin unter Sachgruppe iigordnet (S. 400–459). Do dermit het mer e schnälle Iberblick, was es fir Werter het, wu zum Biispiil mit Milchverarbeitig, Nutzholz, Kuchi, Müsik usw. z due hän.
*Ibernämme, Nämme vu Wirtschafte un Gschäfter
*Fiägige un bildhafti Wändige (S. 463–471) wiä „ge Dildabe fange goo“, „fuul wiä Mischd“, „wämer dii nid häde ùn dr Lefel, no miesde mer d Sùbe dringge“
*Kindergsätzli- un Reimli
*Interviewüsschnitt – dr Opfiger Dialäkt isch do im Zämmehang dokümäntiärt, so, wiän er im tatsächlige Läbe gschwätzt wird.
*Kurzgrammatik (S. 479–503) – diä wichtigschte grammatische Bsunderheite
*Veränderige im Dialäkt – do wird an Biispiil zeigt, wiä verschiidini Werter un Forme im alte Dialäkt gheiße hän un wiä si hit vu Werter un Forme verdrängt wäre oder wore sin, wu necher an dr Standardsproch sin
Witteri Hilfsmittel sin: E Iberblick iber d Gschicht vu Opfige, d Abgränzig vum Opfiger Alemannisch gege dr Dialäkt in dr Nochberschaft un d Erklärig vu dr (Dieth-)Schriibig.
== Vorgschicht ==
S Opfiger Werterbuech isch nit vun ere Institution gferderet un rüsgä wore, nei, s isch im Inträssi un in dr persenlige Leischtig vum Jürgen Sutter z verdanke. Dr Sutter, Johrgang 1970, isch z Opfige ufgwagse un het sich sitter anne 1990 mit em Dialäkt bschäftigt un anne 96 agfange mit em Sammle vum Opfiger Wortschatz. Dr Sutter isch Biolog un het sich sini sprochwisseschaftlige Känntnis as Gaschtherer an dr Friiburger Uni un autodidaktisch erworbe.
Vorbilder in Ufboi un Systematik sin fir dr Sutter d Werterbiächer gsii, wu in der Reihe ''"Wörterbücher und Grammatiken des Schweizerdeutschen"'' vum Verein Schweizerdeutsch rüsgää wore sin.
Näbe eigener Känntnis vum Opfiger Alemannisch het dr Sutter uf wisseschaftligi Sammlige un Literatür zruckgriffe, zum Biispil uf dr Frogeboge vum [[Südwestdeutscher Sprachatlas|Südweschtditsche Sprochatlas]]; zuedäm het er e eigene Frogeboge mit iber 1400 Froge iigsetzt. Dr Sutter het z Opfige au Interviews gfiehrt mit Opfiger Dialäktsprächer, wu vu dr ''"Gesellschaft für bedrohte Sprache e. V. Köln"'' finanziert wore sin.
S Werterbuech isch vu ihm sälber nit numme verfasst, nai, aü gstaltet (glayautet).
Anne 2006 hätts sotte im Zämmehang mit dr 1000-Johrfiir vu Opfige vu dr Ortsverwaltig Opfige rüsgä wäre; im entscheidende Aügeblick sin aber d finanziälle Mittel in anderi Kanäl gflosse. Uf des hii het sich s Erschiine nommol um zwei Johr verschobe, dr Sutter het dr Druck vu däm Buech, wu drno im Schillinger-Verlag rüskumme isch, miäße mit eigene Finanzmittel ferdere.
== Iberregionali Bedittig ==
Dr [[Rudolf Post]], dr Leiter vu dr Arbetsstell [[Badisches Wörterbuch]] an dr Friiburger Uni, isch dr Meinig, ass des Buech „in seiner Konzeption, seiner Zuverlässigkeit und in seinen Benutzungsmöglichkeiten im größeren Umkreis bisher unerreicht“ seig; s kennt „in vieler Hinsicht als vorbildlich gelten“.
== Uuszeichnige ==
Fir s Opfinger Werterbuech het dr Sutter im Juni 2007 dr [[Johann-Andreas-Schmeller-Preis|Ferderpriis]] vu dr [[Johann-Andreas-Schmeller-Gesellschaft|Johann-Andreas-Schmeller-Gesellschaft e. V. Tirschenreuth]] bikumme<ref>{{Webarchiv|url=http://www.noth.net/mundartautoren/juergen_sutter.htm |wayback=20160306112716 |text=Jürgen Sutter |archiv-bot=2019-03-12 20:28:39 InternetArchiveBot}} uf noth.net</ref>. Im Novämber 2009 isch s ''Opfinger Werterbuech'' mit em ''„Landespreis für Heimatforschung“'' vum bade-wirttebärgische Kulturministerium uuszeichnet wore<ref>Stadt Reitlenge [http://www.reutlingen.de/ceasy/modules/cms/main.php5?cPageId=2310&view=publish&item=article&id=1360 Preisverleihung 28. Landespreis für Heimatforschung]</ref>.
==Fueßnote==
<references/>
== Literatür un Quälle ==
*Jürgen Sutter: ''Opfinger Wörterbuch.'' Schillinger Verlag, Freiburg i. Br. 2008. (509 Sitte)
* ''Bald kann jeder die Opfinger gut verstehen. Wörterbuch ist in Planung''. Badische Zeitung, 13.06.2002
* Silke Bergerhoff: ''Jürgen Sutter schreibt Opfinger Wörterbuch''. Badische Zeitung, 16.03.2007 ([http://www.frsw.de/alemannisch/alemannisch5.htm#J%C3%BCrgen%20Sutter%20schreibt%20Opfinger%20W%C3%B6rterbuch Online uf frsw.de])
* Britta Kuck: ''[http://www.badische-zeitung.de/freiburg/menschen-von-hier-die-mundart-ueberlebte-im-tagebuch Die Mundart überlebte im Tagebuch]''. Badische Zeitung, 18.11.2009
* Hubert Matt-Willmatt: [http://www.landeskunde-online.de/rhein/kultur/bheim/rez/2013/opfinger.htm Rezension zu Jürgen Sutter: ''Opfinger Wörterbuch'']. In: Badische Heimat 1/2011
* Harald Noth: ''[http://www.badische-zeitung.de/suedwest-1/lueginsland-daenk-emol--10991258.html Dänk emol]''. Badische Zeitung, 31.01.2009
*Rudolf Post: ''[https://web.archive.org/web/20110718195429/http://www.alemannisch.de/buchbesprechung/besprech2008_2.htm Opfinger Wörterbuch]''. Bsprächig in: [[Alemannisch dunkt üs guet (Zeitschrift)|Alemannisch dunkt üs guet]], Heft III/IV 2008
== Weblink ==
*S [http://gbs.uni-koeln.de/wordpress/gbs/Berichte/WbOpfingen/Opfingen.htm "Opfinger Werterbuech"] uf dr Website vu dr [http://www.uni-koeln.de/gbs ''Gesellschaft für bedrohte Sprachen Köln e. V.'']
{{Läsiger Artikel}}
[[Kategorie:Alemannisch]]
[[Kategorie:Werterbuech]]
bdj6tk6imr2aezlsjasnryynfv4ddqu
Basel-Kleinhüningen
0
25468
1018279
946491
2022-08-26T12:25:17Z
Freigut
8945
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Kleihünige}}
{{Infobox Quartier Basel|
NAME_ORT=Kleihünige|
WAPPENLINK=[[Datei:Wappen fehlt.jpg|75px|Kleihünige]]|
EINWOHNER=2493|
STAND_EINWOHNER=2003-01-00|
FLÄCHE=1.36|
DICHTE=1833|
LAT_DEG= 47|LAT_MIN= 35|LAT_SEC= 1.79|
LON_DEG= 7|LON_MIN= 35|LON_SEC= 32.95|
BFS=2701-019|
PLZ=4057|
AUSLAENDER=45.2|
BILDPFAD_KARTE=Karte Kleinhüningen.png|
}}
{{Dialekt|Baseldeutsch|Baseldytsch|Baseldütsch}}
[[Datei:Tripoint Basel (ws).jpg|miniatur|Dreiländeregg-Dänggmol am Rhiihafe z Kleihünige, im Hindergrund d[[Dreiländerbrücke|Dreiländerbrugg]]]]
'''Kleihünige''', offiziell uf Hochdütsch '''Kleinhüningen''', isch hüte e Quardier vo der Stadtgmeind [[Basel]], wo sit dr zweite Helfti vom 19. Johrhundert stark vo Industrii- und Verchehrsalage brägt isch. Vorhär isch Kleihünige e Fischerdorf gsi und en eigenständigi [[Schweiz|schwiizerischi]] Gmeind usserhalb vo de Door vo Basel.
Dr [[Dreiländereck|Dreiländeregge]] zwüsche [[Deutschland|Dütschland]], [[Frankreich|Frankriich]] und der [[Schweiz|Schwiiz]] bildet dr nordwestlichst Punggt vom hütige [[Kleinbasel|Chliibasler]] Quardier. Nordöstlig und östlig gränzt die dütschi Gmeind [[Weil am Rhein|Wiil am Rhii]], südöstlig s Quardier [[Basel-Hirzbrunnen|Hirzbrunne]], südlig d [[Wiese (Fluss)|Wiise]] mit de Quardier [[Basel-Klybeck|Klybeck]] und [[Basel-Rosental|Rosedaal]] und westlig dr [[Rhein|Rhii]] mit dr französische Gmeind [[Huningue|Hünige]] an s Quardier. Vor dr Iigmeindig zu Basel get sich s Dorf Kleihünige im Süde wiit über d Wiise uuse bis zum Wiiseblatz erstreckt.
Dr Name leitet sich vom gegenüberliggende französische [[Huningue|Hünige]] ab. S Ändi vom Name ''-ige'' (-ingen) dütet uf en [[Alamannen|alamannische]] Ortsname hi. Die alamannischi Bedütig isch «bi de Ghöft vo dr Sippe vom Huno».
<ref>[http://www.archaeobasel.ch/vermitteln/virtuelles_museum/fruehmittelalter/fruehmittelalter.php Archäologische Bodenforschung des Kantons Basel-Stadt, Virtuelles Museum, Stand 21. November 2006] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.archaeobasel.ch/vermitteln/virtuelles_museum/fruehmittelalter/fruehmittelalter.php |wayback=20110526072817}}</ref>
== Wappe ==
S Ortswappe zeigt dr [[Hunnen|Hunne]]füehrer [[Attila]] vor siim [[Zelt|Zält]] uf grüenem Rase.
== Gschicht ==
S Dorf Kleihünige isch vo Basel 1640 em [[Markgraf]] vo [[Baden (Land)|Bade]] abkauft worde und isch no di no zwüsche 1892 und 1907 in d Stadt [[Basel]] iigmeindet worde.
== Bevölkerig ==
D Bevölkerig isch brägt dur ihri vilfältigi Härkumft. Näbe 54,8 % Iwohner mit Schwiizer Bürgerrächt het Kleihünige en Adeil vo usländische Staatsaghörige vo 45,2 % (2005). Vo de Schwiizer si 11 bis 12 % (2000) ibürgeret worde.<ref>[http://www.statistik-bs.ch/kennzahlen/integration/c_Einkommen/c5 Statistisches Amt des Kantons Basel-Stadt, Kennzahlen zur Integration, Karte 3, Stand 10. Februar 2007] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.statistik-bs.ch/kennzahlen/integration/c_Einkommen/c5 |wayback=20070928151521}}</ref> 47,5 % vo de Iwohner si stimmberächtigti Schwiizer meh 18 Johr alt.<ref>[http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19 Statistisches Amt des Kantons Basel-Stadt, Quartierportrait Kleinhünigen, Stand 20. November 2006] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19 |wayback=20100106090431}}</ref>
== Wirtschaft ==
Kleihünige isch en eigentlichs Industriiquardier, es het meh Arbitsblätz as Iwohner und es git meh Industrii- und Verchehrsflechene as Flechene für Wohnige.<ref>[http://www.geo-bs.ch/stadtplan_zonenplan_karte.cfm?PosX=611499&PosY=270166&Jump=4&Zoom=200 Grundbuch- und Vermessungsamt des Kantons Basel-Stadt, Fachstelle für Geoinformation, Zonenplan Ausschnitt Kleinhüningen, Stand 21. November 2006]</ref>
Rüümlig dominiert dr Hafe mit de beide [[Hafenbecken|Hafebecki]], de Gleisalage wo drzue ghöre und Containerterminal.
Bi de öbbe 3800 Beschäftigte in 158 Bedriib dominiert s Gwärb und die verarbeitendi Industrii (Wirtschaftssektor II) mit eme Beschäftigungsadeil vo 62,3 % gegenüber de 37,7 %, wo im Dienstleistigsgwärb (Wirtschaftssektor III) schaffe (2001).<ref>[http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19/wirtschaft Statistisches Amt des Kantons Basel-Stadt, Quartierportrait Kleinhünigen, Beschäftigung, Stand 21. November 2006] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19/wirtschaft |wayback=20091201165146}}</ref>
In Kleihüige findet me sämtligi öffentlige Iirichtige (wie [[Kirchengebäude|Chille]], [[Post]], [[Schule|Schuele]]). D Iichaufszentre im Wiiler Ortsdeil Friidlige bilde für d Kleihüniger Bevölkerig günstigi Iichaufsmöglichkeite in Fuessdistanz.
== Sport ==
S Quardier het früehner en eigene [[Eishockey|Iishockey]]verein, dr [[EHC Kleinhüningen|EHC Kleihünige]] gha, wo aber mit em bankrotte [[EHC Basel]] zum EHC Basel-Kleihünige fusioniert het; sidder heisst dr Verein wider nume „EHC Basel“. Kleihünige het usserdäm en eigene Schuttverein, dr [[VfR Kleinhüningen|VfR Kleihünige]], gspilt wird aber uf dr Schorematte in dr unmittelbare Nöchi im [[Basel-Hirzbrunnen|Hirzbrunne-Quardier]] näbedra.
== Gebäud und Sehnswürdigkeite ==
[[Datei:Basel Rheinhafen 20060802 172.jpg|miniatur|Rhiihafe mit Bernoullisilo]]
=== Im alte Dorfzentrum ===
* D [[Pfarrkirche Kleinhüningen|Pfarrchille Kleihünige]], die ehemolig Dorfchille vo 1710
* [[Christophoruskirche (Basel)|Christophoruschille]]
* S Pfarrhuus wo dr [[Carl Gustav Jung|C.G. Jung]] währed siiner Jugend drin gläbt het
* S Fischerhuus Bürgin vo 1765 uf em Areal vo dr Villa Clavel
=== Im Hafe ===
* D Usstellig [[Verkehrsdrehscheibe Schweiz und unser Weg zum Meer]]
* D Ussichtsterrasse [[Siloturm Basel|Silodurm (Bernoullisilo)]] vom Architekt [[Hans Bernoulli]]
* Zwüschen em Rhii und em Hafenbecki I symbolisiert e silbrige Metallpylon dr Dreiländeregge zwüsche Frankriich, dr Schwiiz und Dütschland, wo datsächlig e baar Meter wiiter im Rhii sälber lit. (Koordinate: {{Coordinate|text=/|NS=47/35/18.69/N|EW=7/35/23.27/E|type=landmark|region=CH-BS|name=Dreiländerecke FR CH DE}})
== Literatur ==
* Lüem Barbara: ''Heimathafen Basel - Die Schweizer Rhein- und Hochseeschifffahrt''. [[Christoph Merian Verlag]], Basel 2003, ISBN 3856161899.
* Hugger Paul: ''von der „Dorfidylle“ zum Alltag eines Basler Industriequartiers''. Birkhäuser, Basel 1984, ISBN 3764315776.
* Giesler-Müller Ulrike: ''Das alamannische Gräberfeld Basel-Kleinhüningen''. In: ''Basler Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte ''. Nr. 11 B, 1992.
* Lüem Barbara: ''Basel-Kleinhüningen: Der Reiseführer''. Christoph Merian Verlag, Basel 2008, ISBN 978-3-85616-352-5.
== Nowiis ==
<references/>
== Weblingg ==
* [https://web.archive.org/web/20100106090431/http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19 Statistischs Amt vom Kanton Basel-Stadt - Quartierportrait Kleihünige]
* [http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/d/D3331.php Historischs Lexikon vo dr Schwiiz, Artikel Kleinhüningen]
* [http://www.fahnenversand.de/fotw/flags/ch-bsq01.html Wappe vo Kleihünige]
* [https://web.archive.org/web/20071218005225/http://www.nqv-pro-kleinhueningen.ch/ Pro Kleinhüningen, Neutraler Quartierverein]
* [https://web.archive.org/web/20070929191018/http://www.quartiertreffpunktebasel.ch/kleinhueningen/index.html Quartiertreffpunkt Kleinhüningen]
{{Übersetzungshinweis|de|Basel-Kleinhüningen|dütsch|63087307}}
{{Navigationsleiste Quartiere Stadt Basel}}
[[Kategorie:Basler Quartier|Kleinhuningen]]
[[Kategorie:Ort (Kanton Basel-Stadt)]]
n15yoluwr3u3hfme8es1jhgm4vkfi8o
1018280
1018279
2022-08-26T12:25:39Z
Freigut
8945
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Kleihünige}}
{{Infobox Quartier Basel|
NAME_ORT=Kleihünige|
WAPPENLINK=[[Datei:Wappen fehlt.jpg|75px|Kleihünige]]|
EINWOHNER=2493|
STAND_EINWOHNER=2003-01-00|
FLÄCHE=1.36|
DICHTE=1833|
LAT_DEG= 47|LAT_MIN= 35|LAT_SEC= 1.79|
LON_DEG= 7|LON_MIN= 35|LON_SEC= 32.95|
BFS=2701-019|
PLZ=4057|
AUSLAENDER=45.2|
BILDPFAD_KARTE=Karte Kleinhüningen.png|
}}
{{Dialekt|Baseldeutsch|Baseldytsch|Baseldütsch}}
[[Datei:Tripoint Basel (ws).jpg|miniatur|Dreiländeregg-Dänggmol am Rhiihafe z Kleihünige, im Hindergrund d[[Dreiländerbrücke|Dreiländerbrugg]]]]
'''Kleihünige''', offiziell uf Hochdütsch '''Kleinhüningen''', isch hüte e Quardier vo der Stadtgmeind [[Basel]], wo sit dr zweite Helfti vom 19. Johrhundert stark vo Industrii- und Verchehrsalage brägt isch. Vorhär isch Kleihünige e Fischerdorf gsi und en eigenständigi [[Schweiz|schwiizerischi]] Gmeind usserhalb vo de Door vo Basel.
Dr [[Dreiländereck|Dreiländeregge]] zwüsche [[Deutschland|Dütschland]], [[Frankreich|Frankriich]] und der [[Schweiz|Schwiiz]] bildet dr nordwestlichst Punggt vom hütige [[Kleinbasel|Chliibasler]] Quardier. Nordöstlig und östlig gränzt die dütschi Gmeind [[Weil am Rhein|Wiil am Rhii]], südöstlig s Quardier [[Basel-Hirzbrunnen|Hirzbrunne]], südlig d [[Wiese (Fluss)|Wiise]] mit de Quardier [[Basel-Klybeck|Klybeck]] und [[Basel-Rosental|Rosedaal]] und westlig dr [[Rhein|Rhii]] mit dr französische Gmeind [[Huningue|Hünige]] an s Quardier. Vor dr Iigmeindig zu Basel get sich s Dorf Kleihünige im Süde wiit über d Wiise uuse bis zum Wiiseblatz erstreckt.
Dr Name leitet sich vom gegenüberliggende französische [[Huningue|Hünige]] ab. S Ändi vom Name ''-ige'' (-ingen) dütet uf en [[Alamannen|alamannische]] Ortsname hi. Die alamannischi Bedütig isch «bi de Ghöft vo dr Sippe vom Huno».<ref>[http://www.archaeobasel.ch/vermitteln/virtuelles_museum/fruehmittelalter/fruehmittelalter.php Archäologische Bodenforschung des Kantons Basel-Stadt, Virtuelles Museum, Stand 21. November 2006] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.archaeobasel.ch/vermitteln/virtuelles_museum/fruehmittelalter/fruehmittelalter.php |wayback=20110526072817}}</ref>
== Wappe ==
S Ortswappe zeigt dr [[Hunnen|Hunne]]füehrer [[Attila]] vor siim [[Zelt|Zält]] uf grüenem Rase.
== Gschicht ==
S Dorf Kleihünige isch vo Basel 1640 em [[Markgraf]] vo [[Baden (Land)|Bade]] abkauft worde und isch no di no zwüsche 1892 und 1907 in d Stadt [[Basel]] iigmeindet worde.
== Bevölkerig ==
D Bevölkerig isch brägt dur ihri vilfältigi Härkumft. Näbe 54,8 % Iwohner mit Schwiizer Bürgerrächt het Kleihünige en Adeil vo usländische Staatsaghörige vo 45,2 % (2005). Vo de Schwiizer si 11 bis 12 % (2000) ibürgeret worde.<ref>[http://www.statistik-bs.ch/kennzahlen/integration/c_Einkommen/c5 Statistisches Amt des Kantons Basel-Stadt, Kennzahlen zur Integration, Karte 3, Stand 10. Februar 2007] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.statistik-bs.ch/kennzahlen/integration/c_Einkommen/c5 |wayback=20070928151521}}</ref> 47,5 % vo de Iwohner si stimmberächtigti Schwiizer meh 18 Johr alt.<ref>[http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19 Statistisches Amt des Kantons Basel-Stadt, Quartierportrait Kleinhünigen, Stand 20. November 2006] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19 |wayback=20100106090431}}</ref>
== Wirtschaft ==
Kleihünige isch en eigentlichs Industriiquardier, es het meh Arbitsblätz as Iwohner und es git meh Industrii- und Verchehrsflechene as Flechene für Wohnige.<ref>[http://www.geo-bs.ch/stadtplan_zonenplan_karte.cfm?PosX=611499&PosY=270166&Jump=4&Zoom=200 Grundbuch- und Vermessungsamt des Kantons Basel-Stadt, Fachstelle für Geoinformation, Zonenplan Ausschnitt Kleinhüningen, Stand 21. November 2006]</ref>
Rüümlig dominiert dr Hafe mit de beide [[Hafenbecken|Hafebecki]], de Gleisalage wo drzue ghöre und Containerterminal.
Bi de öbbe 3800 Beschäftigte in 158 Bedriib dominiert s Gwärb und die verarbeitendi Industrii (Wirtschaftssektor II) mit eme Beschäftigungsadeil vo 62,3 % gegenüber de 37,7 %, wo im Dienstleistigsgwärb (Wirtschaftssektor III) schaffe (2001).<ref>[http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19/wirtschaft Statistisches Amt des Kantons Basel-Stadt, Quartierportrait Kleinhünigen, Beschäftigung, Stand 21. November 2006] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19/wirtschaft |wayback=20091201165146}}</ref>
In Kleihüige findet me sämtligi öffentlige Iirichtige (wie [[Kirchengebäude|Chille]], [[Post]], [[Schule|Schuele]]). D Iichaufszentre im Wiiler Ortsdeil Friidlige bilde für d Kleihüniger Bevölkerig günstigi Iichaufsmöglichkeite in Fuessdistanz.
== Sport ==
S Quardier het früehner en eigene [[Eishockey|Iishockey]]verein, dr [[EHC Kleinhüningen|EHC Kleihünige]] gha, wo aber mit em bankrotte [[EHC Basel]] zum EHC Basel-Kleihünige fusioniert het; sidder heisst dr Verein wider nume „EHC Basel“. Kleihünige het usserdäm en eigene Schuttverein, dr [[VfR Kleinhüningen|VfR Kleihünige]], gspilt wird aber uf dr Schorematte in dr unmittelbare Nöchi im [[Basel-Hirzbrunnen|Hirzbrunne-Quardier]] näbedra.
== Gebäud und Sehnswürdigkeite ==
[[Datei:Basel Rheinhafen 20060802 172.jpg|miniatur|Rhiihafe mit Bernoullisilo]]
=== Im alte Dorfzentrum ===
* D [[Pfarrkirche Kleinhüningen|Pfarrchille Kleihünige]], die ehemolig Dorfchille vo 1710
* [[Christophoruskirche (Basel)|Christophoruschille]]
* S Pfarrhuus wo dr [[Carl Gustav Jung|C.G. Jung]] währed siiner Jugend drin gläbt het
* S Fischerhuus Bürgin vo 1765 uf em Areal vo dr Villa Clavel
=== Im Hafe ===
* D Usstellig [[Verkehrsdrehscheibe Schweiz und unser Weg zum Meer]]
* D Ussichtsterrasse [[Siloturm Basel|Silodurm (Bernoullisilo)]] vom Architekt [[Hans Bernoulli]]
* Zwüschen em Rhii und em Hafenbecki I symbolisiert e silbrige Metallpylon dr Dreiländeregge zwüsche Frankriich, dr Schwiiz und Dütschland, wo datsächlig e baar Meter wiiter im Rhii sälber lit. (Koordinate: {{Coordinate|text=/|NS=47/35/18.69/N|EW=7/35/23.27/E|type=landmark|region=CH-BS|name=Dreiländerecke FR CH DE}})
== Literatur ==
* Lüem Barbara: ''Heimathafen Basel - Die Schweizer Rhein- und Hochseeschifffahrt''. [[Christoph Merian Verlag]], Basel 2003, ISBN 3856161899.
* Hugger Paul: ''von der „Dorfidylle“ zum Alltag eines Basler Industriequartiers''. Birkhäuser, Basel 1984, ISBN 3764315776.
* Giesler-Müller Ulrike: ''Das alamannische Gräberfeld Basel-Kleinhüningen''. In: ''Basler Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte ''. Nr. 11 B, 1992.
* Lüem Barbara: ''Basel-Kleinhüningen: Der Reiseführer''. Christoph Merian Verlag, Basel 2008, ISBN 978-3-85616-352-5.
== Nowiis ==
<references/>
== Weblingg ==
* [https://web.archive.org/web/20100106090431/http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19 Statistischs Amt vom Kanton Basel-Stadt - Quartierportrait Kleihünige]
* [http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/d/D3331.php Historischs Lexikon vo dr Schwiiz, Artikel Kleinhüningen]
* [http://www.fahnenversand.de/fotw/flags/ch-bsq01.html Wappe vo Kleihünige]
* [https://web.archive.org/web/20071218005225/http://www.nqv-pro-kleinhueningen.ch/ Pro Kleinhüningen, Neutraler Quartierverein]
* [https://web.archive.org/web/20070929191018/http://www.quartiertreffpunktebasel.ch/kleinhueningen/index.html Quartiertreffpunkt Kleinhüningen]
{{Übersetzungshinweis|de|Basel-Kleinhüningen|dütsch|63087307}}
{{Navigationsleiste Quartiere Stadt Basel}}
[[Kategorie:Basler Quartier|Kleinhuningen]]
[[Kategorie:Ort (Kanton Basel-Stadt)]]
8nvvo7r8mpvo7c1qw3pgty2mx26p19l
1018281
1018280
2022-08-26T12:26:25Z
Freigut
8945
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Kleihünige}}
{{Infobox Quartier Basel|
NAME_ORT=Kleihünige|
WAPPENLINK=[[Datei:Wappen fehlt.jpg|75px|Kleihünige]]|
EINWOHNER=2493|
STAND_EINWOHNER=2003-01-00|
FLÄCHE=1.36|
DICHTE=1833|
LAT_DEG= 47|LAT_MIN= 35|LAT_SEC= 1.79|
LON_DEG= 7|LON_MIN= 35|LON_SEC= 32.95|
BFS=2701-019|
PLZ=4057|
AUSLAENDER=45.2|
BILDPFAD_KARTE=Karte Kleinhüningen.png|
}}
{{Dialekt|Baseldeutsch|Baseldytsch|Baseldütsch}}
[[Datei:Tripoint Basel (ws).jpg|miniatur|Dreiländeregg-Dänggmol am Rhiihafe z Kleihünige, im Hindergrund d[[Dreiländerbrücke|Dreiländerbrugg]]]]
'''Kleihünige''', offiziell uf Hochdütsch '''Kleinhüningen''', isch hüte e Quardier vo der Stadtgmeind [[Basel]], wo sit dr zweite Helfti vom 19. Johrhundert stark vo Industrii- und Verchehrsalage brägt isch. Vorhär isch Kleihünige e Fischerdorf gsi und en eigenständigi [[Schweiz|schwiizerischi]] Gmeind usserhalb vo de Door vo Basel.
Dr [[Dreiländereck|Dreiländeregge]] zwüsche [[Deutschland|Dütschland]], [[Frankreich|Frankriich]] und der [[Schweiz|Schwiiz]] bildet dr nordwestlichst Punggt vom hütige [[Kleinbasel|Chliibasler]] Quardier. Nordöstlig und östlig gränzt die dütschi Gmeind [[Weil am Rhein|Wiil am Rhii]], südöstlig s Quardier [[Basel-Hirzbrunnen|Hirzbrunne]], südlig d [[Wiese (Fluss)|Wiise]] mit de Quardier [[Basel-Klybeck|Klybeck]] und [[Basel-Rosental|Rosedaal]] und westlig dr [[Rhein|Rhii]] mit dr französische Gmeind [[Huningue|Hünige]] an s Quardier. Vor dr Iigmeindig zu Basel get sich s Dorf Kleihünige im Süde wiit über d Wiise uuse bis zum Wiiseblatz erstreckt.
Dr Name leitet sich vom gegenüberliggende französische [[Huningue|Hünige]] ab. S Ändi vom Name ''-ige'' (-ingen) dütet uf en [[Alamannen|alamannische]] Ortsname hi. Die alamannischi Bedütig isch «bi dr Sippe vom Huno».<ref>[http://www.archaeobasel.ch/vermitteln/virtuelles_museum/fruehmittelalter/fruehmittelalter.php Archäologische Bodenforschung des Kantons Basel-Stadt, Virtuelles Museum, Stand 21. November 2006] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.archaeobasel.ch/vermitteln/virtuelles_museum/fruehmittelalter/fruehmittelalter.php |wayback=20110526072817}}</ref>
== Wappe ==
S Ortswappe zeigt dr [[Hunnen|Hunne]]füehrer [[Attila]] vor siim [[Zelt|Zält]] uf grüenem Rase.
== Gschicht ==
S Dorf Kleihünige isch vo Basel 1640 em [[Markgraf]] vo [[Baden (Land)|Bade]] abkauft worde und isch no di no zwüsche 1892 und 1907 in d Stadt [[Basel]] iigmeindet worde.
== Bevölkerig ==
D Bevölkerig isch brägt dur ihri vilfältigi Härkumft. Näbe 54,8 % Iwohner mit Schwiizer Bürgerrächt het Kleihünige en Adeil vo usländische Staatsaghörige vo 45,2 % (2005). Vo de Schwiizer si 11 bis 12 % (2000) ibürgeret worde.<ref>[http://www.statistik-bs.ch/kennzahlen/integration/c_Einkommen/c5 Statistisches Amt des Kantons Basel-Stadt, Kennzahlen zur Integration, Karte 3, Stand 10. Februar 2007] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.statistik-bs.ch/kennzahlen/integration/c_Einkommen/c5 |wayback=20070928151521}}</ref> 47,5 % vo de Iwohner si stimmberächtigti Schwiizer meh 18 Johr alt.<ref>[http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19 Statistisches Amt des Kantons Basel-Stadt, Quartierportrait Kleinhünigen, Stand 20. November 2006] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19 |wayback=20100106090431}}</ref>
== Wirtschaft ==
Kleihünige isch en eigentlichs Industriiquardier, es het meh Arbitsblätz as Iwohner und es git meh Industrii- und Verchehrsflechene as Flechene für Wohnige.<ref>[http://www.geo-bs.ch/stadtplan_zonenplan_karte.cfm?PosX=611499&PosY=270166&Jump=4&Zoom=200 Grundbuch- und Vermessungsamt des Kantons Basel-Stadt, Fachstelle für Geoinformation, Zonenplan Ausschnitt Kleinhüningen, Stand 21. November 2006]</ref>
Rüümlig dominiert dr Hafe mit de beide [[Hafenbecken|Hafebecki]], de Gleisalage wo drzue ghöre und Containerterminal.
Bi de öbbe 3800 Beschäftigte in 158 Bedriib dominiert s Gwärb und die verarbeitendi Industrii (Wirtschaftssektor II) mit eme Beschäftigungsadeil vo 62,3 % gegenüber de 37,7 %, wo im Dienstleistigsgwärb (Wirtschaftssektor III) schaffe (2001).<ref>[http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19/wirtschaft Statistisches Amt des Kantons Basel-Stadt, Quartierportrait Kleinhünigen, Beschäftigung, Stand 21. November 2006] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19/wirtschaft |wayback=20091201165146}}</ref>
In Kleihüige findet me sämtligi öffentlige Iirichtige (wie [[Kirchengebäude|Chille]], [[Post]], [[Schule|Schuele]]). D Iichaufszentre im Wiiler Ortsdeil Friidlige bilde für d Kleihüniger Bevölkerig günstigi Iichaufsmöglichkeite in Fuessdistanz.
== Sport ==
S Quardier het früehner en eigene [[Eishockey|Iishockey]]verein, dr [[EHC Kleinhüningen|EHC Kleihünige]] gha, wo aber mit em bankrotte [[EHC Basel]] zum EHC Basel-Kleihünige fusioniert het; sidder heisst dr Verein wider nume „EHC Basel“. Kleihünige het usserdäm en eigene Schuttverein, dr [[VfR Kleinhüningen|VfR Kleihünige]], gspilt wird aber uf dr Schorematte in dr unmittelbare Nöchi im [[Basel-Hirzbrunnen|Hirzbrunne-Quardier]] näbedra.
== Gebäud und Sehnswürdigkeite ==
[[Datei:Basel Rheinhafen 20060802 172.jpg|miniatur|Rhiihafe mit Bernoullisilo]]
=== Im alte Dorfzentrum ===
* D [[Pfarrkirche Kleinhüningen|Pfarrchille Kleihünige]], die ehemolig Dorfchille vo 1710
* [[Christophoruskirche (Basel)|Christophoruschille]]
* S Pfarrhuus wo dr [[Carl Gustav Jung|C.G. Jung]] währed siiner Jugend drin gläbt het
* S Fischerhuus Bürgin vo 1765 uf em Areal vo dr Villa Clavel
=== Im Hafe ===
* D Usstellig [[Verkehrsdrehscheibe Schweiz und unser Weg zum Meer]]
* D Ussichtsterrasse [[Siloturm Basel|Silodurm (Bernoullisilo)]] vom Architekt [[Hans Bernoulli]]
* Zwüschen em Rhii und em Hafenbecki I symbolisiert e silbrige Metallpylon dr Dreiländeregge zwüsche Frankriich, dr Schwiiz und Dütschland, wo datsächlig e baar Meter wiiter im Rhii sälber lit. (Koordinate: {{Coordinate|text=/|NS=47/35/18.69/N|EW=7/35/23.27/E|type=landmark|region=CH-BS|name=Dreiländerecke FR CH DE}})
== Literatur ==
* Lüem Barbara: ''Heimathafen Basel - Die Schweizer Rhein- und Hochseeschifffahrt''. [[Christoph Merian Verlag]], Basel 2003, ISBN 3856161899.
* Hugger Paul: ''von der „Dorfidylle“ zum Alltag eines Basler Industriequartiers''. Birkhäuser, Basel 1984, ISBN 3764315776.
* Giesler-Müller Ulrike: ''Das alamannische Gräberfeld Basel-Kleinhüningen''. In: ''Basler Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte ''. Nr. 11 B, 1992.
* Lüem Barbara: ''Basel-Kleinhüningen: Der Reiseführer''. Christoph Merian Verlag, Basel 2008, ISBN 978-3-85616-352-5.
== Nowiis ==
<references/>
== Weblingg ==
* [https://web.archive.org/web/20100106090431/http://www.statistik-bs.ch/quartier/wv19 Statistischs Amt vom Kanton Basel-Stadt - Quartierportrait Kleihünige]
* [http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/d/D3331.php Historischs Lexikon vo dr Schwiiz, Artikel Kleinhüningen]
* [http://www.fahnenversand.de/fotw/flags/ch-bsq01.html Wappe vo Kleihünige]
* [https://web.archive.org/web/20071218005225/http://www.nqv-pro-kleinhueningen.ch/ Pro Kleinhüningen, Neutraler Quartierverein]
* [https://web.archive.org/web/20070929191018/http://www.quartiertreffpunktebasel.ch/kleinhueningen/index.html Quartiertreffpunkt Kleinhüningen]
{{Übersetzungshinweis|de|Basel-Kleinhüningen|dütsch|63087307}}
{{Navigationsleiste Quartiere Stadt Basel}}
[[Kategorie:Basler Quartier|Kleinhuningen]]
[[Kategorie:Ort (Kanton Basel-Stadt)]]
lurmz82ra3tmdht6btwbzw4vgwiptuu
Biberach an der Riß
0
26983
1018286
1008650
2022-08-26T13:21:22Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Bibra}}
{{Infobox Gemeinde in Deutschland schwäbisch
| Art = Stadt
| Wappen = Wappen Biberach.svg
| Breitengrad = 48/05/53/N
| Längengrad = 09/47/19/E
| Lageplan = Biberach an der Riß in BC.svg
| Bundesland = Baden-Württemberg
| Regierungsbezirk = [[Regierungsbezirk Tübingen|Dibenga]]
| Landkreis = Biberach
| Landkreisalem = Bibra
| Höhe = 533
| Fläche = 72.16
| PLZ = 88400
| PLZ-alt = 7950
| Vorwahl = 07351
| Kfz = BC
| Gemeindeschlüssel = 08426021
| Gliederung = Kernstadt und 4 Stadtteile
| Straße = Marktplatz 7/1
| Website = [http://www.biberach-riss.de/ www.biberach-riss.de]
| Bürgermeister = Norbert Zeidler
| Bürgermeistertitel = Oberbürgermeister
| Partei = parteilos
}}
'''Bibra''' (dt. ''Biberach an der Riß'') isch a [[Stadt]] z [[Baden-Württemberg|Bade-Wirttebärg]]. Si isch d [[Kreisstadt|Chreisstadt]] un di grescht Stadt vum [[Landkreis Biberach|Landchreis Bibra]] un lyt an dr [[Südbahn (Württemberg)|Wirttebärgische Sidbahn]] ([[Ulm]]-[[Friedrichshafen|Fridrichshafe]]). Syt em 1. Februar 1962 isch Bibra [[Große Kreisstadt|Großi Chreisstadt]]. Mit dr Nochbergmeine [[Attenweiler|Addaweiler]], [[Hochdorf (Riß)|Hochdorf]], [[Maselheim|Maslhõẽm]], [[Mittelbiberach|Middlbibra]], [[Ummendorf (bei Biberach)|Õmmadorf]], [[Warthausen|Waarthausa]] un [[Eberhardzell|Zäll]] het d Stadt Bibra ne [[Verwaltungsgemeinschaft|Verwaltigsgmeinschaft]] veryybart.
== Geografii ==
=== Geographische Lage ===
Bibra lyt im nerdlige [[Oberschwaben|Oberschwobe]] uf 524 bis 653 m Hechi, rund 40 Kilometer sidli vu [[Ulm]] un rund 40 Kilometer weschtli vu [[Memmingen|Memmenge]]. D Stadt lyt uf bode Syte vu dr [[Riß]], wu dr [[Riß-Kaltzeit|Riß-Yyszyt]] dr Name gee het.
=== Nochbergmeine ===
Die Stedt un Gmeine gränze an d Stadt Bibra (im Uhrzeigersinn vu Norde uus): [[Warthausen|Waarthausa]], [[Maselheim|Maslhõẽm]], [[Ochsenhausen|Oksahausa]], [[Ummendorf (bei Biberach)|Õmmadorf]], [[Hochdorf (Riß)|Hochdorf]], [[Ingoldingen|Engaldenga]], [[Mittelbiberach|Middlbibra]], [[Bad Schussenried|Schussariad]], [[Oggelshausen|Ogglschhausa]], [[Tiefenbach (Federsee)|Duifabach]] un [[Attenweiler|Addaweiler]] (alli [[Landkreis Biberach|Landchreis Bibra]])
=== Stadtgliderig ===
D Stadt Bibra bstoht us dr Chärnstadt un dr Stadtdeil Metteberg (''Mettenberg''), Rengschnoet (''Ringschnait''), Rißegg (''Rißegg'') un Stafflãnge (''Stafflange''), wu im Ramme vu dr Gebietsreform in dr 1970er Johr yygmeindet wore sin. Die yygliderete ehmolige Gmeine sin hite Ortschafte im Sinn vu dr bade-wirttebärgische Gmeindsornig mit eme [[Ortschaftsrat|Ortschaftsrot]], wu vu dr Bevelkerig bi jedere Kommunalwahl nej gwehlt wird, mit eme [[Ortsvorsteher]] as Vorsitz.
Zue ne baar Stadtdeil ghere no separat glägeni Wohnblätz mit eigene Nämme, wu vilmol nume wenig Yywohner hän, oder Wohngebiet mit eigene Nämme, vilmol neji Böugebiet, wu aber zmeischt kei feschtgleiti Gränze hän:
* in dr Chärnstadt: Bachlange, Bergerhause, Birkedorf, Burre, Fimf Linde, Goisedal, Hagebuech, Jordanbad, Mumpfedal, Reichebach un Wolfedalmihle
* z Metteberg: Hochstetter Hof un Kenigshofe
* z Ringschnait: Bronne, Schlotterdal, Stockland, Wenterreite un Ziegelhitte
* z Rißegg: Halde un Rendemoos
* z Stafflange: Aymihle, Eggelschbach, Hofe, Maierhof, Mesmihle, Oeche un Streitberg
=== Ruumblanig ===
Bibra bildet a [[Mittelzentrum|Mittelzäntrum]] in dr [[Region Donau-Iller|Region Doene-Iller]], wu Ulm un Memmenge d [[Oberzentrum|Oberzänte]] dervu sin. Zum Mittelberyych Bibra ghere no d Stedt un Gmeine im sidlige Deil vum Landchreis Bibra: [[Attenweiler|Addaweiler]], [[Erlenmoos|Ärlamoos]], [[Berkheim|Bärga]], [[Dettingen an der Iller|Dädenga]], [[Tannheim (Württemberg)|Dãna]], [[Ingoldingen|Engaldenga]], [[Erolzheim|Ärazhõẽ]], [[Gutenzell-Hürbel|Guadazäll-Hirbl]], [[Hochdorf (Riß)|Hochdorf]], [[Kirchberg an der Iller|Kirchbärg]], [[Kirchdorf an der Iller|Kirchdorf]], [[Maselheim|Maslhõẽm]], [[Mittelbiberach|Middlbibra]], [[Ochsenhausen|Oksahausa]], [[Ummendorf (bei Biberach)|Õmmadorf]], [[Rot an der Rot|Rot]], [[Steinhausen an der Rottum|Schdõẽhausa]], [[Schemmerhofen|Schemmern]], [[Bad Schussenried|Schussariad]], [[Warthausen|Waarthausa]] un [[Eberhardzell|Zäll]].
<gallery>
Datei:20080420 Biberach Spaziergang 15-20080420 Biberach Spaziergang 17-5606x1893.jpg|Panorama vum Gigelberg
Datei:Biberach-weisser-turm.jpg|Wysse Durm im Stadtgarte
Datei:Biberach-marktplatzpanorama.jpg|Blick uf dr Märtblatz
</gallery>
== Wahla ==
Ergebnis vu dr Landdagswahle syt 2006:
{| class="wikitable" width=350
|- align=center class="hintergrundfarbe5"
|align=left | '''Johr''' || '''CDU''' || '''Grieni''' || '''SPD''' || '''FDP''' || '''Linki'''<sup>1</sup> || '''AfD''' || '''Sunschtige'''
|- align=center
|align=left| '''2016''' || 27,7 % || 34,1 % || 10,3 % || 8,6 % || 3,1 % || 13,8 % || 2,6 %
|- align=center
|align=left| '''2011''' || 39,8 % || 23,2 % || 23,8 % || 5,8 % || 2,6 % || || 4,9 %
|- align=center
|align=left| '''2006''' || 40 % || 20 % || 23,3 % || 9,9 % || 2,8 % || || 4 %
|}
<sup>1</sup> 2006: WASG, syt 2011: Die Linke
== Lyt ==
* [[Johann Baptist Pflug]] (1785–1866), dytsche Kunschtmoler
== Bildig ==
* [[Hochschule Biberach|Hochschuelk Bibra]]
== Literatur ==
* ''Württembergisches Städtebuch''. Band IV Teilband Baden-Württemberg Band 2 aus "Deutsches Städtebuch. Handbuch städtischer Geschichte - Im Auftrage der Arbeitsgemeinschaft der historischen Kommissionen und mit Unterstützung des Deutschen Städtetages, des Deutschen Städtebundes und des Deutschen Gemeindetages, hrsg. von Erich Keyser, Stuttgart, 1961.
* Dieter Stievermann u. a. (Hrsg.): ''Geschichte der Stadt Biberach''. Theiss, Stuttgart 1991, ISBN 3-8062-0564-7.
* Hedwig Kisel u. a.: ''Biberach a bedeutends Städtle''. Biberacher Verlagsdruckerei, ISBN 3-924489-52-1,
* Dieter Buttschardt u. a.: ''Biberach an der Riss: Panorama einer Stadt''. Biberacher Verlagsdruckerei, ISBN 3-924489-43-2.
* Heinrich Bock: ''Wieland in Biberach und Weimar''. 1990, ISBN 3-12-895020-2.
* Johann Daniel Georg von Memminger: ''Beschreibung des Oberamts Biberach''. Cotta, Stuttgart und Tübingen 1837
== Weblink ==
{{Wikisource|Topographia Sueviae (Schwaben): Biberach|Bibra in dr ''Topographia Sueviae'' (Mathäus Merian)}}
{{Wikisource|Beschreibung des Oberamts Biberach/Kapitel_B_1|Bibra in dr Bschryybig vum Oberamt Bibra vu 1837}}
{{commonscat|Biberach an der Riß}}
* [http://www.biberach-riss.de/ Stadt Bibra]
* [http://www.mettenberg.com/ Ortsdeil Metteberg]
* [http://www.rissegg.de/ Ortsdeil Rissegg un Rindemos]
== Fueßnote ==
<references/>
{{Navigationsleiste Städte und Gemeinden im Landkreis Biberach}}
{{Normdaten}}
[[Kategorie:Ort (Landkreis Bibra)]]
rwt6t81sf51be6iwbvaws48ameupowv
1018287
1018286
2022-08-26T13:21:32Z
Holder
491
/* Bildig */
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Bibra}}
{{Infobox Gemeinde in Deutschland schwäbisch
| Art = Stadt
| Wappen = Wappen Biberach.svg
| Breitengrad = 48/05/53/N
| Längengrad = 09/47/19/E
| Lageplan = Biberach an der Riß in BC.svg
| Bundesland = Baden-Württemberg
| Regierungsbezirk = [[Regierungsbezirk Tübingen|Dibenga]]
| Landkreis = Biberach
| Landkreisalem = Bibra
| Höhe = 533
| Fläche = 72.16
| PLZ = 88400
| PLZ-alt = 7950
| Vorwahl = 07351
| Kfz = BC
| Gemeindeschlüssel = 08426021
| Gliederung = Kernstadt und 4 Stadtteile
| Straße = Marktplatz 7/1
| Website = [http://www.biberach-riss.de/ www.biberach-riss.de]
| Bürgermeister = Norbert Zeidler
| Bürgermeistertitel = Oberbürgermeister
| Partei = parteilos
}}
'''Bibra''' (dt. ''Biberach an der Riß'') isch a [[Stadt]] z [[Baden-Württemberg|Bade-Wirttebärg]]. Si isch d [[Kreisstadt|Chreisstadt]] un di grescht Stadt vum [[Landkreis Biberach|Landchreis Bibra]] un lyt an dr [[Südbahn (Württemberg)|Wirttebärgische Sidbahn]] ([[Ulm]]-[[Friedrichshafen|Fridrichshafe]]). Syt em 1. Februar 1962 isch Bibra [[Große Kreisstadt|Großi Chreisstadt]]. Mit dr Nochbergmeine [[Attenweiler|Addaweiler]], [[Hochdorf (Riß)|Hochdorf]], [[Maselheim|Maslhõẽm]], [[Mittelbiberach|Middlbibra]], [[Ummendorf (bei Biberach)|Õmmadorf]], [[Warthausen|Waarthausa]] un [[Eberhardzell|Zäll]] het d Stadt Bibra ne [[Verwaltungsgemeinschaft|Verwaltigsgmeinschaft]] veryybart.
== Geografii ==
=== Geographische Lage ===
Bibra lyt im nerdlige [[Oberschwaben|Oberschwobe]] uf 524 bis 653 m Hechi, rund 40 Kilometer sidli vu [[Ulm]] un rund 40 Kilometer weschtli vu [[Memmingen|Memmenge]]. D Stadt lyt uf bode Syte vu dr [[Riß]], wu dr [[Riß-Kaltzeit|Riß-Yyszyt]] dr Name gee het.
=== Nochbergmeine ===
Die Stedt un Gmeine gränze an d Stadt Bibra (im Uhrzeigersinn vu Norde uus): [[Warthausen|Waarthausa]], [[Maselheim|Maslhõẽm]], [[Ochsenhausen|Oksahausa]], [[Ummendorf (bei Biberach)|Õmmadorf]], [[Hochdorf (Riß)|Hochdorf]], [[Ingoldingen|Engaldenga]], [[Mittelbiberach|Middlbibra]], [[Bad Schussenried|Schussariad]], [[Oggelshausen|Ogglschhausa]], [[Tiefenbach (Federsee)|Duifabach]] un [[Attenweiler|Addaweiler]] (alli [[Landkreis Biberach|Landchreis Bibra]])
=== Stadtgliderig ===
D Stadt Bibra bstoht us dr Chärnstadt un dr Stadtdeil Metteberg (''Mettenberg''), Rengschnoet (''Ringschnait''), Rißegg (''Rißegg'') un Stafflãnge (''Stafflange''), wu im Ramme vu dr Gebietsreform in dr 1970er Johr yygmeindet wore sin. Die yygliderete ehmolige Gmeine sin hite Ortschafte im Sinn vu dr bade-wirttebärgische Gmeindsornig mit eme [[Ortschaftsrat|Ortschaftsrot]], wu vu dr Bevelkerig bi jedere Kommunalwahl nej gwehlt wird, mit eme [[Ortsvorsteher]] as Vorsitz.
Zue ne baar Stadtdeil ghere no separat glägeni Wohnblätz mit eigene Nämme, wu vilmol nume wenig Yywohner hän, oder Wohngebiet mit eigene Nämme, vilmol neji Böugebiet, wu aber zmeischt kei feschtgleiti Gränze hän:
* in dr Chärnstadt: Bachlange, Bergerhause, Birkedorf, Burre, Fimf Linde, Goisedal, Hagebuech, Jordanbad, Mumpfedal, Reichebach un Wolfedalmihle
* z Metteberg: Hochstetter Hof un Kenigshofe
* z Ringschnait: Bronne, Schlotterdal, Stockland, Wenterreite un Ziegelhitte
* z Rißegg: Halde un Rendemoos
* z Stafflange: Aymihle, Eggelschbach, Hofe, Maierhof, Mesmihle, Oeche un Streitberg
=== Ruumblanig ===
Bibra bildet a [[Mittelzentrum|Mittelzäntrum]] in dr [[Region Donau-Iller|Region Doene-Iller]], wu Ulm un Memmenge d [[Oberzentrum|Oberzänte]] dervu sin. Zum Mittelberyych Bibra ghere no d Stedt un Gmeine im sidlige Deil vum Landchreis Bibra: [[Attenweiler|Addaweiler]], [[Erlenmoos|Ärlamoos]], [[Berkheim|Bärga]], [[Dettingen an der Iller|Dädenga]], [[Tannheim (Württemberg)|Dãna]], [[Ingoldingen|Engaldenga]], [[Erolzheim|Ärazhõẽ]], [[Gutenzell-Hürbel|Guadazäll-Hirbl]], [[Hochdorf (Riß)|Hochdorf]], [[Kirchberg an der Iller|Kirchbärg]], [[Kirchdorf an der Iller|Kirchdorf]], [[Maselheim|Maslhõẽm]], [[Mittelbiberach|Middlbibra]], [[Ochsenhausen|Oksahausa]], [[Ummendorf (bei Biberach)|Õmmadorf]], [[Rot an der Rot|Rot]], [[Steinhausen an der Rottum|Schdõẽhausa]], [[Schemmerhofen|Schemmern]], [[Bad Schussenried|Schussariad]], [[Warthausen|Waarthausa]] un [[Eberhardzell|Zäll]].
<gallery>
Datei:20080420 Biberach Spaziergang 15-20080420 Biberach Spaziergang 17-5606x1893.jpg|Panorama vum Gigelberg
Datei:Biberach-weisser-turm.jpg|Wysse Durm im Stadtgarte
Datei:Biberach-marktplatzpanorama.jpg|Blick uf dr Märtblatz
</gallery>
== Wahla ==
Ergebnis vu dr Landdagswahle syt 2006:
{| class="wikitable" width=350
|- align=center class="hintergrundfarbe5"
|align=left | '''Johr''' || '''CDU''' || '''Grieni''' || '''SPD''' || '''FDP''' || '''Linki'''<sup>1</sup> || '''AfD''' || '''Sunschtige'''
|- align=center
|align=left| '''2016''' || 27,7 % || 34,1 % || 10,3 % || 8,6 % || 3,1 % || 13,8 % || 2,6 %
|- align=center
|align=left| '''2011''' || 39,8 % || 23,2 % || 23,8 % || 5,8 % || 2,6 % || || 4,9 %
|- align=center
|align=left| '''2006''' || 40 % || 20 % || 23,3 % || 9,9 % || 2,8 % || || 4 %
|}
<sup>1</sup> 2006: WASG, syt 2011: Die Linke
== Lyt ==
* [[Johann Baptist Pflug]] (1785–1866), dytsche Kunschtmoler
== Bildig ==
* [[Hochschule Biberach|Hochschuel Bibra]]
== Literatur ==
* ''Württembergisches Städtebuch''. Band IV Teilband Baden-Württemberg Band 2 aus "Deutsches Städtebuch. Handbuch städtischer Geschichte - Im Auftrage der Arbeitsgemeinschaft der historischen Kommissionen und mit Unterstützung des Deutschen Städtetages, des Deutschen Städtebundes und des Deutschen Gemeindetages, hrsg. von Erich Keyser, Stuttgart, 1961.
* Dieter Stievermann u. a. (Hrsg.): ''Geschichte der Stadt Biberach''. Theiss, Stuttgart 1991, ISBN 3-8062-0564-7.
* Hedwig Kisel u. a.: ''Biberach a bedeutends Städtle''. Biberacher Verlagsdruckerei, ISBN 3-924489-52-1,
* Dieter Buttschardt u. a.: ''Biberach an der Riss: Panorama einer Stadt''. Biberacher Verlagsdruckerei, ISBN 3-924489-43-2.
* Heinrich Bock: ''Wieland in Biberach und Weimar''. 1990, ISBN 3-12-895020-2.
* Johann Daniel Georg von Memminger: ''Beschreibung des Oberamts Biberach''. Cotta, Stuttgart und Tübingen 1837
== Weblink ==
{{Wikisource|Topographia Sueviae (Schwaben): Biberach|Bibra in dr ''Topographia Sueviae'' (Mathäus Merian)}}
{{Wikisource|Beschreibung des Oberamts Biberach/Kapitel_B_1|Bibra in dr Bschryybig vum Oberamt Bibra vu 1837}}
{{commonscat|Biberach an der Riß}}
* [http://www.biberach-riss.de/ Stadt Bibra]
* [http://www.mettenberg.com/ Ortsdeil Metteberg]
* [http://www.rissegg.de/ Ortsdeil Rissegg un Rindemos]
== Fueßnote ==
<references/>
{{Navigationsleiste Städte und Gemeinden im Landkreis Biberach}}
{{Normdaten}}
[[Kategorie:Ort (Landkreis Bibra)]]
t9ok3fq7yd4mej5n9zqd1ten7hgokyf
Eidgenössisches Schwing- und Älplerfest
0
27980
1018298
991368
2022-08-26T19:16:07Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Eidgnössischs Schwing- und Älplerfäscht}}
[[Datei:Schwingfest 2013.jpg|miniatur|Logo 2013]]
[[Datei:Logo Eidgenössisches Schwing- und Älplerfest.svg|miniatur|Logo 2010]]
[[Datei:Schwingfest 2007.jpg|miniatur|Logo 2007]]
S '''Eidgnössischi Schwing- und Älplerfäscht''' gits sit em 1895, wo z [[Biel/Bienne|Biu]] s erscht Fäscht schtattgfunde hät. S findet numme all drü Johr schtatt. Uf schportlicher Ebeni werdet di drü traditionelle [[Schweiz|Schwiizer]] Schportarte [[Schwingen|Schwinge]], [[Hornussen|Hornusse]] und [[Steinstossen|Steischtosse]] usgüebt. S Schwinge schtoht im Zentrum vo de Veraaschtaltig und de Siger vom ''Eidgnössische'' isch de ''[[Schwingerkönig]]''.
== D Ustragigsort und d Schwingerkönig sit em 1895i ==
{| class="prettytable"
|-bgcolor=ececec
! Johr
! Ustragigsort
! Schwingerkönig
|-
| ''2025''
| ''[[Mollis|Mullis]]''
|
|-
| ''2022''
| ''[[Pratteln|Brattele]]''
|
|-
| 2019
| [[Zug (Stadt)|Zug]]
| Schwingerkönig: [[Christian Stucki]], Erstgekrönter: [[Joel Wicki]]
|-
| 2016''
| [[Estavayer-le-Lac]]
| [[Matthias Glarner]]
|-
| 2013
| [[Burgdorf|Burdlef]]
| [[Matthias Sempach]]
|-
| 2010
| [[Frauenfeld|Frauefäld]]
| [[Kilian Wenger]]
|-
| 2007
| [[Aarau|Aarou]]
| [[Jörg Abderhalden]]
|-
| 2004
| [[Luzern|Lozärn]]
| Jörg Abderhalden
|-
| 2001
| [[Nyon]]
| [[Arnold Forrer]]
|-
| 1998
| [[Bern|Bärn]]
| Jörg Abderhalden
|-
| 1995
| [[Chur|Khûr]]
| [[Thomas Sutter]]
|-
| 1992
| [[Olten|Oute]]
| [[Silvio Rüfenacht]]
|-
| 1989
| [[Stans]]
| Schwingerkönig: Adrian Käser, Erstgekrönter: Eugen Hasler
|-
| 1986
| [[Sitten VS|Sittu]]
| Heinrich Knüsel
|-
| 1983
| [[Langenthal|Langete]]
| [[Ernst Schläpfer]]
|-
| 1980
| [[St. Gallen|Sanggalle]]
| Ernst Schläpfer
|-
| 1977
| [[Basel]]
| Arnold Ehrensberger
|-
| 1974
| [[Schwyz (Gemeinde)|Schwyz]]
| [[Ruedi Hunsperger]]
|-
| 1972
| [[La Chaux-de-Fonds]]
| David Roschi
|-
| 1969
| [[Biel/Bienne|Biu]]
| Ruedi Hunsperger
|-
| 1966
| [[Frauenfeld|Frauefäld]]
| Ruedi Hunsperger
|-
| 1964
| [[Aarau|Aarou]]
| Karl Meli
|-
| 1961
| [[Zug (Stadt)|Zug]]
| Karl Meli
|-
| 1958
| [[Freiburg im Üechtland|Friburg]]
| Max Widmer
|-
| 1956
| [[Thun]]
| Eugen Holzherr
|-
| 1953
| [[Winterthur]]
| Walter Flach
|-
| 1950
| [[Grenchen|Gränche]]
| Kei Schwingerkönig, Erstgekrönte: Walter Haldemann und Peter Vogt
|-
| 1948
| [[Luzern|Lozärn]]
| Peter Vogt
|-
| 1945
| [[Bern|Bärn]]
| Kei Schwingerkönig, Erstgekrönte: Willy Lardon und Peter Vogt
|-
| 1943
| [[Zug (Stadt)|Zug]]
| Willy Lardon
|-
| 1940
| [[Solothurn|Soledurn]]
| Otto Marti, Werner Bürki
|-
| 1937
| [[Lausanne]]
| Willy Lardon
|-
| 1934
| [[Bern|Bärn]]
| Werner Bürki
|-
| 1931
| [[Zürich|Züri]]
| Hans Roth
|-
| 1929
| [[Basel]]
| Hans Roth
|-
| 1926
| [[Luzern|Lozärn]]
| Henri Wernli
|-
| 1923
| [[Vevey]]
| Karl Thommen
|-
| 1921
| [[Bern|Bärn]]
| Robert Roth
|-
| 1919
| [[Langenthal|Langete]]
| Robert Roth, Gottlieb Salzmann
|-
| 1911
| [[Zürich|Züri]]
| Gotthold Wernli
|-
| 1908
| [[Neuenburg (Stadt)|Nöieburg]]
| Albrecht Schneider
|-
| 1905
| [[Interlaken|Inderlache]]
| Hans Stucki
|-
| 1902
| [[Sarnen|Sarne]]
| Hans Stucki
|-
| 1900
| [[Bern|Bärn]]
| Hans Stucki, Emil Kocher
|-
| 1898
| [[Basel]]
| Christian Blaser, Frédéric Bossy
|-
| 1897
| [[Biel/Bienne|Biu]]
| Alfons Thurneysen
|-
| 1895
| [[Biel/Bienne|Biu]]
| Alfred Niklaus
|}
== Weblink ==
* [https://www.esv.ch/downloads/Schwingerkoenige_seit_Gruendung_ESV.pdf Alli Schwingerkönig sit de Gründig vom Eidgnössische Schwingerverband] (PDF; 72 kB)
* [https://esaf2022.ch/ Website vom Eidgnössische Schwing- und Älplerfäscht 2022 in Brattle]
* [http://www.esafzug.ch/ Website vom Eidgnössische Schwing- und Älplerfäscht 2019 z Zug]
* [http://www.estavayer2016.ch/ Website vom Eidgnössische Schwing- und Älplerfäscht 2016 z Estavayer-le-Lac]
* [http://www.burgdorf2013.ch/ Website vom Eidgnössische Schwing- und Älplerfäscht 2013 z Burdlef]
[[Kategorie:Schwinge]]
[[Kategorie:Sportveraastaltig i de Schwiz]]
cg7ltxmj497qpaz1ud46oidrxw27hhd
Benutzer Diskussion:Holder
3
28518
1018319
1017841
2022-08-27T06:14:40Z
SSHTALBI
91438
/* Toyota */
wikitext
text/x-wiki
'''Archiv:''' [[Benutzer Diskussion:Holder/Archiv1|Archiv 1]] - [[Benutzer Diskussion:Holder/Archiv2|Archiv 2]] - [[Benutzer Diskussion:Holder/Archiv3|Archiv 3]] - [[Benutzer Diskussion:Holder/Archiv4|Archiv 4]] - [[Benutzer Diskussion:Holder/Archiv5|Archiv 5]] - [[Benutzer Diskussion:Holder/Archiv6|Archiv 6]] - [[Benutzer Diskussion:Holder/Archiv7|Archiv 7]] - [[Benutzer Diskussion:Holder/Archiv8|Archiv 8]] - [[Benutzer Diskussion:Holder/Archiv9|Archiv 9]] - [[Benutzer Diskussion:Holder/Archiv10|Archiv 10]] - [[Benutzer Diskussion:Holder/Archiv11|Archiv 11]]
== Corsican Wikipedia ==
Hello Holder, thank you for your support in co.wiki.
As a result of an user's contributes the [[:co:Template:C]] which was a template for stubs (under construction) has become a template for categories.
Now I would ask you if you can remove this template in the linked items using AWB which you ran sometimes in this wiki. <br/>Thank you, --[[Benutzer:Jumpy01|Jumpy01]] ([[Benutzer Diskussion:Jumpy01|Diskussion]]) 23:58, 4. Jan. 2021 (MEZ)
:Hi [[Benutzer:Jumpy01|Jumpy01]]. I've now deleted the template from the articles. Best regards --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 06:44, 5. Jan. 2021 (MEZ)
[[File:Myrtus communis9.jpg|right|thumb|155px|Myrte]]
::Thank you very much for removing the template from the articles. Great job for a small wiki! --[[Benutzer:Jumpy01|Jumpy01]] ([[Benutzer Diskussion:Jumpy01|Diskussion]]) 21:51, 6. Jan. 2021 (MEZ)
== Benutzer Mälde ==
Sälü Holder hüt abe het e anonyme Benutzer Syte gläärt. Wo cha me so Nutzer eigentlech mälde? I ha so gschichte scho me beobachtet.--[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] ([[Benutzer Diskussion:MerengeManu|Diskussion]]) 20:37, 13. Jan. 2021 (MEZ)
:Sali [[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]], mir hän kai aigeni Syte fir sonigi Mäldige, im Zwyfelsfalls schrybsch aifach [[Wikipedia:Ammanne#Ammanne und Bürokrate uf als.wikipedia.org|däne Lyt]] uf iri Diskussionssyte. --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 22:21, 13. Jan. 2021 (MEZ)
::Sälü Holder mir hei mal wider eine da Wo seich macht. Kümmerisch du di drum? I studiere scho chly lenger drüber nache öb i nid d Adminrächt söll bewärbe. Gruess --[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] ([[Benutzer Diskussion:MerengeManu|Diskussion]]) 17:53, 15. Jan. 2021 (MEZ)
:::Sali [[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]], fänd i guet, wänn du kandidiere deetsch! --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 18:16, 15. Jan. 2021 (MEZ)
:::: Wosch du my Vorschla oder söll i d Kanditatur usfülle?--[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] ([[Benutzer Diskussion:MerengeManu|Diskussion]]) 18:30, 15. Jan. 2021 (MEZ)
:::::Ich cha di gärn vorschlaa. --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 06:57, 16. Jan. 2021 (MEZ)
::::::Danke für ds Vorschla. Jitz bini ja gspannt öps glängt het. D Abstimmig isch ja hüt am Morge usglüffe. Gruess--[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] - <small>Byträg für z [[Portal:Bible|Portal Bible]]</small> 10:12, 6. Feb. 2021 (MEZ)
== Vorlag Bibel ==
Sälü Holder i ergere mi grad mit er Vorlag Bibel u de derzue ghörige Vorlage desume. I kenne d Abchürzige vo de Lucccumer Richtlinie uswändig, u weni zwyfel ha lyt sogar e usdruckti Lischte näb mer. Us irgend em ne grund funktioniere aber nid alli. Lut Luccumer Richtlinie gits für gwüssi Büeche zwee Chürzel u für anderi nur eis. Was mi chly irritier isch das er weder Samuel no d Chronik frisst. Cha natürlech a der fählende lücke lige. Das hani bis lang nid usprobiert. Chönntisch du mal luege weli Chürzel Funktioniere u mir die düre gä? Es git leider nur e Lische für d Bibelübersetzige aber nid e Lischte für d Chürzel vo de Büeche. Ansonschte muess i de so Verwyse wider vo Hand ygä. Mersi Gruss--[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] ([[Benutzer Diskussion:MerengeManu|Diskussion]]) 20:33, 16. Jan. 2021 (MEZ)
:Sali [[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]], des lyt nit an unsre Vorlag, die laitet nume wyter uf d Websyte https://www.bibleserver.com, un dert sin die Abchirzige derno Dail vu dr http_Adräss, ich glaub du muesch imfall aifach luege, wie des Buech dert in dr Web-Adräss abgchirzt wird. --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 07:38, 17. Jan. 2021 (MEZ)
:::Der Link zum Server isch Ywandfrei. Er nume der Internlink zum Buech nimmt är nid. Das cha doch nid am Bibelserver lige das d Vorlag di Interne Links zu de Büecher nid härstellt. Gruess--[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] ([[Benutzer Diskussion:MerengeManu|Diskussion]]) 11:41, 17. Jan. 2021 (MEZ)
::::Wu chan i mir denn eso ne fählerhafte Link mol aaluege? --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 15:04, 17. Jan. 2021 (MEZ)
:::::Im neuste artikel vo mir [[Kusch (Bibel)]] D Mose u d Chronik verlinkige. Gruess--[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] ([[Benutzer Diskussion:MerengeManu|Diskussion]]) 15:17, 17. Jan. 2021 (MEZ)
::::::Ah, jetz haan i s. Des chunnt nit us dr [[:Vorlage:Bibel]], nai, des isch us unsre [[:Vorlage:B]], wu derzue ghert. Dert sin au d Abchirzige din, wu d Vorlag chännt, [https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Vorlage:B&action=edit lueg do]. In dr Zylede mit <code><nowiki>|1 Mos|Gen|Genesis=1. Buch Mose</nowiki></code> siit mer, wie mer no anderi Abchirzige cha ergänze. --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 15:27, 17. Jan. 2021 (MEZ)
:::::::Danke vil mal. I ha mer d Chürzel mal agluegt u ha gseh das einigi nid der Luccumer Richtlini entspräche obwohl das i der Beschrybig vo der Vorlag steit. So öppis isch immer ungünstig. Sobald i d Paramete i mym eigete Artikel gflickt ha lueg i die Parameter i er Vorlag no z korrigiere. De muess me dä Satz nämlech nid us der Vorlag lösche u cha sech druuf verla das d Chürzel vo der Luccumer Richtlinie ou funktioniere. Wenn i nid sälber Bibelübersetzere wär u i druum immer versueche d Bibelartikle ohni Übersetzig z schrybe wäre die Fählende Parameter warschienlech niemerem uf galle. :-D Gruess--[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] ([[Benutzer Diskussion:MerengeManu|Diskussion]]) 17:52, 17. Jan. 2021 (MEZ)
== Wort:Österreichisch für Andre ==
Weil dr Arddikl '' für '''Andre''''' hoissd isch es eso. AVS -<small> Beidräg zom [[Portal:Schwoba]]</small> 08:23, 19. Jan. 2021 (MEZ)
:Un fir was brucht s bi uns en Artikel <u>uf Hochdytsch</u>??? --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 08:31, 19. Jan. 2021 (MEZ)
== Portalsyte ==
Sälü Holder gitz eigentlech irgendwelchi Regle ab wenn me es Portal darf erstelle. Zum bispil e Bestimmti mängi vo Artikle wi das bi de Kategorie derfall isch? Gurss--[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] ([[Benutzer Diskussion:MerengeManu|Diskussion]]) 20:17, 20. Jan. 2021 (MEZ)
:Sali [[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]], nai, mir hän do kaini Regle, du chasch zue jedem Thema e Portalsyte aalege, wänn du gärn aini deetsch mache. Gruess --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 06:57, 21. Jan. 2021 (MEZ)
::Sälü Holder. Mersi für diny Antwort. Das Portal woni umbedingt ha welle erstelle isch jitz da. E Frag zu de Schablone. We das teili sötti grösser wärde, muess me d Schablone erwytere oder chame eifach d Erwyterig im Portal eifach erwytere? De hani no grad e Info für di. Dämnächscht chunnt vo mir der Artikel zum Arabische Wolf. Dä chame de süsch i der Tierlischte verhänke. I muess aber grad säge das i grad nid weis wi der Latinisch Name vom Arabische Wolf isch. I wünsche dir e schöne Abe. E Gruess mit neuer Signatur. --[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] Byträg für z [[Portal:Bible|Portal Bible]] 17:53, 28. Jan. 2021 (MEZ)
:::Sali [[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]], was gnau wettscht in däm Portal greßer haa?
:::Dr Arabisch Wolf zellt mer hite im Ibrige zum Eurasische Wolf (''Canis lupus lupus''), friejer het me no dänkt, ass es e aingei Unterart sei. --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 18:10, 28. Jan. 2021 (MEZ)
::::Im Momänt muess i nüt grösser ha. I ha hüt ds Thema Gschicht gstriche. Wil i der überzügig bi gsi das weni e Abschnitt meh deytue d Schablone das nid Akzeptiert. I Hätti dert voralem Schriftfunde u alles was mit Gschichtlechem z tüe gha hätti dry ta. I weis ja ou nid öp i das mal um ne Abschnitt muess erwytere drum frag i. I weiss efektif no nid so genau wi si funktioniert.
::::I bringe mal der Arabisch Wolf u irgendeinisch chunnt de sicher mal der Eurasisch. Tier ghöre bimir zu de Absolute Lieblings Theme. Gruess--[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] - Byträg für z [[Portal:Bible|Portal Bible]] 18:18, 28. Jan. 2021 (MEZ)
:::::Ah, wän du ne zuesätzli Chäschtli, z. B. zue Gschicht, wettsch haa, no muesch es [https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Portal:Bible&action=edit do] ergänze. --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 18:21, 28. Jan. 2021 (MEZ)
::::::Mersi vil mal.--[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] - Byträg für z [[Portal:Bible|Portal Bible]] 18:25, 28. Jan. 2021 (MEZ)
:::::::Du wisch doch das sicher [[Benutzer:Holder|Holder]]. Di Gmeini Alroune söll agäblech Ässbar sy we d Fucht ryff isch. I weis das d Alraune giftig isch. Stimmt das das me di Rifi Frucht cha ässe? U der Arabisch Wolf hani mal im Portal Natur u Umwält zu de neue Artikle da. Wyter ytreit hani ne i däm Portal nid. I ha kei ahnig gha wo hi dermit. Gruess--[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] - <small>Byträg für z [[Portal:Bible|Portal Bible]]</small> 18:25, 29. Jan. 2021 (MEZ)
::::::::Hm, des waiß i so spontan au nit, ich deet bi re Gifpflanze aber nit in Artikel schrybe, ass d Beere ässbar sin, wänn des nit ganz aidytig isch. --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 18:31, 29. Jan. 2021 (MEZ)
== InternetArchiveBot ==
Hello, Holder. I am working on fixing InternetArchiveBot bugs. I notice you disabled the bot last year because of there being too many mistakes. Can you describe the mistakes so that I can investigate them? Thank you, [[Benutzer:Harej|Harej]] ([[Benutzer Diskussion:Harej|Diskussion]]) 20:53, 25. Jan. 2021 (MEZ)
:Hi [[Benutzer:Harej|Harej]], about half of the links where the bot used an archive version were wrong, because the link was still correct and the website was reachable. --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 05:59, 26. Jan. 2021 (MEZ)
:: Thank you Holder. That issue (which affected many wikis) should be fixed now; would it be okay if I re-activated the bot and watched it for a bit to make sure the edits are correct? [[Benutzer:Harej|Harej]] ([[Benutzer Diskussion:Harej|Diskussion]]) 06:45, 26. Jan. 2021 (MEZ)
:::Ok, if these problems are fixed, I think we can test the bot once again for a while. Would it be possible to do say 250 edits and then evaluate? --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 07:27, 26. Jan. 2021 (MEZ)
:::: I will run the bot for 250 edits and let you know once it's complete. [[Benutzer:Harej|Harej]] ([[Benutzer Diskussion:Harej|Diskussion]]) 19:53, 29. Jan. 2021 (MEZ)
::::: The bot has now made the test edits, a bit more than you requested. Sorry about that. I will review them for false positives; you are welcome to do so as well. [[Benutzer:Harej|Harej]] ([[Benutzer Diskussion:Harej|Diskussion]]) 23:20, 20. Feb. 2021 (MEZ)
Hello [[Benutzer:Holder|Holder]], have you had a chance to look through the test edits? [[Benutzer:Harej|Harej]] ([[Benutzer Diskussion:Harej|Diskussion]]) 19:13, 9. Aug. 2021 (MESZ)
== Novél sèrvor dèdiê a l'arpetan ==
Bonjorn,
Nos vegnens de crèar un sèrvor Discord dèdiê a l'arpetan, que nos amerians vêre grossir et prospèrar por en fére un veretâbllo pouent de rancârd por los arpitano-parlants et totes les pèrsones entèrèssiêes per la lengoua et la cultura arpetanes.
Se cen vos entèrèsse, il vos sufét d'enstalar sen payér Discord sur voutron computor et/ou sur voutron tèlèfone et de clicar sur lo lim siuvent : https://discord.gg/n35R3eGy por rejuendre imèdiatament lo sèrvor.
Por lo moment, lo sèrvor contint de salons dèdiês a la convèrsacion ècrita (arpetan, dèbutant, entèrnacionâl, politica), a la cultura (musica, litèratura, vidèos, sitos Internet, Vouiquipèdia), a l'aprentissâjo (ressôrses, grafies, frâses du jorn), ux difèrents dialèctos, et pués un salon vocâl.
Châcun est libro d'alimentar los divèrs salons avouéc tuéts tipos de ressôrses en fonccion de lors tèmos rèspèctifs.
Nos serians grôs herox de vos comptar permié nos, voutra éde serêt prèciosa.
Se vos mêtreyéd pas Discord, ôcun coueson, le logicièl est grôs simpllo et nos serens lé por vos guidar pâs a pâs.
En èsperant vos y retrovar d'abôrd.
Cordialament, e viva l'arpetan !
Rafèu de Provença a.k.a. Rafèr de Domba.
== Doppelbelegig vonere Kategorie ==
Sälü Holder i ha e Frag. Dir erwartet i de Kategorie Einzahl. I der Biologie Tier chunnts us däm grund zu nere Doppelbelegig. Der Wolf ghört ja zu de Hünd. D Einzahl dervo wär Hund. Die Kategorie isch aber dür e Huushund beleit. Isch i somene Fall e Kategorie benennig Hünd also e Kategorie Name in Mehrzahl für die Biologischi Familie erloubt oder nid? Bi der Chatz u em Ross chunnts irgendeinisch zum glyche Problem. I ha di Biologischi Familie Hund mal Umschrybend als Kategorie agleit. Gruess--[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] - <small>Byträg für ds [[Portal:Bible|Portal Bible]]</small> 23:19, 6. Feb. 2021 (MEZ)
:Sali [[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]], d Näme vu sischtematische biologische Gruppe wie Familie, Ornig, Klasse usw. sin in dr Biology immer in Meezahl un vo dohär sotte au alli unsri Kategorie vu sonige Gruppe in Meezahl syy. LG --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 05:56, 7. Feb. 2021 (MEZ)
::Also, wänn du eso ebis siisch wie unsri [[:Kategorie:Wirbeldier]]: des isch e Meezaalform! --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 06:00, 7. Feb. 2021 (MEZ)
:::Sälü Holder wärsch du so nät d Kategorie Singvogel mit der änglische Kategorie Passeri z verlinke i ha das geschter merfach versuecht z ändere i schaffe das aber nid. We mir üs d Kategorie Spatzevögel mit de Singvögle verboue wärde mer problem übercho mit de Schreivögel u de andere Ungergruppe wos bi de Spatzevögel no git wo äbe kei Singvögel sind. U i wär froh we du mir im Artikel Kiritimati mal würtsch luege wiso das da der Punkt nid erschint. I ha für die Syte extra e Vorlag agleit das d Charte Richtig azeigt wird es funktioniert geng no nid so wys sötti. Mersi Gruess --[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] - <small>Byträg für ds [[Portal:Bible|Portal Bible]]</small> 01:19, 11. Feb. 2021 (MEZ)
::::Sali [[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]], d [[:Kategorie:Singvogel]] isch jetz verschobe uf [[:Kategorie:Singvögel]] un verbunde mit dr [[:en:Category:Passeri]], derzue haan i d [[:Kategorie:Spatzevögel]] wider firigholt un au no gly d [[:Kategorie:Vogel]] uf [[:Kategorie:Vögel]] verschobe. Grueß --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 06:34, 11. Feb. 2021 (MEZ)
:::::Sälü Holder jitz muess i di no öppis frage. Gits eigentlech irgent e Filter oder e Syte wo mir der Inhalt vonere Kategorie vonere andere Wikipedia Sprach cha azeige u mer nur die Artikle usspuckt wos e Alemannischi Version derzue git? Die Frag stell i mir scho lang. I verzwyfle scho fasch chly da dran, jede einzel Artikel ufzrüefe u z prüefe öps ne uf Alemannisch git. U i dänke mer geng wider das muess doch eifacher ga. Gruess --[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] - <small>Byträg für ds [[Portal:Bible|Portal Bible]]</small> 22:15, 13. Feb. 2021 (MEZ)
::::::Hm, im Prinzip goht des bstimmt, un zwar mit ere [https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Data_access/de Querry-Abfrog uf Wikidata], aber wie des funktioniert haan i kai Ahnig. Do mießtesch villicht emol [https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Forum doo nofroge]. --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 04:29, 14. Feb. 2021 (MEZ)
:::::::Tuet mer leid Holder aber i ha dyni Antwort devinitiv erscht hüt u das us purluterem Zuefall bim lösche vonere Syte gseh. Mersi vil mal für d Antwort. I ha zersch e mal sälber chly usbrobiert u woni nid bi düre gstige hani im Forum gmäldet. Mal luege was die säge. Sötte si mir chönne säge wi's funktioniert wettisch du das när ou wüsse? Gruess--[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] - <small>Byträg für ds [[Portal:Bible|Portal Bible]]</small> 23:44, 20. Mär. 2021 (MEZ)
::::::::Sali [[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]], wänn des aifach goht, no schryb doch ebis derzue am Stammtisch. Grueß --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 05:52, 21. Mär. 2021 (MEZ)
== Hello and Happy New Year! ==
Sali,
I see that you are still doing a great work everywhere you go! Congratulations!
I hope that you are doing fine. Sorry to write in English... I wish you a happy new year 2021, hoping that everything will improve soon for everyone.
I am now writing to you because I am trying to collect short videos (maximum 15 seconds) of wikipedians in their native language saying a few things freely (the easiest thing is probably introducing oneself and talking about the work/link with Wikipedias or something more creative, displaying monuments, places or elements of your culture/language/region/country) and then wishing in Catalan "Bon aniversari" and/or "per molts anys" (that is "for many years") in order to celebrate the 20th anniversary of the Catalan Viquipèdia. I would be honored and pleased to count on you and let Catalan people know about your language and wikipedia! :) I will tell you more about it if you should be interested. Take real care and have a great week! Gruess! Claudi/[[Benutzer:Capsot|Capsot]] ([[Benutzer Diskussion:Capsot|Diskussion]]) 23:23, 10. Feb. 2021 (MEZ)
== tw.wp ==
Salü Holder. Kannst Du Dir mal bitte tw.wikipedia.org anschauen? Da sollte eigentlich die Hauptseite aufpoppen, aber bei Eingabe von https://tw.wikipedia.org/ im Browser lande ich automatisch auf der nichtexistierenden Seite https://tw.wikipedia.org/wiki/Krataa_Fuforo . Ich kann den Fehler nicht finden. Beste Grüße, --[[Benutzer:Gereon K.|Gereon K.]] ([[Benutzer Diskussion:Gereon K.|Diskussion]]) 21:37, 16. Feb. 2021 (MEZ)
:Hallo [[Benutzer:Gereon K.|Gereon K.]], das liegt daran, dass vor einiger Zeit [https://translatewiki.net/w/i.php?title=MediaWiki:Mainpage/tw&action=history hier auf dem Translatewiki] die Startseite so übersetzt wurde. Die bisherige Startseite ist hier: [[:tw:Main_Page]]. Eigentlich sollte man nun diese Seite verschieben auf den neuen Namen, die Main Page ist aber voll geschützt un da ich mittlerweile kein global admin mehr bin, kann ich das nicht machen.
:{{Ping|WikiBayer}} Könntest du bitte die Seite https://tw.wikipedia.org/wiki/Main_Page auf https://tw.wikipedia.org/wiki/Krataa_Fuforo verschieben? Und bitte auch den Schutz von admin only auf user only setzten. Die tw-wiki hat keine Admins, d. h. niemand kann etwas an der Startseite ändern. Danke und Gruß --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 21:51, 16. Feb. 2021 (MEZ)
:erledigt--[[Benutzer:WikiBayer|WikiBayer]] ([[Benutzer Diskussion:WikiBayer|Diskussion]]) 21:58, 16. Feb. 2021 (MEZ)
::Danke euch beiden! --[[Benutzer:Gereon K.|Gereon K.]] ([[Benutzer Diskussion:Gereon K.|Diskussion]]) 22:28, 16. Feb. 2021 (MEZ)
== File:Heidelberg Mensur.ogv ==
Auf Seite https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Heidelberg_Mensur.ogv könntest du unterstützen damit {{User:AntiCompositeBot/NoLicense/tag|month=February|day=28|year=2021}} das Video nicht löscht/entfernt? Gruß, [[Benutzer:Wname1|Wname1]] ([[Benutzer Diskussion:Wname1|Diskussion]]) 07:50, 4. Mär. 2021 (MEZ)
:Hallo [[Benutzer:Wname1|Wname1]]. Bei dem Video fehlt die Angabe einer [[:commons:Commons:Choosing_a_license|Lizenz]] und da das Video laut Angabe von der Verbindung kommt, wäre es sinnvoll die Freigabe unter dieser Lizenz per Mail an das [[:commons:Commons:OTRS|OTRS-Team]] zu bestätigen. Das musst du mit deinem Account machen, da du die Datei hochgeladen hast. Dann sollte das eigentlich passen. Viele Grüße --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 08:01, 4. Mär. 2021 (MEZ)
== 24.251.26.66 ==
Info: Bei der IP [[Spezial:Byytreeg/24.251.26.66]] handelt es sich um den Crosswiki Spam-Troll der Artikel mit "is a amerikanischa..." anlegt--[[Benutzer:WikiBayer|WikiBayer]] ([[Benutzer Diskussion:WikiBayer|Diskussion]]) 11:38, 31. Mär. 2021 (MESZ)
:Hi [[Benutzer:WikiBayer|WikiBayer]], danke für den Hinweis. Benutzer der eine dynamische IP ist ist die stabil? --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 12:18, 31. Mär. 2021 (MESZ)
::Die nutzt der Troll schon länger siehe Missbrauchsfilter (global) [[Benutzer:WikiBayer|WikiBayer]] ([[Benutzer Diskussion:WikiBayer|Diskussion]]) 12:52, 31. Mär. 2021 (MESZ)
:::Ok, danke, ich habe die IP mal für ein Jahr gesperrt. --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 13:08, 31. Mär. 2021 (MESZ)
== Pietro Axerio ==
Hoi Holder! Vilicht wäisch es scho, vilicht au nööd: Im Originaalmateriaal vom SDS (lueg [https://digital.sprachatlas.ch/scans/?ortlist=IT+5&fblist=#page/41/mode/1up daa]) häts zimli am Aafang Aforismen und Gedicht vom Pietro Axerio, wo de Hotzeköherli 1952 zämeträit hät (alem Aaschy naa i der Originaalschrybig vom Axerio). Äifach für de Fall, das d die emaal wottsch i d Wikipedia übernèè, wos ja scho e paar Sache vom Axerio hät. En liebe Gruez vom --[[Benutzer:Freigut|Freiguet]] ([[Benutzer Diskussion:Freigut|Diskussion]]) 10:43, 4. Mai 2021 (MESZ)
:Sali [[Benutzer:Freigut|Freiguet]], merci vylmol, des haan i nit gwisst. Do lueg i mol, ass i die Sache abschrybe due fir d Wikipedia. LG --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 13:27, 4. Mai 2021 (MESZ)
== co.wiki ==
Hi Holder, there is a small(er) work for Corsican Wikipedia I would like to submit to you : put [[:co:Speciale:TemplateSenzaCategorie|uncategorized templates]] in the [[:co:Categoria:Mudellu|category:templates]].
