Википедия bawiki https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88_%D0%B1%D0%B8%D1%82 MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Медиа Махсус Фекерләшеү Ҡатнашыусы Ҡатнашыусы менән һөйләшеү Википедия Википедия буйынса фекерләшеү Файл Файл буйынса фекерләшеү MediaWiki MediaWiki буйынса фекерләшеү Ҡалып Ҡалып буйынса фекерләшеү Белешмә Белешмә буйынса фекерләшеү Категория Категория буйынса фекерләшеү Портал Портал буйынса фекерләшеү Проект Проект буйынса фекерләшеү TimedText TimedText talk Модуль Модуль буйынса фекерләшеү Гаджет Гаджет буйынса фекерләшеү Гаджет билдәһе Гаджет билдәһе буйынса фекерләшеү 0 3254 1148122 1078501 2022-08-01T09:33:15Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәйетбаев}} {{Яҙыусы |Исеме = Наил Ғәйетбай |Рәсеме = Nail gejetbaj.png |Рәсем аңлатмаһы = |Тыуған ваҡыттағы исеме = Ғәйетбаев Наил Әсхәт улы |Тыуыу датаһы = 20.6.1948 |Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] {{Тыуған урыны|Баймаҡ|Баймаҡта}} |Вафат булыу датаһы = |Вафат булған урыны = |Гражданлығы = {{флагификация|СССР}} → {{флагификация|Россия}} |Эшмәкәрлек төрө = яҙыусы, драматург, |Әүҙемлек йылдары = |Йүнәлеше = |Жанр = |Әҫәрҙәренең телдәре = [[Башҡорт теле|башҡорт]] | Наградалары = {{Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре}} |Викимилек = |Викикитапхана = }} '''Ғәйетбаев Наил Әсхәт улы, Наил Ғәйетбай''' ([[20 июнь]] [[1948 йыл]]) — шағир, яҙыусы, драматург. 1981 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. 2014—2016 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] рәйесе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2011). [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1993). == Биографияһы == Наил Әсхәт улы Ғәйетбаев 1948 йылдың 20 июнендә [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Баймаҡ]] ҡалаһында тыуған. 1966 йылда [[Сибай]]ҙа урта мәктәп тамамлағас, Магнитогорск тау-металлургия институтында уҡый. 1972 йылда инженер-механик һөнәре алғас, Себерҙә эш башлай. Кемеров өлкәһе Киселев машиналар төҙөү заводында мастер, участок етәксеһе, баш механик вазифаларын башҡара. Артабан Сибай баҡыр-көкөрт заводында өлкән механик (1976—1978), өлкән инженер (1978—1988) була. 1983 йылда [[СССР Яҙыусылар союзы]] ҡарамағындағы Юғары әҙәбиәт курстарын, 1987 йылда — ГИТИС ҡарамағындағы Юғары театр курстарын тамамлай. 1988—1990 йылдарҙа — [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]]нда әҙәби кәңәшсе булып эшләй. 1992—1998 йылдарҙа — Башҡортостан Республикаһы мәҙәниәт министры урынбаҫары һәм беренсе урынбаҫары вазифаларында эшләй. Был осорҙа «Тамаша» һәм «Рампа» журналдарын ойоштороуға, Өфөлә республика уҡыу-методик үҙәген, Стәрлетамаҡта — филармония һәм бейеү театрын, Сибайҙа — махсус музыка лицейын, «Сулпан» балалар театрын, филармония һәм сәнғәт училищеһын асыуға, йыл һайын йәш драматургтар семинарын (Баймаҡ ял йортонда) һәм «Театр яҙы» фестивалдәрен үткәреүҙә ҙур өлөш индерә. 1994—2010 йылдарҙа — «[[Тамаша (журнал)|Тамаша]]» журналының баш мөхәррире, 2000—2007 йылдарҙа — Башҡортостан Республикаһы Милли әҙәбиәт музейы генераль директоры булып эшләй. 2014 йылда Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы рәйесе итеп һайлана һәм был вазифала 2016 йылдың 29 ноябренәсә эшләй<ref>[http://www.bashinform.ru/news/928556-v-ufe-izbran-ispolnyayushchiy-obyazannosti-predsedatelya-soyuza-pisateley-respubliki/ В Уфе избран исполняющий обязанности председателя Союза писателей республики. {{Башинформ}}, 2016, 29 ноябрь]{{V|29|11|2016}}{{ref-ru}}</ref>. 17 китап һәм 25 пьеса, 2 роман, 10 балалар өсөн повесть авторы. == Пьесалары == {{Hider|title = ''Пьесалары''|title-style = text-align: left; color: black; background-color: lavender; font-weight: bold; |content-style = color: black; background-color: ghostwhite; text-align: left; |hidden=1 |content = # Ҡойма ямғырҙа. Драма. 1984 й. # Дүрт кешелек табын. Драма 1987 й. # Әстәғәфирулла. Комедия. 1988 й. # Илама, һылыу. Драма. 1989 й. # Тән. Трагедия. 1990 й. # Юлдар ярҙа өҙөлә. Драма. 1991 й. # Тойғолар ниңә һүнә. Драма. 1991 й. # Ҡурай моңо. Әкиәт-пьеса. 1991 й. # Һөйәркәңде шкафҡа йәшер. Комедия. 1991 й. # Мәктәп мажаралары. Драма. 1991 й. # Аты барҙың, дәрте бар. Комедия. 1992 й. # Йондоҙ нисек ҡабына. Комедия. 1993 й. # Ҡомартҡы, рэкитер һәм мөхәббәт. Комедия. 1994 й. # Батыр әтәс. Әкиәт-пьеса. 1995 й. # Кем эшләмәй, шул ашамай. Әкиәт-пьеса. 1997 й. # Ауылға ҡыҙҙар килде. Комедия. 1998 й. # Нисек кейәүгә сығырға. Комедия. 1999 й. # Ҡыҙҙар, ишек асығыҙ. Комедия. 2000 й. # Алыш бармы, атыш бармы. Әкиэтпьеса. 2000 й. # Ос аҡсарлығым, ос. Пьеса. 2000 й. # Әйт, ҡайҙа йөрөнөң? Комедия-шоу. 2000 й. # Аҡмулланың аҡ көндәре. Драма. 2001 й. # Үҙ бисәмә әйләнәм. Комедия. 2001 й. # Ирҙәрҙең хыялы. Комедия. 2002 й. # Салауат алты йәшендә. Пьеса. 2002 й. }} == Китаптары == {{Hider|title = ''Китаптары''|title-style = text-align: left; color: black; background-color: lavender; font-weight: bold; |content-style = color: black; background-color: ghostwhite; text-align: left; |hidden=1 |content = # Алтын ямғырҙар миҙгеле. Повесть. Өфө. 1979 й. # Һары тәҙрәләр. Повесть һәм хикәйәләр. Өфө. 1981 й. # Буран. Повестар һәм хикәйәләр. Өфө. 1983 й. # Офоҡҡа ҡаса юлдар. Хикәйәләр. Өфө. 1985 й. # Үҙ маҡсатыңды тап. Повестар һәм хикәйәләр. Өфө. 1987 й. # Светят окна в ночи. Повести и рассказы. Москва. 1988 г. # Ҡара ҡумта. Повестар. Өфө. 1990 й. # О чем говорят трупы. Повесть. Сибай. 1992 г. # Ҡапҡан. Повестар. Өфө. 1993 й. # Уҙыш. Роман. Өфө. 1994 й. # Әстәғәфирулла. Драмалар һәм комедиялар. Өфө. 1996 й. # Пьеса нисек яҙыла. Мәҡәләләр һәм пьесалар. Өфө. 1997 й. # Инопланетянка. Роман, повести и пьесы. Уфа. 1998 г. # Ауылға ҡыҙҙар килде. Пьесалар. Өфө. 2001 й. # Биобиблиография. Мәҡәләләр һәм библиография. Өфө. 2002 й. # Нисек кейәүгә сығырға? Пьесалар. Өфө. 2002 й. # Сит планета ҡыҙы. Мажаралы-фантастик роман. Өфө. 2003 й. }} == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * [[Рәсәй]]ҙең атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре * [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре == Әҙип тураһында == * Ямалетдин М. Рухыбыҙ тарихын барлаусы китап (Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһына тәҡдим ителде). [[Башҡортостан (гәзит)|«Башҡортостан» гәзите]], 2016, 6 сентябрь<ref>[http://bashgazet.ru/kultura-i-literatura/23522-yn-brtklp-yyyyp-alam-min-ysh-ksn.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161015053312/http://bashgazet.ru/kultura-i-literatura/23522-yn-brtklp-yyyyp-alam-min-ysh-ksn.html |date=2016-10-15 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161015053312/http://bashgazet.ru/kultura-i-literatura/23522-yn-brtklp-yyyyp-alam-min-ysh-ksn.html |date=2016-10-15 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161015053312/http://bashgazet.ru/kultura-i-literatura/23522-yn-brtklp-yyyyp-alam-min-ysh-ksn.html |date=2016-10-15 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161015053312/http://bashgazet.ru/kultura-i-literatura/23522-yn-brtklp-yyyyp-alam-min-ysh-ksn.html |date=2016-10-15 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161015053312/http://bashgazet.ru/kultura-i-literatura/23522-yn-brtklp-yyyyp-alam-min-ysh-ksn.html |date=2016-10-15 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161015053312/http://bashgazet.ru/kultura-i-literatura/23522-yn-brtklp-yyyyp-alam-min-ysh-ksn.html |date=2016-10-15 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161015053312/http://bashgazet.ru/kultura-i-literatura/23522-yn-brtklp-yyyyp-alam-min-ysh-ksn.html |date=2016-10-15 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161015053312/http://bashgazet.ru/kultura-i-literatura/23522-yn-brtklp-yyyyp-alam-min-ysh-ksn.html |date=2016-10-15 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161015053312/http://bashgazet.ru/kultura-i-literatura/23522-yn-brtklp-yyyyp-alam-min-ysh-ksn.html |date=2016-10-15 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161015053312/http://bashgazet.ru/kultura-i-literatura/23522-yn-brtklp-yyyyp-alam-min-ysh-ksn.html |date=2016-10-15 }} {{БГ}}, 2016, 6 сентябрь]{{V|12|09|2016}}</ref>. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == ;[[Башҡортостан Республикаһының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханаһы]]ның электрон бүлегендә * [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3432 башҡорт телендәге әҫәрҙәре] * [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3433 рус телендәге әҫәрҙәре] * [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3434 башҡа телдәрҙәге әҫәрҙәре] ; башҡа сығанаҡтар * {{БЭ2013|84912}} * [http://www.bashedu.ru/konkurs/baimov/bpr/bpr143.html]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.hrono.ru/text/2004/asan11_04.html] [[Категория:Башҡорт яҙыусылары]] [[Категория:Башҡорт драматургтары]] [[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәрҙәре]] [[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]] [[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы рәйестәре]] [[Категория:«Тамаша» журналы баш мөхәррирҙәре]] [[Категория:М. Аҡмулла исемендәге премия (Миәкә районы) лауреаттары]] [[Категория:Магнитогорск дәүләт техник университетын тамамлаусылар]] jsxjo7y7ggbqrp92bd63jlrxqqugti3 0 6562 1148152 935471 2022-08-01T10:44:53Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Арғынбаев}} {{Персона |имя = Ғәбит сәсән |оригинал имени = |имя при рождении = |изображение = |ширина = |описание изображения = |род деятельности = |дата рождения = 1856 |место рождения = [[Үрге Иҙрис|Иҙрис]] ауылы, [[Верхнеурал өйәҙе]], {{ТУ|Ырымбур губернаһы}} (хәҙерге [[Башҡортостан]]дың {{ТУ|Баймаҡ районы}}) |гражданство = {{Российская империя}} |дата смерти = 1921 |место смерти = [[Үрге Иҙрис|Иҙрис]] ауылы, [[Бөрйән-Түңгәүер кантоны]], [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙерге [[Башҡортостан]]дың {{ВБУ|Баймаҡ районы}}) |отец = |мать = |супруг = |супруга = |дети = |награды и премии = }} '''Ғәбит сәсән, Арғынбаев Ғәбит Бикмөхәмәт улы''' ([[1856]]—[[1921]]) — атаҡлы [[башҡорт теле|башҡорт]] сәсәне. == Биографияһы == Ғәбит Арғынбаев 1856 йылда хәҙерге [[Баймаҡ районы]] Иҙрис ауылында тыуған. Ул йырсы, ал бирмәҫ сәсән булып таныла. 1912 йылда [[Ырымбур]]ҙа 1812 йылғы Ватан һуғышында еңеүгә 100 йыл тулыуға ҙур йыйын ойошторола. Ғәбит сәсән унда беренсе урынды ала. Шулай уҡ 1920 йылда Стәрлетамаҡтағы Башҡортостан хөкүмәте тарафынан ойошторолған бәйгелә алдынғылыҡты бирмәй. [[Буранғолов Мөхәммәтша Абдрахман улы|М. Буранғолов]] уны 1907 йылдан бирле белеп, аралашып йәшәй. Уның хәтирәләре буйынса Ғәбит сәсән унар битле эпостарҙы (225—250 юл самаһы) яттан һөйләгән, көлөр ерҙә көлөп, илар ерҙә илап, бик оҫта итеп башҡарыр булған. Ҡайһы саҡта туҡтап ҡалып бүленһә, яңынан башлар булған. Ғәбит сәсәндән «Урал батыр», «Күсәкбей», «Иҙел менән Яйыҡ», «Ҡараһаҡал», «Юлай менән Салауат», «Байыҡ Айҙар сәсән» кеүек ҡобайырҙар, тиҫтәләгән йыр, риүәйәт, легендалар яҙып алынған. == Ижады == Сәсән хаҡында уны [[1907]] йылдан бирле күреп белгән [[Мөхәммәтша Буранғолов]] былай тип яҙа: {{цитата| ''Ғәбит [[сәсән]] нәҙек, оҙон буйлы, арҡаһы бер аҙ ғына көмөрәйгән булһа ла, йөрөгәндә төҙ һәм баҙыҡ итеп һәлмәк кенә баҫып йөрөр ине. Ул атаҡлы ҡурайсы, йырсы сәсән булараҡ ниндәй генә көйҙө уйнаһа ла, иң тәү уның легендаһын һөйләп, һәр төрлө вариантта уйнап, ул варианттарҙың ҡайһы ырыуға хас икәнен әйтеп, йырын йырлап тамамлай ине. Ул көйҙәр, легендалар һәм эпостарҙы өйрәнеүҙә үҙенең остазы-уҡытыусыһы итеп Ишмөхәммәт сәсән Мырҙаҡаевты телгә ала ине.'' }} Ғәбит Арғынбаев йыйындарҙа — йырсы, әйтештәрҙә лә ал бирмәҫ сәсән булған. Мәҫәлән, ул [[1912]] йылда [[Ырымбур]]ҙа [[1812 йылғы Ватан һуғышы]]нда еңеүгә 100 йыл тулыуға арналған ҙур йыйында, [[1920]] йылда [[Стәрлетамаҡ]]та [[Башҡортостан]] хөкүмәте тарафынан ойошторолған бәйгелә беренсе урындарҙы ала. {{цитата| ''Ул унар табаҡлы эпостарҙы һис туҡтауһыҙ яттан һөйләй ине, һөйләгәндә үҙен-үҙе онотоп, көлөр ерҙә көлөп, илар ерҙә илап, әҫәрләнеп торор ине. Һөйләгәндә уртала туҡтап ҡалып бүленһә, шул ерҙән ялғап китә алмай, яңынан башлай ине,'' }} — тип хәтерләй уның хаҡында Мөхәммәтша Буранғолов. Ғәбит сәсән Арғынбаевтан «[[Урал батыр]]», «Күсәкбей», «Иҙел менән Яйыҡ», «Ҡараһаҡал», «Юлай менән Салауат», «Байыҡ Айҙар сәсән» кеүек ҡобайырҙар, йөҙәрләгән йыр, риүәйәт, легендалар яҙып алынған. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == {{БЭ2013|index.php/read/8-statya/3275-bit-s-s-n|автор=[[Шәкүров Рәшит Закир улы|Шәкүров Р. З.]]}} == Әҙәбиәт == * Д. С. Тикеев, Б. Б. Ғафаров, Ф.Ә Хөснөтдинова. Башҡорт теле һәм әҙәбиәте. — Өфө, 2006. — ISBN 5-295-03806-8 * Ғ. Б. Хөсәйенов. Башҡорт әҙәбиәте. Дәреслек. Өфө, 2010. — ISBN 978-5-04834-0 == Видеояҙмалар == * [https://www.youtube.com/watch?v=vZatr8j26h4&feature=youtu.be «Орнамент» Родина сэсэна. Хамит Альмухаметов д. Второе Иткулово Баймакского р-на РБ. 2013г.] [[Категория:Муллаҡай мәҙрәсәһе шәкерттәре]] [[Категория:Башҡорт сәсәндәре]] 2t23foi4d8sspy6adg0h9rqnblkfdmh 0 6566 1148020 1057826 2022-07-31T17:49:49Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғиниәтуллин}} {{Ук}} '''Ғиниәтуллин Талха Йомабай улы''', псевдонимы ''Анатолий Генатулин'' ([[20 апрель]] [[1925 йыл]] — [[7 ноябрь]] [[2019 йыл]]) — [[Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы]] (2010), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990). [[Рус теле]]ндә ижад иткән [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] әҙибе. 1978 йылдан [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. Милләте башҡорт. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. == Биографияһы == [[Файл:Anatoli_qenatulin.JPG|215px|слева|thumb|upright|Талха Ғиниәтуллин]] Талха Йомабай улы Ғиниәтуллин 1925 йылдың 20 апрелендә Башҡорт АССР-ының Тамъян‑Ҡатай кантоны<ref>Хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Учалы районы]]</ref> [[Ураҙ (Учалы районы)|Ураҙ]] ауылында тыуған. Ауылдаштары һәм йәштәштәре кеүек уға йәшләй үҙ заманының иң ауыр йөктәрен күтәрешергә тура килә, колхоз эше менән шөғөлләнә. Бөйөк Ватан һуғышы башланған йылда ФЗО-ға уҡырға китә. Уны тамамлағас, бер ни тиклем ваҡыт заводта эшләй. 1943 йылда әле ун етеһе лә тулып өлгөрмәгән егетте хәрби хеҙмәткә алалар. Оҙаҡламай Талха фронтҡа барып эләгә һәм һуғыш тамамланғансы ауыр яу юлдарын үтә, бер нисә тапҡыр яралана. Күрһәткән батырлыҡтары өсөн орден һәм миҙалдар менән бүләкләнә. 1948 йылда демобилизацияланып ҡайтҡас, Талха Ғиниәтуллин Кавказ яҡтарында тоннель төҙөү эштәрендә ҡатнаша. Унан баш ҡалабыҙ [[Мәскәү]]гә килеп, заводта фрезеровщик булып оҙаҡ ҡына йылдар эшләй. Киске мәктәпкә йөрөп, урта белем ала. 1966 йылда М. Горький исемендәге Әҙәбиәт институтын тамамлай. Илленсе йылдарҙан бирле Талха Ғиниәтуллин Мәскәүҙә йәшәй, үҙәк гәзит-журналдарҙа хикәйәләрен, повестарын баҫтыра. Ул рус телендә яҙа. Әммә [[башҡорт]] кешеһенең күпселек әҫәрҙәре үҙ туған халҡы, Башҡортостаны тураһында. Күп кенә повестары һуғыш темаһына арналған. Әҙип 2019 йылдың 7 ноябрендә Мәскәүҙә вафат булды. == Китаптары == * Рябиновая гора: Рассказы. — М.: Сов. писатель, 1969. — 2016 с. * Аюташ: Расказы. — М.: Россия, 1975. — 96 с. * Золотая моя колыбель: Рассказы, повесть. — М.: Современник, 1984. — 240 с. * Нас остается мало: Рассказы, повесть. — М.: Современник, 1988. * Вот кончится война: Повести, рассказы. — М.: Правда, 1988. — 464 с. * Тыуған йорт тупһаһында: Повестар, хикәйәләр. — Өфө, Китап, 1994. — 224 б. * Нимә унда тау артында: Хикәйәләр, повестар. — Өфө, Китап, 1997. — 480 б. * Загон: Роман, повесть, рассказы. — Уфа, Китап, 2004. — 352 с. * Вот кончится война: Повести. — М.: Терра — книжный клуб, 2005. — 400 с. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * I дәрәжә Ватан һуғышы ордены (06.04.1985)<ref>{{Подвиг Народа|1512485505}}</ref> * III дәрәжә Дан ордены (28.06.1944)<ref>{{Подвиг Народа|30871739}}</ref> * [[Башҡортостан]]дың халыҡ яҙыусыһы (2010) * [[Рәсәйҙең С. Т. Аксаков исемендәге әҙәби премияһы|Сергей Аксаков исемендәге премия]] лауреаты (2002)<ref>[http://www.aksakov.info/index.php?id=21 Мемориальный музей Сергея Тимофеевича Аксакова. Официальный сайт]</ref> * Учалы районының почётлы гражданы<ref>[http://sovet.uchaly-rb.ru/vip_grajdane/ Официальный сайт Совета муниципального района Учалинский район Почетные граждане муниципального района Учалинский район] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304224058/http://sovet.uchaly-rb.ru/vip_grajdane/ |date=2016-03-04 }}{{ref-ru}}</ref> == Тормошо һәм ижады тураһында == {{refbegin|2}} * Әминев Ә.М. Прозабыҙ ирәмәле. — «Ағиҙел», 2007 й., № 7, 114-141-се биттәр. * Әминев Ә.М. «Һалдат прозаһы» генералы. — «Ағиҙел» журналы, 2000 й., № 4, 60-62-се биттәр. * Өмөтбаев Р. Р. Кис етмәгән әле, дуҫтар. — «Йәшлек» гәзите, 2000 й., 15 апрель. * Әминев Ә.