Wikipedia
anwiki
https://an.wikipedia.org/wiki/Portalada
MediaWiki 1.39.0-wmf.23
first-letter
Media
Especial
Descusión
Usuario
Descusión usuario
Wikipedia
Descusión Wikipedia
Imachen
Descusión imachen
MediaWiki
Descusión MediaWiki
Plantilla
Descusión plantilla
Aduya
Descusión aduya
Categoría
Descusión categoría
Portal
Descusión Portal
TimedText
TimedText talk
Módulo
Descusión módulo
Accesorio
Descusión accesorio
Accesorio definición
Descusión definición accesorio
Colombia
0
2998
1841570
1825292
2022-08-09T02:14:48Z
N9602
53355
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de país
| nombre_oficial = República de Colombia
| nombre = Republica de Colombia
| nombre_común = Colombia
| imachen_bandera = Flag of Colombia.svg
| imachen_escudo = Coat_of_arms_of_Colombia.svg
| imachen_escudo_grandaria = 80px
| simbolos =
| imachen_mapa = LocationColombia.svg
| lema_nacional = [[Lema]]: ''Libertad y Orden''<br /><small>([[Idioma espanyol|Espanyol]]; ''"Libertat e Orden"'')</small>
| himno_nacional = ''[[Himno Nacional de Colombia]]''
| capital = [[Bogotá]]
| capital_población = 7.500.000 <small>([[2003]])</small>
| capital_cor_fmt =
| capital_cor =
| ciudat_prencipal = [[Bogotá]]
| idiomas_oficials = [[Idioma espanyol|Espanyol]]
| gubierno = [[Republica|Republica presidencialista]]
| enfiladors_titols = [[President de Colombia|President]]<br />[[Vicepresident de Colombia|Vicepresident]]
| enfiladors_nombres =[[Gustavo Petro]]<br />[[Francia Márquez]]
| establimiento= Independencia
| establimiento_fitas = Declarata<br />Reconoixita
| establimiento_calendatas = d'[[Espanya]]<br />[[20 de chulio]] de [[1810]]<br />[[19 d'agosto]] de [[1819]]
| superficie = 1.141.748
| superficie_posición = 26
| superficie_augua = 8,8%
| mugas = 6.004 km
| costas =
| población = 44.534.000
| población_posición = 28
| población_densidat = 38
| población_anyada =
| PIB = US$ 395.663 millons
| PIB_anyada = 2008
| PIB_posición = 27
| PIB_per_capita = US$ 8,884
| moneda = [[Peso colombiano|Peso]]
| chentilicio =
| horario = [[UTC]]-5
| horario_estiu =
| cctld = [[.co]]
| codigo_telefonico = +57
| prefixo_radiofonico = HJA-HKZ, 5JA-5KZ
| codigo_ISO = 170 / COL / CO
| miembro_de = [[ONU]], [[OEA]], [[CAN]], [[Mercosur]]<sup>1</sup>, [[CSN]], [[ALADI]], [[SELA]]
| notas = <sup>1</sup>Asociato<br />
}}
A '''Republica de Colombia''' se troba a lo nordueste d'[[America d'o Sud]], con costas en l'[[Ocián Atlantico]] y l'[[Ocián Pacifico]]. Conta debez con churisdicción sobre un tramo d'o [[río Amazonas]] en o clamato [[trapecio amazonico]], per o que tamién li dicen ''a Patria de tres mars''.
Colombia amuga per l'este con [[Venezuela]], per o sudeste con [[Brasil]], per o sud con [[Perú]] y [[Ecuador]], y per l'ueste con [[Panamá]].
== Etimolochía d'o nombre ==
O nombre de Colombia ye derivato d'o de [[Cristofo Colombo]], en latín ''Christophorus Columbus''.
== Historia ==
{{Articlo principal|Historia de Colombia}}
== Politica ==
{{Articlo principal|Politica de Colombia}}
Colombia ye un [[Estato Social de Dreito]], una [[republica]] an o poder executivo domina la estructura de gubierno. O [[Lista de presidents de Colombia|president]], esleito con o [[Lista de vicepresidents de Colombia|vicepresident]] per medio de votación popular ta un periodo de quatre anyos, exerze debez como capecero d'o Estato y d'o Gubierno.
O Parlamento bicameral de Colombia ye o ''[[Congreso de Colombia|Congreso]]'' y ye composato per o ''[[Senato de Colombia|Senado]]'' (102 cadieras en cercunscripción nacional) y a ''[[Cambra de Representants de Colombia|Cámara de Representantes]]'' (166 cadieras con cercunscripción rechional proporcional a la población de cada departamento y o districto capital. Cinco d'ixas cadieras perteneixen a sectors minoritarios, como los indichenas, os afrocolombianos, y os colombianos en tierras foranas). Os miembros d'as dos cambras son esleitos per medio de votación popular ta cumplir un periodo de quatre anyos.
O sistema chudicial colombiano ha experimentato reformas significativas en os [[anyos 1990]]. Existe a ''Corte Constitucional'' (encargata de veilar per o respeto ta la Constitución), a ''Corte Suprema de Justicia'' (zaguer instancia ta afers cevils y penals), y o ''Consejo de Estado'' (maximo trebunal contencioso administrativo).
== Organización politico-administrativa ==
A Republica de Colombia ye trestallata politicament y administrativa en 32 ''[[Departamentos de Colombia|departamentos]]'' y 1 districto capital (que pende administrativament d'o ''departamento'' de [[Cundinamarca]]).
{| width=100%
|- bgcolor=#999999
!#!![[Departamentos de Colombia|Departamento]]!![[Capital (politica)|Capital]]!![[Superficie]]!![[Población humana|Población]]!!Mapa
|- bgcolor=#FFFFFF
| || || || || ||rowspan=35 align=center|[[Imachen:Colombia-departamentos.svg|300px|Departamentos de Colombia.]]
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|1||[[Amazonas (Departamento de Colombia)|Amazonas]]||[[Leticia]]
|align=right|109,665 km²||align=right|80,360
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|2||[[Antioquia]]||[[Medellín]]
|align=right|63,612 km²||align=right|5,750,478
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|3||[[Arauca]]||[[Arauca (Arauca)|Arauca]]
|align=right|23,818 km²||align=right|282,302
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|4||[[Atlántico]]||[[Barranquilla]]
|align=right|3,388 km²||align=right|2,365,663
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|5||[[Bolívar (departamento)|Bolívar]]||[[Cartagena de Indias|Cartagena]]
|align=right|25,978 km²||align=right|2,229,967
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|6||[[Boyacá]]||[[Tunja]]
|align=right|23,189 km²||align=right|1,411,239
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|7||[[Caldas]]||[[Manizales]]
|align=right|7,888 km²||align=right|1,170,187
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|8||[[Caquetá]]||[[Florencia (Colombia)|Florencia]]
|align=right|88,965 km²||align=right|463,333
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|9||[[Casanare]]||[[Yopal]]
|align=right|44,640 km²||align=right|325,713
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|10||[[Cauca]]||[[Popayán]]
|align=right|29,308 km²||align=right|1,363,054
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|11||[[Cesar]]||[[Valledupar]]
|align=right|22,905 km²||align=right|1,050,303
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|12||[[Chocó]]||[[Quibdó]]
|align=right|46,530 km²||align=right|413,173
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|13||[[Córdoba (departamento de Colombia)|Córdoba]]||[[Montería]]
|align=right|25,020 km²||align=right|1,392,905
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|14||[[Cundinamarca]]||[[Bogotá]]
|align=right|24,210 km²||align=right|9,467,562
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|15||[[Guainía]]||[[Puerto Inírida]]
|align=right|72,238 km²||align=right|43,314
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|16||[[Guaviare]]||[[San José del Guaviare]]
|align=right|53,460 km²||align=right|133,236
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|17||[[Huila (departamento)|Huila]]||[[Neiva]]
|align=right|19,890 km²||align=right|994,218
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|18||[[Guajira (departamento de Colombia)|La Guajira]]||[[Riohacha]]
|align=right|20,848 km²||align=right|524,619
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|19||[[Magdalena (departamento de Colombia)|Magdalena]]||[[Santa Marta]]
|align=right|23,188 km²||align=right|1,403,318
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|20||[[Meta (departamento)|Meta]]||[[Villavicencio]]
|align=right|85,635 km²||align=right|771,089
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|21||[[Nariño]]||[[Pasto]]
|align=right|33,268 km²||align=right|1,775,139
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|22||[[Norte de Santander]]||[[Cúcuta]]
|align=right|21,658 km²||align=right|1,493,932
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|23||[[Putumayo (departamento)|Putumayo]]||[[Mocoa]]
|align=right|24,885 km²||align=right|378,483
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|24||[[Quindío]]||[[Armenia (Colombia)|Armenia]]
|align=right|1,845 km²||align=right|613,375
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|25||[[Risaralda]]||[[Pereira]]
|align=right|4,140 km²||align=right|1,024,362
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|26||[[San Andres y Providencia]]||[[San Andrés (Colombia)|San Andrés]]
|align=right|52 km²||align=right|83,491
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|27||[[Santander (departamento de Colombia)|Santander]]||[[Bucaramanga]]
|align=right|30,537 km²||align=right|2,085,084
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|28||[[Sucre (departamento de Colombia)|Sucre]]||[[Sincelejo]]
|align=right|10,917 km²||align=right|868,648
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|29||[[Tolima]]||[[Ibagué]]
|align=right|23,562 km²||align=right|1,312,972
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|30||[[Valle del Cauca]]||[[Cali]]
|align=right|22,140 km²||align=right|4,524,678
|- bgcolor=#D8F8D8
|align=right|31||[[Vaupés]]||[[Mitú]]
|align=right|54,135 km²||align=right|33,152
|- bgcolor=#F8F8D8
|align=right|32||[[Vichada]]||[[Puerto Carreño]]
|align=right|100,242 km²||align=right|97,276
|- bgcolor=#999999
! !!colspan=2|Districto!!Superficie!!Población
|- bgcolor=#F8D8D8
| ||colspan=2|[[Bogotá]], Distrito Capital
|align=right|1,587 km²||align=right|7,117,984
|}
== Rechions cheograficas naturals y culturals de Colombia ==
[[Imachen:Mapa de Colombia (regiones naturales).svg|300px|thumb|Mapa d'as rechions naturals/culturals de Colombia.]]
Os departamentos colombianos se troban agrupatos en as siguients rechions cheograficas naturals y culturals:
* '''[[Rechión Amazonica (Colombia)|Amazonica]]'''
* '''[[Rechión Andina (Colombia)|Andina]]'''
* '''[[Rechió Costa Norte (Colombia)|Costa Norte]]'''
* '''[[Rechión Costa Pacifica (Colombia)|Costa Pacifica]]'''
* '''[[Rechión Insular (Colombia)|Insular]]'''
* '''[[Rechión Orinoquía (Colombia)|Orinoquía]]'''
A rechión andina ye a que concentra la mayoría d'a población colombiana, y s'estalla devez en: ''[[Rechión Cundiboyacense]], [[Rechión Paisa]], Rechión Santandereana y Rechión d'o Tolima Grande.''
== Cheografía ==
{{Articlo principal|Cheografía de Colombia}}
Os [[Andes]] mandan a metat occidental de Colombia, y se trestallan en tres grans sarrallons: l'Occidental, o Central y l'Oriental. D'entre os sarrallons, os ríos [[Río Magdalena|Magdalena]] y [[Río Cauca|Cauca]] fluyen enta las planas baixas a lo largo d'a costa [[Mar Caribe|caribenya]]. En os cobaltos d'os sarrallons se troban [[Volcán|volcans]], belluns encara activos de cabo quan. O punto más alto ye o [[Pico Cristóbal Colón]], en a [[Sierra Nevada de Santa Marta]], con una [[altaria]] de 5.775 [[metro]]s per sobre o libel d'a mar.
A faixa oriental se caracteriza per tierras planas y baixas, a ormino con una arborización bien preta y muitos ríos, como lo [[Río Putumayo|Putumayo]], o [[Río Yapura|Yapura]], o [[Río Meta|Meta]] y o [[Río Guaviare|Guaviare]], que fluyen ta l'[[Río Orinoco|Orinoco]] u l'[[Río Amazonas|Amazonas]]. Colombia tamién conta con bellas [[isla]]s chiquetas en os ocians Atlantico y Pacifico.
O clima local ye calient per tot en as dos costas y en as planas orientals, mientres que as sarras y as tierras altas pueden estar muito más fridas.
A ciudat más gran ye a capital, [[Bogotá]]. Bellatras ciudatz importants son: [[Medellín]], [[Cali]], [[Cartagena]], [[Barranquilla]], [[Ibagué]], [[Manizales]], [[Pasto]], [[Cúcuta]], [[Bucaramanga]] u [[Santa Marta]].
== Economía ==
{{Articlo principal|Economía de Colombia}}
O [[Producto Interior Bruto]] (PIB) de Colombia ta l'anyo 2006 estió alto u baixo de 371 billons de [[Peso colombián|pesos]] ($371.653.000.000.000,00), uns 190 mil millons de [[Dólar estausunidense|dólars]] (USD 190.900.000.000,oo). A destribución per actividat economica estió: 13,9% [[agricultura]], 30,3% [[industria]] y 55,8% [[Sector servicios|servicios]].
Ta 1999, a economía de Colombia rechistró lo suyo primer creiximiento negativo dende os [[anyos 1930]], crebando un ''record'' de creiximiento sostenito superior a lo d'atras economías d'a rechión.
O gubierno (2002-2006) concaraba retos economicos, como reformar o sistema de pensions y achiquir o endice de desemplego.
Colombia perteneix a la [[Comunidat Andina de Nacions]] y a lo [[G-3]].
== Demografía ==
{{Articlo principal|Demografía de Colombia}}
A diversidat etnica en Colombia ye resultato d'a mezcla d'[[amerindios]] indichenas, colonos [[espanyols]] y [[Esclavitut|esclavos]] [[africans]], dando una población que abraca mestizos (48%), blancos (30%), mulatos (14%), negros (4%) y a los ''zambos'' u negro-amerindios (3%). Con tot, as proporcions d'os diferents grupos etnicos varían prou seguntes a rechión. Hue, nomás que un 1% d'os colombianos puet identificar-se como amerindio si se prene como alazet a luenga. Existe tamién una minoría d'inmigranis [[arabes]], [[chodigos]], [[chinos]], de países europeus como [[Italia]], [[Reino Uniu]] u [[Alemanya]], d'os [[Estaus Unius]] y d'atros países latinoamericanos ([[Ecuador]], [[Archentina]], [[Chile]] y as [[Antillas]], especialment).
Colombia ye o tercer estato más poblato de l'[[America latina]], dimpués de [[Brasil]] y [[Mexico]]. A población urbana creixió dica un 74% ta 1994. Trenta ciudatz contan con más de 100.000 habitants. Os nueu departamentos d'as tierras planas de l'Orient (54% d'a superficie total) tienen menos d'o 3% d'a población y una densidat de población de menos d'una persona per kilometro quadrato.
== Relichión ==
A relichión que predomina en Colombia ye a [[Catolicismo|catolica]] (82%), anque parti d'a población no la practica. L'atro 18% perteneix a d'atras confesions relichiosas, totas ellas minoritarias: [[Protestantismo|protestants]] (y sectas d'orichen protestant), [[sectas]] d'orichen [[Budismo|budista]] y [[Taoísmo|taoísta]], [[musulmans]], [[chodigos]], [[Animismo|relichions naturals]], etc.
== Cultura ==
{{Articlo principal|Cultura de Colombia}}
=== Luengas de Colombia ===
{{Articlo principal|Luengas de Colombia}}
=== Musica de Colombia ===
{{Articlo principal|Musica de Colombia}}
=== Gastronomía de Colombia ===
{{Articlo principal|Gastronomía de Colombia}}
* A [[bandeja paisa]] u bandeja de arriero (en aragonés "servilla paisa" u "servilla de trachinero"), ye un conoixito plato tradicional d'a cocina de Colombia, d'a rechión paisa.
=== Esporte en Colombia ===
{{Articlo principal|Esporte en Colombia}}
=== Fiestas de Colombia ===
{{Articlo principal|Fiestas de Colombia}}
=== Días festivos ===
{|
|- style="background:#666;color:#fff;"
!colspan="3"| Calendata fixa !!colspan="3"| Primer lunes !!colspan="3"| Relativos a la Pascua
|-
|- bgcolor=#D8F8D8
|valign="top"| [[Cabo d'anyo]]
| ''[[1 de chinero]]''
| ('''C''' y '''R''')
| Epifanía ([[Reis Magos]])
| ''dende [[6 de chinero]]''
| ('''R''')
|valign="top" rowspan="3"| [[Semana Santa]] ||valign="top" rowspan="3"|
''[[Domingo de Ramos]]''
<br />''[[Chueves Santo]]''
<br />''[[Viernes Santo]]''
<br />''[[Domingo de Pascua]]''
|valign="top" rowspan="3"| ('''R''')''
|-
|- bgcolor=#F8F8D8
| [[Día d'o Treballo]]
| ''[[1 de mayo]]''
| ('''C''')
| [[Sant Chusé]]
| ''dende [[19 de marzo]]''
| ('''R''')
|-
|- bgcolor=#D8F8D8
| [[El Florero de Llorente|''Grito de Independencia'']]
| ''[[20 de chulio]]''
| ('''C(P)''' y '''DN''')
| [[Día d'a Raza]]
| ''dende [[12 d'octubre]]''
| ('''C''')
|-
|- bgcolor=#F8F8D8
| [[Batalla de Boyacá]]
| ''[[7 d'agosto]]''
| ('''C(P)''')
| [[Totz os Santos]]
| ''dende [[1 de noviembre]]''
| ('''R''')
| Ascensión de Chesús
| ''seteno lunes''
| ('''R''')
|-
|- bgcolor=#D8F8D8
| [[Purisma Concepción]]
| ''[[8 d'aviento]]''
| ('''R''')
| [[Asumpción de María]]
| ''dende [[15 d'agosto]]''
| ('''R''')
| [[Corpus Christi]]
| ''deceno lunes''
| ('''R''')
|-
|- bgcolor=#F8F8D8
| [[Nadal]]
| ''[[25 d'aviento]]''
| ('''R''')
| [[Independencia de Cartagena]]
| ''dende [[11 de noviembre]]''
| ('''C(P)''')
| [[Sagrato Corazón]]
| ''onceno lunes''
| ('''C''' y '''R''')
|}
== Vinclos externos ==
* [http://www.gobiernoenlinea.gov.co Portalada oficial d'o Gubierno colombiano] .
* [http://cne.presidencia.gov.co Pachina web oficial d'a Presidencia d'a Republica] .
* [http://colombia.indymedia.org Centro de medios independients de Colombia].
{{America d'o Sud}}
[[Categoría:Colombia|*]]
lu84e5vj5akx0n9dndymj36l45nav7r
Serbia
0
6310
1841625
1841135
2022-08-09T06:27:03Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de país
| nombre = Republica de Serbia
| nombre_oficial = Република Србија<br />Republika Srbija
| nombre_común = Serbia
| de = de
| imachen_bandera =Flag_of_Serbia.svg
| imachen_escudo = Coat of arms of Serbia.svg
| imachen_escudo_grandaria = 85px
| simbolos =
| imachen_mapa =Location_of_Serbia_in_Europe,_Kosovo_included.png
| lema_nacional = ''No'n tien''
| himno_nacional = ''[[Bože Pravde]]''
| capital = [[Belgrado]]
| capital_población =576.124 ([[2002]])
| capital_cor_fmt =
| capital_cor = 44_48_N_20_28_E 44º 48' N 20º 28' E
| ciudat_prencipal = [[Belgrado]]
| idiomas_oficials = [[Idioma serbio|Serbio]] <sup>1</sup>
| gubierno = [[Republica]] [[parlamentarismo|parlamentaria]]
| enfiladors_titols = [[President]]<br /> [[Primer Ministro]]
| enfiladors_nombres = [[Aleksandar Vučić]]<br />[[Ana Brnabić]]
| establimiento = Independencia
| establimiento_fitas = • Declarada
| establimiento_calendatas = De [[Serbia y Montenegro]]<br />[[3 de chunio]] de [[2006]]
| superficie = 88.361
| superficie_posición = 113
| superficie_augua =
| mugas = 599 [[kilometro|km]]
| costas = 0 km
| población = 6.926.795<ref>https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tps00001/default/table?lang=en</ref>([[2020]])
| población_posición = 74
| población_densidat = 78.81
| PIB = EUR€42.885.500.000
| PIB_anyada = 2018
| PIB_posición = 91
| PIB_per_capita = EUR€ 6,158.38
| moneda = [[Dinar serbio|Dinar]](<code>[[ISO 4217|RSD]]</code>)<br /> [[Euro]] (€, <code>[[ISO 4217|EUR]]</code>) (En [[Kosovo]])
| chentilicio = Serbio, -a
| horario = [[CET]] ([[Tiempo Cordinato Unibersal|UTC]]+1)
| horario_estiu = [[CEST]] ([[Tiempo Cordinato Unibersal|UTC]]+2)
| cctld = .rs
| codigo_telefonico = 381
| prefixo_radiofonico = YT–YU, YZ, 4N–4O
| codigo_ISO = 688 / SRB / RS
| miembro_de =
| notas =<sup>1</sup> Tamién se i charran [[Idioma albanés|albanés]] en [[Kosovo]] y [[Idioma hongaro|hongaro]] en [[Vojvodina]].
}}
A '''Republica de Serbia''' (en [[Idioma serbio|Serbio]], ''Република Србија'' u ''Republika Srbija'') ye un país d'o sudeste d'[[Europa]], un d'os seis estatos resultants de l'antigua [[Yugoslavia]]. A suya capital ye [[Belgrado]].
== Cheografía ==
=== Mugas ===
Serbia muga con [[Hongría]], [[Rumanía]], [[Bulgaria]], [[Albania]], [[Macedonia d'o Norte]], [[Montenegro]] (país con o qualo formó un estato confederal dica [[2006]]), [[Bosnia y Herzegovina]] y [[Croacia]].
== Historia ==
=== Etnochenesi ===
Os serbos yeran descritos en o libro ''[[De administrando Imperio]]'' como os habitants d'unos principaus entre os [[crovates]] y os [[bulgaros]]. Beluns d'estos principaus son descritos en atras fuents como part de [[Croacia]], y [[Bosnia]] en fuents posteriors será distinguida de Serbia u d'os principaus serbiscos. A base d'a organización social d'os serbos yera a ''[[zadruga]]'' u familia ampla, como en atros pueblos [[pueblos eslavos|eslavos]]. Qualques ''[[zadruge]]'' aplegadas yeran baixo o mando d'un ''[[župan]]'' ("[[mainate]]"). En bell caso uns quantos ''župani'' podeban unir-sen y estar en a [[subchección (poder)|subchección]] d'un ''veliki župan'' u "gran župan".<ref>{{en}} ''History of Serbia''. Articlo tetulau ''Balcan States'' en a edición de l'anyo 2007 d'a [[Enciclopedia Britannica]]</ref> Rematan predominando dos estaus serbos, [[Zeta (Balcans)|Zeta]], en l'actual [[Montenegro]] y [[Raška]], en l'interior, en a zona d'o [[Sanchac de Novi-Pazar]]. O cristianismo plega a los serbos dende [[Agrida]], y a conversión remata a zaguers d'o sieglo IX.
=== Estau serbisco uniu ===
{{articlo principal|Raška}}
En a segunda metat d'o sieglo XII [[Esteban Nemanja]], [[Župan]] de [[Raška]], consigue absorber [[Zeta]] y fer-se independient de [[Costantinoble]]. En 1217 un [[legau apostolical]] lo corona rei, pero Serbia continará estando ortodoxa. [[Sava de Serbia|Sava]], un fillo d'Esteban Nemanja que yera monche d'[[Athos]], consigue creyar una [[ilesia ortodoxa autocefala serbisca]], y quan n'esdebién arcebispe corona a lo suyo chirmán en 1221 como rei d'alcuerdo con o [[rito ortodoxo]]. Ye o principio d'a dinastía [[Nemanja]]. Esteban I y os suyos succesors costruirán entre os sieglos XIII y XIV una serie de grans monesterios ([[Studenica]], Decani, etc...).
O reino serbisco d'os Nemanja puet resistir o expansionismo d'os [[Segundo Imperio Bulgaro|bulgaros]] y os bizantins, y con [[Esteban Uroš IV Dušan de Serbia|Esteban Dušan]] plega a lo suyo apocheu. Esteban Dušan estendilla o suyo reino por [[Macedonia]] y [[Grecia]], plegando a conquerir part d'o [[Ducato de Neopatria]] a los [[almogávars]]. En 1346 Dušan empenta que [[Peć]] esdevenise [[seu patriarcal]], y ixa mesma anyada y en [[Skopje]] l'arcebispe de Peć corona a Dušan como emperador de [[serbos]], [[griegos]], [[bulgaros]] y [[albaneses]].<ref name="Ladero">{{es}} [[Miguel A Ladero Quesada]]: ''Historia Universal, Edad Media''. [[Vicens Vives]].</ref> A creyación d'a seu patriarcal ortodoxa pa os serbos en Peć fa que i haiga un [[schisma]] con os griegos bizantins (con seu patriarcal en Costantinoble), dica 1375. Dušan muere en 1355 sin poder conquerir Costantinoble, una anyada més tarde que os turcos otomans conquieren [[Gallipoli]].
=== Ocupación otomana ===
Os succesors de Dušan no pueden mantener a unidat d'un territorio tan extenso, que s'esminglana. Os diferents territorios serbians van cayendo u baixo sobiranía otomana u baixo sobiranía d'un reino [[Reino de Bosnia|bosnián]] en expansión. En [[1389]] o principe serbo [[Lazaro Hrebeldjanović]] ye derrotau en a [[batalla de Kosovo Polje]]. O suyo fillo Esteban Lazarević se sozmete a lo soldán pero demanda l'aduya d'o rei d'Hongría pa poder mantener-se independient. Os hongaros aduyan a creyar en 1412 una plaza fuerte en Belgrado. Dimpués [[Chorche Branković]] establix a capital de Serbia en [[Smeredevo]], pero os otomans la prenen en 1439 y en 1459 la ocupan de pa cutio. Serbia esdevién un [[pachalik]] otomán y o [[patriarcato de Peć]] queda suprimiu dica 1557.
En o periodo de dominación otomana o centro politico d'os serbos se treslada enta o norte, a lo mesmo tiempo que bi ha migracions enta o sud d'o Reino d'Hongría, a lo norte d'o [[río Sava|Sava]] y d'o Danubio, podendo plegar a estar mayoritarios en zonas que enantes yeran habitadas por atros pueblos, ([[crovates]], [[hongaros]], [[vlacos]], etz...). En [[1521]] os otomans vencen a los hongaros en [[Batalla de Mohacs|Mohacs]], y os serbos emigraus tamién son baixo dominación otomana.
En 1683 os otomans son redotaus en Viena y esto tien consecuencias pa os serbos, como habitants d'una zona que puet dixar d'estar baixo dominio otomán. En 1688 os austriacos prenen [[Belgrado]] y dimpués abanzan ta Kosovo, posando en canción a los serbos pa que se rebelasen. Manimenos os otomans reaccionan y os austriacos s'han de replegar en 1689-1690 chunto con 37.000 familias serbas que s'establixen en l'actual [[Voivodina]]. En 1694 plegará atra ondada.
Os otomans fuoron vencius en 1697 y por o [[tractau de Karlowitz]] de 1699 abandonan [[Batchka]] y lo norte de [[Sirmia]]. O [[patriarca]] serbisco s'establix en Karlowitz ([[Sirmia]]). Os otomans ceden a los austriacos o sud de Sirmia, o Banato y Serbia en o [[tractau de Passarowitz]] (1718) dimpués d'atra derrota.
Os otomans contraatacoron en 1736 y por o [[tractau de Belgrado]] Austria habió de tornar-lis Serbia. Por este tractau se creya a muga norte de Serbia, que ya no cambiará dica a Primera Guerra Mundial.
Totas estas guerras facioron que os serbos emigrasen dende a rechión d'o Kosovo (que dende alavez de conoixe como Viella Serbia) y que o vueito poblacional lo plenasen os [[albaneses]]. Beluns d'os serbos que i quedan se convierten a lo islam esdevenindo os [[gorani]] actuals. Os serbos no totz os serbos refuchiaus en o reino d'Austria se quedan en a [[Voivodina]], muitos d'ellos s'establixen en os confins militars: centro d'[[Eslavonia]], sud de [[Croacia]], en o que se conoixerá como a [[Krajina crovate]]. En Voivodina os serbos habrán de convivir con repobladors de diferents orichens etnicos a parte d'os serbos: [[rutens]] ([[rusins]]) [[eslovacos]], [[alemans]], [[franceses]], [[catalans]], (en [[Nueva Barcelona]]) etz...
Os otomans posarán a un griego en o [[patriarcato de Peć]] en 1739, y lo suprimirán en 1767. En Belgrado bi ha una [[guarnición]] de [[chenizaro]]s que Estambul no controla güaire.
==== Autonomía ====
En 1804 esclata una insurrección en [[Chumadia]] dirichida por [[Karadjordje]], que prene Belgrado en 1806 y se fa proclamar en 1808 principe hereu. Os otomans reaccionan pero o [[soldán]] ha de reconoixer l'autonomía de Serbia en o [[tractau de Bucarest]] firmau con Rusia en 1812. Manimenos en 1813 contina a guerra y os otomans prenen [[Belgrado]], fan [[mortalera (delito)|mortaleras]] y Karadjordje s'ha de refuchiar en Austria.
En 1815 [[Miloš Obrenović]] diriche una insurrección en [[Chumadia]], y baixo a presión de Rusia os otomans acceptan que Serbia siga un principau vasallo, con [[asembleya]] (''skupstina'') y exercito. Os otomans encara mantendrán a un gobernador turco, guarnicions y imposarán o pago d'un [[tributo]] anyal.
A primera intervención de l'[[Imperio Ruso]] en os [[Balcans]] fa que se firme o [[tractau d'Adrianopoli]] en 1829. En 1833 Serbia ixampla o suyo territorio por o sud. O soldán reconoix a Miloš como principe hereu, y abdica en 1839, pasando o títol a [[Aleixandre Karadjordjević]]. En o [[Tractau de París (1856)|Tractau de París]] de 1856 Aleixandre obtién una garantía internacional pa Serbia. A familia Obrenović tornó a lo poder en [[1858]], pero qui dirichirá o gobierno será o partiu liberal (1867-1893) En 1868 os otomans evacuan as suyas tropas de Serbia.
=== Independencia ===
Serbia declaró a guerra a l'[[Imperio Otomán]] en [[1876]] quan os disturbios de Bosnia. Encara que os serbos fuoron vencius a lo principio, a zaguers de [[1877]] tornan a la ofensiva, favoreixius por a intervención rusa en os [[Balcans]]. O [[tractau de Berlín]] de 1878 reconoix a independencia de Serbia, que queda ixamplada con a rechión de [[Niš]]. O [[Sanchak de Novi Pazar]] queda baixo administración austriaca chunto con [[Bosnia-Herzegovina]] pa fer de zona tampón entre Serbia y Montenegro.
Encomienzan os conflictos d'os serbos con atras nacionalidatz balcanicas que tamién se liberaban d'o dominio otomán. A unión de [[Rumelia Oriental]] con Bulgaria ye vista como periglosa por a Serbia independient, (distribuita por territorios historicament bulgaros que podeban reclamar en o futuro una Bulgaria més poderosa). Os serbians atacoron a los bulgaros en [[1885]] y fuoron vencius.
En ixos tiempos ya i heba problemas internos por una sublevación d'a chent d'a tierra en [[1883]] y una presión d'un nuevo partiu radical refirmau por os sublevaus. A constitución de 1888 fa de Serbia quasi una monarquía parlamentaria, y a politica posterior bien marcada por a luita entre liberals y radicals, dica un inte que o rei [[Aleixandre Obrenović]] restableix l'[[absolutismo]] monarquico con a Constitución de [[1901]], pero ye asasinau en [[1903]].
O nuevo rei ye [[Pero I Karadjordjević]], que con l'aduya de lo ministro [[Nicola Pasić]], d'o partiu radical, restableix a constitución de 1888 y enforteix os ligallos con Francia y Rusia. En politica exterior Serbia ye obligada a reconoixer l'anexión de Bosnia-Herzegovina por l'[[Imperio Austro-Hongaro]] y preba d'estendillar-se enta o sud, declarando a guerra a l'Imperio Otomán o [[18 d'octubre]] de [[1912]] chunto con [[Bulgaria]], [[Grecia]] y [[Montenegro]], encomenzando a [[Primera Guerra Balcanica]]. Os serbians ocupan a part occidental de [[Macedonia (rechión)|Macedonia]] y a mayor part de Kosovo y os montenegrins [[Peć]]. Serbia pretende tener una salida a la mar a traviés de tierras albanesas, pero l'Imperio Austro-Hongaro se i oposa. En o [[Tractau de Londres (1913)|tractau de Londres]] de mayo de [[1913]] ye reconoixiu un estau albanés independient pero quedando Kosovo dentro de Serbia. En chunio os bulgaros encomienzan a [[Segunda Guerra Balcanica]], son derrotaus y por o [[tractau de Bucarest]] d'agosto de 1913 a part de [[Macedonia (rechión)|Macedonia]] correspondient a l'actual [[Macedonia d'o Norte]] y o norte d'o [[Sanchac de Novi Pazar]] son adchudicaus a Serbia.
=== Primera Guerra Mundial ===
Dimpués de l'atentau de [[Sarajevo]] de [[1914]] organizau por serbos. Austria-Hongría adreza un ultimatum a Serbia, y li declara a guerra o [[27 de chulio]]. l'[[Imperio Ruso]] refirma a Serbia y encomienza a [[primera Guerra Mundial]]. Os serbians no resisten que a lo principio, y reblan. En noviembre de 1914 ya no controlan Belgrado, pero en aviento lo reconquieren. Bulgaria entra en a guerra pa anexionar-se [[Macedonia (rechión)|Macedonia]], y esto fa que os serbians ya no puedan defender-sen. L'exercito serbián se retira t'Albania y ye evacuau por os aliaus en [[Corfú]], pa ser adrezaus a lo frent d'Orient dende chulio de [[1916]]. O frent d'orient se creba en setiembre de [[1918]], y Austria-Hongría se rinde o [[3 de noviembre]]. L'[[1 d'aviento]] de 1918 [[Aleixandre Karadjordjević]] proclama a formación d'o [[Reino d'os Serbos, Crovates y Eslovenos]].
=== Os serbos en a Yugoslavia d'entreguerras ===
Un comité yugoslavo formau en Londres por dirichents orichinarios de l'Imperio Austro-Hongaro y d'o gobierno serbián de [[Pasić]] firmoron o [[20 de chulio]] de [[1917]] a declaración de Corfú, que preveyeba a unión d'os eslavos d'o sud baixo a monarquía d'os Karadjordjević. L'[[1 d'aviento]] de 1918, o fillo de [[Pero I de Serbia]], Aleixandre, proclama o [[Reino d'os serbos, crovates y eslovenos]].
En as prebatinas de redacción d'una Constitución en 1919-1920 se vei de seguida o conflicto entre os centralistas panserbiscos y os federalistas orichinarios de l'Imperio Austro-Hongaro. O partiu crovate d'a chent d'a tierra fa boicot a l'Asembleya y Pasić puet conseguir una constitución centralista o [[28 de chunio]] de 1921. En a decada de 1920 i habrá crisis politicas por o conflicto entre [[crovates]] y [[serbos]], (o lider d'o partiu crovate d'a chent d'a tierra será engarcholau y asesinau).
O [[6 de chinero]] de 1929 o rei Aleixandre disuelve o Parlamento y la constitución de 1921 ye abolida y bi ha dictadura. O reino prene o nombre oficial de [[Yugoslavia]]. O [[9 d'octubre]] de 1934 o rei Aleixandre muere en un atentau obra d'os [[ustaixa]]s. O principe de Pavlo exerce a rechencia. En 1938 se creya una banovina autonoma crovate con tierras de Bosnia-Herzegovina. Os serbos controlan atras partes de Bosnia-Herzegovina.
=== Segunda Guerra Mundial ===
A primers de 1941 Hitler ordena a Yugoslavia que s'adhiera a lo [[Pacto Tripartito]] pa atacar Grecia. O rechent Pavlo accepta pero uns patriotas serbos se sublevan y o [[27 de marzo]] o cheneral [[Simović]] obliga a lo rechent a exiliar-se. Pero I ye proclamau rei y denuncia o pacto. O [[6 d'abril]] os exercitos alemans, italians y hongaros invaden Yugoslavia. O 17 d'abril o gobierno se rinde. Os invasors dividen Yugoslavia y se creya una Serbia independient que se reduciba a la Serbia posterior a 1878 pero con o [[Banato Serbisco]] y sin o districto de [[Pirot]], que s'han quedau os bulgaros.
O cheneral [[Nedić]], ministro d'a Guerra entre 1938 y 1941 dirichiba o gobierno. O Banato Serbisco yera baixo control d'os alemans locals, [[suabos d'o Danubio]]. Os chodigos de Serbia son eliminaus. Se creya lo [[Estau Independient de Croacia]], que ocupa Bosnia-Herzegovina, o [[Sirmio]] y a mayor part de Croacia. En este estau controlau por los [[ustaixa]]s son eliminaus los opositors y sobretot los [[serbos]], seguntes bella fuent o numero de serbos exterminaus plega a 750.000.
Dende a primavera de 1941 s'organiza una resistencia en o norte de Kosovo. Dimpués i habrá dos resistencias. Os [[chetniks]], nacionalistas monarquicos serbos dirichius por o cheneral [[Draža Mihailović]] que se negó a capitular en abril y os comunistas dirichius por [[Josip Broz Tito]]. En agüerro de 1941 una ofensiva alemana fa que se dividan [[Mihailović]] negocia con os alemans y Tito pasa ta Bosnia.
Os chetniks luitan contra os [[ustaixa]]s crovates y se dedican a fer [[mortalera (delito)|mortaleras]] de crovates y sobretot musulmans en as zonas de Bosnia-Herzegovina que controlan. Quan os partisans comunistas iban prenendo importancia os chetniks plegoron fer liga con os ustaixas.
Os partisans comunistas combaten contra italians, alemans y os ustaixas crovates. A zaguers de 1943 Tito creya en [[Jajce]] un Comité nacional de liberación, que será l'embrión d'o futuro gobierno federal. Pero II reconoix en 1944 a Tito como jefe d'a Resistencia. Quan l'[[Exercito royo]] sovietico plega ta Belgrado os partisans ocupan gran parte d'o país. A [[Conferencia de Yalta]] en febrero de [[1945]] planteya que i haiga un compromís o rei y Tito que sería o president. En 1945 os partisans dominan Yugoslavia y l'[[11 de noviembre]] a lista unica d'o Frent d'o Pueblo obtién o 90 % d'os votos. A monarquía ye abolida y se creya a Republica popular federativa de Yugoslavia.
=== Os serbos en Federación Yugoslava de Tito ===
Tito pretendeba evitar que Serbia y os serbos tenesen un peso excesivo en a federación yugoslava y no unificó territorialment a los cristians ortodoxos de luenga serbo-crovata, que quedoron distribuitos por as republicas socialistas que establió: [[Republica Socialista de Serbia]], [[Republica Socialista de Bosnia y Herzegovina]], [[Republica Socialista de Montenegro]] y [[Republica Socialista de Croacia]]. Dió categoría de republica a [[Republica Socialista de Macedonia|Macedonia]], deseparando-la de Serbia y dio autonomía a las rechions con minorías no serbas numerosas como a [[Provincia Autonoma de Voivodina|Voivodina]] y o [[provincia Autonona de Kosovo|Kosovo]], a on permitió que entrasen nuevas poblacions albanesas. Lo predominio albanés en bella zona perchudicaba a los serbos.
Pero china chana os serbos iban fendo-se con o poder d'a [[Republica Federal Socialista de Yugoslavia]], y ya en a decada de 1960 os serbos controlaban l'exercito federal.
==== A unión yugoslava se torna insostenible ====
Dende 1986 [[Slobodan Milošević]], d'o partiu comunista de Serbia prene un discurso nacionalista serbisco chauvinista y aproveita a tensión entre serbos y [[albaneses]] en o Kosovo, y os ataques albaneses a la minoría serba pa mover sensibilidatz. Os [[eslovenos]] y [[crovates]] deseyan cada vegada més a independencia. En chinero de 1990 os eslovenos creban os ligallos con os comunistas de Yugoslavia, y farán o mesmo os crovates.
En 1990 dimpués d'un referendum Serbia prene una constitución que remata con l'autonomía d'o Kosovo y a [[Voivodina]], encara que permite o multipartidismo. Slobodan Milošević ye esleito president o 23 d'aviento de 1990 en as [[Eleccions parlamentarias serbianas de 1990|Eleccions parlamentarias serbianas]] con o 65 % d'os votos.
=== Os serbos quan s'esminglana Yugoslavia ===
O [[25 de chunio]] Eslovenia y Croacia proclaman a independencia y encomienza una guerra entre l'[[Exercito Federal Yugoslavo]] y las republicas secesionistas. Los [[serbos de Croacia]] proclamoron la independencia d'a [[Kninska Krajina|rechión de Krajina]] centrada en [[Knin]], que esdendría la [[Republica Serbisca de Krajina]]. Lo gobierno federal yugoslavo refirmó a los serbos de Croacia con la presencia de l'exercito federal.<ref name=ATLASHISTORIQUEBALKANS>{{fr}} [[Dennis P.Hupchick]], [[Harold E.Cox]]: ''Les Balkans. Atlas historique''. Ed Economica, 2008. p 110.</ref> Bi habió [[mortalera (delito)|mortalera]]s y operacions de [[limpieza etnica]] contra la poblacion crovata mientres duró la [[Guerra d'independencia crovata]], devez que en lo territorio controlau por la Croacia independient se forzó a muitos serbos pa que se'n fuesen.<ref name=ESPEJISMO>{{es}} [[Josep Palau]] ''El Espejismo yugoslavo''. Ediciones del Bronce, 1996. pp. 75-90.</ref> Beluns se refuchioron en Serbia.
Dimpués proclama a independencia [[Bosnia-Herzegovina]]. En Bosnia-Herzegovina se repetirá o mesmo proceso pero con mayor rapideza y violencia. Os [[serbos de Bosnia y Herzegovina]] son més numerosos que en Croacia y son mayoritarios en amplas zonas: Bosnia occidental, Herzegovina oriental y zonas de Bosnia oriental mugants con Serbia. A población [[bosniacos|bosniaca musulmana]] y crovate fue forachitada u exterminada de muitas d'estas zonas y las zonas de mayoría serba prenioron continuidat territorial a traviés d'o [[corridor]] de [[Posavina]], a costa d'os [[crovates de Bosnia-Herzegovina|crovates]]. Igual como en Croacia, buena part de la poblacion serba en territorios baixo control de crovates y bosniacos fuyó. Lo resultau estió que durant las guerras de succesión yugoslavas en lo norte de Serbia bi habió bells centenars de mils de refuchiaus serbos.
En [[Kosovo]] no bi ha guerra mientres bi n'ha en Croacia y Bosnia-Herzegovina, pero muitas zonas son controladas por os albaneses locals. [[Macedonia d'o Norte|Macedonia]] se deseparó pacificament y os serbos no podioron organizar o mesmo procedimiento.
En abril de [[1992]] Serbia y Montenegro forman una nueva Republica federal de Yugoslavia que no fue reconoixida por a comunidat internacional. A situación de guerra en Croacia y especialment en Bosnia-Herzegovina permite a [[Milošević]] enfortir o suyo poder. En as eslecions lechislativas d'aviento de 1993 o Partiu socialista (en realidat excomunista) consigue 123 d'os 250 botos. Bi heba una oposición ultranacionalista y una oposición democratica.
Quan remató a guerra en Bosnia-Herzegovina encomenzó a guerra en o [[Kosovo]] con una rapida limpieza etnica, manimenos a [[OTAN]] intervinió y obligó a l'exercito serbián a retirar-se'n. Muitos [[serbos de Kosovo]] han teniu que ir-se-ne.
== Esportes ==
Os [[esporte]]s mes practicatos son o [[baloncesto]], o [[balonmán]] y o [[fútbol]], a primera división ye conoixita como [[SuperLiga Serbia]].
== Referencias ==
{{listaref}}
{{Europa}}
[[Categoría:Serbia|*]]
dozcglrhddks6b3376qaiv41mbm7mgm
Chesús de Nazaret
0
6976
1841604
1841346
2022-08-09T05:42:21Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Articlo 1000|-10}}
{{Ficha de famoso
|nombre = Chesús de Nazaret
|imachen = Christ Carrying the Cross 1580.jpg
|piet de foto = Chesús de Natzaret
|imachen grandaria = 230px
|calendata naiximiento =
|puesto naiximiento = [[Imachen:SPQRomani.svg|22px]] [[Betlem]]<br />([[Imperio román]])
|calendata muerte =
|puesto muerte = [[Imachen:SPQRomani.svg|22px]] [[Cherusalem]]<br />([[Imperio román]])
|ocupación = Profeta y rabino
|conchuche =
}}
'''Chesús de Nazaret''', '''Chesús o Nazarén''', '''Chesucristo''' u '''Cristo''' ([[Betlem]] ([[4 aC]] - [[0]])) ye a fegura central d'as relichions [[Cristianismo|cristianas]], que lo consideran o fillo de [[Dios]] y que revilcó d'entre os muertos a lo tercer día dimpués d'a suya muerte. L'[[Islam]] lo considera un d'os suyos [[profeta]]s más importants y ye un d'os personaches que han exercito una mayor influencia en a [[cultura]] [[occident]]al.
== Biografía ==
Quasi tot o que conoixemos de Chesús pende en a tradición cristiana seguntes a narración d'o [[Nuevo Testamento]] d'a [[Biblia]]. Naixió de [[Betlem]] y vivió en [[Nazaret]]. En o tiempo d'a suya vida recorrió as rechions de [[Galilea]] y [[Chudea]] predicando y fendo bells [[miraglo]]s.
Morió crucificato en [[Cherusalem]], en o [[Mont Calvario]] u [[Golgota]].
Chesús en o Nuevo Testamento
Lo que figura a continuación ye un rella to d´a vida de Chesús tal y como amaneixe en os quatro evangelios incluyius en o ''Nuevo Testamento'', consideraus libros sagraus por totas as confesions cristianas. O rella to evanchelico ye a fuen principal pa o conocimiento de Chesús, y constituye a base d´as interpretaciones que de o suyofigura hazen las diferens ramas d´o cristianismo. Anque puede contener elementos históricos, expresa fundamentalmen a fe d´as comunidatz cristianas en a época en que istos textos fuoron escritos, y a visión que por entonzes teneban de Chesús de Nazaret.
'''Nacimiento e infancia'''
A Sagrada Familia (Chusé, María y Chesús, con Izarbe y o suyo fillo Chuan o Bautista, pariens de Chesús seguntes o Evanchelio de Lucas. Pinte de Rafael, 1507.
Os rella tos referens al nacimiento y infancia de Chesús prozeden exclusivamen d´o Evanchelio de Mateo (1,18-2,23) y d´o de Lucas (1,5-2,52).No bi ha rella tos d´iste tipo en os evanchelios de Marcos y Chuan. As narracions de Mateo y Lucas difieren entre sí:
· O Evanchelio de Mateo no relata dengún viache prevido al nacimiento de Chesús, por o que se podría suposar que María y o suyo mariu Chusé viviban en Belén. María quedó inesperadamen embarazada y Chusé no yera guaire d´acuerdo, pero un ánchel li anunció en suenios que l'embarazo de María yera obra d´o Espíritu Santo y profetizó, con parolas d´o profeta Isaías, que o suyo fillo será o Mesías que esperan os chudíos. Uns magos de Orien en izas dadas plegaron a Cherusalén preguntando por o «rei d´os chudíos que acaba de naixer» con a intención de au rarlo, o que alerta al rei de Chudea, Herodes o Gran, que decideix acabar con o posible rival. os magos, guiau s por una estrella , plegan a Belén on María da a luz a Chesús. De nueu, o ánchel visitó a Chusé(Mt 2,13) y le advirtió d´a inminen persecución de Herodes, por o que a familia huye a Echipto, permanecien allí dica a muerte d´o monarca (de nueu notificada a Chusé por o ánchel , que se li presentó asina por terzera vez: Mt 2,19-29). Entonzes, Chusé bi retornó y s´ instaló con a suya familia en Nazaret, en Galilea.
· En o Evangelio de Lucas, se rella ta que María y Chusé viven en a ziudat galilea de Nazaret. A historia d´a conzepción de Chesús se entrella za aquí con a de Chuan o Bautista ―ya que en iste evanchelio María y Izarbe, mai de Chuan Bautista, son pariens― y o nacimiento de Chesús ye notificau a María por o ánchel Gabriel (o que se conoixe como Anunciación: Lc 1,26-38). l'emperador Augusto entonzes ordena un zenso en o qual cadagún debe empadronarse en o suyo puesto de nacimiento, y Chusé debe viajar a Belén, por ser orichinario de iste lugar. Chesús naixe en Belén a lo que se encudentran de viache y ye aduyau por pastors. Lucas anyade amás breves rella tos sobre a circuncisión de Chesús, sobre o suyoprsentación en o Templo, y a suya trobada con os doctors en o Templo de Cherusalén, en un viache realizau con motivo d´a Pascua, quan contaba doze anyos.
En os evanchelios de Mateo y de Lucas apareixen sendas genealogías de Chesús (Mt 1, 2-16; Lc 3, 23-38).A de Mateo se remonta al patriarca Abraham, y a de Lucas a Adán, o primer hombre seguntes o Chénesis. istas dos chenealogías son idénticas entre Abrahán y David, pero difieren a partir de iste zaguer, ya que a de Mateo haze a Chesús deszendien de Salomón, mientras que, seguntes Lucas, o suyo linache prozedería de Natam, atro d´os fillos de David. En totz dos casos, o que se muestra ye a aszendencia de Chusé, a pesar de que, seguntes os rella tos d´a infancia, iste solo habría siu o [[pai]] adoptivo de Chesús.
'''Bautismo y tentacions'''
''Bautismo de Cristo'', pinte de Piero d´o a Franzesca.
A plegatade Chesús fue profetizada por Chuan o Bautista (su primo, seguntes o evanchelio de Lucas), por quien Chesús fue bautizau en o río Jordán.Durante o bautismo, o Espíritu de Dios, en forma de paloma, deszendió sobre Chesús, y se escuchó a voz de Dios.
Seguntes os evangelios sinópticos, o Espíritu condujo a Chesús al desierto, donde ayunó durante cuarenta días y superó las tentaciones a las que fue sometiu por o Diaple.No se menciona isteepisodio en o evanchelio de Chuan . Después Chesús marchó a Galilea, s´ista bleció en Cafarnaún, y comenzó a predicar a plegatad´o Reino de Dios.
'''Vida publica'''
Acompanyau por sus seguidors, Chesús recorrió as regiones de Galilea y Chudea predican o evanchelio y realizan numerosos milagros. o orden d´os feito s y dichos de Chesús varía seguntes os diferens rella tos evangEll icos. Tampoco s´indica cuánto tiempo duró a vida pública de Chesús, aunque o evanchelio de Chuan menciona que Chesús zelebró a fiesta anual d´a Pascua judiya (Pésaj) en Cherusalénen tres ocasiones. En cambeo os evangelios sinópticos mencionan nomás a fiesta de Pascua en a que Chesús fue crucificau .
Gran parti d´os feito s d´a vida pública de Chesús narraus en os evanchelios, tienen como eszenario a zona septentrional de Galilea, en as redoladas d'a mar de Tiberíades, o laco de Genesaret, especialmen a ziudat de Cafarnaúm, pero tamién atras, como Corozaín o Betsaida.También visitó, en o sur d´a rechión , localidatz como Caná o Naín, y o lugar en o que s´heba criau, Nazaret, onde fue recibiu con hostilidad por sus antiguos convecinos. A suya predicación se extendió tamién a Judea (seguntes o evanchelio de Chuan , visitó Cherusalén en tres ocasiones desde o comienzo de o suyovida pública), y estuvo en Jericó y Betania (donde rsucitó a Lázaro).
Escogió a sus prencipals seguiu rs (clamaus en os evanchelios «apóstols»; en griego, ‘ninviaus’), en numero de doze, d´entre o lugar de Galilea. En os sinopticos se menciona a lista siguien: Simón, llamau Pedro y su [[chermano]] Andrés; Santiago o de Zebedeo y o suyo chermano Chuan; Filipe y Bartolomé; Tomás y Mateo o publicano; Santiago o de Alfeo y Tadeo; Simón o Zelote y Chudas Iscariote, o que posteriormen traicionaría a Chesús (Mt 10,2-4; Mc 3,16-19; Lc 6, 13-16).Belúns yeran pescau rs, como as dos parellas de chermanos formadas rspectivamen por Pedro y Andrés, y Chuan y Santiago.Mateo s´identifica vheneralmen con Leví o de Alfeo, un publicano de qui en os tres sinopticos se rella ta brevemen cómo fue llamau por Chesús (Mt 9,9; Mc 2,14; Lc 5,27-28). o que acarreó a Chesús numerosos reproches d´os fariseos.
O evanchelio de Chuan nomás fa referencia a os nombres de nueu d´os apóstoles, anque en varios pasaches haze referencia a que yeran doze.
Predicó tant en sinagogas como al aire libre, y as muchedumbres se congregaban pa escuitar as suyas parolas. Entre os suyos discursos, destaca o clamau Sermón d´a Montanya, en o evanchelio de Mateo (Mt 5-7). Emplegó a ormino parábolas pa explicar as suyos seguiudors o Reino de Dios. As parábolas de Chesús son breves rella tos cuyo conteniu ye enigmático (a ormino fan d´estar dimpués explicadas por Chesús). Tienen per un cheneral un conteniu d´explicación y apareixen exclusivamen en os evanchelios sinopticos. Entre as más conoixidas están a paráboa d´o sembrau r (Mt 13,3-9; Mc 4,3-9; Lc 8,5-8), cuyo significau explica Chesús a continuación; a d´a semila que creixe (Mc 4,26-29); a del grano de mostaza (Mt 13,31-32; Mc 4,30-32), a d´a cibada y a cizanya (Mt 13,24-30), a d´a ovella perdida (Mt 18,12-14; Lc 15,3-7) y a d´a moneda perdida (Lc 15,8-10), a d´o siervo despiadau (Mt 18, 23-35), a d´os obreros enviaus a a vinya (Mt 20,1-16), a d´os dos fillos (Mt 21,28-32), a d´os vinyaus homicidas (Mt 21,33-42; Mc 12,1-11; Lc 20,9-18); a d´os convidaus a a boda (Mt 22, 1-14), a d´as diez virchens (Mt 25,1-13), a d´os talentos (Mt 25,14-30; Lc 19,12-27), a d´o chuicio final (Mt 25,31-46). Dos d´as más conocidas apareixen nomás en o evanchelio de Lucas: se trata d´a paráboa d´o buen samaritano (Lc 10,30-37) y a d´o fillo pródigo (Lc 15,11-32). en as parábolas, emplega Chesús frecuenmen imachens rella cionadas con a vida campesina.
Mantenió controversias con miembros de bells d´as más importantes sectas relichiosas d´o judaísmo, y muy especialmen con os fariseos, a quienes acusó de hipocrsía y de no cudiar o más importante d´a Torá: a chusticia, a compasión y a lealtat (Mt 12, 38-40; Lc 20, 45-47).
A orichinalidat d ´o suyo mesache radicaba en a insistencia en o amor a os enemigos (Mt 5,38-48; Lc 6, 27-36) así como en o suyo vinclo estreito con Dios, a qui clamaba en arameo con a exprsión familiar ''Abba'' (Padre) que ni Marcos (Mc 14,36) ni Pablo (Rm 8, 15; Gal 4, 6) traduixen. Se trata de un dios amán no que busca a os marchinaus, a os oprimius (Lc 4, 18) y a os pecadors (Lc 15) pa ofreixer les a suya misericordia. A oración d´o PaI nuestro (Mt 6,9-13: Lc 11,1-4), que recomendó utilizar a sus seguiudors, ye clara exprsión de ista rella ción de amán nía con Dios antes mencionada.
'''Milagros rella tau s en os evanchelios'''
''A resurrección de Lázaro'' por Giotto di Bondone (siglo XIV).
''Articlo prencipal :'' Milagros de Chesús
Seguntes os evanchelios, durant o suyo ministerio Chesús realizó varios milagros. En total, en os quatro evanchelios canonicos se narran ventisiet milagros, d´os quals quatorze son curaciones de distintas enfermedades, cinco exorcismos, tres resurreccions, dos prodichios de tipo natural y tres signos extraordinarios.
· Los evanchelios narran las siguiens curaciones milagrosas obratas por Chesús:
1. Sanó a fiebre d´a suegra de Pedro, en casa suya en Cafarnaúm, tomándoa d´a man (Mc 1,29-31; Mt 5,14-15; Lc 4,38-39);
2. Sanó a un leproso galileo mediante a paroa y o contacto d´a suya mano (Mc 1,40-45; Mt 8,1-4; Lc 5,12-16);
3. Sanó a un paralitico en Cafarnaúm que le fue prsentau en un leito y al que había perdonau sus pecaus, ordenándole que se levantara y se fuera a casa suya (Mc 2, 1-12; Mt 9,1-8; Lc 5,17-26);
4. Sanó a un hombre con a mano seca en sabado en una sinagoga, mediante a paroa (Mc 3,1-6; Mt 12,9-14;Lc 6,6-11);
5. Sanó a una muller que padecía flujo de sangre, que sanó al tocar o vestiu de Chesús (Mc 5,25-34; Mt 9,18-26; Lc 8,40-56);
6. Sanó a un sordomudo en a Decápolis metiéndole os dedos en os oídos, escupiendo, tocándole a luenga y diciendo: ''«Effatá»'', que significaría ‘ábrete’ (Mc 7,31-37);
7. Sanó a un ciego en Betsaida poniéndole saliva en os ojos e imponiéndole las manos (Mc 8,22-26);
8. Sanó a Bartimeo, o ciego de Jericó (Mt 20,29-34; Mc 10,46-52; Lc 18,35-45);
9. Sanó a distancia al criau d´o zenturión de Cafarnaúm (Mt 8,5-13, Lc 7,1-10, Jn 4,43-54; Jn 4,43-54);
10. Sanó a una muller que ista ba encorvada y no podiya enderezarse, mediante a paroa y a imposición de manos (Lc 13,10-17). ista curación tuvo lugar tamién en sábau y en una sinagoga;
11. Sanó a un hidrópico en sábau , en casa de uno d´os prencipals fariseos (Lc 14, 1-6).
12. Sanó a diez leprosos, que trobó de camino a Cherusalén, mediante a paroa (Lc 17,11-19).
13. Sanó a un hombre que llevaba treinta y ueitoanyos enfermo, en Cherusalén, en sábau (Jn 5,1-9).
14. Sanó a un ciego de nacimiento untándolo con lodo y saliva, tras o qual le ordenó lavarse en a piscina de Siloé (Jn 9,1-12).
15. Sanó a oreja de un siervo d´o sumo sazerdote (Lc 22,51)
· En os evanchelios canónicos apareixen cinco rella tos de expulsiones de espíritus impuros (exorcismos) realizaus por Chesús:
1. Expulsó a un diaple en a sinagoga de Cafarnaúm (Mc 1,21-28; Lc 4,31-37);
2. Expulsó a atro en a rechión de Gerasa (Mt 8,28-34; Mc 5,1-21; Lc 8,26-39);
3. Expulsó a atro que poseía a a fila de una muller sirofenicia (Mt 15,21-28; Mc 7,24-30);
4. Expulsó a un atro que atormentaba a un epiléptico (Mt 17,20-24; Mc 9,14-27; Lc 9,37-43);
5. Expulsó a un «diaple mudo» (Lc 11,14; Mt 12,22).
Además, bi han varios pasaches que hazen referencia de modo genérico a exorcismos de Chesús (Mc 1,32-34;Mc 3,10-12).
· Seguntes os evanchelios, Chesús obró tres resurrecciones:
1. Resucitó a una nina de doze anyos, a fila de Jairo (Mc 5,21-24, Mt 9,18-26, Lc 8,40-56). Chesús afirmó que a ninya no estaba muerta, sino solo dormida (Mt 9,24;Mc 5,39;Lc 8,52).
2. Rsucitó al fillo d´a viu da de Naín (Lc 7,11-17).
3. Rsucitó a Lázaro de Betania (Jn 11,1-44).
· Chesús obró tamién , seguntes os evanchelios, dos prodigios de tipo natural, en os que se pone de manifiesto a obediencia d´as fuerzas naturales (el mar y a aire) a a suya autoridat.
1. Chesús ordenó a a tempestad que se calme y ista obedeixe (Mt 8,23-27; Mc 4,35-41; Lc 8,22-25).
2. Chesús caminó sobre las auguas (Mt 14,22-33; Mc 6,45-52; Jn 6,16-21).
· Tres signos extraordinarios, que tienen un sentiu acusadamen simbolico:
1. Multiplicación d´os pans y os peixes . ye o único de totz os milagros de Chesús que ye registrau por totz os evanchelios (Mc 6,32-44; Mt|14,13-21; Lc 9,10-17; Jn 6,1-13). Ocurre en dos ocasiones seguntes o evanchelio de Marcos (8,1-10) y o evanchelio de Mateo (15,32-39);
2. a pesca milagrosa (Lc 5,1-11; Jn 21,1-19);
3. a conversión d´a agua en vino en as bodas de Caná (Jn 2,1-11).
En esos tiempos, os escribas, fariseos y atros, atribuyiron a una confabulación con Belzebú istepoder de expulsar a os diaples. Chesús se defendió enérgicamen de istas acusacions.Seguntes os rella tos evangEll icos, Chesús no solo teneba o poder de expulsar diaples, sino que transmitió ixe poder a sus seguiu rs.Mesmo se menciona o caso d´ un hombre que, sin ser seguidor de Chesús, expulsaba con éxito diaples en o suyo nombre.
'''Transfiguración'''
Transfiguración de Chesús, por Rafael (siglo XVI).
''Articlo prencipal:'' Transfiguración de Chesús
Os evanchelios sinópticos rella tan que Chesús puyó a un mon a orar con bels d´os apóstols, y mientras oraba se transformó o aspeuto d´o suyo rostro, y o suyovestiu se volvió blanco y rsplandecien. Aparecioron junto a ell Moisés y Elías. os apóstols dormiban mientras tant, pero al espertar veyeron a Chesús chunto a Moisés y Elías. Pedro suchirió que faciesen tres tiendas: pa Chesús, Moisés y Elías. Entonzes apareció una boira y se sintió una voz zelestial, que dixo: «Iste ye o mío Fillo elechiu , escuitadle». os disciplos no contaron o que heban visto.
'''Pasión'''
''Articlo prencipal :'' Pasión de Chesús
'''Dentrada en Cherusalény purificación d´o Templo'''
Expulsión d´os mercaders d´o templo, seguntes a interpretación de Giotto (siglos XIII-XIV).
''Artículos prencipals :'' Dentrada en Cherusalén ''y'' Expulsión d´os mercaders d´o Templo''.''
Seguntes os quatro evanchelios, Chesús fue con sus seguidors a Cherusalén pa zelebrar allí a fiesta de Pascua. Dentró a lomos d´ un asno, pa que se cumplieran as parolas d´o profeta Zacarías (Zc 9, 9: «He aquí que tu rei vien a tu, manso y montau sobre un asno, sobre un pollino fillo de una bestia de carga»). Fue recibiu por una multitut, que o aclamó como «fillo de David» (en cambio seguntes o evanchelio de Lucas fue aclamau solamen por sus disciplos).En o evanchelio de Lucas y en o de Chuan , Chesús ye aclamau como rei .
Seguntes os evanchelios sinópticos, a continuación fue al Templo de Cherusalén, y expulsó d´allí a os cambistas y a os vendedors de animales pa os sacrificios rituales (o evanchelio de Chuan, en cambeo, sitúa iste episodio al comienzo d´a vida publica de Chesús, y o rella ciona con una profecía sobre a destrucción d´o Templo).Vaticinó a destrucción d´o Templo y atros aconteixmentos futuros.
'''Unción en Betania y Última Zena'''
''Articlo prencipal :'' A Última Zena
''Véase tamién :'' Discurso de Despedida
''A Última Zena'', de Leonardo da Vinci.
En Betania, amás de Cherusalén, fue ungiu con perfumes por una muller.Seguntes os sinópticos, a nueit de Pascua zenó en Cherusalén con os Apóstoles, en o que a tradición cristiana designa como a Zaguera Zena. En o transcurso de ista zena pascual, Chesús predeció que sería traicionau por un d´os Apóstoles, Chudas Iscariote. Tomó pan en as manos, decindo «Tomatz y cometz, iste ye o mio cuerpo» y, a continuación, colliendo un cáliz de vin, deció: «Bebetz d´ell totz , porque ista ye a sangre d´a Alianza, que será derramada por a multitut pa a remisión d´os pecaus».Profetizó tamién , seguntes os sinópticos, que no volvería a beber vino dica que no o bebiera de nueu en o Reino de Dios.
'''Arresto'''
''Articlo prencipal:'' Presa de Chesús
Tras a zena, seguntes os sinópticos, Chesús y os suyos disciplos fuoron a orar al hortal de Chetsemaní. os apóstoles, en lugar d´orar, se quedaron dormius, y Chesús sufrió un inte de fuerte angustia con respeuto a o suyo destino, anque decidió acatar a voluntad de Dios.
Chudas heba efectivamen traicionau a Chesús, pa entregarlo a os principes d´os sazerdotes y os ancianos de Cherusalén a cambeo de treinta piezas de plata.Acompanyau de un grupo armau de espadas y garrotes, enviau por os principes d´os sazerdotes y a chen gran, plegó a Chetsemaní y reveló a identidat de Chesús féndole a mejilla. Chesús fue arrstau . Por parti de suyos seguidors bi hubo un conato de resistencia, pero finalmen totz se dispersaron y fulliron.
'''Chuicio'''
Tras a suya detención, Chesús fue levau al palacio d´o sumo sazerdote Caifás. Allí fue chuzgau ante o Sanedrín. Se prsentaron falsos testigos, pero como sus testimonios no coincidían no fuoron azeptau s. Finalmen, Caifás preguntó directamen a Chesús si era o Mesías, y Chesús dijo: «Tú o has dicho». o sumo sazerdote se rasgó las vestiduras ante o que consideraba una blasfemia. os miembros d´o Sanedrín escarnecioron cruelmen a Chesús.En o evanchelio de Chuan , Chesús fue llevau primero ante Anás, suegro de Caifás, y luego ante isteúltimo. Solo se detala o interrogatorio ante Anás, bastante diferen d´o que apareze en os sinópticos.Pedro, que había seguiu a Chesús en secreto tras o suyodetención, se trobaba oculto entre os sirviens d´o sumo sazerdote. Reconociu como discípulo de Chesús por os sirviens, le negó tres vezes (dos seguntes o evanchelio de Chuan ), como Chesús le heba profetizau .
En o maitin siguien, Chesús fue levau ante Poncio Pilato, o procurador romano. Tras interrogarle, Pilato no le halló culpable, y pedió á muchedumbre que eligiera entre liberar a Chesús o a un conociu bandiu , clamau Barrabás. A multitud, persuadida por os principes d´os sazerdotes, pedió que se liberase a Barrabás, y que Chesús fuIxe crucificau . Pilato se lavó simbólicamen as manos pa exprsar a suya inozencia d´a muerte de Chesús.
'''Crucifixión'''
''Articlo prencipal :'' Crucifixión de Chesús
''Cristo crucificau'' de Diego Velázquez (siglo XVII).
Detalle d´o semblante de Cristo recién muerto, obra de José Luján Pérez, 1793.
Chesús fue azotau , o vistioron con un manto royo, le pusioron en o tozuelo una corona de punchas y una canya en o suyomano derecha. os soldau s romanos se burlaban de Ell diciendo: «Salud, rei d´os judíos».Fue obligau a cargar a cruz en a que iba a ser crucificau dica un lugar llamau Gólgota, que en arameo significa ‘lugar d´o cráneo’. Le aduyó a levar a cruz un hombre llamau Simón de Cirene.
Dioron de beber a Chesús vino con yel. Ell probó pero no quiso prenerlo. Tras crucificarlo, os soldaus se repartioron sus vestiduras. en a cruz, sobre o suyo tozuelo, pusioron un cartel en arameo, griego y latín con o motivo d´a suya condena: «Iste ye Chesús, o rei d´os judíos», que a ormino en pintes abrevia INRI (''Iesus Nazarenus Rex Iu daeorum'', literalmen ‘ Chesús de Nazaret, rei d´os judíos’). Fue crucificau entre dos furtadors.
Dica as tres d´a tarde, Chesús exclamó: «Elí, Elí, lemá sabactani», que, seguntes o evanchelio de Mateo y o evanchelio de Marcos, en arameo significa: ‘Dios mío, Dios mío, ¿por qué m´ has abandonau ?’.As zagueras parolas de Chesús defieren en os atros dos evanchelios. tamién bi ha diferencia entre os evanchelios en quanto a qué disciplos de Chesús estioron prsens en a suya crucifixión: en Mateo y Marcos, son varias d´as mullers seguidoras de Chesús; en o evanchelio de Chuan se menciona tamién á mai de Chesús y al «disciplo a quien amaba» (seguntes a tradición cristiana, se trataría d´o apóstol Chuan , anque en o texto d´o evanchelio no se menciona o suyo nombre).
'''Sepultura'''
''Articlos prencipals :'' Deszendimiento de Chesús ''y'' Lamentación sobre Cristo muerto''.''
Un seguiudor de Chesús, llamau José de Arimatea, solicitó a Pilato o cuerpo de Chesús a mesma tardi d´o viernes en que heba muerto, y o depositó, envuelto en una sábana, en un sepulcro excavau en a roca. Cubrió o sepulcro con una gran piedra.Seguntes o evanchelio de Mateo (no se menciona en os atros evanchelios), al diya siguien, os «principes d´os sazerdotes y os fariseos» pidioron a Pilato que colocase fren al sepulcro una guardia armada, pa evitar que os seguiudors de Chesús robasen o suyo cuerpo y difundieran o rumor de que heba resucitau . Pilato aczedió.
'''Resurrección y aszensión'''
''A rsurrección de Cristo'', por Piero d´o a Franzesca (siglo XV).
''Artículos prencipals :'' Rsurrección de Chesús ''y'' Aszensión de Chesús''.''
''A resurrección de Cristo'', en o Retablo de Isenheim, por o pintor alemán Matthias Grünewald (siglo XVI).
Os quatro evanchelios rella tan que Chesús resucitó de entre os muertos al terzer diya después d´a suya muerte y se apareció a sus discíplos en varias ocasiones.En totz ells, a primera en descubrir a rsurrección de Chesús ye María Magdalena. Dos d´os evanchelios (Marcos y Lucas) rella tan tamién o suya aszensión a os zielos. os rella tos sobre Chesús rsucitau varían, sin embargo, seguntes os evanchelios:
· En o evanchelio de Mateo, María Magdalena y «a atra María» fuoron al sepulcro en a manyana d´o domingo. Sobrevino un terremoto, y un ánchel vestiu de blanco removió a piedra d´o sepulcro y se sentó sobre ella. os guardias, que prsenciaron a eszena, temblaron de miedo y «se quedaron como muertos» (Mt 28, 1-4). o ánchel anunció a las mullers a resurrección de Chesús, y les encargó que diciesen a os disciplos que fueran a Galilea, aon podrían veyerle. Al regrsar, o propio Chesús les salió al encuentro, y les repitió que decisen a os discíplos que fueran a Galilea (Mt 28, 5-10). Entretanto, os guardias avisaron a os principes d´os sazerdotes de o ocurriu . istos les sobornaron pa que divulgaran a ideya de que os discíplos de Chesús heban furtau o suyo cuerpo (Mt 28, 11-15). os onze apóstoles fuoron a Galilea, y Chesús les fació0 o encargo de predicar o evanchelio (Mt 28, 16-20).
· En o evanchelio de Marcos, tres seguiudoras de Chesús, María Magdalena, María a de Santiago y Salomé, fuoron al sepulcro o domingo, muy de manyana, con a intención de unchir a Chesús con perfumes (Mc 16, 1-2). Veyeron que a piedra que cubría o sepulcro esta ba removida. Dentro d´o sepulcro, descubrioron a un joven vestiu con una túnica blanca, qui les anunció que Chesús heba resucitau , y les ordenó que dijesen a os disciplos y a Pedro que fuesen a Galilea pa allí veyer a Chesús. s´indica que María y sus companyeras no dicioron cosa a dengún, pus teneban miedo (Mc 16, 3-8). A continuación, se ditz que Chesús se apareció a María Magdalena (sin mencionar a las atras mullers), y que ista dio a la resta d´os seguidors de Chesús a buena noticia, pero no fue creyita (Mc 16, 9-11). Cheús tornó a aparezerse, ista vegata a dos que iban de camino: quan istos discíplos contaron o ocurriu , tampoco se les creyó (Mc 16, 12-13). Finalmen, se apareció a os onze apóstoles, a os que reprendió por no haber creyiu en o suyo resurrección. Les encomendó predicar o evanchelio, y puyó a os zielos, aon ye sentau a a dereita de Dios (Mc 16, 14-20).
· En o evanchelio de Lucas, bellas mullers, María Magdalena, Chuan a y María de Santiago, y atras qu´os suyos nombres no se mencionan, acudioron al sepulcro pa unchir a Chesús con perfumes. Troboron removida a piedra d´o sepulcro, dentraron en Ell y no trobaron o cuerpo (Lc 24, 1-3). Entonzes se les aparecioron dos hombres con vestiduras deslumbrantes, qui les anuncioron a resurrección de Chesús (Lc 24, 4-7). Las mujers anunciaron a rsurrección a os apóstoles, pero istos no las creyeron (Lc 24,8-11), exzepto Pedro, que fue al sepulcro y comprobó que o cuerpo heba desapareciu (Lc 24, 12). Ixe mesmo diyaa, Chesús se apareció a dos disciplos que caminaban de Cherusalén a Emaús, que o reconocioron en o inte d´a fracción d´o pan (Lc 24, 13-35). Poco dimpués se presentó ante os onze, que creyoron que se trataba de un espíritu, pero les demostró que era Ell en carne y huesos, y comió en o suya presencia (Lc24,36-43). Les explicó o sentiu d´a suya muerte y resurrección (Lc 24,44-49), y, más tardi, os levó amán de Betania, donde aszendió al cielo (Lc 24,50-53).
· En o evanchelio de Chuan , María Magdalena fue al sepulcro mui de maitinada y descubrió que a piedra heba siu removida. Corrió en busca de Pedro y d´o «discípulo a qui Chesús amaba» pa avisarles (Jn 20,1-2). os dos corrioron dica o sepulcro. o discípulo amau legó en primeras, pero no entró en o sepulcro. Pedro dentró primero y vido las fajas y o sudario, pero no o cuerpo. o atro discíplo dentró después, «y vido y creyó» (Jn 20, 3-10). Magdalena se quedó fuera, y si le aparecioron dos ánchel es vestiu s de blanco. Le preguntaron: «¿Por qué lloras, mujer?», y ella contestó: «Porque han tomau a mi Senyor y no sé aón o han meso». Se volvió dica atrás, y vido a Chesús rsucitau , quien le preguntó a o suyovez por qué lloraba. Magdalena le confundió con o hortella no, y le preguntó aón había puesto a Chesús. Chesús a llamó: «¡María!», y ella o reconoció, respondiendo: ''«¡Rabbuní!»''. Chesús le pedió que no o tocara, ya que encara no había puyau al pai , y pedió que avisara a os suyos chermanos de que iba a bi subir al pai . Magdalena fue a anunciar o ocurriu a os disciplos (Jn 20, 11-18). Ixe mesmo día, por a tardi, Chesús se apareció en o puesto en que os disciplos se trobaban ocultos por temor d´os chudíos. Les saludó diciendo «A paz siga con vusatros», les mostró a man y o costau , y, soplan , les ninvió o Espíritu Santo. Uno d´os onze, Tomás, no estaba con a resta quan tuvo lugar a aparición de Chesús, y no creyó que o apareciu fuera realmen Chesús (Jn 20, 19-25). Ueito diyas dimpués, Chesús tornó a trobarse a totz os disciplos , mesmo Tomás. pa venzer o suya incredulid Chesús le deció que tocara a suya man y o suyo costau . Tomás creyó en Ell (Jn 20, 26-29). Más adebán, Chesús volvió a apareixerse a siet d´os suyos disciplos quan estaban pescan junto al mar de Tiberiades. No heban pescau nada; les pedió que volvieran a echar a rede y a sacoron plena de peixes . Entonzes o reconocioron, y comioron con Ell panes y peixes (Jn 21,1-14). Tras esto, se rella ta una conversación entre Chesús y Pedro, en a que interviene tamién o «discípulo amau » (Jn 21,15-23).
'''Profecías en o Antiguo Testamento conzerniens a Chesús'''
Seguntes os autors d´o Nuevo Testamento, a vida de Chesús supuso o cumplimiento de algunas profecías formulatas en bells libros d´o Antigo Testamento. os libros bíblicos más zitaus en iste sentiu por os primeros cristianos fuoron Isaías, Cheremías, os Salmos, Zacarías, Miqueas y Oseas. pa os autors d´o Nuevo Testamento, en una visión compartida por os cristianos posteriors, en istos textos se anuncia a venida de Chesús de Nazaret, que sería o Mesías que esperaba o pueblo de Israel. A menudo os redactors d´os evanchelios, sobre toto autor d´o Evangelio de Mateo, citan explícitamen istos textos pa subrayar o cumplimiento de istas profecías en a vida y muerte de Chesús. Entre atras cosas, consideran que fuoron profetizadas las circunstancias y o lugar de nacimiento de Chesús (Is 7,14; Miq 5,2); a suya relación con Galilea (Is 9,1); a suya condición mesiánica (Is 9, 6-7; Is 11, 1-9; Is 15, 5); o papel de precursor de Chuan o Bautista (Is 40,3) e Mesmo a suya pasión y muerte sacrificial (a iste respeuto se citan sobre todo quatro poemas, incluyius en o Deutero Isaías (o Segundo Isaías), que presentan a figura de un siervo de Yahvé, a qui o sacrificio se le atribuye una valor redentor, pero tamién atros muchos pasaches.
Os chudíos, que tamién consideran sagraus istos libros, no azeptan a creencia cristiana de que istas profecías se refieren a Chesús de Nazaret. pa a investigación histórica autual, o prencipal interrogante ye dica qué punto istos libros contribuyeron a moldear os relatos evanchelicos.
== Chesús seguntes a investigazión histórica ==
''Articlo prenzipal:'' Chesús historico
''Véanse tambén:'' Búsqueda d´o Chesús historico'','' Historizi dat de Chesús '' y'' Retratos d´o Chesús historico''.''
A diferenzia de o qu´ocurre con atros person ach ye d´a Antigüedad, pero al igual que suzede con atros muchos, no existen evidenzias arqueolochicas que permitan verificar a existenzia de Chesús de Nazaret. a explicazión prenzipal que se d á iste feito ye que Chesús no alcanzó mientras vivía una relevanzia sufiziente como pa deixar constanzia en fuensarqueolochicas , dau que no estió un importante líder politico, sino un senzillo predicador itinerante.Si bien os hallazgos d´a arqueolochía no pueden estar aduzidos como prueba d´a existenzia de Chesús de Nazaret, sí confirman a historizi dat de gran número de person aches, lugar ye y acontezimientos descritos en As fuentes.
Por atr o lado, Chesús , como muitos destacaus dirichens relichiosos y filósofos d´a Antigüedad, no escribió nada, o al menos no bi haconstanzia bella de que asinas haiga siu . Todas As fuenspar á investigazión histórica de Chesús de Nazaret son, por o tanto, textos escritos por atros autors. O más antiguo decumento inequívocamen conzerniente a Chesús de Nazaret ye o clamau ''Papiro P52'', que contien un fragmento d´o Evanchelio de Chuan y que data, seguntes os cálcuos más extendidos, d´o 125 aproximadamen ( ye dezir, quasi un sieglo después d´a fecha posible d´a muerte de Chesús , dica O anyo 30).
Papiro P52, Rylands 457.
Si bien os testimonios materials se referens á vida de Chesús son muy tardíos, a investigazión filolóchica ha lograu reconstruir a historia de Istos textos con un alto grau de probabilidad, o que arroja como conclusión que os primeros textos sobre Chesús (bellas cartas de Pablo) son posteriors en unos veinte anyos á data probable de suya muerte, y qu´as prenzipal ye fuensde informazión arredol d´a suya vida (os evanchelios canonicos) se redactoron en a segunda mitad d´o sieglo I. Existeix un amplo consenso sobre d´ista cronolochía d´as fuens, al igual que ye posible datar bels (muy escasos) testimonios sobre de Chesús en fuens no cristianas entre a zaguera decata d´o sieglo I y o primer quarto d´o sieglo II.
En o estau autual de conozimientos sobre de Chesús de Nazaret, a opinión predominante en meios académicos ye que se trata de un personache historico, que suya biografía y mesache experiment oron modificazions por part d´os redactores de As fuentes. Existeix con tot y con ixo, una minoría de estudiosos que, dende una critica radical de As fuentes, consideran probable que Chesús ni sisquia fuese un personache historico rei al, sino una entidat mitica, similar ás atras feguras obcheto de culto en a Antigüedat.
=== Fuens ===
''Articlo prenzipal:'' Fuensd´a historizi dat de Chesús
Son sobre tot As fuens cristianas, obviamen parziales, As que proporzionan informazión sobre Chesús de Nazaret. Os textos cristianos refleixan prenzipalmente a fe de As comunidatz primitivas, y no pueden considerarse, sin más, decumentos historicos.
Os textos en os que a critica autual crei e posible hallar informazión sobre d´o Chesús historico son, prenzipalmente, os tres evangelios sinópticos (Mateo, Marcos y Lucas). Secundariamen , proporzionan tamién informazión sobre de Chesús de Nazaret belatros escritos d´o Nueu Testamento (O Evanchelio de Chuan, As epístolas de Pablo de Tarso), belsevangelios apócrifos (como O de ''Tomás'' y O de ''Pedro)'', y atros textos cristianos.
Por atra banda , existen referenzias a Chesús en unas pocas obras no cristianas. En bels casos s´ha meso en dubda su autentizidat (Flavio Josefo), o que se fan refernzia al mesmo personache cuya vida relatan as fuens cristianas (Suetonio). Apenas aportan bella informazión, exzepto que estió cruzificado en tiempos de Ponzio Pilato (Tázito) y que fue considerau un embaucador por os chudíos ortotxos.
==== Fuens cristianas ====
Son mui numbrosos os escritos cristianos d´os sieglos I y II en os que se encuentran referenzias a Chesús de Nazaret. Con tot y con ixo, nomás una chicorrona parti d´os mesmos contieninformazión útil sobre de ells. Totz ells refleixan, en primer lugar, a fe d´os cristianos d´a época, y nomás secundariamen revelan informazión biografica sobre Chesús .
Os prenzipals son:
1. As '''cartas de Pablo de Tarso''': escritas, seguntes a datazión más probable, entre as anyatas 50 y 60. Son os decumentos más tempranos sobre de Chesús , pero a informazión biografica que proporzionan ye escasa.