Can you do it using AWB? Then I will think about subcategories.. Vielen Danken, --[[Benutzer:Jumpy01|Jumpy01]] ([[Benutzer Diskussion:Jumpy01|Diskussion]]) 00:00, 2. Jun. 2021 (MESZ)
:Hi [[Benutzer:Jumpy01|Jumpy01]]. All done. Best regards --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 07:04, 2. Jun. 2021 (MESZ)
== Wikipedia: Ussespiegel ==
Grüzi Holder,
Mir ist aufgefallen, dass Sie meine Cleanup-Änderungen rückgängig gemacht haben.
Leider wurde es keine Notizen hinterlassen, warum.
Könnten Sie mir bitte erklären, warum Sie diese toten Links, die nicht mehr nützlich sind, wiederherstellen?
Danke. <small>nöd signierte Biitrag vom Derf1177</small>
:Hallo [[Benutzer:Derf1177|Derf1177]], solche toten Links sind m. E. durchaus noch nützlich, da man z. B. im Internetarchiv nach diesen früheren Seiten suchen kann. Wenn es dir aber wichtig ist, aktuelle von toten Links zu trennen, könnte man diese auch einfach in einen Abschnitt ganz unten unter dem Stichwort "nicht mehr vorhandenen Seiten" o. ä. schieben. Gruss --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 16:17, 21. Jun. 2021 (MESZ)
== Schwarzwald-Stadion ==
Sälü Holder bi der Saisonale Aktualisiertig hani mit übercho das ds [[Schwarzwald-Stadion]] e Neue Name übercho het. I ha i däm Artikel es bar sache um gschreib u e Neue Abschnit derzue da. I ha gseh das du der Artikel gschribe hesch. Chasch du mir der Gfalle tue u das was i Gschribe ha i di Dialäkt umformuliere. Damit das nid so komisch dönt? I Verschiebe der Artikel de no grad a z rächte ort häre. Da derfür muess i aber zersch platz mache. Grüessli --[[Benutzer:MerengeManu|MerengeManu]] - <small>Byträg für ds [[Portal:Bible|Portal Bible]]</small> 11:54, 2. Jul. 2021 (MESZ)
== About WPWP 2021 ==
Hi!
In an article, I added a video. https://de.wikipedia.org/wiki/Wasserstoff
You said, "I don't think that this is needed here, see #WPWP: "Only add a photo to an article that has no photo."
But please check the link below. There is a section of the prize category that states we can add video in an article. https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikipedia_Pages_Wanting_Photos_2021
Hope you keep the video in that article.
Thank you!
== Translation request ==
Hello.
Can you translate and upload the article [[:de:Flagge Aserbaidschans]] → [[D Faane vo Aserbaidschan]] in Alemannic Wikipedia? It does not need to be long like the German version.
Yours sincerely, [[Benutzer:Multituberculata|Multituberculata]] ([[Benutzer Diskussion:Multituberculata|Diskussion]]) 13:23, 4. Aug. 2021 (MESZ)
== UN-Resolution 68/262 ==
Hallo lieber Holder,<br/>
Ich möchte Dich höflichst bitten, den kleinen [[w:simple:United Nations General Assembly Resolution 68/262|Artikel]] (lediglich 5 Sätze) ins Alemannisch zu übersetzen/publizieren. Vielen Dank im voraus und alles Gute!
== [[Spezial:Kaputti_Wyterlaitige|Broken redirects]] deletion in Alemannic Wikipedia ==
Hello! Ready to deleted [[Spezial:Kaputti_Wyterlaitige|broken empty redirects]] from Alemannic Wikipedia (only red links no blue) --[[Spezial:Byytreeg/93.157.169.14|93.157.169.14]] 17:46, 2. Dez. 2021 (MEZ)
:Thanks! I'll have a look on these broken redirects. --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 17:59, 2. Dez. 2021 (MEZ)
There is one more redirect, which you can delete an empty redirect. --[[Spezial:Byytreeg/93.157.169.14|93.157.169.14]], 11. Dez. 2021 (MEZ)
== Badische Ständeversammlung – und d Groosshèrzöög ==
Liebe Holder, hoffetli chunt au na en Artikel über s badisch Parlamänt i de Groosshèrzogzyt! :-) En liebe Gruez vom --[[Benutzer:Freigut|Freiguet]] ([[Benutzer Diskussion:Freigut|Diskussion]]) 11:55, 3. Dez. 2021 (MEZ) – Und au über d Groosshèrzöög! --[[Benutzer:Freigut|Freiguet]] ([[Benutzer Diskussion:Freigut|Diskussion]]) 11:59, 3. Dez. 2021 (MEZ)
:Sali [[Benutzer:Freigut|Freiguet]], im Rame vum aktuälle Schrybwettbewärb sicher nit, aber ich bii nonig fertig mit allne inträssante Theme us em Badische :-). --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 14:30, 3. Dez. 2021 (MEZ)
== How we will see unregistered users ==
<div lang="de" dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<section begin=content/>
Hallo!
Du erhältst diese Nachricht, da du Administrator in einem Wikimedia-Wiki bist.
Wenn heute jemand unangemeldet eine Bearbeitung in einem Wikimedia-Wiki vornimmt, zeigen wir dessen IP-Adresse an. Wie viele von euch bereits wissen, werden wir dies in der Zukunft nicht mehr tun können. Dies ist eine Entscheidung der Rechtsabteilung der Wikimedia Foundation aufgrund der Änderung von Normen und Vorschriften zum Datenschutz im Internet.
Statt der IP-Adresse zeigen wir eine maskierte Identität. Als Admin '''wirst du weiterhin auf die IP zugreifen können'''. Es wird auch neue Benutzerrechte für diejenigen geben, die die vollständigen IPs von unangemeldeten Benutzern sehen müssen, um Vandalismus, Belästigung und Spam bekämpfen zu können ohne Admin zu sein. Kontrollierer werden ebenfalls Teile der IP sehen können, auch ohne dieses Benutzerrecht. Wir arbeiten auch an [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/Improving tools|besseren Werkzeugen]] zur Unterstützung.
Wenn du die Seite noch nicht gesehen hast, kannst du [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation/de|auf Meta mehr lesen]]. Wenn du sicherstellen möchtest, keine technischen Änderungen in den Wikimedia-Wikis zu verpassen, kannst du [[m:Tech/News/de|den wöchentlichen technischen Newsletter]] [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|abonnieren]].
Wir haben [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation#IP Masking Implementation Approaches (FAQ)|zwei Möglichkeiten vorgeschlagen]], wie diese Identität funktionieren kann. '''Wir würden uns über deine Rückmeldung freuen''', welche Möglichkeit für dich und dein Wiki am besten funktionieren würde, jetzt und in der Zukunft. Du kannst [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|es uns auf der Diskussionsseite wissen lassen]]. Du kannst in deiner Sprache schreiben. Die Vorschläge wurden im Oktober veröffentlicht und wir werden nach dem 17. Januar entscheiden.
Danke.
/[[m:User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]<section end=content/>
</div>
19:10, 4. Jan. 2022 (MEZ)
<!-- Nachricht versandt von Benutzer:Johan (WMF)@metawiki durch Verwendung der Liste unter https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Target_lists/Admins2022(1)&oldid=22532492 -->
== Tialäktfraag ==
Isch «steht» i dym Tialäkt e Pluraalform? I referieren uf ''D Siiger steht fescht!'' :-) LG, --[[Benutzer:Freigut|Freiguet]] ([[Benutzer Diskussion:Freigut|Diskussion]]) 10:03, 18. Jan. 2022 (MEZ)
:[https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=MediaWiki:Sitenotice&curid=7622&diff=1005029&oldid=1005023 Ach je], nit emol dr Dialäkt vum Holder isch no ächte Dialäkt ... --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 10:53, 18. Jan. 2022 (MEZ)
::Ja, me wäiss ja nie, s git gspässigi Forme … Schlaane mi ebe grad mit Morfology ume. :-) --[[Benutzer:Freigut|Freiguet]] ([[Benutzer Diskussion:Freigut|Diskussion]]) 11:08, 18. Jan. 2022 (MEZ)
== Alemannischi Charte (lang=gsw wird unvollständig usgwertet) ==
Salli Holder,
ich bin jo sit > 10 Johr do nimmi aktiv, hab aber e Problem mit de Wiki-Charte uf Grundlag vu Openstreetmap.
Konkret: S'Kartplugin mit lang=gsw Modul, wo uf d'Sproochversion gsw verwiist, zeigt zwar d'Gwanne uf Alemannisch, aber de Ortsnamme Ebringen un Talhausen uf Hochditsch. Es stoht da aber in Openstreetmap "name:gsw=Dalhpüse" bzw. "name:gsw=Ebringe". Es wird in dere Uflösig ignoriert. Noch seltsamer: Wolfewiler, Pfaffewiler, Ehlischwiler: alles brav uf Alemannisch, wemmer d'Charte separat ufrueft. Sehr seltsam.
Wenn ich aber die Charte ufruef: https://www.osm.ch/lang/ isch alles uf Alemannisch, wo in OSM mit name:gsw taggt isch. Sehr seltsam. Die Wikipedia-Chrate isch eweng aktueller.
Worum wertet des Modul die Sproch falsch us? Irgendei technisches Problem?
Gruess
--[[Benutzer:W-j-s|W-j-s]] ([[Benutzer Diskussion:W-j-s|Diskussion]]) 22:08, 26. Jan. 2022 (MEZ)
:Sali [[Benutzer:W-j-s|W-j-s]], oh je, vu Open Street Map haan i iberhaupt kai Ahnig. Des Modul bi uns hämer ibernuu us dr dewiki, villicht chasch mol dert noofroge: [[:de:Wikipedia:WikiProjekt Georeferenzierung]]. Grueß --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 06:59, 27. Jan. 2022 (MEZ)
== Artikelusszeichnig ==
Solly Holder,
Dyn Artikel [[Eduard August Rübel]] isch jetz als „[[Wikipedia:Bsunders glungeni Artikel|bsundersch glunge]]“ usszeichnet worde! Glückwùnsch ùn en liebe Gruess, --[[Benutzer:Terfili|Terfili]] ([[Benutzer Diskussion:Terfili|Diskussion]]) 13:10, 2. Mär. 2022 (MEZ)
== Laarzaicha-n-ìm Frànzeescha ==
Sàlü Holder,
Ìm Frànzeescha-n-ìsch ìmmer a Laarzaicha vor’m Doppelpunkt un em Froogazaicha. Därf ìch [https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Luc_Ravel&curid=83273&diff=1007431&oldid=999280 dia Änderung] ruckgàngig màcha?
Grüass,
[[Benutzer:Mathieu Kappler|Mathieu Kappler]] ([[Benutzer Diskussion:Mathieu Kappler|Diskussion]]) 20:54, 8. Mär. 2022 (MEZ)
:Sali [[Benutzer:Mathieu Kappler|Mathieu Kappler]], ah, des haan i nit gwisst. Mach s rueig ruckgängig. Grueß --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 21:34, 8. Mär. 2022 (MEZ)
== Hoi ==
Hoi
== Fribirg ==
Hoi Holder, gitses Tieleggt, wo Fribirg sägid? Die Form chunnt do foor: [[Oskar Saier]], [[Robert Zollitsch]], [[Liste der Klöster in Freiburg im Breisgau]]. Oder litt d u-Taste znööch bi de i-Taste? Liebi Grüez --[[Benutzer:Al-qamar|al-Qamar]] ([[Benutzer Diskussion:Al-qamar|Diskussion]]) 22:43, 10. Mai 2022 (MESZ)
:Sali [[Benutzer:Al-qamar|al-Qamar]], nai, des lyt an dr Taschtatur. Dankschen und Grueß --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 05:56, 11. Mai 2022 (MESZ)
== Stefanija Turkewytsch ==
Hello Holder, Thanks so much for this Alemannisch article! [[Benutzer:Nicola Mitchell|Nicola Mitchell]] ([[Benutzer Diskussion:Nicola Mitchell|Diskussion]]) 13:03, 23. Mai 2022 (MESZ)
== Vandal ==
Kannst du bitte die ip verabschieden (mind. 1 Woche) https://als.wikipedia.org/wiki/Spezial:Byytreeg/1.43.31.239 [[Benutzer:WikiBayer|WikiBayer]] ([[Benutzer Diskussion:WikiBayer|Diskussion]]) 13:30, 17. Jul. 2022 (MESZ)
== Borgward ==
@[[Benutzer:Holder|Holder]] Hallo,
Bitte können Sie zu diesem Artikel beitragen, indem Sie Sprachfehler korrigieren, da ich ein wenig Alemannisch-Deutsch spreche, eher ich Deutsch spreche. Fügen Sie auch mehr Inhalt dafür hinzu.
Danke [[Benutzer:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Benutzer Diskussion:SSHTALBI|Diskussion]]) 06:44, 4. Aug. 2022 (MESZ)
== Toyota ==
@[[Benutzer:Holder|Holder]] Hallo,
Mir ist aufgefallen, dass Sie den Artikel für Toyota in der alemannischen Wikipedia gelöscht haben, da ich Inhalte von einer anderen Seite dieser Wikipedia aus der Mercedes-Benz Gruppe kopiert habe. Da Sie es gelöscht haben, können Sie es mir mit anderen Inhalten, die mit dieser Seite zusammenhängen, erneut erstellen, da ich kein Alemannisch verstehe, sondern nur Deutsch.
Vielen Dank[[Benutzer:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Benutzer Diskussion:SSHTALBI|Diskussion]]) 17:26, 18. Aug. 2022 (MESZ)
@[[Benutzer:Holder|Holder]] Hallo,
warum löschst du immer wieder diese Seite, die verschiedene Leute erstellen? Auf der alemannischen Wikipedia gibt es eine Seite für Toyota LiteAce und keine Seite für den Haupthersteller. Wenn Sie der Meinung sind, dass es Fehler in der Sprache oder beim Kopieren von verschiedenen Seiten gibt, erstellen Sie sie bitte selbst.
Danke[[Benutzer:SSHTALBI|SSHTALBI]] ([[Benutzer Diskussion:SSHTALBI|Diskussion]]) 08:14, 27. Aug. 2022 (MESZ)
1gp3dku2amekb66096k1pp6euuga7j3
Hans Holbein der Jüngere
0
30080
1018309
1010323
2022-08-27T01:12:56Z
Oursana
26164
-+Hans Holbein the Younger, self-portrait.jpg
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Hans Holbein dr Jüngeri}}
[[Datei:Hans Holbein the Younger, self-portrait.jpg|miniatur|Sälbstbildnis um 1542]]
{{Dialekt|Baseldeutsch|Baseldytsch|Baseldütsch}}
[[Datei:Retrato de la esposa del artista con sus dos hijos, por Hans Holbein el Joven.jpg|miniatur|D Familie vom Künstler (si Frau Elsbeth mit de beide Chind Philipp und Katherina), öbbe 1528, hüte im [[Kunstmuseum Basel]]]]
[[Datei:Basel 2012-10-06 Batch Part 5 (67).JPG|mini|S Wabbe vom Hans Holbäi em Jüngere]]
Dr '''Hans Holbein dr Jüngeri''' (* [[1497]] oder [[1498]] z [[Augsburg]]; † [[29. November|29. Novämber]] [[1543]] z [[London]]) isch e [[Deutschland|dütsche]] [[Malerei|Mooler]] gsi. Uf eme Sälbstportret, won er churz vor siim Dod gmoolt het, het er sich sälber as [[Basel|Basler]] bezeichnet. Er zehlt zu de bedütendste [[Renaissance]]-Mooler.
== Läbe ==
Dr Holbei isch von ere bedütende Augsburger Künstlerfamilie choo. Si Vater [[Hans Holbein der Ältere|Hans Holbei dr Elteri]] het zu de bekannte Mooler vo siner Zit ghört. Künstlerisch dätig isch au si Unggle [[Sigmund Holbein]] gsi, mä weiss aber über ihn wenig. Au eine vo siine Brüeder, dr [[Ambrosius Holbein]], isch e Mooler gsi. Ihri künstlerischi Usbildig hai d Brüeder in dr Wärkstatt vom Vater übercho.
Zsämme si si 1514 uff [[Basel]] zooge, in dr Hoffnig, in dere Stadt, wo denn as Buechdruckerstadt blüeht het, as Illustratore e guets Iikomme z finde. Do het dr Hans Holbei u. a. für e [[Johann Froben]] gschafft und Büecher wie ''[[Lob der Torheit]]'' vom [[Erasmus von Rotterdam|Erasmus vo Rotterdam]] und ''[[Utopia (Roman)|Utopia]]'' vom [[Thomas Morus]] illustriert. 1517-19 het dr Holbei z Luzärn gschafft. Si Brueder Ambrosius isch wohrschiinlig 1519 gstorbe und im gliiche Johr het dr Holbei d Elsbeth Binsestock, d Witwe vom ene Basler [[Gerben|Gärber]], wo mit vier Johr elter gsi isch as är, ghürotet und das het s em möglig gmacht, dr Basler Moolerzumft, dr [[Basler Zünfte|Zumft zum Himmel]], biizdräte und 1520 [[Bürgerrecht|Bürger]] vo Basel z wärde. Si hai zsämme vier Chinder gha, dr Philipp, d Katharina, dr Johannes und dr Küngold. D Frau und die beide elter Chinder het dr Holbei in siim berüehmte ''Bildnis von Holbeins Frau mit den beiden älteren Kindern'' (1528, [[Kunstmuseum Basel]]) verewigt, wo as eins vo de erste Bildniss überhaupt gültet, won e Künstler vo siiner eigene Familie gmacht het.
Zu sällere Zit het au dr niiderländisch Philolog und Philosoph Erasmus vo Rotterdam z Basel gläbt, und dr Künstler het en e baar Mol porträtiert. Z Basel het dr Holbei under anderem au siini beide berühemte Madonnebilder gmoolt, die so genannti ''[[Darmstädter Madonna]]'' (1525/26, sit 2004 im [[Städel]], Frankfurt am Main) und d ''[[Solothurner Madonna]]'' (1522, im Kunstmuseum [[Solothurn|Solodurn]]).
1521 het men em dr Ufdrag gee dr Groossrootssaal im [[Basler Rathaus|Basler Roothuus]] aazmoole.
1523/24 isch dr Holbei uf [[Frankreich|Frankriich]] gange. Er het zwei Fürstestatue am herzoglige Palast [[Sainte-Chapelle (Bourges)|Sainte-Chapelle]] z [[Bourges]] im [[Berry (Provinz)|Berry]] zeichnet. Öb er drmit am Hof het welle bekannt wärde oder vom [[Mäzen]]atedum vom König [[Franz I. (Frankreich)|Franz I.]] het welle profitiere, weiss mä nid. Dr Holbei isch vo 1526 bis 1528 z Ängland gsi. Er isch scho sehr bekannt und begährt gsi as Mooler, won er 1528 für vier Johr non emol uf Basel zrugggangen isch. Dört het er aber noch em protestantische [[Bildersturm]] vo 1529 und em Verbot vo religiöse Darstellige, wo drmit zsämmeghängt het, immer weniger Ufdräg überchoo. 1532 het er Basel ändgültig in Richtig [[England|Ängland]] verloo und dr Balthasar Han het si Atelier übernoh. Dr [[Kleiner Rat (Basel)|Basler Root]] het 1538 brobiert, ihn mit eme Johresghalt vo 50 [[Gulden|Gulde]] uf Basel zruggzlocke, er isch aber z Ängland bliibe.
Z London het dr Erasmus ihm ghulfe mit em Humanist [[Thomas More]] bekannt z wärde. Dä het em verschidnigi Ufdräg verschafft und en au em König [[Heinrich VIII. (England)|Heinrich VIII.]] vorgstellt. 1533 het dr Holbei d Dekoratione für d Hochzit vom König mit dr [[Anne Boleyn]] entworfe. Im Johr 1536 isch er [[Hofmaler|Hofmooler]] vom König worde.
{{Zitat|Seine [des Königs] Zuneigung zu ihm ging bis zur Schwäche. Als sich ein Lord einmal über eine Beleidigung des Malers bei König beschwerte, […] antwortete der König: «Wisset, daß ich aus sieben Bauern in einer Minute sieben Lords, wie ihr es seid machen kann, daß ich aber aus sieben Lords von Eurem Schlage nicht einen einzigen Holbein machen kann. »|nach J. Wiese<ref>J. Wiese: ''Die sechs Frauen Heinrichs VIII''. Peter J. Oestergaard, Berlin-Schöneberg 1931.</ref>}}
Dr Heinrich, won er 1539 e neuji Brut gsuecht het, het dr Holbei ufs Festland zrugggschiggt, zum d Christina vo Dänemark und in [[Kleve]] die beide Döchter vom Herzog Johann III. z moole. S Bild vo dr [[Anna von Kleve]] het em sehr guet gfalle und er het beschlosse, si z hürote. Wil die reali Anna aber wiit weniger schön gsi isch as die gmoolti, isch dr Holbei bim König in Ungnad gfalle. Er isch zwar Hofmooler bliibe, het aber nie meh döfe e Mitgliid vo dr königlige Familie moole.
In die Zit ghöre au d Arbeite, won er für e [[Stalhof]] und däm siini Mitgliider gmacht het: Portrets vo mindestens fümf Chauflüt, drunder s berüehmte vom [[Georg Gisze]] vo 1532, allegorischi Monumentalbilder (Triumphzüg vom Riichdum und dr Armuet, 1532/35), Festdekoratione und Entwürf für Silberarbeite.<ref>S Becki us em Bremer Roothuus im [[Focke-Museum]] Breme isch die einzigi Silberarbet, wo uf e Holbei-Entwurf cha zrugggfüehrt wärde mit eme belegbare [[Provenienz]]nochwiis uf e Stalhof.</ref>
Dr Hans Holbein dr Jüngeri isch 1543 an dr Pest, wo denn z London grassiert het, gstorbe.
== Wärk (Uswahl) ==
{| class="prettytable sortable"
|+
|- style="background-color:#efefef;"
! Bild!! Titel!! Johr!! Grössi / Material!!Usstellig/Sammlig/Bsitzer
|-
| [[Datei:Portrait_drawing_of_Jakob_Meyer,_by_Hans_Holbein_the_Younger.jpg|100px]]
| ''Bildnis des Jacob Meyer zum Hasen''<ref name="Basel2006" />
| 1516
| 28,1 × 19,0 cm, Silberstift uf wiss grundiertem Papier, Rötel und Spure vom ene schwarze Stift
| [[Kunstmuseum Basel]], Kupferstichkabinett
|-
| [[Datei:Hans_Holbein_d._J._008.jpg|100px]]
| ''Doppelbildnis des Jacob Meyer zum Hasen und der Dorothea Kannengiesser: Porträt der Dorothea Kannengießer''<ref name="Basel2006">Christian Müller und Stephan Kemperdick (Hrsg.): ''Hans Holbein der Jüngere. Die Jahre in Basel 1515-1532.'' Prestel, München 2006, ISBN 3-7913-3581-2.</ref>
| 1516
| 38,5 × 31,0 cm, Lindeholz
| [[Kunstmuseum Basel]]
|-
| [[Datei:Hans_Holbein_d._J._009.jpg|100px]]
| ''Doppelbildnis des Jacob Meyer zum Hasen und der Dorothea Kannengiesser: Porträt des Jacob Meyer zum Hasen''<ref name="Basel2006" />
| 1516
| 38,5 × 31,0 cm, Lindeholz
| [[Kunstmuseum Basel]]
|-
| [[Datei:Portrait_of_Boniface_Amerbach,_by_Hans_Holbein_the_Younger.jpg|100px]]
| ''Bildnis des Bonifacius Amerbach''<ref name="Basel2006" />
| 1516
| 28,5 × 27,5 cm, Danneholz
| [[Kunstmuseum Basel]], Amerbach-Kabinett
|-
| [[Datei:Hans Holbein- The Body of the Dead Christ in the Tomb.JPG|100px]]
| ''Der tote Christus im Grabe''
| 1521/1522
| 30,5 x 200 cm, Öl uf Lindeholz
| [[Kunstmuseum Basel]], Amerbach-Kabinett
|-
| [[Datei:Solothurn Madonna, by Hans Holbein the Younger.jpg|100px]]
| ''[[Solothurner Madonna]]''
| 1522
|
| [[Kunstmuseum Solothurn]]
|-
| [[Datei:Desidrius Erasmus by Hans Holbein.jpg|100px]]
| ''Schreibender [[Erasmus von Rotterdam]]''
| 1523
|
|
|-
| [[Datei:Hans Holbein d. J. 065.jpg|100px]]
| ''Portrait des [[Thomas Morus]]''
| 1526
| 74,2 × 59 cm, Tempera auf Holz
| [[Frick Collection]], New York City
|-Hans Holbein d. J. 079.jpg
| [[Datei:Totentanz.gif|100px]]
| ''Der [[Totentanz]]''
| 1526
| Reihe vo 33 Holzschnitt
|
|-
| [[Datei:Hans Holbein d. J. 079.jpg|100px]]
| ''[[Venus]] und [[Amor (Mythologie)|Amor]]''
| 1526
| 34,5 × 26 cm, Tempera uf Holz
| [[Kunstmuseum Basel]]
|-
| [[Datei:Hans_Holbein_d._J._050.jpg|100px]]
| ''Bildnis des Jacob Meyer zum Hasen''<ref name="Basel2006" />
| um 1525/26
| 38,3 × 27,5 cm, schwarzi und farbigi Chriide, an de Konture Bleigriffel und blindgritzti Linie; Grund hellgrau dönt
| [[Kunstmuseum Basel]], Kupferstichkabinett
|-
| [[Datei:Darmstadtmadonna.jpg|100px]]
| ''[[Darmstädter Madonna]]'' (auch ''Madonna des Bürgermeisters [[Jakob Meyer zum Hasen|Meyer]]'')
| 1526
| 146,5 × 102 cm, Öl auf Nadelholz (?)
| [[Städel]], Frankfurt
|-
| [[Datei:Study_for_portrait_of_the_More_family,_by_Hans_Holbein_the_Younger.jpg|100px]]
| ''Entwurf für das Familienbildnis des Thomas More''<ref name="Basel2006" />
| 1527
| 38,9 × 52,4 cm, Fädere und Pinsel (schwarz) über Chriidevorzeichnig; Beschriftig und einzelni Motiv in bruuner Dinte
| [[Kunstmuseum Basel]], Kupferstichkabinett
|-
| [[Datei:Holbein1528.jpg|100px]]
| ''Porträt einer jungen Dame''
| Nach 1528
| 20,8 x 14,2 cm, Öl uf Papier, uf fiins Liine doubliert, uf Keilrahme gspannt
| Sammlung Vicomte Guilhermoz in Paris; um 1930 Charles Albert de Burlet in Berlin; Féral, Paris; um 1932 Van Diemen, New York; vo 1932 bis 1945 im Bsitz vo dr Helen Swift Neilson, Chicago. 1945 Metropolitan Museum in New York. Sit 1975 im Privatbesitz in dr BRD
|-
| [[Datei:Cromwell,Thomas(1EEssex)01.jpg|100px]]
| ''[[Thomas Cromwell, 1. Earl of Essex|Thomas Cromwell]]''
| 1532
| 76 x 61 cm, Öl uf Holz
| [[Frick Collection]], New York City
|-
| [[Datei:Holbein, Hans - Georg Gisze, a German merchant in London.jpg|100px]]
| ''Der Kaufmann [[Georg Gisze]]''
| 1532
| 96 x 84 cm, Öl uf Holz
| [[Gemäldegalerie (Berlin)]]
|-
| [[Datei:Hans_Holbein_the_Younger_-_The_Ambassadors_-_Google_Art_Project.jpg|100px]]
| ''[[Die Gesandten]]''
| 1533
| 207 x 209,5 cm, Öl uf Eicheholz
| [[National Gallery (London)]]
|-
| [[Datei:Hansholbeintheyounger13.jpg|100px]]
| ''Robert Cheseman''<ref name="London2006">Susan Foister: ''Holbein in England.'' Tate Publishing, London 2006, ISBN 1-85437-645-4.</ref>
| 1533
| 58,8 × 62,8 cm, Holz
| [[Mauritshuis]], Den Haag
|-
|
| ''Die Steinwerferin''
| um 1535
| Zeichnig uf Papier
| Kunstmuseum Basel, Kupferstichkabinett
|-
| [[Datei:Hans Holbein the Younger - Jane Seymour, Queen of England - Google Art Project.jpg|100px]]
| ''[[Jane Seymour]]''
| 1536/37
| 65,4 x 40,7 cm, Tempera uf Holz
| [[Kunsthistorisches Museum Wien]]
|-
| [[Datei:Hans Holbein, the Younger, Around 1497-1543 - Portrait of Henry VIII of England - Google Art Project.jpg|100px]]
| ''[[Heinrich VIII. (England)|Heinrich VIII.]]''<ref name="London2006" />
| ca. 1537
| 28 x 20 cm, Eicheholz
| [[Museo Thyssen-Bornemisza]]
|-
| [[Datei:Christina of Denmark, Duchess of Milan.jpg|100px]]
| ''[[Christina von Dänemark]]''
| 1538
| 179,1 x 82,6 cm, Öl uf Eicheholz
| [[National Gallery (London)]]
|-
| [[Datei:Hans Holbein (II) - Thomas Howard, 3rd Duke of Norfolk.jpg|100px]]
| ''Portrait von [[Thomas Howard, 3. Duke of Norfolk|Thomas Howard]], des 3. Herzogs von Norfolk und [[Earl Marshal]] von England''
| 1539
| 80,6 × 60,9 cm, Tempera uf Holz
| [[Royal Collection]], [[Windsor Castle]]
|-
| [[Datei:AnneCleves.jpg|100px]]
| ''[[Anna von Kleve]]''
| 1539
| 65 x 48 cm, Wasserfarbe uf Pergamänt
| [[Louvre]], Paris
|-
| [[Datei:Edward VI by Holbein.jpg|100px]]
| ''Edward Tudor, der spätere König [[Eduard VI.|Edward VI.]]''
| 1539
| 57 x 44 cm, Öl uf Eicheholz
| [[Tate Gallery]], London
|-
| [[Datei:Hans Holbein d. J. 074.jpg|100px]]
| ''Bildnis des Königs [[Heinrich VIII. (England)|Heinrich VIII.]]''
| 1539-1540
| 88,2 × 75 cm, Tempera uf Holz
| [[Palazzo Barberini]], Rom
|-
| [[Datei:Hans_Holbein_d._J._036.jpg|100px]]
| ''Porträt [[Anton II. (Lothringen)|Antons des Guten]], Herzog von Lothringen''
| 1543
| 51 × 37 cm, Tempera uf Holz
| [[Gemäldegalerie (Berlin)]]
|}
== Litratur ==
* Bätschmann, Oskar: ''Hans Holbein d. J.'' München: Beck, 2010, 128 S.: Ill. (Beck'sche Reihe ; 2513)
* Katrin Petter-Wahnschaffe, ''Hans Holbein und der Stalhof in London'', Berlin und München 2010, S. 29-48
* Christian Müller und Stephan Kemperdick (Hrsg.): ''Hans Holbein der Jüngere. Die Jahre in Basel 1515-1532.'' Prestel, 2006 ISBN 3-7913-3581-2,
* Jochen Sander, ''Hans Holbein d.J. Tafelmaler in Basel''. 1515-1532. München 2005, ISBN 3-7774-2375-0
* Bodo Brinkmann/Wolfgang Schmid (Hrsg.): ''Hans Holbein und der Wandel in der Kunst des 16. Jahrhunderts''. Turnhout 2005.
* Norbert Wolf, ''Holbein. 1497/98-1543. Der deutsche Raffael''. Taschenbuch, 2004, ISBN 3-8228-3166-2.
* Klinger, D.M.; und Antje Höttler, ''Ambrosius und Hans d.J. Holbein: Werkverzeichnis, Gemälde und Miniaturen''. H.B. Wilson-DMK CO., 1998, ISBN 3-923642-34-2
* Max J. Friedländer, In: Wilhelm R. Valentiner (Hg.), ''Das unbekannte Meisterwerk in öffentlichen und privaten Sammlungen'', Bd. 1, Berlin 1930, p. 68, Abb.
* Paul Ganz, ''Hans Holbein d. J.: Des Meisters Gemälde'' (Klassiker der Kunst, Bd. 20). Deutsche Verlags-Anstalt, Stuttgart 19l9.
* John Rowlands, ''Holbein. The Paintings of Hans Holbein the Younger''. Phaidon, Complete Edition, London 1985.
* Holbeins Leben in der Roman-Trilogie
** Emanuel Stickelberger, ''Der Mann mit den zwei Seelen'', (antiquarisch) Huber & Co., Frauenfeld 1948
** Emanuel Stickelberger, ''Holbein in England'', (antiquarisch) Huber & Co., Frauenfeld 1948
** Emanuel Stickelberger, ''Künstler und König'', (antiquarisch) Huber & Co., Frauenfeld 1948
* {{ADB|12|715|724|Holbein, Hans der Jüngere|Eduard His|ADB:Holbein, Hans der Jüngere}}
== Weblingg ==
{{commonscat|Hans Holbein d. J.}}
* {{PGIA|h#a24893}}
* {{Zeno-Künstler|Kunstwerke/A/Holbein+d.+J.,+Hans}}
* [http://kunstaspekte.de/index.php?action=webpages&k=746 kunstaspekte.de - Hans Holbein dr Jüngeri]
* [http://www.delago.de/ttanz/ Dotedanz, 33 Holzschnitt (Abbildige)]
* [http://www.wga.hu/html/h/holbein/hans_y/index.html Web Gallery of Art]
* {{HLS|18297|Holbein, Hans|Autor=Alberto de Andrés, Stefan Hess}}
== Fuessnote ==
<references />
{{Normdaten}}
{{Übersetzungshinweis|de|Hans_Holbein_der_Jüngere|dütsch|83523711}}
{{SORTIERUNG:Holbein, Hans der Jungere}}
[[Kategorie:Dütsche]]
[[Kategorie:Moler, Zeichner, Illustrator]]
[[Kategorie:Person (Basel)]]
[[Kategorie:Person (London)]]
[[Kategorie:Künstler (Renaissance)]]
[[Kategorie:Person (Renaissance)]]
[[Kategorie:Maa]]
ok4eau3huowqt33ror2mr4x2x21mnsm
Wikipedia:Ich brauche Hilfe
4
35222
1018306
1011793
2022-08-26T22:13:40Z
Nachtbold
55919
Neje Abschnitt /* Zämefassigszyle */
wikitext
text/x-wiki
{{Ich brauche Hilfe}}
== Lore Fischer - Neuer Artikel ==
Hallo,
ich besitze Bücher einer schwäbischen Dichterin namens Lore Fischer geb. Pflug (1934-1983). Es ist eine andere Person wie im bereites vorhandenen Artikel. Wie kann ich da einen weiteren gleichnamigen Artikel anlegen? Kurzbeschreibung und ein von den Angehörigen autorisiertes Bild liegt mir vor. --[[Benutzer:H. Sellmoene|H. Sellmoene]] ([[Benutzer Diskussion:H. Sellmoene|Diskussion]]) 18:56, 18. Jan. 2022 (MEZ)
:Hallo [[Benutzer:H. Sellmoene|H. Sellmoene]], kein Problem. Den derzeitigen Artikel verschieben wir auf [[Lore Fischer (Sängerin)]], du legst deinen neuen Artikel an unter [[Lore Fischer (Dichterin)]] und unter [[Lore Fischer]] machen wir eine Begriffsklärungsseite zu beiden Artikeln. Gruß --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 19:27, 18. Jan. 2022 (MEZ)
::Herzlichen Dank, Artikel ist angelegt. --[[Benutzer:H. Sellmoene|H. Sellmoene]] ([[Benutzer Diskussion:H. Sellmoene|Diskussion]]) 20:47, 18. Jan. 2022 (MEZ)
== Wiä chan mär admin wärdä ==
Ich han xe, dass äs lüt git, wo admin sind. Wiä chan ich das au wärde? Beschti Grüess vom --[[Benutzer:Siechegrossvater|Siechegrossvater]] ([[Benutzer Diskussion:Siechegrossvater|Diskussion]]) 10:31, 28. Mär. 2022 (MESZ) (Hopp SVP)
:Sali [[Benutzer:Siechegrossvater|Siechegrossvater]], des isch ganz aifach: Du schrybsch e Zytlang (ich hätt gsait, villicht e Johr lang) Artikel do in dr Alemannisch Wikipedia un no kandidiersch [[Wikipedia:Ammanne#Ammanne/Amtfraue-Rächt beatrage|uf däre Syte]]. Gruess --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 11:04, 28. Mär. 2022 (MESZ)
== Zämefassigszyle ==
I wär froh, wenn ä Ammann oder Amtfrou [https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=B%C3%B6hmischer_Traum&oldid=986810 die Zämefassigszyle] chönnti lösche. Privati Hintergründ hei dört nüt z’suechä u trage o nüt zur Entsteeigsdokumentation bi. --[[Benutzer:Nachtbold|Nachtbold]] ([[Benutzer Diskussion:Nachtbold|Diskussion]]) 00:13, 27. Aug. 2022 (MESZ)
hl6cbl1nge1oca9n199smihh9mymtif
1018312
1018306
2022-08-27T04:04:09Z
Holder
491
/* Zämefassigszyle */
wikitext
text/x-wiki
{{Ich brauche Hilfe}}
== Lore Fischer - Neuer Artikel ==
Hallo,
ich besitze Bücher einer schwäbischen Dichterin namens Lore Fischer geb. Pflug (1934-1983). Es ist eine andere Person wie im bereites vorhandenen Artikel. Wie kann ich da einen weiteren gleichnamigen Artikel anlegen? Kurzbeschreibung und ein von den Angehörigen autorisiertes Bild liegt mir vor. --[[Benutzer:H. Sellmoene|H. Sellmoene]] ([[Benutzer Diskussion:H. Sellmoene|Diskussion]]) 18:56, 18. Jan. 2022 (MEZ)
:Hallo [[Benutzer:H. Sellmoene|H. Sellmoene]], kein Problem. Den derzeitigen Artikel verschieben wir auf [[Lore Fischer (Sängerin)]], du legst deinen neuen Artikel an unter [[Lore Fischer (Dichterin)]] und unter [[Lore Fischer]] machen wir eine Begriffsklärungsseite zu beiden Artikeln. Gruß --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 19:27, 18. Jan. 2022 (MEZ)
::Herzlichen Dank, Artikel ist angelegt. --[[Benutzer:H. Sellmoene|H. Sellmoene]] ([[Benutzer Diskussion:H. Sellmoene|Diskussion]]) 20:47, 18. Jan. 2022 (MEZ)
== Wiä chan mär admin wärdä ==
Ich han xe, dass äs lüt git, wo admin sind. Wiä chan ich das au wärde? Beschti Grüess vom --[[Benutzer:Siechegrossvater|Siechegrossvater]] ([[Benutzer Diskussion:Siechegrossvater|Diskussion]]) 10:31, 28. Mär. 2022 (MESZ) (Hopp SVP)
:Sali [[Benutzer:Siechegrossvater|Siechegrossvater]], des isch ganz aifach: Du schrybsch e Zytlang (ich hätt gsait, villicht e Johr lang) Artikel do in dr Alemannisch Wikipedia un no kandidiersch [[Wikipedia:Ammanne#Ammanne/Amtfraue-Rächt beatrage|uf däre Syte]]. Gruess --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 11:04, 28. Mär. 2022 (MESZ)
== Zämefassigszyle ==
I wär froh, wenn ä Ammann oder Amtfrou [https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=B%C3%B6hmischer_Traum&oldid=986810 die Zämefassigszyle] chönnti lösche. Privati Hintergründ hei dört nüt z’suechä u trage o nüt zur Entsteeigsdokumentation bi. --[[Benutzer:Nachtbold|Nachtbold]] ([[Benutzer Diskussion:Nachtbold|Diskussion]]) 00:13, 27. Aug. 2022 (MESZ)
:Sali [[Benutzer:Nachtbold|Nachtbold]], ich haa die Zämefassig glescht. Gruess --[[Benutzer:Holder|Holder]] ([[Benutzer Diskussion:Holder|Diskussion]]) 06:04, 27. Aug. 2022 (MESZ)
030qtzca0ufj3585vhuydidsgsvlmaj
Vorlage:Houptsyte/29.11
10
35408
1018310
1004526
2022-08-27T01:52:44Z
Oursana
26164
-+Hans Holbein the Younger, self-portrait.jpg
wikitext
text/x-wiki
[[Datei:Hans Holbein the Younger, self-portrait.jpg|70px|right|Hans Holbein d. J.]]
* [[1516]]: Dr franzesisch Chenig Franz I. gwehrt dr [[Alte Eidgenossenschaft|Aidgnosse]] e baar Wuche no dr [[Schlacht bei Marignano|Schlacht bi Marignano]] „ebige Fride“ gege ne Chriegscheschtenentschädigung vu 700.000 Chrone un d Bedingig vun ere chimftige Nityymisching z [[Italien|Italie]]. S [[Schweizerische Neutralität|Schwyzer Neutralitet]] entstoht.
* [[1543]]: Dr Augschburger Moler [[Hans Holbein der Jüngere|Hans Holbein dr Jinger]] <small>(Bild)</small> stirbt.
* [[1787]]: Dr franzesisch Chenig [[Ludwig XVI.]] erlosst e Toleranzedikt zuegunschte vu dr [[Hugenotten|Hugenotte]].
* [[1899]]: Dr [[FC Barcelona]] wird vum Schwyzer Hans Gamper grindet.
<noinclude>
[[Kategorie:Wikipedia:Hauptsite Novämber|{{PAGENAME}}]]
</noinclude>
n4w4i1og85e5u3j6mdqiq3rtgr5rs3y
29. November
0
45186
1018311
1016263
2022-08-27T01:53:36Z
Oursana
26164
-+Hans Holbein the Younger, self-portrait.jpg
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:29. Novämber}}
{{Kalender Jahrestage|November}}
Dr '''29. Novämber''' isch dr 333. Dag vum [[Gregorianischer Kalender|Gregorianische Kalender]] (dr 334. in [[Schaltjahr|Schaltjohr]]), dodermit blybe no 32 Däg bis zum Änd vum Johr.
== Was isch bassiert? ==
[[Datei:StJakobZurichMinarett.jpg|100px|right|thumb|Proteschtbanner an dr St.-Jakobs-Chilche z Züri gege d Aanahm vu dr Minarettinitiativ]]
[[Datei:Hans Holbein the Younger, self-portrait.jpg|100px|right|thumb|Hans Holbein d. J.]]
* [[1394]]: [[Seoul]] wird Hauptstadt vu [[Korea]].
* [[1516]]: Dr franzesisch Chenig Franz I. gwehrt dr [[Alte Eidgenossenschaft|Aidgnosse]] „ebige Fride“ gege ne Chriegscheschtenentschädigung vu 700.000 Chrone un d Bedingig vun ere chimftige Nit-Yymischig z [[Italien|Italie]]. S [[Schweizerische Neutralität|Schwyzer Neutralitet]] entstoht. S [[Tessin]] chunnt ändgiltig an d Schwyz.
* [[1787]]: Dr franzesisch Chenig [[Ludwig XVI.]] erlosst e Toleranzedikt zuegunschte vu dr [[Hugenotten|Hugenotte]].
* [[1847]]: Mit dr Kapitulation vum [[Kanton Wallis]] chunnt dr [[Sonderbundskrieg|Sonderbundschrieg]] zum Änd.
* [[1899]]: Dr [[FC Barcelona]] wird vum Schwyzer Hans Gamper grindet.
* [[1944]]: Mit dr Ruumig vu dr Stadt [[Shkodra]] dur d Wehrmacht isch ganz [[Albanien|Albanie]] vu dr dytsche Bsatzer befreit. Dr 29. Novämber isch zyterhär dr albanisch [[Nationalfeiertag|Nationalfyrtig]].
* [[1975]]: Im e Brief an dr Paul Allen brucht dr [[Bill Gates]] zum erschte Mol dr Name «[[Microsoft]]».
* [[2009]]: Bi dr Abstimmig iber d [[Schweizer Minarettstreit|Schwyzer Volksinitiativ gege dr Böu vu Minarett]] stimme 57,5 Brozänt vùu dr Wehler un 19,5 vu dr 23 Kanton fir s Verbot.
== Uf d Wält chuu ==
* [[1484]]: [[Joachim von Watt|Joachim von Watt (Vadian)]], Schwyzer Humanischt un Reformator
* [[1797]]: [[Gaetano Donizetti]], en italiänische Operekomponist
* [[1802]]: [[Wilhelm Hauff]], dytsche Dichter
* [[1856]]: [[Marie Hart]], Elsässischi Mundartautorin
* [[1898]]: [[Clive Staples Lewis|C. S. Lewis]], irische Schriftsteller
* [[1928]]: [[Schulamit Aloni]], israelischi Rächtsaawälti un Mänscherächtsaktivischti
* [[1932]]: [[Jacques Chirac]], franzesische Bolitiker
* [[1945]]: [[Georg Fuchs (Biologe)|Georg Fuchs]], dytsche Mikrobiolog
* [[1948]]: [[Ulrich Maurer (Politiker)|Ulrich Maurer]], dytsche Bolitiker
* [[1948]]: [[Garry Shandling]], en amerikanische Schauspiiler und Komiker, Dräibuechautor und Broduzänt
* [[1966]]: [[Beate Böhlen]], dytschi Bolitikeri
== Gstorbe ==
* [[1314]]: [[Philipp IV. (Frankreich)|Philipp IV.]], Köönig vo Frankriich
* [[1378]]: [[Karl IV. (HRR)|Karl IV.]], Chaiser vum Hailige Remische Rych, Chenig vu Italie un Behme
* [[1543]]: [[Hans Holbein der Jüngere|Hans Holbein dr Jinger]], Augschburger Moler
* [[1924]]: [[Giacomo Puccini]], italienische Komponischt
* [[1937]]: [[Jeghische Tscharenz]], armenische Dichter
== Weblink ==
{{commonscat|29 November|29. Novämber}}
[[Kategorie:Tag|1129]]
pc43npmp43o4j9uziw0gjaxcr6tgxpt
Château-d’Œx
0
50513
1018321
924510
2022-08-27T07:59:30Z
D’Azur
8113
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Ort in der Schweiz
| NAME_ORT = Château-d’Œx
| BILD = Château-d'Oex.jpg
|BESCHREIBUNG= Château-d’Œx
| BILDPFAD_KARTE = Karte Gemeinde Château-d'Œx 2008.png
| BILDPFAD_WAPPEN = CHE Château d’Oex COA.svg
| REGION-ISO = CH-VD
| BEZIRK = [[Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut|Riviera-Pays-d’Enhaut]]
| IMAGEMAP = Bezirk Riviera - Pays-d'Enhaut
| BFS = 5841
| PLZ = 1660
| UN/LOCODE = CH CHO
| BREITENGRAD = 46.473615
| LÄNGENGRAD = 7.130275
| HÖHE = 958
| FLÄCHE = 113.76
| WEBSITE = www.chateau-doex.ch
}}
'''Château-d'Œx''' ([[Frankoprovenzalische Sprache|frankoprovenzalisch]] {{IPA| [u tsaθi d ˈeː]}}, [[Deutsche Sprache|dytsch]] veraltet ''Oesch'' ) isch e [[Politische Gemeinde|bolitischi Gmai]] im [[Bezirk (Schweiz)|Bezirk]] [[Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut|Riviera-Pays-d’Enhaut]] im [[Kanton Waadt]], [[Schweiz|Schwyz]].
== Geografi ==
Château-d'Œx lyt im obere Saanedal. Zue dr Gmai ghere au no d Derfer L' Etivaz, Les Moulins un Les Granges, 35 Wyler un 22 Alpe. D Gmaiflechi umfasst 44,5 % landwirtschaftligi Flechi, 34,3 % Wald, 2,8 % Sidligsflechi un 18,4 % sunschtigi Flechi.<ref name="BfS 2012">Bundesamt für Statistik: [https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/tabellen.assetdetail.2420706.html Regionalporträts 2012: Kennzahlen aller Gemeinden]{{Toter Link|url=https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/tabellen.assetdetail.2420706.html |date=2019-09 }}, Mai 2012</ref>
== Gschicht ==
Château-d'Œx isch zum erschte Mol gnännt wore anne 1115 as ''Oit''.
== Bevelkerig ==
Quälle: Bundesamt für Statistik 2005<ref>Bundesamt für Statistik: ''Eidgenössische Volkszählung 2000: Bevölkerungsentwicklung der Gemeinden 1850–2000.'' Bern 2005 ([https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/publikationen.assetdetail.340621.html Online uf bfs.admin.ch]{{Toter Link|url=https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/publikationen.assetdetail.340621.html |date=2019-09 }}, Date im [https://www.bfs.admin.ch/bfsstatic/dam/assets/340621/appendix Aahang]{{Toter Link|url=https://www.bfs.admin.ch/bfsstatic/dam/assets/340621/appendix |date=2019-09 }})</ref>
{| class="wikitable" width=350
|- align=center class="hintergrundfarbe5"
|align=left | '''Johr''' || '''1850''' || '''1860''' || '''1870''' || '''1880''' || '''1888''' || '''1900''' || '''1910''' || '''1920'''
|- align=center
|align=left|'''Yywohner'''|| 2054 || 2259 || 2511 || 2741 || 2674 || 3025 || 3567 || 3464
|- align=center class="hintergrundfarbe5"
|align=left | '''Johr''' || '''1930''' || '''1941''' || '''1950''' || '''1960''' || '''1970''' || '''1980''' || '''1990''' || '''2000'''
|- align=center
|align=left|'''Yywohner'''|| 3840 || 3336 || 3381 || 3378 || 3203 || 2872 || 3110 || 2949
|}
Dr Uusländeraadail isch 2010 bi 20,5 % gläge.<ref name=" BfS 2012" />
== Religion ==
65,2 % vo dr Yywooner sin [[Reformierte Kirche|evangelisch-reformiert]], 17,9 % sin [[Römisch-katholische Kirche|römisch-katholisch]] (Stand 2000).<ref name=" BfS 2012" />
== Bolitik ==
Bi dr Nationalrootswahle 2011 het s des Ergebnis gee:<ref name=" BfS 2012" /> [[Bürgerlich-Demokratische Partei|BDP]] 0,9 %, [[Christlichdemokratische Volkspartei|CVP]] 2,1 %, [[FDP.Die Liberalen|FDP]] 21,6 %, [[Grünliberale Partei|GLP]] 3,7 %, [[Grüne Partei der Schweiz|GP]] 4,6 %, [[Sozialdemokratische Partei der Schweiz|SP]] 17,4 %, [[Schweizerische Volkspartei|SVP]] 34,1 %, Sunschtigi 2,4 %.
Dr Burgermaischter vu Château-d'Œx isch dr Charles-André Ramseier (Stand Merz 2014).
== Wirtschaft ==
D Arbetslosigkait isch anne 2011 bi 1,9 % gläge.<ref name=" BfS 2012" />
== Sproch un Dialäkt ==
Bi dr Volkszellig 2000 hän vu dr 2949 Yywohner 88,5 % [[Französische Sprache|Franzesisch]] as Hauptsproch aagee, 3,6 % [[Deutsche Sprache|Dytsch]], 0,6 % [[Italienische Sprache|Italienisch]] un 7,3 % anderi Sproche.<ref name=" BfS 2012" />
Dr alt frankoprovenzalisch Patois isch wahrschyns aafangs 20. Jh. uusgstorbe. Ergebnis us dr Volkszellige vu 1990 un 2000, wu zum Dail Lyt Patois as Sproch aagchryzlet hän, gälte in dr Sprochwisseschaft as Artefakt un hän ihre Ursprung ender in statistische Fähler oder ass d Lyt unter „Patois“ ihr Regionalfranzesisch verstehn<ref>Andres Kristol: ''Que reste-t-il des dialectes gallo-romans de Suisse romande?''. In: Jean-Michel Eloy (Hg.).: Evaluer la vitalité. Variétés d’oïl et autres langues. Université de Picardie / Centre d’Etudes Picardes, Amiens 1998, S. 101–114</ref><ref>Pierre Knecht: ''Die französischsprachige Schweiz''. In: Hans Bickel, Robert Schläpfer (Hg.): ''Die viersprachige Schweiz''. Sauerländer, Aarau/Frankfurt/Salzburg 2000, S. 139–176</ref>
== Weblink ==
{{Commonscat|Chateau d'Oex}}
* [http://www.chateau-doex.ch www.chateau-doex.ch]
* {{HLS|2593|Château-d’Oex|Autor=David Birmingham}}
== Fueßnote ==
<references/>
{{Navigationsleiste Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut}}
{{Normdaten}}
{{SORTIERUNG:Chateaudoex}}
[[Kategorie:Ort (Kanton Waadt)]]
0bv5hy01dwadqskey7twgt2ovhb0j91
1018322
1018321
2022-08-27T08:10:30Z
D’Azur
8113
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Ort in der Schweiz
| NAME_ORT = Château-d’Œx
| BILD = Château-d'Oex.jpg
|BESCHREIBUNG= Château-d’Œx
| BILDPFAD_KARTE = Karte Gemeinde Château-d'Œx 2008.png
| BILDPFAD_WAPPEN = CHE Château d’Oex COA.svg
| REGION-ISO = CH-VD
| BEZIRK = [[Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut|Riviera-Pays-d’Enhaut]]
| IMAGEMAP = Bezirk Riviera - Pays-d'Enhaut
| BFS = 5841
| PLZ = 1660
| UN/LOCODE = CH CHO
| BREITENGRAD = 46.473615
| LÄNGENGRAD = 7.130275
| HÖHE = 958
| FLÄCHE = 113.76
| WEBSITE = www.chateaudoex-admin.ch
}}
'''Château-d'Œx''' ([[Frankoprovenzalische Sprache|frankoprovenzalisch]] {{IPA| [u tsaθi d ˈeː]}}, [[Deutsche Sprache|dytsch]] veraltet ''Oesch'' ) isch e [[Politische Gemeinde|bolitischi Gmai]] im [[Bezirk (Schweiz)|Bezirk]] [[Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut|Riviera-Pays-d’Enhaut]] im [[Kanton Waadt]], [[Schweiz|Schwyz]].
== Geografi ==
Château-d'Œx lyt im obere Saanedal. Zue dr Gmai ghere au no d Derfer L' Etivaz, Les Moulins un Les Granges, 35 Wyler un 22 Alpe. D Gmaiflechi umfasst 44,5 % landwirtschaftligi Flechi, 34,3 % Wald, 2,8 % Sidligsflechi un 18,4 % sunschtigi Flechi.<ref name="BfS 2012">Bundesamt für Statistik: [https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/tabellen.assetdetail.2420706.html Regionalporträts 2012: Kennzahlen aller Gemeinden]{{Toter Link|url=https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/tabellen.assetdetail.2420706.html |date=2019-09 }}, Mai 2012</ref>
== Gschicht ==
Château-d'Œx isch zum erschte Mol gnännt wore anne 1115 as ''Oit''.
== Bevelkerig ==
Quälle: Bundesamt für Statistik 2005<ref>Bundesamt für Statistik: ''Eidgenössische Volkszählung 2000: Bevölkerungsentwicklung der Gemeinden 1850–2000.'' Bern 2005 ([https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/publikationen.assetdetail.340621.html Online uf bfs.admin.ch]{{Toter Link|url=https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/publikationen.assetdetail.340621.html |date=2019-09 }}, Date im [https://www.bfs.admin.ch/bfsstatic/dam/assets/340621/appendix Aahang]{{Toter Link|url=https://www.bfs.admin.ch/bfsstatic/dam/assets/340621/appendix |date=2019-09 }})</ref>
{| class="wikitable" width=350
|- align=center class="hintergrundfarbe5"
|align=left | '''Johr''' || '''1850''' || '''1860''' || '''1870''' || '''1880''' || '''1888''' || '''1900''' || '''1910''' || '''1920'''
|- align=center
|align=left|'''Yywohner'''|| 2054 || 2259 || 2511 || 2741 || 2674 || 3025 || 3567 || 3464
|- align=center class="hintergrundfarbe5"
|align=left | '''Johr''' || '''1930''' || '''1941''' || '''1950''' || '''1960''' || '''1970''' || '''1980''' || '''1990''' || '''2000'''
|- align=center
|align=left|'''Yywohner'''|| 3840 || 3336 || 3381 || 3378 || 3203 || 2872 || 3110 || 2949
|}
Dr Uusländeraadail isch 2010 bi 20,5 % gläge.<ref name=" BfS 2012" />
== Religion ==
65,2 % vo dr Yywooner sin [[Reformierte Kirche|evangelisch-reformiert]], 17,9 % sin [[Römisch-katholische Kirche|römisch-katholisch]] (Stand 2000).<ref name=" BfS 2012" />
== Bolitik ==
Bi dr Nationalrootswahle 2011 het s des Ergebnis gee:<ref name=" BfS 2012" /> [[Bürgerlich-Demokratische Partei|BDP]] 0,9 %, [[Christlichdemokratische Volkspartei|CVP]] 2,1 %, [[FDP.Die Liberalen|FDP]] 21,6 %, [[Grünliberale Partei|GLP]] 3,7 %, [[Grüne Partei der Schweiz|GP]] 4,6 %, [[Sozialdemokratische Partei der Schweiz|SP]] 17,4 %, [[Schweizerische Volkspartei|SVP]] 34,1 %, Sunschtigi 2,4 %.
Dr Burgermaischter vu Château-d'Œx isch dr Charles-André Ramseier (Stand Merz 2014).
== Wirtschaft ==
D Arbetslosigkait isch anne 2011 bi 1,9 % gläge.<ref name=" BfS 2012" />
== Sproch un Dialäkt ==
Bi dr Volkszellig 2000 hän vu dr 2949 Yywohner 88,5 % [[Französische Sprache|Franzesisch]] as Hauptsproch aagee, 3,6 % [[Deutsche Sprache|Dytsch]], 0,6 % [[Italienische Sprache|Italienisch]] un 7,3 % anderi Sproche.<ref name=" BfS 2012" />
Dr alt frankoprovenzalisch Patois isch wahrschyns aafangs 20. Jh. uusgstorbe. Ergebnis us dr Volkszellige vu 1990 un 2000, wu zum Dail Lyt Patois as Sproch aagchryzlet hän, gälte in dr Sprochwisseschaft as Artefakt un hän ihre Ursprung ender in statistische Fähler oder ass d Lyt unter „Patois“ ihr Regionalfranzesisch verstehn<ref>Andres Kristol: ''Que reste-t-il des dialectes gallo-romans de Suisse romande?''. In: Jean-Michel Eloy (Hg.).: Evaluer la vitalité. Variétés d’oïl et autres langues. Université de Picardie / Centre d’Etudes Picardes, Amiens 1998, S. 101–114</ref><ref>Pierre Knecht: ''Die französischsprachige Schweiz''. In: Hans Bickel, Robert Schläpfer (Hg.): ''Die viersprachige Schweiz''. Sauerländer, Aarau/Frankfurt/Salzburg 2000, S. 139–176</ref>
== Weblink ==
{{Commonscat|Chateau d'Oex}}
* [https://www.chateaudoex-admin.ch/ www.chateaudoex-admin.ch]
* {{HLS|2593|Château-d’Oex|Autor=David Birmingham}}
== Fueßnote ==
<references/>
{{Navigationsleiste Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut}}
{{Normdaten}}
{{SORTIERUNG:Chateaudoex}}
[[Kategorie:Ort (Kanton Waadt)]]
fgh9i6dk2rbbm3355p1hdw8i3mz8fez
Rossinière
0
50726
1018320
923720
2022-08-27T07:48:36Z
D’Azur
8113
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Ort in der Schweiz
| NAME_ORT = Rossinière
| BILD = Rossinière.jpg
| BESCHREIBUNG = Rossinière us dr Luft
| BILDPFAD_KARTE = Karte Gemeinde Rossinière 2008.png
| BILDPFAD_WAPPEN = CHE Rossinière COA.svg
| REGION-ISO = CH-VD
| BEZIRK = [[Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut|Riviera-Pays-d’Enhaut]]
| IMAGEMAP = Bezirk Riviera - Pays-d'Enhaut
| BFS = 5842
| PLZ = 1658
| BREITENGRAD = 46.467499
| LÄNGENGRAD = 7.081384
| HÖHE = 920
| FLÄCHE = 23.34
| WEBSITE = www.rossiniere.ch
}}
'''Rossinière''' ([[Frankoprovenzalische Sprache|frankoprovenzalisch]] {{IPA| [a la rɔzəˈnairə]}}, [[Deutsche Sprache|dytsch]] veraltet ''Russeneire'' ) isch e [[Politische Gemeinde|bolitischi Gmai]] im [[Bezirk (Schweiz)|Bezirk]] [[Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut|Riviera-Pays-d’Enhaut]] im [[Kanton Waadt]], [[Schweiz|Schwyz]].
== Geografi ==
Rossinière umfasst s glychnamig Dorf un dr Wyler La Tine (dt. veraltet ''die Bocken''). D Gmaiflechi umfasst 38,6 % landwirtschaftligi Flechi, 47 % Wald, 2,4 % Sidligsflechi un 12,1 % sunschtigi Flechi.<ref name="BfS 2012">Bundesamt für Statistik: [https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/tabellen.assetdetail.2420706.html Regionalporträts 2012: Kennzahlen aller Gemeinden]{{Toter Link|url=https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/tabellen.assetdetail.2420706.html |date=2019-09 }}, Mai 2012</ref>
== Gschicht ==
Rossinière isch zum erschte Mol gnännt wore anne 1155 as ''La Ransonery'' La Tine anne 1234 as ''la Tina''. Wel La Tine dur d Saane als iberschwämmt woren isch, isch dr Wyler anne 1702 hecher glait wore..
== Bevelkerig ==
Quälle: Bundesamt für Statistik 2005<ref>Bundesamt für Statistik: ''Eidgenössische Volkszählung 2000: Bevölkerungsentwicklung der Gemeinden 1850–2000.'' Bern 2005 ([https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/publikationen.assetdetail.340621.html Online uf bfs.admin.ch]{{Toter Link|url=https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/publikationen.assetdetail.340621.html |date=2019-09 }}, Date im [https://www.bfs.admin.ch/bfsstatic/dam/assets/340621/appendix Aahang]{{Toter Link|url=https://www.bfs.admin.ch/bfsstatic/dam/assets/340621/appendix |date=2019-09 }})</ref>
{| class="wikitable" width=350
|- align=center class="hintergrundfarbe5"
|align=left | '''Johr''' || '''1850''' || '''1860''' || '''1870''' || '''1880''' || '''1888''' || '''1900''' || '''1910''' || '''1920'''
|- align=center
|align=left|'''Yywohner'''|| 636 || 587 || 638 || 732 || 765 || 772 || 709 || 716
|- align=center class="hintergrundfarbe5"
|align=left | '''Johr''' || '''1930''' || '''1941''' || '''1950''' || '''1960''' || '''1970''' || '''1980''' || '''1990''' || '''2000'''
|- align=center
|align=left|'''Yywohner'''|| 664 || 593 || 584 || 504 || 471 || 458 || 479 || 507
|}
Dr Uusländeraadail isch 2010 bi 15,8 % gläge.<ref name=" BfS 2012" />
== Religion ==
72,8 % vo dr Yywooner sin [[Reformierte Kirche|evangelisch-reformiert]], 10,1 % sin [[Römisch-katholische Kirche|römisch-katholisch]] (Stand 2000).<ref name=" BfS 2012" />
== Bolitik ==
Bi dr Nationalrootswahle 2011 het s des Ergebnis gee:<ref name=" BfS 2012" /> [[Bürgerlich-Demokratische Partei|BDP]] 0,2 %, [[Christlichdemokratische Volkspartei|CVP]] 5,7 %, [[FDP.Die Liberalen|FDP]] 15,5 %, [[Grünliberale Partei|GLP]] 2,5 %, [[Grüne Partei der Schweiz|GP]] 14,1 %, [[Sozialdemokratische Partei der Schweiz|SP]] 24,1 %, [[Schweizerische Volkspartei|SVP]] 25,7 %, Sunschtigi 3,5 %.
Dr Burgermaischter vu Rossinière isch dr Jean-Pierre Neff (Stand Merz 2014).
== Wirtschaft ==
D Arbetslosigkait isch anne 2011 bi 1,5 % gläge.<ref name=" BfS 2012" />
== Sproch un Dialäkt ==
Bi dr Volkszellig 2000 hän vu dr 507 Yywohner 89,3 % [[Französische Sprache|Franzesisch]] as Hauptsproch aagee, 4,3 % [[Deutsche Sprache|Dytsch]], 0,2 % [[Italienische Sprache|Italienisch]] un 6,2 % anderi Sproche.<ref name=" BfS 2012" />
Dr alt frankoprovenzalisch Patois isch wahrschyns aafangs 20. Jh. uusgstorbe. Ergebnis us dr Volkszellige vu 1990 un 2000, wu zum Dail Lyt Patois as Sproch aagchryzlet hän, gälte in dr Sprochwisseschaft as Artefakt un hän ihre Ursprung ender in statistische Fähler oder ass d Lyt unter „Patois“ ihr Regionalfranzesisch verstehn<ref>Andres Kristol: ''Que reste-t-il des dialectes gallo-romans de Suisse romande?''. In: Jean-Michel Eloy (Hg.).: Evaluer la vitalité. Variétés d’oïl et autres langues. Université de Picardie / Centre d’Etudes Picardes, Amiens 1998, S. 101–114</ref><ref>Pierre Knecht: ''Die französischsprachige Schweiz''. In: Hans Bickel, Robert Schläpfer (Hg.): ''Die viersprachige Schweiz''. Sauerländer, Aarau/Frankfurt/Salzburg 2000, S. 139–176</ref>
== Weblink ==
{{Commonscat|Rossinière}}
* [http://www.rossiniere.ch www.rossiniere.ch]
* {{HLS|2594|Rossinière|Autor=Pierre-Yves Favez}}
== Fueßnote ==
<references/>
{{Navigationsleiste Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut}}
{{Normdaten}}
[[Kategorie:Ort (Kanton Waadt)]]
hos7ggwulfabo4ex8iydorx4b8tlp6g
Rougemont VD
0
50727
1018300
923723
2022-08-26T19:42:55Z
D’Azur
8113
wikitext
text/x-wiki
{{Begriffsklärung Schweizer Kanton|VD|Waadt|Waadt|Rougemont|Rougemont}}
{{Infobox Ort in der Schweiz
| NAME_ORT = Rougemont
| BILD = Rougemont picswiss.jpg
|BESCHREIBUNG= Rougemont
| BILDPFAD_KARTE = Karte Gemeinde Rougemont 2008.png
| BILDPFAD_WAPPEN = CHE Rougemont COA.svg
| REGION-ISO = CH-VD
| BEZIRK = [[Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut|Riviera-Pays-d’Enhaut]]
| IMAGEMAP = Bezirk Riviera - Pays-d'Enhaut
| BFS = 5843
| PLZ = 1659
| BREITENGRAD = 46.489719
| LÄNGENGRAD = 7.21083
| HÖHE = 1007
| FLÄCHE = 48.56
| WEBSITE = www.rougemont.ch
}}
'''Rougemont''' ([[Frankoprovenzalische Sprache|frankoprovenzalisch]] {{IPA| [a ʀodzoˈmɔ̃]}}, [[Deutsche Sprache|dytsch]] veraltet ''Retschmund'' ) isch e [[Politische Gemeinde|bolitischi Gmai]] im [[Bezirk (Schweiz)|Bezirk]] [[Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut|Riviera-Pays-d’Enhaut]] im [[Kanton Waadt]], [[Schweiz|Schwyz]].
== Geografi ==
Rougemont umfasst näb em glychnahmige Dorf un Flendruz au no e baar Wyler, unter anderem Le Vanel un Ciernes-Picat. D Gmaiflechi umfasst 47,9 % landwirtschaftligi Flechi, 31,6 % Wald, 2,7 % Sidligsflechi un 17,9 % sunschtigi Flechi.<ref name="BfS 2012">Bundesamt für Statistik: [https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/tabellen.assetdetail.2420706.html Regionalporträts 2012: Kennzahlen aller Gemeinden]{{Toter Link|url=https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/tabellen.assetdetail.2420706.html |date=2019-09 }}, Mai 2012</ref>
== Gschicht ==
Rougemont isch zum erschte Mol gnännt wore anne 1115 as ''Rubeus Mons''.
== Bevelkerig ==
Quälle: Bundesamt für Statistik 2005<ref>Bundesamt für Statistik: ''Eidgenössische Volkszählung 2000: Bevölkerungsentwicklung der Gemeinden 1850–2000.'' Bern 2005 ([https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/publikationen.assetdetail.340621.html Online uf bfs.admin.ch]{{Toter Link|url=https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kataloge-datenbanken/publikationen.assetdetail.340621.html |date=2019-09 }}, Date im [https://www.bfs.admin.ch/bfsstatic/dam/assets/340621/appendix Aahang]{{Toter Link|url=https://www.bfs.admin.ch/bfsstatic/dam/assets/340621/appendix |date=2019-09 }})</ref>
{| class="wikitable" width=350
|- align=center class="hintergrundfarbe5"
|align=left | '''Johr''' || '''1850''' || '''1860''' || '''1870''' || '''1880''' || '''1888''' || '''1900''' || '''1910''' || '''1920'''
|- align=center
|align=left|'''Yywohner'''|| 1190 || 1092 || 1173 || 1256 || 1174 || 1189 || 1161 || 1133
|- align=center class="hintergrundfarbe5"
|align=left | '''Johr''' || '''1930''' || '''1941''' || '''1950''' || '''1960''' || '''1970''' || '''1980''' || '''1990''' || '''2000'''
|- align=center
|align=left|'''Yywohner'''|| 1150 || 985 || 922 || 860 || 824 || 826 || 827 || 901
|}
Dr Uusländeraadail isch 2010 bi 31,7 % gläge.<ref name=" BfS 2012" />
== Religion ==
59,4 % vo dr Yywooner sin [[Reformierte Kirche|evangelisch-reformiert]], 16,4 % sin [[Römisch-katholische Kirche|römisch-katholisch]] (Stand 2000).<ref name=" BfS 2012" />
== Bolitik ==
Bi dr Nationalrootswahle 2011 het s des Ergebnis gee:<ref name=" BfS 2012" /> [[Bürgerlich-Demokratische Partei|BDP]] 0,1 %, [[Christlichdemokratische Volkspartei|CVP]] 3,2 %, [[FDP.Die Liberalen|FDP]] 18,8 %, [[Grünliberale Partei|GLP]] 6,9 %, [[Grüne Partei der Schweiz|GP]] 5,4 %, [[Sozialdemokratische Partei der Schweiz|SP]] 14,1 %, [[Schweizerische Volkspartei|SVP]] 42,2 %, Sunschtigi 0,7 %.
D Burgermaischteri vu Rougemont isch d Claire-Lise Blum Buri (Stand Merz 2014).
== Wirtschaft ==
D Arbetslosigkait isch anne 2011 bi 2,2 % gläge.<ref name=" BfS 2012" />
== Sproch un Dialäkt ==
Bi dr Volkszellig 2000 hän vu dr 901 Yywohner 73,1 % [[Französische Sprache|Franzesisch]] as Hauptsproch aagee, 16,6 % [[Deutsche Sprache|Dytsch]], 1,3 % [[Italienische Sprache|Italienisch]] un 9 % anderi Sproche.<ref name=" BfS 2012" />
Dr alt frankoprovenzalisch Patois isch wahrschyns aafangs 20. Jh. uusgstorbe. Ergebnis us dr Volkszellige vu 1990 un 2000, wu zum Dail Lyt Patois as Sproch aagchryzlet hän, gälte in dr Sprochwisseschaft as Artefakt un hän ihre Ursprung ender in statistische Fähler oder ass d Lyt unter „Patois“ ihr Regionalfranzesisch verstehn<ref>Andres Kristol: ''Que reste-t-il des dialectes gallo-romans de Suisse romande?''. In: Jean-Michel Eloy (Hg.).: Evaluer la vitalité. Variétés d’oïl et autres langues. Université de Picardie / Centre d’Etudes Picardes, Amiens 1998, S. 101–114</ref><ref>Pierre Knecht: ''Die französischsprachige Schweiz''. In: Hans Bickel, Robert Schläpfer (Hg.): ''Die viersprachige Schweiz''. Sauerländer, Aarau/Frankfurt/Salzburg 2000, S. 139–176</ref>
== Weblink ==
{{Commonscat|Rougemont, Switzerland}}
* [http://www.rougemont.ch www.rougemont.ch]
* {{HLS|2595|Rougemont (Gemeinde)|Autor=Pierre-Yves Favez}}
== Fueßnote ==
<references/>
{{Navigationsleiste Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut}}
{{Normdaten}}
[[Kategorie:Ort (Kanton Waadt)]]
h7dogvja93ey42ou9hfvppb6fo5a7js
André Nisslé
0
52269
1018324
994667
2022-08-27T09:06:20Z
192.116.190.74
wikitext
text/x-wiki
{{Dialekt|Elsässisch|Elsassisch|Elsassisch}}
[[Datei:Wärterbüach AndréNisslé 2012.jpg|mini|Wärterbüach vum André Nisslé]]
Dr '''André Nisslé''' (* [[26. September]] [[1936]] z'[[Mülhausen (Elsass)|Mehlhüsa]]; † [[23. November]] [[2015]] z [[Pfastatt|Pfàscht]]) esch e [[Elsass|elsässischer]] Sprochaktivischt gsìì. Ar esch maischtens bekànnt gsì fer 's grossa elsassischa Wärterbüach wo-n-'r ärställt hàt. Üsserdam esch'r sehr aktiv gsì en dr Unterstetzung vum [[Elsässisch|elsassischa Dialäkt]]: ar hàt fenfazwànzig Johr [[Elsässisches Volkstheater|Elsasser Theàter]] gspelt un ar hàt zeh johr a Elsassersandung uff samtliga fräija Regionàlradio animiart.<ref>[[Spezial:Permanenter Link/208536|Benutzersitta vum André Nisslé uf dr Wikipedia (Juni 2009)]]</ref>
Ar hàt 's „Verain fer's Cültürälla Ärbgüat vum Elsàss“ grenda<ref name=NIS1>{{Internetquelle| url= https://web.archive.org/web/20160323081349/http://culture.alsace.pagesperso-orange.fr/|titel=Association Culture et Patrimoine d'Alsace / Verain fer's Cültürälla Ärbgüat vum Elsàss |zugriff=01.08.2018}}</ref>, wo-n-'r z'Mehlhüsa elsassischa Unterrechta ga hàt.
== Wark ==
Ar hàt sina aigena elsassischa Schribàrt äntweckelt, mìt dr Bàsis vu dr Àrwet vum Albert Hudlett<ref>[http://www.elsassisch.eu/culture.alsace.pagesperso-orange.archive/ecriture.htm Schribàrt (Àrchiv vum ehmàliga Websitt vum „Verain fer's Cültürälla Ärbgüat vum Elsàss“)]</ref>, un ar hàt Biacher noh dara Schribàrt gschrewa:
* D'Lerhtschtuwa - '''Dictionnaire français-alsacien''' - '''Wärterbüach elsassisch franzesch''' bi de Association Culture et Patrimoine d'Alsace<ref> {{Literatur|Titel=Dictionnaire français-alsacien| Hrsg=JM EDITIONS| Datum=Àuigscht 2012 | ISBN =978-2-36702-003-7}}</ref>
* D'Lerhtschtuwa - '''La grammaire alsacienne''' - '''S'Elsassischa Wortlehrbiachla''' bi de Association Culture et Patrimoine d'Alsace<ref>{{Literatur|Titel=La grammaire alsacienne| Hrsg=JM EDITIONS |Datum= März 2013 |ISBN =978-2-36702-017-4}}</ref>
As gett oi a Version vu dam Wärterbüach uf em Enternet.<ref>[https://web.archive.org/web/20161129173842/http://culture.alsace.pagesperso-orange.fr/dictionnaire_alsacien.htm Nätzsitta vum Wärterbüach, uf em Websitt vum „Verain fer's Cültürälla Ärbgüat vum Elsàss“ (Archive)]</ref>
Dr André Nisslé hàt sech àls Gegner vu dr [[Orthal]]-Schribàrt gställt, wo nawesbi äntweckelt worra esch, dänn ar hàt 's Orthal-Prinzip vu dr Verwàndschàft met em [[Deutsche_Sprache|Hochditscha]] züe kompliziart gfunda.
== Verbendung zu Üssersitta ==
* {{Internetquelle|url=http://archives.lalsace.info/pdf/2012/2012.1005/39-85504948515053535551555151565310368.pdf | |sprache=fr |titel=Parution Le dictionnaire d’alsacien d’André Nisslé |zugriff=31.07.2018}} ('S Wärterbüach, en dr Zittung „L'ALSACE“)
* {{Internetquelle|url=https://www.dailymotion.com/video/xuktng|titel=Alsace: Robert Nisslé, créateur d'un dictionnaire franco-alsacien|zugriff=3107.2018|sprache=fr}} ( André Nisslé im Video).
== Referanz ==
<references/>
{{DEFAULTSORT:Nissle, Andre}}
[[Kategorie:Schauspiler]]
[[Kategorie:Lexikograf]]
[[Kategorie:Elsässer]]
[[Kategorie:Franzoos]]
[[Kategorie:Maa]]
ct4ox30ueg7kbzyktxb5rtyc457ii73
Vorlage:Wechselkursdaten/EZB
10
53385
1018297
1018181
2022-08-26T18:07:07Z
GiftBot
69462
Bötli: Aktualisierung
wikitext
text/x-wiki
<includeonly>{{#switch: {{{1|}}}
|STAND=2022-08-26
|USD = 1.0007
|JPY = 137.02
|BGN = 1.9558
|CZK = 24.635
|DKK = 7.4379
|GBP = 0.84590
|HUF = 410.48
|PLN = 4.7485
|RON = 4.8729
|SEK = 10.5703
|CHF = 0.9642
|ISK = 140.30
|NOK = 9.6670
|HRK = 7.5135
|RUB = 117.2010
|TRY = 18.1923
|AUD = 1.4333
|BRL = 5.1069
|CAD = 1.2944
|CNY = 6.8671
|HKD = 7.8521
|IDR = 14825.57
|ILS = 3.2537
|INR = 79.9025
|KRW = 1333.46
|MXN = 19.9240
|MYR = 4.4706
|NZD = 1.6112
|PHP = 56.109
|SGD = 1.3906
|THB = 36.035
|QUELLE=[http://www.ecb.europa.eu/stats/eurofxref/eurofxref-daily.xml EZB Euro foreign exchange reference rates]
}}</includeonly><noinclude>
Liefert den Gegenwert von 1 EUR in einer Fremdwährung. Datenquelle: http://www.ecb.int/stats/exchange/eurofxref/html/index.en.html
[[Kategorie:Vorlage:Metadaten|Wechselkursdaten/EZB]]
</noinclude>
seqffvovp4y23o943gi0kcpkdxbzc7q
Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut
0
62101
1018301
1016118
2022-08-26T19:44:21Z
D’Azur
8113
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Bezirk in der Schweiz
| WAPPEN =
| NAME = District de la Riviera-Pays-d’Enhaut
| KANTON = Waadt
| SITZ = [[Vevey]]
| BFS = 2230
| REGION-ISO = CH-VD
| FLAECHE = 282.88
| WEBSITE =
| KARTE = Karte Bezirk Riviera - Pays-d'Enhaut 2008.png
}}
Dr '''District de la Riviera-Pays-d’Enhaut''' (alemannisch ''Bezirk Riviera-Pays-d’Enhaut'') isch syt em 1. Jänner 2008 e Verwaltigsainhait vum [[Kanton Waadt]] in dr [[Schweiz|Schwyz]]. Hauptort isch [[Vevey]].
== Gmaine ==
Zum Bezirk ghere die 13 Gmaine:<br />
<small>Stand: 1. Juli 2016</small>
<div style="padding:1em 20px 1em 20px; color:#000000;text-align:left;">
{| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"
! align="center" bgcolor="#EFEFEF" | Woobe
! align="left" bgcolor="#EFEFEF" | Name vu dr Gmai
! align="center" bgcolor="#EFEFEF" | Yywohner<br /><small>({{EWD|CH-VD}})</small>
! align="center" bgcolor="#EFEFEF" | Flechi<br />in km²
|-
| align="center" | [[Datei:CHE Blonay COA.svg|35px|Blonay]]
| [[Blonay]] || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|5881}} || align="center" | 16.03
|-
| align="center" | [[Datei:Chardonne-coat of arms.svg|35px|Chardonne]]
| [[Chardonne VD|Chardonne]] || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|5882}} || align="center" | 10.30
|-
| align="center" | [[Datei:CHE Château d’Oex COA.svg|35px|Château-d'Œx]]
| [[Château-d’Œx]] || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|5841}} || align="center" | 113.76
|-
| align="center" | [[Datei:Corseaux-coat of arms.svg|35px|Corseaux]]
| [[Corseaux]] || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|5883}} || align="center" | 1.06
|-
| align="center" | [[Datei:Corsier-sur-Vevey-coat of arms.svg|35px|Corsier-sur-Vevey]]
| [[Corsier-sur-Vevey]] || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|5884}} || align="center" | 6.74
|-
| align="center" | [[Datei:Jongny-coat of arms.svg|35px|Jongny]]
| [[Jongny]] || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|5885}} || align="center" | 2.16
|-
| align="center" | [[Datei:CHE Montreux COA.svg|35px|Montreux]]
| [[Montreux]] || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|5886}} || align="center" | 33.40
|-
| align="center" | [[Datei:CHE Rossinière COA.svg|35px|Rossinière]]
| [[Rossinière]] || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|5842}} || align="center" | 23.34
|-
| align="center" | [[Datei:CHE Rougemont COA.svg|35px|Rougemont]]
| [[Rougemont VD|Rougemont]] || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|5843}} || align="center" | 48.56
|-
| align="center" | [[Datei:Saint-Legier-La Chiesaz-coat of arms.svg|35px|Saint-Légier-La Chiésaz]]
| [[Saint-Légier-La Chiésaz]] || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|5888}} || align="center" | 15.12
|-
| align="center" | [[Datei:La Tour-de-Peilz-coat of arms.svg|35px|La Tour-de-Peilz]]
| [[La Tour-de-Peilz]] || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|5889}} || align="center" | 3.29
|-
| align="center" | [[Datei:Vevey-coat of arms.svg|35px|Vevey]]
| '''[[Vevey]]''' || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|5890}} || align="center" | 2.39
|-
| align="center" | [[Datei:Veytaux-coat of arms.svg|35px|Veytaux]]
| [[Veytaux]] || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|5891}} || align="center" | 6.73
|- style="background-color:#EFEFEF;"
| || '''Total''' (13) || align="center" | {{EWZ CH|CH-VD|B2230}} || align="center" | 282.88
|}
</div>
== Fueßnote ==
<references/>
{{Navigationsleiste Bezirke des Kantons Waadt}}
[[Kategorie:Bezirk im Kanton Waadt|Riviera-Pays-d’Enhaut]]
nrxpv1po3os4z78u1tb6qu5r0qgjhi7
Volkswagen AG
0
63132
1018296
1018275
2022-08-26T17:32:46Z
122telorens
93101
/* Iberblick */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Unternehmen
| Name = Volkswagen Aktiengesellschaft
| Logo = [[Datei:VWAG-Logo.svg|200px|Logo vu dr Volkswagen AG]]
| Unternehmensform = Aktiegsellschaft
| ISIN = DE0007664005 (Stammaktie)<br /> DE0007664039 (Vorzugsaktie)
| Gründungsdatum = 28. Mai 1937
| Sitz = [[Wolfsburg]], [[Deutschland|Dytschland]]
| Leitung = Matthias Müller,<br />Vorstandsvorsitzer<br />Hans Dieter Pötsch, Ufsichtsrotsvorsitzer
| Mitarbeiterzahl = 610.076 <small>(2015)</small><ref name="GB_2015">[http://www.volkswagenag.com/content/vwcorp/info_center/de/publications/2016/04/Y_2015_d.bin.html/binarystorageitem/file/Y_2015_d.pdf Volkswagen Geschäftsbericht 2015] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.volkswagenag.com/content/vwcorp/info_center/de/publications/2016/04/Y_2015_d.bin.html/binarystorageitem/file/Y_2015_d.pdf |wayback=20160821071627}}</ref>
| Umsatz = 213,3 Mrd. [[Euro|EUR]] <small>(2015)</small><ref name="GB_2015" />
| Branche = Automobil, Finanz- un Logischtikdienschtlaischtige
| Homepage = volkswagenag.com
}}
D '''Volkswagen Aktiengesellschaft''' (abgchirzt '''VW AG''') mit Sitz z [[Wolfsburg]] isch e [[Deutschland|dytsche]] [[Automobil]]härsteller.
== Iberblick ==
Volkswagen isch dr grescht europäisch Automobilhärsteller un haltet wältwyt zäme mit [[Toyota]] un [[General Motors]] d Spitzeblätz.<ref>{{Internetquelle |titel=Archivierte Kopie |url=http://www.oica.net/wp-content/uploads//ranking-2013s-2.pdf |zugriff=2017-01-11 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20160405033839/http://www.oica.net/wp-content/uploads//ranking-2013s-2.pdf |archiv-datum=2016-04-05 }}</ref> S Unternäm isch am 28. Mai 1937 as ''Gesellschaft zur Vorbereitung des Volkswagens mbH'' grindet wore un isch zäntrak gsii fir d Grindig vu dr Stadt Wolfsburg. D VW AG agiert as Muetergsellschaft vu dr Fahrzyygmarke [[Volkswagen]] Pkw, [[Audi]], [[Seat]] un [[Škoda Auto|Škoda]] un au vu dr Premiummarke [[Bentley]], [[Bugatti Automobiles|Bugatti]], [[Ducati]] (Motorreder), [[Lamborghini]] un [[Porsche]].<ref>{{Internetquelle |url=http://www.volkswagenag.com/vwag/vwcorp/content/de/brands_and_products.html |titel=Die Modellpalette des Volkswagen Konzerns – Ein Überblick und Links zu den internationalen Websites der Marken |zugriff=2011-06-15 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110702051532/http://www.volkswagenag.com/vwag/vwcorp/content/de/brands_and_products.html |archiv-datum=2011-07-02}}</ref> Anne 2007 bis 2011 het dr Konzärn au sy Nutzfahrzyygsparte (Lkw un Bus) mit dr Marke Volkswagen Nutzfahrzeuge um d Unternäme [[MAN]] un [[Scania]] uusgwytet.
S operativ Gschäft vu dr VW AG glideret si in d drei induschtriäll Segmänt Pkw un lychti Nutzfahrzyyg, Lkw un Omnibus un Power Engineering (Großdyselmotore, Turbomaschine, Spezialgedrib, Komponänte vu dr Aadribstächnik un Priefsischtem). Im Segmänt Finanzdienschtlaischtige sin d Händler- un Chundefinanzierig, s Leasing, d Versicherige un s Flottegschäft zämegfasst.
