Wikipedia avwiki https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D1%82%D3%80%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%B1_%D0%B3%D1%8C%D1%83%D0%BC%D0%B5%D1%80 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Медиа Хъулухъалъулаб БахӀс ГӀахьалчи ГӀахьалчиясул бахӀс Википедия Википедиялъул бахӀс Файл Файлалъул бахӀс MediaWiki MediaWiki-ялъул бахӀс Халип Халипалъул бахӀс Кумек Кумекалъул бахӀс Категория Категориялъул бахӀс TimedText TimedText talk Модуль Обсуждение модуля Гаджет Гаджеталъул бахӀс Гаджеталъул баян чӀезаби Гаджеталъул баян чӀезабиялъул бахӀс МелъелтӀа 0 3189 83018 81370 2022-08-03T19:40:40Z M. Omarius 10562 wikitext text/x-wiki {{ЧӀБ+Россия |from = | статус = Мухъалъул марказ | авар_цӀар = МелъелтӀа | оригинал_цӀар = | сурат = | сураталда_гъоркьхъвай = |lat_deg = 42.794829 |lon_deg = 46.494284 | CoordAddon = | CoordScale = | икълим = Дагъистан | мухъ = Бакълъул мухъ | поселениялъул_тайпа = Росдал поселение | поселение =МелъелтӀа росдал бо | жанисеб_бикьи = | бетӀерасул_тайпа = | бетӀер = | кьучӀ_лъей = | тӀоцебесеб_рехсей = | цересел_цӀарал = | статус_буго = | гӀатӀилъи = | ЧӀБ_централъул_борхалъи = 1456 | климат = | халкъ = {{ Население | Мехельта | тр | Регион = Дагъистан }} | рикӀкӀараб_сон = {{ Население | Мехельта | с | Регион = Дагъистан }} | гъунки = | агломерация = | агломерациялъул_халкъ = | миллияб_гӀуцӀи = [[Аварал]] | конфессионалияб_гӀуцӀи = [[Ислам]] | этнохороним = | телефоналъул_код = | почалъул_индекс = 368930 | цифрабазул_идентификатор = | цифрабазул_идентификатор2 = | цифрабазул_идентификатор3 = | add1n = | add1 = | add2n = | add2 = | add3n = | add3 = | сайт = mekhelta.ru | сайталъул_мацӀ = ru | сайталъул_мацӀ2 = | сайталъул_мацӀ3 = | сайталъул_мацӀ4 = | сайталъул_мацӀ5 = | пачалихъалул_карта = | икълималъул_карта = | мухъалъул_карта = | картаби рагьизе = | гӀуж A = | регӀел A = | A пачалихъалде = | A икълималде = | A мухъалде = | гӀуж B = | регӀел B = | lat_deg B = | lat_min B = | lon_deg B = | lon_min B = | B пачалихъалде = | B икълималде = | B мухъалде = | гӀуж C = | регӀел C = | lat_deg C = | lat_min C = | lon_deg C = | lon_min C = | C пачалихъалде = | C икълималде = | C мухъалде = | гӀуж D = | регӀел D = | lat_deg D = | lat_min D = | lon_deg D = | lon_min D = | D пачалихъалде = | D икълималде = | D мухъалде = | пачалихъалде = | икълималде = | мухъалде = | lat_deg A = | lat_min A = | lat_sec A = | lon_deg A = | lon_min A = | lon_sec A = | Commons_категория = }} '''МелъелтӀа''' — Дагъистаналда бугеб росу, [[Бакълъул мухъ|Бакълъул мухъалъул]] ва гьебго цӀар бугеб муниципалияб гӀуцӀиялъул административияб марказ. == География == == Тарих == == Демография == {{ Население | Мехельта | Регион = Дагъистан }} {{Население | Мехельта |график| Регион = Дагъистан }} Ккола моноэтникияб авар росулъун.<ref>{{cite web |author = |url = http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/gumbet02.html |title = Итоги переписи 2002 года по Гумбетовскому району |lang = ru |website = www.ethno-kavkaz.narod.ru |date = |accessdate = 2021-12-17 |deadlink = no}}</ref> == МугъчӀваял == {{мугъчӀваял}} {{Dagestan-geo-stub}} {{Бакълъул мухъ}} {{Дагъистаналъул мухъазул марказал}} [[Категория:Аваразул росаби]] [[Категория:Бакълъул мухъалъул чӀел-бакӀал]] [[Категория:Дагъистаналъул мухъазул марказал]] 4p4kjfls83b7rajiibcg395s2jx1eof Россия 0 3646 83011 82180 2022-08-03T13:13:23Z Tapancha 13143 wikitext text/x-wiki {{Пачалихъ |МагӀарул мацӀалъ цӀар = Россиялъулаб Федерация |Эбелаб мацӀалъ цӀар = {{lang-ru|Российская Федерация}} |Родительный падеж = Россиялъул |Герб = Coat of Arms of the Russian Federation.svg |Гербалъул бакӀалда = Россиялъул герб |Байрахъ = Flag of Russia.svg |Гимналда цӀар = "Государственный гимн Российской Федерации"<br />{{center|"Россия Федерациялъул Государствоялъул гимн"}} |Аудио = Russian Anthem chorus.ogg |ХӀукмуялъул низам = [[Республика|Республика]] |Пачалихъалъулаб дин = |lat_dir = N|lat_deg = 66|lat_min = 25|lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = 94|lon_min = 15|lon_sec = |region = RU |CoordScale = 30000000 |Картаялда = Russian Federation (orthographic projection) - Crimea disputed.svg |картаялда гъоркь хъвай-хъвагӀай = |Картаялда2 = |МацӀ = [[ГІурус мацІ|ГӀурус]] <ref group="К">24 данделъарал икълимазда гӀурус мацӀалдаго цадахъ расмияблъун рикӀкӀуна щибаб къавмалъул мацӀ, гьединлъидал Россиялъул икълимаздаги рикӀкӀун Россиялда жаниб буго 66 расмияб мацӀ.</ref> |КьучӀ лъуна = 862 сон |ГӀуцӀцӀана = |Истикълал щвараб къо-моцӀ= 26 декабр, 1991 сон |БатӀа тӀуна = [[СССР]] |Тахшагьар = [[Москва]] |ЧӀахӀиял шагьарал = |БутӀрузул хъулухъал = [[Россия Федерациялъул Президент|Президент]]<br>ХІукуматалъул<br>Председатель<br>Пачалихъияб<br>Думаялъул<br>Председатель |БутӀрул = [[Владимир Путин]]<br><br>[[Михаил Мишустин]]<br><br>[[Валентина Матвиенко]] |Ракьалъул рахъалъ тартиб= 1 |Ракь = 17&nbsp;098&nbsp;246<ref name="Area2011">[https://portal-new.rosreestr.ru/wps/PA_FCCLPGUMWPSPtalApp/ru.fccland.pgu.infoblock?ru.fccland.ibmportal.spring.portlet.handler.BeanNameParameterHandlerMapping-PATH=/FileDownloaderController&ru.fccland.ibmportal.spring.portlet.dispatcher.DispatcherServiceServlet.directRequest=x&param_infoblock_name=cc_ib_texts_of_documents&param_infoblock_file_path=doc/LandFundRF_2010.rar Федеральная служба государственной регистрации, кадастра и картографии (Росреестр). Земельный фонд Российской Федерации на 1 января 2011 года] (стр. 223)</ref> |Лъел бутӀа = 4,22%<ref name="Area2011"/> |Этнохороним = |Халкъалъул къадаралъул рахъалъ тартиб = 9 |Халкъалъул къадар = {{цІикІкІен}} 143&nbsp;200&nbsp;000<ref name="pop-data2012">{{cite web|url=http://www.gks.ru/bgd/free/b12_00/IssWWW.exe/Stg/dk09/8-0.htm|title=численность постоянного населения Российской Федерации на 1 сентября 2012г.|publisher=Федеральная служба государственной статистики|accessdate=2012-11-05|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Byzs7iz6|archivedate=2012-11-07}}</ref> |Халкъалъул хъвай-хъвагӀай гьабураб сон = 2012 |Халкъалъул гъунки = {{цІикІкІен}} 8,38 |Халкъалъул гъункиялъул рахъалъ тартиб = |ГІЖП (БББ) = {{цІикІкІен}} 2,463 трлн ([[Халкъаздагьоркьосеб валюталъул фонд|ХВФалъул баянал]])<ref name="IMF">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=922&s=NGDP_R,NGDP_RPCH,NGDP,NGDPD,NGDP_D,NGDPRPC,NGDPPC,NGDPDPC,PPPGDP,PPPPC,PPPSH,PPPEX,NID_NGDP,NGSD_NGDP,PCPI,PCPIPCH,PCPIE,PCPIEPCH,TM_RPCH,TMG_RPCH,TX_RPCH,TXG_RPCH,TXGO,TMGO,LUR,LP,GGR,GGR_NGDP,GGX,GGX_NGDP,GGXCNL,GGXCNL_NGDP,GGSB,GGSB_NPGDP,GGXONLB,GGXONLB_NGDP,GGXWDG,GGXWDG_NGDP,NGDP_FY,BCA,BCA_NGDPD&grp=0&a=&pr1.x=46&pr1.y=12 Russia. International Monetary Fund] (оценка)</ref> <br>{{цІикІкІен}} 3,02 трлн ([[ТІолабгодунялалъул банк|ТІБалъул]] баянал)<ref name=autogenerated20130110-3>http://databank.worldbank.org/data/Views/VariableSelection/SelectVariables.aspx?source=World Development Indicators and Global Development Finance</ref> |ГІЖП (БББ) рикӀкӀараб сон = 2012 |ГІЖП (БББ) ялъул рахъалъ тартиб = 6 |Халкъалъул цо чиясе ГІЖП (БББ) = {{цІикІкІен}} 16&nbsp;687 ([[Халкъаздагьоркьосеб валюталъул фонд|ХВФалъул баянал]])<ref name="IMF" /> {{цІикІкІен}} 21&nbsp;248 ([[ТІолабгодунялалъул банк|ТІБалъул]] баянал)<ref name=autogenerated20130110-3 /> |Место по ВВП (ППС) на душу населения = 53 |ГІЖП (номинал) = {{цІикІкІен}} 2,117 трлн<ref name="IMF" /> |Год расчёта ГІЖП (номинал) = 2012 |Место по ГІЖП (номинал) = 9 |ГІЖП (номинал) халкъалъул цо чиясе = {{цІикІкІен}} 13&nbsp;236<ref name="IMF" /> |Халкъалъул цо чиясе ГІЖП (БББ) рахъалъ тартиб = |ИПГӀИ = {{цІикІкІен}}&nbsp;0,755<ref>[http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/RUS.html Russian Federation — Country profile of human development indicators]</ref> |ИПГӀИ рикӀкӀараб сон = 2011 |ИПГӀИялъул рахъалъ тартиб = 66 |ИПГӀИялъул уровен = <span style="color:#090;">цӀикӀкӀараб</span> |Авиакомпания = |Валюта = [[Россиялъул гъурущ]] ('''RUB''', 1991-98 RUR) |Доменал = [[.su]], [[.ru]], [[.рф]]<ref group="К">Кирилликияб, лъуна[[12 май|12 маялъ]] [[2010 сон]]алъул. [http://info.nic.ru/node/3204 Домен РФ доступен в Интернете]</ref> |ISO = RU |МОК = RUS |Телефоналъул код = 7 |СагӀтил рачел = +3…+12, без +5<ref>[[Часовые пояса России]]</ref><ref group="К">На территории России действует [[декретное время]]</ref><ref>[http://eco.rian.ru/business/20110209/332280913.html Отмена перехода на зимнее время увеличит световой день в Сибири | Экономический фактор | Экология]</ref> |Шапакъатал = {{Ленинил Орден|тайпа=икълим}} {{Ленинил Орден|тайпа=икълим}} {{Октябралъул Революциялъул Орден|тайпа=икълим}} {{Халкъазул Вацлъиялъул Орден|тайпа=икълим}} |ХӀужаби = }} '''Россия''' ({{lang-ru|''Россия''}}, яги ''Россиялъул Федерация'') ккола [[Европ]]алъул машрикъалда ва [[Азия]]лъул шамалда бугеб [[хӀукумат]]. Гьеб ккола дунялалдаго бищун кIудияб хIукумат ({{км²|17098200}} - дунялалъул кинабго ракьалъул 11,46%). {{сон|2022|алде}} Россиялъул гIадамазул къадар рикIкIуна {{чи|145557576}}ясда бащадаблъун ва гьеб къадаралъул рахъалъ киналго хIукуматазда гьоркьоб ккола 9-леб бакI. Россиялда [[пачалихъияб мацI]] ккола [[гIурус мацI]]. Россиялъул [[тахшагьар]] буго [[Москва]]. Россиялда 11 шагьар буго жидер гIадамазул къадар 1 миллионалдасаги цIикIкIараб: [[Москва]], [[Санкт—Петербург]], [[Новосибирск]], [[Екатеринбург]], [[Нижний Новгород]], [[Хъазан]], [[Самара]], [[Омск]], [[Челябинск]], [[Доналда Ростов]], [[Уфа]]. == География == === Географикияб бакӀ === {{main|Россиялъул география}} <div style="font-family: Helvetica;font-weight:bold;font-size:0.9em;text-shadow: 0px 0px 2px #b9d0a1">{{ПозКарта+|Россия|width=550|alt = physical|float=center|caption=|places= {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=55|lat_min=45|lon_deg=37|lon_min=37|mark=Etoile-Rouge.svg|label=<span style="font-family: Tahoma; font-size:1.0em">[[Москва|МОСКВА]]</span>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=59|lat_min=57|lon_deg=30|lon_min=19|position=top|label=[[Санкт-Петербург]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=56|lat_min=19|lon_deg=44|lon_min=00|label=[[Нижний Новгород]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=55|lat_min=47|lon_deg=49|lon_min=07|marksize=7|position=left|label=<small>[[Хъазан]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=53|lat_min=11|lon_deg=50|lon_min=07|marksize=7|position=bottom|label=<small>[[Самара]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=51|lat_min=32|lon_deg=46|lon_min=00|marksize=7|position=top|label=<small>[[Саратов]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=56|lat_min=51|lon_deg=35|lon_min=55|marksize=7|position=left|label=<small>[[Тверь]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=57|lat_min=49|lon_deg=28|lon_min=20|marksize=7|position=left|label=<small>[[Псков]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=59|lat_min=13|lon_deg=39|lon_min=54|marksize=7|position=right|label=<small>[[Вологда]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=54|lat_min=43|lon_deg=20|lon_min=30|marksize=7|position=top|label=<small>[[Калининград]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=68|lat_min=97|lon_deg=33|lon_min=08|marksize=7|label=<small>[[Мурманск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=64|lat_min=33|lon_deg=40|lon_min=32|marksize=7|position=right|label=<small>[[Архангельск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=67|lat_min=30|lon_deg=64|lon_min=02|marksize=5|label=<small>[[Воркута]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=51|lat_min=40|lon_deg=39|lon_min=13|marksize=7|position=top|label=<small>[[Воронеж]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=53|lat_min=15|lon_deg=34|lon_min=22|marksize=7|position=left|label=<small>[[Брянск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=47|lat_min=14|lon_deg=39|lon_min=42|position=right|label=[[Доналда Ростов|Доналда<br>Ростов]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=45|lat_min=02|lon_deg=38|lon_min=59|position=left|label=<small>[[Краснодар]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=44|lat_min=03|lon_deg=43|lon_min=03|marksize=7|label=[[Пятигорск]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=43|lat_min=35|lon_deg=39|lon_min=43|marksize=7|position=left|label=<small>[[Сочи]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=42|lat_min=04|lon_deg=48|lon_min=18|marksize=7|label=<small>[[Дербент]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=44|lat_min=30|lon_deg=34|lon_min= 9|marksize=7|position=left|label=<small>[[Ялта]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=56|lat_min=50|lon_deg=60|lon_min=35|label=[[Екатеринбург]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=58|lat_min=01|lon_deg=56|lon_min=15|marksize=7|label=<small>[[Пермь]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=54|lat_min=45|lon_deg=55|lon_min=58|marksize=7|position=right|label=<small>[[Уфа]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=55|lat_min= 9|lon_deg=61|lon_min=25|marksize=7|position=left|label=<small>[[Челябинск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=57|lat_min=09|lon_deg=65|lon_min=32|marksize=7|position=bottom|label=<small>[[Тюмень]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=61|lat_min=15|lon_deg=73|lon_min=26|marksize=6|position=left|label=<small>[[Сургут]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=60|lat_min=56|lon_deg=76|lon_min=34|marksize=6|position=right|label=<small>[[Нижневартовск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=66|lat_min=05|lon_deg=76|lon_min=41|marksize=6|position=bottom|label=<small>[[Новый Уренгой]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=54|lat_min=97|lon_deg=73|lon_min=38|marksize=7|label=<small>[[Омск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=55|lat_min=02|lon_deg=82|lon_min=55|position=bottom||label=[[Новосибирск]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=56|lat_min=29|lon_deg=84|lon_min=57|marksize=7|position=top|label=<small>[[Томск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=56|lat_min=00|lon_deg=92|lon_min=56|marksize=7|position=top|label=<small>[[Красноярск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=69|lat_min=22|lon_deg=88|lon_min=13|marksize=7|label=<small>[[Норильск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=53|lat_min=4|lon_deg=104|lon_min=55|marksize=7|label=<small>[[Иркутск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=52|lat_min=02|lon_deg=113|lon_min=30|marksize=7|position=left|label=<small>[[Чита]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=62|lat_min=02|lon_deg=129|lon_min=44|marksize=7|label=<small>[[Якутск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=64|lat_min=44|lon_deg=177|lon_min=31|marksize=6|label=<small>[[Анадырь]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=71|lat_min=38|lon_deg=128|lon_min=52|marksize=4|label=<small>[[Тикси]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=62|lat_min=32|lon_deg=113|lon_min=57|marksize=5|position=|label=<small>[[Мирный (Якутия)|Мирный]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=48|lat_min=29|lon_deg=135|lon_min=04|marksize=7|label=<small>[[Хабаровск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=43|lat_min=07|lon_deg=131|lon_min=54|label=[[Владивосток]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=46|lat_min=57|lon_deg=142|lon_min=44|marksize=7|position=top|label=<small>[[Южно-Сахалинск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=59|lat_min=34|lon_deg=150|lon_min=48|marksize=7|position=left|label=<small>[[Магадан]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=53|lat_min=01|lon_deg=158|lon_min=39|marksize=7|position=left|label=<small>[[Петропавловск-Камчатский|Петропавловск-<br>Камчатский]]</small>}} }} </div> === ГӀорхъаби === Россиялъул гӀорхъаби руго 20 хIукуматалъулгун (дунялалда бищун гIемераб къадар), гьезул - ракьалдасан 16-ялъул: [[Норвегия]], [[Финляндия]], [[Эстония]], [[Латвия]], [[Литва]], [[Полония]], [[Белорусия]], [[Украина]], [[Абхазия]], [[ЦIор]], [[Джанубиялъул Осетия]], [[Азарбижан]], [[Хъазахъистан]], [[Син]], [[Монголия]], [[Шималияб Корея]]; ралъдалъан – [[Дания]]лъулгун, [[Канада]]ялъулгун, [[Япония]]лъулгун ва [[АЦШ]]ялъулгун. {{сон|1991|алъ}} [[Советияб Союз]] биххун хадусан Россиялъ ккуна [[ДМО]]алъул Совет Безопасностиялда гьелъул бакӀ. ; РакьдатӀасиял ва ралъдал гӀорхъаби {{Флагификация|Норвегия}}, {{Флагификация|Финляндия}}, {{Флагификация|Эстония}}, {{Флагификация|Литва}}, {{Флагификация|Польша}}, {{Флагификация|Украина}}, ''{{Флагификация|ДХР}} ''{{cref|a}}, ''{{Флагификация|Абхазия}} ''{{cref|b}}, {{Флагификация|Азарбижан}}, {{Флагификация|Казахстан}}, {{Флагификация|КНДР}}. ; ГӀицӀго ракьдатӀасиял гӀорхъаби {{Флагификация|Латвия}}, {{Флагификация|Белоруссия}}, ''{{Флагификация|ЛНР}} ''{{cref|a}}, {{Флагификация|Китай}}, {{Флагификация|Монголия}}, ''{{Флагификация|Жанубмяб Осетия}} ''{{cref|b}}, {{Флагификация|Гуржи}} {{cref|c}}. ; ГӀицӀго ралъдал гӀорхъаби {{Флагификация|Япония}}, {{Флагификация|АЦШ}}. ''Баянкьеял'':<div> {{cnote|a|В пределах международно-признанных границ Украины.}} {{cnote|b|В пределах международно-признанных границ Грузии.}} {{cnote|c|Без учёта не контролируемой грузинскими властями территории Абхазии. С ней российско-грузинская граница становится частично морской.}} </div> == Пачалихъияб политикияб гӀуцӀи == === Конституцияб гӀуцӀи === Россия ккола демократияб федеративияб президент-парламентияб [[республика]]. Жинца пачалихъияб ва политикияб гIуцIиги жанире рачунеб Россияллъул конституцияб гIуцIи чIезабула {{сон|1993|алъул}} 12 декабралда кинабго халкъалъ къабул гьабураб [[Конституция]]лъ. Пачалихъалъул бетIерлъун ккола халкъалъ 6 соналъ вищулев ([[2008 сон]]алдаса нахъе) Россиялъул Президент. === Партияби === "Политикиял партиябазул хIакъалъулъ" абураб Федералияб законалда рекъон Россиялда ({{сон|2010|алде}}) хIалтIулеб буго 7 [[партия]], гьезда гьоркьоса ункьояб буго [[Государственная Дума]]ялдаги: [[Единая Россия]], [[КПРФ]], [[ЛДПР]] ва [[Справедливая Россия]]. === Россиялъул федеративияб гIуцIи === Россия буго федеративияб гIуцIиялъул пачалихъ. Россиялъул Федерациялда гьоркьобе уна 83 [[субъект]]: {{s|21 [[республика]]}}, {{s|9 [[край]]}}, {{s|46 [[область]]}}, 2&nbsp;[[федералияб хIажалъиялъул шагьар]], 1&nbsp;[[автономияб область]] ва 4&nbsp;[[автономияб округ]]. Гьединго Россия бикьула 8&nbsp;[[федералияб округалде]], гьезул щибалда хӀалтӀулев вукӀуна президентас тарав чи. == Халкъ == === Россиялда ругел халкъал === Россиялъул халкъияб состав (2002): * [[ГIурусал]] 79,8% * [[Татарал]] 3,8% * [[Украинал]] 2,0% *[[Куралал]] 0,5% * [[Башкирал]] 1,2% * [[Чувашал]] 1,1% * [[Буртиял]] 0,9% * [[ЦIамгIалал]] 0,8% * [[МагIарулал]] 0,6% * [[ХутIарал]] 10,4%. 2002-леб соналъул переписалда рекъон Россиялда дандчӀвала 180-ялдасаги цӀикӀкӀун батӀиял халкъазул гӀадамал. ГӀадамазул къадар {{чи|145182000}} ({{сон|2002}}; {{сон|2008|алъул}} баянал - 141,9 миллион чи). 2009-леб соналъ Россиялда бугеб 136 мацӀ [[ЮНЕСКО]]ялъ рикӀкӀана жал ракьалдаса тӀагӀинилан хӀинкъи бугеллъун. == Пачалихъиял байрамал == [[Файл:2010 Moscow Victory Day Parade-5.jpeg|мини|справа|200пкс|День Победы на Красной площади, 2010 год]] {{основная статья|Праздники России}} Россиялда пачалихъиял каникулал лъазабулел байрамал ккола<ref>''Российская Федерация. Законы.'' Трудовой кодекс Российской Федерации. Статья 112 // [[Трудовой кодекс Российской Федерации]]: от 30.12.2001 г. № 197-ФЗ, ввод в действие с 01.02.2002 / Российская Федерация. Законы. — Волгоград ; М. : [[Волгоградский государственный университет|Издательство ВолГУ]] : Либрис, 2002. — 225 с.</ref>: : [[1 январ|1]], [[2 январ|2]], [[3 январ|3]], [[4 январ|4]], [[5 январ|5]], [[6 январ|6]] ва [[8 январ]] — [[ЦӀияб Сон|ЦӀиябсонил каникулал]]; : [[7 январ]] — [[Рождество Россиялда|Христос гьавураб къо]]; : [[23 феврал]] — [[ВатӀан цӀунулезул къо]]; : [[8 март]] — [[Халкъаздагьоркьосеб руччабазул къо]]; : [[1 май]] — [[Праздник весны и труда]]; : [[9 май]] — [[Бергьенлъиялъул Къо]]; : [[12 июн]] — [[Россиялъул къо]]; : [[4 ноябр]] — [[Халкъияб цолъиялъул къо]]. == ХӀужаби == {{хІужаби|2}} == Адабият == {{refbegin}} ;ГӀурус мацӀалда * {{БРЭ|заглавие=Россия|год=2004 |isbn=5-85270-326-5 |том=«Россия»|страниц=1007}} * {{БРЭ|заглавие=Российская Федерация|ссылка= https://bigenc.ru/geography/text/3515565|том=28|год=2015|страницы=672—675|ref=БРЭ}} * {{БСЭ3|статья=Россия|том=22 |страницы=539—556 |ref=БСЭ}} * {{БРЭ|автор=[[Тишков, Валерий Александрович|В. А. Тишков]] |заглавие=Россияне |том=28|страницы=685—686|год=2015|id=3515939|ref=Тишков}} ;Цогидал мацӀазда * [[Дьюдни, Джон|Dewdney J. C.]], [[Хейли, Ричард|Hellie R.]], [[Хоскинг, Джеффри|Hosking G. A.]], [[Кинан, Эдвард Льюис|Keenan E. L.]], [[Ливен, Доминик|Lieven D.]], {{нп3|Маккейли, Мартин|McCauley M.||Martin McCauley (historian)}}, [[Медведков, Юрий Владимирович|Medvedkov Y. V.]], [[Раев, Марк Исаевич|Raeff M. I.]], [[Рязановский, Николай Валентинович|Riasanovsky N. V.]], {{нп3|Сетон-Уотсон, Хью|Seton-Watson H.||Hugh Seton-Watson}}, [[Тарускин, Ричард|Taruskin R.]], [[Водовозов, Сергей Арсентьевич|Vodovozov S. A.]], [[Вахтель, Эндрю|Wachtel A. B.]] [https://britannica.com/place/Russia Russia] // [[Encyclopædia Britannica]] {{refend}} == РегӀелал == {{Commonscat|Russia|Россиялъул Федерация}} {{ГӀагарал проектал | Портал = Россия | Викикъамус = Россия | Викимактаб = Россия | Проект = Россия }} * [http://www.kremlin.ru/ Президент России] * [http://www.duma.ru/ Федеральное собрание Российской Федерации] * [http://www.government.ru/content/ Правительства Российской Федерации] * [http://www.ksrf.ru/ Конституционный Суд Российской Федерации] * [http://www.supcourt.ru/ Верховный Суд Российской Федерации] * [http://www.itar-tass.com/ ИТАР-ТАСС] * [http://rian.ru/ РИА Новости] * [http://www.izvestia.ru/ Известия] * [http://www.kp.ru/ Комсомолская Правда] * [http://www.trud.ru/ Труд] * [https://wikiway.com/russia/dostoprimechatelnosti/ Достопримечательности России] {{КЪР}} {{#invoke:navbox|navbox <!-- {{Навигационный блок --> |state = collapsed |title = Россия |list1 = {{Европа}} {{Азия}} {{G8}} {{G20}} {{СНГ}} {{ШОС}} {{Евразэс}} {{БРИК}} {{Саммит стран Восточной Азии}} {{ОИК}} {{ОДКБ}} {{Арктика}} {{Страны после распада СССР}} {{Баренц-регион}} {{Кавказ}} {{Евразийский экономический союз}} |list2 = {{Россия}} |navbar = plain |state = collapsed |liststyle = font-size:114%; |listpadding = 0px; |tracking = no }} {{Россия темабазда}} [[Категория:Россия| ]] [[Категория:Федеративиял республикаби]] [[Категория:Трансконтиненталиял пачалихъал]] [[Категория:Пачалихъал — ЦМГӀялъул членал]] dp78bvh1prny1ucz5d1zesaaimp5cle 83012 83011 2022-08-03T13:33:31Z Tapancha 13143 wikitext text/x-wiki {{Пачалихъ |МагӀарул мацӀалъ цӀар = Россиялъулаб Федерация |Эбелаб мацӀалъ цӀар = {{lang-ru|Российская Федерация}} |Родительный падеж = Россиялъул |Герб = Coat of Arms of the Russian Federation.svg |Гербалъул бакӀалда = Россиялъул герб |Байрахъ = Flag of Russia.svg |Гимналда цӀар = "Государственный гимн Российской Федерации"<br />{{center|"Россия Федерациялъул Государствоялъул гимн"}} |Аудио = Russian Anthem chorus.ogg |ХӀукмуялъул низам = [[Республика|Республика]] |Пачалихъалъулаб дин = |lat_dir = N|lat_deg = 66|lat_min = 25|lat_sec = |lon_dir = E|lon_deg = 94|lon_min = 15|lon_sec = |region = RU |CoordScale = 30000000 |Картаялда = Russian Federation (orthographic projection) - Crimea disputed.svg |картаялда гъоркь хъвай-хъвагӀай = |Картаялда2 = |МацӀ = [[ГІурус мацІ|ГӀурус]] <ref group="К">24 данделъарал икълимазда гӀурус мацӀалдаго цадахъ расмияблъун рикӀкӀуна щибаб къавмалъул мацӀ, гьединлъидал Россиялъул икълимаздаги рикӀкӀун Россиялда жаниб буго 66 расмияб мацӀ.