2. Os '''evanchelios sinopticos''' (Mateo, Marcos y Lucas), incluyius por a Ilesia en o canon d´o Nueu Testamento.Per un regular , gosan datarse entre as anyatas 70 y 90. Proporzionan gran canti dat de informazión, pero refleixan prenzipalmente a fe d´os primeros cristianos, y son decumentos bastante tardíos.
3. O '''Evanchelio de Chuan''', tamién incluiu en o Nueu Testamento. Fue escrito probablemen dica 90-100. Gosa considerarse menos fiable que os sinópticos, ya que presenta conzepzions teolochicas mucho más evoluzionatas. Con tot y con ixo, no puede excluirse que contienga tradizions sobre O Chesús historico bastante más antiguas.
4. Belsd´os llamaus evanchelio'''s apócrifos''', no incluyius en o canon d´o Nueu Testamento. Una gran parti d´istos textos son decumentos muy tardíos que no aportan informazión sobre O Chesús historico. Con tot y con ixo, belsde ellos, d´os quals a suya datazión ye bastante controvertida, podrían transmitir informazión sobre ditos o feitos de Chesús : entre aquellsa os que gosa conzederse una mayor credibilidat son O ''Evanchelio de Tomás'', O ''EvanchelioEgerton'', O ''Evancheliosecreto de Marcos'' y O ''Evanchelio de Pedro''.
===== Las cartas de Pablo de Tarso =====
Os textos más antiguos conozidos relativos a Chesús de Nazaret son As cartas escritas por Pablo de Tarso, consideratas anteriors a os evangelios. Pablo no conozió personalmente a Chesús . Su conozimiento d´ell y de su mesache, seguntes as suyas propias afirmazions, puede provenir de una doble fuen : por una banda , sos tien en sus escritos que se le aparezió O propio Chesús resuzitado pa revelarle o suyo evanchelio, una revelazión á que Pablo conzedía gran importanzia (Gal 1, 11-12); por atr o, tamién seguntes propio testimonio, mantenió contactos con miembros de varias comunidatz cristianas, entre ellsvarios seguidors de Chesús . Conozió, seguntes ell mesmo afirma en a ''Epístol á os Gálatas'', a Pedro (Gal 2, 11-14), Chuan (Gal 2, 9), y Santiago, al que se refiere como «chermano d´o Senyor» (Gal 1, 18-19; 1 Cor 15, 7).
Anque a tradizión cristiana atribuye a Pablo quatorze epístolas incluidas en o Nueu Testamento, nomás existeix consenso entre os investigadors autuals quanto á autentizidat de siete d´ellas, que se datan per lo cheneral entre as anyatas 50 y 60 (Primera epístol á os tesalonizenses, Epístol á os filipenses, Epístol á os gálatas, Primera epístol á os corintios, Segunda epístol á os corintios, Epístol á os romanos y Epístol á Filemón). Estas epístolas son cartas dirichidas por Pablo a comunidatz cristianas de diferens pu Istos d´o Imperio romano, o a individuos particulars. En ellas se tratan fundamentalmente aspeuto s doctrinal ye d´o cristianismo. Pablo s´interesa sobre tot por o sentiu sacrifizial y redentor que seguntes ell tienen a muerte y resurreczión de Chesús , y son escasas as suyas referenzias á vida de Chesús o al conteniu de su predicazión.
Con tot y con ixo, As epístolas paulinas sí proporzionanbella informazión. En primer lugar, se afirma en ellas que Chesús nazió « seguntes a Lei» y que yera d´o lin ache de David, « seguntes a carne» (Rom 1, 3), y que os destinatarios de su predicazión eran os chudíos zircunzisos (Rom 15, 8). En segundo lugar, refiere ziertos detalles sobre suya muerte: indica que murió cruzificado (2 Cor 13, 4), que fue sepultau y que resuzitó al terzer día (1 Cor 15,3-8), y atribuye su muerte a os chudíos (1 T ye 2, 14) y tamién a os «poderosos d´iste mundo» (1 Cor 2, 8). Además, a Primera epístol á os corintios contien un relato de la Última Zena (1 Cor 11, 23-27), semejante al d´os evangelios sinópticos (Mt 26, 26-29; Mc 14, 22-25; Lc 22, 15-20), anque probablemen más antiguo.
===== Evangelios sinópticos =====
Os estudiosos son de acuerdo en que a prenzipal fuende informazión sobre de Chesús se troba en tres d´os quatro evangelios incluidos en o Nueu Testamento, os llamaus sinópticos: Mateo, Marcos y Lucas, cuya redaczión se sitúa per lo cheneral entre as anyatas 70 y 100.
O punto de vista dominante en a critica autual ye que os evanchelios no fuoron escritos por testigos personals d´a actividat de Chesús . Se crei e que fuoron escritos en griego por autors que no teneban conozimiento direuto d´o Chesús historico. Bels autors, con tot y con ixo, continúan manteniendo O punto de vista tradizional sobre Istacuestión, que os atribuye a person ach ye zitaus en o Nueu Testamento.
Anque no ye azeptata por a totali dat d´os criticos, As afinidatz entre istos evanchelios gosan estar explicatas por a llamata teoría de As dos fuentes, propuIstaya en 1838 por Ch. Weisse, y que fue luego significativamen matizata por B. H. Streeter en 1924. seguntes Istateoría, O evanchelio más antiguo ye Marcos (y no Mateo, como se crei eba anteriormente). Tanto Lucas como Mateo son posteriores, y utiliz oron como fuenMarcos, o que explica O material común entre os tres sinópticos, denominado «de triple tradizión». Pero, además, existió una segunda fuente, á que se dio O nombre de Q, que contenía quasi exclusivamen palabras de Chesús , o qualexplica O clamaumaterial de doble tradizión, que se troba en Mateo y Lucas, pero no en Marcos (Q ye hoy considerado un decumento independiente, d´o que mesmo existen edizions criticas).Por último, tanto Lucas como Mateo con tienen material propio, que no se troba engarra de As dos fuens hipotéticas.
O grau de fiabilidat que se conzed´a os evanchelios depende d´os estudiosos. a opinión más extendida ye que son prenzipalmente textos apologéticos, ye dezir, de propaganda religiosa, cuya intenzión prenzipal ye difundir una imagen de Chesús acorde con a fe de As primitivas comunidatz cristianas, pero que con tienn, en mayor o menor medida, datos sobre d´o Chesús historico. S´ha demostrado que con tienn varios errors historicos y geográficos, numerosas incongruenzias narrativas y abundanselementos sobrenatural ye que son sin dubda expresion ye de fe y d´os que se discute si tienn o no un orichen historico. Con tot y con ixo, sitúan a Chesús en un marco historico verosímil, Per un regular acorde con o conoziu mediante fuensno cristianas, y esbozan una trayectoria biográfica bastante coherente.
La corriente de investigazión llamata «historia de As formas», d´os quals os prenzipals representansfuoron Rudolf Bultmann y Martin Dibelius, se orientó sobre tot a estudiar a «prehistoria» literaria d´os evanchelio s. Istos autors determinoron que os evanchelio s (incluiu Q, considerado como un «protoevangelio») son compilazions de unidadtz literarias menores, denominatas perícopas, que pertenezen a géneros literarios diferens(arrazions de milagros, diálogos didácticos, ensenyanzas éticas, etc.). Estas perícopas tienen o suyo orichen zagueren a tradizión oral sobre Chesús , pero solo belunas se refieren a ditos y feitos verdaderos d´o Chesús historico. Más adelante, atr a escuela, denomicosa «historia d´a redaczión» (o critica d´a redaczión), destacó O feitode que, á hora de compilar y unificar narrativamen O material de que disponían, os autors d´os evanchelios respondiban a motivazions teolochicas .
Pa datar os evanchelios sinópticos, un aspeuto de particular importanzia son As referenzias á destruczión d´o Templo de Jerusalén. Estudian estas referenzias, a mayoría d´os autors coinziden en afirmar que os tres sinópticos, en o suyo estau autual, son posteriors á destruczión d´o templo (anyo 70), en tanto que Q ye muy probablemen anterior.
Os autors d´os evanchelios responden a motivazions teolochicas concretas. En sus obras, intentan armonizar As tradizions rezibidas sobre d´o Chesús historico con a fe de As comunidatz a As que pertenezen.
· '''''decumento Q''''': a existenzia d´iste protoevangelio, como s´ha dicho antes, s´ha induziu a partir d´a investigazión textual de As afinidatye entre os sinópticos. En a autualidad, s´ha abanzau mucho en a reconstruczión d´iste texto hipotético. Se considera que fue escrito en griego, que contenía prenzipalmente ditos de Chesús , y que fue redactado, probablemen en Galilea en un momento anterior á primera guerra judeo-romana, probablemen entre as anyatas 40 y 60. Quanto a su contenido, s´han trobau importansparaleos entre Q y un evanchelioapócrifo de difízil datazión, O ''Evanchelio de Tomás''.
· '''Evanchelio de Marcos''': fue escrito en griego, posiblemen en Siria, o tal vez en Roma, y se data per lo cheneralen torno al anyo 70, por o qualse trata d´o evancheliomás antiguo que se conserva. Se considera básicamen una recopilazión de material ye de tradizión escrita y oral, entre os qualye destaca, por su uni dat estructural, a narrazión d´a Pasión, pero que incluyen tamién antologías de milagros, tradizions apocalípticas (espezialmente Mc 13) y disputas y diálogos escolares.
· '''Evanchelio de Mateo''': fue escrito en griego, posiblemen en Siria, y ye más tardío que Marcos, al que utiliza como fuente. Probablemen se redactó en os anyos 80 d´o sieglo I. Combina como fuens, Marcos, y atras, y a suya intenzión prenzipal ye destacar a figura de Chesús como plenitud d´a Lei y os profetas d´o Antiguo Testamento, por o qual utiliza abundantemen zitas de As Escrituras judías. O texto de Mt 13, 44: 'O reino d´os Zieos ye semejante a un tesoro escondiu en un campo que, al trobarlo un hombre, vuelve a esconderlo y, por a alegría que le da, vende tot o que tien y merca O campo aquél', cobra sentiu en o marco d´a propie dat d´a tierra en Roma, que era, dica arriba: 'ad astra', y dica abajo: 'ad inferos', así, un tesoro hallado en un campo yera propie dat d´o duenyo d´o campo, por eso quien o encuentra merca O campo pa poder hazerse con O tesoro.
· '''Evanchelio de Lucas''': ye a primera parte de una obra unitaria d´a qual segunda parte ye O texto conoziu como Hechos d´os Apóstoles, dedicau á narrar os orígen ye d´o cristianismo. Al igual que Mateo, utiliza como fuensQ y Marcos.
===== Evanchelio de Chuan =====
Per lo cheneral se considera que O Evanchelio de Chuan ye más tardíu que os sinópticos (gosa datarse en torno al anyo 100) y que a informazión que ofreze sobre d´o Chesús historico ye menos fiable. Muestra una teolochía más desarrollada, ya que presenta á Chesús como un estar preexistente, sustanzialmente chuniu a Dios, enviado por ell pa salvar al género humano.Con tot y con ixo, pareze que su autor utilizó fuensantiguas, en belscasos independiensd´os sinópticos, por ejemplo, en o relativo á relazión entre Chesús y Chuan O Bautista, y al prozeso y ejecuzión de Chesús .Relata pocos milagros de Chesús (solo siete), pa os que posiblemen utilizó como fuenun hipotético ''Evancheliod´os Signos''. En iste evanchelio son a saber las numbrosas As eszenas d´a vida de Chesús que no tienn un paralelo en os sinópticos (entre ellas, algunas de As más conozidas, como As bodas de Caná o a resurreczión de Lázaro de Betania).
===== Evangelios apócrifos =====
Se denomina evangelios apócrifos a aquells textos sobre feitos o ditos de Chesús no incluidos en o canon d´o Nueu Testamento. Como sinyala Antonio Pinyero, a mayor parte d´os apócrifos no aportan informazión válida sobre O Chesús historico, ya que se trata de textos bastante tardíos (posteriors a 150), y que utilizan como fuensos evanchelio s canónicos.
Existen, con tot y con ixo, algunas exzepzions notables: O ''Evanchelio de Pedro'', O ''Papiro Egerton 2'', os ''Papiros de Oxirrinco'' y, muy espezialmente, O ''Evanchelio de Tomás''.Sobre a datazión de Istos textos no bi haacuerdo entre os espezialistas, pero a posizión mayoritaria ye que pueden conteniba informazión auténtica sobre de Chesús . Dau o suyo caráuter fragmentario, con tot y con ixo, se han utilizau sobre tot pa confirmar informazions que tamién transmiten os evanchelio s canónicos.
===== Atros textos cristianos =====
· '''Ditos atribuyius a Chesús en atros libros d´o Nueu Testamento''': Istos ditos son denominaus convenzionalmente ''agrapha'', ye dezir ‘no escritos’. Dejan aparte As cartas de Pablo, ya menzionadas, se encuentran ditos atribuyius a Chesús en ''Hechos d´os Apóstoles'' (20, 35); en a ''Epístola de Santiago'' y en a ''Primera epístola de Pedro''.
· '''Referenzias de atros escritors cristianos d´os sieglosII y III''', entre As que destacan a ''primera'' y ''segunda epístola de Clemente; As cartas de Ignazio de Antioquía; y un texto perdido, atribuiu a Papías de Hierápolis, titulado'' Exposizión de As palabras d´o Senyor'', que supuestamen recochía tradizions oral ye sobre Chesús , y d´o que se conoixen solo fragmentos por zitas de autors posteriores, como Ireneo de Lyon y Eusebio de Zesarea.''
La historizi dat de estas referenzias ye considerata Per un regular bastante dudosa.
==== Fuensno cristianas ====
''Articlo prenzipal:'' Referenzias históricas no cristianas sobre Chesús de Nazaret
Apenas bi ha menzions de Chesús en fuens no cristianas d´os sieglosI y II. Ningún historiador se ocupó por extenso de su historia: solo existen alusion ye de pasada, belunas ambiguas, y una de As de Flavio Josefo (O clamau«Testimonio flaviano») contienposiblemen bella interpolazión posterior. Con tot y con ixo, todas juntas bastan pa zertificar su existenzia histórica.Al respecto ''The New Encyclopaedia Britannica'' afirma:
Istos relatos independiens amuestran que en a Antigüe dat ni sisquia os opositors d´o cristianismo dubdoron d´a historizi dat de Chesús , que comenzó a posarse en tela de chuizio, sin base denguna, a final ye d´o sieglo XVIII, a o largo d´o XIX y a prinzipios d´o XX.
''The New Encyclopaedia Britannica''
Estas fuens pueden dividirse en:
===== Fuens chudías =====
· Dos menzions en una obra d´o historiador chudío Flavio Josefo, ''Antigüedatye Judías''.
O primer pasache d´a zitata obra que menzion á Chesús ye conoziu con O nombre de «testimonio Flaviano». Se troba en ''Antigüedatye Judías'', 18.3.3. Fue objeto de interpolazions posteriors por copistas cristianos, y durante muit as anyatas se debatió mesmo si en su versión original Josefo aludí á Chesús . iste debate fue resuelto en 1971, al aparezer un manuscrito árabe d´o sieglo X en o que O obispo Agapio de Hierápolis zitaba ese texto de Josefo. Ya que a primera copia que se poseiede Josefo (la d´a Ambrosiana) data d´o sieglo XI, un sieglo más tardi, bi haque admitir que O texto árabe, anterior, reproduze O de Josefo sin interpolaziones.
O segundo pasache no ha gosau estar discutido, ya que está estrechamen relazionau con O contexto d´a obra y pareze improbable que se trate de una interpolazión. Se troba en ''Antigüedatye Judías'', 20.9.1, y se refiere á lapidazión de Santiago, que O texto identifica como chermano de Chesús , un person ache que ye clamau d´o mesmo modo en belstextos de Pablo de Tarso. Anque sin consenso absoluto, pa á mayor parte d´os autors O pasache ye autentico.
· Menzions en o tratado ''Sanhedrin'' d´o Talmud babilónico: no está claro si Istos pasache se refieren a Chesús de Nazaret. En ''Sanh.'', 43 a. se ditz que Yeshu fue colgado «la víspera de Pasqua», por haber practicau a hechizería y por inzitar a IsraO á apostasía. Se fa referenzia mesmo O nombre de zinco de sus discípulos: Matthai, Nakai, Nezer, Buni y Todah. a mayor parte d´os estudiosos data Istareferenzia en fecha muy tardía, y no a considera una fuende informazión independiente.
===== Fuens romanas y sirias =====
Breves menzions en sendas obras de Suetonio (c. 70-''post'' 126), Tázito (61-117) y Plinio O Joven (62-113). Exzepto O de Tázito, son más bien referenzias á actividat d´os cristianos:
· Suetonio dica 120 d.C. pero seguntes una nota al pareixer tomata de un decumento d´a policía d´a época de Claudio (41-54 d.C.), menzion á os cristianos, y en atr o pasache d´a mesma obra, hablan d´o mesmo emperador, dize que a «os chudíos, instigaus por ''Chrestus'', os expulsó de Roma por sus hábitos escandalosos» (''De Vita Caesarum. Divus Claudius'', 25). Os hebreos fuoron expulsaus de Roma, culpabl ye de haber provocado tumultos bajo a instigazión de un tal «Chrestus». Atr a versión d´o mesmo texto indica que Claudio: «Expulsó de Rom á os chudíos por As continuas peleas a causa de un tal “Cresto”». O nombre Chrestus ha siu interpretado como una lectura defiziente de Christus; con tot y con ixo, no puede excluirse que O pas ache faiga referenzi á un agitador chudío en a Roma d´ as anyatas 50.
· Dica 116 o 117, O historiador Tázito, en sus ''Anal ye'' hablan d´o reinado de Nerón (54-58 d.C.), comenta que después d´o inzendio de Roma inflichía penas severas a os partidarios de un tal Cristo, que heba siu supliziado bajo Ponzio Pilato: os cristianos toman su nombre «de un tal Cristo, que en época de Tiberio fue ajustiziado por Ponzio Pilato» (''Anales'', 15.44:2-3).
· A comienzos d´o sieglo II, Plinio O Joven, en una carta al emperador Trajano (98-117 d.C.), fa referenzia que « Istos cristianos ( aquellsa os que haze comparezer ante sí mismo) que consienten en hazer sacrifizios a os dioses, os absuelve. Por atr a parte, aseguran no haber feitoningún mal: dizen haber, simplemente, elevado cánticos a Cristo, como os que se dedican a un dios», «le cantan himnos a Cristo (quasi Dios, seguntes dizen)» (''Epístolas'' 10:96).
Existen belstextos más, como O de Luziano de Samósata (segunda mitad d´o sieglo II d.C.), que menzion á «aquO hombre a quien siguen adorando, que fue cruzificado en Palestina... aquO sofista cruzificado», u atr o que, anque ye dudoso, podría estar una referenzi á Chesús de Nazaret: se trata de una carta, conservata en siríaco, escrita por un tal Mara Bar-Serapion, en a que se habla de un «rei sabio» condenado a muerte por os chudíos. No bi haacuerdo sobre si Istacarta data d´o sieglo I, II o III de nuestra era, y tampoco está claro si ye o no una referenzi á Chesús de Nazaret.
La escasez de fuensno cristianas sugiere que a activi dat de Chesús no llamó a atenzión en su época, anque seguntes las fuenscristianas su predicazión habría congregado a multitudes. As fuensno cristianas aportan solo una imagen muy esquemática al conozimiento de Chesús como person ache historico.
==== Metotlochía ====
A investigazión histórica de As fuenscristianas sobre Chesús de Nazaret exige a aplicazión de métotz criticos que permitan diszernir As tradizions que se remontan al Chesús historico de aquellas que constituyen adizions posteriores, correspondiensa As primitivas comunidatz cristianas.
La iniziativa en Istabúsqueda partió de investigadors cristianos. Durante a segunda mitad d´o sieglo XIX, su aportazión prenzipal se zentró en a historia literaria d´os evanchelio s.
Os prenzipal criterios sobre os que existeix consenso á hora de interpretar As fuenscristianas son, seguntes Antonio Pinyero, os siguientes:
· '''Criterio de desemejanza o disimilitud''': seguntes iste criterio, pueden darse por ziertos aquellsfeitos o ditos atribuyius a Chesús en As fuensque sean contrarios a conzepzions o interes ye propios d´o chudaísmo anterior a Chesús o d´o cristianismo posterior a él. Contra iste criterio, se han formulado objeziones, ya que, al desvincular a Chesús d´o chudaísmo d´o sieglo I, se corre O peligro de privarle d´o contexto menister pa entender varios aspeuto s fundamental ye de su actividad.
· '''Criterio de dificultat''': pueden considerarse tamién auténticos aquellsfeitos o ditos atribuyius a Chesús que resulten incómodos pa os interes ye teológicos d´o cristianismo.
· '''Criterio de atestiguazión múltiple''': pueden considerarse auténticos aquellsfeitos o ditos de Chesús d´os que pueda afirmarse que prozeden de diferensestratos d´a tradizión. A iste respecto, gosan considerarse que, al menos parzialmente, aportan fuensindependiensentre sí Q, Marcos, O material propio de Lucas, O material propio de Mateo, O Evanchelio de Chuan, ziertos evanchelio s apócrifos (muy espezialmente, en relazión con os dichos, O ''Evanchelio de Tomás'', pero tamién atros como O ''Evanchelio de Pedro'' o O ''EvanchelioEgerton''), y atr os. iste criterio se refiere tamién á atestiguazión de un mesmo dicho o feitoen formas o géneros literarios diferentes.
· '''Criterio de coherenzia o consistenzia''': pueden darse tamién por ziertos aquellsditos o feitos que son coherens con o que os criterios anteriors han permitiu establezer como auténtico.
· '''Criterio de plausibili dat histórica''': seguntes iste criterio, puede considerarse historico aquello que siga plausible en o contexto d´o chudaísmo d´o sieglo I, asinas como aquello que pueda contribuir a explicar ziertos aspeuto s d´o influjo de Chesús en os primeros cristianos. Como resalta Pinyero, iste criterio contradize al de desemejanza, enunziado en primer lugar.
No totz os autors, con tot y con ixo, interpretan d´o mesmo modo Istos criterios, e mesmo bi haquien ye niegan a validez de belsde ellos.
=== Contexto ===
==== Marco historico ====
O pueblo chudío, sin estau propio dend´a destruczión d´o Primer Templo en 587 a. C., en tiempos de Nabucodonosor II, heba pasau varias décatas sometido, suzesivamen , a babilonios, persas, a dinastía ptolemaica de Egipto y O Imperio seléuzida, sin que se produjeran conflictos de gravedad. En o sieglo II a.C., con tot y con ixo, O monarca seléuzida Antíoco IV Epífanes, dezidiu a imponer a helenizazión d´o territorio, profanó O Templo (O Segundo Templo, reconstruiu en época persa), o que desencadenó una rebelión, acaudillata por una familia sazerdotal, os Macabeos, que tendría como consecuenzia O establezimiento de un nueu estau chudío independiente, que duraría hasta O anyo 63 a. C.
Reconstruczión hipotética d´a ziu dat de Cherusalén (sieglo I).
En iste anyo, O general romano Pompeio intervino en a guerra zivil que enfrentab á dos hermanos d´a dinastía asmonea, Hircano II y Aristóbulo II. Con Istaintervenzión dio prenzipio O dominio romano en Palestina. Dicho dominio, con tot y con ixo, no se ejerzió siempre de forma directa, sino mediante a creazión de uno o varios estaus clientes, que pagaban tributo a Roma y estaban obligaus a azeptar sus directrizes. O propio Hircano II fue manteniu por Pompeio al frente d´o país, anque no como rei , sino como etnarca. Posteriormente, tras un intento de recuperar O trono d´o fillo de Aristóbulo II, Antígono, quien fue apoyado por os partos, O hombre de confianza de Roma fue Herodes, quien no pertenecí á a familia d´os asmoneos, sino que yera fillo de Antípatro, un general de Hircano II de orichen idumeo.
Tras a suya victoria sobre os partos y os seguidors de Antígono, Herod ye fue nombrado rei de Judea por Roma en 37 a. C. Su reinado, durante O qual, seguntes opinión mayoritaria, tenió lugar O nazimiento de Chesús de Nazaret, fue un período relativamen próspero.
á muerte de Herodes, en 4 a. C., su reino se dividió entre tres de sus hijos: Arquelao fue designado etnarca de Judea, Samaria e Idumea; a Antipas (clamauHerod ye Antipas en o Nueu Testamento) le correspond ioron os territorios de Galilea y Perea, que gobernó con O título de tetrarca; por último, Filipo heredó, tamién como tetrarca, As region ye más remotas: Batanea, Gaulanítide, Traconítide y Auranítide.
Istos nueus gobernanscorrerían diversa suerte. Mientras que Antipas se mantenió en o poder durante quarenta y tres anyos, hasta 39, Arquelao, debiu al descontento de sus súbditos, fue depuesto en 6 d. C. por Roma, que pasó a controlar directamen os territorios de Judea, Samaría e Idumea.
En o período en que Chesús desarrolló su actividad, por o tanto, su puesto d´orichen, Galilea, formaba parti d´o reino de Antipas, responsabled´a ejecuzión de Chuan O Bautista, y al que una tradizión tardía, que nomás se troba en o Evanchelio de Lucas, haze desempenyar un papO secundario en o juizio de Chesús . Judea, en cambio, yera administrata directamen por un funzionario romano, pertenezien al orden ecuestre, que levó primero O título de prefecto (hasta O anyo 41) y luego (dende O 44) O de procurador. En o período d´a activi dat de Chesús , O prefeuto romano yera Ponzio Pilato.
O prefeuto no residía en Jerusalén, sino en Zesarea Marítima, ziu dat d´a costa mediterránea que heba siu fundata por Herod ye O Grande, anque se desplazaba á Cherusalén en bellas o quasi on ye (por ejemplo, con motivo d´a fiIstade Pésaj o Pasqua, como se relata en os evanchelio s, ya que yera en estas fiestas, que congregaban a mil ye de chudíos, quan solían produzirse tumultos). Contaba con unos efectivos militar ye relativamen reduzidos (unos 3000 hombres), y su autori dat yera supeditad á a d´o legado de Siria. En tiempos de Chesús , O prefeuto teneba O dereito exclusivo de dictar sentenzias de muerte ''(ius gladii)''.
Con tot y con ixo, Judea gozaba de un zierto nivO de autogobierno. En espezial, Cherusalén yera gobercosa por a autori dat d´o sumo sazerdote, y su consejo o Sanedrín. As competenzias exactas d´o Sanedrín son objeto de controversia, anque Per un regular se admite que, salvo en casos muy exzepzionales, no teneban a potestad de juzgar delitos capitales.
==== O carácter particular de Galilea ====
Anque separata de Judea por a historia, Galilea yera en o sieglo I una rechión de religión judía. teneba, con tot y con ixo, belsrasgos diferenzials, como una menor importanzia d´o Templo, y una menor presenzia de sectas religiosas como os saduzeos y os fariseos. Yera muy expuIstaá As influenzias helenísticas y presentaba grandes contrastes entre O meio rural y O meio urbano.
Al este de Galilea se trobaban As diez ziudats d´a Decápolis, situatas todas ellas al atr o lado d´o río Jordán, a exzepzión de una, Eszitópolis (llamata tamién Bet Shean). Al noroeste, Galilea limitaba con a rechión sirofenizia, con ziudats como Tiro, Sidón y Aco/Tolemaida. Al sudoeste se situab á ziu dat de Zesarea Marítima, lugar de residenzia d´o prefeuto (luego procurador) romano. Por último,, al sur se trobaba atra importante ziudat, Sebaste, asinas lcamata en honor al emperador Augusto.
En pleno corazón de Galilea se trobaban tamién dos importan sziudadts: Séforis, muy zercana (5 o 6 km) á localidat d´aon yera originario Chesús , Nazaret; y Tiberíades, construida por Antipas y cuyo nombre yera un homen ache al emperador Tiberio. Tiberíad ye er á capital d´a monarquía de Antipas, y yera muy próxim á Cafarnaún, ziu dat que fue con probabili dat O zentro prenzipal d´a activi dat de Chesús .
ye importante destacar que As ziudats eran focos de influenzia d´a cultura helenística. En ellas residían As élites, en tanto que en o meio rural habitaba un campesinado empobrezido, d´o que prozedía con toda probabili dat Chesús . As ziudats eran Per un regular favorabl ye a Roma, como se demostró con oquasi ón d´a primera guerra judeo-romana.
En as fuenscristianas no se fa referenzia que Chesús visitasegarra de As ziudats de Galilea ni de su entorno. Con tot y con ixo, datá proximi dat de Tiberíad ye a os prenzipals menzionaus en os evanchelio s, ye difízil pensar que Chesús se sustrajo por completo á influenzia helenística.
O meio campesino, d´o que prozedía Chesús , veieba con hostilidat As ziudas. Os campesinos de Galilea soportaban importanscargas impositivas, tanto d´o poder politico (la monarquía de Antipas), como d´o relichioso (O Templo de Jerusalén), y su situazión económica debió de estar bastante difízil.
Galilea fue a rechión judía más conflictiva durant O sieglo I, y os prenzipal ye movimientos revoluzionarios antirromanos, dende a muerte de Herod ye O Grande en 4 a. C. dica a destruczión de Cherusalén en o anyo 70, se inizioron en Istarechión . a luita contra O Imperio romano fue, seguntes O historiador Geza Vermes, «una activi dat galilea general en o primer sieglo d. C.».
==== O chudaísmo en os tiempos de Chesús ====
En tiempos de Chesús , al igual que en a autualidad, O judaísmo yera una religión monoteísta, basata en a creienzia de un único Dios. Os chudíos creieban que Dios heba elegiu a su pueblo, Israel, y heba estableziu con ell una alianz á través de Abraham y Moisés, prenzipalmente. Os actos fundamental ye de dicha alianza eran, pa os chudíos, a vocazión de Abraham, O éxodo, y a promulgazión d´a lei en o Sinaí.La fidelidat d´os chudíos a Istaalianza se manifestaba, amás de en su adorazión a su único Dios, en a rigurosi dat con que seguían os mandamientos y prezeptos d´a Torá, o a llamata Lei mosaica; Istaregulaba totz os aspeuto s d´a vida d´os chudíos, como a obligazión de zircunzidar a os fillos varones, a prohibizión de trabajar en sábado, y atr as ziertas reglas alimentarias (por ejemplo, a de no comer carne de zerdo) y de purificazión.
Maqueta d´o Segundo templo de Jerusalén, de época contemporáne á Chesús de Nazaret.
En o sieglo I, O zentro d´o culto a Dios yera O Templo de Jerusalén. yera menister acudir a iste tres vec ye al anyo (durante As clamatas fiestas de peregrinazión), pa rei alizar diversos sacrifizios y entregar ofrendas. O culto d´o Templo yera administrado por os sazerdot ye y levitas, cuyo número yera muy elevado, quien ye desempenyaban os llamaus ofizios sagrau s durante As fiestas, tal ye como custodiar y limpiar O Templo, preparar os animal ye y a lenya pa os sacrifizios, y cantar salmos durante As zelebrazions públicas.Os sazerdot ye y levitas se mantenían con os tributos d´os campesinos, obligatorios pa totz os chudíos.
Pero O Templo no yera O único lugar en que se rendía culto a Dios: en época de Chesús existía tamién a costumbre de reunirse cata sábado en As sinagogas. Mientras que O culto en o Templo yera dominado por os sazerdotes, a costumbre de reunirse en As sinagogas fue promoviendo a religiosi dat d´os laicos.Además, en As sinagogas no se llevaban a cabo sacrifizios a diferenzia d´o Templo, sino que tan solo se leían y comentaban os textos sagrau s.
En a época de Chesús , existían sectas divergensdentro d´o judaísmo. O autor que más informazión proporziona sobre iste tema ye Flavio Josefo. Este distingue entre tres sectas prenzipales: a saduzea, a esenia y a farisea. Istaúltima yera bastante respetata por O pueblo y yera constituida prenzipalmente por laicos.
Os fariseos creieban en a inmortali dat d´o alma y eran conozidos por O rigor con que interpretaban a lei, consideran á tradizión como fuende esta. Quanto a os saduzeos, gran número de ellsformaba parte d´a casta sazerdotal, pero en oposizión a os fariseos, rechazaban a idea de que a tradizión yera fuende lei y negaban tamién a inmortali dat d´o alma. Por último, O grupo d´os esenios ye considerado por a inmensa mayoría d´os investigadors como O autor d´os denominaus manuscritos d´o Mar Muerto. Constituían una espezie de monacato, d´os quals os seguidors eran estrictos cumplidors d´a lei, anque diferían d´os atros grupos relichiosos en su interpretazión de esta.
Atr o aspeuto de suma importanzia en o chudaísmo d´o sieglo I ye su conzepzión apocalíptica: a creienzia en una intervenzión futura de Dios, que restauraría O poder de Israel y tras a que reinarían a paz y armonía universales. Istaideia adquirió gran fuerza en a época en que O pueblo chudío fue sometiu por a ocupación romana (anque está ya presente en varios d´os libros proféticos d´a ''Tanaj'', espezialmente en o ''Libro de Isaías)'', y se relaziona estrechamen con a creienzia en a llegata de un Mesías. Amás, ye muy menziocosa en a llamata literatura intertestamentaria: libros apócrifos per lo cheneral atribuyius a patriarcas u atr as figuras destacatas d´a Biblia hebrea.
== Se veiga tamién ==
* [[Cristianismo]].
== Vinclos externos ==
{{commonscat|Jesus Christ|Chesús de Nazaret}}
[[Categoría:Cristianismo]]
[[Categoría:Chodigos d'Israel]]
[[Categoría:Profetas de l'Islam]]
[[Categoría:Nuevo Testamento]]
fiuqp9qnhgcwuios2pbyf99r72pkiag
Mula
0
16254
1841602
1802058
2022-08-09T05:41:24Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
:''Iste articlo tracta sobre a mula que ye un [[animal]] [[domesticación|domestico]]. Ta altros emplegos d'o termin «mula» se veiga '''[[Mula (desambigación)]]'''.''
{{Ficha de taxón
|nombre_sci = ''Equus asinus'' x ''E. caballus''
|nombre_pop1 = Mula
|nombre_pop2 = [[masto]]
|nombre_pop3 = "macho"
|nombre_pop4 = azembla
|rechistro_fosil1 =
|rechistro_fosil2 =
|imachen = [[Imachen:09.Moriles Mula.JPG|259px|Mula]]
|descripcion = Una mula [[Pardillo (pelache)|pardilla]], pasturando a [[rebasto]].
|conservacion = LC
|dominio = Eukaryota
|reino = Animalia
|subreino =
|division =
|filo = Chordata
|clase = Mammalia
|subclase =
|orden = Perissodactyla
|suborden =
|familia = Equidae
|subfamilia =
|tribu =
|chenero = Equus
|especie = Equus asinus x Equus caballus
|subespecie =
|nombre_binominal =
|descriptor =
|calendata_desc =
|ran_descripcion =
|mapa_distribucion =
|leyenda_mapa =
}}
A '''mula''' (d'o [[Idioma latín|latín]] <''MULA'',<ref name="RAEmula">{{es}} [https://archive.is/20121205100309/www.rae.es/drae/ Voz «mula» en a edición en linia d'o ''Diccionario de la Real Academia Española''], consultau o 9 de septiembre de 2012.</ref> con identico significau) u '''azembla'''<ref name="VIDALLER">{{an}} [[Rafel Vidaller Tricas|VIDALLER TRICAS, Rafel]] (2004). ''Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals''; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza. ISBN 978-84-8986-235-7</ref> (de l'[[Algarabía|arabe andalusín]] <''az-zamila'', «[[abrío]]» u «bestia de carga»<ref name="RAEacémila">{{es}} [https://archive.is/20121205100309/www.rae.es/drae/ Voz «acémila» en a edición en linia d'o ''Diccionario de la Real Academia Española''], consultau o 9 de septiembre de 2012.</ref>) ye un [[Equus|equino]] [[domesticación|domestico]] hibrido y estéril, naixiu por cubrir-se una [[yegua]] con un [[guarano]].
A parola «mula» designa especificament a os exemplars de sexo [[fembra|femenino]], mientres que os [[masclo]]s se conoixen como «'''[[masto]]s'''» u con a voz castellana «''machos''». A parola masculina «mulo» practicament no tiene uso en [[Idioma aragonés|aragonés]] nian en [[castellano d'Aragón]], estando «masto» (y a suya equivalent castellana, «''macho''») a forma predominant de dicir-les a las mulas de sexo masculino en [[Aragón]].
== Descripción ==
A mula ye un animal de mida gran, semellant a la d'o [[caballo]], y mas grandiza que os suyos parients somers y [[mulato (animal)|mulatos]]. Manimenos, tiene una masa muscular tansament menor que a d'os caballos (y una fuerza fisica menor, anque no significativament), pero un caracter manso que recorda mas a'l d'os somers, a qual cosa a transforma en una combinación óptima d'as aptitutz ta treballo que podrían ofreixer todas dos especies prochenitoras: fuerza y mansedumbre.
As mulas acostumbran a heredar o patrón de distribución d'as colors de pelache d'a raza caballar: a mayoría son [[muino (pelache)|muinas]] (negras) u [[pardillo (pelache)|pardillas]] (marrons), anque tamién en i ha [[tordo (pelache)|tordas]] (grisas) y dica parcialment blancas (as que son «[[palomo (pelache)|palomas]]» gosan estar-ne por [[albinismo]] y son excepcionals) u [[malla (pelache)|malladas]], y a clara delimitación de zonas claras en os someros, como o [[mueso (anatomía)|mueso]] u as [[ganya]]s arredol d'os [[uello]]s, son muito mas difuminadas que en a raza asnar. Manimenos, muitas mulas y mastos tordillos heredan d'os suyos ancestros someros a raya negra que a aquells les recorre a [[crinera]] y o [[lumo]] y les arriba dica la [[coda]]. Muitas d'ixas tienen tamién a «[[cruceta]]», una linia curta transversal, sobre as espaldas, que ye caracteristica d'os burros.
As [[orella]]s d'as mulas gosan estar mas largas que en o caballo, pero no tant conspicuas como en o somero. A mida d'os pabellons auriculars depende de l'individuo, y oscila amplament d'entre a mida de como as tienen os burros y as de como os caballos. A [[coda]] ye crinosa, como en o caballo, y no remata en un [[dobiello|chubiello]] u pelacho como en os somers.
== Problemas cheneticos de l'entrecruz ==
[[Imachen:Mother and son - Warmth, Galicia (Spain).jpg|thumb|250px|A mula ye un entrecruz d'un somero y una yegua.]]
As mulas son quasi siempre estérils, y en os pocos casos documentaus de fertilidat, as crías estión chicorronas y febles. A esterilidat s'atribuye a lo diferent numero de [[cromosoma]]s que tienen as [[especie]]s d'as quals son dimanadas (os somers en tienen 62 y os caballos 64). Realment, a mula ye una bestia semi-estéril; totz os mastos (masclos) son estérils porque tienen un problema d'a [[glandula seminal]], mientres que as fembras pueden fer [[ovulo]]s fértils eventualment.
Quan os cromosomas fan [[recombinación chenetica|recombinación]], d'antes no queden en a metat d'a [[dotación cromosomica]] de l'animal, se reparten a l'azar. Totz ixes ovulos que hereden a dotación mezclada d'a yeugua y d'o guarano resultarán estérils y no podran fecundar-se, pus tendrán un numero impar de cromosomas. Sindembargo, quan os esparzos ovulos formaus no hereden si que a dotación orichinal de nomás uno d'os prochenitors d'a mula podrán fecundar-se. O porcentache d'ovulos fértils ye baixo sobre-manera.
Por ixe motivo, si en ixa ovulación en concreto (nomas que una entre muitos ciclos ovulatorios) a mula fuese cubierta con un [[caballo]], o naiximiento sería d'un [[potro]] caballar, mientres que si a cubrise un [[somero]] en naixería un [[Pollino|pollinet]]. No s'ha conoixiu garra caso d'una mula que librase un hibrido parellano a ella. Tamién car se desprende d'ixo que as mulas tienen [[utero]]s funcionals y que pueden estar emprenyadas de manera natural, anque en os zaguers anyos s'han produciu muitas prenyaduras experimentals con intervención humana, por fecundación in vitro u, mas que mas, por implantación embrionaria post-fecundación (con [[zigoto]]s de somero u de caballo, ta que as mulas fesen de madres portaderas).
En os escasos casos a on que una mula queda prenyada con un ovulo propio l'embarazo ye problematico. A taxa d'[[alborto]] ye muit alta, anque tecnicament a mula ye capable de suportar l'[[embarazo]] y o embrión ye cheneticament de raza (caballar u asnar) pura. Bell autor en relacionan ixe aspecto con un alcurzamiento d'os [[telomero]]s y que os animals naixius sufren d'envellimiento prematuro. Manimenos por a escasa muestra documentada d'animals naixius asinas a demostrabilidat d'isto ye difícil.
== Imachens ==
<gallery>
Imachen:SupaiUSMailMules.jpg|Mulas con [[bastes]].
Imachen:Juancito.jpg|Carriando.
Imachen:Mule poitevine SDA2012.JPG|Masto adulto.
Imachen:PairOfMules(Color).jpg|Parella de mastos [[aparello|aparellaus]].
</gallery>
== Se veiga tamién ==
*[[Masto]].
*[[Mulato (animal)]].
*[[Sobranyo]].
*[[Trenteno (masto)]].
*[[Guarano]].
*[[Pollino]].
*[[Yegua]].
*[[Potro]].
== Referencias ==
{{listaref}}
== Vinclos externos ==
* {{commonscat|Mules|mulas y mastos}}
* {{en}} [http://www.kuenselonline.com/modules.php?name=News&file=article&sid=4277 Naiximiento d'un poltret fillo d'una mula en Buthan en 2004]
[[Categoría:Equus]]
[[Categoría:Animals domesticaus]]
[[Categoría:Animals hibridos]]
da9pckuvnl2l5djdngsv5xuyjnlr5hv
1841622
1841602
2022-08-09T06:26:03Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
:''Iste articlo tracta sobre a mula que ye un [[animal]] [[domesticación|domestico]]. Ta altros emplegos d'o termin «mula» se veiga '''[[Mula (desambigación)]]'''.''
{{Ficha de taxón
|nombre_sci = ''Equus asinus'' x ''E. caballus''
|nombre_pop1 = Mula
|nombre_pop2 = [[masto]]
|nombre_pop3 = "macho"
|nombre_pop4 = azembla
|rechistro_fosil1 =
|rechistro_fosil2 =
|imachen = [[Imachen:09.Moriles Mula.JPG|259px|Mula]]
|descripcion = Una mula [[Pardillo (pelache)|pardilla]], pasturando a [[rebasto]].
|conservacion = LC
|dominio = Eukaryota
|reino = Animalia
|subreino =
|division =
|filo = Chordata
|clase = Mammalia
|subclase =
|orden = Perissodactyla
|suborden =
|familia = Equidae
|subfamilia =
|tribu =
|chenero = Equus
|especie = Equus asinus x Equus caballus
|subespecie =
|nombre_binominal =
|descriptor =
|calendata_desc =
|ran_descripcion =
|mapa_distribucion =
|leyenda_mapa =
}}
A '''mula''' (d'o [[Idioma latín|latín]] <''MULA'',<ref name="RAEmula">{{es}} [https://archive.is/20121205100309/www.rae.es/drae/ Voz «mula» en a edición en linia d'o ''Diccionario de la Real Academia Española''], consultau o 9 de septiembre de 2012.</ref> con identico significau) u '''azembla'''<ref name="VIDALLER">{{an}} [[Rafel Vidaller Tricas|VIDALLER TRICAS, Rafel]] (2004). ''Libro de As Matas y Os Animals; Dizionario aragonés d'espezies animals y bechetals''; Ed. Val d'Onsera. Zaragoza. ISBN 978-84-8986-235-7</ref> (de l'[[Algarabía|arabe andalusín]] <''az-zamila'', «[[abrío]]» u «bestia de carga»<ref name="RAEacémila">{{es}} [https://archive.is/20121205100309/www.rae.es/drae/ Voz «acémila» en a edición en linia d'o ''Diccionario de la Real Academia Española''], consultau o 9 de septiembre de 2012.</ref>) ye un [[Equus|equino]] [[domesticación|domestico]] hibrido y estéril, naixiu por cubrir-se una [[yegua]] con un [[guarano]].
A parola «mula» designa especificament a os exemplars de sexo [[fembra|femenino]], mientres que os [[masclo]]s se conoixen como «'''[[masto]]s'''» u con a voz castellana «''machos''». A parola masculina «mulo» practicament no tiene uso en [[Idioma aragonés|aragonés]] nian en [[castellano d'Aragón]], estando «masto» (y a suya equivalent castellana, «''macho''») a forma predominant de dicir-les a las mulas de sexo masculino en [[Aragón]].
== Descripción ==
A mula ye un animal de mida gran, semellant a la d'o [[caballo]], y mas grandiza que os suyos parients somers y [[mulato (animal)|mulatos]]. Manimenos, tiene una masa muscular tansament menor que a d'os caballos (y una fuerza fisica menor, anque no significativament), pero un caracter manso que recorda mas a'l d'os somers, a qual cosa a transforma en una combinación óptima d'as aptitutz ta treballo que podrían ofreixer todas dos especies prochenitoras: fuerza y mansedumbre.
As mulas acostumbran a heredar o patrón de distribución d'as colors de pelache d'a raza caballar: a mayoría son [[muino (pelache)|muinas]] (negras) u [[pardillo (pelache)|pardillas]] (marrons), anque tamién en i ha [[tordo (pelache)|tordas]] (grisas) y dica parcialment blancas (as que son «[[palomo (pelache)|palomas]]» gosan estar-ne por [[albinismo]] y son excepcionals) u [[malla (pelache)|malladas]], y a clara delimitación de zonas claras en os someros, como o [[mueso (anatomía)|mueso]] u as [[ganya]]s arredol d'os [[uello]]s, son muito mas difuminadas que en a raza asnar. Manimenos, muitas mulas y mastos tordillos heredan d'os suyos ancestros someros a raya negra que a aquells les recorre a [[crinera]] y o [[lumo]] y les arriba dica la [[coda]]. Muitas d'ixas tienen tamién a «[[cruceta]]», una linia curta transversal, sobre as espaldas, que ye caracteristica d'os burros.
As [[orella]]s d'as mulas gosan estar mas largas que en o caballo, pero no tant conspicuas como en o somero. A mida d'os pabellons auriculars depende de l'individuo, y oscila amplament d'entre a mida de como as tienen os burros y as de como os caballos. A [[coda]] ye crinosa, como en o caballo, y no remata en un [[dobiello|chubiello]] u pelacho como en os somers.
== Problemas cheneticos de l'entrecruz ==
[[Imachen:Mother and son - Warmth, Galicia (Spain).jpg|thumb|250px|A mula ye un entrecruz d'un somero y una yegua.]]
As mulas son quasi siempre estérils, y en os pocos casos documentaus de fertilidat, as crías estión chicorronas y febles. A esterilidat s'atribuye a lo diferent numero de [[cromosoma]]s que tienen as [[especie]]s d'as quals son dimanadas (os somers en tienen 62 y os caballos 64). Realment, a mula ye una bestia semi-estéril; totz os mastos (masclos) son estérils porque tienen un problema d'a [[glandula seminal]], mientres que as fembras pueden fer [[ovulo]]s fértils eventualment.
Quan os cromosomas fan [[recombinación chenetica|recombinación]], d'antes no queden en a metat d'a [[dotación cromosomica]] de l'animal, se reparten a l'azar. Totz ixes ovulos que hereden a dotación mezclada d'a yeugua y d'o guarano resultarán estérils y no podran fecundar-se, pus tendrán un numero impar de cromosomas. Sindembargo, quan os esparzos ovulos formaus no hereden si que a dotación orichinal de nomás uno d'os prochenitors d'a mula podrán fecundar-se. O porcentache d'ovulos fértils ye baixo sobre-manera.
Por ixe motivo, si en ixa ovulación en concreto (nomas que una entre muitos ciclos ovulatorios) a mula fuese cubierta con un [[caballo]], o naiximiento sería d'un [[potro]] caballar, mientres que si a cubrise un [[somero]] en naixería un [[Pollino|pollinet]]. No s'ha conoixiu garra caso d'una mula que librase un hibrido parellano a ella. Tamién car se desprende d'ixo que as mulas tienen [[utero]]s funcionals y que pueden estar emprenyadas de manera natural, anque en os zaguers anyos s'han produciu muitas prenyaduras experimentals con intervención humana, por fecundación in vitro u, mas que mas, por implantación embrionaria post-fecundación (con [[zigoto]]s de somero u de caballo, ta que as mulas fesen de madres portaderas).
En os escasos casos a on que una mula queda prenyada con un ovulo propio l'embarazo ye problematico. A taxa d'[[alborto]] ye muit alta, anque tecnicament a mula ye capable de suportar l'[[embarazo]] y l'embrión ye cheneticament de raza (caballar u asnar) pura. Bell autor en relacionan ixe aspecto con un alcurzamiento d'os [[telomero]]s y que os animals naixius sufren d'envellimiento prematuro. Manimenos por a escasa muestra documentada d'animals naixius asinas a demostrabilidat d'isto ye difícil.
== Imachens ==
<gallery>
Imachen:SupaiUSMailMules.jpg|Mulas con [[bastes]].
Imachen:Juancito.jpg|Carriando.
Imachen:Mule poitevine SDA2012.JPG|Masto adulto.
Imachen:PairOfMules(Color).jpg|Parella de mastos [[aparello|aparellaus]].
</gallery>
== Se veiga tamién ==
*[[Masto]].
*[[Mulato (animal)]].
*[[Sobranyo]].
*[[Trenteno (masto)]].
*[[Guarano]].
*[[Pollino]].
*[[Yegua]].
*[[Potro]].
== Referencias ==
{{listaref}}
== Vinclos externos ==
* {{commonscat|Mules|mulas y mastos}}
* {{en}} [http://www.kuenselonline.com/modules.php?name=News&file=article&sid=4277 Naiximiento d'un poltret fillo d'una mula en Buthan en 2004]
[[Categoría:Equus]]
[[Categoría:Animals domesticaus]]
[[Categoría:Animals hibridos]]
ss67kk8m16t9geu6uydgw9ezuf3qw65
Andrés Iniesta
0
20132
1841628
1797704
2022-08-09T06:53:08Z
FMSky
61678
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de futbolista|
| nombre_fútbol = Iniesta
| nombre = Andrés Iniesta
| imachen = [[Imachen:Andrés Iniesta (cropped).jpg|230px|Andrés Iniesta]]
| naiximiento = [[11 de mayo]] de [[1984]]
| ciudat = [[Fuentealbilla]], [[Provincia d'Albacet|Albacet]]
| país = <br />[[Imachen:Bandera Castilla-La Mancha.svg|border|22px]] [[Castiella-La Mancha]]
| altaria = 1,70
| equipe_actual = [[Imachen:600px Blue HEX-00529F Gold HEX-FFDF1A White Purple HEX-A2214B Red HEX-E1393D.svg|20px]] [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]]
| numero = 8
| posición = [[Centrocampista]]
| anyos_chovenils =
| chovenils =
| anyos = 2002–...
| equipes = [[Imachen:600px Blue HEX-00529F Gold HEX-FFDF1A White Purple HEX-A2214B Red HEX-E1393D.svg|20px]] [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]]
| gols =
| anyos_nacional = 2002 - ...
| selección_nacional = [[Imachen:Flag of Spain.svg|22px]] [[Selección Espanyola de fútbol|Espanya]]
| gols_nacional = 49 (8)
}}
'''Andrés Iniesta Luján''' ([[Fuentealbilla]], [[Provincia d'Albacet|Albacet]]; [[11 de mayo]] de [[1984]] - ), conoixito popularment como ''Iniesta'', ye un [[fútbol|futbolista]] [[Espanya|espanyol]]. Actualment chuga de [[centrocampista]] en o [[FC Barcelona]].
L'[[11 de chulio]] de [[2010]] estió qui fació o gol que li dio a la [[Selección Espanyola de Fútbol]] a [[Copa d'o Mundo de Fútbol]] de [[Copa d'o Mundo de Fútbol de 2010|Sudafrica 2010]].,<ref>[http://www.publico.es/deportes/228954/iniesta/mejor ''Visca Fuentealbilla''], en ''[[Diario Público]]''.</ref> iste gol fue dedicato a [[Dani Jarque]], muerto en [[2009]] y amigo suyo.<ref>{{en}}[http://soccernet.espn.go.com/world-cup/story/_/id/808165/ce/uk/?ver=global&cc=5739 Iniesta dedica o gol d'a victoria a Jarque.]</ref><ref>{{es}}[http://www.elmundodeportivo.es/gen/20100712/53962598579/noticia/dani-jarque-siempre-con-nosotros.html'' Dani Jarque siempre con nosotros''].</ref>
En aviento de 2011 compró a mayoria d'acciones de l'[[Albacete Balompié]],<ref>{{es}} [http://www.elmundo.es/elmundodeporte/2011/12/05/futbol/1323111754.html ''Iniesta se gasta 420.000 euros en el Albacete''].</ref> y patrocina a iste equipe con a suya empresa vinicola Bodega Iniesta.<ref>{{es}} [http://www.vivealbacete.com/actualidad/deporte/bodegas-iniesta-nuevo-patrocinador-del-albacete.html ''Bodegas Iniesta nuevo patrocinador del Albacete''].</ref>
== Vinclos externos ==
{{commonscat|Andrés Iniesta}}
* {{ca}}/{{en}}/{{es}} [http://www.andresiniesta.es Pachina web oficial d'Iniesta].
* {{ca}}/{{en}}/{{es}}/{{ja}}/{{ar}} [http://www.fcbarcelona.cat/web/castellano/futbol/temporada_08-09/plantilla/jugadors/iniesta.html Perfil d'Iniesta en a pachina web oficial d'o FC Barcelona].
* {{en}}/{{es}} [http://www.bodegainiesta.es/es/index.php Pachina web d'a Bodega Iniesta].
== Referencias ==
{{Listaref}}
{{DEFAULTSORT:Iniesta, Andres}}
[[Categoría:Futbolistas de Castiella-La Mancha]]
[[Categoría:Futbolistas d'o FC Barcelona]]
[[Categoría:Futbolistas en activo]]
[[Categoría:Naixius d'a provincia d'Albacet]]
[[Categoría:1984 (naixencias)]]
ht65pxe2o655sf0az9pri47j71vgicz
Maquina de vapor
0
29888
1841608
1816758
2022-08-09T06:16:21Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Articlo 1000|-10}}
[[Imachen:Steam engine in action.gif|thumb|250px|Una maquina de vapor funcionando.]]
Una '''maquina de vapor''' ye un [[motor de combustión]] externa que transforma la [[enerchía]] de bella cantidat de [[vapor d'augua]] en [[treballo mecanico]].
O suyo funcionamiento se puet dividir en tres etapas:
*''Etapa I'': En una [[caldera]] se chenera vapor cremando un [[combustible]] (antigament [[fusta]] u [[carbón]], actualment [[petrolio]] y [[gas natural]]). A vapor dentra en o celindro arrozegando l'[[embolo]] u pistón.
*''Etapa II'': Por meyo d'un mecanismo de biela-manillera, iste se puet convertir en un movimento de rotación, por eixemplo, d'o rotor d'un chenerador electrico.
*''Etapa III'': Quan han rematato as dos etapas anteriors, l'embolo (u pistón) torna a la suya posición inicial, expulsando la vapor d'augua. O ciclo se controla por meyo d'una serie de valvulas de dentrata y de salita, que regulan que s'esvielle a carga, ye decir, os fluxos d'a vapor enta o celindro y dende o celindro.
[[Categoría:Motors]]
[[Categoría:Inventos d'o Reino Uniu]]
fv2d58j43mjj1zpr6yjwxb52psva68p
Uevo
0
30359
1841612
1839346
2022-08-09T06:23:55Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Image:Adolphe_Millot_oeufs-fixed.jpg|Bells uevos d'aus y atros animals|right|200px|thumb]]
Un '''uevo'''<ref name=POACAR>{{an}} Estudio de Filología Aragonesa'': Propuesta ortografica de l'Academia de l'Aragonés'', Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés, Zaragoza, octubre de 2010; 2ª edición, aviento de 2010.</ref> (pronunciau /ˈbwɛbo/ u /ˈgwɛbo/, como "buevo" u "güevo" respectivament, por [[protesi velar en aragonés|protesi debant de diftongo]]), '''uego'''<ref name=Romanos>{{an}} Diccionario Aragonés-Castellano/Castellano-Aragonés. [[Fernando Romanos Hernando]]. Edicions Transiberiano. ISBN 978-84-16825-16-5. Zaragoza, 2017.</ref> u '''ou''' (en [[aragonés benasqués]])<ref>{{es}} [https://aragonario.aragon.es/search/?q=huevo Huevo en Aragonario. Diccionario Castellano-Aragonés]</ref> (d'o [[latín]] ''< OVUM'') ye un cuerpo mas u menos arrondiau y de dureza variable que producen as [[fembra]]s de muitos animals, y que sirve pa guardar y sustentar o [[zigoto]] y dimpués l'[[embrión]] dica que naixca. L'acción por a qual a fembra libra o uevo a l'exterior se describe con os verbos «'''ficar''' o uevo» u «'''meter''' o uevo» en aragonés.
Meten uevos os [[Vertebrata|vertebraus]] [[Oviparismo|oviparos]], en os quals no i ha sique una mica u garra desarrollo adintro de su mai, y tamién muitos invertebraus. O uevo ye a forma clasica de reproducción de muitos [[Pisces|peixes]], [[Amphibia|amfibios]] y [[Reptilia|reptils]], de todas as [[Aves|aus]], os [[Monotremata|mamiferos monotremas]] y a mayoría d'[[insecto]]s y [[Arachnida|aracnidos]].
== Casca ==
{{articlo principal|casca de uevo}}
O uevo d'os [[Reptilia|reptils]], as [[Aves|aus]] y os [[Monotremata|monotremas]] presenta una cubierta de [[carbonato calcico]] dita ''casca''<ref>{{es}} [[Pilar Mendiara Ornat]], [[Alicia Pérez Barcos]], [[Josefina Mendiara Gastón]], [[Montse Castán Arnal]]: ''Diccionario del dialecto ansotano''. Villa de Ansó, 2003. p 27.</ref> u ''cosca''<ref name=FERNANDOCHISTABIN>{{es}} [[Fernando Blas Gabarda]], [[Fernando Romanos Hernando]]: ''Diccionario Aragonés: chistabín-castellano. (Bal de Chistau)''. Gara d'Edizions, 2008, p 171.</ref>. En [[La Iglesuela]] se conserva a denominación de ''clasca''.<ref>[[Carlos Julián Rochela|Julián Rochela, Carlos]]: ''El Habla de La Iglesuela del Cid''. [[Mira Editores]], 1998, p 43.</ref>
==Uevo amniotico==
{{articlo principal|uevo amniotico}}
[[Aus]], [[reptils]] y [[mamiferos]] fan servir o uevo amniotico t'o desembolique d'os suyos embrions. Os dos primers grupos presentan un uevo protechito per un embolique externo recio. A [[casca de uevo|cosca]] guarancia la protección de l'[[embrión]] y reduz l'efecto d'os achents atmosfericos sobre iste. Antiparti actúa como filtro contra [[achent patocheno|achents patochenos]].
== Referencias ==
{{listaref|2}}
[[Categoría:Uevo|*]]
9ewvuv51qyv1e4yuf037szx5uyl8o6x
Zigoto
0
30360
1841613
1613709
2022-08-09T06:24:03Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[imachen:Gray3.png|250px|thumb|right|Ilustración d'un '''zigoto''' provinient d'o tractau d'anatomía humana ''[[Gray's Anatomy]]''.]]
Un '''zigoto''' ye a primera [[celula]] d'un nuevo [[individuo]] que s'obtién d'a fusión d'un [[gameto]] femenín ([[ovulo]]) con un gameto masculín ([[espermatozoide]]) en o [[ciclo reproductor]] d'os [[sers vivos]].
O suyo [[ADN]] contién toda a información necesaria pa que o nuevo individuo se desarrolle y esdevienga un organismo adulto con caracteristicas diferents a los atros. Ye a celula anterior a l'[[embrión]] y tiene poca durada por encomenzar luego o proceso de división celular.
[[Categoría:Reproducción]]
[[Categoría:Medecina]]
8ov4twhwhcwbgaoq04jk22p4cfs5izd
Ibón de Creuenya
0
30685
1841645
1838950
2022-08-09T09:01:21Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de laco
| nombre= Ibón de Creuenya
| nombre_orichinal = Ibón de Cregüeña
| orichen = [[chelera|Glacial]]
| tipo =
| imachen= [[Imachen:20080823-Ibón de Cregüeña.jpg|250px]]
| país= [[Imachen:Flag of Aragon.svg|20px]] [[Aragón]]
| comarca = [[Ribagorza]]
| superficieha= 43,4
| altaria= 2657
| fondura=97
| volumen=
| fuent= [[Chelera de Creuenya|Glaciar de Creuenya]]
| desagüe= [[Barranco de Creuenya]]
| mapa=<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:220px; top:48px;">[[Image:Blue pog.svg|12x12px]]</div></div>
}}
L''''ibón de Creuenya''' (prenunciato {{IPA|''kre'.we.ɲa''}}, en [[idioma castellán|castellán]] ''ibón de Cregüeña''<ref>{{es}} [http://www.boa.aragon.es/cgi-bin/EBOA/BRSCGI?CMD=VEROBJ&MLKOB=1130310763737&type=pdf BOA ORDEN VMV/914/2020, de 14 de septiembre, por la que se publica el Acuerdo adoptado por el Gobierno de Aragón, en su reunión celebrada el día 15 de julio de 2020, por el que se aprueban las modificaciones del Nomenclátor Geográfico de Aragón.]</ref>) ye un [[ibón]] situato en [[Ribagorza]] en o municipio de [[Benás]]. Se troba aintro d'o [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]].
==Referencias==
{{listaref}}
==Vinclos externos==
* {{es}} [http://www.redaragon.com/turismo/que_hacer/default.asp?accion=pagina&CosaQueHacer_ID=1969 Rota ta lo ibón]
* {{fr}} [https://www.lacsdespyrenees.com/lac-1249-Ib%C3%B3n%20de%20Creg%C3%BCe%C3%B1a.html En www.lacsdespyrenees.com]
[[Categoría:Ibons d'Aragón|Creuenya]]
[[Categoría:Ibons d'o Parque Natural de Pocetz-Maladeta|Creuenya]]
c70ste7q1vswumrs8zzn6q2jlyq578p
Erich von Manstein
0
36523
1841606
1840785
2022-08-09T05:56:06Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Articlo destacau}}
{{Ficha de melitar
|nombre = Erich von Manstein
|vida = [[24 de noviembre]] de [[1887]] - [[10 de chunio]] de [[1973]]
|naixencia = [[Imachen:Flag of the German Empire.svg|22px|border]] [[Berlín]] ([[Imperio alemán]])
|defunción = [[Imachen:Flag of Germany.svg|22px|border]] [[Irschenhausen]] ([[Bavera]], [[Alemanya]])
|imachen = [[Imachen:Bundesarchiv Bild 183-H01758, Erich v. Manstein.jpg|250px|Erich von Manstein en 1938]]
|piet de foto = Erich von Manstein en [[1938]].
|embotada =
|leyaltat =[[Imachen:Flag of the German Empire.svg|border|20px]] [[Imperio alemán]]<br />[[Imachen:Flag of Germany.svg|border|20px]] [[Republica de Weimar]]<br />[[Imachen:Flag of Germany 1933.svg|border|20px]] [[Tercer Reich]]<br />[[Imachen:Flag of Germany.svg|border|20px]] [[Alemanya Occidental]]
|servicio = [[1906]]-[[1944]]
|rango = ''[[Generalfeldmarschall]]''
|mandos = [[18ª División d'Infantería (Alemanya)|18ª División d'Infantería]]<br />[[Grupo d'Exercitos Sud]]<br />[[Grupo d'Exercitos d'o Don]]<br />[[XXXVIII Cuerpo d'Exercito (Alemanya)|XXXVIII Cuerpo d'Exercito]]<br />[[11º Exercito (Alemanya)|11º Exercito]]<br />[[LVI Cuerpo Panzer]]
|unidat =
|batallas = [[Primera Guerra Mundial]],<br />[[Segunda Guerra Mundial]]<br />[[Campanya de Polonia (1939)|Campanya de Polonia]]<br />[[Batalla de Francia]]<br />[[Operación Barbarroya]]<br />[[Batalla de Sebastopol]]<br />[[Setio de Leningrado]]<br />[[Batalla de Stalingrado]]<br />[[Tercera Batalla de Khárkiv]]<br />[[Batalla de Kursk]]<br />[[Batalla d'o Dniepr (1943)|Batalla d'o Dniepr]]
|premios = [[Cruz de Caballer d'a Cruz de Fierro con Fuellas de Caixico y Espadas]]
|atros = Conceller en temas melitars de [[Konrad Adenauer]] en a [[RFA]].
}}
'''Erich von Manstein''', naixito de [[Berlín]] ([[Imperio alemán]]) o [[24 de noviembre]] de [[1887]]<ref name="Lannoy-Charita">{{en}}/{{fr}} [[François de Lannoy|de Lannoy, François]] y [[Josef Charita|Charita, Josef]]: ''Panzertruppen. Les troupes blindées allemandes. German armored troops. 1939-1945''. Éditions Heimdal. [[Bayeux]], [[2001]], ISBN 2-84048-151-0, pachina 70.</ref> y muerto en [[Irschenhausen]] ([[Bavera]], [[Alemanya]]) o [[10 de chunio]] de [[1973]],<ref name="Lannoy-Charita"/> estió un [[melitar]] [[Alemanya|alemán]], activo en l'[[Exercito alemán]] mientres l'[[Imperio alemán]], a [[Republica de Weimar]] y o [[Tercer Reich]], que plegó dica o ran de ''[[Generalfeldmarschall]]'' y que luitó en a [[Primera Guerra Mundial]] y en a [[Segunda Guerra Mundial]], incluyindo-ie a [[Campanya de Polonia (1939)|campanya de Polonia]] en [[1939]], a [[batalla de Francia]] en [[1940]], a [[Operación Barbarroya]] en [[1941]], a [[batalla de Sebastopol]] en [[1941]], o [[setio de Leningrado]] en [[1941]]-[[1942]], a [[batalla de Stalingrado]] en [[1942]]-[[1943]], a [[Tercera Batalla de Khárkiv]] en [[1943]], a [[batalla de Kursk]] en [[1943]] y a [[batalla d'o Dniepr (1943)|Batalla d'o Dniepr]] en [[1943]].
Estió uno d'os pocos melitars d'a ''[[Wehrmacht]]'' en descutir con [[Adolf Hitler|Hitler]], encara que iste li teneba confianza. Sindembargo, dende [[1944]] fue relegato d'o mando activo d'as tropas en o frent. Erich von Manstein ye considerato como uno d'os prencipals teoricos alemans en o emplego d'o [[carro de combate]] en a [[guerra]], y yera considerato por os suyos companyers como uno d'os millors estrategas melitars d'a ''[[Wehrmacht]]''.
En [[1940]], Erich von Manstein estió uno d'os prencipals planificadors d'a invasión de [[Francia]] a traviés d'as [[Ardenas]], en o clamato ''golpe de [[falz]]'' que prenió a las tropas d'o [[Aliatos (Segunda Guerra Mundial)|Aliatos]] por o suyo flanco más débil. Recibió os parabiens de l'''[[Oberkommando der Heeres]]'' por a suya planificación en as victorias alemanas en forzar o paso en o [[istmo de Perekop]], en a [[batalla d'a peninsula de Kerch]], en o [[Setio de Sebastopol (1941-1942)|setio de Sebastopol]] y en a [[Tercera Batalla de Khárkiv]]. Tamién mandó as tropas alemanas en a fracasata tentativa de salvar a las tropas alemanas setiadas en a [[batalla de Stalingrado]], redota que compensó en salvar a las tropas d'a ''[[Wehrmacht]]'' en a [[bolsa de Cherkassy]].
Seguntes o historiador melitar britanico [[Basil Liddell Hart]], en o suyo libro ''The Other Side of the Hill'', citato por Álvaro Lozano:<ref name="Lozano, 2008:84">(Lozano, 2008:84)</ref>
{{Cita|O más capaz de toz os chenerals alemans ye fácil que haiga estato o mariscal de campo Erich von Manstein. Iste estió o veredicto de totz os que charré d'a guerra, dende [[Gerd von Rundstedt|Rundstedt]] enta abaixo. Teneba un sentito estratechico excepcional, combinato con una millor comprensión d'as fuerzas mecanizatas que a resta d'os chenerals que no perteneixeban pas a la escuela de blindatos.}}
Ye considerato uno d'o millors chenerals d'a ''[[Wehrmacht]]'' mientres a [[Segunda Guerra Mundial]] y ye fácil que o millor d'os suyos estrategas.<ref name="Lannoy-Charita"/>
En a posguerra, fue condenato en [[1949]] en [[Hamburgo]] por [[crimens de guerra]], y en marchar de prisión estió asesor d'o nuevo [[Exercito alemán]] ta [[Konrad Adenauer]], o canceller d'[[Alemanya Occidental]].
== Primeras anyadas ==
Naixito de [[Berlín]], a [[Capital (politica)|capital]] de l'[[Imperio alemán]], Erich yera o deceno fillo d'un [[melitar]] imperial, [[Eduard von Lewinski]],<ref name="Lozano, 2008:84"/> y d'a suya muller, Helen von Sperling. Su [[pai]] yera oficial d'o Cuerpo d'[[Artillería]], y como a [[chirmana]] de su mai, casata con o cheneral [[Georg von Manstein]], no podeba tener fillos, istos l'adoptoron, y en prenió asinas o suyo nombre.<ref name="Lannoy-Charita"/><ref name="Lozano, 2008:84"/> Quan Erich naixió, su pai ninvió un [[telegrama]] a Georg von Manstein, decindo-ie que ''vusté aconsiguió hue un mocet sano. Mai y fillo bien. Parabiens.''<ref>Eric von Manstein: ''Soldat im 20. Jahrhundert'' p. 10, 5ª ed. Bernard & Graefe 2002 ISBN 978-3-7637-5214-0</ref>
Antiparte, no nomás o suyo pai real y o suyo pai adoptivo yeran chenerals, sino que tamién yeran chenerals o suyos dos güelos (uno d'ells mandó un [[Cuerpo d'Exercito]] en a [[Guerra Franco-prusiana (1870)|Guerra Franco-prusiana]] de [[1870]]) y o chirmano de su mai. Amás, yera tamién familia de [[Paul von Hindenburg]], futuro mariscal de campo y [[Lista de presidents d'Alemanya|president]] d'a [[Republica de Weimar]]. Asinas, a suya carrera melitar yera asegurata dende a suya naixencia.
Fació os suyos [[primers estudios]] en [[Estrasburgo]],<ref name="Lozano, 2008:84"/> que en ixas calendatas feba parte de l'[[Imperio alemán]].<ref name="VictoriasFrustradas">Erich von Manstein: ''Victorias frustradas'', 2006, Inèdita Editores, Barcelona, pachina 779, ISBN 978-84-96829-49-7</ref> Como yera normal en ixas envueltas, en [[1900]], con nomás 13 anyadas, dentró en o 3º Rechimiento de Granaders a piet d'a Guardia Prusiana,<ref name="Lozano, 2008:84"/> ta dentrar con 16 anyadas en l'Academia Melitar de Plöen, d'on marchó con o ran d'[[alférez]]. En chinero de [[1907]] puyó a o ran de [[tenient]], y en [[1913]] dentró en l'Academia d'Estato Mayor.<ref name="Lozano85"/>
== Primera Guerra Mundial ==
A prencipios d'a [[Primera Guerra Mundial]], Erich von Manstein yera oficial en o [[Frent Occidental (Primera Guerra Mundial)|Frent Occidental]], luitando en [[Belchica]] y [[Francia]], encara que marchó ta o [[Frent Oriental (Primera Guerra Mundial)|Frent Oriental]], recibindo feritas de gravedat en [[Polonia]].<ref name="Lozano85"/> En a resta de la guerra luitó en os dos Frents como oficial d'[[Estato Mayor]], partecipando en as batallas d'o [[Batalla d'o Marne|Marne]],<ref name="Lozano85">(Lozano, 2008:85)</ref> de [[Batalla de Verdun|Verdun]]<ref name="Lozano85"/> u d'o [[Batalla d'o Somme|Somme]]<ref name="Lozano85"/> y en operacions melitars en [[Polonia]] y [[Serbia]].<ref name="Lozano85"/> Remató a guerra con o ran de ''[[Hauptmann]]'' ([[capitán]]).<ref name="Lannoy-Charita"/>
En os zaguers días d'a guerra, s'encorporó a un ''[[Freikorps]]'' ta esfender a ciudat de [[Breslau]].<ref name="Lozano85"/>
== Entreguerras ==
[[Imachen:Bundesarchiv Bild 183-H01757, Erich von Manstein.jpg|left|thumb|250px|Erich von Manstein en [[1938]], quan mandaba a [[18ª División d'Infantería (Alemanya)|18ª División d'Infantería]] en [[Silesia]].]]
En rematar a [[Primera Guerra Mundial]] con o [[Tractato de Versailles]], von Manstein, como a mayor parte d'os melitars alemans destacatos en a [[Segunda Guerra Mundial]], continó a suya carrera melitar en a ''[[Reichswehr]]'', o reducito exercito de 100.000 soldatos que as clausulas d'o tractato premitiban tener a la [[Republica de Weimar]].
En [[1920]], Erich von Manstein casó con Jutta Sibylle von Loesch,<ref name="Lozano85"/> filla d'un terratenient de [[Silesia]], y en tenioron tres fillos.
Dimpués de quantos ascensos, en [[1933]] yera [[coronel]] y heba vesitato quantos países foranos ta recullir informacions sobre os suyos exercitos. Antiparte, en o suyo destino en l'''[[Oberkommando der Heeres]]'' preparó muitos [[estudio]]s sobre l'emplego operacional d'[[armamento]], como en o caso d'os ''[[Sturmgeschütze]]'' u [[artillería]] d'asalto autopropulsata, liberando asinas d'a misión d'aduya a l'[[infantería]] que teneban en otros exercitos a os [[Carro de combate|carros de combate]]. Ista ideya ye en realidat l'alazet d'as victorias alemanas en as primeras anyadas d'a guerra, en dixar libres a las unidatz corazatas ta fer penetracions en a retaguardia enemiga.
Politicament, chunto con o suyo amigo o cheneral [[Ludwig Beck]], von Manstein estió uno d'os melitars que resistioron a creixent influencia d'o ''[[Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei]]'' d'[[Adolf Hitler]] en a recién creyata ''[[Wehrmacht]]'' (a succesora d'a ''[[Reichswehr]]''). Seguntes Álvaro Lozano, despreciaba a o [[nazismo]], encara que aduyó a Hitler en a suya campanya ta restaurar o poderío melitar alemán.<ref name="Lozano85"/> O [[4 de febrero]] de [[1938]], considerato por as autoridatz d'o [[Tercer Reich]] de [[Adolf Hitler|Hitler]] como poco cooperativo con o nuevo rechimen, fue retirato d'o Estato Mayor y se li metió a mandar a [[18ª División d'Infantería (Alemanya)|18ª División d'Infantería]], en [[Liegnitz]]<ref name="Lozano86">(Lozano, 2008:86)</ref> ([[Silesia]]), con o ran de ''[[Generalleutnant]]''.<ref name="Lannoy-Charita"/> Dende Silesia prenió parte en [[1938]] en as operacions melitars de l'anexión a o Tercer Reich d'o territorio d'os [[Sudetes]], en [[Checoslovaquia]].<ref name="Lozano86"/>
== Segunda Guerra Mundial ==
=== Invasión de Polonia ===
[[Imachen:Poland1939 GermanPlanMap.jpg|right|thumb|300px|Plan d'operacions alemán ta la campanya de Polonia en 1939.]]
{{Articlo principal||Fall Weiß (1939)|Invasión de Polonia en 1939}}
O [[18 d'agosto]] de [[1939]], en prencipiar os preparativos ta o dito ''[[Fall Weiß (1939)|Fall Weiß]]'' (''Plan Blanco'') os plans ta la [[invasión de Polonia en 1939]], se nombró a von Manstein chefe d'o [[Estato Mayor]] d'o [[Grupo d'Exercitos Sud]]<ref name="Lannoy-Charita"/> de [[Gerd von Rundstedt]],<ref name="Lozano86"/> treballando con o Chefe d'Operacions d'o Grupo d'Exercitos, o [[coronel]] [[Günther Blumentritt]], en a planificación d'as operacions melitars d'a campanya. Von Rundstedt aceptó o plan de von Manstein, que preconizaba a concentración d'a mayor parte d'as unidatz ''[[panzer]]'' y mecanizatas d'o Grupo d'Exercitos en o [[10º Exercito (Alemanya)|10º Exercito]] de [[Walther von Reichenau]], con l'obchectivo d'una penetración decisiva en o dispositivo esfensivo polaco ta o cerclo d'as tropas polacas a l'ueste d'o [[río Vistula]]. En o plan de von Manstein, os atros dos exercitos que feban parte d'o Grupo d'Exercitos Sud, o [[14º Exercito (Alemanya)|14º Exercito]] de [[Wilhelm List]] y o [[8º Exercito (Alemanya)|8º Exercito]] de [[Johannes Blaskowitz]], heban de proporcionar a suya aduya ta la penetración d'as tropas corazatas de Reichenau enta [[Varsovia]], a [[Capital (politica)|capital]] de [[Polonia]]. Sindembargo, von Manstein no yera convencito d'a necesidat d'una campanya melitar contra Polonia, y creyeba que yera millor mantener a iste país como un tampón de seguredat frent a la [[Unión Sovietica]], que mugaba tamién con Polonia. Antiparte, Erich von Manstein temeba un ataque de [[Francia]] y d'o [[Reino Uniu]] en o [[Frent Occidental (Segunda Guerra Mundial)|Frent Occidental]] en prencipiar a campanya polaca, quedando asinas [[Alemanya]] en una guerra en dos frents, como pasó en a [[Primera Guerra Mundial]].
Quan o [[1 de setiembre]] de [[1939]] prencipió a [[Segunda Guerra Mundial]] con a [[Invasión de Polonia (1939)|invasión de Polonia]], os plans de von Manstein se cumplioron a la perfección. En o sector d'o frent que yera responsabilidat d'o [[Grupo d'Exercitos Sud]], as tropas blindatas d'o [[10º Exercito (Alemanya)|10º Exercito]] de [[Walther von Reichenau]] persiguioron a os [[polacos]] que se retiraban, sin dixar-les tiempo ta preparar una linia esfensiva. O [[8º Exercito (Alemanya)|8º Exercito]] de [[Johannes Blaskowitz]] evitó a concentración d'as tropas aislatas en os sectors de [[Łódź]], [[Radom]] y [[Poznań]] en una fuerza cohesionata. Antiparte, albandonando o suyo plan orichinal d'abance en linia recta enta o [[río Vistula]] y dimpués dica [[Varsovia]], von Manstein convenció a von Rundstedt ta cerclar as unidatz polacas en l'aria de Radom. Iste plan funcionó, eliminando asinas a resistencia polaca en o flanco meridional de Varsovia.
=== Campanya de Francia ===
[[Imachen:1939-1940-battle of france-plan-evolution.jpg|right|thumb|350px|Plans alemans ta la invasión de Francia.]]
{{Articlo principal|Batalla de Francia}}
O [[27 de setiembre]] de [[1939]], [[Varsovia]] rebló debant d'os alemans, encara que continoron bolsas aislatas de resistencia d'unidatz melitars polacas. Ixe mesmo día, [[Adolf Hitler]] demandó a l'Alto Mando d'a ''[[Wehrmacht]]'', dirichito por o cheneral [[Franz Halder]], a elaboración d'un plan ta una acción melitar en o [[Frent Occidental (Segunda Guerra Mundial)|Frent Occidental]], contra [[Francia]], [[Belchica]], [[Luxemburgo]] y os [[Países Baixos]]. L'Alto Mando ([[Henning von Tresckow]] y [[Günther Blumentritt]]) fació bells plans, que s'entregoron a von Manstein y a [[Gerd von Rundstedt]], que elabororon chuntos un plan alternativo, o ''[[Fall Gelb]]'' (''Plan Amariello''). Iste plan fue estudiato por Hitler en febrero de [[1940]], qui finalment l'aprobó.
A finals d'octubre de [[1939]], a mayor parte d'as tropas d'a ''Wehrmacht'' que luitoron en [[Polonia]] yeran ya desplegatas en o Frent Ovccidental, ta fer frent a un posible ataque d'os [[Aliatos (Segunda Guerra Mundial)|Aliatos]]. Von Manstein esdevenió o chefe d'o Estato Mayor d'o nuevo [[Grupo d'Exercitos A]] de von Rundstedt, desplegato en Alemanya occidental. Como muitos d'os ofivials más chóvens d'a ''Wehrmacht'', von Manstein no yera d'alcuerdo con o ''Fall Gelb'', plan que criticaba por a suya carencia de resultatos dende un punto de gollata estratechico y porque suposaba un emplego falto d'inspiración d'os recursos melitars alemans, por a incapacidat de l'''[[Oberkommando der Heeres]]'' d'influenciar y o pensamiento de Hitler. Von Manstein creyeba que o plan yera nomás que una repetición d'o ''[[Plan Schlieffen]]'' d'a [[Primera Guerra Mundial]], con l'ataque alemán a traviés de [[Belchica]], tal como asperaban os [[Aliatos (Segunda Guerra Mundial)|Aliatos]], que ya concentraban muitas tropas en ixe sector d'o frent. Amás, o mal orache fació que l'ataque se retrasa-se y posterga-se, fendo asinas que hese d'estar revisato.
En agüerro de [[1939]], von Manstein, con a cooperación informal de [[Heinz Guderian]], preparó o suyo propio plan; preconizaba l'ataque d'as divisions corazatas alemanas a traviés d'a rechión de pueyos y selvas d'as [[Ardenas]],<ref name="Lozano86"/> a on os Aliatos no esperaban pas un ataque, ta establir capezas de puent en o [[río Mosa]] y abanar a escape ta la [[Canal d'a Manga]]. As tropas alemanas aislarban asinas a las tropas d'o [[Exercito francés]] y d'o [[Exercito britanico]] en Belchica. O plan de von Manstein tamién contaba con un segundo ataque dimpués ta o sud, desbordando a [[linia Maginot]], impedindo asinas qualsiquier atra linia esfensiva francesa más a o sud. Iste segundo ataque haberba feito innecesaria a segunda parte d'a [[batalla de Francia]], o ''[[Fall Rot]]''. Os historiadors melitars claman a iste plan ''Sichelschnitt'' u ''golpe de [[dalla]]''.