М. Ике китап. — «Ағиҙел», 1998 й., № 2, 179-181-се биттәр. * Бәҙретдинов С. М. Артылыш. — «Башҡортостан» гәзите, 1990 й., 23-24 декабрь. № 292, 293, 294. * Ямалетдинов М. Б. Талха Ғиниәтуллин мәктәбе. — «Башҡортостан» гәзите, 2 сентябрь, № 174. * Шарапов И. И. Йонсоу көндәр. — «Ағиҙел» журналы, 2000 й., № 4, 168-169-сы биттәр. * Яхин Ф. Халыҡтар дуҫлығы илсеһе. — «Башҡортостан» гәзите, 2008 й., 25 сентябрь, № 186. * Әхмәтҡужина Г. Ф. Ә тыуған яҡ һағындыра. — «Башҡортостан» гәзите, 2005 й., 1 июль, № 127. * Абдуллина Л. Х. Намыҫ ижады. — «Башҡортостан» гәзите, 2011 й., 13 май. * Зәйнуллин М. В., Санъяров Ф. Б. Әҙәбиәтебеҙ уҙаманы. — «Башҡортостан», 2006 й., 5 сентябрь, № 175. * Әҙелбаев Ф. Ҡәләменең осонда ҡуҙ баҙлай. — «Башҡортостан» гәзите, 2001 й., 28 август, № 167. {{refend}} == Сығанаҡтар == * Писатели земли башкирской. Справочник / (сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина). Переработанное и дополненное второе издание. — Уфа: Китап, 2015. — 672 с. ISBN 978-5-295-06338-1{{ref-ru}}{{V|8|11|2019}} * Писатели земли башкирской. Справочник / Сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина. — Уфа: Китап, 2006. — 496 с.{{ref-ru}} == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Һылтанмалар == * [http://bash.bashenc.ru/index.php/component/content/article/8-statya/3127-ini-tullin-talkha-jomabaj-uly Башҡорт энциклопедияһы — Ғиниәтуллин Талха Йомабай улы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200412182916/http://bash.bashenc.ru/index.php/component/content/article/8-statya/3127-ini-tullin-talkha-jomabaj-uly |date=2020-04-12 }}{{V|12|04|2020}} * [http://www.aksakov.info/index.php?id=21 Мемориальный музей Сергея Тимофеевича Аксакова. Официальный сайт] {{Башҡортостандың халыҡ шағирҙары}} {{Башҡортостандың халыҡ сәсәндәре}} {{Башҡортостандың халыҡ яҙыусылары}} [[Категория:Башҡорт яҙыусылары]] [[Категория:СССР Яҙыусылар союзы ағзалары]] [[Категория:М. Горький исемендәге Әҙәбиәт институтын тамамлаусылар]] [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан яҙыусылар]] [[Категория:Башҡортостандың халыҡ яҙыусылары]] [[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре]] [[Категория:С. Т. Аксаков исемендәге премия лауреаттары]] 82xqnkjorrvoezq64phxbplhti5talg 0 8069 1148056 1133979 2022-08-01T01:05:09Z CommonsDelinker 131 Вики-Һаҡлағыстағы Khatem_Al_Anbiyaa_Mosque_Detail.jpg рәсеме [[commons:User:Explicit|Explicit]] ҡатнашыусыһы тарафынан юйылған. Ул яҙған сәбәп: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files in Category:Mohammad Al-Amin Mosque|]]. wikitext text/x-wiki {{Ислам}} '''Мәсет''' ({{lang-ar|مسجد}} {{IPA|[ˈmæsdʒɪd]}} «ғибәҙәт ҡылыу урыны») — мосолмандарға ғибәҙәт ҡылыу өсөн төҙөлгән архитектура ҡоролмаһы. Күп осраҡта мәсет — айырым төҙөлгән көмбәҙле, ҡайһы саҡта эске ихатаһы булған, бина (Әл-Хәрам мәсете). [[Манара]] мәсеткә төкәтмә итеп эшләнергә мөмкин. [[Манара]]лар һаны берҙән туғыҙға тиклем булыуы мөмкин (Әл-Хәрам мәсетендәге манараларҙан кәмерәк буларға тейеш). Ғибәҙәт бүлмәһендә стеналарҙа рәсем юҡ, [[ҡөрьән]] сүрәләренән өҙөктәр булыуы мөмкин. Мәсет түрендә [[ҡибла]]ға ҡараған яғына [[михраб]] менән [[мөнбәр]] эшләнә. Мәсеттәрҙә [[мәҙрәсә]] эшләй. Дөйөм алғанда, коллектив намаҙ ритуаль яҡтан таҙа һаналған теләсә ҡайһы йә иһә бында, хатта майҙанда ла уҡыта ала. Әммә тиҙ генә VIII быуат аҙағына табан уҡ мәсеттәрҙең үҙенсәлекле тышҡы күренеше формалаша. Махсус доға бинаһынан һәм ишегалдына тыш (унда тәһәрәт алыу өсөн һыу алыу урыны булырға тейеш), күпселек мәсеттәрҙең бер йәки бер нисә манараһы ҙа була. Мәсет эсендә, уның Мәккәгә ҡараған яғында михраб етештерелә. Ул намаҙ уҡыусылар менән баҫырға тип тарафты күрһәтеп тора. Йәмиғ мәсете михрабтың уң яғында вәғәз һөйләүсе трибунаһы, йәғни минбәр урынлашҡан була. Мәҙинә ҡалаһында өгөт-нәсихәт ваҡытында Мөхәммәт Пәйғәмбәр беренсе ултырған минбәр бейек ябай урындыҡтан ғына ғибәрәт булып, уға ике баҫҡыс алып менгән. Ошо беренсе һәм берҙән-бер минбарынан беренсе өс хаҡ хәлифә лә файҙалана. IX быуатта минбәр үрге һәм эстрада баҫма өҫтөндә урынлашҡан, өҫтө таҡта менән ябылған, доға ҡылыусыларға табан йүнәлгән бейек трибуна рәүешен ала. Мәсет иҙәндәренә, ҡағиҙә булараҡ, септә һәм келәм йәйелә. Элегерәк шәһәрҙәрҙәге үҙәк мәсеттәрҙә, минбәр һәм михраб менән иңгә-иң терәп, рәшәткәнән эшләнгән павильон рәүешендәге айырым бүлеп алынған урын — маҡсура була. Ул хәлифә, батша йәки башҡа юғары дәрәжәле кешеләрҙе халыҡ төркөмөнән алыу өсөн етештерелә. Хәҙерге мәсеттәрҙә маҡсура осрамай әйтергә мөмкин. == Совет осоронда Башҡортостандағы мәсеттәр == {{main|Башҡортостанда ислам}} Уҙған - ХХ быуаттың 20‑се йылдарында мәсеттәр аҙлап ябыла башлай, ә 30‑сы йылдарҙа иһә күпләп ябыла, дини мәхәлләләр юҡҡа сығарыла. 1945 йылда 12 мәсет эшләй (ҡалғандары келәт, иген һаҡлағыс, мәктәп, клуб, ятаҡ һ.б. итеп файҙаланыла). Архитектура йәһәтенән мәсеттәр үҙҙәренең йөҙөн, бөтөнлөгөн юғалта, барыһының да тиерлек манаралары ҡолатыла. Һуғыштан һуңғы йылдарҙа — 20‑нән ашыу, 1987 йылда барлығы 17 мәсет кенә эшләп килә. 90‑сы йылдарҙан алып илдә лә, республикала ла дин тотоуға бәйле ҡануниәт үҙгәреш кисерә, яңы мәсеттәр һалына һәм иҫкеләре тергеҙелә башлай. Башҡортостан Республикаһында 1996 йылға ҡарата 400‑ҙән ашыу, 2008 йылға — 500‑гә яҡын, 2013 йылда 1060 мәсет иҫәпләнә<ref>[http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/8-statya/10691-m-sett-r/ МӘСЕТТӘР]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Галерея == <center> <gallery> Рәсем:Badshahi Mosque July 1 2005 pic32 by Ali Imran (1).jpg|[[Лахор]]ҙа [[Аурангзеб]] төҙөгән мәсет Рәсем:Spain Andalusia Cordoba BW 2015-10-27 13-54-14.jpg| [[Кордова]]ла [[Месквита]] мәсете интерьеры Рәсем:GD-FR-Paris-Mosquée012.JPG|[[Париж]] собор мәсете Рәсем:Jami-Ul-Alfar.jpg| [[Коломбо]]ла Джәми-ул-Әлфер мәсете, [[Шри-Ланка]] Рәсем:Khanqah, Srinagar, Jammu and Kashmir, India.jpg| [[Сринагар]] мәсетенде мосолмандар, [[Джамму һәм Кашмир]] Рәсем:Chinese-style minaret of the Great Mosque.jpg|Сиань собор мәсете, Ҡытай Рәсем:DSCN0338.JPG|[[Ява]] мәсет стиле Рәсем:Dzaeudjihaeu.jpg| [[Владикавказ]]да сөнни мәсете Рәсем:Mescid.jpg| Баҡыла Ширваншаһ һарайы мәсете Рәсем:SinanPasha.JPG|Сербияның Призрен ҡалаһындағы Синан паша мәсете. 1615 йылда төҙөлгән Рәсем:Ljalja-Tjulpan.jpg|[[Өфө]]лә «[[Ләлә-Тюльпан]]» мәсете Рәсем:Суфия (мечеть)2.jpg|Ҡантыҡ ауылындағы Суфия мәсете. Башҡортостан. File:Cümə məscidi (Salavat).jpg|Салауат ҡалаһындағы Йома (Йәмиғ) мәсете File:Khusein-Bek Mosque in Chishmy 4.jpg|Шишмә ҡасабаһындағы Хәсәйенбәк мәсете File:Mosque in Ishimbay.jpg|Ишембайҙағы мәсет Рәсем:Hamza4.JPG|[[Өфө]]лә «Хәмзә-Хажи» мәсете Рәсем:Beloretsk Mosque.JPG| [[Башҡортостан]]дың [[Белорет (ҡала)|Белорет]] ҡалаһында мәсет </gallery> </center> {{|az}} {{|en}} {{|es}} {{|fr}} {{|id}} {{|lv}} {{|mk}} {{|ur}} [[Категория:Мәсеттәр]] [[Категория:Дин]] [[Категория:Ислам]] bc7sxk86kl4waw65joem5i7lqb5kqqi 0 10323 1148132 1057887 2022-08-01T10:03:05Z Баныу 28584 /* Билдәле шәхестәре */ өҫтәмә мәғлүмәт wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Татлыбай''' ({{lang-ru|Татлыбаево}}) — [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]]ндағы ауыл. [[2009 йыл]]дың [[1 ғинуар]]ына ҡарата халыҡ һаны 396 кеше булған<ref name='белешмә китабы'>[http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls Башҡортостан Республикаһының райондары буйынса белешмә китабы]</ref>. Почта индексы — 453656, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80206849001. == Тарихы == Беренсе тапҡыр рәсми рәүештә 1795 йылда теркәлгән. Нигеҙ һалыусылар — Йәнйегет ауылынан Ғәле һәм Нуриман Татлыбаевтар. Ғәленең улдары Йәнтүрә (уның улдары — Яңыхан, Мирхәйҙәр, Солтанморат, Алламорат, Хәбибулла, Ниғмәтулла (уның улы Төркмән), Рысмөхәмәт (уның улдары — Ғәлиәхмәт һәм Йәрмөхәмәт)<ref name="Сельские советы">Баймакский край. Краеведческое и энциклопедическое издание. Уфа: «Китап», 2002. 332 с.</ref>. Башҡа мәғлүмәттәр буйынса, нигеҙ һалыусылар араһында таулыҡай ауылы кешеләре лә булған. Нигеҙ һалыу ваҡыты — 1847—1850 йылдар<ref>http://ufagen.ru/places/baymakskiy/tatlybaevo.html Татлыбаево</ref>. Коллективлашыу осоронда ауыл халҡы Сталин исемендәге колхозға берләшәләр (1930). 1957 йылда — «Сибай» совхозының Татлыбай бүлексәһе. 1850 йылда ауылда 18 йорт була, 1859 йылда 23 йортта 145 кеше йәшәгән. 1895 йылда 42 йортта — 281 кеше, 1920 йылда 80 йортта 313 кеше йәшәгән<ref name="Сельские советы"></ref>. == Халыҡ һаны == '''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)''' {| class="wikitable " style="text-align:center" | style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)''' |- | 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)|||||||||| |- | 1920 йыл 26 август|||||||||| |- | 1926 йыл 17 декабрь|||||||||| |- | 1939 йыл 17 ғинуар|||||||||| |- | 1959 йыл 15 ғинуар|||||||||| |- | 1970 йыл 15 ғинуар|||||||||| |- | 1979 йыл 17 ғинуар|||||||||| |- | 1989 йыл 12 ғинуар|||||||||| |- | 2002 йыл 9 октябрь|||||||||| |- | 2010 йыл 14 октябрь||331||164||167||49,5||50,5 |- |} {{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}} == Географик урыны == * Район үҙәгенә тиклем ([[Баймаҡ]]): 32 км * Яҡындағы тимер юл станцияһы ([[Сибай]]): 24 км == Билдәле шәхестәре == * Аллабирҙин Шаһивәли, беренсе Бөрйән улусының рәйесе; * Ваһапов Т. М., Сибай педагогия колледжы директоры, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы; * [[Йәнтүрин Сәфәрғәли Искәндәр улы]] (15.3.1945), ғалим-ботаник, эколог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Биология фәндәре докторы (2004), профессор (2005). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1987), [[Рәсәй]]ҙең почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2010)<ref>[http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/8-statya/6203-j-nt-rin-s-f-r-li-isk-nd-r-uly Башҡорт энциклопедияһы — Йәнтүрин Сәфәрғәли Искәндәр улы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160421102612/http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/8-statya/6203-j-nt-rin-s-f-r-li-isk-nd-r-uly |date=2016-04-21 }}{{V|10|03|2018}}</ref>. * Рысҡужина З. А., Татлыбай урта мәктәбенең уҡыу-уҡытыу бүлеге мөдире, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы<ref name="Сельские советы"></ref>. * [[Шәйхисламов Арсен Фәйзулла улы]] (3.03.1976—9.12.2020), театр артисы, йәмәғәтсе. 1997 йылдан [[Арыҫлан Мөбәрәков исемендәге Сибай башҡорт дәүләт драма театры]] актёры, 2012 йылдан театрҙың профсоюз комитеты рәйесе. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы]] (2019)<ref>[https://www.bashinform.ru/news/1532451-v-bashkirii-ushel-iz-zhizni-akter-sibayskogo-bashdramteatra-arsen-shaykhislamov/ Башкирии скоропостижно скончался актер Сибайского башдрамтеатра Арсен Шайхисламов. ИА «Башинформ», 9 декабря 2020 года]</ref>. {{ref-ru}}{{V|9|12|2020}} * [[Шәрәфетдинов Сәлих Хафиз улы]] ({{lang-ru|Шарафутдинов Салих Хафизович}}) (1903—1943) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, гвардия кесе сержанты. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}} {{V|9|12|2020}} * [https://e.mail.ru/attachment/14060986080000000551/0;1 Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. —] ISBN 978-5-295-04683-4.{{ref-ru}} {{V|9|12|2020}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/12980-tatlybaj-bajma-r-nynda-y-auyl}} {{V|9|12|2020}} * [http://ufagen.ru/places/baymakskiy/tatlybaevo.html Татлыбаево на портале «Генеалогия и Архивы»]{{ref-ru}}{{V|9|12|2020}} * Баймакский край. Краеведческое и энциклопедическое издание. Уфа: «Китап», 2002. 332 с. * [http://urgaza.ru/historical-background/selsovet/131/1239/ Историческая справка села Татлыбаево на историко-краеведческом портале Ургаза.ру] {{Баймаҡ районы ауылдары}} [[Категория:Баймаҡ районы ауылдары]] dxtao9nhmnlx85hr059qkdmxriaht73 0 10740 1148135 1059440 2022-08-01T10:09:16Z Баныу 28584 /* Билдәле шәхестәре */ өҫтәмә мәғлүмәт wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Шығай''' ({{lang-ru|Шигаево}}) — [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Белорет районы]]ндағы ауыл. [[2009 йыл]]дың [[1 ғинуар]]ына халыҡ һаны 738 кеше булған<ref name='белешмә китабы'>[http://www.asmo-rb.ru/engine/data/attach/1/spravochnik.xls Башҡортостан Республикаһының райондары буйынса белешмә китабы]</ref>. [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80211855001. == Халыҡ һаны == '''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)''' {| class="wikitable " style="text-align:center" | style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)''' |- | 1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар)|||||||||| |- | 1920 йыл 26 август|||||||||| |- | 1926 йыл 17 декабрь|||||||||| |- | 1939 йыл 17 ғинуар|||||||||| |- | 1959 йыл 15 ғинуар|||||||||| |- | 1970 йыл 15 ғинуар|||||||||| |- | 1979 йыл 17 ғинуар|||||||||| |- | 1989 йыл 12 ғинуар|||||||||| |- | 2002 йыл 9 октябрь|||||||||| |- | 2010 йыл 14 октябрь||571||274||297||48,0||52,0 |- |} {{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}} == Билдәле шәхестәре == * [[Ямалетдинов Шаһый Ямалетдин улы]] (20.04.1914 — 28.05.1968) — [[Бөйөк Ватан һуғышы|Бөйөк Ватан]] һәм cовет-япон һуғыштарында ҡатнашыусы, [[Советтар Союзы Геройы]] (1946). * Өмөтбаева Герна Ҡорбанғәли ҡыҙы (4.03.1936—2017) — уҡытыусы, [[«Почёт Билдәһе» ордены]] кавалеры. * Түлебаев Мөхәмәт Усман улы — ҡурайсы, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре<ref name="БЭМ">[http://bashgazet.ru/obshestvo/20979-u-ulynda-bulyr-urayy.html «Башҡортостан» гәзите, 2016, 15 ғинуар] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160809040152/http://bashgazet.ru/obshestvo/20979-u-ulynda-bulyr-urayy.html |date=2016-08-09 }}{{V|22|08|2016}}</ref><ref>[http://kiskeufa.ru/index.php?dn=news&to=art&id=3029 «Киске Өфө» гәзите, № 27, 2-8 июль 2016]{{V|22|08|2016}}</ref>. * [[Шәрәфетдинова Сәғирә Сабирйән ҡыҙы]] ({{lang-ru|Шарафитдинова Сагира Сабирьяновна}}) - (Сәғирә Тамъяни — псевдоним; [[28 март]], [[1963 йыл]]) - мәғариф һәм мәҙәниәт хеҙмәткәре, Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар берлеге ағзаһы (2019). == Ауыл ваҡытлы матбуғатта == [[Файл:Шығай ауылы янындағы ҡәбер.jpg|мини|слева|Шығай ауылы янында<br>боронғо яугир ҡәбере]] {{Викитека|Тауҙар ҡосағына һыйынып...|«Башҡортостан» гәзитендә мәҡәлә}} * [[Ҡатнашыусы:Айсар|Нуретдинов А.]] Тауҙар ҡосағына һыйынып... [[Башҡортостан (гәзит)|«Башҡортостан» гәзите]], 2016, 5 август<ref>[http://bashgazet.ru/obshestvo/23225-tauar-osayna-yyynyp.html «Башҡортостан» гәзите, 2016, 2016, 5 август] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160902055353/http://bashgazet.ru/obshestvo/23225-tauar-osayna-yyynyp.html |date=2016-09-02 }}{{V|05|08|2016}}</ref>. * [[Ҡатнашыусы:Мухамадеева|Мөхәмәҙиева Э.]] Уң ҡулында булыр ҡурайы... [[Башҡортостан (гәзит)|«Башҡортостан» гәзите]], 2016, 15 ғинуар<ref name="БЭМ" />. * [[Ҡатнашыусы:Мухамадеева|Мөхәмәҙиева Э.]] Мәҙәниәтебеҙ йәшәһә, телебеҙ ҙә, халҡыбыҙ ҙа йәшәр. [[Йәшлек (гәзит)|«Йәшлек» гәзите]], 2014, 4 июль. {{V|22|08|2016}} == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7.{{ref-ru}} {{V|26|02|2021}} * Асфандияров А.З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4{{ref-ru}} {{V|26|02|2021}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|95883}}{{V|26|02|2021}} {{Навигация1 |Портал = Башҡортостан ауылдары |Викисловарь = |Викиучебник = |Викицитатник = |Викитека = Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) |Викивиды = |Викиновости = |Викисклад = |Метавики = |Проект = Башҡортостан ауылдары }} {{Белорет районы ауылдары}} [[Категория:Белорет районы ауылдары]] krr4qr3feh93n4hfdeem9qyu01qykk5 0 12059 1148110 1086599 2022-08-01T08:40:02Z Akkashka 14326 /* Билдәле шәхестәре */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Иҫәнбай''' ({{lang-ru|Исанбаево}}) — [[Башҡортостан]]дың [[Илеш районы]]ндағы ауыл. [[2010]] йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 523 кеше<ref>{{2010. Башҡортостан ауылдары}}</ref>. Почта индексы — 452276, [[ОКАТО|ОКАТО коды]] — 80230832001. == Тарихы == Иҫәнбай ауылы [[Миңеште]] йылғаһы ([[Ағиҙел]] йылғаһы ҡушылдығы) буйында урынлашҡан, 10-сы кантон 7-се йорто Айыу түбәһе составында торған. Ауылға нигеҙ һалыусы [[башҡорт]] Иҫәнбай Йәнурыҫов (1712 йылда). Ҡырғыҙ улусы башҡорттарының 1749 йылда Бай һәм Йоталы йылғалары буйлап яһаҡ татарҙарын үҙ биләмәләренә индереү тураһындағы килешеү документтарында Иҫәнбай ауылы һәм унда йәшәүсе Иҫәнбай Йәнурыҫов күрһәтелгән. Уның улы Мәсәғүт 1726—1887 йылдарҙа йәшәгән. Мәсәғүттең улы Әбделмәжит, уның улы Ғәбделвәхит, уның улдары — Әбдрафиҡ һәм Шаһиәхмәт. Мәсәғүттең икенсе улының исеме — Хәлит, уның улдары — Әбделлатиф, Абдулла. Мәсәғүттең өсөнсө улы — Мөхәммәтрәхим, уның улы — Әбдрәхим<ref name="Уфаген">[http://ufagen.ru/places/ilishevskiy/isyanbaevo.html. Исянбаево]</ref>. 1795 йылда ауылда — 14 йорт 105 кеше, 1816 йылда — 17 йорт, 150 кеше, 1834 йылда — 27 йорт, 277 кеше, 1858 йылда — 40 йорт, 437 кеше, 1870 йылда — 65 йорт, 489 кеше, 1920 йылда 220 йортта 1378 кеше йәшәгән<ref name="Уфаген"></ref>. 