== 2017–heute: Fokus auf Elektrofahrzeuge ==
Im Jahr 2017 kündigte Volkswagen Pläne an, sich stark auf Elektrofahrzeuge (EV) zu konzentrieren, mit dem Ziel, bis 2025 mindestens 30 EV-Modelle auf den Markt zu bringen und 20 bis 25 Prozent ihres gesamten jährlichen Verkaufsvolumens (2-3 Millionen ) bestehen aus Elektrofahrzeugen.[49] Im September erklärte Volkswagen-Chef Matthias Müller, das Unternehmen strebe an, bis 2030 elektrische Versionen aller seiner Fahrzeugmodelle zu haben, zu einem Preis von 20 Milliarden Euro und 50 Milliarden Euro für den Kauf von Batterien.[50] Am 6. März 2017 präsentierte Volkswagen auf dem Genfer Autosalon seinen Prototypen für ein vollautonomes Auto, Sedric.[51]
Volkswagen kehrte 2018 in den Motorsport zurück und präsentierte seinen vollelektrischen I.D. R. Romain Dumas stellte beim Pikes Peak International Hill Climb mit knapp acht Minuten im I.D. R.[52]
Im September 2018 gab Volkswagen bekannt, die Produktion des Käfers (A5) im Jahr 2019 einzustellen.[53] Ebenfalls im September 2018 gab Volkswagen seine 100-Millionen-Dollar-Investition in das im Silicon Valley ansässige Festkörperbatterie-Startup QuantumScape bekannt, wodurch es zum größten Automobilinvestor des Startups wurde und in dessen Vorstand vertreten war.[54]
Im Februar 2019 kündigte Volkswagen an, eine Jetta-Submarke der Einstiegsklasse in China einzuführen, die sich an junge Käufer richtet. Im Juli 2019 wurden drei Modelle angekündigt, eine Limousine und zwei SUVs,[55] die alle drei im Rahmen des Joint Ventures von Volkswagen mit FAW in China hergestellt werden.[56]
Im September 2019 stellte Volkswagen auf der IAA in Frankfurt offiziell ein aufgefrischtes Logo (eine dünnere, zweidimensionale Version des vorherigen Logos) und ein neues akustisches Branding vor, das das neu eingeführte Elektro[https://towingservices.us/north-dakota fahrzeug] ID.3 begleiten wird. Volkswagen erklärte, der ID.3 sei der Beginn einer „neuen Ära“ des Unternehmens.[57]
Im September 2019 kündigte Volkswagen zudem ein Programm an, mit dem alte Käfer-Modelle auf Elektroantrieb umgerüstet werden können. Die Elektromotor- und Batterie-Updates werden in Partnerschaft mit dem deutschen Unternehmen eClassics durchgeführt.[58] Die zur Nachrüstung verwendeten elektrischen Komponenten basieren auf denen des e-up! Modell.
Im November 2020 gab Volkswagen bekannt, dass es in dem Versuch, der weltweit größte Autohersteller im grünen Zeitalter zu bleiben, seine Investitionen in elektrische und selbstfahrende Autos in den nächsten fünf Jahren auf 86 Milliarden US-Dollar erhöht hat.[59]
Im Januar 2021 gab Volkswagen bekannt, dass seine Verkäufe im Jahr 2020 in China um 9,9 %, in Westeuropa um 23,4 % und in Nordamerika um 17,1 % zurückgegangen sind.[60]
Im März 2021 kündigte Volkswagen an, die Entwicklung neuer Verbrennungsmotoren einzustellen, obwohl es bestehende Motoren weiter optimieren würde, um strengere Emissionsvorschriften einzuhalten. [61] [Bessere Quelle erforderlich] Außerdem kündigte das Unternehmen an, den Namen der amerikanischen Division zu ändern zu "Voltswagen", mit Hilfe von Johannes Leonardo, bevor er den Wechsel als Schwindel entlarvte. In einem Tweet sagte das Unternehmen, der Stunt habe „die ganze Welt zum Summen gebracht“. Einige Nachrichtenquellen hielten die Ankündigung jedoch für real, darunter die Associated Press, deren Schlagzeile über die Täuschung lautete: "Volkswagen wurde erneut beim Lügen erwischt, diesmal wegen der Namensänderung."[62]
== Literatur ==
* Hedwig Richter, Ralf Richter: ''Die Gastarbeiter-Welt. Leben zwischen Palermo und Wolfsburg''. Schöningh, 2012, ISBN 978-3-506-77373-9.
* Paul Schilperoord: ''Die wahre Geschichte des VW-Käfers. Wie die Nazis Josef Ganz die VW-Patente stahlen''. Huber, Wien u. a. 2011, ISBN 978-3-7193-1565-8.
* Martin Posth: ''1000 Days in Shanghai.'' Singapore 2008, ISBN 978-0-470-82388-0.
* Manfred Grieger, Ulrike Gutzmann, Dirk Schlinkert (Hrsg.): ''Volkswagen Chronik'' (= ''Historische Notate''. Band 7). 2. Auflage. Wolfsburg 2005, ISBN 3-935112-10-6.
* Markus Lupa: ''Das Werk der Briten. Volkswagenwerk und Besatzungsmacht 1945–1949'' (= ''Historische Notate''. Band 2). 2. Auflage. Wolfsburg 2005, ISBN 3-935112-00-9.
* Hans-Joachim Selenz: ''Schwarzbuch VW.'' Frankfurt 2005, ISBN 3-8218-5612-2.
* Ralf Richter: ''Ivan Hirst. Britischer Offizier und Manager des Volkswagenaufbaus''. Volkswagen AG, Wolfsburg 2003, ISBN 3-935112-12-2.
* Hans Mommsen, Manfred Grieger: ''Das Volkswagenwerk und seine Arbeiter im Dritten Reich.'' Econ-Verlag, Düsseldorf 1996, ISBN 3-430-16785-X.
* Volkmar Köhler: ''Die Volkswagenwerke in Wolfsburg und Hannover'' (= ''Kleine Kunstführer für Niedersachsen''. Heft 20). Göttingen 1958.
== Weblink ==
{{Commonscat|Volkswagen Group}}
* [http://www.volkswagenag.com/ Websyte vu dr Volkswagen AG]
== Fueßnote ==
<references />
{{Normdaten}}
{{Übersetzungshinweis|1 = de|2 = Volkswagen_AG|3 =dütsch|4 = 161024609}}
[[Kategorie:Autimobilhersteller]]
[[Kategorie:Unternähme (Dütschland)]]
ny7bpb3zj6qpz43hkgoncrupsjj8gfa
1018299
1018296
2022-08-26T19:20:08Z
Holder
491
Rückgängig gmacht zur letschte Änderig vo Holder
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Unternehmen
| Name = Volkswagen Aktiengesellschaft
| Logo = [[Datei:VWAG-Logo.svg|200px|Logo vu dr Volkswagen AG]]
| Unternehmensform = Aktiegsellschaft
| ISIN = DE0007664005 (Stammaktie)<br /> DE0007664039 (Vorzugsaktie)
| Gründungsdatum = 28. Mai 1937
| Sitz = [[Wolfsburg]], [[Deutschland|Dytschland]]
| Leitung = Matthias Müller,<br />Vorstandsvorsitzer<br />Hans Dieter Pötsch, Ufsichtsrotsvorsitzer
| Mitarbeiterzahl = 610.076 <small>(2015)</small><ref name="GB_2015">[http://www.volkswagenag.com/content/vwcorp/info_center/de/publications/2016/04/Y_2015_d.bin.html/binarystorageitem/file/Y_2015_d.pdf Volkswagen Geschäftsbericht 2015] {{Webarchiv|text=Archivlink |url=http://www.volkswagenag.com/content/vwcorp/info_center/de/publications/2016/04/Y_2015_d.bin.html/binarystorageitem/file/Y_2015_d.pdf |wayback=20160821071627}}</ref>
| Umsatz = 213,3 Mrd. [[Euro|EUR]] <small>(2015)</small><ref name="GB_2015" />
| Branche = Automobil, Finanz- un Logischtikdienschtlaischtige
| Homepage = volkswagenag.com
}}
D '''Volkswagen Aktiengesellschaft''' (abgchirzt '''VW AG''') mit Sitz z [[Wolfsburg]] isch e [[Deutschland|dytsche]] [[Automobil]]härsteller.
== Iberblick ==
Volkswagen isch dr grescht europäisch Automobilhärsteller un haltet wältwyt zäme mit [[Toyota]] un [[General Motors]] d Spitzeblätz.<ref>{{Internetquelle |titel=Archivierte Kopie |url=http://www.oica.net/wp-content/uploads//ranking-2013s-2.pdf |zugriff=2017-01-11 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20160405033839/http://www.oica.net/wp-content/uploads//ranking-2013s-2.pdf |archiv-datum=2016-04-05 }}</ref> S Unternäm isch am 28. Mai 1937 as ''Gesellschaft zur Vorbereitung des Volkswagens mbH'' grindet wore un isch zäntrak gsii fir d Grindig vu dr Stadt Wolfsburg. D VW AG agiert as Muetergsellschaft vu dr Fahrzyygmarke [[Volkswagen]] Pkw, [[Audi]], [[Seat]] un [[Škoda Auto|Škoda]] un au vu dr Premiummarke [[Bentley]], [[Bugatti Automobiles|Bugatti]], [[Ducati]] (Motorreder), [[Lamborghini]] un [[Porsche]].<ref>{{Internetquelle |url=http://www.volkswagenag.com/vwag/vwcorp/content/de/brands_and_products.html |titel=Die Modellpalette des Volkswagen Konzerns – Ein Überblick und Links zu den internationalen Websites der Marken |zugriff=2011-06-15 |archiv-url=https://web.archive.org/web/20110702051532/http://www.volkswagenag.com/vwag/vwcorp/content/de/brands_and_products.html |archiv-datum=2011-07-02}}</ref> Anne 2007 bis 2011 het dr Konzärn au sy Nutzfahrzyygsparte (Lkw un Bus) mit dr Marke Volkswagen Nutzfahrzeuge um d Unternäme [[MAN]] un [[Scania]] uusgwytet.
S operativ Gschäft vu dr VW AG glideret si in d drei induschtriäll Segmänt Pkw un lychti Nutzfahrzyyg, Lkw un Omnibus un Power Engineering (Großdyselmotore, Turbomaschine, Spezialgedrib, Komponänte vu dr Aadribstächnik un Priefsischtem). Im Segmänt Finanzdienschtlaischtige sin d Händler- un Chundefinanzierig, s Leasing, d Versicherige un s Flottegschäft zämegfasst.
== Literatur ==
* Hedwig Richter, Ralf Richter: ''Die Gastarbeiter-Welt. Leben zwischen Palermo und Wolfsburg''. Schöningh, 2012, ISBN 978-3-506-77373-9.
* Paul Schilperoord: ''Die wahre Geschichte des VW-Käfers. Wie die Nazis Josef Ganz die VW-Patente stahlen''. Huber, Wien u. a. 2011, ISBN 978-3-7193-1565-8.
* Martin Posth: ''1000 Days in Shanghai.'' Singapore 2008, ISBN 978-0-470-82388-0.
* Manfred Grieger, Ulrike Gutzmann, Dirk Schlinkert (Hrsg.): ''Volkswagen Chronik'' (= ''Historische Notate''. Band 7). 2. Auflage. Wolfsburg 2005, ISBN 3-935112-10-6.
* Markus Lupa: ''Das Werk der Briten. Volkswagenwerk und Besatzungsmacht 1945–1949'' (= ''Historische Notate''. Band 2). 2. Auflage. Wolfsburg 2005, ISBN 3-935112-00-9.
* Hans-Joachim Selenz: ''Schwarzbuch VW.'' Frankfurt 2005, ISBN 3-8218-5612-2.
* Ralf Richter: ''Ivan Hirst. Britischer Offizier und Manager des Volkswagenaufbaus''. Volkswagen AG, Wolfsburg 2003, ISBN 3-935112-12-2.
* Hans Mommsen, Manfred Grieger: ''Das Volkswagenwerk und seine Arbeiter im Dritten Reich.'' Econ-Verlag, Düsseldorf 1996, ISBN 3-430-16785-X.
* Volkmar Köhler: ''Die Volkswagenwerke in Wolfsburg und Hannover'' (= ''Kleine Kunstführer für Niedersachsen''. Heft 20). Göttingen 1958.
== Weblink ==
{{Commonscat|Volkswagen Group}}
* [http://www.volkswagenag.com/ Websyte vu dr Volkswagen AG]
== Fueßnote ==
<references />
{{Normdaten}}
{{Übersetzungshinweis|1 = de|2 = Volkswagen_AG|3 =dütsch|4 = 161024609}}
[[Kategorie:Autimobilhersteller]]
[[Kategorie:Unternähme (Dütschland)]]
7afjt7qk7n1sqsuhnbp3ihx0hogtrjl
Stefan Sonderegger
0
69165
1018282
993209
2022-08-26T12:34:23Z
Freigut
8945
/* Forschig */ eener, wil si zimli äigewilig isch.
wikitext
text/x-wiki
Dr '''Stefan Sonderegger''' (* [[28. Juni]] [[1927]] z [[Herisau]]; [[Bürgerort|haimetberächtigt]] z [[Heiden AR|Hääde]]; † [[7. Dezember|7. Dezämber]] [[2017]]<ref>[[Neue Zürcher Zeitung|NZZ]]; 9. Dezämber 2017, S. 20; d Todesaazaig vum {{Webarchiv|url=https://www.todesanzeigenportal.ch/?9UAo619tQ6N2zr |wayback=20171210015505 |text=''Stefan Sonderegger'' |archiv-bot=2020-03-09 18:01:08 InternetArchiveBot }}</ref>) isch e [[Schweiz|Schwyzer]] [[Sprachwissenschaft|Sprochwisseschafter]] un [[Namenforschung|Nameforscher]] gsii. Är isch ordelige Brofässer fir germanischi [[Philologie|Filology]] an dr [[Universität Zürich|Universitet Züri]] gsii.
== Lääbe ==
Dr Stefan Sonderegger isch e Suhn vum Albin Sonderegger, eme Stickereifabrikant, un dr Frieda geb. Weiss gsii. Är isch uf d Kantonsschuel St. Galle gange un het derno germanischi Filology an dr Universitete Züri un Uppsala studiert. Anne 1955 het er in dr Fächer Gschicht vu dr dytsche Sproch un Literatur, Verglychendi Gschicht vu dr germanische Sproche un Historischi Hilfswisseschafte (Paleografy un Diplomatik) mit ere Dissertation iber ''Die Orts- und Flurnamen des Landes Appenzell'' promoviert.
1961 isch er zum usserorderlige, 1964 zum ordelige Brofässer fir germanischi Filology beruefe wore. Anne het er e Gaschtbrofässur an dr University of Michigan z Ann Arbor (USA) iberchuu. Bis zue syre Emeritierig anne 1994 het er an dr Universitet Züri glehrt. Vu 1980 bis 1982 isch er Dekan vu dr Filosofische Fakultet I gsii un vu 1973 bis 1984 Forschigsrot vum [[Schweizerischer Nationalfonds|Schwyzerische Nationalfonds zur Ferderig vu dr wisseschaftlige Forschig]]. D Hauptbiet vu syre Forschig sin [[Deutsche Sprachgeschichte|dytschi Sprochgschicht]], vor allem s [[Althochdeutsch|Althochdytsch]] z St. Galle, un d Namekund gsii, derzue au di germanistisch (inkl. schwyzerdytsch) Wisseschaftsgschicht.
Dr Sonderegger isch zwaimol ghyrote gsii, mit dr Irène Elisabetha Kummer un mit dr Ruth Ritter.
Ab 1960 isch er Generalstabsoffizier vu dr [[Schweizer Armee|Schwyzer Armee]] gsii, ab 1973 Oberscht, ab 1982 Brigadier un Schef vum Druppeinformationsdienscht.
== Forschig ==
Em Sonderegger syni wichtigschte Byträäg zur Wüsseschaft sind die über s Althoochtüütsch. Er hät as Eerschte di soginannte Voorakt – das sind Notize, wo d Schryber gmachet händ – vo de Sanggaler Uurkunden us em 8. Jaahrundert undersuecht und hät chöne zäige, das die imene quasi «Gibruuchsalthoochtüütsch» gschribe sind, wo vil nööcher bi de gredte Spraach staat weder s «räin» Althoochtüütsch, wo dän i den Uurkunde sälber und i de Literatuur z finden isch und mer us de Handbüecher und Gramatike gchänt.<ref>''Zeitschrift für Mundartforschung'' 28 (1961), S. 251–286.</ref> Er hät dän au na anderi althoochtüütschi und spööter mittelhoochtüütschi Quälen uf Refläx vo de gredte Spraach abgschlopfet.<ref>Zum Byspil i ''Frühmittelalterliche Studien'' 5 (1971), S. 176–192.</ref> Dezue ane hät er für di renomiert Sammlig Göschen au en ganze Band über di althoochtüütsch Spraach und Literatuur gschribe.<ref>S eerscht Maal usechoo 1974, «Sammlung Göschen», Nr. 8005.</ref> Bunders nööch isch em de [[Notker Labeo|Nootgeer de Tüütsch]] gstande, wo s [[Altalemannisch|Altalemanisch]] literatuurfëëig gmachet hät; dëm sym Schaffe hät er e ganzi Räien Uufsätz gwidmet.
En nöie Wääg gwise hät er au i de Nameforschig. Sys appezälisch Oorts- und Fluernamebuech<ref>Usechoo 1958 as ''Beitrag zur schweizerdeutschen Mundartforschung,'' Band VIII.</ref> isch wäge synere Gnauigkäit de Maassstaab woorde für ali Namebüecher, wo spööter usechoo sind. S Bsundrig a dëm Buech isch au gsy, das er die Fluernäme nöd nu dokumäntiert und erchlëërt hät, näi, er hät au probiert, mit dëne d Sidligsgschicht vom Land Appezäll naazzäichne. De Sonderegger hät tank dëm Opus as de Doyen vo de Schwyzer Nameforschig ggulte. Am Zürcher Namebuech, wo-n-er vom Bruno Boesch übernaa hät, hät er aber weniger Inträssi zäiget – s hät nu uf chlynem Füür wytergchöcherlet und isch eerscht i de letschte Jaar vo synere Naachfolgeri uf em Leerstuel, der [[Elvira Glaser]], zäme mit em [[Martin Hannes Graf|Martin Graf]] wider uufgnaa woorde. Au de gërmanistisch Täil vom Sanggaller Namebuech, wo-n-er sälber mit em Romanischt [[Gerold Hilty]] uufzoge hät, isch nöd vom Fläck choo, und eerscht vil spööter händ der [[Eugen Nyffenegger]] und d Elvira Glaser mit dëm Namebuech wider nöi aagfange. Und d Räie ''Studia Onomastica Helvetica,'' wo-n-er der eerscht Band von ere 1983 useggëë hät, häts nu uf zwee Bänd praacht.
Au i de tüütsche Spraachgschicht hät er mit eme nöie Buech welen uustrampeti Wääg verlaa.<ref>''Grundzüge deutscher Sprachgeschichte,'' 1979.</ref> Statt die i de klassische chronoloogische Räiefolg naazäichne, hät er wele dëren iri Äinzelaschpäkt sischtemaatisch aagaa. Tipisch für das Buech sind au die vile, vile graafischen Übersichte. Die Spraachgschicht isch aber i de Wüsseschaftswält nöd eso richtig guet aachoo. De zwäit Band, wo s um s Verheltnis und d Gschicht vo Mundaart, Schrybspraach und Schriftspraach hett sele gaa, isch dän ämel nümen usechoo.
Wichtig gsy isch em d Gschicht vo de Gërmanischtik as Ganzer und vo der Alemanischtik im Bsundere. I dëm Zämehang hät er zum äinte groossi Übersichtsartikel gschribe, öppen über di alemanisch Mundartforschig,<ref>Usechoo 1968 i de Fäschtschrift für de Walther Mitzka.</ref> zum anderen aber au über Äinzelpërsoone wie d [[Brüder Grimm|Grimm-Brüedere]], de [[Johann Peter Hebel]] und der [[Andreas Heusler (Germanist)|Andreas Hüüsler]].
Andersch, as i gwüsse Naarüeff bhauptet woorden isch, hät de Sonderegger (im Gägesatz zu sym Vorgänger uf em Leerstuel, em [[Rudolf Hotzenköcherle|Ruedolf Hotzeköherli]], und synere Naachfolgeri, der Elvira Glaser) nu wenig über s [[Schweizerdeutsch|Schwyzertüütsch]] gforschet. Syni beede wichtigschte Byträäg i dëm Gibiet sind e bibliograafischs Handbuech über di schwyzertüütsch Mundaartforschig von 1800 bis 1959<ref>Usechoo 1962 as ''Beitrag zur schweizerdeutschen Mundartforschung,'' Band XII.</ref> und de grooss Übersichtsartikel über ''Die Entwicklung des Verhältnisses von Standardsprache und Mundarten in der deutschen Schweiz'' vo 1984<ref>Usechoo 1985 im HSK-Band ''Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung''. I dëm Uufsatz fëëlt uusgrächnet e Daarstelig vo der «Äidgnössische Landspraach», de Kanzleispraach vo de Tüütschschwyz im 15. und 16. Jarhundert. Das Loch füllt dänn de [[Walter Haas]] i sym Uufsatz ''Die deutschsprachige Schweiz,'' i: [[Hans Bickel]], [[Robert Schläpfer]] (Usegäber): ''Die viersprachige Schweiz,'' 2., nöibiarbäiteti Uuflaag, Sauerländer, Aarau 2000 (Reihe Sprachlandschaft 25), S. 57–138.</ref>. D Räie ''Studia Linguistica Alemannica. Forschungen zum alemannischen Sprachraum,'' wo-n-er im Aaschluss a di groosse Räie ''Beiträge zur Schweizerdeutschen Grammatik'' vom [[Albert Bachmann (Philologe)|Albert Baachme]] und ''Beiträge zur schweizerdeutschen Mundartforschung'' vom Ruedolf Hotzeköherli ggründet hät, isch aber scho nach wenige Bänd wider ygschlaaffe.
Alewyl wider hät er au über [[Kanton Appenzell|Appezälischs und d Appezäler]] gschribe – syni Häimet.<ref>Zum Äxämpel ''Appenzeller Sein und Bleiben,'' 1973 und drei wyteri Uuflaage.</ref>
Ales i alem isch de Sonderegger en Filoloog gsy, «wie s im Buech staat». Er hät e risigi Biblioteek und e groosses Wüsse gha und hät am liebschte für sich sälber gschaffet. Andersch as syni zytglyche Koleegen a der Uni oder syni Voorgänger und Naachfolger uf em Leerstuel (der Albert Baachme mit de Nöiorientierig vom ''[[Schweizerisches Idiotikon|Schwyzerischen Idiotikon]]'' und de vile schwyzertüütschen Oortsgramatike, de Ruedolf Hotzeköherli mit em ''[[Sprachatlas der deutschen Schweiz|Spraachatlas vo de tüütsche Schwyz]]'' und d Elvira Glaser mit em ''[[Syntaxatlas der deutschen Schweiz|Sintaxatlas vo de tüütsche Schwyz]]'') hät er ekäi groossi Projäkt a sym Leerstuel uufzoge.
== Uuszaichnige ==
* 1977 Brieder-Grimm-Bryys vu dr Philipps-Universitet Marburg, fir Laischtige uf dr Forschigsbiet vu dr [[Brüder Grimm|Brieder Jacob un Wilhelm Grimm]], vor allem dr Sproch- un Literaturwisseschafte, dr Volkskund, Rächtsgschicht un dr Gschichtswisseschaft.
* 1983 Ehredokter. Litt. D. h. c. vu dr University of Dublin, Trinity College
* 1986 [[Oberrheinischer Kulturpreis|Oberrhynische Kulturbryys]] vu dr Goethestiftig Basel
* 1989 Ehredokter. Fil. dr. h. c., Universitet Uppsala
* 1990 Uusländisch Mitglid vum Kungliga Humanistiska Vetenskaps-Samfundet i Uppsala
* 1992 Mitglid vu dr Sprochwisseschaftlige Kommission vu dr Sächsische Akademy vu dr Wisseschafte z Leipzig
* 1994 Offizier vum Orde vu Oranien-Nassau
* 1994 Korrespondierend Mitglid vum Institute of Germanic Studies, University of London
== Wärch ==
'''Publikatione (Uuswahl)'''
* [https://www.e-helvetica.nb.admin.ch/directAccess?callnumber=nbdig-65111 ''Die Orts- und Flurnamen des Landes Appenzell.'' Bd. I: ''Grammatische Darstellung.''] Huber & Co., Frauenfeld 1958 (Beiträge zur schweizerdeutschen Mundartforschung 7).
* [https://www.e-helvetica.nb.admin.ch/directAccess?callnumber=nbdig-65159 ''Die schweizerdeutsche Mundartforschung 1800–1959. Bibliographisches Handbuch mit Inhaltsangaben'']. Mit einem Geleitwort von Rudolf Hotzenköcherle. Huber & Co., Frauenfeld 1962 (Beiträge zur schweizerdeutschen Mundartforschung 12).
* ''Althochdeutsch in St. Gallen. Ergebnisse und Probleme der althochdeutschen Sprachüberlieferung in St. Gallen vom 8. bis ins 12. Jahrhundert.'' Ostschweizer Druck und Verlag/Jan Thorbecke Verlag, St. Gallen/Sigmaringen 1972 (Bibliotheca Sangallensis 6).
* ''Althochdeutsche Sprache und Literatur.'' 1. Auflage: 1974 (Sammlung Göschen 8005). 3., durchgesehene und wesentlich erweiterte Auflage: De Gruyter, Berlin 2003 (De Gruyter Studienbuch).
* ''Grundzüge deutscher Sprachgeschichte. Diachronie des Sprachsystems.'' Bd. I. ''Einführung. Genealogie. Konstanten.'' De Gruyter, Berlin/New York 1979.
* ''Germanica selecta. Ausgewählte Schriften zur germanischen und deutschen Philologie.'' Zum 75. Geburtstag des Autors hrsg. von [[Harald Burger]] und [[Elvira Glaser]]. [[A. Francke Verlag|Francke]], Tübingen/Basel 2002.
'''Schrifteverzeichnisse'''
* Schriftenverzeichnis Stefan Sonderegger, zusammengestellt von [[Hans-Peter Schifferle]]. In: [[Harald Burger]], [[Alois M. Haas]], [[Peter von Matt]] (Hrsg.): ''Verborum amor. Studien zur Geschichte und Kunst der deutschen Sprache. Festschrift für Stefan Sonderegger zum 65. Geburtstag.'' Walter de Gruyter, Berlin, New York 1992, S. 783–830.
* Schriftenverzeichnis Stefan Sonderegger. In: Harald Burger, Elvira Glaser (Hrsg.): ''Germanica selecta. Ausgewählte Schriften zur germanischen und deutschen Philologie. Zum 75. Geburtstag des Autors.'' A. Francke Verlag, Tübingen und Basel 2002, S. 645–653.
== Literatur ==
* Harald Burger: ''[https://www.nzz.ch/schweiz/dominierende-persoenlichkeit-mit-grossem-rhetorischem-flair-ld.1343603 Dominierende Persönlichkeit mit grossem rhetorischem Flair. Zum Tod des Altphilologen Stefan Sonderegger.]'' In: ''[[Neue Zürcher Zeitung]],'' 30. Dezember 2017, S. 16.
* {{HLS|11686|Autor=Angelo Garovi}}
* pd: ''Eine Ausstellung zum 80. Geburtstag''. (Artikel zum 80. Geburtstag von Stefan Sonderegger). St. Galler Tagblatt Online, 29. Juni 2007. [https://web.archive.org/web/20171211053508/http://www.tagblatt.ch/altdaten/tagblatt-alt/tagblattheute/hb/appenzell/tb-ap/art792,102822 Link]
== Weblink ==
* [http://opac.regesta-imperii.de/lang_de/autoren.php?name=Sonderegger%2C+Stefan+%28Philologe%29 Veröffentlichungen von Stefan Sonderegger] im RI-Opac vu dr [[Regesta imperii]]
* [http://www.srf.ch/sendungen/schnabelweid/neue-namenbuecher-aus-appenzell-und-basel-stadt Neue Namenbücher aus Appenzell und Basel-Stadt]. Schnabelweid. Mit Stefan Sonderegger. Moderation: Stefan Siegenthaler, Redaktion: Markus Gasser. Erschri Uusstrahlig: Dunschtig, 23. Januar 2014, 21:03 Uhr, Radio SRF 1.
== Fueßnote ==
<references />
{{Normdaten}}
{{SORTIERUNG:Sonderegger, Stefan}}
[[Kategorie:Sprochwüsseschaftler]]
[[Kategorie:Appezell Osseröödler]]
[[Kategorie:Schwiizer]]
[[Kategorie:Maa]]
0wglb822x2oqjt7nxkiadlytrxa9dmg
1018283
1018282
2022-08-26T12:37:50Z
Freigut
8945
/* Weblink */
wikitext
text/x-wiki
Dr '''Stefan Sonderegger''' (* [[28. Juni]] [[1927]] z [[Herisau]]; [[Bürgerort|haimetberächtigt]] z [[Heiden AR|Hääde]]; † [[7. Dezember|7. Dezämber]] [[2017]]<ref>[[Neue Zürcher Zeitung|NZZ]]; 9. Dezämber 2017, S. 20; d Todesaazaig vum {{Webarchiv|url=https://www.todesanzeigenportal.ch/?9UAo619tQ6N2zr |wayback=20171210015505 |text=''Stefan Sonderegger'' |archiv-bot=2020-03-09 18:01:08 InternetArchiveBot }}</ref>) isch e [[Schweiz|Schwyzer]] [[Sprachwissenschaft|Sprochwisseschafter]] un [[Namenforschung|Nameforscher]] gsii. Är isch ordelige Brofässer fir germanischi [[Philologie|Filology]] an dr [[Universität Zürich|Universitet Züri]] gsii.
== Lääbe ==
Dr Stefan Sonderegger isch e Suhn vum Albin Sonderegger, eme Stickereifabrikant, un dr Frieda geb. Weiss gsii. Är isch uf d Kantonsschuel St. Galle gange un het derno germanischi Filology an dr Universitete Züri un Uppsala studiert. Anne 1955 het er in dr Fächer Gschicht vu dr dytsche Sproch un Literatur, Verglychendi Gschicht vu dr germanische Sproche un Historischi Hilfswisseschafte (Paleografy un Diplomatik) mit ere Dissertation iber ''Die Orts- und Flurnamen des Landes Appenzell'' promoviert.
1961 isch er zum usserorderlige, 1964 zum ordelige Brofässer fir germanischi Filology beruefe wore. Anne het er e Gaschtbrofässur an dr University of Michigan z Ann Arbor (USA) iberchuu. Bis zue syre Emeritierig anne 1994 het er an dr Universitet Züri glehrt. Vu 1980 bis 1982 isch er Dekan vu dr Filosofische Fakultet I gsii un vu 1973 bis 1984 Forschigsrot vum [[Schweizerischer Nationalfonds|Schwyzerische Nationalfonds zur Ferderig vu dr wisseschaftlige Forschig]]. D Hauptbiet vu syre Forschig sin [[Deutsche Sprachgeschichte|dytschi Sprochgschicht]], vor allem s [[Althochdeutsch|Althochdytsch]] z St. Galle, un d Namekund gsii, derzue au di germanistisch (inkl. schwyzerdytsch) Wisseschaftsgschicht.
Dr Sonderegger isch zwaimol ghyrote gsii, mit dr Irène Elisabetha Kummer un mit dr Ruth Ritter.
Ab 1960 isch er Generalstabsoffizier vu dr [[Schweizer Armee|Schwyzer Armee]] gsii, ab 1973 Oberscht, ab 1982 Brigadier un Schef vum Druppeinformationsdienscht.
== Forschig ==
Em Sonderegger syni wichtigschte Byträäg zur Wüsseschaft sind die über s Althoochtüütsch. Er hät as Eerschte di soginannte Voorakt – das sind Notize, wo d Schryber gmachet händ – vo de Sanggaler Uurkunden us em 8. Jaahrundert undersuecht und hät chöne zäige, das die imene quasi «Gibruuchsalthoochtüütsch» gschribe sind, wo vil nööcher bi de gredte Spraach staat weder s «räin» Althoochtüütsch, wo dän i den Uurkunde sälber und i de Literatuur z finden isch und mer us de Handbüecher und Gramatike gchänt.<ref>''Zeitschrift für Mundartforschung'' 28 (1961), S. 251–286.</ref> Er hät dän au na anderi althoochtüütschi und spööter mittelhoochtüütschi Quälen uf Refläx vo de gredte Spraach abgschlopfet.<ref>Zum Byspil i ''Frühmittelalterliche Studien'' 5 (1971), S. 176–192.</ref> Dezue ane hät er für di renomiert Sammlig Göschen au en ganze Band über di althoochtüütsch Spraach und Literatuur gschribe.<ref>S eerscht Maal usechoo 1974, «Sammlung Göschen», Nr. 8005.</ref> Bunders nööch isch em de [[Notker Labeo|Nootgeer de Tüütsch]] gstande, wo s [[Altalemannisch|Altalemanisch]] literatuurfëëig gmachet hät; dëm sym Schaffe hät er e ganzi Räien Uufsätz gwidmet.
En nöie Wääg gwise hät er au i de Nameforschig. Sys appezälisch Oorts- und Fluernamebuech<ref>Usechoo 1958 as ''Beitrag zur schweizerdeutschen Mundartforschung,'' Band VIII.</ref> isch wäge synere Gnauigkäit de Maassstaab woorde für ali Namebüecher, wo spööter usechoo sind. S Bsundrig a dëm Buech isch au gsy, das er die Fluernäme nöd nu dokumäntiert und erchlëërt hät, näi, er hät au probiert, mit dëne d Sidligsgschicht vom Land Appezäll naazzäichne. De Sonderegger hät tank dëm Opus as de Doyen vo de Schwyzer Nameforschig ggulte. Am Zürcher Namebuech, wo-n-er vom Bruno Boesch übernaa hät, hät er aber weniger Inträssi zäiget – s hät nu uf chlynem Füür wytergchöcherlet und isch eerscht i de letschte Jaar vo synere Naachfolgeri uf em Leerstuel, der [[Elvira Glaser]], zäme mit em [[Martin Hannes Graf|Martin Graf]] wider uufgnaa woorde. Au de gërmanistisch Täil vom Sanggaller Namebuech, wo-n-er sälber mit em Romanischt [[Gerold Hilty]] uufzoge hät, isch nöd vom Fläck choo, und eerscht vil spööter händ der [[Eugen Nyffenegger]] und d Elvira Glaser mit dëm Namebuech wider nöi aagfange. Und d Räie ''Studia Onomastica Helvetica,'' wo-n-er der eerscht Band von ere 1983 useggëë hät, häts nu uf zwee Bänd praacht.
Au i de tüütsche Spraachgschicht hät er mit eme nöie Buech welen uustrampeti Wääg verlaa.<ref>''Grundzüge deutscher Sprachgeschichte,'' 1979.</ref> Statt die i de klassische chronoloogische Räiefolg naazäichne, hät er wele dëren iri Äinzelaschpäkt sischtemaatisch aagaa. Tipisch für das Buech sind au die vile, vile graafischen Übersichte. Die Spraachgschicht isch aber i de Wüsseschaftswält nöd eso richtig guet aachoo. De zwäit Band, wo s um s Verheltnis und d Gschicht vo Mundaart, Schrybspraach und Schriftspraach hett sele gaa, isch dän ämel nümen usechoo.
Wichtig gsy isch em d Gschicht vo de Gërmanischtik as Ganzer und vo der Alemanischtik im Bsundere. I dëm Zämehang hät er zum äinte groossi Übersichtsartikel gschribe, öppen über di alemanisch Mundartforschig,<ref>Usechoo 1968 i de Fäschtschrift für de Walther Mitzka.</ref> zum anderen aber au über Äinzelpërsoone wie d [[Brüder Grimm|Grimm-Brüedere]], de [[Johann Peter Hebel]] und der [[Andreas Heusler (Germanist)|Andreas Hüüsler]].
Andersch, as i gwüsse Naarüeff bhauptet woorden isch, hät de Sonderegger (im Gägesatz zu sym Vorgänger uf em Leerstuel, em [[Rudolf Hotzenköcherle|Ruedolf Hotzeköherli]], und synere Naachfolgeri, der Elvira Glaser) nu wenig über s [[Schweizerdeutsch|Schwyzertüütsch]] gforschet. Syni beede wichtigschte Byträäg i dëm Gibiet sind e bibliograafischs Handbuech über di schwyzertüütsch Mundaartforschig von 1800 bis 1959<ref>Usechoo 1962 as ''Beitrag zur schweizerdeutschen Mundartforschung,'' Band XII.</ref> und de grooss Übersichtsartikel über ''Die Entwicklung des Verhältnisses von Standardsprache und Mundarten in der deutschen Schweiz'' vo 1984<ref>Usechoo 1985 im HSK-Band ''Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung''. I dëm Uufsatz fëëlt uusgrächnet e Daarstelig vo der «Äidgnössische Landspraach», de Kanzleispraach vo de Tüütschschwyz im 15. und 16. Jarhundert. Das Loch füllt dänn de [[Walter Haas]] i sym Uufsatz ''Die deutschsprachige Schweiz,'' i: [[Hans Bickel]], [[Robert Schläpfer]] (Usegäber): ''Die viersprachige Schweiz,'' 2., nöibiarbäiteti Uuflaag, Sauerländer, Aarau 2000 (Reihe Sprachlandschaft 25), S. 57–138.</ref>. D Räie ''Studia Linguistica Alemannica. Forschungen zum alemannischen Sprachraum,'' wo-n-er im Aaschluss a di groosse Räie ''Beiträge zur Schweizerdeutschen Grammatik'' vom [[Albert Bachmann (Philologe)|Albert Baachme]] und ''Beiträge zur schweizerdeutschen Mundartforschung'' vom Ruedolf Hotzeköherli ggründet hät, isch aber scho nach wenige Bänd wider ygschlaaffe.
Alewyl wider hät er au über [[Kanton Appenzell|Appezälischs und d Appezäler]] gschribe – syni Häimet.<ref>Zum Äxämpel ''Appenzeller Sein und Bleiben,'' 1973 und drei wyteri Uuflaage.</ref>
Ales i alem isch de Sonderegger en Filoloog gsy, «wie s im Buech staat». Er hät e risigi Biblioteek und e groosses Wüsse gha und hät am liebschte für sich sälber gschaffet. Andersch as syni zytglyche Koleegen a der Uni oder syni Voorgänger und Naachfolger uf em Leerstuel (der Albert Baachme mit de Nöiorientierig vom ''[[Schweizerisches Idiotikon|Schwyzerischen Idiotikon]]'' und de vile schwyzertüütschen Oortsgramatike, de Ruedolf Hotzeköherli mit em ''[[Sprachatlas der deutschen Schweiz|Spraachatlas vo de tüütsche Schwyz]]'' und d Elvira Glaser mit em ''[[Syntaxatlas der deutschen Schweiz|Sintaxatlas vo de tüütsche Schwyz]]'') hät er ekäi groossi Projäkt a sym Leerstuel uufzoge.
== Uuszaichnige ==
* 1977 Brieder-Grimm-Bryys vu dr Philipps-Universitet Marburg, fir Laischtige uf dr Forschigsbiet vu dr [[Brüder Grimm|Brieder Jacob un Wilhelm Grimm]], vor allem dr Sproch- un Literaturwisseschafte, dr Volkskund, Rächtsgschicht un dr Gschichtswisseschaft.
* 1983 Ehredokter. Litt. D. h. c. vu dr University of Dublin, Trinity College
* 1986 [[Oberrheinischer Kulturpreis|Oberrhynische Kulturbryys]] vu dr Goethestiftig Basel
* 1989 Ehredokter. Fil. dr. h. c., Universitet Uppsala
* 1990 Uusländisch Mitglid vum Kungliga Humanistiska Vetenskaps-Samfundet i Uppsala
* 1992 Mitglid vu dr Sprochwisseschaftlige Kommission vu dr Sächsische Akademy vu dr Wisseschafte z Leipzig
* 1994 Offizier vum Orde vu Oranien-Nassau
* 1994 Korrespondierend Mitglid vum Institute of Germanic Studies, University of London
== Wärch ==
'''Publikatione (Uuswahl)'''
* [https://www.e-helvetica.nb.admin.ch/directAccess?callnumber=nbdig-65111 ''Die Orts- und Flurnamen des Landes Appenzell.'' Bd. I: ''Grammatische Darstellung.''] Huber & Co., Frauenfeld 1958 (Beiträge zur schweizerdeutschen Mundartforschung 7).
* [https://www.e-helvetica.nb.admin.ch/directAccess?callnumber=nbdig-65159 ''Die schweizerdeutsche Mundartforschung 1800–1959. Bibliographisches Handbuch mit Inhaltsangaben'']. Mit einem Geleitwort von Rudolf Hotzenköcherle. Huber & Co., Frauenfeld 1962 (Beiträge zur schweizerdeutschen Mundartforschung 12).
* ''Althochdeutsch in St. Gallen. Ergebnisse und Probleme der althochdeutschen Sprachüberlieferung in St. Gallen vom 8. bis ins 12. Jahrhundert.'' Ostschweizer Druck und Verlag/Jan Thorbecke Verlag, St. Gallen/Sigmaringen 1972 (Bibliotheca Sangallensis 6).
* ''Althochdeutsche Sprache und Literatur.'' 1. Auflage: 1974 (Sammlung Göschen 8005). 3., durchgesehene und wesentlich erweiterte Auflage: De Gruyter, Berlin 2003 (De Gruyter Studienbuch).
* ''Grundzüge deutscher Sprachgeschichte. Diachronie des Sprachsystems.'' Bd. I. ''Einführung. Genealogie. Konstanten.'' De Gruyter, Berlin/New York 1979.
* ''Germanica selecta. Ausgewählte Schriften zur germanischen und deutschen Philologie.'' Zum 75. Geburtstag des Autors hrsg. von [[Harald Burger]] und [[Elvira Glaser]]. [[A. Francke Verlag|Francke]], Tübingen/Basel 2002.
'''Schrifteverzeichnisse'''
* Schriftenverzeichnis Stefan Sonderegger, zusammengestellt von [[Hans-Peter Schifferle]]. In: [[Harald Burger]], [[Alois M. Haas]], [[Peter von Matt]] (Hrsg.): ''Verborum amor. Studien zur Geschichte und Kunst der deutschen Sprache. Festschrift für Stefan Sonderegger zum 65. Geburtstag.'' Walter de Gruyter, Berlin, New York 1992, S. 783–830.
* Schriftenverzeichnis Stefan Sonderegger. In: Harald Burger, Elvira Glaser (Hrsg.): ''Germanica selecta. Ausgewählte Schriften zur germanischen und deutschen Philologie. Zum 75. Geburtstag des Autors.'' A. Francke Verlag, Tübingen und Basel 2002, S. 645–653.
== Literatur ==
* Harald Burger: ''[https://www.nzz.ch/schweiz/dominierende-persoenlichkeit-mit-grossem-rhetorischem-flair-ld.1343603 Dominierende Persönlichkeit mit grossem rhetorischem Flair. Zum Tod des Altphilologen Stefan Sonderegger.]'' In: ''[[Neue Zürcher Zeitung]],'' 30. Dezember 2017, S. 16.
* {{HLS|11686|Autor=Angelo Garovi}}
* pd: ''Eine Ausstellung zum 80. Geburtstag''. (Artikel zum 80. Geburtstag von Stefan Sonderegger). St. Galler Tagblatt Online, 29. Juni 2007. [https://web.archive.org/web/20171211053508/http://www.tagblatt.ch/altdaten/tagblatt-alt/tagblattheute/hb/appenzell/tb-ap/art792,102822 Link]
== Weblink ==
* [http://opac.regesta-imperii.de/lang_de/autoren.php?name=Sonderegger%2C+Stefan+%28Philologe%29 Veröffentlichungen von Stefan Sonderegger] im RI-Opac vu dr ''Regesta imperii''
* [http://www.srf.ch/sendungen/schnabelweid/neue-namenbuecher-aus-appenzell-und-basel-stadt Neue Namenbücher aus Appenzell und Basel-Stadt]. Schnabelweid. Mit em Stefan Sonderegger. Moderation: Stefan Siegenthaler, Redaktion: [[Markus Gasser (1966)|Markus Gasser]]. Erschti Uusstrahlig: Dunschtig, 23. Januar 2014, ab de Nüüne z Oobe, uf Radio SRF 1.
== Fueßnote ==
<references />
{{Normdaten}}
{{SORTIERUNG:Sonderegger, Stefan}}
[[Kategorie:Sprochwüsseschaftler]]
[[Kategorie:Appezell Osseröödler]]
[[Kategorie:Schwiizer]]
[[Kategorie:Maa]]
5m8upfrhultv0otj9ihqufxelo5ecs2
Markus Gasser (1966)
0
76101
1018284
929467
2022-08-26T12:40:47Z
Freigut
8945
/* s Läben und d Arbet */
wikitext
text/x-wiki
Dr '''Markus Gasser''' (* [[1966]]) isch vo [[Nunningen|Nunigen]] im Kanton [[Kanton Solothurn|Soledurn]], und er läbt z [[Basel]]. Er isch e Sproochwüsseschaftler und Dialäktoloog.
== s Läben und d Arbet ==
Er het a dr [[Universität Basel|Uni Basel]] d Germanistik un d Gschicht studiert. Als chly heig er a de Lieder vom [[Mani Matter]] Bärndüütsch gleert, seit er.<ref>Balzarini, 2017.</ref> A dr Uni isch er zu dr Forschig vo de [[Flurname|Fluernääme]] choo, und so het en syni Heimetgmeind Nunige im [[Schwarzbubenland|Schwarzbuebeland]] trum bätte, d Namenslandschaft vo döört aazluege. Drno het er für syn Profässer Rolf Max Kully ane 1990 grad au bim Projäkt vom Soledurnische Namebuech chönnen afoo, und er isch Läiter vo dr Forschigsstell vom Namebuech vom [[Kanton Basel-Stadt]] gsi. Er het am Düütsche Seminaar vo dr Uni Basel underrichtet; d Schwäärpünkt vo syne Forschige sind d Dialäktology, d Wortgschicht und d Forschig über d Nääme.
Bim Schwiizer Radio isch dr Markus Gasser Literaturredakter, und me könnt en als Expärte für d [[Mundart]]. Er läitet als Nochfolger vom [[Christian Schmid]] d SRF-Mundartredakzioon – uf SRF 1 chömed jo vil Sändigen im Dialäkt – und schaffet im Radiostudio Basel für d Sproochsändig [[Schnabelweid]], won er regelmässig de Frooge über d [[Schweizerdeutsch|Düütschschwiizer Dialäkt]] nochegoot. Mit dr Redakzioon vo dr Schnabelweid brichtet er immer au über die aktuelli Mundartliteratur, nid numen i dr [[Schweiz|Schwiiz]], sondern au us Sproochregioone i anderne Länder. Und er luegt gnau druuf, wie d Mundart bim private Schrybe vo de Lüüt hüt immer wie meh wird.<ref>Philipp Zweifel: ''[https://www.bazonline.ch/kultur/fernsehen/mein-favorit-ist-fijrhuessgaenterli/story/26751654 «Mein Favorit ist Fijrhüssgänterli»]'' uf bazonline.ch, 5. Mai 2015</ref> Er beschrybt die Tendänz, ass sech i dr Sproochlandschaft gwüssi [[Regiolekt]] bsunders schyyne durezsetze.<ref>Felix Burch: ''[https://www.watson.ch/wissen/schweiz/603169663-reden-bald-alle-zueri-oder-berndeutsch-und-der-rest-verschwindet Reden bald alle nur noch Züri- oder Bärndütsch, Herr Gasser?]'' uf watson.ch, 15. Juni 2016</ref>
Ane 2010 isch e Bricht vo dr [[Riccarda Simonett]] und em [[Christian Schmutz]] über s ''Nöie Baseldüütsch Wörterbuech,'' wo dr Gasser zäme mit dr [[Annelies Häcki Buhofer]] und em [[Lorenz Hofer]] vom Dütsche Seminar zämegstelt het und wo d [[Christoph Merian Stiftig]] usegää het, inere Sändig vo dr ''Schnabelweid'' cho.<ref>[https://www.srf.ch/sendungen/schnabelweid/ein-modernes-woerterbuch-fuer-basel Ein modernes Wörterbuch für Basel] uf srf.ch</ref>
== Wäärch ==
* zäme mit em Thomas F. Schneider (Hg.): ''Die Flur- und Siedlungsnamen der Amtei Dorneck-Thierstein.''
* mit dr [[Annelies Häcki Buhofer]] und em [[Lorenz Hofer]]: ''Neues Baseldeutsch Wörterbuch. Das zeitgenössische Baseldeutsch.'' Basel 2010. ISBN 978-3-85616-502-4
* ''Das Verhalten von Toponymen im Sprachwandel. Beispiele anhand rezenter Flurnamen in der Nordwestschweiz.'' in: Eckhard Meineke, Heinrich Tiefenbach (Hg.): Mikrotoponyme. Jenaer Symposium, 1./2. Oktober 2009. Heidelberg 2011, 75-95.
* ''[https://www.srf.ch/kultur/literatur/baselbieter-schriftsteller-er-suchte-und-sammelte-die-treffenden-worte Er suchte und sammelte die treffenden Worte.]'' [übere Baselbieter Autor Markus Ramseier, wo s Baselbieter Orts- und Fluernamebuech gläitet het] uf srf.ch
* ''[https://www.srf.ch/kultur/literatur/witzige-dialektwoerter-diese-wunderbaren-woerter-gibt-es-nur-im-dialekt Diese wunderbaren Wörter gibt es nur im Dialekt.]'' [über s Buech vo Sofia Blind und Nikolaus Heidelbach: ''Wörter, die es nicht auf Hochdeutsch gibt. Von Anscheuseln bis Zurückdummen.'' 2019.] uf srf.ch
== Literatur ==
* Rebekka Balzarini: ''Wie ihn die Liebe zu Mani Matters Dialekt ins Radiostudio führte.'' In: Basler Zeitung, 26. November 2017.
== Weblink ==
* [https://www.srgd.ch/de/aktuelles/news/2016/11/30/5-x-5-25-jahre-schnabelweid/ 5 x 5 = 25 ... Jahre «Schnabelweid»] [über d Lieblingsmundartwörter vom Markus Gasser], uf srgd.ch, 30. Novämber 2016
== Fuessnoote ==
<references />
{{SORTIERUNG:Gasser, Markus}}
[[Kategorie:Autor]]
[[Kategorie:Dialäktoloog]]
[[Kategorie:Soledurner]]
[[Kategorie:Maa]]
[[Kategorie:Läbigi Person]]
8836pxtg383dqjuc9h81zcmsx4jf437
Beat Dittli
0
80558
1018304
1018147
2022-08-26T20:45:59Z
B.A.Enz
19520
/* Läben und Würke */ Nimmä bi dr ZM. / Da stimmd oi suscht nid ganz alles.
wikitext
text/x-wiki
{{Dialekt|Zürichdeutsch|Züritüütsch|Züritüütsch}}
De '''Beat Dittli''' (* [[26. Mai|26. Mäi]] [[1955]] z [[Göschenen|Geschänä]]<ref name="svds">[http://sprachverein.ch/frveranstalt.htm Schweizerischer Verein für die deutsche Sprache – frühere Verantstaltungen (bis zum 29. Mäie 2010 skroole).]</ref>) isch es Zuger Bhöördemitgliid und en [[Namenforschung|Namekundler]].
== Läben und Würke ==
De Dittli isch im [[Kanton Uri|Urnerland]] uufgwachse, wo syn Vatter es Chläidergschäft ghaa hät. Spööter hät er sich dän im [[Kanton Zug|Zugerpiet]] niderglaa; wone tuet er deet z Oberwyl.<ref name="stadtzug">[https://www.stadtzug.ch/behoerdenmitglieder/43359 Stadt Zug – alle Behördenmitglieder.]</ref> Gstudiert hät er a den Uniwèrsitèète [[Universität Freiburg (Schweiz)|Friburg]] und [[Universität Zürich|Züri]], und zwaar im Hauptfach [[Germanistik|Gèrmanischtik]]. Syni Tokteraarbet hät de Dittli bim [[Stefan Sonderegger]] gschribe; s Theema isch ''Orts- und Flurnamen im Kanton Zug. Typologie, Chronologie, Siedlungsgeschichte'' (1992) gsy.<ref name="svds" />
1991, nach de Promozioon, hät er am ''[[Schweizerisches Idiotikon|Schwyzerischen Idiotikon]]'' em [[Peter Dalcher]] syni Redaktoorestell übernaa.<ref>[https://www.idiotikon.ch/Texte/Jahresberichte/Id_Jahresbericht_1991.pdf ''Schweizerdeutsches Wörterbuch. Schweizerisches Idiotikon. Bericht über das Jahr 1991,''] S. 1.</ref> Scho nach nu zwäi Jaar isch er deet aber wider furt;<ref>[https://www.idiotikon.ch/Texte/Jahresberichte/Id_Jahresbericht_1993.pdf ''Schweizerdeutsches Wörterbuch. Schweizerisches Idiotikon. Bericht über das Jahr 1993,''] S. 1.</ref> nöi isch er vom Kanton Zuug aagstelt gsy, wo-n-er zum äinten as Leerer am doozmaalige Zuger Leererseminaar gschaffet<ref name="svds" /> und zum andere syni Dissertazioon zum föif- reschpäktyv mit em Chaarteband sächsbändige Wèèrch ''Zuger Ortsnamen. Lexikon der Siedlungs-, Flur- und Gewässernamen im Kanton Zug. Lokalisierung, Deutung, Geschichte'' (2007) erwyteret hät.<ref name="svds" /> I dèm Namebuech wèèrded über 12 000 Örtlichkäitsnämen erlüüteret.<ref>[https://www.ortsnamen.ch/index.php/de/regionale-projekte/kanton-zug.html ortsnamen.ch – Zuger Namenbuch.]</ref>
De Dittli isch hüt Protokollfüerer vom Zuger [[Kantonsparlament|Kantonsraat]], Presidänt vo de kantonaale Nomenklatuurkomissioon (aso die, wo über Oorts-, Fluer- und Straassenäme wachet) und Mitgliid vo de kantonaale Musigkomissioon.<ref>[https://staka.zug.ch/person/8c293858056847c08bd0c6516bceabf4 Kanton Zug – Beat Dittli – mit jee wyterer Verlinkig.]</ref> Uf stedtischer Ebeni isch er i de Straassenamekomissioon gsässe.<ref name="stadtzug" /> Dezue ane sitzt er i Zuger Verwaltigs- und Stiftigsrööt – oder isch gsässe: Er isch Stiftigsraatspresidänt vo de ''Hans-A.-Staub-Stiftig''<ref>[https://stiftungen.stiftungschweiz.ch/organizations/hans-a-staub-stiftung Hans A. Staub-Stiftung], lueg au [https://www.eggenspieler.ch/projekt/villa-staub/ Villa Staub].</ref> und Vizipresidänt vo de ''Stiftig Kapezynerchlooschter Zuug.''<ref>[https://stiftungen.stiftungschweiz.ch/organizations/stiftung-kapuzinerkloster-zug Stiftung Kapuzinerkloster Zug.]</ref> Vo de ''Zuger Mäss'' isch er Verwaltigsraatspresidänt gsy.<ref>[https://www.zugermesse.ch/wp-content/uploads/2021/09/Medienmitteilung-Zuger-Messe_09_21.pdf Mediemitteilig vo de Zuger Mäss, 27. Sept. 2021] (PDF).</ref>
== Publikazioone ==
* ''Orts- und Flurnamen im Kanton Zug. Typologie, Chronologie, Siedlungsgeschichte.'' Gamma, Altdorf 1992.
* d Woortfamilie ''Wāg I'' und ''Wǟg, wǟg, wǟgerli<sup>ch</sup>'' im ''[[Schweizerisches Idiotikon|Schwyzerischen Idiotikon]],'' Band XV, Spalte 662–669 ([https://www.idiotikon.ch/Register/faksimile.php?band=15&spalte=662&lemma=W%C4%81g%20I Digitalisaat]) und 690–703 ([https://www.idiotikon.ch/Register/faksimile.php?band=15&spalte=690&lemma=W%C7%9Fg Digitalisaat]).
* ''Zuger Ortsnamen. Lexikon der Siedlungs-, Flur- und Gewässernamen im Kanton Zug.'' 5 Bänd und äis Chaarte-Set. Balmer, Zug 2007.
* (zäme mit de Trix Schmid Voney:) ''Register der Tugium-Jahrgänge 1–30.'' I: ''Tugium'' 30, 2014, S. 191–208 ([https://www.e-periodica.ch/digbib/view?pid=tug-001:2014:30#204 Digitalisaat]).
* (Mitusegäber:) ''Jodlerfreunde: 100 Jahre Jodlerklub Heimelig Baar 1919–2019.'' Kalt, Zug 2019.
== Quäle ==
<references />
{{Navigationsleiste Redaktoren und Redaktorinnen am Schweizerischen Idiotikon}}
{{SORTIERUNG:Dittli, Beat}}
[[Kategorie:Sprochwüsseschaftler]]
[[Kategorie:Lexikograf]]
[[Kategorie:Urner]]
[[Kategorie:Person (Kanton Zoog)]]
[[Kategorie:Maa]]
[[Kategorie:Läbigi Person]]
a4zrx855ddcp4az0ig8jnrdcn5k1gmf
Benutzer:Nachtbold
2
84086
1018305
1007743
2022-08-26T21:45:59Z
Nachtbold
55919
wikitext
text/x-wiki
{{Babel|bed|de|en-3|fr-1}}
<div style="padding-left:1.0em; padding-top:1.0em; font-size:145%;">Wikipedianer us dr [[Schwiz]], houptsächlech uf dr [[:de:Benutzer:Nachtbold|hochdütsche Wikipedia]] am schaffe.</div>
khe8t8yasgg1gg3sbs87hfedfkslb93
Remiremont
0
84412
1018308
1014851
2022-08-26T22:51:29Z
Schofför
18060
[[de:Wikipedia:Helferlein/HotCat|HC]]: en neue Sortierschlüssel für [[Kategorie:Remiremont]]: " "
wikitext
text/x-wiki
{{Dieser Artikel|behàndelt d’ frànzeescha Gmain, wo àui ''Reimersberg'' gnännt ìsch. Lüag àui: [[Reimersberg]] bzw. [[Reimersbergle]].}}
{{Infobox Gemeinde in Frankreich dewiki
|nomcommune=Remiremont
|armoiries=Blason Remiremont.svg
|région=[[Grand Est]]
|département=[[Département Vosges|Vosges]]
|arrondissement=[[Arrondissement Épinal|Épinal]]
|canton=[[Kanton Remiremont|Remiremont]] (Hauptort)
|insee=88383
|cp=88200
|intercomm=[[Communauté de communes de la Porte des Vosges Méridionales|Porte des Vosges Méridionales]]
|longitude=06/35/24/O
|latitude=48/01/01/N
|alt mini=379
|alt maxi=762
|km²=18.00
|siteweb=[https://www.remiremont.fr/ www.remiremont.fr]
|image=Panorama Remiremont.jpg
|image-desc=A Blìck uff Remiremont.
}}
{{Dialäkt|Elsässisch|Elsassisch|Mìlhüüserisch}}
'''Remiremont''' ({{IPA|[ʁəmiʁmɔ̃]}} {{Audio|LL-Q150 (fra)-LoquaxFR-Remiremont.wav|loosa}}; ìm lokààla [[Vogesisch|vogeesischa Dialäkt]]: {{IPA|[rmirmo]}}; [[Deutsche Sprache|hochdiitsch]] ''Romberg'', friahjer àui ''Rümbersberg'' odd’r saltaner ''Reimersberg'' un ''Rumberg'') ìsch a [[Gemeinde (Frankreich)|frànzeescha Gmain]] ìm [[Département Vosges|Vogesa-Département]] ìn dr Region [[Grand Est]] —bis 2015 ìm [[Lothringen|Lothrìnga]]. Sa lìegt äbb 400 Meter ìwwer’m Meer, ìm wäschtliga [[Vogesen|vogesischa]] Vorlànd un grààd àm Ààfàng vum [[Mittelgebirge|Mìttelgebìrg]]. Sa ìsch dr Hàuiptort vu’ma [[Ballungsraum Remiremont|Bàllungsràuim]] vun äbb {{formatnum:31000}} Iiwoohner, wo noh [[Épinal]] un [[Saint-Dié-des-Vosges]] dr drittgreeschta vum Département ìsch. Sa ìsch àui noh Épinal s’ zwaitgreeschta Verwàltungszäntrum vum Département. Drzüa ìsch Remiremont dr Hàuiptort (''chef-lieu'') vum [[Kanton Remiremont|nàmmensgliicha Kàntoon]]. Ànna 2019 hàt d’ Schtàdt {{formatnum:7691}} Iiwoohner ghàà.
D’ Schtàdt Remiremont nännt maa-n-oft uff Frànzeesch ''La Belle des Vosges'' („d’ Scheena vu da Vogesa“), dänn sa hàt a riicha Gschìcht un Àrkitäcktüür, wo vun ìhra [[Abtei Remiremont|ehamààliga Àbtai]] schtàmmt. Mehrera Joohrhunderta làng ìsch Remiremont a kìrchliga Fìrschtaschtàdt vum [[Heiliges Römisches Reich|Hailiga Reemischa Raich]] gsìì, unter’m Nàmma ''Rümersberg''.
== Geogràfii ==
[[Datei:88-Remiremont.png|mini|hochkant|D’ Lààg vu Remiremont ìm Vogesa-Département.|left|275px]]
[[Datei:Remiremont OSM 02.png|mini|hochkant|A Kàrta vu Remiremont mìt Glandsbschriiwung, üss [[OpenStreetMap]], ànna 2020.|left|275px]]
Remiremont lìegt ìm Südoschta vum Département Vosges ìn dr Làndschàft [[Lothringen|Lothrìnga]], a pààr Kilomeeter neerdlig vu dr Granz mìt dr Region [[Bourgogne-Franche-Comté]] —bis 2015 mìt dr [[Franche-Comté|Fräigràfschàft Burgund]]. D’ Schtàdt lìegt àn dr Kritzung vum [[Mittelvogesen|vogeesischa Mìttelgebìrg]] un vu dr [[Vôge]]-Ewana, wo sìch uff baida Sitta vu dr Granz zwìscha Lothrìnga un dr Fräigràfschàft Burgund ärschträckt.<ref>{{Internetquelle|sprache=fr|autor=Jonathan Chaumont/Avuxon|url=http://www.avuxon.fr/Les%20Vosges%20Moyennes.html|titel=Les Vosges Moyennes|werk=Le Pays de Remiremont... au cœur des Vosges|abruf=2022-03-18|archiv-url=https://web.archive.org/web/20211122100719/http://www.avuxon.fr/Les%20Vosges%20Moyennes.html|archiv-datum=2022-03-18}}</ref><ref name=AvuxonLaVôge>{{Internetquelle|sprache=fr|url=http://www.avuxon.fr/La%20Voge.html|titel=La Vôge|autor=Jonathan Chaumont/Avuxon|abruf=2022-03-18|zitat=La commune de Remiremont présente une triple facette très intéressante : Vôge à l'ouest (Rouveroye et Olichamp), vallée au centre (ville de Remiremont) et Vosges Moyennes à l'est et au sud (forêt communale).|archiv-url=https://web.archive.org/web/20211122100715/http://www.avuxon.fr/La%20Voge.html|archiv-datum=2021-11-22}}</ref>
Remiremont befìndet sìch grààd vor’m Iifàhrt vum [[Regionaler Naturpark Ballons des Vosges|Regionààla Nàtüürpàrk Ballons des Vosges]], àwwer ìsch nìt Tail drvu.<ref>{{Internetquelle|sprache=fr|url=https://www.parc-ballons-vosges.fr/decouvrir/patrimoine-et-visites/aux-portes-du-parc/|titel=Aux portes du Parc|hrsg=Regionààla Nàtüürpàrk Ballons des Vosges|abruf=2022-03-18|archiv-url=https://web.archive.org/web/20211110063327/https://www.parc-ballons-vosges.fr/decouvrir/patrimoine-et-visites/aux-portes-du-parc/|archiv-datum=2021-10-10}}</ref>
Dr Gmaindabooda vu Remiremont ìsch 18.00 km² grooss un lìegt zwìscha 379 un 766 Meter ìwwer’m Meer, mìt’ma Durchschnìttsheecha vu 400 m ìm Schtàdtzäntrum.<ref name=CartesdeFrance>{{Internetquelle|sprache=fr|url=http://www.cartesfrance.fr/carte-france-ville/88383_Remiremont.html |titel=Cartes de France|werk=Cartes de France|abruf=2022-03-18|archiv-url=https://web.archive.org/web/20220302131533/http://www.cartesfrance.fr/carte-france-ville/88383_Remiremont.html|archiv-datum=2022-03-18}}</ref> S’ süüdliga un wäschtliga Schtàdtgebiat ìsch heecher un maischt bewàldert. So ärschträckt sìch dr [[Gemeindewald Remiremont|Gmaindawàld vu Remiremont]] vu da Barga Parmont, Tête des Ânes un Bambois àm Wäschta bis àm Corroy àm Oschta un àm Sapenois àm Süüda.<ref>{{Internetquelle|sprache=fr|url=http://www.avuxon.fr/Espaces%20et%20Nature%20Forets%20Communales.html|titel=Les forêts communales du Pays de Remiremont|autor=Jonathan Chaumont/Avuxon|abruf=2022-03-18|archiv-url=https://web.archive.org/web/20220314021212/http://www.avuxon.fr/Espaces%20et%20Nature%20Forets%20Communales.html|archiv-datum=2022-03-14}}</ref> Ìm neerdliga Tail vum Schtàdtgebiat sìnn vor àllem Gebäijer.
Remiremont lìegt biim Ort, wu dr Fluss [[Moselotte]] ìn d’ [[Mosel]] iimìndet.<ref>{{Internetquelle|sprache=fr|url=http://www.avuxon.fr/Vallee%20de%20la%20Haute%20Moselle.html|titel=La vallée de la Haute Moselle|autor=Jonathan Chaumont/Avuxon|abruf=2022-03-18|archiv-url=https://web.archive.org/web/20210513123544/http://avuxon.fr/Vallee%20de%20la%20Haute%20Moselle.html|archiv-datum=2021-05-13}}</ref> D’ Gmain lìegt àlso uff’m Flussgebiat vum vogesischa Mosel, wo Tail vum süüdliga-n-[[Einzugsgebiet (Hydrologie)|Àbflussgebiat]] vu dr Mosel ìsch.<ref>{{Internetquelle|sprache=fr|url=http://www.eau2015-rhin-meuse.fr/masses_d_eau-2009/assistant_etape2_commune.php?code_insee=88383|titel=''Remiremont''|werk=Eau 2015 Rhin-Meuse|hrsg=Comité de Bassin Rhin-Meuse|abruf=2022-03-18|archiv-url=https://web.archive.org/web/20181023195838/http://www.eau2015-rhin-meuse.fr/masses_d_eau-2009/assistant_etape2_commune.php?code_insee=88383|archiv-datum=2018-10-23}}</ref> D’ Mosel bìldet d’ nerdliga Granz vum Gmaindabooda vu Remiremont; uff dr àndra Sitta-n-ìsch d’ Gmain [[Saint-Étienne-lès-Remiremont]]. Baida Gmainda sìnn dur d’ Brucka Le Prieur verbunda, wo d’ Mosel ìwwerkwert.<ref>[http://www.vosgescpa.fr/Remiremont/slides/Remiremont%20-%20Le%20nouveau%20pont.html Le Pont le Prieur]</ref><ref>[http://www.vosgescpa.fr/Remiremont/slides/Remiremont%20-%20Le%20Pont%20le%20Prieur.html Le Pont le Prieur, reconstruit en 1873]</ref><ref>[http://www.vosgescpa.fr/Remiremont/slides/Remiremont%20-%20Le%20Pont-le-Prieur%20-%20La%20Moselle.html Le pont le Prieur-La Moselle]</ref><ref>[http://www.vosgescpa.fr/Remiremont/slides/Remiremont.%20-%20Le%20nouveau%20pont%20sur%20la%20rivi%C3%A8re.html Le nouveau pont sur la rivière]</ref> Uff’m heecha Gebiat vu Remiremont sìnn d’ Kwalla vum Bàch [[Ruisseau du Fouchot]], wo àn dr Granz zwìscha Remiremont un Saint-Étienne-lès-Remiremont ìn d’ Mosel iimìndet.<ref>{{Internetquelle|sprache=fr|url=http://www.sandre.eaufrance.fr/geo/CoursEau_Carthage2017/A4200380|titel=Ruisseau du Fouchot|hrsg=Service d’administration nationale des données et référentiels sur l’eau (Sandre)|abruf=2022-03-18}}</ref>
D’ Schtàdt Remiremont lìegt àm süüdliga Rànd vum [[Pôle métropolitain européen du Sillon lorrain|Lothrìngischa Furcha]] un gheert àlso zem frànzeescha Tail vum [[Rheinische Megalopole|Rhiinischa Megalopole]].
Grààd neerdlig vu Remiremont fàngt d’ Nàzionààlschtrooss [[Route nationale 66|RN 66]] àà, wo durs [[Elsass|Elsàss]] uff [[Basel|Bàsel]] fàhrt. Dara Schtrooss folgt bis uff [[Mülhausen|Mìlhüüsa]] d’ [[Europastraße 512|Öiropàschtrooss 512]]. Vu Remiremont fàhrt ma 27 km làng bis [[Épinal]], 30 km bis [[Gérardmer|Gerdsee]], 61 km bis [[Thann|Dànn]] ìm Owerelsàss un 32 km bis [[Luxeuil-les-Bains]] ìn dr Fräigràfschàft Burgund. Schnüargrààd lìegt Remiremont äbb 100 km südwäschtlig vu dr Regionààlhàuiptschtàdt [[Strassburg|Schtroossburi]].
Dr Bàllungsràuim vu Remiremont zehlt äbb {{formatnum:32000}} Iiwohner un d’ nochberliga Gmain vu [[Saint-Nabord]], [[Saint-Étienne-lès-Remiremont]], [[Dommartin-lès-Remiremont]], [[Vecoux]], [[Éloyes]], [[Saint-Amé]], [[Girmont-Val-d'Ajol]], [[Bellefontaine (Vosges)|Bellefontaine]], [[Cleurie]], [[Rupt-sur-Moselle]], [[Le Syndicat]] un [[Vagney]]. d’ drìttgreeschta Bàllungsràuim ìm Vogesa-Département. Z’ Remiremont fìndet maa d’ maischta vu da äffentliga Verwàltung ìm südliga Vogesa; d’ Schtàdt ìsch àlso s’ zwaita Verwàltungszäntrum vum Département.
{{Nachbargemeinden
| NORDWEST=[[Saint-Nabord]]
| NORD= [[Saint-Nabord]]<br />[[Saint-Étienne-lès-Remiremont]]
| NORDOST= [[Saint-Étienne-lès-Remiremont]]
| WEST=[[Saint-Nabord]]
| OST=[[Saint-Étienne-lès-Remiremont]]
| SÜDWEST= [[Saint-Nabord]]<br />[[Le Val d'Ajol]]
| SÜD=[[Le Val-d'Ajol]]
| SÜDOST= [[Saint-Étienne-lès-Remiremont]]
}}
[[Datei:88383-Remiremont-Sols.png|mini|hochkant|upright=1.4|alt=A Kàrta vu dr Flächanutzung z’ Remiremont ànna 2018 (CLC).|A Kàrta vu dr Flächanutzung z’ Remiremont ànna 2018 (CLC).]]
Noh da Kriteria vum [[Institut national de la statistique et des études économiques|Nàzionàlìnschtitüüt fìr Schtàtistik un Wìrtschàftsplànung]] (INSEE) ìsch Remiremont a schtädtischa Gmain, dänn sa hàt a mìttlera odd’r hoocha [[Bevölkerungsdichte|Beväälkerungsdìcht]]. Sa ìsch d’ [[Intra muros|Zäntrààlschtàdt]] vu dr [[Unité urbaine|schtädtischa Sìedlungsainhait]] vu Remiremont, wo d’ Gmainda [[Dommartin-lès-Remiremont]], [[Éloyes]], [[Saint-Étienne-lès-Remiremont]], [[Saint-Nabord]], [[Vecoux]] un {{formatnum:21550}} Iiwohner hàt (Schtànd: 2017) iischliasst. Noh dr Dàtabànk [[Corine Land Cover]] (CLC) bschteht dr Gmaindabooda vu Remiremont üss 71,1 % Wàld- un Hàlbnàtüürgebiater, 16,6 % verschtädterta Lànd, 5,4 % Màtta, 4,2 % verschìedliga làndwìrtschàftliga Flächa, 2,3 % Ìndüschtrii- un Hàndelszoona un Verkehrsnätzwark, un 0,4 % Grüawa, Schuttàblààdaschtälla un Bàuischtälla.<ref group=N>Uff dr Websitta [https://remonterletemps.ign.fr/comparer/basic?x=%206.59055555556&y=%2048.0175&z=14&layer1=GEOGRAPHICALGRIDSYSTEMS.MAPS.SCAN-EXPRESS.STANDARD&layer2=GEOGRAPHICALGRIDSYSTEMS.MAPS.SCAN50.1950&mode=vSlider ''Remonter le temps''] vum frànzeescha [[Institut national de l’information géographique et forestière|IGN]] kààsch d’ Äntwìcklung vu dr Flächanutzung lüaga vu 1950 bis hìtt. Doo sìnn àui äältra Kàrta, wia d’ Kàrta vum Cassini (18. Joohrhundert) un d’ Kàrta vum frànzeescha Generààlschtààb (1820–1866).</ref>
== Politik un Verwàltung ==
Sallamols ìsch Remiremont dr Hàuiptort vum [[Arrondissement Remiremont]] gsìì un gheert sitter’m 10. Septamber 1926 zem [[Arrondissement Épinal]]. D’ Schtàdt ìsch hìtt dr Hàuiptort vum [[Kanton Remiremont|Kàntoon Remiremont]], wo d’ Gmainda [[Cleurie]], [[Éloyes]], [[Jarménil]], [[Pouxeux]], [[Raon-aux-Bois]], Remiremont, [[Saint-Amé]], [[Saint-Étienne-lès-Remiremont]] un [[Saint-Nabord]] iischliasst —dàs ìsch ìnsgsàmt {{formatnum:25132}} Iiwohner (Schtànd: 2019).
Remiremont ìsch Tail vum Kommünàlverbànd [[Communauté de communes de la Porte des Vosges Méridionales]], wo-n-àm 1. Janner 2017 grìnda worra-n-ìsch. Dr Verbànd zeehlt zehn Gmainda un {{formatnum:29357}} Iiwoohner (Schtànd: 2018).
=== Wàhla-n-ärgebnissa ===
Àn dr [[Französische Präsidentschaftswahl 2017|frànzeescha Presidàntschàftswàhl vu 2017]] ìsch z’ Remiremont ìm äärschta Wàhlgàng dr [[Emmanuel Macron]] (En Marche!) àm äärschta Plàtz ànakumma, mìt 24,8 Prozant vu da Schtìmma. Àm zwaita Wàhlgàng ìsch’r àui àm äärschta Plàtz gsìì, mìt 67,62 Prozant vu da Schtìmma geega d’ [[Marine Le Pen]] (FN), wo 32,38 Prozant vu da Schtìmma bikumma hàt. Àn dr zwaita Runda hann 5,18 Prozant vu da Wahler a laara Schtìmmzättel àbgaa.<ref>{{Internetquelle|sprache=fr|titel=Remiremont (88200) : Résultats de l'élection présidentielle 2017|url=https://www.lexpress.fr/actualite/politique/elections/presidentielle-2017/resultats-elections/ville-remiremont-88200_88383.html|werk=[[L’Express]]|abruf=2022-03-18|archiv-url=https://web.archive.org/web/20211122123410/https://www.lexpress.fr/actualite/politique/elections/presidentielle-2017/resultats-elections/ville-remiremont-88200_88383.html|archiv-datum=2017-11-22}}</ref>
Àn dr [[Französische Präsidentschaftswahl 2017|Presidàntschàftswàhl vu 2022]] ìsch z’ Remiremont ìm äärschta Wàhlgàng nochamol dr Emmanuel Macron àm äärschta Plàtz gsìì, mìt 32,1 Prozant vu da Schtìmma. Àm zwaita Wàhlgàng hàt’r 60,78 Prozant vu da Schtìmma bikumma gega d’ Marine Le Pen, wo 39,22 Prozant vu da Schtìmma bikumma hàt. Àm zwaita Wàhlgàng hann 6,17 Prozant vu da Wahler a laara Schtìmmzättel àbgaa.<ref>{{Internetquelle|sprache=fr|url=https://www.francetvinfo.fr/elections/resultats/vosges_88/remiremont_88200|titel=Résultats de l'élection présidentielle 2022 à Remiremont (88200)|hrsg=France Info|abruf=2022-05-05}}</ref>
== Lüag àui ==
* [[Liste der Gemeinden im Département Vosges|d’ Lischt vu da Gmaina ìm Département Vosges]]
== Weblìnks ==
{{commonscat}}
* [https://www.remiremont.fr D’ offiziälla Websitta vu dr Schtàdt Remiremont] (frànzeesch)
* [https://www.tourisme-remiremont-plombieres.com/de D’ Websitta vum Främdaverkehrsàmt vu Remiremont-Plombières] (frànzeesch, britisch Anglisch, hochdiitsch)
== Ainzelnohwiisa ==
<references responsive />
== Füassnoota ==
<references group=N />
{{Normdaten}}
[[Kategorie:Remiremont| ]]
[[Kategorie:Stadt (Frankrych)]]
[[Kategorie:Ort (Grand Est)]]
2va38pefaxcucehf2suieouy0krdt8p
Synagoge (Remiremont)
0
84811
1018307
1014854
2022-08-26T22:47:27Z
Schofför
18060
[[de:Wikipedia:Helferlein/HotCat|HC]]: [[Kategorie:Religion z Lothringe]] ergänze
wikitext
text/x-wiki
{{Titel|d’ ehamààliga Synagooga z’ Remiremont}}
[[Datei:Syna Remiremont.jpg|mini|a Ààsìchtskàrta mìt dr Synagooga vu Remiremont (um 1900)]]
{{Dialäkt|Elsässisch|Elsassisch|Mìlhüüserdiitsch}}
[[Datei:Remiremont - emplacement de l'ancienne synagogue - 2022-06-02 - 02.jpg|mini|Dr Schtàndort vu dr ehamààliga Synagooga mìt’ma histoorischa Zaicha (ànna 2022)]]
Z’ [[Remiremont]] ìm [[Département Vosges|Vogeesa-Département]]-n-ìsch sallamols a [[Synagoge|Synagooga]] gsìì. Sa hàt sìch ìn dr Avenue Carnot bfunda —dr hìttiga-n-Avenue Julien-Méline. Sa ìsch ànna 1873 bàuia un ànna 1976 àbgrìssa worra.
== Gschìcht ==
A äärschta Synagooga-n-ìsch ìm Jodock-Hüüs, ema histoorischa Hüüs vu da Choordààma ìm Schtàdtzäntrum vu Remiremont, iigrìchtet worra. S’ Hüüs hann zwai Juuda ànna 1808 kàuift ghàà. Ànna 1826 hàt d’ Schtàdtverwàltung s’ Gebäi ìwwernumma un zärschteert —maa hàt vor àllem d’ Synagooga vu dr Kìrìch vun Unsra Liawa Fràui wälla äntfärna. Ìm gliicha Joohr hàt d’ jìddischa Gmaind a näijer Grundschtìck àm 10 Rue Maucervelle kàuift. Doo ìsch a näija Synagooga bàuia worra.
Ìm Joohr 1869 hàt d’ jìddischa Gmaind a grooss Grundschtìck —34 Häktààra— àn dr Avenue Carnot ìwwernumma, fìr doo a greesera Synagooga bàuia. S’ näija Gebäi hàt dr Schtàdtàrkitäckt Charles-Henri Fachot zaichent. Ìm Gebäi hàt maa z’äärscht sehr kùmpläxa Ziarunga wälla züafiaga, àwwer dr Bàuiplàn ìsch schliasslig veraifàcht worra. Fìr d’ Bàuiàrweeta galdlig unterschtìtza hàt d’ jìddischa Gmaind a Tail vum Grundschtìck müassa verkàuifa —dàs hàt sa ànna 1874 un 1891 gmàcht ghàà. Wahrem [[Deutsch-Französischer Krieg|Diitsch-Frànzeescha Kriag vun 1870/71]] hàt maa d’ Àrweeta unterbrocha. D’ näija Synagooga-n-ìsch jedoch àm 11. Septamber 1873 iigwäjt worra. Àn dr Iiwäijung sìnn unteràndrem dr Àbgoordnet [[Jules Méline]] un dr Bìrgermaischter vu Remiremont gsìì, wia àui Vertratter vun àndra Religioona.<ref>{{Literatur|Sprache=fr|Online=https://www.google.de/books/edition/L_Univers_israélite/IkEpAAAAYAAJ?hl=de&gbpv=1&dq=synagogue+remiremont&pg=PA88&printsec=frontcover|Abruf=2022-06-17|Seiten=88|Titel=L'Univers israélite : journal des principes conservateurs du judaisme|Jahr=1873}}</ref>
Ànna 1890 hàt dr Fachot s’ Ìnnera vum Gebäi a bìtsi-n-ärfrìscht: grààd àm Iigàng hàt’r a Debàttasààl un a Hochzittsààl züagfiagt.
Wahrend dr [[Schoa]]-n-ìm 20. Joohrhundert sìnn vìela Juuda vu Remiremont-n-ärmoordert worra. Àlso ìsch d’ Synagooga vìel züa grooss worra. Sa ìsch ànna 1970 verkàuift worra. Maa hàt z’äärscht glàuiwa, àss sa ìn a evànggelischa Kìrìch umwàndla wara wurd,<ref>{{Internetquelle|sprache=fr|url=https://www.vosgesmatin.fr/loisirs/2015/11/23/vosges-la-communaute-juive-de-remiremont-legue-un-appartement-a-la-ville-en-echange-de-l-entretien-de-son-cimetiere|titel=Vosges : un appartement légué à la ville de Remiremont en échange de l’entretien du cimetière juif|autor=Claire Brugier|werk=Vosges Matin|abruf=2022-06-17|datum=2015-11-23|archiv-datum=2021-02-04|archiv-url=https://web.archive.org/web/20210204161348/https://www.vosgesmatin.fr/loisirs/2015/11/23/vosges-la-communaute-juive-de-remiremont-legue-un-appartement-a-la-ville-en-echange-de-l-entretien-de-son-cimetiere|zitat=(...) le bâtiment, qui avait été inauguré en 1873, a été détruit un siècle plus tard. Il n’aura jamais été transformé en temple protestant, comme l’idée avait circulé.}}</ref> àwwer ànna 1976 ìsch sa àbgrìssa worra. Àn dr Schtälla vu dr Synagooga hàt maa-n-a groossa Wohngebäi, d’ ''Résidence de l'Empereur'', bàuia.<ref>{{Internetquelle|sprache=fr|url=https://www.vosgesmatin.fr/societe/2021/01/13/savez-vous-qu-il-y-avait-une-synagogue-a-remiremont|titel=Savez-vous qu’il y avait une synagogue à Remiremont ?|datum=2021-01-13|abruf=2022-06-17|werk=Vosges Matin|archiv-url=https://web.archive.org/web/20210119213113/https://www.vosgesmatin.fr/societe/2021/01/13/savez-vous-qu-il-y-avait-une-synagogue-a-remiremont|archiv-datum=2021-01-19}}</ref> A pààr Ìwwerraschter vu dr Synagooga kààt maa-n-ìm Synagooga-Museum vu Bruyères sah.<ref name=AJPN>{{Internetquelle|sprache=fr|url=http://www.ajpn.org/commune-Remiremont-en-1939-1945-88383.html|titel=Remiremont en 1939-1945|hrsg=Anonymes, Justes et Persécutés durant la période Nazie dans les communes de France|abruf=2022-06-17}}</ref> D’ Bank vu dr Synagooga vu Remiremont sìnn hìtt ìn dr Synagooga vun Épinal.<ref name=AJPN/>
Hìttz’tààgs schteht àm Schtàndtort vu dr ehamààliga Synagooga-n-a histoorischa Zaicha. Dr Schtàndort lìegt àm 1 Avenue Julien-Méline, àn dr Kritzung mìt dr Rue Charles-de-Gaulle.
== Bschriiwung vum Gebäi ==
D’ Synagooga vu Remiremont ìsch uff’ma viaräckiga Grundrìss bàuia worra. Ìhra zwaifààrwiga Hàuiptfàssàda hàt üss Schtai un Bàchschtai bschtànda. Ìwwer’m Iigàngstììra-n-ìsch a Fanschterroosa gsìì, wo vu zwai Pfiiler iigràmmt gsìì-n-ìsch. Dia Pfiiler hann àn d’ Süüla vum [[Jerusalemer Tempel|Tampel vum Solomon]] ärìnnert; sa sìnn mìt Zeena ziart gsìì. Uff’m Gaawel ìwwer d’ Fanschterroosa sìnn d’ [[Zehn Gebote|Zeh Geboota]] gzaigt gsìì. Ìwwer’m Hàuiptgebäi ìsch a Schìeferdàch gsìì; ìwwer da zwai Wìnkeltìrmer sìnn Zìewel gsìì.
D’ Synagooga-n-ìsch wia-n-a ääschtlig Gebäi ziart gsìì.<ref name=Grivel>{{Internetquelle|sprache=fr|url=http://judaisme.sdv.fr/synagog/vosges/remiremont.htm|titel=Communauté juive de Remiremont|autor=Gilles Grivel|werk=Judaïsme d’Alsace et de Lorraine|abruf=2022-06-17}}</ref> Ìm Ìnnera ìsch dr [[Toraschrein|Toraschriin]] sehr ahnlig gsìì wia d’ Üüssafàssàda. ’S ìsch àui a Tribüüna fìr d’ Fràuija gsìì, wo-n-uff dräi Sitta hàt düa verlàuifa.
== d’ Ràbbiner vu Remiremont ==
Àb 1874 ìsch z’ Remiremont-n-a Ràbbiner gsìì —vorhar ìsch numma-n-a Zelebrànt gsìì, wo dr Schtààt bezààhlt hàt.
* 1875-????: Isaac Bloch<ref name=AJPN/>
* 1883–1897: [[Abraham Bloch]]
* 1897–1901: Paul Haguenauer<ref name=Grivel/>
Àb’m And vu da Joohra 1930 ìsch kää Ràbbiner meh gsìì.<ref name=AJPN/>
== Weblìnks ==
{{commonscat|Ancienne synagogue de Remiremont|Ehamààliga Synagooga vu Remiremont}}
* [https://inventaire-nancy.grandest.fr/gertrude-diffusion/dossier/ancienne-synagogue-de-remiremont-detruite/b6de1110-d630-4de4-bd6d-1a913a01f5e7 D’ ehamààliga Synagooga vu Remiremont] uff dr ''Inventaire du Patrimoine en Lorraine'' (frànzeesch)
== Ainzelnoohwiisa ==
<references responsive />
{{Normdaten}}
[[Kategorie:Synagoge z Frankriich]]
[[Kategorie:Remiremont]]
[[Kategorie:Religion z Lothringe]]
{{Coordinate |NS=48.01490 |EW=6.59635 |type=landmark |region=FR-88}}
1omb6pj2ovej67ukn1wiwi2s5wrj4bv
Text:Wilhelm Bilharz/Der Basler Todtentanz
106
85175
1018288
1018199
2022-08-26T16:21:59Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Wilhelm Bilharz „Der Basler Todtentanz“}}
'''Der Basler Todtentanz'''
[1]
<div align="center">'''Der Basler Todtentanz'''</div>
<div align="center">Gedicht</div>
<div align="center">in</div>
<div align="center">allemannischer Mundart</div>
<div align="center">von Wilhelm Bilharz</div>
<div align="center">-------</div>
<div align="center">Zürich.</div>
<div align="center">Im Selbstverlage des Verfassers.</div>
<div align="center">1872.</div>
[2]
[3]
'''Vorwort'''
Das vorliegende Gedicht ist, mit mehreren andern Volksschriften des Verfassers, in dem für jeden Süddeutschen und Schweizer sehr leicht verständlichen allemannischen Dialecte geschrieben, wie er am Oberrhein, von Basel abwärts und vorzugsweise in der Umgegend von Freiburg im Breisgau gesprochen wird. Er unterscheidet sich vom Hebel’schen nur in wenigen Wörtern und Wortformen, z. B. ruf statt ufe, ra statt abe, rus statt use, ⁊c.