</ref> |Миллатал = {{unbulleted list | 80.9% [[ГӀурусал|ГӀурусал]] | 3.9% [[Татарал|Татарал]] | 1.4% [[Украинал|Украинал]] | 1.1% [[Башкирал|Башкирал]] | 1.0% [[Чувашал|Чувашал]] | 1.0% [[Чачанал|Чачанал]] | 10.7% [[Россиялъул миллатал|Цойгиял]] }} |КьучӀ лъуна = 862 сон |ГӀуцӀцӀана = |Истикълал щвараб къо-моцӀ= 26 декабр, 1991 сон |БатӀа тӀуна = [[СССР]] |Тахшагьар = [[Москва]] |ЧӀахӀиял шагьарал = |БутӀрузул хъулухъал = [[Россия Федерациялъул Президент|Президент]]<br>ХІукуматалъул<br>Председатель<br>Пачалихъияб<br>Думаялъул<br>Председатель |БутӀрул = [[Владимир Путин]]<br><br>[[Михаил Мишустин]]<br><br>[[Валентина Матвиенко]] |Ракьалъул рахъалъ тартиб= 1 |Ракь = 17&nbsp;098&nbsp;246<ref name="Area2011">[https://portal-new.rosreestr.ru/wps/PA_FCCLPGUMWPSPtalApp/ru.fccland.pgu.infoblock?ru.fccland.ibmportal.spring.portlet.handler.BeanNameParameterHandlerMapping-PATH=/FileDownloaderController&ru.fccland.ibmportal.spring.portlet.dispatcher.DispatcherServiceServlet.directRequest=x&param_infoblock_name=cc_ib_texts_of_documents&param_infoblock_file_path=doc/LandFundRF_2010.rar Федеральная служба государственной регистрации, кадастра и картографии (Росреестр). Земельный фонд Российской Федерации на 1 января 2011 года] (стр. 223)</ref> |Лъел бутӀа = 4,22%<ref name="Area2011"/> |Этнохороним = |Халкъалъул къадаралъул рахъалъ тартиб = 9 |Халкъалъул къадар = {{цІикІкІен}} 143&nbsp;200&nbsp;000<ref name="pop-data2012">{{cite web|url=http://www.gks.ru/bgd/free/b12_00/IssWWW.exe/Stg/dk09/8-0.htm|title=численность постоянного населения Российской Федерации на 1 сентября 2012г.|publisher=Федеральная служба государственной статистики|accessdate=2012-11-05|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Byzs7iz6|archivedate=2012-11-07}}</ref> |Халкъалъул хъвай-хъвагӀай гьабураб сон = 2012 |Халкъалъул гъунки = {{цІикІкІен}} 8,38 |Халкъалъул гъункиялъул рахъалъ тартиб = |ГІЖП (БББ) = {{цІикІкІен}} 2,463 трлн ([[Халкъаздагьоркьосеб валюталъул фонд|ХВФалъул баянал]])<ref name="IMF">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2011&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=922&s=NGDP_R,NGDP_RPCH,NGDP,NGDPD,NGDP_D,NGDPRPC,NGDPPC,NGDPDPC,PPPGDP,PPPPC,PPPSH,PPPEX,NID_NGDP,NGSD_NGDP,PCPI,PCPIPCH,PCPIE,PCPIEPCH,TM_RPCH,TMG_RPCH,TX_RPCH,TXG_RPCH,TXGO,TMGO,LUR,LP,GGR,GGR_NGDP,GGX,GGX_NGDP,GGXCNL,GGXCNL_NGDP,GGSB,GGSB_NPGDP,GGXONLB,GGXONLB_NGDP,GGXWDG,GGXWDG_NGDP,NGDP_FY,BCA,BCA_NGDPD&grp=0&a=&pr1.x=46&pr1.y=12 Russia. International Monetary Fund] (оценка)</ref> <br>{{цІикІкІен}} 3,02 трлн ([[ТІолабгодунялалъул банк|ТІБалъул]] баянал)<ref name=autogenerated20130110-3>http://databank.worldbank.org/data/Views/VariableSelection/SelectVariables.aspx?source=World Development Indicators and Global Development Finance</ref> |ГІЖП (БББ) рикӀкӀараб сон = 2012 |ГІЖП (БББ) ялъул рахъалъ тартиб = 6 |Халкъалъул цо чиясе ГІЖП (БББ) = {{цІикІкІен}} 16&nbsp;687 ([[Халкъаздагьоркьосеб валюталъул фонд|ХВФалъул баянал]])<ref name="IMF" /> {{цІикІкІен}} 21&nbsp;248 ([[ТІолабгодунялалъул банк|ТІБалъул]] баянал)<ref name=autogenerated20130110-3 /> |Место по ВВП (ППС) на душу населения = 53 |ГІЖП (номинал) = {{цІикІкІен}} 2,117 трлн<ref name="IMF" /> |Год расчёта ГІЖП (номинал) = 2012 |Место по ГІЖП (номинал) = 9 |ГІЖП (номинал) халкъалъул цо чиясе = {{цІикІкІен}} 13&nbsp;236<ref name="IMF" /> |Халкъалъул цо чиясе ГІЖП (БББ) рахъалъ тартиб = |ИПГӀИ = {{цІикІкІен}}&nbsp;0,755<ref>[http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/RUS.html Russian Federation — Country profile of human development indicators]</ref> |ИПГӀИ рикӀкӀараб сон = 2011 |ИПГӀИялъул рахъалъ тартиб = 66 |ИПГӀИялъул уровен = <span style="color:#090;">цӀикӀкӀараб</span> |Авиакомпания = |Валюта = [[Россиялъул гъурущ]] ('''RUB''', 1991-98 RUR) |Доменал = [[.su]], [[.ru]], [[.рф]]<ref group="К">Кирилликияб, лъуна[[12 май|12 маялъ]] [[2010 сон]]алъул. [http://info.nic.ru/node/3204 Домен РФ доступен в Интернете]</ref> |ISO = RU |МОК = RUS |Телефоналъул код = 7 |СагӀтил рачел = +3…+12, без +5<ref>[[Часовые пояса России]]</ref><ref group="К">На территории России действует [[декретное время]]</ref><ref>[http://eco.rian.ru/business/20110209/332280913.html Отмена перехода на зимнее время увеличит световой день в Сибири | Экономический фактор | Экология]</ref> |Шапакъатал = {{Ленинил Орден|тайпа=икълим}} {{Ленинил Орден|тайпа=икълим}} {{Октябралъул Революциялъул Орден|тайпа=икълим}} {{Халкъазул Вацлъиялъул Орден|тайпа=икълим}} |ХӀужаби = }} '''Россия''' ({{lang-ru|''Россия''}}, яги ''Россиялъул Федерация'') ккола [[Европ]]алъул машрикъалда ва [[Азия]]лъул шамалда бугеб [[хӀукумат]]. Гьеб ккола дунялалдаго бищун кIудияб хIукумат ({{км²|17098200}} - дунялалъул кинабго ракьалъул 11,46%). {{сон|2022|алде}} Россиялъул гIадамазул къадар рикIкIуна {{чи|145557576}}ясда бащадаблъун ва гьеб къадаралъул рахъалъ киналго хIукуматазда гьоркьоб ккола 9-леб бакI. Россиялда [[пачалихъияб мацI]] ккола [[гIурус мацI]]. Россиялъул [[тахшагьар]] буго [[Москва]]. Россиялда 11 шагьар буго жидер гIадамазул къадар 1 миллионалдасаги цIикIкIараб: [[Москва]], [[Санкт—Петербург]], [[Новосибирск]], [[Екатеринбург]], [[Нижний Новгород]], [[Хъазан]], [[Самара]], [[Омск]], [[Челябинск]], [[Доналда Ростов]], [[Уфа]]. == География == === Географикияб бакӀ === {{main|Россиялъул география}} <div style="font-family: Helvetica;font-weight:bold;font-size:0.9em;text-shadow: 0px 0px 2px #b9d0a1">{{ПозКарта+|Россия|width=550|alt = physical|float=center|caption=|places= {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=55|lat_min=45|lon_deg=37|lon_min=37|mark=Etoile-Rouge.svg|label=<span style="font-family: Tahoma; font-size:1.0em">[[Москва|МОСКВА]]</span>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=59|lat_min=57|lon_deg=30|lon_min=19|position=top|label=[[Санкт-Петербург]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=56|lat_min=19|lon_deg=44|lon_min=00|label=[[Нижний Новгород]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=55|lat_min=47|lon_deg=49|lon_min=07|marksize=7|position=left|label=<small>[[Хъазан]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=53|lat_min=11|lon_deg=50|lon_min=07|marksize=7|position=bottom|label=<small>[[Самара]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=51|lat_min=32|lon_deg=46|lon_min=00|marksize=7|position=top|label=<small>[[Саратов]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=56|lat_min=51|lon_deg=35|lon_min=55|marksize=7|position=left|label=<small>[[Тверь]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=57|lat_min=49|lon_deg=28|lon_min=20|marksize=7|position=left|label=<small>[[Псков]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=59|lat_min=13|lon_deg=39|lon_min=54|marksize=7|position=right|label=<small>[[Вологда]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=54|lat_min=43|lon_deg=20|lon_min=30|marksize=7|position=top|label=<small>[[Калининград]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=68|lat_min=97|lon_deg=33|lon_min=08|marksize=7|label=<small>[[Мурманск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=64|lat_min=33|lon_deg=40|lon_min=32|marksize=7|position=right|label=<small>[[Архангельск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=67|lat_min=30|lon_deg=64|lon_min=02|marksize=5|label=<small>[[Воркута]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=51|lat_min=40|lon_deg=39|lon_min=13|marksize=7|position=top|label=<small>[[Воронеж]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=53|lat_min=15|lon_deg=34|lon_min=22|marksize=7|position=left|label=<small>[[Брянск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=47|lat_min=14|lon_deg=39|lon_min=42|position=right|label=[[Доналда Ростов|Доналда<br>Ростов]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=45|lat_min=02|lon_deg=38|lon_min=59|position=left|label=<small>[[Краснодар]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=44|lat_min=03|lon_deg=43|lon_min=03|marksize=7|label=[[Пятигорск]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=43|lat_min=35|lon_deg=39|lon_min=43|marksize=7|position=left|label=<small>[[Сочи]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=42|lat_min=04|lon_deg=48|lon_min=18|marksize=7|label=<small>[[Дербент]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=44|lat_min=30|lon_deg=34|lon_min= 9|marksize=7|position=left|label=<small>[[Ялта]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=56|lat_min=50|lon_deg=60|lon_min=35|label=[[Екатеринбург]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=58|lat_min=01|lon_deg=56|lon_min=15|marksize=7|label=<small>[[Пермь]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=54|lat_min=45|lon_deg=55|lon_min=58|marksize=7|position=right|label=<small>[[Уфа]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=55|lat_min= 9|lon_deg=61|lon_min=25|marksize=7|position=left|label=<small>[[Челябинск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=57|lat_min=09|lon_deg=65|lon_min=32|marksize=7|position=bottom|label=<small>[[Тюмень]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=61|lat_min=15|lon_deg=73|lon_min=26|marksize=6|position=left|label=<small>[[Сургут]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=60|lat_min=56|lon_deg=76|lon_min=34|marksize=6|position=right|label=<small>[[Нижневартовск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=66|lat_min=05|lon_deg=76|lon_min=41|marksize=6|position=bottom|label=<small>[[Новый Уренгой]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=54|lat_min=97|lon_deg=73|lon_min=38|marksize=7|label=<small>[[Омск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=55|lat_min=02|lon_deg=82|lon_min=55|position=bottom||label=[[Новосибирск]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=56|lat_min=29|lon_deg=84|lon_min=57|marksize=7|position=top|label=<small>[[Томск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=56|lat_min=00|lon_deg=92|lon_min=56|marksize=7|position=top|label=<small>[[Красноярск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=69|lat_min=22|lon_deg=88|lon_min=13|marksize=7|label=<small>[[Норильск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=53|lat_min=4|lon_deg=104|lon_min=55|marksize=7|label=<small>[[Иркутск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=52|lat_min=02|lon_deg=113|lon_min=30|marksize=7|position=left|label=<small>[[Чита]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=62|lat_min=02|lon_deg=129|lon_min=44|marksize=7|label=<small>[[Якутск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=64|lat_min=44|lon_deg=177|lon_min=31|marksize=6|label=<small>[[Анадырь]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=71|lat_min=38|lon_deg=128|lon_min=52|marksize=4|label=<small>[[Тикси]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=62|lat_min=32|lon_deg=113|lon_min=57|marksize=5|position=|label=<small>[[Мирный (Якутия)|Мирный]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=48|lat_min=29|lon_deg=135|lon_min=04|marksize=7|label=<small>[[Хабаровск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=43|lat_min=07|lon_deg=131|lon_min=54|label=[[Владивосток]]}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=46|lat_min=57|lon_deg=142|lon_min=44|marksize=7|position=top|label=<small>[[Южно-Сахалинск]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=59|lat_min=34|lon_deg=150|lon_min=48|marksize=7|position=left|label=<small>[[Магадан]]</small>}} {{ПозКарта~|Россия|lat_deg=53|lat_min=01|lon_deg=158|lon_min=39|marksize=7|position=left|label=<small>[[Петропавловск-Камчатский|Петропавловск-<br>Камчатский]]</small>}} }} </div> === ГӀорхъаби === Россиялъул гӀорхъаби руго 20 хIукуматалъулгун (дунялалда бищун гIемераб къадар), гьезул - ракьалдасан 16-ялъул: [[Норвегия]], [[Финляндия]], [[Эстония]], [[Латвия]], [[Литва]], [[Полония]], [[Белорусия]], [[Украина]], [[Абхазия]], [[ЦIор]], [[Джанубиялъул Осетия]], [[Азарбижан]], [[Хъазахъистан]], [[Син]], [[Монголия]], [[Шималияб Корея]]; ралъдалъан – [[Дания]]лъулгун, [[Канада]]ялъулгун, [[Япония]]лъулгун ва [[АЦШ]]ялъулгун. {{сон|1991|алъ}} [[Советияб Союз]] биххун хадусан Россиялъ ккуна [[ДМО]]алъул Совет Безопасностиялда гьелъул бакӀ. ; РакьдатӀасиял ва ралъдал гӀорхъаби {{Флагификация|Норвегия}}, {{Флагификация|Финляндия}}, {{Флагификация|Эстония}}, {{Флагификация|Литва}}, {{Флагификация|Польша}}, {{Флагификация|Украина}}, ''{{Флагификация|ДХР}} ''{{cref|a}}, ''{{Флагификация|Абхазия}} ''{{cref|b}}, {{Флагификация|Азарбижан}}, {{Флагификация|Казахстан}}, {{Флагификация|КНДР}}. ; ГӀицӀго ракьдатӀасиял гӀорхъаби {{Флагификация|Латвия}}, {{Флагификация|Белоруссия}}, ''{{Флагификация|ЛНР}} ''{{cref|a}}, {{Флагификация|Китай}}, {{Флагификация|Монголия}}, ''{{Флагификация|Жанубмяб Осетия}} ''{{cref|b}}, {{Флагификация|Гуржи}} {{cref|c}}. ; ГӀицӀго ралъдал гӀорхъаби {{Флагификация|Япония}}, {{Флагификация|АЦШ}}. ''Баянкьеял'':<div> {{cnote|a|В пределах международно-признанных границ Украины.}} {{cnote|b|В пределах международно-признанных границ Грузии.}} {{cnote|c|Без учёта не контролируемой грузинскими властями территории Абхазии. С ней российско-грузинская граница становится частично морской.}} </div> == Пачалихъияб политикияб гӀуцӀи == === Конституцияб гӀуцӀи === Россия ккола демократияб федеративияб президент-парламентияб [[республика]]. Жинца пачалихъияб ва политикияб гIуцIиги жанире рачунеб Россияллъул конституцияб гIуцIи чIезабула {{сон|1993|алъул}} 12 декабралда кинабго халкъалъ къабул гьабураб [[Конституция]]лъ. Пачалихъалъул бетIерлъун ккола халкъалъ 6 соналъ вищулев ([[2008 сон]]алдаса нахъе) Россиялъул Президент. === Партияби === "Политикиял партиябазул хIакъалъулъ" абураб Федералияб законалда рекъон Россиялда ({{сон|2010|алде}}) хIалтIулеб буго 7 [[партия]], гьезда гьоркьоса ункьояб буго [[Государственная Дума]]ялдаги: [[Единая Россия]], [[КПРФ]], [[ЛДПР]] ва [[Справедливая Россия]]. === Россиялъул федеративияб гIуцIи === Россия буго федеративияб гIуцIиялъул пачалихъ. Россиялъул Федерациялда гьоркьобе уна 83 [[субъект]]: {{s|21 [[республика]]}}, {{s|9 [[край]]}}, {{s|46 [[область]]}}, 2&nbsp;[[федералияб хIажалъиялъул шагьар]], 1&nbsp;[[автономияб область]] ва 4&nbsp;[[автономияб округ]]. Гьединго Россия бикьула 8&nbsp;[[федералияб округалде]], гьезул щибалда хӀалтӀулев вукӀуна президентас тарав чи. == Халкъ == === Россиялда ругел халкъал === Россиялъул халкъияб состав (2002): * [[ГIурусал]] 79,8% * [[Татарал]] 3,8% * [[Украинал]] 2,0% *[[Куралал]] 0,5% * [[Башкирал]] 1,2% * [[Чувашал]] 1,1% * [[Буртиял]] 0,9% * [[ЦIамгIалал]] 0,8% * [[МагIарулал]] 0,6% * [[ХутIарал]] 10,4%. 2002-леб соналъул переписалда рекъон Россиялда дандчӀвала 180-ялдасаги цӀикӀкӀун батӀиял халкъазул гӀадамал. ГӀадамазул къадар {{чи|145182000}} ({{сон|2002}}; {{сон|2008|алъул}} баянал - 141,9 миллион чи). 2009-леб соналъ Россиялда бугеб 136 мацӀ [[ЮНЕСКО]]ялъ рикӀкӀана жал ракьалдаса тӀагӀинилан хӀинкъи бугеллъун. == Пачалихъиял байрамал == [[Файл:2010 Moscow Victory Day Parade-5.jpeg|мини|справа|200пкс|День Победы на Красной площади, 2010 год]] {{основная статья|Праздники России}} Россиялда пачалихъиял каникулал лъазабулел байрамал ккола<ref>''Российская Федерация. Законы.'' Трудовой кодекс Российской Федерации. Статья 112 // [[Трудовой кодекс Российской Федерации]]: от 30.12.2001 г. № 197-ФЗ, ввод в действие с 01.02.2002 / Российская Федерация. Законы. — Волгоград ; М. : [[Волгоградский государственный университет|Издательство ВолГУ]] : Либрис, 2002. — 225 с.</ref>: : [[1 январ|1]], [[2 январ|2]], [[3 январ|3]], [[4 январ|4]], [[5 январ|5]], [[6 январ|6]] ва [[8 январ]] — [[ЦӀияб Сон|ЦӀиябсонил каникулал]]; : [[7 январ]] — [[Рождество Россиялда|Христос гьавураб къо]]; : [[23 феврал]] — [[ВатӀан цӀунулезул къо]]; : [[8 март]] — [[Халкъаздагьоркьосеб руччабазул къо]]; : [[1 май]] — [[Праздник весны и труда]]; : [[9 май]] — [[Бергьенлъиялъул Къо]]; : [[12 июн]] — [[Россиялъул къо]]; : [[4 ноябр]] — [[Халкъияб цолъиялъул къо]]. == ХӀужаби == {{хІужаби|2}} == Адабият == {{refbegin}} ;ГӀурус мацӀалда * {{БРЭ|заглавие=Россия|год=2004 |isbn=5-85270-326-5 |том=«Россия»|страниц=1007}} * {{БРЭ|заглавие=Российская Федерация|ссылка= https://bigenc.ru/geography/text/3515565|том=28|год=2015|страницы=672—675|ref=БРЭ}} * {{БСЭ3|статья=Россия|том=22 |страницы=539—556 |ref=БСЭ}} * {{БРЭ|автор=[[Тишков, Валерий Александрович|В. А. Тишков]] |заглавие=Россияне |том=28|страницы=685—686|год=2015|id=3515939|ref=Тишков}} ;Цогидал мацӀазда * [[Дьюдни, Джон|Dewdney J. C.]], [[Хейли, Ричард|Hellie R.]], [[Хоскинг, Джеффри|Hosking G. A.]], [[Кинан, Эдвард Льюис|Keenan E. L.]], [[Ливен, Доминик|Lieven D.]], {{нп3|Маккейли, Мартин|McCauley M.||Martin McCauley (historian)}}, [[Медведков, Юрий Владимирович|Medvedkov Y. V.]], [[Раев, Марк Исаевич|Raeff M. I.]], [[Рязановский, Николай Валентинович|Riasanovsky N. V.]], {{нп3|Сетон-Уотсон, Хью|Seton-Watson H.||Hugh Seton-Watson}}, [[Тарускин, Ричард|Taruskin R.]], [[Водовозов, Сергей Арсентьевич|Vodovozov S. A.]], [[Вахтель, Эндрю|Wachtel A. B.]] [https://britannica.com/place/Russia Russia] // [[Encyclopædia Britannica]] {{refend}} == РегӀелал == {{Commonscat|Russia|Россиялъул Федерация}} {{ГӀагарал проектал | Портал = Россия | Викикъамус = Россия | Викимактаб = Россия | Проект = Россия }} * [http://www.kremlin.ru/ Президент России] * [http://www.duma.ru/ Федеральное собрание Российской Федерации] * [http://www.government.ru/content/ Правительства Российской Федерации] * [http://www.ksrf.ru/ Конституционный Суд Российской Федерации] * [http://www.supcourt.ru/ Верховный Суд Российской Федерации] * [http://www.itar-tass.com/ ИТАР-ТАСС] * [http://rian.ru/ РИА Новости] * [http://www.izvestia.ru/ Известия] * [http://www.kp.ru/ Комсомолская Правда] * [http://www.trud.ru/ Труд] * [https://wikiway.com/russia/dostoprimechatelnosti/ Достопримечательности России] {{КЪР}} {{#invoke:navbox|navbox <!-- {{Навигационный блок --> |state = collapsed |title = Россия |list1 = {{Европа}} {{Азия}} {{G8}} {{G20}} {{СНГ}} {{ШОС}} {{Евразэс}} {{БРИК}} {{Саммит стран Восточной Азии}} {{ОИК}} {{ОДКБ}} {{Арктика}} {{Страны после распада СССР}} {{Баренц-регион}} {{Кавказ}} {{Евразийский экономический союз}} |list2 = {{Россия}} |navbar = plain |state = collapsed |liststyle = font-size:114%; |listpadding = 0px; |tracking = no }} {{Россия темабазда}} [[Категория:Россия| ]] [[Категория:Федеративиял республикаби]] [[Категория:Трансконтиненталиял пачалихъал]] [[Категория:Пачалихъал — ЦМГӀялъул членал]] 89wlte7kl7xm7mlp03m1lr2ushi21ch Халип:Пачалихъ 10 5070 83009 79349 2022-08-03T13:03:30Z Tapancha 13143 wikitext text/x-wiki {| align="right" class="infobox" style="border-spacing: 1px; padding: 0px 0px; width: 300px; font-size:85%; line-height:130%;" cellspacing="1px" | style="font-size:larger; background:#eaeaea; font-weight:bold; text-align:center;" colspan="2" | {{{МагӀарул мацӀалъ цӀар}}}{{#if: {{{Эбелаб мацӀалъ цӀар|}}} |<br>{{{Эбелаб мацӀалъ цӀар}}}}} {{!-}} {{#if: {{{Байрахъги гербги гьечӀого|}}} || {{!}} align="center" colspan="2" {{!}} {{{!}} border="0" cellpadding="0" cellspacing="0" style="background-color:#f9f9f9;" {{!}}- {{!}} style="text-align:center; vertical-align:middle; width:150px" {{!}} {{if-wikidata|p41|{{{Байрахъ|}}}| {{wikidata/image|p41|{{{Байрахъ|}}}|border=true|size={{{байрахъалъул размер|130px}}}}} | {{Байрахъ|{{FULLPAGENAME}}|размер=130px}} }} {{!}} style="text-align:center; vertical-align:middle; width:150px" {{!}} {{if-wikidata|p94|{{{Герб|}}}| {{wikidata/image|p94|{{{Герб|}}}|size={{{гербалъул размер|90px}}}|alt={{#if: {{{Гербалъул бакІалда|}}} | {{{Гербалъул бакІалда}}} {{{Родительный падеж}}} | Герб {{{Родительный падеж}}}}}}}|[[Файл:Sin_escudo.svg|{{{гербалъул размер|90px}}}|{{#if: {{{Гербалъул бакІалда|}}} | {{{Гербалъул бакІалда}}} {{{Родительный падеж}}} | Герб {{{Родительный падеж}}}}}]]}} {{!}}- {{!}} align="center" width="150" {{!}} [[{{{Родительный падеж}}} байрахъ|Байрахъ]] {{!}} align="center" width="150" {{!}} {{#if: {{{Гербалъул бакІалда|}}} | [[{{{Гербалъул бакІалда}}} {{{Родительный падеж}}}|{{{Гербалъул бакІалда}}}]] | [[{{{Родительный падеж}}} герб|Герб]]}} {{!}}} }} {{#if: {{{ШигӀар|}}} | {{!}}- {{!}} align="center" colspan="2" {{!}} [[ШигӀар]]: ''«{{{ШигӀар}}}»''{{#if: {{{ШигӀаралъул магӀна|}}}|<br>''«{{{ШигӀаралъул магӀна}}}»''}}}} {{#if: {{{Гимн гьечӀого|}}} || {{!-}} {{!}} align="center" colspan="2" {{!}} {{#if: {{{Гимналда цӀар|}}} | [[Пачалихъияб гимн|Гимн]]: [[{{{Родительный падеж}}} гимн|''{{{Гимналда цӀар}}}'']] | [[{{{Родительный падеж}}} гимн|{{{Родительный падеж}}} халкъияб гимн]]}}{{#if: {{{Аудио|}}} |[[Файл:{{{Аудио}}}|noicon]]}} }} |- | align="center" colspan="2" width="300" style="padding:0px;" | [[Файл:{{#if: {{{Картаялда|}}}|{{{Картаялда}}}|Missing_map.svg}}|{{{картаялъул размер|270px}}}]]{{#if: {{{картаялда гъоркь хъвай-хъвагӀай|}}}|<div style="top:0.3em;"><small>{{{картаялда гъоркь хъвай-хъвагӀай|}}}</small></div>}}{{#if: {{{Картаялда2|}}}|<br>[[Файл:{{{Картаялда2}}}|{{{картаялъул размер2|270px}}}]]}} {{#if:{{{ДагӀба бугеб статус|}}}| {{#if: {{{КьучӀ лъуна|}}} | {{!-}} {{!}} '''КьучӀ лъуна''' {{!}} {{{КьучӀ лъуна}}} }} {{#if: {{{ГӀуцӀцӀана|}}} | {{!-}} {{!}} '''ГӀуцӀцӀана''' {{!}} {{{ГӀуцӀцӀана}}} }} {{#if: {{ГӀуцӀцӀараб къо-моцӀ|}}} | {{!-}} {{!}} '''ГӀуцӀцӀараб къо-моцӀ''' {{!}} {{{ГӀуцӀцӀараб къо-моцӀ}}} }} {{#if: {{{Истикълал кьей|}}} | {{!-}} {{!}} '''Истикълал кьей''' {{!}} {{{Истикълал кьей}}} {{#if: {{{БатӀа тӀуна|}}} | (от&nbsp;{{{БатӀа тӀуна}}}) }} }} {{#if: {{{Дипломатияб рикӀкӀи|}}} | {{!-}} {{!}} '''[[ТӀолго халкъаз рикӀкӀи|Дипломатияб рикӀкӀи]]''' {{!}} {{{Дипломатияб рикӀкӀи}}} }} | {{#if: {{{КьучӀ лъуна|}}} | {{!-}} {{!}} '''КьучӀ лъуна''' {{!}} {{{КьучӀ лъуна}}} }} {{#if: {{{ГӀуцӀцӀана|}}} | {{!-}} {{!}} '''ГӀуцӀцӀана''' {{!}} {{{ГӀуцӀцӀана}}} }} {{#if: {{{Истикълал щвараб къо-моцӀ|}}} | {{!-}} {{!}} '''[[Суверенитет|Истикълал щвараб къо-моцӀ]]''' {{!}} {{{Истикълал щвараб къо-моцӀ}}} {{#if: {{{БатӀа тӀуна|}}} | (&nbsp;{{{БатӀа тӀуна}}}) }} }} }} |- | '''[[Расмияб мацӀ|{{#if: {{{МацӀ|}}} | Расмияб мацӀ | Расмияб мацӀ}}]]''' | {{{МацӀ|{{{МацӀал}}}}}} |- | '''[[Миллатал|{{#if: {{{Миллатал|}}} | Миллатал | Миллатал}}]]''' | {{{Миллатал|{{{Миллатал}}}}}} |- {{#if: {{{Тахшагьар|}}} | {{!-}} {{!}} '''[[Тахшагьар]]''' {{!}} {{{Тахшагьар}}} }} {{#ifeq:{{{ЧӀахӀиял шагьарал|}}}|-||{{!}}- {{!}} '''[[Шагьар|{{#if: {{{КӀудияб шагьар|}}} | КӀудияб шагьар | ЧӀахӀиял шагьарал}}]]''' {{!}} {{{КӀудияб шагьар|{{{ЧӀахӀиял шагьарал}}}}}}}} {{#if: {{{ХӀукмуялъул низам|}}} | {{!-}} {{!}} '''[[Пачалихъалъул хӀукмуялъул низам|ХӀукмуялъул низам]]''' {{!}} {{{ХӀукмуялъул низам}}} }} |- style="vertical-align:top; white-space:nowrap;" |'''{{{БутӀрузул хъулухъал}}}''' |{{{БутӀрул}}} |- {{#if: {{{Пачалихъалъулаб дин|}}} | {{!}} '''[[Пачалихъалъулаб дин|Пачалихъ. дин]]''' {{!}} {{{Пачалихъалъулаб дин}}}}} {{#if: {{{Ракь|}}} | {{!}}- style="white-space: nowrap;" {{!}} '''[[Ракь]]'''<br> • Кинниги{{#if: {{{Лъел бутӀа|}}}|{{#ifeq:{{{Лъел бутӀа|}}}|-||<br> • % лъел бутІа}}}} {{!}} {{#if: {{{Ракьалъул рахъалъ тартиб|}}}|[[Ракьалъул рахъалъан чӀахӀиял пачалихъазул сияхӀ|{{{Ракьалъул рахъалъ тартиб}}}-билеб дунялалда]]| }}<br>{{{Ракь}}} км²{{#if: {{{Лъел бутӀа|}}}|{{#ifeq:{{{Лъел бутӀа|}}}|-||<br>{{{Лъел бутӀа}}}}}}} }} {{#if: {{{Халкъалъул къадар|}}} | {{!}}- style="white-space:nowrap;" {{!}} '''[[{{Пачалихъалъул халкъалъул къадар|{{PAGENAME}}}}]]'''<br> • Къимат {{#if: {{{Къимат кьураб сон|}}}|([[{{{Къимат кьураб сон}}} сон{{!}}{{{Къимат кьураб сон}}}]])|([[{{{Халкъалъул хъвай-хъвагӀай гьабураб сон}}} сон{{!}}{{{Халкъалъул хъвай-хъвагӀай гьабураб сон}}}]])}}<br>{{#if: {{{Халкъалъул хъвай-хъвагӀаялда рекъон халкъалъул къадар|}}}| • Халкъалъул<br>хъвай-хъвагӀай {{#if: {{{Халкъалъул хъвай-хъвагӀай гьабураб сон|}}}|([[{{{Халкъалъул хъвай-хъвагӀай гьабураб сон}}} сон{{!}}{{{Халкъалъул хъвай-хъвагӀай гьабураб сон}}}]])}}<br>}} • [[Халкъалъул гъунки|Гъунки]] {{!}} <br>{{{Халкъалъул къадар}}}чи {{#if: {{{Халкъалъул къадаралъул рахъалъ тартиб|}}}|([[Пачалихъазда халкъалъул къадаралъул сияхӀ|{{{Халкъалъул къадаралъул рахъалъ тартиб}}}-билеб]])| }}<br>{{#if: {{{Халкъалъул хъвай-хъвагӀаялда рекъон халкъалъул къадар|}}}|{{{Халкъалъул хъвай-хъвагӀаялда рекъон халкъалъул къадар}}} чел.<br>}}{{{Халкъалъул гъунки}}} чи/км²{{#if: {{{Халкъалъул гъункиялъул рахъалъ тартиб|}}}|&nbsp;([[Пачалихъазул халкъалъул гъункиялъул сияхӀ|{{{Халкъалъул гъункиялъул рахъалъ тартиб}}}-билеб]])}}}} |- {{#if: {{{ГІЖП|}}} | {{!}} style="white-space:nowrap;" {{!