1870 йылда ауылдың этник составы яңылыш күрһәтелгән, ауылда бер мишәр булмауына ҡарамаҫтан, бөтә башҡорттар мишәр тип күрһәтелгән<ref name="Уфаген"></ref>. Х ревизия мәғлүмәттәре буйынса ауылда 221 ир-егет теркәлгән, шул иҫәптән 160 йорт хужаһы. 1896 йылда ауыл йыйылышында әлеге йорт хужаларынан 110 кеше ҡатнашҡан. Йылылыш документында төрки телендә 13 башҡорт (10 проц.) ҡул ҡуйған, ҡалғандары — үҙ тамғаларын<ref name="Уфаген"></ref>. 1843 йылда 277 кешенең һәр береһе икешәр бот иген сәскән (бөтәһе 540 бот). Ауылда мәсет, уның ҡарамағында — училище һәм Миңлеште йылғаһында тирмән теркәлгән<ref name="Уфаген"></ref>. == Халыҡ һаны == '''Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)''' {| class="wikitable " style="text-align:center" | style="background:#f0f0f0;"|'''Иҫәп алыу йылы һәм көнө''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Бөтә халыҡ''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ир-егеттәр өлөшө (%)''' | style="background:#f0f0f0;"|'''Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)''' |- | 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)|||||||||| |- | 1920 йыл 26 август|||||||||| |- | 1926 йыл 17 декабрь|||||||||| |- | 1939 йыл 17 ғинуар||1245||578||667||46,4||53,6 |- | 1959 йыл 15 ғинуар||907||370||537||40,8||59,2 |- | 1970 йыл 15 ғинуар||920||408||512||44,3||55,7 |- | 1979 йыл 17 ғинуар||795||376||419||47,3||52,7 |- | 1989 йыл 12 ғинуар||741||362||379||48,9||51,1 |- | 2002 йыл 9 октябрь||645||305||340||47,3||52,7 |- | 2010 йыл 14 октябрь||523||253||270||48,4||51,6 |- |} {{Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар}} ; Милли составы 2002 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса ауылда башлыса [[башҡорттар]]<ref>[http://bashenc.online/ba/articles/86783/ ИҪӘНБАЙ, Илеш р-нындағы ауыл]</ref> йәшәй (92 %). == Географик урыны == * Район үҙәгенә тиклем ([[Үрге Йәркәй]]): 18 км * Яҡындағы тимер юл станцияһы ([[Бүздәк]]): 125 км == Билдәле шәхестәре == * [[Бәҙретдинов Рәғиб Мәрүәретдин улы]] (17 август 1945) — БАССР-ҙың Илеш районы «Октябрь» колхозы комбайнеры, [[Хеҙмәт Даны ордены]]ның тулы кавалеры. * [[Нурия Мөҙәрисова|Мөҙәрисова (Нуретдинова) Нурия Ғәлихан ҡыҙы]] (7 ноябрь 1963), спортсы. Ғәмәли‑хәрби күпбәйгеләр (полиатлон) буйынса 1987—1991 йылдарҙа СССР-ҙың, 1992—1995 йылда Рәсәйҙең йыйылма командалары ағзаһы. Рәсәйҙең халыҡ‑ара класлы спорт мастеры (1996), Башҡортостан Республикаһының күренекле спортсыһы (1999). Күп тапҡыр [[Европа]], СССР, РСФСР һәм Рәсәй чемпионы, шул кимәлдәге ярыштарҙың көмөш һәм бронза призёры. * Бәкерова Светлана Фәрит ҡыҙы — Башҡортостан Республикаһы Финанстар министрлығы министры урынбаҫары, ҡаҙнасылыҡ идаралығы начальнигы. * Хәсәнов Камил Риф улы (19 ноябрь 1960) — Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, БАССР-ҙың Илеш сәнғәт мәктәбе директоры, Республика йәштәре мәҙәниәт үҙәге художество етәксеһе, тынлы оркестры дирижеры. * [[Яхин Фәйзелғаян Фәтҡулбаян улы]] — [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1966), БАССР-ҙың Илеш районы «Октябрь» колхозы рәйесе. * [[Шәмсиев Рим Фәтих улы]] (1927—26.09.1999) — табип, РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). 1949 йылдан хәҙерге Краснокама районы Николо-Берёзовка ауыл дауаханаһы хирургы, 1950 йылдан — мөдире; 1966 йылдан Кушнаренко районы дауаханалары табибы, 1973—1991 йылдарҙа Дүртөйлө үҙәк район дауаханаһы невропатологы, психиатры һәм наркологы. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|http://bashenc.online/ba/articles/86783/ ИҪӘНБАЙ, Илеш р-нындағы ауыл }} * [http://ufagen.ru/places/ilishevskiy/isyanbaevo.html. Исянбаево] {{Илеш районы ауылдары}} [[Категория:Илеш районы ауылдары]] j9s7f6vpo9l8e579x50zcxjg1nxvnom 1 28109 1148080 1007810 2022-08-01T06:37:17Z Marta987M987 35541 /* Немец теле */ яңы бүлек wikitext text/x-wiki {{Булырға тейешле мәҡәлә}} == Der Artikel == * Das war nicht normal.Sind Sie jetzt zufrieden?--[[Ҡатнашыусы:Sherbn|Sherbn]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Sherbn|әңгәмә]]) 13:32, 16 февраль 2021 (UTC) * Ist das ja alles, was man schreiben kann? Das ist kein Artikel und kein Stub eigentlich. Ist das normal für ba-wiki? [[Ҡатнашыусы:Almi92|Almi92]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Almi92|фекер алышыу]]) 09:13, 11 Август (Урағай) 2012 (UTC) : Hallo, Almi92. Das ist ja nicht "alles, was man schreiben kann". Aber schreiben sie bitte '''[[Немец теле|hier]]''' nicht Russisch. Wenn Sie kein Baschkirisch können, können Sie ja mich oder anderen Benutzer übersetzen fragen. Alles Gute, --<span style="font-family:'Book Antiqua'; font-size:150%; font-style:italic; color:blue">[[Ҡатнашыусы:Comp1089|Вячеслав]]</span>_{шулай уҡ [[Ярҙамсы:Contributions/Comp1089|Comp1089]]} ^{<span style="font-family:'Book Antiqua, Arial Unicode MS'; font-size:150%; font-style:italic; color:green">[[User talk:Comp1089|aralaşayıq!]]</span></sub> 15:11, 11 Август (Урағай) 2012 (UTC) :* Ähmmm... Ok, versprochen. Но иначе, я думаю, было бы сложно заставить кого-то вписать сюда хотя бы основную информацию о языке. Вандализм во благо разрешён правилами (не знаю, как здесь, но в ру-вики точно). [[Ҡатнашыусы:Almi92|Almi92]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Almi92|фекер алышыу]]) 18:37, 11 Август (Урағай) 2012 (UTC) == Немец теле == Шуныһы ҡыҙыҡ: немец теле тураһында сығышы һәм эволюцияһы блог хәрефе. Алфавит ярҙамында ҡыҙыҡлы һәм шул уҡ немец умлаут ҡатмарлы түгел. Немец алфавиты тураһында ҡыҙыҡлы факттар [https://deutscherpapa.by/nemeckij-alfavit-lyubopytnye-fakty/ DeutscherPapa] сайтында уҡырға мөмкин. Шулай уҡ ул немец теленең грамматикаһы һәм башҡа бик күп файҙалы сайттар тураһында мәҡәлә бар. [[Ҡатнашыусы:Marta987M987|Marta987M987]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Marta987M987|әңгәмә]]) 06:37, 1 август 2022 (UTC) kgkwkgtj1z3qo0iglxxseq524gvn3xa 3 53280 1148073 1142873 2022-08-01T06:09:09Z Рөстәм Нурыев 43 /* Википедияға ҡайтыуығыҙға шатбыҙ */ яңы бүлек wikitext text/x-wiki {{hello}} * Фаил туған! Был килеү «ҡунаҡҡа инеп сығыу» ғына булмаһын ине. Ең һыҙғанып, ҡасандыр башлаған бик кәрәкле эште бергәләп дауам итәйексе. --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 18:00, 30 ғинуар 2016 (UTC) ==Translation request== Hello. Can you translate and upload the articles [[:ru:Азербайджанская Демократическая Республика]] and [[:ru:Азербайджанский технический университет]] and in Avar Wikipedia? Yours sincerely, [[Ҡатнашыусы:Karalainza|Karalainza]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Karalainza|әңгәмә]]) 12:59, 3 июль 2020 (UTC) :Hello. Sorry for the huge delay, I only noticed Your message today. I do not know the Avar language as well as my native language is Bashkir. I also speak Russian as my native language. Thank you for contacting me. I wish you success.Good bye. [[Ҡатнашыусы:Fail Khasay|Fail Khasay]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Fail Khasay|әңгәмә]]) 17:48, 19 июнь 2022 (UTC) == Википедияға ҡайтыуығыҙға шатбыҙ == Сәләм, Фаил. Википедияға ҡайтыуығыҙға шатбыҙ. Ижади уңыштар. Бер ыңғайҙан БашВикила ҡабул ителгәнсә нисек яҙырға икәнен аңлатып китәм. Шәхестәр мәҡәләһе атамаһында РуВикилағы кеүек Фамилиянан һуң өтөр ҡуймайбыҙ. Һәм преамбулала тыуған / үлгән датаһын ғына күрһәтәбеҙ, тыуған/үлгән урынын күрһәтмәйбеҙ. Тыуған/үлгән урыны уң яҡтағы карточкала, һәм биография бүлегендә яҙыла. Һәм тағы бер яңылыҡ. Уң яҡта күренгән ҡалып карточканы тәржемә итеп ултыртыу мотлаҡ түгел, әгәр Викидата элементы тултырылған булһа. Викидатала элемент тулы булһа {{Хәрби эшмәкәр}} йәки {{Ук}} (универсаль карточка) ҡалыбын ҡуйыу ҙә етә. Карточкалар мәғлүмәтте Викидатанан ала. [[Ҡатнашыусы:Рөстәм Нурыев|Рөстәм Нурыев]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Рөстәм Нурыев|әңгәмә]]) 06:09, 1 август 2022 (UTC) dnf4muos99nja5dvzu6ibw17mhsx4ij 1148074 1148073 2022-08-01T06:09:28Z Рөстәм Нурыев 43 /* Википедияға ҡайтыуығыҙға шатбыҙ */ wikitext text/x-wiki {{hello}} * Фаил туған! Был килеү «ҡунаҡҡа инеп сығыу» ғына булмаһын ине. Ең һыҙғанып, ҡасандыр башлаған бик кәрәкле эште бергәләп дауам итәйексе. --[[Ҡатнашыусы:Айсар|Айсар]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Айсар|әңгәмә]]) 18:00, 30 ғинуар 2016 (UTC) ==Translation request== Hello. Can you translate and upload the articles [[:ru:Азербайджанская Демократическая Республика]] and [[:ru:Азербайджанский технический университет]] and in Avar Wikipedia? Yours sincerely, [[Ҡатнашыусы:Karalainza|Karalainza]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Karalainza|әңгәмә]]) 12:59, 3 июль 2020 (UTC) :Hello. Sorry for the huge delay, I only noticed Your message today. I do not know the Avar language as well as my native language is Bashkir. I also speak Russian as my native language. Thank you for contacting me. I wish you success.Good bye. [[Ҡатнашыусы:Fail Khasay|Fail Khasay]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Fail Khasay|әңгәмә]]) 17:48, 19 июнь 2022 (UTC) == Википедияға ҡайтыуығыҙға шатбыҙ == Сәләм, Фаил. Википедияға ҡайтыуығыҙға шатбыҙ. Ижади уңыштар. Бер ыңғайҙан БашВикила ҡабул ителгәнсә нисек яҙырға икәнен аңлатып китәм. Шәхестәр мәҡәләһе атамаһында РуВикилағы кеүек Фамилиянан һуң өтөр ҡуймайбыҙ. Һәм преамбулала тыуған / үлгән датаһын ғына күрһәтәбеҙ, тыуған/үлгән урынын күрһәтмәйбеҙ. Тыуған/үлгән урыны уң яҡтағы карточкала, һәм биография бүлегендә яҙыла. Һәм тағы бер яңылыҡ. Уң яҡта күренгән ҡалып карточканы тәржемә итеп ултыртыу мотлаҡ түгел, әгәр Викидата элементы тултырылған булһа. Викидатала элемент тулы булһа <nowiki>{{Хәрби эшмәкәр}}</nowiki> йәки <nowiki>{{Ук}}</nowiki> (универсаль карточка) ҡалыбын ҡуйыу ҙә етә. Карточкалар мәғлүмәтте Викидатанан ала. [[Ҡатнашыусы:Рөстәм Нурыев|Рөстәм Нурыев]] ([[Ҡатнашыусы менән һөйләшеү:Рөстәм Нурыев|әңгәмә]]) 06:09, 1 август 2022 (UTC) so86smepv90hsuq8bycgkelfcjzgktp 0 63853 1148192 726602 2022-08-01T11:53:50Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{БМ|Горбунов}} {{Река |Название = Горбунова |Оригинальное название = |Изображение = |Подпись = |Карта = |Подпись карты = |Длина = 13 |Площадь бассейна = |Бассейн = [[Кара диңгеҙе]], [[Төньяҡ Боҙло океан]] |Бассейн рек = (Үрге) Обь, Иртыш ҡушылғанға тиклем |Расход воды = |Место измерения = |Исток = |Местоположение истока = |Высота истока = |s_lat_dir = N |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec = |s_lon_dir = E |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec = |Устье = [[Кесе Каршан]] |Местоположение устья = уң ярына тамағынан 22 км өҫтәрәк |Высота устья = |m_lat_dir = N |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec = |m_lon_dir = E |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec = |Уклон реки = |Страна = Рәсәй |Регион = Томск өлкәһе, Новосибирск өлкәһе |Район = |Позиционная карта = Рәсәй Томск өлкәһе |Категория на Викискладе = }} '''Горбунова ''' — [[Рәсәй]]ҙәге йылға. Томск өлкәһе, Новосибирск өлкәһе<ref name='РФГМ'>{{cite journal|title=Рәсәй гидротехник ҡоролмалар регистры һәм дәүләт һыу кадастры үҙәге}}</ref> биләмәләрендә аға. Йылға [[Кесе Каршан]] йылғаһының уң ярына тамағынан 22 км өҫтәрәк ҡушыла. Йылға оҙонлоғо 13 км. == Һыу реестры мәғлүмәттәре == [[Рәсәй дәүләт һыу реестры]] мәғлүмәте буйынса йылға [[Үрге Обь һыу бассейны округы]]нда урынлашҡан, [[һыу хужалығы участкаһы]] — [[Обь]] йылғаһы [[Чулым (Обь ҡушылдығы)|Чулым]] ҡушылған урындан [[Кеть]] ҡушылған урынға тиклем. Бәләкәй йылға бассейны (йылға эске бассейны) — Чулым, йылға бассейны — (Үрге) Обь, Иртыш ҡушылғанға тиклем<ref name='Рәсәй МСР'/>. [[Һыу ресурстарының федераль агентлығы]] тарафынан әҙерләнгән Рәсәй Федерацияһы территорияһын һыу хужалығы буйынса районлау геоинформация системаһы мәғлүмәттәре буйынса<ref name='Рәсәй МСР'>{{cite web|url=http://textual.ru/gvr/index.php?card=190656|title=РФ һыу реестры: Горбунова }}</ref>: * Дәүләт һыу реестрында һыу объектының коды — 13010500112115200023936 * Гидрологик өйрәнеү (ГӨ) буйынса коды — 115202393 * Бассейн коды — 13.01.05.001 * ГӨ буйынса томы — 15 * ГӨ буйынса сығарылыш — 2 == Иҫкәрмәләр == {{примечания}} == Һылтанмалар == * [http://www.mnr.gov.ru/ Рәсәй Федерацияһы тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы] {{тикшерелмәгән йылға}} [[Категория:Томск өлкәһе йылғалары]] [[Категория:Новосибирск өлкәһе йылғалары]] {{hydro-stub}} thwpo6bnakxubauq34ehu604wh2tgj0 0 67295 1148162 1060195 2022-08-01T11:07:56Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәскәров}} {{Театральный деятель | Имя = Фәйзи Ғәскәров | Оригинал имени = | Изображение = GaskarovF.jpg | Описание изображения = | Дата рождения = 21.10.1912 | Место рождения = [[Өфө губернаһы]] {{ТУ|Бөрө}} ҡалаһы | Дата смерти = 18.6.1984 | Место смерти = [[Башҡорт АССР-ы]] {{ВБУ|Өфө}} ҡалаһы | Профессия = {{балетмейстер|XX быуат|СССР}}, {{хореограф|XX быуат|СССР}} | Гражданство = {{Флагификация|Российская Империя}}→<br>{{Флагификация|СССР}} | Годы активности = | Театр = | Награды = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден «Знак Почёта»|1967}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Заслуженный деятель искусств РСФСР|1975}}{{!!}}{{Салауат Юлаев исемендәге премияһы|1967}} {{!}}} | imdb_id = }} '''Ғәскәров Фәйзи Әҙһәм улы''' ([[21 октябрь]] [[1912 йыл]] — [[18 июнь]] [[1984 йыл]]) — беренсе башҡорт профессиональ бейеүсеһе, хореограф һәм балетмейстер. [[БАССР]]-ҙың (1944) һәм РСФСР-ҙың (1975) атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1967). == Биографияһы == Фәйзи Әҙһәм улы Ғәскәров 1912 йылдың 21 октябрендә тыуған. [[Бөрө]]ләге, [[Смоленск өлкәһе]]ндәге балалар йорттарында тәрбиәләнә, үҙенең ата-әсәһен хәтерләмәй. Балалар йортонда тәрбиәсе Гөлсөм апай уны тальян гармунда уйнарға өйрәтә. 1924 йылда уны Бөрө педагогия техникумына уҡырға урынлаштыралар. [[Бейеү]]гә һөйөү Фәйзи Әҙһәм улын сәнғәт техникумына алып килә. Өфөлә театр техникумы асылғас, балалар йортонан һәләтле балаларҙы ошо һөнәргә өйрәтергә алалар. Фәйзи фортепиано буйынса дәрестәр ала. Техникумда ул Башҡорт күсмә театры директоры менән таныша. Актёрҙар коллективында ҙур булмаған бейеү төркөмө эшләй. Буласаҡ бейеүсе был [[театр]] менән бик күп башҡорт ауылдарын, [[Силәбе өлкәһе|Силәбе]], [[Һамар өлкәһе|Һамар]], [[Ульяновск өлкәһе|Ульяновск]] өлкәләрен, күрше республиканы урап сыға. Театрҙа барлыҡ уйын ҡоралдарында уйнарға өйрәнә. Иң яратҡан музыка ҡоралы — һуҡма инструменттар. Опера театры коллективы Өфөгә гастролгә килгәс, ул классик бейеү дәресенә йөрөй. Театрҙың балетмейстры уның тырышлығын, тәбиғи һәләтен күреп, балет мәктәбенә уҡырға инергә кәңәш итә. Уны бейеүҙәр генә түгел, халыҡ костюмдары, көнкүреше, йолалары, риүәйәттәре, бейеүҙең музыкаль биҙәлеше ҡыҙыҡһындыра. Шуға бәйле бер нәмә лә уның иғтибарынан ҡалмай. Бейеү Фәйзи Ғәскәровтың йәшәү рәүешенә әүерелә. Режиссер [[Рәүеф Мортазин|Мортазин-Иманский]]ҙың кәңәше буйынса 16 йәшлек Фәйзи [[СССР]]-ҙың Ҙур театры ҡарамағындағы хореография техникумына уҡырға бара. 1928—1932 йылдарҙа данлыҡлы балетмейстер Игорь Моисеев класында һабаҡ ала, артабан [[Санкт-Петербург|Ленинград]] хореография училищеһында уҡыта. Училищела Башҡортостандың һәләтле балаларына милли бүлек асыу өсөн Мәскәү түрәләре тупһаһын Фәйзи Әҙһәм улы йыш тапай. Йөрөй торғас, ул Надежда Крупскаяның үҙенә барып етә һәм мәсьәлә ыңғай хәл ителә. 1934 йылда Фәйзи Ғәскәров иң талантлы балаларҙы һайлап, Ленинградҡа алып бара. Улар араһында [[Зәйтүнә Насретдинова]], [[Хәләф Сафиуллин]], [[Фәүзи Саттаров]], [[Майя Таһирова]] кеүек киләсәктә балҡыясаҡ сәхнә йондоҙҙары була. Башҡорт бейеү сәнғәтен үҫтереү теләге Фәйзи Ғәскәровҡа тынғылыҡ бирмәй. Остазы Игорь Моисеев был ынтылыуҙы хуплай, һәм егеткә ауылдарға йөрөп халҡының йолаларын, көнкүрешен, милли музыкаһын яҡындан өйрәнергә кәңәш итә. Башҡортостанға ҡайтып, ауылдар буйлап этнографик экспедицияларға сығыу бәхетенә өлгәшә Ғәскәров. Яңы бейеүҙәр һалыу өсөн материалдар туплай, шул уҡ ваҡытта һәләтле йәштәрҙе йыя. 1939 йылдан алып Фәйзи Ғәскәров яңы ғына ойошторолған бейеү ансамбленең художество етәксеһе булып китә. Ансамблдең маҡсаты һәм бурыстары — милли сәнғәтте пропагандалаусы профессиональ труппа төҙөү, халыҡ ижадының бөйөклөгөн һәм үҙенсәлеген һаҡлау, халыҡ бейеүҙәренең үҙенә генә хас формаларын ҡулланыу. Фәйзи Ғәскәров тамашасы һөйөүен яулаған «Гөлнәзирә», «Зарифа», «Ете ҡыҙ», «Байыҡ» исемле беренсе бейеүҙәрен ҡуя. 1941 йылдың йәйендә Мәскәүҙә башҡорт сәнғәте декадаһы үтергә тейеш була, әммә быға ҡәһәрле һуғыш ҡамасаулай. Фәйзи Ғәскәров 1942 йыл башында үҙе теләп һуғышҡа китә. Фронтта [[Башҡорт атлы дивизияһы]] яугирҙәренән бейеү ансамбле төҙөй һәм яугирҙар өсөн концерт эшмәкәрлеген башлай. Илгә афәт килгән осорҙа яугирҙәрҙең рухын күтәреп, Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбле ҡыҙыу фронттарҙа сығыш яһай. 1943 йылдың аҙағында бейеү сәнғәтенең киләсәге хаҡына Ғәскәров Өфөгә ҡайтарыла. 1944 йылда төрлө етәкселәр менән килеп сыҡҡан низағтар һәм хәл ителмәгән торлаҡ мәсьәләһе уны республиканан китергә мәжбүр итә. [[Ҡазан]]да ойошторолған Татар бейеү һәм йыр ансамблендә эшләй, уның өсөн бик күп бейеүҙәр ҡуя. Улыр араһында: «Шыма баҫ», «Кейәү», «Салғысы егет», «Шишмә буйында», «Башҡорт егете бейеүе», һ.