Hebels Gedichte haben diesen poetischen süddeutschen Dialect so bekannt und beliebt gemacht, daß er selbst den gebildeten Ständen Norddeutschlands schon längst nimmer fremd ist; der Verfasser hat manchen Freund an der Elbe und Spree, der Hebel so gut versteht, als irgend ein Allemanne.
Die Bilder des Basier Todtentanzes sind bekanntlich sehr zahlreich; es mußte eine passende Auswahl getroffen werden, welche die vier Stände — Adel, Geistlichkeit, Bürger- und Bauernstand— am Vollkommensten darzustellen schien.
[4]
Die freundliche Aufnahme dieses Gedichtes von Seite der urtheilsfähigen Leser möge dem Verfasser beweisen, daß er den humoristischen Grundton der geistreichen Bilder getroffen hat, und ihn zugleich aufmuntern zur weiteren Bethätigung seiner Kräfte in der eingeschlagenen volksthümlichen Richtung.
Zürich, den 6. Februar 1872.
Der Verfasser.
<poem>
[5]
‘S git gschiidte Lüt und dumme Lüt,
Wie’s grade und wie’s chumme git;
Doch’s Seppli’s Hans Jörg isch e Ma,
So triffsch mer, traui, kein meh a!
I ha scho mengi Predigt ghört,
Es het mi keine no so blehrt,
Wie ‘s Simme Seppli’s Hanse Wort:
I denk nur dra in Einem fort.
‘S isch doch kurios, wie’s Menge cha,
Und isch doch nur e gringe Ma!
Und Andere sin no so glehrt,
Und schwätzen Alles nur verchehrt!
Drum chunnt ‘s au nit uf d’ Studie a:
Do drin, im Herze, mueß me ‘s ha!
Isch ‘s Muul und ‘s Herz am rechte Fleck,
Se fließt der d’ Red wie Bäredreck
[6]
Und Zuckerkandel, vo der Brust,
Und di az’hören ische Lust;
Und was de saisch, me weiß es no,
Worum? Es isch von Herze cho!
Zwor der Jörg isch au e glehrte Ma:
Er het mit Herren Umgang gha,
Und lang e Herrelebe gfüehrt,
Und us Balbirer hochstudirt.
Doch sait er, no si ‘s Vaters Tod:
„‘S best Brot isch doch no ‘s Buurebrot;
Me het doch au no z’bisse dra!
So Herrebrötli mueß me ha
‘S Tags zwenzig für e Buuresohn;
I bruuch für ‘s Brot allei mi Lohn.
Und das Scharwänzlen und das Gschwätz
Im Gschäft, das macht mi zletzt no letz!
Isch ‘s au emol e schöne Tag,
Daß me si herzlig freue mag,
Und d’ Sunne schint so hell und floh,
Me möcht au gern spaziere goh;
Se het me nie e freii Stund,
Isch bunde, wie ne Chettehund;
Und chunnt me denn emol in d’Welt,
Se het me erst kei Grosche Geld!
[7]
Jowohl, dofür bidank i mi!
Do gang i, woni her cho bi,
Nimm wieder Egg und Pflueg in d’Hand,
Und blib bi minem Buurestand.
Wenn i von Allem nüt soll ha,
Se hani doch mi Sunntig gha,
Und frischi Luft und Sunneschi,
Und bi de Tag im Freie gsi.
Im Ackerfeld, im grüne Wald,
Im heitre Herbst, wo d’Büchse chnallt,
Und rauch mi Pfiifli wohlgemueth,
Und weiß doch au wie d’Freiheit thuet!“
Er sait’s und tritt si Güetli a,
Und sieder isch’s e braver Ma;
E Buursmann isch er oberus,
Und proper stoht’s in Feld und Huus;
Het Schüüren und het Cheller voll!
‘S isch mengem Hofbuur nit so wohl;
Und isch im Dörfli b’liebt und g’ehrt;
Er isch gar sölli gschiidt und glehrt!
Me sait em nur „der Herrli“ hie,
Der Vogt und Pfarrer sait em „Sie“;
Er wird „Herr Hans Jörg“ titulirt
Vo beiden, und spaziere gfüehrt.
[8]
Und chunnt e Briefli us der Fern,
Se stoht es dütlig gschriebe: „Herrn,
Herrn Hans Jörg Güetli“ obedra,
Daß Jedermann es lese cha!
I sag das nebe her nur gschwind:
Me mueß doch wisse, wer mir sind,
Und wisse mueß me, Sappermeni!
Was mir für Lüt im Dörfli hent!
Mer sitze denn, wie alliwil,
Am Sunntig so bim Chartespiel;
Do chunnt der Hans Jörg uf is zue.
Und sait: „Se hent er no nit gnue.
An dem verfluechte Chartespiel?
Git ‘s denn kei änderi Churzwil,
Kei anderi Freud und Basseltang,
As, uf der fuule Wirthshuusbank,
Das Chartemischle, bis in d‘Nacht,
Und mengmol bis der Tag erwacht?
Wär i der Vogt, i sperrt ich gli,
Wien ihr do sin, in ‘s Hüüsli i!
Am Sunntig macht, für Basseltang,
E rechter Buur in ‘s Feld e Gang,
Und luegt und bschaut und sieht si um,
Wie Alles goht ? Ob grad ob chrumm,
[9]
Am alte Fleck der Markstei stoht.
Und nit zum Nochber duregoht?
Und ob nit öbbe ‘s Nochbers Pflueg,
E Streifli Acker nimmt im Flug?
Und denkt: „Der Chlaus, der merkt ‘s jo nit
‘S lit grad am Weg, i nimm ‘s no mit.“
Und het er Rebehüüfli stoh,
Se luegt er jedem Wistock no:
Denn bsunders will der pfleget sy,
Sust treit er weger nit viel i!
So lauft der Buur um, frohes Mueths,
Und freut si fines Werks und Guets,
Wie er ‘s mit Recht und Ehre mag.
Das nenn i denn e Nomittag!
Und isch er no e gweckte Ma,
Der meh as fünfi zähle cha,
Mit offnem Aug und Sinne seh,
Se sieht er, denkt, au no meh,
As Pflueg und Markstei, Wies und Feld,
Und sait: „Wie schön isch doch au d’ Welt!
Lueg, wiene Brut, im Hochzitchleid,
Stoht do der Baum in Herrlichkeit,
Der Chriesebaum! Hörsch, wienes suust?
Und wiene siedig Wasser bruust?
[10]
Es isch e Surres und e Gsumm,
Wie um e Bienechörbli rum;
Und isch e Schaffes und e Freud,
Daß me si unwillkürlig sait:
„Do Mensch, do lueg das Jmmli a!
Und denk mer täglich, stündlig dra!
So muesch es mache, witt emol,
Daß Hof und Acker trüeje soll.
Im Früehlig wenn schön Alles blüejt,
Und Alles tribt und wachst und trüejt,
Du selber au no jung und frisch,
Und wohlgemueth und heiter bisch;
Do mueß me schaffe, Tag und Nacht,
So wie das Immli! Siesch wie’s macht?
Wie’s schnuuft, und schier gar zsemmebricht?
Es treit gar sölli schwer an Gwicht.
Die geele Hösli, siesch die do?
Es cha schier gar nit obsi cho,
Und treit si weger schier gar z’todt,
Bis es an sinem Flugloch stoht.
Wie duftet’s, wie blüejt’s überall,
Uf Baum und Busch, in Berg und Thal!
Und d’Sunnestrahle drüber hi!
Wo wott’s denn au no schöner sy?“
[11]
Isch das nit anderi Churzwil,
As do das simplig Chartespiel?
Was het me denn do profitirt,
As daß me Zit und Geld verliert?
Und chunnt mer usem Wirthshuus hei,
‘S isch mengist Mitternacht vorbei;
Me treit, vom Ruusch, am andre Tag
No schwe r, daß me nit schaffe mag.
Pfui Teufel! Legt mer d’Charte hi!“
„Los, sagt, mer wen ghorsam sy:
Jo, was de saisch isch wahr und recht,
Und meistens goht’s bim Spiele schlecht.
Verzählsch is gli ne schöni Gschicht,
So nehme mer gern Lehr und Bricht,
Vo’s Simme Seppli’s Jörgli a;
Chumm setz di her und fang jeza!“
„I glaub schier gar, ihr meinet nur,
I häb die Gschichtli an der Schnuer?
Dörf nur eis neh, so wieni will,
Wie do ne Chart us eurem Spiel?
I weiß jez nüt im Augeblick.“
„Ah was! Du hesch in Allem Gschick!
Bas Margreth, no e Schöppli her!
Zeig stell di nit so dumm und leer!“
[12]
„Nu, wil ihr’s denn pardu went ha!
I ha’s hüt morge bi mer gha,
Es isch zwar nur e Kleinigkeit,
Doch’s macht mer jez no immer Freud,
Wenn i’s alueg, zu jeder Stund;
Und findi’s, isch’s e guete Fund.
I ha’s do im mim Brustuech glo;
I meini ha’s jez, seht er’s do?“
Er sait’s, und legt es vor is hi:
„Woni Balbirer no bin gsi,
Hani emol, vo Mitleid grüehrt,
E lustige Student balbirt.
Der het mer e schön’s Helgli geh,
I ha’s as Zahlig müesse neh.
Sither hani scho mengmol denkt:
„Hättst du mere Sechsbätzner gschenkt,
I hätt gwiß kei so Gfalle dra,
As i an dinem Bildli ha!“
Druf legt er’s offe voris hi:
Es sin zwei Büebli zeichnet gsi.
Verlumpet; sie hen Holzschueh treit,
Und ’s Jörgli het zum Seppli gsait:
*) Jörgli: Jä, Seppli hesch keine Socken a?
Seppli: Jo frili!
Jörgli: Du strecksch jo hinte d’Fersche rus!
Seppli: He, drum ebe! I streck sie zu de Socke rus.
*) Ein bekannter Studentenwitz.
[13]
Me het sellmols no Holzschueh treit,
In üsre Gegnig, wit und breit,
Und Socken au —gel Maragreth?
Und treit sie no, wemme sie het.
Mer hen das Helgli gnau bitracht,
Und über das jung Bürstli glacht,
Und denkt: „Das isch e Gschiidte gsi!“
Druf langt der Jörg in’s Brusttuech
Und sait—und ziegte Büechli rus:
„Do hani eis, das isch es Gnuß!
Me mueß es numme recht verstoh—
Das isch no schönste— luege do!“
I ha zuem Becke Seppli gsait:
„Macht is dä Jörgli hüt e Freud!
Das isch jez gwiß no was charmants!
Was isch es gsi? Der Todtetanz!!
Der grusig Basler Todtetanz!!!
Bin i verschrocke! Wien e Gans,
Wenn’s haglet, fall i rücklings hi
Uf d’Bank, und bi fast vom mer gsi.
Und wieni wieder zue mer chumm,
Se springi uf und mach rechtsum,
Und will enanderno dervo.
Do het mi Ein am Zipfel gno,
[14]
Der Holdermarti isch es gsi:
„He! Bartli! Sait er, wo wit hi?
Vertlaufsch is jez no denki wohl,
Wo’s heiterst erscht afange soll!
Me meint: grad es hätt di scho
Der böse Find am Chrage gno!“
Drus sagt: „‘S isch mer säst so z’Mueth,
I läugne’s nit. Zeig bis so guet
Und los mi goh, und gang mer weg!
Do mit dem Büechli gang mer weg!
I ha mi Lebtig no nüt gha,
Uf’s Chranksy und uf’s Podagra,
Und uf de Tod no nie nüt geh,
I cha kei todte Mensche seh.
Siehn i e Todtewage cho,
Vo Witem lauf i scho dervo.
Wie’s heißt, do vore Johre drei,
Me legt de Chilchhof jez, de neu,
Uf’s Maiepeter‘s Acker nus,
E Büchseschuß wit vo mim Huus;
So hani’s Huus verchauft, und zieh
An’s ander End vom Dörfli hi.
Der Tod isch weger nit mi Sach!
I denk an dä nur ganz alsgmach.
[15]
I ha’s, wie seller Pfarrer sait,
„Dä wird bis z’letzt uf d’Site gleit.“
Der Hans Jörg sait: „I glaub der’s jo!
Mer mache’s selber au eso;
Zeig aber, bis mer nit so dumm,
Und drej mer jez das Blättli um!
Lueg do de Kaiser, d’Kaiseri,
De König dort und d’Königi,
Sind das nit schöni Bildli, sag?“
„Jo, schöner, as i’s bschaue mag.“
„Was isch denn dra so Grusigs, he?“
„Do channi just nüt Grusigs seh.“
„Nu jä, so schwätz mer nit so dumm!
Und dreij mer jez au das no rum,
Und zeig, und lueg mer dä do a!
Was isch denn an dem Chnochema?“
Er het e vorhi no verdeckt,
Daß es mi nit so arg verschreckt;
Jez deckt er uf! Der Chnochema
Luegt mi mit hohlen Augen a!
As wenn er zue mer sage wott:
„Du förchsch der glaubt vorem Tod?
Pfui Bartli! Was mueß i do seh?
Bisch doch kei Schuelerbüebli meh! "
[16]
„I meins emol, i seig e Ma:
Drum luegi di jez herzhafta.“
Hani so zue mer selber gsait,
Und alle Angst und Furcht abgleit.
Ha eis und ‘s ander Bildli bschaut,
Und z’letzt mer alle z’sehe traut,
Und het’s mer z’erst, am Anfang, gruust,
Jez bschau i’s fast mit Freud und Lust.
Der Hans Jörg sait: „Lueg, siesch der Tod,
Wie zahm de Kaiser mit em goht?
Und wie der Tod e Liedli blost.
Dem, schint’s, de Kaiser nit gern lost?
Lies nur, wie’s Einer gschribe het,
Im Versli stoht’s, gar lieb und nett;
Sie stamme scho von Alters her,
Und gelte no in Wort und Lehr:
[17]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 04.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaiser mit dem grauen Bart,
Habt eure Reu zu lang gespart:
Drum sperrt euch nicht, ihr müßt davon,
Und tanzt nach meiner Pfeife Ton!
Kaiser: Ich kunnt’ das Reich wohl immer mehren,
Mit Streiten, Fechten, Unrecht wehren;
Nun hast du überwunden mich, -
Daß ich bin keinem Kaiser glich.
Er chunnt zur Kaisers als Wiib,
Mit langem Hoor und dürrem Liib.
„Worum witt jez denn du au nit?
So sait er, chumm nur, s’battet nüt“!
18
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 05.png|thumb]]
|}
Tod: Ich tanz euch vor, Frau Kaiserin,
Kommt, springt mir nach, der Tanz ist min!
Eur‘ Hofleut sind von euch gewichen,
Auch euch hat hie der Tod erschlichen.
Kaiserin: Viel Wollust hatt‘ mein stolzer Leib:
Ich lebt’ als eines Kaisers Weib;
Nun muß an diesen Tanz ich kommen!
Mir ist all Muth und Freud genommen!
Wenni de Himmelsschlüssel ha.
So mein i, chunnt’s mer nit druf a.
Daß i soll sterbe; doch, es schint,
Der Babst in Rom isch anders g’sinnt.
[19]
Me sieht’s, es isch em nit gar wohl,
Daß er dä Tanz mitmache soll;
Er dreijt si Chopf uf d’rechte Sit,
Und sait: „Gang nur, i halt nit mit!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 03.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt, heil’ger Vater, werther Mann,
Ein Vortanz müßt ihr mit mir han!
Der Ablaß euch nicht hilft davon,
Das zweifach Kreuz und dreifach Kron.
Pabst: Ich war auf Erden heilig gnannt,
Lebt ohne Gott in meinem Stand;
Der Ablaß that mir gar wohl lohnen,
Nun will der Tod mein nicht verschonen.
[20]
Lueg au die Todesangst und Qual,
Do von dem arme Cardinal!
Er bittet jämmerlig und schreit:
„O lieber Tod, lost mi ungheit !“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 08.png|thumb]]
|}
Tod: Springt auf nun mit dem rothen Hut,
Herr Cardinal ! Der Tanz ist gut;
Gesegnet habt ihr wohl die Laien,
Ihr müßt jezt auch noch an die Reihen.
Cardinal: Ich war, mit meines Pabstes Wahl,
Der Heilgen Kirchen Cardinal.
Die Welt hielt mich in großen Ehren,
Doch mag ich mich des Tod‘s nit wehren.
[21]
„Ob du dich Babst, ob Bischof nennsch,
Bisch halt au nur e schwache Mensch!
Und fürchsch der, wie der Bartli, au,
Das siehn i uf dem Bildli gnau.“
„Siesch wie der Edelmann si stellt?
Er will nit mit um alle Welt.
Si Schwert, lueg, Wien er’s falle lost!
‘S isch sust si einz’ge Freud und Trost.“
Der Tod sait: „Chumm nur, ‘s thuet nit Weh,
I möcht di numme tanze seh.“
Er machte gar zue trurig Gsicht,
Er duuret Ein, der arme Wicht!
[21]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 19.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt nun her, ihr edler Degen,
Ihr müsset hier der Mannheit Pflegen,
Jetzt mit dem Tod, der Niemand schont:
So wird ein tapfrer Muth belohnt.
Edelmann: Ich hab gar manchen Mann erschreckt,
Der mit dem Harnisch war bedeckt;
Nun ficht mit mir der grimme Tod,
Und bringt mich gar in große Noth.
Lueg nur, d’libhaftig Eitelkeit,
Die Edelfrau! Wie die sich freut:
„De bisch so schön und riich und jung,
Und machsch no meng Eroberung.“
[23]
So denkt sie; doch uf eimol stoht,
In Hellem Staat vor ihr der Tod!
Und packt sie frei am linken Arm:
„Di Herz isch no gar sölli warm,
So sait er — bisch no schön und jung,
Drum machsch du au d’Eroberung,
Vom Tod persönlig hesch sie gmacht!“
Sissch wien er sie derzue uslacht?
[24]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 20.png|thumb]]
|}
Tod: Nun Edelfrau, laßt euer Pflanzen
Ihr müßt jez hie mit mir rum tanzen!
Ich schon nicht euer blondes Haar,
Was seht ihr in den Spiegel klar?
Edelfrau: O Angst und Noth! Wie ist mir gscheh’n?
Den Tod hab ich im Spiegel g’seh’n!
O wie erschreckt mich seine Art,
Daß mir das Herz im Leib erstarrt!
Der Bartli sait: „Ei lueg mer au,
Verschreckt nit gar die gnädig Frau!
Wemme’s nit saech, me glaubti’s nit:
Denn wemme sie stolziere sieht,
</poem>
<center>''Zruck zum [[Text:Houptsyte|alemannische Wikisource]]''</center>
[[Kategorie:Text:Wilhelm Bilharz]]
ms3ziw51evoqxo00zfzk4n9u8ybn3xt
1018289
1018288
2022-08-26T16:23:44Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Wilhelm Bilharz „Der Basler Todtentanz“}}
'''Der Basler Todtentanz'''
[1]
<div align="center">'''Der Basler Todtentanz'''</div>
<div align="center">Gedicht</div>
<div align="center">in</div>
<div align="center">allemannischer Mundart</div>
<div align="center">von Wilhelm Bilharz</div>
<div align="center">-------</div>
<div align="center">Zürich.</div>
<div align="center">Im Selbstverlage des Verfassers.</div>
<div align="center">1872.</div>
[2]
[3]
'''Vorwort'''
Das vorliegende Gedicht ist, mit mehreren andern Volksschriften des Verfassers, in dem für jeden Süddeutschen und Schweizer sehr leicht verständlichen allemannischen Dialecte geschrieben, wie er am Oberrhein, von Basel abwärts und vorzugsweise in der Umgegend von Freiburg im Breisgau gesprochen wird. Er unterscheidet sich vom Hebel’schen nur in wenigen Wörtern und Wortformen, z. B. ruf statt ufe, ra statt abe, rus statt use, ⁊c.
Hebels Gedichte haben diesen poetischen süddeutschen Dialect so bekannt und beliebt gemacht, daß er selbst den gebildeten Ständen Norddeutschlands schon längst nimmer fremd ist; der Verfasser hat manchen Freund an der Elbe und Spree, der Hebel so gut versteht, als irgend ein Allemanne.
Die Bilder des Basier Todtentanzes sind bekanntlich sehr zahlreich; es mußte eine passende Auswahl getroffen werden, welche die vier Stände — Adel, Geistlichkeit, Bürger- und Bauernstand— am Vollkommensten darzustellen schien.
[4]
Die freundliche Aufnahme dieses Gedichtes von Seite der urtheilsfähigen Leser möge dem Verfasser beweisen, daß er den humoristischen Grundton der geistreichen Bilder getroffen hat, und ihn zugleich aufmuntern zur weiteren Bethätigung seiner Kräfte in der eingeschlagenen volksthümlichen Richtung.
Zürich, den 6. Februar 1872.
Der Verfasser.
<poem>
[5]
‘S git gschiidte Lüt und dumme Lüt,
Wie’s grade und wie’s chumme git;
Doch’s Seppli’s Hans Jörg isch e Ma,
So triffsch mer, traui, kein meh a!
I ha scho mengi Predigt ghört,
Es het mi keine no so blehrt,
Wie ‘s Simme Seppli’s Hanse Wort:
I denk nur dra in Einem fort.
‘S isch doch kurios, wie’s Menge cha,
Und isch doch nur e gringe Ma!
Und Andere sin no so glehrt,
Und schwätzen Alles nur verchehrt!
Drum chunnt ‘s au nit uf d’ Studie a:
Do drin, im Herze, mueß me ‘s ha!
Isch ‘s Muul und ‘s Herz am rechte Fleck,
Se fließt der d’ Red wie Bäredreck
[6]
Und Zuckerkandel, vo der Brust,
Und di az’hören ische Lust;
Und was de saisch, me weiß es no,
Worum? Es isch von Herze cho!
Zwor der Jörg isch au e glehrte Ma:
Er het mit Herren Umgang gha,
Und lang e Herrelebe gfüehrt,
Und us Balbirer hochstudirt.
Doch sait er, no si ‘s Vaters Tod:
„‘S best Brot isch doch no ‘s Buurebrot;
Me het doch au no z’bisse dra!
So Herrebrötli mueß me ha
‘S Tags zwenzig für e Buuresohn;
I bruuch für ‘s Brot allei mi Lohn.
Und das Scharwänzlen und das Gschwätz
Im Gschäft, das macht mi zletzt no letz!
Isch ‘s au emol e schöne Tag,
Daß me si herzlig freue mag,
Und d’ Sunne schint so hell und floh,
Me möcht au gern spaziere goh;
Se het me nie e freii Stund,
Isch bunde, wie ne Chettehund;
Und chunnt me denn emol in d’Welt,
Se het me erst kei Grosche Geld!
[7]
Jowohl, dofür bidank i mi!
Do gang i, woni her cho bi,
Nimm wieder Egg und Pflueg in d’Hand,
Und blib bi minem Buurestand.
Wenn i von Allem nüt soll ha,
Se hani doch mi Sunntig gha,
Und frischi Luft und Sunneschi,
Und bi de Tag im Freie gsi.
Im Ackerfeld, im grüne Wald,
Im heitre Herbst, wo d’Büchse chnallt,
Und rauch mi Pfiifli wohlgemueth,
Und weiß doch au wie d’Freiheit thuet!“
Er sait’s und tritt si Güetli a,
Und sieder isch’s e braver Ma;
E Buursmann isch er oberus,
Und proper stoht’s in Feld und Huus;
Het Schüüren und het Cheller voll!
‘S isch mengem Hofbuur nit so wohl;
Und isch im Dörfli b’liebt und g’ehrt;
Er isch gar sölli gschiidt und glehrt!
Me sait em nur „der Herrli“ hie,
Der Vogt und Pfarrer sait em „Sie“;
Er wird „Herr Hans Jörg“ titulirt
Vo beiden, und spaziere gfüehrt.
[8]
Und chunnt e Briefli us der Fern,
Se stoht es dütlig gschriebe: „Herrn,
Herrn Hans Jörg Güetli“ obedra,
Daß Jedermann es lese cha!
I sag das nebe her nur gschwind:
Me mueß doch wisse, wer mir sind,
Und wisse mueß me, Sappermeni!
Was mir für Lüt im Dörfli hent!
Mer sitze denn, wie alliwil,
Am Sunntig so bim Chartespiel;
Do chunnt der Hans Jörg uf is zue.
Und sait: „Se hent er no nit gnue.
An dem verfluechte Chartespiel?
Git ‘s denn kei änderi Churzwil,
Kei anderi Freud und Basseltang,
As, uf der fuule Wirthshuusbank,
Das Chartemischle, bis in d‘Nacht,
Und mengmol bis der Tag erwacht?
Wär i der Vogt, i sperrt ich gli,
Wien ihr do sin, in ‘s Hüüsli i!
Am Sunntig macht, für Basseltang,
E rechter Buur in ‘s Feld e Gang,
Und luegt und bschaut und sieht si um,
Wie Alles goht ? Ob grad ob chrumm,
[9]
Am alte Fleck der Markstei stoht.
Und nit zum Nochber duregoht?
Und ob nit öbbe ‘s Nochbers Pflueg,
E Streifli Acker nimmt im Flug?
Und denkt: „Der Chlaus, der merkt ‘s jo nit
‘S lit grad am Weg, i nimm ‘s no mit.“
Und het er Rebehüüfli stoh,
Se luegt er jedem Wistock no:
Denn bsunders will der pfleget sy,
Sust treit er weger nit viel i!
So lauft der Buur um, frohes Mueths,
Und freut si fines Werks und Guets,
Wie er ‘s mit Recht und Ehre mag.
Das nenn i denn e Nomittag!
Und isch er no e gweckte Ma,
Der meh as fünfi zähle cha,
Mit offnem Aug und Sinne seh,
Se sieht er, denkt, au no meh,
As Pflueg und Markstei, Wies und Feld,
Und sait: „Wie schön isch doch au d’ Welt!
Lueg, wiene Brut, im Hochzitchleid,
Stoht do der Baum in Herrlichkeit,
Der Chriesebaum! Hörsch, wienes suust?
Und wiene siedig Wasser bruust?
[10]
Es isch e Surres und e Gsumm,
Wie um e Bienechörbli rum;
Und isch e Schaffes und e Freud,
Daß me si unwillkürlig sait:
„Do Mensch, do lueg das Jmmli a!
Und denk mer täglich, stündlig dra!
So muesch es mache, witt emol,
Daß Hof und Acker trüeje soll.
Im Früehlig wenn schön Alles blüejt,
Und Alles tribt und wachst und trüejt,
Du selber au no jung und frisch,
Und wohlgemueth und heiter bisch;
Do mueß me schaffe, Tag und Nacht,
So wie das Immli! Siesch wie’s macht?
Wie’s schnuuft, und schier gar zsemmebricht?
Es treit gar sölli schwer an Gwicht.
Die geele Hösli, siesch die do?
Es cha schier gar nit obsi cho,
Und treit si weger schier gar z’todt,
Bis es an sinem Flugloch stoht.
Wie duftet’s, wie blüejt’s überall,
Uf Baum und Busch, in Berg und Thal!
Und d’Sunnestrahle drüber hi!
Wo wott’s denn au no schöner sy?“
[11]
Isch das nit anderi Churzwil,
As do das simplig Chartespiel?
Was het me denn do profitirt,
As daß me Zit und Geld verliert?
Und chunnt mer usem Wirthshuus hei,
‘S isch mengist Mitternacht vorbei;
Me treit, vom Ruusch, am andre Tag
No schwe r, daß me nit schaffe mag.
Pfui Teufel! Legt mer d’Charte hi!“
„Los, sagt, mer wen ghorsam sy:
Jo, was de saisch isch wahr und recht,
Und meistens goht’s bim Spiele schlecht.
Verzählsch is gli ne schöni Gschicht,
So nehme mer gern Lehr und Bricht,
Vo’s Simme Seppli’s Jörgli a;
Chumm setz di her und fang jeza!“
„I glaub schier gar, ihr meinet nur,
I häb die Gschichtli an der Schnuer?
Dörf nur eis neh, so wieni will,
Wie do ne Chart us eurem Spiel?
I weiß jez nüt im Augeblick.“
„Ah was! Du hesch in Allem Gschick!
Bas Margreth, no e Schöppli her!
Zeig stell di nit so dumm und leer!“
[12]
„Nu, wil ihr’s denn pardu went ha!
I ha’s hüt morge bi mer gha,
Es isch zwar nur e Kleinigkeit,
Doch’s macht mer jez no immer Freud,
Wenn i’s alueg, zu jeder Stund;
Und findi’s, isch’s e guete Fund.
I ha’s do im mim Brustuech glo;
I meini ha’s jez, seht er’s do?“
Er sait’s, und legt es vor is hi:
„Woni Balbirer no bin gsi,
Hani emol, vo Mitleid grüehrt,
E lustige Student balbirt.
Der het mer e schön’s Helgli geh,
I ha’s as Zahlig müesse neh.
Sither hani scho mengmol denkt:
„Hättst du mere Sechsbätzner gschenkt,
I hätt gwiß kei so Gfalle dra,
As i an dinem Bildli ha!“
Druf legt er’s offe voris hi:
Es sin zwei Büebli zeichnet gsi.
Verlumpet; sie hen Holzschueh treit,
Und ’s Jörgli het zum Seppli gsait:
*) Jörgli: Jä, Seppli hesch keine Socken a?
Seppli: Jo frili!
Jörgli: Du strecksch jo hinte d’Fersche rus!
Seppli: He, drum ebe! I streck sie zu de Socke rus.
*) Ein bekannter Studentenwitz.
[13]
Me het sellmols no Holzschueh treit,
In üsre Gegnig, wit und breit,
Und Socken au —gel Maragreth?
Und treit sie no, wemme sie het.
Mer hen das Helgli gnau bitracht,
Und über das jung Bürstli glacht,
Und denkt: „Das isch e Gschiidte gsi!“
Druf langt der Jörg in’s Brusttuech
Und sait—und ziegte Büechli rus:
„Do hani eis, das isch es Gnuß!
Me mueß es numme recht verstoh—
Das isch no schönste— luege do!“
I ha zuem Becke Seppli gsait:
„Macht is dä Jörgli hüt e Freud!
Das isch jez gwiß no was charmants!
Was isch es gsi? Der Todtetanz!!
Der grusig Basler Todtetanz!!!
Bin i verschrocke! Wien e Gans,
Wenn’s haglet, fall i rücklings hi
Uf d’Bank, und bi fast vom mer gsi.
Und wieni wieder zue mer chumm,
Se springi uf und mach rechtsum,
Und will enanderno dervo.
Do het mi Ein am Zipfel gno,
[14]
Der Holdermarti isch es gsi:
„He! Bartli! Sait er, wo wit hi?
Vertlaufsch is jez no denki wohl,
Wo’s heiterst erscht afange soll!
Me meint: grad es hätt di scho
Der böse Find am Chrage gno!“
Drus sagt: „‘S isch mer säst so z’Mueth,
I läugne’s nit. Zeig bis so guet
Und los mi goh, und gang mer weg!
Do mit dem Büechli gang mer weg!
I ha mi Lebtig no nüt gha,
Uf’s Chranksy und uf’s Podagra,
Und uf de Tod no nie nüt geh,
I cha kei todte Mensche seh.
Siehn i e Todtewage cho,
Vo Witem lauf i scho dervo.
Wie’s heißt, do vore Johre drei,
Me legt de Chilchhof jez, de neu,
Uf’s Maiepeter‘s Acker nus,
E Büchseschuß wit vo mim Huus;
So hani’s Huus verchauft, und zieh
An’s ander End vom Dörfli hi.
Der Tod isch weger nit mi Sach!
I denk an dä nur ganz alsgmach.
[15]
I ha’s, wie seller Pfarrer sait,
„Dä wird bis z’letzt uf d’Site gleit.“
Der Hans Jörg sait: „I glaub der’s jo!
Mer mache’s selber au eso;
Zeig aber, bis mer nit so dumm,
Und drej mer jez das Blättli um!
Lueg do de Kaiser, d’Kaiseri,
De König dort und d’Königi,
Sind das nit schöni Bildli, sag?“
„Jo, schöner, as i’s bschaue mag.“
„Was isch denn dra so Grusigs, he?“
„Do channi just nüt Grusigs seh.“
„Nu jä, so schwätz mer nit so dumm!
Und dreij mer jez au das no rum,
Und zeig, und lueg mer dä do a!
Was isch denn an dem Chnochema?“
Er het e vorhi no verdeckt,
Daß es mi nit so arg verschreckt;
Jez deckt er uf! Der Chnochema
Luegt mi mit hohlen Augen a!
As wenn er zue mer sage wott:
„Du förchsch der glaubt vorem Tod?
Pfui Bartli! Was mueß i do seh?
Bisch doch kei Schuelerbüebli meh! "
[16]
„I meins emol, i seig e Ma:
Drum luegi di jez herzhafta.“
Hani so zue mer selber gsait,
Und alle Angst und Furcht abgleit.
Ha eis und ‘s ander Bildli bschaut,
Und z’letzt mer alle z’sehe traut,
Und het’s mer z’erst, am Anfang, gruust,
Jez bschau i’s fast mit Freud und Lust.
Der Hans Jörg sait: „Lueg, siesch der Tod,
Wie zahm de Kaiser mit em goht?
Und wie der Tod e Liedli blost.
Dem, schint’s, de Kaiser nit gern lost?
Lies nur, wie’s Einer gschribe het,
Im Versli stoht’s, gar lieb und nett;
Sie stamme scho von Alters her,
Und gelte no in Wort und Lehr:
[17]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 04.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaiser mit dem grauen Bart,
Habt eure Reu zu lang gespart:
Drum sperrt euch nicht, ihr müßt davon,
Und tanzt nach meiner Pfeife Ton!
Kaiser: Ich kunnt’ das Reich wohl immer mehren,
Mit Streiten, Fechten, Unrecht wehren;
Nun hast du überwunden mich, -
Daß ich bin keinem Kaiser glich.
Er chunnt zur Kaisers als Wiib,
Mit langem Hoor und dürrem Liib.
„Worum witt jez denn du au nit?
So sait er, chumm nur, s’battet nüt“!
18
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 05.png|thumb]]
|}
Tod: Ich tanz euch vor, Frau Kaiserin,
Kommt, springt mir nach, der Tanz ist min!
Eur‘ Hofleut sind von euch gewichen,
Auch euch hat hie der Tod erschlichen.
Kaiserin: Viel Wollust hatt‘ mein stolzer Leib:
Ich lebt’ als eines Kaisers Weib;
Nun muß an diesen Tanz ich kommen!
Mir ist all Muth und Freud genommen!
Wenni de Himmelsschlüssel ha.
So mein i, chunnt’s mer nit druf a.
Daß i soll sterbe; doch, es schint,
Der Babst in Rom isch anders g’sinnt.
[19]
Me sieht’s, es isch em nit gar wohl,
Daß er dä Tanz mitmache soll;
Er dreijt si Chopf uf d’rechte Sit,
Und sait: „Gang nur, i halt nit mit!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 03.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt, heil’ger Vater, werther Mann,
Ein Vortanz müßt ihr mit mir han!
Der Ablaß euch nicht hilft davon,
Das zweifach Kreuz und dreifach Kron.
Pabst: Ich war auf Erden heilig gnannt,
Lebt ohne Gott in meinem Stand;
Der Ablaß that mir gar wohl lohnen,
Nun will der Tod mein nicht verschonen.
[20]
Lueg au die Todesangst und Qual,
Do von dem arme Cardinal!
Er bittet jämmerlig und schreit:
„O lieber Tod, lost mi ungheit !“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 08.png|thumb]]
|}
Tod: Springt auf nun mit dem rothen Hut,
Herr Cardinal ! Der Tanz ist gut;
Gesegnet habt ihr wohl die Laien,
Ihr müßt jezt auch noch an die Reihen.
Cardinal: Ich war, mit meines Pabstes Wahl,
Der Heilgen Kirchen Cardinal.
Die Welt hielt mich in großen Ehren,
Doch mag ich mich des Tod‘s nit wehren.
[21]
„Ob du dich Babst, ob Bischof nennsch,
Bisch halt au nur e schwache Mensch!
Und fürchsch der, wie der Bartli, au,
Das siehn i uf dem Bildli gnau.“
„Siesch wie der Edelmann si stellt?
Er will nit mit um alle Welt.
Si Schwert, lueg, Wien er’s falle lost!
‘S isch sust si einz’ge Freud und Trost.“
Der Tod sait: „Chumm nur, ‘s thuet nit Weh,
I möcht di numme tanze seh.“
Er machte gar zue trurig Gsicht,
Er duuret Ein, der arme Wicht!
[21]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 19.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt nun her, ihr edler Degen,
Ihr müsset hier der Mannheit Pflegen,
Jetzt mit dem Tod, der Niemand schont:
So wird ein tapfrer Muth belohnt.
Edelmann: Ich hab gar manchen Mann erschreckt,
Der mit dem Harnisch war bedeckt;
Nun ficht mit mir der grimme Tod,
Und bringt mich gar in große Noth.
Lueg nur, d’libhaftig Eitelkeit,
Die Edelfrau! Wie die sich freut:
„De bisch so schön und riich und jung,
Und machsch no meng Eroberung.“
[23]
So denkt sie; doch uf eimol stoht,
In Hellem Staat vor ihr der Tod!
Und packt sie frei am linken Arm:
„Di Herz isch no gar sölli warm,
So sait er — bisch no schön und jung,
Drum machsch du au d’Eroberung,
Vom Tod persönlig hesch sie gmacht!“
Sissch wien er sie derzue uslacht?
[24]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 20.png|thumb]]
|}
Tod: Nun Edelfrau, laßt euer Pflanzen
Ihr müßt jez hie mit mir rum tanzen!
Ich schon nicht euer blondes Haar,
Was seht ihr in den Spiegel klar?
Edelfrau: O Angst und Noth! Wie ist mir gscheh’n?
Den Tod hab ich im Spiegel g’seh’n!
O wie erschreckt mich seine Art,
Daß mir das Herz im Leib erstarrt!
Der Bartli sait: „Ei lueg mer au,
Verschreckt nit gar die gnädig Frau!
Wemme’s nit saech, me glaubti’s nit:
Denn wemme sie stolziere sieht,
</poem>
== Quälle ==
* [https://www.e-rara.ch/zut/collections/content/titleinfo/8667860 Wilhelm Bilharz: Der Basler Todtenztanz] uf e-rara.ch
<center>''Zruck zum [[Text:Houptsyte|alemannische Wikisource]]''</center>
[[Kategorie:Text:Wilhelm Bilharz]]
3tjjanah6mjo772bal6ahuzt3nndnf3
1018290
1018289
2022-08-26T16:30:11Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Wilhelm Bilharz „Der Basler Todtentanz“}}
'''Der Basler Todtentanz'''
[1]
<div align="center">'''Der Basler Todtentanz'''</div>
<div align="center">Gedicht</div>
<div align="center">in</div>
<div align="center">allemannischer Mundart</div>
<div align="center">von Wilhelm Bilharz</div>
<div align="center">-------</div>
<div align="center">Zürich.</div>
<div align="center">Im Selbstverlage des Verfassers.</div>
<div align="center">1872.</div>
[2]
[3]
'''Vorwort'''
Das vorliegende Gedicht ist, mit mehreren andern Volksschriften des Verfassers, in dem für jeden Süddeutschen und Schweizer sehr leicht verständlichen allemannischen Dialecte geschrieben, wie er am Oberrhein, von Basel abwärts und vorzugsweise in der Umgegend von Freiburg im Breisgau gesprochen wird. Er unterscheidet sich vom Hebel’schen nur in wenigen Wörtern und Wortformen, z. B. ruf statt ufe, ra statt abe, rus statt use, ⁊c.
Hebels Gedichte haben diesen poetischen süddeutschen Dialect so bekannt und beliebt gemacht, daß er selbst den gebildeten Ständen Norddeutschlands schon längst nimmer fremd ist; der Verfasser hat manchen Freund an der Elbe und Spree, der Hebel so gut versteht, als irgend ein Allemanne.
Die Bilder des Basier Todtentanzes sind bekanntlich sehr zahlreich; es mußte eine passende Auswahl getroffen werden, welche die vier Stände — Adel, Geistlichkeit, Bürger- und Bauernstand— am Vollkommensten darzustellen schien.
[4]
Die freundliche Aufnahme dieses Gedichtes von Seite der urtheilsfähigen Leser möge dem Verfasser beweisen, daß er den humoristischen Grundton der geistreichen Bilder getroffen hat, und ihn zugleich aufmuntern zur weiteren Bethätigung seiner Kräfte in der eingeschlagenen volksthümlichen Richtung.
Zürich, den 6. Februar 1872.
Der Verfasser.
<poem>
[5]
‘S git gschiidte Lüt und dumme Lüt,
Wie’s grade und wie’s chumme git;
Doch’s Seppli’s Hans Jörg isch e Ma,
So triffsch mer, traui, kein meh a!
I ha scho mengi Predigt ghört,
Es het mi keine no so blehrt,
Wie ‘s Simme Seppli’s Hanse Wort:
I denk nur dra in Einem fort.
‘S isch doch kurios, wie’s Menge cha,
Und isch doch nur e gringe Ma!
Und Andere sin no so glehrt,
Und schwätzen Alles nur verchehrt!
Drum chunnt ‘s au nit uf d’ Studie a:
Do drin, im Herze, mueß me ‘s ha!
Isch ‘s Muul und ‘s Herz am rechte Fleck,
Se fließt der d’ Red wie Bäredreck
[6]
Und Zuckerkandel, vo der Brust,
Und di az’hören ische Lust;
Und was de saisch, me weiß es no,
Worum? Es isch von Herze cho!
Zwor der Jörg isch au e glehrte Ma:
Er het mit Herren Umgang gha,
Und lang e Herrelebe gfüehrt,
Und us Balbirer hochstudirt.
Doch sait er, no si ‘s Vaters Tod:
„‘S best Brot isch doch no ‘s Buurebrot;
Me het doch au no z’bisse dra!
So Herrebrötli mueß me ha
‘S Tags zwenzig für e Buuresohn;
I bruuch für ‘s Brot allei mi Lohn.
Und das Scharwänzlen und das Gschwätz
Im Gschäft, das macht mi zletzt no letz!
Isch ‘s au emol e schöne Tag,
Daß me si herzlig freue mag,
Und d’ Sunne schint so hell und floh,
Me möcht au gern spaziere goh;
Se het me nie e freii Stund,
Isch bunde, wie ne Chettehund;
Und chunnt me denn emol in d’Welt,
Se het me erst kei Grosche Geld!
[7]
Jowohl, dofür bidank i mi!
Do gang i, woni her cho bi,
Nimm wieder Egg und Pflueg in d’Hand,
Und blib bi minem Buurestand.
Wenn i von Allem nüt soll ha,
Se hani doch mi Sunntig gha,
Und frischi Luft und Sunneschi,
Und bi de Tag im Freie gsi.
Im Ackerfeld, im grüne Wald,
Im heitre Herbst, wo d’Büchse chnallt,
Und rauch mi Pfiifli wohlgemueth,
Und weiß doch au wie d’Freiheit thuet!“
Er sait’s und tritt si Güetli a,
Und sieder isch’s e braver Ma;
E Buursmann isch er oberus,
Und proper stoht’s in Feld und Huus;
Het Schüüren und het Cheller voll!
‘S isch mengem Hofbuur nit so wohl;
Und isch im Dörfli b’liebt und g’ehrt;
Er isch gar sölli gschiidt und glehrt!
Me sait em nur „der Herrli“ hie,
Der Vogt und Pfarrer sait em „Sie“;
Er wird „Herr Hans Jörg“ titulirt
Vo beiden, und spaziere gfüehrt.
[8]
Und chunnt e Briefli us der Fern,
Se stoht es dütlig gschriebe: „Herrn,
Herrn Hans Jörg Güetli“ obedra,
Daß Jedermann es lese cha!
I sag das nebe her nur gschwind:
Me mueß doch wisse, wer mir sind,
Und wisse mueß me, Sappermeni!
Was mir für Lüt im Dörfli hent!
Mer sitze denn, wie alliwil,
Am Sunntig so bim Chartespiel;
Do chunnt der Hans Jörg uf is zue.
Und sait: „Se hent er no nit gnue.
An dem verfluechte Chartespiel?
Git ‘s denn kei änderi Churzwil,
Kei anderi Freud und Basseltang,
As, uf der fuule Wirthshuusbank,
Das Chartemischle, bis in d‘Nacht,
Und mengmol bis der Tag erwacht?
Wär i der Vogt, i sperrt ich gli,
Wien ihr do sin, in ‘s Hüüsli i!
Am Sunntig macht, für Basseltang,
E rechter Buur in ‘s Feld e Gang,
Und luegt und bschaut und sieht si um,
Wie Alles goht ? Ob grad ob chrumm,
[9]
Am alte Fleck der Markstei stoht.
Und nit zum Nochber duregoht?
Und ob nit öbbe ‘s Nochbers Pflueg,
E Streifli Acker nimmt im Flug?
Und denkt: „Der Chlaus, der merkt ‘s jo nit
‘S lit grad am Weg, i nimm ‘s no mit.“
Und het er Rebehüüfli stoh,
Se luegt er jedem Wistock no:
Denn bsunders will der pfleget sy,
Sust treit er weger nit viel i!
So lauft der Buur um, frohes Mueths,
Und freut si fines Werks und Guets,
Wie er ‘s mit Recht und Ehre mag.
Das nenn i denn e Nomittag!
Und isch er no e gweckte Ma,
Der meh as fünfi zähle cha,
Mit offnem Aug und Sinne seh,
Se sieht er, denkt, au no meh,
As Pflueg und Markstei, Wies und Feld,
Und sait: „Wie schön isch doch au d’ Welt!
Lueg, wiene Brut, im Hochzitchleid,
Stoht do der Baum in Herrlichkeit,
Der Chriesebaum! Hörsch, wienes suust?
Und wiene siedig Wasser bruust?
[10]
Es isch e Surres und e Gsumm,
Wie um e Bienechörbli rum;
Und isch e Schaffes und e Freud,
Daß me si unwillkürlig sait:
„Do Mensch, do lueg das Jmmli a!
Und denk mer täglich, stündlig dra!
So muesch es mache, witt emol,
Daß Hof und Acker trüeje soll.
Im Früehlig wenn schön Alles blüejt,
Und Alles tribt und wachst und trüejt,
Du selber au no jung und frisch,
Und wohlgemueth und heiter bisch;
Do mueß me schaffe, Tag und Nacht,
So wie das Immli! Siesch wie’s macht?
Wie’s schnuuft, und schier gar zsemmebricht?
Es treit gar sölli schwer an Gwicht.
Die geele Hösli, siesch die do?
Es cha schier gar nit obsi cho,
Und treit si weger schier gar z’todt,
Bis es an sinem Flugloch stoht.
Wie duftet’s, wie blüejt’s überall,
Uf Baum und Busch, in Berg und Thal!
Und d’Sunnestrahle drüber hi!
Wo wott’s denn au no schöner sy?“
[11]
Isch das nit anderi Churzwil,
As do das simplig Chartespiel?
Was het me denn do profitirt,
As daß me Zit und Geld verliert?
Und chunnt mer usem Wirthshuus hei,
‘S isch mengist Mitternacht vorbei;
Me treit, vom Ruusch, am andre Tag
No schwe r, daß me nit schaffe mag.
Pfui Teufel! Legt mer d’Charte hi!“
„Los, sagt, mer wen ghorsam sy:
Jo, was de saisch isch wahr und recht,
Und meistens goht’s bim Spiele schlecht.
Verzählsch is gli ne schöni Gschicht,
So nehme mer gern Lehr und Bricht,
Vo’s Simme Seppli’s Jörgli a;
Chumm setz di her und fang jeza!“
„I glaub schier gar, ihr meinet nur,
I häb die Gschichtli an der Schnuer?
Dörf nur eis neh, so wieni will,
Wie do ne Chart us eurem Spiel?
I weiß jez nüt im Augeblick.“
„Ah was! Du hesch in Allem Gschick!
Bas Margreth, no e Schöppli her!
Zeig stell di nit so dumm und leer!“
[12]
„Nu, wil ihr’s denn pardu went ha!
I ha’s hüt morge bi mer gha,
Es isch zwar nur e Kleinigkeit,
Doch’s macht mer jez no immer Freud,
Wenn i’s alueg, zu jeder Stund;
Und findi’s, isch’s e guete Fund.
I ha’s do im mim Brustuech glo;
I meini ha’s jez, seht er’s do?“
Er sait’s, und legt es vor is hi:
„Woni Balbirer no bin gsi,
Hani emol, vo Mitleid grüehrt,
E lustige Student balbirt.
Der het mer e schön’s Helgli geh,
I ha’s as Zahlig müesse neh.
Sither hani scho mengmol denkt:
„Hättst du mere Sechsbätzner gschenkt,
I hätt gwiß kei so Gfalle dra,
As i an dinem Bildli ha!“
Druf legt er’s offe voris hi:
Es sin zwei Büebli zeichnet gsi.
Verlumpet; sie hen Holzschueh treit,
Und ’s Jörgli het zum Seppli gsait:
*) Jörgli: Jä, Seppli hesch keine Socken a?
Seppli: Jo frili!
Jörgli: Du strecksch jo hinte d’Fersche rus!
Seppli: He, drum ebe! I streck sie zu de Socke rus.
*) Ein bekannter Studentenwitz.
[13]
Me het sellmols no Holzschueh treit,
In üsre Gegnig, wit und breit,
Und Socken au —gel Maragreth?
Und treit sie no, wemme sie het.
Mer hen das Helgli gnau bitracht,
Und über das jung Bürstli glacht,
Und denkt: „Das isch e Gschiidte gsi!“
Druf langt der Jörg in’s Brusttuech
Und sait—und ziegte Büechli rus:
„Do hani eis, das isch es Gnuß!
Me mueß es numme recht verstoh—
Das isch no schönste— luege do!“
I ha zuem Becke Seppli gsait:
„Macht is dä Jörgli hüt e Freud!
Das isch jez gwiß no was charmants!
Was isch es gsi? Der Todtetanz!!
Der grusig Basler Todtetanz!!!
Bin i verschrocke! Wien e Gans,
Wenn’s haglet, fall i rücklings hi
Uf d’Bank, und bi fast vom mer gsi.
Und wieni wieder zue mer chumm,
Se springi uf und mach rechtsum,
Und will enanderno dervo.
Do het mi Ein am Zipfel gno,
[14]
Der Holdermarti isch es gsi:
„He! Bartli! Sait er, wo wit hi?
Vertlaufsch is jez no denki wohl,
Wo’s heiterst erscht afange soll!
Me meint: grad es hätt di scho
Der böse Find am Chrage gno!“
Drus sagt: „‘S isch mer säst so z’Mueth,
I läugne’s nit. Zeig bis so guet
Und los mi goh, und gang mer weg!
Do mit dem Büechli gang mer weg!
I ha mi Lebtig no nüt gha,
Uf’s Chranksy und uf’s Podagra,
Und uf de Tod no nie nüt geh,
I cha kei todte Mensche seh.
Siehn i e Todtewage cho,
Vo Witem lauf i scho dervo.
Wie’s heißt, do vore Johre drei,
Me legt de Chilchhof jez, de neu,
Uf’s Maiepeter‘s Acker nus,
E Büchseschuß wit vo mim Huus;
So hani’s Huus verchauft, und zieh
An’s ander End vom Dörfli hi.
Der Tod isch weger nit mi Sach!
I denk an dä nur ganz alsgmach.
[15]
I ha’s, wie seller Pfarrer sait,
„Dä wird bis z’letzt uf d’Site gleit.“
Der Hans Jörg sait: „I glaub der’s jo!
Mer mache’s selber au eso;
Zeig aber, bis mer nit so dumm,
Und drej mer jez das Blättli um!
Lueg do de Kaiser, d’Kaiseri,
De König dort und d’Königi,
Sind das nit schöni Bildli, sag?“
„Jo, schöner, as i’s bschaue mag.“
„Was isch denn dra so Grusigs, he?“
„Do channi just nüt Grusigs seh.“
„Nu jä, so schwätz mer nit so dumm!
Und dreij mer jez au das no rum,
Und zeig, und lueg mer dä do a!
Was isch denn an dem Chnochema?“
Er het e vorhi no verdeckt,
Daß es mi nit so arg verschreckt;
Jez deckt er uf! Der Chnochema
Luegt mi mit hohlen Augen a!
As wenn er zue mer sage wott:
„Du förchsch der glaubt vorem Tod?
Pfui Bartli! Was mueß i do seh?
Bisch doch kei Schuelerbüebli meh! "
[16]
„I meins emol, i seig e Ma:
Drum luegi di jez herzhafta.“
Hani so zue mer selber gsait,
Und alle Angst und Furcht abgleit.
Ha eis und ‘s ander Bildli bschaut,
Und z’letzt mer alle z’sehe traut,
Und het’s mer z’erst, am Anfang, gruust,
Jez bschau i’s fast mit Freud und Lust.
Der Hans Jörg sait: „Lueg, siesch der Tod,
Wie zahm de Kaiser mit em goht?
Und wie der Tod e Liedli blost.
Dem, schint’s, de Kaiser nit gern lost?
Lies nur, wie’s Einer gschribe het,
Im Versli stoht’s, gar lieb und nett;
Sie stamme scho von Alters her,
Und gelte no in Wort und Lehr:
[17]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 04.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaiser mit dem grauen Bart,
Habt eure Reu zu lang gespart:
Drum sperrt euch nicht, ihr müßt davon,
Und tanzt nach meiner Pfeife Ton!
Kaiser: Ich kunnt’ das Reich wohl immer mehren,
Mit Streiten, Fechten, Unrecht wehren;
Nun hast du überwunden mich, -
Daß ich bin keinem Kaiser glich.
Er chunnt zur Kaisers als Wiib,
Mit langem Hoor und dürrem Liib.
„Worum witt jez denn du au nit?
So sait er, chumm nur, s’battet nüt“!
18
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 05.png|thumb]]
|}
Tod: Ich tanz euch vor, Frau Kaiserin,
Kommt, springt mir nach, der Tanz ist min!
Eur‘ Hofleut sind von euch gewichen,
Auch euch hat hie der Tod erschlichen.
Kaiserin: Viel Wollust hatt‘ mein stolzer Leib:
Ich lebt’ als eines Kaisers Weib;
Nun muß an diesen Tanz ich kommen!
Mir ist all Muth und Freud genommen!
Wenni de Himmelsschlüssel ha.
So mein i, chunnt’s mer nit druf a.
Daß i soll sterbe; doch, es schint,
Der Babst in Rom isch anders g’sinnt.
[19]
Me sieht’s, es isch em nit gar wohl,
Daß er dä Tanz mitmache soll;
Er dreijt si Chopf uf d’rechte Sit,
Und sait: „Gang nur, i halt nit mit!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 03.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt, heil’ger Vater, werther Mann,
Ein Vortanz müßt ihr mit mir han!
Der Ablaß euch nicht hilft davon,
Das zweifach Kreuz und dreifach Kron.
Pabst: Ich war auf Erden heilig gnannt,
Lebt ohne Gott in meinem Stand;
Der Ablaß that mir gar wohl lohnen,
Nun will der Tod mein nicht verschonen.
[20]
Lueg au die Todesangst und Qual,
Do von dem arme Cardinal!
Er bittet jämmerlig und schreit:
„O lieber Tod, lost mi ungheit !“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 08.png|thumb]]
|}
Tod: Springt auf nun mit dem rothen Hut,
Herr Cardinal ! Der Tanz ist gut;
Gesegnet habt ihr wohl die Laien,
Ihr müßt jezt auch noch an die Reihen.
Cardinal: Ich war, mit meines Pabstes Wahl,
Der Heilgen Kirchen Cardinal.
Die Welt hielt mich in großen Ehren,
Doch mag ich mich des Tod‘s nit wehren.
[21]
„Ob du dich Babst, ob Bischof nennsch,
Bisch halt au nur e schwache Mensch!
Und fürchsch der, wie der Bartli, au,
Das siehn i uf dem Bildli gnau.“
„Siesch wie der Edelmann si stellt?
Er will nit mit um alle Welt.
Si Schwert, lueg, Wien er’s falle lost!
‘S isch sust si einz’ge Freud und Trost.“
Der Tod sait: „Chumm nur, ‘s thuet nit Weh,
I möcht di numme tanze seh.“
Er machte gar zue trurig Gsicht,
Er duuret Ein, der arme Wicht!
[21]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 19.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt nun her, ihr edler Degen,
Ihr müsset hier der Mannheit Pflegen,
Jetzt mit dem Tod, der Niemand schont:
So wird ein tapfrer Muth belohnt.
Edelmann: Ich hab gar manchen Mann erschreckt,
Der mit dem Harnisch war bedeckt;
Nun ficht mit mir der grimme Tod,
Und bringt mich gar in große Noth.
Lueg nur, d’libhaftig Eitelkeit,
Die Edelfrau! Wie die sich freut:
„De bisch so schön und riich und jung,
Und machsch no meng Eroberung.“
[23]
So denkt sie; doch uf eimol stoht,
In Hellem Staat vor ihr der Tod!
Und packt sie frei am linken Arm:
„Di Herz isch no gar sölli warm,
So sait er — bisch no schön und jung,
Drum machsch du au d’Eroberung,
Vom Tod persönlig hesch sie gmacht!“
Sissch wien er sie derzue uslacht?
[24]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 20.png|thumb]]
|}
Tod: Nun Edelfrau, laßt euer Pflanzen
Ihr müßt jez hie mit mir rum tanzen!
Ich schon nicht euer blondes Haar,
Was seht ihr in den Spiegel klar?
Edelfrau: O Angst und Noth! Wie ist mir gscheh’n?
Den Tod hab ich im Spiegel g’seh’n!
O wie erschreckt mich seine Art,
Daß mir das Herz im Leib erstarrt!
Der Bartli sait: „Ei lueg mer au,
Verschreckt nit gar die gnädig Frau!
Wemme’s nit saech, me glaubti’s nit:
Denn wemme sie stolziere sieht,
[25]
Und luegt die vornehm Herrschaft a —
„‘s Paradies mueß die uf Erde ha“ —
So meinti me, wenn sie kutschirt,
Und d‘Herrlichkeit spaziere füehrt,
Vierspännig und sechsspännig gar!
Bi ihr sind d’schöni Roß nit rar:
Und hintedra und vornedra,
Mueß sie Lackey und Jockey ha.
In Schlösser wohnet‘s und Baläst.
Hen‘s ganz Johr nüt, als Bsuech und Gäst,
Und alli Tag im Johr volluf,
Und trinke d’beste Schöppli druf.
So Einer fahrt so stolz derher,
As wenn‘s Gott Vater selber wär;
Und stoßti me si Nasen a,
Meinsch au, er luegti Eim nur a?
Do lerne sie d’ französisch Sprach!
Verachten ihre Muettersproch,
Und d’Buuresproch, die gar no recht!
Die isch doch viel zu grob und schlecht!
Und doch verdient sie au no Ehr.
Wenn‘ s us kei andrer Ursach wär.
As daß sie d‘Sproch isch vo sim Land.
Doch so Ein meint, es sei e Schand.
[26]
Lueg nur au das Französisch a:
„Oui, keskidi und kekseksa?
Madam, Musjö, ke wule wu?
Mosjö, gomma wu borte wu?“
Nüt as wu und wule wu!
Do findi jez nüt Schöns! Findsch du?
Und für die Sprach, die thut’s mer leid,
Wo me dem Pfarrer Labbi sait!
En Erzbischof heißt: Arscheweg!
E Wirth heißt: Oberschischt, churzweg!
Pfui Teufel! Jsch mer das e SprochI!!
Und’s Schlimmste isch, me lehrt sie noch
De chleine Chinder!! Miner Seel!
I mach gwiß no e Weltskrakeel,
Wemme die Sprach, die wüest, verchehrt,
No lang in üserm Dütschland lehrt!
Do wölle die no groß thue mit!
So wüest isch’s Dütsch denn lang no nit!
Schwätz, wie der Schnabel gwachsen isch,
Und furt mit allem Welsche Wisch!
Und wemme’s recht bim Liecht bitracht,
Isch so ne Herr, der uns veracht,
Denn gschiidter, um e Chopf, as mir?
I wenigstens halt’s nit derfür!
</poem>
== Quälle ==
* [https://www.e-rara.ch/zut/collections/content/titleinfo/8667860 Wilhelm Bilharz: Der Basler Todtenztanz] uf e-rara.ch
<center>''Zruck zum [[Text:Houptsyte|alemannische Wikisource]]''</center>
[[Kategorie:Text:Wilhelm Bilharz]]
hv5hoketyz4zpxx4007mra55i7b592t
1018291
1018290
2022-08-26T16:35:35Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Wilhelm Bilharz „Der Basler Todtentanz“}}
'''Der Basler Todtentanz'''
[1]
<div align="center">'''Der Basler Todtentanz'''</div>
<div align="center">Gedicht</div>
<div align="center">in</div>
<div align="center">allemannischer Mundart</div>
<div align="center">von Wilhelm Bilharz</div>
<div align="center">-------</div>
<div align="center">Zürich.</div>
<div align="center">Im Selbstverlage des Verfassers.</div>
<div align="center">1872.</div>
[2]
[3]
'''Vorwort'''
Das vorliegende Gedicht ist, mit mehreren andern Volksschriften des Verfassers, in dem für jeden Süddeutschen und Schweizer sehr leicht verständlichen allemannischen Dialecte geschrieben, wie er am Oberrhein, von Basel abwärts und vorzugsweise in der Umgegend von Freiburg im Breisgau gesprochen wird. Er unterscheidet sich vom Hebel’schen nur in wenigen Wörtern und Wortformen, z. B. ruf statt ufe, ra statt abe, rus statt use, ⁊c.
Hebels Gedichte haben diesen poetischen süddeutschen Dialect so bekannt und beliebt gemacht, daß er selbst den gebildeten Ständen Norddeutschlands schon längst nimmer fremd ist; der Verfasser hat manchen Freund an der Elbe und Spree, der Hebel so gut versteht, als irgend ein Allemanne.
Die Bilder des Basier Todtentanzes sind bekanntlich sehr zahlreich; es mußte eine passende Auswahl getroffen werden, welche die vier Stände — Adel, Geistlichkeit, Bürger- und Bauernstand— am Vollkommensten darzustellen schien.
[4]
Die freundliche Aufnahme dieses Gedichtes von Seite der urtheilsfähigen Leser möge dem Verfasser beweisen, daß er den humoristischen Grundton der geistreichen Bilder getroffen hat, und ihn zugleich aufmuntern zur weiteren Bethätigung seiner Kräfte in der eingeschlagenen volksthümlichen Richtung.
Zürich, den 6. Februar 1872.
Der Verfasser.
<poem>
[5]
‘S git gschiidte Lüt und dumme Lüt,
Wie’s grade und wie’s chumme git;
Doch’s Seppli’s Hans Jörg isch e Ma,
So triffsch mer, traui, kein meh a!
I ha scho mengi Predigt ghört,
Es het mi keine no so blehrt,
Wie ‘s Simme Seppli’s Hanse Wort:
I denk nur dra in Einem fort.
‘S isch doch kurios, wie’s Menge cha,
Und isch doch nur e gringe Ma!
Und Andere sin no so glehrt,
Und schwätzen Alles nur verchehrt!
Drum chunnt ‘s au nit uf d’ Studie a:
Do drin, im Herze, mueß me ‘s ha!
Isch ‘s Muul und ‘s Herz am rechte Fleck,
Se fließt der d’ Red wie Bäredreck
[6]
Und Zuckerkandel, vo der Brust,
Und di az’hören ische Lust;
Und was de saisch, me weiß es no,
Worum? Es isch von Herze cho!
Zwor der Jörg isch au e glehrte Ma:
Er het mit Herren Umgang gha,
Und lang e Herrelebe gfüehrt,
Und us Balbirer hochstudirt.
Doch sait er, no si ‘s Vaters Tod:
„‘S best Brot isch doch no ‘s Buurebrot;
Me het doch au no z’bisse dra!
So Herrebrötli mueß me ha
‘S Tags zwenzig für e Buuresohn;
I bruuch für ‘s Brot allei mi Lohn.
Und das Scharwänzlen und das Gschwätz
Im Gschäft, das macht mi zletzt no letz!
Isch ‘s au emol e schöne Tag,
Daß me si herzlig freue mag,
Und d’ Sunne schint so hell und floh,
Me möcht au gern spaziere goh;
Se het me nie e freii Stund,
Isch bunde, wie ne Chettehund;
Und chunnt me denn emol in d’Welt,
Se het me erst kei Grosche Geld!
[7]
Jowohl, dofür bidank i mi!
Do gang i, woni her cho bi,
Nimm wieder Egg und Pflueg in d’Hand,
Und blib bi minem Buurestand.
Wenn i von Allem nüt soll ha,
Se hani doch mi Sunntig gha,
Und frischi Luft und Sunneschi,
Und bi de Tag im Freie gsi.
Im Ackerfeld, im grüne Wald,
Im heitre Herbst, wo d’Büchse chnallt,
Und rauch mi Pfiifli wohlgemueth,
Und weiß doch au wie d’Freiheit thuet!“
Er sait’s und tritt si Güetli a,
Und sieder isch’s e braver Ma;
E Buursmann isch er oberus,
Und proper stoht’s in Feld und Huus;
Het Schüüren und het Cheller voll!
‘S isch mengem Hofbuur nit so wohl;
Und isch im Dörfli b’liebt und g’ehrt;
Er isch gar sölli gschiidt und glehrt!
Me sait em nur „der Herrli“ hie,
Der Vogt und Pfarrer sait em „Sie“;
Er wird „Herr Hans Jörg“ titulirt
Vo beiden, und spaziere gfüehrt.
[8]
Und chunnt e Briefli us der Fern,
Se stoht es dütlig gschriebe: „Herrn,
Herrn Hans Jörg Güetli“ obedra,
Daß Jedermann es lese cha!
I sag das nebe her nur gschwind:
Me mueß doch wisse, wer mir sind,
Und wisse mueß me, Sappermeni!
Was mir für Lüt im Dörfli hent!
Mer sitze denn, wie alliwil,
Am Sunntig so bim Chartespiel;
Do chunnt der Hans Jörg uf is zue.
Und sait: „Se hent er no nit gnue.
An dem verfluechte Chartespiel?
Git ‘s denn kei änderi Churzwil,
Kei anderi Freud und Basseltang,
As, uf der fuule Wirthshuusbank,
Das Chartemischle, bis in d‘Nacht,
Und mengmol bis der Tag erwacht?
Wär i der Vogt, i sperrt ich gli,
Wien ihr do sin, in ‘s Hüüsli i!
Am Sunntig macht, für Basseltang,
E rechter Buur in ‘s Feld e Gang,
Und luegt und bschaut und sieht si um,
Wie Alles goht ? Ob grad ob chrumm,
[9]
Am alte Fleck der Markstei stoht.
Und nit zum Nochber duregoht?
Und ob nit öbbe ‘s Nochbers Pflueg,
E Streifli Acker nimmt im Flug?
Und denkt: „Der Chlaus, der merkt ‘s jo nit
‘S lit grad am Weg, i nimm ‘s no mit.“
Und het er Rebehüüfli stoh,
Se luegt er jedem Wistock no:
Denn bsunders will der pfleget sy,
Sust treit er weger nit viel i!
So lauft der Buur um, frohes Mueths,
Und freut si fines Werks und Guets,
Wie er ‘s mit Recht und Ehre mag.
Das nenn i denn e Nomittag!
Und isch er no e gweckte Ma,
Der meh as fünfi zähle cha,
Mit offnem Aug und Sinne seh,
Se sieht er, denkt, au no meh,
As Pflueg und Markstei, Wies und Feld,
Und sait: „Wie schön isch doch au d’ Welt!
Lueg, wiene Brut, im Hochzitchleid,
Stoht do der Baum in Herrlichkeit,
Der Chriesebaum! Hörsch, wienes suust?
Und wiene siedig Wasser bruust?
[10]
Es isch e Surres und e Gsumm,
Wie um e Bienechörbli rum;
Und isch e Schaffes und e Freud,
Daß me si unwillkürlig sait:
„Do Mensch, do lueg das Jmmli a!
Und denk mer täglich, stündlig dra!
So muesch es mache, witt emol,
Daß Hof und Acker trüeje soll.
Im Früehlig wenn schön Alles blüejt,
Und Alles tribt und wachst und trüejt,
Du selber au no jung und frisch,
Und wohlgemueth und heiter bisch;
Do mueß me schaffe, Tag und Nacht,
So wie das Immli! Siesch wie’s macht?
Wie’s schnuuft, und schier gar zsemmebricht?
Es treit gar sölli schwer an Gwicht.
Die geele Hösli, siesch die do?
Es cha schier gar nit obsi cho,
Und treit si weger schier gar z’todt,
Bis es an sinem Flugloch stoht.
Wie duftet’s, wie blüejt’s überall,
Uf Baum und Busch, in Berg und Thal!
Und d’Sunnestrahle drüber hi!
Wo wott’s denn au no schöner sy?“
[11]
Isch das nit anderi Churzwil,
As do das simplig Chartespiel?
Was het me denn do profitirt,
As daß me Zit und Geld verliert?
Und chunnt mer usem Wirthshuus hei,
‘S isch mengist Mitternacht vorbei;
Me treit, vom Ruusch, am andre Tag
No schwe r, daß me nit schaffe mag.
Pfui Teufel! Legt mer d’Charte hi!“
„Los, sagt, mer wen ghorsam sy:
Jo, was de saisch isch wahr und recht,
Und meistens goht’s bim Spiele schlecht.
Verzählsch is gli ne schöni Gschicht,
So nehme mer gern Lehr und Bricht,
Vo’s Simme Seppli’s Jörgli a;
Chumm setz di her und fang jeza!“
„I glaub schier gar, ihr meinet nur,
I häb die Gschichtli an der Schnuer?
Dörf nur eis neh, so wieni will,
Wie do ne Chart us eurem Spiel?
I weiß jez nüt im Augeblick.“
„Ah was! Du hesch in Allem Gschick!
Bas Margreth, no e Schöppli her!
Zeig stell di nit so dumm und leer!“
[12]
„Nu, wil ihr’s denn pardu went ha!
I ha’s hüt morge bi mer gha,
Es isch zwar nur e Kleinigkeit,
Doch’s macht mer jez no immer Freud,
Wenn i’s alueg, zu jeder Stund;
Und findi’s, isch’s e guete Fund.
I ha’s do im mim Brustuech glo;
I meini ha’s jez, seht er’s do?“
Er sait’s, und legt es vor is hi:
„Woni Balbirer no bin gsi,
Hani emol, vo Mitleid grüehrt,
E lustige Student balbirt.
Der het mer e schön’s Helgli geh,
I ha’s as Zahlig müesse neh.
Sither hani scho mengmol denkt:
„Hättst du mere Sechsbätzner gschenkt,
I hätt gwiß kei so Gfalle dra,
As i an dinem Bildli ha!“
Druf legt er’s offe voris hi:
Es sin zwei Büebli zeichnet gsi.
Verlumpet; sie hen Holzschueh treit,
Und ’s Jörgli het zum Seppli gsait:
*) Jörgli: Jä, Seppli hesch keine Socken a?
Seppli: Jo frili!
Jörgli: Du strecksch jo hinte d’Fersche rus!
Seppli: He, drum ebe! I streck sie zu de Socke rus.
*) Ein bekannter Studentenwitz.
[13]
Me het sellmols no Holzschueh treit,
In üsre Gegnig, wit und breit,
Und Socken au —gel Maragreth?
Und treit sie no, wemme sie het.
Mer hen das Helgli gnau bitracht,
Und über das jung Bürstli glacht,
Und denkt: „Das isch e Gschiidte gsi!“
Druf langt der Jörg in’s Brusttuech
Und sait—und ziegte Büechli rus:
„Do hani eis, das isch es Gnuß!
Me mueß es numme recht verstoh—
Das isch no schönste— luege do!“
I ha zuem Becke Seppli gsait:
„Macht is dä Jörgli hüt e Freud!
Das isch jez gwiß no was charmants!
Was isch es gsi? Der Todtetanz!!
Der grusig Basler Todtetanz!!!
Bin i verschrocke! Wien e Gans,
Wenn’s haglet, fall i rücklings hi
Uf d’Bank, und bi fast vom mer gsi.
Und wieni wieder zue mer chumm,
Se springi uf und mach rechtsum,
Und will enanderno dervo.
Do het mi Ein am Zipfel gno,
[14]
Der Holdermarti isch es gsi:
„He! Bartli! Sait er, wo wit hi?
Vertlaufsch is jez no denki wohl,
Wo’s heiterst erscht afange soll!
Me meint: grad es hätt di scho
Der böse Find am Chrage gno!“
Drus sagt: „‘S isch mer säst so z’Mueth,
I läugne’s nit. Zeig bis so guet
Und los mi goh, und gang mer weg!
Do mit dem Büechli gang mer weg!
I ha mi Lebtig no nüt gha,
Uf’s Chranksy und uf’s Podagra,
Und uf de Tod no nie nüt geh,
I cha kei todte Mensche seh.
Siehn i e Todtewage cho,
Vo Witem lauf i scho dervo.
Wie’s heißt, do vore Johre drei,
Me legt de Chilchhof jez, de neu,
Uf’s Maiepeter‘s Acker nus,
E Büchseschuß wit vo mim Huus;
So hani’s Huus verchauft, und zieh
An’s ander End vom Dörfli hi.
Der Tod isch weger nit mi Sach!
I denk an dä nur ganz alsgmach.
[15]
I ha’s, wie seller Pfarrer sait,
„Dä wird bis z’letzt uf d’Site gleit.“
Der Hans Jörg sait: „I glaub der’s jo!
Mer mache’s selber au eso;
Zeig aber, bis mer nit so dumm,
Und drej mer jez das Blättli um!
Lueg do de Kaiser, d’Kaiseri,
De König dort und d’Königi,
Sind das nit schöni Bildli, sag?“
„Jo, schöner, as i’s bschaue mag.“
„Was isch denn dra so Grusigs, he?“
„Do channi just nüt Grusigs seh.“
„Nu jä, so schwätz mer nit so dumm!
Und dreij mer jez au das no rum,
Und zeig, und lueg mer dä do a!
Was isch denn an dem Chnochema?“
Er het e vorhi no verdeckt,
Daß es mi nit so arg verschreckt;
Jez deckt er uf! Der Chnochema
Luegt mi mit hohlen Augen a!
As wenn er zue mer sage wott:
„Du förchsch der glaubt vorem Tod?
Pfui Bartli! Was mueß i do seh?
Bisch doch kei Schuelerbüebli meh! "
[16]
„I meins emol, i seig e Ma:
Drum luegi di jez herzhafta.“
Hani so zue mer selber gsait,
Und alle Angst und Furcht abgleit.
Ha eis und ‘s ander Bildli bschaut,
Und z’letzt mer alle z’sehe traut,
Und het’s mer z’erst, am Anfang, gruust,
Jez bschau i’s fast mit Freud und Lust.
Der Hans Jörg sait: „Lueg, siesch der Tod,
Wie zahm de Kaiser mit em goht?
Und wie der Tod e Liedli blost.
Dem, schint’s, de Kaiser nit gern lost?
Lies nur, wie’s Einer gschribe het,
Im Versli stoht’s, gar lieb und nett;
Sie stamme scho von Alters her,
Und gelte no in Wort und Lehr:
[17]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 04.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaiser mit dem grauen Bart,
Habt eure Reu zu lang gespart:
Drum sperrt euch nicht, ihr müßt davon,
Und tanzt nach meiner Pfeife Ton!
Kaiser: Ich kunnt’ das Reich wohl immer mehren,
Mit Streiten, Fechten, Unrecht wehren;
Nun hast du überwunden mich, -
Daß ich bin keinem Kaiser glich.
Er chunnt zur Kaisers als Wiib,
Mit langem Hoor und dürrem Liib.
„Worum witt jez denn du au nit?
So sait er, chumm nur, s’battet nüt“!
18
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 05.png|thumb]]
|}
Tod: Ich tanz euch vor, Frau Kaiserin,
Kommt, springt mir nach, der Tanz ist min!
Eur‘ Hofleut sind von euch gewichen,
Auch euch hat hie der Tod erschlichen.
Kaiserin: Viel Wollust hatt‘ mein stolzer Leib:
Ich lebt’ als eines Kaisers Weib;
Nun muß an diesen Tanz ich kommen!
Mir ist all Muth und Freud genommen!
Wenni de Himmelsschlüssel ha.
So mein i, chunnt’s mer nit druf a.
Daß i soll sterbe; doch, es schint,
Der Babst in Rom isch anders g’sinnt.
[19]
Me sieht’s, es isch em nit gar wohl,
Daß er dä Tanz mitmache soll;
Er dreijt si Chopf uf d’rechte Sit,
Und sait: „Gang nur, i halt nit mit!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 03.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt, heil’ger Vater, werther Mann,
Ein Vortanz müßt ihr mit mir han!
Der Ablaß euch nicht hilft davon,
Das zweifach Kreuz und dreifach Kron.
Pabst: Ich war auf Erden heilig gnannt,
Lebt ohne Gott in meinem Stand;
Der Ablaß that mir gar wohl lohnen,
Nun will der Tod mein nicht verschonen.
[20]
Lueg au die Todesangst und Qual,
Do von dem arme Cardinal!
Er bittet jämmerlig und schreit:
„O lieber Tod, lost mi ungheit !“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 08.png|thumb]]
|}
Tod: Springt auf nun mit dem rothen Hut,
Herr Cardinal ! Der Tanz ist gut;
Gesegnet habt ihr wohl die Laien,
Ihr müßt jezt auch noch an die Reihen.
Cardinal: Ich war, mit meines Pabstes Wahl,
Der Heilgen Kirchen Cardinal.
Die Welt hielt mich in großen Ehren,
Doch mag ich mich des Tod‘s nit wehren.
[21]
„Ob du dich Babst, ob Bischof nennsch,
Bisch halt au nur e schwache Mensch!
Und fürchsch der, wie der Bartli, au,
Das siehn i uf dem Bildli gnau.“
„Siesch wie der Edelmann si stellt?
Er will nit mit um alle Welt.
Si Schwert, lueg, Wien er’s falle lost!
‘S isch sust si einz’ge Freud und Trost.“
Der Tod sait: „Chumm nur, ‘s thuet nit Weh,
I möcht di numme tanze seh.“
Er machte gar zue trurig Gsicht,
Er duuret Ein, der arme Wicht!
[21]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 19.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt nun her, ihr edler Degen,
Ihr müsset hier der Mannheit Pflegen,
Jetzt mit dem Tod, der Niemand schont:
So wird ein tapfrer Muth belohnt.
Edelmann: Ich hab gar manchen Mann erschreckt,
Der mit dem Harnisch war bedeckt;
Nun ficht mit mir der grimme Tod,
Und bringt mich gar in große Noth.
Lueg nur, d’libhaftig Eitelkeit,
Die Edelfrau! Wie die sich freut:
„De bisch so schön und riich und jung,
Und machsch no meng Eroberung.“
[23]
So denkt sie; doch uf eimol stoht,
In Hellem Staat vor ihr der Tod!
Und packt sie frei am linken Arm:
„Di Herz isch no gar sölli warm,
So sait er — bisch no schön und jung,
Drum machsch du au d’Eroberung,
Vom Tod persönlig hesch sie gmacht!“
Sissch wien er sie derzue uslacht?
[24]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 20.png|thumb]]
|}
Tod: Nun Edelfrau, laßt euer Pflanzen
Ihr müßt jez hie mit mir rum tanzen!
Ich schon nicht euer blondes Haar,
Was seht ihr in den Spiegel klar?
Edelfrau: O Angst und Noth! Wie ist mir gscheh’n?
Den Tod hab ich im Spiegel g’seh’n!
O wie erschreckt mich seine Art,
Daß mir das Herz im Leib erstarrt!
Der Bartli sait: „Ei lueg mer au,
Verschreckt nit gar die gnädig Frau!
Wemme’s nit saech, me glaubti’s nit:
Denn wemme sie stolziere sieht,
[25]
Und luegt die vornehm Herrschaft a —
„‘s Paradies mueß die uf Erde ha“ —
So meinti me, wenn sie kutschirt,
Und d‘Herrlichkeit spaziere füehrt,
Vierspännig und sechsspännig gar!
Bi ihr sind d’schöni Roß nit rar:
Und hintedra und vornedra,
Mueß sie Lackey und Jockey ha.
In Schlösser wohnet‘s und Baläst.
Hen‘s ganz Johr nüt, als Bsuech und Gäst,
Und alli Tag im Johr volluf,
Und trinke d’beste Schöppli druf.
So Einer fahrt so stolz derher,
As wenn‘s Gott Vater selber wär;
Und stoßti me si Nasen a,
Meinsch au, er luegti Eim nur a?
Do lerne sie d’ französisch Sprach!
Verachten ihre Muettersproch,
Und d’Buuresproch, die gar no recht!
Die isch doch viel zu grob und schlecht!
Und doch verdient sie au no Ehr.
Wenn‘ s us kei andrer Ursach wär.
As daß sie d‘Sproch isch vo sim Land.
Doch so Ein meint, es sei e Schand.
[26]
Lueg nur au das Französisch a:
„Oui, keskidi und kekseksa?
Madam, Musjö, ke wule wu?
Mosjö, gomma wu borte wu?“
Nüt as wu und wule wu!
Do findi jez nüt Schöns! Findsch du?
Und für die Sprach, die thut’s mer leid,
Wo me dem Pfarrer Labbi sait!
En Erzbischof heißt: Arscheweg!
E Wirth heißt: Oberschischt, churzweg!
Pfui Teufel! Jsch mer das e SprochI!!
Und’s Schlimmste isch, me lehrt sie noch
De chleine Chinder!! Miner Seel!
I mach gwiß no e Weltskrakeel,
Wemme die Sprach, die wüest, verchehrt,
No lang in üserm Dütschland lehrt!
Do wölle die no groß thue mit!
So wüest isch’s Dütsch denn lang no nit!
Schwätz, wie der Schnabel gwachsen isch,
Und furt mit allem Welsche Wisch!
Und wemme’s recht bim Liecht bitracht,
Isch so ne Herr, der uns veracht,
Denn gschiidter, um e Chopf, as mir?
I wenigstens halt’s nit derfür!
[27]
Und isch er braver, as der Buur?
Von dem isch denn au gar kei Spur!
Und isch er stärker, gsünder wohl?
Au das isch’ s Herrli nit emol!
Was blibt denn vo der Herrlichkeit?
E Stückli Erde, vier Fueß breit,
Und öbbe sechs und siebe lang,
Und isch e Fraß, zuem Basseltang,
Für eckelhafte Würmer gnue
Und Schlang und Chrotte no derzue!
Was spreizsch di denn so vornehm stolz?
De bisch doch nit von anderm Holz!
Wie schön wär‘s au, wenn so ne Herr
Mit üsereins vernünftig wär!
Der Hans Jörg sait: „De triffsch au a,
Sie chönne ‘s mitem gmeine Ma;
Mit Jedermann, sei’s wer es sei,
Sind‘s fründlig, höflig, guet und gmei.“
„Sel isch scho wohr! I sag no meh:
I ha‘s in hundert Fälle gseh —
Je höcher Stellig, Amt und Stand,
Je fründliger, das isch bikannt.
Wenn mi die Herrschaft fründlig grüeßt,
Me sieht‘s, daß es de Chnecht verdrießt.
[28]
Dä luegti üsereins nit a;
Denn er isch gar e große Ma!"
Der Marti sait: „Jo, mennigmol,
Wenn i vor Amt zur Lading soll,
Sen isch der Amtmann guet und gmei,
Doch’s elend Schriberli het e Gschrei:
„He! Was will er? Und wie heißt er?
Was thut er da? Wo kommt er her?“
I sag! „I chumm us üsre Gmei
Fünf Stund wit her, und möcht’ bald hei.“
„Ich hab’ jetzt nicht der Zeit, komm er
Denn Morgen um die Stund un’gfähr!“
So mueß i furt! Er denkt nit dra,
Daß i fünf Stund wit z’laufe ha.
Vor Amt goht gwiß e Buur nit gern!
So lang er cha, halt er si fern;
Und ‘s isch Eim scho kurios zu Mueth,
Vor mer e Schritt in’s Amthuus thuet.
Me tritt chum nur in d’Stube ni,
Möcht me scho wieder dusse sy.
Und wird Eim denn no dä Empfang,
Se denkt mer dra si Lebe lang.
Mi Wiib het ghüle wien e Chind,
Wie sie ihr grob bigegnet sind;
</poem>
== Quälle ==
* [https://www.e-rara.ch/zut/collections/content/titleinfo/8667860 Wilhelm Bilharz: Der Basler Todtenztanz] uf e-rara.ch
<center>''Zruck zum [[Text:Houptsyte|alemannische Wikisource]]''</center>
[[Kategorie:Text:Wilhelm Bilharz]]
6cbsgrm0krv1cqnoxj9498xuclq91b0
1018292
1018291
2022-08-26T16:35:56Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Wilhelm Bilharz „Der Basler Todtentanz“}}
'''Der Basler Todtentanz'''
[1]
<div align="center">'''Der Basler Todtentanz'''</div>
<div align="center">Gedicht</div>
<div align="center">in</div>
<div align="center">allemannischer Mundart</div>
<div align="center">von Wilhelm Bilharz</div>
<div align="center">-------</div>
<div align="center">Zürich.</div>
<div align="center">Im Selbstverlage des Verfassers.</div>
<div align="center">1872.</div>
[2]
[3]
'''Vorwort'''
Das vorliegende Gedicht ist, mit mehreren andern Volksschriften des Verfassers, in dem für jeden Süddeutschen und Schweizer sehr leicht verständlichen allemannischen Dialecte geschrieben, wie er am Oberrhein, von Basel abwärts und vorzugsweise in der Umgegend von Freiburg im Breisgau gesprochen wird. Er unterscheidet sich vom Hebel’schen nur in wenigen Wörtern und Wortformen, z. B. ruf statt ufe, ra statt abe, rus statt use, ⁊c.
Hebels Gedichte haben diesen poetischen süddeutschen Dialect so bekannt und beliebt gemacht, daß er selbst den gebildeten Ständen Norddeutschlands schon längst nimmer fremd ist; der Verfasser hat manchen Freund an der Elbe und Spree, der Hebel so gut versteht, als irgend ein Allemanne.