}} '''[[ГІаммаб жанисеб продукт|ГІЖП]]'''<br>&nbsp;&nbsp;• ХӀасил {{#if: {{{ГІЖПялъул рикӀкӀен гьабураб сон|}}} | ([[{{{ГІЖПялъул рикӀкӀен гьабураб сон}}} сон{{!}}{{{ГІЖПялъул рикӀкӀен гьабураб сон}}}]])}}<br>&nbsp;&nbsp;• Халкъалъул цо чиясе {{!}} <br>{{{ГІЖП}}}&nbsp;[[АЦШ Доллар|$]]{{#if: {{{ГІЖПялъул рахъалъ тартиб|}}}|&nbsp;([[ГІЖПялъул рахъалъ пачалихъазул сияхӀ|{{{ГІЖПялъул рахъалъ тартиб}}}-билеб]])}}<br>{{{ГІЖП халкъалъул цо чиясе}}}&nbsp;[[АЦШ Доллар |$]]{{#if: {{{Халкъалъул цо чиясе бугеб ГІЖПялъул сияхӀ|}}}|&nbsp;([[Халкъалъул цо чиясе бугеб ГІЖПялъул сияхӀ|{{{ГІЖПялъул рахъалъ тартиб}}}-билеб]])}} }} |- {{#if: {{{ГІЖП (БББ)|}}} | {{!}} style="white-space:nowrap;" {{!}} '''[[ГІаммаб жанисеб продукт|ГІЖП]]''' ([[Бича-хисиялъул бажариялъул бащалъи|БББ]])<br>&nbsp;&nbsp;• ХӀасил {{#if: {{{ГІЖП (БББ) рикӀкӀараб сон|}}} | ([[{{{ГІЖП (БББ) рикӀкӀараб сон}}} сон{{!}}{{{ГІЖП (БББ) рикӀкӀараб сон}}}]])}}{{#if: {{{Халкъалъул цо чиясе ГІЖП (БББ)|}}} |<br>&nbsp;&nbsp;• Халкъалъул цо чиясе}} {{!}} <br>{{{ГІЖП (БББ)}}}&nbsp;[[Халхъалда гьоркьоб хӀалтӀулеб доллар|$]]{{#if: {{{ГІЖП (БББ) ялъул рахъалъ тартиб|}}}|&nbsp;([[ГІЖП (БББ) ялъул рахъалъ пачалихъазул сияхӀ|{{{ГІЖП (БББ) ялъул рахъалъ тартиб}}}-билеб]])}}{{#if: {{{Халкъалъул цо чиясе ГІЖП (БББ)|}}} |<br>{{{Халкъалъул цо чиясе ГІЖП (БББ)}}}&nbsp;[[Халхъалда гьоркьоб хӀалтӀулеб доллар|$]]{{#if: {{{Халкъалъул цо чиясе ГІЖП (БББ) рахъалъ тартиб|}}}|&nbsp;([[Халкъалъул цо чиясе ГІЖП (БББ) рахъалъ сияхӀ|{{{Халкъалъул цо чиясе ГІЖП (БББ) рахъалъ тартиб}}}-билеб]])}}}} }} |- {{#if: {{{ГІЖП (номинал)|}}} | {{!}} style="white-space:nowrap;" {{!}} '''[[ГІаммаб жанисеб продукт|ГІЖП]]''' (номинал)<br>&nbsp;&nbsp;• ХӀасил {{#if: {{{ГІЖП (номинал) рикӀкӀараб сон|}}} | ([[{{{ГІЖП (номинал) рикӀкӀараб сон}}} сон{{!}}{{{ГІЖП (номинал) рикӀкӀараб сон)}}}]])}}<br>&nbsp;&nbsp;• Халкъалъул цо чиясе {{!}} <br>{{{ГІЖП (номинал)}}}&nbsp;[[АЦШ Доллар|$]]{{#if: {{{ГІЖП (номинал)алъул рахъалъ тартиб|}}}|&nbsp;([[ГІЖП (номинал)алъул рахъалъ пачалихъазул сияхӀ|{{{ ГІЖП (номинал)алъул рахъалъ тартиб}}}-билеб]])}}<br>{{{ГІЖП (номинал) халкъалъул цо чиясе}}}&nbsp;[[АЦШ Доллар|$]]{{#if: {{{Халкъалъул цо чиясе ГІЖП (номинал)алъул рахъалъ тартиб|}}}|&nbsp;([[Халкъалъул цо чиясе ГІЖП (номинал)алъул пачалихъазул сияхӀ|{{{Халкъалъул цо чиясе ГІЖП (номинал)алъул рахъалъ тартиб}}}-билеб]])}} }} |- {{#if: {{{ИПГӀИ|}}} | {{!}} style="white-space:nowrap;" {{!}} '''[[Инсанасул потенциал гӀеялъул индекс |ИПГӀИ]]'''&nbsp;{{#if: {{{ИПГӀИ рикӀкӀараб сон|}}} | ([[{{{ИПГӀИ рикӀкӀараб сон}}} сон{{!}}{{{ИПГӀИ рикӀкӀараб сон}}}]])}} {{!}} {{{ИПГӀИ}}}&nbsp;{{#if: {{{ИПГӀИялъул уровен|}}} | ({{{ИПГӀИялъул уровен}}})&nbsp;}}([[ИПГӀИялъул рахъалъ пачалихъазул сияхӀ|{{{ИПГӀИялъул рахъалъ тартиб}}}-билеб]]) }} |- {{#if: {{{Этнохороним|}}} | {{!}} '''[[Этнохороним]]''' {{!}} {{{Этнохороним}}} }} |- {{#if: {{{ГӀарац|}}} | {{!}} '''[[ГӀарац]]''' {{!}} {{{ГӀарац}}} }} |- {{#if: {{{Авиакомпания|}}} | {{!}} '''[[Авиакомпания]]''' {{!}} {{{Авиакомпания}}} }} |- {{#if: {{{Доменал|}}} | {{!}} '''[[ТІасияб уровеналъул домен|Интернет-домен]]''' {{!}} {{{Доменал}}} }} |- {{#if: {{{Домен|}}} | {{!}} '''[[ТІасияб уровеналъул домен|Интернет-домен]]''' {{!}} {{{Домен}}} }} |- {{#if: {{{ISO|}}} | {{!}} '''[[ISO 3166|Код ISO]]''' {{!}} {{{ISO}}} }} |- {{#if: {{{МОК|}}} | {{!}} '''[[МОК кодазул сияхӀ|Код МОК]]''' {{!}} {{{МОК}}} }} |- {{#if: {{{Телефоналъул код|}}} | {{!}} '''[[Пачалихъазул телефоналъул кодазул сияхӀ|Телефоналъул код]]''' {{!}} +{{{Телефоналъул код}}} }} |- {{#if: {{{СагӀтил рачелал|}}} | {{!}} '''[[СагӀтил рачел|СагӀтил рачелал]]''' {{!}} [[Дунялалъулго дандккезабураб заман|UTC]] {{{СагӀтил рачелал}}} }} |- {{#if: {{{ХӀалтӀизарулел сагӀтил рачелал|}}} | {{!}} '''[[СагӀтил рачел|СагӀтил рачелал]]''' {{!}} {{{ХӀалтӀизарулел сагӀтил рачелал}}} }} |- {{#if: {{{СагӀтил рачел|}}} | {{!}} '''[[СагӀтил рачел]]''' {{!}} {{{СагӀтил рачел}}} }} |- {{#if: {{{ХӀалтӀизабулеб сагӀтил рачел|}}} | {{!}} '''[[СагӀтил рачел]]''' {{!}} {{{ХӀалтӀизабулеб сагӀтил рачел}}} }} |- {{#if: {{{Шапакъатал|}}} | {{!}} '''Шапакъатал''' {{!}} {{{Шапакъатал}}} }} |- {{Infobox/Notice}} |- {{#if: {{{ХІужаби|}}} | {{!}} colspan="2" {{!}} {{{ХІужаби}}} }} |}{{#if: {{{lat_deg|}}} | {{coord|1={{{lat_deg|0}}}|2={{{lat_min|0}}}|3={{{lat_sec|0}}}|4={{#if:{{{lat_dir|}}}|{{{lat_dir}}}|N}}|5={{{lon_deg|0}}}|6={{{lon_min|0}}}|7={{{lon_sec|0}}}|8={{#if:{{{lon_dir|}}}|{{{lon_dir}}}|E}}|9=type:{{#if: {{{region|}}} |country_region:{{{region}}} |country}}|scale={{#if:{{{CoordScale|}}}|{{{CoordScale}}}|100000}}|format=dms|display=title}} | {{#if:{{#property:p625}}|{{wikidata|p625}}|{{#if:{{NAMESPACE}}||[[Категория:Википедия:Географиялъул координатал рихьизаричІел пачалихъал]]}}}} }}{{#if:{{{nocat|}}}{{{Статус|}}}{{NAMESPACE}}||[[Категория:Алфавиталда рекъон пачалихъал]]}}{{#switch:{{{Статус|}}} | виртуалияб = [[Категория:Виртуалиял пачалихъал]] | рикӀкӀинчӀеб = [[Категория:РикӀкӀинчӀел пачалихъал]] | цо-цояз рикӀкӀараб = [[Категория:Цо-цояз рикӀкӀарал пачалихъал]] | икълим = |}}{{Пачалихъ/Викибаянал}}<noinclude>{{doc}}</noinclude> 33hhtop1a4wwt632vdjae437ylf9tfu Халип:ЧӀБ 10 5275 83006 82876 2022-08-03T12:47:02Z M. Omarius 10562 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |цӀар = {{#if: {{{цӀар|}}} | {{{цӀар}}} | ЧӀБ }} |автобутӀрул = true |from = {{{from|}}} |стил_лага = width:30% |стил_гӀаламатал = width:40%; text-align:left; |стил_текст = width:60%; text-align:left; |стил_тӀаса = background:{{кьер|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ_кьер|{{{пачалихъ|}}}}}}|plain=true}}}} |стил_бутӀрул = background:{{кьер|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ_кьер|{{{пачалихъ|}}}}}}|plain=true}}}} |тӀаса0 = {{#if: {{{статус|}}} | {{ucfirst:{{{статус|}}}}} | ЧӀел-бакӀ }} |тӀаса = {{инфобокс/цӀар|{{{авар_цӀар|}}}|from={{{from|}}}}} |тӀаса3 ={{{оригинал_цӀар|}}} |сурат = {{wikidata|p18|{{{сурат|}}}|size=290x435px|caption={{{сураталда_гъоркьхъвай|}}}|from={{{from|}}}}} |текст1 = {{Инфобокс/байрахъ ва герб | байрахъ = {{{байрахъ|}}} | байрахъ_гӀеблъи = {{{байрахъ_гӀеблъи|}}} | байрахъ_гъоркьхъвай = {{#if: {{{байрахъ_гъоркьхъвай|}}} | [[{{{байрахъ_гъоркьхъвай|}}}|{{#if: {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | Байрахъ }}]] | {{if-wikidata|p163||{{wikidata|p163|text={{#if: {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | Байрахъ }}|from={{{from|}}}}}|{{#if: {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | {{{байрахъалъул_бакӀалда}}} | Байрахъ }}|from={{{from|}}}}} }} | герб = {{{герб|}}} | герб_гӀеблъи = {{{герб_гӀеблъи|}}} | герб_гъоркьхъвай = {{#if: {{{герб_гъоркьхъвай|}}} | [[{{{герб_гъоркьхъвай|}}}|{{#if: {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | Герб }}]] | {{if-wikidata|p237||{{wikidata|p237|text={{#if: {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | Герб }}|from={{{from|}}}}}|{{#if: {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | {{{гербалъул_бакӀалда}}} | Герб }}|from={{{from|}}}}} }} | from = {{{from|}}} }} |стил_текст1 = padding:0; |текст2 = {{wikidata-coords|coord|12345678 |lat_deg = {{{lat_deg|}}} |lat_min = {{{lat_min|}}} |lat_sec = {{{lat_sec|}}} |lat_dir = {{{lat_dir|}}} |lon_deg = {{{lon_deg|}}} |lon_min = {{{lon_min|}}} |lon_sec = {{{lon_sec|}}} |lon_dir = {{{lon_dir|}}} |type = city |region = {{ISO 3166|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}}} |scale = {{#if: {{{CoordScale|}}} | {{{CoordScale}}} | 100000 }} |display = {{#if: {{{display|}}} | {{{display}}} | title,inline }} |from = {{{from|}}} }} |стиль_текста2 = text-align: center; padding-bottom:0.25em; |гӀаламат3 = {{#if: {{{территориялъул_тайпа|}}} | {{{территориялъул_тайпа}}} | Пачалихъ }} |текст3 = {{#if: {{{территория_таблоялда|}}} | {{{территория_таблоялда}}} | {{#ifexist: Халип:Флагификация/{{{пачалихъ|}}} | {{Флагификация|{{{пачалихъ|}}}}} | {{{пачалихъ|}}} }} }} |викибаянал3 = p17 |гӀаламат4 = Статус |текст4 = {{{гъорлӀлъи|}}} |гӀаламат5 = {{#if: {{{икълималъул_тайпа|}}} | [[{{#ifexist: {{{икълималъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}) | {{{икълималъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}){{!}}{{ucfirst:{{{икълималъул_тайпа}}}}} | {{ucfirst:{{{икълималъул_тайпа}}}}} }}]] | Икълим }} |текст5 = {{#if: {{{бихьизабулеб_икълим|}}} | {{{бихьизабулеб_икълим}}} | {{#if: {{{икълим_таблоялда|}}} | [[{{{икълим_таблоялда}}}]] | {{#if: {{{икълим|}}} | [[{{{икълим}}}]] }} }} }} |гӀаламат6 = {{{административияб_бутӀаялъул_тайпа|Административияб бутӀа}}} |текст6 = {{{административияб_бутӀа|}}} |гӀаламат7 = {{#if: {{{мухъалъул_бихьизабулеб_тайпа|}}} | {{{мухъалъул_бихьизабулеб_тайпа}}} | {{#if: {{{мухъалъул_тайпа|}}} | [[{{#ifexist: {{{мухъалъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}) | {{{мухъалъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}){{!}}{{ucfirst:{{{мухъалъул_тайпа}}}}} | {{ucfirst:{{{мухъалъул_тайпа}}}}} }}]] | [[Мухъ]] }} }} |текст7 = {{#if: {{{бихьизабулеб_мухъ|}}} | {{{бихьизабулеб_мухъ}}} | {{#if: {{#if: {{{мухъ_таблоялда|}}} | {{{мухъ_таблоялда|}}} | {{{мухъ|}}} }} | {{#if: {{{мухъ_таблоялда|}}} | [[{{{мухъ_таблоялда|}}}]] | [[{{{мухъ|}}}]] }} }} }} |гӀаламат8 = {{#if: {{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа|}}} | [[{{#ifexist: {{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}) | {{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}){{!}}{{ucfirst:{{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа}}}}} | {{ucfirst:{{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа}}}}} }}]] | [[Мухъ]] }} |текст8 = {{#if: {{#if: {{{жамагӀаталъул_сверухълъи_таблоялда|}}} | {{{жамагӀаталъул_сверухълъи_таблоялда|}}} | {{{жамагӀаталъул_сверухълъи|}}} }} | {{#if: {{{жамагӀаталъул_сверухълъи_таблоялда|}}} | [[{{{жамагӀаталъул_сверухълъи_таблоялда|}}}]] | [[{{{жамагӀаталъул_сверухълъи|}}}]] }} }} |гӀаламат9 = {{#if: {{{бихьизабулеб_жамагӀаталъул_тайпа|}}} | {{{бихьизабулеб_жамагӀаталъул_тайпа}}} | {{#if: {{{жамагӀаталъул_тайпа|}}} | [[{{#ifexist: {{{жамагӀаталъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}) | {{{жамагӀаталъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}){{!}}{{ucfirst:{{{жамагӀаталъул_тайпа}}}}} | {{ucfirst:{{{жамагӀаталъул_тайпа}}}}} }}]] | [[ЖамагӀат (административиябгин территориалияб бутӀа)|ЖамагӀат]] }} }} |текст9 = {{#if: {{{бихьизабулеб_жамагӀат|}}} | {{{бихьизабулеб_жамагӀат}}} | {{#if: {{#if: {{{жамагӀат_таблоялда|}}} | {{{жамагӀат_таблоялда|}}} | {{{жамагӀат|}}} }} | {{#if: {{{жамагӀат_таблоялда|}}} | [[{{{жамагӀат_таблоялда|}}}]] | [[{{{жамагӀат|}}}]] }} }} }} |гӀаламат10 = Жанисеб бикьи |текст10 = {{{жаниеб_бикьи|}}} |гӀаламат11 = {{#if: {{{бетӀерасул_тайпа|}}} | {{ucfirst:{{{бетӀерасул_тайпа}}}}} | БетӀер }} |текст11 = {{wikidata|p6[!p582]|{{{бетӀерчи|{{{бетӀер|}}}}}}|from={{{from|}}}}} |бетӀер12 = Тарих ва ракьхъвай |гӀаламат13 = КьучӀ лъей |текст13 = {{{кьучӀ_лъей|}}} |викибаянал13 = p571 |гӀаламат14 = ТӀоцебесеб рехсей |текст14 = {{#if: {{{тӀоцебесеб_рехсей|}}} | {{#ifeq: {{{тӀоцебесеб_рехсей|}}} | - | - | {{#ifexist: {{{тӀоцебесеб_рехсей}}} | [[{{{тӀоцебесеб_рехсей}}}]] | {{{тӀоцебесеб_рехсей}}} }} }} }} |викибаянал14 = p1249 |гӀаламат15 = Цересел цӀарал |текст15 = {{{цересел_цӀарал|}}} |гӀаламат16 = {{#switch: {{ucfirst:{{{статус|ЧӀел-бакӀ}}}}} | Шагьаралъул тайпаялъул гьен | Шагьаралъул тайпаялъул гьен = [[Шагьаралъул тайпаялъул гьен|ШТГь]]&nbsp;с | {{ucfirst:{{{статус|ЧӀел-бакӀ}}}}}&nbsp;буго }} |текст16 = {{{статус_буго|}}} |гӀаламат17 = {{{статус1}}} буго |текст17 = {{{статус1_буго|}}} |гӀаламат18 = {{{статус2}}} буго |текст18 = {{{статус2_буго|}}} |гӀаламат19 = ГӀатӀилъи |текст19 = {{#if: {{{гӀатӀилъи|}}} | {{#ifeq: {{{гӀатӀилъи|}}} | - | - | {{{гӀатӀилъи|}}} км²{{#if: {{{гӀатӀилъи_баян|}}} | {{{гӀатӀилъи_баян}}} }} }} }} |викибаянал19 = p2046 |гӀаламат20 = {{#if: {{{борхалъиялъул_тайпа|}}} | {{ucfirst:{{{борхалъиялъул_тайпа}}}}} | [[Ралъдал гьумералдаса борхалъи|Централъул борхалъи]] }} |текст20 = {{#if: {{{ЧӀБ_централъул_борхалъи|}}} | {{#ifeq: {{{ЧӀБ_централъул_борхалъи|}}} | - | - | {{{ЧӀБ_централъул_борхалъи}}} м }} }} |викибаянал20 = p2044 |гӀаламат21 = [[Климат|Климаталъул тайпа]] |текст21 = {{{климат|}}} |гӀаламат22 = [[СагӀтазул зона]] |текст22 = {{#if: {{{сагӀтазул_зона|}}} | {{ЧӀБ/Заманалъул формат|сагӀтазул зона={{{сагӀтазул_зона}}}|DST={{{DST|}}}}} }} |викибаянал22 = P421 |бетӀер23 = {{#if: {{wikidata|p1082|{{{халкъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}} | Халкъ }} |гӀаламат24 = Къадар |текст24 = {{#if: {{{халкъ|}}} | {{#ifeq: {{{халкъ|}}} | - | - | {{nobr|1={{{халкъ|}}}&nbsp;{{str ≥ len | {{{халкъ|}}} | 10 | {{#iferror: {{plural:{{formatnum:{{#invoke:String3|match|{{{халкъ|}}}|>?([%d%s]+)%c}}|R}}|чи|чи|чи}} | чи }} | {{plural:{{formatnum:{{{халкъ|}}}|R}}|чи|чи|чи}} }} {{#if: {{{рикӀкӀараб_сон|}}} | (<span data-wikidata-qualifier-id="P585">{{{рикӀкӀараб_сон}}}</span>) }}}} }} }} |викибаянал24 = p1082 |гӀаламат25 = Гъунки |текст25 = {{#if: {{{гъунки|}}} | {{{гъунки}}}&nbsp;чи/км² }} |гӀаламат26 = Агломерация |текст26 = {{{агломерация|}}} |гӀаламат27 = Агломерациялъул халкъ |текст27 = {{{агломерациялъул_халкъ|}}} |гӀаламат28 = Миллат(ал) |текст28 = {{{миллияб_гӀуцӀи|{{{миллат|}}}}}} |гӀаламат29 = Конфессия(л) |текст29 = {{{конфессионалияб_гӀуцӀи|{{{дин|}}}}}} |гӀаламат30 = [[Катойконим]] |текст30 = {{{агьлуялда_цӀар|{{{этнохороним|}}}}}} |гӀаламат31 = Расмияб мацӀ |текст31 = {{#if: {{{расмияб_мацӀ|}}} | {{#ifeq: {{{расмияб_мацӀ|}}} | - | - | {{#ifexist: {{{расмияб_мацӀ}}} мацӀ | [[{{{расмияб_мацӀ}}} мацӀ{{!}}{{{расмияб_мацӀ}}}]] | [[{{{расмияб_мацӀ}}}]] }} }} }}{{#if: {{{расмияб_мацӀ-ref|}}} | {{anchor|_lang_ref}} [[#_lang_note|'''*''']] }} |викибаянал31 = P37 |бетӀер32 = {{#if: {{wikidata|p473|{{{телефоналъул_код|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}{{wikidata|p281|{{{почалъул_индексал|}}}{{{почалъул_индекс|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}{{wikidata|p395|{{{автомобилазул_код|}}}{{{цифрабазул_идентификатор|}}}{{{цифрабазул_идентификатор2|}}}{{{цифрабазул_идентификатор3|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}} | Цифрабазул идентификаторал }} |гӀаламат33 = [[Нумерациялъул телефонияб план|Телефоналъул код]] |текст33 = {{Телефоналъул код|{{wikidata|p473|{{{телефоналъул_код|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}}} |гӀаламат34 = {{#if: {{{почалъул_индексал|}}} | [[Почалъул индекс|Почалъул индексал]] | [[Почалъул индекс]] }} |текст34 = {{#if: {{{почалъул_индексал|}}} | {{{почалъул_индексал}}} | {{{почалъул_индекс|}}} }} |викибаянал34 = P281 |гӀаламат35 = [[Автомобилияб номер|Автомобилияб код]] |текст35 = {{{автомобилазул_код|}}} |викибаянал35 = P395 |гӀаламат36 = [[{{ucfirst:{{{идентификаторалъул тайпа}}}}}]] |текст36 = {{{цифрабазул_идентификатор|}}} |гӀаламат37 = [[{{ucfirst:{{{идентификаторалъул тайпа 2}}}}}]] |текст37 = {{{цифрабазул_идентификатор2|}}} |гӀаламат38 = [[{{ucfirst:{{{идентификаторалъул тайпа 3}}}}}]] |текст38 = {{{цифрабазул_идентификатор3|}}} |бетӀер39 = {{#if: {{{add1n|}}}{{{add1|}}}{{{add2n|}}}{{{add2|}}}{{{add3n|}}}{{{add3|}}} | Цогидаб }} |бетӀер40 = {{#if: {{{add1|}}} || {{{add1n|}}} }} |гӀаламат40 = {{{add1n|}}} |текст40 = {{{add1|}}} |бетӀер41 = {{#if: {{{add2|}}} || {{{add2n|}}} }} |гӀаламат41 = {{{add2n|}}} |текст41 = {{{add2|}}} |бетӀер42 = {{#if: {{{add3|}}} || {{{add3n|}}} }} |гӀаламат42 = {{{add3n|}}} |текст42 = {{{add3|}}} |текст43 = {{#if: {{{сайт|}}} | <hr> }} |класс43 = nomobile |текст44 = {{#if: {{{сайт|}}} | <span style="word-break:break-word;"><!-- Костыль для Хрома, чтобы адрес сайта переносился, а язык — нет -->{{URL|{{{сайт}}}}}</span>{{#if: {{{сайталъул_мацӀ|}}} | {{#if: {{{сайталъул_мацӀ2|}}} | <br> }}&#32;<span style="margin-left:-0.25em;">{{ref-{{{сайталъул_мацӀ}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ2|}}} | {{ref-{{{сайталъул_мацӀ2}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ3|}}} | {{ref-{{{сайталъул_мацӀ3}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ4|}}} | {{ref-{{{сайталъул_мацӀ4}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ5|}}} | {{ref-{{{сайталъул_мацӀ5}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ|}}} | </span> }} }} |викибаянал44 = p856 |бетӀер45 = {{#if: {{{lat_deg|}}}{{wikidata|p625|plain=true|from={{{from|}}}}} | {{#ifeq: {{{пачалихъалъул_карта|}}}{{{икълималъул_карта|}}}{{{мухъалъул_карта|}}} | 000 || {{#ifexpr: {{REVISIONSIZE}} < 10240 | <span style="border-bottom:1px dotted;">Картаби рихьизе/рахчизе</span> }} }} }} |стил_бетӀер45 = min-width: 297px; font-weight:normal;background:{{кьер|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ_кьер|{{{пачалихъ|}}}}}}|plain=true}}}} |класс45 = mw-customtoggle-maps1 nomobile noprint |текст46 = {{#if: {{{lat_deg|}}}{{wikidata|p625|plain=true|from={{{from|}}}}} | {{#ifeq: {{{пачалихъалъул_карта|}}}{{{икълималъул_карта|}}}{{{мухъалъул_карта|}}} | 000 || {{#ifexpr: {{REVISIONSIZE}} < 10240 | <div class="mw-collapsible {{#if: {{{картаби рагьизе|}}} || mw-collapsed }}" id="mw-customcollapsible-maps1"> <div class="mw-collapsible-content" style="margin-top: 2px;"> }} }}{{#if: {{{картаялда_аслиял_ЧӀБ|}}} | {{wikidata-coords|ЧӀБ/БакӀКарта+ |авар_цӀар = {{инфобокс/цӀар|{{{авар_цӀар|}}}|from={{{from|}}}}} |lat_deg = {{{lat_deg|}}} |lat_min = {{{lat_min|}}} |lat_sec = {{{lat_sec|}}} |lat_dir = {{{lat_dir|}}} |lon_deg = {{{lon_deg|}}} |lon_min = {{{lon_min|}}} |lon_sec = {{{lon_sec|}}} |lon_dir = {{{lon_dir|}}} |пачалихъ = {{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}} |территория_таблоялда = {{{территория_таблоялда|}}} |пачалихъалъул_карта = {{{пачалихъалъул_карта|}}} |пачалихъалде = {{{пачалихъалде|}}} |A пачалихъалде = {{{A пачалихъалде|}}} |B пачалихъалде = {{{B пачалихъалде|}}} |C пачалихъалде = {{{C пачалихъалде|}}} |D пачалихъалде = {{{D пачалихъалде|}}} |икълим = {{{икълим|}}} |икълим_таблоялда = {{{икълим_таблоялда|}}} |икълималъул_карта = {{{икълималъул_карта|}}} |икълималде = {{{икълималде|}}} |A икълималде = {{{A икълималде|}}} |B икълималде = {{{B икълималде|}}} |C икълималде = {{{C икълималде|}}} |D икълималде = {{{D икълималде|}}} |мухъ = {{{мухъ|}}} |мухъ_таблоялда = {{ucfirst: {{{мухъ_таблоялда|}}} }} |мухъалъул_карта = {{{мухъалъул_карта|}}} |мухъалде = {{{мухъалде|}}} |A мухъалде = {{{A мухъалде|}}} |B мухъалде = {{{B мухъалде|}}} |C мухъалде = {{{C мухъалде|}}} |D мухъалде = {{{D мухъалде|}}} |гӀуж A = {{{гӀуж A|}}} |регӀел A = {{{регӀел A|}}} |lat_deg A = {{{lat_deg A|}}} |lat_min A = {{{lat_min A|}}} |lat_sec A = {{{lat_sec A|}}} |lon_deg A = {{{lon_deg A|}}} |lon_min A = {{{lon_min A|}}} |lon_sec A = {{{lon_sec A|}}} |гӀуж B = {{{гӀуж B|}}} |регӀел B = {{{регӀел B|}}} |lat_deg B = {{{lat_deg B|}}} |lat_min B = {{{lat_min B|}}} |lat_sec B = {{{lat_sec B|}}} |lon_deg B = {{{lon_deg B|}}} |lon_min B = {{{lon_min B|}}} |lon_sec B = {{{lon_sec B|}}} |гӀуж C = {{{гӀуж C|}}} |регӀел C = {{{регӀел C|}}} |lat_deg C = {{{lat_deg C|}}} |lat_min C = {{{lat_min C|}}} |lat_sec C = {{{lat_sec C|}}} |lon_deg C = {{{lon_deg C|}}} |lon_min C = {{{lon_min C|}}} |lon_sec C = {{{lon_sec C|}}} |гӀуж D = {{{гӀуж D|}}} |регӀел D = {{{регӀел D|}}} |lat_deg D = {{{lat_deg D|}}} |lat_min D = {{{lat_min D|}}} |lat_sec D = {{{lat_sec D|}}} |lon_deg D = {{{lon_deg D|}}} |lon_min D = {{{lon_min D|}}} |lon_sec D = {{{lon_sec D|}}} |from = {{{from|}}} }} | {{wikidata-coords|ЧӀБ/БакӀКарта |авар_цӀар = {{инфобокс/цӀар|{{{авар_цӀар|}}}|from={{{from|}}}}} |lat_deg = {{{lat_deg|}}} |lat_min = {{{lat_min|}}} |lat_sec = {{{lat_sec|}}} |lat_dir = {{{lat_dir|}}} |lon_deg = {{{lon_deg|}}} |lon_min = {{{lon_min|}}} |lon_sec = {{{lon_sec|}}} |lon_dir = {{{lon_dir|}}} |пачалихъ = {{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}} |пачалихъкарта = {{{пачалихъкарта|}}} |пачалихъкарта_цӀар = {{{пачалихъкарта_цӀар|}}} |икълимкарта = {{{икълимкарта|}}} |икълимкарта_цӀар = {{{икълимкарта_цӀар|}}} |пачалихъкарта_position = {{{пачалихъкарта_position|}}} |икълимкарта_position = {{{икълимкарта_position|}}} |мухъкарта_position = {{{мухъкарта_position|}}} |пачалихъалъул_карта = {{{пачалихъалъул_карта|}}} |икълим = {{{икълим|}}} |икълималъул_карта = {{{икълималъул_карта|}}} |мухъ = {{{мухъ|}}} |мухъалъул_карта = {{{мухъалъул_карта|}}} |from = {{{from|}}} }} }}{{#ifeq: {{{пачалихъалъул_карта|}}}{{{икълималъул_карта|}}}{{{мухъалъул_карта|}}} | 000 || {{#ifexpr: {{REVISIONSIZE}} < 10240 | </div></div> }} }} }} |стил_текст46 = padding: 0 1px 1px 0; text-align:center; |гъоркьа = {{инфобокс/Викигъамас|{{{Commons_категория|}}}|nocat={{{nocat|}}}|from={{{from|}}}}} |стил_гъоркьа = background:{{кьер|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ_кьер|{{{пачалихъ|}}}}}}|plain=true}}}} }}<!-- -->{{#if: {{NAMESPACE}}{{{nocat|}}} || <!-- -->[[Категория:ЧӀел-бакӀал алипалда рекъо]] }}<!-- -->{{#ifeq: {{{имя|}}} | {{PAGENAME}} | [[Категория:ЧӀБ халипалъул аслуялда ругел халипал]] }}<noinclude>{{doc}}</noinclude> ei6znhmkc6nblav8csyzayn962ep1d5 83007 83006 2022-08-03T12:49:24Z M. Omarius 10562 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |цӀар = {{#if: {{{цӀар|}}} | {{{цӀар}}} | ЧӀБ }} |автобутӀрул = true |from = {{{from|}}} |стил_лага = width:30% |стил_гӀаламатал = width:40%; text-align:left; |стил_текст = width:60%; text-align:left; |стил_тӀаса = background:{{кьер|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ_кьер|{{{пачалихъ|}}}}}}|plain=true}}}} |стил_бутӀрул = background:{{кьер|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ_кьер|{{{пачалихъ|}}}}}}|plain=true}}}} |тӀаса0 = {{#if: {{{статус|}}} | {{ucfirst:{{{статус|}}}}} | ЧӀел-бакӀ }} |тӀаса = {{инфобокс/цӀар|{{{авар_цӀар|}}}|from={{{from|}}}}} |тӀаса3 ={{{оригинал_цӀар|}}} |сурат = {{wikidata|p18|{{{сурат|}}}|size=290x435px|caption={{{сураталда_гъоркьхъвай|}}}|from={{{from|}}}}} |текст1 = {{Инфобокс/байрахъ ва герб | байрахъ = {{{байрахъ|}}} | байрахъ_гӀеблъи = {{{байрахъ_гӀеблъи|}}} | байрахъ_гъоркьхъвай = {{#if: {{{байрахъ_гъоркьхъвай|}}} | [[{{{байрахъ_гъоркьхъвай|}}}|{{#if: {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | Байрахъ }}]] | {{if-wikidata|p163||{{wikidata|p163|text={{#if: {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | Байрахъ }}|from={{{from|}}}}}|{{#if: {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | {{{байрахъалъул_бакӀалда}}} | Байрахъ }}|from={{{from|}}}}} }} | герб = {{{герб|}}} | герб_гӀеблъи = {{{герб_гӀеблъи|}}} | герб_гъоркьхъвай = {{#if: {{{герб_гъоркьхъвай|}}} | [[{{{герб_гъоркьхъвай|}}}|{{#if: {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | Герб }}]] | {{if-wikidata|p237||{{wikidata|p237|text={{#if: {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | Герб }}|from={{{from|}}}}}|{{#if: {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | {{{гербалъул_бакӀалда}}} | Герб }}|from={{{from|}}}}} }} | from = {{{from|}}} }} |стил_текст1 = padding:0; |текст2 = {{wikidata-coords|coord|12345678 |lat_deg = {{{lat_deg|}}} |lat_min = {{{lat_min|}}} |lat_sec = {{{lat_sec|}}} |lat_dir = {{{lat_dir|}}} |lon_deg = {{{lon_deg|}}} |lon_min = {{{lon_min|}}} |lon_sec = {{{lon_sec|}}} |lon_dir = {{{lon_dir|}}} |type = city |region = {{ISO 3166|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}}} |scale = {{#if: {{{CoordScale|}}} | {{{CoordScale}}} | 100000 }} |display = {{#if: {{{display|}}} | {{{display}}} | title,inline }} |from = {{{from|}}} }} |стиль_текста2 = text-align: center; padding-bottom:0.25em; |гӀаламат3 = {{#if: {{{территориялъул_тайпа|}}} | {{{территориялъул_тайпа}}} | Пачалихъ }} |текст3 = {{#if: {{{территория_таблоялда|}}} | {{{территория_таблоялда}}} | {{#ifexist: Халип:Флагификация/{{{пачалихъ|}}} | {{Флагификация|{{{пачалихъ|}}}}} | {{{пачалихъ|}}} }} }} |викибаянал3 = p17 |гӀаламат4 = Статус |текст4 = {{{гъорлӀлъи|}}} |гӀаламат5 = {{#if: {{{икълималъул_тайпа|}}} | [[{{#ifexist: {{{икълималъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}) | {{{икълималъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}){{!