б. 1945 йылда Горький ҡалаһында үткәрелгән бәйгелә ансамбль беренсе урын ала. 1950 йылдың аҙағында Башҡорт бейеү ансамблен етәкләү өсөн Өфөгә саҡырыла<ref>[http://www.gaant.ru/gaskarov/?ELEMENT_ID=98 Фәйзи Ғәскәров исемендәге Дәүләт академик бейеү ансамбленең рәсми сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110928080334/http://www.gaant.ru/gaskarov/?ELEMENT_ID=98 |date=2011-09-28 }}</ref>. Йылдар үтеү менән Фәйзи Ғәскәров ойошторған ижади коллективтың даны ҡитғаларҙы урап сыға. [[Африка]], [[Азия]], [[Европа]] илдәре милли бейеүҙәрҙе ҡарап һоҡлана. Фәйзи Ғәскәров оҙаҡ сирләгәндән һуң, 1984 йылдың 18 июнендә вафат була. Арҙаҡлы хореограф-балетмейстерҙың башҡорт сәнғәтенә индергән өлөшө баһалап бөткөһөҙ. Шуға ла уның исеме бер ваҡытта ла халыҡ теленән төшмәй. == Хәтер == * 2020 йылдың февралендә Өфөлә «Фәйзи Ғәскәров документтарҙа һәм ҡыҙының хәтирәләрендә» китабы баҫылып сыҡты<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/1418515/ Баш ҡалала уникаль документтар һәм ҡыҙының хәтирәләре нигеҙендә Фәйзи Ғәскәров хаҡында китап донъя күрҙе. Башинформ мәғлүмәт агентлығы, 2020, 26 февраль]{{V|26|02|2020}}</ref>. * 1988 йылда [[Фәйзи Ғәскәров исемендәге халыҡ бейеүҙәре ансамбле|Башҡорт дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле]]нә нигеҙ һалыусыһы Фәйзи Ғәскәров исеме бирелә. * 2012 йылда Өфө ҡалаһы Киров районыныда бер урамға Фәйзи Ғәскәров исеме бирелә. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * Башкирский государственный ансамбль народного танца: Альбом. Текст Е. Варламовой. Сост. А. Фахрутдинов. — Уфа, 1978. * ''Саитов С.'' Башкирская государственная филармония. — М.-Л., 1969. * ''Хайруллин Р.'' Башкирский государственный ансамбль народного танца. — Уфа, 1966. * Юрий Узиков. Исторические памятники Уфы. [https://search.rsl.ru/ru/record/01000613584] (на рус.яз.) «Китап» нәшриәте, 1999, 38 с. ISBN 5-295-02294-3. == Һылтанмалар == * [http://bashgazet.ru/kultura-i-literatura/5725-italary-urap-syty-dany.html Ҡитғаларҙы урап сыҡты даны. Башҡортостан. 31.10.2012] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130530102421/http://bashgazet.ru/kultura-i-literatura/5725-italary-urap-syty-dany.html |date=2013-05-30 }} * [http://www.madanizhomga.ru/tt/component/k2/item/645-yalgyiz-b%D3%A9rket.html Ф. Арслан. Ялғыҙ бөркөт] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304212120/http://madanizhomga.ru/tt/component/k2/item/645-yalgyiz-b%d3%a9rket.html |date=2016-03-04 }}{{ref-tt}} * [http://www.gaant.ru/gaskarov/?ELEMENT_ID=98 Официальный сайт Государственного академического ансамбля народного танца имени Файзи Гаскарова] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110928080334/http://www.gaant.ru/gaskarov/?ELEMENT_ID=98 |date=2011-09-28 }} * [http://kulturarb.ru/people/?ELEMENT_ID=4430 Культурный мир Башкортостана] * {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/5266-sk-rov-f-jzi-m-uly}} {{rq|wikify}} [[Категория:Башҡортостан бейеүселәре]] [[Категория:Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәрҙәре]] [[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәрҙәре]] [[Категория:Алфавит буйынса хореографтар]] [[Категория:Алфавит буйынса балетмейстерҙар]] 0the0u4rgs0wmv02hwwfdoxe1a2d5zk 0 71741 1147974 1147700 2022-07-31T14:53:08Z Айсар 10823 өҫтәмә мәғлүмәт wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''1 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 213-сө ([[кәбисә йыл]]ында 214-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 152 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: [[Үпкә]] [[яман шеш]]е менән көрәш көнө. ** Ғәфү итеү көнө. ** Ҡағыҙ салфеткалар көнө. ** Консервалау көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|АҠШ}}: [[Дуҫлыҡ]] көнө. ** Әхирәттәр көнө. * {{Флагификация|Ангола}}: Ҡораллы көстәр көнө. * {{Флагификация|Бенин}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Конго}}: Ата-әсәләр көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: [[Беренсе донъя һуғышы]] ҡорбандарын иҫкә алыу көнө. * {{Флагификация|Таиланд}}: Тай ҡатын-ҡыҙҙары көнө. * {{Флагификация|Швейцария}}: Конфедерация көнө. * {{Флагификация|Азербайджан}}: [[Әзербайжан]] теле һәм алфавиты көнө. * {{Флагификация|Ямайка}}: Эмансипация көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Планлаштырыусы көнө. * {{Флагификация|Замбия}}: [[Фермер]]ҙар көнө. * {{Флагификация|Исландия}}: [[Сауҙа]] көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: Ҡораллы Көстәрҙең Тыл хеҙмәте көнө. ** Махсус элемтә хеҙмәткәрҙәре көнө. ** Инкассаторҙар көнө. ** Техник ярҙам хеҙмәткәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1745]]: [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Туймазы районы]]ның хәҙерге [[Ҡандра]] ауылы менән ҡушылған ''Ҡандра-Әмин'' ауылына нигеҙ һалына. * [[1924]]: [[СССР]]-ҙа [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] булдырыла. * [[1927]]: Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы ҡарары менән [[Ленинград өлкәһе]] ойошторола<ref>Шерих Д. Ю. «Городской месяцеслов. 1000 дат из прошлого Санкт-Петербурга, Петрограда, Ленинграда.» К 290-летию Санкт-Петербурга. Издательство «Петербург — ХХI век». 1993 г. 224 с., тираж 30 000 экз. ISBN 5-85490-036-X.</ref>.{{ref-ru}} * [[1928]]: [[Башҡорт АССР-ы]]нда даими радиотапшырыуҙар башлана. * [[1936]]: [[Берлин]]да XI йәйге [[Олимпия уйындары]] асыла. * [[1937]]: «Туймазанефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы ойошторола. * [[1939]]: СССР-ҙа [[Советтар Союзы Геройы]]на бирелгән «Алтын Йондоҙ» миҙалы булдырыла. * [[1939]]: СССР-ҙың баш ҡалаһы [[Мәскәү]]ҙә Бөтә Союз ауыл хужалығы күргәҙмәһе асыла ([[1959]] йылдан — [[СССР]]-ҙың Халыҡ хужалығы ҡаҙаныштары күргәҙмәһе, [[1992]] йылдан — Бөтә Рәсәй Күргәҙмә үҙәге. * [[1964]]: СССР-ҙың «Маяҡ» Бөтә Союз радиостанцияһының позывнойҙары ярты сәғәт һайын яңғырай башлай. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Любавский Матвей Кузьмич]] (1860—22.11.1936), [[Рәсәй империяһы]]ның һәм [[СССР]]-ҙың [[фән|ғалим]]-[[тарих]]сыһы, [[Башҡортостан тарихы]]н тикшереүсе. 1901 йылдан [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның рус тарихы кафедраһы мөдире, 1911—1918 йылдарҙа университет ректоры. СССР Фәндәр академияһы академигы (1929), тарих фәндәре докторы (1900), профессор (1901). * [[Конверт Мария Васильевна]] (1915—30.10.2004), рәссам. 1939—1948 йылдарҙа һәм 1958 йылдан [[Өфө]]нөң еңел сәнәғәт предпритяиелары, 1962 йылдан 1980-се йылдар уртаһына тиклем «Ағиҙел» башҡорт сәнғәт әйберҙәре кәсебе берекмәһе рәссамы. Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан. * [[Ғәниев Фуат Әшрәф улы]] (1930—28.02.2016), ғалим-[[Филология|филолог]]. 1962 йылдан хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]] Фәндәр академияһының [[Ғәлимйән Ибраһимов]] исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм сәнғәт институты ғилми хеҙмәткәре, 1988 йылдан — тел ғилеме, 1991 йылдан — лексикология һәм лексикография бүлеге мөдире, 2007 йылдан — баш ғилми хеҙмәткәр. Татарстан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (1992), филология фәндәре докторы (1978), профессор (1985). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1996) һәм Татар АССР-ының (1989) атҡаҙанған фән эшмәкәре, Татарстан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендә дәүләт премияһы лауреаты (1994). * [[Зәйнетдинов Әмир Зәкәриә улы]] (1930), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1969—1984 йылдарҙа [[Саҡмағош районы]] «Победа» колхозы рәйесе, 1992—1999 йылдарҙа крәҫтиән-фермер хужалыҡтарының Саҡмағош ассоциацияһы директоры. 1975—1980 йылдарҙа РСФСР Юғары Советы депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2000). Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1971, 1976) һәм «Почёт Билдәһе» (1967) ордендары кавалеры. Саҡмағош районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Имәнлеҡул]] ауылынан. * [[Әмиров Марс Ғизетдин улы]] (1930—12.09.1992), хужалыҡ эшмәкәре, ғалим-[[Инженерлыҡ эше|инженер]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1967—1992 йылдарҙа [[Автонормаль заводы (Бәләбәй)|«Автонормаль»]] заводы директоры, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Өфө авиация институты]] филиалының металдарҙы баҫым менән эшкәртеү кафедраһы мөдире. Техник фәндәр кандидаты (1983). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1983). [[РСФСР]]-ҙың унынсы һәм ун беренсе, Башҡорт АССР-ының туғыҙынсы саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1973), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1971, 1981) һәм «[[«Почёт Билдәһе» ордены|Почёт Билдәһе»]] (1963) ордендары кавалеры. Сығышы менән [[Бәләбәй]] ҡалаһынан. * [[Захаров Илья Серафимович]] (1945), [[дәүләт]] һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1985—1998 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ районы|Стәрлетамаҡ район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы; 1998—2004 йылдарҙа [[Федоровка районы|Федоровка район]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһының Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Стәрлетамаҡ районының почётлы гражданы (2006). Сығышы менән ошо райондың [[Соколовка (Стәрлетамаҡ районы)|Соколовка]] ауылынан. * [[Флүр Яхин]] (1945), хужалыҡ эшмәкәре, балалар яҙыусыһы-[[әкиәт]]се. 2005 йылға тиклем Ер ресурстары һәм ер төҙөлөшө буйынса [[Ишембай районы]] комитетының баш белгесе һәм рәйесе. 1996 йылдан [[Башҡортостан Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. * [[Атанғолов Илдар Ғәлимйән улы]] (1955), табип, йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 4-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Шәмиғолов Марат Абдулла улы]] (1926—15.05.1981), [[спорт]]сы, тренер, судья, йәмәғәтсе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1950—1981 йылдарҙа [[Өфө]]ләге Юғары спорт оҫталығы мәктәбе тренеры; 1963—1981 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] Спорт акробатикаһы федерацияһы рәйесе. Акробатика буйынса [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған тренеры (1968) һәм [[СССР|Бөтә Союз]] категорияһындағы судья (1965). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1976). Акробатика буйынса РСФСР чемпионы (1956). * [[Аҙнабаев Румил Тәлғәт улы]] (1941), хеҙмәт ветераны, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның бишенсе саҡырыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2012—2015 йылдарҙа [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] һәм [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] ордендары кавалеры. * [[Ғарифуллина Светлана Әсләм ҡыҙы]] (1941), хеҙмәт ветераны, техник-технолог. 1964—1987 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]] технологы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған химигы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Үрге Ыласынтау]] ауылынан. * [[Мостафин Вәзир Хәшим улы]] (1941—2.07.1980), [[уҡытыусы]], комсомол органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1965 йылдан Мәсәғүт педагогия училищеһы (хәҙер колледж) уҡытыусыһы, 1966 йылдан комсомол эшендә: ВЛКСМ-дың [[Дыуан районы|Дыуан район]] комитеты секретары; [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты]] инструкторы, лекторҙар төркөмө етәксеһе, дөйөм һәм пропаганда бүлектәре мөдире; 1973—1980 йылдарҙа республиканың [[«Ленинец» гәзите|«Ленинец» – «Ленинсы»]] йәштәр гәзите мөхәррире. ВЛКСМ-дың 17-се (1974) һәм 18-се (1978) съездары делегаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Ҡорама (Учалы районы)|Ҡорама]] ауылынан. * [[Айыпов Рөстәм Сәғит улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-радиоинженер, спортсы. Техник фәндәр докторы (2007), профессор (2007). 1973 йылдан [[Өфө авиация институты]], 1998 йылдан — [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы: ауыл хужалығында электр ҡорамалдарын автоматлаштырыу һәм файҙаланыу кафедраһы, 2000—2002 йылдарҙа һәм 2011 йылдан — электр машиналары һәм электр ҡорамалдары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2000—2011 йылдарҙа энергетика факультеты деканы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған энергетигы (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). [[Еңел атлетика]] буйынса СССР-ҙың спорт мастеры (1969). Сығышы менән хәҙерге [[Ульяновск өлкәһе]]нең Николаевка ауылынан. * [[Гәрәев Рим Борис улы]] (1946), матбуғат һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1977—1988 йылдарҙа [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары һәм мөхәррире; 1988—1991 йылдарҙа КПСС-тың [[Туймазы]] ҡала комитеты секретары; 1991—2006 йылдарҙа хәҙерге [[Республика Башкортостан (гәзит)|«Республика Башкортостан»]] гәзитенең үҙ хәбәрсеһе. 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостандың Үҙәк һайлау комиссияһы ағзаһы, шул иҫәптән 2006 йылдан — бүлек етәксеһе. Туймазы районының почётлы гражданы (2012). Сығышы менән ошо райондың [[Түбәнге Троицк]] ауылынан. * [[Ибраһимов Ринат Исмәғил улы]] (1956—21.08.2018), ғалим-[[Биохимия|биохимик]]. Биология фәндәре докторы (1999), профессор. (2001). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2012), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). 1989 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000—2017 йылдарҙа биохимия һәм биотехнологиялар кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2001—2013 йылдарҙа биология факультеты деканы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Зәйпекүл]] ауылынан. * [[Зуева Валентина Витальевна]] (1946), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны. 1973 йылдан [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала дауаханаһы, шул иҫәптән 1992—2006 йылдарҙа балалар поликлиникаһының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бәләбәй районы]] [[Аделькин]] ауылынан. * [[Саламатова Гөлсәсәк Дәүләтбай ҡыҙы]] (1976), [[фән|ғалим]]-[[Филология|филолог]], 2002 йылдан [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (2002), доцент (2005). [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2020). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Шәмсиев Рим Фәтих улы]] (1927—26.09.1999), табип. 1949 йылдан хәҙерге [[Краснокама районы]] [[Николо-Берёзовка]] ауыл дауаханаһы хирургы, 1950 йылдан — мөдире; 1966 йылдан [[Кушнаренко районы]] дауаханалары табибы, 1973—1991 йылдарҙа [[Дүртөйлө]] үҙәк район дауаханаһы невропотологы, психиатры һәм наркологы. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Илеш районы]] [[Иҫәнбай (Илеш районы)|Иҫәнбай]] ауылынан. * [[Амантаев Кинйәғәли Яҡуп улы]] (1932), [[Журналистика|журналист]]. 1996—2000 йылдарҙа [[«Аманат» журналы]]ның яуаплы секретары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Йылайыр районы]] [[Юлдыбай (Йылайыр районы)|Юлдыбай]] ауылынан. * [[Зөбәйеров Таһир Ғизетдин улы]] (1932), [[юл]]сы. 1971—1996 йылдарҙа [[Өфө]] юл төҙөтеү-юл һалыу идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. * [[Рамазанов Әбдрәхим Бәшәр улы]] (1932—26.03.1997), [[урман]]сы. 1953—1990 йылдарҙа [[Баймаҡ районы|Баймаҡ]] урман хужалығының [[2-се Этҡол]] лесничествоһы хеҙмәткәре. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған урмансыһы (1981). Сығышы менән [[Баймаҡ районы]]ның [[Байым (Баймаҡ районы)|Байым]] ауылынан. * [[Зинковский Валерий Михайлович]] (1937), [[спорт]]сы, тренер. Хәҙерге бишбәйге буйынса [[СССР]]-ҙың спорт мастеры (1965), РСФСР-ҙың атҡаҙанған тренеры (1984). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Шәйәхмәтов Әмир Сабирйән улы]] (1957), [[фән|ғалим]]-агроном, шәхси эшҡыуар. 1985 йылдан [[Хәйбулла районы]] «Хәйбулла» совхозы агрономы, 1992 йылдан — тирә-яҡ мөхитте һаҡлау буйынса район комитеты рәйесе; 1994 йылдан — Хәйбулла сорт һынау участкаһы мөдире; 2006 йылдан — крәҫтиән-фермер хужалығы башлығы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1999). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы [[Байыш (Баймаҡ районы)|Байыш]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Вәлиев Иршат Ғәли улы]] (1928—12.10.1997), [[башҡорттар|башҡорт]] театр актёры. [[Башҡорт АССР‑ы]]ның халыҡ артисы (1984). * [[Фәхретдинова Хәҙисә Сиражетдин ҡыҙы]] (1.08.1938), дерматовенеролог-ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Көйөргәҙе районы]] Төкән ауылынан. * [[Роберт Миңнуллин]] (1948—27.03.2020), шағир, журналист, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Татарстан Республикаһы]]ның Дәүләт Советы депутаты. [[Татарстан]]дың халыҡ шағиры (2005) һәм атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1993), Башҡортостандың (1998) һәм Марий Элдың (2014) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. [[Андерсен Ханс Кристиан|Х. К. Андерсен]] исемендәге Халыҡ‑ара балалар һәм үҫмерҙәр өсөн китаптар советының Почётлы дипломы эйәһе (1994). Татарстандың [[Ғабдулла Туҡай]] (1998) һәм [[Муса Йәлил]] (1982) исемендәге дәүләт премиялары, шулай уҡ күп кенә әҙәби премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Илеш районы]] Нәжәде ауылынан. * [[Фәтихова Римма Мөхәмәт ҡыҙы]] (1948), ғалим-педагог һәм психолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Психология фәндәре кандидаты (1982), педагогия фәндәре докторы (2001), профессор (2003). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2008) һәм мәғариф отличнигы (1995). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Серков Андрей Игнатьевич]] (1919—2.01.1944), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир. Уҡсылар полкы бәйләнеш ротаһының телефонсылар взводы командиры, кесе лейтенант. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944, үлгәндән һуң). * [[Сараев Илья Николаевич]] (1929—2017), хужалыҡ эшмәкәре, [[КПСС|партия]] һәм совет органдары хеҙмәткәре. 1965 йылдан [[Стәрлетамаҡ районы]] Ленин исемендәге колхоздың партия ойошмаһы секретары, 1970 йылдан — колхоз рәйесе, 1979—1990 йылдарҙа шул уҡ райондың [[Казадаевка ауыл Советы (Стәрлетамаҡ районы)|Казадаевка ауыл Советы]] рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]] Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнгән (1979), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1976) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1971) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡырмыҫҡалы (Стәрлетамаҡ районы)|Ҡырмыҫҡалы]] ауылынан. * [[Ғәлиев Мөнәүир Мөхәмәтәмин улы]] (1934—6.09.2012), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1968—1994 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]]ның «Уңыш» колхозы рәйесе. СССР-ҙың X һәм XI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1981), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1986). * [[Сурағолова Зилә Солтан ҡыҙы]] (1939), ғалим-агрохимик‑тупраҡ белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Биология фәндәре докторы (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2012) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (1997) атҡаҙанған урмансыһы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Вилданов Әхәт Ханнан улы]] (1944), әҙәбиәт белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (1978). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2007), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2006). [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] ағзаһы (1994). * [[Чувыров Александр Николаевич]] (1949—11.10.2012), ғалим-физик, юғары мәктәп эшмәкәре. 1982—2000 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның фән буйынса проректоры. Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (2007). Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Өфө районы]] [[Булгаков (Өфө районы)|Булгаков]] ауылынан. * [[Батанов Бәхетғәлей Николаевич]] (1954), ғалим-инженер-гидротехник, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының III һәм IV саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2007), профессор. Башҡортостандың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1993). [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. [[Хәйбулла районы]]ның почётлы гражданы. * [[Ҡотләхмәтов Рим Йәүҙәт улы]] (1959), хеҙмәт алдынғыһы. [[Көйөргәҙе районы]] Салауат исемендәге хужалыҡ механизаторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡһары]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1870]]: Илья Иванов, [[Рәсәй империяһы]] һәм [[СССР]]-ҙың [[Биология|биолог]]-малсыһы, [[йорт хайуандары]]н яһалма ҡасырыу ысулы авторы. * [[1885]]: Дьёрдь де Хевеши, [[Венгрия]] [[Химия|химигы]], [[Нобель премияһы]] лауреаты (1943). * [[1905]]: Ада Войцик, СССР киноактрисаһы, [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған артисы (1935). * [[1910]]: Герда Таро, [[Германия]] [[Фотография|фотографы]], беренсе [[ҡатын-ҡыҙ]] — хәрби фотожурналист. * [[1915]]: Василий Захарченко, СССР [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], публицист, [[журналистика|журналист]], «Техника — молодёжи» [[журнал]]ының элекке баш мөхәррире. * [[1918]]: [[Чжоу Сюань]], [[Ҡытай]] [[йыр]]сыһы һәм актёры. * [[1920]]: Аркадий Толбузин, СССР-ҙың [[театр]] һәм кино актёры, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы (1954). * [[1929]]: [[Лейла Абашидзе]], СССР һәм [[Грузия]] киноактёры һәм йырсыһы. Грузин ССР-ының халыҡ артисы (1965). * [[1930]]: Пьер Бурдьё, [[Франция]] [[Социология|социологы]], [[Философия|философ]]. * [[1935]]: Виктор Славкин, СССР һәм Рәсәй [[драма]]тургы, сценарист, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның дәүләт премияһы лауреаты (1999). * [[1945]]: Дуглас Ошеров, [[АҠШ]] [[Физика|физигы]], Нобель премияһы лауреаты (1996). * [[1965]]: Сэм Мендес, [[Англия]]ның театр һәм кино режиссёры, продюсер һәм драматург, «[[Оскар]]» кинопремияһы эйәһе. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа вафат булғандар</categorytree>'' == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Йыл көндәре|З01]] [[Категория:1 август]] 94i21jpwdvn8ydm7qnz7ev509pizivi 1147979 1147974 2022-07-31T15:30:22Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''1 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 213-сө ([[кәбисә йыл]]ында 214-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 152 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: [[Үпкә]] [[яман шеш]]е менән көрәш көнө. ** Ғәфү итеү көнө. ** Ҡағыҙ салфеткалар көнө. ** Консервалау көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|АҠШ}}: [[Дуҫлыҡ]] көнө. ** Әхирәттәр көнө. * {{Флагификация|Ангола}}: Ҡораллы көстәр көнө. * {{Флагификация|Бенин}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Конго}}: Ата-әсәләр көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: [[Беренсе донъя һуғышы]] ҡорбандарын иҫкә алыу көнө. * {{Флагификация|Таиланд}}: Тай ҡатын-ҡыҙҙары көнө. * {{Флагификация|Швейцария}}: Конфедерация көнө. * {{Флагификация|Азербайджан}}: [[Әзербайжан]] теле һәм алфавиты көнө. * {{Флагификация|Ямайка}}: Эмансипация көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Планлаштырыусы көнө. * {{Флагификация|Замбия}}: [[Фермер]]ҙар көнө. * {{Флагификация|Исландия}}: [[Сауҙа]] көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: Ҡораллы Көстәрҙең Тыл хеҙмәте көнө. ** Махсус элемтә хеҙмәткәрҙәре көнө. ** Инкассаторҙар көнө. ** Техник ярҙам хеҙмәткәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1745]]: [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Туймазы районы]]ның хәҙерге [[Ҡандра]] ауылы менән ҡушылған ''Ҡандра-Әмин'' ауылына нигеҙ һалына. * [[1924]]: [[СССР]]-ҙа [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] булдырыла. * [[1927]]: Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы ҡарары менән [[Ленинград өлкәһе]] ойошторола<ref>Шерих Д. Ю. «Городской месяцеслов. 1000 дат из прошлого Санкт-Петербурга, Петрограда, Ленинграда.» К 290-летию Санкт-Петербурга. Издательство «Петербург — ХХI век». 1993 г. 224 с., тираж 30 000 экз. ISBN 5-85490-036-X.</ref>.{{ref-ru}} * [[1928]]: [[Башҡорт АССР-ы]]нда даими радиотапшырыуҙар башлана. * [[1936]]: [[Берлин]]да XI йәйге [[Олимпия уйындары]] асыла. * [[1937]]: «Туймазанефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы ойошторола. * [[1939]]: СССР-ҙа [[Советтар Союзы Геройы]]на бирелгән «Алтын Йондоҙ» миҙалы булдырыла. * [[1939]]: СССР-ҙың баш ҡалаһы [[Мәскәү]]ҙә Бөтә Союз ауыл хужалығы күргәҙмәһе асыла ([[1959]] йылдан — [[СССР]]-ҙың Халыҡ хужалығы ҡаҙаныштары күргәҙмәһе, [[1992]] йылдан — Бөтә Рәсәй Күргәҙмә үҙәге. * [[1964]]: СССР-ҙың «Маяҡ» Бөтә Союз радиостанцияһының позывнойҙары ярты сәғәт һайын яңғырай башлай. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Любавский Матвей Кузьмич]] (1860—22.11.1936), [[Рәсәй империяһы]]ның һәм [[СССР]]-ҙың [[фән|ғалим]]-[[тарих]]сыһы, [[Башҡортостан тарихы]]н тикшереүсе. 1901 йылдан [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның рус тарихы кафедраһы мөдире, 1911—1918 йылдарҙа университет ректоры. СССР Фәндәр академияһы академигы (1929), тарих фәндәре докторы (1900), профессор (1901). * [[Конверт Мария Васильевна]] (1915—30.10.2004), рәссам. 1939—1948 йылдарҙа һәм 1958 йылдан [[Өфө]]нөң еңел сәнәғәт предпритяиелары, 1962 йылдан 1980-се йылдар уртаһына тиклем «Ағиҙел» башҡорт сәнғәт әйберҙәре кәсебе берекмәһе рәссамы. Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан. * [[Ғәниев Фуат Әшрәф улы]] (1930—28.02.2016), ғалим-[[Филология|филолог]]. 1962 йылдан хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]] Фәндәр академияһының [[Ғәлимйән Ибраһимов]] исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм сәнғәт институты ғилми хеҙмәткәре, 1988 йылдан — тел ғилеме, 1991 йылдан — лексикология һәм лексикография бүлеге мөдире, 2007 йылдан — баш ғилми хеҙмәткәр. Татарстан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (1992), филология фәндәре докторы (1978), профессор (1985). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1996) һәм Татар АССР-ының (1989) атҡаҙанған фән эшмәкәре, Татарстан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендә дәүләт премияһы лауреаты (1994). * [[Зәйнетдинов Әмир Зәкәриә улы]] (1930), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1969—1984 йылдарҙа [[Саҡмағош районы]] «Победа» колхозы рәйесе, 1992—1999 йылдарҙа крәҫтиән-фермер хужалыҡтарының Саҡмағош ассоциацияһы директоры. 1975—1980 йылдарҙа РСФСР Юғары Советы депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2000). Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1971, 1976) һәм «Почёт Билдәһе» (1967) ордендары кавалеры. Саҡмағош районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Имәнлеҡул]] ауылынан. * [[Әмиров Марс Ғизетдин улы]] (1930—12.09.1992), хужалыҡ эшмәкәре, ғалим-[[Инженерлыҡ эше|инженер]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1967—1992 йылдарҙа [[Автонормаль заводы (Бәләбәй)|«Автонормаль»]] заводы директоры, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Өфө авиация институты]] филиалының металдарҙы баҫым менән эшкәртеү кафедраһы мөдире. Техник фәндәр кандидаты (1983). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1983). [[РСФСР]]-ҙың унынсы һәм ун беренсе, Башҡорт АССР-ының туғыҙынсы саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1973), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1971, 1981) һәм «[[«Почёт Билдәһе» ордены|Почёт Билдәһе»]] (1963) ордендары кавалеры. Сығышы менән [[Бәләбәй]] ҡалаһынан. * [[Захаров Илья Серафимович]] (1945), [[дәүләт]] һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1985—1998 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ районы|Стәрлетамаҡ район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы; 1998—2004 йылдарҙа [[Федоровка районы|Федоровка район]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһының Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Стәрлетамаҡ районының почётлы гражданы (2006). Сығышы менән ошо райондың [[Соколовка (Стәрлетамаҡ районы)|Соколовка]] ауылынан. * [[Флүр Яхин]] (1945), хужалыҡ эшмәкәре, балалар яҙыусыһы-[[әкиәт]]се. 2005 йылға тиклем Ер ресурстары һәм ер төҙөлөшө буйынса [[Ишембай районы]] комитетының баш белгесе һәм рәйесе. 1996 йылдан [[Башҡортостан Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. * [[Атанғолов Илдар Ғәлимйән улы]] (1955), табип, йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 4-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Шәмиғолов Марат Абдулла улы]] (1926—15.05.1981), [[спорт]]сы, тренер, судья, йәмәғәтсе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1950—1981 йылдарҙа [[Өфө]]ләге Юғары спорт оҫталығы мәктәбе тренеры; 1963—1981 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] Спорт акробатикаһы федерацияһы рәйесе. Акробатика буйынса [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған тренеры (1968) һәм [[СССР|Бөтә Союз]] категорияһындағы судья (1965). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1976). Акробатика буйынса РСФСР чемпионы (1956). * [[Аҙнабаев Румил Тәлғәт улы]] (1941), хеҙмәт ветераны, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның бишенсе саҡырыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2012—2015 йылдарҙа [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] һәм [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] ордендары кавалеры. * [[Ғарифуллина Светлана Әсләм ҡыҙы]] (1941), хеҙмәт ветераны, техник-технолог. 1964—1987 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]] технологы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған химигы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Үрге Ыласынтау]] ауылынан. * [[Мостафин Вәзир Хәшим улы]] (1941—2.07.1980), [[уҡытыусы]], комсомол органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1965 йылдан Мәсәғүт педагогия училищеһы (хәҙер колледж) уҡытыусыһы, 1966 йылдан комсомол эшендә: ВЛКСМ-дың [[Дыуан районы|Дыуан район]] комитеты секретары; [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты]] инструкторы, лекторҙар төркөмө етәксеһе, дөйөм һәм пропаганда бүлектәре мөдире; 1973—1980 йылдарҙа республиканың [[«Ленинец» гәзите|«Ленинец» – «Ленинсы»]] йәштәр гәзите мөхәррире. ВЛКСМ-дың 17-се (1974) һәм 18-се (1978) съездары делегаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Ҡорама (Учалы районы)|Ҡорама]] ауылынан. * [[Айыпов Рөстәм Сәғит улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-радиоинженер, спортсы. Техник фәндәр докторы (2007), профессор (2007). 1973 йылдан [[Өфө авиация институты]], 1998 йылдан — [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы: ауыл хужалығында электр ҡорамалдарын автоматлаштырыу һәм файҙаланыу кафедраһы, 2000—2002 йылдарҙа һәм 2011 йылдан — электр машиналары һәм электр ҡорамалдары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2000—2011 йылдарҙа энергетика факультеты деканы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған энергетигы (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). [[Еңел атлетика]] буйынса СССР-ҙың спорт мастеры (1969). Сығышы менән хәҙерге [[Ульяновск өлкәһе]]нең Николаевка ауылынан. * [[Гәрәев Рим Борис улы]] (1946), матбуғат һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1977—1988 йылдарҙа [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары һәм мөхәррире; 1988—1991 йылдарҙа КПСС-тың [[Туймазы]] ҡала комитеты секретары; 1991—2006 йылдарҙа хәҙерге [[Республика Башкортостан (гәзит)|«Республика Башкортостан»]] гәзитенең үҙ хәбәрсеһе. 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостандың Үҙәк һайлау комиссияһы ағзаһы, шул иҫәптән 2006 йылдан — бүлек етәксеһе. Туймазы районының почётлы гражданы (2012). Сығышы менән ошо райондың [[Түбәнге Троицк]] ауылынан. * [[Ибраһимов Ринат Исмәғил улы]] (1956—21.08.2018), ғалим-[[Биохимия|биохимик]]. Биология фәндәре докторы (1999), профессор. (2001). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2012), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). 1989 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000—2017 йылдарҙа биохимия һәм биотехнологиялар кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2001—2013 йылдарҙа биология факультеты деканы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Зәйпекүл]] ауылынан. * [[Зуева Валентина Витальевна]] (1946), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны. 1973 йылдан [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала дауаханаһы, шул иҫәптән 1992—2006 йылдарҙа балалар поликлиникаһының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бәләбәй районы]] [[Аделькин]] ауылынан. * [[Саламатова Гөлсәсәк Дәүләтбай ҡыҙы]] (1976), [[фән|ғалим]]-[[Филология|филолог]], 2002 йылдан [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (2002), доцент (2005). [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2020). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Шәмсиев Рим Фәтих улы]] (1927—26.09.1999), табип. 1949 йылдан хәҙерге [[Краснокама районы]] [[Николо-Берёзовка]] ауыл дауаханаһы хирургы, 1950 йылдан — мөдире; 1966 йылдан [[Кушнаренко районы]] дауаханалары табибы, 1973—1991 йылдарҙа [[Дүртөйлө]] үҙәк район дауаханаһы невропотологы, психиатры һәм наркологы. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Илеш районы]] [[Иҫәнбай (Илеш районы)|Иҫәнбай]] ауылынан. * [[Амантаев Кинйәғәли Яҡуп улы]] (1932), [[Журналистика|журналист]]. 1996—2000 йылдарҙа [[«Аманат» журналы]]ның яуаплы секретары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Йылайыр районы]] [[Юлдыбай (Йылайыр районы)|Юлдыбай]] ауылынан. * [[Зөбәйеров Таһир Ғизетдин улы]] (1932), [[юл]]сы. 1971—1996 йылдарҙа [[Өфө]] юл төҙөтеү-юл һалыу идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. * [[Рамазанов Әбдрәхим Бәшәр улы]] (1932—26.03.1997), [[урман]]сы. 1953—1990 йылдарҙа [[Баймаҡ районы|Баймаҡ]] урман хужалығының [[2-се Этҡол]] лесничествоһы хеҙмәткәре. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған урмансыһы (1981). Сығышы менән [[Баймаҡ районы]]ның [[Байым (Баймаҡ районы)|Байым]] ауылынан. * [[Зинковский Валерий Михайлович]] (1937), [[спорт]]сы, тренер. Хәҙерге бишбәйге буйынса [[СССР]]-ҙың спорт мастеры (1965), РСФСР-ҙың атҡаҙанған тренеры (1984). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Шәйәхмәтов Әмир Сабирйән улы]] (1957), [[фән|ғалим]]-агроном, шәхси эшҡыуар. 1985 йылдан [[Хәйбулла районы]] «Хәйбулла» совхозы агрономы, 1992 йылдан — тирә-яҡ мөхитте һаҡлау буйынса район комитеты рәйесе; 1994 йылдан — Хәйбулла сорт һынау участкаһы мөдире; 2006 йылдан — крәҫтиән-фермер хужалығы башлығы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1999). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы [[Байыш (Баймаҡ районы)|Байыш]] ауылынан. * Милов Вадим Маркович (1972), спортсы. [[СССР]], 1991 йылдан [[Израиль]] һәм 1996 йылдан [[Швейцария]] [[шахмат]]сыһы. 1994 йылда Израиль, 2000 йылда Швейцария командаһы составында шахмат олимпиадаларында ҡатнашыусы. Гроссмейстер (1994). Швейцария чемпионы (2015). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Вәлиев Иршат Ғәли улы]] (1928—12.10.1997), [[башҡорттар|башҡорт]] театр актёры. [[Башҡорт АССР‑ы]]ның халыҡ артисы (1984). * [[Фәхретдинова Хәҙисә Сиражетдин ҡыҙы]] (1.08.1938), дерматовенеролог-ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Көйөргәҙе районы]] Төкән ауылынан. * [[Роберт Миңнуллин]] (1948—27.03.2020), шағир, журналист, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Татарстан Республикаһы]]ның Дәүләт Советы депутаты. [[Татарстан]]дың халыҡ шағиры (2005) һәм атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1993), Башҡортостандың (1998) һәм Марий Элдың (2014) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. [[Андерсен Ханс Кристиан|Х. К. Андерсен]] исемендәге Халыҡ‑ара балалар һәм үҫмерҙәр өсөн китаптар советының Почётлы дипломы эйәһе (1994). Татарстандың [[Ғабдулла Туҡай]] (1998) һәм [[Муса Йәлил]] (1982) исемендәге дәүләт премиялары, шулай уҡ күп кенә әҙәби премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Илеш районы]] Нәжәде ауылынан. * [[Фәтихова Римма Мөхәмәт ҡыҙы]] (1948), ғалим-педагог һәм психолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Психология фәндәре кандидаты (1982), педагогия фәндәре докторы (2001), профессор (2003). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2008) һәм мәғариф отличнигы (1995). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Серков Андрей Игнатьевич]] (1919—2.01.1944), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир. Уҡсылар полкы бәйләнеш ротаһының телефонсылар взводы командиры, кесе лейтенант. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944, үлгәндән һуң). * [[Сараев Илья Николаевич]] (1929—2017), хужалыҡ эшмәкәре, [[КПСС|партия]] һәм совет органдары хеҙмәткәре. 1965 йылдан [[Стәрлетамаҡ районы]] Ленин исемендәге колхоздың партия ойошмаһы секретары, 1970 йылдан — колхоз рәйесе, 1979—1990 йылдарҙа шул уҡ райондың [[Казадаевка ауыл Советы (Стәрлетамаҡ районы)|Казадаевка ауыл Советы]] рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]] Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнгән (1979), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1976) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1971) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡырмыҫҡалы (Стәрлетамаҡ районы)|Ҡырмыҫҡалы]] ауылынан. * [[Ғәлиев Мөнәүир Мөхәмәтәмин улы]] (1934—6.09.2012), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1968—1994 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]]ның «Уңыш» колхозы рәйесе. СССР-ҙың X һәм XI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1981), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1986). * [[Сурағолова Зилә Солтан ҡыҙы]] (1939), ғалим-агрохимик‑тупраҡ белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Биология фәндәре докторы (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2012) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (1997) атҡаҙанған урмансыһы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Вилданов Әхәт Ханнан улы]] (1944), әҙәбиәт белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (1978). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2007), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2006). [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] ағзаһы (1994). * [[Чувыров Александр Николаевич]] (1949—11.10.2012), ғалим-физик, юғары мәктәп эшмәкәре. 1982—2000 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның фән буйынса проректоры. Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (2007). Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Өфө районы]] [[Булгаков (Өфө районы)|Булгаков]] ауылынан. * [[Батанов Бәхетғәлей Николаевич]] (1954), ғалим-инженер-гидротехник, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының III һәм IV саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2007), профессор. Башҡортостандың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1993). [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. [[Хәйбулла районы]]ның почётлы гражданы. * [[Ҡотләхмәтов Рим Йәүҙәт улы]] (1959), хеҙмәт алдынғыһы. [[Көйөргәҙе районы]] Салауат исемендәге хужалыҡ механизаторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡһары]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1870]]: Илья Иванов, [[Рәсәй империяһы]] һәм [[СССР]]-ҙың [[Биология|биолог]]-малсыһы, [[йорт хайуандары]]н яһалма ҡасырыу ысулы авторы. * [[1885]]: Дьёрдь де Хевеши, [[Венгрия]] [[Химия|химигы]], [[Нобель премияһы]] лауреаты (1943). * [[1905]]: Ада Войцик, СССР киноактрисаһы, [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған артисы (1935). * [[1910]]: Герда Таро, [[Германия]] [[Фотография|фотографы]], беренсе [[ҡатын-ҡыҙ]] — хәрби фотожурналист. * [[1915]]: Василий Захарченко, СССР [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], публицист, [[журналистика|журналист]], «Техника — молодёжи» [[журнал]]ының элекке баш мөхәррире. * [[1918]]: [[Чжоу Сюань]], [[Ҡытай]] [[йыр]]сыһы һәм актёры. * [[1920]]: Аркадий Толбузин, СССР-ҙың [[театр]] һәм кино актёры, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы (1954). * [[1929]]: [[Лейла Абашидзе]], СССР һәм [[Грузия]] киноактёры һәм йырсыһы. Грузин ССР-ының халыҡ артисы (1965). * [[1930]]: Пьер Бурдьё, [[Франция]] [[Социология|социологы]], [[Философия|философ]]. * [[1935]]: Виктор Славкин, СССР һәм Рәсәй [[драма]]тургы, сценарист, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның дәүләт премияһы лауреаты (1999). * [[1945]]: Дуглас Ошеров, [[АҠШ]] [[Физика|физигы]], Нобель премияһы лауреаты (1996). * [[1965]]: Сэм Мендес, [[Англия]]ның театр һәм кино режиссёры, продюсер һәм драматург, «[[Оскар]]» кинопремияһы эйәһе. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа вафат булғандар</categorytree>'' == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Йыл көндәре|З01]] [[Категория:1 август]] lsfsaxmzhuq4eab3e507cqmoqmt7r4o 1147981 1147979 2022-07-31T15:31:52Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''1 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 213-сө ([[кәбисә йыл]]ында 214-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 152 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: [[Үпкә]] [[яман шеш]]е менән көрәш көнө. ** Ғәфү итеү көнө. ** Ҡағыҙ салфеткалар көнө. ** Консервалау көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|АҠШ}}: [[Дуҫлыҡ]] көнө. ** Әхирәттәр көнө. * {{Флагификация|Ангола}}: Ҡораллы көстәр көнө. * {{Флагификация|Бенин}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Конго}}: Ата-әсәләр көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: [[Беренсе донъя һуғышы]] ҡорбандарын иҫкә алыу көнө. * {{Флагификация|Таиланд}}: Тай ҡатын-ҡыҙҙары көнө. * {{Флагификация|Швейцария}}: Конфедерация көнө. * {{Флагификация|Азербайджан}}: [[Әзербайжан]] теле һәм алфавиты көнө. * {{Флагификация|Ямайка}}: Эмансипация көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Планлаштырыусы көнө. * {{Флагификация|Замбия}}: [[Фермер]]ҙар көнө. * {{Флагификация|Исландия}}: [[Сауҙа]] көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: Ҡораллы Көстәрҙең Тыл хеҙмәте көнө. ** Махсус элемтә хеҙмәткәрҙәре көнө. ** Инкассаторҙар көнө. ** Техник ярҙам хеҙмәткәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1745]]: [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Туймазы районы]]ның хәҙерге [[Ҡандра]] ауылы менән ҡушылған ''Ҡандра-Әмин'' ауылына нигеҙ һалына. * [[1924]]: [[СССР]]-ҙа [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] булдырыла. * [[1927]]: Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы ҡарары менән [[Ленинград өлкәһе]] ойошторола<ref>Шерих Д. Ю. «Городской месяцеслов. 1000 дат из прошлого Санкт-Петербурга, Петрограда, Ленинграда.» К 290-летию Санкт-Петербурга. Издательство «Петербург — ХХI век». 1993 г. 224 с., тираж 30 000 экз. ISBN 5-85490-036-X.</ref>.{{ref-ru}} * [[1928]]: [[Башҡорт АССР-ы]]нда даими радиотапшырыуҙар башлана. * [[1936]]: [[Берлин]]да XI йәйге [[Олимпия уйындары]] асыла. * [[1937]]: «Туймазанефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы ойошторола. * [[1939]]: СССР-ҙа [[Советтар Союзы Геройы]]на бирелгән «Алтын Йондоҙ» миҙалы булдырыла. * [[1939]]: СССР-ҙың баш ҡалаһы [[Мәскәү]]ҙә Бөтә Союз ауыл хужалығы күргәҙмәһе асыла ([[1959]] йылдан — [[СССР]]-ҙың Халыҡ хужалығы ҡаҙаныштары күргәҙмәһе, [[1992]] йылдан — Бөтә Рәсәй Күргәҙмә үҙәге. * [[1964]]: СССР-ҙың «Маяҡ» Бөтә Союз радиостанцияһының позывнойҙары ярты сәғәт һайын яңғырай башлай. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Любавский Матвей Кузьмич]] (1860—22.11.1936), [[Рәсәй империяһы]]ның һәм [[СССР]]-ҙың [[фән|ғалим]]-[[тарих]]сыһы, [[Башҡортостан тарихы]]н тикшереүсе. 1901 йылдан [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның рус тарихы кафедраһы мөдире, 1911—1918 йылдарҙа университет ректоры. СССР Фәндәр академияһы академигы (1929), тарих фәндәре докторы (1900), профессор (1901). * [[Конверт Мария Васильевна]] (1915—30.10.2004), рәссам. 1939—1948 йылдарҙа һәм 1958 йылдан [[Өфө]]нөң еңел сәнәғәт предпритяиелары, 1962 йылдан 1980-се йылдар уртаһына тиклем «Ағиҙел» башҡорт сәнғәт әйберҙәре кәсебе берекмәһе рәссамы. Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан. * [[Ғәниев Фуат Әшрәф улы]] (1930—28.02.2016), ғалим-[[Филология|филолог]]. 1962 йылдан хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]] Фәндәр академияһының [[Ғәлимйән Ибраһимов]] исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм сәнғәт институты ғилми хеҙмәткәре, 1988 йылдан — тел ғилеме, 1991 йылдан — лексикология һәм лексикография бүлеге мөдире, 2007 йылдан — баш ғилми хеҙмәткәр. Татарстан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (1992), филология фәндәре докторы (1978), профессор (1985). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1996) һәм Татар АССР-ының (1989) атҡаҙанған фән эшмәкәре, Татарстан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендә дәүләт премияһы лауреаты (1994). * [[Зәйнетдинов Әмир Зәкәриә улы]] (1930), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1969—1984 йылдарҙа [[Саҡмағош районы]] «Победа» колхозы рәйесе, 1992—1999 йылдарҙа крәҫтиән-фермер хужалыҡтарының Саҡмағош ассоциацияһы директоры. 1975—1980 йылдарҙа РСФСР Юғары Советы депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2000). Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1971, 1976) һәм «Почёт Билдәһе» (1967) ордендары кавалеры. Саҡмағош районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Имәнлеҡул]] ауылынан. * [[Әмиров Марс Ғизетдин улы]] (1930—12.09.1992), хужалыҡ эшмәкәре, ғалим-[[Инженерлыҡ эше|инженер]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1967—1992 йылдарҙа [[Автонормаль заводы (Бәләбәй)|«Автонормаль»]] заводы директоры, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Өфө авиация институты]] филиалының металдарҙы баҫым менән эшкәртеү кафедраһы мөдире. Техник фәндәр кандидаты (1983). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1983). [[РСФСР]]-ҙың унынсы һәм ун беренсе, Башҡорт АССР-ының туғыҙынсы саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1973), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1971, 1981) һәм «[[«Почёт Билдәһе» ордены|Почёт Билдәһе»]] (1963) ордендары кавалеры. Сығышы менән [[Бәләбәй]] ҡалаһынан. * [[Захаров Илья Серафимович]] (1945), [[дәүләт]] һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1985—1998 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ районы|Стәрлетамаҡ район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы; 1998—2004 йылдарҙа [[Федоровка районы|Федоровка район]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһының Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Стәрлетамаҡ районының почётлы гражданы (2006). Сығышы менән ошо райондың [[Соколовка (Стәрлетамаҡ районы)|Соколовка]] ауылынан. * [[Флүр Яхин]] (1945), хужалыҡ эшмәкәре, балалар яҙыусыһы-[[әкиәт]]се. 2005 йылға тиклем Ер ресурстары һәм ер төҙөлөшө буйынса [[Ишембай районы]] комитетының баш белгесе һәм рәйесе. 1996 йылдан [[Башҡортостан Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. * [[Атанғолов Илдар Ғәлимйән улы]] (1955), табип, йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 4-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Шәмиғолов Марат Абдулла улы]] (1926—15.05.1981), [[спорт]]сы, тренер, судья, йәмәғәтсе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1950—1981 йылдарҙа [[Өфө]]ләге Юғары спорт оҫталығы мәктәбе тренеры; 1963—1981 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] Спорт акробатикаһы федерацияһы рәйесе. Акробатика буйынса [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған тренеры (1968) һәм [[СССР|Бөтә Союз]] категорияһындағы судья (1965). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1976). Акробатика буйынса РСФСР чемпионы (1956). * [[Аҙнабаев Румил Тәлғәт улы]] (1941), хеҙмәт ветераны, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның бишенсе саҡырыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2012—2015 йылдарҙа [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] һәм [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] ордендары кавалеры. * [[Ғарифуллина Светлана Әсләм ҡыҙы]] (1941), хеҙмәт ветераны, техник-технолог. 1964—1987 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]] технологы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған химигы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Үрге Ыласынтау]] ауылынан. * [[Мостафин Вәзир Хәшим улы]] (1941—2.07.1980), [[уҡытыусы]], комсомол органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1965 йылдан Мәсәғүт педагогия училищеһы (хәҙер колледж) уҡытыусыһы, 1966 йылдан комсомол эшендә: ВЛКСМ-дың [[Дыуан районы|Дыуан район]] комитеты секретары; [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты]] инструкторы, лекторҙар төркөмө етәксеһе, дөйөм һәм пропаганда бүлектәре мөдире; 1973—1980 йылдарҙа республиканың [[«Ленинец» гәзите|«Ленинец» – «Ленинсы»]] йәштәр гәзите мөхәррире. ВЛКСМ-дың 17-се (1974) һәм 18-се (1978) съездары делегаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Ҡорама (Учалы районы)|Ҡорама]] ауылынан. * [[Айыпов Рөстәм Сәғит улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-радиоинженер, спортсы. Техник фәндәр докторы (2007), профессор (2007). 1973 йылдан [[Өфө авиация институты]], 1998 йылдан — [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы: ауыл хужалығында электр ҡорамалдарын автоматлаштырыу һәм файҙаланыу кафедраһы, 2000—2002 йылдарҙа һәм 2011 йылдан — электр машиналары һәм электр ҡорамалдары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2000—2011 йылдарҙа энергетика факультеты деканы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған энергетигы (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). [[Еңел атлетика]] буйынса СССР-ҙың спорт мастеры (1969). Сығышы менән хәҙерге [[Ульяновск өлкәһе]]нең Николаевка ауылынан. * [[Гәрәев Рим Борис улы]] (1946), матбуғат һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1977—1988 йылдарҙа [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары һәм мөхәррире; 1988—1991 йылдарҙа КПСС-тың [[Туймазы]] ҡала комитеты секретары; 1991—2006 йылдарҙа хәҙерге [[Республика Башкортостан (гәзит)|«Республика Башкортостан»]] гәзитенең үҙ хәбәрсеһе. 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостандың Үҙәк һайлау комиссияһы ағзаһы, шул иҫәптән 2006 йылдан — бүлек етәксеһе. Туймазы районының почётлы гражданы (2012). Сығышы менән ошо райондың [[Түбәнге Троицк]] ауылынан. * [[Ибраһимов Ринат Исмәғил улы]] (1956—21.08.2018), ғалим-[[Биохимия|биохимик]]. Биология фәндәре докторы (1999), профессор. (2001). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2012), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). 