Die Bilder des Basier Todtentanzes sind bekanntlich sehr zahlreich; es mußte eine passende Auswahl getroffen werden, welche die vier Stände — Adel, Geistlichkeit, Bürger- und Bauernstand— am Vollkommensten darzustellen schien.
[4]
Die freundliche Aufnahme dieses Gedichtes von Seite der urtheilsfähigen Leser möge dem Verfasser beweisen, daß er den humoristischen Grundton der geistreichen Bilder getroffen hat, und ihn zugleich aufmuntern zur weiteren Bethätigung seiner Kräfte in der eingeschlagenen volksthümlichen Richtung.
Zürich, den 6. Februar 1872.
Der Verfasser.
<poem>
[5]
‘S git gschiidte Lüt und dumme Lüt,
Wie’s grade und wie’s chumme git;
Doch’s Seppli’s Hans Jörg isch e Ma,
So triffsch mer, traui, kein meh a!
I ha scho mengi Predigt ghört,
Es het mi keine no so blehrt,
Wie ‘s Simme Seppli’s Hanse Wort:
I denk nur dra in Einem fort.
‘S isch doch kurios, wie’s Menge cha,
Und isch doch nur e gringe Ma!
Und Andere sin no so glehrt,
Und schwätzen Alles nur verchehrt!
Drum chunnt ‘s au nit uf d’ Studie a:
Do drin, im Herze, mueß me ‘s ha!
Isch ‘s Muul und ‘s Herz am rechte Fleck,
Se fließt der d’ Red wie Bäredreck
[6]
Und Zuckerkandel, vo der Brust,
Und di az’hören ische Lust;
Und was de saisch, me weiß es no,
Worum? Es isch von Herze cho!
Zwor der Jörg isch au e glehrte Ma:
Er het mit Herren Umgang gha,
Und lang e Herrelebe gfüehrt,
Und us Balbirer hochstudirt.
Doch sait er, no si ‘s Vaters Tod:
„‘S best Brot isch doch no ‘s Buurebrot;
Me het doch au no z’bisse dra!
So Herrebrötli mueß me ha
‘S Tags zwenzig für e Buuresohn;
I bruuch für ‘s Brot allei mi Lohn.
Und das Scharwänzlen und das Gschwätz
Im Gschäft, das macht mi zletzt no letz!
Isch ‘s au emol e schöne Tag,
Daß me si herzlig freue mag,
Und d’ Sunne schint so hell und floh,
Me möcht au gern spaziere goh;
Se het me nie e freii Stund,
Isch bunde, wie ne Chettehund;
Und chunnt me denn emol in d’Welt,
Se het me erst kei Grosche Geld!
[7]
Jowohl, dofür bidank i mi!
Do gang i, woni her cho bi,
Nimm wieder Egg und Pflueg in d’Hand,
Und blib bi minem Buurestand.
Wenn i von Allem nüt soll ha,
Se hani doch mi Sunntig gha,
Und frischi Luft und Sunneschi,
Und bi de Tag im Freie gsi.
Im Ackerfeld, im grüne Wald,
Im heitre Herbst, wo d’Büchse chnallt,
Und rauch mi Pfiifli wohlgemueth,
Und weiß doch au wie d’Freiheit thuet!“
Er sait’s und tritt si Güetli a,
Und sieder isch’s e braver Ma;
E Buursmann isch er oberus,
Und proper stoht’s in Feld und Huus;
Het Schüüren und het Cheller voll!
‘S isch mengem Hofbuur nit so wohl;
Und isch im Dörfli b’liebt und g’ehrt;
Er isch gar sölli gschiidt und glehrt!
Me sait em nur „der Herrli“ hie,
Der Vogt und Pfarrer sait em „Sie“;
Er wird „Herr Hans Jörg“ titulirt
Vo beiden, und spaziere gfüehrt.
[8]
Und chunnt e Briefli us der Fern,
Se stoht es dütlig gschriebe: „Herrn,
Herrn Hans Jörg Güetli“ obedra,
Daß Jedermann es lese cha!
I sag das nebe her nur gschwind:
Me mueß doch wisse, wer mir sind,
Und wisse mueß me, Sappermeni!
Was mir für Lüt im Dörfli hent!
Mer sitze denn, wie alliwil,
Am Sunntig so bim Chartespiel;
Do chunnt der Hans Jörg uf is zue.
Und sait: „Se hent er no nit gnue.
An dem verfluechte Chartespiel?
Git ‘s denn kei änderi Churzwil,
Kei anderi Freud und Basseltang,
As, uf der fuule Wirthshuusbank,
Das Chartemischle, bis in d‘Nacht,
Und mengmol bis der Tag erwacht?
Wär i der Vogt, i sperrt ich gli,
Wien ihr do sin, in ‘s Hüüsli i!
Am Sunntig macht, für Basseltang,
E rechter Buur in ‘s Feld e Gang,
Und luegt und bschaut und sieht si um,
Wie Alles goht ? Ob grad ob chrumm,
[9]
Am alte Fleck der Markstei stoht.
Und nit zum Nochber duregoht?
Und ob nit öbbe ‘s Nochbers Pflueg,
E Streifli Acker nimmt im Flug?
Und denkt: „Der Chlaus, der merkt ‘s jo nit
‘S lit grad am Weg, i nimm ‘s no mit.“
Und het er Rebehüüfli stoh,
Se luegt er jedem Wistock no:
Denn bsunders will der pfleget sy,
Sust treit er weger nit viel i!
So lauft der Buur um, frohes Mueths,
Und freut si fines Werks und Guets,
Wie er ‘s mit Recht und Ehre mag.
Das nenn i denn e Nomittag!
Und isch er no e gweckte Ma,
Der meh as fünfi zähle cha,
Mit offnem Aug und Sinne seh,
Se sieht er, denkt, au no meh,
As Pflueg und Markstei, Wies und Feld,
Und sait: „Wie schön isch doch au d’ Welt!
Lueg, wiene Brut, im Hochzitchleid,
Stoht do der Baum in Herrlichkeit,
Der Chriesebaum! Hörsch, wienes suust?
Und wiene siedig Wasser bruust?
[10]
Es isch e Surres und e Gsumm,
Wie um e Bienechörbli rum;
Und isch e Schaffes und e Freud,
Daß me si unwillkürlig sait:
„Do Mensch, do lueg das Jmmli a!
Und denk mer täglich, stündlig dra!
So muesch es mache, witt emol,
Daß Hof und Acker trüeje soll.
Im Früehlig wenn schön Alles blüejt,
Und Alles tribt und wachst und trüejt,
Du selber au no jung und frisch,
Und wohlgemueth und heiter bisch;
Do mueß me schaffe, Tag und Nacht,
So wie das Immli! Siesch wie’s macht?
Wie’s schnuuft, und schier gar zsemmebricht?
Es treit gar sölli schwer an Gwicht.
Die geele Hösli, siesch die do?
Es cha schier gar nit obsi cho,
Und treit si weger schier gar z’todt,
Bis es an sinem Flugloch stoht.
Wie duftet’s, wie blüejt’s überall,
Uf Baum und Busch, in Berg und Thal!
Und d’Sunnestrahle drüber hi!
Wo wott’s denn au no schöner sy?“
[11]
Isch das nit anderi Churzwil,
As do das simplig Chartespiel?
Was het me denn do profitirt,
As daß me Zit und Geld verliert?
Und chunnt mer usem Wirthshuus hei,
‘S isch mengist Mitternacht vorbei;
Me treit, vom Ruusch, am andre Tag
No schwe r, daß me nit schaffe mag.
Pfui Teufel! Legt mer d’Charte hi!“
„Los, sagt, mer wen ghorsam sy:
Jo, was de saisch isch wahr und recht,
Und meistens goht’s bim Spiele schlecht.
Verzählsch is gli ne schöni Gschicht,
So nehme mer gern Lehr und Bricht,
Vo’s Simme Seppli’s Jörgli a;
Chumm setz di her und fang jeza!“
„I glaub schier gar, ihr meinet nur,
I häb die Gschichtli an der Schnuer?
Dörf nur eis neh, so wieni will,
Wie do ne Chart us eurem Spiel?
I weiß jez nüt im Augeblick.“
„Ah was! Du hesch in Allem Gschick!
Bas Margreth, no e Schöppli her!
Zeig stell di nit so dumm und leer!“
[12]
„Nu, wil ihr’s denn pardu went ha!
I ha’s hüt morge bi mer gha,
Es isch zwar nur e Kleinigkeit,
Doch’s macht mer jez no immer Freud,
Wenn i’s alueg, zu jeder Stund;
Und findi’s, isch’s e guete Fund.
I ha’s do im mim Brustuech glo;
I meini ha’s jez, seht er’s do?“
Er sait’s, und legt es vor is hi:
„Woni Balbirer no bin gsi,
Hani emol, vo Mitleid grüehrt,
E lustige Student balbirt.
Der het mer e schön’s Helgli geh,
I ha’s as Zahlig müesse neh.
Sither hani scho mengmol denkt:
„Hättst du mere Sechsbätzner gschenkt,
I hätt gwiß kei so Gfalle dra,
As i an dinem Bildli ha!“
Druf legt er’s offe voris hi:
Es sin zwei Büebli zeichnet gsi.
Verlumpet; sie hen Holzschueh treit,
Und ’s Jörgli het zum Seppli gsait:
*) Jörgli: Jä, Seppli hesch keine Socken a?
Seppli: Jo frili!
Jörgli: Du strecksch jo hinte d’Fersche rus!
Seppli: He, drum ebe! I streck sie zu de Socke rus.
*) Ein bekannter Studentenwitz.
[13]
Me het sellmols no Holzschueh treit,
In üsre Gegnig, wit und breit,
Und Socken au —gel Maragreth?
Und treit sie no, wemme sie het.
Mer hen das Helgli gnau bitracht,
Und über das jung Bürstli glacht,
Und denkt: „Das isch e Gschiidte gsi!“
Druf langt der Jörg in’s Brusttuech
Und sait—und ziegte Büechli rus:
„Do hani eis, das isch es Gnuß!
Me mueß es numme recht verstoh—
Das isch no schönste— luege do!“
I ha zuem Becke Seppli gsait:
„Macht is dä Jörgli hüt e Freud!
Das isch jez gwiß no was charmants!
Was isch es gsi? Der Todtetanz!!
Der grusig Basler Todtetanz!!!
Bin i verschrocke! Wien e Gans,
Wenn’s haglet, fall i rücklings hi
Uf d’Bank, und bi fast vom mer gsi.
Und wieni wieder zue mer chumm,
Se springi uf und mach rechtsum,
Und will enanderno dervo.
Do het mi Ein am Zipfel gno,
[14]
Der Holdermarti isch es gsi:
„He! Bartli! Sait er, wo wit hi?
Vertlaufsch is jez no denki wohl,
Wo’s heiterst erscht afange soll!
Me meint: grad es hätt di scho
Der böse Find am Chrage gno!“
Drus sagt: „‘S isch mer säst so z’Mueth,
I läugne’s nit. Zeig bis so guet
Und los mi goh, und gang mer weg!
Do mit dem Büechli gang mer weg!
I ha mi Lebtig no nüt gha,
Uf’s Chranksy und uf’s Podagra,
Und uf de Tod no nie nüt geh,
I cha kei todte Mensche seh.
Siehn i e Todtewage cho,
Vo Witem lauf i scho dervo.
Wie’s heißt, do vore Johre drei,
Me legt de Chilchhof jez, de neu,
Uf’s Maiepeter‘s Acker nus,
E Büchseschuß wit vo mim Huus;
So hani’s Huus verchauft, und zieh
An’s ander End vom Dörfli hi.
Der Tod isch weger nit mi Sach!
I denk an dä nur ganz alsgmach.
[15]
I ha’s, wie seller Pfarrer sait,
„Dä wird bis z’letzt uf d’Site gleit.“
Der Hans Jörg sait: „I glaub der’s jo!
Mer mache’s selber au eso;
Zeig aber, bis mer nit so dumm,
Und drej mer jez das Blättli um!
Lueg do de Kaiser, d’Kaiseri,
De König dort und d’Königi,
Sind das nit schöni Bildli, sag?“
„Jo, schöner, as i’s bschaue mag.“
„Was isch denn dra so Grusigs, he?“
„Do channi just nüt Grusigs seh.“
„Nu jä, so schwätz mer nit so dumm!
Und dreij mer jez au das no rum,
Und zeig, und lueg mer dä do a!
Was isch denn an dem Chnochema?“
Er het e vorhi no verdeckt,
Daß es mi nit so arg verschreckt;
Jez deckt er uf! Der Chnochema
Luegt mi mit hohlen Augen a!
As wenn er zue mer sage wott:
„Du förchsch der glaubt vorem Tod?
Pfui Bartli! Was mueß i do seh?
Bisch doch kei Schuelerbüebli meh! "
[16]
„I meins emol, i seig e Ma:
Drum luegi di jez herzhafta.“
Hani so zue mer selber gsait,
Und alle Angst und Furcht abgleit.
Ha eis und ‘s ander Bildli bschaut,
Und z’letzt mer alle z’sehe traut,
Und het’s mer z’erst, am Anfang, gruust,
Jez bschau i’s fast mit Freud und Lust.
Der Hans Jörg sait: „Lueg, siesch der Tod,
Wie zahm de Kaiser mit em goht?
Und wie der Tod e Liedli blost.
Dem, schint’s, de Kaiser nit gern lost?
Lies nur, wie’s Einer gschribe het,
Im Versli stoht’s, gar lieb und nett;
Sie stamme scho von Alters her,
Und gelte no in Wort und Lehr:
[17]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 04.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaiser mit dem grauen Bart,
Habt eure Reu zu lang gespart:
Drum sperrt euch nicht, ihr müßt davon,
Und tanzt nach meiner Pfeife Ton!
Kaiser: Ich kunnt’ das Reich wohl immer mehren,
Mit Streiten, Fechten, Unrecht wehren;
Nun hast du überwunden mich, -
Daß ich bin keinem Kaiser glich.
Er chunnt zur Kaisers als Wiib,
Mit langem Hoor und dürrem Liib.
„Worum witt jez denn du au nit?
So sait er, chumm nur, s’battet nüt“!
18
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 05.png|thumb]]
|}
Tod: Ich tanz euch vor, Frau Kaiserin,
Kommt, springt mir nach, der Tanz ist min!
Eur‘ Hofleut sind von euch gewichen,
Auch euch hat hie der Tod erschlichen.
Kaiserin: Viel Wollust hatt‘ mein stolzer Leib:
Ich lebt’ als eines Kaisers Weib;
Nun muß an diesen Tanz ich kommen!
Mir ist all Muth und Freud genommen!
Wenni de Himmelsschlüssel ha.
So mein i, chunnt’s mer nit druf a.
Daß i soll sterbe; doch, es schint,
Der Babst in Rom isch anders g’sinnt.
[19]
Me sieht’s, es isch em nit gar wohl,
Daß er dä Tanz mitmache soll;
Er dreijt si Chopf uf d’rechte Sit,
Und sait: „Gang nur, i halt nit mit!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 03.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt, heil’ger Vater, werther Mann,
Ein Vortanz müßt ihr mit mir han!
Der Ablaß euch nicht hilft davon,
Das zweifach Kreuz und dreifach Kron.
Pabst: Ich war auf Erden heilig gnannt,
Lebt ohne Gott in meinem Stand;
Der Ablaß that mir gar wohl lohnen,
Nun will der Tod mein nicht verschonen.
[20]
Lueg au die Todesangst und Qual,
Do von dem arme Cardinal!
Er bittet jämmerlig und schreit:
„O lieber Tod, lost mi ungheit !“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 08.png|thumb]]
|}
Tod: Springt auf nun mit dem rothen Hut,
Herr Cardinal ! Der Tanz ist gut;
Gesegnet habt ihr wohl die Laien,
Ihr müßt jezt auch noch an die Reihen.
Cardinal: Ich war, mit meines Pabstes Wahl,
Der Heilgen Kirchen Cardinal.
Die Welt hielt mich in großen Ehren,
Doch mag ich mich des Tod‘s nit wehren.
[21]
„Ob du dich Babst, ob Bischof nennsch,
Bisch halt au nur e schwache Mensch!
Und fürchsch der, wie der Bartli, au,
Das siehn i uf dem Bildli gnau.“
„Siesch wie der Edelmann si stellt?
Er will nit mit um alle Welt.
Si Schwert, lueg, Wien er’s falle lost!
‘S isch sust si einz’ge Freud und Trost.“
Der Tod sait: „Chumm nur, ‘s thuet nit Weh,
I möcht di numme tanze seh.“
Er machte gar zue trurig Gsicht,
Er duuret Ein, der arme Wicht!
[21]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 19.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt nun her, ihr edler Degen,
Ihr müsset hier der Mannheit Pflegen,
Jetzt mit dem Tod, der Niemand schont:
So wird ein tapfrer Muth belohnt.
Edelmann: Ich hab gar manchen Mann erschreckt,
Der mit dem Harnisch war bedeckt;
Nun ficht mit mir der grimme Tod,
Und bringt mich gar in große Noth.
Lueg nur, d’libhaftig Eitelkeit,
Die Edelfrau! Wie die sich freut:
„De bisch so schön und riich und jung,
Und machsch no meng Eroberung.“
[23]
So denkt sie; doch uf eimol stoht,
In Hellem Staat vor ihr der Tod!
Und packt sie frei am linken Arm:
„Di Herz isch no gar sölli warm,
So sait er — bisch no schön und jung,
Drum machsch du au d’Eroberung,
Vom Tod persönlig hesch sie gmacht!“
Sissch wien er sie derzue uslacht?
[24]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 20.png|thumb]]
|}
Tod: Nun Edelfrau, laßt euer Pflanzen
Ihr müßt jez hie mit mir rum tanzen!
Ich schon nicht euer blondes Haar,
Was seht ihr in den Spiegel klar?
Edelfrau: O Angst und Noth! Wie ist mir gscheh’n?
Den Tod hab ich im Spiegel g’seh’n!
O wie erschreckt mich seine Art,
Daß mir das Herz im Leib erstarrt!
Der Bartli sait: „Ei lueg mer au,
Verschreckt nit gar die gnädig Frau!
Wemme’s nit saech, me glaubti’s nit:
Denn wemme sie stolziere sieht,
[25]
Und luegt die vornehm Herrschaft a —
„‘s Paradies mueß die uf Erde ha“ —
So meinti me, wenn sie kutschirt,
Und d‘Herrlichkeit spaziere füehrt,
Vierspännig und sechsspännig gar!
Bi ihr sind d’schöni Roß nit rar:
Und hintedra und vornedra,
Mueß sie Lackey und Jockey ha.
In Schlösser wohnet‘s und Baläst.
Hen‘s ganz Johr nüt, als Bsuech und Gäst,
Und alli Tag im Johr volluf,
Und trinke d’beste Schöppli druf.
So Einer fahrt so stolz derher,
As wenn‘s Gott Vater selber wär;
Und stoßti me si Nasen a,
Meinsch au, er luegti Eim nur a?
Do lerne sie d’ französisch Sprach!
Verachten ihre Muettersproch,
Und d’Buuresproch, die gar no recht!
Die isch doch viel zu grob und schlecht!
Und doch verdient sie au no Ehr.
Wenn‘ s us kei andrer Ursach wär.
As daß sie d‘Sproch isch vo sim Land.
Doch so Ein meint, es sei e Schand.
[26]
Lueg nur au das Französisch a:
„Oui, keskidi und kekseksa?
Madam, Musjö, ke wule wu?
Mosjö, gomma wu borte wu?“
Nüt as wu und wule wu!
Do findi jez nüt Schöns! Findsch du?
Und für die Sprach, die thut’s mer leid,
Wo me dem Pfarrer Labbi sait!
En Erzbischof heißt: Arscheweg!
E Wirth heißt: Oberschischt, churzweg!
Pfui Teufel! Jsch mer das e SprochI!!
Und’s Schlimmste isch, me lehrt sie noch
De chleine Chinder!! Miner Seel!
I mach gwiß no e Weltskrakeel,
Wemme die Sprach, die wüest, verchehrt,
No lang in üserm Dütschland lehrt!
Do wölle die no groß thue mit!
So wüest isch’s Dütsch denn lang no nit!
Schwätz, wie der Schnabel gwachsen isch,
Und furt mit allem Welsche Wisch!
Und wemme’s recht bim Liecht bitracht,
Isch so ne Herr, der uns veracht,
Denn gschiidter, um e Chopf, as mir?
I wenigstens halt’s nit derfür!
[27]
Und isch er braver, as der Buur?
Von dem isch denn au gar kei Spur!
Und isch er stärker, gsünder wohl?
Au das isch’ s Herrli nit emol!
Was blibt denn vo der Herrlichkeit?
E Stückli Erde, vier Fueß breit,
Und öbbe sechs und siebe lang,
Und isch e Fraß, zuem Basseltang,
Für eckelhafte Würmer gnue
Und Schlang und Chrotte no derzue!
Was spreizsch di denn so vornehm stolz?
De bisch doch nit von anderm Holz!
Wie schön wär‘s au, wenn so ne Herr
Mit üsereins vernünftig wär!
Der Hans Jörg sait: „De triffsch au a,
Sie chönne ‘s mitem gmeine Ma;
Mit Jedermann, sei’s wer es sei,
Sind‘s fründlig, höflig, guet und gmei.“
„Sel isch scho wohr! I sag no meh:
I ha‘s in hundert Fälle gseh —
Je höcher Stellig, Amt und Stand,
Je fründliger, das isch bikannt.
Wenn mi die Herrschaft fründlig grüeßt,
Me sieht‘s, daß es de Chnecht verdrießt.
[28]
Dä luegti üsereins nit a;
Denn er isch gar e große Ma!"
Der Marti sait: „Jo, mennigmol,
Wenn i vor Amt zur Lading soll,
Sen isch der Amtmann guet und gmei,
Doch’s elend Schriberli het e Gschrei:
„He! Was will er? Und wie heißt er?
Was thut er da? Wo kommt er her?“
I sag! „I chumm us üsre Gmei
Fünf Stund wit her, und möcht’ bald hei.“
„Ich hab’ jetzt nicht der Zeit, komm er
Denn Morgen um die Stund un’gfähr!“
So mueß i furt! Er denkt nit dra,
Daß i fünf Stund wit z’laufe ha.
Vor Amt goht gwiß e Buur nit gern!
So lang er cha, halt er si fern;
Und ‘s isch Eim scho kurios zu Mueth,
Vor mer e Schritt in’s Amthuus thuet.
Me tritt chum nur in d’Stube ni,
Möcht me scho wieder dusse sy.
Und wird Eim denn no dä Empfang,
Se denkt mer dra si Lebe lang.
Mi Wiib het ghüle wien e Chind,
Wie sie ihr grob bigegnet sind;
</poem>
== Quälle ==
* [https://www.e-rara.ch/zut/collections/content/titleinfo/8667860 Wilhelm Bilharz: Der Basler Todtenztanz] uf e-rara.ch
<center>''Zruck zum [[Text:Houptsyte|alemannische Wikisource]]''</center>
[[Kategorie:Text:Wilhelm Bilharz]]
lkcuxssdiphm6l9odzncdl7c8lbmqd0
1018293
1018292
2022-08-26T16:48:53Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Wilhelm Bilharz „Der Basler Todtentanz“}}
'''Der Basler Todtentanz'''
[1]
<div align="center">'''Der Basler Todtentanz'''</div>
<div align="center">Gedicht</div>
<div align="center">in</div>
<div align="center">allemannischer Mundart</div>
<div align="center">von Wilhelm Bilharz</div>
<div align="center">-------</div>
<div align="center">Zürich.</div>
<div align="center">Im Selbstverlage des Verfassers.</div>
<div align="center">1872.</div>
[2]
[3]
'''Vorwort'''
Das vorliegende Gedicht ist, mit mehreren andern Volksschriften des Verfassers, in dem für jeden Süddeutschen und Schweizer sehr leicht verständlichen allemannischen Dialecte geschrieben, wie er am Oberrhein, von Basel abwärts und vorzugsweise in der Umgegend von Freiburg im Breisgau gesprochen wird. Er unterscheidet sich vom Hebel’schen nur in wenigen Wörtern und Wortformen, z. B. ruf statt ufe, ra statt abe, rus statt use, ⁊c.
Hebels Gedichte haben diesen poetischen süddeutschen Dialect so bekannt und beliebt gemacht, daß er selbst den gebildeten Ständen Norddeutschlands schon längst nimmer fremd ist; der Verfasser hat manchen Freund an der Elbe und Spree, der Hebel so gut versteht, als irgend ein Allemanne.
Die Bilder des Basier Todtentanzes sind bekanntlich sehr zahlreich; es mußte eine passende Auswahl getroffen werden, welche die vier Stände — Adel, Geistlichkeit, Bürger- und Bauernstand— am Vollkommensten darzustellen schien.
[4]
Die freundliche Aufnahme dieses Gedichtes von Seite der urtheilsfähigen Leser möge dem Verfasser beweisen, daß er den humoristischen Grundton der geistreichen Bilder getroffen hat, und ihn zugleich aufmuntern zur weiteren Bethätigung seiner Kräfte in der eingeschlagenen volksthümlichen Richtung.
Zürich, den 6. Februar 1872.
Der Verfasser.
<poem>
[5]
‘S git gschiidte Lüt und dumme Lüt,
Wie’s grade und wie’s chumme git;
Doch’s Seppli’s Hans Jörg isch e Ma,
So triffsch mer, traui, kein meh a!
I ha scho mengi Predigt ghört,
Es het mi keine no so blehrt,
Wie ‘s Simme Seppli’s Hanse Wort:
I denk nur dra in Einem fort.
‘S isch doch kurios, wie’s Menge cha,
Und isch doch nur e gringe Ma!
Und Andere sin no so glehrt,
Und schwätzen Alles nur verchehrt!
Drum chunnt ‘s au nit uf d’ Studie a:
Do drin, im Herze, mueß me ‘s ha!
Isch ‘s Muul und ‘s Herz am rechte Fleck,
Se fließt der d’ Red wie Bäredreck
[6]
Und Zuckerkandel, vo der Brust,
Und di az’hören ische Lust;
Und was de saisch, me weiß es no,
Worum? Es isch von Herze cho!
Zwor der Jörg isch au e glehrte Ma:
Er het mit Herren Umgang gha,
Und lang e Herrelebe gfüehrt,
Und us Balbirer hochstudirt.
Doch sait er, no si ‘s Vaters Tod:
„‘S best Brot isch doch no ‘s Buurebrot;
Me het doch au no z’bisse dra!
So Herrebrötli mueß me ha
‘S Tags zwenzig für e Buuresohn;
I bruuch für ‘s Brot allei mi Lohn.
Und das Scharwänzlen und das Gschwätz
Im Gschäft, das macht mi zletzt no letz!
Isch ‘s au emol e schöne Tag,
Daß me si herzlig freue mag,
Und d’ Sunne schint so hell und floh,
Me möcht au gern spaziere goh;
Se het me nie e freii Stund,
Isch bunde, wie ne Chettehund;
Und chunnt me denn emol in d’Welt,
Se het me erst kei Grosche Geld!
[7]
Jowohl, dofür bidank i mi!
Do gang i, woni her cho bi,
Nimm wieder Egg und Pflueg in d’Hand,
Und blib bi minem Buurestand.
Wenn i von Allem nüt soll ha,
Se hani doch mi Sunntig gha,
Und frischi Luft und Sunneschi,
Und bi de Tag im Freie gsi.
Im Ackerfeld, im grüne Wald,
Im heitre Herbst, wo d’Büchse chnallt,
Und rauch mi Pfiifli wohlgemueth,
Und weiß doch au wie d’Freiheit thuet!“
Er sait’s und tritt si Güetli a,
Und sieder isch’s e braver Ma;
E Buursmann isch er oberus,
Und proper stoht’s in Feld und Huus;
Het Schüüren und het Cheller voll!
‘S isch mengem Hofbuur nit so wohl;
Und isch im Dörfli b’liebt und g’ehrt;
Er isch gar sölli gschiidt und glehrt!
Me sait em nur „der Herrli“ hie,
Der Vogt und Pfarrer sait em „Sie“;
Er wird „Herr Hans Jörg“ titulirt
Vo beiden, und spaziere gfüehrt.
[8]
Und chunnt e Briefli us der Fern,
Se stoht es dütlig gschriebe: „Herrn,
Herrn Hans Jörg Güetli“ obedra,
Daß Jedermann es lese cha!
I sag das nebe her nur gschwind:
Me mueß doch wisse, wer mir sind,
Und wisse mueß me, Sappermeni!
Was mir für Lüt im Dörfli hent!
Mer sitze denn, wie alliwil,
Am Sunntig so bim Chartespiel;
Do chunnt der Hans Jörg uf is zue.
Und sait: „Se hent er no nit gnue.
An dem verfluechte Chartespiel?
Git ‘s denn kei änderi Churzwil,
Kei anderi Freud und Basseltang,
As, uf der fuule Wirthshuusbank,
Das Chartemischle, bis in d‘Nacht,
Und mengmol bis der Tag erwacht?
Wär i der Vogt, i sperrt ich gli,
Wien ihr do sin, in ‘s Hüüsli i!
Am Sunntig macht, für Basseltang,
E rechter Buur in ‘s Feld e Gang,
Und luegt und bschaut und sieht si um,
Wie Alles goht ? Ob grad ob chrumm,
[9]
Am alte Fleck der Markstei stoht.
Und nit zum Nochber duregoht?
Und ob nit öbbe ‘s Nochbers Pflueg,
E Streifli Acker nimmt im Flug?
Und denkt: „Der Chlaus, der merkt ‘s jo nit
‘S lit grad am Weg, i nimm ‘s no mit.“
Und het er Rebehüüfli stoh,
Se luegt er jedem Wistock no:
Denn bsunders will der pfleget sy,
Sust treit er weger nit viel i!
So lauft der Buur um, frohes Mueths,
Und freut si fines Werks und Guets,
Wie er ‘s mit Recht und Ehre mag.
Das nenn i denn e Nomittag!
Und isch er no e gweckte Ma,
Der meh as fünfi zähle cha,
Mit offnem Aug und Sinne seh,
Se sieht er, denkt, au no meh,
As Pflueg und Markstei, Wies und Feld,
Und sait: „Wie schön isch doch au d’ Welt!
Lueg, wiene Brut, im Hochzitchleid,
Stoht do der Baum in Herrlichkeit,
Der Chriesebaum! Hörsch, wienes suust?
Und wiene siedig Wasser bruust?
[10]
Es isch e Surres und e Gsumm,
Wie um e Bienechörbli rum;
Und isch e Schaffes und e Freud,
Daß me si unwillkürlig sait:
„Do Mensch, do lueg das Jmmli a!
Und denk mer täglich, stündlig dra!
So muesch es mache, witt emol,
Daß Hof und Acker trüeje soll.
Im Früehlig wenn schön Alles blüejt,
Und Alles tribt und wachst und trüejt,
Du selber au no jung und frisch,
Und wohlgemueth und heiter bisch;
Do mueß me schaffe, Tag und Nacht,
So wie das Immli! Siesch wie’s macht?
Wie’s schnuuft, und schier gar zsemmebricht?
Es treit gar sölli schwer an Gwicht.
Die geele Hösli, siesch die do?
Es cha schier gar nit obsi cho,
Und treit si weger schier gar z’todt,
Bis es an sinem Flugloch stoht.
Wie duftet’s, wie blüejt’s überall,
Uf Baum und Busch, in Berg und Thal!
Und d’Sunnestrahle drüber hi!
Wo wott’s denn au no schöner sy?“
[11]
Isch das nit anderi Churzwil,
As do das simplig Chartespiel?
Was het me denn do profitirt,
As daß me Zit und Geld verliert?
Und chunnt mer usem Wirthshuus hei,
‘S isch mengist Mitternacht vorbei;
Me treit, vom Ruusch, am andre Tag
No schwe r, daß me nit schaffe mag.
Pfui Teufel! Legt mer d’Charte hi!“
„Los, sagt, mer wen ghorsam sy:
Jo, was de saisch isch wahr und recht,
Und meistens goht’s bim Spiele schlecht.
Verzählsch is gli ne schöni Gschicht,
So nehme mer gern Lehr und Bricht,
Vo’s Simme Seppli’s Jörgli a;
Chumm setz di her und fang jeza!“
„I glaub schier gar, ihr meinet nur,
I häb die Gschichtli an der Schnuer?
Dörf nur eis neh, so wieni will,
Wie do ne Chart us eurem Spiel?
I weiß jez nüt im Augeblick.“
„Ah was! Du hesch in Allem Gschick!
Bas Margreth, no e Schöppli her!
Zeig stell di nit so dumm und leer!“
[12]
„Nu, wil ihr’s denn pardu went ha!
I ha’s hüt morge bi mer gha,
Es isch zwar nur e Kleinigkeit,
Doch’s macht mer jez no immer Freud,
Wenn i’s alueg, zu jeder Stund;
Und findi’s, isch’s e guete Fund.
I ha’s do im mim Brustuech glo;
I meini ha’s jez, seht er’s do?“
Er sait’s, und legt es vor is hi:
„Woni Balbirer no bin gsi,
Hani emol, vo Mitleid grüehrt,
E lustige Student balbirt.
Der het mer e schön’s Helgli geh,
I ha’s as Zahlig müesse neh.
Sither hani scho mengmol denkt:
„Hättst du mere Sechsbätzner gschenkt,
I hätt gwiß kei so Gfalle dra,
As i an dinem Bildli ha!“
Druf legt er’s offe voris hi:
Es sin zwei Büebli zeichnet gsi.
Verlumpet; sie hen Holzschueh treit,
Und ’s Jörgli het zum Seppli gsait:
*) Jörgli: Jä, Seppli hesch keine Socken a?
Seppli: Jo frili!
Jörgli: Du strecksch jo hinte d’Fersche rus!
Seppli: He, drum ebe! I streck sie zu de Socke rus.
*) Ein bekannter Studentenwitz.
[13]
Me het sellmols no Holzschueh treit,
In üsre Gegnig, wit und breit,
Und Socken au —gel Maragreth?
Und treit sie no, wemme sie het.
Mer hen das Helgli gnau bitracht,
Und über das jung Bürstli glacht,
Und denkt: „Das isch e Gschiidte gsi!“
Druf langt der Jörg in’s Brusttuech
Und sait—und ziegte Büechli rus:
„Do hani eis, das isch es Gnuß!
Me mueß es numme recht verstoh—
Das isch no schönste— luege do!“
I ha zuem Becke Seppli gsait:
„Macht is dä Jörgli hüt e Freud!
Das isch jez gwiß no was charmants!
Was isch es gsi? Der Todtetanz!!
Der grusig Basler Todtetanz!!!
Bin i verschrocke! Wien e Gans,
Wenn’s haglet, fall i rücklings hi
Uf d’Bank, und bi fast vom mer gsi.
Und wieni wieder zue mer chumm,
Se springi uf und mach rechtsum,
Und will enanderno dervo.
Do het mi Ein am Zipfel gno,
[14]
Der Holdermarti isch es gsi:
„He! Bartli! Sait er, wo wit hi?
Vertlaufsch is jez no denki wohl,
Wo’s heiterst erscht afange soll!
Me meint: grad es hätt di scho
Der böse Find am Chrage gno!“
Drus sagt: „‘S isch mer säst so z’Mueth,
I läugne’s nit. Zeig bis so guet
Und los mi goh, und gang mer weg!
Do mit dem Büechli gang mer weg!
I ha mi Lebtig no nüt gha,
Uf’s Chranksy und uf’s Podagra,
Und uf de Tod no nie nüt geh,
I cha kei todte Mensche seh.
Siehn i e Todtewage cho,
Vo Witem lauf i scho dervo.
Wie’s heißt, do vore Johre drei,
Me legt de Chilchhof jez, de neu,
Uf’s Maiepeter‘s Acker nus,
E Büchseschuß wit vo mim Huus;
So hani’s Huus verchauft, und zieh
An’s ander End vom Dörfli hi.
Der Tod isch weger nit mi Sach!
I denk an dä nur ganz alsgmach.
[15]
I ha’s, wie seller Pfarrer sait,
„Dä wird bis z’letzt uf d’Site gleit.“
Der Hans Jörg sait: „I glaub der’s jo!
Mer mache’s selber au eso;
Zeig aber, bis mer nit so dumm,
Und drej mer jez das Blättli um!
Lueg do de Kaiser, d’Kaiseri,
De König dort und d’Königi,
Sind das nit schöni Bildli, sag?“
„Jo, schöner, as i’s bschaue mag.“
„Was isch denn dra so Grusigs, he?“
„Do channi just nüt Grusigs seh.“
„Nu jä, so schwätz mer nit so dumm!
Und dreij mer jez au das no rum,
Und zeig, und lueg mer dä do a!
Was isch denn an dem Chnochema?“
Er het e vorhi no verdeckt,
Daß es mi nit so arg verschreckt;
Jez deckt er uf! Der Chnochema
Luegt mi mit hohlen Augen a!
As wenn er zue mer sage wott:
„Du förchsch der glaubt vorem Tod?
Pfui Bartli! Was mueß i do seh?
Bisch doch kei Schuelerbüebli meh! "
[16]
„I meins emol, i seig e Ma:
Drum luegi di jez herzhafta.“
Hani so zue mer selber gsait,
Und alle Angst und Furcht abgleit.
Ha eis und ‘s ander Bildli bschaut,
Und z’letzt mer alle z’sehe traut,
Und het’s mer z’erst, am Anfang, gruust,
Jez bschau i’s fast mit Freud und Lust.
Der Hans Jörg sait: „Lueg, siesch der Tod,
Wie zahm de Kaiser mit em goht?
Und wie der Tod e Liedli blost.
Dem, schint’s, de Kaiser nit gern lost?
Lies nur, wie’s Einer gschribe het,
Im Versli stoht’s, gar lieb und nett;
Sie stamme scho von Alters her,
Und gelte no in Wort und Lehr:
[17]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 04.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaiser mit dem grauen Bart,
Habt eure Reu zu lang gespart:
Drum sperrt euch nicht, ihr müßt davon,
Und tanzt nach meiner Pfeife Ton!
Kaiser: Ich kunnt’ das Reich wohl immer mehren,
Mit Streiten, Fechten, Unrecht wehren;
Nun hast du überwunden mich, -
Daß ich bin keinem Kaiser glich.
Er chunnt zur Kaisers als Wiib,
Mit langem Hoor und dürrem Liib.
„Worum witt jez denn du au nit?
So sait er, chumm nur, s’battet nüt“!
18
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 05.png|thumb]]
|}
Tod: Ich tanz euch vor, Frau Kaiserin,
Kommt, springt mir nach, der Tanz ist min!
Eur‘ Hofleut sind von euch gewichen,
Auch euch hat hie der Tod erschlichen.
Kaiserin: Viel Wollust hatt‘ mein stolzer Leib:
Ich lebt’ als eines Kaisers Weib;
Nun muß an diesen Tanz ich kommen!
Mir ist all Muth und Freud genommen!
Wenni de Himmelsschlüssel ha.
So mein i, chunnt’s mer nit druf a.
Daß i soll sterbe; doch, es schint,
Der Babst in Rom isch anders g’sinnt.
[19]
Me sieht’s, es isch em nit gar wohl,
Daß er dä Tanz mitmache soll;
Er dreijt si Chopf uf d’rechte Sit,
Und sait: „Gang nur, i halt nit mit!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 03.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt, heil’ger Vater, werther Mann,
Ein Vortanz müßt ihr mit mir han!
Der Ablaß euch nicht hilft davon,
Das zweifach Kreuz und dreifach Kron.
Pabst: Ich war auf Erden heilig gnannt,
Lebt ohne Gott in meinem Stand;
Der Ablaß that mir gar wohl lohnen,
Nun will der Tod mein nicht verschonen.
[20]
Lueg au die Todesangst und Qual,
Do von dem arme Cardinal!
Er bittet jämmerlig und schreit:
„O lieber Tod, lost mi ungheit !“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 08.png|thumb]]
|}
Tod: Springt auf nun mit dem rothen Hut,
Herr Cardinal ! Der Tanz ist gut;
Gesegnet habt ihr wohl die Laien,
Ihr müßt jezt auch noch an die Reihen.
Cardinal: Ich war, mit meines Pabstes Wahl,
Der Heilgen Kirchen Cardinal.
Die Welt hielt mich in großen Ehren,
Doch mag ich mich des Tod‘s nit wehren.
[21]
„Ob du dich Babst, ob Bischof nennsch,
Bisch halt au nur e schwache Mensch!
Und fürchsch der, wie der Bartli, au,
Das siehn i uf dem Bildli gnau.“
„Siesch wie der Edelmann si stellt?
Er will nit mit um alle Welt.
Si Schwert, lueg, Wien er’s falle lost!
‘S isch sust si einz’ge Freud und Trost.“
Der Tod sait: „Chumm nur, ‘s thuet nit Weh,
I möcht di numme tanze seh.“
Er machte gar zue trurig Gsicht,
Er duuret Ein, der arme Wicht!
[21]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 19.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt nun her, ihr edler Degen,
Ihr müsset hier der Mannheit Pflegen,
Jetzt mit dem Tod, der Niemand schont:
So wird ein tapfrer Muth belohnt.
Edelmann: Ich hab gar manchen Mann erschreckt,
Der mit dem Harnisch war bedeckt;
Nun ficht mit mir der grimme Tod,
Und bringt mich gar in große Noth.
Lueg nur, d’libhaftig Eitelkeit,
Die Edelfrau! Wie die sich freut:
„De bisch so schön und riich und jung,
Und machsch no meng Eroberung.“
[23]
So denkt sie; doch uf eimol stoht,
In Hellem Staat vor ihr der Tod!
Und packt sie frei am linken Arm:
„Di Herz isch no gar sölli warm,
So sait er — bisch no schön und jung,
Drum machsch du au d’Eroberung,
Vom Tod persönlig hesch sie gmacht!“
Sissch wien er sie derzue uslacht?
[24]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 20.png|thumb]]
|}
Tod: Nun Edelfrau, laßt euer Pflanzen
Ihr müßt jez hie mit mir rum tanzen!
Ich schon nicht euer blondes Haar,
Was seht ihr in den Spiegel klar?
Edelfrau: O Angst und Noth! Wie ist mir gscheh’n?
Den Tod hab ich im Spiegel g’seh’n!
O wie erschreckt mich seine Art,
Daß mir das Herz im Leib erstarrt!
Der Bartli sait: „Ei lueg mer au,
Verschreckt nit gar die gnädig Frau!
Wemme’s nit saech, me glaubti’s nit:
Denn wemme sie stolziere sieht,
[25]
Und luegt die vornehm Herrschaft a —
„‘s Paradies mueß die uf Erde ha“ —
So meinti me, wenn sie kutschirt,
Und d‘Herrlichkeit spaziere füehrt,
Vierspännig und sechsspännig gar!
Bi ihr sind d’schöni Roß nit rar:
Und hintedra und vornedra,
Mueß sie Lackey und Jockey ha.
In Schlösser wohnet‘s und Baläst.
Hen‘s ganz Johr nüt, als Bsuech und Gäst,
Und alli Tag im Johr volluf,
Und trinke d’beste Schöppli druf.
So Einer fahrt so stolz derher,
As wenn‘s Gott Vater selber wär;
Und stoßti me si Nasen a,
Meinsch au, er luegti Eim nur a?
Do lerne sie d’ französisch Sprach!
Verachten ihre Muettersproch,
Und d’Buuresproch, die gar no recht!
Die isch doch viel zu grob und schlecht!
Und doch verdient sie au no Ehr.
Wenn‘ s us kei andrer Ursach wär.
As daß sie d‘Sproch isch vo sim Land.
Doch so Ein meint, es sei e Schand.
[26]
Lueg nur au das Französisch a:
„Oui, keskidi und kekseksa?
Madam, Musjö, ke wule wu?
Mosjö, gomma wu borte wu?“
Nüt as wu und wule wu!
Do findi jez nüt Schöns! Findsch du?
Und für die Sprach, die thut’s mer leid,
Wo me dem Pfarrer Labbi sait!
En Erzbischof heißt: Arscheweg!
E Wirth heißt: Oberschischt, churzweg!
Pfui Teufel! Jsch mer das e SprochI!!
Und’s Schlimmste isch, me lehrt sie noch
De chleine Chinder!! Miner Seel!
I mach gwiß no e Weltskrakeel,
Wemme die Sprach, die wüest, verchehrt,
No lang in üserm Dütschland lehrt!
Do wölle die no groß thue mit!
So wüest isch’s Dütsch denn lang no nit!
Schwätz, wie der Schnabel gwachsen isch,
Und furt mit allem Welsche Wisch!
Und wemme’s recht bim Liecht bitracht,
Isch so ne Herr, der uns veracht,
Denn gschiidter, um e Chopf, as mir?
I wenigstens halt’s nit derfür!
[27]
Und isch er braver, as der Buur?
Von dem isch denn au gar kei Spur!
Und isch er stärker, gsünder wohl?
Au das isch’ s Herrli nit emol!
Was blibt denn vo der Herrlichkeit?
E Stückli Erde, vier Fueß breit,
Und öbbe sechs und siebe lang,
Und isch e Fraß, zuem Basseltang,
Für eckelhafte Würmer gnue
Und Schlang und Chrotte no derzue!
Was spreizsch di denn so vornehm stolz?
De bisch doch nit von anderm Holz!
Wie schön wär‘s au, wenn so ne Herr
Mit üsereins vernünftig wär!
Der Hans Jörg sait: „De triffsch au a,
Sie chönne ‘s mitem gmeine Ma;
Mit Jedermann, sei’s wer es sei,
Sind‘s fründlig, höflig, guet und gmei.“
„Sel isch scho wohr! I sag no meh:
I ha‘s in hundert Fälle gseh —
Je höcher Stellig, Amt und Stand,
Je fründliger, das isch bikannt.
Wenn mi die Herrschaft fründlig grüeßt,
Me sieht‘s, daß es de Chnecht verdrießt.
[28]
Dä luegti üsereins nit a;
Denn er isch gar e große Ma!"
Der Marti sait: „Jo, mennigmol,
Wenn i vor Amt zur Lading soll,
Sen isch der Amtmann guet und gmei,
Doch’s elend Schriberli het e Gschrei:
„He! Was will er? Und wie heißt er?
Was thut er da? Wo kommt er her?“
I sag! „I chumm us üsre Gmei
Fünf Stund wit her, und möcht’ bald hei.“
„Ich hab’ jetzt nicht der Zeit, komm er
Denn Morgen um die Stund un’gfähr!“
So mueß i furt! Er denkt nit dra,
Daß i fünf Stund wit z’laufe ha.
Vor Amt goht gwiß e Buur nit gern!
So lang er cha, halt er si fern;
Und ‘s isch Eim scho kurios zu Mueth,
Vor mer e Schritt in’s Amthuus thuet.
Me tritt chum nur in d’Stube ni,
Möcht me scho wieder dusse sy.
Und wird Eim denn no dä Empfang,
Se denkt mer dra si Lebe lang.
Mi Wiib het ghüle wien e Chind,
Wie sie ihr grob bigegnet sind;
[29]
Und i bin mengst der Thüre zue.
Ha denkt: „Vo dir hani denn gnue!
Wart nur! Es fragt di au no Wer:
„He! Wer ist er? Und wie heißt er?“
Doch frogt er nümme: „Was will er?“
Er sait: „Jez, Grobian, chumm her!
Lang gnue hesch andre Lüt kuranzt,
Jez wird emol mit mir eis tanzt!
[30]
Fort mit dem Buureschinder! Fort!
Der Grobian mueß an si Ort!“
So satt der Tod, und nimmt e mit!
Wenn’s näume no so Kerli git,
I will sie gwarnet ha und sag:
‘S chunnt jedem Grobian si Tag!
Der Hans Jörg sait: „E guetig Wort
Fallt immer an e gueten Ort,
Und stoht dir und stoht Jederma,
E fründligs Wesen artig a.
Und dä do chönnt au fründlig sy,
Er luegt au gar zue trurig dri!
Er het e Goldwoog in der Hand;
Ihr Gwicht isch ihm sust wohl bikannt.
Doch jez verschrickt der arme Tropf:
Denn lueg, es lit e Todtechopf
Dört in der rechte Schaale, siesch?
Und in der linke lit e Wisch
Dublone; sie isch chuftig voll,
Daß sie so abesinke soll!
Doch wiegt der Todtechopf so schwer.
Als wär die andre Schaale leer.
„Chumm, lieber Fründ, es battet nüt!“
So sait der Tod und nimmt e mit.
[31]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 21.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaufmann, lasset euer Werben,
Die Zeit ist hie, ihr müsset sterben!
Der Tod nimmt weder Geld noch Gut;
Nun tanzet her mit freiem Muth.
Kaufmann: Versorgt hatt‘ ich mich gut und wohl,
Mit Kisten und mit Kästen voll;
Der Tod hat meine Gab veracht,
Und mich um Leib und Leben bracht.
Und wie der Chaufherr siesch e do?
Mueß au der Wucherer mit em goh.
Er satt zuem Tod: „Loß mi in Rueh!
Was witt au jez scho mit mer thue?
[32]
Sag was de witt? De siesch so do
Das Meßli voll Dublone stoh.
Se, nimm die Hampfle voll, hesch g’hört?
Und loß mi jez no ungistört;
Und wenn de sie au alle witt,
Se nimm sie, und dann simmer quitt.“
Siesch, wie der Tod ihm schmeichle thuet?
„Was soll i mit dim Geld und Guet?
I bruuch di Gold nit, aber dich
Chumm nur, mer tanze denn jez glich.“
Der Moler sait: „Der merket’s wohl,
Worum i schwarz de Tod hi mol:
Der Teufel holt, das isch bikannt,
Die Wuchrer all’ im ganze Land.
Dä het er scho am Chrage packt.
Und d’Andre stöhn au im Contract."
[33]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 26.png|thumb]]
|}
Tod: Dein Geld und Gold sieh ich nit an,
Du Wucherer, gottloser Mann!
Das hat dich Christus nicht gelehrt:
Ein schwarzer Tod ist dein Gefährt.
Wucherer: Ich fragt‘ nicht viel nach Christi Lehr,
Mein Wucher, der trug mir viel mehr.
Jetzt bleibt der leider all dahinten!
Was hilft mein Schaben und mein Schinden?
Nei, lueg mer au das Gsichtli a,
Das suur-süeße von dem Ma?
Wer isch es denn? I mein emol
Es isch e Vogt. E Vogt, jo wohl!
[34]
Lueg, thuet er nit so zimpferlig,
So schüüch und zart und jümpferlig,
As Wien e Maidli, schaamhaft roth.
Vor sinem erste Liebste stoht?
Jsch nit das Gsicht perfect eso?
Me sieht’s, er möcht und möcht nit goh.
Z’letzt sait er doch: „Nu, wenn de witt,
I weiß, i mueß so doch no mit . "
[35]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 30.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Schultheiß auf! Denn es ist Zeit,
Daß Leib und Seel mitnander streit.
Das thue ich auf der Leyren singen,
Dem Liedlein möget ihr nachspringen.
Schultheiß: Mein Amt hab ich mit Fleiß versehn,
Hoff es sei Niemand Unrecht gschehn,
Am G’richt, dem Reichen wie dem Armen.
O Gott! Du wöllst dich mein erbarmen!
So tanzt der Tod, siesch, überall
Mit Babst, Bischof und Kardinal,
Mit Kaiser, Fürst und Edellüt,
Mit Bürgers- und mit Buurelüt.
</poem>
{|
|[[Datei:|thumb]]
|}
== Quälle ==
* [https://www.e-rara.ch/zut/collections/content/titleinfo/8667860 Wilhelm Bilharz: Der Basler Todtenztanz] uf e-rara.ch
<center>''Zruck zum [[Text:Houptsyte|alemannische Wikisource]]''</center>
[[Kategorie:Text:Wilhelm Bilharz]]
jbqddgt5aoms8yxen38z9xkn42ubp1q
1018294
1018293
2022-08-26T17:05:53Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Wilhelm Bilharz „Der Basler Todtentanz“}}
'''Der Basler Todtentanz'''
[1]
<div align="center">'''Der Basler Todtentanz'''</div>
<div align="center">Gedicht</div>
<div align="center">in</div>
<div align="center">allemannischer Mundart</div>
<div align="center">von Wilhelm Bilharz</div>
<div align="center">-------</div>
<div align="center">Zürich.</div>
<div align="center">Im Selbstverlage des Verfassers.</div>
<div align="center">1872.</div>
[2]
[3]
'''Vorwort'''
Das vorliegende Gedicht ist, mit mehreren andern Volksschriften des Verfassers, in dem für jeden Süddeutschen und Schweizer sehr leicht verständlichen allemannischen Dialecte geschrieben, wie er am Oberrhein, von Basel abwärts und vorzugsweise in der Umgegend von Freiburg im Breisgau gesprochen wird. Er unterscheidet sich vom Hebel’schen nur in wenigen Wörtern und Wortformen, z. B. ruf statt ufe, ra statt abe, rus statt use, ⁊c.
Hebels Gedichte haben diesen poetischen süddeutschen Dialect so bekannt und beliebt gemacht, daß er selbst den gebildeten Ständen Norddeutschlands schon längst nimmer fremd ist; der Verfasser hat manchen Freund an der Elbe und Spree, der Hebel so gut versteht, als irgend ein Allemanne.
Die Bilder des Basier Todtentanzes sind bekanntlich sehr zahlreich; es mußte eine passende Auswahl getroffen werden, welche die vier Stände — Adel, Geistlichkeit, Bürger- und Bauernstand— am Vollkommensten darzustellen schien.
[4]
Die freundliche Aufnahme dieses Gedichtes von Seite der urtheilsfähigen Leser möge dem Verfasser beweisen, daß er den humoristischen Grundton der geistreichen Bilder getroffen hat, und ihn zugleich aufmuntern zur weiteren Bethätigung seiner Kräfte in der eingeschlagenen volksthümlichen Richtung.
Zürich, den 6. Februar 1872.
Der Verfasser.
<poem>
[5]
‘S git gschiidte Lüt und dumme Lüt,
Wie’s grade und wie’s chumme git;
Doch’s Seppli’s Hans Jörg isch e Ma,
So triffsch mer, traui, kein meh a!
I ha scho mengi Predigt ghört,
Es het mi keine no so blehrt,
Wie ‘s Simme Seppli’s Hanse Wort:
I denk nur dra in Einem fort.
‘S isch doch kurios, wie’s Menge cha,
Und isch doch nur e gringe Ma!
Und Andere sin no so glehrt,
Und schwätzen Alles nur verchehrt!
Drum chunnt ‘s au nit uf d’ Studie a:
Do drin, im Herze, mueß me ‘s ha!
Isch ‘s Muul und ‘s Herz am rechte Fleck,
Se fließt der d’ Red wie Bäredreck
[6]
Und Zuckerkandel, vo der Brust,
Und di az’hören ische Lust;
Und was de saisch, me weiß es no,
Worum? Es isch von Herze cho!
Zwor der Jörg isch au e glehrte Ma:
Er het mit Herren Umgang gha,
Und lang e Herrelebe gfüehrt,
Und us Balbirer hochstudirt.
Doch sait er, no si ‘s Vaters Tod:
„‘S best Brot isch doch no ‘s Buurebrot;
Me het doch au no z’bisse dra!
So Herrebrötli mueß me ha
‘S Tags zwenzig für e Buuresohn;
I bruuch für ‘s Brot allei mi Lohn.
Und das Scharwänzlen und das Gschwätz
Im Gschäft, das macht mi zletzt no letz!
Isch ‘s au emol e schöne Tag,
Daß me si herzlig freue mag,
Und d’ Sunne schint so hell und floh,
Me möcht au gern spaziere goh;
Se het me nie e freii Stund,
Isch bunde, wie ne Chettehund;
Und chunnt me denn emol in d’Welt,
Se het me erst kei Grosche Geld!
[7]
Jowohl, dofür bidank i mi!
Do gang i, woni her cho bi,
Nimm wieder Egg und Pflueg in d’Hand,
Und blib bi minem Buurestand.
Wenn i von Allem nüt soll ha,
Se hani doch mi Sunntig gha,
Und frischi Luft und Sunneschi,
Und bi de Tag im Freie gsi.
Im Ackerfeld, im grüne Wald,
Im heitre Herbst, wo d’Büchse chnallt,
Und rauch mi Pfiifli wohlgemueth,
Und weiß doch au wie d’Freiheit thuet!“
Er sait’s und tritt si Güetli a,
Und sieder isch’s e braver Ma;
E Buursmann isch er oberus,
Und proper stoht’s in Feld und Huus;
Het Schüüren und het Cheller voll!
‘S isch mengem Hofbuur nit so wohl;
Und isch im Dörfli b’liebt und g’ehrt;
Er isch gar sölli gschiidt und glehrt!
Me sait em nur „der Herrli“ hie,
Der Vogt und Pfarrer sait em „Sie“;
Er wird „Herr Hans Jörg“ titulirt
Vo beiden, und spaziere gfüehrt.
[8]
Und chunnt e Briefli us der Fern,
Se stoht es dütlig gschriebe: „Herrn,
Herrn Hans Jörg Güetli“ obedra,
Daß Jedermann es lese cha!
I sag das nebe her nur gschwind:
Me mueß doch wisse, wer mir sind,
Und wisse mueß me, Sappermeni!
Was mir für Lüt im Dörfli hent!
Mer sitze denn, wie alliwil,
Am Sunntig so bim Chartespiel;
Do chunnt der Hans Jörg uf is zue.
Und sait: „Se hent er no nit gnue.
An dem verfluechte Chartespiel?
Git ‘s denn kei änderi Churzwil,
Kei anderi Freud und Basseltang,
As, uf der fuule Wirthshuusbank,
Das Chartemischle, bis in d‘Nacht,
Und mengmol bis der Tag erwacht?
Wär i der Vogt, i sperrt ich gli,
Wien ihr do sin, in ‘s Hüüsli i!
Am Sunntig macht, für Basseltang,
E rechter Buur in ‘s Feld e Gang,
Und luegt und bschaut und sieht si um,
Wie Alles goht ? Ob grad ob chrumm,
[9]
Am alte Fleck der Markstei stoht.
Und nit zum Nochber duregoht?
Und ob nit öbbe ‘s Nochbers Pflueg,
E Streifli Acker nimmt im Flug?
Und denkt: „Der Chlaus, der merkt ‘s jo nit
‘S lit grad am Weg, i nimm ‘s no mit.“
Und het er Rebehüüfli stoh,
Se luegt er jedem Wistock no:
Denn bsunders will der pfleget sy,
Sust treit er weger nit viel i!
So lauft der Buur um, frohes Mueths,
Und freut si fines Werks und Guets,
Wie er ‘s mit Recht und Ehre mag.
Das nenn i denn e Nomittag!
Und isch er no e gweckte Ma,
Der meh as fünfi zähle cha,
Mit offnem Aug und Sinne seh,
Se sieht er, denkt, au no meh,
As Pflueg und Markstei, Wies und Feld,
Und sait: „Wie schön isch doch au d’ Welt!
Lueg, wiene Brut, im Hochzitchleid,
Stoht do der Baum in Herrlichkeit,
Der Chriesebaum! Hörsch, wienes suust?
Und wiene siedig Wasser bruust?
[10]
Es isch e Surres und e Gsumm,
Wie um e Bienechörbli rum;
Und isch e Schaffes und e Freud,
Daß me si unwillkürlig sait:
„Do Mensch, do lueg das Jmmli a!
Und denk mer täglich, stündlig dra!
So muesch es mache, witt emol,
Daß Hof und Acker trüeje soll.
Im Früehlig wenn schön Alles blüejt,
Und Alles tribt und wachst und trüejt,
Du selber au no jung und frisch,
Und wohlgemueth und heiter bisch;
Do mueß me schaffe, Tag und Nacht,
So wie das Immli! Siesch wie’s macht?
Wie’s schnuuft, und schier gar zsemmebricht?
Es treit gar sölli schwer an Gwicht.
Die geele Hösli, siesch die do?
Es cha schier gar nit obsi cho,
Und treit si weger schier gar z’todt,
Bis es an sinem Flugloch stoht.
Wie duftet’s, wie blüejt’s überall,
Uf Baum und Busch, in Berg und Thal!
Und d’Sunnestrahle drüber hi!
Wo wott’s denn au no schöner sy?“
[11]
Isch das nit anderi Churzwil,
As do das simplig Chartespiel?
Was het me denn do profitirt,
As daß me Zit und Geld verliert?
Und chunnt mer usem Wirthshuus hei,
‘S isch mengist Mitternacht vorbei;
Me treit, vom Ruusch, am andre Tag
No schwe r, daß me nit schaffe mag.
Pfui Teufel! Legt mer d’Charte hi!“
„Los, sagt, mer wen ghorsam sy:
Jo, was de saisch isch wahr und recht,
Und meistens goht’s bim Spiele schlecht.
Verzählsch is gli ne schöni Gschicht,
So nehme mer gern Lehr und Bricht,
Vo’s Simme Seppli’s Jörgli a;
Chumm setz di her und fang jeza!“
„I glaub schier gar, ihr meinet nur,
I häb die Gschichtli an der Schnuer?
Dörf nur eis neh, so wieni will,
Wie do ne Chart us eurem Spiel?
I weiß jez nüt im Augeblick.“
„Ah was! Du hesch in Allem Gschick!
Bas Margreth, no e Schöppli her!
Zeig stell di nit so dumm und leer!“
[12]
„Nu, wil ihr’s denn pardu went ha!
I ha’s hüt morge bi mer gha,
Es isch zwar nur e Kleinigkeit,
Doch’s macht mer jez no immer Freud,
Wenn i’s alueg, zu jeder Stund;
Und findi’s, isch’s e guete Fund.
I ha’s do im mim Brustuech glo;
I meini ha’s jez, seht er’s do?“
Er sait’s, und legt es vor is hi:
„Woni Balbirer no bin gsi,
Hani emol, vo Mitleid grüehrt,
E lustige Student balbirt.
Der het mer e schön’s Helgli geh,
I ha’s as Zahlig müesse neh.
Sither hani scho mengmol denkt:
„Hättst du mere Sechsbätzner gschenkt,
I hätt gwiß kei so Gfalle dra,
As i an dinem Bildli ha!“
Druf legt er’s offe voris hi:
Es sin zwei Büebli zeichnet gsi.
Verlumpet; sie hen Holzschueh treit,
Und ’s Jörgli het zum Seppli gsait:
*) Jörgli: Jä, Seppli hesch keine Socken a?
Seppli: Jo frili!
Jörgli: Du strecksch jo hinte d’Fersche rus!
Seppli: He, drum ebe! I streck sie zu de Socke rus.
*) Ein bekannter Studentenwitz.
[13]
Me het sellmols no Holzschueh treit,
In üsre Gegnig, wit und breit,
Und Socken au —gel Maragreth?
Und treit sie no, wemme sie het.
Mer hen das Helgli gnau bitracht,
Und über das jung Bürstli glacht,
Und denkt: „Das isch e Gschiidte gsi!“
Druf langt der Jörg in’s Brusttuech
Und sait—und ziegte Büechli rus:
„Do hani eis, das isch es Gnuß!
Me mueß es numme recht verstoh—
Das isch no schönste— luege do!“
I ha zuem Becke Seppli gsait:
„Macht is dä Jörgli hüt e Freud!
Das isch jez gwiß no was charmants!
Was isch es gsi? Der Todtetanz!!
Der grusig Basler Todtetanz!!!
Bin i verschrocke! Wien e Gans,
Wenn’s haglet, fall i rücklings hi
Uf d’Bank, und bi fast vom mer gsi.
Und wieni wieder zue mer chumm,
Se springi uf und mach rechtsum,
Und will enanderno dervo.
Do het mi Ein am Zipfel gno,
[14]
Der Holdermarti isch es gsi:
„He! Bartli! Sait er, wo wit hi?
Vertlaufsch is jez no denki wohl,
Wo’s heiterst erscht afange soll!
Me meint: grad es hätt di scho
Der böse Find am Chrage gno!“
Drus sagt: „‘S isch mer säst so z’Mueth,
I läugne’s nit. Zeig bis so guet
Und los mi goh, und gang mer weg!
Do mit dem Büechli gang mer weg!
I ha mi Lebtig no nüt gha,
Uf’s Chranksy und uf’s Podagra,
Und uf de Tod no nie nüt geh,
I cha kei todte Mensche seh.
Siehn i e Todtewage cho,
Vo Witem lauf i scho dervo.
Wie’s heißt, do vore Johre drei,
Me legt de Chilchhof jez, de neu,
Uf’s Maiepeter‘s Acker nus,
E Büchseschuß wit vo mim Huus;
So hani’s Huus verchauft, und zieh
An’s ander End vom Dörfli hi.
Der Tod isch weger nit mi Sach!
I denk an dä nur ganz alsgmach.
[15]
I ha’s, wie seller Pfarrer sait,
„Dä wird bis z’letzt uf d’Site gleit.“
Der Hans Jörg sait: „I glaub der’s jo!
Mer mache’s selber au eso;
Zeig aber, bis mer nit so dumm,
Und drej mer jez das Blättli um!
Lueg do de Kaiser, d’Kaiseri,
De König dort und d’Königi,
Sind das nit schöni Bildli, sag?“
„Jo, schöner, as i’s bschaue mag.“
„Was isch denn dra so Grusigs, he?“
„Do channi just nüt Grusigs seh.“
„Nu jä, so schwätz mer nit so dumm!
Und dreij mer jez au das no rum,
Und zeig, und lueg mer dä do a!
Was isch denn an dem Chnochema?“
Er het e vorhi no verdeckt,
Daß es mi nit so arg verschreckt;
Jez deckt er uf! Der Chnochema
Luegt mi mit hohlen Augen a!
As wenn er zue mer sage wott:
„Du förchsch der glaubt vorem Tod?
Pfui Bartli! Was mueß i do seh?
Bisch doch kei Schuelerbüebli meh! "
[16]
„I meins emol, i seig e Ma:
Drum luegi di jez herzhafta.“
Hani so zue mer selber gsait,
Und alle Angst und Furcht abgleit.
Ha eis und ‘s ander Bildli bschaut,
Und z’letzt mer alle z’sehe traut,
Und het’s mer z’erst, am Anfang, gruust,
Jez bschau i’s fast mit Freud und Lust.
Der Hans Jörg sait: „Lueg, siesch der Tod,
Wie zahm de Kaiser mit em goht?
Und wie der Tod e Liedli blost.
Dem, schint’s, de Kaiser nit gern lost?
Lies nur, wie’s Einer gschribe het,
Im Versli stoht’s, gar lieb und nett;
Sie stamme scho von Alters her,
Und gelte no in Wort und Lehr:
[17]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 04.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaiser mit dem grauen Bart,
Habt eure Reu zu lang gespart:
Drum sperrt euch nicht, ihr müßt davon,
Und tanzt nach meiner Pfeife Ton!
Kaiser: Ich kunnt’ das Reich wohl immer mehren,
Mit Streiten, Fechten, Unrecht wehren;
Nun hast du überwunden mich, -
Daß ich bin keinem Kaiser glich.
Er chunnt zur Kaisers als Wiib,
Mit langem Hoor und dürrem Liib.
„Worum witt jez denn du au nit?
So sait er, chumm nur, s’battet nüt“!
18
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 05.png|thumb]]
|}
Tod: Ich tanz euch vor, Frau Kaiserin,
Kommt, springt mir nach, der Tanz ist min!
Eur‘ Hofleut sind von euch gewichen,
Auch euch hat hie der Tod erschlichen.
Kaiserin: Viel Wollust hatt‘ mein stolzer Leib:
Ich lebt’ als eines Kaisers Weib;
Nun muß an diesen Tanz ich kommen!
Mir ist all Muth und Freud genommen!
Wenni de Himmelsschlüssel ha.
So mein i, chunnt’s mer nit druf a.
Daß i soll sterbe; doch, es schint,
Der Babst in Rom isch anders g’sinnt.
[19]
Me sieht’s, es isch em nit gar wohl,
Daß er dä Tanz mitmache soll;
Er dreijt si Chopf uf d’rechte Sit,
Und sait: „Gang nur, i halt nit mit!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 03.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt, heil’ger Vater, werther Mann,
Ein Vortanz müßt ihr mit mir han!
Der Ablaß euch nicht hilft davon,
Das zweifach Kreuz und dreifach Kron.
Pabst: Ich war auf Erden heilig gnannt,
Lebt ohne Gott in meinem Stand;
Der Ablaß that mir gar wohl lohnen,
Nun will der Tod mein nicht verschonen.
[20]
Lueg au die Todesangst und Qual,
Do von dem arme Cardinal!
Er bittet jämmerlig und schreit:
„O lieber Tod, lost mi ungheit !“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 08.png|thumb]]
|}
Tod: Springt auf nun mit dem rothen Hut,
Herr Cardinal ! Der Tanz ist gut;
Gesegnet habt ihr wohl die Laien,
Ihr müßt jezt auch noch an die Reihen.
Cardinal: Ich war, mit meines Pabstes Wahl,
Der Heilgen Kirchen Cardinal.
Die Welt hielt mich in großen Ehren,
Doch mag ich mich des Tod‘s nit wehren.
[21]
„Ob du dich Babst, ob Bischof nennsch,
Bisch halt au nur e schwache Mensch!
Und fürchsch der, wie der Bartli, au,
Das siehn i uf dem Bildli gnau.“
„Siesch wie der Edelmann si stellt?
Er will nit mit um alle Welt.
Si Schwert, lueg, Wien er’s falle lost!
‘S isch sust si einz’ge Freud und Trost.“
Der Tod sait: „Chumm nur, ‘s thuet nit Weh,
I möcht di numme tanze seh.“
Er machte gar zue trurig Gsicht,
Er duuret Ein, der arme Wicht!
[21]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 19.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt nun her, ihr edler Degen,
Ihr müsset hier der Mannheit Pflegen,
Jetzt mit dem Tod, der Niemand schont:
So wird ein tapfrer Muth belohnt.
Edelmann: Ich hab gar manchen Mann erschreckt,
Der mit dem Harnisch war bedeckt;
Nun ficht mit mir der grimme Tod,
Und bringt mich gar in große Noth.
Lueg nur, d’libhaftig Eitelkeit,
Die Edelfrau! Wie die sich freut:
„De bisch so schön und riich und jung,
Und machsch no meng Eroberung.“
[23]
So denkt sie; doch uf eimol stoht,
In Hellem Staat vor ihr der Tod!
Und packt sie frei am linken Arm:
„Di Herz isch no gar sölli warm,
So sait er — bisch no schön und jung,
Drum machsch du au d’Eroberung,
Vom Tod persönlig hesch sie gmacht!“
Sissch wien er sie derzue uslacht?
[24]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 20.png|thumb]]
|}
Tod: Nun Edelfrau, laßt euer Pflanzen
Ihr müßt jez hie mit mir rum tanzen!
Ich schon nicht euer blondes Haar,
Was seht ihr in den Spiegel klar?
Edelfrau: O Angst und Noth! Wie ist mir gscheh’n?
Den Tod hab ich im Spiegel g’seh’n!
O wie erschreckt mich seine Art,
Daß mir das Herz im Leib erstarrt!
Der Bartli sait: „Ei lueg mer au,
Verschreckt nit gar die gnädig Frau!
Wemme’s nit saech, me glaubti’s nit:
Denn wemme sie stolziere sieht,
[25]
Und luegt die vornehm Herrschaft a —
„‘s Paradies mueß die uf Erde ha“ —
So meinti me, wenn sie kutschirt,
Und d‘Herrlichkeit spaziere füehrt,
Vierspännig und sechsspännig gar!
Bi ihr sind d’schöni Roß nit rar:
Und hintedra und vornedra,
Mueß sie Lackey und Jockey ha.
In Schlösser wohnet‘s und Baläst.
Hen‘s ganz Johr nüt, als Bsuech und Gäst,
Und alli Tag im Johr volluf,
Und trinke d’beste Schöppli druf.
So Einer fahrt so stolz derher,
As wenn‘s Gott Vater selber wär;
Und stoßti me si Nasen a,
Meinsch au, er luegti Eim nur a?
Do lerne sie d’ französisch Sprach!
Verachten ihre Muettersproch,
Und d’Buuresproch, die gar no recht!
Die isch doch viel zu grob und schlecht!
Und doch verdient sie au no Ehr.
Wenn‘ s us kei andrer Ursach wär.
As daß sie d‘Sproch isch vo sim Land.
Doch so Ein meint, es sei e Schand.
[26]
Lueg nur au das Französisch a:
„Oui, keskidi und kekseksa?
Madam, Musjö, ke wule wu?
Mosjö, gomma wu borte wu?“
Nüt as wu und wule wu!
Do findi jez nüt Schöns! Findsch du?
Und für die Sprach, die thut’s mer leid,
Wo me dem Pfarrer Labbi sait!
En Erzbischof heißt: Arscheweg!
E Wirth heißt: Oberschischt, churzweg!
Pfui Teufel! Jsch mer das e SprochI!!
Und’s Schlimmste isch, me lehrt sie noch
De chleine Chinder!! Miner Seel!
I mach gwiß no e Weltskrakeel,
Wemme die Sprach, die wüest, verchehrt,
No lang in üserm Dütschland lehrt!
Do wölle die no groß thue mit!
So wüest isch’s Dütsch denn lang no nit!
Schwätz, wie der Schnabel gwachsen isch,
Und furt mit allem Welsche Wisch!
Und wemme’s recht bim Liecht bitracht,
Isch so ne Herr, der uns veracht,
Denn gschiidter, um e Chopf, as mir?
I wenigstens halt’s nit derfür!
[27]
Und isch er braver, as der Buur?
Von dem isch denn au gar kei Spur!
Und isch er stärker, gsünder wohl?
Au das isch’ s Herrli nit emol!
Was blibt denn vo der Herrlichkeit?
E Stückli Erde, vier Fueß breit,
Und öbbe sechs und siebe lang,
Und isch e Fraß, zuem Basseltang,
Für eckelhafte Würmer gnue
Und Schlang und Chrotte no derzue!
Was spreizsch di denn so vornehm stolz?
De bisch doch nit von anderm Holz!
Wie schön wär‘s au, wenn so ne Herr
Mit üsereins vernünftig wär!
Der Hans Jörg sait: „De triffsch au a,
Sie chönne ‘s mitem gmeine Ma;
Mit Jedermann, sei’s wer es sei,
Sind‘s fründlig, höflig, guet und gmei.“
„Sel isch scho wohr! I sag no meh:
I ha‘s in hundert Fälle gseh —
Je höcher Stellig, Amt und Stand,
Je fründliger, das isch bikannt.
Wenn mi die Herrschaft fründlig grüeßt,
Me sieht‘s, daß es de Chnecht verdrießt.
[28]
Dä luegti üsereins nit a;
Denn er isch gar e große Ma!"
Der Marti sait: „Jo, mennigmol,
Wenn i vor Amt zur Lading soll,
Sen isch der Amtmann guet und gmei,
Doch’s elend Schriberli het e Gschrei:
„He! Was will er? Und wie heißt er?
Was thut er da? Wo kommt er her?“
I sag! „I chumm us üsre Gmei
Fünf Stund wit her, und möcht’ bald hei.“
„Ich hab’ jetzt nicht der Zeit, komm er
Denn Morgen um die Stund un’gfähr!“
So mueß i furt! Er denkt nit dra,
Daß i fünf Stund wit z’laufe ha.
Vor Amt goht gwiß e Buur nit gern!
So lang er cha, halt er si fern;
Und ‘s isch Eim scho kurios zu Mueth,
Vor mer e Schritt in’s Amthuus thuet.
Me tritt chum nur in d’Stube ni,
Möcht me scho wieder dusse sy.
Und wird Eim denn no dä Empfang,
Se denkt mer dra si Lebe lang.
Mi Wiib het ghüle wien e Chind,
Wie sie ihr grob bigegnet sind;
[29]
Und i bin mengst der Thüre zue.
Ha denkt: „Vo dir hani denn gnue!
Wart nur! Es fragt di au no Wer:
„He! Wer ist er? Und wie heißt er?“
Doch frogt er nümme: „Was will er?“
Er sait: „Jez, Grobian, chumm her!
Lang gnue hesch andre Lüt kuranzt,
Jez wird emol mit mir eis tanzt!
{|
|[[Datei:Wilhelm Bilharz Der Basler Todtentanz 1872 Abbildung Seite 29.png|thumb]]
|}
[30]
Fort mit dem Buureschinder! Fort!
Der Grobian mueß an si Ort!“
So satt der Tod, und nimmt e mit!
Wenn’s näume no so Kerli git,
I will sie gwarnet ha und sag:
‘S chunnt jedem Grobian si Tag!
Der Hans Jörg sait: „E guetig Wort
Fallt immer an e gueten Ort,
Und stoht dir und stoht Jederma,
E fründligs Wesen artig a.
Und dä do chönnt au fründlig sy,
Er luegt au gar zue trurig dri!
Er het e Goldwoog in der Hand;
Ihr Gwicht isch ihm sust wohl bikannt.
Doch jez verschrickt der arme Tropf:
Denn lueg, es lit e Todtechopf
Dört in der rechte Schaale, siesch?
Und in der linke lit e Wisch
Dublone; sie isch chuftig voll,
Daß sie so abesinke soll!
Doch wiegt der Todtechopf so schwer.
Als wär die andre Schaale leer.
„Chumm, lieber Fründ, es battet nüt!“
So sait der Tod und nimmt e mit.
[31]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 21.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaufmann, lasset euer Werben,
Die Zeit ist hie, ihr müsset sterben!
Der Tod nimmt weder Geld noch Gut;
Nun tanzet her mit freiem Muth.
Kaufmann: Versorgt hatt‘ ich mich gut und wohl,
Mit Kisten und mit Kästen voll;
Der Tod hat meine Gab veracht,
Und mich um Leib und Leben bracht.
Und wie der Chaufherr siesch e do?
Mueß au der Wucherer mit em goh.
Er satt zuem Tod: „Loß mi in Rueh!
Was witt au jez scho mit mer thue?
[32]
Sag was de witt? De siesch so do
Das Meßli voll Dublone stoh.
Se, nimm die Hampfle voll, hesch g’hört?
Und loß mi jez no ungistört;
Und wenn de sie au alle witt,
Se nimm sie, und dann simmer quitt.“
Siesch, wie der Tod ihm schmeichle thuet?
„Was soll i mit dim Geld und Guet?
I bruuch di Gold nit, aber dich
Chumm nur, mer tanze denn jez glich.“
Der Moler sait: „Der merket’s wohl,
Worum i schwarz de Tod hi mol:
Der Teufel holt, das isch bikannt,
Die Wuchrer all’ im ganze Land.
Dä het er scho am Chrage packt.
Und d’Andre stöhn au im Contract."
[33]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 26.png|thumb]]
|}
Tod: Dein Geld und Gold sieh ich nit an,
Du Wucherer, gottloser Mann!
Das hat dich Christus nicht gelehrt:
Ein schwarzer Tod ist dein Gefährt.
Wucherer: Ich fragt‘ nicht viel nach Christi Lehr,
Mein Wucher, der trug mir viel mehr.
Jetzt bleibt der leider all dahinten!
Was hilft mein Schaben und mein Schinden?
Nei, lueg mer au das Gsichtli a,
Das suur-süeße von dem Ma?
Wer isch es denn? I mein emol
Es isch e Vogt. E Vogt, jo wohl!
[34]
Lueg, thuet er nit so zimpferlig,
So schüüch und zart und jümpferlig,
As Wien e Maidli, schaamhaft roth.
Vor sinem erste Liebste stoht?
Jsch nit das Gsicht perfect eso?
Me sieht’s, er möcht und möcht nit goh.
Z’letzt sait er doch: „Nu, wenn de witt,
I weiß, i mueß so doch no mit . "
[35]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 30.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Schultheiß auf! Denn es ist Zeit,
Daß Leib und Seel mitnander streit.
Das thue ich auf der Leyren singen,
Dem Liedlein möget ihr nachspringen.
Schultheiß: Mein Amt hab ich mit Fleiß versehn,
Hoff es sei Niemand Unrecht gschehn,
Am G’richt, dem Reichen wie dem Armen.
O Gott! Du wöllst dich mein erbarmen!
So tanzt der Tod, siesch, überall
Mit Babst, Bischof und Kardinal,
Mit Kaiser, Fürst und Edellüt,
Mit Bürgers- und mit Buurelüt.
</poem>
{|
|[[Datei:|thumb]]
|}
== Quälle ==
* [https://www.e-rara.ch/zut/collections/content/titleinfo/8667860 Wilhelm Bilharz: Der Basler Todtenztanz] uf e-rara.ch
<center>''Zruck zum [[Text:Houptsyte|alemannische Wikisource]]''</center>
[[Kategorie:Text:Wilhelm Bilharz]]
h74jcgreea37ryfqb0kfz97oovq7unc
1018295
1018294
2022-08-26T17:06:48Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Wilhelm Bilharz „Der Basler Todtentanz“}}
'''Der Basler Todtentanz'''
[1]
<div align="center">'''Der Basler Todtentanz'''</div>
<div align="center">Gedicht</div>
<div align="center">in</div>
<div align="center">allemannischer Mundart</div>
<div align="center">von Wilhelm Bilharz</div>
<div align="center">-------</div>
<div align="center">Zürich.</div>
<div align="center">Im Selbstverlage des Verfassers.</div>
<div align="center">1872.</div>
[2]
[3]
'''Vorwort'''
Das vorliegende Gedicht ist, mit mehreren andern Volksschriften des Verfassers, in dem für jeden Süddeutschen und Schweizer sehr leicht verständlichen allemannischen Dialecte geschrieben, wie er am Oberrhein, von Basel abwärts und vorzugsweise in der Umgegend von Freiburg im Breisgau gesprochen wird. Er unterscheidet sich vom Hebel’schen nur in wenigen Wörtern und Wortformen, z. B. ruf statt ufe, ra statt abe, rus statt use, ⁊c.
Hebels Gedichte haben diesen poetischen süddeutschen Dialect so bekannt und beliebt gemacht, daß er selbst den gebildeten Ständen Norddeutschlands schon längst nimmer fremd ist; der Verfasser hat manchen Freund an der Elbe und Spree, der Hebel so gut versteht, als irgend ein Allemanne.
Die Bilder des Basler Todtentanzes sind bekanntlich sehr zahlreich; es mußte eine passende Auswahl getroffen werden, welche die vier Stände — Adel, Geistlichkeit, Bürger- und Bauernstand— am Vollkommensten darzustellen schien.
[4]
Die freundliche Aufnahme dieses Gedichtes von Seite der urtheilsfähigen Leser möge dem Verfasser beweisen, daß er den humoristischen Grundton der geistreichen Bilder getroffen hat, und ihn zugleich aufmuntern zur weiteren Bethätigung seiner Kräfte in der eingeschlagenen volksthümlichen Richtung.
Zürich, den 6. Februar 1872.
Der Verfasser.
<poem>
[5]
‘S git gschiidte Lüt und dumme Lüt,
Wie’s grade und wie’s chumme git;
Doch’s Seppli’s Hans Jörg isch e Ma,
So triffsch mer, traui, kein meh a!
I ha scho mengi Predigt ghört,
Es het mi keine no so blehrt,
Wie ‘s Simme Seppli’s Hanse Wort:
I denk nur dra in Einem fort.
‘S isch doch kurios, wie’s Menge cha,
Und isch doch nur e gringe Ma!
Und Andere sin no so glehrt,
Und schwätzen Alles nur verchehrt!
Drum chunnt ‘s au nit uf d’ Studie a:
Do drin, im Herze, mueß me ‘s ha!
Isch ‘s Muul und ‘s Herz am rechte Fleck,
Se fließt der d’ Red wie Bäredreck
[6]
Und Zuckerkandel, vo der Brust,
Und di az’hören ische Lust;
Und was de saisch, me weiß es no,
Worum? Es isch von Herze cho!
Zwor der Jörg isch au e glehrte Ma:
Er het mit Herren Umgang gha,
Und lang e Herrelebe gfüehrt,
Und us Balbirer hochstudirt.
Doch sait er, no si ‘s Vaters Tod:
„‘S best Brot isch doch no ‘s Buurebrot;
Me het doch au no z’bisse dra!
So Herrebrötli mueß me ha
‘S Tags zwenzig für e Buuresohn;
I bruuch für ‘s Brot allei mi Lohn.
Und das Scharwänzlen und das Gschwätz
Im Gschäft, das macht mi zletzt no letz!
Isch ‘s au emol e schöne Tag,
Daß me si herzlig freue mag,
Und d’ Sunne schint so hell und floh,
Me möcht au gern spaziere goh;
Se het me nie e freii Stund,
Isch bunde, wie ne Chettehund;
Und chunnt me denn emol in d’Welt,
Se het me erst kei Grosche Geld!
[7]
Jowohl, dofür bidank i mi!
Do gang i, woni her cho bi,
Nimm wieder Egg und Pflueg in d’Hand,
Und blib bi minem Buurestand.
Wenn i von Allem nüt soll ha,
Se hani doch mi Sunntig gha,
Und frischi Luft und Sunneschi,
Und bi de Tag im Freie gsi.
Im Ackerfeld, im grüne Wald,
Im heitre Herbst, wo d’Büchse chnallt,
Und rauch mi Pfiifli wohlgemueth,
Und weiß doch au wie d’Freiheit thuet!“
Er sait’s und tritt si Güetli a,
Und sieder isch’s e braver Ma;
E Buursmann isch er oberus,
Und proper stoht’s in Feld und Huus;
Het Schüüren und het Cheller voll!
‘S isch mengem Hofbuur nit so wohl;
Und isch im Dörfli b’liebt und g’ehrt;
Er isch gar sölli gschiidt und glehrt!
Me sait em nur „der Herrli“ hie,
Der Vogt und Pfarrer sait em „Sie“;
Er wird „Herr Hans Jörg“ titulirt
Vo beiden, und spaziere gfüehrt.
[8]
Und chunnt e Briefli us der Fern,
Se stoht es dütlig gschriebe: „Herrn,
Herrn Hans Jörg Güetli“ obedra,
Daß Jedermann es lese cha!
I sag das nebe her nur gschwind:
Me mueß doch wisse, wer mir sind,
Und wisse mueß me, Sappermeni!
Was mir für Lüt im Dörfli hent!
Mer sitze denn, wie alliwil,
Am Sunntig so bim Chartespiel;
Do chunnt der Hans Jörg uf is zue.
Und sait: „Se hent er no nit gnue.
An dem verfluechte Chartespiel?
Git ‘s denn kei änderi Churzwil,
Kei anderi Freud und Basseltang,
As, uf der fuule Wirthshuusbank,
Das Chartemischle, bis in d‘Nacht,
Und mengmol bis der Tag erwacht?
Wär i der Vogt, i sperrt ich gli,
Wien ihr do sin, in ‘s Hüüsli i!
Am Sunntig macht, für Basseltang,
E rechter Buur in ‘s Feld e Gang,
Und luegt und bschaut und sieht si um,
Wie Alles goht ? Ob grad ob chrumm,
[9]
Am alte Fleck der Markstei stoht.
Und nit zum Nochber duregoht?
Und ob nit öbbe ‘s Nochbers Pflueg,
E Streifli Acker nimmt im Flug?
Und denkt: „Der Chlaus, der merkt ‘s jo nit
‘S lit grad am Weg, i nimm ‘s no mit.“
Und het er Rebehüüfli stoh,
Se luegt er jedem Wistock no:
Denn bsunders will der pfleget sy,
Sust treit er weger nit viel i!