L'''[[Oberkommando der Wehrmacht]]'' no aprobó alazetalment o plan d'Erich von Manstein. [[Franz Halder]] deseparó a von Manstein d'o Estato Mayor de von Rundstedt y le ninvió a l'este, ta mandar o [[XXXVIII Cuerpo d'Exercito (Alemanya)|XXXVIII Cuerpo d'Exercito]]. Sindembargo, Hitler, que pretendeba un plan más agresivo que o plan que li heban entragato, aprobó una versión modificata d'as ideyas de von Manstein,<ref name="Lozano86"/> versión que hue ye conoixita con o nombre de ''[[Plan Manstein]]''. D'ista versión modificata, feita por Halder, no feba parte o segundo ataque ta o sud. Von Manstein, con o suyo Cuerpo d'Exercito, formato por a [[1ª División de Caballería (Alemanya)|1ª División de Caballería]] (cheneral [[Kurt Feldt]]), a [[6ª División d'Infantería (Alemanya)|6ª División d'Infantería]] (cheneral [[Arnold von Biegeleben]]), [[27ª División d'Infantería (Alemanya)|27ª División d'Infantería]] (cheneral [[Friedrich Bergmann]]) y [[46ª División d'Infantería (Alemanya)|46ª División d'Infantería]] (cheneral [[Paul von Hase]]), tenió un papel menor en a [[batalla de Francia]], en estar adhibito dimpués de prencipiar as operacions a o [[4º Exercito (Alemanya)|4º Exercito]] de [[Günther von Kluge]]. Sindembargo, estió o suyo Cuerpo d'Exercito qui fació a primera penetración ta o sud en prencipiar o ''[[Fall Rot]]'', a l'este d'[[Amiens]], estando as suyas as primeras tropas alemanas en trescruzar o [[río Sena]].<ref name="Lozano86"/> En rematar a campanya, von Manstein fue ascendito y se li concedió a [[Cruz de Caballero d'a Cruz de Fierro]].
Dimpués, Erich von Manstein prencipió una labor de reestruturación de tropas alemanas, ta incrementar o numero de divisions corazatas y motorizatas d'a ''[[Wehrmacht]]''.
=== Operación Barbarroya ===
[[Imachen:Bundesarchiv Bild 101I-209-0086-12, Russland-Nord, Erich von Manstein, Brandenberger.jpg|right|thumb|300px|O ''[[Generalfeldmarschall]]'' Erich von Manstein con o ''[[General der Panzertruppe]]'' [[Erich Brandenberger]], o [[21 de chunio]] de [[1941]], o día anterior a prencipiar a ''[[Operación Barbarroya]]''.]]
{{Articlo principal|Operación Barbarroya}}
O [[22 de chunio]] de [[1941]], en prencipiar en o [[Frent Oriental (Segunda Guerra Mundial)|Frent Oriental]], a invasión d'a [[Unión Sovietica]], Erich von Manstein yera (dende febrero)<ref name="Lannoy-Charita"/> o chefe d'o [[LVI Cuerpo d'Exercito Panzer|LVI Cuerpo d'Exercito Motorizato]], pendendo d'o [[4º Panzergruppe]] d'[[Erich Hoepner]], en o [[Grupo d'Exercitos Norte]] de [[Wilhelm von Leeb|Wilhelm ''Ritter'' von Leeb]]. En os primers dos días de campanya, as suyas tropas dentroron más de 170 [[km]] en territorio sovietico, prenendo una serie important de puents sobre o [[río Dvina]] y o [[río Dvinsk]]. Dimpués, en os dos siguients meses, prenió [[Demyansk]] y [[Torzhok]], a man ya d'a ciudat de [[Leningrado]]. As suyas tropas plegoron dica as puertas d'a ciudat, y se'n facioron plans ta la suya conquiesta, encara que istos plans no s'executoron pas.<ref name="Lozano87">(Lozano, 2008:87)</ref>
=== Operacions en Crimea y batalla de Sebastopol ===
{{Articlo principal|Batalla de Sebastopol}}
Quan o [[12 de setiembre]] de [[1941]] morió o chefe de l'[[11º Exercito (Alemanya)|11º Exercito]], o cheneral [[Eugen von Schobert|Eugen ''Ritter'' von Schobert]], en cayer o suyo avión en un campo de [[mina]]s,<ref name="Lozano87"/> se nombró a von Manstein comandant d'iste Exercito,<ref name="Lannoy-Charita"/> con a misión de conquerir a [[peninsula de Crimea]], prenendo a important [[base naval]] d'o [[Exercito Royo]] en [[Sebastopol]], en a [[Mar Negra]], y eliminando a posible amenaza d'istas tropas sovieticas en o flanco sud d'o [[Grupo d'Exercitos Sud]] en o suyo abance ta l'interior de [[Rusia]].
Dimpués de crebar a resistencia sovietica, as tropas alemanas prenioron l'aria de [[Perekop]], y dimpués d'una nueva luita de 10 días, prenioron toda Crimea o [[17 de noviembre]], encara que as tropas d'a base naval de Sebastopol continoron a suya resistencia.<ref name="Lozano87"/>
L'ataque contra la base de Sebastopol prencipió o [[30 d'octubre]] de 1941, pero fue frenato por os rusos; antiparte, quan o [[21 d'aviento]] as tropas alemanas se preparaban ta resistir l'hibierno ruso, o [[Exercito Royo]] prencipió una contraofensiva en a retaguardia alemana, que estió amás l'anuncio d'a ofensiva d'hibierno sovietica, fendo asinas muito mal a la ''[[Wehrmacht]]'' que padeixeba una ''crisis hibernal''.
[[Imachen:Bundesarchiv Bild 146-1991-015-31A, Russland, Erich von Manstein.jpg|left|thumb|250px|Von Manstein en Rusia, en chunio de [[1943]].]]
Una semana dimpués, o [[26 d'aviento]] de 1941, as tropas sovieticas trescruzaron o [[estreito de Kerch]], y o [[30 d'aviento]] facioron un desembarco en a localidat de [[Theodosia]], en a retaguardia alemana. Nomás por una retirata a escape d'o [[estrito de Kerch]], que en contra d'as ordenes de von Manstein fació a [[46ª División de Infantería (Alemanya)|46ª División de Infantería]] d'o cheneral [[Hans von Sponeck]] impedió estricallar o frent de l'este de Crimea, encara que a división perdió en a retirata a mayor parte d'o suyo equipe pesato. Istos feitos facioron que von Manstein albandonase os suyos ataques a Sebastopol, ninviando as suyas tropas a l'este t'afrontar a capeza de puent sovietica. Dica abril de [[1942]], en plegar a [[primavera]], no s'estabilizó a situación.
En a [[Operación Trappenjagd]], que prencipió o [[8 de mayo]] de 1942, l'obchectivo yera forachitar as tropas rusas d'a [[peninsula de Kerch]]. Dimpués d'amagar l'ataque por o norte, o [[11º Exercito (Alemanya)|11º Exercito]] atacó en o sud, redotando a los sovieticos, os repuis d'os quals albandonaron a luita a traviés d'o estreito de Kerch. En a [[batalla d'a peninsula de Kerch (1942)|batalla d'a peninsula de Kerch]], que remato o [[18 de mayo]], fuoron destruitos tres exercitos sovieticos (os [[51º Exercito (Unión Sovietica)|51º]], [[44º Exercito (Unión Sovietica)|44º]] y o [[47º Exercito (Unión Sovietica)|47º]]), con 21 [[División (melitar)|divisions]], 176.000 soldatos, 347 [[tanque]]s, y 3.500 [[canyón|canyons]].
Asinas, encara que con unos meses de retardo, von Manstein tornó a suya atención a la conquiesta de [[Sebastopol]], una batalla en a que a ''[[Wehrmacht]]'' emplegó os [[Canyón|canyons]] más pesatos nunca construitos. Amás de muitos canyons pesatos d'[[artillería]], incluyindo-ie [[mortero (arma)|morteros]] de 600 mm, tamién plegó a o lugar o [[canyón Dora]], de 800 mm, un canyón sobre [[ferrocarril]]. Una tronata de fuego cayó sobre Sebastopol dende o [[7 de chunio]] de [[1942]], emplegando-se tamién a ''[[4ª Luftflotte]]'' d'a ''[[Luftwaffe (Wehrmacht)|Luftwaffe]]'', dirichita por [[Wolfram von Richthofen]], continando 5 dias os ataques antis de prencipiar l'abance de l'[[infantería]].
Ta o [[16 de chunio]] de 1942 s'heba feito una penetración en os aniellos exteriors esfensivos d'a fortaleza, y o [[4 de chulio]] de 1942 cayó Sebastopol. [[Adolf Hitler]], a qui li cuacaron muito istos feitos, gritó a von Manstein, clamando-lo ''conqueridor de Sebastopol'', y l'ascendió a ''[[Generalfeldmarschall]]''.<ref name="Lannoy-Charita"/>
=== Setio de Leningrado ===
[[Imachen:Leningrad Siege May 1942 - January 1943.png|left|thumb|250px|O frent en o [[setio de Leningrado]] dende mayo de 1942 dica chinero de 1943.]]
{{Articlo principal|Setio de Leningrado}}
Dimpués d'a conquiesta de Sebastopol, o Alto Mando alemán creyó que von Manstein yera a presona adequata ta conquerir a ciudat de [[Leningrado]], a on a ''[[Wehrmacht]]'' heba prencipiato un setio en agüerro de 1941. Asinas, ninvioron a von Manstein, con as tropas d'o [[11º Exercito (Alemanya)|11º Exercito]], a o [[setio de Leningrado]]<ref name="Lozano87"/> ([[Operación Nordlicht]]), que pretendeba a conquiesta d'a ciudat en un ataque o [[15 de setiembre]] de [[1942]]. [[Adolf Hitler|Hitler]] creyeba que con l'aduya d'importants cantidatz d'[[artillería]] y con o nuevo tanque ''[[Panzerkampfwagen VI Tiger|Tiger]]'' a operación meterba fin a dura esfensa d'o [[Exercito Royo]]; sindembargo, von Manstein yera más pesimista, y creyeba que calerba combinar iste ataque con un ataque contra Leningrado dende o norte, por as tropas [[Finlandia|finlandesas]].
O [[27 d'agosto]] de [[1942]] as tropas sovieticas facioron un ataque preventivo contra o [[18º Exercito (Alemanya)|18º Exercito alemán]] de [[Georg Lindemann]] en una dentrada alemana en o frent a l'ueste d'o [[laco Ladoga]]. Iste ataque fació que von Manstein dividiese as suyas tropas, ta evitar una redota alemana. Prencipiaron asinas una serie de duras batallas, en as que as tropas más reducitas de von Manstein, con mayor capacidat de movimientos, contuvieron a o [[Exercito Royo]], que perdió arredol de 60.000 hombres en os suyos ataques. Sindembargo, istas luitas tenioron como conseqüencia que no fuese posible un ataque decisivo a la ciudat de Leningrado, continando asinas o setio dica l'hibierno de [[1943]].
=== Batalla de Stalingrado ===
[[Imachen:Bundesarchiv Bild 146-1995-041-23A, Ostfront, Adolf Hitler, Erich v. Manstein.jpg|right|thumb|325px|O [[17 de febrero]] de [[1943]], con importants midas de seguridat, [[Adolf Hitler|Hitler]] vesita o Quartel Ceneral d'o [[Grupo d'Exercitos Sud]] en [[Ucraína]]. En a imachen, von Manstein recibe a Hitler en un chicot aeropuerto melitar, en presencia de [[Hans Baur]] y d'o ''[[Generalfeldmarschall]]'' d'a ''[[Luftwaffe (Wehrmacht)|Luftwaffe]]'' [[Wolfram von Richthofen]].]]
{{Articlo principal|Batalla de Stalingrado}}
O [[21 de noviembre]] de 1942, mientres a [[batalla de Stalingrado]], Hitler nombró a von Manstein chefe d'o nuevo [[Grupo d'Exercitos d'o Don]] (''Heeresgruppe Don''),<ref name="Lozano87"/> formato por un conchunto sin de cohesión de soldatos y maquinaria fatigatos, y li ordenó organizar a ''[[Operación Wintergewitter]]'' (tormenta d'hibierno), ta que o [[4º Exercito Panzer]] de [[Hermann Hoth]] y bellas tropas [[Rumanía|rumanas]] auxiliars mirasen de salvar a o [[6º Exercito (Alemania)|6º Exercito alemán]] de [[Friedrich Paulus]] cerclato en [[Stalingrado]]. ''Wintergewitter'', que prencipió o [[12 d'aviento]], tenió exito en os suyos alazetz y von Manstein plegó con 3 Divisions panzer y con l'aduya d'unidatz d'o [[57º Cuerpo Panzer]] (con a [[23ª División d'Infantería Motorizata (Alemanya)|23ª División d'Infantería Motorizata]], a [[6ª División Panzer]] y a [[17ª División Panzer]]) a una [[distancia]] de 30 millas (arredol de 50 [[km]]) de [[Stalingrado]]<ref name="Lozano87"/> o [[20 d'aviento]]. Sindembargo, trobó una muit fuerte resistencia rusa, que bloqueyó o suyo abanze, en [[Aksay]]; antiparte, tropas d'o [[Exercito Royo]] amenazaban a suya retaguardia. Asinas, von Manstein recomendó a Paulus que faciese un ataque albandonando a ciudat cerclata, encara que Hitler heba prohibito ista maniobra. Erich von Manstein no s'atrevió a dar ista orden, porque formalment Paulus teneba un ran superior. Sindembargo, Paulus no ordenó l'ataque d'as suyas tropas.<ref name="Lozano87"/><ref name="Lozano88">(Lozano, 2008:88)</ref>
A ''[[Operación Saturn]]'', una ofensiva masiva d'o [[Exercito Royo]] en o sector sud d'o frent, dirichita a la conquiesta de [[Rostov]], cerclando asinas a o [[Grupo d'Exercitos A]] alemán que se retiraba dende o [[Caucaso]], obligó a von Manstein a dividir as suyas tropas ta aduyar a o Grupo d'Exercitos A en a suya retirata enta [[Ucraína]], evitando asinas que s'enronase tot o frent sud alemán. O ataque ruso tamién impedió que o [[XXXXVIII Cuerpo d'Exercito Panzer]] (con a [[33ª División d'Infantería (Alemanya)|33ª División d'Infantería]], a [[3ª División de Campanya d'a Luftwaffe]] y a [[11ª División Panzer]]), mandata por o cheneral [[Otto von Knobelsdorff]], marchase enta o norte ta enlazar con o [[LVII Cuerpo d'Exercito Panzer]] como yera previsto. Por contra, o XXXXVIII Cuerpo d'Exercito Panzer organizó una linia esfensiva en o [[río Chir]], refusando os succesivos ataques rusos, y o cheneral [[Hermann Balck]] emplegó a 11ª División Panzer ta contraatacar os salients rusos. Sindembargo, con as tropas [[Rumanía|rumanas]], [[italia]]nas y [[Hongría|hongaras]] redotatas en o flanco alemán, o XXXXVIII Cuerpo d'Exercito Panzer fue obligato a retirar-se. Asinas, en estar o suyo flanco norte expuesto por a perduga d'as posicions en o [[río Don]], o [[4º Exercito Panzer]] fue obligato tamién de retirar-se, albandonando asinas a o [[6º Exercito (Alemanya)|6º Exercito alemán]] de [[Friedrich Paulus]] a la suya suerte, cerclato por o [[Exercito Royo]] en Stalingrado.
=== Operacions en Khárkiv ===
[[Imachen:Bundesarchiv Bild 101I-705-0262-06, Ukraine, von Manstein und Speidel.jpg|left|thumb|300px|[[Ucraína]], setiembre de [[1943]]: o ''[[Generalfeldmarschall]]'' Erich von Manstein con o cheneral [[Hans Speidel]], que partecipó en a ''[[Operazión Walkyria]]'' y estió dimpués d'a guerra chefe d'as tropas d'a [[OTAN]].]]
{{Articlo principal|Tercera Batalla de Khárkiv}}
En primerías de febrero, as tropas alemanas prencipioron o suyo reagrupamiento. O [[Grupo d'Exercitos d'o Don]] de von Manstein se combinó con o [[Grupo d'Exercitos B]] ta esdevenir o nuevo [[Grupo d'Exercitos Sud]] (''Heeresgruppe Süd''), que mandaba Erich von Manstein. O [[21 de febrero]] de [[1943]], iste nuevo Grupo d'Exercitos prencipió una contraofensiva contra o flanco d'o [[Exercito Royo]], aprofitando a dilatación d'as suyas linias de comunicación. L'ataque tenió exito; as tropas de von Manstein enantoron a escape, cerclando unidatz sovieticas abanzatas y obligando a l'[[Exercito Royo]] a meter-se a la defensiva. Arredol d'o [[2 de marzo]], as unidatz abanzatas d'o [[4º Exercito Panzer]] de [[Hermann Hoth]] contactoron con as unidatz de Kempf, aislando asinas a gran parte d'o [[Frent d'o Sudueste]] d'o [[Exercito Royo]], y ta o [[9 de marzo]], a ''[[Wehrmacht]]'' heba redotato con muitas perdugas a os sovieticos en [[Krasnograd]] y [[Barvenkovo]].
Von Manstein continó con o suyo ataque, estando en capeza o [[2º Cuerpo d'Exercito Panzer SS]] de [[Paul Hausser]], reconquerindo [[Khárkiv]] o [[14 de marzo]], dimpués d'una sangrienta luita en as carreras d'a ciudat, en a clamata [[Tercera Batalla de Khárkiv]]. Por ista batalla, von Manstein recibió as [[Cruz de Caballer d'a Cruz de Fierro con Fuellas de Caixico|Fuellas de Caixico]] ta la suya [[Cruz de Caballer d'a Cruz de Fierro]]. O 2º Cuerpo Panzer SS conquirió [[Belgorod]] o [[21 de marzo]]. Von Manstein proposó una acción ofensiva audaz ta o verano, un "golpe de revés", ta flanqueyar a o [[Exercito Royo]] en a [[Mar d'Azov]] en [[Rostov d'o Don]], pero [[Adolf Hitler|Hitler]] decidió adoptar a ''[[Operazión Zitadelle]]'' (una operación melitar más convencional) ta estricallar o salient de [[Kursk]].
=== Operación Zitadelle ===
[[Imachen:Kursk south.svg|right|thumb|325px|Mapa de l'abance d'as tropas de von Manstein en a [[batalla de Kursk]].]]
{{Articlo principal||Operación Zitadelle|Batalla de Kursk}}
Mientres a ''[[Operación Zitadelle]]'' en chulio de [[1943]], von Manstein mandaba a pinza sud de l'abance alemán, y encara que tenió muitas baixas, as suyas tropas logroron a mayor parte d'os suyos obchectivos inicials, fendo a las tropas sovieticas más baixas que as perdugas propias. En as suyas ''Memorias'', o mariscal [[Georgi Zhukov]], qui mandaba as tropas d'o [[Exercito Royo]] en a [[batalla de Kursk]], elochió a von Manstein. Sindembargo, por o fracaso quasi completo d'a pinza norte de l'ataque alemán, que mandaban [[Günther von Kluge]] y [[Walther Model]], por a carencia cronica d'apoyos d'[[infantería]] en a ''[[Wehrmacht]]'' y por no tener una reserva operacional, y tamién por a ''[[Operación Husky]]'' (a invasión d'a isla de [[Secilia]] por os [[Aliatos (Segunda Guerra Mundial)|Aliatos]]), Hitler suspendió a continación d'a ofensiva. Von Manstein protestó, decindo que a victoria en a ''Operación Zitadelle'' yera muit amanata, que as suyas tropas teneban a superioridat local y que con una mica mas d'esfuerzo, crebaría a esfensa sovietica antis que os rusos podesen clamar a la luita a las suyas reservas. Sindembargo, dezaga d'o fracaso de Zitadelle, os sovieticos prencipioron un contraataque masivo contra as esgotatas tropas alemanas, con a quala cosa cal contar con que sí que teneban ixas reservas que Manstein negaba.
Una victoria alemana, en o sentito d'estricallar a las tropas sovieticas arredolatas, requeriba tanto rematar l'embolique d'istas tropas (ye decir, a unión d'as pinzas norte y sud d'o ataque alemán) y tamién a capacidat de mantener iste cerclo o tiempo necesario ta redotar a las tropas cerclatas. Mesmo si o primer obchectivo s'hese lograto, no necesariament s'hese lograto o segundo obchectivo. As tropas alemanas, dimpués d'a redota en a [[batalla de Stalingrado]], no tenioron nunca a capacidat d'obligar a o [[Exercito Royo]] a retiradas importants, excepto en chicotas retiradas temporals, como en Khárkiv. Y dimpués d'a cancelación d'a ofensiva alemana en a [[batalla de Kursk]], as tropas sovieticas teneban a fuerza suficient ta prencipiar contraataques en ixe mesmo inte.
=== Campanya d'o Dnieper ===
[[Imachen:Crossing_the_Dnieper.png|right|thumb|300px|Tropas d'o [[Exercito Royo]] trescruzando o [[río Dnieper]] mientres a [[Batalla d'o Dnieper]].]]
{{Articlo principal|Batalla d'o Dnieper}}
En setiembre de 1943, Erich von Manstein retiró as suyas tropas a la marguin ueste d'o [[río Dnieper]]. Dende octubre dica meyatos de chinero de [[1944]], von Manstein estabilizó a situación en o Frent Sud. Sindembargo, as tropas sovieticas creyoron una dentrata en o sector de [[Kiev]], y teneban muit amanata a important ciudat de [[Zhitomir]]. Os alemans facioron asinas una contraofensiva, con a [[1ª División SS Leibstandarte Adolf Hitler]] y a [[2ª División SS Das Reich]], chunto con os [[1º Exercito Panzer|1º]], [[7º Exercito Panzer|7º]], [[19º Exercito Panzer|19º]] y [[25º Exercito Panzer|25º]] Exercitos Panzer, amás d'a [[68ª División d'Infantería (Alemanya)|68ª División d'Infantería]] (que feba parte d'o [[4º Exercito Panzer]]), rodeyando o flanco d'as tropas rusas que yeran dabant de Zhitomir. Os alemans, dirichitos por o cheneral [[Hermann Balck]], redotaron a los rusos en luitas en Brussilov, Radomyshl y Meleni. Balck y o suyo Chefe d'Estato Mayor pretendeban atacar a base d'a dentrada sovietica y s'endrezoron enta [[Kiev]], pero o cheneral Raus fació un abance más prudent. A finals de chinero de 1944, una nueva ofensiva sovietica fació que von Manstein se retirase más luent ta l'ueste. A meyatos de febrero de 1944, desobedeció a orden de Hitler y ordenó a lo [[XI Cuerpo d'Exercito (Alemanya)|XI]] y a lo [[XXXXII Cuerpo d'Exercito (Alemanya)|XXXXII]] Cuerpos d'Exercito (compuestos por 6 divisions con 56.000 soldatos) d'o [[Grupo d'Exercitos Sud]] retirar-se d'a dita ''[[Bolsa de Korsun]]'' os días [[16 de febrero|16]]-[[17 de febrero]]. Dimpués, Hitler aceptó ista acción, ordenando a retirada d'istas tropas quan ya s'heba feito con anterioridat en aplicación d'as ordens de von Manstein.
== Demisión ==
[[Imachen:Bundesarchiv Bild 101I-022-2927-26, Russland, Generäle Hoth und v. Manstein.jpg|250px|left|thumb|Os chenerals Erich von Manstein y [[Hermann Hoth]] o [[21 de chunio]] de [[1943]] mientres a ''[[Operación Zitadelle]]''.]]
Von Manstein continó as suyas descusions con [[Adolf Hitler]] sobre a estratechia a seguir en o [[Frent Oriental (Segunda Guerra Mundial)|Frent Oriental]]. Von Manstein pretendeba una esfensa elastica, de tipo móbil. Yera preparato ta ceder territorios a los abances sovieticos, fendo asinas que istos estirasen as suyas linias de comunicación u fendo debilitar a suya fuerza con abances masiato rapidos ta premitir que se lis faciesen ataques en os suyos flancos debilitatos ta encerclar-los y destruir-los. Hitler, sindembargo, no yera d'alcuerdo con as opinions de von Manstein y continaba en a suya idea d'esfensa estatica d'o frent, sin denguna retirada. Con istos freqüents choques, von Manstein demanó publicament a Hitler que albandonase o control d'o frent y dixase actuar a los profesionals, prencipiando por a creyación d'o cargo de Comandant en Cabo d'o Frent Oriental (''Oberbefehlshaber Ost'').<ref name="Lozano461"/> Hitler, sindembargo, refusó ista ideya muitas vegadas, ya que temeba que ista cesión debilitase a base d'o suyo propio poder politico en o [[Tercer Reich]].
As opinions de von Manstein tamién prevocoron o temor de bellunas d'as presonalidatz más importants d'o [[Tercer Reich]], como [[Hermann Göring]] u como o chefe d'as ''[[Schutzstaffel]]'', [[Heinrich Himmler]], amás d'o propio Hitler, que no yera preparato ta ceder denguno d'os suyos poders. Himmler prencipió a qüestionar a [[leyaltat]] de von Manstein ubiertament, en insistindo en que yera un redotista inadequato ta mandar as tropas en o frent. As freqüents discusions con von Manstein, amás d'as insinuacions de Himmler, facioron que Hitler relevase a von Manstein d'o suyo mando en marzo de 1944.<ref name="Lozano460">(Lozano, 2008:460)</ref> O [[2 d'abril]] de 1944, Hitler nombró a [[Walther Model]], uno d'os suyos fervients partidarios en a ''[[Wehrmacht]]'', como nuevo Comandant en Cabo d'o [[Grupo d'Exercitos Sud]]. Sindembargo, von Manstein recibió as Espadas ta la suya Cruz de Caballer,<ref name="Lozano460"/> a tercera honor melitar alemana más alta.
Dimpués d'estar forachitato d'os suyos cargos melitars, von Manstein dentró en un clinica oftalmolochica en [[Breslau]] ta recibir cura medica d'os suyos problemas en os [[uello]]s prevocatos por o clima extremadament fredo d'a Unión Sovietica, fació a suya recuperación amán d'a ciudat de [[Dresde]] y dimpués albandonó a ''[[Wehrmacht]]''. Encara que no prenió parte activa en o complot contra Hitler en chulio de 1944 (l'[[atentato d'o 20 de chulio de 1944]]), [[Henning von Tresckow]] y atros conchuratos heban contactato con von Manstein en 1943.<ref name="Lozano461">(Lozano, 2008:461)</ref> Encara que von Manstein pensaba que o cambio politico d'a deposición de Hitler d'a cancellería yera necesario, refusó unir-se a la conspiración porque encara se consideraba vinculato por o suyo deber y o suyo churamento. Asinas, refusó os contactos con a declaración de que "Preussische Feldmarschälle meutern nicht" ("os mariscals de campo prusians no se sublevan"). Tamién temeba que a la sublevación la continase una [[guerra civil]] en meyo d'a [[Segunda Guerra Mundial]].<ref name="Lozano461"/> En o suyo chudicio, afirmó:<ref name="Lozano461"/>
{{Cita|Dengún comandant melitar puet esperar que os suyos soldatos arriesguen a suya vida por a victoria y dimpués precipitar a redota por una decisión presonal.}}
Sindembargo, encara que no s'adhibió a los conspiradors, tampoco no los denunció. A finals de chinero de 1945, von Manstein recullió a suya familia d'a suya casa en [[Liegnitz]], en [[Silesia]], amenazata por l'abance d'o [[Exercito Royo]], y se dirichió a la parte occidental d'o [[Tercer Reich]],<ref name="Lozano461"/> rematando con a suya rendición a o mariscal de campo britanico [[Bernard Law Montgomery]] en mayo de 1945,<ref name="Lannoy-Charita"/><ref name="Lozano461"/> estando preso por tropas d'o [[Exercito britanico]] o [[23 d'agosto]] de [[1945]].
== Posguerra ==
=== O suyo chudicio ===
Mientres os [[Chudicios de Nuremberg]] en [[1946]], von Manstein fue clamato como testimonio d'a esfensa d'os acusatos. Dimpués fue internato en un campo britanico ta [[Prisionero de guerra|prisioners de guerra]],<ref name="Lozano461"/> o "Special Camp 11" en [[Bridgend]]. Dimpués, por presions d'os sovieticos, que pretendeban a suya extradición ta o suyo chudicio en a [[Unión Sovietica]], os britanicos aceptoron as acusacions sovieticas y ubrieron un chudicio por [[crimens de guerra]] contra Erich von Manstein en [[Hamburgo]] en agosto de [[1949]]. En parte debito a las demandas sovieticas en o clima de [[Guerra Fría]] y en parte por o respeto por as suyas qualidatz melitars, muitos altos cargos britanicos, como o mariscal de campo [[Bernard Law Montgomery]] u o historiador melitar [[Basil Liddell Hart]], facioron chestions ta contribuir con diners a la suya esfensa, con l'aprobación de [[Winston Churchill]], que pensaba que o chudicio no yera más que un paso más d'o nuevo Gubierno britanico d'o ''[[Labour Party]]'' de [[Clement Attlee]] t'apaciguar a la [[Unión Sovietica]].
En o chudicio, a esfensa de von Manstein, conducita por l'advogato britanico [[Reginald Thomas Paget]], argumentó que Manstein no yera conscient d'o [[chenocidio]] que s'heba feito en os territorios baixo o suyo control. Tamién s'argumentó que con Manstein no fació cumplir a dita ''[[Orden d'os Comisarios]]'' d'[[Adolf Hitler]] d'o [[6 de chunio]] de [[1941]] que demandaba a execución immediata d'os [[Comisario politico|comisarios politicos]] d'o [[Exercito Royo]] feitos prisioners en as operacions melitars d'a ''[[Wehrmacht]]''. Seguntes o suyo propio testimonio en as actas d'os [[Chudicios de Nuremberg]] (volumen 20, pachinas 608-609, d'o [[10 d'agosto]] de [[1946]])<ref>[http://www.yale.edu/lawweb/avalon/imt/proc/08-10-46.htm Actas d'os Chudicios de Nuremberg d'o 10 d'agosto de 1946].</ref> heba recibito istas ordens, pero refusó de cumplir-las. Tamién afirmó que o suyo superior en ixas envueltas, o mariscal de campo [[Wilhelm von Leeb|Wilhelm ''Ritter'' von Leeb]], heba tolerato y aprobato tacitament ista opción de von Manstein, y tamién demandó que en a practica no se cumplise ixa orden de Hitler.
Sindembargo, von Manstein realment publicó una orden o [[20 de noviembre]] de [[1941]], a suya versión d'a infame "Orden de [[Walther von Reichenau|Reichenau]]",<ref>[http://www.ns-archiv.de/krieg/untermenschen/reichenau.shtml A Orden de Walther von Reichenau].</ref> que comparaba "partisans" y "chodigos" y demandaba midas draconianas contra ells. Hitler elochió a "Orden de Reichenau" como eixemplar y animó a d'atros chenerals a dictar ordens semilars. Von Manstein yera entre a minoría que voluntariament publicó ixas ordens. Deciba que:<ref name="Actas">[http://www.yale.edu/lawweb/avalon/imt/proc/08-10-46.htm Actas d'os Chudicios de Nuremberg, Vol. 20, 8 d'octubre de 1946, pachinas 639–645].</ref>
{{Cita|Ista luita no se fa nomás contra as Fuerzas Armatas sovieticas en a forma establita seguntes as normas europeas d'a guerra. Tamién dezaga d'o frent contina a luita. Partisans francotiradors vestitos como civils atacan a soldatos aislatos y a chicotas unidatz melitars y miran d'interrumpir os nuestros suministros con o sabotache con minas y maquinas infernals. En a retaguardia os bolcheviques continan tenendo a la población liberata d'o bolchevismo en un estado de malestar por meyo d'o emplego d'o terror, saboteyando asinas a pacificación politica y economica d'o país. As collitas y fabricas son destruitas y asinas particularment a población d'as ciudatz pasa fambre.<br />O pueblo chodigo ye o intermediario entre l'enemigo en a retaguardia y os repuis d'o [[Exercito Royo]] y os chefes royos que continan a luita. Más encara que en Europa, os chodigos tienen todas as posicions prencipals de mando politico y administrativo, o comercio y l'artesanía y son asinas a celula ta qualsiquier malestar y ta una posible sublevación. O sistema chodigo-bolchevique ha d'estar borrato de raso y nunca más s'ha de permitir que invada o nuestro espacio vital europeu.<br />O soldato alemán tiene asinas no nomás o quefer d'esclafar o potencial melitar d'iste sistema. Ye tamién o portador d'un concepto racial y como o vengador de todas as crueldatz comesas contra ell y contra o pueblo alemán.<br />...<br />Y o soldato tien que veyer a necesidat d'un duro castigo ta o pueblo chodigo, que ye o portador espritual d'o terror bolchebique. Isto tamién cal ta tallar de radiz todas as sublevacions, que a sobén son planificatas por os chodigos.}}
[[Imachen:Bundesarchiv Bild 101I-022-2927-30, Russland, Generalfeldmarschall v. Manstein.jpg|275px|right|thumb|O mariscal de campo Erich von Manstein en [[1943]] mientres a ''[[Operación Zitadelle]]''.]]
A orden tamién deciba que<ref name="Actas"/> ''a situación d'os alimentos en casa fa esencial que as tropas haberban en o posible de vivir d'os recursos d'a tierra conquiesta y que amás a mayor parte posible d'os recursos s'haberban de meter a disposición d'a patria. En particular, en as ciudatz enemigas, una gran parte d'a suya población habrá de pasar fambre''. Ista estió tamién una d'as acusacions contra Erich von Manstein en o suyo chudicio en Hamburgo: no nomás neglichencia en a conducta con os civils, sino que tamién explotación d'os países conquiestos nomás que ta favoreixer "a la patria", que yera considerato ilegal seguntes as [[leis d'a guerra]] vichents en ixas envueltas.
A orden continaba decindo que<ref name="Actas"/> ''se prendran mesuras severas contra l'acción arbitraria y por intrés propio, contra o salvachismo y contra a indisciplina, contra qualsiquier violación d'a honor d'o soldato'' y que ''cal fer desichencia d'o respeto ta las costumbres relichiosas, en particular ixas d'os [[tartres de Crimea|tartres]] musulmans''. A evidencia procesal d'ista orden se presentó en primer lugar por l'acusador [[Telford Taylor]] o [[10 d'agosto]] de [[1946]], en Nuremberg. Von Manstein reconoixió que heba sinyato ista orden o [[20 de noviembre]] de [[1941]], pero deciba que no la recordaba. Ista orden estió a pieza principal d'as evidencias inculpatorias en o suyo chudicio en Hamburgo.
Erich von Manstein temién heba chustificato as mesuras contra os chodigos:<ref name="Lozano461"/>
{{Cita|(Cal prener)... mesuras drasticas contra os chodigos.}}
Von Manstein, uno d'os chenerals de más alto ran en a ''Wehrmacht'', proclamaba a suya ignorancia d'o que pasaba en os campos de concentración d'o Tercer Reich. En os Chudicios de Nuremberg, li preguntoron: ''"Vusté en ixe inte sapeba bella cosa d'as condicions en os campos de concentración?"''. Y contestó que ''"No. Ascuité tan poca cosa d'ixo como o pueblo alemán, u ye fácil que mesmo menos encara, porque quan se luita a 1.000 kilometros de distancia d'Alemanya, ye natural que no se sepa d'ixas cosas. Yo sabeba d'antis d'a guerra que bi heban dos campos de concentración, [[Oranienburg]] y [[Dachau]], y un oficial qui bi heba estato invitato por as ''SS'' a vesitar ixe campo m'heba dito que yera nomás que una tipica colección de criminals, amás de bellos presos politicos a qui, seguntes ell heba visto, s'els tractaba con severidat pero con corrección."''<ref>[http://www.yale.edu/lawweb/avalon/imt/proc/08-10-46.htm Actas d'os Chudicios de Nuremberg d'o 8 d'octubre de 1946].</ref>
L'aduyant de campo de von Manstein, Alexander Stahlberg, recordó a siguiente charrata quan fue entrevistato por Bryan Mark Rigg (l'autor de ''Hitler’s Jewish Soldiers'') 50 anyadas dimpués d'a guerra: Stahlberg preguntó a von Manstein sobre o gran numero de chodigos asasinatos, y von Manstein li miró fixament con os uellos. ''"Busté realment creye ixo?"'', li dició o mariscal de campo. Stahlberg li responió que ell l'heba feito. ''"Bien, sí, ixo pasó en realidat"'', li dició von Manstein, ''"ells yeran nomás chodigos"''.<ref>{{en}} [http://www.dallasobserver.com/issues/2004-02-26/news/feature.html ''Dallas Observer'' d'o 26 de febrero de 2004].</ref>
Encara que l'advogato Paget consiguió que von Manstein fuese absuelto de muitos d'os 17 cargos de l'acusación, fue declarato culpable de 2 cargos y responsable d'atros 7, prencipalment d'o emplego d'a tactica de [[tierra cremata]] y de no protecher a la población civil, estando condenato o [[19 d'aviento]] de [[1949]] a 18 anyos de prisión.<ref name="Lozano462">(Lozano, 2008:462)</ref> Sindembargo, i habió protestas d'os amigos y partidarios de von Manstein y en zaguerías a suya condena fue reducita a 12 anyos.<ref name="Lozano462"/> Sindembargo, fue liberato por motivos medicos o [[6 de mayo]] de [[1953]], y adedicó o suyo tiempo a redactar as suyas ''Memorias'', clamatas ''Victorias Frustratas'', que publicó en [[1955]].<ref name="Lozano462"/>
=== Asesor d'o nuevo Exercito alemán ===
Dende [[1956]], Erich von Manstein esdevenió asesor y conseller d'a ''[[Bundeswehr]]'', o nuevo [[Exercito alemán]], con o [[Lista de cancellers d'Alemanya|canceller]] [[Konrad Adenauer]].<ref name="Lozano462"/>
Erich von Manstein fue clamato por o [[Lista de cancellers d'Alemanya|canceller]] de l'[[Alemanya Ozidental]] [[Konrad Adenauer]], y sirvió como o suyo consultor en temas d'esfensa, presidindo un subcomité melitar t'aconsellar a o [[Parlamento d'Alemanya]] sobre a organización melitar y a doctrina ta o nuevo [[Exercito alemán]], a ''[[Bundeswehr]]'',<ref name="Lozano462"/> y a suya encorporación a la [[OTAN]].
Dimpués se tresladó con a suya familia a [[Bavera]]. As suyas memorias de guerra, titulatas ''Verlorene Siege'' (''Bitorias perditas''), se publicoron en Alemanya en [[1955]], estando traducitas a l'anglés en [[1958]]. En ista obra, Erich von Manstein presentaba a suya tesi de que si os chenerals alemans hesen estato os responsables d'a estratechia melitar de guerra en cuentas d'estar-lo [[Adolf Hitler|Hitler]], se poderba haber ganato a guerra en o [[Frent Oriental (Segunda Guerra Mundial)|Frent Oriental]].
Como nunca no heba estato miembro d'o ''[[Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei]]'' d'[[Adolf Hitler]] en o [[Tercer Reich]], von Manstein no tenió pas dengún problema en a nueva [[Alemanya Occidental]], a esferencia de belluns d'os melitars más amanatos a Hitler mientres o Tercer Reich. Por a suya [[influencia politica|influencia]], en os primers intes d'a existencia d'a ''[[Bundeswehr]]'', Erich von Manstein estió considerato como o Cabo d'Estato Mayor oficioso d'iste organismo. Encara dimpués, a las suyas fiestas de cabo d'anyo asistiban con regularidat delegacions oficials d'a ''Bundeswehr'' y d'a [[OTAN]], encapezatas por liders como o cheneral [[Hans Speidel]], qui estió o Comandant en Cabo d'as tropas de tierra d'a OTAN en [[Europa Central]] dende [[1957]] dica [[1963]]. No estió o mismo caso con mariscals de campo consideratos pro-nazis como [[Erhard Milch|Milch]], [[Ferdinand Schörner|Schörner]], [[Georg von Küchler|von Küchler]] u atros, qui fuoron desatesos y oblidatos dimpués d'a guerra.
=== A suya muerte ===
O mariscal Erich von Manstein morió en a localidat d'[[Irschenhausen]] ([[Bavera]], [[Alemanya]]) o [[10 de chunio]] de [[1973]],<ref name="Lannoy-Charita"/> encara que atros autors dicen que morió l'[[11 de chunio]].<ref name="Lozano462"/> Fue apedacato con honors melitars. A suya necrolochica en o diario ''[[The Thimes]]'' o [[13 de chunio]] de 1973 deciba que "a suya influencia proveniba d'a suya capacidat mental y d'a profundidat d'as suyas conoixencias millor que no pas por chenerar una corrient magnetica entre as suyas tropas u por una presonalidat poderosa".
== Fuella de servicios ==
* [[1906]]: Aspirant.<ref name="Lannoy-Charita"/>
* Chinero de [[1907]]: [[Tenient]].
* [[1918]]: ''[[Hauptmann]]''.<ref name="Lannoy-Charita"/>
* [[1 d'aviento]] de [[1933]]: ''[[Oberst]]''.<ref name="Lannoy-Charita"/>
* [[1 d'octubre]] de [[1936]]: ''[[Generalmajor]]''.<ref name="Lannoy-Charita"/>
* [[1 d'abril]] de [[1938]]: ''[[Generalleutnant]]''.<ref name="Lannoy-Charita"/>
* [[1 de chunio]] de [[1940]]: ''[[General der Infanterie]]''.<ref name="Lannoy-Charita"/>
* [[7 de marzo]] de [[1942]]: ''[[Generaloberst]]''.<ref name="Lannoy-Charita"/>
* [[1 de chulio]] de [[1942]]: ''[[Generalfeldmarschall]]''.<ref name="Lannoy-Charita"/>
== Condecoracions ==
* [[19 de chulio]] de [[1940]]: [[Cruz de Caballero d'a Cruz de Fierro]].<ref name="Lannoy-Charita"/>
* [[14 de marzo]] de [[1943]]: [[Cruz de Caballero d'a Cruz de Fierro con Fuellas de Caixico|Fuellas de Caixico]] (numero 209).<ref name="Lannoy-Charita"/>
* [[30 de marzo]] de [[1944]]: [[Cruz de Caballero d'a Cruz de Fierro con Fuellas de Caixico y Espadas|Espadas]] (numero 59).<ref name="Lannoy-Charita"/>
== Bibliografía consultata ==
* {{es}} Lozano, Álvaro: ''Kursk, 1943. La batalla decisiva''. Editorial Alabar, [[Sant Andreu de Llavaneres]], 1ª edición, febrero de [[2008]]. ISBN 978-84-96829-60-2
== Vinclos externos ==
{{Commonscat|Erich von Manstein}}
* {{de}} [http://www.lexikon-der-wehrmacht.de/Personenregister/MansteinEv.htm ''Erich von Manstein''] en a pachina web ''[[Lexicon der Wehrmacht]]''.
<center>
{{start box}}
{{succession box
| predecesor = ???
| títol = Comandant en Cabo d'a [[18ª División d'Infantería (Alemanya)|18ª División d'Infantería]]
| periodo = [[4 de febrero]] de [[1938]]<ref name="Lozano86"/> - [[18 d'agosto]] de [[1939]]
| succesor = ''[[Generalleutnant]]'' [[Friedrich-Karl Cranz]]<ref name="Lexicon18">{{de}} [http://www.lexikon-der-wehrmacht.de/Gliederungen/Infanteriedivisionen/18ID.htm ''18. Infanteriedivision''] en a pachina web ''Lexicon der Wehrmacht''.</ref>
}}
{{succession box
| predecesor = Nueva creyación
| títol = Comandant en Cabo d'o [[XXXVIII Cuerpo d'Exercito (Alemanya)|XXXVIII Cuerpo d'Exercito]]
| periodo = [[1 de febrero]] de [[1940]]<ref name="Lexicon38">{{de}} [http://www.lexikon-der-wehrmacht.de/Gliederungen/Korps/XXXVIIIKorps.htm ''XXXVIII. Armeekorps (38.)''] en a pachina web ''Lexicon der Wehrmacht''.</ref> - [[21 de noviembre]] de [[1942]]<ref name="Lexicon38"/>
| succesor = ''[[General der Infanterie]]'' [[Friedrich-Wilhelm von Chappuis]]<ref name="Lexicon38"/>
}}
{{succession box
| predecesor = ''[[Generaloberst]]'' [[Eugen von Schobert|Eugen ''Ritter'' von Schobert]]<ref name="Lexicon11"/>
| títol = Comandant en Cabo d'o [[11º Exercito (Alemanya)|11º Exercito]]
| periodo = [[12 de setiembre]] de [[1941]]<ref name="Lexicon11">{{de}} [http://www.lexikon-der-wehrmacht.de/Gliederungen/Armeen/11Armee.htm ''11. Armee''] en a pachina web ''Lexicon der Wehrmacht''.</ref> - [[21 de noviembre]] de [[1942]]
| succesor = [[Grupo d'Exercitos d'o Don]]
}}
{{succession box
| predecesor = [[11º Exercito (Alemanya)|11º Exercito]]
| títol = Comandant en Cabo d'o [[Grupo d'Exercitos d'o Don]]
| periodo = [[21 de noviembre]] de [[1942]] - [[12 de febrero]] de [[1943]]
| succesor = [[Grupo d'Exercitos Sud]]
}}
{{succession box
| predecesor = [[Grupo d'Exercitos d'o Don]]
| títol = Comandant en Cabo d'o [[Grupo d'Exercitos Sud]]
| periodo = [[12 de febrero]] de [[1943]]<ref name="LexiconSur">{{de}} [http://www.lexikon-der-wehrmacht.de/Gliederungen/Heeresgruppen/HeeresgruppeSud.htm ''Heeresgruppe Süd''] en a pachina web ''Lexicon der Wehrmacht''.</ref>- [[31 de marzo]] de [[1944]]<ref name="LexiconSur"/>
| succesor = ''[[Generalfeldmarschall]]'' [[Walter Model]]<ref name="LexiconSur"/>
}}
{{end box}}
</center>
== Referencias ==
{{Listaref|2}}
{{Mariscals d'o Tercer Reich}}
{{Cruz de Caballero d'a Cruz de Fierro con Fuellas de Caixico y Espatas}}
{{DEFAULTSORT:Manstein, Erich}}
[[Categoría:Melitars d'Alemanya d'a Primera Guerra Mundial]]
[[Categoría:Melitars d'Alemanya d'a Segunda Guerra Mundial]]
[[Categoría:Cruz de Caballero d'a Cruz de Fierro con Fuellas de Caixico y Espadas]]
[[Categoría:Mariscals de campo d'Alemanya]]
[[Categoría:Naixius de Berlín]]
[[Categoría:1887 (naixencias)]]
[[Categoría:1973 (muertes)]]
eof6ofyuf771rbaumewrthbl2q9zomw
Diplomacia
0
36584
1841596
1826636
2022-08-09T05:38:54Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Articlo 1000|-10}}
[[Imachen:Nyc-un-building.jpg|thumb|As [[Nacions Unidas]], con [[seu social|seu]] en [[Nueva York]], son a organización diplomatica internacional más gran.]]
[[File:Symmetry of Diplomacy.jpg|thumb|Ger van Elk, ''Symmetry of Diplomacy'', 1975, Groninger Museum.]]
A '''diplomacia''' ye a conducta de negociacions entre as presonas, os grupos y os [[estato]]s.
A palabra ''diplomacia'' deriva d'o '' [[diploma román]]'' que modernament significa ''acto churidico''. Os [[diplomatico]]s son as presonas que s'adedican profesionalment a lo exercicio d'a diplomacia.
Con un uso formal se refiere a la ''diplomacia internacional'' exercita por diplomaticos profesionals.
== Tipos de diplomacia ==
Dica la [[Primera Guerra Mundial]] encara existiba la dita [[diplomacia secreta]], en a que se consideraba normal y deseyable que os compromisos, alcuerdos y pactos entre Estatos no fuesen conoixitos ni por os atros Estatos ni por a opinión publica interna. Hue día ista practica ye prohibita y se fa la [[diplomacia ubierta]].
Bi ha dos prencipals tipos de diplomacia: a [[diplomacia bilateral]] entre dos estatos y a [[diplomacia multilateral]] que embreca muitos estatos (diplomacia internacional) u bells poquetz estatos (diplomacia rechional).
A diplomacia multilateral se practica dende o [[sieglo XIX]] en o [[Congreso de Viena]]. En os zaguers anyos s'ha emplegato en a sinyatura de diferents tractatos internacionals y en institucions como as [[Nacions Unidas]] entre muitas atras.
== Terminolochía diplomatica ==
Una [[misión diplomatica]] ye o termin colectivo ta una colla de diplomaticos d'un mesmo país. L'[[embaixador]] ye o cape d'una [[embaixada]].
O [[cuerpo diplomatico]] ye o conchunto de totz os diplomaticos residents en un país determinato.
== Orichen d'a diplomacia moderna ==
En a forma actual a diplomacia nomás existe dende o [[Renaiximiento]] ya que sieglos antis os emisarios que ninviaban os diferents estatos yeran nomás mensachers sin de papel de negociador.
Dende a [[Edat moderna]], con a teorización d'o dreito d'os estatos (''[[ius gentium]]'') a diplomacia se presenta como una alternativa a la [[guerra]].
Un destacato diplomatico estió lo cardenal [[Richelieu]] (1586-1642), primer menistro d'o rei [[Loís XIII de Francia]]. Estió éll qui creyó a noción d'a ''razón d'estato'' que privilechia la seguridat d'o estato y d'o territorio sobre atras prioridatz.
== Bibliografía ==
* {{es}} Diez de Velasco, Manuel. ''Instituciones de Derecho Internacional Público''. Madrit, (2006).
* {{pr}} Albuquerque de Mello, Celso. ''Curso de Direito Internacional Público''. Río de Janeiro, (1986).
* {{it}} Maresca, Adolfo. ''La missione speciali''. Milán, (1975).
* {{es}} Perez del Cuellar, Javier. [[Manual de Derecho Diplomático]]. Lima, (1964).
* {{es}} Jara Roncati, Eduardo . ''La función diplomática''. RIL Editores, 2ª edición, Santiago de Chile (2013).
* {{en}} Cohen, R. . ''Reflections on the New Global Diplomacy (Innovation in Diplomatic Practice, Studies in Diplomacy)''. MacMillan Press Ltd, Londres, (1999).
* {{es}} Nicolson, H.. ''La Diplomacia''. FCE, México, (1995).
* Berridge, G.R. ''Diplomacy: theory and practice''. Prentice Hall/Harvester Wheatsheaf, (1995).
* {{es}} Cantilo, J.M.. ''La profesionalidad del diplomático''. GEL · Buenos Aires, (1993).
* {{es}} Podestá Costa-Ruda . ''Derecho Internacional Público'', Volumen 1. Ediciones TEA, 1979.
== Vinclos externos ==
{{commonscat|Diplomacy|a Diplomacia}}
[[Categoría:Diplomacia|*]]
6l801kt85ax293kjwh07dsw1s687u98
Alborto
0
37029
1841601
1653160
2022-08-09T05:41:07Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Articlo 1000|-10}}
L''''alborto''' ye a interrupción espontania u provocada de l'[[embarazo]]. A lo largo d'a [[historia]], l'alborto provocau ha estato siempre un tema controvertito por as suyas implicacions [[etica]]s y [[moral]]s. Ha estato muito a sobén prohibito u limitato, encara que os albortos ilegals continan estando comuns, manimenos as prohibicions, y resultan una d'as prencipals causas de muerte en mullers chovenas, particularment en os países menos desenvolicatos.
== Tipos d'alborto ==
* '''Alborto espontanio''': Se considera alborto espontanio a la perduga d'a chestación antis d'as 26 semanas, quan o [[feto]] no ye encara en condicions de sobrevivir con guarencias difuera de l'[[utero]] materno. A mayoría d'os albortos espontanios, se producen mientres as primeras 12 semanas d'embarazo y en muitos casos no requieren garra tipo d'intervención medica ni cirurchica
* '''Alborto inducito''': Ye o resultato de maniobras practicatas deliberadament sobre l'embrión u feto, con l'obchectivo d'interrompir l'embarazo. L'alborto probocato se ye ito despenalizando en muitos países, tanto d'o primer, segundo y tercer mundo, baixo diversas circumstancias.
* '''Alborto legal''': Se considera alborto [[ilegal]] u clandestín quan ye realizato en contra de beluna d'as [[lei]]s d'o país a on que se practica.
== Bibliografía ==
* Major, Brenda y atros. [http://www.apa.org/pi/women/programs/abortion/mental-health.pdf|''Mental Health and Abortion''] (pdf) (en anglès). American Psychological Association, 2008.
== Enlaces externos ==
{{Commonscat|abortion|l'alborto}}
* {{es}} [http://www.boe.es/buscar/doc.php?id=BOE-A-2010-3514 Lechislación relativa a l'alborto en España en o BOE].
[[Categoría:Cirurchía]]
[[Categoría:Medecina]]
k9yzwit65phn0aj0xmtcoe313d8kdfk
Magnoliophyta
0
41880
1841615
1642896
2022-08-09T06:24:44Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Taxobox_begin | color = lightgreen | name = Magnoliophyta}}
{{Taxobox image | image = [[Imachen:Magnolia tripetala (obovata?)0.jpg|250px|Magnolia]]|caption = <small> ''Una [[magnolia]]. Se considera que as Magnolias tienen un modelo arcaico de flor en o que as diferents estruturas (sepalos, petalos, estambres, carpelos) se troban en un eixe helicoidal en cuenta d'estar en coronas como as atras anchiospermas, feito que se considera més recient'' </small>}}
{{Taxobox_begin_placement | color = lightgreen}}
{{Taxobox_domain_entry | taxon = [[Eukaryota]]}}
{{Taxobox_regnum_entry | taxon = [[Plantae]]}}
{{Taxobox_divisio_entry | taxon = [[Espermatophyta]]}}
{{Taxobox_subdivisio_entry | taxon = Magnoliophyta}}
{{Taxobox_end_placement}}
{{Taxobox_end}}
As '''''Magnoliophyta''''' u '''Anchiospermas''' son una [[subdivisión (taxonomía)|subdivisión]] d'o [[Reino (Biolochía)|reino]] ''[[Plantae|Metaphyta]]'' formato por as [[plantas]] con [[flor]]s [[verticilo|verticilatas]] y que dimpués d'a [[polinización]] y [[fecundación]] forman [[fruito]]s a lo tiempo que se desembolica a [[simient]] dentro d'ellos.
Tipicament os [[verticilo]]s son quatre:
* [[Cáliz (botanica)|Cáliz]], formato por [[sepalo]]s.
* [[Corola]], formata por [[petalo]]s.
* [[Androceu]], formato por [[estambre (flor)|estambre]]s.
* [[Chineceu]], formato por [[carpelo]]s.
Bi ha gran variedat de flors y en belunas pueden mancar beluns d'estos verticilos. Por eixemplo en as flors que no sigan tipicament hermafroditas una flor masculina no tendrá chineceu, y una flor femenina no tendrá androceu.
Os estambres son pedunculatos en cuenta de tener forma de fuella como en atras [[espermatofitas]].
Os carpelos se fusionan formando una estructura con forma de botella, o [[pistilo]], con una [[cambra]] dentro dita [[ovario (botanica)|ovario]] con os [[ovulo (botanica)|ovulos]] dentro. L'ovario se desembolica dimpués d'a fecundación d'os ovulos fendo-se més gran y esdevenindo o fruito.
Os [[ovulo (botanica)|ovulos]] d'as anchiospermas presentan primero ueito [[celula]]s [[haploide]]s, (una oosfera, dos sinerchidas, dos polars y tres antipodas), pero dimpués s'esdevién que as dos celulas polars se fusionan orichinando un nuclio diploide, con o que o numero de celulas haploides se reduce a seis.
A [[polinización]] ye un proceso complexo, con formación d'un [[tubo polinico]] dende o [[estigma]] d'o [[pistilo]] dica os ovulos, pasando por tot o estilo. Por este tubo polinico viachan dos nuclios [[haploide]]s.
A [[fecundación]] en as anchiospermas ye una [[doble fecundación]]: Uno d'os nuclios que viachan por tubo polinico fecunda a la [[oosfera]] de l'ovulo (que dimpués se desembolicará orichinando l'embrión d'a [[simient]], que ye [[diploide]]), y l'atro a un nuclio diploide present en l'ovulo (que dimpués se desembolicará formando o [[endospermo]] d'a simient, que ye [[triploide]]).
Mientres se ye desembolicando a [[simient]], (l'ovulo fecundato y maturo), as paretz de l'[[ovario]] se fan més gruesas y l'ovario esdevién o [[fruito]].
As [[fuella]]s d'as anchiospermas son muito variatas y tipicament son laminars y no paralelinervias.
== Bibliografía ==
* {{es}} [[R.F.Scagel]] et al.: ''El reino vegetal. Los grupos de plantas y sus relaciones evolutivas''. Editorial Omega.
== Vinclos externos ==
{{Wikispecies_line}}
{{Commonscat}}
[[Categoría:Magnoliophyta]]
c4te2tyoyuuwb2y6grhf7ly55lyst9n
Aśoka
0
43297
1841598
1841306
2022-08-09T05:39:25Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Articlo 1000|+10}}
{{Ficha de noble
|nombre = Aśoka
|títol = [[Emperador]] de l'[[Imperio Maurya]]
|imachen =Indian_relief_from_Amaravati,_Guntur._Preserved_in_Guimet_Museum.jpg
|grandaria d'imachen = 200px
|descripción = Aśoka
|reinau =
|títol0 = [[Imachen:Emblem of India.svg|25px]]<br />[[Emperador]] de l'[[Imperio Maurya]]
|reinau0 = [[268 aC]]-[[232 aC]]
|predecesor0=[[Bindusara]]
|succesor0=[[Dasaratha Maurya]]
|títol1 =
|reinau1 =
|predecesor1 =
|succesor1 =
|títol2 =
|reinau2 =
|predecesor2 =
|succesor2 =
|coronación =
|atros títols =
|nombre real =
|calendata de naixencia = ?
|puesto de naixencia = [[Pataliputra]] ([[India]])
|calendata de muerte = [[232 aC]]
|puesto de muerte =
|puesto d'enterreco =
|predecesor =
|rechent =
|sucesor =
|suc-tipo =
|hereu =
|consort =
|conchuche =
|descendencia =
|casa reyal =
|dinastía =
|himno reyal =
|pai = [[Bindusara]]
|mai =
|escudo =
|lema =
}}
'''Vardhana''', con epiteto '''Aśoka''' ye l'[[emperador]] més famoso de tota a historia d'a [[India]] con qui a dinastía [[dinastía Maurya|Maurya]] plegó a lo suyo apocheu. Como en muitos sobirans gloriosos y antigos ye difícil deseparar a historia real d'a leyenda. morió en l'anyo [[232 aC]]. Reinó dende l'anyo [[268 aC]] dica l'anyo [[232 aC]]. Aśoka significa "sin dolor", indicando que sería naixito sin ferir a la suya mai. Atros epitetos son ''Piyadasi'' ("amable mirata") y ''Devanampiya'' ("aimato por os dioses").
Yera fillo de [[Bindusara]], o segundo emperador Maurya. En a suya cort hi heba muitos artistas [[persans]] refuchiatos dimpués d'a desaparición de l'[[Imperio Persa Aquemenida]], ya irreversible en tiempos helenisticos. Seguntes [[Dionisio]], l'embaixador griego ninviato por [[Ptolomeu II Filadelfo]], a cort de Maurya yera famosa por o suyo luxo, fiestas palacinas y [[cazata]]s. Se casó con tres princesas, pero no se conoix que [[Charivaki]], con a que tenió muitos fillos.
Se refirmó en a [[burocracia]], un exercito permanent y un rete d'[[espionache]]. A fuent de riqueza estió l'agricultura, con un impuesto d'a quarta parte. A capital yera alavez a mayor ciudat d'o mundo.
Con Ashoka amaneixen as primeras manifestacions artisticas en piedra, y a nueva [[arquitectura]] y [[escultura]] reflecta as [[influencia artistica|influencias]] griega y persa, encara que con contenito indián. Tamién con Ashoka amaneixen as primeras manifestacions d'un [[arte budista]]: os ''[[lipi]]'' ([[peirón|peiron]]s propagandisticos), as [[stupa]]s y as cuevas-santuario entallatas en a roca. o viachero chino [[Faxián]] comenta que Ashoka devantó ueitanta y quatre mil molimentos budistas.
== Primeras anyatas de reinau ==
Primero yera [[bisorei]] de [[Ujjain]] ([[Madhaya Pradesh]]) y dimpués de [[Taxila]] ([[Pakistán]]), on teneba o prestichio de buen gobernant y pacificador y se familiarizó con o [[budismo]], (estudió en o monesterio budista de Taxila). As suyas quatre primeras anyatas de reinau son consideratas por beluns como ilechitimas porque encara no yera coronato oficialment. Beluns datan a suya coronación oficial con consagración por o [[sacrificio d'o caballo]] en l'anyo 268 aC. Pa ixo mandó fer gran y bella a capital [[Pataliputra]]. Antes de l'anyo [[260 aC]] o suyo reino ye poco documentato.
== Conquiesta de Kalinga y conversión a lo budismo ==
Conquirió [[Kalinga]] (Actual [[Orissa]]) enta l'anyo [[260 aC]] y dimpués imposó a suya autoridat sobre tota a [[Peninsula Indostanica]] (de fueras d'o cabo meridional). D'alcuerdo con a tradición a conquiesta de Kalinga suposó una grant [[mortalera (delito)|mortalera]] y impresionato por ixo preconizó a no violencia (''[[ahimsa]]''), y respeto d'o ''[[dharma]]'' (orden social y cosmico, y reglas morals d'alcuerdo con o [[budismo]]). Fació entallar [[edicto]]s en roca en diferents puestos de l'imperio como en [[Shahbazgarli]]:
{{Cita|ueito anyatas dimpués d'a suya coronación, o rei, aimato d'os dioses, o de benevola mirata, asitió Kalinga. 150.000 hombres i quedoron cativos, 100.000 pasatos a cuitiello, y un numero encara més gran perdió a vida. Pero dimpués con Kalinga conquiesta, l'aimato d'os dioses se trasformó pa seguir més estreitament a recta conducta, pa aimar a recta conducta, y pa recibir a sabiduría en a recta conducta. Esta fue a promesa de l'aimato d'os dioses en o setio de Kalinga. Nunca més el u os predecesors suyos emprenderán una guerra de conquiesta, que siembre o país de dolor y glarimas y crebe os ligallos de chermandat entre os hombres}}
D'alcuerdo con os textos budistas a conquiesta de Kalinga trayó a iluminación d'Ashoka, encara que no bi ha garra documento contemporanio que corrobore u demuestra que Ashoka se convertise a lo budismo. Os restos d'o palacio y as fuents no endican que vivise d'una traza diferent a como viviba antes u como viviba qualsiquier emperador. Os restos d'o palacio muestran evidencias de protocolos u practicas [[zoroastrismo|zoroastricas]]. Manimenos si que ye cierto que dende ixe inte a doctrina budista impregnó o reinau suyo, y que defendió y patrocinó a los budistas, y que se retiró a lo monesterio budista de Taxila en l'anyo [[233 aC]]. Se convertise u no se convertise a lo budismo, si que lo fació servir como camín d'unificación politica, y fació que a etica budista fuese una conducta moral pa tot o pueblo, que de feito yera de mayoría budista. L'abuelo y o [[pai]] d'Ashoka estioron [[brahmanismo|brahmanistas]], y encara que unificoron muitas tierras d'[[a India]] en base a lo poder melitar y politico, no teneban refirme popular porque a mayor part d'a población refusaba l'orden social basato en as [[sistema de castas|castas]]. Ashoka espleitó o entusiasmo d'o pueblo por o budismo, y prenió o papel de protector de totz os subditos. Hi heba tolerancia con as atras relichions.
== Os edictos ==
Ashoka mandó entallar sobre piedra os edictos imperials en os puestos importants con mayor importancia simbolica de l'imperio. Estos edictos mos permiten deducir as pautas d'a organización social y administrativa. En o cabalto d'a piramide de poder yera l'emperador, seguito d'o primer menistro y un consello de menistros, dimpués os bisoreis d'as provincias (quasi siempre parients), os gobernants civils, y en zaguera posición os [[funcionario]]s de districto, y muitos atros encargatos de diferents servicios como os [[escriban]]s. Tamién hi heba muitos administradors, vichilants y servidors d'a [[cort]], con un ''[[harem]]'', residents forans y guardians d'os parques y chardins. Ashoka nombró 255 menistros d'a lei, con trazas de censors relichiosos que cosiraban o complimiento d'a lei sagrata, y a propagación d'o ''[[dharma]]''.
{{Cita|en totas partz d'o mio imperio, os funcionarios de distritos, o gobernador de distrito y de provincia, cada cinco anyatas farán un viache oficial con esta fin: a predicación d'a Lei Sagrata y atros afers...O consello dará ordens a los funcionarios de districto pa l'administración conforme a la razón y conforme a lo dispuesto}}
Siempre totz, dica o rei han d'estar disponibles:
{{Cita|en o pasato, por muito tiempo, d'entre periodo anterior, no hi heba resolucions ni recepción d'informes....En tot inte, quan soi minchando, en as estancias privatas, en o dormitorio, en a letrina, en o palanquín, en o chardín, en totas partes, os inspectors han d'informar-me sobre as necesidatz d'o pueblo, que en totas partz me n'ocupo}}
En os edictos d'Ashoka siempre se muestra conscient d'a necesidat d'obras publicas y beneficas, invertindo-ie quan caleba as propias riquezas.
{{Cita| en os camins he feito plantar [[figuera]]s de Bengala que darán sombra a animals y hombres, y he feito plantar selvetas de mangos. He feito escarbar uns pozos y unas mansions de reposo. Y he feito costruir y muitos [[alchip]]es d'augua por tot pa que disfruten os animals y hombres..a distribución de donacions mías y d'as reinas...tamién he feito que s'ocupen d'o reparto de donacions d'os míos fillos y d'atros fillos d'as reinas, con a fin que se cumpla a Lei Sagrata y a reverencia a la Lei Sagrata.}}
Él mesmo quereba dar eixemplo d'austeridat:
{{Cita| en o pasato por muito tiempo os reis feban os ditos viaches de placer. Hi heba cazatas y atras diversions.}}
{{Cita| un gran pecato vei en as reunions festivas Piyadasi, aimato por os dioses}}
Ashoka prohibió o sacrificio d'animals en ixas fiestas y celebracions y ordena respetar a no violencia (''ahimsa'').
{{Cita|dengún ser vivo, dimpués de matar-lo ha de ser ofrendato y nenguna reunión festiva ha de ser feita...antes en a cocina d'o rei Piyadasi totz os días cientos de vivients yeran sacrificatos pa la salsa d'a carne. Pero agora...no se'n sacrifican que tres: dos pavos reyals y una [[gazela]], y esta gazela no siempre. E d'astí enta debant estos tres vivients no serán sacrificatos.}}
En un edicto da una lista larguisma d'os animals que no pueden ser sacrificatos por lei. En o reinau d'Ashoka hi heba pena de muerte pa qui no cumplise la lei mayor, pero a pena de muerte podeba revisar-se.
Encara que en o suyo reinau protechió a la comunidat budista, ye partidario d'a libertat y convivencia relichiosa:
{{Cita| o rei Piyadasi aimato por os dioses deseya que en totas partz sigan establitas totas as relichions. Totas en verdat deseyan l'autodominio y a pureza. Pero a chent ye de diferents deseyos, de diferents pasions}}
Os edictos s'escribiban en l'idioma local y en atro de mayoritario. O costumbre d'entallar en piedra os decretos reyals puet estar d'orichen persa u griego, pero a elección cheomantica d'o puesto y forma escultorica d'os peirons ye de tradición indiana. O [[pilar]] ye en a simbolochía indiana un puent entre o divín y o humán, concentran as corrients enercheticas de l'universo y potencian totz os rituals machico-relichiosos.
== Difusión d'o Budismo ==
En l'anyo 255 aC ninvió a lo suyo fillo Mahinda a [[Sri Lanka]] con un [[pollizo]] de l'arbol d'a iluminación. Encrara que Mahinda morió en l'[[anyo 204 aC]] en Sri Lanka, antes convirtió a lo budismo a lo rei Devanampiya Tissa, y dende l'inte Sri Lanka no ha deixato d'estar budista.
En l'anyo [[245 aC]] Ashoka presidió o tercer [[concilio]] budista en [[Pataliputra]], en o que codificoron os textos sagratos en luenga popular o [[idioma pracrito|pracrito]], a penar d'a oposición dos monches de [[Caixmir]], partidarios d'a codificación en [[idioma sanscrito|sanscrito]]. Os monches de [[Caixmir]] se deseparoron y formoron a [[secta]] [[sarvastivada]] u "d'as cosas reals" (niegan o valor ilusorio d'a existencia), tendrán dimpués muita repercusión en o sudeste asiatico, multiplicando-sen en muitas sectas y escuelas.
D'alcuerdo con bella fuent dimpués d'una vida d'emperador Ashoka se retiró a la paz espiritual d'o monesterio budista de Taxila a on moriría en l'anyo [[232 aC]].
== A fin ==
En os zaguers anyos d'o reinau d'Aśoka ya hi heba un descontento en o pueblo, prencipalment por a [[corrupción]] d'os muitismos [[funcionario]]s que formaban un rete admenistrativo interminable y centralizato en a cort de Pataliputra. Tamién podeba influir cierto descontento de qualques confesions relichiosas por o refirme oficial a lo [[budismo]]. En o inte d'a muerte de l'emperador os enemigos d'os Maurya canalizoron o descontento pa esclatar os primers chitos de rebeldía. Dimpués d'a muerte d'Aśoka l'imperio d'esboldregó. [[Taxila]] y [[Punchab]] s'independizoron, encara que gobernatos por dos fillos d'Aśoka. As provincias meridionals (actuals [[Kerala]] y [[Tamil Nadu]]) s'independizoron encara que yeran mayoritariament budistas. Os territorios d'o norte cayoron en mans d'invasors [[indo-griegos]], [[sakas]] u [[Imperio Parto|partos]]. As quaranta y cinco anyatas entre a muerte d'Aśoka y a desaparición definitiva d'a dinastía Maurya bi ha un gobierno de descendients d'Aśoka en linia dreita que no n'heban heredato ni o carisma ni o favor popular.
== Bibliografía ==
*{{es}} [[Carmen García Ormaechea|García Ormaechea, Carmen]]: ''India inmortal''. Historia 16.
*{{es}} [[Jean Sellier|Sellier, Jean]]: ''Atlas de los pueblos del Asia Meridional y Oriental''. Acento Editorial.
== Vinclos externos ==
* {{en}} [http://www.cs.colostate.edu/~malaiya/ashoka.html ''The Editcs of King Asoka''].
[[Categoría:Dinastía Maurya]]
[[Categoría:232 aC (muertes)]]
tpo3gvip6d4ipvt6fx03cshf2pppxcd
Serbos
0
43972
1841626
1841128
2022-08-09T06:27:13Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de pueblo
|bandera =
|imachen = [[Imachen:Srpska nosnja.jpg|250px]]
|descripción = Serbos con o trache rechional
|pueblo = Serbos
|nombre_nativo = Срби
|población = 13-14.000.000<ref>[http://rs.one.un.org/organizations/12/Serbian%20Diaspora%20and%20Youth,%20June%202011.pdf rs.one.un.org]</ref><ref>[http://web.archive.org/web/20131205032421/http://www.serbianunity.com/serbianunitycongress/pdf/world_of_serbs/Serbs_Around_the_World_by_Region.pdf web.archive.org]</ref>
|rechión1 = [[Imachen:Flag of Serbia.svg|22px|border]] [[Serbia]]
|pob1 =
|rechión2 = [[Imachen:Flag of Bosnia and Herzegovina.svg|22px|border]] [[Bosnia y Herzegovina]]
|pob2 =
|rechión3 = [[Imachen:Flag of Croatia.svg|22px|border]] [[Croacia]]
|pob3 =
|rechión4 = [[Imachen:Flag of Romania.svg|22px|border]] [[Rumanía]]
|pob4 =
|rechión5 = [[Imachen:Flag of the Republic of Macedonia.svg|22px|border]] [[Macedonia d'o Norte]]
|pob5 =
|idiomas = [[Idioma serbo|serbo]]
|relichión =
|relacionaus = [[Pueblos eslavos]]
|mapa = [[Imachen:Map_of_the_Serbian_Diaspora_in_the_World.svg|250px]]
}}
Os '''serbos''' (en [[Idioma serbo|serbo]] ''Срби'') son os habitants mayoritarios de [[Serbia]], y forman minorías en [[Bosnia-Herzegovina]], [[Croacia]], [[Macedonia d'o Norte]] y o [[Banato rumán]]. Parlan una luenga eslava meridional, o [[Idioma serbo|serbo]] y son cristians [[Ilesia Ortodoxa|ortodoxos]].
== Etnonimo ==
O etnonimo d'os serbos ye escrito como ''Σερβlοι (Servloi), Sorabos, Surbi, Sorabi'' en as fuents medievals primerencas.<ref>''Istorija Srba'', Chapter 5: "Slovenska plemena i njihova kultura"{{dicir pachina|date=December 2011}}</ref> En [[De Administrando Imperio]] se fa mención d'o reino d'un Arcont desconoixiu y os suyos descendients, a dinastía [[Vlastimirović]] como ''Servlia''.<ref name=DAI>De Administrando Imperio, ch. 32</ref> Se deciba ''[[White Serbia|Boiki]]'' a la suya tierra mitica, que fan derivar d'o [[proto-eslavo]] *bojь. = "[[batalla]]", "[[guerra]]", "[[luita]]", tamién o lugar de ''[[Servia (Grecia)|Servia]]'' en Grecia recibiba lo suyo nombre por os suyos habitants temporals os serbos. D'alcuerdo con o ''[[Cuento d'os anyos de Bygone]]'', a primera cronica rusa, os serbos son uns d'os cinco primers pueblos eslavos que yeran enumeraus por lurs nombres.<ref>vest vremennih let (Moscow, Leningrad: Akademiya nauk SSSR, 1990), pp. 11, 207.</ref>
O cheografo d'o [[sieglo X]] [[Ibrahim ibn Yaqub]] localizaba o pueblo de "Saqalib" (probablement "[[eslavos]]" en cheneral), en as rechions montanyosas d'os [[Balcans]] centrals a l'ueste d'os [[bulgaros]] y a l'este d'os "atros eslavos" (crovates), doncas en as tierras serbiscas. Os ''saqalib'' teneban a reputación d'estar mes furos.<ref>''Islam in the Balkans: religion and society between Europe and the Arab world'', by [[H. T. Norris]]{{dicir pachina|date=December 2011}}</ref>
Se fa mención d'os serbos como ''Srblji'' en os primers textos [[eslavo eclesiastico|eslavonicos]]. Estos textos tamién fan servir a denominación de ''tribalians'', en realidat un pueblo [[tracios|tracio]] u [[ilirians|ilirián]] de l'antiguedat que habitaba o sud de Serbia y l'ueste de Bulgaria. A ciudat de [[Trebinje]], capital d'o [[županato de Travunia]] yera escrita a sobén ''Tribalia''. "Bojka", o nombre mitico d'a tierra d'os serbos ([[Serbia Blanca]]), podría tener una radiz común con a rechión de [[Boyko]], habitada por os [[Boikos]].
En [[idioma aragonés|aragonés]] o etnonimo ye documentau en o ''[[Libro de los fechos et conquistas del principado de la Morea]]'', pero como ''siervos'':
{{cita|Baldoyn era ydo en françia por aduzir gentes pora recobrar su imperio et quel princep Guillem aparellaua mucha gent quiso se proueyr de muchas gentes de armas a su sueldo por defender su tierra et por recobrar la otra tierra que no auia recobrado: et fizo uenir el duch de [[Carintia|quara(n)ta(u)[n]a]] con Mil [[alemans|alamanes]] et de hongria dos mil [[hongaros|hungaros]] et de '''[[Serbia|seruia]]''' mil '''sieruos''' et de [[alanos]] et [[cumans|comanos]] quatro mil et todas estas gentes tenia asu sueldo}}
{{Cita|vidiendo el poder de los Francos & vidiendo qu'el no auia poder para defenderle, fuyo a las partidas de [[Salonica|Salonichi]], por recobrar & aplegar gentes de '''sieruos''' de [[Vlacos|Blaquos]] & de [[Bulgaros|Burgaros]] por defender las ciudades he castiellos de dicho imperio}}
{{Cita|en la secunda batalla los Hunguaros & los '''Sieruos''';}}
{{Cita|& despues comandó a los Hungaros & los '''Sieruos'''}}
En a [[Edat Meya]] se feba servir o etnonimo ''servians'' en [[idioma francés|francés]] y [[idioma anglés|anglés]] , y d'astí a denominación de ''servianos'' que veyemos en [[idioma castellán|castellán]] en os ''[[Anales de la Corona de Aragón]]'' de [[Cheronimo Zurita]]:
{{cita|Propúsose de parte de Paleólogo que se redujesen en el primer estado las diócesis de la Servia y de la tierra Zagora que sin autoridad del sumo pontífice después que Constantinopla fue tomada, habiendo gran confusión en aquel imperio y estando muy turbadas las cosas de él, concurriendo los búlgaros y '''servianos''' juntamente con los griegos para echar y destruir los latinos, por esta causa se mezclaron aquellas naciones entre sí; y siendo entre ellos comunes los matrimonios y casi una misma gente, erigieron la Servia en metrópoli y la tierra [[Zagora (Bulgaria)|Zagora]] en patriarcado contra los cánones y costumbres de la iglesia como sin voluntad de la sede apostólica}}
En o periodL'[[Imperio Otomán|otomán]] os serbos recibioron a denominación de ''[[vlacos]]'', por eixemplo os que s'establioron en ciertas partz d'a [[Bosnia]] otomana que enantes estioron part d'o [[Reino de Croacia]]. Tamién recibioron esta denominación os que s'establioron en tierras despobladas de [[Croacia]] y d'[[Eslavonia]] baixo administración [[Archiducato d'Austria|austriaca]].
== Relichión ==
Dende a suya conversión a lo cristianismo os serbos son cristians ortodoxos, y poseyen actualment una ilesia autocefala propia. Os serbos d'una comarca entre o [[Kosovo]] y [[Macedonia d'o Norte]] son musulmans. Os musulmans d'o [[Sanchac de Novi Pazar]] tienden a no considerar-sen serbos y considerar-sen d'a mesma nacionalidat que os [[bosnians musulmans]]. Dica a [[guerra d'independencia de Bosnia-Herzegovina]] i heba musulmans bosnians que se consideraban serbos.
== Historia ==
=== Etnochenesi ===
Os serbos yeran descritos en o libro ''[[De administrando Imperio]]'' como os habitants d'unos principaus entre os [[crovates]] y os [[bulgaros]]. Beluns d'estos principaus son descritos en atras fuents como part de [[Croacia]], y [[Bosnia]] en fuents posteriors será distinguida de [[Serbia]] u d'os principaus serbos. A base d'a organización social d'os serbos yera a ''[[zadruga]]'' u familia ampla, como en atros pueblos [[pueblos eslavos|eslavos]]. Bellas ''[[zadruge]]'' aplegadas yeran baixo o mando d'un ''[[župan]]'' ("[[mainate]]"). En bells casos bells ''župani'' podeban unir-sen y estar en a [[subchección (poder)|subchección]] d'un ''veliki župan'' u "gran župan".<ref>History of Serbia. Articlo tetulau ''Balcan States'' en a edición de l'anyo 2007 d'a [[Enciclopedia Britannica]]</ref> Rematan predominando dos estaus serbos, [[Zeta (Balcans)|Zeta]], en l'actual [[Montenegro]] y [[Raška]], en l'interior, en a zona d'o [[Sanchac de Novi-Pazar]]. O cristianismo plega a los serbos dende [[Agrida]], y a conversión remata a fins d'o [[sieglo IX]].
=== Estau serbisco uniu ===
{{articlo principal|Raška}}
[[Imachen:Map of the Principality of Serbia, 12th century.png|250px|thumb|O [[Raška|prencipau de Serbia]] en o [[sieglo XII]]]]
En a segunda metat d'o [[sieglo XII]] [[Esteban Nemanja]], [[Župan]] d'a [[Raška]], consigue absorber [[Zeta]] y fer-se independient de [[Costantinoble]]. En [[1217]] un [[legau apostolical]] lo corona rei, pero Serbia continará estando ortodoxa. [[Sava]], un fillo d'Esteban Nemanja que yera monche d'[[Athos]], consigue creyar una ilesia ortodoxa autocefala serbia, y quan n'esdebién arcebispe corona a lo suyo chirmán en [[1221]] como rei d'alcuerdo con o [[rito ortodoxo]]. Ye o principio d'a dinastía [[Nemanja]]. Esteban I y os suyos succesors costruirán entre os sieglos XIII y XIV una serie de grans monesterios ([[Studenica]], [[Decani]], etc...).
O reino serbisco d'os Nemanja puet resistir o expansionismo d'os [[Segundo Imperio Bulgaro|bulgaros]] y os bizantins, y con [[Esteban Uroš IV Dušan de Serbia|Esteban Dušan]] plega a lo suyo apocheu. Esteban Dušan estendilla o suyo reino por [[Macedonia]] y [[Grecia]], plegando a conquerir part d'o [[Ducato de Neopatria]] a los [[almogávars]]. En 1346 Dušan empenta que [[Peć]] esdevenise [[seu patriarcal]], y ixa mesma anyada y en [[Skopje]] l'arcebispe de Peć corona a Dušan como emperador de serbos, [[griegos]], [[bulgaros]] y [[albaneses]].<ref name="Ladero">[[Miguel A Ladero Quesada]]: ''Historia Universal, Edad Media''. Vicens Vives.</ref> A creyación d'a seu patriarcal ortodoxa pa os serbos en Peć fa que i haiga un [[schisma]] con os griegos bizantins (con seu patriarcal en Costantinoble), dica 1375. Dušan muere en 1355 sin poder conquerir Costantinoble, una anyada més tarde que os turcos otomans conquieren [[Gallipoli]].
=== Ocupación otomana ===
[[Imachen:Car Dušan, Manastir Lesnovo, XIV vek.jpg|170px|thumb|Stefan Dušan]]
Os succesors de Dušan no pueden mantener a unidat d'un territorio tan extenso, que s'esminglana. Os diferents territorios serbos van cayendo u baixo sobiranía otomana u baixo sobiranía d'un reino [[Reino de Bosnia|bosnián]] en expansión. En 1389 o principe serbo [[Lazaro Hrebeldjanović]] ye derrotau en a [[batalla de Kosovo Polje]]. O suyo fillo Esteban Lazarevic se sozmete a lo soldán pero demanda l'aduya d'o rei d'Hongría pa poder mantener-se independient. Os hongaros aduyan a creyar en 1412 una plaza fuerte en Belgrado. Dimpués [[Chorche Branković]] establix a capital de Serbia en [[Smeredevo]], pero os otomans la prenen en 1439 y en 1459 la ocupan de pa cutio. Serbia esdevién un [[pachalik]] otomán y o [[patriarcato de Peć]] queda suprimiu dica 1557.
En o periodo de dominación otomana o centro politico d'os serbos se treslada enta o norte, a lo mesmo tiempo que bi ha migracions enta o sud d'o Reino d'Hongría, a lo norte d'o [[río Sava|Sava]] y d'o Danubio, podendo plegar a estar mayoritarios en zonas que enantes yeran habitadas por atros pueblos, ([[crovates]], [[hongaros]], [[vlacos]], ecetra...). En [[1521]] os otomans vencen a los hongaros en Mohacs, y os serbos emigraus tamién son baixo dominación otomana.