1989 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000—2017 йылдарҙа биохимия һәм биотехнологиялар кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2001—2013 йылдарҙа биология факультеты деканы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Зәйпекүл]] ауылынан. * [[Зуева Валентина Витальевна]] (1946), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны. 1973 йылдан [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала дауаханаһы, шул иҫәптән 1992—2006 йылдарҙа балалар поликлиникаһының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бәләбәй районы]] [[Аделькин]] ауылынан. * [[Саламатова Гөлсәсәк Дәүләтбай ҡыҙы]] (1976), [[фән|ғалим]]-[[Филология|филолог]], 2002 йылдан [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (2002), доцент (2005). [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2020). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Шәмсиев Рим Фәтих улы]] (1927—26.09.1999), табип. 1949 йылдан хәҙерге [[Краснокама районы]] [[Николо-Берёзовка]] ауыл дауаханаһы хирургы, 1950 йылдан — мөдире; 1966 йылдан [[Кушнаренко районы]] дауаханалары табибы, 1973—1991 йылдарҙа [[Дүртөйлө]] үҙәк район дауаханаһы невропотологы, психиатры һәм наркологы. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Илеш районы]] [[Иҫәнбай (Илеш районы)|Иҫәнбай]] ауылынан. * [[Амантаев Кинйәғәли Яҡуп улы]] (1932), [[Журналистика|журналист]]. 1996—2000 йылдарҙа [[«Аманат» журналы]]ның яуаплы секретары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Йылайыр районы]] [[Юлдыбай (Йылайыр районы)|Юлдыбай]] ауылынан. * [[Зөбәйеров Таһир Ғизетдин улы]] (1932), [[юл]]сы. 1971—1996 йылдарҙа [[Өфө]] юл төҙөтеү-юл һалыу идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. * [[Рамазанов Әбдрәхим Бәшәр улы]] (1932—26.03.1997), [[урман]]сы. 1953—1990 йылдарҙа [[Баймаҡ районы|Баймаҡ]] урман хужалығының [[2-се Этҡол]] лесничествоһы хеҙмәткәре. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған урмансыһы (1981). Сығышы менән [[Баймаҡ районы]]ның [[Байым (Баймаҡ районы)|Байым]] ауылынан. * [[Зинковский Валерий Михайлович]] (1937), [[спорт]]сы, тренер. Хәҙерге бишбәйге буйынса [[СССР]]-ҙың спорт мастеры (1965), РСФСР-ҙың атҡаҙанған тренеры (1984). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Шәйәхмәтов Әмир Сабирйән улы]] (1957), [[фән|ғалим]]-агроном, шәхси эшҡыуар. 1985 йылдан [[Хәйбулла районы]] «Хәйбулла» совхозы агрономы, 1992 йылдан — тирә-яҡ мөхитте һаҡлау буйынса район комитеты рәйесе; 1994 йылдан — Хәйбулла сорт һынау участкаһы мөдире; 2006 йылдан — крәҫтиән-фермер хужалығы башлығы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1999). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы [[Байыш (Баймаҡ районы)|Байыш]] ауылынан. * [[Милов Вадим Маркович]] (1972), спортсы. [[СССР]], 1991 йылдан [[Израиль]] һәм 1996 йылдан [[Швейцария]] [[шахмат]]сыһы. 1994 йылда Израиль, 2000 йылда Швейцария командаһы составында шахмат олимпиадаларында ҡатнашыусы. Гроссмейстер (1994). Швейцария чемпионы (2015). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Вәлиев Иршат Ғәли улы]] (1928—12.10.1997), [[башҡорттар|башҡорт]] театр актёры. [[Башҡорт АССР‑ы]]ның халыҡ артисы (1984). * [[Фәхретдинова Хәҙисә Сиражетдин ҡыҙы]] (1.08.1938), дерматовенеролог-ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Көйөргәҙе районы]] Төкән ауылынан. * [[Роберт Миңнуллин]] (1948—27.03.2020), шағир, журналист, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Татарстан Республикаһы]]ның Дәүләт Советы депутаты. [[Татарстан]]дың халыҡ шағиры (2005) һәм атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1993), Башҡортостандың (1998) һәм Марий Элдың (2014) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. [[Андерсен Ханс Кристиан|Х. К. Андерсен]] исемендәге Халыҡ‑ара балалар һәм үҫмерҙәр өсөн китаптар советының Почётлы дипломы эйәһе (1994). Татарстандың [[Ғабдулла Туҡай]] (1998) һәм [[Муса Йәлил]] (1982) исемендәге дәүләт премиялары, шулай уҡ күп кенә әҙәби премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Илеш районы]] Нәжәде ауылынан. * [[Фәтихова Римма Мөхәмәт ҡыҙы]] (1948), ғалим-педагог һәм психолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Психология фәндәре кандидаты (1982), педагогия фәндәре докторы (2001), профессор (2003). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2008) һәм мәғариф отличнигы (1995). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Серков Андрей Игнатьевич]] (1919—2.01.1944), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир. Уҡсылар полкы бәйләнеш ротаһының телефонсылар взводы командиры, кесе лейтенант. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944, үлгәндән һуң). * [[Сараев Илья Николаевич]] (1929—2017), хужалыҡ эшмәкәре, [[КПСС|партия]] һәм совет органдары хеҙмәткәре. 1965 йылдан [[Стәрлетамаҡ районы]] Ленин исемендәге колхоздың партия ойошмаһы секретары, 1970 йылдан — колхоз рәйесе, 1979—1990 йылдарҙа шул уҡ райондың [[Казадаевка ауыл Советы (Стәрлетамаҡ районы)|Казадаевка ауыл Советы]] рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]] Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнгән (1979), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1976) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1971) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡырмыҫҡалы (Стәрлетамаҡ районы)|Ҡырмыҫҡалы]] ауылынан. * [[Ғәлиев Мөнәүир Мөхәмәтәмин улы]] (1934—6.09.2012), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1968—1994 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]]ның «Уңыш» колхозы рәйесе. СССР-ҙың X һәм XI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1981), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1986). * [[Сурағолова Зилә Солтан ҡыҙы]] (1939), ғалим-агрохимик‑тупраҡ белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Биология фәндәре докторы (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2012) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (1997) атҡаҙанған урмансыһы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Вилданов Әхәт Ханнан улы]] (1944), әҙәбиәт белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (1978). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2007), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2006). [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] ағзаһы (1994). * [[Чувыров Александр Николаевич]] (1949—11.10.2012), ғалим-физик, юғары мәктәп эшмәкәре. 1982—2000 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның фән буйынса проректоры. Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (2007). Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Өфө районы]] [[Булгаков (Өфө районы)|Булгаков]] ауылынан. * [[Батанов Бәхетғәлей Николаевич]] (1954), ғалим-инженер-гидротехник, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының III һәм IV саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2007), профессор. Башҡортостандың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1993). [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. [[Хәйбулла районы]]ның почётлы гражданы. * [[Ҡотләхмәтов Рим Йәүҙәт улы]] (1959), хеҙмәт алдынғыһы. [[Көйөргәҙе районы]] Салауат исемендәге хужалыҡ механизаторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡһары]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1870]]: Илья Иванов, [[Рәсәй империяһы]] һәм [[СССР]]-ҙың [[Биология|биолог]]-малсыһы, [[йорт хайуандары]]н яһалма ҡасырыу ысулы авторы. * [[1885]]: Дьёрдь де Хевеши, [[Венгрия]] [[Химия|химигы]], [[Нобель премияһы]] лауреаты (1943). * [[1905]]: Ада Войцик, СССР киноактрисаһы, [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған артисы (1935). * [[1910]]: Герда Таро, [[Германия]] [[Фотография|фотографы]], беренсе [[ҡатын-ҡыҙ]] — хәрби фотожурналист. * [[1915]]: Василий Захарченко, СССР [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], публицист, [[журналистика|журналист]], «Техника — молодёжи» [[журнал]]ының элекке баш мөхәррире. * [[1918]]: [[Чжоу Сюань]], [[Ҡытай]] [[йыр]]сыһы һәм актёры. * [[1920]]: Аркадий Толбузин, СССР-ҙың [[театр]] һәм кино актёры, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы (1954). * [[1929]]: [[Лейла Абашидзе]], СССР һәм [[Грузия]] киноактёры һәм йырсыһы. Грузин ССР-ының халыҡ артисы (1965). * [[1930]]: Пьер Бурдьё, [[Франция]] [[Социология|социологы]], [[Философия|философ]]. * [[1935]]: Виктор Славкин, СССР һәм Рәсәй [[драма]]тургы, сценарист, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның дәүләт премияһы лауреаты (1999). * [[1945]]: Дуглас Ошеров, [[АҠШ]] [[Физика|физигы]], Нобель премияһы лауреаты (1996). * [[1965]]: Сэм Мендес, [[Англия]]ның театр һәм кино режиссёры, продюсер һәм драматург, «[[Оскар]]» кинопремияһы эйәһе. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа вафат булғандар</categorytree>'' == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Йыл көндәре|З01]] [[Категория:1 август]] rtrzn5pru3s6o8nzj5n4ifvygjek3as 1148025 1147981 2022-07-31T17:58:08Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''1 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 213-сө ([[кәбисә йыл]]ында 214-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 152 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: [[Үпкә]] [[яман шеш]]е менән көрәш көнө. ** Ғәфү итеү көнө. ** Ҡағыҙ салфеткалар көнө. ** Консервалау көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|АҠШ}}: [[Дуҫлыҡ]] көнө. ** Әхирәттәр көнө. * {{Флагификация|Ангола}}: Ҡораллы көстәр көнө. * {{Флагификация|Бенин}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Конго}}: Ата-әсәләр көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: [[Беренсе донъя һуғышы]] ҡорбандарын иҫкә алыу көнө. * {{Флагификация|Таиланд}}: Тай ҡатын-ҡыҙҙары көнө. * {{Флагификация|Швейцария}}: Конфедерация көнө. * {{Флагификация|Азербайджан}}: [[Әзербайжан]] теле һәм алфавиты көнө. * {{Флагификация|Ямайка}}: Эмансипация көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Планлаштырыусы көнө. * {{Флагификация|Замбия}}: [[Фермер]]ҙар көнө. * {{Флагификация|Исландия}}: [[Сауҙа]] көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: Ҡораллы Көстәрҙең Тыл хеҙмәте көнө. ** Махсус элемтә хеҙмәткәрҙәре көнө. ** Инкассаторҙар көнө. ** Техник ярҙам хеҙмәткәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1745]]: [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Туймазы районы]]ның хәҙерге [[Ҡандра]] ауылы менән ҡушылған ''Ҡандра-Әмин'' ауылына нигеҙ һалына. * [[1924]]: [[СССР]]-ҙа [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] булдырыла. * [[1927]]: Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы ҡарары менән [[Ленинград өлкәһе]] ойошторола<ref>Шерих Д. Ю. «Городской месяцеслов. 1000 дат из прошлого Санкт-Петербурга, Петрограда, Ленинграда.» К 290-летию Санкт-Петербурга. Издательство «Петербург — ХХI век». 1993 г. 224 с., тираж 30 000 экз. ISBN 5-85490-036-X.</ref>.{{ref-ru}} * [[1928]]: [[Башҡорт АССР-ы]]нда даими радиотапшырыуҙар башлана. * [[1936]]: [[Берлин]]да XI йәйге [[Олимпия уйындары]] асыла. * [[1937]]: «Туймазанефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы ойошторола. * [[1939]]: СССР-ҙа [[Советтар Союзы Геройы]]на бирелгән «Алтын Йондоҙ» миҙалы булдырыла. * [[1939]]: СССР-ҙың баш ҡалаһы [[Мәскәү]]ҙә Бөтә Союз ауыл хужалығы күргәҙмәһе асыла ([[1959]] йылдан — [[СССР]]-ҙың Халыҡ хужалығы ҡаҙаныштары күргәҙмәһе, [[1992]] йылдан — Бөтә Рәсәй Күргәҙмә үҙәге. * [[1964]]: СССР-ҙың «Маяҡ» Бөтә Союз радиостанцияһының позывнойҙары ярты сәғәт һайын яңғырай башлай. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Любавский Матвей Кузьмич]] (1860—22.11.1936), [[Рәсәй империяһы]]ның һәм [[СССР]]-ҙың [[фән|ғалим]]-[[тарих]]сыһы, [[Башҡортостан тарихы]]н тикшереүсе. 1901 йылдан [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның рус тарихы кафедраһы мөдире, 1911—1918 йылдарҙа университет ректоры. СССР Фәндәр академияһы академигы (1929), тарих фәндәре докторы (1900), профессор (1901). * [[Конверт Мария Васильевна]] (1915—30.10.2004), рәссам. 1939—1948 йылдарҙа һәм 1958 йылдан [[Өфө]]нөң еңел сәнәғәт предпритяиелары, 1962 йылдан 1980-се йылдар уртаһына тиклем «Ағиҙел» башҡорт сәнғәт әйберҙәре кәсебе берекмәһе рәссамы. Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан. * [[Ғәниев Фуат Әшрәф улы]] (1930—28.02.2016), ғалим-[[Филология|филолог]]. 1962 йылдан хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]] Фәндәр академияһының [[Ғәлимйән Ибраһимов]] исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм сәнғәт институты ғилми хеҙмәткәре, 1988 йылдан — тел ғилеме, 1991 йылдан — лексикология һәм лексикография бүлеге мөдире, 2007 йылдан — баш ғилми хеҙмәткәр. Татарстан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (1992), филология фәндәре докторы (1978), профессор (1985). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1996) һәм Татар АССР-ының (1989) атҡаҙанған фән эшмәкәре, Татарстан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендә дәүләт премияһы лауреаты (1994). * [[Зәйнетдинов Әмир Зәкәриә улы]] (1930), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1969—1984 йылдарҙа [[Саҡмағош районы]] «Победа» колхозы рәйесе, 1992—1999 йылдарҙа крәҫтиән-фермер хужалыҡтарының Саҡмағош ассоциацияһы директоры. 1975—1980 йылдарҙа РСФСР Юғары Советы депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2000). Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1971, 1976) һәм «Почёт Билдәһе» (1967) ордендары кавалеры. Саҡмағош районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Имәнлеҡул]] ауылынан. * [[Әмиров Марс Ғизетдин улы]] (1930—12.09.1992), хужалыҡ эшмәкәре, ғалим-[[Инженерлыҡ эше|инженер]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1967—1992 йылдарҙа [[Автонормаль заводы (Бәләбәй)|«Автонормаль»]] заводы директоры, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Өфө авиация институты]] филиалының металдарҙы баҫым менән эшкәртеү кафедраһы мөдире. Техник фәндәр кандидаты (1983). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1983). [[РСФСР]]-ҙың унынсы һәм ун беренсе, Башҡорт АССР-ының туғыҙынсы саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1973), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1971, 1981) һәм «[[«Почёт Билдәһе» ордены|Почёт Билдәһе»]] (1963) ордендары кавалеры. Сығышы менән [[Бәләбәй]] ҡалаһынан. * [[Захаров Илья Серафимович]] (1945), [[дәүләт]] һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1985—1998 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ районы|Стәрлетамаҡ район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы; 1998—2004 йылдарҙа [[Федоровка районы|Федоровка район]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһының Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Стәрлетамаҡ районының почётлы гражданы (2006). Сығышы менән ошо райондың [[Соколовка (Стәрлетамаҡ районы)|Соколовка]] ауылынан. * [[Флүр Яхин]] (1945), хужалыҡ эшмәкәре, балалар яҙыусыһы-[[әкиәт]]се. 2005 йылға тиклем Ер ресурстары һәм ер төҙөлөшө буйынса [[Ишембай районы]] комитетының баш белгесе һәм рәйесе. 1996 йылдан [[Башҡортостан Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. * [[Атанғолов Илдар Ғәлимйән улы]] (1955), табип, йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 4-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Шәмиғолов Марат Абдулла улы]] (1926—15.05.1981), [[спорт]]сы, тренер, судья, йәмәғәтсе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1950—1981 йылдарҙа [[Өфө]]ләге Юғары спорт оҫталығы мәктәбе тренеры; 1963—1981 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] Спорт акробатикаһы федерацияһы рәйесе. Акробатика буйынса [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған тренеры (1968) һәм [[СССР|Бөтә Союз]] категорияһындағы судья (1965). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1976). Акробатика буйынса РСФСР чемпионы (1956). * [[Аҙнабаев Румил Тәлғәт улы]] (1941), хеҙмәт ветераны, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның бишенсе саҡырыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2012—2015 йылдарҙа [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] һәм [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] ордендары кавалеры. * [[Ғарифуллина Светлана Әсләм ҡыҙы]] (1941), хеҙмәт ветераны, техник-технолог. 1964—1987 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]] технологы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған химигы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Үрге Ыласынтау]] ауылынан. * [[Мостафин Вәзир Хәшим улы]] (1941—2.07.1980), [[уҡытыусы]], комсомол органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1965 йылдан Мәсәғүт педагогия училищеһы (хәҙер колледж) уҡытыусыһы, 1966 йылдан комсомол эшендә: ВЛКСМ-дың [[Дыуан районы|Дыуан район]] комитеты секретары; [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты]] инструкторы, лекторҙар төркөмө етәксеһе, дөйөм һәм пропаганда бүлектәре мөдире; 1973—1980 йылдарҙа республиканың [[«Ленинец» гәзите|«Ленинец» – «Ленинсы»]] йәштәр гәзите мөхәррире. ВЛКСМ-дың 17-се (1974) һәм 18-се (1978) съездары делегаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Ҡорама (Учалы районы)|Ҡорама]] ауылынан. * [[Айыпов Рөстәм Сәғит улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-радиоинженер, спортсы. Техник фәндәр докторы (2007), профессор (2007). 