So lauft der Buur um, frohes Mueths,
Und freut si fines Werks und Guets,
Wie er ‘s mit Recht und Ehre mag.
Das nenn i denn e Nomittag!
Und isch er no e gweckte Ma,
Der meh as fünfi zähle cha,
Mit offnem Aug und Sinne seh,
Se sieht er, denkt, au no meh,
As Pflueg und Markstei, Wies und Feld,
Und sait: „Wie schön isch doch au d’ Welt!
Lueg, wiene Brut, im Hochzitchleid,
Stoht do der Baum in Herrlichkeit,
Der Chriesebaum! Hörsch, wienes suust?
Und wiene siedig Wasser bruust?
[10]
Es isch e Surres und e Gsumm,
Wie um e Bienechörbli rum;
Und isch e Schaffes und e Freud,
Daß me si unwillkürlig sait:
„Do Mensch, do lueg das Jmmli a!
Und denk mer täglich, stündlig dra!
So muesch es mache, witt emol,
Daß Hof und Acker trüeje soll.
Im Früehlig wenn schön Alles blüejt,
Und Alles tribt und wachst und trüejt,
Du selber au no jung und frisch,
Und wohlgemueth und heiter bisch;
Do mueß me schaffe, Tag und Nacht,
So wie das Immli! Siesch wie’s macht?
Wie’s schnuuft, und schier gar zsemmebricht?
Es treit gar sölli schwer an Gwicht.
Die geele Hösli, siesch die do?
Es cha schier gar nit obsi cho,
Und treit si weger schier gar z’todt,
Bis es an sinem Flugloch stoht.
Wie duftet’s, wie blüejt’s überall,
Uf Baum und Busch, in Berg und Thal!
Und d’Sunnestrahle drüber hi!
Wo wott’s denn au no schöner sy?“
[11]
Isch das nit anderi Churzwil,
As do das simplig Chartespiel?
Was het me denn do profitirt,
As daß me Zit und Geld verliert?
Und chunnt mer usem Wirthshuus hei,
‘S isch mengist Mitternacht vorbei;
Me treit, vom Ruusch, am andre Tag
No schwe r, daß me nit schaffe mag.
Pfui Teufel! Legt mer d’Charte hi!“
„Los, sagt, mer wen ghorsam sy:
Jo, was de saisch isch wahr und recht,
Und meistens goht’s bim Spiele schlecht.
Verzählsch is gli ne schöni Gschicht,
So nehme mer gern Lehr und Bricht,
Vo’s Simme Seppli’s Jörgli a;
Chumm setz di her und fang jeza!“
„I glaub schier gar, ihr meinet nur,
I häb die Gschichtli an der Schnuer?
Dörf nur eis neh, so wieni will,
Wie do ne Chart us eurem Spiel?
I weiß jez nüt im Augeblick.“
„Ah was! Du hesch in Allem Gschick!
Bas Margreth, no e Schöppli her!
Zeig stell di nit so dumm und leer!“
[12]
„Nu, wil ihr’s denn pardu went ha!
I ha’s hüt morge bi mer gha,
Es isch zwar nur e Kleinigkeit,
Doch’s macht mer jez no immer Freud,
Wenn i’s alueg, zu jeder Stund;
Und findi’s, isch’s e guete Fund.
I ha’s do im mim Brustuech glo;
I meini ha’s jez, seht er’s do?“
Er sait’s, und legt es vor is hi:
„Woni Balbirer no bin gsi,
Hani emol, vo Mitleid grüehrt,
E lustige Student balbirt.
Der het mer e schön’s Helgli geh,
I ha’s as Zahlig müesse neh.
Sither hani scho mengmol denkt:
„Hättst du mere Sechsbätzner gschenkt,
I hätt gwiß kei so Gfalle dra,
As i an dinem Bildli ha!“
Druf legt er’s offe voris hi:
Es sin zwei Büebli zeichnet gsi.
Verlumpet; sie hen Holzschueh treit,
Und ’s Jörgli het zum Seppli gsait:
*) Jörgli: Jä, Seppli hesch keine Socken a?
Seppli: Jo frili!
Jörgli: Du strecksch jo hinte d’Fersche rus!
Seppli: He, drum ebe! I streck sie zu de Socke rus.
*) Ein bekannter Studentenwitz.
[13]
Me het sellmols no Holzschueh treit,
In üsre Gegnig, wit und breit,
Und Socken au —gel Maragreth?
Und treit sie no, wemme sie het.
Mer hen das Helgli gnau bitracht,
Und über das jung Bürstli glacht,
Und denkt: „Das isch e Gschiidte gsi!“
Druf langt der Jörg in’s Brusttuech
Und sait—und ziegte Büechli rus:
„Do hani eis, das isch es Gnuß!
Me mueß es numme recht verstoh—
Das isch no schönste— luege do!“
I ha zuem Becke Seppli gsait:
„Macht is dä Jörgli hüt e Freud!
Das isch jez gwiß no was charmants!
Was isch es gsi? Der Todtetanz!!
Der grusig Basler Todtetanz!!!
Bin i verschrocke! Wien e Gans,
Wenn’s haglet, fall i rücklings hi
Uf d’Bank, und bi fast vom mer gsi.
Und wieni wieder zue mer chumm,
Se springi uf und mach rechtsum,
Und will enanderno dervo.
Do het mi Ein am Zipfel gno,
[14]
Der Holdermarti isch es gsi:
„He! Bartli! Sait er, wo wit hi?
Vertlaufsch is jez no denki wohl,
Wo’s heiterst erscht afange soll!
Me meint: grad es hätt di scho
Der böse Find am Chrage gno!“
Drus sagt: „‘S isch mer säst so z’Mueth,
I läugne’s nit. Zeig bis so guet
Und los mi goh, und gang mer weg!
Do mit dem Büechli gang mer weg!
I ha mi Lebtig no nüt gha,
Uf’s Chranksy und uf’s Podagra,
Und uf de Tod no nie nüt geh,
I cha kei todte Mensche seh.
Siehn i e Todtewage cho,
Vo Witem lauf i scho dervo.
Wie’s heißt, do vore Johre drei,
Me legt de Chilchhof jez, de neu,
Uf’s Maiepeter‘s Acker nus,
E Büchseschuß wit vo mim Huus;
So hani’s Huus verchauft, und zieh
An’s ander End vom Dörfli hi.
Der Tod isch weger nit mi Sach!
I denk an dä nur ganz alsgmach.
[15]
I ha’s, wie seller Pfarrer sait,
„Dä wird bis z’letzt uf d’Site gleit.“
Der Hans Jörg sait: „I glaub der’s jo!
Mer mache’s selber au eso;
Zeig aber, bis mer nit so dumm,
Und drej mer jez das Blättli um!
Lueg do de Kaiser, d’Kaiseri,
De König dort und d’Königi,
Sind das nit schöni Bildli, sag?“
„Jo, schöner, as i’s bschaue mag.“
„Was isch denn dra so Grusigs, he?“
„Do channi just nüt Grusigs seh.“
„Nu jä, so schwätz mer nit so dumm!
Und dreij mer jez au das no rum,
Und zeig, und lueg mer dä do a!
Was isch denn an dem Chnochema?“
Er het e vorhi no verdeckt,
Daß es mi nit so arg verschreckt;
Jez deckt er uf! Der Chnochema
Luegt mi mit hohlen Augen a!
As wenn er zue mer sage wott:
„Du förchsch der glaubt vorem Tod?
Pfui Bartli! Was mueß i do seh?
Bisch doch kei Schuelerbüebli meh! "
[16]
„I meins emol, i seig e Ma:
Drum luegi di jez herzhafta.“
Hani so zue mer selber gsait,
Und alle Angst und Furcht abgleit.
Ha eis und ‘s ander Bildli bschaut,
Und z’letzt mer alle z’sehe traut,
Und het’s mer z’erst, am Anfang, gruust,
Jez bschau i’s fast mit Freud und Lust.
Der Hans Jörg sait: „Lueg, siesch der Tod,
Wie zahm de Kaiser mit em goht?
Und wie der Tod e Liedli blost.
Dem, schint’s, de Kaiser nit gern lost?
Lies nur, wie’s Einer gschribe het,
Im Versli stoht’s, gar lieb und nett;
Sie stamme scho von Alters her,
Und gelte no in Wort und Lehr:
[17]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 04.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaiser mit dem grauen Bart,
Habt eure Reu zu lang gespart:
Drum sperrt euch nicht, ihr müßt davon,
Und tanzt nach meiner Pfeife Ton!
Kaiser: Ich kunnt’ das Reich wohl immer mehren,
Mit Streiten, Fechten, Unrecht wehren;
Nun hast du überwunden mich, -
Daß ich bin keinem Kaiser glich.
Er chunnt zur Kaisers als Wiib,
Mit langem Hoor und dürrem Liib.
„Worum witt jez denn du au nit?
So sait er, chumm nur, s’battet nüt“!
18
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 05.png|thumb]]
|}
Tod: Ich tanz euch vor, Frau Kaiserin,
Kommt, springt mir nach, der Tanz ist min!
Eur‘ Hofleut sind von euch gewichen,
Auch euch hat hie der Tod erschlichen.
Kaiserin: Viel Wollust hatt‘ mein stolzer Leib:
Ich lebt’ als eines Kaisers Weib;
Nun muß an diesen Tanz ich kommen!
Mir ist all Muth und Freud genommen!
Wenni de Himmelsschlüssel ha.
So mein i, chunnt’s mer nit druf a.
Daß i soll sterbe; doch, es schint,
Der Babst in Rom isch anders g’sinnt.
[19]
Me sieht’s, es isch em nit gar wohl,
Daß er dä Tanz mitmache soll;
Er dreijt si Chopf uf d’rechte Sit,
Und sait: „Gang nur, i halt nit mit!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 03.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt, heil’ger Vater, werther Mann,
Ein Vortanz müßt ihr mit mir han!
Der Ablaß euch nicht hilft davon,
Das zweifach Kreuz und dreifach Kron.
Pabst: Ich war auf Erden heilig gnannt,
Lebt ohne Gott in meinem Stand;
Der Ablaß that mir gar wohl lohnen,
Nun will der Tod mein nicht verschonen.
[20]
Lueg au die Todesangst und Qual,
Do von dem arme Cardinal!
Er bittet jämmerlig und schreit:
„O lieber Tod, lost mi ungheit !“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 08.png|thumb]]
|}
Tod: Springt auf nun mit dem rothen Hut,
Herr Cardinal ! Der Tanz ist gut;
Gesegnet habt ihr wohl die Laien,
Ihr müßt jezt auch noch an die Reihen.
Cardinal: Ich war, mit meines Pabstes Wahl,
Der Heilgen Kirchen Cardinal.
Die Welt hielt mich in großen Ehren,
Doch mag ich mich des Tod‘s nit wehren.
[21]
„Ob du dich Babst, ob Bischof nennsch,
Bisch halt au nur e schwache Mensch!
Und fürchsch der, wie der Bartli, au,
Das siehn i uf dem Bildli gnau.“
„Siesch wie der Edelmann si stellt?
Er will nit mit um alle Welt.
Si Schwert, lueg, Wien er’s falle lost!
‘S isch sust si einz’ge Freud und Trost.“
Der Tod sait: „Chumm nur, ‘s thuet nit Weh,
I möcht di numme tanze seh.“
Er machte gar zue trurig Gsicht,
Er duuret Ein, der arme Wicht!
[21]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 19.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt nun her, ihr edler Degen,
Ihr müsset hier der Mannheit Pflegen,
Jetzt mit dem Tod, der Niemand schont:
So wird ein tapfrer Muth belohnt.
Edelmann: Ich hab gar manchen Mann erschreckt,
Der mit dem Harnisch war bedeckt;
Nun ficht mit mir der grimme Tod,
Und bringt mich gar in große Noth.
Lueg nur, d’libhaftig Eitelkeit,
Die Edelfrau! Wie die sich freut:
„De bisch so schön und riich und jung,
Und machsch no meng Eroberung.“
[23]
So denkt sie; doch uf eimol stoht,
In Hellem Staat vor ihr der Tod!
Und packt sie frei am linken Arm:
„Di Herz isch no gar sölli warm,
So sait er — bisch no schön und jung,
Drum machsch du au d’Eroberung,
Vom Tod persönlig hesch sie gmacht!“
Sissch wien er sie derzue uslacht?
[24]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 20.png|thumb]]
|}
Tod: Nun Edelfrau, laßt euer Pflanzen
Ihr müßt jez hie mit mir rum tanzen!
Ich schon nicht euer blondes Haar,
Was seht ihr in den Spiegel klar?
Edelfrau: O Angst und Noth! Wie ist mir gscheh’n?
Den Tod hab ich im Spiegel g’seh’n!
O wie erschreckt mich seine Art,
Daß mir das Herz im Leib erstarrt!
Der Bartli sait: „Ei lueg mer au,
Verschreckt nit gar die gnädig Frau!
Wemme’s nit saech, me glaubti’s nit:
Denn wemme sie stolziere sieht,
[25]
Und luegt die vornehm Herrschaft a —
„‘s Paradies mueß die uf Erde ha“ —
So meinti me, wenn sie kutschirt,
Und d‘Herrlichkeit spaziere füehrt,
Vierspännig und sechsspännig gar!
Bi ihr sind d’schöni Roß nit rar:
Und hintedra und vornedra,
Mueß sie Lackey und Jockey ha.
In Schlösser wohnet‘s und Baläst.
Hen‘s ganz Johr nüt, als Bsuech und Gäst,
Und alli Tag im Johr volluf,
Und trinke d’beste Schöppli druf.
So Einer fahrt so stolz derher,
As wenn‘s Gott Vater selber wär;
Und stoßti me si Nasen a,
Meinsch au, er luegti Eim nur a?
Do lerne sie d’ französisch Sprach!
Verachten ihre Muettersproch,
Und d’Buuresproch, die gar no recht!
Die isch doch viel zu grob und schlecht!
Und doch verdient sie au no Ehr.
Wenn‘ s us kei andrer Ursach wär.
As daß sie d‘Sproch isch vo sim Land.
Doch so Ein meint, es sei e Schand.
[26]
Lueg nur au das Französisch a:
„Oui, keskidi und kekseksa?
Madam, Musjö, ke wule wu?
Mosjö, gomma wu borte wu?“
Nüt as wu und wule wu!
Do findi jez nüt Schöns! Findsch du?
Und für die Sprach, die thut’s mer leid,
Wo me dem Pfarrer Labbi sait!
En Erzbischof heißt: Arscheweg!
E Wirth heißt: Oberschischt, churzweg!
Pfui Teufel! Jsch mer das e SprochI!!
Und’s Schlimmste isch, me lehrt sie noch
De chleine Chinder!! Miner Seel!
I mach gwiß no e Weltskrakeel,
Wemme die Sprach, die wüest, verchehrt,
No lang in üserm Dütschland lehrt!
Do wölle die no groß thue mit!
So wüest isch’s Dütsch denn lang no nit!
Schwätz, wie der Schnabel gwachsen isch,
Und furt mit allem Welsche Wisch!
Und wemme’s recht bim Liecht bitracht,
Isch so ne Herr, der uns veracht,
Denn gschiidter, um e Chopf, as mir?
I wenigstens halt’s nit derfür!
[27]
Und isch er braver, as der Buur?
Von dem isch denn au gar kei Spur!
Und isch er stärker, gsünder wohl?
Au das isch’ s Herrli nit emol!
Was blibt denn vo der Herrlichkeit?
E Stückli Erde, vier Fueß breit,
Und öbbe sechs und siebe lang,
Und isch e Fraß, zuem Basseltang,
Für eckelhafte Würmer gnue
Und Schlang und Chrotte no derzue!
Was spreizsch di denn so vornehm stolz?
De bisch doch nit von anderm Holz!
Wie schön wär‘s au, wenn so ne Herr
Mit üsereins vernünftig wär!
Der Hans Jörg sait: „De triffsch au a,
Sie chönne ‘s mitem gmeine Ma;
Mit Jedermann, sei’s wer es sei,
Sind‘s fründlig, höflig, guet und gmei.“
„Sel isch scho wohr! I sag no meh:
I ha‘s in hundert Fälle gseh —
Je höcher Stellig, Amt und Stand,
Je fründliger, das isch bikannt.
Wenn mi die Herrschaft fründlig grüeßt,
Me sieht‘s, daß es de Chnecht verdrießt.
[28]
Dä luegti üsereins nit a;
Denn er isch gar e große Ma!"
Der Marti sait: „Jo, mennigmol,
Wenn i vor Amt zur Lading soll,
Sen isch der Amtmann guet und gmei,
Doch’s elend Schriberli het e Gschrei:
„He! Was will er? Und wie heißt er?
Was thut er da? Wo kommt er her?“
I sag! „I chumm us üsre Gmei
Fünf Stund wit her, und möcht’ bald hei.“
„Ich hab’ jetzt nicht der Zeit, komm er
Denn Morgen um die Stund un’gfähr!“
So mueß i furt! Er denkt nit dra,
Daß i fünf Stund wit z’laufe ha.
Vor Amt goht gwiß e Buur nit gern!
So lang er cha, halt er si fern;
Und ‘s isch Eim scho kurios zu Mueth,
Vor mer e Schritt in’s Amthuus thuet.
Me tritt chum nur in d’Stube ni,
Möcht me scho wieder dusse sy.
Und wird Eim denn no dä Empfang,
Se denkt mer dra si Lebe lang.
Mi Wiib het ghüle wien e Chind,
Wie sie ihr grob bigegnet sind;
[29]
Und i bin mengst der Thüre zue.
Ha denkt: „Vo dir hani denn gnue!
Wart nur! Es fragt di au no Wer:
„He! Wer ist er? Und wie heißt er?“
Doch frogt er nümme: „Was will er?“
Er sait: „Jez, Grobian, chumm her!
Lang gnue hesch andre Lüt kuranzt,
Jez wird emol mit mir eis tanzt!
{|
|[[Datei:Wilhelm Bilharz Der Basler Todtentanz 1872 Abbildung Seite 29.png|thumb]]
|}
[30]
Fort mit dem Buureschinder! Fort!
Der Grobian mueß an si Ort!“
So satt der Tod, und nimmt e mit!
Wenn’s näume no so Kerli git,
I will sie gwarnet ha und sag:
‘S chunnt jedem Grobian si Tag!
Der Hans Jörg sait: „E guetig Wort
Fallt immer an e gueten Ort,
Und stoht dir und stoht Jederma,
E fründligs Wesen artig a.
Und dä do chönnt au fründlig sy,
Er luegt au gar zue trurig dri!
Er het e Goldwoog in der Hand;
Ihr Gwicht isch ihm sust wohl bikannt.
Doch jez verschrickt der arme Tropf:
Denn lueg, es lit e Todtechopf
Dört in der rechte Schaale, siesch?
Und in der linke lit e Wisch
Dublone; sie isch chuftig voll,
Daß sie so abesinke soll!
Doch wiegt der Todtechopf so schwer.
Als wär die andre Schaale leer.
„Chumm, lieber Fründ, es battet nüt!“
So sait der Tod und nimmt e mit.
[31]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 21.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaufmann, lasset euer Werben,
Die Zeit ist hie, ihr müsset sterben!
Der Tod nimmt weder Geld noch Gut;
Nun tanzet her mit freiem Muth.
Kaufmann: Versorgt hatt‘ ich mich gut und wohl,
Mit Kisten und mit Kästen voll;
Der Tod hat meine Gab veracht,
Und mich um Leib und Leben bracht.
Und wie der Chaufherr siesch e do?
Mueß au der Wucherer mit em goh.
Er satt zuem Tod: „Loß mi in Rueh!
Was witt au jez scho mit mer thue?
[32]
Sag was de witt? De siesch so do
Das Meßli voll Dublone stoh.
Se, nimm die Hampfle voll, hesch g’hört?
Und loß mi jez no ungistört;
Und wenn de sie au alle witt,
Se nimm sie, und dann simmer quitt.“
Siesch, wie der Tod ihm schmeichle thuet?
„Was soll i mit dim Geld und Guet?
I bruuch di Gold nit, aber dich
Chumm nur, mer tanze denn jez glich.“
Der Moler sait: „Der merket’s wohl,
Worum i schwarz de Tod hi mol:
Der Teufel holt, das isch bikannt,
Die Wuchrer all’ im ganze Land.
Dä het er scho am Chrage packt.
Und d’Andre stöhn au im Contract."
[33]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 26.png|thumb]]
|}
Tod: Dein Geld und Gold sieh ich nit an,
Du Wucherer, gottloser Mann!
Das hat dich Christus nicht gelehrt:
Ein schwarzer Tod ist dein Gefährt.
Wucherer: Ich fragt‘ nicht viel nach Christi Lehr,
Mein Wucher, der trug mir viel mehr.
Jetzt bleibt der leider all dahinten!
Was hilft mein Schaben und mein Schinden?
Nei, lueg mer au das Gsichtli a,
Das suur-süeße von dem Ma?
Wer isch es denn? I mein emol
Es isch e Vogt. E Vogt, jo wohl!
[34]
Lueg, thuet er nit so zimpferlig,
So schüüch und zart und jümpferlig,
As Wien e Maidli, schaamhaft roth.
Vor sinem erste Liebste stoht?
Jsch nit das Gsicht perfect eso?
Me sieht’s, er möcht und möcht nit goh.
Z’letzt sait er doch: „Nu, wenn de witt,
I weiß, i mueß so doch no mit . "
[35]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 30.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Schultheiß auf! Denn es ist Zeit,
Daß Leib und Seel mitnander streit.
Das thue ich auf der Leyren singen,
Dem Liedlein möget ihr nachspringen.
Schultheiß: Mein Amt hab ich mit Fleiß versehn,
Hoff es sei Niemand Unrecht gschehn,
Am G’richt, dem Reichen wie dem Armen.
O Gott! Du wöllst dich mein erbarmen!
So tanzt der Tod, siesch, überall
Mit Babst, Bischof und Kardinal,
Mit Kaiser, Fürst und Edellüt,
Mit Bürgers- und mit Buurelüt.
</poem>
{|
|[[Datei:|thumb]]
|}
== Quälle ==
* [https://www.e-rara.ch/zut/collections/content/titleinfo/8667860 Wilhelm Bilharz: Der Basler Todtenztanz] uf e-rara.ch
<center>''Zruck zum [[Text:Houptsyte|alemannische Wikisource]]''</center>
[[Kategorie:Text:Wilhelm Bilharz]]
nct5o2qtfgz62h7ptivh6uf4j1ptfry
1018313
1018295
2022-08-27T04:13:53Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Wilhelm Bilharz „Der Basler Todtentanz“}}
'''Der Basler Todtentanz'''
[1]
<div align="center">'''Der Basler Todtentanz'''</div>
<div align="center">Gedicht</div>
<div align="center">in</div>
<div align="center">allemannischer Mundart</div>
<div align="center">von Wilhelm Bilharz</div>
<div align="center">-------</div>
<div align="center">Zürich.</div>
<div align="center">Im Selbstverlage des Verfassers.</div>
<div align="center">1872.</div>
[2]
[3]
'''Vorwort'''
Das vorliegende Gedicht ist, mit mehreren andern Volksschriften des Verfassers, in dem für jeden Süddeutschen und Schweizer sehr leicht verständlichen allemannischen Dialecte geschrieben, wie er am Oberrhein, von Basel abwärts und vorzugsweise in der Umgegend von Freiburg im Breisgau gesprochen wird. Er unterscheidet sich vom Hebel’schen nur in wenigen Wörtern und Wortformen, z. B. ruf statt ufe, ra statt abe, rus statt use, ⁊c.
Hebels Gedichte haben diesen poetischen süddeutschen Dialect so bekannt und beliebt gemacht, daß er selbst den gebildeten Ständen Norddeutschlands schon längst nimmer fremd ist; der Verfasser hat manchen Freund an der Elbe und Spree, der Hebel so gut versteht, als irgend ein Allemanne.
Die Bilder des Basler Todtentanzes sind bekanntlich sehr zahlreich; es mußte eine passende Auswahl getroffen werden, welche die vier Stände — Adel, Geistlichkeit, Bürger- und Bauernstand— am Vollkommensten darzustellen schien.
[4]
Die freundliche Aufnahme dieses Gedichtes von Seite der urtheilsfähigen Leser möge dem Verfasser beweisen, daß er den humoristischen Grundton der geistreichen Bilder getroffen hat, und ihn zugleich aufmuntern zur weiteren Bethätigung seiner Kräfte in der eingeschlagenen volksthümlichen Richtung.
Zürich, den 6. Februar 1872.
Der Verfasser.
<poem>
[5]
‘S git gschiidte Lüt und dumme Lüt,
Wie’s grade und wie’s chumme git;
Doch’s Seppli’s Hans Jörg isch e Ma,
So triffsch mer, traui, kein meh a!
I ha scho mengi Predigt ghört,
Es het mi keine no so blehrt,
Wie ‘s Simme Seppli’s Hanse Wort:
I denk nur dra in Einem fort.
‘S isch doch kurios, wie’s Menge cha,
Und isch doch nur e gringe Ma!
Und Andere sin no so glehrt,
Und schwätzen Alles nur verchehrt!
Drum chunnt ‘s au nit uf d’ Studie a:
Do drin, im Herze, mueß me ‘s ha!
Isch ‘s Muul und ‘s Herz am rechte Fleck,
Se fließt der d’ Red wie Bäredreck
[6]
Und Zuckerkandel, vo der Brust,
Und di az’hören ische Lust;
Und was de saisch, me weiß es no,
Worum? Es isch von Herze cho!
Zwor der Jörg isch au e glehrte Ma:
Er het mit Herren Umgang gha,
Und lang e Herrelebe gfüehrt,
Und us Balbirer hochstudirt.
Doch sait er, no si ‘s Vaters Tod:
„‘S best Brot isch doch no ‘s Buurebrot;
Me het doch au no z’bisse dra!
So Herrebrötli mueß me ha
‘S Tags zwenzig für e Buuresohn;
I bruuch für ‘s Brot allei mi Lohn.
Und das Scharwänzlen und das Gschwätz
Im Gschäft, das macht mi zletzt no letz!
Isch ‘s au emol e schöne Tag,
Daß me si herzlig freue mag,
Und d’ Sunne schint so hell und floh,
Me möcht au gern spaziere goh;
Se het me nie e freii Stund,
Isch bunde, wie ne Chettehund;
Und chunnt me denn emol in d’Welt,
Se het me erst kei Grosche Geld!
[7]
Jowohl, dofür bidank i mi!
Do gang i, woni her cho bi,
Nimm wieder Egg und Pflueg in d’Hand,
Und blib bi minem Buurestand.
Wenn i von Allem nüt soll ha,
Se hani doch mi Sunntig gha,
Und frischi Luft und Sunneschi,
Und bi de Tag im Freie gsi.
Im Ackerfeld, im grüne Wald,
Im heitre Herbst, wo d’Büchse chnallt,
Und rauch mi Pfiifli wohlgemueth,
Und weiß doch au wie d’Freiheit thuet!“
Er sait’s und tritt si Güetli a,
Und sieder isch’s e braver Ma;
E Buursmann isch er oberus,
Und proper stoht’s in Feld und Huus;
Het Schüüren und het Cheller voll!
‘S isch mengem Hofbuur nit so wohl;
Und isch im Dörfli b’liebt und g’ehrt;
Er isch gar sölli gschiidt und glehrt!
Me sait em nur „der Herrli“ hie,
Der Vogt und Pfarrer sait em „Sie“;
Er wird „Herr Hans Jörg“ titulirt
Vo beiden, und spaziere gfüehrt.
[8]
Und chunnt e Briefli us der Fern,
Se stoht es dütlig gschriebe: „Herrn,
Herrn Hans Jörg Güetli“ obedra,
Daß Jedermann es lese cha!
I sag das nebe her nur gschwind:
Me mueß doch wisse, wer mir sind,
Und wisse mueß me, Sappermeni!
Was mir für Lüt im Dörfli hent!
Mer sitze denn, wie alliwil,
Am Sunntig so bim Chartespiel;
Do chunnt der Hans Jörg uf is zue.
Und sait: „Se hent er no nit gnue.
An dem verfluechte Chartespiel?
Git ‘s denn kei änderi Churzwil,
Kei anderi Freud und Basseltang,
As, uf der fuule Wirthshuusbank,
Das Chartemischle, bis in d‘Nacht,
Und mengmol bis der Tag erwacht?
Wär i der Vogt, i sperrt ich gli,
Wien ihr do sin, in ‘s Hüüsli i!
Am Sunntig macht, für Basseltang,
E rechter Buur in ‘s Feld e Gang,
Und luegt und bschaut und sieht si um,
Wie Alles goht ? Ob grad ob chrumm,
[9]
Am alte Fleck der Markstei stoht.
Und nit zum Nochber duregoht?
Und ob nit öbbe ‘s Nochbers Pflueg,
E Streifli Acker nimmt im Flug?
Und denkt: „Der Chlaus, der merkt ‘s jo nit
‘S lit grad am Weg, i nimm ‘s no mit.“
Und het er Rebehüüfli stoh,
Se luegt er jedem Wistock no:
Denn bsunders will der pfleget sy,
Sust treit er weger nit viel i!
So lauft der Buur um, frohes Mueths,
Und freut si fines Werks und Guets,
Wie er ‘s mit Recht und Ehre mag.
Das nenn i denn e Nomittag!
Und isch er no e gweckte Ma,
Der meh as fünfi zähle cha,
Mit offnem Aug und Sinne seh,
Se sieht er, denkt, au no meh,
As Pflueg und Markstei, Wies und Feld,
Und sait: „Wie schön isch doch au d’ Welt!
Lueg, wiene Brut, im Hochzitchleid,
Stoht do der Baum in Herrlichkeit,
Der Chriesebaum! Hörsch, wienes suust?
Und wiene siedig Wasser bruust?
[10]
Es isch e Surres und e Gsumm,
Wie um e Bienechörbli rum;
Und isch e Schaffes und e Freud,
Daß me si unwillkürlig sait:
„Do Mensch, do lueg das Jmmli a!
Und denk mer täglich, stündlig dra!
So muesch es mache, witt emol,
Daß Hof und Acker trüeje soll.
Im Früehlig wenn schön Alles blüejt,
Und Alles tribt und wachst und trüejt,
Du selber au no jung und frisch,
Und wohlgemueth und heiter bisch;
Do mueß me schaffe, Tag und Nacht,
So wie das Immli! Siesch wie’s macht?
Wie’s schnuuft, und schier gar zsemmebricht?
Es treit gar sölli schwer an Gwicht.
Die geele Hösli, siesch die do?
Es cha schier gar nit obsi cho,
Und treit si weger schier gar z’todt,
Bis es an sinem Flugloch stoht.
Wie duftet’s, wie blüejt’s überall,
Uf Baum und Busch, in Berg und Thal!
Und d’Sunnestrahle drüber hi!
Wo wott’s denn au no schöner sy?“
[11]
Isch das nit anderi Churzwil,
As do das simplig Chartespiel?
Was het me denn do profitirt,
As daß me Zit und Geld verliert?
Und chunnt mer usem Wirthshuus hei,
‘S isch mengist Mitternacht vorbei;
Me treit, vom Ruusch, am andre Tag
No schwe r, daß me nit schaffe mag.
Pfui Teufel! Legt mer d’Charte hi!“
„Los, sagt, mer wen ghorsam sy:
Jo, was de saisch isch wahr und recht,
Und meistens goht’s bim Spiele schlecht.
Verzählsch is gli ne schöni Gschicht,
So nehme mer gern Lehr und Bricht,
Vo’s Simme Seppli’s Jörgli a;
Chumm setz di her und fang jeza!“
„I glaub schier gar, ihr meinet nur,
I häb die Gschichtli an der Schnuer?
Dörf nur eis neh, so wieni will,
Wie do ne Chart us eurem Spiel?
I weiß jez nüt im Augeblick.“
„Ah was! Du hesch in Allem Gschick!
Bas Margreth, no e Schöppli her!
Zeig stell di nit so dumm und leer!“
[12]
„Nu, wil ihr’s denn pardu went ha!
I ha’s hüt morge bi mer gha,
Es isch zwar nur e Kleinigkeit,
Doch’s macht mer jez no immer Freud,
Wenn i’s alueg, zu jeder Stund;
Und findi’s, isch’s e guete Fund.
I ha’s do im mim Brustuech glo;
I meini ha’s jez, seht er’s do?“
Er sait’s, und legt es vor is hi:
„Woni Balbirer no bin gsi,
Hani emol, vo Mitleid grüehrt,
E lustige Student balbirt.
Der het mer e schön’s Helgli geh,
I ha’s as Zahlig müesse neh.
Sither hani scho mengmol denkt:
„Hättst du mere Sechsbätzner gschenkt,
I hätt gwiß kei so Gfalle dra,
As i an dinem Bildli ha!“
Druf legt er’s offe voris hi:
Es sin zwei Büebli zeichnet gsi.
Verlumpet; sie hen Holzschueh treit,
Und ’s Jörgli het zum Seppli gsait:
*) Jörgli: Jä, Seppli hesch keine Socken a?
Seppli: Jo frili!
Jörgli: Du strecksch jo hinte d’Fersche rus!
Seppli: He, drum ebe! I streck sie zu de Socke rus.
*) Ein bekannter Studentenwitz.
[13]
Me het sellmols no Holzschueh treit,
In üsre Gegnig, wit und breit,
Und Socken au —gel Maragreth?
Und treit sie no, wemme sie het.
Mer hen das Helgli gnau bitracht,
Und über das jung Bürstli glacht,
Und denkt: „Das isch e Gschiidte gsi!“
Druf langt der Jörg in’s Brusttuech
Und sait—und ziegte Büechli rus:
„Do hani eis, das isch es Gnuß!
Me mueß es numme recht verstoh—
Das isch no schönste— luege do!“
I ha zuem Becke Seppli gsait:
„Macht is dä Jörgli hüt e Freud!
Das isch jez gwiß no was charmants!
Was isch es gsi? Der Todtetanz!!
Der grusig Basler Todtetanz!!!
Bin i verschrocke! Wien e Gans,
Wenn’s haglet, fall i rücklings hi
Uf d’Bank, und bi fast vom mer gsi.
Und wieni wieder zue mer chumm,
Se springi uf und mach rechtsum,
Und will enanderno dervo.
Do het mi Ein am Zipfel gno,
[14]
Der Holdermarti isch es gsi:
„He! Bartli! Sait er, wo wit hi?
Vertlaufsch is jez no denki wohl,
Wo’s heiterst erscht afange soll!
Me meint: grad es hätt di scho
Der böse Find am Chrage gno!“
Drus sagt: „‘S isch mer säst so z’Mueth,
I läugne’s nit. Zeig bis so guet
Und los mi goh, und gang mer weg!
Do mit dem Büechli gang mer weg!
I ha mi Lebtig no nüt gha,
Uf’s Chranksy und uf’s Podagra,
Und uf de Tod no nie nüt geh,
I cha kei todte Mensche seh.
Siehn i e Todtewage cho,
Vo Witem lauf i scho dervo.
Wie’s heißt, do vore Johre drei,
Me legt de Chilchhof jez, de neu,
Uf’s Maiepeter‘s Acker nus,
E Büchseschuß wit vo mim Huus;
So hani’s Huus verchauft, und zieh
An’s ander End vom Dörfli hi.
Der Tod isch weger nit mi Sach!
I denk an dä nur ganz alsgmach.
[15]
I ha’s, wie seller Pfarrer sait,
„Dä wird bis z’letzt uf d’Site gleit.“
Der Hans Jörg sait: „I glaub der’s jo!
Mer mache’s selber au eso;
Zeig aber, bis mer nit so dumm,
Und drej mer jez das Blättli um!
Lueg do de Kaiser, d’Kaiseri,
De König dort und d’Königi,
Sind das nit schöni Bildli, sag?“
„Jo, schöner, as i’s bschaue mag.“
„Was isch denn dra so Grusigs, he?“
„Do channi just nüt Grusigs seh.“
„Nu jä, so schwätz mer nit so dumm!
Und dreij mer jez au das no rum,
Und zeig, und lueg mer dä do a!
Was isch denn an dem Chnochema?“
Er het e vorhi no verdeckt,
Daß es mi nit so arg verschreckt;
Jez deckt er uf! Der Chnochema
Luegt mi mit hohlen Augen a!
As wenn er zue mer sage wott:
„Du förchsch der glaubt vorem Tod?
Pfui Bartli! Was mueß i do seh?
Bisch doch kei Schuelerbüebli meh! "
[16]
„I meins emol, i seig e Ma:
Drum luegi di jez herzhafta.“
Hani so zue mer selber gsait,
Und alle Angst und Furcht abgleit.
Ha eis und ‘s ander Bildli bschaut,
Und z’letzt mer alle z’sehe traut,
Und het’s mer z’erst, am Anfang, gruust,
Jez bschau i’s fast mit Freud und Lust.
Der Hans Jörg sait: „Lueg, siesch der Tod,
Wie zahm de Kaiser mit em goht?
Und wie der Tod e Liedli blost.
Dem, schint’s, de Kaiser nit gern lost?
Lies nur, wie’s Einer gschribe het,
Im Versli stoht’s, gar lieb und nett;
Sie stamme scho von Alters her,
Und gelte no in Wort und Lehr:
[17]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 04.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaiser mit dem grauen Bart,
Habt eure Reu zu lang gespart:
Drum sperrt euch nicht, ihr müßt davon,
Und tanzt nach meiner Pfeife Ton!
Kaiser: Ich kunnt’ das Reich wohl immer mehren,
Mit Streiten, Fechten, Unrecht wehren;
Nun hast du überwunden mich, -
Daß ich bin keinem Kaiser glich.
Er chunnt zur Kaisers als Wiib,
Mit langem Hoor und dürrem Liib.
„Worum witt jez denn du au nit?
So sait er, chumm nur, s’battet nüt“!
18
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 05.png|thumb]]
|}
Tod: Ich tanz euch vor, Frau Kaiserin,
Kommt, springt mir nach, der Tanz ist min!
Eur‘ Hofleut sind von euch gewichen,
Auch euch hat hie der Tod erschlichen.
Kaiserin: Viel Wollust hatt‘ mein stolzer Leib:
Ich lebt’ als eines Kaisers Weib;
Nun muß an diesen Tanz ich kommen!
Mir ist all Muth und Freud genommen!
Wenni de Himmelsschlüssel ha.
So mein i, chunnt’s mer nit druf a.
Daß i soll sterbe; doch, es schint,
Der Babst in Rom isch anders g’sinnt.
[19]
Me sieht’s, es isch em nit gar wohl,
Daß er dä Tanz mitmache soll;
Er dreijt si Chopf uf d’rechte Sit,
Und sait: „Gang nur, i halt nit mit!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 03.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt, heil’ger Vater, werther Mann,
Ein Vortanz müßt ihr mit mir han!
Der Ablaß euch nicht hilft davon,
Das zweifach Kreuz und dreifach Kron.
Pabst: Ich war auf Erden heilig gnannt,
Lebt ohne Gott in meinem Stand;
Der Ablaß that mir gar wohl lohnen,
Nun will der Tod mein nicht verschonen.
[20]
Lueg au die Todesangst und Qual,
Do von dem arme Cardinal!
Er bittet jämmerlig und schreit:
„O lieber Tod, lost mi ungheit !“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 08.png|thumb]]
|}
Tod: Springt auf nun mit dem rothen Hut,
Herr Cardinal ! Der Tanz ist gut;
Gesegnet habt ihr wohl die Laien,
Ihr müßt jezt auch noch an die Reihen.
Cardinal: Ich war, mit meines Pabstes Wahl,
Der Heilgen Kirchen Cardinal.
Die Welt hielt mich in großen Ehren,
Doch mag ich mich des Tod‘s nit wehren.
[21]
„Ob du dich Babst, ob Bischof nennsch,
Bisch halt au nur e schwache Mensch!
Und fürchsch der, wie der Bartli, au,
Das siehn i uf dem Bildli gnau.“
„Siesch wie der Edelmann si stellt?
Er will nit mit um alle Welt.
Si Schwert, lueg, Wien er’s falle lost!
‘S isch sust si einz’ge Freud und Trost.“
Der Tod sait: „Chumm nur, ‘s thuet nit Weh,
I möcht di numme tanze seh.“
Er machte gar zue trurig Gsicht,
Er duuret Ein, der arme Wicht!
[21]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 19.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt nun her, ihr edler Degen,
Ihr müsset hier der Mannheit Pflegen,
Jetzt mit dem Tod, der Niemand schont:
So wird ein tapfrer Muth belohnt.
Edelmann: Ich hab gar manchen Mann erschreckt,
Der mit dem Harnisch war bedeckt;
Nun ficht mit mir der grimme Tod,
Und bringt mich gar in große Noth.
Lueg nur, d’libhaftig Eitelkeit,
Die Edelfrau! Wie die sich freut:
„De bisch so schön und riich und jung,
Und machsch no meng Eroberung.“
[23]
So denkt sie; doch uf eimol stoht,
In Hellem Staat vor ihr der Tod!
Und packt sie frei am linken Arm:
„Di Herz isch no gar sölli warm,
So sait er — bisch no schön und jung,
Drum machsch du au d’Eroberung,
Vom Tod persönlig hesch sie gmacht!“
Sissch wien er sie derzue uslacht?
[24]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 20.png|thumb]]
|}
Tod: Nun Edelfrau, laßt euer Pflanzen
Ihr müßt jez hie mit mir rum tanzen!
Ich schon nicht euer blondes Haar,
Was seht ihr in den Spiegel klar?
Edelfrau: O Angst und Noth! Wie ist mir gscheh’n?
Den Tod hab ich im Spiegel g’seh’n!
O wie erschreckt mich seine Art,
Daß mir das Herz im Leib erstarrt!
Der Bartli sait: „Ei lueg mer au,
Verschreckt nit gar die gnädig Frau!
Wemme’s nit saech, me glaubti’s nit:
Denn wemme sie stolziere sieht,
[25]
Und luegt die vornehm Herrschaft a —
„‘s Paradies mueß die uf Erde ha“ —
So meinti me, wenn sie kutschirt,
Und d‘Herrlichkeit spaziere füehrt,
Vierspännig und sechsspännig gar!
Bi ihr sind d’schöni Roß nit rar:
Und hintedra und vornedra,
Mueß sie Lackey und Jockey ha.
In Schlösser wohnet‘s und Baläst.
Hen‘s ganz Johr nüt, als Bsuech und Gäst,
Und alli Tag im Johr volluf,
Und trinke d’beste Schöppli druf.
So Einer fahrt so stolz derher,
As wenn‘s Gott Vater selber wär;
Und stoßti me si Nasen a,
Meinsch au, er luegti Eim nur a?
Do lerne sie d’ französisch Sprach!
Verachten ihre Muettersproch,
Und d’Buuresproch, die gar no recht!
Die isch doch viel zu grob und schlecht!
Und doch verdient sie au no Ehr.
Wenn‘ s us kei andrer Ursach wär.
As daß sie d‘Sproch isch vo sim Land.
Doch so Ein meint, es sei e Schand.
[26]
Lueg nur au das Französisch a:
„Oui, keskidi und kekseksa?
Madam, Musjö, ke wule wu?
Mosjö, gomma wu borte wu?“
Nüt as wu und wule wu!
Do findi jez nüt Schöns! Findsch du?
Und für die Sprach, die thut’s mer leid,
Wo me dem Pfarrer Labbi sait!
En Erzbischof heißt: Arscheweg!
E Wirth heißt: Oberschischt, churzweg!
Pfui Teufel! Jsch mer das e SprochI!!
Und’s Schlimmste isch, me lehrt sie noch
De chleine Chinder!! Miner Seel!
I mach gwiß no e Weltskrakeel,
Wemme die Sprach, die wüest, verchehrt,
No lang in üserm Dütschland lehrt!
Do wölle die no groß thue mit!
So wüest isch’s Dütsch denn lang no nit!
Schwätz, wie der Schnabel gwachsen isch,
Und furt mit allem Welsche Wisch!
Und wemme’s recht bim Liecht bitracht,
Isch so ne Herr, der uns veracht,
Denn gschiidter, um e Chopf, as mir?
I wenigstens halt’s nit derfür!
[27]
Und isch er braver, as der Buur?
Von dem isch denn au gar kei Spur!
Und isch er stärker, gsünder wohl?
Au das isch’ s Herrli nit emol!
Was blibt denn vo der Herrlichkeit?
E Stückli Erde, vier Fueß breit,
Und öbbe sechs und siebe lang,
Und isch e Fraß, zuem Basseltang,
Für eckelhafte Würmer gnue
Und Schlang und Chrotte no derzue!
Was spreizsch di denn so vornehm stolz?
De bisch doch nit von anderm Holz!
Wie schön wär‘s au, wenn so ne Herr
Mit üsereins vernünftig wär!
Der Hans Jörg sait: „De triffsch au a,
Sie chönne ‘s mitem gmeine Ma;
Mit Jedermann, sei’s wer es sei,
Sind‘s fründlig, höflig, guet und gmei.“
„Sel isch scho wohr! I sag no meh:
I ha‘s in hundert Fälle gseh —
Je höcher Stellig, Amt und Stand,
Je fründliger, das isch bikannt.
Wenn mi die Herrschaft fründlig grüeßt,
Me sieht‘s, daß es de Chnecht verdrießt.
[28]
Dä luegti üsereins nit a;
Denn er isch gar e große Ma!"
Der Marti sait: „Jo, mennigmol,
Wenn i vor Amt zur Lading soll,
Sen isch der Amtmann guet und gmei,
Doch’s elend Schriberli het e Gschrei:
„He! Was will er? Und wie heißt er?
Was thut er da? Wo kommt er her?“
I sag! „I chumm us üsre Gmei
Fünf Stund wit her, und möcht’ bald hei.“
„Ich hab’ jetzt nicht der Zeit, komm er
Denn Morgen um die Stund un’gfähr!“
So mueß i furt! Er denkt nit dra,
Daß i fünf Stund wit z’laufe ha.
Vor Amt goht gwiß e Buur nit gern!
So lang er cha, halt er si fern;
Und ‘s isch Eim scho kurios zu Mueth,
Vor mer e Schritt in’s Amthuus thuet.
Me tritt chum nur in d’Stube ni,
Möcht me scho wieder dusse sy.
Und wird Eim denn no dä Empfang,
Se denkt mer dra si Lebe lang.
Mi Wiib het ghüle wien e Chind,
Wie sie ihr grob bigegnet sind;
[29]
Und i bin mengst der Thüre zue.
Ha denkt: „Vo dir hani denn gnue!
Wart nur! Es fragt di au no Wer:
„He! Wer ist er? Und wie heißt er?“
Doch frogt er nümme: „Was will er?“
Er sait: „Jez, Grobian, chumm her!
Lang gnue hesch andre Lüt kuranzt,
Jez wird emol mit mir eis tanzt!
{|
|[[Datei:Wilhelm Bilharz Der Basler Todtentanz 1872 Abbildung Seite 29.png|thumb]]
|}
[30]
Fort mit dem Buureschinder! Fort!
Der Grobian mueß an si Ort!“
So satt der Tod, und nimmt e mit!
Wenn’s näume no so Kerli git,
I will sie gwarnet ha und sag:
‘S chunnt jedem Grobian si Tag!
Der Hans Jörg sait: „E guetig Wort
Fallt immer an e gueten Ort,
Und stoht dir und stoht Jederma,
E fründligs Wesen artig a.
Und dä do chönnt au fründlig sy,
Er luegt au gar zue trurig dri!
Er het e Goldwoog in der Hand;
Ihr Gwicht isch ihm sust wohl bikannt.
Doch jez verschrickt der arme Tropf:
Denn lueg, es lit e Todtechopf
Dört in der rechte Schaale, siesch?
Und in der linke lit e Wisch
Dublone; sie isch chuftig voll,
Daß sie so abesinke soll!
Doch wiegt der Todtechopf so schwer.
Als wär die andre Schaale leer.
„Chumm, lieber Fründ, es battet nüt!“
So sait der Tod und nimmt e mit.
[31]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 21.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaufmann, lasset euer Werben,
Die Zeit ist hie, ihr müsset sterben!
Der Tod nimmt weder Geld noch Gut;
Nun tanzet her mit freiem Muth.
Kaufmann: Versorgt hatt‘ ich mich gut und wohl,
Mit Kisten und mit Kästen voll;
Der Tod hat meine Gab veracht,
Und mich um Leib und Leben bracht.
Und wie der Chaufherr siesch e do?
Mueß au der Wucherer mit em goh.
Er satt zuem Tod: „Loß mi in Rueh!
Was witt au jez scho mit mer thue?
[32]
Sag was de witt? De siesch so do
Das Meßli voll Dublone stoh.
Se, nimm die Hampfle voll, hesch g’hört?
Und loß mi jez no ungistört;
Und wenn de sie au alle witt,
Se nimm sie, und dann simmer quitt.“
Siesch, wie der Tod ihm schmeichle thuet?
„Was soll i mit dim Geld und Guet?
I bruuch di Gold nit, aber dich
Chumm nur, mer tanze denn jez glich.“
Der Moler sait: „Der merket’s wohl,
Worum i schwarz de Tod hi mol:
Der Teufel holt, das isch bikannt,
Die Wuchrer all’ im ganze Land.
Dä het er scho am Chrage packt.
Und d’Andre stöhn au im Contract."
[33]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 26.png|thumb]]
|}
Tod: Dein Geld und Gold sieh ich nit an,
Du Wucherer, gottloser Mann!
Das hat dich Christus nicht gelehrt:
Ein schwarzer Tod ist dein Gefährt.
Wucherer: Ich fragt‘ nicht viel nach Christi Lehr,
Mein Wucher, der trug mir viel mehr.
Jetzt bleibt der leider all dahinten!
Was hilft mein Schaben und mein Schinden?
Nei, lueg mer au das Gsichtli a,
Das suur-süeße von dem Ma?
Wer isch es denn? I mein emol
Es isch e Vogt. E Vogt, jo wohl!
[34]
Lueg, thuet er nit so zimpferlig,
So schüüch und zart und jümpferlig,
As Wien e Maidli, schaamhaft roth.
Vor sinem erste Liebste stoht?
Jsch nit das Gsicht perfect eso?
Me sieht’s, er möcht und möcht nit goh.
Z’letzt sait er doch: „Nu, wenn de witt,
I weiß, i mueß so doch no mit . "
[35]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 30.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Schultheiß auf! Denn es ist Zeit,
Daß Leib und Seel mitnander streit.
Das thue ich auf der Leyren singen,
Dem Liedlein möget ihr nachspringen.
Schultheiß: Mein Amt hab ich mit Fleiß versehn,
Hoff es sei Niemand Unrecht gschehn,
Am G’richt, dem Reichen wie dem Armen.
O Gott! Du wöllst dich mein erbarmen!
So tanzt der Tod, siesch, überall
Mit Babst, Bischof und Kardinal,
Mit Kaiser, Fürst und Edellüt,
Mit Bürgers- und mit Buurelüt.
36
Mit Jungferen im Unschuldschleid,
Mit Wiib und Jud, mit Christ und Haid.
Er sait: „Sie hen jo viel Plaisir,
Und tanzen Alle gern mit mir.“
Worum der Tod so tanze thuet?
Worum isch ihm so wohl zu Mueth?
Wer sait mer‘s vo der Gsellschaft do?
Wer will si drum vernehme lo?
Gli fangt der Holdermarti a:
„Do find i jez nüt Bsonders dra!
Wenn‘ s Eim wohl isch, und ‘s goht Eim guet,
Se het me frische, frohe Mueth.
Dä het guet tanze, de Herr Tod!
Er lidt kei Mangel und kei Noth;
Het Arbet gnue, so viel er will,
Si Sichle stoht em niemals still.
Doch giengs em mengst wie üsereins,
Me suecht e Brot und findet keins
Und mueß, mit gsundem Liib und Glied,
Veredle, wil‘s kei Arbet git!
Jo, mengist ganze Winter lang!
Do tanzt me nit für Basseltang!
Und giengs em so, i wette drus,
Er hörti mit sim Tanzen uf.
[37]
Jo, wenn e Sach wohl grothen isch:
In Schüür und Cheller, ufem Tisch
Nur Alles volluf stoht und gnue,
Und Chlee und Fuetter no für d’Chue;
Dann chunnt’s us heitrem, frohem Gmüeth,
Dann juchzt me, singt e schönes Lied,
Und an der Chilbi, do goht ‘s her,
As wemme scho im Himmel wär!
Doch wenn e Hagelwetter chunnt,
Und richtet Frucht und Rebe z’Grund;
Es regnet fort de Summer dur,
Und Alles, Wi und Most, wird suur,
Daß me nur Racheputzer macht,
Nur Burligiger, dann guet Nacht!
Dann lauf dur‘s Dörfli her und hi:
Was siesch? E Gsicht, suur wie der Wi.
Die Männer hängen alle d’Chöpf,
De Wiber lampe d’Röck und d’Zöpf,
Kei Burscht luegt meh si Maidli a,
Möcht’s no gern ihn binem ha.
Churzum, es isch e truurige Gschicht,
Wenn s Eim an Frucht und Wi gebricht!
Und dass de Tod so lustig isch.
Heißt halt: Er het e rechte Wisch
[38]
Vermöge, Richthum, Guet und Geld,
Und Alles steht volluf im Feld.
Me lueg nur do si Hüüsli a!
‘Sisch voll, was nur dri schlupfe cha!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 02.png|thumb]]
|}
Siesch Bartli do die Todtechöpf?
Jez sin es weger armi Gschöpf!
Und sin doch au scho Mensche gsi,
Hen denkt und gschwätzt wie du und i“.
</poem>
{|
|[[Datei:|thumb]]
|}
== Quälle ==
* [https://www.e-rara.ch/zut/collections/content/titleinfo/8667860 Wilhelm Bilharz: Der Basler Todtenztanz] uf e-rara.ch
<center>''Zruck zum [[Text:Houptsyte|alemannische Wikisource]]''</center>
[[Kategorie:Text:Wilhelm Bilharz]]
6rmpwc5u9tidqxfmsjci39xfefncgqv
1018314
1018313
2022-08-27T04:22:17Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Wilhelm Bilharz „Der Basler Todtentanz“}}
'''Der Basler Todtentanz'''
[1]
<div align="center">'''Der Basler Todtentanz'''</div>
<div align="center">Gedicht</div>
<div align="center">in</div>
<div align="center">allemannischer Mundart</div>
<div align="center">von Wilhelm Bilharz</div>
<div align="center">-------</div>
<div align="center">Zürich.</div>
<div align="center">Im Selbstverlage des Verfassers.</div>
<div align="center">1872.</div>
[2]
[3]
'''Vorwort'''
Das vorliegende Gedicht ist, mit mehreren andern Volksschriften des Verfassers, in dem für jeden Süddeutschen und Schweizer sehr leicht verständlichen allemannischen Dialecte geschrieben, wie er am Oberrhein, von Basel abwärts und vorzugsweise in der Umgegend von Freiburg im Breisgau gesprochen wird. Er unterscheidet sich vom Hebel’schen nur in wenigen Wörtern und Wortformen, z. B. ruf statt ufe, ra statt abe, rus statt use, ⁊c.
Hebels Gedichte haben diesen poetischen süddeutschen Dialect so bekannt und beliebt gemacht, daß er selbst den gebildeten Ständen Norddeutschlands schon längst nimmer fremd ist; der Verfasser hat manchen Freund an der Elbe und Spree, der Hebel so gut versteht, als irgend ein Allemanne.
Die Bilder des Basler Todtentanzes sind bekanntlich sehr zahlreich; es mußte eine passende Auswahl getroffen werden, welche die vier Stände — Adel, Geistlichkeit, Bürger- und Bauernstand— am Vollkommensten darzustellen schien.
[4]
Die freundliche Aufnahme dieses Gedichtes von Seite der urtheilsfähigen Leser möge dem Verfasser beweisen, daß er den humoristischen Grundton der geistreichen Bilder getroffen hat, und ihn zugleich aufmuntern zur weiteren Bethätigung seiner Kräfte in der eingeschlagenen volksthümlichen Richtung.
Zürich, den 6. Februar 1872.
Der Verfasser.
<poem>
[5]
‘S git gschiidte Lüt und dumme Lüt,
Wie’s grade und wie’s chumme git;
Doch’s Seppli’s Hans Jörg isch e Ma,
So triffsch mer, traui, kein meh a!
I ha scho mengi Predigt ghört,
Es het mi keine no so blehrt,
Wie ‘s Simme Seppli’s Hanse Wort:
I denk nur dra in Einem fort.
‘S isch doch kurios, wie’s Menge cha,
Und isch doch nur e gringe Ma!
Und Andere sin no so glehrt,
Und schwätzen Alles nur verchehrt!
Drum chunnt ‘s au nit uf d’ Studie a:
Do drin, im Herze, mueß me ‘s ha!
Isch ‘s Muul und ‘s Herz am rechte Fleck,
Se fließt der d’ Red wie Bäredreck
[6]
Und Zuckerkandel, vo der Brust,
Und di az’hören ische Lust;
Und was de saisch, me weiß es no,
Worum? Es isch von Herze cho!
Zwor der Jörg isch au e glehrte Ma:
Er het mit Herren Umgang gha,
Und lang e Herrelebe gfüehrt,
Und us Balbirer hochstudirt.
Doch sait er, no si ‘s Vaters Tod:
„‘S best Brot isch doch no ‘s Buurebrot;
Me het doch au no z’bisse dra!
So Herrebrötli mueß me ha
‘S Tags zwenzig für e Buuresohn;
I bruuch für ‘s Brot allei mi Lohn.
Und das Scharwänzlen und das Gschwätz
Im Gschäft, das macht mi zletzt no letz!
Isch ‘s au emol e schöne Tag,
Daß me si herzlig freue mag,
Und d’ Sunne schint so hell und floh,
Me möcht au gern spaziere goh;
Se het me nie e freii Stund,
Isch bunde, wie ne Chettehund;
Und chunnt me denn emol in d’Welt,
Se het me erst kei Grosche Geld!
[7]
Jowohl, dofür bidank i mi!
Do gang i, woni her cho bi,
Nimm wieder Egg und Pflueg in d’Hand,
Und blib bi minem Buurestand.
Wenn i von Allem nüt soll ha,
Se hani doch mi Sunntig gha,
Und frischi Luft und Sunneschi,
Und bi de Tag im Freie gsi.
Im Ackerfeld, im grüne Wald,
Im heitre Herbst, wo d’Büchse chnallt,
Und rauch mi Pfiifli wohlgemueth,
Und weiß doch au wie d’Freiheit thuet!“
Er sait’s und tritt si Güetli a,
Und sieder isch’s e braver Ma;
E Buursmann isch er oberus,
Und proper stoht’s in Feld und Huus;
Het Schüüren und het Cheller voll!
‘S isch mengem Hofbuur nit so wohl;
Und isch im Dörfli b’liebt und g’ehrt;
Er isch gar sölli gschiidt und glehrt!
Me sait em nur „der Herrli“ hie,
Der Vogt und Pfarrer sait em „Sie“;
Er wird „Herr Hans Jörg“ titulirt
Vo beiden, und spaziere gfüehrt.
[8]
Und chunnt e Briefli us der Fern,
Se stoht es dütlig gschriebe: „Herrn,
Herrn Hans Jörg Güetli“ obedra,
Daß Jedermann es lese cha!
I sag das nebe her nur gschwind:
Me mueß doch wisse, wer mir sind,
Und wisse mueß me, Sappermeni!
Was mir für Lüt im Dörfli hent!
Mer sitze denn, wie alliwil,
Am Sunntig so bim Chartespiel;
Do chunnt der Hans Jörg uf is zue.
Und sait: „Se hent er no nit gnue.
An dem verfluechte Chartespiel?
Git ‘s denn kei änderi Churzwil,
Kei anderi Freud und Basseltang,
As, uf der fuule Wirthshuusbank,
Das Chartemischle, bis in d‘Nacht,
Und mengmol bis der Tag erwacht?
Wär i der Vogt, i sperrt ich gli,
Wien ihr do sin, in ‘s Hüüsli i!
Am Sunntig macht, für Basseltang,
E rechter Buur in ‘s Feld e Gang,
Und luegt und bschaut und sieht si um,
Wie Alles goht ? Ob grad ob chrumm,
[9]
Am alte Fleck der Markstei stoht.
Und nit zum Nochber duregoht?
Und ob nit öbbe ‘s Nochbers Pflueg,
E Streifli Acker nimmt im Flug?
Und denkt: „Der Chlaus, der merkt ‘s jo nit
‘S lit grad am Weg, i nimm ‘s no mit.“
Und het er Rebehüüfli stoh,
Se luegt er jedem Wistock no:
Denn bsunders will der pfleget sy,
Sust treit er weger nit viel i!
So lauft der Buur um, frohes Mueths,
Und freut si fines Werks und Guets,
Wie er ‘s mit Recht und Ehre mag.
Das nenn i denn e Nomittag!
Und isch er no e gweckte Ma,
Der meh as fünfi zähle cha,
Mit offnem Aug und Sinne seh,
Se sieht er, denkt, au no meh,
As Pflueg und Markstei, Wies und Feld,
Und sait: „Wie schön isch doch au d’ Welt!
Lueg, wiene Brut, im Hochzitchleid,
Stoht do der Baum in Herrlichkeit,
Der Chriesebaum! Hörsch, wienes suust?
Und wiene siedig Wasser bruust?
[10]
Es isch e Surres und e Gsumm,
Wie um e Bienechörbli rum;
Und isch e Schaffes und e Freud,
Daß me si unwillkürlig sait:
„Do Mensch, do lueg das Jmmli a!
Und denk mer täglich, stündlig dra!
So muesch es mache, witt emol,
Daß Hof und Acker trüeje soll.
Im Früehlig wenn schön Alles blüejt,
Und Alles tribt und wachst und trüejt,
Du selber au no jung und frisch,
Und wohlgemueth und heiter bisch;
Do mueß me schaffe, Tag und Nacht,
So wie das Immli! Siesch wie’s macht?
Wie’s schnuuft, und schier gar zsemmebricht?
Es treit gar sölli schwer an Gwicht.
Die geele Hösli, siesch die do?
Es cha schier gar nit obsi cho,
Und treit si weger schier gar z’todt,
Bis es an sinem Flugloch stoht.
Wie duftet’s, wie blüejt’s überall,
Uf Baum und Busch, in Berg und Thal!
Und d’Sunnestrahle drüber hi!
Wo wott’s denn au no schöner sy?“
[11]
Isch das nit anderi Churzwil,
As do das simplig Chartespiel?
Was het me denn do profitirt,
As daß me Zit und Geld verliert?
Und chunnt mer usem Wirthshuus hei,
‘S isch mengist Mitternacht vorbei;
Me treit, vom Ruusch, am andre Tag
No schwe r, daß me nit schaffe mag.
Pfui Teufel! Legt mer d’Charte hi!“
„Los, sagt, mer wen ghorsam sy:
Jo, was de saisch isch wahr und recht,
Und meistens goht’s bim Spiele schlecht.
Verzählsch is gli ne schöni Gschicht,
So nehme mer gern Lehr und Bricht,
Vo’s Simme Seppli’s Jörgli a;
Chumm setz di her und fang jeza!“
„I glaub schier gar, ihr meinet nur,
I häb die Gschichtli an der Schnuer?
Dörf nur eis neh, so wieni will,
Wie do ne Chart us eurem Spiel?
I weiß jez nüt im Augeblick.“
„Ah was! Du hesch in Allem Gschick!
Bas Margreth, no e Schöppli her!
Zeig stell di nit so dumm und leer!“
[12]
„Nu, wil ihr’s denn pardu went ha!
I ha’s hüt morge bi mer gha,
Es isch zwar nur e Kleinigkeit,
Doch’s macht mer jez no immer Freud,
Wenn i’s alueg, zu jeder Stund;
Und findi’s, isch’s e guete Fund.
I ha’s do im mim Brustuech glo;
I meini ha’s jez, seht er’s do?“
Er sait’s, und legt es vor is hi:
„Woni Balbirer no bin gsi,
Hani emol, vo Mitleid grüehrt,
E lustige Student balbirt.
Der het mer e schön’s Helgli geh,
I ha’s as Zahlig müesse neh.
Sither hani scho mengmol denkt:
„Hättst du mere Sechsbätzner gschenkt,
I hätt gwiß kei so Gfalle dra,
As i an dinem Bildli ha!“
Druf legt er’s offe voris hi:
Es sin zwei Büebli zeichnet gsi.
Verlumpet; sie hen Holzschueh treit,
Und ’s Jörgli het zum Seppli gsait:
*) Jörgli: Jä, Seppli hesch keine Socken a?
Seppli: Jo frili!
Jörgli: Du strecksch jo hinte d’Fersche rus!
Seppli: He, drum ebe! I streck sie zu de Socke rus.
*) Ein bekannter Studentenwitz.
[13]
Me het sellmols no Holzschueh treit,
In üsre Gegnig, wit und breit,
Und Socken au —gel Maragreth?
Und treit sie no, wemme sie het.
Mer hen das Helgli gnau bitracht,
Und über das jung Bürstli glacht,
Und denkt: „Das isch e Gschiidte gsi!“
Druf langt der Jörg in’s Brusttuech
Und sait—und ziegte Büechli rus:
„Do hani eis, das isch es Gnuß!
Me mueß es numme recht verstoh—
Das isch no schönste— luege do!“
I ha zuem Becke Seppli gsait:
„Macht is dä Jörgli hüt e Freud!
Das isch jez gwiß no was charmants!
Was isch es gsi? Der Todtetanz!!
Der grusig Basler Todtetanz!!!
Bin i verschrocke! Wien e Gans,
Wenn’s haglet, fall i rücklings hi
Uf d’Bank, und bi fast vom mer gsi.
Und wieni wieder zue mer chumm,
Se springi uf und mach rechtsum,
Und will enanderno dervo.
Do het mi Ein am Zipfel gno,
[14]
Der Holdermarti isch es gsi:
„He! Bartli! Sait er, wo wit hi?
Vertlaufsch is jez no denki wohl,
Wo’s heiterst erscht afange soll!
Me meint: grad es hätt di scho
Der böse Find am Chrage gno!“
Drus sagt: „‘S isch mer säst so z’Mueth,
I läugne’s nit. Zeig bis so guet
Und los mi goh, und gang mer weg!
Do mit dem Büechli gang mer weg!
I ha mi Lebtig no nüt gha,
Uf’s Chranksy und uf’s Podagra,
Und uf de Tod no nie nüt geh,
I cha kei todte Mensche seh.
Siehn i e Todtewage cho,
Vo Witem lauf i scho dervo.
Wie’s heißt, do vore Johre drei,
Me legt de Chilchhof jez, de neu,
Uf’s Maiepeter‘s Acker nus,
E Büchseschuß wit vo mim Huus;
So hani’s Huus verchauft, und zieh
An’s ander End vom Dörfli hi.
Der Tod isch weger nit mi Sach!
I denk an dä nur ganz alsgmach.
[15]
I ha’s, wie seller Pfarrer sait,
„Dä wird bis z’letzt uf d’Site gleit.“
Der Hans Jörg sait: „I glaub der’s jo!
Mer mache’s selber au eso;
Zeig aber, bis mer nit so dumm,
Und drej mer jez das Blättli um!
Lueg do de Kaiser, d’Kaiseri,
De König dort und d’Königi,
Sind das nit schöni Bildli, sag?“
„Jo, schöner, as i’s bschaue mag.“
„Was isch denn dra so Grusigs, he?“
„Do channi just nüt Grusigs seh.“
„Nu jä, so schwätz mer nit so dumm!
Und dreij mer jez au das no rum,
Und zeig, und lueg mer dä do a!
Was isch denn an dem Chnochema?“
Er het e vorhi no verdeckt,
Daß es mi nit so arg verschreckt;
Jez deckt er uf! Der Chnochema
Luegt mi mit hohlen Augen a!
As wenn er zue mer sage wott:
„Du förchsch der glaubt vorem Tod?
Pfui Bartli! Was mueß i do seh?
Bisch doch kei Schuelerbüebli meh! "
[16]
„I meins emol, i seig e Ma:
Drum luegi di jez herzhafta.“
Hani so zue mer selber gsait,
Und alle Angst und Furcht abgleit.
Ha eis und ‘s ander Bildli bschaut,
Und z’letzt mer alle z’sehe traut,
Und het’s mer z’erst, am Anfang, gruust,
Jez bschau i’s fast mit Freud und Lust.
Der Hans Jörg sait: „Lueg, siesch der Tod,
Wie zahm de Kaiser mit em goht?
Und wie der Tod e Liedli blost.
Dem, schint’s, de Kaiser nit gern lost?
Lies nur, wie’s Einer gschribe het,
Im Versli stoht’s, gar lieb und nett;
Sie stamme scho von Alters her,
Und gelte no in Wort und Lehr:
[17]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 04.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaiser mit dem grauen Bart,
Habt eure Reu zu lang gespart:
Drum sperrt euch nicht, ihr müßt davon,
Und tanzt nach meiner Pfeife Ton!
Kaiser: Ich kunnt’ das Reich wohl immer mehren,
Mit Streiten, Fechten, Unrecht wehren;
Nun hast du überwunden mich, -
Daß ich bin keinem Kaiser glich.
Er chunnt zur Kaisers als Wiib,
Mit langem Hoor und dürrem Liib.
„Worum witt jez denn du au nit?
So sait er, chumm nur, s’battet nüt“!
18
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 05.png|thumb]]
|}
Tod: Ich tanz euch vor, Frau Kaiserin,
Kommt, springt mir nach, der Tanz ist min!
Eur‘ Hofleut sind von euch gewichen,
Auch euch hat hie der Tod erschlichen.
Kaiserin: Viel Wollust hatt‘ mein stolzer Leib:
Ich lebt’ als eines Kaisers Weib;
Nun muß an diesen Tanz ich kommen!
Mir ist all Muth und Freud genommen!
Wenni de Himmelsschlüssel ha.
So mein i, chunnt’s mer nit druf a.
Daß i soll sterbe; doch, es schint,
Der Babst in Rom isch anders g’sinnt.
[19]
Me sieht’s, es isch em nit gar wohl,
Daß er dä Tanz mitmache soll;
Er dreijt si Chopf uf d’rechte Sit,
Und sait: „Gang nur, i halt nit mit!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 03.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt, heil’ger Vater, werther Mann,
Ein Vortanz müßt ihr mit mir han!
Der Ablaß euch nicht hilft davon,
Das zweifach Kreuz und dreifach Kron.
Pabst: Ich war auf Erden heilig gnannt,
Lebt ohne Gott in meinem Stand;
Der Ablaß that mir gar wohl lohnen,
Nun will der Tod mein nicht verschonen.
[20]
Lueg au die Todesangst und Qual,
Do von dem arme Cardinal!
Er bittet jämmerlig und schreit:
„O lieber Tod, lost mi ungheit !“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 08.png|thumb]]
|}
Tod: Springt auf nun mit dem rothen Hut,
Herr Cardinal ! Der Tanz ist gut;
Gesegnet habt ihr wohl die Laien,
Ihr müßt jezt auch noch an die Reihen.
Cardinal: Ich war, mit meines Pabstes Wahl,
Der Heilgen Kirchen Cardinal.
Die Welt hielt mich in großen Ehren,
Doch mag ich mich des Tod‘s nit wehren.
[21]
„Ob du dich Babst, ob Bischof nennsch,
Bisch halt au nur e schwache Mensch!
Und fürchsch der, wie der Bartli, au,
Das siehn i uf dem Bildli gnau.“
„Siesch wie der Edelmann si stellt?
Er will nit mit um alle Welt.
Si Schwert, lueg, Wien er’s falle lost!
‘S isch sust si einz’ge Freud und Trost.“
Der Tod sait: „Chumm nur, ‘s thuet nit Weh,
I möcht di numme tanze seh.“
Er machte gar zue trurig Gsicht,
Er duuret Ein, der arme Wicht!
[21]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 19.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt nun her, ihr edler Degen,
Ihr müsset hier der Mannheit Pflegen,
Jetzt mit dem Tod, der Niemand schont:
So wird ein tapfrer Muth belohnt.
Edelmann: Ich hab gar manchen Mann erschreckt,
Der mit dem Harnisch war bedeckt;
Nun ficht mit mir der grimme Tod,
Und bringt mich gar in große Noth.
Lueg nur, d’libhaftig Eitelkeit,
Die Edelfrau! Wie die sich freut:
„De bisch so schön und riich und jung,
Und machsch no meng Eroberung.“
[23]
So denkt sie; doch uf eimol stoht,
In Hellem Staat vor ihr der Tod!
Und packt sie frei am linken Arm:
„Di Herz isch no gar sölli warm,
So sait er — bisch no schön und jung,
Drum machsch du au d’Eroberung,
Vom Tod persönlig hesch sie gmacht!“
Sissch wien er sie derzue uslacht?
[24]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 20.png|thumb]]
|}
Tod: Nun Edelfrau, laßt euer Pflanzen
Ihr müßt jez hie mit mir rum tanzen!
Ich schon nicht euer blondes Haar,
Was seht ihr in den Spiegel klar?
Edelfrau: O Angst und Noth! Wie ist mir gscheh’n?
Den Tod hab ich im Spiegel g’seh’n!
O wie erschreckt mich seine Art,
Daß mir das Herz im Leib erstarrt!
Der Bartli sait: „Ei lueg mer au,
Verschreckt nit gar die gnädig Frau!
Wemme’s nit saech, me glaubti’s nit:
Denn wemme sie stolziere sieht,
[25]
Und luegt die vornehm Herrschaft a —
„‘s Paradies mueß die uf Erde ha“ —
So meinti me, wenn sie kutschirt,
Und d‘Herrlichkeit spaziere füehrt,
Vierspännig und sechsspännig gar!
Bi ihr sind d’schöni Roß nit rar:
Und hintedra und vornedra,
Mueß sie Lackey und Jockey ha.
In Schlösser wohnet‘s und Baläst.
Hen‘s ganz Johr nüt, als Bsuech und Gäst,
Und alli Tag im Johr volluf,
Und trinke d’beste Schöppli druf.
So Einer fahrt so stolz derher,
As wenn‘s Gott Vater selber wär;
Und stoßti me si Nasen a,
Meinsch au, er luegti Eim nur a?
Do lerne sie d’ französisch Sprach!
Verachten ihre Muettersproch,
Und d’Buuresproch, die gar no recht!
Die isch doch viel zu grob und schlecht!
Und doch verdient sie au no Ehr.
Wenn‘ s us kei andrer Ursach wär.
As daß sie d‘Sproch isch vo sim Land.
Doch so Ein meint, es sei e Schand.
[26]
Lueg nur au das Französisch a:
„Oui, keskidi und kekseksa?
Madam, Musjö, ke wule wu?
Mosjö, gomma wu borte wu?“
Nüt as wu und wule wu!
Do findi jez nüt Schöns! Findsch du?
Und für die Sprach, die thut’s mer leid,
Wo me dem Pfarrer Labbi sait!
En Erzbischof heißt: Arscheweg!
E Wirth heißt: Oberschischt, churzweg!
Pfui Teufel! Jsch mer das e SprochI!!
Und’s Schlimmste isch, me lehrt sie noch
De chleine Chinder!! Miner Seel!
I mach gwiß no e Weltskrakeel,
Wemme die Sprach, die wüest, verchehrt,
No lang in üserm Dütschland lehrt!
Do wölle die no groß thue mit!
So wüest isch’s Dütsch denn lang no nit!
Schwätz, wie der Schnabel gwachsen isch,
Und furt mit allem Welsche Wisch!
Und wemme’s recht bim Liecht bitracht,
Isch so ne Herr, der uns veracht,
Denn gschiidter, um e Chopf, as mir?
I wenigstens halt’s nit derfür!
[27]
Und isch er braver, as der Buur?
Von dem isch denn au gar kei Spur!
Und isch er stärker, gsünder wohl?
Au das isch’ s Herrli nit emol!
Was blibt denn vo der Herrlichkeit?
E Stückli Erde, vier Fueß breit,
Und öbbe sechs und siebe lang,
Und isch e Fraß, zuem Basseltang,
Für eckelhafte Würmer gnue
Und Schlang und Chrotte no derzue!
Was spreizsch di denn so vornehm stolz?
De bisch doch nit von anderm Holz!
Wie schön wär‘s au, wenn so ne Herr
Mit üsereins vernünftig wär!
Der Hans Jörg sait: „De triffsch au a,
Sie chönne ‘s mitem gmeine Ma;
Mit Jedermann, sei’s wer es sei,
Sind‘s fründlig, höflig, guet und gmei.“
„Sel isch scho wohr! I sag no meh:
I ha‘s in hundert Fälle gseh —
Je höcher Stellig, Amt und Stand,
Je fründliger, das isch bikannt.
Wenn mi die Herrschaft fründlig grüeßt,
Me sieht‘s, daß es de Chnecht verdrießt.
[28]
Dä luegti üsereins nit a;
Denn er isch gar e große Ma!"
Der Marti sait: „Jo, mennigmol,
Wenn i vor Amt zur Lading soll,
Sen isch der Amtmann guet und gmei,
Doch’s elend Schriberli het e Gschrei:
„He! Was will er? Und wie heißt er?
Was thut er da? Wo kommt er her?“
I sag! „I chumm us üsre Gmei
Fünf Stund wit her, und möcht’ bald hei.“
„Ich hab’ jetzt nicht der Zeit, komm er
Denn Morgen um die Stund un’gfähr!“
So mueß i furt! Er denkt nit dra,
Daß i fünf Stund wit z’laufe ha.
Vor Amt goht gwiß e Buur nit gern!
So lang er cha, halt er si fern;
Und ‘s isch Eim scho kurios zu Mueth,
Vor mer e Schritt in’s Amthuus thuet.
Me tritt chum nur in d’Stube ni,
Möcht me scho wieder dusse sy.
Und wird Eim denn no dä Empfang,
Se denkt mer dra si Lebe lang.
Mi Wiib het ghüle wien e Chind,
Wie sie ihr grob bigegnet sind;
[29]
Und i bin mengst der Thüre zue.
Ha denkt: „Vo dir hani denn gnue!
Wart nur! Es fragt di au no Wer:
„He! Wer ist er? Und wie heißt er?“
Doch frogt er nümme: „Was will er?“
Er sait: „Jez, Grobian, chumm her!
Lang gnue hesch andre Lüt kuranzt,
Jez wird emol mit mir eis tanzt!
{|
|[[Datei:Wilhelm Bilharz Der Basler Todtentanz 1872 Abbildung Seite 29.png|thumb]]
|}
[30]
Fort mit dem Buureschinder! Fort!
Der Grobian mueß an si Ort!“
So satt der Tod, und nimmt e mit!
Wenn’s näume no so Kerli git,
I will sie gwarnet ha und sag:
‘S chunnt jedem Grobian si Tag!
Der Hans Jörg sait: „E guetig Wort
Fallt immer an e gueten Ort,
Und stoht dir und stoht Jederma,
E fründligs Wesen artig a.
Und dä do chönnt au fründlig sy,
Er luegt au gar zue trurig dri!
Er het e Goldwoog in der Hand;
Ihr Gwicht isch ihm sust wohl bikannt.
Doch jez verschrickt der arme Tropf:
Denn lueg, es lit e Todtechopf
Dört in der rechte Schaale, siesch?
Und in der linke lit e Wisch
Dublone; sie isch chuftig voll,
Daß sie so abesinke soll!
Doch wiegt der Todtechopf so schwer.
Als wär die andre Schaale leer.
„Chumm, lieber Fründ, es battet nüt!“
So sait der Tod und nimmt e mit.
[31]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 21.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaufmann, lasset euer Werben,
Die Zeit ist hie, ihr müsset sterben!
Der Tod nimmt weder Geld noch Gut;
Nun tanzet her mit freiem Muth.
Kaufmann: Versorgt hatt‘ ich mich gut und wohl,
Mit Kisten und mit Kästen voll;
Der Tod hat meine Gab veracht,
Und mich um Leib und Leben bracht.
Und wie der Chaufherr siesch e do?
Mueß au der Wucherer mit em goh.
Er satt zuem Tod: „Loß mi in Rueh!
Was witt au jez scho mit mer thue?
[32]
Sag was de witt? De siesch so do
Das Meßli voll Dublone stoh.
Se, nimm die Hampfle voll, hesch g’hört?
Und loß mi jez no ungistört;
Und wenn de sie au alle witt,
Se nimm sie, und dann simmer quitt.“
Siesch, wie der Tod ihm schmeichle thuet?
„Was soll i mit dim Geld und Guet?
I bruuch di Gold nit, aber dich
Chumm nur, mer tanze denn jez glich.“
Der Moler sait: „Der merket’s wohl,
Worum i schwarz de Tod hi mol:
Der Teufel holt, das isch bikannt,
Die Wuchrer all’ im ganze Land.
Dä het er scho am Chrage packt.
Und d’Andre stöhn au im Contract."
[33]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 26.png|thumb]]
|}
Tod: Dein Geld und Gold sieh ich nit an,
Du Wucherer, gottloser Mann!
Das hat dich Christus nicht gelehrt:
Ein schwarzer Tod ist dein Gefährt.
Wucherer: Ich fragt‘ nicht viel nach Christi Lehr,
Mein Wucher, der trug mir viel mehr.
Jetzt bleibt der leider all dahinten!
Was hilft mein Schaben und mein Schinden?
Nei, lueg mer au das Gsichtli a,
Das suur-süeße von dem Ma?
Wer isch es denn? I mein emol
Es isch e Vogt. E Vogt, jo wohl!
[34]
Lueg, thuet er nit so zimpferlig,
So schüüch und zart und jümpferlig,
As Wien e Maidli, schaamhaft roth.
Vor sinem erste Liebste stoht?
Jsch nit das Gsicht perfect eso?
Me sieht’s, er möcht und möcht nit goh.
Z’letzt sait er doch: „Nu, wenn de witt,
I weiß, i mueß so doch no mit . "
[35]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 30.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Schultheiß auf! Denn es ist Zeit,
Daß Leib und Seel mitnander streit.
Das thue ich auf der Leyren singen,
Dem Liedlein möget ihr nachspringen.
Schultheiß: Mein Amt hab ich mit Fleiß versehn,
Hoff es sei Niemand Unrecht gschehn,
Am G’richt, dem Reichen wie dem Armen.
O Gott! Du wöllst dich mein erbarmen!
So tanzt der Tod, siesch, überall
Mit Babst, Bischof und Kardinal,
Mit Kaiser, Fürst und Edellüt,
Mit Bürgers- und mit Buurelüt.
36
Mit Jungferen im Unschuldschleid,
Mit Wiib und Jud, mit Christ und Haid.
Er sait: „Sie hen jo viel Plaisir,
Und tanzen Alle gern mit mir.“
Worum der Tod so tanze thuet?
Worum isch ihm so wohl zu Mueth?
Wer sait mer‘s vo der Gsellschaft do?
Wer will si drum vernehme lo?
Gli fangt der Holdermarti a:
„Do find i jez nüt Bsonders dra!
Wenn‘ s Eim wohl isch, und ‘s goht Eim guet,
Se het me frische, frohe Mueth.
Dä het guet tanze, de Herr Tod!
Er lidt kei Mangel und kei Noth;
Het Arbet gnue, so viel er will,
Si Sichle stoht em niemals still.
Doch giengs em mengst wie üsereins,
Me suecht e Brot und findet keins
Und mueß, mit gsundem Liib und Glied,
Veredle, wil‘s kei Arbet git!
Jo, mengist ganze Winter lang!
Do tanzt me nit für Basseltang!
Und giengs em so, i wette drus,
Er hörti mit sim Tanzen uf.
[37]
Jo, wenn e Sach wohl grothen isch:
In Schüür und Cheller, ufem Tisch
Nur Alles volluf stoht und gnue,
Und Chlee und Fuetter no für d’Chue;
Dann chunnt’s us heitrem, frohem Gmüeth,
Dann juchzt me, singt e schönes Lied,
Und an der Chilbi, do goht ‘s her,
As wemme scho im Himmel wär!
Doch wenn e Hagelwetter chunnt,
Und richtet Frucht und Rebe z’Grund;
Es regnet fort de Summer dur,
Und Alles, Wi und Most, wird suur,
Daß me nur Racheputzer macht,
Nur Burligiger, dann guet Nacht!
Dann lauf dur‘s Dörfli her und hi:
Was siesch? E Gsicht, suur wie der Wi.
Die Männer hängen alle d’Chöpf,
De Wiber lampe d’Röck und d’Zöpf,
Kei Burscht luegt meh si Maidli a,
Möcht’s no gern ihn binem ha.
Churzum, es isch e truurige Gschicht,
Wenn s Eim an Frucht und Wi gebricht!
Und dass de Tod so lustig isch.
Heißt halt: Er het e rechte Wisch
[38]
Vermöge, Richthum, Guet und Geld,
Und Alles steht volluf im Feld.
Me lueg nur do si Hüüsli a!
‘Sisch voll, was nur dri schlupfe cha!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 02.png|thumb]]
|}
Siesch Bartli do die Todtechöpf?
Jez sin es weger armi Gschöpf!
Und sin doch au scho Mensche gsi,
Hen denkt und gschwätzt wie du und i“.
[39]
„Loß mi doch mit dem Dings ungheit!
I ha der’s schon e paar Mol gsait.
Sieht au das Beinerhüüsli us!
O großer Gott, es ische Gruus!
Aluege, möchti’s emol nit;
Doch unwillkührlig zieht’s mi mit.“
„Wer wott doch au so furchtsam sy?
Bis nit so närsch, und schick di dri!
I nimm de erst best Chopf in d’Hand:
Lueg do! Der het emol Verstand,
Und Sproch und gsunde Sinne gha,
Wer luegti ihn jez no drum a?
Das isch viellichte Rothsherr gsi,
Und het bim Schöppli guete Wi,
Bi Striibli und bi Brotis glacht,
Und andre gmeine Lüt veracht.
Und das viellicht e Schnidersgsell,
Und das e junge Biermamsell,
Und der e Schmied, und der e Buur,
Und das e Frau, und so derdur.
Und jez was isch? E Schand und Spott,
Wie’s dene stolze Mensche goht!“
„I mueß e frisches Schöppli neh,
Soll i das grusig Zügs aseh.
[40]
Do die zwei Kerli duure mi:
I chönnt emol nit lustig sy!
Sag was de witt, mir redsch nit us:
Was me do sieht, das isch e Gruus!
Und wenn i nur an’s Sterbe denk,
Se wacklen alle Tisch und Bank!“
Truf sait der Hans Jörg: „Hen der scho
Die Aengste wieder d’Bsinnig gno?
Was bisch du für e Wankelmueth!
Erst haltsch di tapfer, brav und guet,
So lang de Find no ruehig stoht.
Wenn er e Schritt nur vorwärts goht,
Se schreisch du gli, und machsch chehrtum.
Zeig, bis mer doch au nit so dumm!
Du nimmsch es immer no verchehrt.
Der Marti het di zwor bilehrt;
Doch nur und meh so obehi;
Gib Acht! Jez siesch’s wohl besser i:
De meiste Lüt, sell isch scho wohr,
Chunnt Tod und Sterbe schudrig vor.
Und ebe wil si’s so verhalt,
Se het der Tod die häßlig Gstalt;
Drum molt mer e, an Chopf und Liib,
So häßlig do as Mann und Wiib.
[41]
Doch luegsch mer’s öbbis gnauer a,
Se sottsch as Christ kei Furcht meh ha:
Denn weisch wie’s in der Bibel stoht?
Es git kei endlos, ewige Tod.