En 1683 os otomans son redotaus en Viena y esto tien consecuencias pa os serbos, como habitants d'una zona que puet dixar d'estar baixo dominio otomán. En 1688 os [[Archiducato d'Austria|austriacos]] prenen [[Belgrado]] y dimpués abanzan ta Kosovo, posando en canción a los serbos pa que se rebelasen. Manimenos os otomans reaccionan y os austriacos s'han de replegar en 1689-1690 chunto con 37.000 familias serbas que s'establixen en l'actual [[Voivodina]]. En [[1694]] en plegará atra ondada.
Os otomans fuoron vencius en 1697 y por o [[tractau de Karlowitz]] de 1699 abandonan [[Batchka]] y lo norte de [[Sirmia]]. O [[patriarca]] serbisco s'establix en Karlowitz ([[Sirmia]]). Os otomans ceden a los austriacos o sud de [[Sirmia]], o [[Banato]] y Serbia en o [[tractau de Passarowitz]] (1718) dimpués d'atra derrota.
Os otomans contraatacoron en [[1736]] y por o [[tractau de Belgrado]], [[Archiducato d'Austria|Austria]] habió de tornar-lis Serbia. Por este tractau se creya a muga norte de Serbia, que ya no cambeyará dica a Primera Guerra Mundial.
Totas estas guerras facioron que os serbos emigrasen dende a rechión d'o Kosovo (que dende alavez de conoixe como Viella Serbia) y que o vueito poblacional lo plenasen os [[albaneses]]. Beluns d'os serbos que i quedan se convierten a lo islam esdevenindo os [[gorani]] actuals. Os serbos no totz os serbos refuchiaus en o reino dš'Austria se quedan en a [[Voivodina]], muitos d'ellos s'establixen en os confins militars: centro d'[[Eslavonia]], sud de [[Croacia]], en o que se conoixerá como a [[Krayina crovate]]. En Voivodina os serbos abrán de convivir con repobladors de diferents orichens etnicos a parte d'os serbos: [[rutens]] ([[rusins]]) [[eslovacos]], [[alemans]], [[franceses]], [[catalans]], (en [[Nueva Barcelona]]) etz...
Os otomans posarán a un griego en o [[patriarcato de Peć]] en 1739, y lo suprimirán en 1767. En Belgrado bi ha una guarnición de [[chenizaro]]s que Estambul no controla güaire.
==== Autonomía ====
En [[1804]] esclata una insurrección en [[Chumadia]] dirichida por [[Karadjordje]], que prene Belgrado en 1806 y se fa proclamar en [[1808]] principe hereu. Os otomans reaccionan pero o [[soldán]] ha de reconoixer l'autonomía de Serbia en o [[tractau de Bucarest]] firmau con Rusia en [[1812]]. Manimenos en [[1813]] contina a guerra y os otomans prenen [[Belgrado]], fan [[mortalera (delito)|mortaleras]] y Karadjordje s'ha de refuchiar en Austria.
En [[1815]] [[Milos Obrenović]] diriche una insurrección en Chumadia, y baixo a presión de Rusia os otomans acceptan que Serbia siga un principau vasallo, con [[asembleya]] (''skupstina'') y exercito. Os otomans encara mantendrán a un gobernador turco, guarnicions y imposarán o pago d'un [[tributo]] anyal.
A primera intervención de l'[[Imperio Ruso]] en os [[Balcans]] fa que se firme o [[tractau d'Andrianopolis]] en 1829. En [[1833]] Serbia ixampla o suyo territorio por o sud. O soldán reconoix a Milos como principe hereu, y abdica en [[1839]], pasando o títol a [[Aleixandre Karadjordjević]]. En o [[Tractau de París (1856)|Tractau de París]] de 1856 Aleixandre obtién una garantía internacional pa Serbia. A familia Obrenović tornó a lo poder en 1858, pero qui dirichirá o gubierno será o partiu liberal (1867-1893) En 1868 os otomans evacuan as suyas tropas de Serbia.
=== Independencia ===
Serbia declaró a guerra a l'[[Imperio Otomán]] en [[1876]] quan os disturbios de Bosnia. Encara que os serbos fuoron vencius a lo principio, a fins de [[1877]] tornan a la ofensiva, favoreixius por a intervención rusa en os [[Balcans]]. O [[tractau de Berlín]] de [[1878]] reconoix a independencia de Serbia, que queda examplada con a rechión de [[Niš]]. O [[Sanchak de Novi Pazar]] queda baixo administración austriaca chunto con [[Bosnia-Herzegovina]] pa fer de zona tampón entre Serbia y Montenegro.
Encomienzan os conflictos d'os serbos con atras nacionalidatz balcanicas que tamién se liberaban d'o dominio otomán. A unión de [[Rumelia Oriental]] con Bulgaria ye vista como periglosa por a Serbia independient, (distribuita por territorios historicament bulgaros que podeban reclamar en o futuro una Bulgaria més poderosa). Os serbos atacoron a los bulgaros en 1885 y fuoron vencius.
En ixos tiempos ya i heba problemas internos por una sublevación campesina en 1883 y una presión d'un nuevo partiu radical refirmau por os sublevaus. A constitución de 1888 fa de Serbia quasi una monarquía parlamentaria, y a politica posterior bien marcada por a luita entre liberals y radicals, dica un inte que o rei [[Aleixandre Obrenović]] restableix l'absolutismo monarquico con a Constitución de 1901, pero ye asasinau en [[1903]].
O nuevo rei ye [[Pero I Karadjordjević]], que con l'aduya de lo ministro [[Nicola Pasić]], d'o partiu radical, restableix a constitución de 1888 y enforteix os ligallos con Francia y Rusia. En politica exterior Serbia ye obligada a reconoixer l'anexión de Bosnia-Herzegovina por l'[[Imperio Austro-Hongaro]] y preba d'estendillar-se enta o sud, declarando a guerra a l'Imperio Otomán o [[18 d'octubre]] de [[1912]] chunto con [[Bulgaria]], [[Grecia]] y [[Montenegro]], encomenzando a [[Primera Guerra Balcanica]]. Os serbos ocupan a part occidental de [[Macedonia (rechión)|Macedonia]] y a mayor part d'o Kosovo y os montenegrins [[Peć]]. Serbia pretende tener una salida a la mar a traviés de tierras albanesas, pero l'Imperio Austro-Hongaro se i oposa. En o [[Tractau de Londres (1913)|tractau de Londres]] de mayo de 1913 ye reconoixiu un estau albanés independient pero quedando o Kosovo dentro de Serbia. En chunio os bulgaros encomienzan a [[Segunda Guerra Balcanica]], son derrotaus e por o [[tractau de Bucarest]] d'agosto de 1913 a part de [[Macedonia (rechión)|Macedonia]] correspondient a l'actual [[Macedonia d'o Norte]] y o norte d'o [[Sanchac de Novi Pazar]] son adchudicaus a Serbia.
=== Primera Guerra Mundial ===
Dimpués de l'atentau de [[Sarajevo]] de 1914 organizau por serbos. Austria-Hongría adreza un ultimatum a Serbia, y li declara a guerra o [[27 de chulio]]. l'[[Imperio Ruso]] refirma a Serbia y encomienza a [[primera Guerra Mundial]]. Os serbos no resisten que a lo principio, y reblan. En noviembre de 1914 ya no controlan Belgrado, pero en aviento lo reconquieren. Bulgaria entra en a guerra pa anexionar-se [[Macedonia (rechión)|Macedonia]], y esto fa que os serbos ya no puedan defender-sen. L'exercito serbián se retira t'Albania y ye evaqüau por os aliaus en [[Corfú]], pa ser adrezaus a lo frent d'Orient dende chulio de 1916. O frent d'orient se creba en setiembre de 1918, y Austria-Hongría se rinde o 3 de noviembre. L'1 d'aviento de 1918 [[Aleixandre Karadjordjević]] proclama a formación d'o [[Reino d'os Serbos, Crovates y Eslovenos]].
=== Os serbos en a Yugoslavia d'entreguerras ===
Un comité yugoslavo formau en Londres por dirichents orichinarios de l'Imperio Austro-Hongaro y d'o gobierno serbián de Pasić firmoron o [[20 de chulio]] de [[1917]] a declaración de Corfú, que preveyeba a unión d'os eslavos d'o sud baixo a monarquía d'os Karadjordjević. O 1 d'aviento de 1918, o fillo de Pero I de Serbia, Aleixandre, proclama o [[Reino d'os Serbos, Crovates y Eslovenos]].
En as prebatinas de redacción d'una Constitución en 1919-1920 se vei de seguida o conflicto entre os centralistas panserbos y os federalistas orichinarios de l'Imperio Austro-Hongaro. O partiu crovate de chent d'a tierra fa boicot a l'[[Asembleya]] y Pasić puet conseguir una constitución centralista o [[28 de chunio]] de 1921. En a decenio de 1920 i habrá crisis politicas por o conflicto entre crovates y serbos, (o lider d'o partiu crovate de chent d'a tierra será engarcholau y asesinau).
O [[6 de chinero]] de 1929 o rei Aleixandre disuelve o Parlamento y la constitución de 1921 ye abolida y bi ha dictadura. O reino prene o nombre oficial de [[Yugoslavia]]. O [[9 d'octubre]] de 1934 o rei Aleixandre muere en un atentau obra d'os ustaixas. O principe de Pavlo exerce a rechencia. En 1938 se creya una banovina autonoma crovate con tierras de Bosnia-Herzegovina. Os serbos controlan atras partes de Bosnia-Herzegovina.
=== Segunda Guerra Mundial ===
A principios de 1941 Hitler ordena a Yugoslavia que s'adhiera a lo [[Pacto Tripartito]] pa atacar Grecia. O rechent Pavlo accepta pero uns patriotas serbos se sublevan y o [[27 de marzo]] o cheneral [[Simović]] obliga a lo rechent a exiliar-se. Pero I ye proclamau rei y denuncia o pacto. O [[6 d'abril]] os exercitos alemans, italians y hongaros invaden Yugoslavia. O 17 d'abril o gubierno se rinde. Os invasors dividen Yugoslavia y se creya una Serbia independient que se reduciba a la serbia posterior a 1878 pero con o [[Banato Serbisco]] y sin o districto de [[Pirot]], que s'han quedau os bulgaros.
O cheneral [[Nedić]], ministro d'a Guerra entre 1938 e 1941 dirichiba o gubierno. O Banato Serbisco yera baixo control d'os alemans locals, [[suabos d'o Danubio]]. Os chodigos de serbia son elimitaus. Se creya un estau crovate d'ideolochía faixista que ocupa Bosnia-Herzegovina, o [[Sirmio]] y a mayor part de Croacia y en o que son eliminaus os opositors y sobretot os serbos, seguntes bella fuent o numero de serbos exterminaus plega a 750.000.
Dende a primavera de 1941 s'organiza una resistencia en o norte d'o Kosovo. Dimpués i habrá dos resistencias. Os [[chetniks]], nacionalistas monarquicos serbos dirichius por o cheneral [[Draža Mihailović]] que se negó a capitular en abril y os comunistas dirichius por [[Josip Broz Tito]]. En agüerro de 1941 una ofensiva alemana fa que se dividan [[Mihailović]] negocia con os alemans y Tito pasa ta Bosnia.
Os chetniks luitan contra os [[ustaixa]]s crovates y se dedican a fer [[mortalera (delito)|mortaleras]] de crovates y sobretot musulmans en as zonas de Bosnia-Herzegovina que controlan. Quan os partisans comunistas iban prenendo importancia os chetniks plegoron fer liga con os ustaixas.
Os partisans comunistas combaten contra italians, alemans y os ustaixas crovates. A fins de 1943 Tito creya en [[Jajce]] un Comité nacional de liberación, que será l'embrión d'o futuro gubierno federal. Pero II reconoix en 1944 a Tito como jefe d'a Resistencia. Quan l'exercito royo sovietico plega ta Belgrado os partisans ocupan gran parte d'o país. A [[Conferencia de Yalta]] en febrero de 1945 planteya que i haiga un compromís o rei y Tito que sería o president. En 1945 os partisans dominan Yugoslavia y o [[11 de noviembre]] a lista unica d'o Frent d'o Pueblo obtién o 90% d'os votos. A monarquía ye abolida y se creya a Republica popular federativa de Yugoslavia.
=== Os serbos en Federación Yugoslava de Tito ===
Tito pretendeba evitar que Serbia y os serbos tenesen un peso excesivo en a federación yugoslava y no unificó territorialment a los cristians ortodoxos de luenga serba, que quedoron distribuitos por as republicas socialistas que establió: [[Republica Socialista de Serbia]], [[Republica Socialista de Bosnia y Herzegovina]], [[Republica Socialista de Montenegro]] y [[Republica Socialista de Croacia]]. Dió categoría de republica a [[Republica Socialista de Macedonia|Macedonia]], deseparando-la de Serbia y dio autonomía a las rechions con minorías no serbas numerosas como a [[Provincia Autonoma de Voivodina|Voivodina]] y o [[Provincia Autonoma de Kosovo|Kosovo]], on permitió que entrasen nuevas poblacions albanesas.
Pero china chana os serbos iban fendo-se con o poder d'a [[Republica Federal Socialista de Yugoslavia]], y ya en a decada de 1960 os serbos controlaban l'exercito federal.
==== A unión yugoslava se torna insostenible ====
[[Image:Balkans05.png|thumb|200px|Os Balcans en [[1998]], dimpués d'a guerra]]
Dende [[1986]] [[Slobodan Milošević]], d'o partiu comunista de Serbia prene un discurso nacionalista serbisco chauvinista y aproveita a tensión entre serbos y [[albaneses]] en o Kosovo, y os ataques albaneses a la minoría serba pa mover sensibilidatz. Os [[eslovenos]] y [[crovates]] deseyan cada vegada més a independencia.
En chinero de 1990 os eslovenos creban os ligallos con os comunistas de Yugoslavia, y farán o mesmo os crovates.
En 1990 dimpués d'un referendum Serbia prene una constitución que remata con l'autonomía d'o Kosovo y a [[Voivodina]], encara que permite o multipartidismo. Milošević ye esleito president en aviento con o 65% d'os votos.
=== Os serbos quan s'esminglana Yugoslavia ===
[[Image:Balkans2010.png|thumb|200px|[[Bosnia y Herzegovina]], [[Serbia]], [[Montenegro]] y [[Kosovo]] en [[2010]]]]
O [[25 de chunio]] Eslovenia y Croacia proclaman a independencia y encomienza una guerra entre l'[[Exercito Federal Yugoslavo]] y las republicas secesionistas. En Croacia l'exercito federal ye aliau con os terroristas locals serbos, controlan as zonas de mayoría serba y fan limpiezas etnicas de población crovate, encomenzando a [[guerra d'independencia crovate]]. Os serbos fundan a [[Republica Serbisca de Krajina]].
Dimpués proclama a independencia [[Bosnia-Herzegovina]]. En Bosnia-Herzegovina se repetirá o mesmo proceso pero con mayor rapideza y violencia. Os serbos son més numerosos y son mayoritarios en amplas zonas: Bosnia Occidental, Herzegovina Oriental y zonas de Bosnia Oriental mugants con Serbia. A población musulmana y crovate fue forachitada u exterminada de muitas d'estas zonas y las zonas de mayoría serba prenioron continuidat territorial a traviés d'o corredor de [[Posavina]], a costa d'os [[crovates de Bosnia-Herzegovina|crovates]].
En o [[Kosovo]] no bi ha guerra mientres bi n'ha en Croacia y Bosnia-Herzegovina, pero muitas zonas son controladas por os albaneses locals. [[Macedonia d'o Norte|Macedonia]] se deseparó pacificament y os serbos no podioron organizar o mesmo procedimiento.
En abril de [[1992]] [[Serbia y Montenegro]] forman una nueva [[Republica federal de Yugoslavia]] que no fue reconoixida por a comunidat internacional. A situación de guerra en Croacia y especialment en Bosnia-Herzegovina permite a [[Milošević]] enfortir o suyo poder. En as eslecions lechislativas d'aviento de [[1993]] o Partiu Socialista (en realidat ex-comunista) consigue 123 d'os 250 botos. Bi heba una oposición ultranacionalista y una oposición democratica.
Quan remató a guerra en Bosnia-Herzegovina encomenzó a guerra en o [[Kosovo]] con una rapida [[limpieza etnica]], manimenos a [[OTAN]] intervinió y obligó a l'exercito serbián a retirar-se'n. Muitos serbos d'o Kosovo han habiu d'ir-se-ne.
== Referencias ==
{{listaref}}
[[Categoría:Pueblo serbo|*]]
7kd77m42yurybjyw89iucjkcb0cntbz
Magnoliopsida
0
44276
1841611
1837086
2022-08-09T06:23:39Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Taxobox_begin | color = lightgreen | name = Magnoliophyta}}
{{Taxobox image | image = [[Imachen:Magnolia tripetala (obovata?)0.jpg|250px|Magnolia]]|caption = <small> ''Una [[magnolia]]. Se considera que as Magnolias tienen un modelo arcaico de flor en o que as diferents estruturas ([[sepalo]]s, [[petalo]]s, [[estambre (flor)|estambre]]s, [[carpelo]]s) se troban en un eixe helicoidal en cuenta d'estar en coronas como as atras anchiospermas, feito que se considera més recient'' </small>}}
{{Taxobox_begin_placement | color = lightgreen}}
{{Taxobox_domain_entry | taxon = [[Eukaryota]]}}
{{Taxobox_regnum_entry | taxon = [[Plantae]]}}
{{Taxobox_divisio_entry | taxon = [[Espermatophyta]]}}
{{Taxobox_subdivisio_entry | taxon = [[Magnoliophyta]]}}
{{Taxobox_classis_entry | taxon = Magnoliopsida}}
{{Taxobox_end_placement}}
{{Taxobox_end}}
'''''Magnoliopsida''''' ye una [[Clase (biolochía)|clase]] d'a subdivisión [[Magnoliophyta]], con més de 174.000 especies conoixidas, clasificadas en 8 subclases y 350 familias. Poseyen dos [[cotiledons]].
Os dos cotiledons son insertos lateralment en l'embrión.
A radiz principal dura muito tiempo. Os faixos conductors por un regular se disposan en [[cerclo]] en a [[sección transversal]] d'o [[Tallo (botanica)|tallo]] ([[eustela]]) y son ubiertos, y con l'actividat d'o ''cambium'' pueden creixer en grosor d'una traza secundaria.
As fuellas son polimorfas, encara que por un regular pecioladas, con [[niervo (botanica)|niervo]]s formando un rete (nervatura reticulada) y a vegadas [[fuella composada|composada]]s. Son freqüents as [[estipla]]s, raras as [[vaina]]s.
Os [[chito]]s axilars trayen primero dos profilos transersals.
Predominan as flors con [[verticilo]]s pentameros (5 sepalos, 5 petalos, 5 [[estambre]]s, 5 [[carpelo]]s) u tetrameros, (4 sepalos, 4....), pero bi ha muitas excepcions.
Predomina a formación simultania d'o polen, a soben tricolpau. O [[endosperma]] ye nucleyar u celular.
A forma de desembolique d'as primeras magnoliopsidas yera arboria, y muitas especies actuals en son.
[[Categoría:Magnoliopsida]]
lkrbkccj1hkhqy9cwvp30kx9d0ycyem
Emprenyatura
0
48089
1841623
1836087
2022-08-09T06:26:23Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Articlo 1000|-10}}
[[Imachen:PregnantWoman.jpg|thumb|Una muller prenyata.]]
A '''emprenyatura''', '''prenyau''',<ref name="BENBALL">{{es}} [[Ángel Ballarín Cornel]]: ''[[Diccionario del Benasqués]]''. Institución Fernando el Católico, Zaragoza, segunda edición 1978. p 132, p 399.</ref> '''prenyo''', '''embarazo'''<ref name="BENBALL"/> u '''chestación''' se refiere a lo proceso posterior a la [[fecundación]] d'un [[ovulo]] por o [[espermatozoide]], por o qualo se desembolica un nuevo individuo d'a especie adintro d'o cuerpo d'a mai, dica l'inte d'o [[parto]]; fa referencia a iste periodo de tiempo entre a fecundación e o parto. Incluye totz os procesos fisiolochicos de creiximiento y desembolique d'o feto en l'interior de l'utero materno, asinas como os importants cambios fisiolochicos, [[metabolismo|metabolico]]s y morfolochicos que se producen en a muller ta protecher, nutrir y premitir o desembolique d'o feto, como a interrupción d'os ciclos menstruals, u l'aumento d'a mida d'as mamas ta preparar a lactancia.
Tienen emprenyatura totz os [[mamifero]]s y, por tanto tamién os [[ser humán|sers humans]]. En a especie humana as chestacions gosan estar unicas, encara que pueden producir-se emprenyaturas moltiples. L'aplicación de tecnicas de reproducción asistita ye fendo puyar a incidencia d'emprenyaturas moltiples en os países desembolicatos.<ref>A incidencia d'emprenyaturas moltiples en a población cheneral ye d'un 1,5%. En tecnicas de fecundación asistita puet gosar estar 20%. Luis E. Tsng; Juan F. Mere. ''Ginecología y Obstetricia''. Vol. 42, núm. 3, aviento de 1996</ref> O [[Determinazión d'o sexo|sexo d'o nuevo individuo]] viene determinato por una combinación chenetica d'a parella de [[cromosoma]]s sexuals, seguntes quala sía la copia transmesa a lo espermatozoide mientres a [[meiosi]].
A emprenyatura humana gosa durar nueu meses u bellas 40 semanas dende o primer día d'a zaguera menstruación; u 38 dende a fecundación (alto u baixo bells 9 meses). Se considera que a chestación u emprenyatura prencipia chusto dimpués d'a [[fecundación]] de l'ovulo y a implantación de l'[[embrión]] y a [[utero|matriz]]. O primer trimestre ye l'inte de mayor riesgo d'alborto espontanio; o prencipio d'o tercer trimestre se considera o punto de viabilidat d'o feto, ixe punto dende o qualo puet sobrevivir difuera de l'utero sin de refirme medico. L'[[alborto]] ye a inturrupción d'a emprenyatura, en o lapso que va dende a [[concepción (biolochía)|concepción]] dica o prencipio d'o [[naiximiento]], bien sía de traza voluntaria u por causas naturals u de malautía. Se diz microalborto a lo impedimento d'o desembolique d'o [[embrión|preembrión]] humán y a suya conseqüent muerte.
== Denominacions ==
[[File:Anatomia uteri humani gravidi V00001 00000002.tif|thumb|[[William Hunter]], ''Anatomia uteri humani gravidi tabulis illustrata'', 1774]]
En [[aragonés medieval]] se documenta l'uso d'o verbo ''prenyar'' aplicau tanto a fembras humanas como de qualsiquier especie de mamifero viviparo. Se documenta o verbo ''emprenyar'' en casos de pronominalización de l'obchecto directo. No se documenta usos medievals d'o verbo ''emb(a)razar'' ni d'o [[substantivos verbals rizotonicos en aragonés|substantivo verbal rizotonico]] ''emb(a)razo'', que son [[lusismos en aragonés|lusismo]]s u [[leyonesismos en aragonés|leyonesismo]]s<ref>{{es}} [[Ivonne Bordelois]]: ''A la escucha del cuerpo/ Listening to the body: Puentes Entre La Salud Y Las Palabras''. Libros del Zorzal. p 38.</ref> presents en atras luengas latinas.
En [[aragonés benasqués|benasqués]] se distingue entre ''embarazo'' (pronunciau /embaraso/ con [[seseyo]]) y ''prenyau'': ''embarazo'' se diz en relación a mullers y ''prenyau'' se diz en relación a las fembras d'atras especies<ref name="BENBALL"/> de mamiferos viviparos de manera que la muller puet estar ''embarazada'' (pronunciau /embarasada/) y la craba ''prenyada''.
{{cita|una dona ye '''embarazada''' y una vaca ye '''prenyada'''.<ref name="BENBALL"/>}}
Esta distinción entre ''embarazada'' referiu a la muller y ''prenyada'' referiu a las fembras en cheneral ye confirmada pa l'[[aragonés baixorribagorzano|aragonés baixo-ribagorzano]] por [[María Luisa Arnal Purroy]]<ref name=DICCIONARIOBAIXORIBAGORZANO>{{es}} [[María Luisa Arnal Purroy]]: ''[[Diccionario del habla de la Baja Ribagorza Occidental]]'' Gara d'edicions, 2003. p 124.</ref>.
L'[[ALEANR]] no incluyó en as suyas [[enqüesta]]s preguntas sobre o substantivo derivau de ''embarazar'' u ''prenyar'', pero sí o participio derivau d'este verbo como respuesta a la pregunta ''¿ cómo está la mujer que espera un hijo ?''. Por o que fa a l'Alto Aragón as respuestas son ''prenyada'' y ''embarazada'', a segunda con diferents variants.
O [[substantivos verbals rizotonicos en aragonés|substantivo verbal rizotonico]] ''embarazo'' se documenta en parlas alto-aragonesas tant a l'ueste como o [[aragonés cheso|cheso]]<ref name=APLEGO>{{an}} [[Chusé Lera Alsina]] ''Aplego. Diccionario de Resistencia y Gramática sobre lo cheso''. Massanas gràfiques. 2004, p 91.</ref> y presenta a variant ''embrazo'' en parlas como o [[aragonés chistabín|chistabín]]<ref name="FernandosChistabin">{{es}} [[Fernando Blas Gabarda|BLAS GABARDA, Fernando]] y [[Fernando Romanos Hernando|ROMANOS HERNANDO, Fernando]], ''[[Diccionario Aragonés: Chistabín-Castellano]]''; Gara d'Edizions. Zaragoza, [[2008]]. ISBN978-84-8094-061-0 p 218.</ref> y l'[[aragonés de Sierra Ferrera]]<ref name="ReferenceA">{{es}} [[Fernando Blas Gabarda|Blas Gabarda, F.]] y [[Fernando Romanos Hernando|Romanos Hernando, F.]]; ''[[El aragonés de Baixo Penyas]]''. [[2005]], [[Gara Edizions]], p 83.</ref>.
A parola ''prenyau'' se documenta en [[Os Monegros]]<ref>{{an}} [[Francho Rodés]], [[Paquita Maza]] y [[Gonzalo Gavín]]: ''[[Bocabulario Monegrino]]'', 2005. Publicacions d'o Consello d'a Fabla Aragonesa, p 148.</ref>, sin especificar diferencia con o embarazo d'as mullers (pero citando manimenos a parola ''embrazada'' como part d'o lexico monegrín).
== Referencias ==
{{listaref}}
==Vinclos externos==
{{Commonscat|Human pregnancy|a emprenyatura}}
[[Categoría:Obstetricia y chinecolochía]]
[[Categoría:Mastozoolochía]]
[[Categoría:Fisiolochía]]
kwtaygx7hjxviflfkeojrxwl21siul1
Sistema reproductivo
0
48268
1841617
1836230
2022-08-09T06:25:02Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Articlo 1000|-10}}
[[Imachen:Male reproductive system lateral nolabel.png|250px|thumb|Sistema reprodutor masculín.]]
O '''sistema reproductivo''' u '''sistema reprodutor''' ye o conchunto d'[[organo (biolochía)|organo]]s que entre as suyas funcions prencipals tienen a [[reproducción]] d'os [[sers vivos]].
Totz os sers vivos se reproducen, pero bi ha unas quantas formas de reproducción que pueden estar u no sexuals: [[fragmentación (reproducción)|scisión]], [[chemación]], [[espora]]s y [[partenochenesi]] son trazas de reproducción asexual. En a reproducción asexual os nuevos [[individuos]] son clonicos, ya que comparten una carga chenetica identica, excepto por as [[mutación|mutacions]] espontanias.
Comparten una mesma sensibilidat a los cambios ambientals, de tal manera que un cambio drastico puet suposar a desaparición de beluna d'istas especies. Manimenos, muitas esporas son formas de vida altament resistents a l'aspera d'a tornada de [[circumstancias]] favorables.
A reproducción sexual suposa o intercambio de material chenetico, por o qualo os individuos son diferents, excepto en o caso d'os [[cheminuco]]s identicos. A ventacha d'a reproducción sexual ye que os individuos d'una determinata especie tienen mas capacidat d'[[adaptación]] debant de [[circumstancia]]s adversas, de traza que sobreviven os individuos que pueden adaptar-sen a un determinato cambio u que resisten una determinata [[malautía]].
A reproducción sexual embreca la [[fecundación]] que ye a fusión de [[gameto]]s [[haploide]]s y forma un [[zigoto]] [[diploide]] que rematará formando un [[embrión]] y un nuevo individuo. A reproducción sexual puet estar externa u interna. Ye externa quan a fecundación se produce en o medio extracorporal y interna quan ocurre en l'interior. A reprodución externa suposa a emisión coordinata d'[[ovulo]]s u de [[uevo]]s por parti d'individuos fembra y d'esperma por parti d'individuos masclos. D'atra man, a reproducción interna se da quan a fecundación se produce en l'interior d'o cuerpo de l'individuo fembra que actúa como receptor y que alporta un u uns quantos ovulos, a la vegata que un individuo masclo alporta o esperma. En o caso de sers [[hermafrodita]]s se da una fecundación mútua, con os ovulos de cada individuo y o esperma que l'atro li alporta. Os [[mamifero|mamifers]] tienen un tipo de [[reproducción sexual]] interna.
Entre os mamifers bi ha diferencias en os prencipios d'o proceso reproductivo: a reproducción prencipia con l'aparellamiento precedito a sobén d'un [[festeyo]], [[parada nupcial]] u exhibición por parti d'un miembro d'a parella d'as suyas caracteristicas fisicas u de fortaleza debant d'os competidors. En muitos animals as fembras nomás premiten a copula quan se troban en o periodo fértil, por lo que a fecundación ye guaranciata y a sexualidat ye muit ligata a la reproducción. En animals como a [[rabosa]] y bells mustelidos a fembra puet reabsorber l'embrión si as condicions ambientals son desfavorables. En a subespecie de chimpanzés [[bonobo]]s os aparellamientos homosexuals y heterosexuals s'emplegan pendendo d'a necesidat reproductiva como una traza de mantener a cohesión social adintro d'o grupo.
As malautías d'o sistema reproductor humán son muit comuns y estendillatas, mas que mas as [[malautías de transmisión sexual]].<ref>{{en}} [http://www.cdcnpin.org/scripts/std/std.asp#2 STD's Today]. National Prevention Network, Center for Disease Control, Gubierno d'os Estaus Unius d'America</ref>
==Referencias==
{{listaref}}
[[Categoría:Sistema reproductivo]]
csafz8atjohwjfm8cwm70ys7v7glgh4
Categoría:Escultors por nacionalidat
14
59966
1841551
1505748
2022-08-08T22:31:31Z
Cembo123
6885
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat|Sculptors by country|os escultors por nacionalidat}}
[[Categoría:Escultors| ]]
[[Categoría:Biografías por actividat y por nacionalidat]]
3wow1xiyl0g487ho6jweklvpyj5coao
Abebe Bikila
0
68986
1841553
1806677
2022-08-08T22:34:52Z
Cembo123
6885
+imachen
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox esportistas
|nombre = Abebe Bikila [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]
|imachen = Abebe Bikila, 1972 card.jpg
|grandaria imachen = 250px
|piet de foto =Bikila en 1972.
|embote =
|calendata naximiento = [[7 d'agosto]] de [[1932]]
|puesto naximiento = [[Imachen:Flag of Ethiopia.svg|22px|border]] [[Jato]] ([[Etiopia]])
|calendata muerte = [[25 d'octubre]] de [[1973]]
|puesto muerte = [[Imachen:Flag of Ethiopia.svg|22px|border]] [[Addis Abeba]] ([[Etiopia]])
|puesto residenzia =
|altaria =
|peso =
|man =
|profesional =
|millor puesto =
|esporte = Atletismo
|tpCampionato1= [[Chuegos olimpicos]]
|tpC1medalla1= Oro
|tpC1campionato1= [[Chuegos Olimpicos de 1960|Roma 1960]]
|tpC1disciplinac1= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tpC1medalla2= Oro
|tpC1campionato2= [[Chuegos olimpicos de 1964|Tokio 1964]]
|tpC1disciplinac2= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tetuls =
|premios=
|sitio web =
}}
'''Abebe Bikila''' (አበበ ቢቂላ, [[7 d'agosto]], [[1932]] – [[25 d'octubre]] de [[1973]]) estió un [[atleta]] de larga distancia d'[[Etiopia]], especializato en a [[Maratón (atletismo)|maratón]], fue campion olimpico en [[Chuegos Olimpicos de Roma 1960|Roma 1960]] y [[Chuegos Olimpicos de Tokio 1964|Tokio 1964]], en os dos chuegos estió campión fendo o récord d'o mundo d'a maratón. Estio o primer negro [[Africa|africán]] campion olimpico y corrió tota la cursa de Roma descalzo.
== Vinclos externos ==
* {{es}} [http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/bi/abebe-bikila-1.html Abebe Bikila en os Chuegos Olimpicos].
* {{es}} [http://www.marca.com/2012/04/13/mas_deportes/caminoalondres/1334314164.html ''Abebe Bikila, el campeón descalzo''.]
<center>
{{start box}}
{{succession title|títol=[[Imachen:Olympic rings.svg|40px]] [[Chuegos Olimpicos]] [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]|color=1E90FF}}
{{succession box
| predecesor = [[Imachen:Flag of France.svg|20px|border]] [[Alain Mimoun]]
| títol = Campión olimpico de [[Maratón (atletismo)|maratón]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal.svg|18px]] [[Chuegos Olimpicos de Roma 1960|Roma 1960]] - [[Imachen:Gold medal.svg|18px]] [[Chuegos olimpicos de Tokio 1964|Tokio 1964]]
| succesor = [[Imachen:Flag of Ethiopia.svg|20px|border]] [[Mamo Wolde]]
}}
{{succession title|títol= Récords| color=}}
{{succession box
| predecesor = [[Sergei Popov]]
| títol = Récord d'o Mundo de [[Maratón (atletismo)|maratón]]
| periodo = [[10 de setiembre]] de [[1960]] - [[17 de febrero]] de [[1963]]
| succesor = [[Imachen:Flag of Japan.svg|20px|border]] [[Toru Terasawa]]
}}
{{succession box
| predecesor = [[Basil Heatley]]
| títol = Récord d'o Mundo de [[Maratón (atletismo)|maratón]]
| periodo = [[21 d'octubre]] de [[1964]] - [[11 de chunio]] de [[1965]]
| succesor = [[Imachen:Flag of Japan.svg|20px|border]] [[Morio Shigematsu]]
}}
{{succession box
| predecesor =?
| títol = Récord d'Etiopia de [[Maratón (atletismo)|maratón]]
| periodo = ? - [[13 de setiembre]] de 1981
| succesor = [[Kebede Balcha]]
}}
{{end box}}
</center>
{{DEFAULTSORT:Bikila, Abebe}}
[[Categoría:Corredors de fundo d'Etiopia]]
[[Categoría:Medallistas olimpicos d'Etiopia]]
[[Categoría:Medalla d'oro en os Chuegos Olimpicos]]
[[Categoría:Esportistas d'os Chuegos Olimpicos de 1960]]
[[Categoría:Esportistas d'Etiopia en os Chuegos Olimpicos de 1960]]
[[Categoría:Esportistas d'os Chuegos Olimpicos de 1964]]
[[Categoría:Esportistas d'Etiopia en os Chuegos Olimpicos de 1964]]
[[Categoría:1932 (naixencias)]]
[[Categoría:1973 (muertes)]]
019vvc8tz7a6s4jqi5gjbj3vmo84dqv
Chenitivo saxón
0
75429
1841595
1553686
2022-08-09T05:38:40Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
O '''chenitivo saxón''' ye como se diz tradicionalment a o caso [[chenitivo]] posesivo aintro d'a [[gramatica anglesa]] tradicional a on que se considera un [[sufixo]] en forma d'[[apostrofe]].
S'obtiene gracias a un apostrofe y una ''s'' mesa a la fin d'a parola, como por eixemplo:
{{cita|''William's brother came yesterday''. (O chirmán de William venió ayere).}}
Ista construcción de chenitivo ye una d'as pocas muestras "[[Luenga flexiva|flexivas]]" que teneba l'[[anglés antigo]] y que permaneixen en l'[[idioma anglés|anglés]] muderno actual.
O termín de chenitivo saxón se fa servir como una analochía con o caso chenitivo clasico d'a [[declinación d'o latín]].
== Formación d'o posesivo en anglés ==
L'anglés mudern fa o chenitivo saxón d'ista traza:
{| class="wikitable"
! !! ''Regular nouns'' (nombres regulars)<br />que no rematan en "s"
! ''Regular nouns''<br />que rematan en "s"
! ''Irregular nouns'' (nombres irregulars)
|-
! Singular
| -’s (por eixemplo cat's)
| -’s or -’ (por eixemplo class's, goodness')
| -’s (por eixemplo child's, ox's, mouse's)
|-
! Plural
| -s' (por eixemplo cats')
| -es' (por eixemplo classes', goodnesses')
| -'s (por eixemplo children's, oxen's, mice's)
|}
En l'[[anglés antigo]] bi ha eixemplos d'haber-se feito servir como "his" en un eixemplo d'[[etimolochía popular]], por eixemplo "St. James his park"
== Uso ==
Muit emplegato en [[poesia]], en o luengache corrient nomás se fa servir ta os nombres propios sin d'articlo.
O chenitivo saxón s'usa dimpués de nombres de personas/animals/cosas. Ye una error emplegar o chenitivo saxón dimpués d'[[adchectivo]]s. Os pronombres no se combinan con a ''''s''' ta formar y os posesivos en o suyo puesto s'usan una serie de pronombres posesivos como ''his'' y ''its''. Escribir iste zaguero con una ese apostrofata ye una error ya que, por eixemplo, ''it's'' tien siempre o significato de ''it is''
== Interpretación gramatical muderna ==
Actualment muitos lingüistas meten en dubda que o chenitivo saxón sía un [[caso gramatical]]. Lo argumentan decindo que s'ha convertito en una particla [[clitico|clitica]],<ref>{{en}} [http://www.sil.org/linguistics/GlossaryOfLinguisticTerms/WhatIsACliticGrammar.htm SIL Glossary of Linguistic Terms: What is a clitic?]
</ref> que si bien siempre apareixe chunto a o nombre, os dos son clarament deseparatos. Un eixemplo ta contrimostrar ista argumentación sería:
{{cita|''The ambassador of Iceland's wife was very welcome'' (interpretación como: A muller de l'embaixador d'Islandia estió muit biemplegata)}}
Si la 's que apareixe dezaga d'''Iceland'' fuese un caso d'o nombre, alavez a muller lo sería d'o país, Islandia. Manimenos, a muller lo ye de tot o sintagma nominal "The ambassador of Iceland".
[[Leonard Bloomfield]] en o suyo libro ''Language'' (1935, pp.203-6), clasificó o chenitivo saxón como un [[determinant]] más, d'a mesma forma que os atros posesivos ("my, your, his etc").
== O chenitivo saxón y l'Old English ==
En l'[[anglés antigo]] (''Old English'') a declinación d'os nombres se feba d'alcuerdo a o chenero gramatical. O chenitivo saxón muderno deriva d'os casos masculins fuertes y os neutros de l'Old English. As formas d'o plural son una innovación relativament muderna y no derivan directament de l'Old English.
{| class="wikitable"
! Chenero !! Singular !! Plural
|-
! Masculín fuerte-Strong masculine
| -es || -a
|-
! Masculín feble-Weak masculine
| -an || -ena
|-
! Femenín fuerte-Strong feminine
| -e || -a
|-
! Femenín feble-Weak feminine
| -an || -ena
|-
! Neutro fuerte-Strong neuter
| -es || -a
|-
! Neutro feble-Weak neuter
| -an || -ena
|}
== Referencias ==
{{listaref}}
{{Gramatica anglesa}}
[[Categoría:Morfolochía de l'anglés]]
[[Categoría:Casos gramaticals]]
3cfeesqpisisbbc4d15vfyk5ht5k785
Noureddine Morceli
0
82332
1841559
1514757
2022-08-08T22:42:03Z
Cembo123
6885
+imachen
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox esportistas
|nombre = Noureddine Morceli [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]
|imachen = Morceli athene 1997.jpg
|grandaria imachen = 250px
|piet de foto =
|embote =
|calendata naximiento = [[28 de febrero]] de [[1970]]
|puesto naximiento = [[Imachen:Flag of Algeria.svg|22px|border]] [[Ténès]], [[Alcheria]]
|puesto residenzia =
|altaria =
|peso =
|man =
|profesional =
|millor puesto =
|esporte = Atletismo
|tpCampionato1= [[Chuegos olimpicos]]
|tpC1medalla1= Oro
|tpC1campionato1= [[Chuegos olimpicos de 1996|Atlanta 1996]]
|tpC1disciplinac1= [[1.500 metros lisos|1.500 m]]
|tpCampionato2= [[Campionato Mundial d'Atletismo]]
|tpC2medalla1= Oro
|tpC2campionato1= [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1991|Tokio 1991]]
|tpC2disciplinac1= [[1.500 metros lisos|1.500 m]]
|tpC2medalla2= Oro
|tpC2campionato2= [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1993|Stuttgart 1993]]
|tpC2disciplinac2= [[1.500 metros lisos|1.500 m]]
|tpC2medalla3= Oro
|tpC2campionato3= [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1995|Göteborg 1995]]
|tpC2disciplinac3= [[1.500 metros lisos|1.500 m]]
|tetuls =
|premios= Millor atleta d'o mundo en l'anyo 1994<ref name="Premio millor atleta d'o anyo">[http://www.iaaf.org/aboutiaaf/foundation/index.html Premio millor atleta d'o anyo].</ref>
|anotazions =
|sitio web =
}}
'''Noureddine Morceli''' (نور الدين مرسلي en [[Idioma arabe|arabe]]) ([[Ténès]], [[Alcheria]], [[28 de febrero]] de [[1970]]), ye un [[atleta]] [[Alcheria|alcherián]] actualment retirato. Estió o millor atleta d'a primera mitad d'a [[decada de 1990]] en o medio fundo. Estió tres vegadas campión d'o mundo en a preba de [[1.500 metros lisos]] en [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1991|Tokio 1991]], [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1993|Stuttgart 1993]] y [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1995|Göteborg 1995]] a mas a mas de campión olimpico en os [[Chuegos Olimpicos]] de [[Atlanta 1996]].
Estió esleyito atleta de l'anyo [[1994]] seguntes a IAAF.<ref name="Premio millor atleta d'o anyo"/>
== Referencias ==
{{listaref}}
== Vinclos externos ==
* {{en}} [http://www.cs.rochester.edu/u/tetreaul/morceli.html Pachina web con información de Noureddine Morceli].
* {{en}} [http://www.iaaf.org/athletes/biographies/letter=M/country=ALG/athcode=1936/index.html Perfil de Noureddine Morceli en pachina web d'a IAAF].
<center>
{{start box}}
{{succession title|títol=[[Imachen:Olympic rings.svg|40px]] [[Chuegos Olimpicos]] [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]|color=1E90FF}}
{{succession box
| predecesor = [[Fermín Cacho]]
| títol = Campión olimpico de [[1.500 metros lisos]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal with cup.svg|18px]] [[Chuegos Olimpicos de 1996|Atlanta 1996]]
| succesor = [[Noah Ngeny]]
}}
{{succession title|títol= [[Campionato d'o mundo d'atletismo]] |color=}}
{{succession box
| predecesor = [[Abdi Bile]]
| títol = Campión d'o Mundo de [[1.500 metros lisos]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal with cup.svg|18px]] [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1991|Tokio 1991]]<br />[[Imachen:Gold medal with cup.svg|18px]] [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1993|Stuttgart 1993]]<br />[[Imachen:Gold medal with cup.svg|18px]] [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1995|Göteborg 1995]]
| succesor = [[Hicham El Guerrouj]]
}}
{{end box}}
</center>
[[Categoría:Corredors de meyo fundo d'Alcheria]]
[[Categoría:Esportistas olimpicos d'Alcheria]]
[[Categoría:Medalla d'oro en os Chuegos Olimpicos]]
[[Categoría:1970 (naixencias)]]
oaz8klkfkmc6bv40hmecp9yvv14gkxg
1841560
1841559
2022-08-08T22:42:25Z
Cembo123
6885
/* Vinclos externos */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox esportistas
|nombre = Noureddine Morceli [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]
|imachen = Morceli athene 1997.jpg
|grandaria imachen = 250px
|piet de foto =
|embote =
|calendata naximiento = [[28 de febrero]] de [[1970]]
|puesto naximiento = [[Imachen:Flag of Algeria.svg|22px|border]] [[Ténès]], [[Alcheria]]
|puesto residenzia =
|altaria =
|peso =
|man =
|profesional =
|millor puesto =
|esporte = Atletismo
|tpCampionato1= [[Chuegos olimpicos]]
|tpC1medalla1= Oro
|tpC1campionato1= [[Chuegos olimpicos de 1996|Atlanta 1996]]
|tpC1disciplinac1= [[1.500 metros lisos|1.500 m]]
|tpCampionato2= [[Campionato Mundial d'Atletismo]]
|tpC2medalla1= Oro
|tpC2campionato1= [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1991|Tokio 1991]]
|tpC2disciplinac1= [[1.500 metros lisos|1.500 m]]
|tpC2medalla2= Oro
|tpC2campionato2= [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1993|Stuttgart 1993]]
|tpC2disciplinac2= [[1.500 metros lisos|1.500 m]]
|tpC2medalla3= Oro
|tpC2campionato3= [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1995|Göteborg 1995]]
|tpC2disciplinac3= [[1.500 metros lisos|1.500 m]]
|tetuls =
|premios= Millor atleta d'o mundo en l'anyo 1994<ref name="Premio millor atleta d'o anyo">[http://www.iaaf.org/aboutiaaf/foundation/index.html Premio millor atleta d'o anyo].</ref>
|anotazions =
|sitio web =
}}
'''Noureddine Morceli''' (نور الدين مرسلي en [[Idioma arabe|arabe]]) ([[Ténès]], [[Alcheria]], [[28 de febrero]] de [[1970]]), ye un [[atleta]] [[Alcheria|alcherián]] actualment retirato. Estió o millor atleta d'a primera mitad d'a [[decada de 1990]] en o medio fundo. Estió tres vegadas campión d'o mundo en a preba de [[1.500 metros lisos]] en [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1991|Tokio 1991]], [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1993|Stuttgart 1993]] y [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1995|Göteborg 1995]] a mas a mas de campión olimpico en os [[Chuegos Olimpicos]] de [[Atlanta 1996]].
Estió esleyito atleta de l'anyo [[1994]] seguntes a IAAF.<ref name="Premio millor atleta d'o anyo"/>
== Referencias ==
{{listaref}}
== Vinclos externos ==
* {{en}} [http://www.cs.rochester.edu/u/tetreaul/morceli.html Pachina web con información de Noureddine Morceli].
* {{en}} [http://www.iaaf.org/athletes/biographies/letter=M/country=ALG/athcode=1936/index.html Perfil de Noureddine Morceli en pachina web d'a IAAF].
<center>
{{start box}}
{{succession title|títol=[[Imachen:Olympic rings.svg|40px]] [[Chuegos Olimpicos]] [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]|color=1E90FF}}
{{succession box
| predecesor = [[Fermín Cacho]]
| títol = Campión olimpico de [[1.500 metros lisos]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal with cup.svg|18px]] [[Chuegos Olimpicos de 1996|Atlanta 1996]]
| succesor = [[Noah Ngeny]]
}}
{{succession title|títol= [[Campionato d'o mundo d'atletismo]] |color=}}
{{succession box
| predecesor = [[Abdi Bile]]
| títol = Campión d'o Mundo de [[1.500 metros lisos]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal with cup.svg|18px]] [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1991|Tokio 1991]]<br />[[Imachen:Gold medal with cup.svg|18px]] [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1993|Stuttgart 1993]]<br />[[Imachen:Gold medal with cup.svg|18px]] [[Campionato Mundial d'Atletismo de 1995|Göteborg 1995]]
| succesor = [[Hicham El Guerrouj]]
}}
{{end box}}
</center>
[[Categoría:Corredors de meyo fundo d'Alcheria]]
[[Categoría:Atletas olimpicos d'Alcheria]]
[[Categoría:Medalla d'oro en os Chuegos Olimpicos]]
[[Categoría:1970 (naixencias)]]
8co8qnuq9vg3ozk5rcrr62nid6x2wvm
Inocencio XI
0
88083
1841593
1818390
2022-08-09T05:38:15Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de noble
| títol= 240<sup>eno</sup> [[Papa]] d'a [[Ilesia Catolica]]
| nombre= Inocencio XI
| nombre real = Benedetto Giulio Odescalchi
| imachen= Jacob Ferdinand Voet - Portrait of Innocenzo XI Odescalchi (cropped).jpeg
| grandaria d'imachen = 225px
| descripción = O papa Inocencio XI.
| títol0= [[Imachen:Emblem of the Papacy.svg|22px]]<br />[[Papa]]
| reinau0=[[4 d'octubre]] de [[1676]] - [[12 d'agosto]] de [[1689]]
| predecesor0=[[Climent X]]
| succesor0= [[Aleixandre VIII]]
| calendata de naixencia = [[16 de mayo]] de [[1611]]
| puesto de naixencia= [[Imachen:Flag of Milan.svg|border|22px]] [[Como]] ([[Ducato de Milán]], hue [[Lombardía]], [[Italia]])
| calendata de muerte= [[12 d'agosto]] de [[1689]]
| puesto de muerte= [[Imachen:Flag_of_the_Papal_States_(pre_1808).svg|20px|border]] [[Roma]] ([[Estatos Pontificios]], hue [[Italia]])
| lema =
| escudo = C o a Innocenzo XI.svg
|}}
'''Benedetto Giulio Odescalchi''', esleito [[Papa]] con o nombre d''''Inocencio XI''' (en [[latín]] ''Innocentius XI'', en [[Idioma italián|italián]] ''Innocenzo XI''), estió [[Papa]] d'a [[Ilesia Catolica]], dende o [[4 d'octubre]] de [[1676]] dica a suya muerte o [[12 d'agosto]] de [[1689]].
Yera naixito de [[Como]] ([[Ducato de Milán]], hue [[Lombardía]], [[Italia]]) o [[16 de mayo]] de [[1611]] y morió o [[12 d'agosto]] de [[1689]] en [[Roma]] ([[Estatos Pontificios]], hue [[Italia]]). Yera miembro d'una familia patricia d'a suya ciudat natal, y destacó por a oposición que li fació [[Loís XIV de Francia]] antis d'a suya elección, oposición que continó posteriorment, plegando mesmo l'embaixador francés en Roma a ocupar melitarment o suyo palacio quan Inocencio lo fació fuera d'a ciudat.
Inocencio XI fue [[Beatificación|beatificato]] o [[7 d'octubre]] de [[1956]] por o Papa [[Pío XII]].
== Vinclos externos ==
{{Commonsart|Innocentius XI|Inocencio XI}}
{{Papa
|Predecesor=[[Climent X]]
|Papato=[[1676]] - [[1689]]
|Succesor=[[Aleixandre VIII]]
}}
[[Categoría:Naixius d'a provincia de Como]]
[[Categoría:Papas]]
[[Categoría:Beatos d'Italia]]
[[Categoría:1611 (naixencias)]]
[[Categoría:1689 (muertes)]]
4trrn5dlx4ikvsd7l70bs15r44qdenu
Saco embrional
0
95663
1841619
1503576
2022-08-09T06:25:36Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[imachen:Saco embrionario.JPG|250px|thumb|right|Saco embrional adintro d'a nucela de l'ovulo d'una anchiosperma.]]
[[imachen:Sac-embryonnaire.png|250px|thumb|right|Esquema d'un saco embrional con os nombres d'os nuclios y celulas en francés.]]
O '''saco embrional''' ye un [[gametofito]] feminín present adintro d'a [[nucela]] de l'[[ovulo (botanica)|ovulo]] d'as plantas con [[simient]], estando diferent en as [[chimnospermas]] y as [[anchiospermas]]. En a nucela una sola célula sufre [[meiosi]] y orichina quatre celulas haploides ditas [[megaspora]]s, d'as que unicament se'n desembolicará una por succesivas [[mitosi]]s orichinando o saco embrional, dechenerando as atras tres megasporas.
En as chimnospermas o saco embrional presenta [[arquegonio]]s con [[oosfera]]s u ovocelulas haploides. En as anchiospermas ye més complexo y presenta una ovocelula haploide acompanyata de dos celulas sinerchidas, tres celulas antipodas haploides y dos nuclios polars que constituyen una unidat diploide, tot producto de tres mitosis succesivas a partir d'a megaspora que no dechenera. Este gametofito presenta estas estructuras para poder permitir a [[doble fecundación]] propia d'as anchiospermas, en a que una celula espermatica d'o [[tubo polinico]] fecunda a la ovocelula, pa orichinar l'[[embrión (simient)|embrión]] y atra celula espermatica a los nuclios polars, pa orichinar [[endosperma]].
== Bibliografía ==
Aguilella, Antoni y Puche, Felisa. ''Diccionari de botanica. Colecció: Educació (sèrie materials)''. Publicacions d'a Universitat de Valencia, 2004. ISBN 9788437059150.
[[Categoría:Anatomía vechetal]]
qu1gywx72xc85khovfs3mzdiltd9iqk
Doble fecundación
0
95672
1841610
1839565
2022-08-09T06:23:27Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
A '''doble fecundación''' ye propia d'as [[anchiospermas]] y consiste en que o [[tubo polinico]] producto d'a cherminación d'o gran de [[polen]] transporta dos [[celulas espermaticas]] que fan de [[gameto]]s, y quan estas celulas son en contacto con o [[saco embrional]] o nuclio d'una d'ellas entra en a [[ovocelula]] devez que o nuclio de l'atra s'achunta con os nuclios polars. O resultato d'a primera unión orichinará un [[zigoto]] diploide que por [[mitosi]]s succesivas orichinará l'[[embrión]] d'a [[simient]]. O resultato d'a segunda unión orichinará una célula con nuclio triploide que formará o [[endospermo]] secundario u [[albumen]], una fuent de nutrients pa o desembolique de l'embrión.
== Vinclos externos ==
* [http://www.biologieenflash.net/animation.php?ref=bio-0018-4 A doble fecundación en as anchiospermas] con l'eixemplo d'una flor de [[ciresera]]. (animacion [[Macromedia Flash|flash]]).
[[Categoría:Fisiolochía vechetal]]
dcj7fyxd8sx64c6qwin2d13windlks9
Endospermo
0
95678
1841609
1503378
2022-08-09T06:23:12Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
O '''endospermo''' ya una part d'a [[simient]] que se fa servir como fuent de nutrients pa o desembolique de l'[[embrión]] y en bells casos tamién d'a plantula. L'albumen presenta [[haustorio]]s capaces de prener materials nutritivos d'atras partz de l'[[ovulo (botanica)|ovulo]].
L'albumen s'orichina en a [[doble fecundación]] d'as anchiospermas quan o nuclio d'una celula espermatica d'o [[polinico]] s'une a los nuclios polars d'o [[saco embrional]] orichinando una celula triploide. Dimpués d'esta fecundación se producen mitosis succesivas que no van acompanyatas d'a tabicación d'o citoplasma. L'embrión ye empentato a lo centro d'o [[saco embrional]] por creixer o [[suspensor de l'embrión|suspensor]], devez que l'albumen queda en posicions cada vegata més perifericas. Una vegata que l'albumen embolica l'embrión que ye en una posición interior y central se forman paretz que deseparan cadagún d'os nuclios que s'han formato enantes.
En as plantas que se cautivan destacan dos tipos d'albumen: l'albumen amilacio y l'albumen oliachinoso. L'albumen amilacio contién [[amelón]] y se troba en as simients d'as [[graminias]] y as [[leguminosas]]. L'albumen oliachinoso contién [[olio]]s u [[aceite]]s y se troba en as [[nuez|nueces]], [[lino]] y o [[ricino]]. Bi ha atros tipos d'albumen como l'albumen cornio.
O destín de l'albumen en o desembolique d'a simient ye muito diferent segunt casos. En as simients d'as [[leguminosas]] se produce un transvase d'as reservas nutritivas de l'albumen a los cotiledons, y quasi desapareixe. En as simients d'as [[graminias]] quasi no ye consumito en a formación de l'embrión y os cotiledons tienen pocas reservas nutritivas. En as [[cruciferas]] queda redueito a una fina capa [[proteína|proteica]] que embolica l'embrión.
[[Categoría:Morfolochía d'a simient]]
084tnv8rz00qh0fqav0rl03p3li7h8l
Pteridophyta
0
96184
1841624
1837770
2022-08-09T06:26:33Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de taxón
|nombre_sci = Pteridophyta
|nombre_pop1 = Felequera
|nombre_pop2 =
|nombre_pop10 =
|rechistro_fosil1 = Devonián
|rechistro_fosil2 =
|imachen = [[imachen:Athyrium filix-femina0.jpg|250px]]
|descripcion = Creiximiento desfendo-se una espiral que tiba pa endrezar-se y prene forma de [[gayata]], este creiximiento ye tipico de muitas pteridofitas, n'este caso a especie ''[[Athyrium filix-femina]]''.
|conservacion =
|dominio = Eukarya
|reino = Plantae
|subreino =
|division = Pteridophyta
|filo =
|clase =
|subclase =
|orden =
|suborden =
|familia =
|subfamilia =
|tribu =
|chenero =
|especie =
|subespecie =
|nombre_binominal =
|descriptor =
|calendata_desc =
|ran_descripcion = División
|mapa_distribucion =
|leyenda_mapa =
}}
A división '''Pteridophyta''' ye formada por plantas vasculars con [[radiz]], [[tallo]] y [[fuella]]s que se reproducen por [[alternancia de cheneracions]] en a que predomina o [[esporofito]] respecto a lo [[gametofito]], con formación d'esporas haploides dimpués d'una [[meiosi]] en os [[esporanchio]]s que bi ha en as fuellas u esporofilos d'o esporofito, y formación de gametos en os gametanchios d'o gametofito u [[protalo]], con fecundación en un [[medio aquatico]].
As pteridofitas dominoron as floras terrestres en o [[Devonián]], o [[Carbonifero]] y en o [[Permián]] inferior, pero a suya fecundación dependient de l'augua fació que quan en o permián superior o clima se fese més caloroso y seco hesen de retacular debant d'a expansión d'as [[chimnosperma]]s, (en especial as coniferas), menos dependients de l'augua.
A expansión d'as [[anchisperma]]s dende o [[Cretacio]] meyo tamién significó o retacule d'as pteridofitas, en especial d'as pteridofitas herbacias. En l'actualidat as pteridofitas tienen una representación muito minoritaria en as floras de totz os continents, y belunas d'ellas son verdaders [[fósils vivients]], con morfolochías representativas d'as pteridofitas d'o Carbonifero. En o [[Pireneu]] as pteridofitas son millor representadas que en o [[Sistema Iberico]], y, sobre tot que en a [[Depresión d'Ebro]], on o clima semiarido no permite que abunden guaire.
== Fitonimia ==
En aragonés as especies con a forma tipica con fuellas pinnadas tipo [[fronde]] son conoixidas con los [[fitonimia aragonesa|fitonimo]]s chenerals de ''felces'', ''felequeras'' u ''falagueras'', formadas estas zagueras con o [[sufixo -era|sufixo fitonimico -era]]. Tamién presentan denominacions mes especificas y a vegadas locals. Especies con formas externas prou diferents d'as tipicas presentan fitonimos diferents como en ''[[Adiantum capillus-veneris]]'' y en as especies d'o chenero ''[[Equisetum]]''. As formas son o sufixo fitonimico -era tipo ''felequera''/''falaguera'' son en continuidat cheografica con o [[idioma catalán|catalán]] ''falguera'', part de l'[[idioma occitán|occitán]] ''falguièra'', l'[[occitán gascón]] ''heuguèra'', y o [[idioma francés|francés]] ''fouguère'' y las fan derivar d'o [[latín]] tardano ''FILICARIA'', orichinariament un colectivo, indicador de puesto con abundancia d'estas plantas. A part d'as formas galo-romanicas derivadas de ''FILICARIA'', en o norte y ueste d'a [[Peninsula Iberica|peninsula iberica]] bi n'ha representación, pero competindo con as formas ibero-romanicas derivadas de ''FILICTUM'', orichinariament tamién un "puesto on creixen muitos felces". D'esta traza en [[idioma gallego]] trobamos unas formas minoritarias ''filgueira'', ''folgueira'' (que coexiste con ''fieito'', ''fento'', ''felgo'' y atras), en [[idioma portugués|portugués]] ''felgueira''.,<ref name="ReferenceA">{{es}} [[Phillip Obrist]]: ''FILIX y sus derivados en la toponimia gallegoportuguesa.''</ref> en [[asturián central]] ''felguera'', trobando-se tamién en [[cantabro (parla)|cantabro]] y en castellán de Cantabria formas pareixidas pero con h-.
As formas no sufixadas ''felz'', ''felze'' tienen una distribución tipicament [[aragonés occidental|occidental]] y se remontan a lo latín clasico ''FILIX'', ''FILICEM'', estando l'aragonés occidental una d'as pocas parlas romanicas que conservan esta forma clasica, chunto con o [[idioma italián|italián]] ''felce'', o [[idioma rumán|rumán]] ''ferece'', y o [[catalán balear|balear]].<ref name="ReferenceA"/>
As formas ''felequera'', ''felquera'', ''feliquera'' tienen una distribución tipicament [[aragonés centro-oriental|centro-oriental]], (encara que ''felequera'' se documenta en [[aragonés ansotano|ansotano]] chunto con ''felce''), coexisten con as formas sonorizadas tipo ''feleguera'', ''felquera'', amán d'as formas ''falaguera'', ''falguera'' que se troban en l'[[aragonés oriental]]. A variant ''falaguera'' de l'aragonés oriental se troba fendo part d'o substracto aragonés en a toponimia de [[Oriuela (Teruel)|Oriuela]] (''La Falaguera''<ref>{{es}} [[Chabier de Jaime]] et al. ''Serranía de Albarracín 1. Zona septentrional de la Sierra de Albarracín y Cuenca de Teruel - Llanos de Pozondón - Peracense''. Mapa excursionista 1:40.000 Paseos y excursiones. Prames.</ref>, de chos o [[puerto d'Oriuela]], en a [[Sierra d'el Tremedal]]), [[Puertomingalvo]] (''Barranco de la Falaguera''),<ref>{{es}} [[Javier Solsona Benages]]: ''Estudio toponímico del término municipal de Puertomingalvo (Teruel)''. [[Universitat Jaume I]], 2001.</ref> y en a [[parla churra]]. Curiosament trobamos a forma ''falaguera'' en a [[Val de Roncal]] y localidatz a lo sud d'esta val, contrastando con as formas ''felce'' y ''felequera'' de l'[[aragonés ansotano|ansotano]], talment ilustren a perda d'o [[idioma basco]] n'ixas zonas por contacto con castellanoparlants d'as rutas transuants.
Entre meyo d'as formas con sufixo fitonimico y as formas no sufixadas tenemos o [[occitanismos en l'aragonés|gasconismo]] fonetico ''heus'' en a [[aragonés tensino|Val de Tena]], cognato de ''felz'', (a ''h'' corresponde a la ''f'' en aragonés, a ''u'' corresponde a la ''l'', y a ''s'' a la ''z'').
As formacions de felequeras u felces reciben diferents denominacions. Una d'ellas ye ''[[felqueral]]'' con [[sufixo -al]]. [[Alwin Kuhn]] documenta as formas ''Lo [[Felcar]]'', ''Lo [[Fercal]]'' en a microtoponimia [[aragonés cheso|chesa]]<ref>{{es}} [[Alwin Kuhn|KUHN, Alwin]], ''[[Der hocharagonesische Dialekt|El Dialecto Altoaragonés]]'' (traducción de l'orichinal de 1935); Xordica Editorial. Zaragoza, [[2008]]. ISBN 978-84-96457-41-6pp196-217</ref> que interpreta con [[sufixo -ar]] a partir de *''FILICARE''. En la toponimia de la [[Vall de Benás|Val de Benás]] se documenta ''Els Felegars''<ref>{{es}} [[José Antonio Saura Rami]]: ''[[Elementos de fonética y morfosintaxis benasquesas]]''. [[Gara d'Edizions]], [[Institución Fernando el Católico]], 2003</ref>.
== Ciclo biolochico ==
[[imachen:Embryophyte.png|250px|thumb|Esquema d'o ciclo biolochico d'as pteridofitas homosporias, texto en francés]]
En as especies con a forma tipica os [[esporanchio]]s se concentran en unas masas esfericas ditas [[soro (botanica)|soro]]s que bi ha en o envés d'os frondes ([[fuellas pinnadas]]). En os esporanchios se produce a [[meiosi]] y se forman [[espora]]s haploides. Quan os esporanchios s'obren as esporas cayen ta tierra. A més gran part d'as felequeras presentan esporas totas d'a mesma mida y se diz que son homosporias. Manimenos bi ha felequeras aquaticas se dicen heterosporias porque producen esporas grans (megasporas) y esporas chicas (microsporas).
As esporas cherminan en o [[suelo]] quan as condicions son favorables, forman un filamento de bells milimetros, que esdevién una lama verde con forma de corazón dita [[protalo]], que ye un [[gametofito]] haploide.
O protalo s'apega a lo substracto con uns [[rizoide]]s, y quan ye bien desembolicau presenta en a cara inferior [[gametanchio]]s feminins ([[arquegonio]]s) y gametanchios masculins ([[anteridio]]s), que producen respectivament gametos feminins ([[oosfera]]s) y masculins ([[anterozoide]]s) prou que sí haploides. Os arquegonios tienen forma de [[botella]] y os anteridios tienen forma de [[mallo (cheomorfolochía)|mallo]]
Quan o suelo ye embadinau u quan bi ha una lama d'augua chicota (a vegadas a mesma [[agualera]] puet representar una lama d'augua d'escala microscopica), os anterozoides nadan dica as oosferas y se produce a [[fecundación]] orichinando un zigoto diploide. Quan se desembolica o [[zigoto]] se forma una planteta con una part que s'afunde en o protalo y presenta una radiceta, un tallet y una folleta. En as etapas inicials d'o desembolique l'embrión recibe nutrients d'o gametoficot a traviés d'a suya prolongación afundida en o protalo.
Quan o esporofito ya ye desembolicau que presenta radiz, tallo y fuellas, y plega a la matureza de tot desembolica esporanchios en o envés d'as fuellas.
== Referencias ==
{{listaref}}
[[Categoría:Pteridophyta]]
swn2kf5gexhn80r5ibwx0afzmwacldg
Utero
0
98238
1841616
1557642
2022-08-09T06:24:53Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
L''''utero''' u '''madriz'''<ref>[[Libro d'el Trasoro]]</ref> ye una porción de l'[[oviducto]] de los [[mamifers]] [[euterios]]<ref>[[Adolfo Aguilar]], [[Eduardo de Juana]] y [[Arturo Morales]]. ''Historia Natural'', tomo 6 ''Zoología - Vertebrados''. Carroggio, 1989, pp54</ref> y [[marsupials]] que presenta una gruesa paret muscular u [[miometrio]] cubierta d'una mucosa con muita irrigación sanguinica u [[endometrio]] y que representa una cavidat interna enamplable a on s'alochará l'embrión y dimpués feto mientres lo [[desembolique embrionario]]. Tamién presenta una tunica exterior de [[teixito conchuntivo]]. En los euterios lo endometrio estableix una conexión vascular gran con las membranas embrionarias a traviés de la [[placenta]].<ref>[[C.P.J.Hickman]] ''Principios Integrales De Zoologia - 10ª Ed''. McGraw-Hill. 1998. pp94</ref>
L'utero presenta diferents formas en diferents ordens de mamifers. Los uters de los dos oviductos no son fusionaus en los [[radedors]] (utero doble), pueden estar fusionaus dica la mitat en los [[insectivoros]] y [[perisodactilos]] (utero bicorne), fusionaus en la part caudal en los carnivoros (utero bipartito), u fusionaus de tot en los [[simios]]. En l'utero de los simios (y los humans) se distingue dos partz: cuerpo y [[cuello de l'utero|cuello]] u ''cervix''. Lo cuerpo de l'utero ye amplo y ye a on desembocan las [[trompas de falopio]]. Lo cuello de l'utero ye estreito y de forma cilindrica y comunica con la [[vachina]].
== Referencias ==
{{listaref}}
== Bibliografía ==
* [[Adolfo Aguilar]], [[Eduardo de Juana]] y [[Arturo Morales]]. ''Historia Natural'', tomo 6 ''Zoología - Vertebrados''. Carroggio, 1989.
[[Categoría:Anatomía]]
kp6xoatgjnabrt4qqo9kth5tenhn311
Bosch
0
98699
1841597
1786894
2022-08-09T05:39:09Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
'''Bosch''' puet estar:
==Personaches==
'''Bosch''' (prenunciato en [[idioma catalán|catalán]] /ˈbɔsk/ y en [[idioma neerlandés|neerlandés]] /ˈbɔsx/, tamién escrito ''Bosc'' en catalán muderno) ye un [[apellito]] popular en catalán y neerlandés que significa literalment ''[[selva]]''.
* [[Carl Bosch]] (1874-1940), quimico y incheniero alemán, premiato con o Nobel
* [[David Bosch]] (1929-1992), misionero y escritor sudafricán
* [[Don Bosch]] (naixito en 1942); chugador d'a ''Major League Baseball''
* [[Edith Bosch]] (naixito en 1980), yudoka neerlandés
* [[Ernesto Bosch]] (1863-1951), menistro d'afers exteriors archentino
* [[Francisco Bosch]] (naixito en 1982), actor y bailarín naixito de Valencia
* [[Gerard Bosch van Drakestein]] (1887–1972), ciclista neerlandés
* [[Hieronymus Bosch]] (1450-1516), pintor neerlandés
* [[Hugo von Bosch|Hugo Ritter von Bosch]] (1782–1865), tenient cheneral y menistro de guerra baverán
* [[Jaime Milans del Bosch]], cheneral espayol
* [[Johnny Yong Bosch]], actor y actor de voz americán
* [[Juan Bosch]] (1909-2001), politico y escritor dominicano
* [[Kyle Vanden Bosch]] (naixito en 1978), chugador d'a ''National Football League''
* [[Orlando Bosch]] (1926-2011), exiliato cubán acusato de terrorismo anti-castrista
* [[Pere Bosch-Gimpera]] (1891-1974), arqueologo y antropologo mexicán d'orichen catalán
* [[Robert Bosch]] (1861-1942), industrial alemán, fundador de Robert Bosch GmbH
* [[Tertius Bosch]] (1966-2000), chugador de cricket sudafricán
==Edificios==
* [[Huis ten Bosch]], residencia oficial d'a familia reyal neerlandesa en Den Haag.
* [[Palacio Bosch]], residencia oficial de l'embaixador d'os Estaus Unius en Archentina.
==Quimica==
* [[Reacción Bosch]], reacción quimica entre o dioxido de cabón y o hidrocheno ta producir carbón, augua y calor; se diz asinas en honor de Carl Bosch
==Interpresas==
* [[BSH Bosch und Siemens Hausgeräte GmbH]], ''joint-venture'' entre Bosch y Siemens
* [[Robert Bosch GmbH]], interpresa alemana que produce, entre muitas atras cosas, electrodomesticos, components d'automoción y tecnolochía.
==Puestos==
* [[Villa Bosch]], Archentina
* [[Bosch (Países Baixos)|Bosch]], Países Baixos
* [[Huis Ten Bosch (parque d'atraccions)|Huis Ten Bosch]], parque d'atraccions en Chapón
{{desambigación|tema=biografías}}
mqce4td0r1doi3tlxuiq46051cs7ubj
Liga Femenina de Baloncesto d'Espanya
0
104267
1841533
1838887
2022-08-08T15:08:35Z
EduardoGG
12563
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox competición esportiva
|nombre = Liga Femenina de Baloncesto
|nombre oficial = Liga Femenina de Baloncesto
|color = #FF4500
|color2 = white
|logo = [[Imachen:Liga Femenina 2012.png|145px]]
|imachen =
|esporte = Baloncesto
|territorio =
|estato =
|país = [[Imachen:Flag of Spain.svg|22px|border]] [[Espanya]]
|numero equipes = 14
|ascenso =
|descenso = [[Liga Femenina Challeger|LF Challenger]]
|federación = [[FIBA Europa]]
|calendata =
|organizador =Federación Española de Baloncesto
|director =
|numero edicions = 52
|primera edición = [[1964]]
|zaguera edición = [[2013]]-[[2014]]
|primer ganador = CREFF Madrid
|zaguer ganador = Rivas Ecopolis
|más victorias = [[Imachen:ArancioneOlandese Blu.svg|border|20px]] [[Ros Casares Valencia]] (14)
|pachina web = [http://www.ligafemenina.es Liga Femenina]
|anotacions =
}}
A '''''Liga Femenina de Baloncesto de España''''' (en [[Idioma aragonés|aragonés]]: ''Liga Femenina de Baloncesto d'Espanya''), anomenata Liga Femenina Endesa por motius de patrocinio, ye a mas alta d'as categorías de [[baloncesto]] [[femenín]] d'[[Espanya]], por debaixo ye a [[Liga Femenina Challeger|LF Challenger]].
Creada en l'anyada 1963-64, ye organizada por a [[Federación Espanyola de Baloncesto]]. Partivipan dieciseis equipes, que disputan una primera fase en formato de liga a dople partiu. Os ueito primers clasificaus acceden a la fase final que se disputa en formato de ''playoffs''. L'equipe ganador d'ista fase ye o campión d'a competición y le da dreito, de conchunta con o subcampión, a participar en a [[Euroliga Femenina|Euroliga]] y en a [[Supercopa de España de Baloncesto Femenino|Supercopa d'España]] de l'anyada siguient. Asinas mesmo, os siete primers clasificaus d'a primera vuelta d'a competición más l'anfitrión disputan a [[Copa d'a Reina de Baloncesto|Copa d'a Reina]].
== Equipes d'a Liga Femenina 2022/23 ==
{| class="wikitable sortable"
! width=250|Equipe
! width=15|Fundato
! width=250|Ciudat
! width=275|Pavillón
! width=15|Aforo
|-
| '''[[Club Bàsquet Santfeliuenc|Barça CBS]]'''
| align=center | [[1927]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Catalonia.svg|border|25px]] [[Sant Feliu de Llobregat]]
| align=center | [[Palacio Municipal d'Esportes Juan Carlos Navarro]]
| align=center | -
|-
|'''[[Agrupació Esportiva Sedis Bàsquet|Cadí La Seu]]'''
| align=center | [[1965]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Catalonia.svg|border|25px]] [[Seu d'Urchel]]
| align=center | [[Palacio d'os Esportes d'a Seu d'Urchel|Palacio d'os Esportes]]
| align=center | -
|-
| '''[[Basket Zaragoza 2002|Casademont Zaragoza]]'''
| align=center | [[2002]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Aragon.svg|border|25px]] [[Zaragoza]]
| align=center | [[Pavillón Prencipe Felipe|Prencipe Felipe]]
| align=center | 10.744
|-
| '''[[Ensino Lugo Club de Baloncesto|Durán Maquinaria Ensino]]'''
| align=center | [[1981]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Galicia.svg|border|25px]] [[Lugo]]
| align=center | [[Pazo Provincial dos Deportes]]
| align=center | 6.500
|-
| '''[[Club Baloncesto Bembibre|Embutidos Pajariel Bembibre PDM]]'''
| align=center | [[1995]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Castilla y León.svg|border|25px]] [[Bembibre]]
| align=center | [[Bembibre Arena]]
| align=center | -
|-
| '''[[Club Baloncesto Jairis|Hozono Global Jairis]]'''
| align=center | [[1954]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Region of Murcia.svg|border|25px]] [[Alcantarilla]]
| align=center | [[Pavillón Fausto Vicent]]
| align=center | 1.240
|-
| '''[[Club Deportivo Ibaeta|IDK Euskotren]]'''
| align=center | [[2005]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Basque Country.svg|border|25px]] [[Sant Sabastián]]
| align=center | [[Pavillón Poliesportivo José Antonio Gasca|José Antonio Gasca]]
| align=center | 2.500
|-
| '''[[Club Baloncesto Leganés|Innova-TSN Leganés]]'''
| align=center | [[2006]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Community of Madrid.svg|border|25px]] [[Leganés]]
| align=center | [[Pavillón Europa]]
| align=center | 4.254
|-
| '''[[Araski AES|Kutxabank Araski]]'''
| align=center | [[2010]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Basque Country.svg|border|25px]] [[Vitoria]]
| align=center | [[Pavillón Poliesportivo Mendizorrotza|Poliesportivo Mendizorrotza]]
| align=center | 4.000
|-
| '''[[Gernika Kirol Elkartea Saski Baloia|Lointek Gernika Bizkaia]]'''
| align=center | [[1996]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Basque Country.svg|border|25px]] [[Gernika-Lumo]]
| align=center | [[Pavillón Poliesportivo Maloste|Poliesportivo Maloste]]
| align=center | 550
|-
|'''[[Club Baloncesto Estudiantes|Movistar Estudiantes]]'''
| align=center | [[1992]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Community of Madrid.svg|border|25px]] [[Madrit]]
| align=center | [[Pavillón Magariños|Magariños]]
| align=center | 600
|-
| '''[[Club Baloncesto Avenida|Perfumerías Avenida]]'''
| align=center | [[1988]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Castilla y León.svg|border|25px]] [[Salamanca]]
| align=center | [[Pavillón de Würzburg]]
| align=center | 3.500
|-
| '''[[Uni Girona Club de Baloncesto|Spar Girona]]'''
| align=center | [[2005]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Catalonia.svg|border|25px]] [[Chirona]]
| align=center | [[Pavillón Municipal Girona-Fontajau|Municipal Girona-Fontajau]]
| align=center | 5.500
|-
| '''[[Club Baloncesto Islas Canarias|Spar Gran Canaria]]'''
| align=center |
| align=center | [[Imachen:Flag of Canarias.svg|border|25px]] [[Las Palmas de Gran Canaria]]
| align=center | [[Pavillón Poliesportivo La Paterna|La Paterna]]
| align=center | -
|-
| '''[[Club Deportivo de Baloncesto Clarinos de La Laguna|Tenerife]]'''
| align=center |
| align=center | [[Imachen:Flag of Canarias.svg|border|25px]] [[San Cristóbal de La Laguna]]
| align=center | [[Pavillón Insular Santiago Martín|Santiago Martín]]
| align=center | 5.100
|-
| '''[[Valencia Basket Club|Valencia Basket]]'''
| align=center | [[1986]]
| align=center | [[Valencia]]
| align=center | [[Pavillón Fuent de Sant Loís|Fuent de Sant Loís]]
| align=center | 9.000
|-
|}
== Palmarés ==
{| class="wikitable"
|-
! Equipe
! Titols
|-
| [[Ros Casares Valencia]]
| align=center|14
|-
| [[CREFF Madrid]]
| align=center|7
|-
| [[Real Club Celta Indepo]]
| align=center|5
|-
| [[Club Esportiu Mataró (baloncesto)|Club Esportiu Mataró]]
| align=center|3
|-
| [[Picadero Jockey Club]]
| align=center|3
|-
| [[Real Canoe Natación Club]]
| align=center|3
|-
| [[CB Tortosa]]
| align=center|3
|-
| [[Club de Baloncesto Perfumerías Avenida|Perfumerías Avenida]]
| align=center|3
|-
| [[Comansi Barcelona]]
| align=center|2
|-
| [[Pool Getafe]]
| align=center|2
|-
| [[Club Bàsquet Femení Universitari de Barcelona|UB-FC Barcelona]]
| align=center|2
|-
| Medina A Coruña
| align=center|1
|-
| PICEFF Barcelona
| align=center|1
|-
| [[El Masnou Basquetbol]]
| align=center|1
|}
== Vinclos externos ==
* {{es}} [http://www.feb.es/inicio.aspx?tabid=35 Pachina web oficial d'a Liga Femenina].
[[Categoría:Competicions de baloncesto d'Espanya]]
[[Categoría:Baloncesto en Espanya]]
au07b4r6i8muj2m2dzjqidkj3d8tb0f
1841534
1841533
2022-08-08T15:09:18Z
EduardoGG
12563
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox competición esportiva
|nombre = Liga Femenina de Baloncesto
|nombre oficial = Liga Femenina de Baloncesto
|color = #FF4500
|color2 = white
|logo = [[Imachen:Liga Femenina 2012.png|145px]]
|imachen =
|esporte = Baloncesto
|territorio =
|estato =
|país = [[Imachen:Flag of Spain.svg|22px|border]] [[Espanya]]
|numero equipes = 16
|ascenso =
|descenso = [[Liga Femenina Challeger|LF Challenger]]
|federación = [[FIBA Europa]]
|calendata =
|organizador =Federación Española de Baloncesto
|director =
|numero edicions = 52
|primera edición = [[1964]]
|zaguera edición = [[2013]]-[[2014]]
|primer ganador = CREFF Madrid
|zaguer ganador = Rivas Ecopolis
|más victorias = [[Imachen:ArancioneOlandese Blu.svg|border|20px]] [[Ros Casares Valencia]] (14)
|pachina web = [http://www.ligafemenina.es Liga Femenina]
|anotacions =
}}
A '''''Liga Femenina de Baloncesto de España''''' (en [[Idioma aragonés|aragonés]]: ''Liga Femenina de Baloncesto d'Espanya''), anomenata Liga Femenina Endesa por motius de patrocinio, ye a mas alta d'as categorías de [[baloncesto]] [[femenín]] d'[[Espanya]], por debaixo ye a [[Liga Femenina Challeger|LF Challenger]].
Creada en l'anyada 1963-64, ye organizada por a [[Federación Espanyola de Baloncesto]]. Participan dieciseis equipes, que disputan una primera fase en formato de liga a dople partiu. Os ueito primers clasificaus acceden a la fase final que se disputa en formato de ''playoffs''. L'equipe ganador d'ista fase ye o campión d'a competición y le da dreito, de conchunta con o subcampión, a participar en a [[Euroliga Femenina|Euroliga]] y en a [[Supercopa de España de Baloncesto Femenino|Supercopa d'España]] de l'anyada siguient. Asinas mesmo, os siete primers clasificaus d'a primera vuelta d'a competición más l'anfitrión disputan a [[Copa d'a Reina de Baloncesto|Copa d'a Reina]].