}}{{ucfirst:{{{икълималъул_тайпа}}}}} | {{ucfirst:{{{икълималъул_тайпа}}}}} }}]] | Икълим }} |текст5 = {{#if: {{{бихьизабулеб_икълим|}}} | {{{бихьизабулеб_икълим}}} | {{#if: {{{икълим_таблоялда|}}} | [[{{{икълим_таблоялда}}}]] | {{#if: {{{икълим|}}} | [[{{{икълим}}}]] }} }} }} |гӀаламат6 = {{{административияб_бутӀаялъул_тайпа|Административияб бутӀа}}} |текст6 = {{{административияб_бутӀа|}}} |гӀаламат7 = {{#if: {{{мухъалъул_бихьизабулеб_тайпа|}}} | {{{мухъалъул_бихьизабулеб_тайпа}}} | {{#if: {{{мухъалъул_тайпа|}}} | [[{{#ifexist: {{{мухъалъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}) | {{{мухъалъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}){{!}}{{ucfirst:{{{мухъалъул_тайпа}}}}} | {{ucfirst:{{{мухъалъул_тайпа}}}}} }}]] | [[Мухъ]] }} }} |текст7 = {{#if: {{{бихьизабулеб_мухъ|}}} | {{{бихьизабулеб_мухъ}}} | {{#if: {{#if: {{{мухъ_таблоялда|}}} | {{{мухъ_таблоялда|}}} | {{{мухъ|}}} }} | {{#if: {{{мухъ_таблоялда|}}} | [[{{{мухъ_таблоялда|}}}]] | [[{{{мухъ|}}}]] }} }} }} |гӀаламат8 = {{#if: {{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа|}}} | [[{{#ifexist: {{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}) | {{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}){{!}}{{ucfirst:{{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа}}}}} | {{ucfirst:{{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа}}}}} }}]] | [[Мухъ]] }} |текст8 = {{#if: {{#if: {{{жамагӀаталъул_сверухълъи_таблоялда|}}} | {{{жамагӀаталъул_сверухълъи_таблоялда|}}} | {{{жамагӀаталъул_сверухълъи|}}} }} | {{#if: {{{жамагӀаталъул_сверухълъи_таблоялда|}}} | [[{{{жамагӀаталъул_сверухълъи_таблоялда|}}}]] | [[{{{жамагӀаталъул_сверухълъи|}}}]] }} }} |гӀаламат9 = {{#if: {{{бихьизабулеб_жамагӀаталъул_тайпа|}}} | {{{бихьизабулеб_жамагӀаталъул_тайпа}}} | {{#if: {{{жамагӀаталъул_тайпа|}}} | [[{{#ifexist: {{{жамагӀаталъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}) | {{{жамагӀаталъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}){{!}}{{ucfirst:{{{жамагӀаталъул_тайпа}}}}} | {{ucfirst:{{{жамагӀаталъул_тайпа}}}}} }}]] | [[ЖамагӀат (административиябгин территориалияб бутӀа)|ЖамагӀат]] }} }} |текст9 = {{#if: {{{бихьизабулеб_жамагӀат|}}} | {{{бихьизабулеб_жамагӀат}}} | {{#if: {{#if: {{{жамагӀат_таблоялда|}}} | {{{жамагӀат_таблоялда|}}} | {{{жамагӀат|}}} }} | {{#if: {{{жамагӀат_таблоялда|}}} | [[{{{жамагӀат_таблоялда|}}}]] | [[{{{жамагӀат|}}}]] }} }} }} |гӀаламат10 = Жанисеб бикьи |текст10 = {{{жаниеб_бикьи|}}} |гӀаламат11 = {{#if: {{{бетӀерасул_тайпа|}}} | {{ucfirst:{{{бетӀерасул_тайпа}}}}} | БетӀер }} |текст11 = {{wikidata|p6[!p582]|{{{бетӀерчи|{{{бетӀер|}}}}}}|from={{{from|}}}}} |бетӀер12 = Тарих ва ракьхъвай |гӀаламат13 = КьучӀ лъей |текст13 = {{{кьучӀ_лъей|}}} |викибаянал13 = p571 |гӀаламат14 = ТӀоцебесеб рехсей |текст14 = {{#if: {{{тӀоцебесеб_рехсей|}}} | {{#ifeq: {{{тӀоцебесеб_рехсей|}}} | - | - | {{#ifexist: {{{тӀоцебесеб_рехсей}}} | [[{{{тӀоцебесеб_рехсей}}}]] | {{{тӀоцебесеб_рехсей}}} }} }} }} |викибаянал14 = p1249 |гӀаламат15 = Цересел цӀарал |текст15 = {{{цересел_цӀарал|}}} |гӀаламат16 = {{#switch: {{ucfirst:{{{статус|ЧӀел-бакӀ}}}}} | Шагьаралъул тайпаялъул гьен | Шагьаралъул тайпаялъул гьен = [[Шагьаралъул тайпаялъул гьен|ШТГь]]&nbsp;с | {{ucfirst:{{{статус|ЧӀел-бакӀ}}}}}&nbsp;буго }} |текст16 = {{{статус_буго|}}} |гӀаламат17 = {{{статус1}}} буго |текст17 = {{{статус1_буго|}}} |гӀаламат18 = {{{статус2}}} буго |текст18 = {{{статус2_буго|}}} |гӀаламат19 = ГӀатӀилъи |текст19 = {{#if: {{{гӀатӀилъи|}}} | {{#ifeq: {{{гӀатӀилъи|}}} | - | - | {{{гӀатӀилъи|}}} км²{{#if: {{{гӀатӀилъи_баян|}}} | {{{гӀатӀилъи_баян}}} }} }} }} |викибаянал19 = p2046 |гӀаламат20 = {{#if: {{{борхалъиялъул_тайпа|}}} | {{ucfirst:{{{борхалъиялъул_тайпа}}}}} | [[Ралъдал гьумералдаса борхалъи|Централъул борхалъи]] }} |текст20 = {{#if: {{{ЧӀБ_централъул_борхалъи|}}} | {{#ifeq: {{{ЧӀБ_централъул_борхалъи|}}} | - | - | {{{ЧӀБ_централъул_борхалъи}}} м }} }} |викибаянал20 = p2044 |гӀаламат21 = [[Климат|Климаталъул тайпа]] |текст21 = {{{климат|}}} |гӀаламат22 = [[СагӀтазул зона]] |текст22 = {{#if: {{{сагӀтазул_зона|}}} | {{ЧӀБ/Заманалъул формат|сагӀтазул зона={{{сагӀтазул_зона}}}|DST={{{DST|}}}}} }} |викибаянал22 = P421 |бетӀер23 = {{#if: {{wikidata|p1082|{{{халкъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}} | Халкъ }} |гӀаламат24 = Къадар |текст24 = {{#if: {{{халкъ|}}} | {{#ifeq: {{{халкъ|}}} | - | - | {{nobr|1={{{халкъ|}}}&nbsp;{{str ≥ len | {{{халкъ|}}} | 10 | {{#iferror: {{plural:{{formatnum:{{#invoke:String3|match|{{{халкъ|}}}|>?([%d%s]+)%c}}|R}}|чи|чи|чи}} | чи }} | {{plural:{{formatnum:{{{халкъ|}}}|R}}|чи|чи|чи}} }} {{#if: {{{рикӀкӀараб_сон|}}} | (<span data-wikidata-qualifier-id="P585">{{{рикӀкӀараб_сон}}}</span>) }}}} }} }} |викибаянал24 = p1082 |гӀаламат25 = Гъунки |текст25 = {{#if: {{{гъунки|}}} | {{{гъунки}}}&nbsp;чи/км² }} |гӀаламат26 = Агломерация |текст26 = {{{агломерация|}}} |гӀаламат27 = Агломерациялъул халкъ |текст27 = {{{агломерациялъул_халкъ|}}} |гӀаламат28 = Миллат(ал) |текст28 = {{{миллияб_гӀуцӀи|{{{миллат|}}}}}} |гӀаламат29 = Конфессия(л) |текст29 = {{{конфессионалияб_гӀуцӀи|{{{дин|}}}}}} |гӀаламат30 = [[Катойконим]] |текст30 = {{{агьлуялда_цӀар|{{{этнохороним|}}}}}} |гӀаламат31 = Расмияб мацӀ |текст31 = {{#if: {{{расмияб_мацӀ|}}} | {{#ifeq: {{{расмияб_мацӀ|}}} | - | - | {{#ifexist: {{{расмияб_мацӀ}}} мацӀ | [[{{{расмияб_мацӀ}}} мацӀ{{!}}{{{расмияб_мацӀ}}}]] | [[{{{расмияб_мацӀ}}}]] }} }} }}{{#if: {{{расмияб_мацӀ-ref|}}} | {{anchor|_lang_ref}} [[#_lang_note|'''*''']] }} |викибаянал31 = P37 |бетӀер32 = {{#if: {{wikidata|p473|{{{телефоналъул_код|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}{{wikidata|p281|{{{почалъул_индексал|}}}{{{почалъул_индекс|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}{{wikidata|p395|{{{автомобилазул_код|}}}{{{цифрабазул_идентификатор|}}}{{{цифрабазул_идентификатор2|}}}{{{цифрабазул_идентификатор3|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}} | Цифрабазул идентификаторал }} |гӀаламат33 = [[Нумерациялъул телефонияб план|Телефоналъул код]] |текст33 = {{Телефоналъул код|{{wikidata|p473|{{{телефоналъул_код|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}}} |гӀаламат34 = {{#if: {{{почалъул_индексал|}}} | [[Почалъул индекс|Почалъул индексал]] | [[Почалъул индекс]] }} |текст34 = {{#if: {{{почалъул_индексал|}}} | {{{почалъул_индексал}}} | {{{почалъул_индекс|}}} }} |викибаянал34 = P281 |гӀаламат35 = [[Автомобилияб номер|Автомобилияб код]] |текст35 = {{{автомобилазул_код|}}} |викибаянал35 = P395 |гӀаламат36 = [[{{ucfirst:{{{идентификаторалъул тайпа}}}}}]] |текст36 = {{{цифрабазул_идентификатор|}}} |гӀаламат37 = [[{{ucfirst:{{{идентификаторалъул тайпа 2}}}}}]] |текст37 = {{{цифрабазул_идентификатор2|}}} |гӀаламат38 = [[{{ucfirst:{{{идентификаторалъул тайпа 3}}}}}]] |текст38 = {{{цифрабазул_идентификатор3|}}} |бетӀер39 = {{#if: {{{add1n|}}}{{{add1|}}}{{{add2n|}}}{{{add2|}}}{{{add3n|}}}{{{add3|}}} | Цогидаб }} |бетӀер40 = {{#if: {{{add1|}}} || {{{add1n|}}} }} |гӀаламат40 = {{{add1n|}}} |текст40 = {{{add1|}}} |бетӀер41 = {{#if: {{{add2|}}} || {{{add2n|}}} }} |гӀаламат41 = {{{add2n|}}} |текст41 = {{{add2|}}} |бетӀер42 = {{#if: {{{add3|}}} || {{{add3n|}}} }} |гӀаламат42 = {{{add3n|}}} |текст42 = {{{add3|}}} |текст43 = {{#if: {{{сайт|}}} | <hr> }} |класс43 = nomobile |текст44 = {{#if: {{{сайт|}}} | <span style="word-break:break-word;"><!-- Костыль для Хрома, чтобы адрес сайта переносился, а язык — нет -->{{URL|{{{сайт}}}}}</span>{{#if: {{{сайталъул_мацӀ|}}} | {{#if: {{{сайталъул_мацӀ2|}}} | <br> }}&#32;<span style="margin-left:-0.25em;">{{ref-{{{сайталъул_мацӀ}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ2|}}} | {{ref-{{{сайталъул_мацӀ2}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ3|}}} | {{ref-{{{сайталъул_мацӀ3}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ4|}}} | {{ref-{{{сайталъул_мацӀ4}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ5|}}} | {{ref-{{{сайталъул_мацӀ5}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ|}}} | </span> }} }} |викибаянал44 = p856 |бетӀер45 = {{#if: {{{lat_deg|}}}{{wikidata|p625|plain=true|from={{{from|}}}}} | {{#ifeq: {{{пачалихъалъул_карта|}}}{{{икълималъул_карта|}}}{{{мухъалъул_карта|}}} | 000 || {{#ifexpr: {{REVISIONSIZE}} < 10240 | <span style="border-bottom:1px dotted;">Картаби рихьизе/рахчизе</span> }} }} }} |стил_бетӀер45 = min-width: 297px; font-weight:normal;background:{{кьер|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ_кьер|{{{пачалихъ|}}}}}}|plain=true}}}} |класс45 = mw-customtoggle-maps1 nomobile noprint |текст46 = {{#if: {{{lat_deg|}}}{{wikidata|p625|plain=true|from={{{from|}}}}} | {{#ifeq: {{{пачалихъалъул_карта|}}}{{{икълималъул_карта|}}}{{{мухъалъул_карта|}}} | 000 || {{#ifexpr: {{REVISIONSIZE}} < 10240 | <div class="mw-collapsible {{#if: {{{картаби рагьизе|}}} || mw-collapsed }}" id="mw-customcollapsible-maps1"> <div class="mw-collapsible-content" style="margin-top: 2px;"> }} }}{{#if: {{{картаялда_аслиял_ЧӀБ|}}} | {{wikidata-coords|ЧӀБ/БакӀКарта+ |авар_цӀар = {{инфобокс/цӀар|{{{авар_цӀар|}}}|from={{{from|}}}}} |lat_deg = {{{lat_deg|}}} |lat_min = {{{lat_min|}}} |lat_sec = {{{lat_sec|}}} |lat_dir = {{{lat_dir|}}} |lon_deg = {{{lon_deg|}}} |lon_min = {{{lon_min|}}} |lon_sec = {{{lon_sec|}}} |lon_dir = {{{lon_dir|}}} |пачалихъ = {{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}} |территория_таблоялда = {{{территория_таблоялда|}}} |пачалихъалъул_карта = {{{пачалихъалъул_карта|}}} |пачалихъалде = {{{пачалихъалде|}}} |A пачалихъалде = {{{A пачалихъалде|}}} |B пачалихъалде = {{{B пачалихъалде|}}} |C пачалихъалде = {{{C пачалихъалде|}}} |D пачалихъалде = {{{D пачалихъалде|}}} |икълим = {{{икълим|}}} |икълим_таблоялда = {{{икълим_таблоялда|}}} |икълималъул_карта = {{{икълималъул_карта|}}} |икълималде = {{{икълималде|}}} |A икълималде = {{{A икълималде|}}} |B икълималде = {{{B икълималде|}}} |C икълималде = {{{C икълималде|}}} |D икълималде = {{{D икълималде|}}} |мухъ = {{{мухъ|}}} |мухъ_таблоялда = {{ucfirst: {{{мухъ_таблоялда|}}} }} |мухъалъул_карта = {{{мухъалъул_карта|}}} |мухъалде = {{{мухъалде|}}} |A мухъалде = {{{A мухъалде|}}} |B мухъалде = {{{B мухъалде|}}} |C мухъалде = {{{C мухъалде|}}} |D мухъалде = {{{D мухъалде|}}} |гӀуж A = {{{гӀуж A|}}} |регӀел A = {{{регӀел A|}}} |lat_deg A = {{{lat_deg A|}}} |lat_min A = {{{lat_min A|}}} |lat_sec A = {{{lat_sec A|}}} |lon_deg A = {{{lon_deg A|}}} |lon_min A = {{{lon_min A|}}} |lon_sec A = {{{lon_sec A|}}} |гӀуж B = {{{гӀуж B|}}} |регӀел B = {{{регӀел B|}}} |lat_deg B = {{{lat_deg B|}}} |lat_min B = {{{lat_min B|}}} |lat_sec B = {{{lat_sec B|}}} |lon_deg B = {{{lon_deg B|}}} |lon_min B = {{{lon_min B|}}} |lon_sec B = {{{lon_sec B|}}} |гӀуж C = {{{гӀуж C|}}} |регӀел C = {{{регӀел C|}}} |lat_deg C = {{{lat_deg C|}}} |lat_min C = {{{lat_min C|}}} |lat_sec C = {{{lat_sec C|}}} |lon_deg C = {{{lon_deg C|}}} |lon_min C = {{{lon_min C|}}} |lon_sec C = {{{lon_sec C|}}} |гӀуж D = {{{гӀуж D|}}} |регӀел D = {{{регӀел D|}}} |lat_deg D = {{{lat_deg D|}}} |lat_min D = {{{lat_min D|}}} |lat_sec D = {{{lat_sec D|}}} |lon_deg D = {{{lon_deg D|}}} |lon_min D = {{{lon_min D|}}} |lon_sec D = {{{lon_sec D|}}} |from = {{{from|}}} }} | {{wikidata-coords|ЧӀБ/БакӀКарта |авар_цӀар = {{инфобокс/цӀар|{{{авар_цӀар|}}}|from={{{from|}}}}} |lat_deg = {{{lat_deg|}}} |lat_min = {{{lat_min|}}} |lat_sec = {{{lat_sec|}}} |lat_dir = {{{lat_dir|}}} |lon_deg = {{{lon_deg|}}} |lon_min = {{{lon_min|}}} |lon_sec = {{{lon_sec|}}} |lon_dir = {{{lon_dir|}}} |пачалихъ = {{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}} |пачалихъкарта = {{{пачалихъкарта|}}} |пачалихъкарта_цӀар = {{{пачалихъкарта_цӀар|}}} |икълимкарта = {{{икълимкарта|}}} |икълимкарта_цӀар = {{{икълимкарта_цӀар|}}} |пачалихъкарта_position = {{{пачалихъкарта_position|}}} |икълимкарта_position = {{{икълимкарта_position|}}} |мухъкарта_position = {{{мухъкарта_position|}}} |пачалихъалъул_карта = {{{пачалихъалъул_карта|}}} |икълим = {{{икълим|}}} |икълималъул_карта = {{{икълималъул_карта|}}} |мухъ = {{{мухъ|}}} |мухъалъул_карта = {{{мухъалъул_карта|}}} |from = {{{from|}}} }} }}{{#ifeq: {{{пачалихъалъул_карта|}}}{{{икълималъул_карта|}}}{{{мухъалъул_карта|}}} | 000 || {{#ifexpr: {{REVISIONSIZE}} < 10240 | </div></div> }} }} }} |стил_текст46 = padding: 0 1px 1px 0; text-align:center; |гъоркьа = {{инфобокс/Викигъамас|{{{Commons_категория|}}}|nocat={{{nocat|}}}|from={{{from|}}}}} |стил_гъоркьа = background:{{кьер|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ_кьер|{{{пачалихъ|}}}}}}|plain=true}}}} }}<!-- -->{{#if: {{NAMESPACE}}{{{nocat|}}} || <!-- -->[[Категория:ЧӀел-бакӀал алипалда рекъон]] }}<!-- -->{{#ifeq: {{{имя|}}} | {{PAGENAME}} | [[Категория:ЧӀБ халипалъул аслуялда ругел халипал]] }}<noinclude>{{doc}}</noinclude> kkacp7ztjqfpad8mdtezjfb9d0vkk96 83026 83007 2022-08-03T20:27:31Z M. Omarius 10562 wikitext text/x-wiki {{Инфобокс |цӀар = {{#if: {{{цӀар|}}} | {{{цӀар}}} | ЧӀБ }} |автобутӀрул = true |from = {{{from|}}} |стил_лага = width:30% |стил_гӀаламатал = width:40%; text-align:left; |стил_текст = width:60%; text-align:left; |стил_тӀаса = background:{{кьер|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ_кьер|{{{пачалихъ|}}}}}}|plain=true}}}} |стил_бутӀрул = background:{{кьер|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ_кьер|{{{пачалихъ|}}}}}}|plain=true}}}} |тӀаса0 = {{#if: {{{статус|}}} | {{ucfirst:{{{статус|}}}}} | ЧӀел-бакӀ }} |тӀаса = {{инфобокс/цӀар|{{{авар_цӀар|}}}|from={{{from|}}}}} |тӀаса3 = {{#if: {{{оригинал_цӀар|}}} | {{Lang-{{{код|}}}|{{{оригинал_цӀар|}}}}} }} |сурат = {{wikidata|p18|{{{сурат|}}}|size=290x435px|caption={{{сураталда_гъоркьхъвай|}}}|from={{{from|}}}}} |текст1 = {{Инфобокс/байрахъ ва герб | байрахъ = {{{байрахъ|}}} | байрахъ_гӀеблъи = {{{байрахъ_гӀеблъи|}}} | байрахъ_гъоркьхъвай = {{#if: {{{байрахъ_гъоркьхъвай|}}} | [[{{{байрахъ_гъоркьхъвай|}}}|{{#if: {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | Байрахъ }}]] | {{if-wikidata|p163||{{wikidata|p163|text={{#if: {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | Байрахъ }}|from={{{from|}}}}}|{{#if: {{{байрахъалъул_бакӀалда|}}} | {{{байрахъалъул_бакӀалда}}} | Байрахъ }}|from={{{from|}}}}} }} | герб = {{{герб|}}} | герб_гӀеблъи = {{{герб_гӀеблъи|}}} | герб_гъоркьхъвай = {{#if: {{{герб_гъоркьхъвай|}}} | [[{{{герб_гъоркьхъвай|}}}|{{#if: {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | Герб }}]] | {{if-wikidata|p237||{{wikidata|p237|text={{#if: {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | Герб }}|from={{{from|}}}}}|{{#if: {{{гербалъул_бакӀалда|}}} | {{{гербалъул_бакӀалда}}} | Герб }}|from={{{from|}}}}} }} | from = {{{from|}}} }} |стил_текст1 = padding:0; |текст2 = {{wikidata-coords|coord|12345678 |lat_deg = {{{lat_deg|}}} |lat_min = {{{lat_min|}}} |lat_sec = {{{lat_sec|}}} |lat_dir = {{{lat_dir|}}} |lon_deg = {{{lon_deg|}}} |lon_min = {{{lon_min|}}} |lon_sec = {{{lon_sec|}}} |lon_dir = {{{lon_dir|}}} |type = city |region = {{ISO 3166|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}}} |scale = {{#if: {{{CoordScale|}}} | {{{CoordScale}}} | 100000 }} |display = {{#if: {{{display|}}} | {{{display}}} | title,inline }} |from = {{{from|}}} }} |стиль_текста2 = text-align: center; padding-bottom:0.25em; |гӀаламат3 = {{#if: {{{территориялъул_тайпа|}}} | {{{территориялъул_тайпа}}} | Пачалихъ }} |текст3 = {{#if: {{{территория_таблоялда|}}} | {{{территория_таблоялда}}} | {{#ifexist: Халип:Флагификация/{{{пачалихъ|}}} | {{Флагификация|{{{пачалихъ|}}}}} | {{{пачалихъ|}}} }} }} |викибаянал3 = p17 |гӀаламат4 = Статус |текст4 = {{{гъорлӀлъи|}}} |гӀаламат5 = {{#if: {{{икълималъул_тайпа|}}} | [[{{#ifexist: {{{икълималъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}) | {{{икълималъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}){{!}}{{ucfirst:{{{икълималъул_тайпа}}}}} | {{ucfirst:{{{икълималъул_тайпа}}}}} }}]] | Икълим }} |текст5 = {{#if: {{{бихьизабулеб_икълим|}}} | {{{бихьизабулеб_икълим}}} | {{#if: {{{икълим_таблоялда|}}} | [[{{{икълим_таблоялда}}}]] | {{#if: {{{икълим|}}} | [[{{{икълим}}}]] }} }} }} |гӀаламат6 = {{{административияб_бутӀаялъул_тайпа|Административияб бутӀа}}} |текст6 = {{{административияб_бутӀа|}}} |гӀаламат7 = {{#if: {{{мухъалъул_бихьизабулеб_тайпа|}}} | {{{мухъалъул_бихьизабулеб_тайпа}}} | {{#if: {{{мухъалъул_тайпа|}}} | [[{{#ifexist: {{{мухъалъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}) | {{{мухъалъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}){{!}}{{ucfirst:{{{мухъалъул_тайпа}}}}} | {{ucfirst:{{{мухъалъул_тайпа}}}}} }}]] | [[Мухъ]] }} }} |текст7 = {{#if: {{{бихьизабулеб_мухъ|}}} | {{{бихьизабулеб_мухъ}}} | {{#if: {{#if: {{{мухъ_таблоялда|}}} | {{{мухъ_таблоялда|}}} | {{{мухъ|}}} }} | {{#if: {{{мухъ_таблоялда|}}} | [[{{{мухъ_таблоялда|}}}]] | [[{{{мухъ|}}}]] }} }} }} |гӀаламат8 = {{#if: {{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа|}}} | [[{{#ifexist: {{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}) | {{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}){{!}}{{ucfirst:{{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа}}}}} | {{ucfirst:{{{жамагӀаталъул_сверухълъиялъул_тайпа}}}}} }}]] | [[Мухъ]] }} |текст8 = {{#if: {{#if: {{{жамагӀаталъул_сверухълъи_таблоялда|}}} | {{{жамагӀаталъул_сверухълъи_таблоялда|}}} | {{{жамагӀаталъул_сверухълъи|}}} }} | {{#if: {{{жамагӀаталъул_сверухълъи_таблоялда|}}} | [[{{{жамагӀаталъул_сверухълъи_таблоялда|}}}]] | [[{{{жамагӀаталъул_сверухълъи|}}}]] }} }} |гӀаламат9 = {{#if: {{{бихьизабулеб_жамагӀаталъул_тайпа|}}} | {{{бихьизабулеб_жамагӀаталъул_тайпа}}} | {{#if: {{{жамагӀаталъул_тайпа|}}} | [[{{#ifexist: {{{жамагӀаталъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}) | {{{жамагӀаталъул_тайпа}}} ({{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}){{!}}{{ucfirst:{{{жамагӀаталъул_тайпа}}}}} | {{ucfirst:{{{жамагӀаталъул_тайпа}}}}} }}]] | [[ЖамагӀат (административиябгин территориалияб бутӀа)|ЖамагӀат]] }} }} |текст9 = {{#if: {{{бихьизабулеб_жамагӀат|}}} | {{{бихьизабулеб_жамагӀат}}} | {{#if: {{#if: {{{жамагӀат_таблоялда|}}} | {{{жамагӀат_таблоялда|}}} | {{{жамагӀат|}}} }} | {{#if: {{{жамагӀат_таблоялда|}}} | [[{{{жамагӀат_таблоялда|}}}]] | [[{{{жамагӀат|}}}]] }} }} }} |гӀаламат10 = Жанисеб бикьи |текст10 = {{{жаниеб_бикьи|}}} |гӀаламат11 = {{#if: {{{бетӀерасул_тайпа|}}} | {{ucfirst:{{{бетӀерасул_тайпа}}}}} | БетӀер }} |текст11 = {{wikidata|p6[!p582]|{{{бетӀерчи|{{{бетӀер|}}}}}}|from={{{from|}}}}} |бетӀер12 = Тарих ва ракьхъвай |гӀаламат13 = КьучӀ лъей |текст13 = {{{кьучӀ_лъей|}}} |викибаянал13 = p571 |гӀаламат14 = ТӀоцебесеб рехсей |текст14 = {{#if: {{{тӀоцебесеб_рехсей|}}} | {{#ifeq: {{{тӀоцебесеб_рехсей|}}} | - | - | {{#ifexist: {{{тӀоцебесеб_рехсей}}} | [[{{{тӀоцебесеб_рехсей}}}]] | {{{тӀоцебесеб_рехсей}}} }} }} }} |викибаянал14 = p1249 |гӀаламат15 = Цересел цӀарал |текст15 = {{{цересел_цӀарал|}}} |гӀаламат16 = {{#switch: {{ucfirst:{{{статус|ЧӀел-бакӀ}}}}} | Шагьаралъул тайпаялъул гьен | Шагьаралъул тайпаялъул гьен = [[Шагьаралъул тайпаялъул гьен|ШТГь]]&nbsp;с | {{ucfirst:{{{статус|ЧӀел-бакӀ}}}}}&nbsp;буго }} |текст16 = {{{статус_буго|}}} |гӀаламат17 = {{{статус1}}} буго |текст17 = {{{статус1_буго|}}} |гӀаламат18 = {{{статус2}}} буго |текст18 = {{{статус2_буго|}}} |гӀаламат19 = ГӀатӀилъи |текст19 = {{#if: {{{гӀатӀилъи|}}} | {{#ifeq: {{{гӀатӀилъи|}}} | - | - | {{{гӀатӀилъи|}}} км²{{#if: {{{гӀатӀилъи_баян|}}} | {{{гӀатӀилъи_баян}}} }} }} }} |викибаянал19 = p2046 |гӀаламат20 = {{#if: {{{борхалъиялъул_тайпа|}}} | {{ucfirst:{{{борхалъиялъул_тайпа}}}}} | [[Ралъдал гьумералдаса борхалъи|Централъул борхалъи]] }} |текст20 = {{#if: {{{ЧӀБ_централъул_борхалъи|}}} | {{#ifeq: {{{ЧӀБ_централъул_борхалъи|}}} | - | - | {{{ЧӀБ_централъул_борхалъи}}} м }} }} |викибаянал20 = p2044 |гӀаламат21 = [[Климат|Климаталъул тайпа]] |текст21 = {{{климат|}}} |гӀаламат22 = [[СагӀтазул зона]] |текст22 = {{#if: {{{сагӀтазул_зона|}}} | {{ЧӀБ/Заманалъул формат|сагӀтазул зона={{{сагӀтазул_зона}}}|DST={{{DST|}}}}} }} |викибаянал22 = P421 |бетӀер23 = {{#if: {{wikidata|p1082|{{{халкъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}} | Халкъ }} |гӀаламат24 = Къадар |текст24 = {{#if: {{{халкъ|}}} | {{#ifeq: {{{халкъ|}}} | - | - | {{nobr|1={{{халкъ|}}}&nbsp;{{str ≥ len | {{{халкъ|}}} | 10 | {{#iferror: {{plural:{{formatnum:{{#invoke:String3|match|{{{халкъ|}}}|>?([%d%s]+)%c}}|R}}|чи|чи|чи}} | чи }} | {{plural:{{formatnum:{{{халкъ|}}}|R}}|чи|чи|чи}} }} {{#if: {{{рикӀкӀараб_сон|}}} | (<span data-wikidata-qualifier-id="P585">{{{рикӀкӀараб_сон}}}</span>) }}}} }} }} |викибаянал24 = p1082 |гӀаламат25 = Гъунки |текст25 = {{#if: {{{гъунки|}}} | {{{гъунки}}}&nbsp;чи/км² }} |гӀаламат26 = Агломерация |текст26 = {{{агломерация|}}} |гӀаламат27 = Агломерациялъул халкъ |текст27 = {{{агломерациялъул_халкъ|}}} |гӀаламат28 = Миллат(ал) |текст28 = {{{миллияб_гӀуцӀи|{{{миллат|}}}}}} |гӀаламат29 = Конфессия(л) |текст29 = {{{конфессионалияб_гӀуцӀи|{{{дин|}}}}}} |гӀаламат30 = [[Катойконим]] |текст30 = {{{агьлуялда_цӀар|{{{этнохороним|}}}}}} |гӀаламат31 = Расмияб мацӀ |текст31 = {{#if: {{{расмияб_мацӀ|}}} | {{#ifeq: {{{расмияб_мацӀ|}}} | - | - | {{#ifexist: {{{расмияб_мацӀ}}} мацӀ | [[{{{расмияб_мацӀ}}} мацӀ{{!}}{{{расмияб_мацӀ}}}]] | [[{{{расмияб_мацӀ}}}]] }} }} }}{{#if: {{{расмияб_мацӀ-ref|}}} | {{anchor|_lang_ref}} [[#_lang_note|'''*''']] }} |викибаянал31 = P37 |бетӀер32 = {{#if: {{wikidata|p473|{{{телефоналъул_код|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}{{wikidata|p281|{{{почалъул_индексал|}}}{{{почалъул_индекс|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}{{wikidata|p395|{{{автомобилазул_код|}}}{{{цифрабазул_идентификатор|}}}{{{цифрабазул_идентификатор2|}}}{{{цифрабазул_идентификатор3|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}} | Цифрабазул идентификаторал }} |гӀаламат33 = [[Нумерациялъул телефонияб план|Телефоналъул код]] |текст33 = {{Телефоналъул код|{{wikidata|p473|{{{телефоналъул_код|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}}}} |гӀаламат34 = {{#if: {{{почалъул_индексал|}}} | [[Почалъул индекс|Почалъул индексал]] | [[Почалъул индекс]] }} |текст34 = {{#if: {{{почалъул_индексал|}}} | {{{почалъул_индексал}}} | {{{почалъул_индекс|}}} }} |викибаянал34 = P281 |гӀаламат35 = [[Автомобилияб номер|Автомобилияб код]] |текст35 = {{{автомобилазул_код|}}} |викибаянал35 = P395 |гӀаламат36 = [[{{ucfirst:{{{идентификаторалъул тайпа}}}}}]] |текст36 = {{{цифрабазул_идентификатор|}}} |гӀаламат37 = [[{{ucfirst:{{{идентификаторалъул тайпа 2}}}}}]] |текст37 = {{{цифрабазул_идентификатор2|}}} |гӀаламат38 = [[{{ucfirst:{{{идентификаторалъул тайпа 3}}}}}]] |текст38 = {{{цифрабазул_идентификатор3|}}} |бетӀер39 = {{#if: {{{add1n|}}}{{{add1|}}}{{{add2n|}}}{{{add2|}}}{{{add3n|}}}{{{add3|}}} | Цогидаб }} |бетӀер40 = {{#if: {{{add1|}}} || {{{add1n|}}} }} |гӀаламат40 = {{{add1n|}}} |текст40 = {{{add1|}}} |бетӀер41 = {{#if: {{{add2|}}} || {{{add2n|}}} }} |гӀаламат41 = {{{add2n|}}} |текст41 = {{{add2|}}} |бетӀер42 = {{#if: {{{add3|}}} || {{{add3n|}}} }} |гӀаламат42 = {{{add3n|}}} |текст42 = {{{add3|}}} |текст43 = {{#if: {{{сайт|}}} | <hr> }} |класс43 = nomobile |текст44 = {{#if: {{{сайт|}}} | <span style="word-break:break-word;"><!