Es chunnt e Zit, es chunnt e Tag,
Daß Alles wieder lebe mag,
Was gstorben isch. Me het is glehrt:
Der todte Liib stoht uf verchlärt.
Und thront in Liecht und Herrlichkeit,
In Freud und Himmelsseligkeit.
Wie heißt es in der Schrift so schön?
Weisch no wo die zwei Versli stöhn?
Vers 30. Und alsdann wird erscheinen das Zeichen des Menschen Sohnes am Himmel; und alsdann werden heulen alle Geschlechter auf Erden, und werden sehen kommen des Menschen Sohn in den Wolken des Himmels, mit großer Kraft und Herrlichkeit.
Vers 31. Und er wird senden seine Engel mit hellen Posaunen ; und sie werden sammeln seine Auserwählten von den vier Winden, von einem Ende des Himmels zu dem andern.
: Matthäus, Capitel 24.
Drum wenn au do der Liib vergoht,
‘S isch gwiß, daß er no uferstoht,
Das heißt mer so das jüngste G’richt,
Der Moler git der au dä B’richt:
</poem>
{|
|[[Datei:|thumb]]
|}
== Quälle ==
* [https://www.e-rara.ch/zut/collections/content/titleinfo/8667860 Wilhelm Bilharz: Der Basler Todtenztanz] uf e-rara.ch
<center>''Zruck zum [[Text:Houptsyte|alemannische Wikisource]]''</center>
[[Kategorie:Text:Wilhelm Bilharz]]
pyr9rs642f8kk747qdakonzao2v0imn
1018315
1018314
2022-08-27T04:31:33Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Wilhelm Bilharz „Der Basler Todtentanz“}}
'''Der Basler Todtentanz'''
[1]
<div align="center">'''Der Basler Todtentanz'''</div>
<div align="center">Gedicht</div>
<div align="center">in</div>
<div align="center">allemannischer Mundart</div>
<div align="center">von Wilhelm Bilharz</div>
<div align="center">-------</div>
<div align="center">Zürich.</div>
<div align="center">Im Selbstverlage des Verfassers.</div>
<div align="center">1872.</div>
[2]
[3]
'''Vorwort'''
Das vorliegende Gedicht ist, mit mehreren andern Volksschriften des Verfassers, in dem für jeden Süddeutschen und Schweizer sehr leicht verständlichen allemannischen Dialecte geschrieben, wie er am Oberrhein, von Basel abwärts und vorzugsweise in der Umgegend von Freiburg im Breisgau gesprochen wird. Er unterscheidet sich vom Hebel’schen nur in wenigen Wörtern und Wortformen, z. B. ruf statt ufe, ra statt abe, rus statt use, ⁊c.
Hebels Gedichte haben diesen poetischen süddeutschen Dialect so bekannt und beliebt gemacht, daß er selbst den gebildeten Ständen Norddeutschlands schon längst nimmer fremd ist; der Verfasser hat manchen Freund an der Elbe und Spree, der Hebel so gut versteht, als irgend ein Allemanne.
Die Bilder des Basler Todtentanzes sind bekanntlich sehr zahlreich; es mußte eine passende Auswahl getroffen werden, welche die vier Stände — Adel, Geistlichkeit, Bürger- und Bauernstand— am Vollkommensten darzustellen schien.
[4]
Die freundliche Aufnahme dieses Gedichtes von Seite der urtheilsfähigen Leser möge dem Verfasser beweisen, daß er den humoristischen Grundton der geistreichen Bilder getroffen hat, und ihn zugleich aufmuntern zur weiteren Bethätigung seiner Kräfte in der eingeschlagenen volksthümlichen Richtung.
Zürich, den 6. Februar 1872.
Der Verfasser.
<poem>
[5]
‘S git gschiidte Lüt und dumme Lüt,
Wie’s grade und wie’s chumme git;
Doch’s Seppli’s Hans Jörg isch e Ma,
So triffsch mer, traui, kein meh a!
I ha scho mengi Predigt ghört,
Es het mi keine no so blehrt,
Wie ‘s Simme Seppli’s Hanse Wort:
I denk nur dra in Einem fort.
‘S isch doch kurios, wie’s Menge cha,
Und isch doch nur e gringe Ma!
Und Andere sin no so glehrt,
Und schwätzen Alles nur verchehrt!
Drum chunnt ‘s au nit uf d’ Studie a:
Do drin, im Herze, mueß me ‘s ha!
Isch ‘s Muul und ‘s Herz am rechte Fleck,
Se fließt der d’ Red wie Bäredreck
[6]
Und Zuckerkandel, vo der Brust,
Und di az’hören ische Lust;
Und was de saisch, me weiß es no,
Worum? Es isch von Herze cho!
Zwor der Jörg isch au e glehrte Ma:
Er het mit Herren Umgang gha,
Und lang e Herrelebe gfüehrt,
Und us Balbirer hochstudirt.
Doch sait er, no si ‘s Vaters Tod:
„‘S best Brot isch doch no ‘s Buurebrot;
Me het doch au no z’bisse dra!
So Herrebrötli mueß me ha
‘S Tags zwenzig für e Buuresohn;
I bruuch für ‘s Brot allei mi Lohn.
Und das Scharwänzlen und das Gschwätz
Im Gschäft, das macht mi zletzt no letz!
Isch ‘s au emol e schöne Tag,
Daß me si herzlig freue mag,
Und d’ Sunne schint so hell und floh,
Me möcht au gern spaziere goh;
Se het me nie e freii Stund,
Isch bunde, wie ne Chettehund;
Und chunnt me denn emol in d’Welt,
Se het me erst kei Grosche Geld!
[7]
Jowohl, dofür bidank i mi!
Do gang i, woni her cho bi,
Nimm wieder Egg und Pflueg in d’Hand,
Und blib bi minem Buurestand.
Wenn i von Allem nüt soll ha,
Se hani doch mi Sunntig gha,
Und frischi Luft und Sunneschi,
Und bi de Tag im Freie gsi.
Im Ackerfeld, im grüne Wald,
Im heitre Herbst, wo d’Büchse chnallt,
Und rauch mi Pfiifli wohlgemueth,
Und weiß doch au wie d’Freiheit thuet!“
Er sait’s und tritt si Güetli a,
Und sieder isch’s e braver Ma;
E Buursmann isch er oberus,
Und proper stoht’s in Feld und Huus;
Het Schüüren und het Cheller voll!
‘S isch mengem Hofbuur nit so wohl;
Und isch im Dörfli b’liebt und g’ehrt;
Er isch gar sölli gschiidt und glehrt!
Me sait em nur „der Herrli“ hie,
Der Vogt und Pfarrer sait em „Sie“;
Er wird „Herr Hans Jörg“ titulirt
Vo beiden, und spaziere gfüehrt.
[8]
Und chunnt e Briefli us der Fern,
Se stoht es dütlig gschriebe: „Herrn,
Herrn Hans Jörg Güetli“ obedra,
Daß Jedermann es lese cha!
I sag das nebe her nur gschwind:
Me mueß doch wisse, wer mir sind,
Und wisse mueß me, Sappermeni!
Was mir für Lüt im Dörfli hent!
Mer sitze denn, wie alliwil,
Am Sunntig so bim Chartespiel;
Do chunnt der Hans Jörg uf is zue.
Und sait: „Se hent er no nit gnue.
An dem verfluechte Chartespiel?
Git ‘s denn kei änderi Churzwil,
Kei anderi Freud und Basseltang,
As, uf der fuule Wirthshuusbank,
Das Chartemischle, bis in d‘Nacht,
Und mengmol bis der Tag erwacht?
Wär i der Vogt, i sperrt ich gli,
Wien ihr do sin, in ‘s Hüüsli i!
Am Sunntig macht, für Basseltang,
E rechter Buur in ‘s Feld e Gang,
Und luegt und bschaut und sieht si um,
Wie Alles goht ? Ob grad ob chrumm,
[9]
Am alte Fleck der Markstei stoht.
Und nit zum Nochber duregoht?
Und ob nit öbbe ‘s Nochbers Pflueg,
E Streifli Acker nimmt im Flug?
Und denkt: „Der Chlaus, der merkt ‘s jo nit
‘S lit grad am Weg, i nimm ‘s no mit.“
Und het er Rebehüüfli stoh,
Se luegt er jedem Wistock no:
Denn bsunders will der pfleget sy,
Sust treit er weger nit viel i!
So lauft der Buur um, frohes Mueths,
Und freut si fines Werks und Guets,
Wie er ‘s mit Recht und Ehre mag.
Das nenn i denn e Nomittag!
Und isch er no e gweckte Ma,
Der meh as fünfi zähle cha,
Mit offnem Aug und Sinne seh,
Se sieht er, denkt, au no meh,
As Pflueg und Markstei, Wies und Feld,
Und sait: „Wie schön isch doch au d’ Welt!
Lueg, wiene Brut, im Hochzitchleid,
Stoht do der Baum in Herrlichkeit,
Der Chriesebaum! Hörsch, wienes suust?
Und wiene siedig Wasser bruust?
[10]
Es isch e Surres und e Gsumm,
Wie um e Bienechörbli rum;
Und isch e Schaffes und e Freud,
Daß me si unwillkürlig sait:
„Do Mensch, do lueg das Jmmli a!
Und denk mer täglich, stündlig dra!
So muesch es mache, witt emol,
Daß Hof und Acker trüeje soll.
Im Früehlig wenn schön Alles blüejt,
Und Alles tribt und wachst und trüejt,
Du selber au no jung und frisch,
Und wohlgemueth und heiter bisch;
Do mueß me schaffe, Tag und Nacht,
So wie das Immli! Siesch wie’s macht?
Wie’s schnuuft, und schier gar zsemmebricht?
Es treit gar sölli schwer an Gwicht.
Die geele Hösli, siesch die do?
Es cha schier gar nit obsi cho,
Und treit si weger schier gar z’todt,
Bis es an sinem Flugloch stoht.
Wie duftet’s, wie blüejt’s überall,
Uf Baum und Busch, in Berg und Thal!
Und d’Sunnestrahle drüber hi!
Wo wott’s denn au no schöner sy?“
[11]
Isch das nit anderi Churzwil,
As do das simplig Chartespiel?
Was het me denn do profitirt,
As daß me Zit und Geld verliert?
Und chunnt mer usem Wirthshuus hei,
‘S isch mengist Mitternacht vorbei;
Me treit, vom Ruusch, am andre Tag
No schwe r, daß me nit schaffe mag.
Pfui Teufel! Legt mer d’Charte hi!“
„Los, sagt, mer wen ghorsam sy:
Jo, was de saisch isch wahr und recht,
Und meistens goht’s bim Spiele schlecht.
Verzählsch is gli ne schöni Gschicht,
So nehme mer gern Lehr und Bricht,
Vo’s Simme Seppli’s Jörgli a;
Chumm setz di her und fang jeza!“
„I glaub schier gar, ihr meinet nur,
I häb die Gschichtli an der Schnuer?
Dörf nur eis neh, so wieni will,
Wie do ne Chart us eurem Spiel?
I weiß jez nüt im Augeblick.“
„Ah was! Du hesch in Allem Gschick!
Bas Margreth, no e Schöppli her!
Zeig stell di nit so dumm und leer!“
[12]
„Nu, wil ihr’s denn pardu went ha!
I ha’s hüt morge bi mer gha,
Es isch zwar nur e Kleinigkeit,
Doch’s macht mer jez no immer Freud,
Wenn i’s alueg, zu jeder Stund;
Und findi’s, isch’s e guete Fund.
I ha’s do im mim Brustuech glo;
I meini ha’s jez, seht er’s do?“
Er sait’s, und legt es vor is hi:
„Woni Balbirer no bin gsi,
Hani emol, vo Mitleid grüehrt,
E lustige Student balbirt.
Der het mer e schön’s Helgli geh,
I ha’s as Zahlig müesse neh.
Sither hani scho mengmol denkt:
„Hättst du mere Sechsbätzner gschenkt,
I hätt gwiß kei so Gfalle dra,
As i an dinem Bildli ha!“
Druf legt er’s offe voris hi:
Es sin zwei Büebli zeichnet gsi.
Verlumpet; sie hen Holzschueh treit,
Und ’s Jörgli het zum Seppli gsait:
*) Jörgli: Jä, Seppli hesch keine Socken a?
Seppli: Jo frili!
Jörgli: Du strecksch jo hinte d’Fersche rus!
Seppli: He, drum ebe! I streck sie zu de Socke rus.
*) Ein bekannter Studentenwitz.
[13]
Me het sellmols no Holzschueh treit,
In üsre Gegnig, wit und breit,
Und Socken au —gel Maragreth?
Und treit sie no, wemme sie het.
Mer hen das Helgli gnau bitracht,
Und über das jung Bürstli glacht,
Und denkt: „Das isch e Gschiidte gsi!“
Druf langt der Jörg in’s Brusttuech
Und sait—und ziegte Büechli rus:
„Do hani eis, das isch es Gnuß!
Me mueß es numme recht verstoh—
Das isch no schönste— luege do!“
I ha zuem Becke Seppli gsait:
„Macht is dä Jörgli hüt e Freud!
Das isch jez gwiß no was charmants!
Was isch es gsi? Der Todtetanz!!
Der grusig Basler Todtetanz!!!
Bin i verschrocke! Wien e Gans,
Wenn’s haglet, fall i rücklings hi
Uf d’Bank, und bi fast vom mer gsi.
Und wieni wieder zue mer chumm,
Se springi uf und mach rechtsum,
Und will enanderno dervo.
Do het mi Ein am Zipfel gno,
[14]
Der Holdermarti isch es gsi:
„He! Bartli! Sait er, wo wit hi?
Vertlaufsch is jez no denki wohl,
Wo’s heiterst erscht afange soll!
Me meint: grad es hätt di scho
Der böse Find am Chrage gno!“
Drus sagt: „‘S isch mer säst so z’Mueth,
I läugne’s nit. Zeig bis so guet
Und los mi goh, und gang mer weg!
Do mit dem Büechli gang mer weg!
I ha mi Lebtig no nüt gha,
Uf’s Chranksy und uf’s Podagra,
Und uf de Tod no nie nüt geh,
I cha kei todte Mensche seh.
Siehn i e Todtewage cho,
Vo Witem lauf i scho dervo.
Wie’s heißt, do vore Johre drei,
Me legt de Chilchhof jez, de neu,
Uf’s Maiepeter‘s Acker nus,
E Büchseschuß wit vo mim Huus;
So hani’s Huus verchauft, und zieh
An’s ander End vom Dörfli hi.
Der Tod isch weger nit mi Sach!
I denk an dä nur ganz alsgmach.
[15]
I ha’s, wie seller Pfarrer sait,
„Dä wird bis z’letzt uf d’Site gleit.“
Der Hans Jörg sait: „I glaub der’s jo!
Mer mache’s selber au eso;
Zeig aber, bis mer nit so dumm,
Und drej mer jez das Blättli um!
Lueg do de Kaiser, d’Kaiseri,
De König dort und d’Königi,
Sind das nit schöni Bildli, sag?“
„Jo, schöner, as i’s bschaue mag.“
„Was isch denn dra so Grusigs, he?“
„Do channi just nüt Grusigs seh.“
„Nu jä, so schwätz mer nit so dumm!
Und dreij mer jez au das no rum,
Und zeig, und lueg mer dä do a!
Was isch denn an dem Chnochema?“
Er het e vorhi no verdeckt,
Daß es mi nit so arg verschreckt;
Jez deckt er uf! Der Chnochema
Luegt mi mit hohlen Augen a!
As wenn er zue mer sage wott:
„Du förchsch der glaubt vorem Tod?
Pfui Bartli! Was mueß i do seh?
Bisch doch kei Schuelerbüebli meh! "
[16]
„I meins emol, i seig e Ma:
Drum luegi di jez herzhafta.“
Hani so zue mer selber gsait,
Und alle Angst und Furcht abgleit.
Ha eis und ‘s ander Bildli bschaut,
Und z’letzt mer alle z’sehe traut,
Und het’s mer z’erst, am Anfang, gruust,
Jez bschau i’s fast mit Freud und Lust.
Der Hans Jörg sait: „Lueg, siesch der Tod,
Wie zahm de Kaiser mit em goht?
Und wie der Tod e Liedli blost.
Dem, schint’s, de Kaiser nit gern lost?
Lies nur, wie’s Einer gschribe het,
Im Versli stoht’s, gar lieb und nett;
Sie stamme scho von Alters her,
Und gelte no in Wort und Lehr:
[17]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 04.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaiser mit dem grauen Bart,
Habt eure Reu zu lang gespart:
Drum sperrt euch nicht, ihr müßt davon,
Und tanzt nach meiner Pfeife Ton!
Kaiser: Ich kunnt’ das Reich wohl immer mehren,
Mit Streiten, Fechten, Unrecht wehren;
Nun hast du überwunden mich, -
Daß ich bin keinem Kaiser glich.
Er chunnt zur Kaisers als Wiib,
Mit langem Hoor und dürrem Liib.
„Worum witt jez denn du au nit?
So sait er, chumm nur, s’battet nüt“!
18
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 05.png|thumb]]
|}
Tod: Ich tanz euch vor, Frau Kaiserin,
Kommt, springt mir nach, der Tanz ist min!
Eur‘ Hofleut sind von euch gewichen,
Auch euch hat hie der Tod erschlichen.
Kaiserin: Viel Wollust hatt‘ mein stolzer Leib:
Ich lebt’ als eines Kaisers Weib;
Nun muß an diesen Tanz ich kommen!
Mir ist all Muth und Freud genommen!
Wenni de Himmelsschlüssel ha.
So mein i, chunnt’s mer nit druf a.
Daß i soll sterbe; doch, es schint,
Der Babst in Rom isch anders g’sinnt.
[19]
Me sieht’s, es isch em nit gar wohl,
Daß er dä Tanz mitmache soll;
Er dreijt si Chopf uf d’rechte Sit,
Und sait: „Gang nur, i halt nit mit!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 03.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt, heil’ger Vater, werther Mann,
Ein Vortanz müßt ihr mit mir han!
Der Ablaß euch nicht hilft davon,
Das zweifach Kreuz und dreifach Kron.
Pabst: Ich war auf Erden heilig gnannt,
Lebt ohne Gott in meinem Stand;
Der Ablaß that mir gar wohl lohnen,
Nun will der Tod mein nicht verschonen.
[20]
Lueg au die Todesangst und Qual,
Do von dem arme Cardinal!
Er bittet jämmerlig und schreit:
„O lieber Tod, lost mi ungheit !“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 08.png|thumb]]
|}
Tod: Springt auf nun mit dem rothen Hut,
Herr Cardinal ! Der Tanz ist gut;
Gesegnet habt ihr wohl die Laien,
Ihr müßt jezt auch noch an die Reihen.
Cardinal: Ich war, mit meines Pabstes Wahl,
Der Heilgen Kirchen Cardinal.
Die Welt hielt mich in großen Ehren,
Doch mag ich mich des Tod‘s nit wehren.
[21]
„Ob du dich Babst, ob Bischof nennsch,
Bisch halt au nur e schwache Mensch!
Und fürchsch der, wie der Bartli, au,
Das siehn i uf dem Bildli gnau.“
„Siesch wie der Edelmann si stellt?
Er will nit mit um alle Welt.
Si Schwert, lueg, Wien er’s falle lost!
‘S isch sust si einz’ge Freud und Trost.“
Der Tod sait: „Chumm nur, ‘s thuet nit Weh,
I möcht di numme tanze seh.“
Er machte gar zue trurig Gsicht,
Er duuret Ein, der arme Wicht!
[21]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 19.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt nun her, ihr edler Degen,
Ihr müsset hier der Mannheit Pflegen,
Jetzt mit dem Tod, der Niemand schont:
So wird ein tapfrer Muth belohnt.
Edelmann: Ich hab gar manchen Mann erschreckt,
Der mit dem Harnisch war bedeckt;
Nun ficht mit mir der grimme Tod,
Und bringt mich gar in große Noth.
Lueg nur, d’libhaftig Eitelkeit,
Die Edelfrau! Wie die sich freut:
„De bisch so schön und riich und jung,
Und machsch no meng Eroberung.“
[23]
So denkt sie; doch uf eimol stoht,
In Hellem Staat vor ihr der Tod!
Und packt sie frei am linken Arm:
„Di Herz isch no gar sölli warm,
So sait er — bisch no schön und jung,
Drum machsch du au d’Eroberung,
Vom Tod persönlig hesch sie gmacht!“
Sissch wien er sie derzue uslacht?
[24]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 20.png|thumb]]
|}
Tod: Nun Edelfrau, laßt euer Pflanzen
Ihr müßt jez hie mit mir rum tanzen!
Ich schon nicht euer blondes Haar,
Was seht ihr in den Spiegel klar?
Edelfrau: O Angst und Noth! Wie ist mir gscheh’n?
Den Tod hab ich im Spiegel g’seh’n!
O wie erschreckt mich seine Art,
Daß mir das Herz im Leib erstarrt!
Der Bartli sait: „Ei lueg mer au,
Verschreckt nit gar die gnädig Frau!
Wemme’s nit saech, me glaubti’s nit:
Denn wemme sie stolziere sieht,
[25]
Und luegt die vornehm Herrschaft a —
„‘s Paradies mueß die uf Erde ha“ —
So meinti me, wenn sie kutschirt,
Und d‘Herrlichkeit spaziere füehrt,
Vierspännig und sechsspännig gar!
Bi ihr sind d’schöni Roß nit rar:
Und hintedra und vornedra,
Mueß sie Lackey und Jockey ha.
In Schlösser wohnet‘s und Baläst.
Hen‘s ganz Johr nüt, als Bsuech und Gäst,
Und alli Tag im Johr volluf,
Und trinke d’beste Schöppli druf.
So Einer fahrt so stolz derher,
As wenn‘s Gott Vater selber wär;
Und stoßti me si Nasen a,
Meinsch au, er luegti Eim nur a?
Do lerne sie d’ französisch Sprach!
Verachten ihre Muettersproch,
Und d’Buuresproch, die gar no recht!
Die isch doch viel zu grob und schlecht!
Und doch verdient sie au no Ehr.
Wenn‘ s us kei andrer Ursach wär.
As daß sie d‘Sproch isch vo sim Land.
Doch so Ein meint, es sei e Schand.
[26]
Lueg nur au das Französisch a:
„Oui, keskidi und kekseksa?
Madam, Musjö, ke wule wu?
Mosjö, gomma wu borte wu?“
Nüt as wu und wule wu!
Do findi jez nüt Schöns! Findsch du?
Und für die Sprach, die thut’s mer leid,
Wo me dem Pfarrer Labbi sait!
En Erzbischof heißt: Arscheweg!
E Wirth heißt: Oberschischt, churzweg!
Pfui Teufel! Jsch mer das e SprochI!!
Und’s Schlimmste isch, me lehrt sie noch
De chleine Chinder!! Miner Seel!
I mach gwiß no e Weltskrakeel,
Wemme die Sprach, die wüest, verchehrt,
No lang in üserm Dütschland lehrt!
Do wölle die no groß thue mit!
So wüest isch’s Dütsch denn lang no nit!
Schwätz, wie der Schnabel gwachsen isch,
Und furt mit allem Welsche Wisch!
Und wemme’s recht bim Liecht bitracht,
Isch so ne Herr, der uns veracht,
Denn gschiidter, um e Chopf, as mir?
I wenigstens halt’s nit derfür!
[27]
Und isch er braver, as der Buur?
Von dem isch denn au gar kei Spur!
Und isch er stärker, gsünder wohl?
Au das isch’ s Herrli nit emol!
Was blibt denn vo der Herrlichkeit?
E Stückli Erde, vier Fueß breit,
Und öbbe sechs und siebe lang,
Und isch e Fraß, zuem Basseltang,
Für eckelhafte Würmer gnue
Und Schlang und Chrotte no derzue!
Was spreizsch di denn so vornehm stolz?
De bisch doch nit von anderm Holz!
Wie schön wär‘s au, wenn so ne Herr
Mit üsereins vernünftig wär!
Der Hans Jörg sait: „De triffsch au a,
Sie chönne ‘s mitem gmeine Ma;
Mit Jedermann, sei’s wer es sei,
Sind‘s fründlig, höflig, guet und gmei.“
„Sel isch scho wohr! I sag no meh:
I ha‘s in hundert Fälle gseh —
Je höcher Stellig, Amt und Stand,
Je fründliger, das isch bikannt.
Wenn mi die Herrschaft fründlig grüeßt,
Me sieht‘s, daß es de Chnecht verdrießt.
[28]
Dä luegti üsereins nit a;
Denn er isch gar e große Ma!"
Der Marti sait: „Jo, mennigmol,
Wenn i vor Amt zur Lading soll,
Sen isch der Amtmann guet und gmei,
Doch’s elend Schriberli het e Gschrei:
„He! Was will er? Und wie heißt er?
Was thut er da? Wo kommt er her?“
I sag! „I chumm us üsre Gmei
Fünf Stund wit her, und möcht’ bald hei.“
„Ich hab’ jetzt nicht der Zeit, komm er
Denn Morgen um die Stund un’gfähr!“
So mueß i furt! Er denkt nit dra,
Daß i fünf Stund wit z’laufe ha.
Vor Amt goht gwiß e Buur nit gern!
So lang er cha, halt er si fern;
Und ‘s isch Eim scho kurios zu Mueth,
Vor mer e Schritt in’s Amthuus thuet.
Me tritt chum nur in d’Stube ni,
Möcht me scho wieder dusse sy.
Und wird Eim denn no dä Empfang,
Se denkt mer dra si Lebe lang.
Mi Wiib het ghüle wien e Chind,
Wie sie ihr grob bigegnet sind;
[29]
Und i bin mengst der Thüre zue.
Ha denkt: „Vo dir hani denn gnue!
Wart nur! Es fragt di au no Wer:
„He! Wer ist er? Und wie heißt er?“
Doch frogt er nümme: „Was will er?“
Er sait: „Jez, Grobian, chumm her!
Lang gnue hesch andre Lüt kuranzt,
Jez wird emol mit mir eis tanzt!
{|
|[[Datei:Wilhelm Bilharz Der Basler Todtentanz 1872 Abbildung Seite 29.png|thumb]]
|}
[30]
Fort mit dem Buureschinder! Fort!
Der Grobian mueß an si Ort!“
So satt der Tod, und nimmt e mit!
Wenn’s näume no so Kerli git,
I will sie gwarnet ha und sag:
‘S chunnt jedem Grobian si Tag!
Der Hans Jörg sait: „E guetig Wort
Fallt immer an e gueten Ort,
Und stoht dir und stoht Jederma,
E fründligs Wesen artig a.
Und dä do chönnt au fründlig sy,
Er luegt au gar zue trurig dri!
Er het e Goldwoog in der Hand;
Ihr Gwicht isch ihm sust wohl bikannt.
Doch jez verschrickt der arme Tropf:
Denn lueg, es lit e Todtechopf
Dört in der rechte Schaale, siesch?
Und in der linke lit e Wisch
Dublone; sie isch chuftig voll,
Daß sie so abesinke soll!
Doch wiegt der Todtechopf so schwer.
Als wär die andre Schaale leer.
„Chumm, lieber Fründ, es battet nüt!“
So sait der Tod und nimmt e mit.
[31]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 21.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaufmann, lasset euer Werben,
Die Zeit ist hie, ihr müsset sterben!
Der Tod nimmt weder Geld noch Gut;
Nun tanzet her mit freiem Muth.
Kaufmann: Versorgt hatt‘ ich mich gut und wohl,
Mit Kisten und mit Kästen voll;
Der Tod hat meine Gab veracht,
Und mich um Leib und Leben bracht.
Und wie der Chaufherr siesch e do?
Mueß au der Wucherer mit em goh.
Er satt zuem Tod: „Loß mi in Rueh!
Was witt au jez scho mit mer thue?
[32]
Sag was de witt? De siesch so do
Das Meßli voll Dublone stoh.
Se, nimm die Hampfle voll, hesch g’hört?
Und loß mi jez no ungistört;
Und wenn de sie au alle witt,
Se nimm sie, und dann simmer quitt.“
Siesch, wie der Tod ihm schmeichle thuet?
„Was soll i mit dim Geld und Guet?
I bruuch di Gold nit, aber dich
Chumm nur, mer tanze denn jez glich.“
Der Moler sait: „Der merket’s wohl,
Worum i schwarz de Tod hi mol:
Der Teufel holt, das isch bikannt,
Die Wuchrer all’ im ganze Land.
Dä het er scho am Chrage packt.
Und d’Andre stöhn au im Contract."
[33]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 26.png|thumb]]
|}
Tod: Dein Geld und Gold sieh ich nit an,
Du Wucherer, gottloser Mann!
Das hat dich Christus nicht gelehrt:
Ein schwarzer Tod ist dein Gefährt.
Wucherer: Ich fragt‘ nicht viel nach Christi Lehr,
Mein Wucher, der trug mir viel mehr.
Jetzt bleibt der leider all dahinten!
Was hilft mein Schaben und mein Schinden?
Nei, lueg mer au das Gsichtli a,
Das suur-süeße von dem Ma?
Wer isch es denn? I mein emol
Es isch e Vogt. E Vogt, jo wohl!
[34]
Lueg, thuet er nit so zimpferlig,
So schüüch und zart und jümpferlig,
As Wien e Maidli, schaamhaft roth.
Vor sinem erste Liebste stoht?
Jsch nit das Gsicht perfect eso?
Me sieht’s, er möcht und möcht nit goh.
Z’letzt sait er doch: „Nu, wenn de witt,
I weiß, i mueß so doch no mit . "
[35]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 30.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Schultheiß auf! Denn es ist Zeit,
Daß Leib und Seel mitnander streit.
Das thue ich auf der Leyren singen,
Dem Liedlein möget ihr nachspringen.
Schultheiß: Mein Amt hab ich mit Fleiß versehn,
Hoff es sei Niemand Unrecht gschehn,
Am G’richt, dem Reichen wie dem Armen.
O Gott! Du wöllst dich mein erbarmen!
So tanzt der Tod, siesch, überall
Mit Babst, Bischof und Kardinal,
Mit Kaiser, Fürst und Edellüt,
Mit Bürgers- und mit Buurelüt.
36
Mit Jungferen im Unschuldschleid,
Mit Wiib und Jud, mit Christ und Haid.
Er sait: „Sie hen jo viel Plaisir,
Und tanzen Alle gern mit mir.“
Worum der Tod so tanze thuet?
Worum isch ihm so wohl zu Mueth?
Wer sait mer‘s vo der Gsellschaft do?
Wer will si drum vernehme lo?
Gli fangt der Holdermarti a:
„Do find i jez nüt Bsonders dra!
Wenn‘ s Eim wohl isch, und ‘s goht Eim guet,
Se het me frische, frohe Mueth.
Dä het guet tanze, de Herr Tod!
Er lidt kei Mangel und kei Noth;
Het Arbet gnue, so viel er will,
Si Sichle stoht em niemals still.
Doch giengs em mengst wie üsereins,
Me suecht e Brot und findet keins
Und mueß, mit gsundem Liib und Glied,
Veredle, wil‘s kei Arbet git!
Jo, mengist ganze Winter lang!
Do tanzt me nit für Basseltang!
Und giengs em so, i wette drus,
Er hörti mit sim Tanzen uf.
[37]
Jo, wenn e Sach wohl grothen isch:
In Schüür und Cheller, ufem Tisch
Nur Alles volluf stoht und gnue,
Und Chlee und Fuetter no für d’Chue;
Dann chunnt’s us heitrem, frohem Gmüeth,
Dann juchzt me, singt e schönes Lied,
Und an der Chilbi, do goht ‘s her,
As wemme scho im Himmel wär!
Doch wenn e Hagelwetter chunnt,
Und richtet Frucht und Rebe z’Grund;
Es regnet fort de Summer dur,
Und Alles, Wi und Most, wird suur,
Daß me nur Racheputzer macht,
Nur Burligiger, dann guet Nacht!
Dann lauf dur‘s Dörfli her und hi:
Was siesch? E Gsicht, suur wie der Wi.
Die Männer hängen alle d’Chöpf,
De Wiber lampe d’Röck und d’Zöpf,
Kei Burscht luegt meh si Maidli a,
Möcht’s no gern ihn binem ha.
Churzum, es isch e truurige Gschicht,
Wenn s Eim an Frucht und Wi gebricht!
Und dass de Tod so lustig isch.
Heißt halt: Er het e rechte Wisch
[38]
Vermöge, Richthum, Guet und Geld,
Und Alles steht volluf im Feld.
Me lueg nur do si Hüüsli a!
‘Sisch voll, was nur dri schlupfe cha!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 02.png|thumb]]
|}
Siesch Bartli do die Todtechöpf?
Jez sin es weger armi Gschöpf!
Und sin doch au scho Mensche gsi,
Hen denkt und gschwätzt wie du und i“.
[39]
„Loß mi doch mit dem Dings ungheit!
I ha der’s schon e paar Mol gsait.
Sieht au das Beinerhüüsli us!
O großer Gott, es ische Gruus!
Aluege, möchti’s emol nit;
Doch unwillkührlig zieht’s mi mit.“
„Wer wott doch au so furchtsam sy?
Bis nit so närsch, und schick di dri!
I nimm de erst best Chopf in d’Hand:
Lueg do! Der het emol Verstand,
Und Sproch und gsunde Sinne gha,
Wer luegti ihn jez no drum a?
Das isch viellichte Rothsherr gsi,
Und het bim Schöppli guete Wi,
Bi Striibli und bi Brotis glacht,
Und andre gmeine Lüt veracht.
Und das viellicht e Schnidersgsell,
Und das e junge Biermamsell,
Und der e Schmied, und der e Buur,
Und das e Frau, und so derdur.
Und jez was isch? E Schand und Spott,
Wie’s dene stolze Mensche goht!“
„I mueß e frisches Schöppli neh,
Soll i das grusig Zügs aseh.
[40]
Do die zwei Kerli duure mi:
I chönnt emol nit lustig sy!
Sag was de witt, mir redsch nit us:
Was me do sieht, das isch e Gruus!
Und wenn i nur an’s Sterbe denk,
Se wacklen alle Tisch und Bank!“
Truf sait der Hans Jörg: „Hen der scho
Die Aengste wieder d’Bsinnig gno?
Was bisch du für e Wankelmueth!
Erst haltsch di tapfer, brav und guet,
So lang de Find no ruehig stoht.
Wenn er e Schritt nur vorwärts goht,
Se schreisch du gli, und machsch chehrtum.
Zeig, bis mer doch au nit so dumm!
Du nimmsch es immer no verchehrt.
Der Marti het di zwor bilehrt;
Doch nur und meh so obehi;
Gib Acht! Jez siesch’s wohl besser i:
De meiste Lüt, sell isch scho wohr,
Chunnt Tod und Sterbe schudrig vor.
Und ebe wil si’s so verhalt,
Se het der Tod die häßlig Gstalt;
Drum molt mer e, an Chopf und Liib,
So häßlig do as Mann und Wiib.
[41]
Doch luegsch mer’s öbbis gnauer a,
Se sottsch as Christ kei Furcht meh ha:
Denn weisch wie’s in der Bibel stoht?
Es git kei endlos, ewige Tod.
Es chunnt e Zit, es chunnt e Tag,
Daß Alles wieder lebe mag,
Was gstorben isch. Me het is glehrt:
Der todte Liib stoht uf verchlärt.
Und thront in Liecht und Herrlichkeit,
In Freud und Himmelsseligkeit.
Wie heißt es in der Schrift so schön?
Weisch no wo die zwei Versli stöhn?
Vers 30. Und alsdann wird erscheinen das Zeichen des Menschen Sohnes am Himmel; und alsdann werden heulen alle Geschlechter auf Erden, und werden sehen kommen des Menschen Sohn in den Wolken des Himmels, mit großer Kraft und Herrlichkeit.
Vers 31. Und er wird senden seine Engel mit hellen Posaunen ; und sie werden sammeln seine Auserwählten von den vier Winden, von einem Ende des Himmels zu dem andern.
: Matthäus, Capitel 24.
Drum wenn au do der Liib vergoht,
‘S isch gwiß, daß er no uferstoht,
Das heißt mer so das jüngste G’richt,
Der Moler git der au dä B’richt:
[42]
Lueg nur das Beinerhüüsli a,
Siesch? Alles stoht do obedra:
Der Richter ufem Wolkethron,
Der Engel, mit Posauneton,
Der alle Todte us der Gruft,
Zue Licht und Auferstehung ruft.
Drum, sieht’s im Hüüsli grusig dri,
Se sait er: Lueg dört obe hi!
Dört isch di Hoffnig und die Freud,
Di ewig Glück und Seligkeit.
Drum haut au de Engel gmolt,
Wie er us Grab und Tod dich holt.
Und bisch e wahre, rechte Christ,
Se fürchsch de Tod zu keiner Frist;
Im Gegetheil, mit wahrer Freud
Gisch du, zu jeder Stund, ihm’s Gleit;
Denn lueg: der schrecklig, grusig Tod
Befreit von aller Erdenoth,
Von Trübsal, Unglück, Sorg und Plog
Und isch’s eso, se stell i d’Frog:
Chäm gli der Tod und holte di,
Worum sottsch du nit heiter sy?
Denn stirb i au, i weiß es jo,
I werd doch wieder uferstoh.
[43]
Das Erste isch nit d’Todesnacht,
Das Leben isch die erste Macht!
Drum soll i heiter s’Lebe lo!
Trum stoht der Tod so lustig do!
Drum blost er dir au d’Clarinet,
Dem spielt er d’Giig, dem Andre d’Flöt.
Dem drummlet er zum frohe Tag,
Dem spielt er no de Dudelsack.
Er isch uf jedem Instrument
E Meister, in sim Element;
Trum lueg du lustig, fröhlig dri,
Und tanz no siner Melodie.
So sait der Moler. Aber nei!
Was machen Alle für e Gschrei!
Me meint me hört sie überlut.
Am ärgste schreit die junge Brut,
:(Siehe das Bild der Braut auf Seite 51.)
Die will partu nit mitem goh!
Der Jüngling au nit. Siesch e do!
:(Siehe das Bild des Jünglings auf Seite 47 . ,
Usnahme siehni chuum e paar,
In dere große Hülerschaar.
Der Moler het sie g’chennt, die Welt,
Drum het er sie au so higstellt,
Daß Jeder sini Schwachheit chennt;
Es isch e Hieb, der Jede brennt.
[44]
Sie denke nit: „I weiß es jo,
I stirb, doch werd i uferstoh.
Und s‘Erst isch jo nit d’Todesnacht;
Das Leben isch die erste Macht!“
Der Bartli sait: „Scho vorem Tod!
Lueg nur wie‘s in der Welt zuegoht.
Denn het der Tod au Eine gno,
Gli sin derfür zwei Andre do.
Und drei und mengmol vier und meh;
Me dörf nur üser Gmei aseh.
Nimmt Einer von is ‘s Fersegeld,
Gli chömme drei derfür uf d’Welt.
Des Edelmannes Wunsch sin zwei.
Bi üs, in üsre Buuregmei,
Do denkt me: „Wenn i wünsche soll,
So wünsch i gli e Hampfle voll !“
Der Lehrer und der Pfarrer gar,
Die hen allei e ganze Schaar!
Wie Orglepfiife stöhn sie scho,
Eins größer as das Ander, do.
Und wemme‘s Lehrers Lisabeth
Und Katheri und Margareth,
Und ‘s Roseli und ‘s Anneli,
D‘Therese und ‘s Paulineli;
[45]
Und ‘s Pfarrer‘s Wilhelm und Robert,
Der Adolf und der Engelbert,
Der Louis und der Heinerich,
Der Christoph und der Dieterich,
Der Charli und der Hermann nimmt,
Und d’Chleinsti no, so git’s bestimmt
Allei e ganze Stube voll!
Vom Pfarrer fast allei, jo wohl!
Do isch kei Gfohr, daß d’Welt verdirbt,
Und üser Dörfli scho usstirbt,
Wenn d’Welt emol en End soll ha,
Se sin mir gwiß nit schuldig dra!
Wenn sie, wie mir, so sorge wott,
Se chäm de Tod bald überall z’spoth.
Doch mache d’Andre was sie went,
Mir wisse scho was mir z’thue hent!“
Der Hans Jörg sait: „Me sieht der’s a,
Zuem Sterbe bisch du nit der Ma,
Du hesch no gar e füürig Bluet,
Und lebsch no gern und lebsch no guet;
Wie Alli do, lueg wo de witt,
Kein Einzigs will und goht gern mit;
Wie alt, wie jung, wie früeh, wie spoth,
‘S will Kein’s nüt wisse no vom Tod!
</poem>
{|
|[[Datei:|thumb]]
|}
== Quälle ==
* [https://www.e-rara.ch/zut/collections/content/titleinfo/8667860 Wilhelm Bilharz: Der Basler Todtenztanz] uf e-rara.ch
<center>''Zruck zum [[Text:Houptsyte|alemannische Wikisource]]''</center>
[[Kategorie:Text:Wilhelm Bilharz]]
ky67ohstszilhfmgbgutltxj1uuw26a
1018316
1018315
2022-08-27T04:42:12Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Wilhelm Bilharz „Der Basler Todtentanz“}}
'''Der Basler Todtentanz'''
[1]
<div align="center">'''Der Basler Todtentanz'''</div>
<div align="center">Gedicht</div>
<div align="center">in</div>
<div align="center">allemannischer Mundart</div>
<div align="center">von Wilhelm Bilharz</div>
<div align="center">-------</div>
<div align="center">Zürich.</div>
<div align="center">Im Selbstverlage des Verfassers.</div>
<div align="center">1872.</div>
[2]
[3]
'''Vorwort'''
Das vorliegende Gedicht ist, mit mehreren andern Volksschriften des Verfassers, in dem für jeden Süddeutschen und Schweizer sehr leicht verständlichen allemannischen Dialecte geschrieben, wie er am Oberrhein, von Basel abwärts und vorzugsweise in der Umgegend von Freiburg im Breisgau gesprochen wird. Er unterscheidet sich vom Hebel’schen nur in wenigen Wörtern und Wortformen, z. B. ruf statt ufe, ra statt abe, rus statt use, ⁊c.
Hebels Gedichte haben diesen poetischen süddeutschen Dialect so bekannt und beliebt gemacht, daß er selbst den gebildeten Ständen Norddeutschlands schon längst nimmer fremd ist; der Verfasser hat manchen Freund an der Elbe und Spree, der Hebel so gut versteht, als irgend ein Allemanne.
Die Bilder des Basler Todtentanzes sind bekanntlich sehr zahlreich; es mußte eine passende Auswahl getroffen werden, welche die vier Stände — Adel, Geistlichkeit, Bürger- und Bauernstand— am Vollkommensten darzustellen schien.
[4]
Die freundliche Aufnahme dieses Gedichtes von Seite der urtheilsfähigen Leser möge dem Verfasser beweisen, daß er den humoristischen Grundton der geistreichen Bilder getroffen hat, und ihn zugleich aufmuntern zur weiteren Bethätigung seiner Kräfte in der eingeschlagenen volksthümlichen Richtung.
Zürich, den 6. Februar 1872.
Der Verfasser.
<poem>
[5]
‘S git gschiidte Lüt und dumme Lüt,
Wie’s grade und wie’s chumme git;
Doch’s Seppli’s Hans Jörg isch e Ma,
So triffsch mer, traui, kein meh a!
I ha scho mengi Predigt ghört,
Es het mi keine no so blehrt,
Wie ‘s Simme Seppli’s Hanse Wort:
I denk nur dra in Einem fort.
‘S isch doch kurios, wie’s Menge cha,
Und isch doch nur e gringe Ma!
Und Andere sin no so glehrt,
Und schwätzen Alles nur verchehrt!
Drum chunnt ‘s au nit uf d’ Studie a:
Do drin, im Herze, mueß me ‘s ha!
Isch ‘s Muul und ‘s Herz am rechte Fleck,
Se fließt der d’ Red wie Bäredreck
[6]
Und Zuckerkandel, vo der Brust,
Und di az’hören ische Lust;
Und was de saisch, me weiß es no,
Worum? Es isch von Herze cho!
Zwor der Jörg isch au e glehrte Ma:
Er het mit Herren Umgang gha,
Und lang e Herrelebe gfüehrt,
Und us Balbirer hochstudirt.
Doch sait er, no si ‘s Vaters Tod:
„‘S best Brot isch doch no ‘s Buurebrot;
Me het doch au no z’bisse dra!
So Herrebrötli mueß me ha
‘S Tags zwenzig für e Buuresohn;
I bruuch für ‘s Brot allei mi Lohn.
Und das Scharwänzlen und das Gschwätz
Im Gschäft, das macht mi zletzt no letz!
Isch ‘s au emol e schöne Tag,
Daß me si herzlig freue mag,
Und d’ Sunne schint so hell und floh,
Me möcht au gern spaziere goh;
Se het me nie e freii Stund,
Isch bunde, wie ne Chettehund;
Und chunnt me denn emol in d’Welt,
Se het me erst kei Grosche Geld!
[7]
Jowohl, dofür bidank i mi!
Do gang i, woni her cho bi,
Nimm wieder Egg und Pflueg in d’Hand,
Und blib bi minem Buurestand.
Wenn i von Allem nüt soll ha,
Se hani doch mi Sunntig gha,
Und frischi Luft und Sunneschi,
Und bi de Tag im Freie gsi.
Im Ackerfeld, im grüne Wald,
Im heitre Herbst, wo d’Büchse chnallt,
Und rauch mi Pfiifli wohlgemueth,
Und weiß doch au wie d’Freiheit thuet!“
Er sait’s und tritt si Güetli a,
Und sieder isch’s e braver Ma;
E Buursmann isch er oberus,
Und proper stoht’s in Feld und Huus;
Het Schüüren und het Cheller voll!
‘S isch mengem Hofbuur nit so wohl;
Und isch im Dörfli b’liebt und g’ehrt;
Er isch gar sölli gschiidt und glehrt!
Me sait em nur „der Herrli“ hie,
Der Vogt und Pfarrer sait em „Sie“;
Er wird „Herr Hans Jörg“ titulirt
Vo beiden, und spaziere gfüehrt.
[8]
Und chunnt e Briefli us der Fern,
Se stoht es dütlig gschriebe: „Herrn,
Herrn Hans Jörg Güetli“ obedra,
Daß Jedermann es lese cha!
I sag das nebe her nur gschwind:
Me mueß doch wisse, wer mir sind,
Und wisse mueß me, Sappermeni!
Was mir für Lüt im Dörfli hent!
Mer sitze denn, wie alliwil,
Am Sunntig so bim Chartespiel;
Do chunnt der Hans Jörg uf is zue.
Und sait: „Se hent er no nit gnue.
An dem verfluechte Chartespiel?
Git ‘s denn kei änderi Churzwil,
Kei anderi Freud und Basseltang,
As, uf der fuule Wirthshuusbank,
Das Chartemischle, bis in d‘Nacht,
Und mengmol bis der Tag erwacht?
Wär i der Vogt, i sperrt ich gli,
Wien ihr do sin, in ‘s Hüüsli i!
Am Sunntig macht, für Basseltang,
E rechter Buur in ‘s Feld e Gang,
Und luegt und bschaut und sieht si um,
Wie Alles goht ? Ob grad ob chrumm,
[9]
Am alte Fleck der Markstei stoht.
Und nit zum Nochber duregoht?
Und ob nit öbbe ‘s Nochbers Pflueg,
E Streifli Acker nimmt im Flug?
Und denkt: „Der Chlaus, der merkt ‘s jo nit
‘S lit grad am Weg, i nimm ‘s no mit.“
Und het er Rebehüüfli stoh,
Se luegt er jedem Wistock no:
Denn bsunders will der pfleget sy,
Sust treit er weger nit viel i!
So lauft der Buur um, frohes Mueths,
Und freut si fines Werks und Guets,
Wie er ‘s mit Recht und Ehre mag.
Das nenn i denn e Nomittag!
Und isch er no e gweckte Ma,
Der meh as fünfi zähle cha,
Mit offnem Aug und Sinne seh,
Se sieht er, denkt, au no meh,
As Pflueg und Markstei, Wies und Feld,
Und sait: „Wie schön isch doch au d’ Welt!
Lueg, wiene Brut, im Hochzitchleid,
Stoht do der Baum in Herrlichkeit,
Der Chriesebaum! Hörsch, wienes suust?
Und wiene siedig Wasser bruust?
[10]
Es isch e Surres und e Gsumm,
Wie um e Bienechörbli rum;
Und isch e Schaffes und e Freud,
Daß me si unwillkürlig sait:
„Do Mensch, do lueg das Jmmli a!
Und denk mer täglich, stündlig dra!
So muesch es mache, witt emol,
Daß Hof und Acker trüeje soll.
Im Früehlig wenn schön Alles blüejt,
Und Alles tribt und wachst und trüejt,
Du selber au no jung und frisch,
Und wohlgemueth und heiter bisch;
Do mueß me schaffe, Tag und Nacht,
So wie das Immli! Siesch wie’s macht?
Wie’s schnuuft, und schier gar zsemmebricht?
Es treit gar sölli schwer an Gwicht.
Die geele Hösli, siesch die do?
Es cha schier gar nit obsi cho,
Und treit si weger schier gar z’todt,
Bis es an sinem Flugloch stoht.
Wie duftet’s, wie blüejt’s überall,
Uf Baum und Busch, in Berg und Thal!
Und d’Sunnestrahle drüber hi!
Wo wott’s denn au no schöner sy?“
[11]
Isch das nit anderi Churzwil,
As do das simplig Chartespiel?
Was het me denn do profitirt,
As daß me Zit und Geld verliert?
Und chunnt mer usem Wirthshuus hei,
‘S isch mengist Mitternacht vorbei;
Me treit, vom Ruusch, am andre Tag
No schwe r, daß me nit schaffe mag.
Pfui Teufel! Legt mer d’Charte hi!“
„Los, sagt, mer wen ghorsam sy:
Jo, was de saisch isch wahr und recht,
Und meistens goht’s bim Spiele schlecht.
Verzählsch is gli ne schöni Gschicht,
So nehme mer gern Lehr und Bricht,
Vo’s Simme Seppli’s Jörgli a;
Chumm setz di her und fang jeza!“
„I glaub schier gar, ihr meinet nur,
I häb die Gschichtli an der Schnuer?
Dörf nur eis neh, so wieni will,
Wie do ne Chart us eurem Spiel?
I weiß jez nüt im Augeblick.“
„Ah was! Du hesch in Allem Gschick!
Bas Margreth, no e Schöppli her!
Zeig stell di nit so dumm und leer!“
[12]
„Nu, wil ihr’s denn pardu went ha!
I ha’s hüt morge bi mer gha,
Es isch zwar nur e Kleinigkeit,
Doch’s macht mer jez no immer Freud,
Wenn i’s alueg, zu jeder Stund;
Und findi’s, isch’s e guete Fund.
I ha’s do im mim Brustuech glo;
I meini ha’s jez, seht er’s do?“
Er sait’s, und legt es vor is hi:
„Woni Balbirer no bin gsi,
Hani emol, vo Mitleid grüehrt,
E lustige Student balbirt.
Der het mer e schön’s Helgli geh,
I ha’s as Zahlig müesse neh.
Sither hani scho mengmol denkt:
„Hättst du mere Sechsbätzner gschenkt,
I hätt gwiß kei so Gfalle dra,
As i an dinem Bildli ha!“
Druf legt er’s offe voris hi:
Es sin zwei Büebli zeichnet gsi.
Verlumpet; sie hen Holzschueh treit,
Und ’s Jörgli het zum Seppli gsait:
*) Jörgli: Jä, Seppli hesch keine Socken a?
Seppli: Jo frili!
Jörgli: Du strecksch jo hinte d’Fersche rus!
Seppli: He, drum ebe! I streck sie zu de Socke rus.
*) Ein bekannter Studentenwitz.
[13]
Me het sellmols no Holzschueh treit,
In üsre Gegnig, wit und breit,
Und Socken au —gel Maragreth?
Und treit sie no, wemme sie het.
Mer hen das Helgli gnau bitracht,
Und über das jung Bürstli glacht,
Und denkt: „Das isch e Gschiidte gsi!“
Druf langt der Jörg in’s Brusttuech
Und sait—und ziegte Büechli rus:
„Do hani eis, das isch es Gnuß!
Me mueß es numme recht verstoh—
Das isch no schönste— luege do!“
I ha zuem Becke Seppli gsait:
„Macht is dä Jörgli hüt e Freud!
Das isch jez gwiß no was charmants!
Was isch es gsi? Der Todtetanz!!
Der grusig Basler Todtetanz!!!
Bin i verschrocke! Wien e Gans,
Wenn’s haglet, fall i rücklings hi
Uf d’Bank, und bi fast vom mer gsi.
Und wieni wieder zue mer chumm,
Se springi uf und mach rechtsum,
Und will enanderno dervo.
Do het mi Ein am Zipfel gno,
[14]
Der Holdermarti isch es gsi:
„He! Bartli! Sait er, wo wit hi?
Vertlaufsch is jez no denki wohl,
Wo’s heiterst erscht afange soll!
Me meint: grad es hätt di scho
Der böse Find am Chrage gno!“
Drus sagt: „‘S isch mer säst so z’Mueth,
I läugne’s nit. Zeig bis so guet
Und los mi goh, und gang mer weg!
Do mit dem Büechli gang mer weg!
I ha mi Lebtig no nüt gha,
Uf’s Chranksy und uf’s Podagra,
Und uf de Tod no nie nüt geh,
I cha kei todte Mensche seh.
Siehn i e Todtewage cho,
Vo Witem lauf i scho dervo.
Wie’s heißt, do vore Johre drei,
Me legt de Chilchhof jez, de neu,
Uf’s Maiepeter‘s Acker nus,
E Büchseschuß wit vo mim Huus;
So hani’s Huus verchauft, und zieh
An’s ander End vom Dörfli hi.
Der Tod isch weger nit mi Sach!
I denk an dä nur ganz alsgmach.
[15]
I ha’s, wie seller Pfarrer sait,
„Dä wird bis z’letzt uf d’Site gleit.“
Der Hans Jörg sait: „I glaub der’s jo!
Mer mache’s selber au eso;
Zeig aber, bis mer nit so dumm,
Und drej mer jez das Blättli um!
Lueg do de Kaiser, d’Kaiseri,
De König dort und d’Königi,
Sind das nit schöni Bildli, sag?“
„Jo, schöner, as i’s bschaue mag.“
„Was isch denn dra so Grusigs, he?“
„Do channi just nüt Grusigs seh.“
„Nu jä, so schwätz mer nit so dumm!
Und dreij mer jez au das no rum,
Und zeig, und lueg mer dä do a!
Was isch denn an dem Chnochema?“
Er het e vorhi no verdeckt,
Daß es mi nit so arg verschreckt;
Jez deckt er uf! Der Chnochema
Luegt mi mit hohlen Augen a!
As wenn er zue mer sage wott:
„Du förchsch der glaubt vorem Tod?
Pfui Bartli! Was mueß i do seh?
Bisch doch kei Schuelerbüebli meh! "
[16]
„I meins emol, i seig e Ma:
Drum luegi di jez herzhafta.“
Hani so zue mer selber gsait,
Und alle Angst und Furcht abgleit.
Ha eis und ‘s ander Bildli bschaut,
Und z’letzt mer alle z’sehe traut,
Und het’s mer z’erst, am Anfang, gruust,
Jez bschau i’s fast mit Freud und Lust.
Der Hans Jörg sait: „Lueg, siesch der Tod,
Wie zahm de Kaiser mit em goht?
Und wie der Tod e Liedli blost.
Dem, schint’s, de Kaiser nit gern lost?
Lies nur, wie’s Einer gschribe het,
Im Versli stoht’s, gar lieb und nett;
Sie stamme scho von Alters her,
Und gelte no in Wort und Lehr:
[17]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 04.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaiser mit dem grauen Bart,
Habt eure Reu zu lang gespart:
Drum sperrt euch nicht, ihr müßt davon,
Und tanzt nach meiner Pfeife Ton!
Kaiser: Ich kunnt’ das Reich wohl immer mehren,
Mit Streiten, Fechten, Unrecht wehren;
Nun hast du überwunden mich, -
Daß ich bin keinem Kaiser glich.
Er chunnt zur Kaisers als Wiib,
Mit langem Hoor und dürrem Liib.
„Worum witt jez denn du au nit?
So sait er, chumm nur, s’battet nüt“!
18
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 05.png|thumb]]
|}
Tod: Ich tanz euch vor, Frau Kaiserin,
Kommt, springt mir nach, der Tanz ist min!
Eur‘ Hofleut sind von euch gewichen,
Auch euch hat hie der Tod erschlichen.
Kaiserin: Viel Wollust hatt‘ mein stolzer Leib:
Ich lebt’ als eines Kaisers Weib;
Nun muß an diesen Tanz ich kommen!
Mir ist all Muth und Freud genommen!
Wenni de Himmelsschlüssel ha.
So mein i, chunnt’s mer nit druf a.
Daß i soll sterbe; doch, es schint,
Der Babst in Rom isch anders g’sinnt.
[19]
Me sieht’s, es isch em nit gar wohl,
Daß er dä Tanz mitmache soll;
Er dreijt si Chopf uf d’rechte Sit,
Und sait: „Gang nur, i halt nit mit!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 03.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt, heil’ger Vater, werther Mann,
Ein Vortanz müßt ihr mit mir han!
Der Ablaß euch nicht hilft davon,
Das zweifach Kreuz und dreifach Kron.
Pabst: Ich war auf Erden heilig gnannt,
Lebt ohne Gott in meinem Stand;
Der Ablaß that mir gar wohl lohnen,
Nun will der Tod mein nicht verschonen.
[20]
Lueg au die Todesangst und Qual,
Do von dem arme Cardinal!
Er bittet jämmerlig und schreit:
„O lieber Tod, lost mi ungheit !“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 08.png|thumb]]
|}
Tod: Springt auf nun mit dem rothen Hut,
Herr Cardinal ! Der Tanz ist gut;
Gesegnet habt ihr wohl die Laien,
Ihr müßt jezt auch noch an die Reihen.
Cardinal: Ich war, mit meines Pabstes Wahl,
Der Heilgen Kirchen Cardinal.
Die Welt hielt mich in großen Ehren,
Doch mag ich mich des Tod‘s nit wehren.
[21]
„Ob du dich Babst, ob Bischof nennsch,
Bisch halt au nur e schwache Mensch!
Und fürchsch der, wie der Bartli, au,
Das siehn i uf dem Bildli gnau.“
„Siesch wie der Edelmann si stellt?
Er will nit mit um alle Welt.
Si Schwert, lueg, Wien er’s falle lost!
‘S isch sust si einz’ge Freud und Trost.“
Der Tod sait: „Chumm nur, ‘s thuet nit Weh,
I möcht di numme tanze seh.“
Er machte gar zue trurig Gsicht,
Er duuret Ein, der arme Wicht!
[21]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 19.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt nun her, ihr edler Degen,
Ihr müsset hier der Mannheit Pflegen,
Jetzt mit dem Tod, der Niemand schont:
So wird ein tapfrer Muth belohnt.
Edelmann: Ich hab gar manchen Mann erschreckt,
Der mit dem Harnisch war bedeckt;
Nun ficht mit mir der grimme Tod,
Und bringt mich gar in große Noth.
Lueg nur, d’libhaftig Eitelkeit,
Die Edelfrau! Wie die sich freut:
„De bisch so schön und riich und jung,
Und machsch no meng Eroberung.“
[23]
So denkt sie; doch uf eimol stoht,
In Hellem Staat vor ihr der Tod!
Und packt sie frei am linken Arm:
„Di Herz isch no gar sölli warm,
So sait er — bisch no schön und jung,
Drum machsch du au d’Eroberung,
Vom Tod persönlig hesch sie gmacht!“
Sissch wien er sie derzue uslacht?
[24]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 20.png|thumb]]
|}
Tod: Nun Edelfrau, laßt euer Pflanzen
Ihr müßt jez hie mit mir rum tanzen!
Ich schon nicht euer blondes Haar,
Was seht ihr in den Spiegel klar?
Edelfrau: O Angst und Noth! Wie ist mir gscheh’n?
Den Tod hab ich im Spiegel g’seh’n!
O wie erschreckt mich seine Art,
Daß mir das Herz im Leib erstarrt!
Der Bartli sait: „Ei lueg mer au,
Verschreckt nit gar die gnädig Frau!
Wemme’s nit saech, me glaubti’s nit:
Denn wemme sie stolziere sieht,
[25]
Und luegt die vornehm Herrschaft a —
„‘s Paradies mueß die uf Erde ha“ —
So meinti me, wenn sie kutschirt,
Und d‘Herrlichkeit spaziere füehrt,
Vierspännig und sechsspännig gar!
Bi ihr sind d’schöni Roß nit rar:
Und hintedra und vornedra,
Mueß sie Lackey und Jockey ha.
In Schlösser wohnet‘s und Baläst.
Hen‘s ganz Johr nüt, als Bsuech und Gäst,
Und alli Tag im Johr volluf,
Und trinke d’beste Schöppli druf.
So Einer fahrt so stolz derher,
As wenn‘s Gott Vater selber wär;
Und stoßti me si Nasen a,
Meinsch au, er luegti Eim nur a?
Do lerne sie d’ französisch Sprach!
Verachten ihre Muettersproch,
Und d’Buuresproch, die gar no recht!
Die isch doch viel zu grob und schlecht!
Und doch verdient sie au no Ehr.
Wenn‘ s us kei andrer Ursach wär.
As daß sie d‘Sproch isch vo sim Land.
Doch so Ein meint, es sei e Schand.
[26]
Lueg nur au das Französisch a:
„Oui, keskidi und kekseksa?
Madam, Musjö, ke wule wu?
Mosjö, gomma wu borte wu?“
Nüt as wu und wule wu!
Do findi jez nüt Schöns! Findsch du?
Und für die Sprach, die thut’s mer leid,
Wo me dem Pfarrer Labbi sait!
En Erzbischof heißt: Arscheweg!
E Wirth heißt: Oberschischt, churzweg!
Pfui Teufel! Jsch mer das e SprochI!!
Und’s Schlimmste isch, me lehrt sie noch
De chleine Chinder!! Miner Seel!
I mach gwiß no e Weltskrakeel,
Wemme die Sprach, die wüest, verchehrt,
No lang in üserm Dütschland lehrt!
Do wölle die no groß thue mit!
So wüest isch’s Dütsch denn lang no nit!
Schwätz, wie der Schnabel gwachsen isch,
Und furt mit allem Welsche Wisch!
Und wemme’s recht bim Liecht bitracht,
Isch so ne Herr, der uns veracht,
Denn gschiidter, um e Chopf, as mir?
I wenigstens halt’s nit derfür!
[27]
Und isch er braver, as der Buur?
Von dem isch denn au gar kei Spur!
Und isch er stärker, gsünder wohl?
Au das isch’ s Herrli nit emol!
Was blibt denn vo der Herrlichkeit?
E Stückli Erde, vier Fueß breit,
Und öbbe sechs und siebe lang,
Und isch e Fraß, zuem Basseltang,
Für eckelhafte Würmer gnue
Und Schlang und Chrotte no derzue!
Was spreizsch di denn so vornehm stolz?
De bisch doch nit von anderm Holz!
Wie schön wär‘s au, wenn so ne Herr
Mit üsereins vernünftig wär!
Der Hans Jörg sait: „De triffsch au a,
Sie chönne ‘s mitem gmeine Ma;
Mit Jedermann, sei’s wer es sei,
Sind‘s fründlig, höflig, guet und gmei.“
„Sel isch scho wohr! I sag no meh:
I ha‘s in hundert Fälle gseh —
Je höcher Stellig, Amt und Stand,
Je fründliger, das isch bikannt.
Wenn mi die Herrschaft fründlig grüeßt,
Me sieht‘s, daß es de Chnecht verdrießt.
[28]
Dä luegti üsereins nit a;
Denn er isch gar e große Ma!"
Der Marti sait: „Jo, mennigmol,
Wenn i vor Amt zur Lading soll,
Sen isch der Amtmann guet und gmei,
Doch’s elend Schriberli het e Gschrei:
„He! Was will er? Und wie heißt er?
Was thut er da? Wo kommt er her?“
I sag! „I chumm us üsre Gmei
Fünf Stund wit her, und möcht’ bald hei.“
„Ich hab’ jetzt nicht der Zeit, komm er
Denn Morgen um die Stund un’gfähr!“
So mueß i furt! Er denkt nit dra,
Daß i fünf Stund wit z’laufe ha.
Vor Amt goht gwiß e Buur nit gern!
So lang er cha, halt er si fern;
Und ‘s isch Eim scho kurios zu Mueth,
Vor mer e Schritt in’s Amthuus thuet.
Me tritt chum nur in d’Stube ni,
Möcht me scho wieder dusse sy.
Und wird Eim denn no dä Empfang,
Se denkt mer dra si Lebe lang.
Mi Wiib het ghüle wien e Chind,
Wie sie ihr grob bigegnet sind;
[29]
Und i bin mengst der Thüre zue.
Ha denkt: „Vo dir hani denn gnue!
Wart nur! Es fragt di au no Wer:
„He! Wer ist er? Und wie heißt er?“
Doch frogt er nümme: „Was will er?“
Er sait: „Jez, Grobian, chumm her!
Lang gnue hesch andre Lüt kuranzt,
Jez wird emol mit mir eis tanzt!
{|
|[[Datei:Wilhelm Bilharz Der Basler Todtentanz 1872 Abbildung Seite 29.png|thumb]]
|}
[30]
Fort mit dem Buureschinder! Fort!
Der Grobian mueß an si Ort!“
So satt der Tod, und nimmt e mit!
Wenn’s näume no so Kerli git,
I will sie gwarnet ha und sag:
‘S chunnt jedem Grobian si Tag!
Der Hans Jörg sait: „E guetig Wort
Fallt immer an e gueten Ort,
Und stoht dir und stoht Jederma,
E fründligs Wesen artig a.
Und dä do chönnt au fründlig sy,
Er luegt au gar zue trurig dri!
Er het e Goldwoog in der Hand;
Ihr Gwicht isch ihm sust wohl bikannt.
Doch jez verschrickt der arme Tropf:
Denn lueg, es lit e Todtechopf
Dört in der rechte Schaale, siesch?
Und in der linke lit e Wisch
Dublone; sie isch chuftig voll,
Daß sie so abesinke soll!
Doch wiegt der Todtechopf so schwer.
Als wär die andre Schaale leer.
„Chumm, lieber Fründ, es battet nüt!“
So sait der Tod und nimmt e mit.
[31]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 21.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaufmann, lasset euer Werben,
Die Zeit ist hie, ihr müsset sterben!
Der Tod nimmt weder Geld noch Gut;
Nun tanzet her mit freiem Muth.
Kaufmann: Versorgt hatt‘ ich mich gut und wohl,
Mit Kisten und mit Kästen voll;
Der Tod hat meine Gab veracht,
Und mich um Leib und Leben bracht.
Und wie der Chaufherr siesch e do?
Mueß au der Wucherer mit em goh.
Er satt zuem Tod: „Loß mi in Rueh!
Was witt au jez scho mit mer thue?
[32]
Sag was de witt? De siesch so do
Das Meßli voll Dublone stoh.
Se, nimm die Hampfle voll, hesch g’hört?
Und loß mi jez no ungistört;
Und wenn de sie au alle witt,
Se nimm sie, und dann simmer quitt.“
Siesch, wie der Tod ihm schmeichle thuet?
„Was soll i mit dim Geld und Guet?
I bruuch di Gold nit, aber dich
Chumm nur, mer tanze denn jez glich.“
Der Moler sait: „Der merket’s wohl,
Worum i schwarz de Tod hi mol:
Der Teufel holt, das isch bikannt,
Die Wuchrer all’ im ganze Land.
Dä het er scho am Chrage packt.
Und d’Andre stöhn au im Contract."
[33]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 26.png|thumb]]
|}
Tod: Dein Geld und Gold sieh ich nit an,
Du Wucherer, gottloser Mann!
Das hat dich Christus nicht gelehrt:
Ein schwarzer Tod ist dein Gefährt.
Wucherer: Ich fragt‘ nicht viel nach Christi Lehr,
Mein Wucher, der trug mir viel mehr.
Jetzt bleibt der leider all dahinten!
Was hilft mein Schaben und mein Schinden?
Nei, lueg mer au das Gsichtli a,
Das suur-süeße von dem Ma?
Wer isch es denn? I mein emol
Es isch e Vogt. E Vogt, jo wohl!
[34]
Lueg, thuet er nit so zimpferlig,
So schüüch und zart und jümpferlig,
As Wien e Maidli, schaamhaft roth.
Vor sinem erste Liebste stoht?
Jsch nit das Gsicht perfect eso?
Me sieht’s, er möcht und möcht nit goh.
Z’letzt sait er doch: „Nu, wenn de witt,
I weiß, i mueß so doch no mit . "
[35]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 30.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Schultheiß auf! Denn es ist Zeit,
Daß Leib und Seel mitnander streit.
Das thue ich auf der Leyren singen,
Dem Liedlein möget ihr nachspringen.
Schultheiß: Mein Amt hab ich mit Fleiß versehn,
Hoff es sei Niemand Unrecht gschehn,
Am G’richt, dem Reichen wie dem Armen.
O Gott! Du wöllst dich mein erbarmen!
So tanzt der Tod, siesch, überall
Mit Babst, Bischof und Kardinal,
Mit Kaiser, Fürst und Edellüt,
Mit Bürgers- und mit Buurelüt.
36
Mit Jungferen im Unschuldschleid,
Mit Wiib und Jud, mit Christ und Haid.
Er sait: „Sie hen jo viel Plaisir,
Und tanzen Alle gern mit mir.“
Worum der Tod so tanze thuet?
Worum isch ihm so wohl zu Mueth?
Wer sait mer‘s vo der Gsellschaft do?
Wer will si drum vernehme lo?
Gli fangt der Holdermarti a:
„Do find i jez nüt Bsonders dra!
Wenn‘ s Eim wohl isch, und ‘s goht Eim guet,
Se het me frische, frohe Mueth.
Dä het guet tanze, de Herr Tod!
Er lidt kei Mangel und kei Noth;
Het Arbet gnue, so viel er will,
Si Sichle stoht em niemals still.
Doch giengs em mengst wie üsereins,
Me suecht e Brot und findet keins
Und mueß, mit gsundem Liib und Glied,
Veredle, wil‘s kei Arbet git!
Jo, mengist ganze Winter lang!
Do tanzt me nit für Basseltang!
Und giengs em so, i wette drus,
Er hörti mit sim Tanzen uf.
[37]
Jo, wenn e Sach wohl grothen isch:
In Schüür und Cheller, ufem Tisch
Nur Alles volluf stoht und gnue,
Und Chlee und Fuetter no für d’Chue;
Dann chunnt’s us heitrem, frohem Gmüeth,
Dann juchzt me, singt e schönes Lied,
Und an der Chilbi, do goht ‘s her,
As wemme scho im Himmel wär!
Doch wenn e Hagelwetter chunnt,
Und richtet Frucht und Rebe z’Grund;
Es regnet fort de Summer dur,
Und Alles, Wi und Most, wird suur,
Daß me nur Racheputzer macht,
Nur Burligiger, dann guet Nacht!
Dann lauf dur‘s Dörfli her und hi:
Was siesch? E Gsicht, suur wie der Wi.
Die Männer hängen alle d’Chöpf,
De Wiber lampe d’Röck und d’Zöpf,
Kei Burscht luegt meh si Maidli a,
Möcht’s no gern ihn binem ha.
Churzum, es isch e truurige Gschicht,
Wenn s Eim an Frucht und Wi gebricht!
Und dass de Tod so lustig isch.
Heißt halt: Er het e rechte Wisch
[38]
Vermöge, Richthum, Guet und Geld,
Und Alles steht volluf im Feld.
Me lueg nur do si Hüüsli a!
‘Sisch voll, was nur dri schlupfe cha!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 02.png|thumb]]
|}
Siesch Bartli do die Todtechöpf?
Jez sin es weger armi Gschöpf!
Und sin doch au scho Mensche gsi,
Hen denkt und gschwätzt wie du und i“.
[39]
„Loß mi doch mit dem Dings ungheit!
I ha der’s schon e paar Mol gsait.
Sieht au das Beinerhüüsli us!
O großer Gott, es ische Gruus!
Aluege, möchti’s emol nit;
Doch unwillkührlig zieht’s mi mit.“
„Wer wott doch au so furchtsam sy?
Bis nit so närsch, und schick di dri!
I nimm de erst best Chopf in d’Hand:
Lueg do! Der het emol Verstand,
Und Sproch und gsunde Sinne gha,
Wer luegti ihn jez no drum a?
Das isch viellichte Rothsherr gsi,
Und het bim Schöppli guete Wi,
Bi Striibli und bi Brotis glacht,
Und andre gmeine Lüt veracht.
Und das viellicht e Schnidersgsell,
Und das e junge Biermamsell,
Und der e Schmied, und der e Buur,
Und das e Frau, und so derdur.
Und jez was isch? E Schand und Spott,
Wie’s dene stolze Mensche goht!“
„I mueß e frisches Schöppli neh,
Soll i das grusig Zügs aseh.
[40]
Do die zwei Kerli duure mi:
I chönnt emol nit lustig sy!
Sag was de witt, mir redsch nit us:
Was me do sieht, das isch e Gruus!
Und wenn i nur an’s Sterbe denk,
Se wacklen alle Tisch und Bank!“
Truf sait der Hans Jörg: „Hen der scho
Die Aengste wieder d’Bsinnig gno?
Was bisch du für e Wankelmueth!
Erst haltsch di tapfer, brav und guet,
So lang de Find no ruehig stoht.
Wenn er e Schritt nur vorwärts goht,
Se schreisch du gli, und machsch chehrtum.
Zeig, bis mer doch au nit so dumm!
Du nimmsch es immer no verchehrt.
Der Marti het di zwor bilehrt;
Doch nur und meh so obehi;
Gib Acht! Jez siesch’s wohl besser i:
De meiste Lüt, sell isch scho wohr,
Chunnt Tod und Sterbe schudrig vor.
Und ebe wil si’s so verhalt,
Se het der Tod die häßlig Gstalt;
Drum molt mer e, an Chopf und Liib,
So häßlig do as Mann und Wiib.
[41]
Doch luegsch mer’s öbbis gnauer a,
Se sottsch as Christ kei Furcht meh ha:
Denn weisch wie’s in der Bibel stoht?
Es git kei endlos, ewige Tod.
Es chunnt e Zit, es chunnt e Tag,
Daß Alles wieder lebe mag,
Was gstorben isch. Me het is glehrt:
Der todte Liib stoht uf verchlärt.
Und thront in Liecht und Herrlichkeit,
In Freud und Himmelsseligkeit.
Wie heißt es in der Schrift so schön?
Weisch no wo die zwei Versli stöhn?
Vers 30. Und alsdann wird erscheinen das Zeichen des Menschen Sohnes am Himmel; und alsdann werden heulen alle Geschlechter auf Erden, und werden sehen kommen des Menschen Sohn in den Wolken des Himmels, mit großer Kraft und Herrlichkeit.
Vers 31. Und er wird senden seine Engel mit hellen Posaunen ; und sie werden sammeln seine Auserwählten von den vier Winden, von einem Ende des Himmels zu dem andern.
: Matthäus, Capitel 24.
Drum wenn au do der Liib vergoht,
‘S isch gwiß, daß er no uferstoht,
Das heißt mer so das jüngste G’richt,
Der Moler git der au dä B’richt:
[42]
Lueg nur das Beinerhüüsli a,
Siesch? Alles stoht do obedra:
Der Richter ufem Wolkethron,
Der Engel, mit Posauneton,
Der alle Todte us der Gruft,
Zue Licht und Auferstehung ruft.
Drum, sieht’s im Hüüsli grusig dri,
Se sait er: Lueg dört obe hi!
Dört isch di Hoffnig und die Freud,
Di ewig Glück und Seligkeit.
Drum haut au de Engel gmolt,
Wie er us Grab und Tod dich holt.
Und bisch e wahre, rechte Christ,
Se fürchsch de Tod zu keiner Frist;
Im Gegetheil, mit wahrer Freud
Gisch du, zu jeder Stund, ihm’s Gleit;
Denn lueg: der schrecklig, grusig Tod
Befreit von aller Erdenoth,
Von Trübsal, Unglück, Sorg und Plog
Und isch’s eso, se stell i d’Frog:
Chäm gli der Tod und holte di,
Worum sottsch du nit heiter sy?
Denn stirb i au, i weiß es jo,
I werd doch wieder uferstoh.
[43]
Das Erste isch nit d’Todesnacht,
Das Leben isch die erste Macht!
Drum soll i heiter s’Lebe lo!
Trum stoht der Tod so lustig do!
Drum blost er dir au d’Clarinet,
Dem spielt er d’Giig, dem Andre d’Flöt.
Dem drummlet er zum frohe Tag,
Dem spielt er no de Dudelsack.
Er isch uf jedem Instrument
E Meister, in sim Element;
Trum lueg du lustig, fröhlig dri,
Und tanz no siner Melodie.
So sait der Moler. Aber nei!
Was machen Alle für e Gschrei!
Me meint me hört sie überlut.
Am ärgste schreit die junge Brut,
:(Siehe das Bild der Braut auf Seite 51.)
Die will partu nit mitem goh!
Der Jüngling au nit. Siesch e do!
:(Siehe das Bild des Jünglings auf Seite 47 . ,
Usnahme siehni chuum e paar,
In dere große Hülerschaar.
Der Moler het sie g’chennt, die Welt,
Drum het er sie au so higstellt,
Daß Jeder sini Schwachheit chennt;
Es isch e Hieb, der Jede brennt.
[44]
Sie denke nit: „I weiß es jo,
I stirb, doch werd i uferstoh.
Und s‘Erst isch jo nit d’Todesnacht;
Das Leben isch die erste Macht!“
Der Bartli sait: „Scho vorem Tod!
Lueg nur wie‘s in der Welt zuegoht.
Denn het der Tod au Eine gno,
Gli sin derfür zwei Andre do.
Und drei und mengmol vier und meh;
Me dörf nur üser Gmei aseh.
Nimmt Einer von is ‘s Fersegeld,
Gli chömme drei derfür uf d’Welt.
Des Edelmannes Wunsch sin zwei.
Bi üs, in üsre Buuregmei,
Do denkt me: „Wenn i wünsche soll,
So wünsch i gli e Hampfle voll !“
Der Lehrer und der Pfarrer gar,
Die hen allei e ganze Schaar!
Wie Orglepfiife stöhn sie scho,
Eins größer as das Ander, do.
Und wemme‘s Lehrers Lisabeth
Und Katheri und Margareth,
Und ‘s Roseli und ‘s Anneli,
D‘Therese und ‘s Paulineli;
[45]
Und ‘s Pfarrer‘s Wilhelm und Robert,
Der Adolf und der Engelbert,
Der Louis und der Heinerich,
Der Christoph und der Dieterich,
Der Charli und der Hermann nimmt,
Und d’Chleinsti no, so git’s bestimmt
Allei e ganze Stube voll!
Vom Pfarrer fast allei, jo wohl!
Do isch kei Gfohr, daß d’Welt verdirbt,
Und üser Dörfli scho usstirbt,
Wenn d’Welt emol en End soll ha,
Se sin mir gwiß nit schuldig dra!
Wenn sie, wie mir, so sorge wott,
Se chäm de Tod bald überall z’spoth.
Doch mache d’Andre was sie went,
Mir wisse scho was mir z’thue hent!“
Der Hans Jörg sait: „Me sieht der’s a,
Zuem Sterbe bisch du nit der Ma,
Du hesch no gar e füürig Bluet,
Und lebsch no gern und lebsch no guet;
Wie Alli do, lueg wo de witt,
Kein Einzigs will und goht gern mit;
Wie alt, wie jung, wie früeh, wie spoth,
‘S will Kein’s nüt wisse no vom Tod!
[46]
Siesch wien er do dä Jüngling hebt?
Und wien er e mit Gwalt mitschleppt?
Worum ziehsch denn di Säbel nit?
De bisch doch sust so tapfer mit!
Und luegt di Einer nur schief a,
Se mueß er gli e Schmarre ha.
Jo, gell ‘s isch nit guet Händel ha
Mit Eim, der besser baschge cha?
[47]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 25.png|thumb]]
|}
Tod: Jüngling, wo willst du hin spaziren?
Ein andern Weg will ich dich führen:
Allda wirst du dein Buhlschaft finden,
Das thu ich dir jetzund verkünden.
Jüngling: Mit Schlemmen, Demmen und mit Prassen,
Des Nachts hofiren auf der Gassen;
Darin hatt’ ich mein Muth und Freud,
Dacht wenig nur an den Abscheid.
[48]
Und das chlei Chindli, Jesis Gott!
Hörsch, wien es schreit in siner Noth?
Und lueg, der Muetter bricht der Schmerz
Ihr liebes, treues Mueterherz.
Sie riißt si selber d’Hoor vom Chopf
Und rueft: „Mi Chindli, armer Tropf!
Chuum chunnsch uf d’Welt, mit Schmerz und Noth,
Se holt die scho der grausam Tod !"
[49]
{|
|[[Datei:Wilhelm Bilharz Der Basler Todtentanz 1872 Abbildung Seite 49.png|thumb]]
|}
Tod: Kreuch her, Kind, du mußt tanzen lehren!
Schrei noch so laut, magst dich nit wehren;
Und hattest schon die Brust am Mund,
So hülf‘ dir’s nit zu dieser Stund!
Kind: O sieh, mein liebes Mutterlin,
Ein dürrer Mann zeucht mich dahin!
S Mutterlin, willt du mich Ion?
Muß tanzen und kann no nit stöhn!
</poem>
{|
|[[Datei:|thumb]]
|}
== Quälle ==
* [https://www.e-rara.ch/zut/collections/content/titleinfo/8667860 Wilhelm Bilharz: Der Basler Todtenztanz] uf e-rara.ch
<center>''Zruck zum [[Text:Houptsyte|alemannische Wikisource]]''</center>
[[Kategorie:Text:Wilhelm Bilharz]]
nu6q20ya1ouiz5xezixvxe2zta24lrh
1018317
1018316
2022-08-27T04:52:53Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Wilhelm Bilharz „Der Basler Todtentanz“}}
'''Der Basler Todtentanz'''
[1]
<div align="center">'''Der Basler Todtentanz'''</div>
<div align="center">Gedicht</div>
<div align="center">in</div>
<div align="center">allemannischer Mundart</div>
<div align="center">von Wilhelm Bilharz</div>
<div align="center">-------</div>
<div align="center">Zürich.</div>
<div align="center">Im Selbstverlage des Verfassers.</div>
<div align="center">1872.</div>
[2]
[3]
'''Vorwort'''
Das vorliegende Gedicht ist, mit mehreren andern Volksschriften des Verfassers, in dem für jeden Süddeutschen und Schweizer sehr leicht verständlichen allemannischen Dialecte geschrieben, wie er am Oberrhein, von Basel abwärts und vorzugsweise in der Umgegend von Freiburg im Breisgau gesprochen wird. Er unterscheidet sich vom Hebel’schen nur in wenigen Wörtern und Wortformen, z. B. ruf statt ufe, ra statt abe, rus statt use, ⁊c.
Hebels Gedichte haben diesen poetischen süddeutschen Dialect so bekannt und beliebt gemacht, daß er selbst den gebildeten Ständen Norddeutschlands schon längst nimmer fremd ist; der Verfasser hat manchen Freund an der Elbe und Spree, der Hebel so gut versteht, als irgend ein Allemanne.
Die Bilder des Basler Todtentanzes sind bekanntlich sehr zahlreich; es mußte eine passende Auswahl getroffen werden, welche die vier Stände — Adel, Geistlichkeit, Bürger- und Bauernstand— am Vollkommensten darzustellen schien.
[4]
Die freundliche Aufnahme dieses Gedichtes von Seite der urtheilsfähigen Leser möge dem Verfasser beweisen, daß er den humoristischen Grundton der geistreichen Bilder getroffen hat, und ihn zugleich aufmuntern zur weiteren Bethätigung seiner Kräfte in der eingeschlagenen volksthümlichen Richtung.
Zürich, den 6. Februar 1872.
Der Verfasser.
<poem>
[5]
‘S git gschiidte Lüt und dumme Lüt,
Wie’s grade und wie’s chumme git;
Doch’s Seppli’s Hans Jörg isch e Ma,
So triffsch mer, traui, kein meh a!
I ha scho mengi Predigt ghört,
Es het mi keine no so blehrt,
Wie ‘s Simme Seppli’s Hanse Wort:
I denk nur dra in Einem fort.
‘S isch doch kurios, wie’s Menge cha,
Und isch doch nur e gringe Ma!
Und Andere sin no so glehrt,
Und schwätzen Alles nur verchehrt!
Drum chunnt ‘s au nit uf d’ Studie a:
Do drin, im Herze, mueß me ‘s ha!
Isch ‘s Muul und ‘s Herz am rechte Fleck,
Se fließt der d’ Red wie Bäredreck
[6]
Und Zuckerkandel, vo der Brust,
Und di az’hören ische Lust;
Und was de saisch, me weiß es no,
Worum? Es isch von Herze cho!
Zwor der Jörg isch au e glehrte Ma:
Er het mit Herren Umgang gha,
Und lang e Herrelebe gfüehrt,
Und us Balbirer hochstudirt.
Doch sait er, no si ‘s Vaters Tod:
„‘S best Brot isch doch no ‘s Buurebrot;
Me het doch au no z’bisse dra!
So Herrebrötli mueß me ha
‘S Tags zwenzig für e Buuresohn;
I bruuch für ‘s Brot allei mi Lohn.
Und das Scharwänzlen und das Gschwätz
Im Gschäft, das macht mi zletzt no letz!
Isch ‘s au emol e schöne Tag,
Daß me si herzlig freue mag,
Und d’ Sunne schint so hell und floh,
Me möcht au gern spaziere goh;
Se het me nie e freii Stund,
Isch bunde, wie ne Chettehund;
Und chunnt me denn emol in d’Welt,
Se het me erst kei Grosche Geld!
[7]
Jowohl, dofür bidank i mi!
Do gang i, woni her cho bi,
Nimm wieder Egg und Pflueg in d’Hand,
Und blib bi minem Buurestand.
Wenn i von Allem nüt soll ha,
Se hani doch mi Sunntig gha,
Und frischi Luft und Sunneschi,
Und bi de Tag im Freie gsi.
Im Ackerfeld, im grüne Wald,
Im heitre Herbst, wo d’Büchse chnallt,
Und rauch mi Pfiifli wohlgemueth,
Und weiß doch au wie d’Freiheit thuet!“
Er sait’s und tritt si Güetli a,
Und sieder isch’s e braver Ma;
E Buursmann isch er oberus,
Und proper stoht’s in Feld und Huus;
Het Schüüren und het Cheller voll!
‘S isch mengem Hofbuur nit so wohl;
Und isch im Dörfli b’liebt und g’ehrt;
Er isch gar sölli gschiidt und glehrt!
Me sait em nur „der Herrli“ hie,
Der Vogt und Pfarrer sait em „Sie“;
Er wird „Herr Hans Jörg“ titulirt
Vo beiden, und spaziere gfüehrt.
[8]
Und chunnt e Briefli us der Fern,
Se stoht es dütlig gschriebe: „Herrn,
Herrn Hans Jörg Güetli“ obedra,
Daß Jedermann es lese cha!
I sag das nebe her nur gschwind:
Me mueß doch wisse, wer mir sind,
Und wisse mueß me, Sappermeni!