== Equipes d'a Liga Femenina 2022/23 ==
{| class="wikitable sortable"
! width=250|Equipe
! width=15|Fundato
! width=250|Ciudat
! width=275|Pavillón
! width=15|Aforo
|-
| '''[[Club Bàsquet Santfeliuenc|Barça CBS]]'''
| align=center | [[1927]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Catalonia.svg|border|25px]] [[Sant Feliu de Llobregat]]
| align=center | [[Palacio Municipal d'Esportes Juan Carlos Navarro]]
| align=center | -
|-
|'''[[Agrupació Esportiva Sedis Bàsquet|Cadí La Seu]]'''
| align=center | [[1965]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Catalonia.svg|border|25px]] [[Seu d'Urchel]]
| align=center | [[Palacio d'os Esportes d'a Seu d'Urchel|Palacio d'os Esportes]]
| align=center | -
|-
| '''[[Basket Zaragoza 2002|Casademont Zaragoza]]'''
| align=center | [[2002]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Aragon.svg|border|25px]] [[Zaragoza]]
| align=center | [[Pavillón Prencipe Felipe|Prencipe Felipe]]
| align=center | 10.744
|-
| '''[[Ensino Lugo Club de Baloncesto|Durán Maquinaria Ensino]]'''
| align=center | [[1981]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Galicia.svg|border|25px]] [[Lugo]]
| align=center | [[Pazo Provincial dos Deportes]]
| align=center | 6.500
|-
| '''[[Club Baloncesto Bembibre|Embutidos Pajariel Bembibre PDM]]'''
| align=center | [[1995]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Castilla y León.svg|border|25px]] [[Bembibre]]
| align=center | [[Bembibre Arena]]
| align=center | -
|-
| '''[[Club Baloncesto Jairis|Hozono Global Jairis]]'''
| align=center | [[1954]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Region of Murcia.svg|border|25px]] [[Alcantarilla]]
| align=center | [[Pavillón Fausto Vicent]]
| align=center | 1.240
|-
| '''[[Club Deportivo Ibaeta|IDK Euskotren]]'''
| align=center | [[2005]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Basque Country.svg|border|25px]] [[Sant Sabastián]]
| align=center | [[Pavillón Poliesportivo José Antonio Gasca|José Antonio Gasca]]
| align=center | 2.500
|-
| '''[[Club Baloncesto Leganés|Innova-TSN Leganés]]'''
| align=center | [[2006]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Community of Madrid.svg|border|25px]] [[Leganés]]
| align=center | [[Pavillón Europa]]
| align=center | 4.254
|-
| '''[[Araski AES|Kutxabank Araski]]'''
| align=center | [[2010]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Basque Country.svg|border|25px]] [[Vitoria]]
| align=center | [[Pavillón Poliesportivo Mendizorrotza|Poliesportivo Mendizorrotza]]
| align=center | 4.000
|-
| '''[[Gernika Kirol Elkartea Saski Baloia|Lointek Gernika Bizkaia]]'''
| align=center | [[1996]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Basque Country.svg|border|25px]] [[Gernika-Lumo]]
| align=center | [[Pavillón Poliesportivo Maloste|Poliesportivo Maloste]]
| align=center | 550
|-
|'''[[Club Baloncesto Estudiantes|Movistar Estudiantes]]'''
| align=center | [[1992]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Community of Madrid.svg|border|25px]] [[Madrit]]
| align=center | [[Pavillón Magariños|Magariños]]
| align=center | 600
|-
| '''[[Club Baloncesto Avenida|Perfumerías Avenida]]'''
| align=center | [[1988]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Castilla y León.svg|border|25px]] [[Salamanca]]
| align=center | [[Pavillón de Würzburg]]
| align=center | 3.500
|-
| '''[[Uni Girona Club de Baloncesto|Spar Girona]]'''
| align=center | [[2005]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Catalonia.svg|border|25px]] [[Chirona]]
| align=center | [[Pavillón Municipal Girona-Fontajau|Municipal Girona-Fontajau]]
| align=center | 5.500
|-
| '''[[Club Baloncesto Islas Canarias|Spar Gran Canaria]]'''
| align=center |
| align=center | [[Imachen:Flag of Canarias.svg|border|25px]] [[Las Palmas de Gran Canaria]]
| align=center | [[Pavillón Poliesportivo La Paterna|La Paterna]]
| align=center | -
|-
| '''[[Club Deportivo de Baloncesto Clarinos de La Laguna|Tenerife]]'''
| align=center |
| align=center | [[Imachen:Flag of Canarias.svg|border|25px]] [[San Cristóbal de La Laguna]]
| align=center | [[Pavillón Insular Santiago Martín|Santiago Martín]]
| align=center | 5.100
|-
| '''[[Valencia Basket Club|Valencia Basket]]'''
| align=center | [[1986]]
| align=center | [[Valencia]]
| align=center | [[Pavillón Fuent de Sant Loís|Fuent de Sant Loís]]
| align=center | 9.000
|-
|}
== Palmarés ==
{| class="wikitable"
|-
! Equipe
! Titols
|-
| [[Ros Casares Valencia]]
| align=center|14
|-
| [[CREFF Madrid]]
| align=center|7
|-
| [[Real Club Celta Indepo]]
| align=center|5
|-
| [[Club Esportiu Mataró (baloncesto)|Club Esportiu Mataró]]
| align=center|3
|-
| [[Picadero Jockey Club]]
| align=center|3
|-
| [[Real Canoe Natación Club]]
| align=center|3
|-
| [[CB Tortosa]]
| align=center|3
|-
| [[Club de Baloncesto Perfumerías Avenida|Perfumerías Avenida]]
| align=center|3
|-
| [[Comansi Barcelona]]
| align=center|2
|-
| [[Pool Getafe]]
| align=center|2
|-
| [[Club Bàsquet Femení Universitari de Barcelona|UB-FC Barcelona]]
| align=center|2
|-
| Medina A Coruña
| align=center|1
|-
| PICEFF Barcelona
| align=center|1
|-
| [[El Masnou Basquetbol]]
| align=center|1
|}
== Vinclos externos ==
* {{es}} [http://www.feb.es/inicio.aspx?tabid=35 Pachina web oficial d'a Liga Femenina].
[[Categoría:Competicions de baloncesto d'Espanya]]
[[Categoría:Baloncesto en Espanya]]
6dsz1cofcasdp13mgnz0cjrndrg4gjo
1841535
1841534
2022-08-08T15:10:28Z
EduardoGG
12563
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox competición esportiva
|nombre = Liga Femenina de Baloncesto
|nombre oficial = Liga Femenina de Baloncesto
|color = #FF4500
|color2 = white
|logo = [[Imachen:Liga Femenina 2012.png|145px]]
|imachen =
|esporte = Baloncesto
|territorio =
|estato =
|país = [[Imachen:Flag of Spain.svg|22px|border]] [[Espanya]]
|numero equipes = 16
|ascenso =
|descenso = [[Liga Femenina Challeger|LF Challenger]]
|federación = [[FIBA Europa]]
|calendata =
|organizador =Federación Española de Baloncesto
|director =
|numero edicions = 52
|primera edición = [[1964]]
|zaguera edición = [[2013]]-[[2014]]
|primer ganador = CREFF Madrid
|zaguer ganador = Rivas Ecopolis
|más victorias = [[Imachen:ArancioneOlandese Blu.svg|border|20px]] [[Ros Casares Valencia]] (14)
|pachina web = [http://www.lfendesa.es/inicio.aspx Liga Femenina]
|anotacions =
}}
A '''''Liga Femenina de Baloncesto de España''''' (en [[Idioma aragonés|aragonés]]: ''Liga Femenina de Baloncesto d'Espanya''), anomenata Liga Femenina Endesa por motius de patrocinio, ye a mas alta d'as categorías de [[baloncesto]] [[femenín]] d'[[Espanya]], por debaixo ye a [[Liga Femenina Challeger|LF Challenger]].
Creada en l'anyada 1963-64, ye organizada por a [[Federación Espanyola de Baloncesto]]. Participan dieciseis equipes, que disputan una primera fase en formato de liga a dople partiu. Os ueito primers clasificaus acceden a la fase final que se disputa en formato de ''playoffs''. L'equipe ganador d'ista fase ye o campión d'a competición y le da dreito, de conchunta con o subcampión, a participar en a [[Euroliga Femenina|Euroliga]] y en a [[Supercopa de España de Baloncesto Femenino|Supercopa d'España]] de l'anyada siguient. Asinas mesmo, os siete primers clasificaus d'a primera vuelta d'a competición más l'anfitrión disputan a [[Copa d'a Reina de Baloncesto|Copa d'a Reina]].
== Equipes d'a Liga Femenina 2022/23 ==
{| class="wikitable sortable"
! width=250|Equipe
! width=15|Fundato
! width=250|Ciudat
! width=275|Pavillón
! width=15|Aforo
|-
| '''[[Club Bàsquet Santfeliuenc|Barça CBS]]'''
| align=center | [[1927]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Catalonia.svg|border|25px]] [[Sant Feliu de Llobregat]]
| align=center | [[Palacio Municipal d'Esportes Juan Carlos Navarro]]
| align=center | -
|-
|'''[[Agrupació Esportiva Sedis Bàsquet|Cadí La Seu]]'''
| align=center | [[1965]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Catalonia.svg|border|25px]] [[Seu d'Urchel]]
| align=center | [[Palacio d'os Esportes d'a Seu d'Urchel|Palacio d'os Esportes]]
| align=center | -
|-
| '''[[Basket Zaragoza 2002|Casademont Zaragoza]]'''
| align=center | [[2002]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Aragon.svg|border|25px]] [[Zaragoza]]
| align=center | [[Pavillón Prencipe Felipe|Prencipe Felipe]]
| align=center | 10.744
|-
| '''[[Ensino Lugo Club de Baloncesto|Durán Maquinaria Ensino]]'''
| align=center | [[1981]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Galicia.svg|border|25px]] [[Lugo]]
| align=center | [[Pazo Provincial dos Deportes]]
| align=center | 6.500
|-
| '''[[Club Baloncesto Bembibre|Embutidos Pajariel Bembibre PDM]]'''
| align=center | [[1995]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Castilla y León.svg|border|25px]] [[Bembibre]]
| align=center | [[Bembibre Arena]]
| align=center | -
|-
| '''[[Club Baloncesto Jairis|Hozono Global Jairis]]'''
| align=center | [[1954]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Region of Murcia.svg|border|25px]] [[Alcantarilla]]
| align=center | [[Pavillón Fausto Vicent]]
| align=center | 1.240
|-
| '''[[Club Deportivo Ibaeta|IDK Euskotren]]'''
| align=center | [[2005]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Basque Country.svg|border|25px]] [[Sant Sabastián]]
| align=center | [[Pavillón Poliesportivo José Antonio Gasca|José Antonio Gasca]]
| align=center | 2.500
|-
| '''[[Club Baloncesto Leganés|Innova-TSN Leganés]]'''
| align=center | [[2006]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Community of Madrid.svg|border|25px]] [[Leganés]]
| align=center | [[Pavillón Europa]]
| align=center | 4.254
|-
| '''[[Araski AES|Kutxabank Araski]]'''
| align=center | [[2010]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Basque Country.svg|border|25px]] [[Vitoria]]
| align=center | [[Pavillón Poliesportivo Mendizorrotza|Poliesportivo Mendizorrotza]]
| align=center | 4.000
|-
| '''[[Gernika Kirol Elkartea Saski Baloia|Lointek Gernika Bizkaia]]'''
| align=center | [[1996]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Basque Country.svg|border|25px]] [[Gernika-Lumo]]
| align=center | [[Pavillón Poliesportivo Maloste|Poliesportivo Maloste]]
| align=center | 550
|-
|'''[[Club Baloncesto Estudiantes|Movistar Estudiantes]]'''
| align=center | [[1992]]
| align=center | [[Imachen:Flag of the Community of Madrid.svg|border|25px]] [[Madrit]]
| align=center | [[Pavillón Magariños|Magariños]]
| align=center | 600
|-
| '''[[Club Baloncesto Avenida|Perfumerías Avenida]]'''
| align=center | [[1988]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Castilla y León.svg|border|25px]] [[Salamanca]]
| align=center | [[Pavillón de Würzburg]]
| align=center | 3.500
|-
| '''[[Uni Girona Club de Baloncesto|Spar Girona]]'''
| align=center | [[2005]]
| align=center | [[Imachen:Flag of Catalonia.svg|border|25px]] [[Chirona]]
| align=center | [[Pavillón Municipal Girona-Fontajau|Municipal Girona-Fontajau]]
| align=center | 5.500
|-
| '''[[Club Baloncesto Islas Canarias|Spar Gran Canaria]]'''
| align=center |
| align=center | [[Imachen:Flag of Canarias.svg|border|25px]] [[Las Palmas de Gran Canaria]]
| align=center | [[Pavillón Poliesportivo La Paterna|La Paterna]]
| align=center | -
|-
| '''[[Club Deportivo de Baloncesto Clarinos de La Laguna|Tenerife]]'''
| align=center |
| align=center | [[Imachen:Flag of Canarias.svg|border|25px]] [[San Cristóbal de La Laguna]]
| align=center | [[Pavillón Insular Santiago Martín|Santiago Martín]]
| align=center | 5.100
|-
| '''[[Valencia Basket Club|Valencia Basket]]'''
| align=center | [[1986]]
| align=center | [[Valencia]]
| align=center | [[Pavillón Fuent de Sant Loís|Fuent de Sant Loís]]
| align=center | 9.000
|-
|}
== Palmarés ==
{| class="wikitable"
|-
! Equipe
! Titols
|-
| [[Ros Casares Valencia]]
| align=center|14
|-
| [[CREFF Madrid]]
| align=center|7
|-
| [[Real Club Celta Indepo]]
| align=center|5
|-
| [[Club Esportiu Mataró (baloncesto)|Club Esportiu Mataró]]
| align=center|3
|-
| [[Picadero Jockey Club]]
| align=center|3
|-
| [[Real Canoe Natación Club]]
| align=center|3
|-
| [[CB Tortosa]]
| align=center|3
|-
| [[Club de Baloncesto Perfumerías Avenida|Perfumerías Avenida]]
| align=center|3
|-
| [[Comansi Barcelona]]
| align=center|2
|-
| [[Pool Getafe]]
| align=center|2
|-
| [[Club Bàsquet Femení Universitari de Barcelona|UB-FC Barcelona]]
| align=center|2
|-
| Medina A Coruña
| align=center|1
|-
| PICEFF Barcelona
| align=center|1
|-
| [[El Masnou Basquetbol]]
| align=center|1
|}
== Vinclos externos ==
* {{es}} [http://www.lfendesa.es/inicio.aspx Sitio web oficial d'a Liga Femenina Endesa].
[[Categoría:Competicions de baloncesto d'Espanya]]
[[Categoría:Baloncesto en Espanya]]
1i5anqqgrc6zbt6dapfubwjilvg2wpr
Alain Mimoun
0
104389
1841552
1806681
2022-08-08T22:33:17Z
Cembo123
6885
+imachen
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox esportistas
|nombre = Alain Mimoun [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]
|imachen =Alain Mimoun, vainqueur du marathon de Melbourne, en 1956.jpg
|grandaria imachen = 250px
|piet de foto =
|embote =
|calendata naximiento = [[1 de chinero]] de [[1921]]
|puesto naximiento = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[El Telagh]], [[Alcheria Francesa]] (hue [[Alcheria]])
|calendata muerte = [[28 de chunio]] de [[2013]]
|puesto muerte = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[Saint-Mandé]], [[Val-de-Marne]], (Francia).
|puesto residenzia =
|altaria =
|peso =
|man =
|profesional =
|millor puesto =
|esporte = Atletismo
|tpCampionato1= [[Chuegos Olimpicos]]
|tpC1medalla1= Oro
|tpC1campionato1= [[Chuegos Olimpicos de 1956|Melbourne 1956]]
|tpC1disciplinac1= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tpC1medalla2= Archent
|tpC1campionato2= [[Chuegos Olimpicos de 1948|Londres 1948]]
|tpC1disciplinac2= 10.000 m
|tpC1medalla3= Archent
|tpC1campionato3= [[Chuegos Olimpicos de 1952|Helsinki 1952]]
|tpC1disciplinac3= 5.000 m
|tpC1medalla4= Archent
|tpC1campionato4= [[Chuegos Olimpicos de 1952|Helsinki 1952]]
|tpC1disciplinac4= 10.000 m
|tetuls = - 8 vegatas campión de Francia de 5.000 m (1947, 1949, 1951, 1952, 1953, 1954, 1955 y 1956). <br/> - 9 vegatas campión de Francia de 5.000 m (1947, 1949, 1950, 1951, 1952, 1953, 1954, 1955 y 1956). <br/> - 6 vegatas campión de Francia de maratón (1958, 1959, 1960, 1964, 1965, 1966).<br/> - 6 vegatas campión de Francia de campo a traviés (1950, 1951, 1952, 1954, 1956, 1959).
|premios=
|sitio web =
}}
'''Alain Mimoun''' naixito d'[[El Telagh]], [[Alcheria Francesa]] (hue [[Alcheria]]) l'[[1 de chinero]] de [[1921]] y muerto o [[28 de chunio]] de [[2013]] <ref> {{es}} [http://atletismoatope.diariovasco.com/noticias/adios-mimoun-rival-zatopek-20130629.html ''Adiós a Mimoun, el rival de Zatopek''. ]</ref> estió un [[atleta]] [[Francia|francés]], d'orichen [[Alcheria|alcherián]] especializau en cursas de luenga distancia.
Partecipó en quatre [[Chuegos Olimpicos]]. En [[Londres 1948]] aconsiguió una medalla d'archent en os [[10.000 metros lisos]] y fue eliminato en a semifinal d'os [[5.000 m lisos]]. En [[Helsinki 1952]] aconsiguió dos medallas d'archent en 5.000 y 10.000 metros lisos. En [[Melbourne 1956]] una medalla d'oro en a [[Maratón (atletismo)|maratón]] y 12eno en os 10.000 y en postriorment en os siguients chuegos partecipó en a maratón de [[Roma 1960]] estando o 34eno claseficato.
== Vinclos externos ==
* {{en}} [http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/mi/alain-mimoun-1.html Biografía d'Alain Mimoun.]
== Referencias ==
{{listaref}}
<center>
{{start box}}
{{succession title|títol=[[Imachen:Olympic rings.svg|40px]] [[Chuegos Olimpicos]] [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]|color=1E90FF}}
{{succession box
| predecesor = [[Imachen:Flag of the Czech Republic.svg|20px|border]] [[Emil Zátopek]]
| títol = Campión olimpico de [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal with cup.svg|18px]] [[Chuegos Olimpicos de 1952|Helsinki 1952]]
| succesor = [[Imachen:Flag of Ethiopia.svg|20px|border]] [[Abebe Bikila]]
}}
{{succession title|títol=[[Récords de Francia d'atletismo]]|color=1E90FF}}
{{succession box
| predecesor = [[Jacques Vernier]]
| títol = Récord de Francia de [[5.000 m.l.]]
| periodo = [[21 de chulio]] de [[1952]] - [[21 d'agosto]] de [[1958]]
| succesor = [[Michel Bernard]]
}}
{{succession box
| predecesor = [[Jean Lalanne]]
| títol = Récord de Francia de [[10.000 m.l.]]
| periodo = [[21 de setiembre]] de [[1949]] - [[30 de chulio]] de [[1960]]
| succesor = [[Robert Bogey]]
}}
{{succession box
| predecesor = [[Saïd Maguini]]
| títol = Récord de Francia de [[maratón]]
| periodo = [[1 d'aviento]] de [[1956]] - [[10 de chunio]] de [[1967]]
| succesor = [[André Lacour]]
}}
{{end box}}
</center>
{{DEFAULTSORT:Mimoun, Alain}}
[[Categoría:Corredors de fundo de Francia]]
[[Categoría:Corredors de fundo d'Alcheria]]
[[Categoría:Esportistas olimpicos d'Alcheria]]
[[Categoría:Medallistas olimpicos de Francia]]
[[Categoría:Medalla d'oro en os Chuegos Olimpicos]]
[[Categoría:Medalla d'archent en os Chuegos Olimpicos]]
[[Categoría:Esportistas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1948]]
[[Categoría:Atletas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1948]]
[[Categoría:Esportistas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1952]]
[[Categoría:Atletas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1952]]
[[Categoría:Esportistas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1956]]
[[Categoría:Atletas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1956]]
[[Categoría:Esportistas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1960]]
[[Categoría:Atletas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1960]]
[[Categoría:1921 (naixencias)]]
[[Categoría:2013 (muertes)]]
ewv7wjgxm2g35g3v73o5pqt8q1imyvl
1841557
1841552
2022-08-08T22:39:46Z
Cembo123
6885
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox esportistas
|nombre = Alain Mimoun [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]
|imachen =Alain Mimoun, vainqueur du marathon de Melbourne, en 1956.jpg
|grandaria imachen = 250px
|piet de foto =
|embote =
|calendata naximiento = [[1 de chinero]] de [[1921]]
|puesto naximiento = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[El Telagh]], [[Alcheria Francesa]] (hue [[Alcheria]])
|calendata muerte = [[28 de chunio]] de [[2013]]
|puesto muerte = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[Saint-Mandé]], [[Val-de-Marne]], (Francia).
|puesto residenzia =
|altaria =
|peso =
|man =
|profesional =
|millor puesto =
|esporte = Atletismo
|tpCampionato1= [[Chuegos Olimpicos]]
|tpC1medalla1= Oro
|tpC1campionato1= [[Chuegos Olimpicos de 1956|Melbourne 1956]]
|tpC1disciplinac1= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tpC1medalla2= Archent
|tpC1campionato2= [[Chuegos Olimpicos de 1948|Londres 1948]]
|tpC1disciplinac2= 10.000 m
|tpC1medalla3= Archent
|tpC1campionato3= [[Chuegos Olimpicos de 1952|Helsinki 1952]]
|tpC1disciplinac3= 5.000 m
|tpC1medalla4= Archent
|tpC1campionato4= [[Chuegos Olimpicos de 1952|Helsinki 1952]]
|tpC1disciplinac4= 10.000 m
|tetuls = - 8 vegatas campión de Francia de 5.000 m (1947, 1949, 1951, 1952, 1953, 1954, 1955 y 1956). <br/> - 9 vegatas campión de Francia de 5.000 m (1947, 1949, 1950, 1951, 1952, 1953, 1954, 1955 y 1956). <br/> - 6 vegatas campión de Francia de maratón (1958, 1959, 1960, 1964, 1965, 1966).<br/> - 6 vegatas campión de Francia de campo a traviés (1950, 1951, 1952, 1954, 1956, 1959).
|premios=
|sitio web =
}}
'''Alain Mimoun''' naixito d'[[El Telagh]], [[Alcheria Francesa]] (hue [[Alcheria]]) l'[[1 de chinero]] de [[1921]] y muerto o [[28 de chunio]] de [[2013]] <ref> {{es}} [http://atletismoatope.diariovasco.com/noticias/adios-mimoun-rival-zatopek-20130629.html ''Adiós a Mimoun, el rival de Zatopek''. ]</ref> estió un [[atleta]] [[Francia|francés]], d'orichen [[Alcheria|alcherián]] especializau en cursas de luenga distancia.
Partecipó en quatre [[Chuegos Olimpicos]]. En [[Londres 1948]] aconsiguió una medalla d'archent en os [[10.000 metros lisos]] y fue eliminato en a semifinal d'os [[5.000 m lisos]]. En [[Helsinki 1952]] aconsiguió dos medallas d'archent en 5.000 y 10.000 metros lisos. En [[Melbourne 1956]] una medalla d'oro en a [[Maratón (atletismo)|maratón]] y 12eno en os 10.000 y en postriorment en os siguients chuegos partecipó en a maratón de [[Roma 1960]] estando o 34eno claseficato.
== Vinclos externos ==
* {{en}} [http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/mi/alain-mimoun-1.html Biografía d'Alain Mimoun.]
== Referencias ==
{{listaref}}
<center>
{{start box}}
{{succession title|títol=[[Imachen:Olympic rings.svg|40px]] [[Chuegos Olimpicos]] [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]|color=1E90FF}}
{{succession box
| predecesor = [[Imachen:Flag of the Czech Republic.svg|20px|border]] [[Emil Zátopek]]
| títol = Campión olimpico de [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal with cup.svg|18px]] [[Chuegos Olimpicos de 1952|Helsinki 1952]]
| succesor = [[Imachen:Flag of Ethiopia.svg|20px|border]] [[Abebe Bikila]]
}}
{{succession title|títol=[[Récords de Francia d'atletismo]]|color=1E90FF}}
{{succession box
| predecesor = [[Jacques Vernier]]
| títol = Récord de Francia de [[5.000 m.l.]]
| periodo = [[21 de chulio]] de [[1952]] - [[21 d'agosto]] de [[1958]]
| succesor = [[Michel Bernard]]
}}
{{succession box
| predecesor = [[Jean Lalanne]]
| títol = Récord de Francia de [[10.000 m.l.]]
| periodo = [[21 de setiembre]] de [[1949]] - [[30 de chulio]] de [[1960]]
| succesor = [[Robert Bogey]]
}}
{{succession box
| predecesor = [[Saïd Maguini]]
| títol = Récord de Francia de [[maratón]]
| periodo = [[1 d'aviento]] de [[1956]] - [[10 de chunio]] de [[1967]]
| succesor = [[André Lacour]]
}}
{{end box}}
</center>
{{DEFAULTSORT:Mimoun, Alain}}
[[Categoría:Corredors de fundo de Francia]]
[[Categoría:Corredors de fundo d'Alcheria]]
[[Categoría:Esportistas olimpicos d'Alcheria]]
[[Categoría:Medallistas olimpicos de Francia]]
[[Categoría:Medalla d'oro en os Chuegos Olimpicos]]
[[Categoría:Medalla d'archent en os Chuegos Olimpicos]]
[[Categoría:Esportistas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1948]]
[[Categoría:Atletas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1948]]
[[Categoría:Esportistas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1952]]
[[Categoría:Atletas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1952]]
[[Categoría:Esportistas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1956]]
[[Categoría:Atletas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1956]]
[[Categoría:Esportistas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1960]]
[[Categoría:Atletas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1960]]
[[Categoría:1921 (naixencias)]]
[[Categoría:2013 (muertes)]]
czk65x7xxhbt3qh8bq6ngqu7x2s0tf0
1841558
1841557
2022-08-08T22:41:19Z
Cembo123
6885
/* Referencias */
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox esportistas
|nombre = Alain Mimoun [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]
|imachen =Alain Mimoun, vainqueur du marathon de Melbourne, en 1956.jpg
|grandaria imachen = 250px
|piet de foto =
|embote =
|calendata naximiento = [[1 de chinero]] de [[1921]]
|puesto naximiento = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[El Telagh]], [[Alcheria Francesa]] (hue [[Alcheria]])
|calendata muerte = [[28 de chunio]] de [[2013]]
|puesto muerte = [[Imachen:Flag of France.svg|22px|border]] [[Saint-Mandé]], [[Val-de-Marne]], (Francia).
|puesto residenzia =
|altaria =
|peso =
|man =
|profesional =
|millor puesto =
|esporte = Atletismo
|tpCampionato1= [[Chuegos Olimpicos]]
|tpC1medalla1= Oro
|tpC1campionato1= [[Chuegos Olimpicos de 1956|Melbourne 1956]]
|tpC1disciplinac1= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tpC1medalla2= Archent
|tpC1campionato2= [[Chuegos Olimpicos de 1948|Londres 1948]]
|tpC1disciplinac2= 10.000 m
|tpC1medalla3= Archent
|tpC1campionato3= [[Chuegos Olimpicos de 1952|Helsinki 1952]]
|tpC1disciplinac3= 5.000 m
|tpC1medalla4= Archent
|tpC1campionato4= [[Chuegos Olimpicos de 1952|Helsinki 1952]]
|tpC1disciplinac4= 10.000 m
|tetuls = - 8 vegatas campión de Francia de 5.000 m (1947, 1949, 1951, 1952, 1953, 1954, 1955 y 1956). <br/> - 9 vegatas campión de Francia de 5.000 m (1947, 1949, 1950, 1951, 1952, 1953, 1954, 1955 y 1956). <br/> - 6 vegatas campión de Francia de maratón (1958, 1959, 1960, 1964, 1965, 1966).<br/> - 6 vegatas campión de Francia de campo a traviés (1950, 1951, 1952, 1954, 1956, 1959).
|premios=
|sitio web =
}}
'''Alain Mimoun''' naixito d'[[El Telagh]], [[Alcheria Francesa]] (hue [[Alcheria]]) l'[[1 de chinero]] de [[1921]] y muerto o [[28 de chunio]] de [[2013]] <ref> {{es}} [http://atletismoatope.diariovasco.com/noticias/adios-mimoun-rival-zatopek-20130629.html ''Adiós a Mimoun, el rival de Zatopek''. ]</ref> estió un [[atleta]] [[Francia|francés]], d'orichen [[Alcheria|alcherián]] especializau en cursas de luenga distancia.
Partecipó en quatre [[Chuegos Olimpicos]]. En [[Londres 1948]] aconsiguió una medalla d'archent en os [[10.000 metros lisos]] y fue eliminato en a semifinal d'os [[5.000 m lisos]]. En [[Helsinki 1952]] aconsiguió dos medallas d'archent en 5.000 y 10.000 metros lisos. En [[Melbourne 1956]] una medalla d'oro en a [[Maratón (atletismo)|maratón]] y 12eno en os 10.000 y en postriorment en os siguients chuegos partecipó en a maratón de [[Roma 1960]] estando o 34eno claseficato.
== Vinclos externos ==
* {{en}} [http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/mi/alain-mimoun-1.html Biografía d'Alain Mimoun.]
== Referencias ==
{{listaref}}
<center>
{{start box}}
{{succession title|títol=[[Imachen:Olympic rings.svg|40px]] [[Chuegos Olimpicos]] [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]|color=1E90FF}}
{{succession box
| predecesor = [[Imachen:Flag of the Czech Republic.svg|20px|border]] [[Emil Zátopek]]
| títol = Campión olimpico de [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal with cup.svg|18px]] [[Chuegos Olimpicos de 1952|Helsinki 1952]]
| succesor = [[Imachen:Flag of Ethiopia.svg|20px|border]] [[Abebe Bikila]]
}}
{{succession title|títol=[[Récords de Francia d'atletismo]]|color=1E90FF}}
{{succession box
| predecesor = [[Jacques Vernier]]
| títol = Récord de Francia de [[5.000 m.l.]]
| periodo = [[21 de chulio]] de [[1952]] - [[21 d'agosto]] de [[1958]]
| succesor = [[Michel Bernard]]
}}
{{succession box
| predecesor = [[Jean Lalanne]]
| títol = Récord de Francia de [[10.000 m.l.]]
| periodo = [[21 de setiembre]] de [[1949]] - [[30 de chulio]] de [[1960]]
| succesor = [[Robert Bogey]]
}}
{{succession box
| predecesor = [[Saïd Maguini]]
| títol = Récord de Francia de [[maratón]]
| periodo = [[1 d'aviento]] de [[1956]] - [[10 de chunio]] de [[1967]]
| succesor = [[André Lacour]]
}}
{{end box}}
</center>
{{DEFAULTSORT:Mimoun, Alain}}
[[Categoría:Corredors de fundo de Francia]]
[[Categoría:Corredors de fundo d'Alcheria]]
[[Categoría:Medallistas olimpicos de Francia]]
[[Categoría:Medalla d'oro en os Chuegos Olimpicos]]
[[Categoría:Medalla d'archent en os Chuegos Olimpicos]]
[[Categoría:Esportistas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1948]]
[[Categoría:Atletas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1948]]
[[Categoría:Esportistas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1952]]
[[Categoría:Atletas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1952]]
[[Categoría:Esportistas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1956]]
[[Categoría:Atletas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1956]]
[[Categoría:Esportistas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1960]]
[[Categoría:Atletas de Francia en os Chuegos Olimpicos de 1960]]
[[Categoría:1921 (naixencias)]]
[[Categoría:2013 (muertes)]]
1vp1ct5zuf25qe5o6w7zu3lzq1p6jny
Frank Shorter
0
104426
1841554
1802901
2022-08-08T22:35:52Z
Cembo123
6885
+imachen
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox esportistas
|nombre = Frank Shorter [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]
|imachen = Frank Shorter at Boston 2002.jpg
|grandaria imachen = 250px
|piet de foto =
|embote =
|calendata naximiento = [[31 d'octubre]] de [[1947]]
|puesto naximiento = [[Imachen:Flag of Germany.svg|22px|border]] [[Múnich]] ([[Bavera]], [[Alemanya]])
|calendata muerte =
|puesto muerte =
|puesto residenzia =
|altaria =
|peso =
|man =
|profesional =
|millor puesto =
|esporte = Atletismo
|tpCampionato1= [[Chuegos olimpicos]]
|tpC1medalla1= Oro
|tpC1campionato1= [[Chuegos Olimpicos de 1972|Múnich 1972]]
|tpC1disciplinac1= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tpC1medalla2= Archent
|tpC1campionato2= [[Chuegos Olimpicos de 1976|Mont-reyal 1976]]
|tpC1disciplinac2= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tpCampionato2= [[Chuegos Panamericans]]
|tpC2medalla1= Oro
|tpC2campionato1= [[Chuegos Panamericans de 1971|Cali 1971]]
|tpC2disciplinac1= [[10.000 metros lisos|10.000]]
|tpC2medalla2= Oro
|tpC2campionato2= [[Chuegos Panamericans de 1971|Cali 1971]]
|tpC2disciplinac2= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tetuls = - 4 vegatas campión d'Estaus Unius de 10.000 metros lisos en 1971,1974,1975 y 1977.<br> - Campión d'Estaus Unius de 5.000 metros lisos en 1970.
|premios=
|sitio web =
|anotazions= Récord d'Estaus Unius de maratón (1973-1975).
}}
'''Frank Charles Shorter''', naixito de [[Múnich]] ([[Bavera]], [[Alemanya]]) o [[31 d'octubre]] de [[1947]], ye un [[atleta]] [[Estaus Unius|estausunidense]] hue retirato que yera especializato en cursas de [[fundo|luenga distancia]].
Partecipó en dos [[Chuegos Olimpicos]], en [[Múnich 1972]] partecipó en os [[10.000 metros lisos]] y [[Maratón (atletismo)|Maratón]] estando campión en ista zaguera preba, y en [[Mont-reyal 1976]] partecipó nomás en a maratón estando medalla d'archent. Un anyo antís estió campión en os [[VI Chuegos Panamericans]] celebratos en [[Cali]] en as prebas de 10.000 y maratón.
== Vinclos externos ==
* {{en}} [http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/sh/frank-shorter-1.html Biografía esportiva de Frank Shorter].
<center>
{{start box}}
{{succession title|títol=[[Imachen:Olympic rings.svg|40px]] [[Chuegos Olimpicos]] [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]|color=1E90FF}}
{{succession box
| predecesor = [[Imachen:Flag of Ethiopia.svg|20px|border]] [[Mamo Wolde]]
| títol = Campión olimpico de [[Maratón (atletismo)|maratón]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal.svg|18px]] [[Chuegos Olimpicos de 1968|Mexico 1968]]
| succesor = [[Imachen:Flag of East Germany.svg|20px|border]] [[Waldemar Cierpinski]]
}}
{{succession title|títol= Récords| color=}}
{{succession box
| predecesor = [[Imachen:Flag of the United States.svg|20px|border]] [[Eamon O'Reilly]]
| títol = Récord d'Estaus Unius de [[Maratón (atletismo)|maratón]]
| periodo = [[12 de marzo]] de [[1973]] - [[21 d'abril]] de [[1975]]
| succesor = [[Imachen:Flag of the United States.svg|20px|border]] [[Bill Rodgers]]
}}
{{end box}}
</center>
{{DEFAULTSORT:Shorter, Frank}}
[[Categoría:Corredors de fundo d'Estaus Unius]]
[[Categoría:Medallistas olimpicos d'Estaus Unius]]
[[Categoría:Medalla d'oro en os Chuegos Olimpicos]]
[[Categoría:Medalla de bronze en os Chuegos Olimpicos]]
[[Categoría:Naixius de Múnich]]
[[Categoría:1947 (naixencias)]]
l04mgo60yeiggibt2dqgsdis444j1kg
Waldemar Cierpinski
0
104446
1841555
1707861
2022-08-08T22:36:42Z
Cembo123
6885
+imachen
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox esportistas
|nombre = Waldemar Cierpinski [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]
|imachen = Bundesarchiv Bild 183-W0801-0126, Moskau, XXII. Olympiade, Waldemar Cierpinski.jpg
|grandaria imachen = 250px
|piet de foto =
|embote =
|calendata naximiento = [[3 d'agosto]] de [[1950]]
|puesto naximiento = [[Imachen:Flag of East Germany.svg|22px|border]] [[Neugattersleben]], [[Saxonia-Anhalt]], ([[Republica Democratica Alemana]], hue [[Alemanya]])
|calendata muerte =
|puesto muerte =
|puesto residenzia = [[Halle (Saxonia-Anhalt)|Halle]]
|altaria =
|peso =
|man =
|profesional =
|millor puesto =
|esporte = Atletismo
|tpCampionato1= [[Chuegos olimpicos]]
|tpC1medalla1= Oro
|tpC1campionato1= [[Chuegos Olimpicos de 1976|Mont-reyal 1976]]
|tpC1disciplinac1= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tpC1medalla2= Oro
|tpC1campionato2= [[Chuegos Olimpicos de 1980|Moscú 1980]]
|tpC1disciplinac2= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tpCampionato2= [[Campionato d'o Mundo d'Atletismo]]
|tpC2medalla1= Bronze
|tpC2campionato1= [[Campionato d'o Mundo d'atletismo de 1983|Helsinki 1983]]
|tpC2disciplinac1= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tetuls =
|premios= - Millor esportista d'a RDA en os anyos 1976 y 1980.
|sitio web =
}}
'''Waldemar Cierpinski''', naixito de [[Neugattersleben]], [[Saxonia-Anhalt]], ([[Republica Democratica Alemana]], hue [[Alemanya]]) o [[3 d'agosto]] de [[1950]], ye un [[atleta]] [[Alemanya|alemán]] hue retirato que yera especializato en cursas de [[fundo|luenga distancia]] y compitió por l'equipe d'a [[Republica Democratica Alemana]]. A suya muller ye [[Maritta Politz]] que fue tamién una atleta olimpica en [[Munich 1972]] y o suyo fillo [[Falk Cierpinski]] ye un conoixito esportista en alemanaya, partecipanto en prebas de [[Maratón (atletismo)|Maratón]], [[duatlón]] y [[triatlón]].
Partecipó en dos [[Chuegos Olimpicos]], en [[Mont-reyal 1976]] y [[Moscú 1980]] estando campión en os d'os en a preba de [[Maratón (atletismo)|Maratón]], Cierpinski no pudió esfender o suyo tetulo en os seguents Chuegos por o [[Boicot olimpico de 1984|boicot d'os países comunistas]] a os [[Chuegos Olimpicos de Los Angeles 1984]]. Tamién aconsiguió una medalla de bronze en o [[Campionato d'o Mundo d'atletismo]] en [[Campionato d'o Mundo d'atletismo de 1973|Helsinki 1983]] y partecipó en o Campionato d'Europa d'Atletismo estando 4º en [[Campeonato d'Europa d'atletismo de 1978|Praga 1978]] y 6º en [[Campeonato d'Europa d'atletismo de 1978|Atenas 1982]].
Waldemar Cierpinski estió esleyito millor esportista d'a RDA en os anyos [[1976]] y [[1980]], actualment ye miembro d'o COA (Comité Olímpico Alemán) y tién dos botigas esportivas en [[Halle (Saxonia-Anhalt)|Halle]] a on tién o suyo puesto de residencia.
== Bibliografía ==
* Waldemar Cierpinski & [[Volker Kluge]]: ''Meilenweit bis Marathon.'' 3. ergänzte Auflage. Sportverlag, Berlin (Ost) 1989, ISBN 3-328-00365-7.
== Vinclos externos ==
* {{en}} [http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/sh/frank-shorter-1.html Waldemar Cierpinski en os Chuegos Olimpicos].
* {{de}} [http://www.cierpinski.de/ Pachina web d'a familia Cierpinski].
<center>
{{start box}}
{{succession title|títol=[[Imachen:Olympic rings.svg|40px]] [[Chuegos Olimpicos]] [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]|color=1E90FF}}
{{succession box
| predecesor = [[Imachen:Flag of the United States.svg|20px|border]] [[Frank Shorter]]
| títol = Campión olimpico de [[Maratón (atletismo)|maratón]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal.svg|18px]] [[Chuegos Olimpicos de 1976|Mont-reyal 1976]] - [[Imachen:Gold medal.svg|18px]] [[Chuegos Olimpicos de 1980|Moscú 1980]]
| succesor = [[Imachen:Flag of Portugal.svg|20px|border]] [[Carlos Lopes]]
}}
{{end box}}
</center>
{{DEFAULTSORT:Cierpinski, Waldemar}}
[[Categoría:Corredors de fundo d'a Republica Democratica Alemana]]
[[Categoría:Esportistas olimpicos d'a Republica Democratica Alemana]]
[[Categoría:Medallistas olimpicos d'a Republica Democratica Alemana]]
[[Categoría:Medalla d'oro en os Chuegos Olimpicos]]
[[Categoría:Naixius de Saxonia-Anhalt]]
[[Categoría:1950 (naixencias)]]
or5jzb8hv70flu1w354u4ef2mvm1w4b
Stefano Baldini
0
104635
1841556
1819125
2022-08-08T22:38:28Z
Cembo123
6885
+imachen
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox esportistas
|nombre = Stefano Baldini [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]
|imachen = Stefano Baldini cropped.jpg
|grandaria imachen = 225px
|piet de foto =
|embote =
|calendata naximiento = [[25 de mayo]] de [[1971]]
|puesto naximiento = [[Imachen:Flag of Italy.svg|22px|border]] [[Castelnovo di Sotto]], [[provincia de Reggio Emilia]], [[Emilia-Romanya]] ([[Italia]])
|calendata muerte =
|puesto muerte =
|puesto residenzia =
|altaria = 1,76
|peso =
|man =
|profesional =
|millor puesto =
|esporte = Atletismo
|tpCampionato1= [[Chuegos olimpicos]]
|tpC1medalla1= Oro
|tpC1campionato1= [[Chuegos Olimpicos de 2004|Atenas 2004]]
|tpC1disciplinac1= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tpCampionato2= [[Campionato d'o Mundo d'Atletismo]]
|tpC2medalla1= Bronze
|tpC2campionato1= [[Campionato d'o Mundo d'Atletismo de 2001|Edmonton 2001]]
|tpC2disciplinac1= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tpC2medalla2= Bronze
|tpC2campionato2= [[Campionato d'o Mundo d'Atletismo de 2003|París 2003]]
|tpC2disciplinac2= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tpCampionato3= [[Campionato d'o Mundo de Meya maratón]]
|tpC3medalla1= Oro
|tpC3campionato1= [[Campionato d'o Mundo de Meya maratón 1996|Palma 1996]]
|tpC3disciplinac1= [[Meya maratón]]
|tpCampionato4= [[Campionato d'Europa d'Atletismo]]
|tpC4medalla1= Oro
|tpC4campionato1= [[Campionato d'Europa d'Atletismo de 1998|Budapest 1998]]
|tpC4disciplinac1= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tpC4medalla2= Oro
|tpC4campionato2= [[Campionato d'Europa d'Atletismo de 2006|Göteborg 2006]]
|tpC4disciplinac2= [[Maratón (atletismo)|Maratón]]
|tetuls = - 6 vegatas campión d'Italia de 10.000 metros lisos (1993, 1994, 1995, 1996, 2001, 2002) <br/> - 6 vegatas campión d'Italia de maratón (1995, 1998, 2001, 2004, 2006, 2009)
|premios=
|sitio web = http://www.stefanobaldini.net
|anotazions= Récord d'Italia de maratón (1997-2001 y 2002-2020).
}}
'''Stefano Baldini''', naixito de [[Castelnovo di Sotto]], [[provincia de Reggio Emilia]], [[Emilia-Romanya]] ([[Italia]]) o [[25 de mayo]] de [[1971]], estió un [[atleta]] de [[fundo|luenga distancia]] [[Italia|Italián]] mas que mas en a [[meya maratón]] y a [[Maratón (atletismo)|maratón]].
Partecipó en quatre [[Chuegos Olimpicos]], [[Atlanta 1996]] en 5.000 y 10.000 metros lisos, [[Sydney 2000]] a on no remató a preba de [[Maratón (atletismo)|maratón]], [[Atenas 2004]] estando campión en maratón y en [[Pekín 2008]] a on arribó 12eno en a mesma preba.
Antiparti d'os campionatos oficials d'atletismo tamién aconsiguió bells exitos en atras maratons importants como as suya victoria en a [[maratón de Roma]] y a [[maratón de Madrit]], a mas a mas de estar segundo claseficato en a prestichiosa [[maratón de Londres]] dos vegatas, y una en a de Turín, y dos tercers puestos en as importants [[Maraton de Nueva York]] y París.
== Vinclos externos ==
* {{it}} [http://www.stefanobaldini.net/ Pachina web oficial de Stefano Baldini].
* {{en}} [https://www.worldathletics.org/athletes/italy/stefano-baldini-14199529 Perfil esportivo de Stefano Baldini en a pachina web de ''[[World Athletics]]''].
<center>
{{start box}}
{{succession title|títol=[[Imachen:Olympic rings.svg|40px]] [[Chuegos Olimpicos]] [[Imachen:Olympic rings.svg|40px]]|color=1E90FF}}
{{succession box
| predecesor = [[Imachen:Flag of Ethiopia.svg|20px|border]] [[Gezahegne Abera]]
| títol = Campión olimpico de [[Maratón (atletismo)|maratón]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal.svg|18px]] [[Chuegos Olimpicos de 2004|Atlanta 2004]]
| succesor = [[Imachen:Flag of Kenya.svg|20px|border]] [[Samuel Wanjiru]]
}}
{{succession title|títol= [[Campionato d'Europa d'Atletismo]]|color=}}
{{succession box
| predecesor = [[Imachen:Flag of Spain.svg|20px|border]] [[Martín Fiz]]
| títol = Campión d'Europa de [[Maratón (atletismo)|maratón]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal.svg|18px]] [[Campionato d'Europa d'Atletismo de 1998|Budapest 1998]]
| succesor = [[Imachen:Flag of Finland.svg|20px|border]] [[Janne Holmén]]
}}
{{succession box
| predecesor = [[Imachen:Flag of Finland.svg|20px|border]] [[Janne Holmén]]
| títol = Campión d'Europa de [[Maratón (atletismo)|maratón]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal.svg|18px]] [[Campionato d'Europa d'Atletismo de 2006|Göteborg 2006]]
| succesor = [[Imachen:Flag of Switzerland.svg|20px|border]] [[Viktor Röthlin]]
}}
{{succession title|títol= [[Campionato d'o mundo de meya maratón]]|color=}}
{{succession box
| predecesor = [[Imachen:Flag of Kenya.svg|20px|border]] [[Moses Tanui]]
| títol = Campión d'o Mundo de [[meya maratón]]
| periodo = [[Imachen:Gold medal.svg|18px]] [[Campionato d'o Mundo de Meya Maratón de 1996|Palma 1996]]
| succesor = [[Imachen:Flag of Kenya.svg|20px|border]] [[Shem Kororia]]
}}
{{succession title|títol= Récords| color=}}
{{succession box
| predecesor = [[Gelindo Bordin]]
| títol = Récord d'Italia de [[Maratón (atletismo)|maratón]]
| periodo = [[13 d'abril]] de 1997 - [[4 de marzo]] de 2001
| succesor = [[Giacomo Leone]]
}}
{{succession box
| predecesor = [[Giacomo Leone]]
| títol = Récord d'Italia de [[Maratón (atletismo)|maratón]]
| periodo = [[14 d'abril]] de 2002 - [[20 de febrero]] de 2020
| succesor = [[Eyob Ghebrehiwet]]
}}
{{end box}}
</center>
{{DEFAULTSORT:Baldini, Stefano}}
[[Categoría:Corredors de fundo d'Italia]]
[[Categoría:Esportistas olimpicos d'Italia]]
[[Categoría:Medallistas olimpicos d'Italia]]
[[Categoría:Medalla d'oro en os Chuegos Olimpicos]]
[[Categoría:Naixius d'a provincia de Reggio Emilia]]
[[Categoría:1971 (naixencias)]]
5nj0yejzkls0cvoqc1sohp5q1gxp62g
Leyenda
0
107450
1841621
1816357
2022-08-09T06:25:54Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Imachen:Campanahuesca.jpg|thumb|330px|right|Representación d'a leyenda d'''[[A Campana de Uesca]]'' por [[José Casado del Alisal]]]]
Una '''leyenda''' u '''lienda''' ye un [[recontamiento]], oral u escrito, d'apariencia mes u menos historica y con una proporción d'elementos imachinarios u mitolochicos mes u menos gran.
Por un regular, las leyendas se relacionan con una presona u grupo humán, con un molimento, un puesto u una tierra. Gosan fer part de [[ciclo literario|ciclo]]s arredol d'un centro d'intrés: protagonista, escayeiximiento...Pueden estar relichiosas, profanas u mixtas, seguntes o tema que desarrollen.
Tamién pueden estar populars (de formación mes u menos espontania u inconscient), eruditas u fruito d'una combinación d'elementos d'os dos orichens. Pueden haber estau d'orichen erudito y dimpués haber-se feito populars.
Contienen quasi siempre un nuclio merament [[historia|historico]], arredol d'o que s'han apegau episodios imachinativos u procedents d'atras leyendas, pero tamién bi n'ha que os elementos historicos mancan de tot.
L'aparición d'os feitos imachinativos apegaus puet dimanar de motivacions involuntarias, como erradas, malas interpretacions, u d'a suchestión d'un feito excepcionalment impactant. U bien de l'acción conscient d'un u mes hombres que, por razons interesadas u purament esteticas desarrollan l'embrión orichinal.
== Leyendas en aragonés ==
A etimolochía de ''leyenda'' se troba en o latín ''LEGENDA'', que significa "ixo que ha d'estar leito". En o suyo orichen una leyenda yera un recontamiento escrito en un texto pa que lo leyesen en publico. A sobén esto se feba en edificios publicos como as [[ilesia (edificio)|ilesia]]s, con a fin de transmitir ideyas morals y educar y sin importar que o recontamiento fuese real u riguroso. Ye con este sentiu como mos trobamos ''leienda'' u ''lienda'' en os textos medievals [[navarro-aragonés|navarro-aragoneses]] como o ''[[Liber Regum]]:
{{cita|Obeth priso muller de [[tribu Chuda|tribu Iuda]] & ouo fillo a Ihesse, el padre del [[rei Davit|rei David]]. Ihesse ouo fillo a Dauid & untólo Samuel el propheta por rei en [[Betlem|Bethleem]] & en [[Chudea|Iudea]] & en [[Israel]], e fo buen rei e buen propheta e fizo los [[salmo]]s e la '''lienda'''. En aquel tiempo prophetizaua [[Samuel (profeta)|Samuel]] & Giad & Nathan estos tres prophetas}}
En os inventarios de biens d'as ilesias [[diocesis d'Aragón|diocesis aragonesas]] d'a [[Edat Meya]] figuran libros de ''lienda'' o de [[lectura]] como por eixemplo en las ilesias de [[Ilesia de Santa Cruz de Zaragoza|Santa Cruz]] y de [[Ilesia de Sant Lorent de Zaragoza|Sant Lorent]] de [[Zaragoza]].<ref>{{es}} [[Asunción Blasco Martínez]]: ''Libros litúrgicos en iglesias de la diócesis de Zaragoza (siglos XIV-XV)''. Acta historica et archaeologica mediaevalia, ISSN 0212-2960, Nº 25, 2003-2004. pachinas 745-766</ref>
{{cita|Un misal de '''lienda''' et canto, chiquo, con cubiertas de fust cubiertas de vermello,
que comiença El conegro et fenexe et advolvit lapidem ad hostium monumenta. Un Mixto grant, en el principio El conegro et fenexe qui tamen pre, con cubiertas de taulas, cubierto de verde, cubiertas blancas. Un Mixto dominical et santural de quanto et '''lienda''', que comiença Alleluya et fenexe hodie sumit in terra, con taulas de noguera.}}
{{cita|Hun Salterio. Item otro Salterio viello. Item hun Dominical de canto de '''lienda''' que yes dos volumpnes. Item hun Santural de canto de '''lienda''' que yes en dos volumpnes. Item hun Pistolero nuevo. Item otro Pistolero viello.}}
En un inventario de biens d'a [[sacristía]] d'a [[Seu de Balbastro]] escrito o [[22 de chulio|22 de chuliol]] de [[1325]] podemos veyer escrito tanto ''leienda'' como ''lienda'':
{{cita|Primerament dos dominicales de canto et de '''leienda'''. / ítem dos santorales, la uno de canto et lotro de '''lienda'''. /ítem dos salterios con el común et otras Istorias.<ref> ''[http://ddd.uab.cat/pub/artespSAA/artespSAA_a1921v10n6.pdf Un paseo arqueológico por Barbastro]''. publicau en a revista ''ARTE ESPAÑOL. REVISTA DE LA SOCIEDAD DE AMIGOS DEL ARTE''. Madrid, 2º trimestre de [[1921]]. p 286 </ref> }}
Con o tiempo as leyendas comenzoron a estar ligadas a recontamientos orals u escritos, incluyindo elementos imachinarios y de ficción, y a transmitir-sen de cheneración a cheneración, lo que fació que naixesen diferents versions adaptadas a diferents contextos historicos u socials. En a [[Edat Meya]] destaca como leyenda en Aragón a ''[[Campana de Uesca]]''. Atras leyendas aragonesas fan part de ciclos que se desarrollan en una rechión muito mes ampla que Aragón como a ''[[Leyenda aragonesa d'o Santo Gredal]]''. Tamién bi ha versions aragonesas de leyendas universals como ''[[La soterrada viva d'Alfambra]]''.
En Aragón a l'egual que en atras tierras bi ha leyendas sobre l'orichen de lugars, ciudatz u edificios. A ''[[Leyenda d'o toro y a estrela]]'' ye o [[mito fundacional]] de [[Teruel]]. Tamién bi ha una ''[[Leyenda d'a fundación d'o Monesterio de Sant Chuan d'a Penya]]''.
O chenero d'a leyenda lo ha cautivau en aragonés d'o [[sieglo XX]] a escritora chistabina [[Nieus Luzía Dueso Lascorz]] con "''[[Leyendas de l'Alto Aragón]]''".
== Referencias ==
{{listaref}}
[[Categoría:Leyendas]]
e7fzind54qlbzrljr16xpyo70uc2us2
Pezón
0
107896
1841600
1582154
2022-08-09T05:40:55Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
:''Este articlo tracta sobre o '''pezón''', part d'o cuerpo d'os mamiferos. Pa atros d'a parola '''pezón''', vaiga a '''[[pezón (desambigación)]]'''.''
[[Imachen:Female_nipple_profile.jpg|thumb|right|250px|Pezón humán feminín]]
O '''pezón'''<ref>{{an}} [[Chusé Lera Alsina]] ''Aplego. Diccionario de Resistencia y Gramática sobre lo cheso''. Massanas gràfiques. 2004.</ref><ref>{{ca}} [[Vicent Bosch]]: ''[http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/12/72/12bosch.pdf Vocabulari de Fonz]''. [[Archivo de filología aragonesa]], ISSN 0210-5624, Vol. 48-49, 1992-1993, pachinas. 309-32</ref> ye a protuberancia chica d'a [[teta]] que ocupa una posición d'alto u baixo central y que contién entre quince y vint [[canyo lactio|canyos lactios]] disposaus arredol. Ye rodiau d'un aria de piel sensible con una pigmentación més escura dita [[ariola]]. A suya mida ye de bells 10 milimetros de diametro y de largaria. A fin fisiolochica suya en as [[fembra]]s ye a d'ofrir a lo lactant a [[leit]] que producen as [[glandula mamaria|glandulas mamarias]] mientres l'[[embarazo]] y o periodo de lactancia d'o nino. En os [[masclo]]s os pezons no tienen garra función.
En as fembras que tienen glandulas mamarias disposadas en forma de [[braguero|braguer]]s bi ha pezons por a on tetan as crías. Esta clase de pezons reciben a denominación de ''popas'' en [[aragonés benasqués]].<ref>{{es}} [[Ángel Ballarín Cornel|Ballarín, A]]: ''[[Diccionario del Benasqués]]'', Zaragoza, 2ª ed (1978), p 396.</ref>
== Referencias ==
{{listaref}}
[[Categoría:Anatomía]]
t1et54dwh0i40rh5qrdb9tcnvnm87tt
Casca de uevo
0
108284
1841614
1687747
2022-08-09T06:24:12Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Imachen:Egg-rmh.jpg|thumb|upright=1.4|Una '''casca de uevo''' trencada.]]
Una '''casca de uevo'''<ref> {{es}} [[Gerónimo Borao y Clemente]]: ''[[Diccionario de voces aragonesas, precedido de una introducción filológico-histórica]]'', [[1859]], ISBN 84-9761-673-1, p.191 </ref><ref> {{an}} [[Silbia Garcés Lardiés]],[[Francho Rodés Orquín]]:''Un borguil de parolas.Bocabulario dialeutal escolar'', [[Gubierno d'Aragón]], [[2006]], ISBN 84-689-7358-0, p.19 </ref> u '''cosca de uevo''' ye un [[biomineralización|envolcallo mineralizau]] externo prou resistent que recubre os [[uego amniotico|uegos amnioticos]]. Lo secreta una [[glandula]] de l'[[oviducto]] y ye formada por [[carbonato]]s y [[fosfato]]s de [[calcio]] y de [[magnesio]]. Permite intercambios gasiosos respiratorios a traviés d'os suyos poros, pero fa dificil a entrada d'os [[microbio]]s devez que aumenta la resistencia a los choques y lo esclafamiento. Tamién ye una fuent de minerals pa o futuro [[escleto]] de l'[[embrión]].
== Referencias ==
{{Listaref}}
[[Categoría:Sistema reproductivo]]
[[Categoría:Uevo]]
5u92841v5pvdiqdzn1ckxvmjr1aexl7
Wikipedia:Usuarios activos
4
108626
1841532
1839833
2022-08-08T11:59:46Z
Jembot
32402
Bot: Actualizando ranking
wikitext
text/x-wiki
{{/begin|500}}
|-
| 1 || [[User:Willtron|Willtron]] (Admin) || [[Special:Contributions/Willtron|{{formatnum:372}}]]
|-
| 2 || [[User:Cembo123|Cembo123]] (Admin) || [[Special:Contributions/Cembo123|{{formatnum:50}}]]
|-
| 3 || [[User:Iggy1975|Iggy1975]] || [[Special:Contributions/Iggy1975|{{formatnum:39}}]]
|-
| 4 || [[User:Wilkez|Wilkez]] || [[Special:Contributions/Wilkez|{{formatnum:21}}]]
|-
| 5 || [[User:EduardoGG|EduardoGG]] || [[Special:Contributions/EduardoGG|{{formatnum:7}}]]
|-
| 6 || [[User:Rkt2312|Rkt2312]] || [[Special:Contributions/Rkt2312|{{formatnum:5}}]]
|-
| 7 || [[User:Aacases|Aacases]] || [[Special:Contributions/Aacases|{{formatnum:3}}]]
|-
| 8 || [[User:Cruzate1492|Cruzate1492]] || [[Special:Contributions/Cruzate1492|{{formatnum:2}}]]
|-
| 9 || [[User:Martin Macha 2111|Martin Macha 2111]] || [[Special:Contributions/Martin Macha 2111|{{formatnum:1}}]]
|-
| 10 || [[User:Komissaarien jahtaama|Komissaarien jahtaama]] || [[Special:Contributions/Komissaarien jahtaama|{{formatnum:1}}]]
|-
| 11 || [[User:Forest576|Forest576]] || [[Special:Contributions/Forest576|{{formatnum:1}}]]
|-
| 12 || [[User:Mashkawat.ahsan|Mashkawat.ahsan]] || [[Special:Contributions/Mashkawat.ahsan|{{formatnum:1}}]]
|-
| 13 || [[User:FlyingAce|FlyingAce]] || [[Special:Contributions/FlyingAce|{{formatnum:1}}]]
|-
| 14 || [[User:Εὐθυμένης|Εὐθυμένης]] || [[Special:Contributions/Εὐθυμένης|{{formatnum:1}}]]
|-
| 15 || [[User:Autonomous agent 5|Autonomous agent 5]] || [[Special:Contributions/Autonomous agent 5|{{formatnum:1}}]]
|-
| 16 || [[User:-Lemmy-|-Lemmy-]] || [[Special:Contributions/-Lemmy-|{{formatnum:1}}]]
|-
| 17 || [[User:SaoPauloehumacracolandia|SaoPauloehumacracolandia]] || [[Special:Contributions/SaoPauloehumacracolandia|{{formatnum:1}}]]
|-
| 18 || [[User:Estevoaei|Estevoaei]] || [[Special:Contributions/Estevoaei|{{formatnum:1}}]]
|-
| 19 || [[User:StomboyCarGeek|StomboyCarGeek]] || [[Special:Contributions/StomboyCarGeek|{{formatnum:1}}]]
|-
| 20 || [[User:Jarash|Jarash]] || [[Special:Contributions/Jarash|{{formatnum:1}}]]
{{/end}}
cnynlq2e03h5edgp8ux5vjnbpbmje0n
Desastre
0
108900
1841573
1756931
2022-08-09T05:23:14Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Imachen:Post-and-Grant-Avenue-Look.jpg|thumb|right|Anvista de [[San Francisco (California)|San Francisco]] dimpués de lo [[tierratremo de San Francisco (1906)|tierratremo de 1906]], remerau como lo peyor [[desastre natural]] de la historia d'Estaus Unius.]]
Un '''desastre'''<ref name=SANCHUANPENYA>{{an}} [[Cronica de Sant Chuan d'a Penya]]</ref> ye una alteración seriosa de lo funcionamiento d'una comunidat u d'una sociedat con [[perda]]s humanas, materials u [[impactos ambientals]] que sobrepuya l'habilidat de la comunidat u sociedat afectada pa recuperar-se d'estas perdas fendo servir los suyos propios recursos<ref>{{es}} [[Diodora Calvo Aldea]], [[Maria Teresa Molina Álvarez]] y [[Joaquín Salvachúa Rodríguez]]: ''Ciencias de la tierra y medioambientales''. 2º Bachillerato. 2010 Mc´GrawHill, p 48.</ref>.
En lo mundo academico actual los desastres son vistos como conseqüencia d'un [[risgo]] mal chestionau. Estos risgos son producto de la [[periglosidat]] y de la [[vulnerabilidat]]. Los periglos que bi ha en zonas con vulnerabilidat baixa nunca no esdevienen desastres. Tampoco no se desvién desastres en zonas no habitadas porque no bi ha garra exposición a ixe periglo.
== Etimolochía ==
La parola ''desastre'' ye una parola transmesa en las luengas occidentals a traviés de l'[[idioma occitán|occitán]]<ref> {{es}} [[Francho Nagore Laín]]: ''Vocabulario de la Crónica de San Juan de la Peña (versión aragonesa, s. XIV)'', [[Universidat de Zaragoza]], [[2021]], ISBN 978-84-1340-315-1, p.169 </ref> y lo [[idioma francés|francés]], formada con lo prefixo ''[[prefixo des-|des-]]'' peyorativo (en latín ''DIS-'' y en griego ''dus-''), y la radiz ''ASTER'' ([[griego clasico]] ἀστήρ, "[[estrela]]"). Lo significau de la parola ''desastre'' dimana de lo sentiu astrolochico d'estar baixo lo signo d'una estrela u planeta.
La parola ''desastre'' se documenta en [[aragonés medieval]] en libros como la "''[[Cronica de Sant Chuan de la Penya]]''"<ref name=SANCHUANPENYA/>.
== Se veiga tamién ==
*[[Desferra]].
*[[Risgo]].
== Referencias ==
{{listaref}}
[[Categoría:Desastres|*]]
fo1laauzpo3ry2ut6d8e112abbfr3wu
Embaixada d'Espanya en Estaus Unius
0
109608
1841592
1758817
2022-08-09T05:38:05Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha d'institución
|name = Embaixada d'o Reino d'Espanya en os Estaus Unius d'America
|type = embaixada
|nativename = Embajada del Reino de España en los Estados Unidos de América
|nativename_a =
|nativename_r =
|logo = Logotipo del Ministerio de Asuntos Exteriores, Unión Europea y Cooperación.svg
|logo_width = 250px
|logo_caption =
|seal =
|seal_width =
|seal_caption =
|picture = Spain, Washington II.JPG
|picture_width = 280px
|picture_caption =
|formed = [[1913]]
|preceding1 =
|preceding2 =
|preceding3 =
<!-- (etc.) -->
|dissolved =
|superseding =
|jurisdiction = [[Imachen:Flag of USA.svg|22px|border]] [[Estaus Unius]]
|headquarters = 2375 Pennsylvania Avenue<br>[[Washington DC]], [[Estaus Unius]]
|latd =38 |latm =54 |lats =11 |latNS =N
|longd=77 |longm=03 |longs=04 |longEW=W
|region_code =
|coordinates =
|employees =
|budget =
|minister1_name= Embaixador
|minister1_pfo = [[Santiago Cabanas Ansorena]]
|minister2_name=
|minister2_pfo =
<!-- (etc.) -->
|chief1_name =
|chief1_position =
|chief2_name =
|chief2_position =
|chief3_name =
|chief3_position =
<!-- (etc.) -->
|agency_type =
|parent_department=
|parent_agency =
|child1_agency =
|child2_agency =
|child3_agency =
<!-- (etc.) -->
|keydocument1 =
<!-- (etc.) -->
|website = [http://www.exteriores.gob.es/embajadas/washington/es/embajada/paginas/inicio.aspx exteriores.gob.es]<!-- {{URL|example.com}} -->
|footnotes =
|map =
|map_width =
|map_caption =
}}
A '''embaixada d'Espanya en Estaus Unius''' ye o recinto prencipal d'a [[misions diplomaticas d'Espanya|misión diplomatica]] d'[[Espanya]] en os [[Estaus Unius|Estaus Unius d'America]]. A suya seu actual, dende 1994, ye en o 2375 de Pennsylvania Avenue NW, en o vico de West End d'a ciudat de [[Washington DC]]. Anteriorment estió en o 2801 16th Street NW.
L'actual embaixador ye Santiago Cabanas Ansorena<ref> {{es}} {{en}} [http://www.exteriores.gob.es/Embajadas/WASHINGTON/es/Embajada/Paginas/embajador.aspx Ficha de RSantiago Cabanas Ansorena en a pachina web oficial].</ref>.
== Referencias ==
{{listaref}}
== Vinclos externos ==
{{commonscat|Embassy of Spain (Washington, D.C.)|a embaixada d'Espanya en Estaus Unius}}
* {{es}} {{en}} [http://www.spainemb.org/ Pachina web oficial]
[[Categoría:Misions diplomaticas d'Espanya|Estaus Unius]]
[[Categoría:Relacions Estaus Unius-Espanya]]
g20fqkipa3rzlvy462lzm4bpkfh0rpy
Usuario:Willtron/Puestos/Países
2
116411
1841655
1758893
2022-08-09T09:46:19Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
<center><table style="width: 99%; border: #20B2AA solid; -moz-border-radius: 15px; background: #f0fefd; margin-bottom: 2px;"><tr><td>
<div style="background: #20B2AA; text-align: center; -moz-border-radius: 15px; font-size: 130%; padding: 3px;"><font face="trebuchet ms" color="white">[[Imachen:Twemoji 1f30d.svg|25px]] '''''Estaus y países''''' [[Imachen:Twemoji 1f30d.svg|25px]]</font></div>
{| style="border:1px; border: #f0fefd; background-color:#f0fefd"
|
En a siguient lista apareixen os [[estato sobirán|estaus sobirans]], [[país]]es y [[rechión|rechions]] vesitaus. Os estaus son numeraus por orden d'estancia y en '''negreta'''. Os países y rechions son numeraus por orden d'estancia en o país. Ye posible que bells estaus haigan estau vesitaus quantas vegadas, vesitando cada vegada diferents países o rechions. En ''cursiva'' as entidatz que en l'actualidat no tienen garra oficialidat.
# [[Image:Flag of the Second Spanish Republic.svg|25px|border|link=Espanya]] '''[[Espanya]]'''
## [[Image:Flag of Aragon.svg|25px|border|link=Aragón]] [[Aragón]]
## [[Image:Senyera valenciana preautonòmica.svg|25px|border|link=País Valencián]] [[País Valencián]]
## [[Image:Flag of Castile.svg|25px|border|link=Castiella]] ''[[Castiella]]''
### [[Image:Flag of Castile and León.svg|25px|border|link=Castiella y Leyón]] [[Castiella y Leyón]]
### [[Image:Flag of the Community of Madrid.svg|25px|border|link=Comunidat de Madrit]] [[Comunidat de Madrit]]
### [[Image:Bandera Castilla-La Mancha.svg|25px|border|link=Castiella-La Mancha]] [[Castiella-La Mancha]]
## [[Image:Flag of Catalonia.svg|25px|border|link=Catalunya]] [[Catalunya]]
## [[Image:Flag of La Rioja (with coat of arms).svg|25px|border|link=A Riocha]] [[A Riocha]]
## [[Image:Labaro cantabro.svg|25px|border|link=Cantabria]] [[Cantabria]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Image:Flag of Asturias.svg|25px|border|link=Asturias]] [[Asturias]]
## [[Image:Flag of Occitania.svg|25px|border|link=Occitania]] ''[[Occitania]]''
## [[Image:Flag of the Basque Country.svg|25px|border|link=Euskal Herria]] ''[[Euskal Herria]]''
### [[Image:Flag of Navarre.svg|25px|border|link=Navarra]] [[Navarra]]
### [[Image:Flag of the Basque Country.svg|25px|border|link=País Vasco]] [[País Vasco]]
## [[Image:Bandera de Andalucía.svg|25px|border|link=Andalucía]] [[Andalucía]]
## [[Image:Flag_of_Extremadura_with_COA.svg|25px|border|link=Extremadura]] [[Extremadura]]
## [[Image:Bandera de León.svg|25px|border|link=País Leyonés]] ''[[País Leyonés]]''
## [[Image:Flag of Galicia.svg|border|25px|link=Galicia]] [[Galicia]]
# [[Image:Flag of France.svg|25px|border|link=Francia]] '''[[Francia]]'''
## [[Image:Flag of Occitania.svg|25px|border|link=Occitania]] ''[[Occitania]]''
### [[Image:Flag of Aquitaine.svg|25px|border|link=Aquitania]] ''[[Aquitania]]''
### [[Image:Flag of Rhône-Alpes.svg|25px|border|link=Roine-Alpes]] ''[[Roine-Alpes]]''
### [[Image:Flag_of_Midi-Pyrénées.svg|25px|border|link=Lenguadoc]] ''[[Lenguadoc]]''
### [[Image:Flag_of_Provence-Alpes-Côte_d'Azur.svg|25px|border|link=Provenza-Alpes-Costa Azul]] ''[[Provenza-Alpes-Costa Azul]]''
## [[Image:Flag of the Basque Country.svg|25px|border|link=Euskal Herria]] ''[[Euskal Herria]]''
## [[Image:Flag of Centre-Val de Loire.svg|25px|border|link=Centro-Val de Loira]] [[Centro-Val de Loira]]
## [[Image:Flag of Île-de-France.svg|25px|border|link=Isla de Francia]] [[Isla de Francia]]
## [[Image:Flag of Roussillon.svg|25px|border|link=Rosellón]] [[Rosellón]]
## [[Imachen:Comte_de_Nice_flag.svg|border|25px|link=Condato de Niza]] ''[[Condato de Niza|País Nizardo]]''
## [[Image:Flag of Alsace.svg|25px|border|link=Alsacia]] ''[[Alsacia]]''
## [[Image:Flag_of_Lorraine.svg|25px|border|link=Lorena (Francia)]] ''[[Lorena (Francia)|Lorena]]''
## [[Image:Flag_of_Franche-Comté.svg|25px|border|link=Franco Condato]] ''[[Franco Condato]]''
# [[Image:Flag of Andorra.svg|25px|border|link=Andorra]] '''[[Andorra]]'''
## [[Image:Bandera de San Julián de Loria.svg|25px|border|link=Andorra]] [[Sant Julià de Lòria]]
## [[Image:Flag of Andorra la Vella.svg|25px|border|link=Andorra la Viella]] [[Andorra la Viella]]
## [[Image:Bandera de Escaldes-Engordany.svg|25px|border|link=Escaldes-Engordany]] [[Escaldes-Engordany]]
## [[Image:Flag of Encamp.svg|25px|border|link=Encamp]] [[Encamp]]
## [[Image:Flag of Andorra.svg|25px|border|link=La Massana]] [[La Massana]]
## [[Image:Flag of Canillo.svg|25px|border|link=Canillo]] [[Canillo]]
## [[Image:Flag of Ordino.svg|25px|border|link=Ordino]] [[Ordino]]
# [[Image:Flag of Portugal.svg|25px|border|link=Portugal]] '''[[Portugal]]'''
## [[Image:Flag of Portugal.svg|25px|border|link=Districto de Portalegre]] [[Districto de Portalegre|Portalegre]]
## [[Image:Flag of Portugal.svg|25px|border|link=Districto de Viana do Castelo]] [[Districto de Viana do Castelo|Viana do Castelo]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]] [[Image:Flag of Portugal.svg|25px|border|link=Districto de Santarém]] [[Districto de Santarém|Santárem]]
## [[Image:Flag of Portugal.svg|25px|border|link=Districto de Setúbal]] [[Districto de Setúbal|Setúbal]]
## [[Image:Flag of Portugal.svg|25px|border|link=Districto de Lisbona]] [[Districto de Lisbona|Lisbona]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]] [[Image:Flag of Portugal.svg|25px|border|link=Districto de Faro]] [[Districto de Faro|Faro]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]] [[Image:Flag of Portugal.svg|25px|border|link=Districto de Beja]] [[Districto de Beja|Beja]]
## [[Imachen:Flag of Madeira.svg|border|25px|link=Madeira]] [[Madeira]]
## [[Image:Flag of Portugal.svg|25px|border|link=Districto de Porto]] [[Districto de Porto|Porto]]
# [[Image:Flag of Switzerland.svg|25px|border|link=Suiza]] '''[[Suiza]]'''
## [[Image:Independist flag of Aosta Valley.svg|25px|border|link=Arpitania]] ''[[Arpitania]]''
### [[Image:Flag of Canton of Geneva.svg|22px|border|link=Cantón de Chinevra]] [[Cantón de Chinevra|Chinevra]]
### [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Image:Flag of Canton of Vaud.svg|22px|border|link=Cantón de Vaud]] [[Cantón de Vaud|Vaud]]
### [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Image:Flag of Canton of Fribourg.svg|22px|border|link=Cantón de Friburgo]] [[Cantón de Friburgo|Friburgo]]
## [[Image:Flag of Canton of Bern.svg|22px|border|link=Cantón de Berna]] [[Cantón de Berna|Berna]]
## [[Image:Flag of Canton of Solothurn.svg|22px|border|link=Cantón de Soleura]] [[Cantón de Soleura|Soleura]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Image:Flag of Canton of Aargau.svg|22px|border|link=Cantón d'Argovia]] [[Cantón d'Argovia|Argovia]]
## [[Image:Flag of Canton of Zürich.svg|22px|border|link=Cantón de Zúrich]] [[Cantón de Zúrich|Zúrich]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Image:Flag of Canton of Thurgau.svg|22px|border|link=Cantón de Turgovia]] [[Cantón de Turgovia|Turgovia]]
## [[Image:Flag of Canton of Sankt Gallen.svg|22px|border|link=Cantón de Sankt Gallen]] [[Cantón de Sankt Gallen|Sankt Gallen]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Image:Flag of Canton of Appenzell Ausserrhoden.svg|22px|border|link=Cantón d'Appenzell Rodas Exteriors]] [[Cantón d'Appenzell Rodas Exteriors|Appenzell Rodas Exteriors]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Image:Flag of Canton of Appenzell Innerrhoden.svg|22px|border|link=Cantón d'Appenzell Rodas Interiors]] [[Cantón d'Appenzell Rodas Interiors|Appenzell Rodas Interiors]]
## [[Image:Flag of Canton of Graubünden.svg|22px|border|link=Cantón d'os Grisons]] [[Cantón d'os Grisons|Grisons]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Image:Flag of Canton of Tessin.svg|22px|border|link=Cantón d'o Tesino]] [[Cantón d'o Tesino|Tesino]]
# [[Image:Flag of Austria.svg|25px|border|link=Austria]] '''[[Austria]]'''
## [[Imachen:Flag of Vorarlberg (state).svg|25px|border|link=Vorarlberg]] [[Vorarlberg]]
## [[Imachen:Flag of Tirol (state).svg|25px|border|link=Tirol]] [[Tirol]]
## [[Imachen:Flag of Salzburg (state).svg|25px|border|link=Salzburgo (estato)]] [[Salzburgo (estato)|Salzburgo]]
## [[Imachen:Flag of Vienna (state).svg|25px|border|link=Viena]] [[Viena]]
## [[Imachen:Flag_of_Upper_Austria_(state).svg|25px|border|link=Alta Austria]] [[Alta Austria]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Flag_of_Styria_(state).svg|25px|border|link=Estiria]] [[Estiria]]
## [[Imachen:Flag_of_Carinthia_(state).svg|25px|border|link=Carintia]] [[Carintia]]
## [[Imachen:Flag_of_Lower_Austria_(state).svg|25px|border|link=Baixa Austria]] [[Baixa Austria]]
## [[Imachen:Burgenland_Landesflagge.PNG|25px|border|link=Burgenland]] [[Burgenland]]
# [[Image:Flag of Germany.svg|25px|border|link=Alemanya]] '''[[Alemanya]]'''
## [[Image:Flag of Bavaria (lozengy).svg|25px|border|link=Baviera]] [[Baviera]]
### [[Image:Flagge_Schwaben_Bayern.svg|25px|border|link=Suebia]] ''[[Suebia]]''
### [[Imachen:Flagge franken.svg|25px|border|link=Franconia]] ''[[Franconia]]''
## [[Image:Flag of Baden-Württemberg.svg|25px|border|link=Baden-Wurtemberg]] [[Baden-Wurtemberg]]
## [[Image:Flag_of_Bremen.svg|25px|border|link=Bremen (estato)]] [[Bremen (estato)|Bremen]]
## [[Image:Flag_of_Lower_Saxony.svg|25px|border|link=Baixa Saxonia]] [[Baixa Saxonia]]
## [[Image:Flag_of_Hamburg.svg|25px|border|link=Hamburgo]] [[Hamburgo]]
## [[Image:Flag_of_Schleswig-Holstein.svg|25px|border|link=Schleswig-Holstein]] [[Schleswig-Holstein]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Image:Flag_of_Saxony.svg|25px|border|link=Saxonia]] [[Saxonia]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Image:Flag_of_Brandenburg.svg|25px|border|link=Brandemburgo]] [[Brandemburgo]]
## [[Image:Flag_of_Berlin.svg|25px|border|link=Berlín]] [[Berlín]]
## [[Image:Flag_of_Hesse.svg|25px|border|link=Hesse]] [[Hesse]]
## [[Image:Flag_of_Rhineland-Palatinate.svg|25px|border|link=Renania-Palatinato]] [[Renania-Palatinato]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]] [[Image:Flag_of_Saarland.svg|25px|border|link=Sarre]] [[Sarre]]
# [[Image:Flag of the United Kingdom.svg|25px|border|link=Reino Unito]] '''[[Reino Unito]]'''
## [[Imachen:Flag of England.svg|border|25px|link=Anglaterra]] [[Anglaterra]]
### [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Flag of England.svg|border|25px|link=Este d'Anglaterra]] [[Este d'Anglaterra]]
#### [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Flag_of_Essex.svg|border|25px|link=Essex]] [[Essex]]
### [[Imachen:Flag_of_the_City_of_London.svg|border|25px|link=Gran Londres]] [[Gran Londres]]
#### [[Imachen:Flag_of_the_City_of_London.svg|border|25px|link=Ciudat de Londres]] [[Ciudat de Londres]]
### [[Imachen:Flag of England.svg|border|25px|link=Sudeste d'Anglaterra]] [[Sudeste d'Anglaterra]]
#### [[Imachen:Flag of Oxfordshire.svg|border|25px|link=Oxfordshire]] [[Oxfordshire]]
### [[Imachen:Flag of England.svg|border|25px|link=Norueste d'Anglaterra]] [[Norueste d'Anglaterra]]
#### [[Imachen:Flag of England.svg|border|25px|link=Gran Manchester]] [[Gran Manchester]]
#### [[Imachen:County_Flag_of_Merseyside.png|border|25px|link=Merseyside]] [[Merseyside]]
### [[Imachen:Flag of England.svg|border|25px|link=Yorkshire y Humber]] [[Yorkshire y Humber]]
#### [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Yorkshire_Flag.png|border|25px|link=Yorkshire de l'Ueste]] [[Yorkshire de l'Ueste]]
#### [[Imachen:Yorkshire_Flag.png|border|25px|link=Yorkshire d'o Norte]] [[Yorkshire d'o Norte]]
## [[Imachen:Ulster Banner.svg|25px|border|link=Irlanda d'o Norte]] [[Irlanda d'o Norte]]
# [[Image:Flag of Italy.svg|25px|border|link=Italia]] '''[[Italia]]'''
## [[Imachen:Flag_of_Lazio.svg|25px|border|link=Lazio]] [[Lazio]]
## [[Imachen:Flag of Liguria.svg|25px|border|link=Liguria]] [[Liguria]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Flag_of_Piedmont.svg|25px|border|link=Piemont]] [[Piemont]]
## [[Imachen:Flag of Lombardy.svg|25px|border|link=Lombardía]] [[Lombardía]]
## [[Imachen:Flag_of_Trentino-South_Tyrol.svg|25px|border|link=Trentino-Alto Adigio]] [[Trentino-Alto Adigio]]
###[[Imachen:Flag_of_Trento_Province.svg|25px|border|link=Provincia autonoma de Trento]] [[Provincia autonoma de Trento|Trentino]]
###[[Imachen:Flag_of_South_Tyrol.svg|25px|border|link=Provincia autonoma de Bozen]] [[Provincia autonoma de Bozen|Tirol d'o Sud]]
## [[Imachen:Flag of Republic of Venice.svg|25px|border|link=Veneto]] [[Veneto]]
## [[Imachen:Flag of Friuli-Venezia Giulia.svg|25px|border|link=Friuli-Venecia Chulia]] [[Friuli-Venecia Chulia]]
### [[Imachen:Bandiere_dal_Friûl.svg|25px|border|link=Friuli]] ''[[Friuli]]''
### [[Imachen:Free_Territory_Trieste_Flag.svg|25px|border|link=Trieste]] ''[[Trieste]]''
# [[Image:Flag of the Order of St. John (various).svg|25px|border|link=Soberana Melitar Orden de Malta]] '''[[Soberana Melitar Orden de Malta]]'''
# [[Image:Flag of the Vatican City.svg|25px|border|link=Ciudat d'o Vaticano]] '''[[Ciudat d'o Vaticano]]'''
# [[Imachen:Flag of Gibraltar.svg|border|25px|link=Chibraltar]] '''[[Chibraltar]]'''
# [[Image:Flag of Belgium.svg|25px|border|link=Belchica]] '''[[Belchica]]'''
## [[Imachen:Flag of Wallonia.svg|border|25px|link=Valonia]] [[Valonia]]
### [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Flag_of_Hainaut.svg|border|25px|link=Hainaut]] [[Hainaut]]
## [[Imachen:Flag_of_the_Brussels-Capital_Region.svg|border|25px|link=v]] [[Rechión de Bruselas-Capital|Bruselas]]
## [[Imachen:Flag of Flanders.svg|border|25px|link=Flandres]] [[Flandres]]
### [[Imachen:Flag_of_Oost-Vlaanderen.svg|border|25px|link=Flandres Oriental]] [[Flandres Oriental]]
### [[Imachen:Flag_of_West_Flanders.svg|border|25px|link=Flandres Occidental]] [[Flandres Occidental]]
# [[Image:Flag of Hungary.svg|25px|border|link=Hongría]] '''[[Hongría]]'''
## [[Image:Flag_of_Budapest_(2011-).svg|25px|border|link=Budapest]] [[Budapest]]
## [[Image:FLAG-Gyor-Moson-Sopron-megye.svg|25px|border|link=Condato de Győr-Moson-Sopron]] [[Condato de Győr-Moson-Sopron|Győr-Moson-Sopron]]
# [[Image:Flag of Slovakia.svg|25px|border|link=Eslovaquia]] '''[[Eslovaquia]]'''
## [[Image:Bratislavsky_vlajka.svg|25px|border|link=Rechión de Bratislava]] [[Rechión de Bratislava|Bratislava]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]] [[Image:Trnavsky_vlajka.svg|25px|border|link=Rechión de Trnava]] [[Rechión de Trnava|Trnava]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]] [[Image:Trenciansky_vlajka.svg|25px|border|link=Rechión de Trenčín]] [[Rechión de Trenčín|Trenčín]]
## [[Image:Zilinsky_vlajka.svg|25px|border|link=Rechión de Žilina]] [[Rechión de Žilina|Žilina]]
## [[Image:Presovsky_vlajka.svg|25px|border|link=Rechión de Prešov]] [[Rechión de Prešov|Prešov]]
## [[Image:Kosicky_vlajka.svg|25px|border|link=Rechión de Košice]] [[Rechión de Košice|Košice]]
## [[Image:Banskobystricky_vlajka.svg|25px|border|link=Rechión de Banská Bystrica]] [[Rechión de Banská Bystrica|Banská Bystrica]]
## [[Image:Nitriansky_vlajka.svg|25px|border|link=Rechión de Nitra]] [[Rechión de Nitra|Nitra]]
# [[Image:Flag of Monaco.svg|25px|border|link=Mónegue]] '''[[Mónegue]]'''
# [[Image:Flag of Slovenia.svg|25px|border|link=Eslovenia]] '''[[Eslovenia]]'''
## [[Image:Flag of Krain.svg|25px|border|link=Carniola]] ''[[Carniola]]''
### [[Image:Flag of Krain.svg|25px|border|link=Alta Carniola]] ''[[Alta Carniola]]''
### [[Image:Flag of Krain.svg|25px|border|link=Baixa Carniola]] ''[[Baixa Carniola]]''
### [[Image:Flag of Slovenia.svg|25px|border|link=Litoral esloveno]] ''[[Litoral esloveno]]''
# [[Image:Flag of Czech Republic.svg|25px|border|link=Republica Checa]] '''[[Republica Checa]]'''
## [[Imachen:Flag of Bohemia.svg|border|25px|link=Bohemia]] ''[[Bohemia]]''
### [[Imachen:Flag_of_South_Bohemian_Region.svg|border|25px|link=Rechión de Bohemia Meridional]] [[Bohemia Meridional]]
### [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Flag_of_Central_Bohemian_Region.svg|border|25px|link=Rechión de Bohemia Central]] [[Bohemia Central]]
### [[Imachen:Flag_of_Prague.svg|border|25px|link=Praga]] [[Praga]]
## [[Imachen:Flag_of_Plzen_Region.svg|border|25px|link=Rechión de Plzeň]] [[Rechión de Plzeň|Plzeň]]
# [[Imachen:Flag_of_Croatia.svg|25px|border|link=Croacia]] '''[[Croacia]]'''
## [[Imachen:Flag_of_the_Kingdom_of_Croatia_(Habsburg).svg|25px|border|link=Croacia Central]] ''[[Croacia Central]]''
### [[Imachen:Zagreb_County.png|25px|border|link=Condato de Zagreb]] [[Condato de Zagreb|Zagreb]]
### [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Flag_of_Karlovac_county.svg|25px|border|link=Condato de Karlovac]] [[Condato de Karlovac|Karlovac]]
### [[Imachen:Flag_of_Primorje-Gorski_Kotar_County.png|25px|border|link=Condato de Primorje-Gorski Kotar]] [[Condato de Primorje-Gorski Kotar|Primorje-Gorski Kotar]]
## [[Imachen:Zastava Istarske županije.svg|25px|border|link=Condato d'Istria]] [[Condato d'Istria|Istria]]
# [[Imachen:Flag_of_Liechtenstein.svg|25px|border|link=Liechtenstein]] '''[[Liechtenstein]]'''
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Bandera de Mauren, Liechtenstein.svg|25px|border|link=Mauren]] [[Mauren]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Flag_of_Liechtenstein.svg|25px|border|link=Eschen]] [[Eschen]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Bandera de Planken, Liechtenstein.svg|25px|border|link=Planken]] [[Planken]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Bandera de Schaan, Liechtenstein.svg|25px|border|link=Schaan]] [[Schaan]]
## [[Imachen:Flag of Vaduz.svg |25px|border|link=Vaduz]] [[Vaduz]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Bandera de Triesen, Liechtenstein.svg|25px|border|link=Triesen]] [[Triesen]]
## [[Imachen:Bandera de Balzers, Liechtenstein.svg|25px|border|link=Balzers]] [[Balzers]]
# [[Imachen:Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg|25px|border|link=Emiratos Arabes Unitos]] '''[[Emiratos Arabes Unitos]]'''
## [[Imachen:Flag of Dubai.svg|25px|border|link=Dubai]] [[Dubai]]
# [[Imachen:Flag_of_Australia.svg|25px|border|link=Australia]] '''[[Australia]]'''
##[[Imachen:Flag of Victoria (Australia).svg|25px|border|link=Victoria (Australia)]] [[Victoria (Australia)|Victoria]]
##[[Imachen:Flag of New South Wales.svg|25px|border|link=Nueva Galas d'o Sud]] [[Nueva Galas d'o Sud]]
# [[Imachen:Flag_of_New_Zealand.svg|25px|border|link=Nueva Zelanda]] '''[[Nueva Zelanda]]'''
## [[Imachen:Flag_of_New_Zealand.svg|25px|border|link=Rechión d'Auckland]] [[Rechión d'Auckland|Auckland]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Flag_of_New_Zealand.svg|25px|border|link=Waikato]] [[Waikato]]
## [[Imachen:Flag_of_New_Zealand.svg|25px|border|link=Rechión d'a Badía de Plenty]] [[Rechión d'a Badía de Plenty|Badía de Plenty]]
## [[Imachen:Flag_of_New_Zealand.svg|25px|border|link=Rechión de Canterbury]] [[Rechión de Canterbury|Canterbury]]
## [[Imachen:Flag_of_Otago.svg|25px|border|link=Otago]] [[Otago]]
## [[Imachen:Flag_of_New_Zealand.svg|25px|border|link=Rechión de Southland]] [[Rechión de Southland|Southland]]
# [[Imachen:Flag_of_Ireland.svg|25px|border|link=Irlanda]] '''[[Irlanda]]'''
## [[Imachen:Flag_of_Leinster.svg|25px|border|link=Leinster]] [[Leinster]]
## [[Imachen:Flag_of_Ulster.svg|25px|border|link=Ulster]] ''[[Ulster]]''
# [[Imachen:Flag_of_Finland.svg|25px|border|link=Finlandia]] '''[[Finlandia]]'''
## [[Imachen:Flag_of_Finland.svg|25px|border|link=Uusimaa]] [[Uusimaa]]
# [[Imachen:Flag_of_Estonia.svg|25px|border|link=Estonia]] '''[[Estonia]]'''
## [[Imachen:Flag of et-Harju maakond.svg|25px|border|link=Condato de Harju]] [[Condato de Harju|Harju]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Raplamaa lipp.svg|25px|border|link=Condato de Rapla]] [[Condato de Rapla|Rapla]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Pärnumaa lipp.svg|25px|border|link=Condato de Pärnu]] [[Condato de Pärnu|Pärnu]]
# [[Imachen:Flag_of_Latvia.svg|25px|border|link=Letonia]] '''[[Letonia]]'''
## [[Imachen:Flag_of_Latvia.svg|25px|border|link=Livonia (Letonia)]] [[Livonia (Letonia)|Livonia]]
### [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Bandera_Limbazi.png|25px|border|link=Districto de Limbaži]] [[Districto de Limbaži|Limbaži]]
### [[Imachen:Flag_of_Riga.png|25px|border|link=Districto de Riga]] [[Districto de Riga|Riga]]
### [[Imachen:Bandera_Cesis.png|25px|border|link=Districto de Cēsis]] [[Districto de Cēsis|Cēsis]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Flag_of_Latvia.svg|25px|border|link=Zemgalia]] [[Zemgalia]]
### [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]][[Imachen:Bandera_Bauskas.png|25px|border|link=Districto de Bauska]] [[Districto de Bauska|Bauska]]
# [[Imachen:Flag_of_Lithuania.svg|25px|border|link=Lituania]] '''[[Lituania]]'''
## [[Imachen:Flag_of_Lithuania.svg|25px|border|link=Aukštaitija]] [[Aukštaitija]]
### [[Imachen:Panevezys_County_flag.svg|25px|border|link=Condato de Panevėžys]] [[Condato de Panevėžys|Panevėžys]]
## [[Imachen:Flag_of_Lithuania.svg|25px|border|link=Dzūkija]] [[Dzūkija]]
### [[Imachen:Vilnius_County_flag.svg|25px|border|link=Condato de Vilna]] [[Condato de Vilna|Vilna]]
### [[Imachen:Alytus_County_flag.svg|25px|border|link=Condato d'Alytus]] [[Condato d'Alytus|Alytus]]
## [[Imachen:Flag_of_Lithuania.svg|25px|border|link=Suvalkija]] [[Suvalkija]]
### [[Imachen:Marijampole_County_flag.png|25px|border|link=Condato de Marijampolė]] [[Condato de Marijampolė|Marijampolė]]
### [[Imachen:LTU_Kauno_apskritis_flag.svg|25px|border|link=Condato de Kaunas]] [[Condato de Kaunas|Kaunas]]
# [[Imachen:Flag_of_Poland.svg|25px|border|link=Polonia]] '''[[Polonia]]'''
## [[Imachen:POL województwo podlaskie flag.svg|25px|border|link=Voivodato de Podlaquia]] [[Voivodato de Podlaquia|Podlaquia]]
## [[Imachen:POL województwo warmińsko-mazurskie flag.svg|25px|border|link=Voivodato de Varmia y Masuria]] [[Voivodato de Varmia y Masuria|Varmia y Masuria]]
## [[Imachen:POL_wojew%C3%B3dztwo_mazowieckie_flag.svg|25px|border|link=Voivodato de Mazovia]] [[Voivodato de Mazovia|Mazovia]]
# [[Imachen:Flag_of_Russia.svg|25px|border|link=Rusia]] '''[[Rusia]]'''
## [[Imachen:Flag of Kaliningrad Oblast.svg|25px|border|link=Provincia de Kaliningrad]] [[Provincia de Kaliningrad|Kaliningrad]]
# [[Imachen:Flag_of_Luxembourg.svg|25px|border|link=Luxemburgo]] '''[[Luxemburgo]]'''
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]] [[Imachen:Flag_of_Luxembourg.svg|25px|border|link=Cantón de Gréiwemaacher]] [[Cantón de Gréiwemaacher|Gréiwemaacher]]
## [[Imachen:Flag_of_Luxembourg.svg|25px|border|link=Cantón de Luxemburgo]] [[Cantón de Luxemburgo|Luxemburgo]]
## [[Image:Nederlands verkeersbord G3.svg|22px]] [[Imachen:Flag_of_Luxembourg.svg|25px|border|link=Cantón d'Esch-Uelzecht]] [[Cantón d'Esch-Uelzecht|Esch-Uelzecht]]
Ta un atra clasificación d'os míos países vesitaus (por superficie, población, densidat...) se veigaː '''[[Usuario:Willtron/Puestos/Países/Clasificación|Países/Clasificación]]'''
|}
</td></tr></table></center>
<center><table style="width: 99%; border: #20B2AA solid; -moz-border-radius: 15px; background: #f0fefd; margin-bottom: 2px;"><tr><td>
<div style="background: #20B2AA; text-align: center; -moz-border-radius: 15px; font-size: 130%; padding: 3px;"><font face="trebuchet ms" color="white">[[Imachen:Twemoji 1f310.svg|25px]] '''''Micronacions''''' [[Imachen:Twemoji 1f310.svg|25px]]</font></div>
{| style="border:1px; border: #f0fefd; background-color:#f0fefd"
| En a siguient lista apareixen as [[micronación|micronacions]] u otras entidatz no reconoixidas internacionalment vesitadas por orden d'estancia. En no contar con reconoiximiento internacional, se mete entre parentesi o estau sobirán a o que perteneixen actualment.