-- Костыль для Хрома, чтобы адрес сайта переносился, а язык — нет -->{{URL|{{{сайт}}}}}</span>{{#if: {{{сайталъул_мацӀ|}}} | {{#if: {{{сайталъул_мацӀ2|}}} | <br> }}&#32;<span style="margin-left:-0.25em;">{{ref-{{{сайталъул_мацӀ}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ2|}}} | {{ref-{{{сайталъул_мацӀ2}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ3|}}} | {{ref-{{{сайталъул_мацӀ3}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ4|}}} | {{ref-{{{сайталъул_мацӀ4}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ5|}}} | {{ref-{{{сайталъул_мацӀ5}}}}} }}{{#if: {{{сайталъул_мацӀ|}}} | </span> }} }} |викибаянал44 = p856 |бетӀер45 = {{#if: {{{lat_deg|}}}{{wikidata|p625|plain=true|from={{{from|}}}}} | {{#ifeq: {{{пачалихъалъул_карта|}}}{{{икълималъул_карта|}}}{{{мухъалъул_карта|}}} | 000 || {{#ifexpr: {{REVISIONSIZE}} < 10240 | <span style="border-bottom:1px dotted;">Картаби рихьизе/рахчизе</span> }} }} }} |стил_бетӀер45 = min-width: 297px; font-weight:normal;background:{{кьер|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ_кьер|{{{пачалихъ|}}}}}}|plain=true}}}} |класс45 = mw-customtoggle-maps1 nomobile noprint |текст46 = {{#if: {{{lat_deg|}}}{{wikidata|p625|plain=true|from={{{from|}}}}} | {{#ifeq: {{{пачалихъалъул_карта|}}}{{{икълималъул_карта|}}}{{{мухъалъул_карта|}}} | 000 || {{#ifexpr: {{REVISIONSIZE}} < 10240 | <div class="mw-collapsible {{#if: {{{картаби рагьизе|}}} || mw-collapsed }}" id="mw-customcollapsible-maps1"> <div class="mw-collapsible-content" style="margin-top: 2px;"> }} }}{{#if: {{{картаялда_аслиял_ЧӀБ|}}} | {{wikidata-coords|ЧӀБ/БакӀКарта+ |авар_цӀар = {{инфобокс/цӀар|{{{авар_цӀар|}}}|from={{{from|}}}}} |lat_deg = {{{lat_deg|}}} |lat_min = {{{lat_min|}}} |lat_sec = {{{lat_sec|}}} |lat_dir = {{{lat_dir|}}} |lon_deg = {{{lon_deg|}}} |lon_min = {{{lon_min|}}} |lon_sec = {{{lon_sec|}}} |lon_dir = {{{lon_dir|}}} |пачалихъ = {{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}} |территория_таблоялда = {{{территория_таблоялда|}}} |пачалихъалъул_карта = {{{пачалихъалъул_карта|}}} |пачалихъалде = {{{пачалихъалде|}}} |A пачалихъалде = {{{A пачалихъалде|}}} |B пачалихъалде = {{{B пачалихъалде|}}} |C пачалихъалде = {{{C пачалихъалде|}}} |D пачалихъалде = {{{D пачалихъалде|}}} |икълим = {{{икълим|}}} |икълим_таблоялда = {{{икълим_таблоялда|}}} |икълималъул_карта = {{{икълималъул_карта|}}} |икълималде = {{{икълималде|}}} |A икълималде = {{{A икълималде|}}} |B икълималде = {{{B икълималде|}}} |C икълималде = {{{C икълималде|}}} |D икълималде = {{{D икълималде|}}} |мухъ = {{{мухъ|}}} |мухъ_таблоялда = {{ucfirst: {{{мухъ_таблоялда|}}} }} |мухъалъул_карта = {{{мухъалъул_карта|}}} |мухъалде = {{{мухъалде|}}} |A мухъалде = {{{A мухъалде|}}} |B мухъалде = {{{B мухъалде|}}} |C мухъалде = {{{C мухъалде|}}} |D мухъалде = {{{D мухъалде|}}} |гӀуж A = {{{гӀуж A|}}} |регӀел A = {{{регӀел A|}}} |lat_deg A = {{{lat_deg A|}}} |lat_min A = {{{lat_min A|}}} |lat_sec A = {{{lat_sec A|}}} |lon_deg A = {{{lon_deg A|}}} |lon_min A = {{{lon_min A|}}} |lon_sec A = {{{lon_sec A|}}} |гӀуж B = {{{гӀуж B|}}} |регӀел B = {{{регӀел B|}}} |lat_deg B = {{{lat_deg B|}}} |lat_min B = {{{lat_min B|}}} |lat_sec B = {{{lat_sec B|}}} |lon_deg B = {{{lon_deg B|}}} |lon_min B = {{{lon_min B|}}} |lon_sec B = {{{lon_sec B|}}} |гӀуж C = {{{гӀуж C|}}} |регӀел C = {{{регӀел C|}}} |lat_deg C = {{{lat_deg C|}}} |lat_min C = {{{lat_min C|}}} |lat_sec C = {{{lat_sec C|}}} |lon_deg C = {{{lon_deg C|}}} |lon_min C = {{{lon_min C|}}} |lon_sec C = {{{lon_sec C|}}} |гӀуж D = {{{гӀуж D|}}} |регӀел D = {{{регӀел D|}}} |lat_deg D = {{{lat_deg D|}}} |lat_min D = {{{lat_min D|}}} |lat_sec D = {{{lat_sec D|}}} |lon_deg D = {{{lon_deg D|}}} |lon_min D = {{{lon_min D|}}} |lon_sec D = {{{lon_sec D|}}} |from = {{{from|}}} }} | {{wikidata-coords|ЧӀБ/БакӀКарта |авар_цӀар = {{инфобокс/цӀар|{{{авар_цӀар|}}}|from={{{from|}}}}} |lat_deg = {{{lat_deg|}}} |lat_min = {{{lat_min|}}} |lat_sec = {{{lat_sec|}}} |lat_dir = {{{lat_dir|}}} |lon_deg = {{{lon_deg|}}} |lon_min = {{{lon_min|}}} |lon_sec = {{{lon_sec|}}} |lon_dir = {{{lon_dir|}}} |пачалихъ = {{wikidata|p17|{{{пачалихъ|}}}|plain=true|from={{{from|}}}}} |пачалихъкарта = {{{пачалихъкарта|}}} |пачалихъкарта_цӀар = {{{пачалихъкарта_цӀар|}}} |икълимкарта = {{{икълимкарта|}}} |икълимкарта_цӀар = {{{икълимкарта_цӀар|}}} |пачалихъкарта_position = {{{пачалихъкарта_position|}}} |икълимкарта_position = {{{икълимкарта_position|}}} |мухъкарта_position = {{{мухъкарта_position|}}} |пачалихъалъул_карта = {{{пачалихъалъул_карта|}}} |икълим = {{{икълим|}}} |икълималъул_карта = {{{икълималъул_карта|}}} |мухъ = {{{мухъ|}}} |мухъалъул_карта = {{{мухъалъул_карта|}}} |from = {{{from|}}} }} }}{{#ifeq: {{{пачалихъалъул_карта|}}}{{{икълималъул_карта|}}}{{{мухъалъул_карта|}}} | 000 || {{#ifexpr: {{REVISIONSIZE}} < 10240 | </div></div> }} }} }} |стил_текст46 = padding: 0 1px 1px 0; text-align:center; |гъоркьа = {{инфобокс/Викигъамас|{{{Commons_категория|}}}|nocat={{{nocat|}}}|from={{{from|}}}}} |стил_гъоркьа = background:{{кьер|{{wikidata|p17|{{{пачалихъ_кьер|{{{пачалихъ|}}}}}}|plain=true}}}} }}<!-- -->{{#if: {{NAMESPACE}}{{{nocat|}}} || <!-- -->[[Категория:ЧӀел-бакӀал алипалда рекъон]] }}<!-- -->{{#ifeq: {{{имя|}}} | {{PAGENAME}} | [[Категория:ЧӀБ халипалъул аслуялда ругел халипал]] }}<noinclude>{{doc}}</noinclude> qj89utdrnz2h00cs7c1d2krewvyssjq Хунзахъ 0 6809 83004 81741 2022-08-03T12:39:57Z M. Omarius 10562 /* РегӀелал */ wikitext text/x-wiki {{ЧӀБ+Россия |from = | статус = Мухъалъул марказ | авар_цӀар = Хунзахъ | сурат = Хунзах.jpg | сураталда_гъоркьхъвай = ГӀакаро магӀардаса бихьухъе сурат | lat_deg = 42.54 | lon_deg = 46.70 | CoordScale = 20000 | гъорлӀлъи = | икълим_таблоялда = | икълим = Дагъистан | мухъ = Хунзахъ мухъ | поселениялъул_тайпа = Росдал поселение | поселение = Хунзахъ росдал бо | жанисеб_бикьи = | бетӀерасул_тайпа = | бетӀер = | кьучӀ_лъей = | тӀоцебесеб_рехсей = V гӀ. | цересел_цӀарал = | статус_буго = | гӀатӀилъи = | ЧӀБ_централъул_борхалъи = 1658 | климат = МугӀрулаб | халкъ = {{Халкъалъул къадар| Хунзах | тр | Регион = Дагъистан}} | рикӀкӀараб_сон = {{Халкъалъул къадар| Хунзах | с | Регион = Дагъистан}} | гъунки = | агломерация = | агломерациялъул_халкъ = | миллияб_гӀуцӀи = [[Аварал]] | конфессионалияб_гӀуцӀи = [[Исламалъул аварагзаби|Ислам]] | этнохороним = Хунзахъев, хунзахъей, хунз | почалъул_индекс = 368260 | цифрабазул_идентификатор = | цифрабазул_идентификатор2 = | цифрабазул_идентификатор3 = | сайт = khunzakh.ru | сайталъул_мацӀ = ru | Commons_категория = | C икълималде = no | C мухъалде = no }} '''Хýнзахъ''', '''Хунзахъ шагьар'''<ref>{{cite book |last=Айтберов |first=Тимур |date=1990 |title=Древний Хунзах и хунзахцы |edition= |language= ru |trans-title=НекӀсияб Хунзахъ ва хунз |page=6}}</ref> ({{IPA-all|ˈχun.zäqχː|pron}}) — ккола [[Дагъистан|Дагъистаналда]] бугеб росу, [[Хунзахъ мухъ|Хунзахъ мухъалъул]] ва Хунзахъ росдал боялъул административияб центер; ккола мухъалул бищун кӀудияб чӀел-бакӀлъун, жиндир халкъалъул къадар 4245{{Халкъалъул къадар| Хунзах | р | Регион = Дагъистан}} чи вугеб. Хунзахъ буго [[Хунзахъ тӀалъи|гьебго цӀар бугеб тӀалъиялда]], [[ГӀакаро (мегӀер)|ГӀакаро]] мегӀералдаса шималиябгин бакъбаккудехун, [[Тобот]] лъаралда аскӀоб. ГӀуцӀула Хунзахъ щуго авалалъ, гьезул бищун некӀсиял руго Самилахъ, ШототӀа, нуцалзабазул резиденция букӀараб ЩулалъутӀа, жеги кӀиго авал лӀугьана XVII гӀасруялда: Лъарахъ ва ХӀорихъ. Хунзахъ ккола некӀсияб чӀел-бакӀлъун, жиндие 2400-ялдаса цӀиккӀун сон бугеб. [[Бакъбаккул Кавказ|Бакъбаккул Кавказалда]] бищун некӀсиял ва сиясиял центразул цояблъун кколеб Хунзахъ букӀана [[Авар нуцаллъи|Авар пачалихъалъул]] тахшагьарлъун, кколаан Аваристаналъул ва мугӀрул Чачаналъул рагъулаб ва административияб центерлъун.<ref name="Айтберилав">{{cite book |last=Айтберов |first=Тимур |date=1990 |title=Древний Хунзах и хунзахцы |edition= |language= ru |trans-title=НекӀсияб Хунзахъ ва хунз |page=6}}</ref> Авар нобилитат ва гьелъие хъулухъ гьабулел гьенир рукӀиналъ, Хунзахъ букӀана кӀудияб чӀел-бакӀлъун, халкъалъул цӀикӀкӀараб къадарги бугеб. Кавказалъул рагъул заманалда халкъалъул къадар гӀезегӀан гӀодобе ккана. Россиялъул империялде гъорлӀ Хунзахъ букӀана [[Авар сверухълъи|Авар сверухълъиялъул]], революциялдаса хадуб Хунзахъ кантуналъул центерлъун. Жакъа къоялъ Хунзахъ буго мухъалъул сиясиябги, маданиябги центр, гьенир руго руго аслиял административияб бакӀал, маданияталъул бакӀал. Буго цебетӀураб инфраструктура: школаби, паркал, спортзал. Гьенир торитӀула мухъалъул аслиял тадбирал. Гьединго Хунзахъ руго туристикияб бакӀал, гьезда гьоркьоб [[Хунзахъ музей]]ги. Самилахъ авалалда буго Абулмуслим шайхасул зиярат. == Топонимия == Росдал цIар кисан бачIараб бугеяли гIалимзабазул ва тарихчагIазул батIи-батIиял пикраби руго: * [[Xl гIасру]]ялъул гуржиязул тарихчи [[Мровели, Леонти|Мровели Леонтица]] хъвала буго Хунзахъилан цIар жинда бугев [[НухI авараг]]асул наслуялъул чи, «байданлъиялда гочарухъабаз гIемер рахIат хвезе гьабун, гочанила магIарухъе. Гьес гьениб [[шагьар]]ги гIуцIанила, гьелъие жиндирго цIарги кьунила». * Хунзахъ чамалиго нухалъ биххизе гьабун цIидасан базе ккун букIана. Гьединлъидал, цо-цоязул пикру буго росдал цIар "Хун бахъ"-илан абурал рагIабаздасан бачIун батилилан. * Цогидаз абула буго гьеб цIар "Ханзабахъ"-илан абураб рагIиялдасанги бачIун букIине бегьулилан, щайгурелъул Хунзахъ цIебегоялдаса нахъе букIана ханзабаз чIей гьабулеб бакIлъун. * Гьединго Хунзахъ росдал цIар бачIине бегьула гьелъул кьучI лъураб бакIалдасан, ай сверухълъиялдасан. Гьедин бачIараб цIаралъул мисалал [[Аваристан]]алда дагьал гьечIо. Хунзахъ ва Хунзахъ боялда цогидал халкъаз абулел рукӀана жидерго цӀарал. Даргияз хӀалтӀизабулеб термин букӀана ''XӀивар/ХӀибар''. Тумаз Хунзахъ шагьаралда абулаан Яртащи/Яртахьи абун. Чачаназ ва гъалгъаяз абулеб цӀар букӀана Джаяхъ. ГӀандисез хӀалтиӀзабулеб термин ккола ''Гьайбуя'', гъодоберисез — ''Гьабул'', кӀкӀаратӀисез — ''Гьалби''. ГӀахьвалаз абулеб цӀар буго ''Илъалъ''. == Тарих == Хунзахъ [[Аваристан|Аваристаналъул]] тахшагьарлъун букIана. [[1837 сон]]алъ гIурусазул боялъ кверде босана.<ref>[[Костенецкий, Иванил Яков|Я. И. Костенецкий]] Авар экспедиция 1837 с. // [[Современник (журнал)|«Современник»]] 1850 с., техь 10—12 (батIагояб издание: [http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/XIX/1820-1840/Kosteneckij_Ja_I/text3.htm Авар экспедициялъул хъвай-хъваял (Записки Аварской экспедиции)] СПб., 1851)</ref>, 1843 соналъ [[Имам Шамил|Шамилие]] мутIигIлъана. 1859 соналъ гIурусаз цIидасан бахъана. 1864-69 соназ Хунзахъ рагъул хъала бана. Ахиралда, 1864—1928 соназ, [[Авар округ|Авар округалъул]] администратияб центрлъун букIaна. == Администрация == === Мухъалъул === === Жанисеб рикьи === Хунзахъ бикьула щуго авалалде: Самилахъ, Лъарахъ, ХӀорихъ, ШототӀа, ШулалъутӀа. Д. Атаевас рехсохъе, Самилахъ ва ХӀорихъ жалгоги рикьула кӀи-кӀи роххабазде. Щибаб авалал букӀана жиндирго авал-мажгит. Бищун некӀсияллъун ккола Самилахъ, ШототӀа ва ЩулалъутӀа, гьелъие нугӀлъи гьабула гьезул локациялъги, гьезда хурхарал топонимазги, гьединго хундерил биценазги. '''Самилахъ''' авал (XVII гӀасруялде щвезегӀан ''Сагьмилахъ'') букӀана Аваралде [[Авариялъул исламизация|ислам бачӀиналдего]]. Гьенир ратана гуржи ва бищун цересел гӀараб хъвай-хъвагӀаби (XI–XII гӀасраби). Самилахъ буго Цолбокь рагӀалда, гамачӀхӀалаб борхалъуда. Гьениб буго Шималиябгин Бакъбаккул Кавказалъул бусурбабаз рикӀкӀунеб Абумуслим шайхасул хоб. Самилазул цере рукӀана хасал балъал, гӀумруялъул аспектазул регуляция гьабулел; балъал 1824 соналъ балъал хъвана [[гӀараб мацӀ|гӀараб мацӀалда]], гьел хъвай-хъвагӀаби цӀунун хутӀун руго. '''ШототӀа''' яги ЧототӀа авал буго жанубияб рахъалдехун, гӀанчӀилаб борхалъуда, жанубияб рахъалда рагӀал бугеб бакӀалда. Авалалъул централияб бакӀ ккола ГьинтӀа. Цере ШототӀа авалалъулги рукӀун руго жиндирго балъал. '''ЩулалъутӀа''' авал буго хъитӀазулаб борхалъуда, анцӀ-анцӀ метр борхалъи бугеб рагӀал кӀиго рахъалӀан данде бачӀун лӀугьунеб бокӀнида. Авал букӀана Хунзахъ тахшагьаралъул аслияб, гьениб букӀана [[Нуцал|нуцалзабазул]] щула гьабураб резиденция, жиндир хӀакъалъулӀ [[XVI гӀасру|XVI гӀасруялдасаго]] лъалеб. ШулалъутӀа гӀумру гьабун рукӀана нуцаллзабазул нуслуялъул гӀадамал, гьезул цетелзаби, нукарзаби, хъалаялъул гъаравашал, хъулухъ гьабулеб персонал, пачалихъияб администрациялда хӀалтӀулел. XIX гӀасруялде щвезегӀан гьениб букӀана Хунзахъ бол мажгит, жиндица нуцаллзабазул гьингун цо щулалъиялъул комплекс гӀуцӀулеб букӀараб. '''Лъарахъ''' авал документазда рехсолеб буго [[XVII гӀасру|XVII гӀасруялъул]] ахиралдаса байбихьун Лъарахъ-ШототӀа хӀисабалда. Гьеб бутӀаккун буго хундерил аристократиялъул гӀадамалги рукъулел рукӀараб XVI гӀасруялъул хабал ругеб бакӀалда. Гьеб факталъги, тӀабигӀияб щулалъи гьечӀеб бакӀалда букӀиналъги нугӀлъи гьабула гьеб авал цогияздаса хадуб лӀугьараб букӀиналъе. Бищун рес бугеблъун ккола гьеб XVII гӀасруялда ШототӀа авал гӀатӀилъун, гьелдаса батӀалъун лӀугьин. '''ХӀорихъ''' авал буго XVII гӀасруялъул хабал ругеб бакӀалда, Лъарахъ авал гӀадин тӀабигӀияб щулалъи гьечӀелъуб. Гьеб докуентазда рехсолеб буго XVII гӀасруялъул ахиралдаса бахъараб, гьелъ абизе бегьула гьебги Лъарахъ авалги гӀага-шагарго цого заманалда лӀугьанилан. Авалалъул цӀаралъ нугӀлъи гьабула гье авал хундерица гьабураб хӀор сверун лӀугьараб букӀиналъе. [[XIX гӀасру|XIX гӀасруялдаса]] ХӀорихъ-авалалда буго Хунзахъ бол мажгит. == География == === Бугеб бакI === Хундерил тIалъи буго [[Дагъистан|МагIарухъ жумгьурият]]алъул бакьулъ, ай [[МахIачхъала]]ялдасан 220 [[км]] рикIкIад. 1700-2000 м [[Ралъдал гьумер|ралъдал гьумералдаса]] тIаде ккола гьеб. Гьелъул кьучIалда гъорлъ уна къвакIараб гачигамачӀ. Хъунзахъ буго борхалъиялда бугеб тIалъи ({{мацI+ru|плато}}). Гьелъул халалъи буго 25 км, гIеблъи – 8-10 [[км]], кинабниги гӏеблъи-халалъи бахуна 250 [[квадратияб километр]]алда. Хундерил тIалъи [[Сулахъ]]алъул жаниблъиялде гъорлъе уна. Цогидал шагьараздасан Хунзахъе унел шагьранухазул халалъи. {| class="wikitable" |- ! ! Шагьар ! Манзил, км |- | 1 | [[МахIачхъала]] | 220 |- | 2 | [[Дербенд]] | 100 |- | 3 | [[Шура]] | 76 |- | 4 | [[Избербаш]] | 173 |- |} === Жанисеб сипат-сурат === [[Хунзахъ тӀалъи|Хунздерил тIалъи]] бакъбаккул рахъалдасан [[Тобот Лъар]]алъул кIкIалалъ ({{мацI+ru|каньон}}) кIийида бикьула. Гьеб кIкIалги Хунзахъ хъалаялъул къадаздасан байбихьараб лъугьуна [[Шамилил мухъ]]алда, [[Гьолокь]] росулъе, [[АваргIор|АваргIоралде]] швараб мехалда. Гьеб кIкIалалъул халалъи 100 [[метр]]алдаса 1000-1200 метразда бахинегIан цIикӏкIуна. Бищунго Хунздерил тIалъиялда кIудиял лъараздасан кола: [[Тобот Лъар|Тобот]], [[Хундерил Лъар]], [[Илъа Лъар]] - гьезул киназулго берцинал, 50-80 метразда рахарал, [[чвахо|чвахабиги]] руго. ===Климат=== {{climate chart | [[Хунзахъ]] |-6.0|2.0|8.1 |-5.4|3.5|10.1 |-2.8|6.7|22.9 |1.8|12.0|42.9 |7.1|16.9|94.4 |10.5|19.4|103.5 |12.5|20.9|122.7 |12.2|21.3|91.9 |8.3|17.1|52.3 |3.4|12.5|17.4 |-1.8|6.7|11.4 |-4.7|3.6|11.5 |float= right |clear=right }} Хунзахъ буго [[Рекъараб климат|гьоркьохъел гӀеблъелазда]], [[Гьава-бакъ|гьава-бакъалъе]] сипат гьабизе бегьула хинаб абун. Сверухълъиялъул лъагӀалил гьоркьохъеб гьогьомараб температура къаде букӀуна +10.0°C, къаси-къаси гьеб гӀодобе ккезе бегьула +1.3°C-ялде. ЛъагӀалил гьоркьохъеб температура абуни букӀуна +9,7°C; гьоркьохъеб максимумги минимумги ккола +8.0...+11.9°C. ЛъагӀалил гьоркьохъеб абсолютияб температура гӀунтула +5.0...+19.2°C-азде.<ref>{{Cite web|title=Хунзахъ гьава-бакъ|url=https://pogoda.365c.ru/russia/khunzakh/po_mesyacam|language=}}</ref> Бищун квачарал моцӀаллъун ккола [[Декабр|декембер]], [[январ]] ва [[фебруар]]; гьел моцӀазда щибиб къоялъги цӀунула минусияб [[температура]]. Январалъул гьоркьохъеб температура букӀуна -2.5°C, къаде бахине бегьула 0.4°C-ялдеа, къаси-къаси: -5.1°C. Абсолютияб минимун ккола -14,8°C-ялдаса гӀодобеги. Ахирисеб анцӀго соналда жаниб бищун гӀодегӀанаб январалъулаб минимумалъул фиксация гьабуна 2014 соналъул 21 январалда: гьеб букӀана -17,6°C. Январалъул абсолютияб максимум гьоркьохъеб къагӀидаялъ букӀуна 9,1°C, бищун цӀикӀараб январалъул абсолютияб максимум фиксатинабуна [[2021 сон|2021 соналъул]] [[9 январ|9 январалда]]: +13.1°C. [[Феврал|Фебруаралъул]] гьоркьохъеб температура январалъулалдаса дагьалъ борхатаб букӀаниги, гьеб хисардизе бегьула, гьениб цо-цо къоялъ температура ккезе бегьула январалъул гьоркьохъелдасаги гӀодобе. 2012 соналдаса Хунзахъ фиксатинабураб бищун гӀодегӀанаб температура буго фебруаралъул абсолютияю минимум: -20.9°C (2014 соналъул 1 фебруар).<ref name="Климат" /> Хинаб сезон байбихьула Хунзахъ [[Апрел|април]]-[[май|маялъ]], гьелъул завал ккола [[Рии|роол]] лъабабго моцӀалде. [[Июн|Юн]], [[июл|юл]] ва [[Август|август]] моцӀазул гьоркьохъеб температура букӀуна 14...16°C, абсолютияб максимумалъул гьоркьохъеб къима бахуна 27...29°C-деги. Роол моцӀазул абсолютияб минимумалъул гьоркьохъеб къима ккеза бегьула — 7...8°C. 2011 соналдаса бищун цӀикӀкӀараб температура Хунзахъ букӀана +30,5°C, жиб [[2018 сон|2018 соналъул]] [[4 июл|4 юлалда]] фиксатинабураб.<ref name="Климат" /> Бакъул къоязул гьоркьохъеб къадар лъагӀалида жаниб ккола 254. Гьезул бищун дагьал ккола январалде — 17 къо; канлъул къоялъул халалъи гьеб моцӀалда ккола 9.1–9.9 сагӀат. Бищун цӀикӀкӀараб къадар гьел къоязул бачӀуна юн, юл, августалде: 25–27 бакъулаб къо. Канлъул къоялъул халалъи гьел моцӀазда ккола 11.6–15.3 сагӀат. ЛъагӀалида жаниб букӀунеб гьоркьохъеб [[накӀкӀлъи|накӀкӀлъиялъул]] къима Хунзахъ бахун 4.8 баллалде. Бищун цӀикӀкӀараб накӀкӀлъи букӀуна [[Их|ихдалил]] моцӀаздаги, юлалъги юлалъги. Ахирисел соназул накӀкӀлъиялъул гьоркьохъеб къима бищун цӀикӀкӀун кколеб буго май моцӀалде. Бищун цӀикӀкӀараб гӀаммаб бал щвараб накӀкӀлъей фиксатинабуна 2013 соналъ — 5.3 балл. НакӀкӀ лъедела жо бихьизе бажариялъул минималияб къима фиксатинабуна Хунзахъ [[2011 сон|2011 соналъул]] 6 новембералдаги [[2012 сон|2012 соналъул]] 19 январалдаги, гьеб букӀана 50 метралдаса дагь.<ref name="Климат" /> [[ГӀазу-цӀад|ГӀазу-цӀадалъул]] лъагӀалил нормаялъул гьоркьохъеб къима Хунзахъ буго 49.1 мм. Бищун дагьаб ккола январалде, бищун цӀикӀкӀараб — юлалде: 8.1 ва 122.7 щибалъе. Фиксатинабураб гӀазу-цӀадалъул лъагӀалилаб максимум буго 738 мм (2013 соналъул 5 май), моцӀилаб максимум — 211 мм (19.07.2013); хадуб хал ккураб заманалда жаниб сордо-къоялда бараб гӀазу-цӀадалъул максималияб къадар букӀана 58 мм (22.08.2020). [[ГӀазу|ГӀазуялъул]] гъаталъул гьоркьохъеб биццалъи ккола 17,3 см, гьеб хутӀула гьоркьохъеб хӀалалъ 63 къоялде щвезегӀанги. Бищун бицатаб гӀаздал гъаталъул фиксация гьабуна [[2016 сон|2016 соналъул]] 2 январалдаги 18 октобералда — 27 см.<ref name="Климат">{{Cite web|ref=|title=Гьава-бакъ ва Климат|url=http://www.pogodaiklimat.ru/ysummary/37369.htm}} </ref> [[Гьаваялъул реччелалъул]] гьоркьохъеб къима буго 63%. Хунзахъ бищунго дагьаб реччел бугел моцӀал ккола новембер, декембер, январ ва фебруар. Гьоркьохъеб реччелалъул фиксатинабураб бищун цӀикӀкӀараб процент ккола 81, гьебги 2013 соналъул 10 юлалда. Фиксация гьабураб минимум буго 26%. Гьоркьохъеб [[атмосферияб тӀадецуй]] букӀуна 818,9 гПа. Хунзахъ букӀараб максималияб атмосферияб тӀадецуй 1055.8 гПа — 2021 соналъул 1 январалда, минималияб букӀана 2013 соналъул юлалда — 846.2 гПа.<ref name="Климат" /> [[Гьури|Гьорол]] хехлъиялъул ахирисел соназул гьоркьохъеб къима буго 2.6 метр секундалда жаниб. Гьури гӀемераб моцӀлъун ккола мартги априлги. Гьоркьохъеб къимаялъул бищун цӀикӀкӀараб фиксатинабуна 2011 соналъул октобералда (5.0 м/с). Бищун хехаб гьури Хунзахъ букӀана 35 м/с бугеб 2013 соналъул 23 марталъ.<ref name="Климат" /> Гьуриялъул процентияб рахъалъ цӀикӀкӀанисеб ккола бакъбаккулаб — 51.5%, бищун дагьаб ккола жанубалъулгин бакъбаккулаб 1.9%.<ref>{{Cite web|ref=|title=Хунзахъ гьава-бакъалъул архив|url=https://world-weather.ru/archive/russia/khunzakh/#t3}}</ref> {{БакӀалъул климат |ГӀеблъи= |Сверун= |БакӀ= |Шагьар_хас= Хунзахъ |БакӀ_хас= |ЛъагӀ_а_макс = 30.5 | ЛъагӀ_гь_макс = 11.9 | ЛъагӀ_гь = 9.7 | ЛъагӀ_гь_мин = 8.0 | ЛъагӀ_а_мин = -20.9 | ЛъагӀ_гь_гӀ-цӀ = 589.1| ЛъагӀ_гӀ-цӀ = | Янв_а_макс = 13.2 | Янв_гь_макс = 2.0 | Янв_гь = -2.5 | Янв_гь_мин = -6.0 | Янв_а_мин = -17.6 | Янв_гь_гӀ-цӀ = 8.1 | Янв_гӀ-цӀ = | Феб_а_макс = 15.5 | Феб_гь_макс =3.5 | Феб_гь = -1.6 | Феб_гь_мин =-5.4| Феб_а_мин = -20.9 | Феб_гь_гӀ-цӀ = 10.1 | Феб_гӀ-цӀ = | Мар_а_макс = 19.8 | Мар_гь_макс = 6.7 | Мар_гь = 1.2 | Мар_гь_мин = -2.8 | Мар_а_мин = -16.0 | Мар_гь_гӀ-цӀ =22.9 | Мар_гӀ-цӀ = | Апр_а_макс = 24.4 | Апр_гь_макс = 12.0 | Апр_гь = 6.1 | Апр_гь_мин =1.8 | Апр_а_мин = -9.7 | Апр_гь_гӀ-цӀ = 42.9 | Апр_гӀ-цӀ = | Май_а_макс = 27.5 | Май_гь_макс = 16.7 | Май_гь = 11.3 | Май_гь_мин = 7.1 | Май_а_мин = -4.5 | Май_гь_гӀ-цӀ = 94.4 | Май_гӀ-цӀ = | Юн_а_макс = 28.8 | Юн_гь_макс = 19.4 | Юн_гь =14.5 | Юн_гь_мин = 10.5| Юн_а_мин = 3.8 | Юн_гь_гӀ-цӀ = 103.5 | Юн_гӀ-цӀ = | Юл_а_макс = 30.5 | Юл_гь_макс = 20.9 | Юл_гь = 16.3 | Юл_гь_мин = 12.5 | Юл_а_мин = 4.9 | Юл_гь_гӀ-цӀ = 122.7 | Юл_гӀ-цӀ = | Авг_а_макс = 30.3 | Авг_гь_макс = 21.3 | Авг_гь = 16.4 | Авг_гь_мин =12.2 | Авг_а_мин = 5.0 | Авг_гь_гӀ-цӀ = 91.9 | Авг_гӀ-цӀ = | Сеп_а_макс = 29.1 | Сеп_гь_макс = 17.1 | Сеп_гь = 12.2 | Сеп_гь_мин =8.3 | Сеп_а_мин = -1.6 | Сеп_гь_гӀ-цӀ = 52.3 | Сеп_гӀ-цӀ = | Окт_а_макс = 21.9 | Окт_гь_макс = 12.5 | Окт_гь = 7.1 | Окт_гь_мин = 3.4 | Окт_а_мин = -8.4 | Окт_гь_гӀ-цӀ = 17.4 | Окт_гӀ-цӀ = | Нов_а_макс = 20.1 | Нов_гь_макс = 6.7 | Нов_гь = 1.9 | Нов_гь_мин = -1.8 | Нов_а_мин = -15.9 | Нов_гь_гӀ-цӀ = 11.4 | Нов_гӀ-цӀ = | Дек_а_макс = 18.2 | Дек_гь_макс = 3.6 | Дек_гь = -1.2 | Дек_гь_мин = -4.7 | Дек_а_мин = -17.8 | Дек_гь_гӀ-цӀ = 11.5 | Дек_гӀ-цӀ = | Янв_бакъ = | Янв_бакъ_моцӀ = 17 | Янв_накӀкӀ =4.7 | Янв_речч = 57.9 | Янв_лъим = | Янв_цӀор = | Янв_тӀ-цуй = 814.9 | Янв_гьури = 2.7 | Феб_бакъ = | Феб_бакъ_моцӀ = 18 | Феб_накӀкӀ = 4.6 | Феб_речч = 57.3 | Феб_лъим = | Феб_цӀор = | Феб_тӀ-цуй = 816.0| Феб_гьури = 2.7 | Мар_бакъ = | Мар_бакъ_моцӀ = 17 | Мар_накӀкӀ = 5.7 | Мар_речч = 61 | Мар_лъим = | Мар_цӀор = | Мар_тӀ-цуй = 814.7| Мар_гьури = 3.2 | Апр_бакъ = | Апр_бакъ_моцӀ = 19 | Апр_накӀкӀ = 5.6 | Апр_речч = 61.8 | Апр_лъим = | Апр_цӀор = | Апр_тӀ-цуй = 817.5 | Апр_гьури = 3.2 | Май_бакъ = | Май_бакъ_моцӀ = 23 | Май_накӀкӀ = 5.8 | Май_речч = 65.4 | Май_лъим = | Май_цӀор = | Май_тӀ-цуй = 819.0 | Май_гьури = 2.6 | Юн_бакъ = | Юн_бакъ_моцӀ = 24 | Юн_накӀкӀ = 5.5 | Юн_речч = 68.5| Юн_лъим = | Юн_цӀор = | Юн_тӀ-цуй = 820.1 | Юн_гьури = 2.3 | Юл_бакъ = | Юл_бакъ_моцӀ = 25 | Юл_накӀкӀ = 5.6 | Юл_речч = 72.5 | Юл_лъим = | Юл_цӀор = | Юл_тӀ-цуй = 820.2 | Юл_гьури = 2.1 | Авг_бакъ = | Авг_бакъ_моцӀ = 27 | Авг_накӀкӀ = 4.6 | Авг_речч = 68.6 | Авг_лъим = | Авг_цӀор = | Авг_тӀ-цуй = 821.8| Авг_гьури = 2.2 | Сеп_бакъ = | Сеп_бакъ_моцӀ = 25 | Сеп_накӀкӀ = 4.5 | Сеп_речч = 72.1 | Сеп_лъим = | Сеп_цӀор = | Сеп_тӀ-цуй = 821.6 | Сеп_гьури = 2.3 | Окт_бакъ = | Окт_бакъ_моцӀ = 21 | Окт_накӀкӀ = 3.7 | Окт_речч = 58.0 | Окт_лъим = | Окт_цӀор = | Окт_тӀ-цуй = 821.9 | Окт_гьури = 2.5 | Нов_бакъ = | Нов_бакъ_моцӀ = 19 | Нов_накӀкӀ = 3.8 | Нов_речч = 57.3 | Нов_лъим = | Нов_цӀор = | Нов_тӀ-цуй = 820.5 | Нов_гьури = 2.2 | Дек_бакъ = | Дек_бакъ_моцӀ = 19 | Дек_накӀкӀ = 4.0 | Дек_речч = 56.9 | Дек_лъим = | Дек_цӀор = | Дек_тӀ-цуй = 818.1| Дек_гьури = 2.7 | ЛъагӀ_бакъ = | ЛъагӀ_бакъ_моцӀ = 254 | ЛъагӀ_накӀкӀ = 4.8 | ЛъагӀ_речч = 63 | ЛъагӀ_лъим = | ЛъагӀ_цӀор = | ЛъагӀ_тӀ-цуй = 818.9| ЛъагӀ_гьури = 2.6 | Ицц = [http://www.pogodaiklimat.ru/history/37369.htm Гьава-бакъ ва климат сайт] }} === [[Ракьлъай]] (геология)=== [[Хунздерил тIалъия]]лъул чӏегӏеракь буго гIемерисеб буго. Чӏегӏеракьал, лабаллъиялда балагьичIого, ритIизарун, хурзазе хIалтIизе гьарула. Хурзабахъ абуни [[картошка]], [[чIегIергьоло]], [[лъелъ]], [[тIепало]] ва гь. ц. хьала. === Тӏабигӏат === ГIурчинлъиялъ Хунзахъ бечедаб бакI гьечIо. Рохьалги хутIунго гьечIо. Хунзахъ тӏалъиялда гьал хаду рехсарал хурдул рижулел руго: [[махIакIо]] ({{мацI+ru|шалфей}}), [[гIонкIкIозаз]] ({{мацI+ru|астрогал}}), [[рехъеб]] ({{мацI+ru| вьюнок }}), [[хIамисур]] ({{мацI+ru|чабрец}}), [[гIанбарис]] ({{мацI+ru|экспарцет}}), [[гIанкIихер]] ({{мацI+ru|клевер}}), [[люцерна]], ({{мацI+ru|тимофеевка}}), ва гь. ц. Хунзахъ байданал ва мугIрул [[их]]дал батIи-батIиял тIугьдуца цIун рукIуна. [[Хунзахъ тIалъи]]ялда гьедигIан батIи-батIиял хIайваналги гьечIо. ГIемериса букIунеб жо бугеб [[гIанхвара]] ({{мацI+ru|хомяк}}). КъанагIатго гьенире рихьуна: [[гIанкI]], [[цер]], [[гIондокь]] ({{мацI+ru|ласка}}), [[бакьуч]]ги ({{мацI+ru|барсук}}), [[бацI]]ги. Гьениб дагьабго лъикI буго хIанчIазул иш. Ай рихьизе бегьула гъалухIанчIазул ({{мацI+ru|галкаби}}) тIелал, гӏалхул маккаби, чIоролабазул цо тайпа, ва гьединго цо-цо вахIшиял хIанчIал. Жакъа къоялда, тIалъиялъул гӏалхул хIайванал киналго тIагIелалда хIинкъараб буго. Гьебги халкквей жодода хаду гьечIел чанахъаби сабаблъун ва цо-цо хIайванал гьабзаца чIваялдалъун. == Демография == === Цебе === Ругел баяназда рекъон XVII гӀасруялда Хунзахъ букӀун буго 3000 цӀараки. Сверухъ тӀабигӀаталъул гӀаммаб деградациялъ, ракь гӀунгутӀиялъ гӀумруялъул даража гӀодобе кколеб букӀиналъ, эпидемияз ва къватӀисел сиясиял ситуацияз квалквал ккана Хунзахъ шагьар гӀатӀилъиялъе. XVI–XVII гӀасрабазда Хунзахъа къватӀире араз кьучӀ лъуна чанго росуялъе тӀалъиялдаги ва цогидал ракьаздаги. XIX гӀасруялда Хунзахъ букӀана 700–800 цӀараки, захӀматаб Кавказалъул рагъалдаса хадуб гьеб къадар ккана 400 цӀаракиялде. XX гӀасруялъул тӀоцересел анцӀсоназда, тӀоцебесеб иргаялда Хунзахъ Авар сверухълъиялъул административияб марказ гьабидал, халкъалъул къадар байбихьана цӀидасанги цӀикӀкӀине. === Гьанже === {{Халкъалъул къадар| Хунзах | Регион = Дагъистан}} {{Халкъалъул къадар| Хунзах | график | Регион = Дагъистан}} Жакъа къоялъ Хунзахъ буго [[Аварал|аваразул]] чӀахӀиял росабазул цояб. Ахирисеб нусго соналда жаниб Хунзахъ бугеб халкъалъул къадар буго стабилго цӀикӀкунеб. Гьеб шартӀинабураб буго Хунзахъ жибго цебетӀеялъги, гӀумру гьабизе лъикӀлъаби чӀезариялъги, гьелъул административиябгин политикияб кӀвар букӀиналъги. Росдал аслияб халкъ ккола аварал. Хундерил буго лексикияб рахъалъ [[Авар мацӀ|стандартияб авар мацӀалде]] гӀагараб [[Хундерил сверел|жидерго сверел]], жиб [[болмацӀ|болмацӀалъе]] кьучӀлъарабилан рикӀкӀунеб. == Маданият == == ХӀалхьул бакӀал == == Спорт == ==Машгьурал гӀадамал== * [[Малама ибн ГIабдул-Малик|Абу-Муслим]] — шейх, магIарулазда гьоркьо Ислам тIибитIизе гьабунин рикIкIунев чи, вукъун вуго Хунзахъ. * [[ГIумма-хан]] — [[Аваристан]]алъул хан. * [[МухIамад-нуцал IV]] — [[Аваристан]]алъул хан. * [[ГIалиханов-Аварский, Макъсуд|Макъсуд ГIалиханов-Аварский]] — гIурусазул генерал, Мервскияб округалъул начальник ва Тифлисалъул губернатор. * [[ГIалиханов, Хъайтмаз|Хъайтмаз ГIалиханов]] — [[полковник]], [[ХӀоцоса Нажмудин]]ил асхIаб, [[хIуригатдандечи]] (контрреволюционер). * [[ХIажимурад|Хунзахъа ХIажимурад]] (1816—1852) — ханзабазул рахьдал вац, бахIарчияв цевехъан ва рагъухъан. [[Толстой, НикIалаил Лев|Лев Толстоясул]] повесталъул герой. * [[МухIамадбекова, МухIамадил Загьидат]] (1920—1999) — [[Дагъистан]] лъикI лъалей гIадан (дагестановед). * [[ХIажиев, ХIажил Загьид]] (1898—1971) — магIарул шагIир. [[Дагъистаналъул АССР]]алъул халкъияв шагIир. * [[ГIалихан ХIусейнов]] (1814—?) — Шамилил мюрид, хаду-хаду, гIурус генерал-майор. * [[ГIумар ибн ГIабдусалам ад-Дагъистани]] (1759—1792) — машгьурав [[дин]]ияв цевехъан. Живго Хунзахъа, гIумру [[Мадина]]ялда ана. * [[Абубакар ибн ГIабдусалам ад-Дагъистани]] — Хунзахъа машгьурав динияв цевехъан, [[Мадина]]лъул [[хIанапил мазгьаб]]алъул муфтий. ГIумру Мадинаялде ана. * [[ГIусман ибн ГIабдусалам ибн Абубакар ибн ГIабдусалам Дагъистани|ГIусман ибн ГIабдусалам ибн Абубакар ибн ГIабдусалам Дагъистани]] — [[Мадина]]ялда [[ХIанапил мазгьаб]]алъул [[муфтий]] ([[гьиджра]]ялъул 1303-1319 соназ). * [[Сурхайханил ПатагӀали]] (? — октябрь 1877) — рагъул цевехъан, Шамил имамасул наиб. == Ралагье гьединго == * [[Хунзахъ мухъ]] * [[Авар нуцаллъи]] * [[Сарир]] == МугъчӀваял == {{хIужаби}} == РегӀелал == * [http://khunzakh.ru/ Khunzakh.ru — [[Хунзахъ мухъ]]алъул сайт] * [http://hunzah.narod.ru/ Хунзахъ мухъалъул сайт] * {{ВТ-ЭСБЕ}} * [http://mapk38.narod.ru/map1/ik38058.html Топографияб карта K-38-58. Хунзахъ] * [http://хунзах.