Was mir für Lüt im Dörfli hent!
Mer sitze denn, wie alliwil,
Am Sunntig so bim Chartespiel;
Do chunnt der Hans Jörg uf is zue.
Und sait: „Se hent er no nit gnue.
An dem verfluechte Chartespiel?
Git ‘s denn kei änderi Churzwil,
Kei anderi Freud und Basseltang,
As, uf der fuule Wirthshuusbank,
Das Chartemischle, bis in d‘Nacht,
Und mengmol bis der Tag erwacht?
Wär i der Vogt, i sperrt ich gli,
Wien ihr do sin, in ‘s Hüüsli i!
Am Sunntig macht, für Basseltang,
E rechter Buur in ‘s Feld e Gang,
Und luegt und bschaut und sieht si um,
Wie Alles goht ? Ob grad ob chrumm,
[9]
Am alte Fleck der Markstei stoht.
Und nit zum Nochber duregoht?
Und ob nit öbbe ‘s Nochbers Pflueg,
E Streifli Acker nimmt im Flug?
Und denkt: „Der Chlaus, der merkt ‘s jo nit
‘S lit grad am Weg, i nimm ‘s no mit.“
Und het er Rebehüüfli stoh,
Se luegt er jedem Wistock no:
Denn bsunders will der pfleget sy,
Sust treit er weger nit viel i!
So lauft der Buur um, frohes Mueths,
Und freut si fines Werks und Guets,
Wie er ‘s mit Recht und Ehre mag.
Das nenn i denn e Nomittag!
Und isch er no e gweckte Ma,
Der meh as fünfi zähle cha,
Mit offnem Aug und Sinne seh,
Se sieht er, denkt, au no meh,
As Pflueg und Markstei, Wies und Feld,
Und sait: „Wie schön isch doch au d’ Welt!
Lueg, wiene Brut, im Hochzitchleid,
Stoht do der Baum in Herrlichkeit,
Der Chriesebaum! Hörsch, wienes suust?
Und wiene siedig Wasser bruust?
[10]
Es isch e Surres und e Gsumm,
Wie um e Bienechörbli rum;
Und isch e Schaffes und e Freud,
Daß me si unwillkürlig sait:
„Do Mensch, do lueg das Jmmli a!
Und denk mer täglich, stündlig dra!
So muesch es mache, witt emol,
Daß Hof und Acker trüeje soll.
Im Früehlig wenn schön Alles blüejt,
Und Alles tribt und wachst und trüejt,
Du selber au no jung und frisch,
Und wohlgemueth und heiter bisch;
Do mueß me schaffe, Tag und Nacht,
So wie das Immli! Siesch wie’s macht?
Wie’s schnuuft, und schier gar zsemmebricht?
Es treit gar sölli schwer an Gwicht.
Die geele Hösli, siesch die do?
Es cha schier gar nit obsi cho,
Und treit si weger schier gar z’todt,
Bis es an sinem Flugloch stoht.
Wie duftet’s, wie blüejt’s überall,
Uf Baum und Busch, in Berg und Thal!
Und d’Sunnestrahle drüber hi!
Wo wott’s denn au no schöner sy?“
[11]
Isch das nit anderi Churzwil,
As do das simplig Chartespiel?
Was het me denn do profitirt,
As daß me Zit und Geld verliert?
Und chunnt mer usem Wirthshuus hei,
‘S isch mengist Mitternacht vorbei;
Me treit, vom Ruusch, am andre Tag
No schwe r, daß me nit schaffe mag.
Pfui Teufel! Legt mer d’Charte hi!“
„Los, sagt, mer wen ghorsam sy:
Jo, was de saisch isch wahr und recht,
Und meistens goht’s bim Spiele schlecht.
Verzählsch is gli ne schöni Gschicht,
So nehme mer gern Lehr und Bricht,
Vo’s Simme Seppli’s Jörgli a;
Chumm setz di her und fang jeza!“
„I glaub schier gar, ihr meinet nur,
I häb die Gschichtli an der Schnuer?
Dörf nur eis neh, so wieni will,
Wie do ne Chart us eurem Spiel?
I weiß jez nüt im Augeblick.“
„Ah was! Du hesch in Allem Gschick!
Bas Margreth, no e Schöppli her!
Zeig stell di nit so dumm und leer!“
[12]
„Nu, wil ihr’s denn pardu went ha!
I ha’s hüt morge bi mer gha,
Es isch zwar nur e Kleinigkeit,
Doch’s macht mer jez no immer Freud,
Wenn i’s alueg, zu jeder Stund;
Und findi’s, isch’s e guete Fund.
I ha’s do im mim Brustuech glo;
I meini ha’s jez, seht er’s do?“
Er sait’s, und legt es vor is hi:
„Woni Balbirer no bin gsi,
Hani emol, vo Mitleid grüehrt,
E lustige Student balbirt.
Der het mer e schön’s Helgli geh,
I ha’s as Zahlig müesse neh.
Sither hani scho mengmol denkt:
„Hättst du mere Sechsbätzner gschenkt,
I hätt gwiß kei so Gfalle dra,
As i an dinem Bildli ha!“
Druf legt er’s offe voris hi:
Es sin zwei Büebli zeichnet gsi.
Verlumpet; sie hen Holzschueh treit,
Und ’s Jörgli het zum Seppli gsait:
*) Jörgli: Jä, Seppli hesch keine Socken a?
Seppli: Jo frili!
Jörgli: Du strecksch jo hinte d’Fersche rus!
Seppli: He, drum ebe! I streck sie zu de Socke rus.
*) Ein bekannter Studentenwitz.
[13]
Me het sellmols no Holzschueh treit,
In üsre Gegnig, wit und breit,
Und Socken au —gel Maragreth?
Und treit sie no, wemme sie het.
Mer hen das Helgli gnau bitracht,
Und über das jung Bürstli glacht,
Und denkt: „Das isch e Gschiidte gsi!“
Druf langt der Jörg in’s Brusttuech
Und sait—und ziegte Büechli rus:
„Do hani eis, das isch es Gnuß!
Me mueß es numme recht verstoh—
Das isch no schönste— luege do!“
I ha zuem Becke Seppli gsait:
„Macht is dä Jörgli hüt e Freud!
Das isch jez gwiß no was charmants!
Was isch es gsi? Der Todtetanz!!
Der grusig Basler Todtetanz!!!
Bin i verschrocke! Wien e Gans,
Wenn’s haglet, fall i rücklings hi
Uf d’Bank, und bi fast vom mer gsi.
Und wieni wieder zue mer chumm,
Se springi uf und mach rechtsum,
Und will enanderno dervo.
Do het mi Ein am Zipfel gno,
[14]
Der Holdermarti isch es gsi:
„He! Bartli! Sait er, wo wit hi?
Vertlaufsch is jez no denki wohl,
Wo’s heiterst erscht afange soll!
Me meint: grad es hätt di scho
Der böse Find am Chrage gno!“
Drus sagt: „‘S isch mer säst so z’Mueth,
I läugne’s nit. Zeig bis so guet
Und los mi goh, und gang mer weg!
Do mit dem Büechli gang mer weg!
I ha mi Lebtig no nüt gha,
Uf’s Chranksy und uf’s Podagra,
Und uf de Tod no nie nüt geh,
I cha kei todte Mensche seh.
Siehn i e Todtewage cho,
Vo Witem lauf i scho dervo.
Wie’s heißt, do vore Johre drei,
Me legt de Chilchhof jez, de neu,
Uf’s Maiepeter‘s Acker nus,
E Büchseschuß wit vo mim Huus;
So hani’s Huus verchauft, und zieh
An’s ander End vom Dörfli hi.
Der Tod isch weger nit mi Sach!
I denk an dä nur ganz alsgmach.
[15]
I ha’s, wie seller Pfarrer sait,
„Dä wird bis z’letzt uf d’Site gleit.“
Der Hans Jörg sait: „I glaub der’s jo!
Mer mache’s selber au eso;
Zeig aber, bis mer nit so dumm,
Und drej mer jez das Blättli um!
Lueg do de Kaiser, d’Kaiseri,
De König dort und d’Königi,
Sind das nit schöni Bildli, sag?“
„Jo, schöner, as i’s bschaue mag.“
„Was isch denn dra so Grusigs, he?“
„Do channi just nüt Grusigs seh.“
„Nu jä, so schwätz mer nit so dumm!
Und dreij mer jez au das no rum,
Und zeig, und lueg mer dä do a!
Was isch denn an dem Chnochema?“
Er het e vorhi no verdeckt,
Daß es mi nit so arg verschreckt;
Jez deckt er uf! Der Chnochema
Luegt mi mit hohlen Augen a!
As wenn er zue mer sage wott:
„Du förchsch der glaubt vorem Tod?
Pfui Bartli! Was mueß i do seh?
Bisch doch kei Schuelerbüebli meh! "
[16]
„I meins emol, i seig e Ma:
Drum luegi di jez herzhafta.“
Hani so zue mer selber gsait,
Und alle Angst und Furcht abgleit.
Ha eis und ‘s ander Bildli bschaut,
Und z’letzt mer alle z’sehe traut,
Und het’s mer z’erst, am Anfang, gruust,
Jez bschau i’s fast mit Freud und Lust.
Der Hans Jörg sait: „Lueg, siesch der Tod,
Wie zahm de Kaiser mit em goht?
Und wie der Tod e Liedli blost.
Dem, schint’s, de Kaiser nit gern lost?
Lies nur, wie’s Einer gschribe het,
Im Versli stoht’s, gar lieb und nett;
Sie stamme scho von Alters her,
Und gelte no in Wort und Lehr:
[17]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 04.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaiser mit dem grauen Bart,
Habt eure Reu zu lang gespart:
Drum sperrt euch nicht, ihr müßt davon,
Und tanzt nach meiner Pfeife Ton!
Kaiser: Ich kunnt’ das Reich wohl immer mehren,
Mit Streiten, Fechten, Unrecht wehren;
Nun hast du überwunden mich, -
Daß ich bin keinem Kaiser glich.
Er chunnt zur Kaisers als Wiib,
Mit langem Hoor und dürrem Liib.
„Worum witt jez denn du au nit?
So sait er, chumm nur, s’battet nüt“!
18
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 05.png|thumb]]
|}
Tod: Ich tanz euch vor, Frau Kaiserin,
Kommt, springt mir nach, der Tanz ist min!
Eur‘ Hofleut sind von euch gewichen,
Auch euch hat hie der Tod erschlichen.
Kaiserin: Viel Wollust hatt‘ mein stolzer Leib:
Ich lebt’ als eines Kaisers Weib;
Nun muß an diesen Tanz ich kommen!
Mir ist all Muth und Freud genommen!
Wenni de Himmelsschlüssel ha.
So mein i, chunnt’s mer nit druf a.
Daß i soll sterbe; doch, es schint,
Der Babst in Rom isch anders g’sinnt.
[19]
Me sieht’s, es isch em nit gar wohl,
Daß er dä Tanz mitmache soll;
Er dreijt si Chopf uf d’rechte Sit,
Und sait: „Gang nur, i halt nit mit!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 03.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt, heil’ger Vater, werther Mann,
Ein Vortanz müßt ihr mit mir han!
Der Ablaß euch nicht hilft davon,
Das zweifach Kreuz und dreifach Kron.
Pabst: Ich war auf Erden heilig gnannt,
Lebt ohne Gott in meinem Stand;
Der Ablaß that mir gar wohl lohnen,
Nun will der Tod mein nicht verschonen.
[20]
Lueg au die Todesangst und Qual,
Do von dem arme Cardinal!
Er bittet jämmerlig und schreit:
„O lieber Tod, lost mi ungheit !“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 08.png|thumb]]
|}
Tod: Springt auf nun mit dem rothen Hut,
Herr Cardinal ! Der Tanz ist gut;
Gesegnet habt ihr wohl die Laien,
Ihr müßt jezt auch noch an die Reihen.
Cardinal: Ich war, mit meines Pabstes Wahl,
Der Heilgen Kirchen Cardinal.
Die Welt hielt mich in großen Ehren,
Doch mag ich mich des Tod‘s nit wehren.
[21]
„Ob du dich Babst, ob Bischof nennsch,
Bisch halt au nur e schwache Mensch!
Und fürchsch der, wie der Bartli, au,
Das siehn i uf dem Bildli gnau.“
„Siesch wie der Edelmann si stellt?
Er will nit mit um alle Welt.
Si Schwert, lueg, Wien er’s falle lost!
‘S isch sust si einz’ge Freud und Trost.“
Der Tod sait: „Chumm nur, ‘s thuet nit Weh,
I möcht di numme tanze seh.“
Er machte gar zue trurig Gsicht,
Er duuret Ein, der arme Wicht!
[21]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 19.png|thumb]]
|}
Tod: Kommt nun her, ihr edler Degen,
Ihr müsset hier der Mannheit Pflegen,
Jetzt mit dem Tod, der Niemand schont:
So wird ein tapfrer Muth belohnt.
Edelmann: Ich hab gar manchen Mann erschreckt,
Der mit dem Harnisch war bedeckt;
Nun ficht mit mir der grimme Tod,
Und bringt mich gar in große Noth.
Lueg nur, d’libhaftig Eitelkeit,
Die Edelfrau! Wie die sich freut:
„De bisch so schön und riich und jung,
Und machsch no meng Eroberung.“
[23]
So denkt sie; doch uf eimol stoht,
In Hellem Staat vor ihr der Tod!
Und packt sie frei am linken Arm:
„Di Herz isch no gar sölli warm,
So sait er — bisch no schön und jung,
Drum machsch du au d’Eroberung,
Vom Tod persönlig hesch sie gmacht!“
Sissch wien er sie derzue uslacht?
[24]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 20.png|thumb]]
|}
Tod: Nun Edelfrau, laßt euer Pflanzen
Ihr müßt jez hie mit mir rum tanzen!
Ich schon nicht euer blondes Haar,
Was seht ihr in den Spiegel klar?
Edelfrau: O Angst und Noth! Wie ist mir gscheh’n?
Den Tod hab ich im Spiegel g’seh’n!
O wie erschreckt mich seine Art,
Daß mir das Herz im Leib erstarrt!
Der Bartli sait: „Ei lueg mer au,
Verschreckt nit gar die gnädig Frau!
Wemme’s nit saech, me glaubti’s nit:
Denn wemme sie stolziere sieht,
[25]
Und luegt die vornehm Herrschaft a —
„‘s Paradies mueß die uf Erde ha“ —
So meinti me, wenn sie kutschirt,
Und d‘Herrlichkeit spaziere füehrt,
Vierspännig und sechsspännig gar!
Bi ihr sind d’schöni Roß nit rar:
Und hintedra und vornedra,
Mueß sie Lackey und Jockey ha.
In Schlösser wohnet‘s und Baläst.
Hen‘s ganz Johr nüt, als Bsuech und Gäst,
Und alli Tag im Johr volluf,
Und trinke d’beste Schöppli druf.
So Einer fahrt so stolz derher,
As wenn‘s Gott Vater selber wär;
Und stoßti me si Nasen a,
Meinsch au, er luegti Eim nur a?
Do lerne sie d’ französisch Sprach!
Verachten ihre Muettersproch,
Und d’Buuresproch, die gar no recht!
Die isch doch viel zu grob und schlecht!
Und doch verdient sie au no Ehr.
Wenn‘ s us kei andrer Ursach wär.
As daß sie d‘Sproch isch vo sim Land.
Doch so Ein meint, es sei e Schand.
[26]
Lueg nur au das Französisch a:
„Oui, keskidi und kekseksa?
Madam, Musjö, ke wule wu?
Mosjö, gomma wu borte wu?“
Nüt as wu und wule wu!
Do findi jez nüt Schöns! Findsch du?
Und für die Sprach, die thut’s mer leid,
Wo me dem Pfarrer Labbi sait!
En Erzbischof heißt: Arscheweg!
E Wirth heißt: Oberschischt, churzweg!
Pfui Teufel! Jsch mer das e SprochI!!
Und’s Schlimmste isch, me lehrt sie noch
De chleine Chinder!! Miner Seel!
I mach gwiß no e Weltskrakeel,
Wemme die Sprach, die wüest, verchehrt,
No lang in üserm Dütschland lehrt!
Do wölle die no groß thue mit!
So wüest isch’s Dütsch denn lang no nit!
Schwätz, wie der Schnabel gwachsen isch,
Und furt mit allem Welsche Wisch!
Und wemme’s recht bim Liecht bitracht,
Isch so ne Herr, der uns veracht,
Denn gschiidter, um e Chopf, as mir?
I wenigstens halt’s nit derfür!
[27]
Und isch er braver, as der Buur?
Von dem isch denn au gar kei Spur!
Und isch er stärker, gsünder wohl?
Au das isch’ s Herrli nit emol!
Was blibt denn vo der Herrlichkeit?
E Stückli Erde, vier Fueß breit,
Und öbbe sechs und siebe lang,
Und isch e Fraß, zuem Basseltang,
Für eckelhafte Würmer gnue
Und Schlang und Chrotte no derzue!
Was spreizsch di denn so vornehm stolz?
De bisch doch nit von anderm Holz!
Wie schön wär‘s au, wenn so ne Herr
Mit üsereins vernünftig wär!
Der Hans Jörg sait: „De triffsch au a,
Sie chönne ‘s mitem gmeine Ma;
Mit Jedermann, sei’s wer es sei,
Sind‘s fründlig, höflig, guet und gmei.“
„Sel isch scho wohr! I sag no meh:
I ha‘s in hundert Fälle gseh —
Je höcher Stellig, Amt und Stand,
Je fründliger, das isch bikannt.
Wenn mi die Herrschaft fründlig grüeßt,
Me sieht‘s, daß es de Chnecht verdrießt.
[28]
Dä luegti üsereins nit a;
Denn er isch gar e große Ma!"
Der Marti sait: „Jo, mennigmol,
Wenn i vor Amt zur Lading soll,
Sen isch der Amtmann guet und gmei,
Doch’s elend Schriberli het e Gschrei:
„He! Was will er? Und wie heißt er?
Was thut er da? Wo kommt er her?“
I sag! „I chumm us üsre Gmei
Fünf Stund wit her, und möcht’ bald hei.“
„Ich hab’ jetzt nicht der Zeit, komm er
Denn Morgen um die Stund un’gfähr!“
So mueß i furt! Er denkt nit dra,
Daß i fünf Stund wit z’laufe ha.
Vor Amt goht gwiß e Buur nit gern!
So lang er cha, halt er si fern;
Und ‘s isch Eim scho kurios zu Mueth,
Vor mer e Schritt in’s Amthuus thuet.
Me tritt chum nur in d’Stube ni,
Möcht me scho wieder dusse sy.
Und wird Eim denn no dä Empfang,
Se denkt mer dra si Lebe lang.
Mi Wiib het ghüle wien e Chind,
Wie sie ihr grob bigegnet sind;
[29]
Und i bin mengst der Thüre zue.
Ha denkt: „Vo dir hani denn gnue!
Wart nur! Es fragt di au no Wer:
„He! Wer ist er? Und wie heißt er?“
Doch frogt er nümme: „Was will er?“
Er sait: „Jez, Grobian, chumm her!
Lang gnue hesch andre Lüt kuranzt,
Jez wird emol mit mir eis tanzt!
{|
|[[Datei:Wilhelm Bilharz Der Basler Todtentanz 1872 Abbildung Seite 29.png|thumb]]
|}
[30]
Fort mit dem Buureschinder! Fort!
Der Grobian mueß an si Ort!“
So satt der Tod, und nimmt e mit!
Wenn’s näume no so Kerli git,
I will sie gwarnet ha und sag:
‘S chunnt jedem Grobian si Tag!
Der Hans Jörg sait: „E guetig Wort
Fallt immer an e gueten Ort,
Und stoht dir und stoht Jederma,
E fründligs Wesen artig a.
Und dä do chönnt au fründlig sy,
Er luegt au gar zue trurig dri!
Er het e Goldwoog in der Hand;
Ihr Gwicht isch ihm sust wohl bikannt.
Doch jez verschrickt der arme Tropf:
Denn lueg, es lit e Todtechopf
Dört in der rechte Schaale, siesch?
Und in der linke lit e Wisch
Dublone; sie isch chuftig voll,
Daß sie so abesinke soll!
Doch wiegt der Todtechopf so schwer.
Als wär die andre Schaale leer.
„Chumm, lieber Fründ, es battet nüt!“
So sait der Tod und nimmt e mit.
[31]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 21.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Kaufmann, lasset euer Werben,
Die Zeit ist hie, ihr müsset sterben!
Der Tod nimmt weder Geld noch Gut;
Nun tanzet her mit freiem Muth.
Kaufmann: Versorgt hatt‘ ich mich gut und wohl,
Mit Kisten und mit Kästen voll;
Der Tod hat meine Gab veracht,
Und mich um Leib und Leben bracht.
Und wie der Chaufherr siesch e do?
Mueß au der Wucherer mit em goh.
Er satt zuem Tod: „Loß mi in Rueh!
Was witt au jez scho mit mer thue?
[32]
Sag was de witt? De siesch so do
Das Meßli voll Dublone stoh.
Se, nimm die Hampfle voll, hesch g’hört?
Und loß mi jez no ungistört;
Und wenn de sie au alle witt,
Se nimm sie, und dann simmer quitt.“
Siesch, wie der Tod ihm schmeichle thuet?
„Was soll i mit dim Geld und Guet?
I bruuch di Gold nit, aber dich
Chumm nur, mer tanze denn jez glich.“
Der Moler sait: „Der merket’s wohl,
Worum i schwarz de Tod hi mol:
Der Teufel holt, das isch bikannt,
Die Wuchrer all’ im ganze Land.
Dä het er scho am Chrage packt.
Und d’Andre stöhn au im Contract."
[33]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 26.png|thumb]]
|}
Tod: Dein Geld und Gold sieh ich nit an,
Du Wucherer, gottloser Mann!
Das hat dich Christus nicht gelehrt:
Ein schwarzer Tod ist dein Gefährt.
Wucherer: Ich fragt‘ nicht viel nach Christi Lehr,
Mein Wucher, der trug mir viel mehr.
Jetzt bleibt der leider all dahinten!
Was hilft mein Schaben und mein Schinden?
Nei, lueg mer au das Gsichtli a,
Das suur-süeße von dem Ma?
Wer isch es denn? I mein emol
Es isch e Vogt. E Vogt, jo wohl!
[34]
Lueg, thuet er nit so zimpferlig,
So schüüch und zart und jümpferlig,
As Wien e Maidli, schaamhaft roth.
Vor sinem erste Liebste stoht?
Jsch nit das Gsicht perfect eso?
Me sieht’s, er möcht und möcht nit goh.
Z’letzt sait er doch: „Nu, wenn de witt,
I weiß, i mueß so doch no mit . "
[35]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 30.png|thumb]]
|}
Tod: Herr Schultheiß auf! Denn es ist Zeit,
Daß Leib und Seel mitnander streit.
Das thue ich auf der Leyren singen,
Dem Liedlein möget ihr nachspringen.
Schultheiß: Mein Amt hab ich mit Fleiß versehn,
Hoff es sei Niemand Unrecht gschehn,
Am G’richt, dem Reichen wie dem Armen.
O Gott! Du wöllst dich mein erbarmen!
So tanzt der Tod, siesch, überall
Mit Babst, Bischof und Kardinal,
Mit Kaiser, Fürst und Edellüt,
Mit Bürgers- und mit Buurelüt.
36
Mit Jungferen im Unschuldschleid,
Mit Wiib und Jud, mit Christ und Haid.
Er sait: „Sie hen jo viel Plaisir,
Und tanzen Alle gern mit mir.“
Worum der Tod so tanze thuet?
Worum isch ihm so wohl zu Mueth?
Wer sait mer‘s vo der Gsellschaft do?
Wer will si drum vernehme lo?
Gli fangt der Holdermarti a:
„Do find i jez nüt Bsonders dra!
Wenn‘ s Eim wohl isch, und ‘s goht Eim guet,
Se het me frische, frohe Mueth.
Dä het guet tanze, de Herr Tod!
Er lidt kei Mangel und kei Noth;
Het Arbet gnue, so viel er will,
Si Sichle stoht em niemals still.
Doch giengs em mengst wie üsereins,
Me suecht e Brot und findet keins
Und mueß, mit gsundem Liib und Glied,
Veredle, wil‘s kei Arbet git!
Jo, mengist ganze Winter lang!
Do tanzt me nit für Basseltang!
Und giengs em so, i wette drus,
Er hörti mit sim Tanzen uf.
[37]
Jo, wenn e Sach wohl grothen isch:
In Schüür und Cheller, ufem Tisch
Nur Alles volluf stoht und gnue,
Und Chlee und Fuetter no für d’Chue;
Dann chunnt’s us heitrem, frohem Gmüeth,
Dann juchzt me, singt e schönes Lied,
Und an der Chilbi, do goht ‘s her,
As wemme scho im Himmel wär!
Doch wenn e Hagelwetter chunnt,
Und richtet Frucht und Rebe z’Grund;
Es regnet fort de Summer dur,
Und Alles, Wi und Most, wird suur,
Daß me nur Racheputzer macht,
Nur Burligiger, dann guet Nacht!
Dann lauf dur‘s Dörfli her und hi:
Was siesch? E Gsicht, suur wie der Wi.
Die Männer hängen alle d’Chöpf,
De Wiber lampe d’Röck und d’Zöpf,
Kei Burscht luegt meh si Maidli a,
Möcht’s no gern ihn binem ha.
Churzum, es isch e truurige Gschicht,
Wenn s Eim an Frucht und Wi gebricht!
Und dass de Tod so lustig isch.
Heißt halt: Er het e rechte Wisch
[38]
Vermöge, Richthum, Guet und Geld,
Und Alles steht volluf im Feld.
Me lueg nur do si Hüüsli a!
‘Sisch voll, was nur dri schlupfe cha!
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 02.png|thumb]]
|}
Siesch Bartli do die Todtechöpf?
Jez sin es weger armi Gschöpf!
Und sin doch au scho Mensche gsi,
Hen denkt und gschwätzt wie du und i“.
[39]
„Loß mi doch mit dem Dings ungheit!
I ha der’s schon e paar Mol gsait.
Sieht au das Beinerhüüsli us!
O großer Gott, es ische Gruus!
Aluege, möchti’s emol nit;
Doch unwillkührlig zieht’s mi mit.“
„Wer wott doch au so furchtsam sy?
Bis nit so närsch, und schick di dri!
I nimm de erst best Chopf in d’Hand:
Lueg do! Der het emol Verstand,
Und Sproch und gsunde Sinne gha,
Wer luegti ihn jez no drum a?
Das isch viellichte Rothsherr gsi,
Und het bim Schöppli guete Wi,
Bi Striibli und bi Brotis glacht,
Und andre gmeine Lüt veracht.
Und das viellicht e Schnidersgsell,
Und das e junge Biermamsell,
Und der e Schmied, und der e Buur,
Und das e Frau, und so derdur.
Und jez was isch? E Schand und Spott,
Wie’s dene stolze Mensche goht!“
„I mueß e frisches Schöppli neh,
Soll i das grusig Zügs aseh.
[40]
Do die zwei Kerli duure mi:
I chönnt emol nit lustig sy!
Sag was de witt, mir redsch nit us:
Was me do sieht, das isch e Gruus!
Und wenn i nur an’s Sterbe denk,
Se wacklen alle Tisch und Bank!“
Truf sait der Hans Jörg: „Hen der scho
Die Aengste wieder d’Bsinnig gno?
Was bisch du für e Wankelmueth!
Erst haltsch di tapfer, brav und guet,
So lang de Find no ruehig stoht.
Wenn er e Schritt nur vorwärts goht,
Se schreisch du gli, und machsch chehrtum.
Zeig, bis mer doch au nit so dumm!
Du nimmsch es immer no verchehrt.
Der Marti het di zwor bilehrt;
Doch nur und meh so obehi;
Gib Acht! Jez siesch’s wohl besser i:
De meiste Lüt, sell isch scho wohr,
Chunnt Tod und Sterbe schudrig vor.
Und ebe wil si’s so verhalt,
Se het der Tod die häßlig Gstalt;
Drum molt mer e, an Chopf und Liib,
So häßlig do as Mann und Wiib.
[41]
Doch luegsch mer’s öbbis gnauer a,
Se sottsch as Christ kei Furcht meh ha:
Denn weisch wie’s in der Bibel stoht?
Es git kei endlos, ewige Tod.
Es chunnt e Zit, es chunnt e Tag,
Daß Alles wieder lebe mag,
Was gstorben isch. Me het is glehrt:
Der todte Liib stoht uf verchlärt.
Und thront in Liecht und Herrlichkeit,
In Freud und Himmelsseligkeit.
Wie heißt es in der Schrift so schön?
Weisch no wo die zwei Versli stöhn?
Vers 30. Und alsdann wird erscheinen das Zeichen des Menschen Sohnes am Himmel; und alsdann werden heulen alle Geschlechter auf Erden, und werden sehen kommen des Menschen Sohn in den Wolken des Himmels, mit großer Kraft und Herrlichkeit.
Vers 31. Und er wird senden seine Engel mit hellen Posaunen ; und sie werden sammeln seine Auserwählten von den vier Winden, von einem Ende des Himmels zu dem andern.
: Matthäus, Capitel 24.
Drum wenn au do der Liib vergoht,
‘S isch gwiß, daß er no uferstoht,
Das heißt mer so das jüngste G’richt,
Der Moler git der au dä B’richt:
[42]
Lueg nur das Beinerhüüsli a,
Siesch? Alles stoht do obedra:
Der Richter ufem Wolkethron,
Der Engel, mit Posauneton,
Der alle Todte us der Gruft,
Zue Licht und Auferstehung ruft.
Drum, sieht’s im Hüüsli grusig dri,
Se sait er: Lueg dört obe hi!
Dört isch di Hoffnig und die Freud,
Di ewig Glück und Seligkeit.
Drum haut au de Engel gmolt,
Wie er us Grab und Tod dich holt.
Und bisch e wahre, rechte Christ,
Se fürchsch de Tod zu keiner Frist;
Im Gegetheil, mit wahrer Freud
Gisch du, zu jeder Stund, ihm’s Gleit;
Denn lueg: der schrecklig, grusig Tod
Befreit von aller Erdenoth,
Von Trübsal, Unglück, Sorg und Plog
Und isch’s eso, se stell i d’Frog:
Chäm gli der Tod und holte di,
Worum sottsch du nit heiter sy?
Denn stirb i au, i weiß es jo,
I werd doch wieder uferstoh.
[43]
Das Erste isch nit d’Todesnacht,
Das Leben isch die erste Macht!
Drum soll i heiter s’Lebe lo!
Trum stoht der Tod so lustig do!
Drum blost er dir au d’Clarinet,
Dem spielt er d’Giig, dem Andre d’Flöt.
Dem drummlet er zum frohe Tag,
Dem spielt er no de Dudelsack.
Er isch uf jedem Instrument
E Meister, in sim Element;
Trum lueg du lustig, fröhlig dri,
Und tanz no siner Melodie.
So sait der Moler. Aber nei!
Was machen Alle für e Gschrei!
Me meint me hört sie überlut.
Am ärgste schreit die junge Brut,
:(Siehe das Bild der Braut auf Seite 51.)
Die will partu nit mitem goh!
Der Jüngling au nit. Siesch e do!
:(Siehe das Bild des Jünglings auf Seite 47 . ,
Usnahme siehni chuum e paar,
In dere große Hülerschaar.
Der Moler het sie g’chennt, die Welt,
Drum het er sie au so higstellt,
Daß Jeder sini Schwachheit chennt;
Es isch e Hieb, der Jede brennt.
[44]
Sie denke nit: „I weiß es jo,
I stirb, doch werd i uferstoh.
Und s‘Erst isch jo nit d’Todesnacht;
Das Leben isch die erste Macht!“
Der Bartli sait: „Scho vorem Tod!
Lueg nur wie‘s in der Welt zuegoht.
Denn het der Tod au Eine gno,
Gli sin derfür zwei Andre do.
Und drei und mengmol vier und meh;
Me dörf nur üser Gmei aseh.
Nimmt Einer von is ‘s Fersegeld,
Gli chömme drei derfür uf d’Welt.
Des Edelmannes Wunsch sin zwei.
Bi üs, in üsre Buuregmei,
Do denkt me: „Wenn i wünsche soll,
So wünsch i gli e Hampfle voll !“
Der Lehrer und der Pfarrer gar,
Die hen allei e ganze Schaar!
Wie Orglepfiife stöhn sie scho,
Eins größer as das Ander, do.
Und wemme‘s Lehrers Lisabeth
Und Katheri und Margareth,
Und ‘s Roseli und ‘s Anneli,
D‘Therese und ‘s Paulineli;
[45]
Und ‘s Pfarrer‘s Wilhelm und Robert,
Der Adolf und der Engelbert,
Der Louis und der Heinerich,
Der Christoph und der Dieterich,
Der Charli und der Hermann nimmt,
Und d’Chleinsti no, so git’s bestimmt
Allei e ganze Stube voll!
Vom Pfarrer fast allei, jo wohl!
Do isch kei Gfohr, daß d’Welt verdirbt,
Und üser Dörfli scho usstirbt,
Wenn d’Welt emol en End soll ha,
Se sin mir gwiß nit schuldig dra!
Wenn sie, wie mir, so sorge wott,
Se chäm de Tod bald überall z’spoth.
Doch mache d’Andre was sie went,
Mir wisse scho was mir z’thue hent!“
Der Hans Jörg sait: „Me sieht der’s a,
Zuem Sterbe bisch du nit der Ma,
Du hesch no gar e füürig Bluet,
Und lebsch no gern und lebsch no guet;
Wie Alli do, lueg wo de witt,
Kein Einzigs will und goht gern mit;
Wie alt, wie jung, wie früeh, wie spoth,
‘S will Kein’s nüt wisse no vom Tod!
[46]
Siesch wien er do dä Jüngling hebt?
Und wien er e mit Gwalt mitschleppt?
Worum ziehsch denn di Säbel nit?
De bisch doch sust so tapfer mit!
Und luegt di Einer nur schief a,
Se mueß er gli e Schmarre ha.
Jo, gell ‘s isch nit guet Händel ha
Mit Eim, der besser baschge cha?
[47]
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 25.png|thumb]]
|}
Tod: Jüngling, wo willst du hin spaziren?
Ein andern Weg will ich dich führen:
Allda wirst du dein Buhlschaft finden,
Das thu ich dir jetzund verkünden.
Jüngling: Mit Schlemmen, Demmen und mit Prassen,
Des Nachts hofiren auf der Gassen;
Darin hatt’ ich mein Muth und Freud,
Dacht wenig nur an den Abscheid.
[48]
Und das chlei Chindli, Jesis Gott!
Hörsch, wien es schreit in siner Noth?
Und lueg, der Muetter bricht der Schmerz
Ihr liebes, treues Mueterherz.
Sie riißt si selber d’Hoor vom Chopf
Und rueft: „Mi Chindli, armer Tropf!
Chuum chunnsch uf d’Welt, mit Schmerz und Noth,
Se holt die scho der grausam Tod !"
[49]
{|
|[[Datei:Wilhelm Bilharz Der Basler Todtentanz 1872 Abbildung Seite 49.png|thumb]]
|}
Tod: Kreuch her, Kind, du mußt tanzen lehren!
Schrei noch so laut, magst dich nit wehren;
Und hattest schon die Brust am Mund,
So hülf‘ dir’s nit zu dieser Stund!
Kind: O sieh, mein liebes Mutterlin,
Ein dürrer Mann zeucht mich dahin!
S Mutterlin, willt du mich Ion?
Muß tanzen und kann no nit stöhn!
[50]
„Se bhüet di Gott, du armes Chind!
Jo, wemmer eigetli nosinnt,
Wie truurig isch’s? Chuum isch me do,
Se mueß me wieder’s Lebe lo.“
Der Hans Jörg sait: „‘S isch frili wohr!
Doch het mer, in de Chinderjohr,
Vo Freud und Leid no kei Verstand,
Und d’Welt isch Eim no unbikannt.
Doch wemme zwenzig Früehlig zählt,
Und nüt an Gmüeth und Gsundheit fehlt,
Und, wie mer in dem Alter denkt,
Der Himmel voll Baßgiige hängt,
Do isch es truurig, wenn der Tod
Nur scho vo Witem Einem droht!
Und holt er Ein denn gar no ab,
O Gott! Wie schudrig isch das Grab!
Lueg do die schöne Jungferen a,
Sie will nüt mit em z’schaffe ha.
Sie sait: „I ha zue Fest und Freud
Mi ganz bisonders hüt agleit;
Verchünd es hoch und überlut:
I bin e Jungfer und e Brut!
I bitt di, loß mi doch ungheit,
Und stör mi nit in miner Freud!“
[51]
„Und ebe drum! De gfallsch mer grad,
Am Besten in dim Hochzitstaat!
I han au Gschmack, wie ander Lüt,
Und nimme Brut am Liebste mit!“
{|
|[[Datei:La danse des morts gravée d'après les tableaux à fresque qui se trouvaient sur le mur du cimetière de l'église St Jean à Bale, 1858, illust 27.png|thumb]]
|}
Tod: Ach Jungfrau, euer rother Mund,
Wird bleich jetzt und zu dieser Stund.
Ihr sprunget gern mit jungen Knaben,
Mit mir müßt ihr den Vortanz haben.
Jungfrau: O weh, wie greulich hast mich gfangen!
Mir ist all Muth und Freud vergangen.
Zu tanzen g’lust mich nimme meh:
Ich fahre dahin — Ade! Ade!
[52]
Wohr isch es, was der Tod do sait:
Er het si ganz bisundre Freud,
Und het e Gschmack wie ander Lüt,
Er nimmt e Brut am Liebste mit.
Me dörf nur uf e Chilchhof goh,
Es wird dört mengi Grabschrift stoh,
Wo’s heißt: „Sie hat sich noch als Braut
Dem kühlen Grabe angetraut.“
Darüber wüßt i menge B’richt,
Und weiß i gar e schöni Gschicht:
Sie chunnt wit her us Engeland,
Und isch dört wit und breit bikannt.
Im Heuet sitzen frisch und froh
Die Mähder, und hen z’Vieri gno,
Und sitzen au no Zwei derbi,
Me sieht, die müeße glücklig sy.
Der Hans, e stämmig starker Ma,
Me trifft e nit gli schöner a;
Und höchstens fünfe zwenzig Jahr,
Mit blauem Aug und Lockehoor.
Und ’s Annemei, e Maidli isch’s,
E heiter’s, sufer’s und e frisch’s,
Daß, luegt me’s nur vo Witem a,.
Se möcht me gli e Schmützli ha.
[53]
Me sieht er’s a, in Gsicht und Gstalt,
Sie isch chuum achtzeh Früehlig alt;
Scho lang hen sie, mit treuer Chraft,
Uf gliichem Feld und Hofguet gschafft.
Hei ‘s Meili öbbe Wasser trait,
Se lupft der Hans und git em’s Gleit.
Und mueß am Morge g’molke sy,
Se stellt er ihm de Chübel hi.
Churz, wo es isch und wo es goht,
‘S isch gwiß, daß er dernebe stoht.
Im Dörfli isch es wohl bikannt,
Der Hans git bald dem Meili d’Hand.
Usg’ruefe het me’s scho zweimal,
Morn rueft me’ s no zuem dritte Mol,
Und gli druf soll denn d’Hochzit sy;
‘S ganz Dörfli freut si scho druf hi.
Und üsre beide Brutlüt gar!
Sie stöhn scho, dünkt sie’ s, am Altar;
Sie schwätze jez im Augeblick
Nur von der Freud und von dem Glück.
Do chunnt’s uf eimol schwarz und schwer,
E Dunderwetter schießt derher,
Daß Alles, in der schnellste Flucht,
E Schutz und Unterchummes sucht.
[54]
Dach’s Annemeili springt so gschwind,
Daß es den Odem nümme findt;
Und mueß uf’s Heu sich niederlo:
Denn witers chan es nümmi goh.
Der treue Hans sitzt nebes hi.
Und deckt es lieb mit Schöcheli,
Daß d’Nässe ihr nüt schade mag;
Und indem thuet’s e Blitz und Schlag,
E Dunderschlag vom Himmel ra,
Me meint, der jüngste Tag brech a!
Die Mähder, in der Angst und Noth,
Rueft Eins dem Andre zue, wie’s goht?
Wie mer enander Antwort git.
Und hört vo de Verlobte nüt,
Se laufe sie zuem Plätzli hi,
Wo beide müesse gseße sy.
Me sieht vo Schlag und Füür nüt meh,
Nur stigt e Bizzle Rauch in d’Höh.
Do liege Brüt und Briggem todt,
In treuer Liebe, tröst sie Gott!
Der Hans, mit sinem linken Arm,
Halt ‘s Annemeili treu und warm
No um de Hals; und d’rechte Hand,
Als bschütz er sie vor Blitz und Brand,
</poem>
{|
|[[Datei:|thumb]]
|}
== Quälle ==
* [https://www.e-rara.ch/zut/collections/content/titleinfo/8667860 Wilhelm Bilharz: Der Basler Todtenztanz] uf e-rara.ch
<center>''Zruck zum [[Text:Houptsyte|alemannische Wikisource]]''</center>
[[Kategorie:Text:Wilhelm Bilharz]]
cwuc96tn2u5xht5y9040jm0hi0t689j
Hochschule Biberach
0
85176
1018285
2022-08-26T13:19:39Z
Holder
491
Die Syte isch nöi erstellt worde: {{DISPLAYTITLE:Hochschuel Bibra}} {{Infobox Hochschule | Name = Hochschuel Bibra | Logo = Neu Logo HBC.jpg | Motto = | Gründungsdatum = [[1964]] | Ort = [[Datei:Wappen Biberach.svg|17px]] [[Biberach an der Riß]] | Bundesland = [[Baden-Württemberg|Bade-Wirttebärg]] | Staat = [[Deutschland|Dytschland]] | Leitung = André Bleicher | Leitungstitel = Räkter | Studentenzahl =…
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Hochschuel Bibra}}
{{Infobox Hochschule
| Name = Hochschuel Bibra
| Logo = Neu Logo HBC.jpg
| Motto =
| Gründungsdatum = [[1964]]
| Ort = [[Datei:Wappen Biberach.svg|17px]] [[Biberach an der Riß]]
| Bundesland = [[Baden-Württemberg|Bade-Wirttebärg]]
| Staat = [[Deutschland|Dytschland]]
| Leitung = André Bleicher
| Leitungstitel = Räkter
| Studentenzahl = 2.347 <small>(WS 2018/19)</small><ref>[https://www.statistik-bw.de/Service/Veroeff/Statistische_Berichte/323419001.pdf Statistische Berichte Baden-Württemberg, Statistisches Landesamt Baden-Württemberg, Artikel-Nr. 3234 19001 B III 1 - j/19, Unterricht und Bildung vom 25. Juli 2019], S. 3.</ref>
| Mitarbeiterzahl =
| davon Professoren= 80
| Trägerschaft = staatli
| Jahresetat =
| Website = [http://www.hochschule-biberach.de/ www.hochschule-biberach.de]
}}
[[Datei:Biberach-Fachhochschule1-Bubo.JPG|miniatur|280px|Hochschuel Bibra, Verwaltigsgebei A am Campus Stadt]]
[[Datei:HBC Campus Stadt Geb. B + D.jpg|alternativtext=|mini|280x280px|Innestadt-Campus]]
[[Datei:HBC Biotech PBT + IBT.jpg|miniatur|280px|Gebei vu dr Fakultet Biotächnology am Campus Aspach]]
D '''Hochschuel Bibra''' (dt. ''Hochschule Biberach'', HBC, bis 2005: ''Fachhochschule Biberach'') isch e staatligi Hochschuel fir aagwändti Wisseschafte z [[Biberach an der Riß|Bibra]] z [[Baden-Württemberg|Bade-Wirttebärg]]. Iri Schwärpinkt in Lehr un Forschig ligen uf dr Biet Bäuwäse, Energy, Bedribswirtschaft un Biotächnology.
== Gschicht ==
D Hochschuel isch anne 1964 as staatligi Ingenieurschuel fir Bäuwäse grindet un 1971 zur Fachhochschuel glupft wore. Si het aafangs d Studiegäng Architäktur un Böuingenieurwäse aabote, 1978 isch dr Studiegang Bedribswirtschaft mit em Schwärpunkt Böu un Immobilie derzuchuu, wu in däre Form zum erschte Mol z Dytschland aabote woren isch. 1991 isch dr Studiegang Böuingenieurwäse/Projäktmanagement yygfiert wore un 1998 dr Studiegang „Gebeitächnik/Gebeiklimatik“ (syt 2014/15: Energy-Ingenieurwäse).
Zum Wintersemeschter 2006/2007 isch mit em Bachelor-Studiegang „Pharmazeutischi Biotächnology“ e neie fachlige Schwärpunkt grindet wore. Är umfasst in dr Zwisfhezyt no zwee anderi Studiegäng: Induschtriälli Biotächnology un Biopharmazeutisch-Medizintächnischi Wisseschafte.
Anne 2015 isch dr Gebeikumpläx vu dr friejerwe Dollinger-Realschuel no aijehrigem Umbäu as neie zäntrale Hochschuelcampus yygweit wore. Vorhär isch d Hochschuel uf e baar Standort im Stadtbiet verdailt gsii.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.baden-wuerttemberg.de/de/service/presse/pressemitteilung/pid/feierliche-uebergabe-der-sanierten-dollinger-realschule-an-die-hochschule-biberach-1/ |titel=Übergabe der sanierten Dollinger-Realschule an die Hochschule Biberach |werk=Gemeinsame Pressemitteilung des baden-württembergischen Finanz- und Wissenschaftsministeriums |datum=2015-10-23 |zugriff=2017-10-12}}</ref>
Zäme mit dr [[Universität Ulm|Uniwersitet Ulm]] un dr Hochschuele [[Hochschule Ulm|Ulm]] un [[Hochschule Neu-Ulm|Nei-Ulm]] bildet d Hochschuel Bibra syt 2017 dr Hochschuelverbund „InnoSÜD“.<ref>{{Internetquelle |url=https://innosued.de/ |titel=InnoSÜD-Verbund|zugriff=2021-06-09}}</ref> Dr Verbund wird vum Bund un dr Länder im Rame vum Brogramm „Innovativi Hochschuel“ bis 2022 mit insgsamt 15 Millione Euro gferderet.<ref>''Mehr Innovation für die Region. Die Hochschulen Biberach, Ulm und Neu-Ulm und die Uni Ulm wollen die Region für die Zukunft stärken.'' In: Schwäbische Zeitung vum 12. Juli 2017, S. 23.</ref>
== Fakultete un Yyrichtige ==
D Hochschuel isch in vier Fakultete glideret (Architäktur un Energy-Ingenieurwäse, Böuingenieurwäse un Projäktmanagement, Bedribswirtschaft, Biotächnology), wu uf zwee Standort verdailt sin. Di maischte Yyrichtige sin syt 2015 uf em zäntrale Campus in dr Bibrer Innestadt, d Fakultet Biotächnology isch uf em Campus Aspach am nerdlige Stadtrand.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://www.hochschule-biberach.de/anreise-und-lageplaene |titel=Lageplan des Innenstadt-Campus und des Campus Aspach |werk=www.hochschule-biberach.de |hrsg= |zugriff=2021-06-08}}</ref>
D Forschig vu dr HBC isch zurzyt in sibe Fachinschtitut bindlet.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.hochschule-biberach.de/transfer/transfer |titel=Forschungsschwerpunkte - Fachinstitute - Hochschule Biberach |zugriff=2017-11-09}}</ref> Fir e bessere Tächnologytransfer entstoht zurzyt e regional Innovazions- un Tächnologytransferzäntrum ''ITZ Plus'', wu Forschigsmegligkaite fir Start-up-Unternäme un inträssierti Burger*ne solle aabote wäre.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.hochschule-biberach.de/transfer/innovations-und-technologietransfer/innovations-und-technologietransferzentrum-plus-itz |titel=Innovations- und Technologietransferzentrum Plus |zugriff=2021-06-08}}</ref> Dreger vum ITZ isch d Stadt Bibra in Kooperazion mit dr Hochschuel, em [[Landkreis Biberach|Landkrais Bibra]] un dr Induschtry- un Handelschammere Ulm; gförderet wird s us Mittel vum EU-Ferderbrogramm „RegioWin“.<ref>{{Internetquelle |url=http://www.schwabenbund.de/wp-content/uploads/2017/05/ITZ-Plus_Presseinformationen-Bescheid%C3%BCbergabe.pdf |titel=Pressemitteilung zur Übergabe des Zuwendungsbescheids |hrsg=Stadt Biberach |datum=2017-05-05 |zugriff=2017-11-09 |format=PDF}}</ref>
Im Dezämber 2020 het mer näb em Innovazions- un Tächnologytransferzäntrum PLUS (ITZ +) no ne Aadrag gstellt fir e Yyriichtig fir d Region Bibra, fir s Transferzäntrum Induschtriälli Bioekonomy (TIB).<ref>{{Internetquelle |url=https://www.hochschule-biberach.de/transferzentrum-industrielle-biooekonomie-tib |titel=Transferzentrum Industrielle Bioökonomie (TIB) |zugriff=2021-06-08}}</ref> Mit däre Innovazionsinfrastruktur soll e Zäntrum entstoh zum bioekomoschi Knowhow z Verfiegig stelle, entwickle un bruche. Uf aire Syte iber Tächnologytransferprojäkt un uf dr andre Syte iber Entwicklige vu Prototype dur KMU. D Hochschuel Bibra verstoht si als transformativi Hochschuel un schlaat dä Wäg yy as neie Entwickligspfad. Blant sin zerscht Vorhaa im Beraich Böu-Bioekonomy <ref>{{Internetquelle |url=https://www.hochschule-biberach.de/hochschule/profil-der-hbc/biooekonomie-der-hbc |titel=Bioökonomie |zugriff=2021-06-08}}</ref>
Scho syter 1983 git s d Akademy vu dr Hochschuel Bibra (bis 2011: ''Bauakademie Biberach'') as gmainnitzigi Stiftig un Wyterbildigsyyrichtig.<ref>''Akademie erweitert Themenfeld''. In: Schwäbische Zeitung vum 15. Septämber 2011, S. 2.</ref> Näbe Furtbidlige un Seminar fir Lyt im Beruef (ca. 1500 Dailnämer*ne im Johr) bietet d Akademy verschideni choschtepflichtigi Ufböustudiegäng näb em Beruef aa.<ref>{{Internetquelle |url=https://weiterbildung-biberach.de/institutionen/akademie-der-hochschule-biberach |titel=Masterstudiengänge - Akademie der Hochschule Biberach |zugriff=2017-10-12}}</ref><ref>''Hochschule bietet neuen Masterstudiengang an. Weiterbildung in der Gebäudeautomation richtet sich an Ingenieure mit Berufserfahrung''. In: Schwäbische Zeitung vum 19. Jänner 2017, S. 18.</ref>
Au s ''Inschtitut fir Bildigstransfer (IBiT)'' entwicklet Studiegäng näb em Beruef.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.hochschule-biberach.de/ibit|titel=Institut für Bildungstransfer |zugriff=2020-10-12}}</ref> D Themeberaich vum Inschtitut umfasse d Entwicklig vu Wyterbildigsstudiegän näb em Beruef<ref>{{Internetquelle |url=https://weiterbildung-biberach.de/institutionen/institut-fuer-bildungstransfer-der-hochschule-biberach|titel=Berufsbegleitende Studiengänge|zugriff=2020-10-12}}</ref> un them iber d Fächer uuse wie d Orientierig un d Beglaitig vu in der Studieneingangsphase'' durch passgenaue Formate.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.hochschule-biberach.de/onboarding-und-starterwoche|titel=Orientierung und Begleitung in der Studieneingangsphase|zugriff=2020-10-12}}</ref>
In Kooperazion mit verschidene Uniwersitete cha mer an dr Hochschuel Bibra au promowiere. An dr [[Universität Ulm|Uniwersitet Ulm]] un dr Hochschuel Bibra isch zwische 2011 un 2018 e kooperativ Promozionskolleg „Pharmazeutischi Biotächnology“ mit 12 Promozionsstipändie yygrichtet gsii, wu vum Land gferderet woren isch.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.gesundheitsindustrie-bw.de/fachbeitrag/pm/ulm-biberach-promotionskolleg-pharmazeutische-biotechnologie-foerdert-sichtbarkeit-der-exzellenz|titel=Promotionskolleg|zugriff=2020-10-12}}</ref>
== Studiegäng ==
;Bachelor- un Masterstudiegäng
* Architäktur (B / M)
* Böuingenieurwäse (B / M)
* Projäktmanagement/Böuingenieurwäse (B)
* Projäktmanagement Bau (M)
* Holzböu-Projäktmanagement (B)
* Engineering Management (M) binazionale Studiegang in Kooperazion mit Argentinie
* Bedribswirtschaftlehr mit verschidene Schwärpinkt: Böu un Immobilie, Energy un Klimaschutz, Wirtschaftsrächt un Unternämesfierig (B)
* Bedribswirtschaft mit dr Verdiefigsrichtige Böu un Immobilie oder Energywirtschaft (M)
* Energy-Ingenieurwäse (B) / Energy- un Gebeisischtem (M)
* Induschtriälli Biotächnology (B / M)
* Pharmazeutischi Biotächnology (B / M)
;Duali un kooperativi Studiemodäll (Bachelor + Beruefsuusbildig):
* Böubedribswirtschaft Plus (inkl. Uusbildig zum Birochaufmann/-frau oder Chaufmann/-frau fir Biromanagement)
* Böuingenieur Plus (inkl. Uusbildig in eme Böuberuef)
* Projäktmanagement Holzböu / Böuingenieurwäse (inkl. Uusbildig zum Zimmerermaischter)
* Tächnischi Gebeiuusrischtig / Energy-Ingenieurwäse (inkl. Uusbildig zum Aalagemächaniker fir Sanitär-, Haizigs- un Klimatächnik|Aalagemächaniker SHK)
; Studiegäng näb em Beruef
* MBA Internazional Immobiliemanagement
* MBA Unternämesfierig (Böu)
* Master Gebeiautomazion – ''in Kooperation mit dr Fachhochschuel Münster''
* Biopharmazeutisch-Medizintächnischi Wisseschafte (M.Sc.) – ''syt WS 18/19
* Wirtschaftsrächt (Böu un Immobilie) (LL.B. / LL.M) – ''syt SS 2018''
== Partnerhochschuele ==
D Hochschuel Bibra unterhaltet zurzyt 39 Hochschuelpartnerschafte in 25 Länder.<ref>{{Internetquelle |url=https://biberach.moveon4.de/publisher/2/eng |titel=Partnerhochschulen - Hochschule Biberach |zugriff=2017-10-25 |sprache=}}</ref> S git unter anderem e binazionale Master-Studiegang ''Engineering Management,'' wu syter 2012 in Kooperazion mit dr Universidad Nacional de Tucumán z Argentinie aabote un vum Dytsch-Argentinische Hochschuelzäntrum gferderet wird.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.hochschule-biberach.de/deutsch-argentinisches-masterstudium-der-schritt-eine-andere-welt |titel=Binationaler Master-Studiengang Engineering Management. HBC-Pressemitteilung |datum=2020-12-16 |zugriff=2020-12-26 |sprache=}}</ref>
Syt em Summersemeschter 2017 chenne d Studänte*ne vu allne im Rame vum Studiemodäll „Bachelor International“ je ai Studie- un Praxissemeschter im Uusland verbringe un dodermit theoretischi un au praktischi Erfahrige im internazionale Umfäld sammle.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.hochschule-biberach.de/studium/international |titel=International studieren: Mit dem Bachelor International zum Studien- und Praxissemester ins Ausland |zugriff=2021-06-08 |sprache=}}</ref>
== Weblink ==
{{Commonscat}}
* [http://www.hochschule-biberach.de/ Websyte vu dr Hochschuel Bibra]
* [https://www.akademie-biberach.de/ Akademy vu dr Hochschuel Bibra]
== Fueßnote ==
<references responsive/>
{{Navigationsleiste Hochschulen in Baden-Württemberg}}
{{Coordinate|article=/|NS=48.093674|EW=9.788325|type=landmark|region=DE-BW}}
{{Normdate}}
{{Übersetzungshinweis|1 =de |2 =Hochschule_Biberach |3 = dütsch|4 = 214094803 }}
[[Kategorie:Hochschuel z Bade-Wirttebärg]]
[[Kategorie:Landkreis Bibra]]
2k8j5phgnfo7t3hnjm4f8khmwny8add
Schule Wehntal
0
85178
1018325
2022-08-27T09:11:48Z
Eruedin
108
Die Syte isch nöi erstellt worde: D '''Schuel Wentel''' isch e [[Schulgemeinde|Schuelgmäind]] im Wentel im [[Bezirk (Schweiz)|Bezirk]] [[Bezirk Dielsdorf|Tielschtoorff]] im [[Kanton Zürich|Kanton Züri]]. == Gschicht == D Schuel Wentel hät [[Primarschule|Primarschuele]] und [[Kindergarten|Chindergärte]] z [[Oberweningen|Oberwenige]], z [[Niederweningen|Niderwenige]], z [[Schöfflisdorf|Schöfflistorff]], z [[Schleinikon|Schliinike]] und e [[Sekundarschule|Sekundarschuel]] z Niderwenig…
wikitext
text/x-wiki
D '''Schuel Wentel''' isch e [[Schulgemeinde|Schuelgmäind]] im Wentel im [[Bezirk (Schweiz)|Bezirk]] [[Bezirk Dielsdorf|Tielschtoorff]] im [[Kanton Zürich|Kanton Züri]].
== Gschicht ==
D Schuel Wentel hät [[Primarschule|Primarschuele]] und [[Kindergarten|Chindergärte]] z [[Oberweningen|Oberwenige]], z [[Niederweningen|Niderwenige]], z [[Schöfflisdorf|Schöfflistorff]], z [[Schleinikon|Schliinike]] und e [[Sekundarschule|Sekundarschuel]] z Niderwenige. Si isch am 1. Jänner 2010 us em Zämeschluss vo de Primarschuelgmäinde Niderweninge, Schliinike, Schöfflistorff-Oberweninge und de Sekundarschuelgmäind Niderwenige entstande.<ref>[https://www.oberweningen.ch/schulen/1467 Gmäind Oberwenige]</ref>
== Lueg au ==
* https://www.schulewehntal.ch
== Referänze ==
<references />
3brmavk5veipjfe4sma6310tcd8wcs4
1018326
1018325
2022-08-27T09:30:03Z
Eruedin
108
Bilder
wikitext
text/x-wiki
[[Datei:Niederweningen Dorfstr24.JPG|mini|rechts|S alte Schuelhuus vo Niderwenige]]
[[Datei:Niederweningen TraktB.JPG|mini|rechts|S neue Primarschuelhus vo Niderwenige.]]
[[Datei:Schulhaus Schöfflisdorf.jpg|mini|rechts|S alte Schuelhus vo Schöfflistorf]]
D '''Schuel Wentel''' isch e [[Schulgemeinde|Schuelgmäind]] im Wentel im [[Bezirk (Schweiz)|Bezirk]] [[Bezirk Dielsdorf|Tielschtoorff]] im [[Kanton Zürich|Kanton Züri]].
== Gschicht ==
D Schuel Wentel hät [[Primarschule|Primarschuele]] und [[Kindergarten|Chindergärte]] z [[Oberweningen|Oberwenige]], z [[Niederweningen|Niderwenige]], z [[Schöfflisdorf|Schöfflistorff]], z [[Schleinikon|Schliinike]] und e [[Sekundarschule|Sekundarschuel]] z Niderwenige. Si isch am 1. Jänner 2010 us em Zämeschluss vo de Primarschuelgmäinde Niderweninge, Schliinike, Schöfflistorff-Oberweninge und de Sekundarschuelgmäind Niderwenige entstande.<ref>[https://www.oberweningen.ch/schulen/1467 Gmäind Oberwenige]</ref>
== Lueg au ==
* https://www.schulewehntal.ch
== Referänze ==
<references />
40zxeqz7hk9ysb0g95d8we2jdjjdeg7
Technische Hochschule Ulm
0
85179
1018327
2022-08-27T09:33:41Z
Holder
491
Die Syte isch nöi erstellt worde: {{Infobox Hochschule | Name = | Logo = THU Logo Subline deutsch RGB.png | Logogrösse = 180px | Motto = | Gründungsdatum = 1960 | Ort = [[Datei:Coat of arms of Ulm.svg|17px]] [[Ulm]] | Bundesland = [[Baden-Württemberg|Bade-Wirttebärg]] | Staat = [[Deutschland|Dytschland]] | Leitung = Volker Reuter | Leitungstitel = Räkter | Studentenzahl = 3.599 <small>(WS 2019/20)</small><ref name="STATBW">[https://www.statistik-bw.de/Service/Veroef…
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox Hochschule
| Name =
| Logo = THU Logo Subline deutsch RGB.png
| Logogrösse = 180px
| Motto =
| Gründungsdatum = 1960
| Ort = [[Datei:Coat of arms of Ulm.svg|17px]] [[Ulm]]
| Bundesland = [[Baden-Württemberg|Bade-Wirttebärg]]
| Staat = [[Deutschland|Dytschland]]
| Leitung = Volker Reuter
| Leitungstitel = Räkter
| Studentenzahl = 3.599 <small>(WS 2019/20)</small><ref name="STATBW">[https://www.statistik-bw.de/Service/Veroeff/Statistische_Berichte/323420001.pdf Statistische Berichte Baden-Württemberg, Statistisches Landesamt Baden-Württemberg, Artikel-Nr. 3234 20001 B III 1 - j/20]</ref>
| Mitarbeiterzahl = 364 <small>(WS 2019/20)</small><ref name="STATBW" />
| davon Professoren = 169 <small>(WS 2019/20)</small><ref name="STATBW" />
| Trägerschaft = staatli
| Jahresetat =
| Website = [http://www.thu.de/ www.thu.de]
}}
[[Datei:Campus Prittwitzstrasse Hochschule Ulm.JPG|mini|Hauptcampus vu dr Tächnische Hochschuel Ulm in dr Prittwitzstroß]]
[[Datei:Campus Albert-Einstein-Allee.jpg|mini|Campus Albert-Einstein-Allee uf em Obere Eselsberg]]
[[Datei:Campus Böfingen.jpg|mini|Campus Eberhard-Finckh Stroß z Befenga]]
[[Datei:EinsteinMotorsport Team2020.jpg|mini|s Einstein Motorsport-Team vu dr Tächnische Hochschuel Ulm]]
[[Datei:Platine Hochschule Ulm.jpg|mini|Mithilf vu Lehrplatine lere Studänt*ne d Wirkigswys vu eläktronische Schaltige un Sischtem chänne un bruuche]]
Di '''Tächnisch Hochschuel Ulm''' (dt. ''Technische Hochschule Ulm'', churz '''THU'''; ängl. ''Ulm University of Applied Sciences'') isch e staatligi [[Fachhochschule (Deutschland)|Hochschuel fir aagwändti Wisseschafte]] z [[Ulm]].
== Profil ==
Anne 1960 isch d Vorgängerinschtituzion „Staatliche Ingenieurschule Ulm“ mit dr vier Studiegäng Maschineböu (Konschtrukzion), Maschineböu (Fertigung), Nochrichtetächnik un Feinwärchtächnik grindet wore. Syter 1971 het si dr Rang vun ere Fachhochschuel ghaa. Wäg em neie Landeshochschuelgsetz isch s 2006 in „Hochschule Ulm“ umgnännt wore.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://studium.hs-ulm.de/de/org/kom/Seiten/Portrait.aspx |titel=THU : Portrait |titelerg=Von der SISU zur Hochschule Ulm |werk= |hrsg= |datum=2014-01 |abruf=2020-03-24 |sprache=}}</ref>
Syt em 1. Merz 2019 haißt d Hochschuel „Technische Hochschule Ulm“. Si het drei Standort z Ulm: Prittwitzstroß, Eberhard-Finckh-Stroß un Albert-Einstein-Allee.
In däne segs Fakultete wäre 18 Bachelor-, 7 Master- un 10 Duali Studiegäng<ref>{{Internetquelle |url=https://studium.hs-ulm.de/de/Seiten/Homepage.aspx |titel=Studium an der Hochschule Ulm |abruf=2019-04-21}}</ref> aabote:
* Fakultet Eläktrotächnik un Informazionstächnik
* Fakultet Mathematik, Natur- un Wirtschaftswisseschafte
* Fakultet Informatik
* Fakultet Maschineböu un Fahrzygtächnik
* Fakultet Produkzionstächnik un Produkzionswirtschaft
* Fakultet Mechatronik un Medizintächnik
D Hochschuel unterhaltet Kooperazionsveryybarige mit Hochschuele in 20 Länder un insgsamt 55 Partnerschafte uf allne fimf Kontinänt. Studänte*ne vu dr Hochschuel Ulm chenne ai Semschter an aire vu dr 140 Partnerhochschuele studiere bzw. ire praktisch Studiesemeschter oder iri Abschlussarbet im Uusland mache. Di Tächnisch Hochschuel Ulm bietet näbe Bachelor- un Masterstudiegäng e kooperativ Doktorat mit uusgläsene Universitete in eme Promozionskolleg aa.<ref>[https://studium.hs-ulm.de/de/Seiten/KPK_CognitiveComputing.aspx Kooperatives Promotionskolleg der Universität Ulm und der Hochschule Ulm ] uf ''studium.hs-ulm.de'' vum 23. Merz 2021</ref>
Mit em Projäkt vu dr „Donauhochschuele“ het d Hochschuel e internazional Netzwärch zwische Hochschuele, Universitete un Induschtry an dr Donau lang uf em Themebiet regenerativi Energy un effiziänti Energynutzig, wu verschideni Uusduschformat fir Lehr, Forschig un Entwicklig organisiert.<ref>http://danubeuniversities.eu/</ref>
== Architäktur ==
Dr Campus Prittwitzstroß vu dr Tächnische Hochschuel Ulm isch Ändi 1950er Johr vum Architäkt Günter Behnisch uusgschafft wore. 2001 isch er wäg dr aagwändte Montaschböuwys mit Betonfertigdail in d Lischt vu dr Kulturdänkmol ufgnuu wore un stoht syterhär unter Dänkmolschutz. Aagfange böue het me im Juli 1961. Yyzoge isch mer in d Gebei im Novämber 1962.<ref>[http://www.wettengl.info/Blog/?p=266 Mee Informazionen im Blog-Yydrag "Architekt der Hochschule Ulm gestorben" im Blog "Updates"]</ref>
Karakteristisch sin d Redukzion uf wenigi bruuchti Matrialie wie Beton, Stahl un Glas; di organisch Yygliderig vu dr Konschtrukzion in d Hanglag un di klar, zytlos Formsproch vu dr Gebei. As erschts groß Böuwärch vum Land [[Baden-Württemberg|Bade-Wirttebärg]] isch di Tächnisch Hochschuel Ulm im Rau- un Uusbau mit induschtriäll gfertigte Betondail konschtruiert wore. Wel z Dytschland d Härstellig vu unterschidligschte Betondail nit im induschtriälle Standard megli gsii isch, isch doderfir äxtra e niderländischi Tächnology bruucht wore.
== Yyrichtige ==
Forschig, Entwicklig un Transfer an dr Hochschuel Ulm hän e aigeständig Profil, wu abglaitet isch us em Bildigsufdrag vu dr Hochschuele. D Hochschuel Ulm het 12 Fakultets-Inschtitut, wu vor allem dr praxisnoche Lehr diene, wu aber au Forschigsvorhaa din duregfiert wäre. D Dachorganisazion fir d Forschigsaktivitete vu dr Hochschuel Ulm isch s Inschtitut fir aagwändti Forschig (IAF) as sälbschtständigi zäntrali Yyrichtig. S IAF macht Ressortforschig un au Ufdragsforschig fir Unternäme.
=== Automotive Center ===
S Automotive Center isch Dail vum Inschtitut fir Fahrzyygsischtem (IFS). Näbe Labor-, Biro- un Wärchstattryym het s drei großi Briefständ uf Induschtryniveau<ref>[https://www.hs-ulm.de/AktuellesVeranstaltungen/Pressemitteilungen/_pressemitteilungen//2014_04_Er%C3%B6ffnung%20AC/default.dbx Pressemitteilung: Eröffnung AC]</ref>:
* Mobilhydraulik-Briefstand
* Rollebriefstand
* Motorebriefstand
D Briefständ wäre in dr Lehr iber d Fakultete ewäg un au in aawändigsorientierte Forschigsprojäkt in dr Fahrzyygtächnik, Fahrzyygeläktronik un Mobilhydraulik yygsetzt.
=== Hydraulik Kumpetänzzäntrum ===
S Kumpetänzzäntrum Hydraulik isch e 2012 grindeti Yyrichtig, wu uusschließlig us private Mittel finanziert wird. Iber ai Million Euro sin vu dr Grindigsmitglider uf fimf Johr zuegsait gsii, go ne Plattform fir d Wyterentwicklig vu dr Hydraulik-Fachuusbildig un -Forschung schaffe un di aige Innovazionschraft sterker mache.<ref>http://www.hs-ulm.de/docs/institute/IFS/Hydraulik/_downloads/Flyer%20Hydraulik.pdf{{Toter Link|date=2018-04 |url=http://www.hs-ulm.de/docs/institute/IFS/Hydraulik/_downloads/Flyer%20Hydraulik.pdf}}</ref> Zurzyt bindlet s Zäntrum vu dr Hochschuel Ulm d Hydraulik-Fachkumpetänz vu fascht 20 Firme im siddytsche Ruum, wu d Wettbewärbsfähigkait vun ene in hochem Maß vu qualifiziertem Noowugs mit aischlegige Hydraulik-Chänntnis abhangt. D IHK Ulm ferderet d Initiaziv mit 50.000 Euro im Johr.<ref>[https://www.hs-ulm.de/Aktuelles/Pressemitteilungen/_pressemitteilungen//2012_14_Kompetenzzentrum_Hydraulik/default.dbx Pressemitteilung: Kompetenzzentrum Hydraulik]</ref> As hochmodärni Laboruusstattig fir Lehr un aagwändti Forschig het s unter anderem e Väntil-Briefstand im Maschinelabor, e Hydraulik-Briefstand im Automotive-Center un e Briefyyrichtig fir Fluid un Elzuestandssänsore.
=== ZAFH Service-Robotik ===
S Zäntrum fir Aagwändti Forschig an Fachhochschuele (ZAFH) forscht an dr Hochschuel Ulm im Beraich Service-Robotik, wu Algorithme un Verfahre entwicklet wäre, go Service-Roboter zueverlässiger, alldagsdaugliger un choschteginschtiger mache. Yygrichtet woren isch s im Rame vun ere wettbewärblige Uusschrybig as Forschigsverbund vu dr Hochschuele Ulm (Koordinator), Raveschburg-Waegaade un Mannem, go di exzellänt aagwändt Forschig im Beraich vu dr Servicerobotik bindle, sterker mache un zuen eme Exzellänzcluster uusbäue. Im Zytruum vum 1. Jänner 2008 bis 31. Merz 2013 isch s im Rame vu dr ZuechumftsoffensiveIV "Innovation und Exzellenz" un em Europäische Fond fir regionali Entwicklig (EFRE) gferderet wore.<ref>[http://www.zafh-servicerobotik.de/index.php?exp= ZAFH Service-Robotik]</ref> S ZAFH wird iber d Ferderphase uuse as Exzellänzcluster wytergfiert un dient as Aalaufstell un Aasprächpartner fir s Innovazionsthema vu alldagsdauglige Serviceroboter.
=== ZAFH MikroSens ===
Mit em ZAFH „MikroSens - Innovative Millimeterwellen-Sensorik für industrielle Anwendungen“ soll chlainere un mittlere Unternäme im Land neiartigi un hochintegrierti Millimeterwälletächnik fir verschideni Applikazionsfälder zuegängli gmacht wäre. In däm Forschigsprojäkt schaffe d Hochschuel Ulm, d [[Hochschule Heilbronn|Hochschuel Haalbrunn]] un d [[Hochschule Pforzheim|Hochschuel Pforze]] zäme mit dr Uniwersitet Ulm an dr Umsetzig vu däre Tächnik fir neii Mässufgabe, zem Byschpel in dr Produkzions- un Umwälttächnik. S Projäkt het im Septämber 2015 aagfange un isch mit rund 1,4 Millione Euro vom Land Bade-Wirttebärg un dr Europäische Union gferderet wore.<ref>[https://mwk.baden-wuerttemberg.de/de/service/presse/pressemitteilung/pid/14-millionen-euro-fuer-die-hochschule-ulm/ Pressemitteilung MWK Baden-Württemberg: 14 Millionen Euro für die Hochschule Ulm]</ref>
== Studänte*ne-Verdrättig ==
Syt Oktober 2013 isch d Studänte*ne-Verdrättig vu dr Hochschuel Ulm verfasst unter em Name "VS Ulm". D VS Ulm setzt si fir d Belang vu dr Studänte*ne im Senat, dr Fakultetsreet un dr Studiekummissionen yy.
Näbe dr bolitische Verdrättig organisiert d VS Ulm au verschideni soziali Aktivitete an dr Hochschuel Ulm, wie d Wynäächtsfyyr, s Summerfescht Grill'n'Chill oder d Orientierigswuche bi dr Erschtsemeschteryyfierig.
== Weblink ==
* [http://www.thu.de/ Website Tächnischi Hochschuel Ulm]
== Fueßnote ==
<references/>
{{Navigationsleiste Hochschulen in Baden-Württemberg}}
{{Coordinate |NS=48/24/31.86/N |EW=9/59/50.963/E |type=landmark|region=DE-BW}}
{{Normdaten}}
{{Übersetzungshinweis|1 = de|2 = Technische_Hochschule_Ulm|3 = dütsch |4 = 219758698 }}
[[Kategorie:Hochschuel z Bade-Wirttebärg|Ulm]]
[[Kategorie:Ulm]]
gzgpfbh6wxvlaa20nwo9oafs1281qdy
1018328
1018327
2022-08-27T09:34:22Z
Holder
491
wikitext
text/x-wiki
{{DISPLAYTITLE:Tächnischi Hochschuel Ulm}}
{{Infobox Hochschule
| Name = Tächnischi Hochschuel Ulm
| Logo = THU Logo Subline deutsch RGB.png
| Logogrösse = 180px
| Motto =
| Gründungsdatum = 1960
| Ort = [[Datei:Coat of arms of Ulm.svg|17px]] [[Ulm]]
| Bundesland = [[Baden-Württemberg|Bade-Wirttebärg]]
| Staat = [[Deutschland|Dytschland]]
| Leitung = Volker Reuter
| Leitungstitel = Räkter
| Studentenzahl = 3.599 <small>(WS 2019/20)</small><ref name="STATBW">[https://www.statistik-bw.de/Service/Veroeff/Statistische_Berichte/323420001.pdf Statistische Berichte Baden-Württemberg, Statistisches Landesamt Baden-Württemberg, Artikel-Nr. 3234 20001 B III 1 - j/20]</ref>
| Mitarbeiterzahl = 364 <small>(WS 2019/20)</small><ref name="STATBW" />
| davon Professoren = 169 <small>(WS 2019/20)</small><ref name="STATBW" />
| Trägerschaft = staatli
| Jahresetat =
| Website = [http://www.thu.de/ www.thu.de]
}}
[[Datei:Campus Prittwitzstrasse Hochschule Ulm.JPG|mini|Hauptcampus vu dr Tächnische Hochschuel Ulm in dr Prittwitzstroß]]
[[Datei:Campus Albert-Einstein-Allee.jpg|mini|Campus Albert-Einstein-Allee uf em Obere Eselsberg]]
[[Datei:Campus Böfingen.jpg|mini|Campus Eberhard-Finckh Stroß z Befenga]]
[[Datei:EinsteinMotorsport Team2020.jpg|mini|s Einstein Motorsport-Team vu dr Tächnische Hochschuel Ulm]]
[[Datei:Platine Hochschule Ulm.jpg|mini|Mithilf vu Lehrplatine lere Studänt*ne d Wirkigswys vu eläktronische Schaltige un Sischtem chänne un bruuche]]
Di '''Tächnisch Hochschuel Ulm''' (dt. ''Technische Hochschule Ulm'', churz '''THU'''; ängl. ''Ulm University of Applied Sciences'') isch e staatligi [[Fachhochschule (Deutschland)|Hochschuel fir aagwändti Wisseschafte]] z [[Ulm]].
== Profil ==
Anne 1960 isch d Vorgängerinschtituzion „Staatliche Ingenieurschule Ulm“ mit dr vier Studiegäng Maschineböu (Konschtrukzion), Maschineböu (Fertigung), Nochrichtetächnik un Feinwärchtächnik grindet wore. Syter 1971 het si dr Rang vun ere Fachhochschuel ghaa. Wäg em neie Landeshochschuelgsetz isch s 2006 in „Hochschule Ulm“ umgnännt wore.<ref>{{Internetquelle |autor= |url=https://studium.hs-ulm.de/de/org/kom/Seiten/Portrait.aspx |titel=THU : Portrait |titelerg=Von der SISU zur Hochschule Ulm |werk= |hrsg= |datum=2014-01 |abruf=2020-03-24 |sprache=}}</ref>
Syt em 1. Merz 2019 haißt d Hochschuel „Technische Hochschule Ulm“. Si het drei Standort z Ulm: Prittwitzstroß, Eberhard-Finckh-Stroß un Albert-Einstein-Allee.
In däne segs Fakultete wäre 18 Bachelor-, 7 Master- un 10 Duali Studiegäng<ref>{{Internetquelle |url=https://studium.hs-ulm.de/de/Seiten/Homepage.aspx |titel=Studium an der Hochschule Ulm |abruf=2019-04-21}}</ref> aabote:
* Fakultet Eläktrotächnik un Informazionstächnik
* Fakultet Mathematik, Natur- un Wirtschaftswisseschafte
* Fakultet Informatik
* Fakultet Maschineböu un Fahrzygtächnik
* Fakultet Produkzionstächnik un Produkzionswirtschaft
* Fakultet Mechatronik un Medizintächnik
D Hochschuel unterhaltet Kooperazionsveryybarige mit Hochschuele in 20 Länder un insgsamt 55 Partnerschafte uf allne fimf Kontinänt. Studänte*ne vu dr Hochschuel Ulm chenne ai Semschter an aire vu dr 140 Partnerhochschuele studiere bzw. ire praktisch Studiesemeschter oder iri Abschlussarbet im Uusland mache. Di Tächnisch Hochschuel Ulm bietet näbe Bachelor- un Masterstudiegäng e kooperativ Doktorat mit uusgläsene Universitete in eme Promozionskolleg aa.<ref>[https://studium.hs-ulm.de/de/Seiten/KPK_CognitiveComputing.aspx Kooperatives Promotionskolleg der Universität Ulm und der Hochschule Ulm ] uf ''studium.hs-ulm.de'' vum 23. Merz 2021</ref>
Mit em Projäkt vu dr „Donauhochschuele“ het d Hochschuel e internazional Netzwärch zwische Hochschuele, Universitete un Induschtry an dr Donau lang uf em Themebiet regenerativi Energy un effiziänti Energynutzig, wu verschideni Uusduschformat fir Lehr, Forschig un Entwicklig organisiert.<ref>http://danubeuniversities.eu/</ref>
== Architäktur ==
Dr Campus Prittwitzstroß vu dr Tächnische Hochschuel Ulm isch Ändi 1950er Johr vum Architäkt Günter Behnisch uusgschafft wore. 2001 isch er wäg dr aagwändte Montaschböuwys mit Betonfertigdail in d Lischt vu dr Kulturdänkmol ufgnuu wore un stoht syterhär unter Dänkmolschutz. Aagfange böue het me im Juli 1961. Yyzoge isch mer in d Gebei im Novämber 1962.<ref>[http://www.wettengl.info/Blog/?p=266 Mee Informazionen im Blog-Yydrag "Architekt der Hochschule Ulm gestorben" im Blog "Updates"]</ref>
Karakteristisch sin d Redukzion uf wenigi bruuchti Matrialie wie Beton, Stahl un Glas; di organisch Yygliderig vu dr Konschtrukzion in d Hanglag un di klar, zytlos Formsproch vu dr Gebei. As erschts groß Böuwärch vum Land [[Baden-Württemberg|Bade-Wirttebärg]] isch di Tächnisch Hochschuel Ulm im Rau- un Uusbau mit induschtriäll gfertigte Betondail konschtruiert wore. Wel z Dytschland d Härstellig vu unterschidligschte Betondail nit im induschtriälle Standard megli gsii isch, isch doderfir äxtra e niderländischi Tächnology bruucht wore.
== Yyrichtige ==
Forschig, Entwicklig un Transfer an dr Hochschuel Ulm hän e aigeständig Profil, wu abglaitet isch us em Bildigsufdrag vu dr Hochschuele. D Hochschuel Ulm het 12 Fakultets-Inschtitut, wu vor allem dr praxisnoche Lehr diene, wu aber au Forschigsvorhaa din duregfiert wäre. D Dachorganisazion fir d Forschigsaktivitete vu dr Hochschuel Ulm isch s Inschtitut fir aagwändti Forschig (IAF) as sälbschtständigi zäntrali Yyrichtig. S IAF macht Ressortforschig un au Ufdragsforschig fir Unternäme.
=== Automotive Center ===
S Automotive Center isch Dail vum Inschtitut fir Fahrzyygsischtem (IFS). Näbe Labor-, Biro- un Wärchstattryym het s drei großi Briefständ uf Induschtryniveau<ref>[https://www.hs-ulm.de/AktuellesVeranstaltungen/Pressemitteilungen/_pressemitteilungen//2014_04_Er%C3%B6ffnung%20AC/default.dbx Pressemitteilung: Eröffnung AC]</ref>:
* Mobilhydraulik-Briefstand
* Rollebriefstand
* Motorebriefstand
D Briefständ wäre in dr Lehr iber d Fakultete ewäg un au in aawändigsorientierte Forschigsprojäkt in dr Fahrzyygtächnik, Fahrzyygeläktronik un Mobilhydraulik yygsetzt.
=== Hydraulik Kumpetänzzäntrum ===
S Kumpetänzzäntrum Hydraulik isch e 2012 grindeti Yyrichtig, wu uusschließlig us private Mittel finanziert wird. Iber ai Million Euro sin vu dr Grindigsmitglider uf fimf Johr zuegsait gsii, go ne Plattform fir d Wyterentwicklig vu dr Hydraulik-Fachuusbildig un -Forschung schaffe un di aige Innovazionschraft sterker mache.<ref>http://www.hs-ulm.de/docs/institute/IFS/Hydraulik/_downloads/Flyer%20Hydraulik.pdf{{Toter Link|date=2018-04 |url=http://www.hs-ulm.de/docs/institute/IFS/Hydraulik/_downloads/Flyer%20Hydraulik.pdf}}</ref> Zurzyt bindlet s Zäntrum vu dr Hochschuel Ulm d Hydraulik-Fachkumpetänz vu fascht 20 Firme im siddytsche Ruum, wu d Wettbewärbsfähigkait vun ene in hochem Maß vu qualifiziertem Noowugs mit aischlegige Hydraulik-Chänntnis abhangt. D IHK Ulm ferderet d Initiaziv mit 50.000 Euro im Johr.<ref>[https://www.hs-ulm.de/Aktuelles/Pressemitteilungen/_pressemitteilungen//2012_14_Kompetenzzentrum_Hydraulik/default.dbx Pressemitteilung: Kompetenzzentrum Hydraulik]</ref> As hochmodärni Laboruusstattig fir Lehr un aagwändti Forschig het s unter anderem e Väntil-Briefstand im Maschinelabor, e Hydraulik-Briefstand im Automotive-Center un e Briefyyrichtig fir Fluid un Elzuestandssänsore.
=== ZAFH Service-Robotik ===
S Zäntrum fir Aagwändti Forschig an Fachhochschuele (ZAFH) forscht an dr Hochschuel Ulm im Beraich Service-Robotik, wu Algorithme un Verfahre entwicklet wäre, go Service-Roboter zueverlässiger, alldagsdaugliger un choschteginschtiger mache. Yygrichtet woren isch s im Rame vun ere wettbewärblige Uusschrybig as Forschigsverbund vu dr Hochschuele Ulm (Koordinator), Raveschburg-Waegaade un Mannem, go di exzellänt aagwändt Forschig im Beraich vu dr Servicerobotik bindle, sterker mache un zuen eme Exzellänzcluster uusbäue. Im Zytruum vum 1. Jänner 2008 bis 31. Merz 2013 isch s im Rame vu dr ZuechumftsoffensiveIV "Innovation und Exzellenz" un em Europäische Fond fir regionali Entwicklig (EFRE) gferderet wore.<ref>[http://www.zafh-servicerobotik.de/index.php?exp= ZAFH Service-Robotik]</ref> S ZAFH wird iber d Ferderphase uuse as Exzellänzcluster wytergfiert un dient as Aalaufstell un Aasprächpartner fir s Innovazionsthema vu alldagsdauglige Serviceroboter.
=== ZAFH MikroSens ===
Mit em ZAFH „MikroSens - Innovative Millimeterwellen-Sensorik für industrielle Anwendungen“ soll chlainere un mittlere Unternäme im Land neiartigi un hochintegrierti Millimeterwälletächnik fir verschideni Applikazionsfälder zuegängli gmacht wäre. In däm Forschigsprojäkt schaffe d Hochschuel Ulm, d [[Hochschule Heilbronn|Hochschuel Haalbrunn]] un d [[Hochschule Pforzheim|Hochschuel Pforze]] zäme mit dr Uniwersitet Ulm an dr Umsetzig vu däre Tächnik fir neii Mässufgabe, zem Byschpel in dr Produkzions- un Umwälttächnik. S Projäkt het im Septämber 2015 aagfange un isch mit rund 1,4 Millione Euro vom Land Bade-Wirttebärg un dr Europäische Union gferderet wore.<ref>[https://mwk.baden-wuerttemberg.de/de/service/presse/pressemitteilung/pid/14-millionen-euro-fuer-die-hochschule-ulm/ Pressemitteilung MWK Baden-Württemberg: 14 Millionen Euro für die Hochschule Ulm]</ref>
== Studänte*ne-Verdrättig ==
Syt Oktober 2013 isch d Studänte*ne-Verdrättig vu dr Hochschuel Ulm verfasst unter em Name "VS Ulm". D VS Ulm setzt si fir d Belang vu dr Studänte*ne im Senat, dr Fakultetsreet un dr Studiekummissionen yy.
Näbe dr bolitische Verdrättig organisiert d VS Ulm au verschideni soziali Aktivitete an dr Hochschuel Ulm, wie d Wynäächtsfyyr, s Summerfescht Grill'n'Chill oder d Orientierigswuche bi dr Erschtsemeschteryyfierig.
== Weblink ==
* [http://www.thu.de/ Website Tächnischi Hochschuel Ulm]
== Fueßnote ==
<references/>
{{Navigationsleiste Hochschulen in Baden-Württemberg}}
{{Coordinate |NS=48/24/31.86/N |EW=9/59/50.963/E |type=landmark|region=DE-BW}}
{{Normdaten}}
{{Übersetzungshinweis|1 = de|2 = Technische_Hochschule_Ulm|3 = dütsch |4 = 219758698 }}
[[Kategorie:Hochschuel z Bade-Wirttebärg|Ulm]]
[[Kategorie:Ulm]]
9con3dsl6zexmdiibmcjt1x7edmh0oe