# [[Image:Flag Order of Christ.svg|25px|border|link=Prencipato da Pontinha]] [[Prencipato da Pontinha]] ([[Portugal]])
# [[Image:Flag of Kugelmugel.png|25px|border|link=Kugelmugel]] [[Kugelmugel]] ([[Austria]])
# [[Image:Flag of Uzupis.svg|25px|border|link=Užupis]] [[Užupis|Republica d'Užupis]] ([[Lituania]])
|}
</td></tr></table></center>
<center><table style="width: 99%; border: #20B2AA solid; -moz-border-radius: 15px; background: #f0fefd; margin-bottom: 2px;"><tr><td>
<div style="background: #20B2AA; text-align: center; -moz-border-radius: 15px; font-size: 130%; padding: 3px;"><font face="trebuchet ms" color="white">[[Imachen:Twemoji 1f426.svg |25px]] '''''Estaus y países sobrevolaus''''' [[Imachen:Twemoji 1f426.svg |25px]]</font></div>
{| style="border:1px; border: #f0fefd; background-color:#f0fefd"
|
En a siguient lista apareixen os [[estato sobirán|estaus sobirans]], [[país]]es y [[rechión|rechions]] sobrevoladas. Por ser redundant. No s'incluyen aquells que a más han estau vesitaus.
# [[Imachen:Flag_of_Tunisia.svg|25px|border|link=Tunisia]] '''[[Tunisia]]'''
# [[Imachen:Flag_of_Egypt.svg|25px|border|link=Echipto]] '''[[Echipto]]'''
# [[Imachen:Flag_of_Saudi_Arabia.svg|25px|border|link=Arabia Saudí]] '''[[Arabia Saudí]]'''
# [[Imachen:Flag_of_Oman.svg|25px|border|link=Omán]] '''[[Omán]]'''
# [[Imachen:Flag_of_Sri_Lanka.svg|25px|border|link=Sri Lanka]] '''[[Sri Lanka]]'''
# [[Imachen:Flag_of_India.svg|25px|border|link=India]] '''[[India]]'''
|}
</td></tr></table></center>
kgse4xeviy9zsrdtf4lyxndydsftujy
Peduco
0
116804
1841603
1810061
2022-08-09T05:41:36Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Imachen:Guide_des_montagnes_-_Muletier_espagnol_-_Fonds_Ancely_-_B315556101_A_MAURICE_2_009.jpg|thumb|Dreita: Pastor d'o Perineu con apargatas y peducos]]
Un '''peduco''' (u por un regular en a forma plural, '''peducos''', d'o [[latín]] ''*pedūcu''), ye o nombre que recibe un tipo de [[calcetín]] curto feito de lana u de punto, utilizau por a chent, como pieza d'abrigo ta no tener fredor en os pietz en o leito u adintro de casa.
== Peducos de ninón==
[[Imachen:Bootee.jpg|thumb|Peducos de ninón]]
Actualment, tamién s'usa o termín ta un tipo de calcero sin de suela ta os ninons, en forma de [[Bota|boteta]], que se teixiba a man en punto y que feba parti d'o [[ixovar]] reuníu mientres o periodo de l'embarazo.<ref>{{es}} [http://catalogo.artesaniasdecolombia.com.co/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=1429 Gran enciclopedia punto y costura: ganchillo, bordado y trabajos manuales]. Sarpe, 1979, Madrid, ISBN 8472911128</ref>
O feito de que no aparezcan referencias literarias, -con o significau de "peducos de ninón"- anteriors a la segunda metat d'o [[sieglo XIX]], fan suposar que iste uso, d'o termín peduco, siga relativament recient.<ref>{{es}} [http://bib.cervantesvirtual.com/Buscar.html?query=1&texto=patuco&enviar=Buscar&origen= Patuco en el CVC]. 13 de chunio de 2015. Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes</ref> Dillá de l'analisi lingüistico y ya en o plan etnografico-historico, a propia indumentaria d'os ninons, totalment faixaus mientres os primers meses, fan poco probable pensar en a existencia d'ista pieza de calcero infantil antis d'o debantdito periodo (meyaus d'o [[sieglo XIX]]), quan a vestimenta d'os ninons desenvolica una variedat reforzada por diversos cambeos tecnolochicos y socials.<ref>{{es}} [http://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/988266.la-evolucion-de-la-ropa-infantil.html La evolución de la ropa infantil]. 13 de chunio de 2015</ref>
== Atros usos ==
Iste termín s'emplega asinas mesmo ta o calcero antiseptico d'un solo uso emplegau en os equipos quirurchicos y en os controls de seguridat en aeropuertos. Por extensión puet emplegar-se ta denominar calzaus d'os animals de companyía y, en o contexto esportivo, como un calcetín especial de ciclismo.<ref>{{en}} [https://books.google.es/books?id=q3-GaDvrEjkC&pg=PA174&dq=patucos+sanitarios&hl=ca&sa=X&ved=0ahUKEwjdxtuWmejRAhXB7oMKHbg6BeMQ6AEIGTAA#v=onepage&q=patucos%20sanitarios&f=false Intervención en la atención sociosanitaria en instituciones]. Octubre de 2008. Editorial Vértice, ISBN 978-84-92598-81-6. Pach. 174</ref>
== Referencias ==
{{listaref|2}}
== Vinclos externos ==
{{Commonscat|Baby shoes|os peducos}}
[[Categoría:Calcero]]
98o0smn4zsvlvq3d8rhdo0qxwphiff0
Primera Guerra Carlista
0
117159
1841605
1804916
2022-08-09T05:42:35Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
A '''Primera Guerra Carlista''' estió una [[guerra civil]] que se desembolicó en [[Espanya]] entre [[1833]] y [[1840]] entre os [[carlismo|carlista]]s, partidarios d'o infant [[Carlos María Isidro de Borbón]] y d'un rechimen [[absolutismo|absolutista]], y os isabelinos u cristinos, defensors d'[[Isabel II d'Espanya|Isabel II]] y d'a rechent María Cristina de Borbón, que o suyo gubierno estió orichinalment absolutista moderau y acabó convertindo-se en [[Liberalismo|liberal]] pa obtener l'emparo popular. Antes mas estió conoixida por a historiografía espanyola como que '''Guerra d'os Siet Anyos''' u '''Primera guerra civil'''.<ref>''Enciclopedia universal ilustrada europeo-americana'', Espasa-Calpe (1921),Tomo 45 pachina 1.490.}}.</ref>
== Orichen ==
[[Imachen:El_infante_Carlos_María_Isidro_de_Borbón_(Museo_del_Prado).jpg|cucha|miniaturadeimagen|265x265px|O infant Carlos María Isidro, autoproclamau rei con o nombre de Carlos V.]]
A guerra la plantió Carlos María Isidro, chirmán de [[Ferrando VII d'Espanya|Fernando VII]], por a qüestión succesoria, ya que heba estau l'heredero a o [[cadiera reyal|trono]] entre o reinau d'o suyo chirmán Fernando, a causa que iste, dimpués de tres matrimonios, careixeba de descendencia. Manimenos, o nuevo matrimonio d'o rei y l'[[embarazo]] d'a reina ubren una nueva posibilidat de succesión.
En marzo de 1830, seis meses antes d'a naixencia d'Isabel II, o rei publica a [[Pragmatica Sanción de 1789|Pragmatica Sanción]] de Carlos IV aprebada por as [[Cortz de 1789]], que deixaba sin efecto o Reglamento de [[10 de mayo]] de 1713 que excluiba a succesión femenina a o trono dica acotolar a descendencia masculina de [[Felipe IV d'Aragón|Felipe]] V. Se restabliba asinas o dreito succesorio tradicional castellán, replegau en [[Siete Partidas|Las Partidas]], seguntes o qual podeban accedir a o trono as fillas d'o rei difunto en caso de morir o monarca sin fillos varons.
Manimenos, Carlos María Isidro, no reconoixió a Isabel como princesa d'Asturias y quan Fernando murió o 29 de setiembre de 1833, Isabel estió proclamada reina baixo a rechencia d'a suya mai, [[María Cristina de Borbón-Dos Sicilias]], y Carlos en o Manifiesto de Abrantes mantenió os suyos dreitos dinasticos, levando a o país a la Primera Guerra Carlista.
A qüestión dinastica no estió a sola razón d'a guerra. Dimpués d'a [[Guerra d'o Francés|Guerra d'a Independencia]], Fernando abolió a [[Constitución de 1812]], pero dimpués d'o [[Trienio Liberal]] (1820-1823), Fernando VII no tornó a restaurar a [[Inquisición]], y en os zaguers anyos d'o suyo reinau permitió ciertas reformas pa atrayer a os sectors liberals, que amás pretendeban igualar as leis y costumbres en tot o territorio d'o reino eliminando fueros y privilechios, a o tiempo os sectors mas conservadors s'agrupaban arredol d'o suyo chirmán Carlos.
== Contendients ==
[[Imachen:Generalisima.jpg|miniaturadeimagen|Estandart Reyal u d'a Cheneralísma, prencipal bandera carlista d'a primera guerra bordada por María Francisca de Braganza.<ref>[http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?interno=S&posicion=21&path=6010239&presentacion=pagina «Estandarte real o de la Generalísima»]. ''El Estandarte Real'': 16. Abril de 1889.{{cita publicación|título=Estandarte real o de la Generalísima|publicación=El Estandarte Real|fecha=Abril de 1889|página=16|url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?interno=S&posicion=21&path=6010239&presentacion=pagina}}</ref>]]
O campo y as chicotas ciudatz d'o [[País Basco]] y [[Navarra]] emparoron mayoritariament a o pretendient Carlos a causa d'o suyo tradicionalismo foral, gracias a l'emparo que le dio o baixo [[Ilesia Catolica|clero]] local. Muitos autors han especulau con a posibilidat que la causa carlista en o [[País Basco]] y [[Navarra]] fuese fundamentalment foralista. No existe consenso en ista analís, ya que atros autors rebaten ista interpretación, fendo a prencipal razón de l'emparo basco-navarro a o influxo d'o clero en a sociedat.
Sobre ista qüestión expresó [[Mateo Benigno de Moraza]] en o suyo discurso debant d'o Congreso de Deputaus o [[13 de chulio]] de [[1876]]: "Pa o país bascongado no podeba buscar-se un resorte que ferise mas viva, mas delicada y mas sensiblement as fibras d'o suyo corazón, tant relichioso y catolico, y no puede negar-se que en a guerra ha teniu a qüestión relichiosa a sola [[influencia politica|influencia]] en o mío país; garra atra en a quasi universalidat d'as mías paisanos ha puesto abocar-los a la guerra; pero os Fueros no han estau la causa".
A [[hierarquía eclesiastica]] se mantenió ambigua, encara que una parte important d'o clero (como que por eixemplo, o famoso Cura Merino) s'unió a os carlistas.
En l'atro bando, os liberals y moderaus s'unioron para emparar a María Cristina y a la suya filla Isabel. Controlaban as prencipals institucions d'o Estau, a mayoría de l'exercito y todas as ciudatz importants. Os liberals recibioron emparo d'o [[Reino Uniu]], [[Portugal]] y [[Francia]] en forma de creditos para o trasoro y de fuerzas militars. Os britanicos ninvioron a Lechión Auxiliar Britanica, cuerpo de voluntarios a o mando d'o cheneral George Lacy Evans, mientres que a Royal Navy realizaba funcions de bloqueyo. Os portugueses ninvioron una división auxiliar baixo o mando d'o Barón das Antas y os franceses a División Auxiliar Francesa amás de colaborar en o control d'a buega y d'as costas espanyolas.
== Fases d'a guerra ==
Tenendo en cuenta as accions levadas a cabo por la uno y l'atro bando podemos destacar tres grans fases en a contienda:
=== Ofensiva carlista ===
* A primera fase tiene puesto en o comienzo d'a guerra. Son los carlistas qui, guiaus por liders mas eficients, organizan a las tropas en os prencipals territorios que dominan (o norte, Catalunya y o [[Mayestrato (desambigación)|Mayestrato]]). Cal destacar l'actuación de liders como que [[Zumalacárregui]] en o norte. Estió important tamién a labor de [[Juan Antonio Guergué]] en Catalunya, que unificó as partidas catalanas. A fase prencipia en 1833 y remata en 1835 con a muerte de Zumalacárregui. O carlismo metió en xaque a o gubierno cristino y aconsiguió extender-se por tot o norte d'a peninsula.
=== Repliegue carlista ===
A fase prencipia en 1835 y remata en 1837. Os cristinos (partidarios d'Isabel) aconsiguen una mayor coordinación y consolidan a suya posición dentro d'o territorio carlista. Famosa por as numerosas expedicions carlistas, estando as mas importants a de [[Miguel Gómez Damas]] en 1836, que recorrió toda Espanya y a Expedición Reyal, encabezada por Carlos María Isidro en persona, que menazó en 1837 a capital. O fracaso de dita expedición suposó o desastre d'a zaguera gran tentativa carlista. L'acción mas important estió o [[Setio de Bilbau]] de [[1836]], que acabó con una nueva redota carlista. Destaca l'aparición en favor de don Carlos de [[Ramón Cabrera]] en o Mayestrato, que causó serios problemas a os cristinos dica o final d'a guerra.
=== Escamallo d'o carlismo ===
Dimpués d'a batalla de Luchana os carlistas pierden a oportunidat de prener [[Bilbau]] y una d'as zagueras ocasions de poder ganar a guerra. Suposa tamién o suyo redota en Bilbau a creyación d'una facción carlista que empara a fin d'a guerra, veyendo imprebable ya a victoria. Dende alavez os absolutistas no fan que defender o territorio que encara controlan dica que a falta d'efectivos y as convulsions adintro d'a cort d'o infant obligan en [[1839]] a sinyar a paz, tot y que un sector carlista y o propio don Carlos no acceptasen o convenio de Vergara, habendo d'ir a l'exilio, a l'aspera d'una nueva oportunidat. Cabrera seguirá a o frent d'o Mayestrato un anyo mas, ya con la causa d'o pretendient carlista muit debilitada. Destaca Espartero como lider indiscutible d'as fuerzas cristinas.
== A guerra ==
[[Imachen:Primera_Guerra_Carlista.svg|dreita|miniaturadeimagen|300x300px|O frent en o suyo momento alchido.]]
=== A guerra en o frent d'o norte ===
==== Zaguers ====
Dimpués d'a muerte de Fernando VII, o pretendient Carlos nombró a Joaquín Abarca como ministro universal y fació un clamamiento a l'exercito y a las autoridatz pa que se sumasen a la suya causa, pero con tasa repercusión. En l'ambito internacional tant solament o rei [[Miguel I de Portugal]] lo reconoixió, o que levó a la ruptura diplomatica entre Espanya y Portugal. En os primers días d'octubre se succedioron as insurreccions en quantos puntos d'Espanya, protagonizadas por agrupacions locals de Voluntarios Realistas, en cheneral con poco exito, fueras d'en o País Basco, Navarra y [[Logronyo]], pero sin plegar a controlar mas que por poco tiempo as ciudatz de ditos territorios.
As sublevacions no tenioron l'emparo de l'exercito. Asinas, o cheneral Ladrón de Cegama, sin mando en [[Valladolit]] (residencia d'a Capitanía Cheneral de Castiella a Viella), y o coronel [[Tomás de Zumalacárregui]], retirau pero vivindo en a plaza fuerte de [[Pamplona]], fuyioron d'os suyos puestos de residencia pa pronunciar-se sin arrocegar con ell garra fuerza d'as guarnicions d'as plazas en as qualas se trobaban. A guerra se considera como prencipiada quan o cheneral Ladrón de Cegama proclamó rei a o infant don Carlos con o nombre de Carlos V o [[6 d'octubre]] de [[1833]] en [[Tricio]] ([[A Riocha|La Rioja]]), apoderando-se con os voluntarios sublevaus de [[Logronyo]] y pasando a [[Navarra]] a unir-se con os sublevaus d'ista provincia. A unión d'istos voluntarios en Navarra estió o embrión d'as tropas d'as qualas se fació cargo Tomás de Zumalacárregui y que facioron posible que a guerra durase siet anyos.
==== Quesada - Zumalacárregui ====
[[Imachen:Tomás Zumalacárregui (portrait).jpg|dreita|miniaturadeimagen|297x297px|O cheneral carlista Tomás de Zumalacárregui.]]
Zumalacárregui equipó a os suyos hombres con armas presas a os exercitos cristinos en o campo de batalla u en ataques contra fabricas u [[convoy]]s, y conscient d'a suya inferioridat numerica y armamentistica reprodució a tactica guerrillera que conoixeba dende a Guerra d'Independencia, amparando-se en o accidentau d'o releu y en l'emparo de gran parte d'a población civil. O 7 d'aviento de 1833, as deputacions de [[Vizcaya]] y d'Alaba lo nombroron chefe d'as tropas d'istas provincias. Muit popular entre os suyos soldaus (lo clamaban "Tío Tomás"), no dubdó en amostrar-se cruel en a represión d'os liberals ni en emplegar a terror pa mantener controlau o territorio.
==== Rodil - Zumalacárregui ====
Entre l'anyo [[1834]] se succedioron as victorias carlistas en importants accions, como que l'asalto a un convoy d'armas entre Logronyo y [[Cenicero]], as accions de Goyo d'Alaba y Venda de Echavarri. Pero pa os carlistas l'anyo acabó con una redota en a batalla de Mendaza y a prudent retirada en a batalla de Arquijas.
==== Espoz y Mina -Zumalacárregui ====
==== Valdés - Zumalacárregui ====
Con l'Acción de Artaza contra Gerónimo Valdés, Zumalacárregui desfació a tropa cristina que se veyió obligada a desmantelar todas as estratechicas guarnicions ([[Arraia-Maeztu|Maeztu]], [[Altsasu|Alsasua]], Elizondo, [[Doneztebe|Santesteban]], [[Urdazubi|Urdax]], entre atras), quedando como que solas guarnicions as d'as capitals d'as provincias bascongadas, Pamplona y qualques puertos d'a costa. O grueso de l'exercito cristino se retiró a la marguin sud de l'Ebro. Animau por os suyos exitos militars y por a necesidat d'obtener financiamiento y reconoixencia internacional, o pretendient le ordenó de prener [[Bilbau]], manimenos a opinión contraria de Zumalacárregui, que hese preferiu atacar [[Vitoria]] y dende allí ubrir-se camín enta [[Madrit]]. A operación prencipió con exito, en ubrir-se paso enta Bilbau en vencer a o cheneral Espartero en o Puerto de Descarga, prencipiando a sitiar a capital vizcaína o 10 de chunyo de 1835; pero, feriu Zumalacárregui quan observaba as operacions, feneixió o 24 de chunyo de 1835
==== Fernández de Córdova - Eguía ====
En octubre de 1835 Nazario Eguía asumió o puesto de cheneral en cabo d'as tropas carlistas en o País Basco y Navarra. Entre o suyo mandato l'exercito carlista aumentó os suyos efectivos dica plegar a os 36.000 hombres.
==== Fernández de Córdova - Villarreyal ====
Bruno Villarreyal, sucesor de Nazario Eguía, se caracterizó por fomentar as expedicions difuera d'o territorio carlista.
==== Espartero - Villarreyal ====
En octubre de 1836 tenió puesto o segundo [[Setio de Bilbau]], que fracasó a os cinco días y en noviembre un tercer intento que duró mes y meyo y que fracasó debant d'a defensa de Baldomero Espartero.
==== Espartero - Principe Sebastián ====
O fracaso debant de Bilbau d'os carlistas provocó o nombramiento de Sebastián Gabriel de Borbón y Braganza como cheneral en cabo d'os carlistas, o qual en marzo de 1837 venció a las tropas liberals en a batalla de Oriamendi. Entremistanto os sectors mas radicals d'o carlismo s'heban feito con o control politico, acreixiu dimpués d'a Expedición Reyal.
==== Espartero - Guergué ====
Juan Antonio Guergué se fació con o mando de l'exercito dica chunyo de 1838.
==== Espartero - Maroto ====
Dimpués d'a batalla de Peñacerrada, Guergué estió substituiu por [[Rafael Maroto]], qui reorganizó l'exercito y mandó afusilar en febrero de 1839 a Guergué y a atros militars acusaus de conspirar en o suyo contra a o mesmo tiempo que intentaba aconseguir d'o pretendient a destitución d'as suyas adversarios, por o que estió destituito a la suya vegada por Don Carlos, encara que poco días dimpués estió restituiu en o suyo puesto por o pretendient, que accedió a os suyos demandas.
Maroto negoció con o gubierno d'Isabel II sin l'emparo d'o pretendient y con a oposición de parte d'as suyas tropas y o 29 d'agosto de 1839 Espartero y oficials carlistas, representants de Maroto, sinyan o Convenio de Oñate que metió fin a la guerra en o norte d'Espanya, confirmau con o conoixiu como Abrazo de Vergara entre Maroto y Espartero o 31 d'agosto. O 14 de setiembre de 1839 o pretendient carlista y as suyas tropas que le remaniban fidels crucioron a buega francesa y a guerra remató en o frent norte.
=== Frent de Castiella ===
En [[Castiella a Viella]], fuo en [[Burgos]] y [[Soria]] án mas exito tenió a insurrección, movilizando un total de 10.000 hombres a o mando de Jerónimo Merino y Ignacio Alonso Cuevillas. En [[Catalunya]], en abril de [[1834]], dentró una partida procedent d'o [[Mayestrato Viello|Mayestrato]] a o mando de [[Manuel Carnicer]], pero fracasó. Manimenos ixo, se mantenioron movilizadas numerosas partidas guerrilleras.
[[Imachen:Aragcarlist.jpg|dreita|miniaturadeimagen|435x435px|O carlismo en Aragón.]]
=== Frent d'Aragón y Valencia ===
O [[13 de noviembre]] de 1833 os carlistas obtienen una important victoria: Moriella se subleva y enrola o estandarte de Carlos V. Carlos Victoria, comandant d'a plaza de [[Moriella]], fa salir a las tropas d'a ciudat con una treta. Zarra as puertas d'a ciudat y de conchunta con Rafael Ram de Viu (barón d'Herbés) y [[Manuel Carnicer]] se suman a o bando carlista. A pesar d'iste acto as tropas gubernamentals se meten en movimiento y mandan enta Moriella una important columna endrezada por Horé. Os carlistas debant d'ixa menaza fuyen de [[Moriella]] en aviento. Dimpués o [[barón d'Herbés]] y atros liders carlistas son presos en [[Calanda]] y afusilaus o 27 d'aviento. Pese a isto a flama d'a rebelión s'heba encendiu en as tierras d'o [[Mayestrato Viello|Mayestrato]] y l'Ebro meso que atros liders como [[Manuel Carnicer]], Quílez y Cabrera continoron luitando.
As partidas d'o Mayestrato y [[Aragón]] trigoron a [[Manuel Carnicer]] como que o suyo chefe en febrero de 1834. Dimpués d'o suyo fusilamento en abril de 1835 prenió o mando o suyo segundo, [[Ramón Cabrera]], qui dio ánimos a las fuerzas carlistas, pero sin que ditas fuerzas fuesen pro numerosas como pa obtener una victoria decisiva sobre as fuerzas liberals, de traza que en 1836 [[Evaristo de San Miguel]] conqueriba pa os isabelinos [[Cantaviella]]. En 1837 Cabrera aconsigue reconquerir o territorio perdiu y en chinero de 1838 conquiesta [[Moriella]], a la quala convierte en capital d'a suya administración, extendendo o suyo territorio por Aragón, norte de [[Reino de Valencia|Valencia]] y sud de Catalunya. Manimenos, a fin d'a guerra en o norte fació que Espartero plegase a [[Zaragoza]] a o frent de 44.000 hombres en octubre de 1839 y establise o suyo quartel cheneral en [[Lo Mas de las Matas|Mas de las Matas]]. Cabrera aconsigue mantener a resistencia dica o [[30 de mayo]] de [[1840]] quán Espartero conquirió Moriella y Cabrera s'endrezó a [[Berga]].
=== Frent de Catalunya ===
En Catalunya as numerosas partidas actuaban sin coordinación. O mando d'o Pretendient ninvió un continchent de fuerzas d'o territorio carlista basco-navarro, seleccionau entre os mas experimentaus batallons d'os quals disposaba, en agosto de 1835 baixo o mando de Juan Antonio Guergué formau por 2.700 hombres con a misión d'organizar o frent en Catalunya. Plegau a o suyo destín Guergué, aconsiguió agrupar una numerosa fuerza, intentanto prener [[Olot]] pero fracasando en o intento. Seguidament Guergué organizó as tropas carlistas catalanas en un documento oficial que se ninviaría a o rei y a os [[capitoste]]s respectivos. En o mesmo documento ell posa de manifiesto que as tropas con as qualas conta son bellas 19.000 escontando las traitas por ell. Manimenos istos datos son poco fiables a causa que dan un numero alto de [[guerrilla]]s no identificadas. A pesar d'isto o numero heba d'estar muit alto. Dimpués de la marcha de Guergué de Catalunya asumioron o mando [[Ignacio Brujó]] y [[Rafael Maroto]], qui estió poco tiempo (uns meses), creyó confusión y tenió muitas redotas. Ye por esta razón que en aviento de 1836 estió substituiu por [[Blas María Royo de León]] que heba estau chefe d'o estau mayor d'a expedición Guergué. Royo aconsiguió victorias importants cómo o desastre d'Oliver y a conquiesta de [[Solsona]]. En 1837 se fació con o mando un d'os miembros d'a Expedición Reyal, [[Juan Antonio de Urbiztondo]], qui conquirió [[Berga]] en chulio y la convirtió en a capital d'o carlismo catalán.
[[Imachen:Ramón_Cabrera.jpg|dreita|miniaturadeimagen|229x229px|Daguerrotipo de [[Ramón Cabrera]].]]
Os problemas entre a Chunta de gubierno de Berga y Urbiztondo levoron a o nombramiento de [[José Segarra]] y posteriorment, en chulio de 1838, a o d'o [[Conte d'Espanya]], que s'esforzó en modernizar as suyas tropas a o mesmo tiempo que se aproximaba a os sectors mas radicals d'o carlismo, o que provocó o descontento d'a oficialidat carlista, que solicitoron a suya destitución a o pretendient, o que aconsiguioron en octubre. A plegada de combatents carlistas procedents d'o frent norte dimpués d'a sinyatura d'o Convenio de Oñate aconsiguió prolongar a guerra en Catalunya uns meses mas dica que as zagueras tropas carlistas endrezadas por Cabrera crucioron a buega francesa o [[6 de chulio]] de [[1840]].
=== Castiella a Viella y Castiella a Nueva ===
En [[Castiella|as dos Castiellas]] os movimientos carlistas tamién existioron. Estioron mas importants en Castiella a Viella. En as zonas cercanas a las provincias Bascongadas y [[Navarra]], os carlistas, baixo a presión d'as tropas isabelinas, acaboron amparando-se en os carlistas basco-navarros, formando os batallons castellans. Os suyos chefes mas importants estioron [[Juan Manuel Martín de Balmaseda|Balmaseda]], [[Basilio García]], [[Jerónimo Merino]] y [[Cuevillas]]. Organizoron correrías por o territorio controlau por o bando isabelino, plegando en ocasions dica [[La Mancha]]. Os [[húsar]]s de [[Ontoria]], una unidat selecta formada por expertos chinetz [[castellans]] y endrezada por Balmaseda, estió a unidat mas important de caballería castellana que remató combatindo con Cabrera. No podendo cruciar l'Ebro en a fase final en cayer o Maestrato en mans de [[Baldomero Espartero|Espartero]], preboron de fuyir a Francia dando o rodeyo por Cuenca, Soria, Burgos, La Rioja y Navarra, desolando con os suyos tropelías y robos as poblacions que trascruzaban. Gran parte d'ells fuoron finalment interceptaus en Navarra, quan Cabrera feba ya tiempo que se trobaba en Francia y, por tanto, a guerra heba finalizau. Por ixo estioron consideraus como bandolers y executaus.
En Castiella a Nueva os movimientos carlistas se centroron en [[Ciudad Real]] y en as zonas proximas a Cabrera ([[Provincia de Cuenca|Cuenca]]), y tamién [[Albacet]]. A partida mas important d'a rechión estió a d'os chirmans Palillos. Ista partida yera formada por [[chinet]]z en a suya mayor parte y plegó a estar numerosa comparada con as atras partidas manchegas, que nunca no estioron muit superiors a un par de centenars d'hombres.
=== Frent d'a provincia de Ciudad Real ===
En a provincia se formoron mas d'un centenar de partidas, qualques con tasament una decena d'hombres y atras superando quantos [[centena|ciento]]s. Tres son las causas d'ista proliferación:
a) Dada a orografía montanyosa y o tránsito a traviés d'a provincia d'as comunicacions Madrit - Andalucía, dende tiempo muit dezaga o [[bandolerismo]] yera muit desembolicau.
b) Istas circumstancias estioron base pa que entre a [[Guerra d'o Francés|Guerra d'a Independencia]] se creyasen numerosas partidas guerrilleras con gran actividat.
c) A provincia, muit depauperada, con a tierra practicament en poder d'unas pocas personas, no solament produciba pobreza en as chents que treballaban o campo sino tamién en as localidatz an os [[zapatero|zapater]]s, [[sastre]]s y atros oficios teneban uns ingresos muit baixos ya que os suyos clients, os treballadors d'o campo, careixeban de diners. As experiencias d'o bandolerismo, as d'as [[guerrilla]]s independentistas, a pobreza d'os habitants y as quintas que se levaban a tantos hombres chovens que yeran aportando economía familiar, fació que os chefes carlistas trobasen con facilidat personas tanto en o campo como que en as ciudatz pa engrosar as suyas [[ringlera]]s. Ocurriba tamién con freqüencia que chicotas partidas admitiban o indulto, se reincorporaban a os suyos quefers, tornando pero de nuevo poco tiempo dimpués a formar parte d'una partida. O gubierno solament en ocasions podió destinar tropas regulars suficients pa combatir a las partidas, estando fuerzas irregulars formadas por voluntarios locals, enquadraus chenericament en o concepto de "Milicians Nacionals", os que sostenioron o peso prencipal de luita contra as partidas encara que con taso exito ya que mesmo meses dimpués de concluida a guerra en estioron activas unas quantas entre un tiempo. Belunas tornoron a convertir-se en bandoleras, quedando a suya persecución en mans d'a recientment creyada Guardia Civil.
O movimiento carlista nunca tenió unidat de mando y d'administración ni conservó territorio en o qual hese puesto instalar os suyos quartels, almagazens, [[quadra|estrabillas de caballos]], depositos de ferius y prisioners, mantenendo-se de contino en movimiento por a provincia, asaltando lugars y refuchiando-se en as montanyas. En ocasions s'uniban quantas chicotas partidas pa realizar un ataque a una localidat important u a un convoy que circulaba por a carretera Madrit - Andalucía. En plegar a la provincia as expedicions de Gómez y Basilio García, en formoron parte mientres se mantenioron en a provincia, belunas marchoron con ellas a provincias vecinas, mesmo uns pocos hombres las acompanyoron a la suya tornada a o territorio basco-navarro.<ref>Manuela Asensio Rubio. El Carlismo en la provincia de Ciudad Real. Ciudad Real 1987. [//es.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/8450550823 ISBN 84-505-5082-3].</ref>
== Expedicions carlistas ==
Dende o territorio basco-navarro dominau por os carlistas se realizoron expedicions con os obchectivos prencipals:
a) Fomentar a guerra en territorios en os quals o carlismo teneba poco, mesmo nula actividat.
b) Desfer-se entre bell tiempo de continchents a os quals yera problematico dar mantenimiento y paga.
c) Obligar a que tropas isabelinas que barzaban o suyo territorio hesen de marchar dimpués d'as expedicions, aliviando-se a presión sobre o frent basco-navarro.
* Primera expedición de Basilio García (1834)
* Segunda expedición de Basilio García (1835)
* Expedición de Guergué (1835)
* Tercera Expedición de Basilio García (1836)
* Expedición de Gómez (1836)
* Expedición Reyal (1837)
* Expedición de Zaratiegui (1837)
* Quatrena expedición de Basilio García (1837-1838)
* Expedición de Negri (1839)
En chunyo de 1836, Miguel Gómez Damas, a o frent de 3.500 hombres, parte dende [[Amurrio]] enta [[Prencipato d'Asturias|Asturias]] y [[Galicia]] pa animar os focos carlistas que suposa allí establius, pero tot y que aconsigue dentrar sin luita en [[Oviedo]] y [[Santiago de Compostela]], no aconsigue controlar istos territorios ya que no troba prou intrés por la causa carlista en a población y ye sozmetiu a persecución por tropas isabelinas que plegan dende Navarra y Castiella a Viella. Por propia iniciativa, en contra d'as ordens recibidas, s'endreza en agosto enta [[Andalucía]] y entre la marcha dentra en [[Leyón]], [[Palencia]] y [[Albacet]]. En Andalucía prene [[Cordoba]] y [[Almadén de la Plata]], feito iste zaguer que causa una inasperada baixa en a Bolsa londinense. Plega a [[San Roque (Cádiz)|San Roque]] ya que tiene intención d'adquirir [[calcero]] en [[Chibraltar]]. Manimenos dende o [[Penyón de Chibraltar|Penyón]] un canyonazos no le deixan amanar-se, encara que son muitos os [[angleses]], mesmo con as suyas mullers, os que salen d'o recinto britanico pa veyer de cerca a os carlistas ya que a suyo correría por a cheografía hispanica ye tema muit airiau por a prensa europea. Batiu la una y l'atra vegada, encara que sin estar excesivament danyau por as columnas isabelinas que lo acazan, en aviento de 1836 aconsigue tornar a [[Vizcaya]].
A [[Expedición Reyal]], motivada por as suposadas negociacions que se yeran realizando entre Carlos y María Cristina, salió de Navarra en mayo de 1837 con 12.000 hombres a o frent d'o pretendient Carlos enta Aragón, Catalunya, Valencia, Teruel y finalment Madrit, d'án que se retiroron de traza inasperada, plegando a o territorio carlista d'o norte en octubre de [[1837]]. Dimpués d'a expedición Carlos marguinó a os elementos mas moderaus d'o carlismo.
== Batallas y accions ==
* [[Acción de Vargas]]. [[3 de noviembre]] de [[1833]]. Vencen os liberals d'Iriarte a Ibarrola y Villalobos.
* [[Acción de Maials]]. 10 d'abril de 1834. Vencen os liberals de Carratalá y Bretón a [[Manuel Carnicer|Carnicer]].
* [[Acción d'as Penyas de Santo Fausto]]. 19 d'agosto de 1834. Vencen os carlistas de Zumalacárregui a Carandolet.
* [[Acción de Goyo d'Alaba]]. 27 d'octubre de 1834. Vencen os carlistas de Zumalacárregui sobre O´Doyle.
* [[Acción d'a Venda de Echavarri]]. 28 d'octubre de 1834. Vencen os carlistas de Zumalacárregui sobre [[Osma]].
* Mendaza. [[12 d'aviento]] de 1834. Vencen liberals de Cordoba sobre Zumalacárregui.
* Primera Batalla de Arquijas. [[15 d'aviento]] de 1834. Indecisa.
* [[Acción de Artaza]]. 20 a o 22 d'abril de 1835. Vencen os carlistas de Zumalacárregui sobre [[Jerónimo Valdés]].
* [[Batalla de Mendigorría|Mendigorría]]. 16 de chulio de 1835. Vencen liberals de Córdova sobre González Moreno.
* Arlabán. 16 a 17 de chinero 1836. Indecisa.
* Villarrobledo. 20 de setiembre de 1836. Vencen os liberals.
* Majaceite. 23 de noviembre de 1836. Vencen liberals de Narváez sobre Gómez Damas
* Luchana. [[24 d'aviento]] de 1836. Vencen liberals de Espartero.
* [[Acción de Las Cabrillas]]. 18 de febrero de 1837. Tenió como scenario a [[sierra de las Cabrillas|sierra de La Cabrera]] u de Las Cabrillas, en a [[Foya de Bunyol]] con victoria d'os carlistas d'o ''[[Ramón Cabrera|Tigre d'o Mayestrato]]''. Lo coronel cristín [[Creuet]] fue feito prisionero y afusilau.
* Oriamendi. 10 a o 16 de marzo de 1837. Vencen carlistas d'o infant Sebastián sobre Lacy Evans.
* [[Batalla de Uesca|Uesca]]. 24 de mayo de 1837. Vencen carlistas d'o infant Sebastián sobre Iribarren.
* [[Batalla de Balbastro|Balbastro]]. [[2 de chunyo]] de 1837. Vencen carlistas d'o infant Sebastián sobre Oráa.
* [[Batalla de Chiva|Chiva]]. [[15 de chulio]] de 1837. Vencen liberals de Oráa sobre o infant Sebastián.
* [[Batalla de Villar de los Navarros|Villar de los Navarros]]. 24 d'agosto de 1837. Vencen carlistas d'o infant Sebastián sobre Buerens.
* Peñacerrada. 20 a 22 de chunyo de 1838. Vencen liberals de Espartero sobre Guergué.
* Conquiesta de Moriella. [[26 de chinero]] de 1838. Vencen carlistas de Cabrera sobre o gubernador Bruno Portillo.
* [[Setio de Moriella (1838)|Moriella]]. 24 de chulio a 24 agosto de 1838. Vencen carlistas de Cabrera sobre [[Marelino Oraá]].
* [[Batalla de Maella|Maella]]. 1 d'octubre de 1838. Vencen carlistas de Cabrera sobre Pardiñas.
* [[Batalla de Chest|Chest]]. 2 d'aviento de 1838. Vencen liberals de Pezuela sobre Forcadell.
* [[Batallas de Ramales y Guardamino|Ramales y Guardamino]]. 27 d'abril a o 13 de mayo de 1839. Vencen liberals de Espartero sobre Maroto.
* [[Presa de Moriella (1840)|Presa de Moriella]]. Vencen os liberals de Espartero. Zaguera batalla d'a guerra.
== Extranchers ==
Estioron numerosos os extranchers que s'alistoron en o bando carlista, estando a destacar os que publicoron as suyas vivencias d'a guerra: l'anglés [[Charles Frederick Henningsen]], os franceses [[Alfonso Barrés de Molard]], [[Alexis Sabatier]] y [[Louis Xavier Auguet de Saint-Sylvain]] y os alemans [[Augusto von Goeben]], [[Adolfo Loning]], [[Félix Lichnowsky]] y [[Guillermo von Rahden]]. Entre os extranchers que combatioron en o bando liberal cal citar a [[Frederick Hardman]], anglés que s'alistó en a [[Lechión Auxiliar Britanica]] y que publicó un libro que replegó as suyas vivencias y impresions d'a guerra.
Dende o punto de vista diplomatico, un anglés participó activament pa humanizar a guerra ([[Lord Elliot]]) y unatro pa rematar-la ([[Lord John Hay]]).
== Exercito liberal ==
* Rechimientos de infantería de linia.
* Rechimientos de infantería liuchera.
* Rechimientos de infantería de milicias provincials.
* Guardia reyal d'infantería. Quatro [[rechimiento]]s de dos [[batallón|batallon]]s.
* Rechimiento de granaders provincials d'a [[guardia reyal]].
* Rechimiento de [[cazador (soldau)|cazador]]s d'a guardia reyal provincial.
* Rechimiento d'incheniers d'a guardia reyal.
* Artillería amontada d'a guardia reyal.
* Artillería de linia d'a guardia reyal.
* Rechimiento de granaders a caballo d'a guardia reyal.
* Rechimiento de lancers d'a guardia reyal.
* Rechimiento de [[cazador (soldau)|cazador]]s d'a guardia reyal.
* Rechimiento de coracers d'a guardia reyal.
* [[Húsar]]s d'a Princesa.
* Caballería de linia.
* Caballería liuchera.
* [[Flanquiador]]s d'Isabel II.
* Cuerpo franco navarro de caballería.
* [[Peseters]].
* [[Voluntario]]s de Burgos (1200 plazas).
== Exercito carlista ==
* Guardia d'honor d'infantería.
* Guardia d'honor de caballería.
* [[Escolta]] d'o Estandarte.
* Escuadrón de Chefes y Oficials.
* Batallón de voluntarios distinguius de [[Madrit]].
* Infantería navarra. Dotze batallons de 800 plazas.
* Guías de Navarra. Un batallón de 800 plazas.
* Lancers de Navarra. Quatro escuadrons.
* Infantería guipuzcoana. Ueito batallons de 1.000 plazas.
* Escuadrón de [[Guipuzcua]]. 100 caballos.
* Infantería alavesa. Siet batallons de 800 plazas.
* Batallón de Guías de Alava. Un [[batallón]] de 800 plazas.
* Escuadrón d'Alaba. 120 caballos.
* Infantería vizcaína. Nueu batallons de 900 plazas.
* Escuadrón de Vizcaya. 90 caballos mandaus por un comandant.
* Infantería castellana. Quatro batallons de 800 plazas.
* Caballería castellana. Tres [[rechimiento]]s de lancers.
* Batallón de [[granadero|granader]]s de l'exercito. 800 plazas.
* Artillería de batalla y montanya.
* Artillería de bater.
* [[Zapador]]s. Quatro [[companyía]]s, una en cada provincia.
* [[Húsar]]s de Arlabán. 100 caballos
* Tres batallons cántabros de 900 plazas.
* [[Aduanero|Aduaner]]s.
'''Exercito Reyal d'Aragón, Valencia y Murcia'''
* 1.ª Brigada de [[Tortosa]]. 1.º, 2.º y 3.er batallón de Tortosa de 800 plazas.
* 2.ª Brigada de Tortosa. 1.º, 2.º y 3.er batallón de [[Móra d'Ebre|Mora d'Ebro]] de 750 plazas.
* 1.ª Brigada d'Aragón. Guías d'Aragón, 5.º y Tiradors d'Aragón de 700 plazas.
* 2.ª Brigada d'Aragón. 4.º, 6.º, 7.º, y 8.º d'Aragón de 850 plazas.
* 3.ª Brigada d'Aragón. 1.º, 2.º y 3.er batallón d'Aragón de 700 plazas.
* 1.ª Brigada de Valencia. 1.º, 2.º y 3.er batallón de Valencia de 800 plazas.
* 2.ª Brigada de Valencia. 4.º, 5.º, 6.º y 7.º batallón de Valencia de 850 plazas.
* 1.ª Brigada de Murcia. 1.º y 2.º d'o Cid de 800 plazas.
* 2.ª Brigada de Murcia. 3.º d'o Cid y Guías d'o Conte de [[Moriella]] de 800 plazas.
* 1.er Rechimiento de lancers d'Aragón de 250 plazas.
* 2.º Rechimiento de lancers de Tortosa de 490 plazas.
* 3.er Rechimiento de lancers d'Aragón de 350 plazas.
* 1.er Rechimiento de lancers de Valencia de 360 plazas.
* 1.er Rechimiento de lancers d'o Cid de 280 plazas.
* 1.er Batallón de artillería de 500 plazas.
* Companyías d'o tren de 150 plazas.
* Companyía de [[Zapador]]s de 390 plazas.
* Companyías de ''[[Miñones]]'' de [[Ramón Cabrera|Cabrera]] 100 plazas.
* [[Ordenanzas de Cabrera]] 100 plazas.
* [[Guías de Cabrera]] 100 plazas.
'''Exercito Reyal de Catalunya'''
División de Chirona
* 1.ª Brigada
* 2.ª Brigada
* Batallón de guías 400 plazas
* [[Escuadrón]] de lancers 50 plazas
División de Leida
* 1.ª Brigada
* 2.ª Brigada
División de Manresa u d'o Centro
* 1.ª Brigada
* 2.ª Brigada
* Partidas sueltas (caballería y infantería)
División d'o Campo de Tarragona
* 8 Batallons de 500 plazas
Partidas varias
* Sin datos organizativos, total de 3.838 hombres entre infants y [[chinet]]z
== Cantas ==
* Viva a paz, viva a unión, viva a paz y don Carlos de Borbón. Carlista.
* Duro tiene o corazón don Carlos, viello cruel y solament seis anyos conta nina innocent Isabel. Cristina.
== Se veiga tamién ==
* [[Pase Foral]].
* [[Convenio lord Elliot]].
* [[Peseters]].
* [[Tropa liberal]].
* [[Tropa carlista]].
* [[Historia d'o constitucionalismo espanyol]].
* [[Afusilamientos d'Heredia]].
* [[Escuadrón de Vizcaya]].
* [[Lancers de Navarra]].
* [[Guardia d'honor de infantería]].
* [[Aduaners]].
* [[Guías de Navarra]].
* [[Cincomarzada]]
* [[Puerta d'os Pozos de Nieu]].
* [[Glorieta de Bilbau]]
== Referencias ==
{{listaref}}
=== Bibliografía ===
* Buenaventura de Córdoba: ''Vida militar y politica de Cabrera.'' Madrit (1845).
* Alfonso Bullón de Mendoza: ''Auche y ocaso de Don Carlos.'' ''A Expedición Real'', Madrit (1986).
* Jordi Canal: ''O carlismo'', Madrit 2000.
* Carlos Canales: A Primera Guerra Carlista (1833-1840), uniformes, armas y banderas. Ristre, Madrit (2006).
* Laura Corrales Burjalés: "A Guerra d'os Siet Anyos (1833-1840) a traviés d'o gravau popular catalán: estau d'a qüestión", ''Trienio'', n.º 51 (mayo 2008), pp. 73–110.
* John Coverdale: ''The Basque Phase of Spain's First Carlist War'', Princeton (1984).
* José Extramiana: ''Historia d'as guerras carlistas'', San Sebastián (1978-1979).
* Melchor Ferrer: ''Historia d'o tradicionalismo espanyol'', Sevilla, 30 vol. (1941-1979).
* José María Jover (dir): ''Historia d'Espanya XXXIV.'' La yera isabelina y o Sexenio Democratico (1834-1874), Madrit 1988.
* Josep Maria Mundet: ''A Primera guerra carlina a Catalunya.'' ''Història militar i politica'', Barcelona (1990).
* Joan Josep Rovira Climent: "Rotas Carlistas". Editorial Episteme, Barcelona 2008.
* Antonio Pirala: ''Historia d'a guerra civil y d'os partius liberal y carlista'', Madrit (1984).
* Álbum d'as tropas carlistas d'o norte. Madrit, sin anyo, 184?).
[[Categoría:Primera Guerra Carlista]]
dpfotv9a5ewwytpd0q1njaa1lfsfmmr
1841627
1841605
2022-08-09T06:27:24Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
A '''Primera Guerra Carlista''' estió una [[guerra civil]] que se desembolicó en [[Espanya]] entre [[1833]] y [[1840]] entre os [[carlismo|carlista]]s, partidarios d'o infant [[Carlos María Isidro de Borbón]] y d'un rechimen [[absolutismo|absolutista]], y os isabelinos u cristinos, defensors d'[[Isabel II d'Espanya|Isabel II]] y d'a rechent María Cristina de Borbón, que o suyo gubierno estió orichinalment absolutista moderau y acabó convertindo-se en [[Liberalismo|liberal]] pa obtener l'emparo popular. Antes mas estió conoixida por a historiografía espanyola como que '''Guerra d'os Siet Anyos''' u '''Primera guerra civil'''.<ref>''Enciclopedia universal ilustrada europeo-americana'', Espasa-Calpe (1921),Tomo 45 pachina 1.490.}}.</ref>
== Orichen ==
[[Imachen:El_infante_Carlos_María_Isidro_de_Borbón_(Museo_del_Prado).jpg|cucha|miniaturadeimagen|265x265px|O infant Carlos María Isidro, autoproclamau rei con o nombre de Carlos V.]]
A guerra la plantió Carlos María Isidro, chirmán de [[Ferrando VII d'Espanya|Fernando VII]], por a qüestión succesoria, ya que heba estau l'heredero a o [[cadiera reyal|trono]] entre o reinau d'o suyo chirmán Fernando, a causa que iste, dimpués de tres matrimonios, careixeba de descendencia. Manimenos, o nuevo matrimonio d'o rei y l'[[embarazo]] d'a reina ubren una nueva posibilidat de succesión.
En marzo de 1830, seis meses antes d'a naixencia d'Isabel II, o rei publica a [[Pragmatica Sanción de 1789|Pragmatica Sanción]] de Carlos IV aprebada por as [[Cortz de 1789]], que deixaba sin efecto o Reglamento de [[10 de mayo]] de 1713 que excluiba a succesión femenina a o trono dica acotolar a descendencia masculina de [[Felipe IV d'Aragón|Felipe]] V. Se restabliba asinas o dreito succesorio tradicional castellán, replegau en [[Siete Partidas|Las Partidas]], seguntes o qual podeban accedir a o trono as fillas d'o rei difunto en caso de morir o monarca sin fillos varons.
Manimenos, Carlos María Isidro, no reconoixió a Isabel como princesa d'Asturias y quan Fernando murió o 29 de setiembre de 1833, Isabel estió proclamada reina baixo a rechencia d'a suya mai, [[María Cristina de Borbón-Dos Sicilias]], y Carlos en o Manifiesto de Abrantes mantenió os suyos dreitos dinasticos, levando a o país a la Primera Guerra Carlista.
A qüestión dinastica no estió a sola razón d'a guerra. Dimpués d'a [[Guerra d'o Francés|Guerra d'a Independencia]], Fernando abolió a [[Constitución de 1812]], pero dimpués d'o [[Trienio Liberal]] (1820-1823), Fernando VII no tornó a restaurar a [[Inquisición]], y en os zaguers anyos d'o suyo reinau permitió ciertas reformas pa atrayer a os sectors liberals, que amás pretendeban igualar as leis y costumbres en tot o territorio d'o reino eliminando fueros y privilechios, a o tiempo os sectors mas conservadors s'agrupaban arredol d'o suyo chirmán Carlos.
== Contendients ==
[[Imachen:Generalisima.jpg|miniaturadeimagen|Estandart Reyal u d'a Cheneralísma, prencipal bandera carlista d'a primera guerra bordada por María Francisca de Braganza.<ref>[http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?interno=S&posicion=21&path=6010239&presentacion=pagina «Estandarte real o de la Generalísima»]. ''El Estandarte Real'': 16. Abril de 1889.{{cita publicación|título=Estandarte real o de la Generalísima|publicación=El Estandarte Real|fecha=Abril de 1889|página=16|url=http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?interno=S&posicion=21&path=6010239&presentacion=pagina}}</ref>]]
O campo y as chicotas ciudatz d'o [[País Basco]] y [[Navarra]] emparoron mayoritariament a o pretendient Carlos a causa d'o suyo tradicionalismo foral, gracias a l'emparo que le dio o baixo [[Ilesia Catolica|clero]] local. Muitos autors han especulau con a posibilidat que la causa carlista en o [[País Basco]] y [[Navarra]] fuese fundamentalment foralista. No existe consenso en ista analís, ya que atros autors rebaten ista interpretación, fendo a prencipal razón de l'emparo basco-navarro a o influxo d'o clero en a sociedat.
Sobre ista qüestión expresó [[Mateo Benigno de Moraza]] en o suyo discurso debant d'o Congreso de Deputaus o [[13 de chulio]] de [[1876]]: "Pa o país bascongado no podeba buscar-se un resorte que ferise mas viva, mas delicada y mas sensiblement as fibras d'o suyo corazón, tant relichioso y catolico, y no puede negar-se que en a guerra ha teniu a qüestión relichiosa a sola [[influencia politica|influencia]] en o mío país; garra atra en a quasi universalidat d'as mías paisanos ha puesto abocar-los a la guerra; pero os Fueros no han estau la causa".
A [[hierarquía eclesiastica]] se mantenió ambigua, encara que una parte important d'o clero (como que por eixemplo, o famoso Cura Merino) s'unió a os carlistas.
En l'atro bando, os liberals y moderaus s'unioron para emparar a María Cristina y a la suya filla Isabel. Controlaban as prencipals institucions d'o Estau, a mayoría de l'exercito y todas as ciudatz importants. Os liberals recibioron emparo d'o [[Reino Uniu]], [[Portugal]] y [[Francia]] en forma de creditos para o trasoro y de fuerzas militars. Os britanicos ninvioron a Lechión Auxiliar Britanica, cuerpo de voluntarios a o mando d'o cheneral George Lacy Evans, mientres que a Royal Navy realizaba funcions de bloqueyo. Os portugueses ninvioron una división auxiliar baixo o mando d'o Barón das Antas y os franceses a División Auxiliar Francesa amás de colaborar en o control d'a buega y d'as costas espanyolas.
== Fases d'a guerra ==
Tenendo en cuenta as accions levadas a cabo por la uno y l'atro bando podemos destacar tres grans fases en a contienda:
=== Ofensiva carlista ===
* A primera fase tiene puesto en o comienzo d'a guerra. Son los carlistas qui, guiaus por liders mas eficients, organizan a las tropas en os prencipals territorios que dominan (o norte, Catalunya y o [[Mayestrato (desambigación)|Mayestrato]]). Cal destacar l'actuación de liders como que [[Zumalacárregui]] en o norte. Estió important tamién a labor de [[Juan Antonio Guergué]] en Catalunya, que unificó as partidas catalanas. A fase prencipia en 1833 y remata en 1835 con a muerte de Zumalacárregui. O carlismo metió en xaque a o gubierno cristino y aconsiguió extender-se por tot o norte d'a peninsula.
=== Repliegue carlista ===
A fase prencipia en 1835 y remata en 1837. Os cristinos (partidarios d'Isabel) aconsiguen una mayor coordinación y consolidan a suya posición dentro d'o territorio carlista. Famosa por as numerosas expedicions carlistas, estando as mas importants a de [[Miguel Gómez Damas]] en 1836, que recorrió toda Espanya y a Expedición Reyal, encabezada por Carlos María Isidro en persona, que menazó en 1837 a capital. O fracaso de dita expedición suposó o desastre d'a zaguera gran tentativa carlista. L'acción mas important estió o [[Setio de Bilbau]] de [[1836]], que acabó con una nueva redota carlista. Destaca l'aparición en favor de don Carlos de [[Ramón Cabrera]] en o Mayestrato, que causó serios problemas a os cristinos dica o final d'a guerra.
=== Escamallo d'o carlismo ===
Dimpués d'a batalla de Luchana os carlistas pierden a oportunidat de prener [[Bilbau]] y una d'as zagueras ocasions de poder ganar a guerra. Suposa tamién o suyo redota en Bilbau a creyación d'una facción carlista que empara a fin d'a guerra, veyendo imprebable ya a victoria. Dende alavez os absolutistas no fan que defender o territorio que encara controlan dica que a falta d'efectivos y as convulsions adintro d'a cort d'o infant obligan en [[1839]] a sinyar a paz, tot y que un sector carlista y o propio don Carlos no acceptasen o convenio de Vergara, habendo d'ir a l'exilio, a l'aspera d'una nueva oportunidat. Cabrera seguirá a o frent d'o Mayestrato un anyo mas, ya con la causa d'o pretendient carlista muit debilitada. Destaca Espartero como lider indiscutible d'as fuerzas cristinas.
== A guerra ==
[[Imachen:Primera_Guerra_Carlista.svg|dreita|miniaturadeimagen|300x300px|O frent en o suyo momento alchido.]]
=== A guerra en o frent d'o norte ===
==== Zaguers ====
Dimpués d'a muerte de Fernando VII, o pretendient Carlos nombró a Joaquín Abarca como ministro universal y fació un clamamiento a l'exercito y a las autoridatz pa que se sumasen a la suya causa, pero con tasa repercusión. En l'ambito internacional tant solament o rei [[Miguel I de Portugal]] lo reconoixió, o que levó a la ruptura diplomatica entre Espanya y Portugal. En os primers días d'octubre se succedioron as insurreccions en quantos puntos d'Espanya, protagonizadas por agrupacions locals de Voluntarios Realistas, en cheneral con poco exito, fueras d'en o País Basco, Navarra y [[Logronyo]], pero sin plegar a controlar mas que por poco tiempo as ciudatz de ditos territorios.
As sublevacions no tenioron l'emparo de l'exercito. Asinas, o cheneral Ladrón de Cegama, sin mando en [[Valladolit]] (residencia d'a Capitanía Cheneral de Castiella a Viella), y o coronel [[Tomás de Zumalacárregui]], retirau pero vivindo en a plaza fuerte de [[Pamplona]], fuyioron d'os suyos puestos de residencia pa pronunciar-se sin arrocegar con ell garra fuerza d'as guarnicions d'as plazas en as qualas se trobaban. A guerra se considera como prencipiada quan o cheneral Ladrón de Cegama proclamó rei a o infant don Carlos con o nombre de Carlos V o [[6 d'octubre]] de [[1833]] en [[Tricio]] ([[A Riocha|La Rioja]]), apoderando-se con os voluntarios sublevaus de [[Logronyo]] y pasando a [[Navarra]] a unir-se con os sublevaus d'ista provincia. A unión d'istos voluntarios en Navarra estió l'embrión d'as tropas d'as qualas se fació cargo Tomás de Zumalacárregui y que facioron posible que a guerra durase siet anyos.
==== Quesada - Zumalacárregui ====
[[Imachen:Tomás Zumalacárregui (portrait).jpg|dreita|miniaturadeimagen|297x297px|O cheneral carlista Tomás de Zumalacárregui.]]
Zumalacárregui equipó a os suyos hombres con armas presas a os exercitos cristinos en o campo de batalla u en ataques contra fabricas u [[convoy]]s, y conscient d'a suya inferioridat numerica y armamentistica reprodució a tactica guerrillera que conoixeba dende a Guerra d'Independencia, amparando-se en o accidentau d'o releu y en l'emparo de gran parte d'a población civil. O 7 d'aviento de 1833, as deputacions de [[Vizcaya]] y d'Alaba lo nombroron chefe d'as tropas d'istas provincias. Muit popular entre os suyos soldaus (lo clamaban "Tío Tomás"), no dubdó en amostrar-se cruel en a represión d'os liberals ni en emplegar a terror pa mantener controlau o territorio.
==== Rodil - Zumalacárregui ====
Entre l'anyo [[1834]] se succedioron as victorias carlistas en importants accions, como que l'asalto a un convoy d'armas entre Logronyo y [[Cenicero]], as accions de Goyo d'Alaba y Venda de Echavarri. Pero pa os carlistas l'anyo acabó con una redota en a batalla de Mendaza y a prudent retirada en a batalla de Arquijas.
==== Espoz y Mina -Zumalacárregui ====
==== Valdés - Zumalacárregui ====
Con l'Acción de Artaza contra Gerónimo Valdés, Zumalacárregui desfació a tropa cristina que se veyió obligada a desmantelar todas as estratechicas guarnicions ([[Arraia-Maeztu|Maeztu]], [[Altsasu|Alsasua]], Elizondo, [[Doneztebe|Santesteban]], [[Urdazubi|Urdax]], entre atras), quedando como que solas guarnicions as d'as capitals d'as provincias bascongadas, Pamplona y qualques puertos d'a costa. O grueso de l'exercito cristino se retiró a la marguin sud de l'Ebro. Animau por os suyos exitos militars y por a necesidat d'obtener financiamiento y reconoixencia internacional, o pretendient le ordenó de prener [[Bilbau]], manimenos a opinión contraria de Zumalacárregui, que hese preferiu atacar [[Vitoria]] y dende allí ubrir-se camín enta [[Madrit]]. A operación prencipió con exito, en ubrir-se paso enta Bilbau en vencer a o cheneral Espartero en o Puerto de Descarga, prencipiando a sitiar a capital vizcaína o 10 de chunyo de 1835; pero, feriu Zumalacárregui quan observaba as operacions, feneixió o 24 de chunyo de 1835
==== Fernández de Córdova - Eguía ====
En octubre de 1835 Nazario Eguía asumió o puesto de cheneral en cabo d'as tropas carlistas en o País Basco y Navarra. Entre o suyo mandato l'exercito carlista aumentó os suyos efectivos dica plegar a os 36.000 hombres.
==== Fernández de Córdova - Villarreyal ====
Bruno Villarreyal, sucesor de Nazario Eguía, se caracterizó por fomentar as expedicions difuera d'o territorio carlista.
==== Espartero - Villarreyal ====
En octubre de 1836 tenió puesto o segundo [[Setio de Bilbau]], que fracasó a os cinco días y en noviembre un tercer intento que duró mes y meyo y que fracasó debant d'a defensa de Baldomero Espartero.
==== Espartero - Principe Sebastián ====
O fracaso debant de Bilbau d'os carlistas provocó o nombramiento de Sebastián Gabriel de Borbón y Braganza como cheneral en cabo d'os carlistas, o qual en marzo de 1837 venció a las tropas liberals en a batalla de Oriamendi. Entremistanto os sectors mas radicals d'o carlismo s'heban feito con o control politico, acreixiu dimpués d'a Expedición Reyal.
==== Espartero - Guergué ====
Juan Antonio Guergué se fació con o mando de l'exercito dica chunyo de 1838.
==== Espartero - Maroto ====
Dimpués d'a batalla de Peñacerrada, Guergué estió substituiu por [[Rafael Maroto]], qui reorganizó l'exercito y mandó afusilar en febrero de 1839 a Guergué y a atros militars acusaus de conspirar en o suyo contra a o mesmo tiempo que intentaba aconseguir d'o pretendient a destitución d'as suyas adversarios, por o que estió destituito a la suya vegada por Don Carlos, encara que poco días dimpués estió restituiu en o suyo puesto por o pretendient, que accedió a os suyos demandas.
Maroto negoció con o gubierno d'Isabel II sin l'emparo d'o pretendient y con a oposición de parte d'as suyas tropas y o 29 d'agosto de 1839 Espartero y oficials carlistas, representants de Maroto, sinyan o Convenio de Oñate que metió fin a la guerra en o norte d'Espanya, confirmau con o conoixiu como Abrazo de Vergara entre Maroto y Espartero o 31 d'agosto. O 14 de setiembre de 1839 o pretendient carlista y as suyas tropas que le remaniban fidels crucioron a buega francesa y a guerra remató en o frent norte.
=== Frent de Castiella ===
En [[Castiella a Viella]], fuo en [[Burgos]] y [[Soria]] án mas exito tenió a insurrección, movilizando un total de 10.000 hombres a o mando de Jerónimo Merino y Ignacio Alonso Cuevillas. En [[Catalunya]], en abril de [[1834]], dentró una partida procedent d'o [[Mayestrato Viello|Mayestrato]] a o mando de [[Manuel Carnicer]], pero fracasó. Manimenos ixo, se mantenioron movilizadas numerosas partidas guerrilleras.
[[Imachen:Aragcarlist.jpg|dreita|miniaturadeimagen|435x435px|O carlismo en Aragón.]]
=== Frent d'Aragón y Valencia ===
O [[13 de noviembre]] de 1833 os carlistas obtienen una important victoria: Moriella se subleva y enrola o estandarte de Carlos V. Carlos Victoria, comandant d'a plaza de [[Moriella]], fa salir a las tropas d'a ciudat con una treta. Zarra as puertas d'a ciudat y de conchunta con Rafael Ram de Viu (barón d'Herbés) y [[Manuel Carnicer]] se suman a o bando carlista. A pesar d'iste acto as tropas gubernamentals se meten en movimiento y mandan enta Moriella una important columna endrezada por Horé. Os carlistas debant d'ixa menaza fuyen de [[Moriella]] en aviento. Dimpués o [[barón d'Herbés]] y atros liders carlistas son presos en [[Calanda]] y afusilaus o 27 d'aviento. Pese a isto a flama d'a rebelión s'heba encendiu en as tierras d'o [[Mayestrato Viello|Mayestrato]] y l'Ebro meso que atros liders como [[Manuel Carnicer]], Quílez y Cabrera continoron luitando.
As partidas d'o Mayestrato y [[Aragón]] trigoron a [[Manuel Carnicer]] como que o suyo chefe en febrero de 1834. Dimpués d'o suyo fusilamento en abril de 1835 prenió o mando o suyo segundo, [[Ramón Cabrera]], qui dio ánimos a las fuerzas carlistas, pero sin que ditas fuerzas fuesen pro numerosas como pa obtener una victoria decisiva sobre as fuerzas liberals, de traza que en 1836 [[Evaristo de San Miguel]] conqueriba pa os isabelinos [[Cantaviella]]. En 1837 Cabrera aconsigue reconquerir o territorio perdiu y en chinero de 1838 conquiesta [[Moriella]], a la quala convierte en capital d'a suya administración, extendendo o suyo territorio por Aragón, norte de [[Reino de Valencia|Valencia]] y sud de Catalunya. Manimenos, a fin d'a guerra en o norte fació que Espartero plegase a [[Zaragoza]] a o frent de 44.000 hombres en octubre de 1839 y establise o suyo quartel cheneral en [[Lo Mas de las Matas|Mas de las Matas]]. Cabrera aconsigue mantener a resistencia dica o [[30 de mayo]] de [[1840]] quán Espartero conquirió Moriella y Cabrera s'endrezó a [[Berga]].
=== Frent de Catalunya ===
En Catalunya as numerosas partidas actuaban sin coordinación. O mando d'o Pretendient ninvió un continchent de fuerzas d'o territorio carlista basco-navarro, seleccionau entre os mas experimentaus batallons d'os quals disposaba, en agosto de 1835 baixo o mando de Juan Antonio Guergué formau por 2.700 hombres con a misión d'organizar o frent en Catalunya. Plegau a o suyo destín Guergué, aconsiguió agrupar una numerosa fuerza, intentanto prener [[Olot]] pero fracasando en o intento. Seguidament Guergué organizó as tropas carlistas catalanas en un documento oficial que se ninviaría a o rei y a os [[capitoste]]s respectivos. En o mesmo documento ell posa de manifiesto que as tropas con as qualas conta son bellas 19.000 escontando las traitas por ell. Manimenos istos datos son poco fiables a causa que dan un numero alto de [[guerrilla]]s no identificadas. A pesar d'isto o numero heba d'estar muit alto. Dimpués de la marcha de Guergué de Catalunya asumioron o mando [[Ignacio Brujó]] y [[Rafael Maroto]], qui estió poco tiempo (uns meses), creyó confusión y tenió muitas redotas. Ye por esta razón que en aviento de 1836 estió substituiu por [[Blas María Royo de León]] que heba estau chefe d'o estau mayor d'a expedición Guergué. Royo aconsiguió victorias importants cómo o desastre d'Oliver y a conquiesta de [[Solsona]]. En 1837 se fació con o mando un d'os miembros d'a Expedición Reyal, [[Juan Antonio de Urbiztondo]], qui conquirió [[Berga]] en chulio y la convirtió en a capital d'o carlismo catalán.
[[Imachen:Ramón_Cabrera.jpg|dreita|miniaturadeimagen|229x229px|Daguerrotipo de [[Ramón Cabrera]].]]
Os problemas entre a Chunta de gubierno de Berga y Urbiztondo levoron a o nombramiento de [[José Segarra]] y posteriorment, en chulio de 1838, a o d'o [[Conte d'Espanya]], que s'esforzó en modernizar as suyas tropas a o mesmo tiempo que se aproximaba a os sectors mas radicals d'o carlismo, o que provocó o descontento d'a oficialidat carlista, que solicitoron a suya destitución a o pretendient, o que aconsiguioron en octubre. A plegada de combatents carlistas procedents d'o frent norte dimpués d'a sinyatura d'o Convenio de Oñate aconsiguió prolongar a guerra en Catalunya uns meses mas dica que as zagueras tropas carlistas endrezadas por Cabrera crucioron a buega francesa o [[6 de chulio]] de [[1840]].
=== Castiella a Viella y Castiella a Nueva ===
En [[Castiella|as dos Castiellas]] os movimientos carlistas tamién existioron. Estioron mas importants en Castiella a Viella. En as zonas cercanas a las provincias Bascongadas y [[Navarra]], os carlistas, baixo a presión d'as tropas isabelinas, acaboron amparando-se en os carlistas basco-navarros, formando os batallons castellans. Os suyos chefes mas importants estioron [[Juan Manuel Martín de Balmaseda|Balmaseda]], [[Basilio García]], [[Jerónimo Merino]] y [[Cuevillas]]. Organizoron correrías por o territorio controlau por o bando isabelino, plegando en ocasions dica [[La Mancha]]. Os [[húsar]]s de [[Ontoria]], una unidat selecta formada por expertos chinetz [[castellans]] y endrezada por Balmaseda, estió a unidat mas important de caballería castellana que remató combatindo con Cabrera. No podendo cruciar l'Ebro en a fase final en cayer o Maestrato en mans de [[Baldomero Espartero|Espartero]], preboron de fuyir a Francia dando o rodeyo por Cuenca, Soria, Burgos, La Rioja y Navarra, desolando con os suyos tropelías y robos as poblacions que trascruzaban. Gran parte d'ells fuoron finalment interceptaus en Navarra, quan Cabrera feba ya tiempo que se trobaba en Francia y, por tanto, a guerra heba finalizau. Por ixo estioron consideraus como bandolers y executaus.
En Castiella a Nueva os movimientos carlistas se centroron en [[Ciudad Real]] y en as zonas proximas a Cabrera ([[Provincia de Cuenca|Cuenca]]), y tamién [[Albacet]]. A partida mas important d'a rechión estió a d'os chirmans Palillos. Ista partida yera formada por [[chinet]]z en a suya mayor parte y plegó a estar numerosa comparada con as atras partidas manchegas, que nunca no estioron muit superiors a un par de centenars d'hombres.
=== Frent d'a provincia de Ciudad Real ===
En a provincia se formoron mas d'un centenar de partidas, qualques con tasament una decena d'hombres y atras superando quantos [[centena|ciento]]s. Tres son las causas d'ista proliferación:
a) Dada a orografía montanyosa y o tránsito a traviés d'a provincia d'as comunicacions Madrit - Andalucía, dende tiempo muit dezaga o [[bandolerismo]] yera muit desembolicau.
b) Istas circumstancias estioron base pa que entre a [[Guerra d'o Francés|Guerra d'a Independencia]] se creyasen numerosas partidas guerrilleras con gran actividat.
c) A provincia, muit depauperada, con a tierra practicament en poder d'unas pocas personas, no solament produciba pobreza en as chents que treballaban o campo sino tamién en as localidatz an os [[zapatero|zapater]]s, [[sastre]]s y atros oficios teneban uns ingresos muit baixos ya que os suyos clients, os treballadors d'o campo, careixeban de diners. As experiencias d'o bandolerismo, as d'as [[guerrilla]]s independentistas, a pobreza d'os habitants y as quintas que se levaban a tantos hombres chovens que yeran aportando economía familiar, fació que os chefes carlistas trobasen con facilidat personas tanto en o campo como que en as ciudatz pa engrosar as suyas [[ringlera]]s. Ocurriba tamién con freqüencia que chicotas partidas admitiban o indulto, se reincorporaban a os suyos quefers, tornando pero de nuevo poco tiempo dimpués a formar parte d'una partida. O gubierno solament en ocasions podió destinar tropas regulars suficients pa combatir a las partidas, estando fuerzas irregulars formadas por voluntarios locals, enquadraus chenericament en o concepto de "Milicians Nacionals", os que sostenioron o peso prencipal de luita contra as partidas encara que con taso exito ya que mesmo meses dimpués de concluida a guerra en estioron activas unas quantas entre un tiempo. Belunas tornoron a convertir-se en bandoleras, quedando a suya persecución en mans d'a recientment creyada Guardia Civil.