рф Официалияб гуреб Хунзахъ росдал сайт] * [http://islamdag.ru/istoriya/10143.Муфтии-дагестанцы в Медине. [[Дагъистан]]иял – [[Мадина]]ялъул муфтиял] {{Хунзахъ мухъ}} {{Дагъистаналъул мухъазул централ}} {{Аваристаналъул темаби|state=autocollapsible}} [[Категория:Аваразул росаби]] [[Категория:Хунзахъ мухъалъул чӀел-бакӀал]] [[Категория:Дагъистаналъул мухъазул централ]] pao6keuj121e2lnedngwxidwxz55j86 ЛъаратӀа мухъ 0 8492 83022 78396 2022-08-03T19:58:54Z M. Omarius 10562 M. Omarius гӀахьалчияс [[ЛъаратІа мухъ]] гьумералъул цӀар [[ЛъаратӀа мухъ]]-абун хисана wikitext text/x-wiki {{Мухъ | магІарул мацІалъ цІар = ЛъаратІа мухъ {{байрахъ|Дагъистан}} | эбелаб мацІалъ цІар = {{Lang-ru|Тляратинский район}} | пачалихъ = Россия | герб = Герб Тляратинского района.png | статус = муниципалияб мухъ | гъорлъе уна = [[Дагъистан]]алда | гъорлъе бачуна = 18 росу | административияб центр = [[ЛъаратІа]] | бетІер = ГІалиханов Джавадханил МухІамад&nbsp; | кьучІ лъураб къо-моцІ = [[28 март]] [[1926]] сон | халкъалъул къадар = {{цІикІкІен}}22 882 <ref> [http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/2b0901004382ea27a3cef3dd898fc419/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F++%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8+%D0%94%D0%B0%D0%B3%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD+%D0%BD%D0%B0+01.01.2015%D0%B3.+%D0%BF%D0%BE+%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BC.pdf Дагъистаналъул шагьаразул ва росабазул гІадамазул къадарал. РикІкІана 1 январалъ 2015 соналъ]</ref> | хъвай-хъвагІай гьабураб сон = 2015 | гъунки = 15 | ракь = 1611,5 | широта = | долгота = | карта = Tlyaratinsky district locator map.png | хъвай-хъвагІай = | миллатал = [[МагIарулал]] | динал = [[Ислам]] | сагІтил рачел = +4 | телефоналъул код = 87265 | почалъул индекс = | автомашинаялъул код = | сайт = http://kizlyar-rayon.ru/ |сайталъул мацІ = }} '''ЛъаратІа мухъ''' ({{lang-ru|Тляратинский район}}) — [[Дагъистан]]алъул район. ГIадамазул къадар бахуна 22 882 чиясда<ref>[[http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/2b0901004382ea27a3cef3dd898fc419/%D0%A7%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F++%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8+%D0%94%D0%B0%D0%B3%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD+%D0%BD%D0%B0+01.01.2015%D0%B3.+%D0%BF%D0%BE+%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%81%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BC.pdf Дагъистаналъул шагьаразул ва росабазул гІадамазул къадарал. РикІкІана 1 январалъ 2015 соналъ]</ref> [[Административияб марказ]] — [[ЛъаратІа]]. == Тарих == == Мухъалда ислам тІибитІи == Гуржиязулгун гIорхъода гIумру гьабулел магIарулазул кидаго щулияб маданияб, магIишатияб бухьен букIана гьезулгун. ГIорхъода ругел боязул рукIа-рахъиналъул хал гьабурабго бигьаго букIуна гьел цере рукIарал бухьенал ричIчIизе ва церечIезаризе. Гьеб рахъалъ киназулго интерес бугеб бакIлъун ккола АваргIурул байбихьи – Джурмут гIоралда сверухъ ругел ракьал. Гьел ракьазе цIакъго кIвар бугеб хIужалъун ккана ХV-ХVII гIасрабаз гьениб ислам тIибитIи ва гьелда хадур Гуржиялъулгун хисарал гьоркьорлъаби. БатIияб дин бачIарабго, гьоркьорлъабиги батIиял лъугьана. замана хисигун гьелдаго цадахъ раккана цIиял бахIарзалги. Гьезул цояв – Гъенеколоса МахIал Давудил хIакъалъулъ бицине буго гьаб макъалаялда. Гьесухъе нилъ жеги тIадруссина, тIоцебе къокъго бицина доб заманаялъул хIакъалъул ва цIияб диналъ ЧIурмутI гIурул жамагIатазда ва гьезулгун гуржиязул гьоркьорлъабазда гьарурал хиса-басиязул хIакъалъулъ. ХV гIасруялда аваристаналъул централдаса бакъдал рахъалде ислам тIибитIизе байбихьана. Гьелъие нугIлъи гьабула анкьракьалда ратарал исламалъул церехъабазул хобазул заназ. Гьезда жанир руго бакIалъулал гъазизаби гурел, къватIиса рачIаралги, гIемерисеб мехалъ Шамалдаса (сирия), цо-цо мехалъ Мисриялдаса (египет) ва ХIижазалдаса (сагIудия). рехсезе бегьула тIалцухъ (лъебел бо) вукъарав ХIасанил исмагIил 900 соналъ хварав (1494-95 с.); лъаратIа росулъ вукъарав султIан 1480-л саназда хварав. исламги босун хадур диниял церехъабилъун лъугьаралги руго. Мисалалъе, ЧIорода росулъа (ЧIурмутI бо) Учил сами хвана гьижраялъул 887 (1482) соналъ, хоб буго росдал рагIалда. БакIалъулаз бицухъе, сами вукIана бищунго гъираялда ислам тIибитIизабулев чи. Херазул биценазда рекъон, кIудияб гIел кутакалда дандечIун букIун буго цIияб диналда ва бищунго кIудияб дандечIей гьабулеб букIана гьесул эмен - насранияв Учица. Хваразул хIакъалъулъ гьарурал хъвайхъвагIаязде балагьарабго бичIчIулеб буго цIияб диналда данде букIараб къеркьеялъул кутак. ГIажаибаб хъвай-хъвагIай буго гьижриялъул 1071 соналъ (1660-61с.) хъвараб, ГIулгьеб росдал мажгит цIигьабун свериялъул хIа къа лъулъ. Гьелъ бицунеб буго рехсараб заманалда ЧIурмуталда ислам гIезегIан тIибитIун букIанин. ислам тIибитIулеб букIана Хунзахъа ва Гъумекиса (Кьенсерухъа сверун). Гьединлъидал, ЧIурмуталъул байбихьуда [[ислам]] тIибитIун буго [[ХV гIасру]]ялъул ахиралда. анкьракьалъул гъоркьияб мухъалда ислам босун буго жеги цебе - 1475-76 саназда. нилъеца гьоркьоб лъураб темаялъе кIвар бугеблъун рикIкIине бегьула амир ГIалибегица анцухъ жамагIаталде хъвараб кагъат. тарихчи тимур айтберовас рикIкIунеб буго гьеб хъван бугин XV гIасруялъ. Гьале кагъат: {{Цитата|«Дида ракIалде ккола нужеца дин босизе инкар гьабулел кидероялъулаздаса (Кидеро) лъазабилин гьел ислам къабул гьабизе ва жидеего дибир восизе хIадур ругищан. ислам босани гьезда ниж хъвазе гьечIо, босичIони – дица дандечIун бажарулареб аскар бакIаризе буго гьезда дандеян лъазабе»}}. Амир ГIалибегида Кидероялда ислам босизабизе кIвеч1ого батизеги бегьула доб мехалъ. амма бихьулеб буго гьеб ишалъулъ гьес анцухъ ва цоги анкьракьалъул жамагIатазул кумек хIалтIизабулеб букIин. ЧIурмутIалъул байбихьуда ислам тIибитIиялъул иш гIажаибаб къагIидаялъ унеб букIана. ЧIурмутIалъул жамагIаталъул (тIому рал) микьго росдал (ЧIорода, салда, ГIул гьеб, Гъоркьнуб, Белъелда, Гъерел, Гъенеколоб, Къамилухъ) лъабгояб гIуцIана ислам босулаго Болъогьен абураб хъаладухъа гочарал гIадамаз. Болъогьеналъул жамагIаталъул насранияб дин (христиан) букIун буго. Гьенисан рикIкIад гьечIеб бакIалда, гIурумухъ ккун эхебе (салда росдада цебе, гьабсагIаталда гьениб рагъулазул паж бугеб бакI) буго Гьамал гьатIан абураб бакI. салда, ГIулгьеб, Гъоркьнуб росабазул (гьеб лъабго росу буго Болъогьеназул жамагIаталъ гIуцIараб) харабаз бицухъе, щибаб соналъ ихдал ЦIоралдаса гIалаялда рекIун вачIунаан Гьама абурав гуржияв ва чанго анкьалъ бакIалъулал гIадамазе насранияб дин малъулаан. Гьесул цIар лъун буго гьатIаналдаги. Гьамаца киналго [[насранияб дин]]алъ тIалаб гьарулел ишал гьарулаан. Гьенисан заманалдаса гьев унаан жеги тIадегIан гIурумухъ ккун тIадехун бугеб Гъерел росдада аскIове ва гьенирги гьединалго диниял масъалаби тIуралаан. Хадув унаан Къамилухъе. Гьеб лъабабго бакIалда гьабсагIаталдаги цIунун руго Гьамал гьатIан абурал бакIазда цIарал. ЧIурмутIалда риидалги вукIун, хаслихъе Гьама Кахеталде тIад вуссунаан. Гьама вачIунеб заман букIун буго гIага-шагарго гьениб ислам тIибитIизе байбихьараб заман. БакIалъулал харабаз бицухъе, гьев вачIунев вукIун вуго халкъалъ ислам босун хадувги, амма заманалдаса хераз гьесда абун буго вачIунгейин тIокIав, гьанир гIолилазулгун питна ккезе бегьулин. Умумуз жидехъе кьурал харбал дие бицана салдаса ГIалиев ИсмагIилица, ГIулгьеса ГIалиев МухIамадица ва ражабица ва Гъоркьнуса Хуршилов МухIамадица. ахирисесул баяназда рекъон, гьесул тухум бачIун буго Болъогьеналдаса ГIартунидаса (арутюн). Гьес ва гьесул лъималаз исламги босун гIуцIун буго Гъоркьнуб росу. Гьедин, насранияб динги бакIалъулазда малъулеб букIана риидал вачIунев Гьамаца лъабго батIияб гьатIаналда. ГIажаибаб хIужа буго, бакIалъул харбазда рекъон, цо заманалда ЧIурмутI гIурул кваранаб рахъалда ругел росабазда ислам букIана, квегIаб рахъалда ругел рукIана насраниял. амма заманалдаса гьезул щулалъабиги щущазарун, гочинарун руго доб цояб рахъалда ругел росабазде. Гьединаб щулалъи букIана Болъогьенги. Гьенисан гочараз гIуцIун руго салда, ГIулгьеб ва Гъоркьнуб росаби. Гъерел ва Белъелда росабазул щулалъи букIана КьороцIи-гьен абураб бакI ва гьебги букIана гIурул квегIаб рахъалда, Белъелда росда цебе. Гьебго заманалда ЧIурмутIалда цун бугеб ЦIоралъул ракьалда гIуцIана Гъолодисезул пачалихъияб гIуцIи. Гьенир жанире рачине бегьула киналго ЦIоралъул аварал-бусурбаби. Гьезулгун щулияб бухьен букIана ЧIурмутIалъулазулги. Кахеталъул ханзабазул асар букIана доб заманалда ЦIоралдаги, Кавказалъул кIудияб балада нахъа – ЧIурмутIалдаги. ЦIияб дин босарал магIарулаздагун гьезул кьал ккечIого рес букIинчIо. Зама-заманалдаса иргадал бергьулел рукIана гьеб дандечIеялъулъ. Кахеталъул хан леванил заманалда (1504-1574) бакъдасел магIарулазул кIудиялго хIасилал рукIинчIо гьеб къеркьеялъулъ. тIадеги, гIемерисеб мехалъ гьезие гIакъуба кьолаан гуржиязул ханас. Вахушти Багаратиони абурав тарихчияс хъвалеб буго: «лекIи (магIарулал) левание мукIурлъичIониги, заралги гьездаса кинабгIаги букIинчIо. абула, цо нухалда цо лекIияс алазан бахъун цояб рахъалдаса гIака бикъанилан, леваница аскарги бакIарун, гьев чи кквезеги ккун, хъизамгун ва магIишатгун цадахъ вачун ун вуго. лъабабилеб къоялъ киналго чIвана, цогидал хъамалчилъи гьабизе хIинкъулеб хIалалъ». Гьаниб абичIого гIоларо, Вахушти Багратионие цIакъ рокьулароан магIарулал, гьеб бихьулеб буго гьаб асаралъулъги. рокьунгутIизе гIиллаги букIиндал. Леван хун хадуб Кахеталъул ханлъун вахъана гьесул вас александр КIиабилев (1527-1605). Гьесул заманалда ЦIоралъул магIарулаз гIезегIан рагъ гьабуна гуржияздаса эркенлъизе. Жиндиргун анкьракьалъул жамагIатазул гьоркьорлъабазул хIакъалъулъ Кахеталъул хан александрица хъвалеб буго 1594 соналъ ГIурусазул хан Борис Годуновасухъе: «нижее къварилъи гьабулеб буго мугIрузул гIадамаз: балъго нижер ракьалдеги рачIун… ва нижер гIадамал чIвалел руго… дудаги лъалеб батила: нижер ракьалда аскIоб мугIрузда буго гьитIинабго ракь, лъебелазул абураб: дун ине вуго аскаргун, гьелгун вагъизе». с.а. Белокуров абурав гIурусазул тарихчияс 1889 соналъ къватIибе бачIараб жиндирго тIехьалда бахъун буго гьеб кагъат: {{Цитата|«Нам чинитца теснота великая от горских людей: приходят они в нашу землю украдом… и наших людей побивают и в полон емлют… и то ведомо тебе: близ нашие земли в горах есть землица невеликая, тебельская земля словет: ино можно будет, и яз пойду сам с своею ратью воевати их»}}. ПалхIасил, Кахеталда аскIор ругел магIарулазул жамагIатаз гьужумал гьарулел рукIана алазаналде, боцIи бахъун, гIадамал асир гьарулел рукIана. Гьел гIодориччазариялъул мурадалда александрица къасд тIамун буго кIудияб аскарги бакIарун гьезде гьужум гьабизе. Хадурккунги кIиязулго чабхъенал зама-заманалдаса жеги чанго соназ унел рукIана. лъалеб буго александр II-сул ва гьесул вацасул вас теймуразицица 1630-40 соназ анкьракьалде, ЦIунтIе ва Кьесерухъе (лъаратIа, ЦIунтIа, ЧIарада мухъал) кIудиял аскаралги ракIарун гьужумал гьарун рукIин. === Халкъияб бицен === 1664-1675 соназ, Кахеталъул ханлъун арчил II вугеб заманалдаги гьелго рагъал унел рукIана. амма доб мехалъ магIарулазул къокъаби тIадеги щулалъулел рукIана. Гьелъ рахIат хун букIана арчил II-сул. Гуржиязде гьужум гьабулезул бакьулъ бакIлъун букIана ЧIурмутI (тIомурал), гьеб букIана Гуржиялъе аскIобегIан бугеб бакIги. Кахетиялъул ханасдаги тIоцебе гьужум гьабизе кколеблъун гьеб бакI бихьулеб букIана. ЧIурмутIазул цевехъан вукIана гьеб мехалъ Гъенеколоса МахIал давуд. Къамилухъ росулъа тарих лъазабулев вукIарав, мунагьал чураяв ГIумаров МухIамадица ракIарарал баяназда рекъон, гуржиязул рагъулал къокъаби Билканалда кIийидеги рикьун кIанцIун руго кIиго батIияб рахъалдаса. тIоцебесеб: ахIлъимал – МагIалараса – Гъенеколоб ва кIиабилеб: Гъубалъ – лъимсвери – салда. Гуржиязул аскарал халатал читIирал гьарун цIалел рукIана ГIурахъ мугIрулги (КIудияб Кавказалъул бал) рахъун мугIрузде. МагIалараса ва лъим-свери абурал бакIазда рукIана риидал гIи хьихьулел ракьал. ГIемерисеб мехалъ гьенир ругел гIухьбуздаса лъалаан гуржиял рачIунел рукIин. Гьез жидерго боцIиги бахчун, кIудияб магIардеги рахъун цIа бакулаан. Гьелъул магIна букIана хIинкъи бугин абураб. М. ГIумаровасул баяназда рекъон, гьеб гьужумалъул хIасилал цIакъ захIматал рукIана ЧIурмутIазе. аскарал цIакъ дагьал рукIана магIарулазул. Гьеб гуребги, кIиго батIияб бакIалдаса цого заманалда тIаде кIанцIиялъ гьел цолъизе рес щвечIо. Гьеб гуребги, кумекалъе тушалги (тушет мухъ) рачун руго гьез. ГIемер чагIи камуниги, гьез квегъана киназдего гIагарун ЧIурмутIалъул росаби. Белъелда росдада аскIоб гьабсагIатги буго Хъузхъузул хоб абураб бакI. (Хъизихъал абула Кахеталъул бакъдал рахъалда бугеб халкъалда, гьениса рукIана рищунго лебалал ва бахIарчиял рагъухъаби. Гьелдаса, магIарулаз киналго гуржиязда хъузхъул абула). рухIана росаби ва кулаби, хвезабуна ракь ва боцIи бахъана. Гъерелгун Белъелда росабалъ рицунел руго тушаз росаби рухIиялъул хIакъалъулъ харбал. сагIитил ХIава абурай хералъ бицана, жиндир кIудияй эбелалъ тIомуразде «чIегIер тушал» кIанцIиялъул хIакъалъулъ бицунаанин. Гьеб лъарабго гIадамал ана мугIрузда ва рохьазухъ рахчизе, цадахъ боцIи-магIишатгун. Цадахъ босана босизе бегьулебщинаб. Бихьиназ росаби цIунулел рукIана, рагъал унел рукIана щибаб росулъ цадахъ цого заманалда, амма рикIкIен гIемерал гуржияз нахъе къазаруна мугIрузде. Бищунго вахIшияб рагъ ккун буго МочIол-лъар абураб бакIалда. Гьениб гуржиязде данде чIун букIана Гъенеколоса МахIал давудил къокъа. Биценазда рекъон, гьеб рагъулъ цIакъ гIемер гуржиял гъурун руго. Гьесул росуцояс рагъул кор боркьарабго ахIун буго: «МахIал давуд, цIакъав бахIарчи, яхI бахъе!»,-ян. Гьеб мехалъ гуржиязда бичIчIун буго цIар рагIарав белади ([[гуржи мацI]]алъ цевехъан абураб жо) МахIал давуд гьенив гIахьаллъун вукIин ва жеги тIадеги кIудияб къуват реххун буго. МахIал давуд гьеб рагъулъ чIван вуго. Гьениса дагьалъ рикIкIад рогьногIоралда аскIов чIвана гьесул вас амирхIамза. Гьебго заманалъ ккуна МахIал давудил ясалги, дамалда абураб магIарда гIачиязда хадур рукIарал. дамалда буго кIудияб гуреб мегIер, росдада дандбитIун цебе бугеб. нахъе цIунун хутIун буго халкъалъ цоцахъе кьун МахIал давудил ясазул магIу. МахIал Давудил ясазул магIу …ЧIегIер берал данде къан, къасда кьижун йикIаго. Дида макьилъ бихьана зоб рорцIагу цIад банаб. Радал тIаде яхъана, тIох рагIалде йилъана, Росу цIунулел гьуби цIед рухIулел ратана. БагIар ролъил рал балел чIегIер ракьул гьоцIабахъ ГIолохъабиги хъвехъу бидул хIирал ратана. ХъахIал маккал рещтIулел дир инсул рукъзал ХъахIилал цIаял рекIун цIед рухIулел ратана. Дамалда тIад яхъана, нахъе сверун балана, Бидул хIирал рихьана бухIараб Гъанаколоб. Эбелалда бихьичIеб хIан-гIарцулаб дир керен, кунта бихъун бихьана тушдил гIолохъабазда квешадие кIвекIула чилъи гьечIев кашишас. ГIолохъбизулъ цIар арав АмирхIамза – дирго вац РогьногIорул кIалида хвалчад къотIун ватана. Чакма рет1ун чIухIарал МахIал Давудил ясал ХIатIал гIицIго йилъана Дамалдаса гIодое. ПицIигIлу гьоцIо чIамун Гъанаколоб рукIарал ПурчIинадул чIер швечIо чIарисазул къватIазухъ. Хер инсулго букIараб аят меседил къуръан ИяхI гьечIев кашишас чоди кьонклой чIван буго. Мажгит цIурал къуръанал къватI-къватIазухъ рехана, къватIал цIурал гIолохъби гарбал къотIун тIамуна. Буго цоги батIияб къагIидаги гьеб кочIол: {{Цитата|…Дида макьилъ бихьана Дамалда тушал рачIун,<br /> Радалалде батана росу сверун сангар къан.<br /> Росого цIурал сиял сардидаго рухIана,<br /> Сиго цIурал бахIарзал гIияхъего хъвехъана.<br /> кIалцIи бандай хьихьана тушманазул гIаларча.<br /> Дун Дамалда яхиндал нахъ юссун балагьана –<br /> БагIараб цIа бихьула дир инсул минаялда,<br /> ХъахIилаб кIкIуй бихьула бухIараб Гъанабколоб.<br /> Эбелалда рихьичIел хIангIарцулал дир курмул,<br /> копоего кIвекIула намус гьечIев кашишас.<br /> Яц-ваццасда рихьичIел чиллаялъул дир гъалал,<br /> Чол цIалае кьабула чилъи гьечIев тушманас.<br /> ЧвархъичIого кьвагьулеб НурмухIамадил хъирим<br /> кьвагьулаго кьватIана талихI къарал къояца.<br /> кьабулаго къотIулеб МахIал Давудил хъвалчен,<br /> Бахъулаго бекана рагьде тушман кIанцIигун.<br /> кIикъого рузман балеб НурмухIамадил масжит<br /> Чол бокьалъе ккун буго чилъи гьечIев кашишас.<br /> Дабалде босулеб аят меседил къуръан<br /> Чол энкалъе лъун буго сан гьечIел капурзабаз.<br /> ПицIий гьоцIо чIамулел МахIал Давудил ясал<br /> ПурчIинадул чIер чIамун чIарисезул къватIазда.<br /> ЧIари цIулакьо кунел Дан гIурухъа мусудул<br /> Болъоназул гьан кванан капуразул къватIазда.<br /> Гьанже аниш, гIандалал, гIорабалъан рагъизе,<br /> ГIунтIун аниш, лъебелал, дун тушахъа яхъине.}} МахIал давудил ясал чIаго тун руго боцIи цебе гъезе кумекалъе. Гьезул цоялъ – гьитIинай патIимаца тIил кьабун чIван вуго цо тушав. Жийгоги гьей гьеб бакIалдаго чIван йиго. Гьелъул хоб буго дамалде унеб нухда. Гьеб гьабсагIатги буго. КIудияй ясалъ боцIи цебе гъун буго тушбабаз абухъе. свакарал гIачи гьелъухъ гIенеккулел рукIун гьечIо. Гьеб мехалъ гьелъ гIачияздехун, щибалъул цIарги рехсон абурал рагIаби цIунун руго халкъалъ: {{Цитата|Гьули гIай ва Чари, дур чехь бихъаяб<br /> Гьули гIай ва къвали, мун къорид хьвеяб<br /> Гьули гIай Дарачу, мун гьирчид чIваяб,<br /> Гьули гIай чари-къвали, къуйла нелъераб талихI.}} ===ХIужаби=== ТIадехун рехсарал баянал руго аслияб къагIидаялъ Къамилухъа ГIумаров МухIамадица ракIарарал. Гьел хIакъикъиял рукIиналда щаклъизе бегьилаан, гуржиязул тарихчи Вахушти Багратионицаги гьединалго баянал кьечIони. Гьесул баяназ кумек гьабулеб буго гьел лъугьа-бахъиназул заман чIезабизеги. тIоцебе гьес рехсолеб буго 1667 соналъ Кахетиялъул ханлъун вукIарав арчила Багратионил бертин, хадуб бицунеб буго гьес телавиялда гьундул раялъул, хадуб магIарухъе букIараб гьужумалъул, ахиралда рехсолеб буго 1674 соналъ букIараб цоги лъугьа-бахъин. Гьедин, абизе бегьула ЧIурмутIалде гуржиял кIанцIун рукIанин 1667-1674 соназ. Жеги мухIканго гьеб лъугьа-бахъин батизе бегьула М. ГIумаровасда ратарал, доб заманалъ шагьидлъарал рагъухъабазул (Коркендиса ЧIанкIал МухIамад ва абубакар, нехIдуаса абубакарил давуд, ицбалухъа ГIумарил Рамазан) заназда ругел тарихазухъ балагьун. Гьел хвараб сонлъун хъван буго гьижраялъул 1085 сон, ай 1674 соналъул рии. Хасало гьел рачIине рес гьечIо, щайгурелъул гIазуца къарал мугIруздаса ине рес гьечIо. Гьеб хIужаялъ рес кьолеб буго МахIал давудил гIумруялъул заман рехсезе. Холеб мехалъ гьесул рукIун руго кIудиял гIурал лъимал. Гьебмехалъ, гьев вукIине ккола гIага-шагарго 50 сон барав чи, гьавунги вукIун ватула 1620-лел соназ, хвана 1674 соналъ. Гьеб гьужум гIезегIан гуржиязе хIасил кьураб букIаниги, гьеб букIана ахирисеб. Гьеб 1674 соналъ ккараб рагъ букIана гуржиязул къокъаби Кавказалъул бал бахъун рачIараб ахираб рагъ. тIадеги, XVII гIасруялъул 70-лел соназ гуржиязул кашишас гIурус хан Федор алексеевичасухъе хъвалеб буго, цониги къо унеб гьечIин лекIаз щив вугониги викъун вугин ялъун чIван вугин рагIичIеб. ГIасруялъул ахиралде ЦIоралъул магIарулазул ракьал тIубанго эркен гьарун рукIана гуржияздаса.<ref>[https://xn----8sba6bdmqod1k.xn--p1ai/wp-content/uploads/00tlyarata_1-2_na_pechat.pdf Тарихчи ШагIбан ХIапизов; ЛъаратIа районалъул газета; № 1-2 * январь 2017 с.]</ref> == Миллияб рикьи == 2010 cоналъул хъвай-хъвагIаязда рекъон<ref>{{cite web|url=http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/cafa4e00421f0cb8805fcc2d59c15b71/ВПН+том3.rar|title=ВПН том 3. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком по городским округам и муниципальным районам республики Дагестан}}</ref>: {|class="standard sortable" |- !Миллат !Къадар, <br />чи !Доля <br />от всего населения, % |- |[[МагIарулал]] | align="right" | 21 820 | align="right" | 98,4 % |- |цогидал | align="right" | 345 | align="right" | 1,6 % |- |киналго | align="right" | 22 165 | align="right" | 100 % |} == Росаби == {{Навигация |Тема = Дагъистан |Портал = Дагъистан |Викихарбал = |Викигъамас = |Проект = }} == ХӀужаби == <references/> {{ТIинчI-Дагъистан}} {{Дагъистан}} {{ЛъаратІа мухъалъул росаби}} [[Категория:ЛъаратІа мухъалъул росаби]] [[Категория:Дагъистаналъул мухъал]] 07vaxtfc8zd106jt1itfjepamvkh2fn Хунзахъ тӀалъи 0 12254 83003 75790 2022-08-03T12:31:30Z M. Omarius 10562 M. Omarius переименовал страницу [[Хунзахъ тІалъи]] в [[Хунзахъ тӀалъи]] без оставления перенаправления wikitext text/x-wiki {{ТІалъи |Статус=ТІалъи |ЦІар=Хунзахъ тІалъи |Сурат=Хунзахъ_росу_ва_тІалъи.jpg |Сураталда гъоркьхъвай=ТІалъиялъул [[Хунзахъ]] росу |ГІатІилъи=250 |Халалъи=25 |ГІеблъи=8–10 |Лъугьараб заман= |Борхалъи=1700–2000 |Бищун борхатаб тІогь= |Борхалъиялъул ицц= |Координатал=42.5438484242416/46.7016524076462 |Пачалихъ=Россия |Икълим=Дагъистан |CoordScale= |Мухъ=Хунзахъ мухъ |БакІалъул карта=Россия Дагъистан Хунзахъ мухъ |Викигъамасалда категория=}} '''Хунзахъ тІалъи''' — [[Хунзахъ мухъ|Хунзахъ мухъалда]] бугеб [[ТІалъи|тІалъи]], жиб Дагъистаналда ругел тІалъиязул бищун гІатІидаб ва кІудияб. ГІатІилъи гьелъул буго 250 км². ТІалъи гІуцІараб буго къвакІараб гамачІ-къоноялъ, бутІаккун къвакІараб гачигамачІалъ. Рельефалъул рахъалъ гьеб буго гьетІи бугеб, бакІ-бакІалда гохІахараб ритІел. == Географияб сипат-сурат == === Бугеб бакІ === Хунзахъ тІалъи буго Жанисеб Дагъистаналъул бакьулъ бакІалда, ралъдал гьумералдаса тІалъиялъул борхалъи буго 1700–2200 м. Гьелъул халалъи буго 25 км, гІеблъи — 8–10 км; гІаммаб къагІидаялъ тІалъиялъул гІатІилъи буго 250 км<sup>2</sup>. ТІалъиялъул рельеф буго гІодобе буссараб ритІел, гьитІинал гохІалги, балкабиги, гІиссинал кІкІалабиги ругеб. Хьундасебгун-бакъбаккул рахъалда тІалъиялъул гІорхъилъун буго ТІанусдерил бал, жибги Макьасде щвезегІан бугеб, бакъдасебгун-бакъбаккул рахъалда рахъалда — [[ГІакаро (мегІер)|ГІакаро]]. Бакъбаккул рахъалдехун кколеб бакІалда тІалъиялъул гІурхъилъун буго 100–1200 м. борхалъуда бугеб [[ЦІолокь каньон|ЦІолокь]] каньон, [[ГІарани хъала|ГІарани хъаладухъа]] байбихьун [[Шамилил мухъ|Шамилил мухъалъул]] [[Гьолокь]] росдаде щвезегІан, 22 км халалъиги бугеб. Гьениб тІалъиялдаса чвахулеб Тобтилги Тиронлъаралъулги лъугьуна чвахубакІал (чвахиялъул борхалъи 70 ва 120 м).