O movimiento carlista nunca tenió unidat de mando y d'administración ni conservó territorio en o qual hese puesto instalar os suyos quartels, almagazens, [[quadra|estrabillas de caballos]], depositos de ferius y prisioners, mantenendo-se de contino en movimiento por a provincia, asaltando lugars y refuchiando-se en as montanyas. En ocasions s'uniban quantas chicotas partidas pa realizar un ataque a una localidat important u a un convoy que circulaba por a carretera Madrit - Andalucía. En plegar a la provincia as expedicions de Gómez y Basilio García, en formoron parte mientres se mantenioron en a provincia, belunas marchoron con ellas a provincias vecinas, mesmo uns pocos hombres las acompanyoron a la suya tornada a o territorio basco-navarro.<ref>Manuela Asensio Rubio. El Carlismo en la provincia de Ciudad Real. Ciudad Real 1987. [//es.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/8450550823 ISBN 84-505-5082-3].</ref>
== Expedicions carlistas ==
Dende o territorio basco-navarro dominau por os carlistas se realizoron expedicions con os obchectivos prencipals:
a) Fomentar a guerra en territorios en os quals o carlismo teneba poco, mesmo nula actividat.
b) Desfer-se entre bell tiempo de continchents a os quals yera problematico dar mantenimiento y paga.
c) Obligar a que tropas isabelinas que barzaban o suyo territorio hesen de marchar dimpués d'as expedicions, aliviando-se a presión sobre o frent basco-navarro.
* Primera expedición de Basilio García (1834)
* Segunda expedición de Basilio García (1835)
* Expedición de Guergué (1835)
* Tercera Expedición de Basilio García (1836)
* Expedición de Gómez (1836)
* Expedición Reyal (1837)
* Expedición de Zaratiegui (1837)
* Quatrena expedición de Basilio García (1837-1838)
* Expedición de Negri (1839)
En chunyo de 1836, Miguel Gómez Damas, a o frent de 3.500 hombres, parte dende [[Amurrio]] enta [[Prencipato d'Asturias|Asturias]] y [[Galicia]] pa animar os focos carlistas que suposa allí establius, pero tot y que aconsigue dentrar sin luita en [[Oviedo]] y [[Santiago de Compostela]], no aconsigue controlar istos territorios ya que no troba prou intrés por la causa carlista en a población y ye sozmetiu a persecución por tropas isabelinas que plegan dende Navarra y Castiella a Viella. Por propia iniciativa, en contra d'as ordens recibidas, s'endreza en agosto enta [[Andalucía]] y entre la marcha dentra en [[Leyón]], [[Palencia]] y [[Albacet]]. En Andalucía prene [[Cordoba]] y [[Almadén de la Plata]], feito iste zaguer que causa una inasperada baixa en a Bolsa londinense. Plega a [[San Roque (Cádiz)|San Roque]] ya que tiene intención d'adquirir [[calcero]] en [[Chibraltar]]. Manimenos dende o [[Penyón de Chibraltar|Penyón]] un canyonazos no le deixan amanar-se, encara que son muitos os [[angleses]], mesmo con as suyas mullers, os que salen d'o recinto britanico pa veyer de cerca a os carlistas ya que a suyo correría por a cheografía hispanica ye tema muit airiau por a prensa europea. Batiu la una y l'atra vegada, encara que sin estar excesivament danyau por as columnas isabelinas que lo acazan, en aviento de 1836 aconsigue tornar a [[Vizcaya]].
A [[Expedición Reyal]], motivada por as suposadas negociacions que se yeran realizando entre Carlos y María Cristina, salió de Navarra en mayo de 1837 con 12.000 hombres a o frent d'o pretendient Carlos enta Aragón, Catalunya, Valencia, Teruel y finalment Madrit, d'án que se retiroron de traza inasperada, plegando a o territorio carlista d'o norte en octubre de [[1837]]. Dimpués d'a expedición Carlos marguinó a os elementos mas moderaus d'o carlismo.
== Batallas y accions ==
* [[Acción de Vargas]]. [[3 de noviembre]] de [[1833]]. Vencen os liberals d'Iriarte a Ibarrola y Villalobos.
* [[Acción de Maials]]. 10 d'abril de 1834. Vencen os liberals de Carratalá y Bretón a [[Manuel Carnicer|Carnicer]].
* [[Acción d'as Penyas de Santo Fausto]]. 19 d'agosto de 1834. Vencen os carlistas de Zumalacárregui a Carandolet.
* [[Acción de Goyo d'Alaba]]. 27 d'octubre de 1834. Vencen os carlistas de Zumalacárregui sobre O´Doyle.
* [[Acción d'a Venda de Echavarri]]. 28 d'octubre de 1834. Vencen os carlistas de Zumalacárregui sobre [[Osma]].
* Mendaza. [[12 d'aviento]] de 1834. Vencen liberals de Cordoba sobre Zumalacárregui.
* Primera Batalla de Arquijas. [[15 d'aviento]] de 1834. Indecisa.
* [[Acción de Artaza]]. 20 a o 22 d'abril de 1835. Vencen os carlistas de Zumalacárregui sobre [[Jerónimo Valdés]].
* [[Batalla de Mendigorría|Mendigorría]]. 16 de chulio de 1835. Vencen liberals de Córdova sobre González Moreno.
* Arlabán. 16 a 17 de chinero 1836. Indecisa.
* Villarrobledo. 20 de setiembre de 1836. Vencen os liberals.
* Majaceite. 23 de noviembre de 1836. Vencen liberals de Narváez sobre Gómez Damas
* Luchana. [[24 d'aviento]] de 1836. Vencen liberals de Espartero.
* [[Acción de Las Cabrillas]]. 18 de febrero de 1837. Tenió como scenario a [[sierra de las Cabrillas|sierra de La Cabrera]] u de Las Cabrillas, en a [[Foya de Bunyol]] con victoria d'os carlistas d'o ''[[Ramón Cabrera|Tigre d'o Mayestrato]]''. Lo coronel cristín [[Creuet]] fue feito prisionero y afusilau.
* Oriamendi. 10 a o 16 de marzo de 1837. Vencen carlistas d'o infant Sebastián sobre Lacy Evans.
* [[Batalla de Uesca|Uesca]]. 24 de mayo de 1837. Vencen carlistas d'o infant Sebastián sobre Iribarren.
* [[Batalla de Balbastro|Balbastro]]. [[2 de chunyo]] de 1837. Vencen carlistas d'o infant Sebastián sobre Oráa.
* [[Batalla de Chiva|Chiva]]. [[15 de chulio]] de 1837. Vencen liberals de Oráa sobre o infant Sebastián.
* [[Batalla de Villar de los Navarros|Villar de los Navarros]]. 24 d'agosto de 1837. Vencen carlistas d'o infant Sebastián sobre Buerens.
* Peñacerrada. 20 a 22 de chunyo de 1838. Vencen liberals de Espartero sobre Guergué.
* Conquiesta de Moriella. [[26 de chinero]] de 1838. Vencen carlistas de Cabrera sobre o gubernador Bruno Portillo.
* [[Setio de Moriella (1838)|Moriella]]. 24 de chulio a 24 agosto de 1838. Vencen carlistas de Cabrera sobre [[Marelino Oraá]].
* [[Batalla de Maella|Maella]]. 1 d'octubre de 1838. Vencen carlistas de Cabrera sobre Pardiñas.
* [[Batalla de Chest|Chest]]. 2 d'aviento de 1838. Vencen liberals de Pezuela sobre Forcadell.
* [[Batallas de Ramales y Guardamino|Ramales y Guardamino]]. 27 d'abril a o 13 de mayo de 1839. Vencen liberals de Espartero sobre Maroto.
* [[Presa de Moriella (1840)|Presa de Moriella]]. Vencen os liberals de Espartero. Zaguera batalla d'a guerra.
== Extranchers ==
Estioron numerosos os extranchers que s'alistoron en o bando carlista, estando a destacar os que publicoron as suyas vivencias d'a guerra: l'anglés [[Charles Frederick Henningsen]], os franceses [[Alfonso Barrés de Molard]], [[Alexis Sabatier]] y [[Louis Xavier Auguet de Saint-Sylvain]] y os alemans [[Augusto von Goeben]], [[Adolfo Loning]], [[Félix Lichnowsky]] y [[Guillermo von Rahden]]. Entre os extranchers que combatioron en o bando liberal cal citar a [[Frederick Hardman]], anglés que s'alistó en a [[Lechión Auxiliar Britanica]] y que publicó un libro que replegó as suyas vivencias y impresions d'a guerra.
Dende o punto de vista diplomatico, un anglés participó activament pa humanizar a guerra ([[Lord Elliot]]) y unatro pa rematar-la ([[Lord John Hay]]).
== Exercito liberal ==
* Rechimientos de infantería de linia.
* Rechimientos de infantería liuchera.
* Rechimientos de infantería de milicias provincials.
* Guardia reyal d'infantería. Quatro [[rechimiento]]s de dos [[batallón|batallon]]s.
* Rechimiento de granaders provincials d'a [[guardia reyal]].
* Rechimiento de [[cazador (soldau)|cazador]]s d'a guardia reyal provincial.
* Rechimiento d'incheniers d'a guardia reyal.
* Artillería amontada d'a guardia reyal.
* Artillería de linia d'a guardia reyal.
* Rechimiento de granaders a caballo d'a guardia reyal.
* Rechimiento de lancers d'a guardia reyal.
* Rechimiento de [[cazador (soldau)|cazador]]s d'a guardia reyal.
* Rechimiento de coracers d'a guardia reyal.
* [[Húsar]]s d'a Princesa.
* Caballería de linia.
* Caballería liuchera.
* [[Flanquiador]]s d'Isabel II.
* Cuerpo franco navarro de caballería.
* [[Peseters]].
* [[Voluntario]]s de Burgos (1200 plazas).
== Exercito carlista ==
* Guardia d'honor d'infantería.
* Guardia d'honor de caballería.
* [[Escolta]] d'o Estandarte.
* Escuadrón de Chefes y Oficials.
* Batallón de voluntarios distinguius de [[Madrit]].
* Infantería navarra. Dotze batallons de 800 plazas.
* Guías de Navarra. Un batallón de 800 plazas.
* Lancers de Navarra. Quatro escuadrons.
* Infantería guipuzcoana. Ueito batallons de 1.000 plazas.
* Escuadrón de [[Guipuzcua]]. 100 caballos.
* Infantería alavesa. Siet batallons de 800 plazas.
* Batallón de Guías de Alava. Un [[batallón]] de 800 plazas.
* Escuadrón d'Alaba. 120 caballos.
* Infantería vizcaína. Nueu batallons de 900 plazas.
* Escuadrón de Vizcaya. 90 caballos mandaus por un comandant.
* Infantería castellana. Quatro batallons de 800 plazas.
* Caballería castellana. Tres [[rechimiento]]s de lancers.
* Batallón de [[granadero|granader]]s de l'exercito. 800 plazas.
* Artillería de batalla y montanya.
* Artillería de bater.
* [[Zapador]]s. Quatro [[companyía]]s, una en cada provincia.
* [[Húsar]]s de Arlabán. 100 caballos
* Tres batallons cántabros de 900 plazas.
* [[Aduanero|Aduaner]]s.
'''Exercito Reyal d'Aragón, Valencia y Murcia'''
* 1.ª Brigada de [[Tortosa]]. 1.º, 2.º y 3.er batallón de Tortosa de 800 plazas.
* 2.ª Brigada de Tortosa. 1.º, 2.º y 3.er batallón de [[Móra d'Ebre|Mora d'Ebro]] de 750 plazas.
* 1.ª Brigada d'Aragón. Guías d'Aragón, 5.º y Tiradors d'Aragón de 700 plazas.
* 2.ª Brigada d'Aragón. 4.º, 6.º, 7.º, y 8.º d'Aragón de 850 plazas.
* 3.ª Brigada d'Aragón. 1.º, 2.º y 3.er batallón d'Aragón de 700 plazas.
* 1.ª Brigada de Valencia. 1.º, 2.º y 3.er batallón de Valencia de 800 plazas.
* 2.ª Brigada de Valencia. 4.º, 5.º, 6.º y 7.º batallón de Valencia de 850 plazas.
* 1.ª Brigada de Murcia. 1.º y 2.º d'o Cid de 800 plazas.
* 2.ª Brigada de Murcia. 3.º d'o Cid y Guías d'o Conte de [[Moriella]] de 800 plazas.
* 1.er Rechimiento de lancers d'Aragón de 250 plazas.
* 2.º Rechimiento de lancers de Tortosa de 490 plazas.
* 3.er Rechimiento de lancers d'Aragón de 350 plazas.
* 1.er Rechimiento de lancers de Valencia de 360 plazas.
* 1.er Rechimiento de lancers d'o Cid de 280 plazas.
* 1.er Batallón de artillería de 500 plazas.
* Companyías d'o tren de 150 plazas.
* Companyía de [[Zapador]]s de 390 plazas.
* Companyías de ''[[Miñones]]'' de [[Ramón Cabrera|Cabrera]] 100 plazas.
* [[Ordenanzas de Cabrera]] 100 plazas.
* [[Guías de Cabrera]] 100 plazas.
'''Exercito Reyal de Catalunya'''
División de Chirona
* 1.ª Brigada
* 2.ª Brigada
* Batallón de guías 400 plazas
* [[Escuadrón]] de lancers 50 plazas
División de Leida
* 1.ª Brigada
* 2.ª Brigada
División de Manresa u d'o Centro
* 1.ª Brigada
* 2.ª Brigada
* Partidas sueltas (caballería y infantería)
División d'o Campo de Tarragona
* 8 Batallons de 500 plazas
Partidas varias
* Sin datos organizativos, total de 3.838 hombres entre infants y [[chinet]]z
== Cantas ==
* Viva a paz, viva a unión, viva a paz y don Carlos de Borbón. Carlista.
* Duro tiene o corazón don Carlos, viello cruel y solament seis anyos conta nina innocent Isabel. Cristina.
== Se veiga tamién ==
* [[Pase Foral]].
* [[Convenio lord Elliot]].
* [[Peseters]].
* [[Tropa liberal]].
* [[Tropa carlista]].
* [[Historia d'o constitucionalismo espanyol]].
* [[Afusilamientos d'Heredia]].
* [[Escuadrón de Vizcaya]].
* [[Lancers de Navarra]].
* [[Guardia d'honor de infantería]].
* [[Aduaners]].
* [[Guías de Navarra]].
* [[Cincomarzada]]
* [[Puerta d'os Pozos de Nieu]].
* [[Glorieta de Bilbau]]
== Referencias ==
{{listaref}}
=== Bibliografía ===
* Buenaventura de Córdoba: ''Vida militar y politica de Cabrera.'' Madrit (1845).
* Alfonso Bullón de Mendoza: ''Auche y ocaso de Don Carlos.'' ''A Expedición Real'', Madrit (1986).
* Jordi Canal: ''O carlismo'', Madrit 2000.
* Carlos Canales: A Primera Guerra Carlista (1833-1840), uniformes, armas y banderas. Ristre, Madrit (2006).
* Laura Corrales Burjalés: "A Guerra d'os Siet Anyos (1833-1840) a traviés d'o gravau popular catalán: estau d'a qüestión", ''Trienio'', n.º 51 (mayo 2008), pp. 73–110.
* John Coverdale: ''The Basque Phase of Spain's First Carlist War'', Princeton (1984).
* José Extramiana: ''Historia d'as guerras carlistas'', San Sebastián (1978-1979).
* Melchor Ferrer: ''Historia d'o tradicionalismo espanyol'', Sevilla, 30 vol. (1941-1979).
* José María Jover (dir): ''Historia d'Espanya XXXIV.'' La yera isabelina y o Sexenio Democratico (1834-1874), Madrit 1988.
* Josep Maria Mundet: ''A Primera guerra carlina a Catalunya.'' ''Història militar i politica'', Barcelona (1990).
* Joan Josep Rovira Climent: "Rotas Carlistas". Editorial Episteme, Barcelona 2008.
* Antonio Pirala: ''Historia d'a guerra civil y d'os partius liberal y carlista'', Madrit (1984).
* Álbum d'as tropas carlistas d'o norte. Madrit, sin anyo, 184?).
[[Categoría:Primera Guerra Carlista]]
3zsu1gat0etd9veoctpzzt10p0zhcnp
Creuenya
0
118575
1841643
1839081
2022-08-09T08:59:14Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
O toponimo [[aragonés benasqués|benasqués]] '''Creuenya''' (pronunciau /kre'.we.ɲa/) puet fer referencia a:
* A '''[[vall de Creuenya]]''', una [[val]] pirenenca de [[Ribagorza]].
* L''''[[ibón de Creuenya]]''', un [[ibón]] situau en o municipio de Benás.
* L''''[[ibonet de Creuenya]]''', un [[ibón]] situau en o municipio de Benás.
* A '''[[chelera de Creuenya]]''', una [[chelera]] pirenenca formada por as restas d'o '''glaciar de Creuenya'''.
* Os siguients [[pico]]s situaus totz ells en a comarca de Ribagorza, en os Pireneus:
**'''[[Agulla de la Roca de Creuenya]]''' (3.077 m)
**'''[[Tucón de la Crencha de Creuenya]]''' (3.022 m)
**'''[[Tucón de la Collada de Creuenya]]''' (3.048 m)
**'''[[Tuca d'el Morro de Creuenya Norte]]''' (3.152 m)
**'''[[Tuca d'el Morro de Creuenya Sud]]''' (3.153 m)
**'''[[Tuqueta Roya de Creuenya]]''' (3.270 m)
{{desambig|cheografía}}
b186ar8nczy3n216uddmy9tr741m3up
Cap de Toro
0
118794
1841648
1764576
2022-08-09T09:03:25Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de montanya
| nombre= Cap de Toro
| nombre_orichinal = Cap deth Hòro de Molières
| imachen= [[Imachen:Cap_Deth_Horo.jpg|250px]]<br>Cap de Toro
| altaria= 2.971
| latitut=
| lonchitut=
| cordelera=[[Pireneu axial]]
| situación=[[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Benás]] ([[Aragón]])<br>[[Imachen:Flag-Val d' Aran.svg|22px|border]] [[Vielha e Mijaran|Vielha]] ([[Val d'Arán]])
| primera_puyada=
| rota= Dende a boca sud d'o [[túnel de Vielha]]
| mapa=<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:227px; top:50px;">[[Image:Montanya.svg|12x12px]]</div></div>
}}
El '''cap de Toro''' (en [[occitán aranés]] ''Cap deth Hòro de Molières'') ye un [[pico]] de 2.971 metros d'altaria situau en la muga entre [[Ribagorza]] ([[Aragón]]) y la [[Val d'Arán|vall d'Arán]] ([[Occitania]]), amán d'a [[tuca de Mulleres]].
==Se veiga tamién==
* [[Ibón de Cap de Toro]]
==Vinclos externos==
* {{es}} [https://www.mendikat.net/com/mount/14358 Cap de Toro] en "Mendikat".
[[Categoría:Montanyas d'o Pireneu aragonés]]
[[Categoría:Montanyas d'o Pireneu catalán]]
[[Categoría:Montanyas d'o Pireneu occitán]]
[[Categoría:Montanyas d'o Pireneu axial]]
[[Categoría:Montanyas d'a provincia de Uesca]]
[[Categoría:Montanyas d'a provincia de Leida]]
[[Categoría:Montanyas de Benás]]
[[Categoría:Montanyas en a muga entre Aragón y Catalunya]]
[[Categoría:Montanyas d'o Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Montanyas de Ribagorza]]
pt7jxlo1fvsuyg2ibx674ekurzvipuo
1841649
1841648
2022-08-09T09:03:37Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de montanya
| nombre= Cap de Toro
| nombre_orichinal = Cap deth Hòro de Molières
| imachen= [[Imachen:Cap_Deth_Horo.jpg|250px]]<br>Cap de Toro
| altaria= 2.971
| latitut=
| lonchitut=
| cordelera=[[Pireneu axial]]
| situación=[[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Benás]] ([[Aragón]])<br>[[Imachen:Flag-Val d' Aran.svg|22px|border]] [[Vielha e Mijaran|Vielha]] ([[Val d'Arán]])
| primera_puyada=
| rota= Dende a boca sud d'o [[túnel de Vielha]]
| mapa=<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:227px; top:50px;">[[Image:Montanya.svg|12x12px]]</div></div>
}}
El '''Cap de Toro''' (en [[occitán aranés]] ''Cap deth Hòro de Molières'') ye un [[pico]] de 2.971 metros d'altaria situau en la muga entre [[Ribagorza]] ([[Aragón]]) y la [[Val d'Arán|vall d'Arán]] ([[Occitania]]), amán d'a [[tuca de Mulleres]].
==Se veiga tamién==
* [[Ibón de Cap de Toro]]
==Vinclos externos==
* {{es}} [https://www.mendikat.net/com/mount/14358 Cap de Toro] en "Mendikat".
[[Categoría:Montanyas d'o Pireneu aragonés]]
[[Categoría:Montanyas d'o Pireneu catalán]]
[[Categoría:Montanyas d'o Pireneu occitán]]
[[Categoría:Montanyas d'o Pireneu axial]]
[[Categoría:Montanyas d'a provincia de Uesca]]
[[Categoría:Montanyas d'a provincia de Leida]]
[[Categoría:Montanyas de Benás]]
[[Categoría:Montanyas en a muga entre Aragón y Catalunya]]
[[Categoría:Montanyas d'o Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Montanyas de Ribagorza]]
mx8c6du2bdwzsqq983m1ae9brqib36j
Turquismos en aragonés
0
120337
1841594
1652939
2022-08-09T05:38:26Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Imachen:Persian astrolabe.jpg|thumb|250px|Astrolabio de '''latón''', nombre d'una [[liga (mescla de metals)|liga]] que deriva de lo [[luengas turquicas|turquico]] ''altın''.]]
Los '''turquismos en aragonés''' son palabras orichinadas en las [[luengas turquicas]], en especial lo [[idioma turco otomán|turco otomán]], luenga con muitos [[persismos en turco|persismo]]s y [[arabismos en turco|arabismo]]s que precede a lo [[idioma turco|turco moderno]].
*''[[Baixá]]'':<ref name=PALESTRAAUSTRIACA>{{an}}{{es}} [[Jesús Vázquez Obrador]]: ''Poesías en aragonés de la Palestra Numerosa Austriaca (Huesca, 1650) estudio lingüístico''. Publicau en: [[Alazet: Revista de filología]], Nº 0, 1988, p 329. 153-190.</ref> amprau de l'arabe ''bāšā'' (باشا), que yera l'arabización de ''paşa'', títol [[Imperio Otomán|otomán]] y [[persismos en turco|persismo]] orichinau a partir de ''pādixāh'' (پادشاه), "mayestre rei" (''pād''+''[[xah|xāh]]'').
*''[[Café]]'': la palabra café se transcribió tarcual s'entendió pronunciar en turco en la visita a [[París]] de l'embaixador de [[Mehmet IV]] en [[1671]] y se continó emplegando dimpués fendo desapareixer las formas plegadas a traviés d'atros idiomas como ''cahoa'' y ''cahouin'' que se remontan a l'arabe ''qahwa''.<ref name=ETIMFRANCESROBERT>{{fr}} [[Jacqueline Picoche]], [[Jean-Claude Rolland]]: ''Dictionnaire étymologique du français''. Dictionnaires Le Robert, 2009. p 72, p 564.</ref> Ye dificil poder demostrar si la palabra café ha plegau a la [[Peninsula Iberica]] a traviés de lo [[idioma francés|francés]] u lo [[idioma italián|italián]].
*''[[Latón (metal)|Latón]]'': deriva de l'arabe ''lāṭūn'' ("[[arambre]]"), que en realidat lo prenió de lo [[luengas turquicas|turquico]] ''altın'' en los primers tiempos de la [[Ruta d'a Seda|Ruta de la Seda]]. En muitas luengas turquicas los derivaus de ''altın'' tienen lo significau de "[[oro]]", pero en [[idioma yakuto|yakuto]] ''altan'' tiene precisament lo significau de "arambre". En [[aragonés medieval]] s'escribe a sobén ''allatón''.
*''[[Falco cherrug|Sacre]]'': deriva de l'[[idioma arabe|arabe]] ''çaqr'', que podría provenir de lo turquico ''songur'' ("[[falcón]]").
==Referencias==
{{listaref}}
==Bibliografía==
*{{es}} [[Ángeles Líbano Zumalacárregui|LÍBANO, Ángeles]] y [[José Ángel Sesma Muñoz|SESMA, J. Ángel]], ''[[Léxico comercial en Aragón (Siglo XV)]]'' Institución Fernando el Católico, 1982.
*{{es}} [[Edward A.Roberts]]: ''Diccionario etimológico indoeuropeo de la lengua española''. [[Alianza Editorial]], 2001.
*{{fr}} [[Adolphe Hatzfeld]] et al.: ''Dictionnaire général (1890-1900). Traité de la formation de la langue française''. Paris, [[Delagrave]], 1890.
*{{fr}} [[Jacqueline Picoche]], [[Jean-Claude Rolland]]: ''[[Dictionnaire étymologique du français]]''. [[Dictionnaires Le Robert]], 2009.
{{Turquismos}}
{{gramatica aragonesa}}
[[Categoría:Lexicolochía de l'aragonés]]
lgmmhbqc22scer7qctke3e3mdajdyig
Turón de tres Puntes
0
122223
1841652
1765569
2022-08-09T09:12:59Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de montanya
| nombre= Turón de tres Puntes
| nombre_orichinal = Turó de tres Puntes
| imachen=
| altaria= 2.897
| latitut=
| lonchitut=
| cordelera=[[Pireneu axial]]
| situación=[[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Benás]] ([[Aragón]])<br>[[Imachen:Flag-Val d' Aran.svg|22px|border]] [[Vielha e Mijaran|Vielha]] ([[Val d'Arán]])
| primera_puyada=
| rota= Dende la vall de l'Arriu Nere
| mapa=<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:227px; top:50px;">[[Image:Montanya.svg|12x12px]]</div></div>
}}
El '''turón de tres Puntes''' (en [[idioma catalán|catalán]] ''turó de tres Puntes'') ye un [[pico]] de 2.897 metros d'altaria situau en la muga entre [[Ribagorza]] ([[Aragón]]) y la [[Val d'Arán|vall d'Arán]] ([[Occitania]]).
==Vinclos externos==
* {{es}} [https://www.mendikat.net/es/com/mount/14357 En "Mendikat"].
[[Categoría:Montanyas d'o Pireneu aragonés]]
[[Categoría:Montanyas d'o Pireneu catalán]]
[[Categoría:Montanyas d'o Pireneu occitán]]
[[Categoría:Montanyas d'o Pireneu axial]]
[[Categoría:Montanyas d'a provincia de Uesca]]
[[Categoría:Montanyas d'a provincia de Leida]]
[[Categoría:Montanyas de Benás]]
[[Categoría:Montanyas en a muga entre Aragón y Catalunya]]
[[Categoría:Montanyas d'o Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Montanyas de Ribagorza]]
jqfiwbbsa0cmmbhfdvf5ccajwffjxxx
Ibonet de Creuenya
0
125108
1841646
1838725
2022-08-09T09:01:27Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de laco
| nombre= Ibonet de Creuenya
| nombre_orichinal = Ibonet de Cregüeña
| orichen = [[chelera|Glacial]]
| tipo =
| imachen=
| país= [[Imachen:Flag of Aragon.svg|20px]] [[Aragón]]
| comarca = [[Ribagorza]]
| superficieha= 0,2
| altaria= 2.450
| fondura=
| volumen=
| fuent= [[Chelera de Creuenya|Glaciar de Creuenya]]
| desagüe=
| mapa=<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:220px; top:48px;">[[Image:Blue pog.svg|12x12px]]</div></div>
}}
L''''ibonet de Creuenya''' (prenunciato {{IPA|''kre'.we.ɲa''}}, en [[idioma castellán|castellán]] ''ibonet de Cregüeña'') ye un [[ibón]] situau en [[Ribagorza]] en o municipio de [[Benás]]. Se troba aintro d'o [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]].
==Vinclos externos==
* {{fr}} [https://www.lacsdespyrenees.com/lac-1962-Ibonet%20de%20Creg%C3%BCe%C3%B1a.html En www.lacsdespyrenees.com]
[[Categoría:Ibons d'Aragón|Creuenya Ibonet]]
[[Categoría:Ibons d'o Parque Natural de Pocetz-Maladeta|Creuenya Ibonet]]
4bthbpi54mmnb2wu1euh3vfsra141bs
Robillo
0
125133
1841618
1806119
2022-08-09T06:25:25Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Imachen:Raw egg.jpg|thumb|300px|Un robillo de uevo rodiau por o blanco]]
O '''robillo'''<ref> {{es}} [[Brian Mott]] ''Nuevo Diccionario Chistabino-Castellano: con información etimológica'', Logos Verlag, [[2015]], ISBN 978-3832539467, p.138 </ref> ye una parti interna d'o [[uevo]] que nutre principalment a l'[[embrión]] en desembolique. O robillo ye suspendiu en a [[clara de uevo|clara]] por una o dos bandas espirals de teixiu ditas [[calaza]]. Antis d'a fertilización o robillo chunto con o [[disco cherminal]] ye una sola [[celula]]; una d'as pocas celulas individuals que se pueden veyer con o uello. A color amariella ye debida a la [[luteina]] y a la [[zeaxantina]], que son [[carotenoido]]s d'o tipo [[xantofila]].
Os robillos son una fuent prencipal de [[vitamina]]s y [[mineral]]s. Contienen toda a [[graixa]] y o [[colesterol]] d'os uevo a mas d'una cinquena parti d'a [[proteína]].
== Se veiga tamién ==
* [[clara de uevo|Clara]]
* [[Calaza]]
* [[Uevo]]
== Referencias ==
{{listaref}}
== Vinclos externos ==
{{commonscat}}
* {{en}} [http://www.exploratorium.edu/cooking/eggs/eggcomposition.html Anatomy of an Egg] from the Exploratorium
* {{en}} [http://www.ams.usda.gov/AMSv1.0/ams.fetchTemplateData.do?template=TemplateN&navID=EducationalMaterialsEggsPub1&rightNav1=EducationalMaterialsEggsPub1&leftNav=CommodityAreas&page=PYPublications3 Eggs] from the Agricultural Marketing Service of the U.S. Department of Agriculture
[[Categoría:Uevo]]
miwnsfponp2zphhtarkb2mmm1cpculx
Clara de uevo
0
125136
1841620
1651835
2022-08-09T06:25:46Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Imachen:Chicken egg01 monovular.jpg|300px|thumb|Un [[robillo]] rodiau por a clara.]]
A '''clara de uevo''' (en [[aragonés benasqués|benasqués]] '''cllara d'ou''')<ref>{{es}} [https://aragonario.aragon.es/search/?q=huevo Huevo en Aragonario. Diccionario Castellano-Aragonés]</ref> '''blanco d'o uevo'''<ref name=Romanos>{{an}} Diccionario Aragonés-Castellano/Castellano-Aragonés. [[Fernando Romanos Hernando]]. Edicions Transiberiano. ISBN 978-84-16825-16-5. Zaragoza, 2017.</ref> ye a parti d'o [[uevo]], quasi incolora, que rodía o [[robillo]]. En o uevo de gallina a clara ye formada d'as capas de secrecions d'a sección anterior de l'[[oviducto]] d'as gallinas mientres o paso d'o uevo.<ref>{{en}} Ornithology, Volume 1994 By Frank B. Gill p. 361</ref> A clara se forma arredol d'o robillo d'os uevos sigan fertilizaus u no. Ye formada d'alto u baixo un 10% de [[proteína]]s disueltas en augua. A suya función prencipal ye protecher a o [[robillo]] y proporcionar nutrición adicional ta o creiximiento de l'[[embrión]], ya que ye rica en proteínas y quasi no contiene graixa, a o contrario d'o robillo que'n tién muita. Con as claras se fan muitas preparacions culinarias como por eixemplo as ''mousses''.
== Referencias==
{{listaref}}
== Bibliografia ==
* McGee, Harold. ''On Food and Cooking: The Science and Lore of the Kitchen''. New York: Scribner, 2004, edited by Vinay.
* Gilbertus. ''Compendium Medicine Gilberti Anglici Tam Morborum Universalium Quam Particularium Nondum Medicis Sed & Cyrurgicis Utilissimum''. Lugduni: Impressum per Jacobum Sacconum, expensis Vincentii de Portonariis, 1510.
[[Categoría:Uevo]]
t428brf9rnjjlsovn9buhylj3xkrwtx
Ibonet de las Maladetas
0
125573
1841647
1838930
2022-08-09T09:01:34Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de laco
| nombre= Ibonet de las Maladetas
| atras_luengas = Ibonet de Cordier
| orichen = [[Glaciar|Glacial]]
| tipo =
| imachen=
| país= [[Imachen:Flag of Aragon.svg|20px]] [[Aragón]]
| comarca = [[Ribagorza]]
| municipio = [[Benás]]
| superficieha= 1,3
| altaria= 2.958
| fondura=
| volumen=
| fuent= [[Chelera de Creuenya|Glaciar de Creuenya]]
| desagüe=
| mapa=<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:220px; top:48px;">[[Imachen:Blue pog.svg|12x12px]]</div></div>
}}
L''''ibonet de las Maladetas''' u '''ibonet de Cordier''' ye un [[ibón]] situau en o municipio de [[Benás]].
Formau por o retacule d'o [[glaciar de Creuenya]], se troba en o [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]], baixo a [[tuca d'el Cabo de la Tartera]] (3.266 m) y a [[Tuca d'el Morro de Creuenya Sud|tuca d'el Morro de Creuenya]] (3.153 m).
==Vinclos externos==
*{{fr}} [https://www.lacsdespyrenees.com/lac-1536-Ibonet%20de%20las%20Maladetas%20o%20de%20Cordier.html En www.lacsdespyrenees.com]
[[Categoría:Ibons d'Aragón|Maladetas]]
[[Categoría:Ibons d'o Parque Natural de Pocetz-Maladeta|Maladetas]]
58ogutdyxifv1w1zkx3f7xxo160rn80
Portillón d'O
0
128619
1841637
1839079
2022-08-09T08:06:52Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de puerto de montanya
|nombre = Portillón d'O
|atras_luengas = Portillon d'Oô
|imachen = Cirque_du_Portillon_-_debut_septembre_2008.jpg
|comentario = Dende l'ibón d'el Portillón
|país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|border|22px]] [[Aragón]]<br>[[Imachen:Flag of Occitania.svg|22px|border]] [[Occitania]]
|ciudat1 = [[Val d'Estós]] ([[Benás]])
|ciudat2 = [[Ibón d'el Portillón]] ([[Òu]])
|altaria = 2.909
|calendata =
|costera =
|longaria =
|tipo = Camín d'alta montanya
|mapa=<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:187px; top:39px;">[[Image:Map marker icon – Nicolas Mollet – Mountain Pass – Nature – white.png|18x18px]]</div></div>
}}
O '''portillón d'O''' (en [[idioma francés|francés]] ''Portillon d'Oô'') ye un [[puerto de montanya]] situau en a [[muga entre Aragón y Francia]] a 2.909 m d'altaria.
Se troba entre a [[tuca d'el Portillón d'O]] (3.044 m) y a [[tuca d'el Molsero]] (3.176 m) y une a [[val d'Estós]], en [[Aragón]] (a traviés d'a [[chelera de Molseret]]), y l'[[ibón d'el Portillón]], en [[Occitania]].
== Toponimia ==
O toponimo "O" tien o suyo orichen en o [[occitán gascón|gascón]] [[Òu]] y iste a la vegada en l'[[idioma aragonés|aragonés]] ''[[ibón]]''<ref>{{fr}} [http://www.lespyrenees.net/page/au-pays-des-2500-lacs Au pays des 2500 lacs]. Confédération Pyrénéenne du Tourisme</ref>, termín que se troba en os Pireneus occitans con diferents grafías locals baixo as formas ''-o-'', ''-eo-'' u ''-eù-''.
==Referencias==
{{listaref}}
[[Categoría:Puertos d'os Pireneus]]
[[Categoría:Puertos en a muga entre Aragón y Francia]]
[[Categoría:Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Macizo de Perdiguero]]
q9qaj6qkqvw7yqxb5usen8y9xa4q0q5
Portillón de Lliterola
0
128621
1841636
1839034
2022-08-09T08:06:37Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de puerto de montanya
|nombre = Portillón de Lliterola
|atras_luengas = Col Inférieur de Litérole
|imachen =
|comentario =
|país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|border|22px]] [[Aragón]]<br>[[Imachen:Flag of Occitania.svg|22px|border]] [[Occitania]]
|ciudat1 = [[Val de Lliterola]] ([[Benás]])
|ciudat2 = [[Ibón d'el Portillón]] ([[Òu]])
|altaria = 2.983
|calendata =
|costera =
|longaria =
|tipo = Camín d'alta montanya
|mapa=<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:187px; top:39px;">[[Image:Map marker icon – Nicolas Mollet – Mountain Pass – Nature – white.png|18x18px]]</div></div>
}}
O '''portillón de Lliterola'''<ref>{{es}} [http://www.boa.aragon.es/cgi-bin/EBOA/BRSCGI?CMD=VEROBJ&MLKOB=1130310763737&type=pdf BOA ORDEN VMV/914/2020, de 14 de septiembre, por la que se publica el Acuerdo adoptado por el Gobierno de Aragón, en su reunión celebrada el día 15 de julio de 2020, por el que se aprueban las modificaciones del Nomenclátor Geográfico de Aragón.]</ref> (en [[idioma francés|francés]] ''Col Inférieur de Litérole'', en [[idioma castellán|castellán]] ''Collado Inferior de Literola'') ye un [[puerto de montanya]] situau en a [[muga entre Aragón y Francia]] a 2.983 m d'altaria.
Se troba entre l'[[agulla de Lliterola]] (3.102 m) y a [[tuca de l'Estraperlo]] (3.102 m) y une a [[val de Lliterola]], en [[Aragón]] (a traviés d'a [[chelera de Molseret]]), y l'[[ibón d'el Portillón]], en [[Occitania]].
==Referencias==
{{listaref}}
==Vinclos externos==
* {{fr}} [https://www.hikr.org/dir/Col_Inf%C3%A9rieur_de_Literole_61995/ Col Inférieur de Literole]
[[Categoría:Puertos d'os Pireneus|Portillón de Lliterola]]
[[Categoría:Puertos en a muga entre Aragón y Francia|Portillón de Lliterola]]
[[Categoría:Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Macizo de Perdiguero]]
2iwmmaqogiroihbc8m0z428bmy9u8zw
McDonnell Douglas F-15 Eagle
0
130366
1841566
1697519
2022-08-09T00:54:15Z
777sms
9396
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:F-15 Schematic.jpg]] → [[File:McDonnell Douglas F-15 Eagle schematic.jpg]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · To conform to WikiProject Aircraft naming conventions/standardize the file names of images in the [[c::Category:Aircraft 3-views|aircraft 3-views category]].
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha d'aeronau
| nombre = McDonnell Douglas F-15 Eagle
| imachen = [[Imachen:F-15,_71st_Fighter_Squadron,_in_flight.JPG|250px]]
| piet = McDonnell Douglas F-15 Eagle
| tipo = [[avión de caza]]
| fabricant = [[McDonnell Douglas]]
| disenyador =
| primer_vuelo = [[1972]]
| periodo =
| grandarias =
| largaria = 19.43
| altaria =
| envergadura = 13.06
| superficie_alas = 56.5
| peso = 30.84
| pasachers =
| autonomía = 1965
| motors = 2x Pratt & Whitney F100-PW-220
| velocidat_maxima = 2,655
| altaria_vuelo =
| estato = En servicio
| operador = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[USAF]]
| atros_usuarios = [[Imachen:Flag of Japan.svg|22px|border]] [[Fuerza Aeria d'Autodefensa de Chapón]]<br />[[Imachen:Flag of Israel.svg|22px|border]] [[Fuerza Aeria d'Israel]]
| producción =
| unidatz_construyitas = 1198
| coste_d'o_programa =
| coste_unitario =
| variants = [[Mitsubishi F-15J]]
| derivato_de =
| derivatos = [[McDonnell Douglas F-15E Strike Eagle]]
| esquema = [[Imachen:McDonnell Douglas F-15 Eagle schematic.jpg|250px]]
}}
'''McDonnell Douglas F-15 Eagle''' ye un [[avión de caza]] de quarta cheneración desembolicau por [[McDonnell Douglas]]<ref> {{en}} Thomas Newdick:''The World's Greatest Military Aircraft'', Amber Books Ltd, [[2015]], ISBN 978-1-78274-277-7</ref>. O suyo primer vuelo estió en [[1972]]. Tien dos [[motor]]s Pratt & Whitney F100-PW-220 y una [[velocidat]] maxima de [[Mach]] 2.5 . S'han construyíu 1198 unidatz.
L'Eagle voló por primera vegada en chulio de [[1972]] y dentró en servicio en [[1976]]. Se troba entre os cazas modernos mas exitosos, con mas de 100 victorias y garra redota en combate aerio, con a mayoría d'as muertes a mans d'a [[Fuerza Aeria israelí]]. L'Eagle s'ha exportau a [[Israel]], [[Chapón]] y [[Arabia Saudí]]. O F-15 se concibió orichinalment como un avión de superioridat aeria pura. O suyo disenyo incluiba una capacidat secundaria d'ataque a tierra que en gran parti no s'usó. O disenyo d'a aeronau contrimostró estar pro flexible como que pa que un derivau d'ataque pa tot clima, o [[McDonnell Douglas F-15E Strike Eagle|F- 15E Strike Eagle]], una versión amillorada que se desembolicó mas tardi, dentró en servicio en [[1989]] y s'ha exportau a quantas nacions. A partir de [[2017]], l'avión se produz en diferents variants.
== Referencias ==
{{Listaref}}
[[Categoría:Avions de caza]]
[[Categoría:Aeronaus de McDonnell Douglas|F-15 Eagle]]
c790vwmcv57ynsc6ldaxc50i7ohcql8
Messerschmitt Me 163
0
130403
1841567
1802473
2022-08-09T01:10:01Z
777sms
9396
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Me-163.svg]] → [[File:Messerschmitt Me 163 3-view.svg]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · To conform to WikiProject Aircraft naming conventions/standardize the file names of images in the [[c::Category:Aircraft 3-views|aircraft 3-views category]].
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha d'aeronau
| nombre = Messerschmitt Me 163
| imachen = [[Imachen:Messerschmitt_Me_163B_USAF.jpg|250px]]
| piet = Messerschmitt Me 163
| tipo = [[avión de caza]]
| fabricant = [[Messerschmitt]]
| disenyador = [[Alexander Lippisch]]
| primer_vuelo = [[1941]]
| periodo =
| grandarias =
| largaria = 5.7
| altaria =
| envergadura = 9.3
| superficie_alas = 19.6
| peso = 4,3
| pasachers =
| autonomía =
| motors = 1x motor-codete Hellmuth Walter Kommanditgesellschaft HWK 109-509A-2
| velocidat_maxima = 900
| altaria_vuelo =
| estato = Retirau
| operador = [[Imachen:Balkenkreuz.svg|22px|border]] [[Luftwaffe]]
| atros_usuarios =
| producción =
| unidatz_construyitas = 370
| coste_d'o_programa =
| coste_unitario =
| variants =
| derivato_de =
| derivatos =
| esquema = [[Imachen:Messerschmitt Me 163 3-view.svg|250px]]
}}
'''Messerschmitt Me 163 Komet''' yera un [[avión de caza]] desembolicau por [[Messerschmitt]].<ref> {{en}} Ethell, Jeffrey L. ''Komet, the Messerschmitt 163''. Shepperton, Surrey, UK: Ian Allan Ltd., 1978. ISBN 0-7110-0827-2.</ref> O suyo primer vuelo estió en [[1941]]. Teneba un [[motor]] [[codete]] Hellmuth Walter Kommanditgesellschaft HWK 109-509A-2 y una [[velocidat]] maxima de 900 [[Kilometro por hora|km/h]] . S'han construyíu 370 unidatz.
O Messerschmitt Me 163 Komet ye o solenco avión de combate propulsau por codetes que ha estau en funcionamiento y o primer avión pilotau de qualsiquier tipo en superar os 1000 km/h en vuelo alibelau. Disenyau por [[Alexander Lippisch]], o suyo rendimiento y aspectos d'o suyo disenyo no teneban precedents. O piloto de prebas alemán Heini Dittmar a primers de chulio de 1944 aconsiguió os 1.130 km/h, un récord de velocidat aeria de vuelo no oficial incomparable con avions propulsaus por turborreactors entre quasi un decenio. Se construyoron mas de 300 Komets, pero l'avión contrimostró estar mediocre en o suyo paper dedicau como que interceptor y destruyó nomás que entre 9 y 18 avions aliatos contra 10 perdas. Antiparte d'as perdas en combate, muitos pilotos murioron entre as prebas y l'entrenamiento, a lo menos en parti a causa d'a naturaleza altament volatil y corrosiva d'o propulsor de codetes utilizau en modelos posteriors de l'aeronau. Isto incluye a un piloto clamau Josef Pohs, que estió disuelto por o combustible d'o codete dimpués d'un incident que resultó en una linia de combustible rota.
== Referencias ==
{{Listaref}}
[[Categoría:Avions de caza]]
[[Categoría:Aeronaus de Messerschmitt|Me 163]]
9e3c4grnwausdlz3mekrfdm4l7m11la
Boeing 777
0
130657
1841563
1699282
2022-08-09T00:11:21Z
Janbery
54468
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:B777FAMILYv1.1.png]] → [[File:Boeing 777 family v1.1.png]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · To conform to WikiProject Aircraft naming conventions/standardize the file names of images in the [[c::Category:Aircraft 3-views|aircraft 3-views category]].
wikitext
text/x-wiki
{{wikificar}}[[Imachen:Cathay_Pacific_Boeing_777-200;_B-HNL@HKG.jpg|thumb|300px|Boeing 777.]]
'''Boeing 777''' ye un [[avión comercial]] de tipo [[avión de fuselache amplo|fuselache amplo]] desembolicau por [[Boeing]]. Ha estau en activo dende [[1995]] dica hue. Tien dos [[motor]]s PW4000 / Trent 800 / GE90, poseeye una superficie alata de 427,8-436,8 m<sup>2</sup>, un [[peso maximo a lo desapegue]] de 247-347 [[tonelada]]s, capacidat pa 313-396 pasachers y un alcanz de 5.240-8.555 [[milla nautica|millas nauticas]]. S'han construyíu 1649 unidatz.<ref> {{en}} ''Jane's Encyclopedia of Aviation'', Random House, [[1993]], ISBN 978-0517103166</ref>
[[Imachen:Boeing 777 family v1.1.png|thumb|300px|Dibuixo esquematico de Boeing 777.]]
== Referencias ==
{{Listaref}}
== Vinclos externos ==
{{commonsart|Boeing 777}}
[[Categoría:Avions comercials]]
[[Categoría:Avions a reacción]]
[[Categoría:Aeronaus de Boeing|777]]
k3md1ur0home3i4jlrytkkf65ttu104
Boeing 717
0
130738
1841562
1759114
2022-08-09T00:04:11Z
Janbery
54468
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:B717v1.0.png]] → [[File:Boeing 717 v1.0.png]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · To conform to WikiProject Aircraft naming conventions/standardize the file names of images in the [[c::Category:Aircraft 3-views|aircraft 3-views category]].
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha d'aeronau
| nombre = Boeing 717
| imachen = [[Imachen:Delta Air Lines Boeing 717-2BD N966AT.jpg|250px]]
| piet =Boeing 717.
| tipo = [[avión comercial]]
| fabricant = [[Boeing]]
| disenyador =
| primer_vuelo = 2 de sepiembre de 1998
| periodo = 1999- dica l'actualidat
| grandarias =
| largaria = 37,8 m
| altaria = 8,9 m
| envergadura = 28,5 m
| superficie_alas = 93
| peso = 265,3
| pasachers = 106-117
| autonomía = 3815 m
| motors = 2x Turbofan Rolls Royce BR715-C1-30.
| velocidat_maxima = 811
| altaria_vuelo maxima = 12.100m
| estato = En servicio
| operador = [[Imachen:Flag of USA.svg|22px|border]] [[Delta Air Lines]] (91)<br />[[Imachen:Flag of USA.svg|22px|border]] [[Hawaiian Airlines]] (18)<br />[[Imachen:Flag of Australia.svg|22px|border]] [[QantasLink]] (20)
| atros_usuarios =
| producción = 1998 - 2006
| unidatz_construyitas =156
| coste_d'o_programa =
| coste_unitario =
| variants =
| derivato_de = [[McDonnell Douglas DC-9]]
| derivatos =
| esquema = [[Imachen:Boeing 717 v1.0.png|250px]]
}}
'''Boeing 717''' ye un [[avión comercial]] de tipo [[avión de fuselache estreito|fuselache estreito]] desembolicau por [[Boeing]]. Ha estau en activo dende 1995 dica hue. Tien dos [[motor]]s [[turbofán]] [[Rolls Royce BR715/V2500]], poseeye una superficie alata de 93-112 m<sup>2</sup>, un [[peso maximo a lo desapegue]] de 54.9-75.3 [[tonelada]]s, capacidat pa 117-163 pasachers y un alcanz de 1,430-2,237 [[milla nautica|millas nauticas]]. S'han construyíu 272 unidatz.
== Vinclos externos ==
{{commonsart|Boeing 717}}
[[Categoría:Avions comercials]]
[[Categoría:Avions a reacción]]
[[Categoría:Aeronaus de Boeing|717]]
46s55636hhueslqxp3bkv2anikcr1h6
Boeing B-17 Flying Fortress
0
130885
1841564
1710076
2022-08-09T00:21:18Z
Janbery
54468
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Boeing B-17G.png]] → [[File:Boeing B-17G Flying Fortress.png]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · To conform to WikiProject Aircraft naming conventions/standardize the file names of images in the [[c::Category:Aircraft 3-views|aircraft 3-views category]].
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha d'aeronau
| nombre = Boeing B-17 Flying Fortress
| imachen = [[Imachen:B17_-_Chino_Airshow_2014_(framed).jpg|250px]]
| piet = Boeing B-17 Flying Fortress
| tipo = [[bombardero]]
| fabricant = [[Boeing]]
| disenyador =
| primer_vuelo = [[22 de chulio]] de [[1935]]
| periodo = 1938-1968
| grandarias =
| largaria = 22.66
| altaria = 5.82
| envergadura = 31.62
| superficie_alas = 131.92
| peso = 65.5
| pasachers =
| autonomía = 3,219
| motors = 4x Wright R-1820-97 "Cyclone"
| velocidat_maxima = 462
| altaria_vuelo =
| estato = Retirau
| operador = [[Imachen:Flag of USA.svg|22px|border]] [[USAF]]
| atros_usuarios =
| producción =
| unidatz_construyitas = 12731
| coste_d'o_programa =
| coste_unitario =
| variants =
| derivato_de =
| derivatos = [[Boeing 307 Stratoliner]]
| esquema = [[Imachen:Boeing B-17G Flying Fortress.png|250px]]
}}
'''Boeing B-17 Flying Fortress''' ye un [[bombardero]] desembolicau por [[Boeing]].<ref>{{en}} ''Jane's Encyclopedia of Aviation'', Random House, [[1993]], ISBN 978-0517103169</ref> O suyo primer vuelo estió en [[1935]]. Tien quatro [[motor]]s Wright R-1820-97 "Cyclone" , una [[velocidat]] maxima de 462 km/h y capacidat d'aventar dica 3600 kg de [[bomba]]s. S'han construyíu 12731 unidatz.
O Boeing B-17 Flying Fortress ye un bombardero pesau de quatro motors desarrollado en o decenio de 1930 pa o Cuerpo Aerio d'o Exercito d' os Estaus Unius (USAAC). Competindo contra Douglas y Martin por un contracto pa construir 200 bombarders, a dentrada de Boeing (prototipo Modelo 299 / XB-17) superó a totz dos competidors y superó as especificacions de rendimiento d'o cuerpo aerio. Encara que Boeing perdió o contracto (con o [[Douglas B-18 Bolo]]) perque o prototipo s' estampó, o cuerpo aerio ordenó 13 B-17 mas pa una avaluación adicional. Dende a suya introducción en [[1938]], o B-17 Flying Fortress evolucionó a traviés de numbrosos avances de disenyo, convertindo-se en o tercer bombardero mas produciu de totz os tiempos, dezaga d'o [[Consolidated B-24 Liberator]] de quatro motors y o [[Junkers Ju 88]] de dos motors.
O B-17 estió emplegau prencipalment por l' USAAF en a campanya de bombardeyo estratechico diurno d' a Segunda Guerra Mundial contra obchectivos industrials y melitars alemans. A Uitena Fuerza Aeria d' os Estaus Unius, con base en muitos aerodromos en o centro, este y sud d' Anglaterra, y a Decenacinquena Fuerza Aeria, con base en Italia, complementoron o bombardeyo nocturno d'o Comando de Bombarders d' a RAF en a Ofensiva Combinada de Bombarders pa aduyar a asegurar a superioridat aeria as ciudatz, fabricas y campos de batalla d' Europa Occidental en preparación pa l'invasión de Francia en [[1944]]. O B-17 tamién participó en menor medida en a Guerra d'o Pacifico, en primerías d'a Segunda Guerra Mundial, an realizó incursions contra a navegación y os aerodromos chaponeses.
Dende a suya inicio antis d' a guerra, l' USAAC (dende chunio de 1941, l' [[USAAF]]) promovió l'avión como un arma estratechica; yera un bombardero relativament rapedo, d'alto vuelo y de luengo alcanz con armamento defensivo pesau a expensas d'a carga de bombas. Desembolicó una reputación de resistencia basada en historias y fotos de B-17 grieument danyaus que tornaban enta la base de traza segura. O B-17 aventó mas bombas que qualsiquier atro avión estausunidense en a [[Segunda Guerra Mundial]]. De bells 1,5 millons de toneladas de bombas lanzadas sobre l'[[Tercer Reich|Alemanya nazi]] y os suyos territorios ocupados por avions estausunidenses, mas de 640.000 toneladas estioron lanzadas dende B-17. Amás d' a suya función como bombardero, o B-17 tamién s' empleó como avión de transporte, antisubmarín, controlador de drons y avión de busca y rescate.
En octubre de 2019, 9 avions remaneixen en condicions de volar, encara que garra d' ells voló en combate. Dotzenas mas son almagazenadas u en exhibición estatica. O mas antigo d' ells ye una serie D que ha volau en combate en o Pacifico y o Caribe.
== Referencias ==
{{Listaref}}
[[Categoría:Bombarders]]
[[Categoría:Aeronaus de Boeing|B-17 Flying Fortress]]
534mvttsl547d2d0i50c4olm0s886l6
Heinkel He 177 Greif
0
130916
1841569
1802471
2022-08-09T01:33:20Z
777sms
9396
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:He 177 A-5 3-Seitenriss.jpg]] → [[File:Heinkel He 177 A-5 3-seitenriss.jpg]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · To conform to WikiProject Aircraft naming conventions/standardize the file names of images in the [[c::Category:Aircraft 3-views|aircraft 3-views category]].
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha d'aeronau
| nombre = Heinkel He 177 Greif
| imachen = [[Imachen:Heinkel_He_177A-02_in_flight_1942.jpg|250px]]
| piet = Heinkel He 177 Greif
| tipo = [[bombardero]]
| fabricant = [[Heinkel]]
| disenyador =
| primer_vuelo = [[9 de noviembre]] de [[1939]]
| periodo =
| grandarias =
| largaria = 22
| altaria =
| envergadura = 31.44
| superficie_alas = 100
| peso = 32
| pasachers =
| autonomía = 2,300
| motors = dos [[motor]]s Daimler-Benz DB 610
| velocidat_maxima = 488
| altaria_vuelo =
| estato = retirau
| operador = [[Imachen:Balkenkreuz.svg|22px|border]] [[Luftwaffe]]
| atros_usuarios =
| producción =
| unidatz_construyitas = 1,169
| coste_d'o_programa =
| coste_unitario =
| variants = [[Heinkel He 274]]
| derivato_de =
| derivatos =
| esquema = [[Imachen:Heinkel He 177 A-5 3-seitenriss.jpg|250px]]
}}
'''Heinkel He 177 Greif''' ye un [[bombardero]] desembolicau por [[Heinkel Flugzeugwerke ]]. O suyo primer vuelo estió en [[1939]]. Tien dos [[motor]]s Daimler-Benz DB 610 , una [[velocidat]] maxima de 565 km/h y capacidat d'aventar dica 7000 kg de [[bomba]]s. Se'n han construyíu 1169 unidatz.<ref> {{en}} ''Jane's Encyclopedia of Aviation'', Random House, [[1993]], ISBN 978-0517103169</ref>
== Referencias ==
{{Listaref}}
[[Categoría:Bombarders]]
[[Categoría:Aeronaus de Heinkel|He 177 Greif]]
ichqx7g0f1t99w8x6ska051cpp765gy
North American X-15
0
130962
1841568
1726626
2022-08-09T01:29:35Z
777sms
9396
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:X-15 three view diagram.png]] → [[File:North American X-15 three-view diagram.png]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · To conform to WikiProject Aircraft naming conventions/standardize the file names of images in the [[c::Category:Aircraft 3-views|aircraft 3-views category]].
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha d'aeronau
| nombre = North American X-15
| imachen = [[Imachen:X-15_in_flight.jpg|250px]]
| piet = North American X-15
| tipo = [[Avión experimental]]
| fabricant = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[North American Aviation]]
| disenyador =
| primer_vuelo = [[8 de chunio]] de [[1959]]
| periodo = [[1959]]-[[1968]]
| grandarias =
| largaria = 15,45
| altaria = 4,12
| envergadura = 6,8
| superficie_alas = 18,58
| peso = 6,623
| pasachers =
| autonomía =
| motors = Motors a reacción XLR99-RM-2
| velocidat_crucero =
| velocidat_maxima = 7.273
| altaria_crucero =
| altaria_maxima = 95.900
| estato = Prochecto rematau
| operador = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[Fuerza Aeria d'os Estaus Unius]]
| atros_usuarios = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[NASA]]
| producción =
| unidatz_construyitas = 3
| coste_d'o_programa =
| coste_unitario =
| variants =
| derivato_de =
| derivatos =
| esquema = [[Imachen:North American X-15 three-view diagram.png|250px]]
}}
O '''North American X-15''' yera un [[avión]] hipersonico propulsau por codetes operau por a Fuerza Aeria d'os Estaus Unius y a [[NASA]] como parti d'a serie d'avions experimentals X.<ref> {{en}} Evans, Michelle (2013). ''The X-15 Rocket Plane, Flying the First Wings into Space.'' Lincoln, Nebraska: University of Nebraska Press. ISBN 978-0-8032-2840-5.</ref> O X-15 establió récords de velocidat y altitut en o decenio de [[1960]], plegando a o canto d'o espacio exterior y tornando con datos valurosos utilizaus en o disenyo de aeronaus y naus espacials. A velocidat mas alta d'o X-15, 7.274 km/h, s'aconsiguió en octubre de [[1967]], quan [[William J. Knight]] voló a [[Mach]] 6,70 a una altitut de 31.120 m. Isto establió o récord mundial oficial d'a velocidat mas alta nunca rechistrada por un avión propulsado con tripulación, que remaneix intacto.
Entre o programa X-15, 12 pilotos voloron un total de 199 vuelos. D'istos, 8 pilotos voloron un total de 13 vuelos que cumplioron con o criterio de vuelo espacial d'a Fuerza Aeria a o exceder l'altitut de 50 millas (u 80 km), qualificando asinas a istos pilotos como [[astronauta]]s. Os pilotos d'a Fuerza Aeria qualificoron pa as alas d'astronauta militar immediatament, mientres que os pilotos civils finalment recibioron alas d'astronauta d'a [[NASA]] en [[2005]], 35 anyos dimpués d'o zaguer vuelo X-15.
== Referencias ==
{{Listaref}}
[[Categoría:Avions experimentals]]
[[Categoría:NASA]]
[[Categoría:Aeronaus de North American|X-15]]
0ao6u1qtbk53l4rm96hcjkrv6x477o1
Bell Boeing V-22 Osprey
0
131002
1841565
1709956
2022-08-09T00:21:55Z
Janbery
54468
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:MV-22 Osprey Line Drawing.svg]] → [[File:Bell Boeing MV-22 Osprey line drawing.svg]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · To conform to WikiProject Aircraft naming conventions/standardize the file names of images in the [[c::Category:Aircraft 3-views|aircraft 3-views category]].
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha d'aeronau
| nombre = Bell Boeing V-22 Osprey
| imachen = [[Imachen:MV-22_mcas_Miramar_2014.JPG|250px]]
| piet = Bell Boeing V-22 Osprey
| tipo = [[avión de transporte]]
| fabricant = [[Boeing]]
| disenyador =
| primer_vuelo = [[1989]]
| periodo = [[2007]]-hue
| grandarias =
| largaria = 17.48
| altaria =
| envergadura = 25.776
| superficie_alas = 28.00
| peso = 19.37
| pasachers =
| autonomía = 1628
| motors = dos [[motor]]s Rolls-Royce T406-AD-400
| velocidat_maxima = 565
| altaria_vuelo =
| estato = En servicio
| operador = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[USAF]]
| atros_usuarios =
| producción =
| unidatz_construyitas = 400
| coste_d'o_programa =
| coste_unitario = $77.4 millons (2019)
| variants =
| derivato_de =
| derivatos =
| esquema = [[Imachen:Bell Boeing MV-22 Osprey line drawing.svg|250px]]
}}
'''Bell Boeing V-22 Osprey''' ye un [[avión de transporte]] desembolicau por [[Boeing]].<ref>{{en}} ''Jane's Encyclopedia of Aviation'', Random House, [[1993]], ISBN 978-0517103191</ref> O suyo primer vuelo estió en [[1989]]. Tien dos [[motor]]s Rolls-Royce T406-AD-400, una [[velocidat]] maxima de 565 km/h , un alcanz de 1628 km y capacidat de carriar 9070 kg. S'han construyíu 400 unidatz.
O Bell Boeing V-22 Osprey ye un avión militar de motor basculant con capacidatz de desapegue y aterrizache verticals (VTOL) y de desapegue y aterrizache curtos (STOL). Ye disenyau pa combinar a funcionalidat d'un [[helicoptero]] convencional con o rendimiento de crucero de largo alcanz y alta velocidat d'un avión turbohelize.
== Historia ==
O fracaso d'a Operación Eagle Claw entre a crisi d'ostaches d'Irán en [[1980]] subrayó o requisito d'un nuevo avión de desapegue vertical d'alta velocidat y largo alcanz pa o Departamento d'Esfensa d'os Estaus Unius. En respuesta, o programa de aeronaus Experimentals de desapegue / aterrizache vertical de servicio conchunto (JVX) prencipió en [[1981]]. Una asociación entre Bell Helicopter y Boeing Helicopters obtenió un contracto de desembolique en [[1983]] pa la aeronau de rotor basculant V-22. L'equipo de Bell Boeing produz conchuntament l'avión.
O V-22 voló por primera vegada en [[1989]] y prencipió as prebas de vuelo y as modificacions de disenyo; a complexidat y as dificultatz d'estar o primer rotor basculant pa o servicio militar levoron a muitos anyos de desembolique. O Cuerpo de Marines d'os Estaus Unius prencipió a entrenar a la tripulación d'o MV- 22B Osprey en [[2000]] y lo ninvió en [[2007]]; complementó y dimpués reemplazó a os suyos Boeing Vertol CH-46 Sía Knights. A Fuerza Aeria d'os Estaus Unius ninvió a suya versión d'o rotor basculant, CV- 22B, en [[2009]]. Dende que dentró en servicio con o Cuerpo de Marines y a Fuerza Aeria d'os Estaus Unius, o Osprey s'ha desplegau en operacions de transporte y evaquación medica en [[Irak]], [[Afganistán]], [[Libia]] y [[Kuwait]]. A Marina d'os Estaus Unius planeya utilizar o CMV- 22B pa os quefers d'entrega a bordo (COD) d'o transportista a partir de [[2021]].
== Referencias ==
{{Listaref}}
[[Categoría:Avions de transporte]]
[[Categoría:Aeronaus de Bell|V-22 Osprey]]
[[Categoría:Aeronaus de Boeing|V-22 Osprey]]
04w85fbq4jmozy84jkv642i93y8immm
Lockheed P-80 Shooting Star
0
131070
1841561
1725171
2022-08-09T00:03:51Z
Janbery
54468
([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:F-80C Shooting Star Silh.jpg]] → [[File:Lockheed F-80C Shooting Star silhouette.jpg]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · To conform to WikiProject Aircraft naming conventions/standardize the file names of images in the [[c::Category:Aircraft 3-views|aircraft 3-views category]].
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha d'aeronau
| nombre = Lockheed P-80 Shooting Star
| imachen = [[Imachen:P80-1_300_(cropped).jpg|250px]]
| piet = Lockheed P-80 Shooting Star
| tipo = [[avión de caza]]
| fabricant = [[Lockheed Corporation]]
| disenyador =
| primer_vuelo = [[8 de chinero]] de [[1944]]
| periodo = [[1945]]-[[1959]]
| grandarias =
| largaria = 10.49
| altaria =
| envergadura = 11.81
| superficie_alas = 22.07
| peso = 7.64
| pasachers =
| autonomía = 1,328
| motors = un [[motor]] Allison J33-A-35
| velocidat = [[Mach]] 0.76
| altaria_vuelo =
| estato = Retirau
| operador = [[Imachen:Flag of the United States.svg|22px|border]] [[USAF]]
| atros_usuarios =
| producción =
| unidatz_construyitas = 1715
| coste_d'o_programa =
| coste_unitario = $1.56 millons (2020)
| variants =
| derivato_de =
| derivatos = [[Lockheed F-94 Starfire]]
| esquema = [[Imachen:Lockheed F-80C Shooting Star silhouette.jpg|250px]]
}}
'''Lockheed P-80 Shooting Star''' ye un [[avión de caza]] desembolicau por [[Lockheed Corporation]].<ref> {{en}} Fitzsimons, Bernard, ed. "Shooting Star, Lockheed F-80/T-33." Illustrated Encyclopedia of 20th Century Weapons and Warfare, Volume 21. London: Phoebus, 1978. ISBN 0-8393-6175-0</ref> O suyo primer vuelo estió l'[[8 de chinero]] de [[1944]]. Tien un [[motor]] Allison J33-A-35, una [[velocidat]] maxima de [[Mach]] 0.76 y un alcanz de 1,328 km. Se'n han construyíu 1715 unidatz.
== Referencias ==
{{Listaref}}
[[Categoría:avions de caza]]
[[Categoría:Aeronaus de Lockheed|P-80 Shooting Star]]
dsihaxcsysj1w7vaxqtzsmbinmmxaap
Barrancada d'o camping Las Nieves de Biescas
0
135005
1841544
1757206
2022-08-08T17:58:04Z
Cembo123
6885
wikitext
text/x-wiki
[[Imachen:Barranco_d%27Arás.jpg|thumb|Lo [[barranco d'Arás]] en o puesto d'antigo camping.]]
A '''barrancada d'o camping Las Nieves de Biescas''' estió una [[Desastre natural|catastrofe hidrolochica]] que ocurrió lo [[7 d'agosto]] de [[1996]] en o camping ''Virgen de las Nieves'', en [[Biescas]] ([[Alto Galligo]], [[Aragón]]). Unas fuertes plevidas torrencials desencadenoron una rapida creixida per lo [[barranco d'Arás]], en que lo suyo [[cauz]] heba situau lo camping ''Las Nieves'', que estió arranau totalment per un lurte de fango, penyas y arbols en qüestión de menutos.<ref> {{es}} [https://elpais.com/videos/2021-08-06/biescas-25-anos-de-la-tragedia-que-obligo-a-cambiar-las-normas-de-los-campings.html Biescas: 25 años de la tragedia que obligó a cambiar las normas de los campings] en [[El País]]</ref> Murioron 87 personas y resultoron feridas 183.<ref> {{es}} [https://www.heraldo.es/noticias/aragon/2018/08/07/riada-campin-biescas-aniversario-avalancha-1260487-300.html La tragedia del campin de Biescas: 22 años en el recuerdo] en [[Heraldo de Aragón]]</ref>
== Referencias ==
{{Listaref}}
[[Categoría:Biescas]]
[[Categoría:Desastres naturals en Aragón]]
[[Categoría:Inundacions]]
kubuijh3dz33l3hdxm15wit2gkb5bim
Categoría:Desastres en Aragón
14
135006
1841549
1757180
2022-08-08T22:29:28Z
Cembo123
6885
wikitext
text/x-wiki
{{catmás|Desastres en Aragón|Desastres en Aragón}}
[[Categoría:Desastres por comunidat autonoma]]
[[Categoría:Desastres en Espanya]]
i6fwtvsycl56rhed9wbpzehgs497bbn
1841580
1841549
2022-08-09T05:27:10Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{catmás|Desastres en Aragón|Desastres en Aragón}}
[[Categoría:Desastres en Espanya por comunidat autonoma|Aragón]]
[[Categoría:Historia d'Aragón]]
[[Categoría:Desastres por país|Espanya]]
45myukgz5gdvxtek2ngobbl46ck57dm
1841581
1841580
2022-08-09T05:27:17Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{catmás|Desastres en Aragón|Desastres en Aragón}}
[[Categoría:Desastres en Espanya por comunidat autonoma|Aragón]]
[[Categoría:Historia d'Aragón]]
[[Categoría:Desastres por país|Aragon]]
tphqvgp12njoych6zp6mnz771k8zh4k
1841590
1841581
2022-08-09T05:32:14Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{catmás|Desastres en Aragón|Desastres en Aragón|os desastres en Aragón}}
[[Categoría:Desastres en Espanya por comunidat autonoma|Aragón]]
[[Categoría:Historia d'Aragón]]
[[Categoría:Desastres por país|Aragon]]
d4jtkmt56tnmjrk3n4ivupd6y2msx1l
Incendio
0
135032
1841575
1757624
2022-08-09T05:24:16Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Imachen:Fire inside an abandoned convent in Massueville, Quebec, Canada.jpg|thumb|300px|Un incendio en Massueville, [[Quebec]], [[Canadá]].]]
Un '''incendio''' ye un gran [[fuego]] no controlau que puede afectar u abrasar bella cosa que no ye destinada a cremar-se y que puede afectar a estructuras y a seres vivos. A exposición d'os seres vivos a un incendio puede producir danyos muito grieus dica la muerte, cheneralment per inhalación de humo u per un esvaneiximiento produciu per la intoxicación y posteriorment cremaduras grieus.
Pa a suya clasificación as formas mas extendidas son a clasificación estadounidense y la europea.
Pa a suya prevención se han creau tecnicas pa combatir os suyos efectos, aprevenir-los, y limitar os danyos que podesen causar. S'han creyau plans de [[protección contra incendios]] y cuerpos especializaus pa amortar-los clamaus cheneralment cuerpo u servicio de [[bombero]]s.
[[Categoría:Incendios|*]]
2uu8cn6vlpceuwz3e2z78tahvjxakmc
Categoría:Incendios por país
14
135036
1841574
1823614
2022-08-09T05:23:34Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat|Fires by country|os incendios por país}}
[[Categoría:Incendios|*]]
[[Categoría:Categorías por país]]
32y0gqpyngvwrqzi5ymh3heig988g4q
Tierratremo de Ribagorza de 1373
0
135039
1841589
1757322
2022-08-09T05:31:47Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Imachen:Castell_de_Benavarri_03.jpg|thumb|300px|O tierratremo de [[1373]] espaldó lo [[castiello de Benavarri]] que habió de estar reconstruyiu.]]
O '''tierratremo de Ribagorza de 1373''' estió un [[tierratremo]] d'una magnitut estimada de 6.2 <ref> {{ca}} Olivera, Carme; Redondo, Esther; Lambert, Jérôme [et al.].. «La sèrie sísmica de l'any 1373». A:[http://www.igc.cat/web/files/IGC_2006_sismologia_segles.pdf Els terratrèmols dels segles XIV i XV a Catalunya (PDF)] . Barcelona: Institut Cartogràfic de Catalunya, 2006 (Monografies). ISBN 84-393-6961-1 </ref> que succedió o [[3 de marzo]] de [[1373]] en o [[Condato de Ribagorza]].<ref> {{es}} José Manuel Martínez Solares: [https://www.researchgate.net/profile/Jose_Manuel_Solares/publication/27575925_Sismicidad_historica_de_la_Peninsula_Iberica/links/54e72a770cf277664ff7be3e/Sismicidad-historica-de-la-Peninsula-Iberica.pdf SISMICIDAD HISTÓRICA DE LA PENÍNSULA IBÉRICA (PDF)], Física de la Tierra 15, 2003, p.13-28, ISSN: 0214-4557</ref>
O tierratremo espaldó numbrosos edificios d'a redolada. Asinas per eixemplo o [[castiello de Benavarri]]<ref> {{es}} Tomás Faci, Guillermo. “Capítulo 7. La agrupación del hábitat y las mutaciones del cabomaso”. Montañas, comunidades y cambio social en el Pirineo medieval: Ribagorza en los siglos X-XIV. By Tomás Faci. Toulouse: Presses universitaires du Midi, 2016. (pp. 315-347) Web. <http://books.openedition.org/pumi/16983>.</ref> u lo [[campanal]] d'a ilesia d'[[Albalat de Cinca]].<ref> {{ca}} Olivera, Carme; Redondo, Esther; Lambert, Jérôme [et al.].. «La sèrie sísmica de l'any 1373». A:[http://www.igc.cat/web/files/IGC_2006_sismologia_segles.pdf Els terratrèmols dels segles XIV i XV a Catalunya (PDF)] . Barcelona: Institut Cartogràfic de Catalunya, 2006 (Monografies). ISBN 84-393-6961-1 </ref> Manimenos os suyos efectos tamién se sintioron en atras partis aluenyadas como per eixemplo en [[Barcelona]] que a suya ilesia de Santa Maria d'a Mar sufrió danyos<ref> {{es}} David González Ruiz: ''Breve historia de la Corona de Aragón'', 2012, p.227, Ediciones Nowtilus S.L., ISBN 9788499673080</ref> u en [[Leida]] en a capiella reyal d'a Zuda. Lo lugar de [[Montclús]], en o [[Montsec]], estió destruyiu de raso.<ref> {{ca}} [https://www.ccma.cat/324/un-estudi-confirma-que-un-sisme-va-engolir-el-poble-de-montclus-fa-600-anys/noticia/1217126/ Un estudi confirma que un sisme va engolir el poble de Montclús fa 600 anys] en Catalunya Radio</ref>
== Referencias ==
{{Listaref}}
[[Categoría:Desastres naturals en Aragón]]
[[Categoría:Ribagorza]]
lq9jpn19qxi78bqlxzbl3kvqy5iu52z
Caixa
0
138272
1841599
1815529
2022-08-09T05:39:51Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Imachen:Umzugskarton.jpg|thumb|250px|Una caixa de cartón]]
Una '''caixa''' (d'o [[latín]] ''capsa'') ye un [[contenedor]] de diferents materials (fusta, cartón, vidre, fierro,...) d'un formato gran, destinau a guardar-ie obchectos o embalar-los. Se gosa cubrir con una tapa, que puet u no estar unida a la parti prencipal y, por un regular, ye de forma rectangular o quadrada.
Quan ye una caixa chicota (com la d'uns lamins u bien d'un regalo) le'n diz '''capsa'''.
== Materials ==
O material de fabricación d'a caixa puet determinar a forma d'a suya utilización asinas como os articlos a contener:
* una ''caixa de fusta'' gosa reservar-se pa productos con connotacions de calidat como puros u botellas de vin d'alta gama. Tamién s'utiliza pa productos hortofruticolas u como protección de mercaderías frachils y pesadas: motors, chicotz vehíclos, maquinaria, etc.
* a ''caixa de plastico'' troba lo suyo prencipal consumidor en o mercau agricola.
* as ''caixas con film'' son unas caixas de plastico que son feitas d'un material altament resistent en resina K, poliesterol u polopropileno entre atros, con un film elastico d'alta calidat. A elasticidat d'iste film, le permite adoptar distintas formas, por lo que cada disenyo puet estar reutilizable con o mesmo u con diferents productos.
* a ''caixa de plastico'' serie “[[odette]]” ye una caixa normalizada y d'uso cheneralizau en a industria de l'[[automobil]].
* a ''caixa de cartón undulau'' ye l'embalache más habitual pa o transporte de mercaderías.
* o ''[[cartón]]'' s'utiliza como [[envase]] primario en forma d'[[estuch]] u caixa de chicotas dimensions pa diferents sectors: [[perfumería]], alimentación, [[tabaco]], [[chuguet]]z, [[deterchent]]s, etc.
* a ''caixa metalica'' prochecta caracteristicas de calidat y protección a los obchectos que contiene destinando-se a mercaus elitistas y exclusivos: delicatesen, [[dietetica]], [[choyería]], etc.
* en a [[industria pesada]] s'utilizan cheneralment [[caixas metalicas]] de gran [[volumen]].
==Se veiga tamién==
* [[Caixeta]]
* [[Capseta]]
[[Categoría:Recipients]]
3krj6q7i5wt09r609nowqeakum985yk
Papel d'embolicar
0
138307
1841607
1815812
2022-08-09T05:56:29Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Imachen:Coloured gift paper.jpg|thumb|300px|Diferents papels d'embolicar]]
O '''papel d'embolicar''' ye una mena especial de [[papel]] que cumple quantas funcions. Amás d'a suya función de protección pa o transporte, l'embolicallo d'un regalo aumenta a emoción antis de no desembolicar-lo, asinas como l'apreciación d'o regalo por parti d'o destinatario.<ref name = GEO>[https://www.geo.de/wissen/22321-rtkl-weihnachten-geschenke-verpacken-woher-kommt-der-brauch-und-lohnt-sich-die-muehe''Weihnachten Geschenke verpacken: Woher kommt der Brauch? Und lohnt sich die Mühe überhaupt?''] Geo Wissen</ref>
Un problema d'o suyo uso ye a gran cantidat de deixallos que chenera o papel d'embolicar no reciclable, estando beluns recubiertos de [[plastico]] u [[purpurina]] y podendo contener amás [[microplastico]]s, entre atras cosas.
==Referencias==
{{listaref}}
[[Categoría:Papel|Embolicar]]
682nlm31x2rit4wozhphwzptr2jlh4i
Glaciars d'os Pireneus
0
142180
1841631
1838820
2022-08-09T07:51:08Z
Willtron
41
/* Versant sud */
wikitext
text/x-wiki
[[Imachen:Pic Montferrat.jpg|300px|thumb|Glaciar d'Osso, en o Pireneu.]]
Os '''glaciars d'os Pireneus''' son a resta d'as masas de [[chelo]] que cubriban a cordelera mientres a [[era glacial]]. Son os glaciarss más meridionals d'[[Europa]] y, encara que se troban distribuyius por as dos versants pirenencas, son más grans en a versant sud. Totz son glaciars de montanya en a suya zaguera fase. Nomás se conservan os culs glaciars y, en bells casos, chicotas luengas que no descienden dica a la val.
Quedan 19 glaciars en os [[Pireneus]], d'os que nomás 10 pueden estar consideraus glaciars propiament ditos, ya que 9 d'istos son [[chelera]]s, ye decir, masas de chelo permanent de cierta grandaria pero sin de movimiento propio, que ye a característica definitoria d'un glaciar.
Fuoron cartografiaus por primera vegada por o cheografo [[Franceses|francés]] y [[alemans|alemán]] [[Franz Schrader]], que estudeó os glaciars pirenencos dica zaguerías d'o sieglo XIX fendo medicions de cadagún d'ells. Por ixas envueltas os glaciars d'a cordelera ocupaban 1.779 hectarias. Huei ocupan bellas 600 hectarias en dos versants.
== Versant sud ==
Nomás a parti central d'a versant sud d'os Pireneus conta con glaciars. Se concentran en a cabecera d'as vals de [[val de Tena|Tena]], [[val d'Ordesa|Ordesa]] y [[val de Benás|Benás]]. A orientación habitual d'istos glaciars ye a norte y nomás se presentan a partir d'os 2.700 metros d'altaria, por un regular rodiadas por culs rocosos de más de 3.000 metros. Os glaciars y cheleras d'a versant sud con una superficie de más d'1 hectaria (10.000 metres quadraus) son:
=== Macizo de Pico Moros ===
* [[Glaciar de ras Frondiellas]] - 7,2 [[hectaria|ha]] (2020)
* [[Chelera de ra Breca Latour|Glaciar de ra Breca Latour]] - 1 [[hectaria|ha]] (2020)
=== Macizo d'os Picos de l'Infierno ===
[[Imachen:Nevero de los Infiernos.JPG|miniatura|Glaciar de l'Infierno.]]
* [[Glaciar de l'Infierno]] - 9,6 [[hectaria|ha]] (2020)
* ''[[Chelera de Punta Zarra|Glaciar de Punta Zarra]]'' - 2 [[hectaria|ha]] (2000)
=== Macizo de Camachibosa ===
* ''[[Chelera de ro Clot de ra Fuent|Glaciar de ro Clot de ra Fuent]]'' - 2,2 [[hectaria|ha]] (2000)
* ''[[Cheleras de ra Labaza|Glaciar de ra Labaza]]'' - 9 [[hectaria|ha]]
=== Macizo d'as Tres Serols===
* [[Glaciar d'as Tres Serols]] - 47,6 [[hectaria|ha]] (2000)
* [[Glaciar de Marmorés]] - 12,4 [[hectaria|ha]] (2000)
* ''[[Chelera d'Anyisclo|Glaciar d'Anyisclo]]'' - 4,4 [[hectaria|ha]] (2000)
=== Macizo de l'Almunia ===
* ''[[Chelera de Rubinyera|Glaciar de Rubinyera]]'' - 6 [[hectaria|ha]] (2000)
=== Macizo de Pocetz ===
* [[Glaciar de Pocetz]] - 10,9 [[hectaria|ha]] (2000)
* [[Glaciar de Lardana]] - 17,8 [[hectaria|ha]] (2000)
* [[Glaciar de la Paúl]] - 12,2 [[hectaria|ha]] (2000)
=== Macizo de Perdiguero ===
* [[Glaciar de Lliterola]] - 3,8 [[hectaria|ha]] (2000)
* ''[[Chelera de Tusse de Remunye|Glaciar de Tusse de Remunye]]'' - 3,5 [[hectaria|ha]] (2000)
* ''[[Chelera de Malpás|Glaciar de Malpás]]'' - 3,8 [[hectaria|ha]] (2000)
=== Macizo de la Maladeta ===
* [[Glaciar d'Aneto]] - 89,9 [[hectaria|ha]] (2000)
* [[Glaciar de la Maladeta]] - 50 [[hectaria|ha]] (2000)
* [[Glaciar de Barrancs]] - 14,5 [[hectaria|ha]] (2000)
* [[Glaciar de Corones]] - 6,5 [[hectaria|ha]] (2000)
* [[Glaciar de Tempestatz]] - 21,2 [[hectaria|ha]] (2000)
* ''[[Chelera d'Alba|Glaciar d'Alba]]'' - 1,9 [[hectaria|ha]] (2000)
* ''[[Chelera d'Ixalenques|Glaciar d'Ixalenques]]'' - 4,2 [[hectaria|ha]] (2000)
* ''[[Chelera de Creuenya|Glaciar de Creuenya]]''
=== Macizo d'el Besiberri ===
* [[Glaciar d'el Besiberri]] - 6 [[hectaria|ha]] (2008)<ref>{{es}} [http://www.magrama.gob.es/es/agua/temas/evaluacion-de-los-recursos-hidricos/Glaciares_del_Pirineo_espa%C3%B1ol_tcm7-193118.pdf Los glaciares del Pirineo Español]. Gobierno de España</ref>
== Versant norte ==
Igual que en a versant sud, en a versant norte d'a cordelera os glaciars se concentran en l'aria central d'a cadena muntanyosa. Apareixen a partir d'os 2.800 metros d'altaria. En ista versant i hai l'unico glaciar propiament dito de totz os Pireneus, o [[glaciar d'Osso]], en a cara norte d'o [[macizo de Camachibosa]]. Os glaciars y cheleras d'a versant norte con una superficie de más d'una hectaria son:
=== Macizo de Pico Moros ===
* [[Glaciar de Pabat]] - 0,5 [[hectaria|ha]] (2020)
* [[Glaciar deras Nèus]] - 8 [[hectaria|ha]] (2007)
=== Macizo de Camachibosa ===
* [[Glaciar d'Osso]] - 36 [[hectaria|ha]] (2007)
* [[Glaciar deras Oletas de Gauba]] - 13,5 [[hectaria|ha]] (2007)
* [[Glaciar de Petita Vinhamala]] - 4 [[hectaria|ha]] (2020)
* [[Glaciar de Montferrato]] - 3 [[hectaria|ha]] (2020)
=== Val de Marcadau ===
* ''[[Glaciar d'Aragón]]'' - 5 [[hectaria|ha]] (2020)
=== Macizo d'as Tres Serols-Gavarnía ===
* [[Glaciar de ros Cabietos]] - 8 [[hectaria|ha]] (2007)
* [[Glaciar de Tallón]] - 12 [[hectaria|ha]] (2007)
* [[Glacier d'o Casco]] - 3 [[hectaria|ha]] (2020)
* [[Glaciar dera Chorrèra]] - 3 [[hectaria|ha]] (2020)
* [[Glacier de ro Espaldador]] - 1 [[hectaria|ha]] (2020)
* [[Glaciar Occidental de Marmorés]] - 9 [[hectaria|ha]] (2020)
* [[Glaciar Occidental de Pailla]] - 3 [[hectaria|ha]] (2020)
* [[Glaciar Oriental de Pailla]] - 2 [[hectaria|ha]] (2020)
* [[Glaciar d'Estazón]] - 3 [[hectaria|ha]] (2020)
=== Macizo de l'Almunia ===
* [[Glaciar de l'Almunia]] - 4 [[hectaria|ha]] (2007)
* [[Glaciar de Barrosa]] - 5 [[hectaria|ha]] (2001)
=== Macizo de Perdiguero ===
* [[Glaciar de Gorgs Bllancs]] - 2,5 [[hectaria|ha]] (2006)
* [[Glaciar d'el Sellant de la Vaca]] - 13,5 [[hectaria|ha]] (2007)
* [[Glaciar d'el Portillón d'O]] - 4 [[hectaria|ha]] (2007)
* [[Glaciar d'el Bom]] - 7 [[hectaria|ha]] (2007)
=== Macizo de Mont Valièr ===
* [[Glaciar de Mont Valièr]] - 1,5 [[hectaria|ha]] (2004)
== Estau actual ==
Totz os glaciars d'o Pireneu se troban en recesión dende fa dos sieglos.<ref>{{ca}} [http://www.elmuntanyenc.cat/glaceres-dels-pirineus-el-final-de-la-seva-historia/ Les glaceres dels Pirineus arriben al final de la seva història]</ref> Se calcula que en [[1830]] a superficie glacial d'as dos versants d'o Pireneu yera d'unas 2.000 hectarias (20 kilometros quadraus) y huei s'ha quedau reducida a una quarta parti. As causas por as que as cheleras pirenencas se son regalando se deben fundamentalment a o calentamiento progresivo d'a superficie d'a Tierra dende a final d'a [[Chicota Edat de Chelo]]. En as zagueras decadas a velocidat de fusión ha puyau y se preveye que en l'anyo 2070 no quedarán glaciars en os Pireneus. Con a desaparición d'istos glaciars se daría por consumada a desglaciación en a [[peninsula Iberica]] una vegada desapareixius os casquetz d'a [[Cordelera Cantabrica]], o [[Sistema Central]] y [[Sierra Nevada (Espanya)|Sierra Nevada]] en os sieglos precedents.
A causa d'o suyo estau terminal os glaciars pirenencos son obchecto d'especial atención por parti d'as autoridatz espanyolas y francesas. En [[Aragón]] fue declarau o [[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]] en 1990. L'aria protechida en a versant aragonesa ye de 2.411 hectarias que abracan a masa chelada d'o glaciar y as morrenas labradas por istos glaciars en tiempos pasaus.
== Referencias ==
{{listaref}}
==Vinclos externos==
* {{es}} [https://www.iea.es/documents/449827/510304/Los+glaciares+en+el+Altoarag%C3%B3n.pdf/be9c8cec-5ae2-5f1a-d259-d205e16cd79f?t=1565776207735 Los glaciares altoaragoneses]. Javier Chueca Cía y Fernando Lampre Vitaller. Cuadernos Altoaragoneses de Trabajo N°21. [[Instituto de Estudios Altoaragoneses]]
* {{es}} [https://www.aragon.es/documents/20127/674325/MONUM_GLACIARES.PDF/e8b32e26-1fec-09bb-f512-08c22a97d49b Monumentos Naturales de los Glaciares Pirenaicos]. Gubierno d'Aragón. PRAMES S.A.
[[Categoría:Glaciars d'os Pireneus|*]]
1mszqbi0dj8sc7dlm5i8uljitcfboui
Plantilla:Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos
10
142303
1841632
1841526
2022-08-09T07:57:46Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
<br clear=all>
{| style="margin:0 auto" align=center class="toccolours" width=100%
|-
! bgcolor=#008000| [[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos|<span style="color:white;">Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos</span>]]
!|[[Imachen:Snow flake.svg|35px]]
|-
! bgcolor=#CDE5B2| [[Glaciar]]s
|-
|align=center| [[Glaciar d'Aneto|Aneto]] | [[Glaciar de Barrancs|Barrancs]] | [[Glaciar de Corones|Corones]] | [[Glaciar de ras Frondiellas|Frondiellas]] | [[Glaciar de l'Infierno|Infierno]] | [[Glaciar de Lardana|Lardana]] | [[Glaciar de la Paúl|La Paúl]] | [[Glaciar de Lliterola|Lliterola]] | [[Glaciar de la Maladeta|Maladeta]] | [[Glaciar de Marmorés|Marmorés]] | [[Glaciar de Pocetz|Pocetz]] | [[Glaciar d'as Tres Serols|Tres Serols]] | [[Glaciar de Tempestatz|Tempestatz]]
|-
! bgcolor=#CDE5B2| [[Chelera]]s
|-
|align=center|
[[Chelera d'Alba|Alba]] | [[Chelera d'Anyisclo Noreste|Anyisclo NE]] | [[Chelera d'Anyisclo Sudueste|Anyisclo SU]] | [[Chelera de Bagüenyola|Bagüenyola]] | [[Chelera de ra Breca Latour|Breca Latour]] | [[Chelera de ro Clot de ra Fuent|Clot de ra Fuent]] | [[Chelera de Creuenya|Creuenya]] | [[Chelera d'el Forau de la Neu|Forau de la Neu]] | [[Chelera Occidental de l'Infierno|Infierno Occidental]] | [[Chelera Oriental de l'Infierno|Infierno Oriental]] | [[Chelera d'Ixalenques|Ixalenques]] | [[Cheleras de ra Labaza|Labaza]] | [[Chelera de Lardaneta|Lardaneta]] | [[Chelera de Malpás|Malpás]] | [[Chelera de Molseret|Molseret]] | [[Chelera de Perdiguero|Perdiguero]] | [[Chelera de Punta Zarra|Punta Zarra]] | [[Chelera d'el Quixal d'Alba|Quixal d'Alba]] | [[Chelera de Rubinyera|Rubinyera]] | [[Chelera de Tusse de Remunye|Tusse de Remunye]]
|-
! bgcolor=#CDE5B2| [[Glaciar rocoso|Glaciars rocosos]]
|-
|align=center| [[Glaciar rocoso de ras Argualas|Argualas]] | [[Glaciar rocoso d'els Chiminucs|Chiminucs]]
|}<noinclude>[[Categoría:Wikipedia:Plantillas d'Aragón|Espacios naturals d'Aragón]]</noinclude>
35al77oiohhnoobz2xzc0b9fi98kkz2
Incendio forestal d'Ateca de 2022
0
142335
1841539
1841530
2022-08-08T17:08:22Z
Cembo123
6885
wikitext
text/x-wiki
L''''incendio forestal d'Ateca''' de 2022 ye un [[incendio]] que empecipió lo [[18 de chulio]] de [[2022]] en a [[Comunidat de Calatayú]] ([[Aragón]]), y que afectó sobretot a los municipios d'[[Ateca]] y [[Moros]], que han visto como se cremaba la practica totalidat d'o suyo termin municipal, y a los municipios de [[Villa Luenga]], [[Turrillo]], [[Castellón d'as Armas]], [[Embit de Fariza]], [[Alfama d'Aragón]], [[Bubierca]], [[Cetina]] y [[Contamina]]. A redolada afectada s'extiende per mas de 14.000 hectarias con un perimetro de 72 kilometros. Os lugars afectaus habioron d'estar evacuaus y mientres unas 30 horas va estar interrumpiu lo trafico en l'[[Autovía d'o Noreste]].<ref> {{es}} [https://www.telecinco.es/informativos/sociedad/20220720/ultima-hora-incendios-forestales-espana-directo_19_07061167.html https://www.telecinco.es/informativos/sociedad/20220720/ultima-hora-incendios-forestales-espana-directo_19_07061167.html] en telecinco.es</ref>
L'incendio d'Ateca estió provocau mientres os treballos de reforestación que levaba a cabo la interpresa ''Campos Rey'', subcontratada per a holandesa ''Land Life Company'', en os quals pretendeba reforestar 500 hectarias en o lugar de [[Monegriello (Ateca)|Monegriello]].<ref> {{es}} [https://camposrey.com/proyecto/proyecto-de-repoblacion-de-500-ha-en-ateca-y-bubierca/ Proyecto de repoblación de 500 Ha en Ateca y Bubierca] en camposrey.com</ref> Mientres se realizaban istos treballos, l'18 de chulio de 2022, pegó un blinco una purna d'una d'as maquinas que yeran treballando, prencipiando lo fuego que s'extendió a escape, cremando lo primer día 500 hectarias, puyando a 5.500 lo segundo día y a 14.000 hectarias lo día 20 de chulio.<ref> {{es}} [https://arainfo.org/la-dga-se-inhibe-responsabilidad-incendio-ateca/ La DGA se inhibe de su responsabilidad en el incendio de Ateca] en [[Arainfo]]</ref>
== Referencias ==
{{Listaref}}
[[Categoría:Ateca]]
[[Categoría:Comunidat de Calatayú]]
[[Categoría:Incendios forestals en Aragón]]
bw1fr73j2dvsx5zy86mj8tht043omv5
Categoría:Incendios forestals en Aragón
14
142401
1841540
2022-08-08T17:08:35Z
Cembo123
6885
Pachina creyada con '[[Categoría:Incendios en Aragón]] [[Categoría:Incendios forestals en Espanya]]'
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Incendios en Aragón]]
[[Categoría:Incendios forestals en Espanya]]
tpwhr7lcsltd403531zkghwoalj21pi
1841545
1841540
2022-08-08T17:59:24Z
Cembo123
6885
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Incendios en Aragón]]
[[Categoría:Incendios forestals en Espanya]]
[[Categoría:Desastres naturals en Aragón]]
l4ht5287z9yrv8i86nv8qbn3f0n6ddm
Categoría:Incendios forestals en Espanya
14
142402
1841541
2022-08-08T17:10:59Z
Cembo123
6885
Pachina creyada con '{{Commonscat|Wildfires in Spain|los incendios forestals en Espanya}} [[Categoría:Incendios forestals por país|Espanya]] [[Categoría:Incendios en Espanya|Forestals]] [[Categoría:Desastres naturals en Espanya]]'
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat|Wildfires in Spain|los incendios forestals en Espanya}}
[[Categoría:Incendios forestals por país|Espanya]]
[[Categoría:Incendios en Espanya|Forestals]]
[[Categoría:Desastres naturals en Espanya]]
b6xl7j7k18epney8bom1thzo2lrph6h
Categoría:Desastres naturals en Espanya
14
142403
1841542
2022-08-08T17:54:47Z
Cembo123
6885
Pachina creyada con '[[Categoría:Desastres naturals por país|Espanya]] [[Categoría:Desastres naturals en Europa|Espanya]] [[Categoría:Desastres en Espanya]]'
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres naturals por país|Espanya]]
[[Categoría:Desastres naturals en Europa|Espanya]]
[[Categoría:Desastres en Espanya]]
0xmxjtsfz6x2gfwkwz39fs2r126q6p9
1841584
1841542
2022-08-09T05:29:03Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres naturals por país|Espanya]]
[[Categoría:Desastres naturals en Europa|Espanya]]
[[Categoría:Desastres en Espanya| Naturals]]
cs9x4bt11qkgdra0p2c77448x98vcx9
1841586
1841584
2022-08-09T05:29:34Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres en Espanya| Naturals]]
[[Categoría:Desastres naturals por país|Espanya]]
[[Categoría:Desastres naturals en Europa|Espanya]]
fwinl8kd1q87s92stnczbu4wd52kisn
Categoría:Desastres naturals por país
14
142404
1841543
2022-08-08T17:57:03Z
Cembo123
6885
Pachina creyada con '[[Categoría:Desastres naturals]] [[Categoría:Desastres por país]]'
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres naturals]]
[[Categoría:Desastres por país]]
8rvtqmtwpo0cxvro993nd6uiku957ep
1841572
1841543
2022-08-09T05:22:09Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres naturals|*]]
[[Categoría:Desastres por país| ]]
rzovgktad13y6qo2983yoh55qq49eav
1841591
1841572
2022-08-09T05:32:55Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres naturals|*]]
[[Categoría:Desastres por país| ]]
[[Categoría:Categorías por país]]
963nng4jj0kqw5fa2retx7wf1d5xuya
Categoría:Desastres naturals en Aragón
14
142405
1841546
2022-08-08T22:09:00Z
Cembo123
6885
Pachina creyada con '[[Categoría:Desastres naturals en Espanya]]'
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres naturals en Espanya]]
ei08fp9raazlrpt4zsffqcftnh8ufgs
1841582
1841546
2022-08-09T05:28:25Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres en Aragon| Naturals]]
[[Categoría:Desastres naturals en Espanya|Aragon]]
l1sufiunjuvb4ciwx6rdova9ijazgj4
1841583
1841582
2022-08-09T05:28:34Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres en Aragón| Naturals]]
[[Categoría:Desastres naturals en Espanya|Aragon]]
lwzlb1q7ij6a8mdg0vkwiti520knrow
1841585
1841583
2022-08-09T05:29:17Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres en Aragón| Naturals]]
[[Categoría:Desastres naturals en Espanya|Aragon]]
[[Categoría:Desastres naturals por país|Aragón]]
n4onp2utywrvy6gmcff4b4ratwkslie
1841587
1841585
2022-08-09T05:29:50Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres en Aragón| Naturals]]
[[Categoría:Desastres naturals en Espanya por comunidat autonoma|Aragon]]
[[Categoría:Desastres naturals por país|Aragón]]
ttbthcehozzz7tovo7gn8lkr6betmy6
Categoría:Desastres en Espanya
14
142406
1841547
2022-08-08T22:19:12Z
Cembo123
6885
Pachina creyada con '{{Commonscat|Disasters and accidents in Spain|os desastres en Espanya}} [[Categoría:Desastres por país|Espanya]] [[Categoría:Desastres en Europa|Espanya]]'
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat|Disasters and accidents in Spain|os desastres en Espanya}}
[[Categoría:Desastres por país|Espanya]]
[[Categoría:Desastres en Europa|Espanya]]
bhvxr7joyvpaqc2bukiinfcgdv1saju
1841579
1841547
2022-08-09T05:26:50Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Commonscat|Disasters and accidents in Spain|os desastres en Espanya}}
[[Categoría:Desastres por país|Espanya]]
[[Categoría:Historia d'Espanya]]
[[Categoría:Desastres en Europa|Espanya]]
5t8sg7ngxl62l3s85b3gw2mikd439ig
Categoría:Desastres por país
14
142407
1841548
2022-08-08T22:21:54Z
Cembo123
6885
Pachina creyada con '[[Categoría:Desastres]]'
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres]]
s66uf916u3y4u3pxqyp54irbmu5uuaf
1841571
1841548
2022-08-09T05:21:35Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres|*]]
[[Categoría:Categorías por país]]
ch9aiguj6o44bxu6jdzwc00kxzpox10
Categoría:Desastres en Espanya por comunidat autonoma
14
142408
1841550
2022-08-08T22:30:00Z
Cembo123
6885
Pachina creyada con '[[Categoría:Desastres en Espanya]]'
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres en Espanya]]
a5h03ee59mok5067a8cgz3e2prn4u8m
1841576
1841550
2022-08-09T05:24:47Z
Willtron
41
Willtron tresladó a pachina [[Categoría:Desastres por comunidat autonoma]] ta [[Categoría:Desastres en Espanya por comunidat autonoma]]
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres en Espanya]]
a5h03ee59mok5067a8cgz3e2prn4u8m
1841578
1841576
2022-08-09T05:25:30Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres en Espanya|*]]
8t42w3l24iyxoasw3g3dz4ensdquilv
Categoría:Desastres naturals en Espanya por comunidat autonoma
14
142410
1841588
2022-08-09T05:30:49Z
Willtron
41
Pachina creyada con '[[Categoría:Desastres en Espanya por comunidat autonoma| Naturals]] [[Categoría:Desastres naturals en Espanya|*]]'
wikitext
text/x-wiki
[[Categoría:Desastres en Espanya por comunidat autonoma| Naturals]]
[[Categoría:Desastres naturals en Espanya|*]]
civdjqeiqmr2xrs80z9f53qayu9djdf
Chelera de Rubinyera
0
142411
1841629
2022-08-09T07:23:17Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de glaciar | nombre = Chelera de Rubinyera | atras_luengas = | imachen= | descripción = | ariaprotechida = [[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]] | cordelera = [[Pireneu]] | macizo = [[Pico de l'Almunia Gran|Macizo de l'Almunia]] | val = | país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]] | tprechión = Comarca | rechión = [[Sobrarbe]] | tpprovincia = Provincia | provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]] | municipio = [[Bielsa]] | tipo…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de glaciar
| nombre = Chelera de Rubinyera
| atras_luengas =
| imachen=
| descripción =
| ariaprotechida = [[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
| cordelera = [[Pireneu]]
| macizo = [[Pico de l'Almunia Gran|Macizo de l'Almunia]]
| val =
| país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]]
| tprechión = Comarca
| rechión = [[Sobrarbe]]
| tpprovincia = Provincia
| provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]]
| municipio = [[Bielsa]]
| tipo = [[Chelera]]
| estau = En retacule
| frent =
| glaciar_pai =
| glaciars_derivaus =
| altaria = 2.780-2.600 m
| largaria =
| anyo_largaria =
| superficie = 6,9 ha ([[1992]])<br> 6,0 ha ([[2000]])
| anyo_superficie =
| fondura =
| anyo_fondura =
| velocidat =
| anyo_velocidat=
| cimas = [[Pico de Rubinyera]] (3.001 m)
| ríos=
| mapa =<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:160px; top:40px;">[[Image:Location dot cyan.svg|12x12px]]</div></div>
}}
A '''chelera de Rubinyera''' ye una [[chelera]] d'os [[Pireneus]] situada en o [[Pico de l'Almunia Gran|macizo de l'Almunia]], en o municipio de [[Bielsa]], comarca de [[Sobrarbe]]. Situada entre os 2.780 y os 2.600 metros d'altaria a suya orientación ye [[Noreste]] y por a suya grandaria de nomás 6 ha y dinamismo actual ye considerada como una [[chelera]]
Constituyen as restas de l'antigo '''glaciar de Rubinyera'''.
==Toponimia==
O toponimo ''Rubinyera'' podría tener relación con a color royenca que tien o pico debiu a o [[robín]].
== Se veiga tamién ==
* [[Glaciars d'os Pireneus]]
==Vinclos externos==
* {{es}} [https://www.aragon.es/documents/20127/674325/MONUM_GLACIARES.PDF/e8b32e26-1fec-09bb-f512-08c22a97d49b Monumentos Naturales de los Glaciares Pirenaicos]. Gubierno d'Aragón. PRAMES S.A.
{{Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos}}
[[Categoría:Cheleras d'os Pireneus|Rubinyera]]
[[Categoría:Cheleras d'Aragón|Rubinyera]]
[[Categoría:Glaciars desapareixius d'os Pireneus|Rubinyera]]
[[Categoría:Glaciars desapareixius d'Aragón|Rubinyera]]
[[Categoría:Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
h21k56kcnl51lt2usme1t7xnop5v5wp
Glaciar de Rubinyera
0
142412
1841630
2022-08-09T07:23:46Z
Willtron
41
Reendrezando ta [[Chelera de Rubinyera]]
wikitext
text/x-wiki
#ENDRECERA [[Chelera de Rubinyera]]
mkdtn77lnb4y2iw4ia24q2oms5uupb9
Chelera de Perdiguero
0
142413
1841633
2022-08-09T08:04:00Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de glaciar | nombre = Chelera de Perdiguero | atras_luengas = | imachen= | descripción = | ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]<br>[[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]] | cordelera = [[Pireneu]] | macizo = [[Macizo de Perdiguero]] | val = | país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]] | tprechión = Comarca | rechión = [[Ribagorza]] | tpprovincia = Provincia | provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]] | municipi…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de glaciar
| nombre = Chelera de Perdiguero
| atras_luengas =
| imachen=
| descripción =
| ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]<br>[[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
| cordelera = [[Pireneu]]
| macizo = [[Macizo de Perdiguero]]
| val =
| país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]]
| tprechión = Comarca
| rechión = [[Ribagorza]]
| tpprovincia = Provincia
| provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]]
| municipio = [[Benás]]
| tipo = [[Chelera]]
| estau = En retacule
| frent =
| glaciar_pai =
| glaciars_derivaus =
| altaria =
| largaria =
| anyo_largaria =
| superficie =
| anyo_superficie =
| fondura =
| anyo_fondura =
| velocidat =
| anyo_velocidat=
| cimas = [[Tuca d'el Perdiguero]] (3.222 m)
| ríos=
| mapa =<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:200px; top:40px;">[[Image:Location dot cyan.svg|12x12px]]</div></div>
}}
A '''chelera de Perdiguero''' ye una [[chelera]] d'os [[Pireneus]] situada en o [[macizo de Perdiguero]], en o municipio de [[Benás]], comarca de [[Ribagorza]].
==Vinclos externos==
* {{es}} [http://www.gelicehielo.com/index.php?option=com_content&view=article&catid=4%3Ael-canvi-climatic-a-les-glaceres-dels-pirineus&id=53%3Acongesta-de-gel-de-perdiguero&Itemid=8&lang=es Chelera de Malpás en www.gelicehielo.com]
{{Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos}}
[[Categoría:Cheleras d'os Pireneus|Perdiguero]]
[[Categoría:Cheleras d'Aragón|Perdiguero]]
[[Categoría:Macizo de Perdiguero]]
[[Categoría:Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
m2p5i3uupjyhx0gmrvgid76xs2ed36t
1841634
1841633
2022-08-09T08:04:14Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de glaciar
| nombre = Chelera de Perdiguero
| atras_luengas =
| imachen=
| descripción =
| ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]<br>[[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
| cordelera = [[Pireneu]]
| macizo = [[Macizo de Perdiguero]]
| val =
| país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]]
| tprechión = Comarca
| rechión = [[Ribagorza]]
| tpprovincia = Provincia
| provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]]
| municipio = [[Benás]]
| tipo = [[Chelera]]
| estau = En retacule
| frent =
| glaciar_pai =
| glaciars_derivaus =
| altaria =
| largaria =
| anyo_largaria =
| superficie =
| anyo_superficie =
| fondura =
| anyo_fondura =
| velocidat =
| anyo_velocidat=
| cimas = [[Tuca d'el Perdiguero]] (3.222 m)
| ríos=
| mapa =<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:200px; top:40px;">[[Image:Location dot cyan.svg|12x12px]]</div></div>
}}
A '''chelera de Perdiguero''' ye una [[chelera]] d'os [[Pireneus]] situada en o [[macizo de Perdiguero]], en o municipio de [[Benás]], comarca de [[Ribagorza]].
==Vinclos externos==
* {{es}} [http://www.gelicehielo.com/index.php?option=com_content&view=article&catid=4%3Ael-canvi-climatic-a-les-glaceres-dels-pirineus&id=53%3Acongesta-de-gel-de-perdiguero&Itemid=8&lang=es Chelera de Perdiguero en www.gelicehielo.com]
{{Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos}}
[[Categoría:Cheleras d'os Pireneus|Perdiguero]]
[[Categoría:Cheleras d'Aragón|Perdiguero]]
[[Categoría:Macizo de Perdiguero]]
[[Categoría:Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
j8teel301rgibo8imdedm628hjhjf1w
Chelera de Molseret
0
142414
1841635
2022-08-09T08:06:23Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de glaciar | nombre = Chelera de Molseret | atras_luengas = | imachen= | descripción = | ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]<br>[[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]] | cordelera = [[Pireneu]] | macizo = [[Macizo de Perdiguero]] | val = | país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]] | tprechión = Comarca | rechión = [[Ribagorza]] | tpprovincia = Provincia | provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]] | municipio…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de glaciar
| nombre = Chelera de Molseret
| atras_luengas =
| imachen=
| descripción =
| ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]<br>[[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
| cordelera = [[Pireneu]]
| macizo = [[Macizo de Perdiguero]]
| val =
| país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]]
| tprechión = Comarca
| rechión = [[Ribagorza]]
| tpprovincia = Provincia
| provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]]
| municipio = [[Benás]]
| tipo = [[Chelera]]
| estau = En retacule
| frent =
| glaciar_pai =
| glaciars_derivaus =
| altaria =
| largaria =
| anyo_largaria =
| superficie =
| anyo_superficie =
| fondura =
| anyo_fondura =
| velocidat =
| anyo_velocidat=
| cimas = [[Tuca d'el Molsero]] (3.176 m)
| ríos=
| mapa =<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:200px; top:40px;">[[Image:Location dot cyan.svg|12x12px]]</div></div>
}}
A '''chelera de Molseret''' ye una [[chelera]] d'os [[Pireneus]] situada en o [[macizo de Perdiguero]], en o municipio de [[Benás]], comarca de [[Ribagorza]].
==Vinclos externos==
* {{es}} [http://www.gelicehielo.com/index.php?option=com_content&view=article&catid=4%3Ael-canvi-climatic-a-les-glaceres-dels-pirineus&id=53%3Acongesta-de-gel-de-perdiguero&Itemid=8&lang=es Chelera de Perdiguero en www.gelicehielo.com]
{{Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos}}
[[Categoría:Cheleras d'os Pireneus|Molseret]]
[[Categoría:Cheleras d'Aragón|Molseret]]
[[Categoría:Macizo de Perdiguero]]
[[Categoría:Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
rspe2szrr6pkmyuewse17nmt4wrlfs4
1841638
1841635
2022-08-09T08:08:48Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de glaciar
| nombre = Chelera de Molseret
| atras_luengas =
| imachen=
| descripción =
| ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]<br>[[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
| cordelera = [[Pireneu]]
| macizo = [[Macizo de Perdiguero]]
| val =
| país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]]
| tprechión = Comarca
| rechión = [[Ribagorza]]
| tpprovincia = Provincia
| provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]]
| municipio = [[Benás]]
| tipo = [[Chelera]]
| estau = En retacule
| frent =
| glaciar_pai =
| glaciars_derivaus =
| altaria =
| largaria =
| anyo_largaria =
| superficie =
| anyo_superficie =
| fondura =
| anyo_fondura =
| velocidat =
| anyo_velocidat=
| cimas = [[Tuca d'el Perdiguero]] (3.222 m)
| ríos=
| mapa =<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:200px; top:40px;">[[Image:Location dot cyan.svg|12x12px]]</div></div>
}}
A '''chelera de Molseret''' ye una [[chelera]] d'os [[Pireneus]] situada en o [[macizo de Perdiguero]], en o municipio de [[Benás]], comarca de [[Ribagorza]].
O cuerpo prencipal ye formau por a chelera oriental y amás i hai un conchunto de [[conchestra]]s: a oriental y as occidentals.
==Vinclos externos==
* {{es}} [http://www.gelicehielo.com/index.php?option=com_content&view=article&catid=4%3Ael-canvi-climatic-a-les-glaceres-dels-pirineus&id=57%3Acongesta-de-gel-oriental-i-congestes-de-neu-de-molseret&Itemid=8&lang=es Chelera de Molseret en www.gelicehielo.com]
{{Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos}}
[[Categoría:Cheleras d'os Pireneus|Molseret]]
[[Categoría:Cheleras d'Aragón|Molseret]]
[[Categoría:Macizo de Perdiguero]]
[[Categoría:Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
sdud68c8ehq54moqaxb1puo58k3amct
Chelera d'el Quixal d'Alba
0
142415
1841639
2022-08-09T08:11:52Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de glaciar | nombre = Chelera d'el Quixal d'Alba | atras_luengas = | imachen= | descripción = | ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]<br>[[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]] | cordelera = [[Pireneu]] | macizo = [[Macizo de la Maladeta]] | val = | país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]] | tprechión = Comarca | rechión = [[Ribagorza]] | tpprovincia = Provincia | provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]] | mu…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de glaciar
| nombre = Chelera d'el Quixal d'Alba
| atras_luengas =
| imachen=
| descripción =
| ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]<br>[[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
| cordelera = [[Pireneu]]
| macizo = [[Macizo de la Maladeta]]
| val =
| país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]]
| tprechión = Comarca
| rechión = [[Ribagorza]]
| tpprovincia = Provincia
| provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]]
| municipio = [[Benás]]
| tipo = [[Chelera]]
| estau = En retacule
| frent =
| glaciar_pai =
| glaciars_derivaus =
| altaria =
| largaria =
| anyo_largaria =
| superficie =
| anyo_superficie =
| fondura =
| anyo_fondura =
| velocidat =
| anyo_velocidat=
| cimas = [[Quixal d'Alba]] (3.113 m)
| ríos=
| mapa =<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:225px; top:52px;">[[Image:Location dot cyan.svg|12x12px]]</div></div>
}}
A '''chelera d'el Quixal d'Alba''' ye una [[chelera]] d'os [[Pireneus]] situada en o [[macizo de la Maladeta]], en o municipio de [[Benás]], comarca de [[Ribagorza]].
==Vinclos externos==
* {{es}} [http://www.gelicehielo.com/index.php?option=com_content&view=article&catid=4%3Ael-canvi-climatic-a-les-glaceres-dels-pirineus&id=33%3Acongesta-de-gel-del-queixal-dalba&Itemid=8&lang=es Chelera d'el Quixal d'Alba en www.gelicehielo.com]
{{Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos}}
[[Categoría:Cheleras d'os Pireneus|Quixal d'Alba]]
[[Categoría:Cheleras d'Aragón|Quixal d'Alba]]
[[Categoría:Macizo de la Maladeta]]
[[Categoría:Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
7xg2qc0jfsp39t4nzzpvnu96j19v7u9
Chelera de Creuenya
0
142416
1841640
2022-08-09T08:57:51Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de glaciar | nombre = Chelera de Creuenya | atras_luengas = | imachen= | descripción = | ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]<br>[[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]] | cordelera = [[Pireneu]] | macizo = [[Macizo de la Maladeta]] | val = | país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]] | tprechión = Comarca | rechión = [[Ribagorza]] | tpprovincia = Provincia | provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]] | municipio…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de glaciar
| nombre = Chelera de Creuenya
| atras_luengas =
| imachen=
| descripción =
| ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]<br>[[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
| cordelera = [[Pireneu]]
| macizo = [[Macizo de la Maladeta]]
| val =
| país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]]
| tprechión = Comarca
| rechión = [[Ribagorza]]
| tpprovincia = Provincia
| provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]]
| municipio = [[Benás]]
| tipo = [[Chelera]]
| estau = En retacule
| frent =
| glaciar_pai =
| glaciars_derivaus =
| altaria = 3.200-3.100 m
| largaria =
| anyo_largaria =
| superficie =
| anyo_superficie =
| fondura =
| anyo_fondura =
| velocidat =
| anyo_velocidat=
| cimas = [[Tuca d'Abadías]] (3.272 m), [[tuca de la Maladeta]] (3.312 m)
| ríos=
| mapa =<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:225px; top:52px;">[[Image:Location dot cyan.svg|12x12px]]</div></div>
}}
A '''chelera de Creuenya''' ye una [[chelera]] d'os [[Pireneus]] situada en o [[macizo de la Maladeta]], en o municipio de [[Benás]], comarca de [[Ribagorza]]. Situada entre os 3.200 y os 3.100 metros d'altaria, en a cabecera d'a [[vall de Creuenya]] por a suya grandaria y dinamismo actual ye considerada como una [[chelera]]
Constituyen as restas de l'antigo '''glaciar de Creuenya''' y d'o suyo retacule se formoron l'[[ibonet de Creuenya]] y l'[[ibón de Creuenya]].
== Se veiga tamién ==
* [[Glaciars d'os Pireneus]]
==Vinclos externos==
* {{es}} [https://www.aragon.es/documents/20127/674325/MONUM_GLACIARES.PDF/e8b32e26-1fec-09bb-f512-08c22a97d49b Monumentos Naturales de los Glaciares Pirenaicos]. Gubierno d'Aragón. PRAMES S.A.
* {{es}} [http://www.gelicehielo.com/index.php?option=com_content&view=article&catid=4%3Ael-canvi-climatic-a-les-glaceres-dels-pirineus&id=32%3Acongesta-de-gel-dalba&Itemid=8&lang=es Chelera d'Alba en www.gelicehielo.com]
{{Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos}}
[[Categoría:Cheleras d'os Pireneus|Creuenya]]
[[Categoría:Cheleras d'Aragón|Creuenya]]
[[Categoría:Glaciars desapareixius d'os Pireneus|Creuenya]]
[[Categoría:Glaciars desapareixius d'Aragón|Creuenya]]
[[Categoría:Macizo de la Maladeta]]
[[Categoría:Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
m6ejghphqovxbhyc3coqf80d3edr8k9
1841641
1841640
2022-08-09T08:58:21Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de glaciar
| nombre = Chelera de Creuenya
| atras_luengas =
| imachen=
| descripción =
| ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]<br>[[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
| cordelera = [[Pireneu]]
| macizo = [[Macizo de la Maladeta]]
| val =
| país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]]
| tprechión = Comarca
| rechión = [[Ribagorza]]
| tpprovincia = Provincia
| provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]]
| municipio = [[Benás]]
| tipo = [[Chelera]]
| estau = En retacule
| frent =
| glaciar_pai =
| glaciars_derivaus =
| altaria = 3.200-3.100 m
| largaria =
| anyo_largaria =
| superficie =
| anyo_superficie =
| fondura =
| anyo_fondura =
| velocidat =
| anyo_velocidat=
| cimas = [[Tuca d'Abadías]] (3.272 m), [[tuca de la Maladeta]] (3.312 m)
| ríos=
| mapa =<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:225px; top:52px;">[[Image:Location dot cyan.svg|12x12px]]</div></div>
}}
A '''chelera de Creuenya''' ye una [[chelera]] d'os [[Pireneus]] situada en o [[macizo de la Maladeta]], en o municipio de [[Benás]], comarca de [[Ribagorza]]. Situada entre os 3.200 y os 3.100 metros d'altaria, en a cabecera d'a [[vall de Creuenya]] por a suya grandaria y dinamismo actual ye considerada como una [[chelera]]
Constituyen as restas de l'antigo '''glaciar de Creuenya''' y d'o suyo retacule se formoron l'[[ibonet de Creuenya]] y l'[[ibón de Creuenya]].
== Se veiga tamién ==
* [[Glaciars d'os Pireneus]]
==Vinclos externos==
* {{es}} [http://www.gelicehielo.com/index.php?option=com_content&view=article&catid=4%3Ael-canvi-climatic-a-les-glaceres-dels-pirineus&id=36%3Acongesta-de-gel-cregueenya&Itemid=8&lang=es Chelera de Creuenya en www.gelicehielo.com]
{{Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos}}
[[Categoría:Cheleras d'os Pireneus|Creuenya]]
[[Categoría:Cheleras d'Aragón|Creuenya]]
[[Categoría:Glaciars desapareixius d'os Pireneus|Creuenya]]
[[Categoría:Glaciars desapareixius d'Aragón|Creuenya]]
[[Categoría:Macizo de la Maladeta]]
[[Categoría:Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
g7v61usj2ff8d8cou3l3tcdz9eixuri
1841644
1841641
2022-08-09T09:00:52Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de glaciar
| nombre = Chelera de Creuenya
| atras_luengas =
| imachen=
| descripción =
| ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]<br>[[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
| cordelera = [[Pireneu]]
| macizo = [[Macizo de la Maladeta]]
| val =
| país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]]
| tprechión = Comarca
| rechión = [[Ribagorza]]
| tpprovincia = Provincia
| provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]]
| municipio = [[Benás]]
| tipo = [[Chelera]]
| estau = En retacule
| frent =
| glaciar_pai =
| glaciars_derivaus =
| altaria = 3.200-3.100 m
| largaria =
| anyo_largaria =
| superficie =
| anyo_superficie =
| fondura =
| anyo_fondura =
| velocidat =
| anyo_velocidat=
| cimas = [[Tuca d'Abadías]] (3.272 m), [[tuca de la Maladeta]] (3.312 m)
| ríos=
| mapa =<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:225px; top:52px;">[[Image:Location dot cyan.svg|12x12px]]</div></div>
}}
A '''chelera de Creuenya''' ye una [[chelera]] d'os [[Pireneus]] situada en o [[macizo de la Maladeta]], en o municipio de [[Benás]], comarca de [[Ribagorza]]. Situada entre os 3.200 y os 3.100 metros d'altaria, en a cabecera d'a [[vall de Creuenya]] por a suya grandaria y dinamismo actual ye considerada como una [[chelera]]
Constituyen as restas de l'antigo '''glaciar de Creuenya''' y d'o suyo retacule se formoron os ibonetz de [[ibonet de Creuenya|Creuenya]] y [[Ibonet de las Maladetas|las Maladetas]] y l'[[ibón de Creuenya]].
== Se veiga tamién ==
* [[Glaciars d'os Pireneus]]
==Vinclos externos==
* {{es}} [http://www.gelicehielo.com/index.php?option=com_content&view=article&catid=4%3Ael-canvi-climatic-a-les-glaceres-dels-pirineus&id=36%3Acongesta-de-gel-cregueenya&Itemid=8&lang=es Chelera de Creuenya en www.gelicehielo.com]
{{Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos}}
[[Categoría:Cheleras d'os Pireneus|Creuenya]]
[[Categoría:Cheleras d'Aragón|Creuenya]]
[[Categoría:Glaciars desapareixius d'os Pireneus|Creuenya]]
[[Categoría:Glaciars desapareixius d'Aragón|Creuenya]]
[[Categoría:Macizo de la Maladeta]]
[[Categoría:Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
41dronzch33l755dvs3obc7i7c13gkh
1841650
1841644
2022-08-09T09:05:45Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de glaciar
| nombre = Chelera de Creuenya
| atras_luengas =
| imachen=
| descripción =
| ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]<br>[[Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
| cordelera = [[Pireneu]]
| macizo = [[Macizo de la Maladeta]]
| val =
| país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]]
| tprechión = Comarca
| rechión = [[Ribagorza]]
| tpprovincia = Provincia
| provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]]
| municipio = [[Benás]]
| tipo = [[Chelera]]
| estau = En retacule
| frent =
| glaciar_pai =
| glaciars_derivaus =
| altaria = 3.200-3.100 m
| largaria =
| anyo_largaria =
| superficie =
| anyo_superficie =
| fondura =
| anyo_fondura =
| velocidat =
| anyo_velocidat=
| cimas = [[Tuca d'Abadías]] (3.272 m), [[tuca de la Maladeta]] (3.312 m)
| ríos=
| mapa =<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:225px; top:52px;">[[Image:Location dot cyan.svg|12x12px]]</div></div>
}}
A '''chelera de Creuenya''' ye una [[chelera]] d'os [[Pireneus]] situada en o [[macizo de la Maladeta]], en o municipio de [[Benás]], comarca de [[Ribagorza]]. Situada entre os 3.200 y os 3.100 metros d'altaria, en a cabecera d'a [[vall de Creuenya]] por a suya grandaria y dinamismo actual ye considerada como una [[chelera]].
Constituyen as restas de l'antigo '''glaciar de Creuenya''' y d'o suyo retacule se formoron os ibonetz de [[ibonet de Creuenya|Creuenya]] y [[Ibonet de las Maladetas|las Maladetas]] y l'[[ibón de Creuenya]].
== Se veiga tamién ==
* [[Glaciars d'os Pireneus]]
==Vinclos externos==
* {{es}} [http://www.gelicehielo.com/index.php?option=com_content&view=article&catid=4%3Ael-canvi-climatic-a-les-glaceres-dels-pirineus&id=36%3Acongesta-de-gel-cregueenya&Itemid=8&lang=es Chelera de Creuenya en www.gelicehielo.com]
{{Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos}}
[[Categoría:Cheleras d'os Pireneus|Creuenya]]
[[Categoría:Cheleras d'Aragón|Creuenya]]
[[Categoría:Glaciars desapareixius d'os Pireneus|Creuenya]]
[[Categoría:Glaciars desapareixius d'Aragón|Creuenya]]
[[Categoría:Macizo de la Maladeta]]
[[Categoría:Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
[[Categoría:Molimento Natural d'os Glaciars Pirenencos]]
0dsqbc096j53il2vp95k7ksp6qgb8th
Glaciar de Creuenya
0
142417
1841642
2022-08-09T08:58:35Z
Willtron
41
Reendrezando ta [[Chelera de Creuenya]]
wikitext
text/x-wiki
#ENDRECERA [[Chelera de Creuenya]]
pq61z5hmpvh7fdjlvg3fhob3w5f89b9
Chelera d'el Cap de Toro
0
142418
1841651
2022-08-09T09:11:48Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de glaciar | nombre = Chelera d'el Cap de Toro | atras_luengas = Gelèra deth Cap deth Hòro | imachen= [[Imachen:Cap_Deth_Horo.jpg|250px]] | descripción = Cap de Toro | ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]] | cordelera = [[Pireneu]] | macizo = | val = | país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]] | tprechión = Comarca | rechión = [[Ribagorza]] | tpprovincia = Provincia | provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]] | munic…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de glaciar
| nombre = Chelera d'el Cap de Toro
| atras_luengas = Gelèra deth Cap deth Hòro
| imachen= [[Imachen:Cap_Deth_Horo.jpg|250px]]
| descripción = Cap de Toro
| ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
| cordelera = [[Pireneu]]
| macizo =
| val =
| país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]]
| tprechión = Comarca
| rechión = [[Ribagorza]]
| tpprovincia = Provincia
| provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]]
| municipio = [[Benás]]
| tipo = [[Chelera]]
| estau = En retacule
| frent =
| glaciar_pai =
| glaciars_derivaus =
| altaria = 2.900 m
| largaria =
| anyo_largaria =
| superficie =
| anyo_superficie =
| fondura =
| anyo_fondura =
| velocidat =
| anyo_velocidat=
| cimas = [[Cap de Toro]] (2.971 m)
| ríos=
| mapa =<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:227px; top:50px;">[[Image:Location dot cyan.svg|12x12px]]</div></div>
}}
La '''chelera d'el Cap de Toro''' (en [[occitán aranés]] ''gelèra deth Cap deth Hòro'') ye una [[chelera]] d'os [[Pireneus]] situada baixo el [[Cap de Toro]], en el municipio de [[Benás]], comarca de [[Ribagorza]]. Situada a bells 2.900 metros d'altaria.
==Vinclos externos==
* {{es}} [http://www.gelicehielo.com/index.php?option=com_content&view=article&catid=4%3Ael-canvi-climatic-a-les-glaceres-dels-pirineus&id=43%3Acongesta-de-gel-neu-del-cap-de-toro-mulleres&Itemid=8&lang=es Chelera d'el Cap de Toro en www.gelicehielo.com]
[[Categoría:Cheleras d'os Pireneus|Cap de Toro]]
[[Categoría:Cheleras d'Aragón|Cap de Toro]]
[[Categoría:Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
84290djvxnizir5cphlrg8jaezp43nf
Chelera d'el Turón de tres Puntes
0
142419
1841653
2022-08-09T09:16:44Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de glaciar | nombre = Chelera d'el Turón de tres Puntes | atras_luengas = | imachen= | descripción = | ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]] | cordelera = [[Pireneu]] | macizo = | val = | país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]] | tprechión = Comarca | rechión = [[Ribagorza]] | tpprovincia = Provincia | provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]] | municipio = [[Benás]] | tipo = [[Chelera]] | estau = En retacule | f…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de glaciar
| nombre = Chelera d'el Turón de tres Puntes
| atras_luengas =
| imachen=
| descripción =
| ariaprotechida = [[Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
| cordelera = [[Pireneu]]
| macizo =
| val =
| país = [[Imachen:Flag of Aragon.svg|22px|border]] [[Aragón]]
| tprechión = Comarca
| rechión = [[Ribagorza]]
| tpprovincia = Provincia
| provincia = [[Provincia de Uesca|Uesca]]
| municipio = [[Benás]]
| tipo = [[Chelera]]
| estau = En retacule
| frent =
| glaciar_pai =
| glaciars_derivaus =
| altaria = 2.800 m
| largaria =
| anyo_largaria =
| superficie =
| anyo_superficie =
| fondura =
| anyo_fondura =
| velocidat =
| anyo_velocidat=
| cimas = [[Turón de tres Puntes]] (2.897 m)
| ríos=
| mapa =<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imachen:Perineu Aragonés (orografía).png|250px]]<div style="position:absolute; font-size:1px; border:0px solid #F00;left:227px; top:50px;">[[Image:Location dot cyan.svg|12x12px]]</div></div>
}}
La '''chelera d'el Turón de tres Puntes''' (en [[idioma catalán|catalán]] ''gelera del Turó de tres Puntes'') ye una [[chelera]] d'os [[Pireneus]] situada baixo el [[Turón de tres Puntes]], en el municipio de [[Benás]], comarca de [[Ribagorza]]. Situada a bells 2.800 metros d'altaria.
==Vinclos externos==
* {{es}} [http://www.gelicehielo.com/index.php?option=com_content&view=article&catid=4%3Ael-canvi-climatic-a-les-glaceres-dels-pirineus&id=43%3Acongesta-de-gel-neu-del-cap-de-toro-mulleres&Itemid=8&lang=es Chelera d'el Turón de tres Puntes en www.gelicehielo.com]
[[Categoría:Cheleras d'os Pireneus|Turón de tres Puntes]]
[[Categoría:Cheleras d'Aragón|Turón de tres Puntes]]
[[Categoría:Parque Natural de Pocetz-Maladeta]]
mdsp4fwhqu9itmk0payx6xih7vatqea
Districto de Belfort
0
142420
1841654
2022-08-09T09:42:32Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de districto de Francia |nomarr=Districto de Belfort |nombre_oficial = Arrondissement de Belfort |image = Locator map of Arrondissement Belfort 2019.png |rég=[[Borgonya-Franco Condato]] |dépt=[[Territorio de Belfort]] |insee= |nbca=9 |nbco=101 |prefectura=[[Belfort]] |sans=141.318 |année= |hect= |km²=609,4 |dens=232 }} O '''districto de Belfort''' (en [[Idioma francés|francés]] ''arrondissement de Belfort'') ye un [[Districtos de Francia|districto]] d'o […'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de districto de Francia
|nomarr=Districto de Belfort
|nombre_oficial = Arrondissement de Belfort
|image = Locator map of Arrondissement Belfort 2019.png
|rég=[[Borgonya-Franco Condato]]
|dépt=[[Territorio de Belfort]]
|insee=
|nbca=9
|nbco=101
|prefectura=[[Belfort]]
|sans=141.318
|année=
|hect=
|km²=609,4
|dens=232
}}
O '''districto de Belfort''' (en [[Idioma francés|francés]] ''arrondissement de Belfort'') ye un [[Districtos de Francia|districto]] d'o [[Departamentos de Francia|departamento]] [[Francia|francés]] de [[Territorio de Belfort]] y [[Rechions de Francia|rechión]] de [[Borgonya-Franco Condato]].
A [[Capital (politica)|capital]] d'o districto ye a [[prefectura]] de [[Belfort]], y en fan parte 9 [[Cantons de Francia|cantons]] y 101 [[Comunas de Francia|comunas]].
== Lista de cantons de Belfort ==
* [[Cantón de Bavilliers]]
* [[Cantón de Belfort-1]]
* [[Cantón de Belfort-2]]
* [[Cantón de Belfort-3]]
* [[Cantón de Châtenois-les-Forges]]
* [[Cantón de Delle]]
* [[Cantón de Giromagny]]
* [[Cantón de Grandvillars]]
* [[Cantón de Valdoie]]
[[Categoría:Cheografía d'o Territorio de Belfort]]
[[Categoría:Districtos de Francia|Belfort]]
dn18l6nfts5dgq26af6oj8dpyyb4r7f
Escopa
0
142421
1841656
2022-08-09T11:14:03Z
Elia Di Sousa
68658
Pachina creyada con ' '''''Escopa''''' ye a varián brasileña1<ref>{{zita web |url=https://copag.com.br/blog/detalhes/escopa |tetulo=ESCOPA - Saiba como jogar e as regras da Escopa! |calendataazeso=2 de agosto de 2022 puestoweb=copag.com.br/blog/detalhes/escopa |luenga=pt-BR }}</ref>d'o chuego de naipes Escoba,<ref>{{zita web |url=https://www.nhfournier.es/como-jugar/escoba/ |tetulo=La Escoba |calendataazeso=30 de agosto de 2021 puestoweb=nhfournier.es/como-jugar/escoba/ |luenga=es-ES }}<…'
wikitext
text/x-wiki
'''''Escopa''''' ye a varián brasileña1<ref>{{zita web |url=https://copag.com.br/blog/detalhes/escopa |tetulo=ESCOPA - Saiba como jogar e as regras da Escopa! |calendataazeso=2 de agosto de 2022 puestoweb=copag.com.br/blog/detalhes/escopa |luenga=pt-BR }}</ref>d'o chuego de naipes Escoba,<ref>{{zita web |url=https://www.nhfournier.es/como-jugar/escoba/ |tetulo=La Escoba |calendataazeso=30 de agosto de 2021 puestoweb=nhfournier.es/como-jugar/escoba/ |luenga=es-ES }}</ref>que tamién incluye elementos d'a ''Escova'' portuguesa.<ref>{{zita web |url=https://www.aacrt.org.br/images/Servico_Social/Regras/REGRA_ESCOVA_2016.pdf |tetulo=REGRAS PARA O JOGO DE ESCOVAS |calendataazeso= puestoweb=aacrt.org.br/images/Servico_Social/Regras/REGRA_ESCOVA_2016.pdf |luenga=pt-BR }}</ref>Istos trés chuegos son varians d'o chuego de naipes italián ''Scopa'' a partir d'a suya varián ''Scopa di Quindici''.<ref>{{zita libro |apellitos=Giampaolo |nombre=Giampaolo |editorial=Mondorari |tetulo=Giochi di carte italiani |luenga=it |año=1988 |ubicazión=Milán (Italia) |isbn=978-8804317340 |paxinas=123-124 }}</ref>
== Obchetivo ==
L'obchetivo d'o chuego ye capturar tantas cartas como siga posible a traviés de combinazions de cartas que dan como resultau 15 puntos. Istas combinazions se realizan con una carta d'a mano y una u más cartas d'a mesa.
== A baralla y os chugadors ==
S'utiliza una baralla española de 40 cartas, u una baralla franzesa excluyindo os 8, 9, 10 y comodins. Chugan de 2 a 4 personas. Con 2 u 3 personas se chuga individualmén, con 4 personas se chuga por parellas.
== Valor d'as cartas ==
Ta obtener a valor de 15 puntos por capturar cartas, s'han d'observar as suyas valors:
Rei: 10
Caballo: 9
Sota: 8
Siete a l'Oret: valen seguntes os suyos respeutivos indizes numericos
== O chuego ==
O chuego sigue a mesma dinamica que a Escoba, manimenos, en a zaguera ronda as cartas sobre a mesa han de sumar 10, 25, 40 u 55 puntos, si no i hai garra d'istas valors significa que i abió una error y os chugadors u parellas han de comprebar as suyas cartas ganadas.
O chugador u parella que cometió una error pierde os tantos d'o partiu. O chugador u parella que no cometió errors rezibe 6 tantos más os tantos por cada ''escopa'' obtenida.
Si no i hai errors en o partiu, cada chugador u parella cuenta debidamén os suyos tantos.
== Tanteo ==
*Mayor cantidat de cartas: o chugador u parella que obtienga más cartas gana 1 tanto.
*Mayor cantidat de cartas d'oros: o chugador u parella que obtienga más cartas d'oros obtiene 1 tanto.
*Mayor cantidat de cartas siete: o chugador u parella que obtienga más cartas siete gana 1 tanto.
*Siete d'oros (''sete'' belo u ''guindis''): o chugador u parella que obtienga o siete d'oros gana 1 tanto.
*Toz as cartas siete: si un chugador u parella adube obtener totas as cartas siete, gana 1 tanto adizional.
*Totas as cartas d'oros: s'atorgan 3 tantos.
*Os chugadors u parellas tamién ganan 1 tanto adizional por cada ''escopa'' obtenida.
*Si l'oponente (u a parella oponente) ha obteniu menos de 10 cartas: s'atorgan 2 tantos.
== Comentarios ==
Os chugadors, previo a lo chuego, pueden dezidir ''no'' adoptar:
*a regla de sumar a valor d'as cartas sobre a mesa en a zaguera ronda d'os partius.
*os siguiens componens d'o tanteo: "totas as cartas siete", "toz as cartas d'oros", "oponente u parella oponente con menos de 10 cartas".
== Referencias ==
{{listaref}}
7xh8s6ungvrue60nzyg1its8fdkl5kg
1841657
1841656
2022-08-09T11:17:54Z
Elia Di Sousa
68658
/* Valor d'as cartas */
wikitext
text/x-wiki
'''''Escopa''''' ye a varián brasileña1<ref>{{zita web |url=https://copag.com.br/blog/detalhes/escopa |tetulo=ESCOPA - Saiba como jogar e as regras da Escopa! |calendataazeso=2 de agosto de 2022 puestoweb=copag.com.br/blog/detalhes/escopa |luenga=pt-BR }}</ref>d'o chuego de naipes Escoba,<ref>{{zita web |url=https://www.nhfournier.es/como-jugar/escoba/ |tetulo=La Escoba |calendataazeso=30 de agosto de 2021 puestoweb=nhfournier.es/como-jugar/escoba/ |luenga=es-ES }}</ref>que tamién incluye elementos d'a ''Escova'' portuguesa.<ref>{{zita web |url=https://www.aacrt.org.br/images/Servico_Social/Regras/REGRA_ESCOVA_2016.pdf |tetulo=REGRAS PARA O JOGO DE ESCOVAS |calendataazeso= puestoweb=aacrt.org.br/images/Servico_Social/Regras/REGRA_ESCOVA_2016.pdf |luenga=pt-BR }}</ref>Istos trés chuegos son varians d'o chuego de naipes italián ''Scopa'' a partir d'a suya varián ''Scopa di Quindici''.<ref>{{zita libro |apellitos=Giampaolo |nombre=Giampaolo |editorial=Mondorari |tetulo=Giochi di carte italiani |luenga=it |año=1988 |ubicazión=Milán (Italia) |isbn=978-8804317340 |paxinas=123-124 }}</ref>
== Obchetivo ==
L'obchetivo d'o chuego ye capturar tantas cartas como siga posible a traviés de combinazions de cartas que dan como resultau 15 puntos. Istas combinazions se realizan con una carta d'a mano y una u más cartas d'a mesa.
== A baralla y os chugadors ==
S'utiliza una baralla española de 40 cartas, u una baralla franzesa excluyindo os 8, 9, 10 y comodins. Chugan de 2 a 4 personas. Con 2 u 3 personas se chuga individualmén, con 4 personas se chuga por parellas.
== Valor d'as cartas ==
Ta obtener a valor de 15 puntos por capturar cartas, s'han d'observar as suyas valors:
* Rei: 10
* Caballo: 9
* Sota: 8
* Siete a l'As: valen seguntes os suyos respeutivos indizes numericos
== O chuego ==
O chuego sigue a mesma dinamica que a Escoba, manimenos, en a zaguera ronda as cartas sobre a mesa han de sumar 10, 25, 40 u 55 puntos, si no i hai garra d'istas valors significa que i abió una error y os chugadors u parellas han de comprebar as suyas cartas ganadas.
O chugador u parella que cometió una error pierde os tantos d'o partiu. O chugador u parella que no cometió errors rezibe 6 tantos más os tantos por cada ''escopa'' obtenida.
Si no i hai errors en o partiu, cada chugador u parella cuenta debidamén os suyos tantos.
== Tanteo ==
*Mayor cantidat de cartas: o chugador u parella que obtienga más cartas gana 1 tanto.
*Mayor cantidat de cartas d'oros: o chugador u parella que obtienga más cartas d'oros obtiene 1 tanto.
*Mayor cantidat de cartas siete: o chugador u parella que obtienga más cartas siete gana 1 tanto.
*Siete d'oros (''sete'' belo u ''guindis''): o chugador u parella que obtienga o siete d'oros gana 1 tanto.
*Toz as cartas siete: si un chugador u parella adube obtener totas as cartas siete, gana 1 tanto adizional.
*Totas as cartas d'oros: s'atorgan 3 tantos.
*Os chugadors u parellas tamién ganan 1 tanto adizional por cada ''escopa'' obtenida.
*Si l'oponente (u a parella oponente) ha obteniu menos de 10 cartas: s'atorgan 2 tantos.
== Comentarios ==
Os chugadors, previo a lo chuego, pueden dezidir ''no'' adoptar:
*a regla de sumar a valor d'as cartas sobre a mesa en a zaguera ronda d'os partius.
*os siguiens componens d'o tanteo: "totas as cartas siete", "toz as cartas d'oros", "oponente u parella oponente con menos de 10 cartas".
== Referencias ==
{{listaref}}
amxexm68zplsglun59iegc5jhq2f5jq
1841658
1841657
2022-08-09T11:18:29Z
Elia Di Sousa
68658
wikitext
text/x-wiki
'''''Escopa''''' ye a varián brasileña<ref>{{zita web |url=https://copag.com.br/blog/detalhes/escopa |tetulo=ESCOPA - Saiba como jogar e as regras da Escopa! |calendataazeso=2 de agosto de 2022 puestoweb=copag.com.br/blog/detalhes/escopa |luenga=pt-BR }}</ref> d'o chuego de naipes Escoba,<ref>{{zita web |url=https://www.nhfournier.es/como-jugar/escoba/ |tetulo=La Escoba |calendataazeso=30 de agosto de 2021 puestoweb=nhfournier.es/como-jugar/escoba/ |luenga=es-ES }}</ref>que tamién incluye elementos d'a ''Escova'' portuguesa.<ref>{{zita web |url=https://www.aacrt.org.br/images/Servico_Social/Regras/REGRA_ESCOVA_2016.pdf |tetulo=REGRAS PARA O JOGO DE ESCOVAS |calendataazeso= puestoweb=aacrt.org.br/images/Servico_Social/Regras/REGRA_ESCOVA_2016.pdf |luenga=pt-BR }}</ref>Istos trés chuegos son varians d'o chuego de naipes italián ''Scopa'' a partir d'a suya varián ''Scopa di Quindici''.<ref>{{zita libro |apellitos=Giampaolo |nombre=Giampaolo |editorial=Mondorari |tetulo=Giochi di carte italiani |luenga=it |año=1988 |ubicazión=Milán (Italia) |isbn=978-8804317340 |paxinas=123-124 }}</ref>
== Obchetivo ==
L'obchetivo d'o chuego ye capturar tantas cartas como siga posible a traviés de combinazions de cartas que dan como resultau 15 puntos. Istas combinazions se realizan con una carta d'a mano y una u más cartas d'a mesa.
== A baralla y os chugadors ==
S'utiliza una baralla española de 40 cartas, u una baralla franzesa excluyindo os 8, 9, 10 y comodins. Chugan de 2 a 4 personas. Con 2 u 3 personas se chuga individualmén, con 4 personas se chuga por parellas.
== Valor d'as cartas ==
Ta obtener a valor de 15 puntos por capturar cartas, s'han d'observar as suyas valors:
* Rei: 10
* Caballo: 9
* Sota: 8
* Siete a l'As: valen seguntes os suyos respeutivos indizes numericos
== O chuego ==
O chuego sigue a mesma dinamica que a Escoba, manimenos, en a zaguera ronda as cartas sobre a mesa han de sumar 10, 25, 40 u 55 puntos, si no i hai garra d'istas valors significa que i abió una error y os chugadors u parellas han de comprebar as suyas cartas ganadas.
O chugador u parella que cometió una error pierde os tantos d'o partiu. O chugador u parella que no cometió errors rezibe 6 tantos más os tantos por cada ''escopa'' obtenida.
Si no i hai errors en o partiu, cada chugador u parella cuenta debidamén os suyos tantos.
== Tanteo ==
*Mayor cantidat de cartas: o chugador u parella que obtienga más cartas gana 1 tanto.
*Mayor cantidat de cartas d'oros: o chugador u parella que obtienga más cartas d'oros obtiene 1 tanto.
*Mayor cantidat de cartas siete: o chugador u parella que obtienga más cartas siete gana 1 tanto.
*Siete d'oros (''sete'' belo u ''guindis''): o chugador u parella que obtienga o siete d'oros gana 1 tanto.
*Toz as cartas siete: si un chugador u parella adube obtener totas as cartas siete, gana 1 tanto adizional.
*Totas as cartas d'oros: s'atorgan 3 tantos.
*Os chugadors u parellas tamién ganan 1 tanto adizional por cada ''escopa'' obtenida.
*Si l'oponente (u a parella oponente) ha obteniu menos de 10 cartas: s'atorgan 2 tantos.
== Comentarios ==
Os chugadors, previo a lo chuego, pueden dezidir ''no'' adoptar:
*a regla de sumar a valor d'as cartas sobre a mesa en a zaguera ronda d'os partius.
*os siguiens componens d'o tanteo: "totas as cartas siete", "toz as cartas d'oros", "oponente u parella oponente con menos de 10 cartas".
== Referencias ==
{{listaref}}
onf9aj00ewbltsa2ab8yr4mrisfgl9d
1841659
1841658
2022-08-09T11:19:05Z
Elia Di Sousa
68658
wikitext
text/x-wiki
'''''Escopa''''' ye a varián brasileña<ref>{{zita web |url=https://copag.com.br/blog/detalhes/escopa |tetulo=ESCOPA - Saiba como jogar e as regras da Escopa! |calendataazeso=2 de agosto de 2022 puestoweb=copag.com.br/blog/detalhes/escopa |luenga=pt-BR }}</ref> d'o chuego de naipes Escoba,<ref>{{zita web |url=https://www.nhfournier.es/como-jugar/escoba/ |tetulo=La Escoba |calendataazeso=30 de agosto de 2021 puestoweb=nhfournier.es/como-jugar/escoba/ |luenga=es-ES }}</ref> que tamién incluye elementos d'a ''Escova'' portuguesa.<ref>{{zita web |url=https://www.aacrt.org.br/images/Servico_Social/Regras/REGRA_ESCOVA_2016.pdf |tetulo=REGRAS PARA O JOGO DE ESCOVAS |calendataazeso= puestoweb=aacrt.org.br/images/Servico_Social/Regras/REGRA_ESCOVA_2016.pdf |luenga=pt-BR }}</ref> Istos trés chuegos son varians d'o chuego de naipes italián ''Scopa'' a partir d'a suya varián ''Scopa di Quindici''.<ref>{{zita libro |apellitos=Giampaolo |nombre=Giampaolo |editorial=Mondorari |tetulo=Giochi di carte italiani |luenga=it |año=1988 |ubicazión=Milán (Italia) |isbn=978-8804317340 |paxinas=123-124 }}</ref>
== Obchetivo ==
L'obchetivo d'o chuego ye capturar tantas cartas como siga posible a traviés de combinazions de cartas que dan como resultau 15 puntos. Istas combinazions se realizan con una carta d'a mano y una u más cartas d'a mesa.
== A baralla y os chugadors ==
S'utiliza una baralla española de 40 cartas, u una baralla franzesa excluyindo os 8, 9, 10 y comodins. Chugan de 2 a 4 personas. Con 2 u 3 personas se chuga individualmén, con 4 personas se chuga por parellas.
== Valor d'as cartas ==
Ta obtener a valor de 15 puntos por capturar cartas, s'han d'observar as suyas valors:
* Rei: 10
* Caballo: 9
* Sota: 8
* Siete a l'As: valen seguntes os suyos respeutivos indizes numericos
== O chuego ==
O chuego sigue a mesma dinamica que a Escoba, manimenos, en a zaguera ronda as cartas sobre a mesa han de sumar 10, 25, 40 u 55 puntos, si no i hai garra d'istas valors significa que i abió una error y os chugadors u parellas han de comprebar as suyas cartas ganadas.
O chugador u parella que cometió una error pierde os tantos d'o partiu. O chugador u parella que no cometió errors rezibe 6 tantos más os tantos por cada ''escopa'' obtenida.
Si no i hai errors en o partiu, cada chugador u parella cuenta debidamén os suyos tantos.
== Tanteo ==
*Mayor cantidat de cartas: o chugador u parella que obtienga más cartas gana 1 tanto.
*Mayor cantidat de cartas d'oros: o chugador u parella que obtienga más cartas d'oros obtiene 1 tanto.
*Mayor cantidat de cartas siete: o chugador u parella que obtienga más cartas siete gana 1 tanto.
*Siete d'oros (''sete'' belo u ''guindis''): o chugador u parella que obtienga o siete d'oros gana 1 tanto.
*Toz as cartas siete: si un chugador u parella adube obtener totas as cartas siete, gana 1 tanto adizional.
*Totas as cartas d'oros: s'atorgan 3 tantos.
*Os chugadors u parellas tamién ganan 1 tanto adizional por cada ''escopa'' obtenida.
*Si l'oponente (u a parella oponente) ha obteniu menos de 10 cartas: s'atorgan 2 tantos.
== Comentarios ==
Os chugadors, previo a lo chuego, pueden dezidir ''no'' adoptar:
*a regla de sumar a valor d'as cartas sobre a mesa en a zaguera ronda d'os partius.
*os siguiens componens d'o tanteo: "totas as cartas siete", "toz as cartas d'oros", "oponente u parella oponente con menos de 10 cartas".
== Referencias ==
{{listaref}}
1rqdh1i48w31umwmrmoz6mtrbpa6i1g
1841679
1841659
2022-08-09T11:48:49Z
Elia Di Sousa
68658
wikitext
text/x-wiki
'''''Escopa''''' ye a varián brasileña<ref>[https://copag.com.br/blog/detalhes/escopa ESCOPA - Saiba como jogar e as regras da Escopa!]</ref> d'o chuego de naipes Escoba,<ref>[https://www.nhfournier.es/como-jugar/escoba/ La Escoba]</ref> que tamién incluye elementos d'a ''Escova'' portuguesa.<ref>[https://www.aacrt.org.br/images/Servico_Social/Regras/REGRA_ESCOVA_2016.pdf REGRAS PARA O JOGO DE ESCOVAS]</ref> Istos trés chuegos son varians d'o chuego de naipes italián ''Scopa'' a partir d'a suya varián ''Scopa di Quindici''.<ref>{{zita libro |apellitos=Giampaolo |nombre=Giampaolo |editorial=Mondorari |tetulo=Giochi di carte italiani |luenga=it |año=1988 |ubicazión=Milán (Italia) |isbn=978-8804317340 |paxinas=123-124 }}</ref>
== Obchetivo ==
L'obchetivo d'o chuego ye capturar tantas cartas como siga posible a traviés de combinazions de cartas que dan como resultau 15 puntos. Istas combinazions se realizan con una carta d'a mano y una u más cartas d'a mesa.
== A baralla y os chugadors ==
S'utiliza una baralla española de 40 cartas, u una baralla franzesa excluyindo os 8, 9, 10 y comodins. Chugan de 2 a 4 personas. Con 2 u 3 personas se chuga individualmén, con 4 personas se chuga por parellas.
== Valor d'as cartas ==
Ta obtener a valor de 15 puntos por capturar cartas, s'han d'observar as suyas valors:
* Rei: 10
* Caballo: 9
* Sota: 8
* Siete a l'As: valen seguntes os suyos respeutivos indizes numericos
== O chuego ==
O chuego sigue a mesma dinamica que a Escoba, manimenos, en a zaguera ronda as cartas sobre a mesa han de sumar 10, 25, 40 u 55 puntos, si no i hai garra d'istas valors significa que i abió una error y os chugadors u parellas han de comprebar as suyas cartas ganadas.
O chugador u parella que cometió una error pierde os tantos d'o partiu. O chugador u parella que no cometió errors rezibe 6 tantos más os tantos por cada ''escopa'' obtenida.
Si no i hai errors en o partiu, cada chugador u parella cuenta debidamén os suyos tantos.
== Tanteo ==
*Mayor cantidat de cartas: o chugador u parella que obtienga más cartas gana 1 tanto.
*Mayor cantidat de cartas d'oros: o chugador u parella que obtienga más cartas d'oros obtiene 1 tanto.
*Mayor cantidat de cartas siete: o chugador u parella que obtienga más cartas siete gana 1 tanto.
*Siete d'oros (''sete'' belo u ''guindis''): o chugador u parella que obtienga o siete d'oros gana 1 tanto.
*Toz as cartas siete: si un chugador u parella adube obtener totas as cartas siete, gana 1 tanto adizional.
*Totas as cartas d'oros: s'atorgan 3 tantos.
*Os chugadors u parellas tamién ganan 1 tanto adizional por cada ''escopa'' obtenida.
*Si l'oponente (u a parella oponente) ha obteniu menos de 10 cartas: s'atorgan 2 tantos.
== Comentarios ==
Os chugadors, previo a lo chuego, pueden dezidir ''no'' adoptar:
*a regla de sumar a valor d'as cartas sobre a mesa en a zaguera ronda d'os partius.
*os siguiens componens d'o tanteo: "totas as cartas siete", "toz as cartas d'oros", "oponente u parella oponente con menos de 10 cartas".
== Referencias ==
{{listaref}}
mklgcei25uiw88ylvzmkitlafxymd0c
Düren
0
142422
1841660
2022-08-09T11:26:30Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Düren |nombre_orichinal = Düre |entidat = [[Ciudat]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Colonia|Colonia]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Districto de Düren|D…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Düren
|nombre_orichinal = Düre
|entidat = [[Ciudat]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Colonia|Colonia]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Düren|Düren]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Düren''' (localment en [[franco ripuario]] ''Düre'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
ong2wik4jcfgcbrkb1kpf0dkn1cs3dn
Wesel
0
142423
1841661
2022-08-09T11:31:30Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Wesel |nombre_orichinal = Düre |entidat = [[Ciudat de districto]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Düsseldorf|Düsseldorf]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = D…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Wesel
|nombre_orichinal = Düre
|entidat = [[Ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Düsseldorf|Düsseldorf]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Wesel|Wesel]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Wesel''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
[[Categoría:Ciudatz hanseaticas]]
0qxmg8rmffyyox55mc1lanwx7g9u4ru
1841662
1841661
2022-08-09T11:31:52Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Wesel
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Düsseldorf|Düsseldorf]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Wesel|Wesel]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Wesel''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
[[Categoría:Ciudatz hanseaticas]]
ne7ue7q8gxcidnio6bo04txk4vm7jhd
Warendorf
0
142424
1841663
2022-08-09T11:32:58Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Warendorf |nombre_orichinal = Warnduorp |entidat = [[Ciudat]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Münster|Münster]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Districto de…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Warendorf
|nombre_orichinal = Warnduorp
|entidat = [[Ciudat]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Münster|Münster]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Warendorf|Warendorf]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Warendorf''' (en [[westfaliano]] ''Warnduorp'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
plq6p6920xhjekcx09c5so6w0lscz91
1841664
1841663
2022-08-09T11:33:29Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Warendorf
|nombre_orichinal = Warnduorp
|entidat = [[Ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Münster|Münster]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Warendorf|Warendorf]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Warendorf''' (en [[westfaliano]] ''Warnduorp'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
cvv28ow484s4affeinjty1e5q1vz299
Viersen
0
142425
1841665
2022-08-09T11:34:39Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Viersen |nombre_orichinal = |entidat = [[Gran ciudat de districto]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Düsseldorf|Düsseldorf]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = […'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Viersen
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Gran ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Düsseldorf|Düsseldorf]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Viersen|Viersen]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Viersen''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
mo9bdy7ro20e40w4a68yeeoiz8ijwh5
Unna
0
142426
1841666
2022-08-09T11:36:14Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Unna |nombre_orichinal = |entidat = [[Gran ciudat de districto]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión d'Arnsberg|Arnsberg]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Districto…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Unna
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Gran ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión d'Arnsberg|Arnsberg]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto d'Unna|Unna]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Unna''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
ov799lmte51anaisvto1ihozakhlbbq
Steinfurt
0
142427
1841667
2022-08-09T11:37:40Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Steinfurt |nombre_orichinal = Stemmert |entidat = [[Ciudat de districto]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Münster|Münster]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = …'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Steinfurt
|nombre_orichinal = Stemmert
|entidat = [[Ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Münster|Münster]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Steinfurt|Steinfurt]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Steinfurt''' ([[Idioma baixo alemán|baixo alemán]] ''Stemmert'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
0wkvwssy4ef8a8h8wbn4suksntfy2mt
Siegen
0
142428
1841668
2022-08-09T11:38:54Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Siegen |nombre_orichinal = |entidat = [[Gran ciudat de districto]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión d'Arnsberg|Arnsberg]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Distric…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Siegen
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Gran ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión d'Arnsberg|Arnsberg]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Siegen-Wittgenstein|Siegen-Wittgenstein]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Siegen''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
83dxm7oyvjeduhsxuejfk1rv2lrwor7
Siegburg
0
142429
1841669
2022-08-09T11:39:54Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Siegburg |nombre_orichinal = |entidat = [[Ciudat]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Colonia|Colonia]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Districto de Rhein-Sieg|…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Siegburg
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Ciudat]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Colonia|Colonia]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Rhein-Sieg|Rhein-Sieg]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Siegburg''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
ijgcpqyr4pb0z0h3lqqw1e9gkfo9yu8
1841670
1841669
2022-08-09T11:40:23Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Siegburg
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Ciudat]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Colonia|Colonia]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Rin-Sieg|Rin-Sieg]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Siegburg''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
7emhqfyaw6u7yiix1teu13x6xdg8c5o
1841671
1841670
2022-08-09T11:40:54Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Siegburg
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Ciudat]]
|imachen =
|bandera =
|bandera_grandaria = 50px
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Colonia|Colonia]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Rin-Sieg|Rin-Sieg]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Siegburg''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
rndn2yyym8dkcnmv0q16289wdabt9f4
1841677
1841671
2022-08-09T11:47:28Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Siegburg
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|bandera_grandaria = 50px
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Colonia|Colonia]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Rin-Sieg|Rin-Sieg]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Siegburg''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
0gvx2o5iiajy8ri5bt4wxmtkkmcoyyq
Neuss
0
142430
1841672
2022-08-09T11:42:16Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Neuss |nombre_orichinal = Nüss |entidat = [[Ciudat]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Düsseldorf|Düsseldorf]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Districto de R…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Neuss
|nombre_orichinal = Nüss
|entidat = [[Ciudat]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Düsseldorf|Düsseldorf]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Rin-Neuss|Rin-Neuss]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Neuss''' (localment en [[Idioma limburgués|limburgués]] ''Nüss'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
4eya2d0dhoul4rf9rhkzpqq2glhg01i
1841673
1841672
2022-08-09T11:42:56Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Neuss
|nombre_orichinal = Nüss
|entidat = [[Ciudat]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria= 95px
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Düsseldorf|Düsseldorf]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Rin-Neuss|Rin-Neuss]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Neuss''' (localment en [[Idioma limburgués|limburgués]] ''Nüss'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
5zbs80y36pps9xnak383guvigachaxs
1841676
1841673
2022-08-09T11:46:59Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Neuss
|nombre_orichinal = Nüss
|entidat = [[Ciudat|Gran ciudat]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria= 95px
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Düsseldorf|Düsseldorf]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Rin-Neuss|Rin-Neuss]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Neuss''' (localment en [[Idioma limburgués|limburgués]] ''Nüss'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
ntxrq5arqm30zpx9yswurkn9nr50cn4
Bergisch Gladbach
0
142431
1841674
2022-08-09T11:44:49Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Bergisch Gladbach |nombre_orichinal = Jläbbisch |entidat = [[Ciudat]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Colonia|Colonia]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Distr…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Bergisch Gladbach
|nombre_orichinal = Jläbbisch
|entidat = [[Ciudat]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Colonia|Colonia]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Rin-Berg|Rin-Berg]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Bergisch Gladbach''' (localment en [[Idioma limburgués|limburgués]] ''Jläbbisch'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
9a0rsdf4flelmkfwt7qiourcz2at1cc
1841675
1841674
2022-08-09T11:45:59Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Bergisch Gladbach
|nombre_orichinal = Jläbbisch
|entidat = [[Gran ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Colonia|Colonia]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Rin-Berg|Rin-Berg]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Bergisch Gladbach''' (localment en [[Idioma limburgués|limburgués]] ''Jläbbisch'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
nw57on9g4qa6wtb9zpb53vg1cvbhvpo
Recklinghausen
0
142432
1841678
2022-08-09T11:48:43Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Recklinghausen |nombre_orichinal = Riäkelhusen |entidat = [[Gran ciudat de districto]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Münster|Münster]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Recklinghausen
|nombre_orichinal = Riäkelhusen
|entidat = [[Gran ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Münster|Münster]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Recklinghausen|Recklinghausen]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Recklinghausen''' ([[westfaliano]] ''Riäkelhusen'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
4nteyn7n3nqemb5vkozjcz29ofvxzjo
1841680
1841678
2022-08-09T11:49:18Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Recklinghausen
|nombre_orichinal = Riäkelhusen
|entidat = [[Gran ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria= 55px
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Münster|Münster]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Recklinghausen|Recklinghausen]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Recklinghausen''' ([[westfaliano]] ''Riäkelhusen'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
trziz9gzy96bkj2gdssa6dyc2fsqqwq
Paderborn
0
142433
1841681
2022-08-09T11:50:42Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Paderborn |nombre_orichinal = |entidat = [[Gran ciudat de districto]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Detmold|Detmold]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Distr…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Paderborn
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Gran ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Detmold|Detmold]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Paderborn|Paderborn]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Paderborn''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
d59yesqxpxksymm8md9v9my0v92n0xg
Gummersbach
0
142434
1841682
2022-08-09T11:51:51Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Gummersbach |nombre_orichinal = |entidat = [[Ciudat]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Colonia|Colonia]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Districto d'Oberberg|…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Gummersbach
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Ciudat]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Colonia|Colonia]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto d'Oberberg|Oberberg]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Gummersbach''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
2pjmw6f5eg3r0r0pp70eqib2nh0zoon
1841683
1841682
2022-08-09T11:52:32Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Gummersbach
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Colonia|Colonia]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto d'Oberberg|Oberberg]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Gummersbach''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
nlx53j2jwgk253a38we34c0zul4ufcy
Mettmann
0
142435
1841684
2022-08-09T11:53:09Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Mettmann |nombre_orichinal = |entidat = [[Ciudat de districto]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Düsseldorf|Düsseldorf]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Dis…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Mettmann
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Düsseldorf|Düsseldorf]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Mettmann|Mettmann]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Mettmann''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
3y8u2uy4k6mv3lz3l6pu7jxcumhu98u
Lüdenscheid
0
142436
1841685
2022-08-09T11:54:34Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Lüdenscheid |nombre_orichinal = Lünsche |entidat = [[Ciudat]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión d'Arnsberg|Arnsberg]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Märkischer…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Lüdenscheid
|nombre_orichinal = Lünsche
|entidat = [[Ciudat]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión d'Arnsberg|Arnsberg]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Märkischer Kreis]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Lüdenscheid''' ([[westfaliano]] ''Lünsche'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
4lebq23z9ezeam1knueba82100pw9cu
1841686
1841685
2022-08-09T11:54:50Z
Willtron
41
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Lüdenscheid
|nombre_orichinal = Lünsche
|entidat = [[Gran ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión d'Arnsberg|Arnsberg]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Märkischer Kreis]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Lüdenscheid''' ([[westfaliano]] ''Lünsche'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
j38stm5fu08bbfjo85fix3vvyccsdxz
Detmold
0
142437
1841687
2022-08-09T11:56:56Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Detmold |nombre_orichinal = Deppelt |entidat = [[Ciudat de districto]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Detmold|Detmold]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Distr…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Detmold
|nombre_orichinal = Deppelt
|entidat = [[Ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Detmold|Detmold]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Lippe|Lippe]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Detmold''' (en [[Idioma baixo alemán|baixo alemán]] ''Deppelt'' u ''Deppeln'') ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
1bn41ei5go3gzipk1euffrl4os69qt4
Höxter
0
142438
1841688
2022-08-09T11:57:52Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Höxter |nombre_orichinal = |entidat = [[Ciudat de districto]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión de Detmold|Detmold]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Districto de…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Höxter
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Ciudat de districto]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión de Detmold|Detmold]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Höxter|Höxter]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Höxter''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
9ngt32fplh65hlos2l2o4sz1o63z3rn
Meschede
0
142439
1841689
2022-08-09T11:58:50Z
Willtron
41
Pachina creyada con '{{Ficha de localidat |nombre = Meschede |nombre_orichinal = |entidat = [[Ciudat]] |imachen = |bandera = |escudo = |escudo_grandaria= |paísde = d' |país = Alemanya |bandera_país = Flag of Germany.svg |tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]] |rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]] |tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]] |provincia = [[Rechión d'Arnsberg|Arnsberg]] |tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]] |municipio = Districto de Hochsauerl…'
wikitext
text/x-wiki
{{Ficha de localidat
|nombre = Meschede
|nombre_orichinal =
|entidat = [[Ciudat]]
|imachen =
|bandera =
|escudo =
|escudo_grandaria=
|paísde = d'
|país = Alemanya
|bandera_país = Flag of Germany.svg
|tprechión = [[Estaus d'Alemanya|Estau]]
|rechión = [[Renania d'o Norte-Westfalia]]
|tpprovincia = [[Regierungsbezirk|Rechión]]
|provincia = [[Rechión d'Arnsberg|Arnsberg]]
|tpmunicipio = [[Districtos d'Alemanya|Districto]]
|municipio = [[Districto de Hochsauerland|Hochsauerland]]
|superficie =
|altaria =
|población =
|densidat =
|calendata =
|ríos =
|cp =
|}}
'''Meschede''' ye una [[ciudat]] [[Alemanya|alemana]] d'o [[Organización politico-administrativa d'Alemanya|estau federau]] de [[Renania d'o Norte-Westfalia]].
[[Categoría:Localidatz de Renania d'o Norte-Westfalia]]
e1rvkcqbi5y4nxcc5uamdoxuwayr35c