[http://www.skfo.ru/interest/item/1421_Hunzahskoe_plato] === Геология === Хунзахъ тІалъиялъул ракьал аслияб къагІидаялъ ккола лъикІ жо бижулеб бечедаб щелоч гъорлъ бугел мугІрузул чІегІер-ракьаллъун. РорхалъудегІан ругел чІегІер-ракьазда гъорлъ щелочалъул къадар дагьлъула ва гумусалъул къадара бахуна 7 проценталде. === Климат === Гъуниб тІалъиялде данде ккун, Хунзахъ тІалъиялда климаталъул шартІал руго кьварарал, лъагІалил гьоркьохъеб температура бащалъула 6,60. ГІазу-цІадал къадар бащщалъула 532 мм (гьебго борхалъиялда бугеб ТІасияб Гъуниб, гьоркьохъеб температура бащалъула 8,1°, гІазу-цІадал къадар — 507 мм). Хунзахъ тІалъиялда рукІуна гІезегІан къуваталъул гьурал, цо-цо мехалда 8 балл къуваталда ругел. Хунзахъ тІалъиялда гьединаб хасаб климат букІиналъе гІиллалъун ккола тІалъи рагьараб букІин, хасго бакъбаккудаса ва бакътІерхьудаса, ва гьелдалъун щибаб рахъалдасан гІадин гьавадул массаби рачІин.<ref>http://www.skfo.ru/interest/item/1421_Hunzahskoe_plato</ref> === Гидрология === [[Файл:Tobot waterfall. Khunzakh district.jpg|мини|кваранидаса|191.989x191.989пкс|[[Тобтил чвахи]]]] ТІалъиялда ругел лъаразул чІахІияллъун рикІкІине бегьула [[Тобот]], Хундерил лъар, Илъа-лъар; гьел киналго лъар чвахула ЦІолокье, гІизаІан кІудияб борхалъудаса. ЦІадал райда, гьел лъарал гІемерго кІодолъула. ТІалъиялъул бакътІерхьун рахъалдаги буго дагьабго гьитІинаб лъар, жиндир чвахиялъул борхалъи 50 метраялдаси бугеб. ТІалъиялъул гІодорегІан ккарал бакІазда, [[Сиухъ]], [[Гъонохъ]], [[Шотота]] ва [[Макьасда]] росабазда аскІор цере рукІана гьитІиналго [[ХьуцІ|хьуцІал]]. Гьел ахираб заманалда ракъвазарулел руго. Шотода росдата цебе буго гІадамасул квералъ гьабураб хІор, жанибе биччан буго ччугІа. === ТІабигІат === ТІалъиялъул тІабигІат цІакъго бечедаб гІечІо. НекІсиял рохьал хутІун гьечІо. Хурдузул данде чІвала харибакІазул, ва мугІрузул хурдур: шалфей, рехъеб, чебрец, харибакІазул ва мугІрузул лъабгІин, люцерна ва цогидалги. ==== ХІайванал ==== ХІайваназулги гІемерал тайпаби данде чІваларо. Рахьхахулезул гІемерисеб данде чІвала гІанхвара Радде (Дагъистаналъул эндемик). Цо-цо данде чІвала гІанкІал, цурдул, гІондокьал, цо-цо — бацІал. ХІанчІазул тайпабазул ратула альпазул чІегІерхІанчІи, гІалхул маккал; данде чІвала чІоролаби, мокъокъал ва чанахъанхІанчІазул чанго тайпа.<ref>http://www.skfo.ru/interest/item/1421_Hunzahskoe_plato</ref> == Халкъ == Хунзахъ тІалъи ккола Дагъистаналда ругел бищун халкъ ризаб бакІазул цояблъун.<ref>http://www.skfo.ru/interest/item/1421_Hunzahskoe_plato</ref> == Росдал магІишат == ТІалъиялъул чІегІерракьал, гьетІи букІаниги, кьерзал гьарун ва рекьун хІалтІизарула. Аслияб къагІидаялъ гІазабула картошка, чІегІер гьоло, лъелъ во цогидалги. [[Файл:Panorama of Khunzakh plateau.jpg|альт=Сурат бахъараб буго ЦІада росдаде тІаде балагьараб кІудияб ганчІидасан.|мини|828.977x828.977пкс|Хунзахъ тІалъиялъул панорама]] == Галерея == [https://www.youtube.com/watch?v=C6nHqitYEpc Хунзахъ тІалъи борхалъудаса] == МугъчІваял == <br /> 2ltmxxbtsn7hyddcvmoiv8iokt5ragz ТӀануси 0 12587 83001 70274 2022-08-03T12:17:59Z M. Omarius 10562 wikitext text/x-wiki {{ЧӀБ+Россия |статус=Росу |авар_цӀар=ТӀануси |сурат= |lat_deg = 42|lat_min = 34|lat_sec = 49 |lon_deg = 46|lon_min = 41|lon_sec =36 |CoordAddon = type:city_region:RU |икълим=Дагъистан |мухъ=Хунзахъ мухъ |поселениялъул_тайпа=Росдал поселение |поселение=ТӀануси росдал бо |поселение таблицаялда= |жанисеб бикьи= |бетӀерасул_тайпа=Бегавул |бетӀер= |тӀоцебесеб рехсей= |ЧӀБ_централъул_борхалъи =1950 |климат= |халкъ={{ Халкъалъул къадар | Тануси | тр | Регион = Дагъистан}} |рикӀкӀараб_сон={{ Халкъалъул къадар | Тануси | с | Регион = Дагъистан}} |гъунки= |агломерация= |миллияб_гӀуцӀи=[[Аварал]] |дин=[[Ислам]] |этнохороним= ТӀанусисев, тӀанусисей, тӀанус |почалъул_индекс= 368273 |цифрабазул_идентификатор= 82256860001 |цифрабазул_идентификатор2= 82656460101 |икълималде=квегӀиса }} '''ТӀа́нуси''' — [[Дагъистан|Дагъистаналъул]] [[Хунзахъ мухъ|Хунзахъ мухъалда]] бугеб росу. [[ТӀануси росдал бо|ТӀануси росдал боялъул]] административияб марказ. ==География== Росу буго мухъалъул марказ [[Хунзахъ|Хунзахъа]] шималиябгин бакътӀерхьудехун. ==Демография== {{ Халкъалъул къадар | Тануси | Регион = Дагъистан}} {{ Халкъалъул къадар | Тануси | график | Регион = Дагъистан}} Ккола моноэтникияб авар росулъун. ==Машгьурал гӀадамал== *[[МухIу ГIалиев]] * [[ГӀалилазул Гьимбатил Шамил]] *[[Шамхалилазул МухӀамадил Шагьрудин]] == МугъчӀваял == {{мугъчӀваял}} {{Khunzakh-stub}} {{Хунзахъ мухъ}} [[Категория:Аваразул росаби]] [[Категория:Хунзахъ мухъалъул чӀел-бакӀал]] e7rium1s81yv58j3jg8t2mvjjrdhoxz ХачтӀа 0 12617 83002 70334 2022-08-03T12:25:34Z M. Omarius 10562 wikitext text/x-wiki {{ЧӀБ+Россия |статус=Росу |авар_цӀар= ХачтӀа |сурат= |lat_deg = 43.184624 |lon_deg = 47.073364 |CoordAddon = type:city_region:RU |икълим=Дагъистан |мухъ=Хунзахъ мухъ |поселениялъул_тайпа=Росдал поселение |поселение=ТӀануси росдал бо |бетӀер= |климат= |халкъ={{ Халкъалъул къадар | Хачта | тр | Регион = Дагъистан}} |рикӀкӀараб_сон={{ Халкъалъул къадар | Хачта | с | Регион = Дагъистан}} |гъунки= |агломерация= |миллияб_гӀуцӀи=[[Аварал]] |дин=[[Ислам]] |этнохороним= |почалъул индексал= |цифрабазул идентификатор= |цифрабазул идентификатор 2= |категория в Commons= |сайт=}} '''ХачтӀа''' — [[Дагъистан|Дагъистаналъул]] [[Хунзахъ мухъ|Хунзахъ мухъалъул]] росу. Уна [[ТӀануси росдал бо|ТӀануси росдал боялде]] гъорлӀе. ==География== Росу ккола Хунзахъ мухъалъул анклав, жиб [[Гелбахъ мухъ|Гелбахъ мухъалъул]] территориялда бугеб. Бищун гӀагардегӀан бугеб росу ккола ЦӀияб ЧӀикӀаб, жанубиябгин бакъбаккул рахъалдехун 3 км-алъ рикӀкӀад. ==Демография== {{ Халкъалъул къадар | Хачта | Регион = Дагъистан}} {{ Халкъалъул къадар | Хачта | график | Регион = Дагъистан}} == МугъчӀваял == {{мугъчӀваял}} {{Khunzakh-stub}} {{Хунзахъ мухъ}} [[Категория:Аваразул росаби]] [[Категория:Хунзахъ мухъалъул чӀел-бакӀал]] r4ppxc4lwh27kv7f86zzvcjeebushfj Халип:ЛъаратӀа мухъ 10 13387 83014 72946 2022-08-03T19:08:40Z M. Omarius 10562 M. Omarius переименовал страницу [[Халип:ЛъаратІа мухъ]] в [[Халип:ЛъаратӀа мухъ]] без оставления перенаправления wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = | title = [[ЛъаратІа мухъ]] | listclass = hlist | state = {{{state|}}} | above = Мухъалъул марказ: {{Гъоркьмухъ|'''[[ЛъаратІа (ЛъаратІа мухъ)|ЛъаратІа]]'''}} | image = [[Файл:Герб Тляратинского района.png|60px]] | group1 = Росаби | list1 = *'''[[Кутлаб]]''' | group2 = Росдал боял | list2 = *'''''[[Гъведиш росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[Гъведиш]]'''}} **[[Гьендухъ]] **[[ЛъихIаб]] *'''''[[Гъерел росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[Белъелда]]'''}} **[[ГІулгьеб]] **[[Гъерел]] **[[Гъоркьноб]] *'''''[[Гьиндиб росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[Бугьнада]]'''}} **[[ТІадиял]] *'''''[[КІособ росдал бо]]''''' **[[Бусукь]] **[[Гьидалъ (ЛъаратІа мухъ)|Гьидалъ]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[КІособ]]'''}} **[[Магъилъ]] **[[Хорода]] *'''''[[Колоб росдал бо]]''''' **[[Кьанада]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[Колоб (ЛъаратІ мухъ)|Колоб]]'''}} **[[ЦІимгъуда]] ** [[Гьагьар]] *'''''[[Къамилухъ росдал бо]]''''' ** [[Гъенеколоб]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[Къамилухъ]]'''}} *'''''[[Къардиб росдал бо]]''''' **[[Гьиндиб]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[Къардиб]]'''}} *'''''[[ЛъаратІа росдал бо]]''''' **[[Барнаб]] **[[Гьукъал]] **{{Гъоркьмухъ|{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[ЛъаратІа (ЛъаратІа мухъ)|ЛъаратІа]]'''}}}} **[[Лъилукъ]] **[[Надар]] **[[ТІохгІорода]] **[[ХІамар]] *'''''[[Мазада росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[Мазада]]'''}} **[[Нихьлида]] **[[НугІрухъ]] **[[РостІа]] **[[Синида]] **[[ТІамуда]] **[[Хьобохъ]] **[[Шидиб]] *'''''[[НачІада росдал бо]]''''' **[[Бежуда]] **[[Жажада]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[НачІада]]'''}} **[[ТІинчуда]] **[[ХІокьоб]] *'''''[[СанагІортІа росдал бо]]''''' **[[Гъараколоб]] **[[НитІицухъ]] **[[Росноб]] **[[ТІалцухъ]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[ЦІумилухъ]]'''}} *'''''[[ТІохьотІа росдал бо]]''''' **[[СанигІортІа]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[ТІохьотІа]]'''}} *'''''[[Хадиял росдал бо]]''''' **[[НикІар]] **[[СикІар]] **[[ТІадиял]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[Хадиял]]'''}} *'''''[[Хидиб росдал бо]]''''' **[[АнгІада]] **[[Гъебгъуда]] **[[Кьобзода]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[Хидиб]]'''}} **[[Хорта]] **[[ЧІилда]] *'''''[[Хьиндахъ росдал бо (ЛъаратІа мухъ)|Хьиндахъ росдал бо]]''''' **[[Жалда]] **[[Ицда]] **[[Кверсакь]] **[[Кишдакь]] **[[Кьаниб]] **[[Микдакь]] **[[Сабда]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[Хьиндахъ (ЛъаратІа мухъ)|Хьиндахъ]]'''}} **[[Чарахъ (ЛъаратІа мухъ)|Чарахъ]] *'''''[[ЧІадаколоб росдал бо]]''''' **[[Анцухъ]] **[[Гъоркьросо]] **[[Къобосида]] **[[МачІар]] **[[СарагІор]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[ЧІадаколоб]]'''}} **[[ЧІодода]] *'''''[[ЧІорода росдал бо]]''''' **[[Салда]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[ЧІорода]]'''}} *'''''[[Шидиб росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи='''[[Ланда]]'''}} **[[Бочохъ]] **[[КІарада]] **[[НухтІаколоб]] **[[СантІа]] **[[ТІохъ]] **[[Харада]] **[[ХІадаколоб]] **[[ХІантІаколоб]] **[[ХІинтІида]] **[[Шидиб]] | below = <small>'''{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагІи=Кьералдалъун ва бицатаб}}''' ''хатІалдалъун рихьизарун руго росдал боязул марказал''<small/> }}<includeonly>{{категория гІицІго макъалабазулъ|Аваразул росаби}} {{категория гІицІго макъалабазулъ|ЛъаратІа мухъалъул росаби}}</includeonly> <noinclude>[[Категория:Мухъазе шаблонал]]</noinclude> 0yll00peknwa8i1vhz5qy5pbkxvwv65 83015 83014 2022-08-03T19:17:28Z M. Omarius 10562 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = | title = [[ЛъаратӀа мухъ]] | listclass = hlist | state = {{{state|}}} | above = Мухъалъул марказ: {{Гъоркьмухъ|'''[[ЛъаратӀа (ЛъаратӀа мухъ)|ЛъаратӀа]]'''}} | image = [[Файл:Герб Тляратинского района.png|60px]] | group1 = Росаби | list1 = *'''[[Кутлаб]]''' | group2 = Росдал боял | list2 = *'''''[[Гъведиш росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Гъведиш]]'''}} **[[Гьендухъ]] **[[ЛъихIаб]] *'''''[[Гъерел росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Белъелда]]'''}} **[[ГӀулгьеб]] **[[Гъерел]] **[[Гъоркьноб]] *'''''[[Гьиндиб росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Бугьнада]]'''}} **[[ТӀадиял]] *'''''[[КӀособ росдал бо]]''''' **[[Бусукь]] **[[Гьидалъ (ЛъаратӀа мухъ)|Гьидалъ]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[КӀособ]]'''}} **[[Магъилъ]] **[[Хорода]] *'''''[[Колоб росдал бо]]''''' **[[Кьанада]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Колоб (ЛъаратӀ мухъ)|Колоб]]'''}} **[[ЦӀимгъуда]] ** [[Гьагьар]] *'''''[[Къамилухъ росдал бо]]''''' ** [[Гъенеколоб]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Къамилухъ]]'''}} *'''''[[Къардиб росдал бо]]''''' **[[Гьиндиб]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Къардиб]]'''}} *'''''[[ЛъаратӀа росдал бо]]''''' **[[Барнаб]] **[[Гьукъал]] **{{Гъоркьмухъ|{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[ЛъаратӀа (ЛъаратӀа мухъ)|ЛъаратӀа]]'''}}}} **[[Лъилукъ]] **[[Надар]] **[[ТӀохгӀорода]] **[[ХӀамар]] *'''''[[Мазада росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Мазада]]'''}} **[[Нихьлида]] **[[НугӀрухъ]] **[[РостӀа]] **[[Синида]] **[[ТӀамуда]] **[[Хьобохъ]] **[[Шидиб]] *'''''[[НачӀада росдал бо]]''''' **[[Бежуда]] **[[Жажада]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[НачӀада]]'''}} **[[ТӀинчуда]] **[[ХӀокьоб]] *'''''[[СанагӀортӀа росдал бо]]''''' **[[Гъараколоб]] **[[НитӀицухъ]] **[[Росноб]] **[[ТӀалцухъ]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[ЦӀумилухъ]]'''}} *'''''[[ТӀохьотӀа росдал бо]]''''' **[[СанигӀортӀа]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[ТӀохьотӀа]]'''}} *'''''[[Хадиял росдал бо]]''''' **[[НикӀар]] **[[СикӀар]] **[[ТӀадиял]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Хадиял]]'''}} *'''''[[Хидиб росдал бо]]''''' **[[АнгӀада]] **[[Гъебгъуда]] **[[Кьобзода]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Хидиб]]'''}} **[[Хорта]] **[[ЧӀилда]] *'''''[[Хьиндахъ росдал бо (ЛъаратӀа мухъ)|Хьиндахъ росдал бо]]''''' **[[Жалда]] **[[Ицда]] **[[Кверсакь]] **[[Кишдакь]] **[[Кьаниб]] **[[Микдакь]] **[[Сабда]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Хьиндахъ (ЛъаратӀа мухъ)|Хьиндахъ]]'''}} **[[Чарахъ (ЛъаратӀа мухъ)|Чарахъ]] *'''''[[ЧӀадаколоб росдал бо]]''''' **[[Анцухъ]] **[[Гъоркьросо]] **[[Къобосида]] **[[МачӀар]] **[[СарагӀор]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[ЧӀадаколоб]]'''}} **[[ЧӀодода]] *'''''[[ЧӀорода росдал бо]]''''' **[[Салда]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[ЧӀорода]]'''}} *'''''[[Шидиб росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Ланда]]'''}} **[[Бочохъ]] **[[КӀарада]] **[[НухтӀаколоб]] **[[СантӀа]] **[[ТӀохъ]] **[[Харада]] **[[ХӀадаколоб]] **[[ХӀантӀаколоб]] **[[ХӀинтӀида]] **[[Шидиб]] | below = <small>{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи=Кьералдалъун}} ''ва'' '''бицатаб''' ''хатӀалдалъун рихьизарун руго росдал боязул марказал''<small/> }}<noinclude>[[Категория:Мухъазе шаблонал]]</noinclude> iwvica27em4yb9sp4shretzahx9k6i2 83025 83015 2022-08-03T20:09:06Z M. Omarius 10562 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = ЛъаратӀа мухъ | title = [[ЛъаратӀа мухъ]] | listclass = hlist | state = {{{state|}}} | above = Мухъалъул марказ: {{Гъоркьмухъ|'''[[ЛъаратӀа (ЛъаратӀа мухъ)|ЛъаратӀа]]'''}} | image = [[Файл:Герб Тляратинского района.png|60px]] | group1 = Росаби | list1 = *'''[[Кутлаб]]''' | group2 = Росдал боял | list2 = *'''''[[Гъведиш росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Гъведиш]]'''}} **[[Гьендухъ]] **[[ЛъихIаб]] *'''''[[Гъерел росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Белъелда]]'''}} **[[ГӀулгьеб]] **[[Гъерел]] **[[Гъоркьноб]] *'''''[[Гьиндиб росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Бугьнада]]'''}} **[[ТӀадиял]] *'''''[[КӀособ росдал бо]]''''' **[[Бусукь]] **[[Гьидалъ (ЛъаратӀа мухъ)|Гьидалъ]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[КӀособ]]'''}} **[[Магъилъ]] **[[Хорода]] *'''''[[Колоб росдал бо]]''''' **[[Кьанада]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Колоб (ЛъаратӀ мухъ)|Колоб]]'''}} **[[ЦӀимгъуда]] ** [[Гьагьар]] *'''''[[Къамилухъ росдал бо]]''''' ** [[Гъенеколоб]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Къамилухъ]]'''}} *'''''[[Къардиб росдал бо]]''''' **[[Гьиндиб]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Къардиб]]'''}} *'''''[[ЛъаратӀа росдал бо]]''''' **[[Барнаб]] **[[Гьукъал]] **{{Гъоркьмухъ|{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[ЛъаратӀа (ЛъаратӀа мухъ)|ЛъаратӀа]]'''}}}} **[[Лъилукь]] **[[Надар]] **[[ТӀохгӀорода]] **[[ХӀамар]] *'''''[[Мазада росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Мазада]]'''}} **[[Нихьлида]] **[[НугӀрухъ]] **[[РостӀа]] **[[Синида]] **[[ТӀамуда]] **[[Хьобохъ]] **[[Шидиб (Мазада росдал бо)|Шидиб]] *'''''[[НачӀада росдал бо]]''''' **[[Бежуда]] **[[Жажада]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[НачӀада]]'''}} **[[ТӀинчуда]] **[[ХӀокьоб]] *'''''[[СанагӀортӀа росдал бо]]''''' **[[Гъараколоб]] **[[НитӀицухъ]] **[[Росноб]] **[[ТӀалцухъ]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[ЦӀумилухъ]]'''}} *'''''[[ТӀохьотӀа росдал бо]]''''' **[[СанигӀортӀа]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[ТӀохьотӀа]]'''}} *'''''[[Хадиял росдал бо]]''''' **[[НикӀар]] **[[СикӀар]] **[[ТӀадиял]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Хадиял]]'''}} *'''''[[Хидиб росдал бо]]''''' **[[АнгӀада]] **[[Гъебгъуда]] **[[Кьобзода]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Хидиб]]'''}} **[[Хорта]] **[[ЧӀилда]] *'''''[[Хьиндахъ росдал бо (ЛъаратӀа мухъ)|Хьиндахъ росдал бо]]''''' **[[Жалда]] **[[Ицда]] **[[Кверсакь]] **[[Кишдакь]] **[[Кьаниб]] **[[Микдакь]] **[[Сабда]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Хьиндахъ (ЛъаратӀа мухъ)|Хьиндахъ]]'''}} **[[Чарахъ (ЛъаратӀа мухъ)|Чарахъ]] *'''''[[ЧӀадаколоб росдал бо]]''''' **[[Анцухъ]] **[[Гъоркьросо]] **[[Къобосида]] **[[МачӀар]] **[[СарагӀор]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[ЧӀадаколоб]]'''}} **[[ЧӀодода]] *'''''[[ЧӀорода росдал бо]]''''' **[[Салда]] **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[ЧӀорода]]'''}} *'''''[[Шидиб росдал бо]]''''' **{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи='''[[Ланда]]'''}} **[[Бочохъ]] **[[КӀарада]] **[[НухтӀаколоб]] **[[СантӀа]] **[[ТӀохъ]] **[[Харада]] **[[ХӀадаколоб]] **[[ХӀантӀаколоб]] **[[ХӀинтӀида]] **'[[Шидиб (Шидиб росдал бо)|Шидиб]] | below = <small>{{Кьер/рагӀабазе|кьер=Lavender|рагӀи=Кьералдалъун}} ''ва'' '''бицатаб''' ''хатӀалдалъун рихьизарун руго росдал боязул марказал''<small/> }}<noinclude>[[Категория:Мухъазе шаблонал]]</noinclude> bd66xkc11f3ttsf91y3xtfbagj7iu8z Халип:ЧӀБ+/Мухъал 10 13794 83020 81083 2022-08-03T19:56:50Z M. Omarius 10562 wikitext text/x-wiki {{#switch:{{#if: {{{1}}}|{{{1}}}|{{{2}}}}} | Бакълъул мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = МелъелтӀа | цӀар дурус гьабигун = | lat = 42.794829 | lon = 46.494284 }} | БежтӀа мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = БежтӀа | цӀар дурус гьабигун = | lat = 42.133611 | lon = 46.121944 }} | Болъихъ мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = Болъихъ | цӀар дурус гьабигун = | lat = 42.665 | lon = 46.22 }} | Гелбахъ мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = Гелбахъ | цӀар дурус гьабигун = Гелбахъ (шагьар) | lat = 43.2 | lon = 46.8666666666667 }} | Гъуниб мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = Гъуниб | цӀар дурус гьабигун = | lat = 42.3866666666667 | lon = 46.9616666666667 }} | ГӀахьвахъ мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = КӀкӀаратӀа | цӀар дурус гьабигун = | 42.5833333333333 | lon = 46.35 }} | ЛъаратӀа мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = ЛъаратӀа | цӀар дурус гьабигун = ЛъаратӀа (ЛъаратӀа мухъ) | lat = 42.10816 | lon = 46.35234 }} | НахъбакӀ мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = Дилим | цӀар дурус гьабигун = | lat = 43.071394 | lon = 46.631618 }} | Унсоколо мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = Шамилхъала | цӀар дурус гьабигун = | lat = 42.6858100 | lon = 46.8639300 }} | Хасавхъала мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = Хасавхъала | цӀар дурус гьабигун = | lat = 43.25 | lon = 46.5833333333333 }} | Хунзахъ мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = Хунзахъ | цӀар дурус гьабигун = | lat = 42.55 | lon = 46.75 }} | Хьаргаби мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = Хьаргаби | цӀар дурус гьабигун = | lat = 42.505037 | lon = 47.065774 }} | ЦӀумада мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = Агъвали | цӀар дурус гьабигун = | lat = 42.5333333333333 | lon = 46.1 }} | ЦӀунтӀа мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = Кидеро | цӀар дурус гьабигун = | lat = 42.1930555555556 | lon = 45.9583333333333 }} | ЧӀарада мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = ЦӀуриб | цӀар дурус гьабигун = | lat = 42.2377777777778 | lon = 46.8333333333333 }} | Шамилил мухъ = {{ЧӀБ+/Параметрал|{{{3}}} | цӀар = ХӀебда | цӀар дурус гьабигун = | lat = 42.443549 | lon = 46.547609 }} | 0 }}<noinclude> {{doc}} </noinclude> scscxwyx9mvtvvwghp97c7e82ijr7l0 Хьиндахъ (ЛъаратӀа мухъ) 0 16660 83024 81320 2022-08-03T20:03:19Z M. Omarius 10562 wikitext text/x-wiki {{Цоги магІнаби|Хьиндахъ}}{{ЧӀБ+Россия |from = | статус = Росу | авар_цӀар = Хьиндахъ | оригинал_цӀар = | сурат = | сураталда_гъоркьхъвай = | lat_deg = 42.29807 | lon_deg = 46.39071 | CoordAddon = | CoordScale = | икълим = Дагъистан | мухъ = ЛъаратӀа мухъ | поселениялъул_тайпа = Росдал поселение | поселение_таблоялда = | поселение =Хьиндахъ росдал бо (ЛъаратӀа мухъ){{!}}Хьиндахъ росдал бо | жанисеб_бикьи = | бетӀерасул_тайпа = | бетӀер = | кьучӀ_лъей = | тӀоцебесеб_рехсей = | цересел_цӀарал = ХьиндалӀ, ТӀомсода-Хьиндахъ | статус_буго = | гӀатӀилъи = | ЧӀБ_централъул_борхалъи = | климат = | халкъ = {{Халкъалъул къадар | Хиндах (Тляратинский район) | тр | Регион = Дагъистан}} | рикӀкӀараб_сон = {{Халкъалъул къадар | Хиндах (Тляратинский район) | с | Регион = Дагъистан}} | гъунки = | миллияб_гӀуцӀи = [[Аварал]] | конфессионалияб_гӀуцӀи = [[Ислам]] | этнохороним = | почалъул_индекс = 368427 | цифрабазул_идентификатор = | цифрабазул_идентификатор2 = | цифрабазул_идентификатор3 = | гӀуж A = | регӀел A = | A пачалихъалде = | A икълималде = | A мухъалде = | гӀуж B = | регӀел B = | lat_deg B = | lat_min B = | lon_deg B = | lon_min B = | B пачалихъалде = | B икълималде = | B мухъалде = | гӀуж C = | регӀел C = | lat_deg C = | lat_min C = | lon_deg C = | lon_min C = | C пачалихъалде = | C икълималде = | C мухъалде = | гӀуж D = | регӀел D = | lat_deg D = | lat_min D = | lon_deg D = | lon_min D = | D пачалихъалде = | D икълималде = | D мухъалде = | пачалихъалде = | икълималде = | мухъалде = | lat_deg A = | lat_min A = | lat_sec A = | lon_deg A = | lon_min A = | lon_sec A = | Commons_категория = }} '''Хьи́ндахъ''' — [[Дагъистан|Дагъистаналъул]] [[ЛъаратӀа мухъ|ЛъаратӀа мухъалда]] бугеб росу. ЛъаратӀа мухъалъул [[Хьиндахъ росдал бо (ЛъаратӀа мухъ)|Хьиндахъ росдал боялъул]] административияб марказ. == География == Росу буго мухъалъул марказ [[ЛъаратӀа (ЛъаратӀа мухъ)|ЛъаратӀаса]] 22 км-ялъ шималалдехун, Чарахъ лъарал расалъиялъул квегӀал лабаллъуда. == Демография == {{Халкъалъул къадар | Хиндах (Тляратинский район) | Регион = Дагъистан}} {{Халкъалъул къадар | Хиндах (Тляратинский район) | график | Регион = Дагъистан}} Ккола моноэтникияб авар росулъун. == МугъчӀваял == {{мугъчӀваял}} {{Dagestan-geo-stub}} {{ЛъаратӀа мухъ}} [[Категория:Аваразул росаби]] [[Категория:ЛъаратӀа мухъалъул чӀел-бакӀал]] hoba6vm3q00243nctonh5rv2v12oauc Халип:Аваристаналъул темаби 10 17348 83005 82866 2022-08-03T12:42:05Z M. Omarius 10562 wikitext text/x-wiki {{Navbox | name = Аваристаналъул темаби | title = [[Аваристан (тарихиябгин географияб регион)|Аваристан]] | listclass = hlist | state = {{{state|collapsed}}} | above = ''Тарихияб тахшагьар: [[Хунзахъ]]'' | image =[[Файл:Caucasian-avar-khanate-symbol.png|60px]] | group1 = [[Авар тарих|Тарих]] | list1 = {{Navbox |subgroup |groupstyle=padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;font-weight:normal; | group1 = ГӀаммаб | list1 = * [[Авар тарихалъул хронология|Хронология]] <!--Alphabetical:--> * [[Авар рагъулаб тарих|Рагъуллъи]] * [[Авар бо|Бо]] | group2 = Гьоркьохъел гӀасраби | list2 = <!--Chronological:--> * [[Аваразул некӀсияб тарих|НекӀсияб тарих]] * [[Сарир]] * [[Авариялде гӀарабал тӀадекӀанциӀ|ГӀарабал тӀадекӀанцӀи]] ** [[ГӀарабаз Хунзахъ бахъи|Хунзахъ бахъи]] * [[Авариялъул исламизация|Исламизация]] * [[Авария ва Меседил урду|Меседил урдуялъулгун хурхенал]] * [[Авария Рекъав Тимур тӀадекӀанцӀи|Тимур тӀадекӀанцӀи]] | group3 = Гьанжесеб заманалда | list3 = <!--Chronological:--> * [[Авар нуцаллъи]] * [[Нуцабазул наслу тӀагӀинаби]] | group4= Цогидаб | list4 = <!--Chronological:--> * [[Нуцабазул наслу]] * [[ТӀурурасул наслу]] }} | group2 = [[Авар миллат бугеб территория|География]] | list2 = {{Navbox |subgroup |groupstyle=padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;font-weight:normal; | group1 = [[Авариялъул регионал|Микрорегионал]] | list1 = * [[Бакълъуда]] * [[ГьидалӀ]] * [[ГӀандаллъи]] * [[Къарахъ]] * [[МагӀаруллъи]] * [[Нахъахьиндаллъи]] * [[НахъбакӀ]] * [[Ункъракь]] * [[Хьиндаллъи]] * [[ЦӀор]] | group2 = [[Авар миллат бугеб территория|Мухъал]] | list2 = *[[Бакълъул мухъ|Бакълъул]] *[[Болъихъ мухъ|Болъихъ]] *[[ГӀахьвахъ мухъ|ГӀахьвахъ]] *[[Гъуниб мухъ|Гъуниб]] *[[ЛъаратӀа мухъ|ЛъаратӀа]] *[[НахъбакӀ мухъ|НахъбакӀ]] *[[Унсоколо мухъ|Унсоколо]] *[[Хунзахъ мухъ|Хунзахъ]] *[[Хьаргаби мухъ|Хьаргаби]] *[[ЦӀумада мухъ|ЦӀумада]] *[[ЦӀунтӀа мухъ|ЦӀунтӀа]] **[[БежтӀа мухъ|БежтӀа]] *[[ЧӀарада мухъ|ЧӀарада]] *[[Шамилил мухъ|Шамилил]] *[[Гелбахъ мухъ|Гелбахъ]] *[[Хасавхъала мухъ|Хасавхъала]] *[[Закатала мухъ]] *[[Билкан мухъ]] | group3 = Цогидаб | list3 = * [[Авар росабазул сияхӀ|Росаби]] * [[Авар муниципалиял гӀуцӀиязул сияхӀ|Муниципалиял гӀуцӀиял]] * [[Авар топонимия|Топонимал]] }} | group3 = [[Авар маданият|Маданият]] | list3 = {{Navbox |subgroup |groupstyle=padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;font-weight:normal; | list1 = <!--Alphabetical:--> * [[Аварлъи]] * [[Авар адабият|Адабият]] * [[Авар архитектура|Архитектура]] * [[Аварал|ГӀадамал]] ** [[Аваразул сияхӀ|сияхӀ]] * [[Авар квен-тӀех|Квен-тӀех]] * [[Авар мацӀ|МацӀ]] * [[Авар мифология|Мифология]] * [[Авар музика|Музика]] * [[Аваразул миллияб ретӀел|РетӀел]] *[[Авар традициял|Традициял]] * [[Авар фамилияби|Фамилияби]] * [[Авар фолклор|Фолклор]] * [[Авар халкъиял кучӀдул|Халкъиял кучӀдул]] *[[Авар халкъияб гьунарлъи|Халкъияб гьунарлъи]] |group2 = Симболал |list2 = <!--Alphabetical:--> * [[Авар байрахъ|Байахъ]] * [[Авар герб|Герб]] * [[Авар гимн|Гимн]] }} | below = }}<noinclude>{{doc}}</noinclude> m18a2otgg4tenvm18b6kc1iobzpk5i2 Пакистан 0 17372 83008 2022-08-03T13:02:07Z Tapancha 13143 Новая страница: «{{Пачалихъ |МагӀарул мацӀалъ цӀар = Исламалъул Пакистан Жумгьурият |Эбелаб мацӀалъ цӀар = {{lang-ur|اسلامی جمہوریہ پاکِستان}} |Родительный падеж = Пакистаналъул |Герб = State emblem of Pakistan.svg |Байрахъ = Flag of Pakistan.svg |Гимналда цӀар = Qaumi T...» wikitext text/x-wiki {{Пачалихъ |МагӀарул мацӀалъ цӀар = Исламалъул Пакистан Жумгьурият |Эбелаб мацӀалъ цӀар = {{lang-ur|اسلامی جمہوریہ پاکِستان}} |Родительный падеж = Пакистаналъул |Герб = State emblem of Pakistan.svg |Байрахъ = Flag of Pakistan.svg |Гимналда цӀар = Qaumi Taranah<br />{{center|"Миллаталъул гимн"}} |Аудио = Pakistan anthem - United States Navy Band.ogg |ХӀукмуялъул низам = |Пачалихъалъулаб дин = [[суннаталъул ислам]] | lat_dir = N|lat_deg = 30|lat_min = 2|lat_sec = 0 | lon_dir = E|lon_deg = 69|lon_min = 29|lon_sec = 0 | region = PK | CoordScale = 8000000 |Картаялда = Pakistan (orthographic projection).svg |картаялда гъоркь хъвай-хъвагӀай = Пакистан дуниялалъул картаялда |МацӀ = [[Урду мацӀ|урду]] |ГӀуцӀцӀана = |Истикълал щвараб къо-моцӀ= 14 август 1947 сон |Тахшагьар = [[Исламабад]] |ЧӀахӀиял шагьарал = [[Карачи]], [[Лахор]], [[Фейсалабад]] |БутӀрузул хъулухъал = [[Пакистаналъул бетӏер|Президент]] |БутӀрул = [[ГӀарип ГӀалви]] |Ракьалъул рахъалъ тартиб= 34 |Ракь = 803 940 |Лъел бутӀа = |Этнохороним = пакистанав, пакистанай, пакистанал |Халкъалъул къадаралъул рахъалъ тартиб = 110 |Халкъалъул къадар = {{цӀикӀкӀен}} 221 180 890<ref>[http://www.pbscensus.gov.pk/sites/default/files/DISTRICT_WISE_CENSUS_RESULTS_CENSUS_2017.pdf=CENSUS-2017PAKISTAN]{{Недоступная ссылка|date=Октябрь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> |Халкъалъул хъвай-хъвагӀай гьабураб сон = 2017 |Халкъалъул гъунки = 258,45 |ВЖП (БСП) = 1,065 трлн<ref name="dataimf">{{Cite web|lang=en|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=512,612,911,912,419,611,469,915,429,433,439,916,443,917,446,672,682,686,449,564,453,456,726,732,463,923,744,925,466,927,487,474,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2018&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=,&br=1|title=Report for Selected Countries and Subjects|website=IMF|accessdate=2020-11-26|archive-date=2020-11-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20201116125632/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=512,612,911,912,419,611,469,915,429,433,439,916,443,917,446,672,682,686,449,564,453,456,726,732,463,923,744,925,466,927,487,474,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2018&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=,&br=1|deadlink=no}}</ref> |ВЖП (БСП) рикӀкӀараб сон = 2019 |ВЖП (БСП) ялъул рахъалъ тартиб = 24 |Халкъалъул цо чиясе ВЖП (БСП) = 5204<ref name="dataimf"/> |ИПГӀИ = {{цӀикӀкӀен}} 0,562<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf |lang=en |title=Human Development Indices and Indicators 2019 |publisher=[[Программа развития ООН]] |description=Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН |access-date=2020-01-07 |archive-date=2020-04-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200416080801/http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf |deadlink=no }}</ref> |ИПГӀИ рикӀкӀараб сон = 2018 |ИПГӀИялъул рахъалъ тартиб = 150 |ИПГӀИялъул уровен = <span style="color:#090;">гьоркьохъеб</span> |Авиакомпания = |ГӀарац = [[пакистаналъул рупи]] ([[ISO 4217|PKR, код 586]]) |Домен = [[.pk]] | ISO = PK |Телефоналъул код = 92 |СагӀтил рачел = +5<ref>{{Cite web |url=https://www.timeanddate.com/worldclock/timezone.html?n=106 |title=Daylight saving time dates for Pakistan – Islamabad between 2010 and 2019 |access-date=2019-11-28 |archive-date=2014-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140122225518/http://www.timeanddate.com/worldclock/timezone.html?n=106 |deadlink=no }}</ref> }} '''Пакистан''' ({{lang-ur|پاکِستان}}), расмияб цІар — '''Исламияб Пакистан Жумгьурият''', ({{lang-ur|اسلامی جمہوریہ پاکِستان}}) - . == ХӀужаби == srwlwsrv472zafbcel9cge5wtg2udpo 83010 83008 2022-08-03T13:04:48Z Tapancha 13143 wikitext text/x-wiki {{Пачалихъ |МагӀарул мацӀалъ цӀар = Исламалъул Пакистан Жумгьурият |Эбелаб мацӀалъ цӀар = {{lang-ur|اسلامی جمہوریہ پاکِستان}} |Родительный падеж = Пакистаналъул |Герб = State emblem of Pakistan.svg |Байрахъ = Flag of Pakistan.svg |Гимналда цӀар = "Qaumi Taranah"<br />{{center|"Миллаталъул гимн"}} |Аудио = Pakistan anthem - United States Navy Band.ogg |ХӀукмуялъул низам = |Пачалихъалъулаб дин = [[суннаталъул ислам]] | lat_dir = N|lat_deg = 30|lat_min = 2|lat_sec = 0 | lon_dir = E|lon_deg = 69|lon_min = 29|lon_sec = 0 | region = PK | CoordScale = 8000000 |Картаялда = Pakistan (orthographic projection).svg |картаялда гъоркь хъвай-хъвагӀай = Пакистан дуниялалъул картаялда |МацӀ = [[Урду мацӀ|урду]] |ГӀуцӀцӀана = |Истикълал щвараб къо-моцӀ= 14 август 1947 сон |Тахшагьар = [[Исламабад]] |ЧӀахӀиял шагьарал = [[Карачи]], [[Лахор]], [[Фейсалабад]] |БутӀрузул хъулухъал = [[Пакистаналъул бетӏер|Президент]] |БутӀрул = [[ГӀарип ГӀалви]] |Ракьалъул рахъалъ тартиб= 34 |Ракь = 803 940 |Лъел бутӀа = |Этнохороним = пакистанав, пакистанай, пакистанал |Халкъалъул къадаралъул рахъалъ тартиб = 110 |Халкъалъул къадар = {{цӀикӀкӀен}} 221 180 890<ref>[http://www.pbscensus.gov.pk/sites/default/files/DISTRICT_WISE_CENSUS_RESULTS_CENSUS_2017.pdf=CENSUS-2017PAKISTAN]{{Недоступная ссылка|date=Октябрь 2019 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> |Халкъалъул хъвай-хъвагӀай гьабураб сон = 2017 |Халкъалъул гъунки = 258,45 |ВЖП (БСП) = 1,065 трлн<ref name="dataimf">{{Cite web|lang=en|url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=512,612,911,912,419,611,469,915,429,433,439,916,443,917,446,672,682,686,449,564,453,456,726,732,463,923,744,925,466,927,487,474,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2018&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=,&br=1|title=Report for Selected Countries and Subjects|website=IMF|accessdate=2020-11-26|archive-date=2020-11-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20201116125632/https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=512,612,911,912,419,611,469,915,429,433,439,916,443,917,446,672,682,686,449,564,453,456,726,732,463,923,744,925,466,927,487,474,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2018&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=,&br=1|deadlink=no}}</ref> |ВЖП (БСП) рикӀкӀараб сон = 2019 |ВЖП (БСП) ялъул рахъалъ тартиб = 24 |Халкъалъул цо чиясе ВЖП (БСП) = 5204<ref name="dataimf"/> |ИПГӀИ = {{цӀикӀкӀен}} 0,562<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf |lang=en |title=Human Development Indices and Indicators 2019 |publisher=[[Программа развития ООН]] |description=Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН |access-date=2020-01-07 |archive-date=2020-04-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200416080801/http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf |deadlink=no }}</ref> |ИПГӀИ рикӀкӀараб сон = 2018 |ИПГӀИялъул рахъалъ тартиб = 150 |ИПГӀИялъул уровен = <span style="color:#090;">гьоркьохъеб</span> |Авиакомпания = |ГӀарац = [[пакистаналъул рупи]] ([[ISO 4217|PKR, код 586]]) |Домен = [[.pk]] | ISO = PK |Телефоналъул код = 92 |СагӀтил рачел = +5<ref>{{Cite web |url=https://www.timeanddate.com/worldclock/timezone.html?n=106 |title=Daylight saving time dates for Pakistan – Islamabad between 2010 and 2019 |access-date=2019-11-28 |archive-date=2014-01-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140122225518/http://www.timeanddate.com/worldclock/timezone.html?n=106 |deadlink=no }}</ref> }} '''Пакистан''' ({{lang-ur|پاکِستان}}), расмияб цІар — '''Исламияб Пакистан Жумгьурият''', ({{lang-ur|اسلامی جمہوریہ پاکِستان}}) - . == ХӀужаби == db6jzflqzbhnvscq4a63vgukv7oqy6x Сингапур 0 17373 83013 2022-08-03T15:08:33Z Tapancha 13143 Новая страница: «{{Пачалихъ |МагӀарул мацӀалъ цӀар = Сингапур Жумгьурият |Эбелаб мацӀалъ цӀар = {{lang-en|Republic of Singapore}}<br>{{lang-ms|Republik Singapura}}<br>{{lang-zh|新加坡共和国}}<br>{{lang-ta|சிங்கப்பூர் குடியரசு}} |Родительный падеж = Сингапуралъул |Герб = Coat of arms of Singapore.svg |Б...» wikitext text/x-wiki {{Пачалихъ |МагӀарул мацӀалъ цӀар = Сингапур Жумгьурият |Эбелаб мацӀалъ цӀар = {{lang-en|Republic of Singapore}}<br>{{lang-ms|Republik Singapura}}<br>{{lang-zh|新加坡共和国}}<br>{{lang-ta|சிங்கப்பூர் குடியரசு}} |Родительный падеж = Сингапуралъул |Герб = Coat of arms of Singapore.svg |Байрахъ = Flag of Singapore.svg |Гимналда цӀар = Majulah Singapura |Аудио = Majulah Singapura.ogg |ХӀукмуялъул низам = парламенталъул жумгьурият<ref name="atlas">{{книга|заглавие=Атлас мира: Максимально подробная информация|ответственный=Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов|место=Москва|издательство=АСТ|год=2017|страницы=58|страниц=96|isbn=978-5-17-10261-4}}</ref> |Пачалихъалъулаб дин = | lat_dir = N|lat_deg = 1|lat_min = 21|lat_sec = 0 | lon_dir = E|lon_deg = 103|lon_min = 51|lon_sec = 0 | region = | CoordScale = 250000 |Картаялда = Singapore on the globe (Southeast Asia centered) zoom.svg |картаялда гъоркь хъвай-хъвагӀай = Сингапур дуниялалъул картаялда |МацӀ = [[Ингилис мацӀ|ингилис]], [[Аслияб чин мацӀ|аслияб чин]], [[Малай мацӀ|малай]], [[Тамил мацӀ|тамил]] |ГӀуцӀцӀана = |Истикълал щвараб къо-моцӀ= 9 август 1965 сон |Тахшагьар = [[Исламабад]] |ЧӀахӀиял шагьарал = [[Карачи]], [[Лахор]], [[Фейсалабад]] |БутӀрузул хъулухъал = [[Сингапуралъул бетӏер|Президент]] |БутӀрул = [[ХӀалима Якоб]] |Ракьалъул рахъалъ тартиб= 171 |Ракь = 733.1<ref>[https://www.singstat.gov.sg/find-data/search-by-theme/society/environment/latest-data Statistics Singapore]</ref> |Лъел бутӀа = 1,444 |Этнохороним = сингапурав, сингапурай, сингапурал |Халкъалъул къадаралъул рахъалъ тартиб = 115 |Халкъалъул къадар = {{}}5 866 139<ref name="автоссылка1">[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/singapore/ file-icon<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> |Халкъалъул хъвай-хъвагӀай гьабураб сон = 2021 |Халкъалъул гъунки = 7 810 |ВЖП (БСП) = 578,7 млрд<ref name="dataimf">[https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2020/October/weo-report?c=193,122,124,156,423,935,128,939,172,132,134,174,532,176,178,436,136,158,542,941,946,137,546,181,138,196,142,182,359,135,576,936,961,184,144,146,528,112,111,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2018&ey=2020&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=,&br=1 Report for Selected Countries and Subjects]</ref> |ВЖП (БСП) рикӀкӀараб сон = 2019 |ВЖП (БСП) ялъул рахъалъ тартиб = 39 |Халкъалъул цо чиясе ВЖП (БСП) = 101 458<ref name="dataimf"/> |ИПГӀИ = {{}} 0,938 |ИПГӀИ рикӀкӀараб сон = 2019 |ИПГӀИялъул рахъалъ тартиб = 11 |ИПГӀИялъул уровен = <span style="color:#090;">цӀакъ цикӀкӀараб</span> |Авиакомпания = |ГӀарац = [[сингапуралъул доллар]] (SDG) |Домен = [[.sg]] | ISO = |Телефоналъул код = 65 |СагӀтил рачел = +8 }} '''Сингапур''' ({{IPAc-en|audio=En-us-Singapore.ogg|ˈ|s|ɪ|ŋ|(|g|)|ə|p|ɔːr}}, {{lang-en|Singapore}}; {{lang-ms|Singapura}}; {{Китайский|新加坡|新加坡|Xīnjiāpō|Синьцзяпо}}; {{lang-ta|சிங்கப்பூர்}} ''Ciŋkappūr''), расмияб цІар — '''Сингапур Жумгьурият''', ({{lang-en|Republic of Singapore}}; {{lang-ms|Republik Singapura}}; {{Китайский|新加坡共和國|新加坡共和国|Xīnjiāpō Gònghéguó|Синьцзяпо Гунхэго}}; {{lang-ta|சிங்கப்பூர் குடியரசு}} ''Ciŋkappūr Kudiyarasu'') - . == ХӀужаби == 0exphl44ccy3rddxgy0wdkgwowqfedj Кутлаб 0 17374 83016 2022-08-03T19:31:32Z M. Omarius 10562 Новая страница: «{{ЧӀБ+Россия |статус=Росу |авар_цӀар= Кутлаб |сурат= |сураталъул сипат= | lat_deg = 42.09644 | lon_deg = 46.3302 |CoordAddon = type:city_region:RU |икълим=Дагъистан |икълим таблицаялда= |мухъалъул_тайпа= |мухъ=ЛъаратӀа мухъ |поселениялъул_тайпа=Росдал поселение |...» wikitext text/x-wiki {{ЧӀБ+Россия |статус=Росу |авар_цӀар= Кутлаб |сурат= |сураталъул сипат= | lat_deg = 42.09644 | lon_deg = 46.3302 |CoordAddon = type:city_region:RU |икълим=Дагъистан |икълим таблицаялда= |мухъалъул_тайпа= |мухъ=ЛъаратӀа мухъ |поселениялъул_тайпа=Росдал поселение |поселение=Кутлаб{{!}}Кутлаб росу |бетӀерасул_тайпа=Бегавул |бетӀер= |климат= МугӀрулаб | ЧӀБ_централъул_борхалъи = |халкъ={{Халкъалъул къадар |Кутлаб|тр|Регион = Дагъистан}} |рикӀкӀараб_сон={{Халкъалъул къадар |Кутлаб|с|Регион = Дагъистан}} |гъунки={{ #expr: ( {{ Халкъалъул къадар | Кутлаб | ц | Регион = Дагъистан }} / 4.52 round 2 ) }} |агломерация= |миллияб_гӀуцӀи=[[Аварал]] |дин=[[Ислам]] |этнохороним= |почалъул_индекс= 368420 |цифрабазул_идентификатор= |цифрабазул_идентификатор2= |категория в Commons= |сайт= аспкутлаб.рф |сайталъул_мацӀ= |икълималде = квегӀиса}} {{Росдал бо | Авар цӀар = Кутлаб росу | Мухъ = ЛъаратӀа мухъ | ГъорлӀе бачуна = 1 чӀел-бакӀ | Марказ = Кутлаб | ГӀатӀилъи = 4,52 | ГӀатӀилъиялдаса процент = {{ #expr: ( 4.52* 100 / 1611.52 round 2 ) }} | ГӀатӀилъиялъул рахъалъ бакӀ = 18 | Бищун кӀудияб борхалъи = | Гьоркьохъеб борхалъи = | Бищун гьитӀинаб борхалъ = | Карта = | Картаялъул кӀодолъи = | Административияб бутӀаялъул карта = | АБ картаялъул кӀодолъи = | Телефоналъул код = | Почталъул индексал = | Сайт = | Сайталъул мацӀ = | Commons-алда категория = | Баянал = }} '''Кутлаб''' — [[Дагъистан|Дагъистаналъул]] [[ЛъаратӀа мухъ|ЛъаратӀа мухъалда]] бугеб росу. Уна росдал поселениялъул статус бугеб ''Кутлаб росу'' абураб муниципалияб гӀуцӀиялде гъорлӀе, цо бугеб чӀел-бакӀ хӀисабалда.<ref>{{Cite web |url=http://docs.cntd.ru/document/802037479 |title=Дагъистаналъул Жумгьурияталъул 2005 соналъул 13 январалдаса къанун № 6: «Дагъистаналъул Жумгьурияталъул муниципалиял гӀуцӀабазул гӀорхъабазул ва статусалъул хӀакъалъулӀ» |access-date=2018-02-12 |archive-date=2015-02-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150203165602/http://docs.cntd.ru/document/802037479 |deadlink=no }}</ref> ==География== Буго мухъалъул марказ [[ЛъаратӀаса (ЛъаратӀа мухъ)|ЛъаратӀаса]] 2 км-алъ жанубиябгин бакътӀерхьудехун. ==Демография== {{Халкъалъул къадар |Кутлаб|Регион = Дагъистан}} {{Халкъалъул къадар |Кутлаб|график|Регион = Дагъистан}} Ккола моноэтникияб авар росулъун. == Административияб гӀуцӀи == Кутлаб росу ккола гьебго цӀар бугеб муниципалияб гӀуцӀиялде гъорлӀе. Муницпалияб гӀуцӀиялъул гӀатӀилъи буго 4,52 км².<ref name='82_8006001'>{{Cite web |url=http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst82/DBInet.cgi?pl=8006001 |title=Дагъистаналъул Жумгьурият. Муниципалияб гӀуцӀиялъул ракьазул гӀаммаб гӀатӀилъи |access-date=2016-05-11 |archive-date=2017-08-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170806223020/http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst82/DBInet.cgi?pl=8006001 |deadlink=no }}</ref> == МугъчӀваял == {{МугъчӀваял}} {{ЛъаратӀа мухъ}} [[Категория:Аваразул росаби]] [[Категория:ЛъаратӀа мухъалъул чӀел-бакӀал]] [[Категория:ЛъаратӀа мухъалъул муниципалиял гӀуцӀиял]] [[Категория:Дагъистаналъул росдал поселениял]] 1bv8fl8h900t2gzb9vqdldmvb3wgo1w 83017 83016 2022-08-03T19:34:38Z M. Omarius 10562 /* География */ wikitext text/x-wiki {{ЧӀБ+Россия |статус=Росу |авар_цӀар= Кутлаб |сурат= |сураталъул сипат= | lat_deg = 42.09644 | lon_deg = 46.3302 |CoordAddon = type:city_region:RU |икълим=Дагъистан |икълим таблицаялда= |мухъалъул_тайпа= |мухъ=ЛъаратӀа мухъ |поселениялъул_тайпа=Росдал поселение |поселение=Кутлаб{{!}}Кутлаб росу |бетӀерасул_тайпа=Бегавул |бетӀер= |климат= МугӀрулаб | ЧӀБ_централъул_борхалъи = |халкъ={{Халкъалъул къадар |Кутлаб|тр|Регион = Дагъистан}} |рикӀкӀараб_сон={{Халкъалъул къадар |Кутлаб|с|Регион = Дагъистан}} |гъунки={{ #expr: ( {{ Халкъалъул къадар | Кутлаб | ц | Регион = Дагъистан }} / 4.52 round 2 ) }} |агломерация= |миллияб_гӀуцӀи=[[Аварал]] |дин=[[Ислам]] |этнохороним= |почалъул_индекс= 368420 |цифрабазул_идентификатор= |цифрабазул_идентификатор2= |категория в Commons= |сайт= аспкутлаб.рф |сайталъул_мацӀ= |икълималде = квегӀиса}} {{Росдал бо | Авар цӀар = Кутлаб росу | Мухъ = ЛъаратӀа мухъ | ГъорлӀе бачуна = 1 чӀел-бакӀ | Марказ = Кутлаб | ГӀатӀилъи = 4,52 | ГӀатӀилъиялдаса процент = {{ #expr: ( 4.52* 100 / 1611.52 round 2 ) }} | ГӀатӀилъиялъул рахъалъ бакӀ = 18 | Бищун кӀудияб борхалъи = | Гьоркьохъеб борхалъи = | Бищун гьитӀинаб борхалъ = | Карта = | Картаялъул кӀодолъи = | Административияб бутӀаялъул карта = | АБ картаялъул кӀодолъи = | Телефоналъул код = | Почталъул индексал = | Сайт = | Сайталъул мацӀ = | Commons-алда категория = | Баянал = }} '''Кутлаб''' — [[Дагъистан|Дагъистаналъул]] [[ЛъаратӀа мухъ|ЛъаратӀа мухъалда]] бугеб росу. Уна росдал поселениялъул статус бугеб ''Кутлаб росу'' абураб муниципалияб гӀуцӀиялде гъорлӀе, цо бугеб чӀел-бакӀ хӀисабалда.<ref>{{Cite web |url=http://docs.cntd.ru/document/802037479 |title=Дагъистаналъул Жумгьурияталъул 2005 соналъул 13 январалдаса къанун № 6: «Дагъистаналъул Жумгьурияталъул муниципалиял гӀуцӀабазул гӀорхъабазул ва статусалъул хӀакъалъулӀ» |access-date=2018-02-12 |archive-date=2015-02-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150203165602/http://docs.cntd.ru/document/802037479 |deadlink=no }}</ref> ==География== Буго мухъалъул марказ [[ЛъаратӀа (ЛъаратӀа мухъ)|ЛъаратӀаса]] 2 км-алъ жанубиябгин бакътӀерхьудехун. ==Демография== {{Халкъалъул къадар |Кутлаб|Регион = Дагъистан}} {{Халкъалъул къадар |Кутлаб|график|Регион = Дагъистан}} Ккола моноэтникияб авар росулъун. == Административияб гӀуцӀи == Кутлаб росу ккола гьебго цӀар бугеб муниципалияб гӀуцӀиялде гъорлӀе. Муницпалияб гӀуцӀиялъул гӀатӀилъи буго 4,52 км².<ref name='82_8006001'>{{Cite web |url=http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst82/DBInet.cgi?pl=8006001 |title=Дагъистаналъул Жумгьурият. Муниципалияб гӀуцӀиялъул ракьазул гӀаммаб гӀатӀилъи |access-date=2016-05-11 |archive-date=2017-08-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170806223020/http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst82/DBInet.cgi?pl=8006001 |deadlink=no }}</ref> == МугъчӀваял == {{МугъчӀваял}} {{ЛъаратӀа мухъ}} [[Категория:Аваразул росаби]] [[Категория:ЛъаратӀа мухъалъул чӀел-бакӀал]] [[Категория:ЛъаратӀа мухъалъул муниципалиял гӀуцӀиял]] [[Категория:Дагъистаналъул росдал поселениял]] s4s0jbj6whhhqzkbjkxj03cljdyg3id ЛъаратӀа (ЛъаратӀа мухъ) 0 17375 83019 2022-08-03T19:43:59Z M. Omarius 10562 Новая страница: «{{Цогидал магӀнаби|ЛъаратӀа}} {{ЧӀБ+Россия |from = | статус = Мухъалъул марказ | авар_цӀар = ЛъаратӀа | оригинал_цӀар = | сурат = | сураталда_гъоркьхъвай = | CoordAddon = | CoordScale = | икълим = Дагъистан | мухъ = ЛъаратӀа мухъ | поселениялъул_тайпа = Росдал поселение | поселен...» wikitext text/x-wiki {{Цогидал магӀнаби|ЛъаратӀа}} {{ЧӀБ+Россия |from = | статус = Мухъалъул марказ | авар_цӀар = ЛъаратӀа | оригинал_цӀар = | сурат = | сураталда_гъоркьхъвай = | CoordAddon = | CoordScale = | икълим = Дагъистан | мухъ = ЛъаратӀа мухъ | поселениялъул_тайпа = Росдал поселение | поселение =ЛъаратӀа росдал бо | жанисеб_бикьи = | бетӀерасул_тайпа = | бетӀер = | кьучӀ_лъей = [[1926 сон]] | тӀоцебесеб_рехсей = | цересел_цӀарал = | статус_буго = | гӀатӀилъи = | ЧӀБ_централъул_борхалъи = 1434 | климат = | халкъ = {{ Население | Тлярата (Тляратинский район) | тр | Регион = Дагъистан }} | рикӀкӀараб_сон = {{ Население | Тлярата (Тляратинский район) | с | Регион = Дагъистан }} | гъунки = | агломерация = | агломерациялъул_халкъ = | миллияб_гӀуцӀи = [[Аварал]] | конфессионалияб_гӀуцӀи = [[Ислам]] | этнохороним = | телефоналъул_код = | почалъул_индекс = 368420 | цифрабазул_идентификатор = | цифрабазул_идентификатор2 = | цифрабазул_идентификатор3 = | сайт = | сайталъул_мацӀ = | Commons_категория = }} '''ЛъаратӀа''' — Дагъистаналда бугеб росу, [[ЛъаратӀа мухъ|ЛъаратӀа мухъалъул]] ва гьебго цӀар бугеб муниципалияб гӀуцӀиялъул административияб марказ. == География == Росу буго [[МахӀачхъала|МахӀачхъалаялдаса]] 258 км-алъ жанубиябгин бакъбаккудехун, ЧӀурмуталъул рагӀалда. == Тарих == КьучӀ росдале лъуна [[1926 сон]]алъ мухъ гӀуцӀиялда хурхун. == Демография == {{ Население | Тлярата (Тляратинский район) | Регион = Дагъистан }} {{Население | Тлярата (Тляратинский район) |график| Регион = Дагъистан }} Ккола моноэтникияб авар росулъун. == МугъчӀваял == {{мугъчӀваял}} {{Dagestan-geo-stub}} {{ЛъаратӀа мухъ}} {{Дагъистаналъул мухъазул марказал}} [[Категория:Аваразул росаби]] [[Категория:ЛъаратӀа мухъалъул чӀел-бакӀал]] [[Категория:Дагъистаналъул мухъазул марказал]] h1u74kaqwwid8p9kmcvum2xk3ld4w60 83021 83019 2022-08-03T19:57:01Z M. Omarius 10562 wikitext text/x-wiki {{Цогидал магӀнаби|ЛъаратӀа}} {{ЧӀБ+Россия |from = | статус = Мухъалъул марказ | авар_цӀар = ЛъаратӀа | оригинал_цӀар = | сурат = | сураталда_гъоркьхъвай = | lat = 42.10816 | lon = 46.35234 | CoordAddon = | CoordScale = | икълим = Дагъистан | мухъ = ЛъаратӀа мухъ | поселениялъул_тайпа = Росдал поселение | поселение =ЛъаратӀа росдал бо | жанисеб_бикьи = | бетӀерасул_тайпа = | бетӀер = | кьучӀ_лъей = [[1926 сон]] | тӀоцебесеб_рехсей = | цересел_цӀарал = | статус_буго = | гӀатӀилъи = | ЧӀБ_централъул_борхалъи = 1434 | климат = | халкъ = {{ Население | Тлярата (Тляратинский район) | тр | Регион = Дагъистан }} | рикӀкӀараб_сон = {{ Население | Тлярата (Тляратинский район) | с | Регион = Дагъистан }} | гъунки = | агломерация = | агломерациялъул_халкъ = | миллияб_гӀуцӀи = [[Аварал]] | конфессионалияб_гӀуцӀи = [[Ислам]] | этнохороним = | телефоналъул_код = | почалъул_индекс = 368420 | цифрабазул_идентификатор = | цифрабазул_идентификатор2 = | цифрабазул_идентификатор3 = | сайт = | сайталъул_мацӀ = | Commons_категория = }} '''ЛъаратӀа''' — Дагъистаналда бугеб росу, [[ЛъаратӀа мухъ|ЛъаратӀа мухъалъул]] ва гьебго цӀар бугеб муниципалияб гӀуцӀиялъул административияб марказ. == География == Росу буго [[МахӀачхъала|МахӀачхъалаялдаса]] 258 км-алъ жанубиябгин бакъбаккудехун, ЧӀурмуталъул рагӀалда. == Тарих == КьучӀ росдале лъуна [[1926 сон]]алъ мухъ гӀуцӀиялда хурхун. == Демография == {{ Население | Тлярата (Тляратинский район) | Регион = Дагъистан }} {{Население | Тлярата (Тляратинский район) |график| Регион = Дагъистан }} Ккола моноэтникияб авар росулъун. == МугъчӀваял == {{мугъчӀваял}} {{Dagestan-geo-stub}} {{ЛъаратӀа мухъ}} {{Дагъистаналъул мухъазул марказал}} [[Категория:Аваразул росаби]] [[Категория:ЛъаратӀа мухъалъул чӀел-бакӀал]] [[Категория:Дагъистаналъул мухъазул марказал]] 3akt2sohwlo33qr2hp0m63jr2tt8anm ЛъаратІа мухъ 0 17376 83023 2022-08-03T19:58:54Z M. Omarius 10562 M. Omarius гӀахьалчияс [[ЛъаратІа мухъ]] гьумералъул цӀар [[ЛъаратӀа мухъ]]-абун хисана wikitext text/x-wiki #перенаправление [[ЛъаратӀа мухъ]] 8rq2933vzpr6t4o0e4y904kht7kjf59