1973 йылдан [[Өфө авиация институты]], 1998 йылдан — [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы: ауыл хужалығында электр ҡорамалдарын автоматлаштырыу һәм файҙаланыу кафедраһы, 2000—2002 йылдарҙа һәм 2011 йылдан — электр машиналары һәм электр ҡорамалдары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2000—2011 йылдарҙа энергетика факультеты деканы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған энергетигы (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). [[Еңел атлетика]] буйынса СССР-ҙың спорт мастеры (1969). Сығышы менән хәҙерге [[Ульяновск өлкәһе]]нең Николаевка ауылынан. * [[Гәрәев Рим Борис улы]] (1946), матбуғат һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1977—1988 йылдарҙа [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары һәм мөхәррире; 1988—1991 йылдарҙа КПСС-тың [[Туймазы]] ҡала комитеты секретары; 1991—2006 йылдарҙа хәҙерге [[Республика Башкортостан (гәзит)|«Республика Башкортостан»]] гәзитенең үҙ хәбәрсеһе. 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостандың Үҙәк һайлау комиссияһы ағзаһы, шул иҫәптән 2006 йылдан — бүлек етәксеһе. Туймазы районының почётлы гражданы (2012). Сығышы менән ошо райондың [[Түбәнге Троицк]] ауылынан. * [[Ибраһимов Ринат Исмәғил улы]] (1956—21.08.2018), ғалим-[[Биохимия|биохимик]]. Биология фәндәре докторы (1999), профессор. (2001). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2012), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). 1989 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000—2017 йылдарҙа биохимия һәм биотехнологиялар кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2001—2013 йылдарҙа биология факультеты деканы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Зәйпекүл]] ауылынан. * [[Зуева Валентина Витальевна]] (1946), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны. 1973 йылдан [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала дауаханаһы, шул иҫәптән 1992—2006 йылдарҙа балалар поликлиникаһының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бәләбәй районы]] [[Аделькин]] ауылынан. * [[Саламатова Гөлсәсәк Дәүләтбай ҡыҙы]] (1976), [[фән|ғалим]]-[[Филология|филолог]], 2002 йылдан [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (2002), доцент (2005). [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2020). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Шәмсиев Рим Фәтих улы]] (1927—26.09.1999), табип. 1949 йылдан хәҙерге [[Краснокама районы]] [[Николо-Берёзовка]] ауыл дауаханаһы хирургы, 1950 йылдан — мөдире; 1966 йылдан [[Кушнаренко районы]] дауаханалары табибы, 1973—1991 йылдарҙа [[Дүртөйлө]] үҙәк район дауаханаһы невропотологы, психиатры һәм наркологы. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Илеш районы]] [[Иҫәнбай (Илеш районы)|Иҫәнбай]] ауылынан. * [[Амантаев Кинйәғәли Яҡуп улы]] (1932), [[Журналистика|журналист]]. 1996—2000 йылдарҙа [[«Аманат» журналы]]ның яуаплы секретары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Йылайыр районы]] [[Юлдыбай (Йылайыр районы)|Юлдыбай]] ауылынан. * [[Зөбәйеров Таһир Ғизетдин улы]] (1932), [[юл]]сы. 1971—1996 йылдарҙа [[Өфө]] юл төҙөтеү-юл һалыу идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. * [[Рамазанов Әбдрәхим Бәшәр улы]] (1932—26.03.1997), [[урман]]сы. 1953—1990 йылдарҙа [[Баймаҡ районы|Баймаҡ]] урман хужалығының [[2-се Этҡол]] лесничествоһы хеҙмәткәре. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған урмансыһы (1981). Сығышы менән [[Баймаҡ районы]]ның [[Байым (Баймаҡ районы)|Байым]] ауылынан. * [[Зинковский Валерий Михайлович]] (1937), [[спорт]]сы, тренер. Хәҙерге бишбәйге буйынса [[СССР]]-ҙың спорт мастеры (1965), РСФСР-ҙың атҡаҙанған тренеры (1984). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Шәйәхмәтов Әмир Сабирйән улы]] (1957), [[фән|ғалим]]-агроном, шәхси эшҡыуар. 1985 йылдан [[Хәйбулла районы]] «Хәйбулла» совхозы агрономы, 1992 йылдан — тирә-яҡ мөхитте һаҡлау буйынса район комитеты рәйесе; 1994 йылдан — Хәйбулла сорт һынау участкаһы мөдире; 2006 йылдан — крәҫтиән-фермер хужалығы башлығы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1999). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы [[Байыш (Баймаҡ районы)|Байыш]] ауылынан. * [[Милов Вадим Маркович]] (1972), спортсы. [[СССР]], 1991 йылдан [[Израиль]] һәм 1996 йылдан [[Швейцария]] [[шахмат]]сыһы. 1994 йылда Израиль, 2000 йылда Швейцария командаһы составында шахмат олимпиадаларында ҡатнашыусы. Гроссмейстер (1994). Швейцария чемпионы (2015). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан. * Асҡаров Айнур Юлай улы (1987), режиссёр, продюсер, сценарист. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2020) һәм Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы лауреаты (2012). }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Вәлиев Иршат Ғәли улы]] (1928—12.10.1997), [[башҡорттар|башҡорт]] театр актёры. [[Башҡорт АССР‑ы]]ның халыҡ артисы (1984). * [[Фәхретдинова Хәҙисә Сиражетдин ҡыҙы]] (1.08.1938), дерматовенеролог-ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Көйөргәҙе районы]] Төкән ауылынан. * [[Роберт Миңнуллин]] (1948—27.03.2020), шағир, журналист, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Татарстан Республикаһы]]ның Дәүләт Советы депутаты. [[Татарстан]]дың халыҡ шағиры (2005) һәм атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1993), Башҡортостандың (1998) һәм Марий Элдың (2014) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. [[Андерсен Ханс Кристиан|Х. К. Андерсен]] исемендәге Халыҡ‑ара балалар һәм үҫмерҙәр өсөн китаптар советының Почётлы дипломы эйәһе (1994). Татарстандың [[Ғабдулла Туҡай]] (1998) һәм [[Муса Йәлил]] (1982) исемендәге дәүләт премиялары, шулай уҡ күп кенә әҙәби премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Илеш районы]] Нәжәде ауылынан. * [[Фәтихова Римма Мөхәмәт ҡыҙы]] (1948), ғалим-педагог һәм психолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Психология фәндәре кандидаты (1982), педагогия фәндәре докторы (2001), профессор (2003). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2008) һәм мәғариф отличнигы (1995). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Серков Андрей Игнатьевич]] (1919—2.01.1944), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир. Уҡсылар полкы бәйләнеш ротаһының телефонсылар взводы командиры, кесе лейтенант. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944, үлгәндән һуң). * [[Сараев Илья Николаевич]] (1929—2017), хужалыҡ эшмәкәре, [[КПСС|партия]] һәм совет органдары хеҙмәткәре. 1965 йылдан [[Стәрлетамаҡ районы]] Ленин исемендәге колхоздың партия ойошмаһы секретары, 1970 йылдан — колхоз рәйесе, 1979—1990 йылдарҙа шул уҡ райондың [[Казадаевка ауыл Советы (Стәрлетамаҡ районы)|Казадаевка ауыл Советы]] рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]] Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнгән (1979), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1976) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1971) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡырмыҫҡалы (Стәрлетамаҡ районы)|Ҡырмыҫҡалы]] ауылынан. * [[Ғәлиев Мөнәүир Мөхәмәтәмин улы]] (1934—6.09.2012), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1968—1994 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]]ның «Уңыш» колхозы рәйесе. СССР-ҙың X һәм XI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1981), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1986). * [[Сурағолова Зилә Солтан ҡыҙы]] (1939), ғалим-агрохимик‑тупраҡ белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Биология фәндәре докторы (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2012) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (1997) атҡаҙанған урмансыһы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Вилданов Әхәт Ханнан улы]] (1944), әҙәбиәт белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (1978). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2007), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2006). [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] ағзаһы (1994). * [[Чувыров Александр Николаевич]] (1949—11.10.2012), ғалим-физик, юғары мәктәп эшмәкәре. 1982—2000 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның фән буйынса проректоры. Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (2007). Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Өфө районы]] [[Булгаков (Өфө районы)|Булгаков]] ауылынан. * [[Батанов Бәхетғәлей Николаевич]] (1954), ғалим-инженер-гидротехник, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының III һәм IV саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2007), профессор. Башҡортостандың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1993). [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. [[Хәйбулла районы]]ның почётлы гражданы. * [[Ҡотләхмәтов Рим Йәүҙәт улы]] (1959), хеҙмәт алдынғыһы. [[Көйөргәҙе районы]] Салауат исемендәге хужалыҡ механизаторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡһары]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1870]]: Илья Иванов, [[Рәсәй империяһы]] һәм [[СССР]]-ҙың [[Биология|биолог]]-малсыһы, [[йорт хайуандары]]н яһалма ҡасырыу ысулы авторы. * [[1885]]: Дьёрдь де Хевеши, [[Венгрия]] [[Химия|химигы]], [[Нобель премияһы]] лауреаты (1943). * [[1905]]: Ада Войцик, СССР киноактрисаһы, [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған артисы (1935). * [[1910]]: Герда Таро, [[Германия]] [[Фотография|фотографы]], беренсе [[ҡатын-ҡыҙ]] — хәрби фотожурналист. * [[1915]]: Василий Захарченко, СССР [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], публицист, [[журналистика|журналист]], «Техника — молодёжи» [[журнал]]ының элекке баш мөхәррире. * [[1918]]: [[Чжоу Сюань]], [[Ҡытай]] [[йыр]]сыһы һәм актёры. * [[1920]]: Аркадий Толбузин, СССР-ҙың [[театр]] һәм кино актёры, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы (1954). * [[1929]]: [[Лейла Абашидзе]], СССР һәм [[Грузия]] киноактёры һәм йырсыһы. Грузин ССР-ының халыҡ артисы (1965). * [[1930]]: Пьер Бурдьё, [[Франция]] [[Социология|социологы]], [[Философия|философ]]. * [[1935]]: Виктор Славкин, СССР һәм Рәсәй [[драма]]тургы, сценарист, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның дәүләт премияһы лауреаты (1999). * [[1945]]: Дуглас Ошеров, [[АҠШ]] [[Физика|физигы]], Нобель премияһы лауреаты (1996). * [[1965]]: Сэм Мендес, [[Англия]]ның театр һәм кино режиссёры, продюсер һәм драматург, «[[Оскар]]» кинопремияһы эйәһе. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа вафат булғандар</categorytree>'' == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Йыл көндәре|З01]] [[Категория:1 август]] k1wqg9b1dg1j2x7s25gsqjj06n29ti3 1148026 1148025 2022-07-31T17:59:07Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''1 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 213-сө ([[кәбисә йыл]]ында 214-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 152 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: [[Үпкә]] [[яман шеш]]е менән көрәш көнө. ** Ғәфү итеү көнө. ** Ҡағыҙ салфеткалар көнө. ** Консервалау көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|АҠШ}}: [[Дуҫлыҡ]] көнө. ** Әхирәттәр көнө. * {{Флагификация|Ангола}}: Ҡораллы көстәр көнө. * {{Флагификация|Бенин}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Конго}}: Ата-әсәләр көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: [[Беренсе донъя һуғышы]] ҡорбандарын иҫкә алыу көнө. * {{Флагификация|Таиланд}}: Тай ҡатын-ҡыҙҙары көнө. * {{Флагификация|Швейцария}}: Конфедерация көнө. * {{Флагификация|Азербайджан}}: [[Әзербайжан]] теле һәм алфавиты көнө. * {{Флагификация|Ямайка}}: Эмансипация көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Планлаштырыусы көнө. * {{Флагификация|Замбия}}: [[Фермер]]ҙар көнө. * {{Флагификация|Исландия}}: [[Сауҙа]] көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: Ҡораллы Көстәрҙең Тыл хеҙмәте көнө. ** Махсус элемтә хеҙмәткәрҙәре көнө. ** Инкассаторҙар көнө. ** Техник ярҙам хеҙмәткәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1745]]: [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Туймазы районы]]ның хәҙерге [[Ҡандра]] ауылы менән ҡушылған ''Ҡандра-Әмин'' ауылына нигеҙ һалына. * [[1924]]: [[СССР]]-ҙа [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] булдырыла. * [[1927]]: Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы ҡарары менән [[Ленинград өлкәһе]] ойошторола<ref>Шерих Д. Ю. «Городской месяцеслов. 1000 дат из прошлого Санкт-Петербурга, Петрограда, Ленинграда.» К 290-летию Санкт-Петербурга. Издательство «Петербург — ХХI век». 1993 г. 224 с., тираж 30 000 экз. ISBN 5-85490-036-X.</ref>.{{ref-ru}} * [[1928]]: [[Башҡорт АССР-ы]]нда даими радиотапшырыуҙар башлана. * [[1936]]: [[Берлин]]да XI йәйге [[Олимпия уйындары]] асыла. * [[1937]]: «Туймазанефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы ойошторола. * [[1939]]: СССР-ҙа [[Советтар Союзы Геройы]]на бирелгән «Алтын Йондоҙ» миҙалы булдырыла. * [[1939]]: СССР-ҙың баш ҡалаһы [[Мәскәү]]ҙә Бөтә Союз ауыл хужалығы күргәҙмәһе асыла ([[1959]] йылдан — [[СССР]]-ҙың Халыҡ хужалығы ҡаҙаныштары күргәҙмәһе, [[1992]] йылдан — Бөтә Рәсәй Күргәҙмә үҙәге. * [[1964]]: СССР-ҙың «Маяҡ» Бөтә Союз радиостанцияһының позывнойҙары ярты сәғәт һайын яңғырай башлай. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Любавский Матвей Кузьмич]] (1860—22.11.1936), [[Рәсәй империяһы]]ның һәм [[СССР]]-ҙың [[фән|ғалим]]-[[тарих]]сыһы, [[Башҡортостан тарихы]]н тикшереүсе. 1901 йылдан [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның рус тарихы кафедраһы мөдире, 1911—1918 йылдарҙа университет ректоры. СССР Фәндәр академияһы академигы (1929), тарих фәндәре докторы (1900), профессор (1901). * [[Конверт Мария Васильевна]] (1915—30.10.2004), рәссам. 1939—1948 йылдарҙа һәм 1958 йылдан [[Өфө]]нөң еңел сәнәғәт предпритяиелары, 1962 йылдан 1980-се йылдар уртаһына тиклем «Ағиҙел» башҡорт сәнғәт әйберҙәре кәсебе берекмәһе рәссамы. Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан. * [[Ғәниев Фуат Әшрәф улы]] (1930—28.02.2016), ғалим-[[Филология|филолог]]. 1962 йылдан хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]] Фәндәр академияһының [[Ғәлимйән Ибраһимов]] исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм сәнғәт институты ғилми хеҙмәткәре, 1988 йылдан — тел ғилеме, 1991 йылдан — лексикология һәм лексикография бүлеге мөдире, 2007 йылдан — баш ғилми хеҙмәткәр. Татарстан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (1992), филология фәндәре докторы (1978), профессор (1985). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1996) һәм Татар АССР-ының (1989) атҡаҙанған фән эшмәкәре, Татарстан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендә дәүләт премияһы лауреаты (1994). * [[Зәйнетдинов Әмир Зәкәриә улы]] (1930), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1969—1984 йылдарҙа [[Саҡмағош районы]] «Победа» колхозы рәйесе, 1992—1999 йылдарҙа крәҫтиән-фермер хужалыҡтарының Саҡмағош ассоциацияһы директоры. 1975—1980 йылдарҙа РСФСР Юғары Советы депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2000). Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1971, 1976) һәм «Почёт Билдәһе» (1967) ордендары кавалеры. Саҡмағош районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Имәнлеҡул]] ауылынан. * [[Әмиров Марс Ғизетдин улы]] (1930—12.09.1992), хужалыҡ эшмәкәре, ғалим-[[Инженерлыҡ эше|инженер]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1967—1992 йылдарҙа [[Автонормаль заводы (Бәләбәй)|«Автонормаль»]] заводы директоры, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Өфө авиация институты]] филиалының металдарҙы баҫым менән эшкәртеү кафедраһы мөдире. Техник фәндәр кандидаты (1983). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1983). [[РСФСР]]-ҙың унынсы һәм ун беренсе, Башҡорт АССР-ының туғыҙынсы саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1973), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1971, 1981) һәм «[[«Почёт Билдәһе» ордены|Почёт Билдәһе»]] (1963) ордендары кавалеры. Сығышы менән [[Бәләбәй]] ҡалаһынан. * [[Захаров Илья Серафимович]] (1945), [[дәүләт]] һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1985—1998 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ районы|Стәрлетамаҡ район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы; 1998—2004 йылдарҙа [[Федоровка районы|Федоровка район]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһының Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Стәрлетамаҡ районының почётлы гражданы (2006). Сығышы менән ошо райондың [[Соколовка (Стәрлетамаҡ районы)|Соколовка]] ауылынан. * [[Флүр Яхин]] (1945), хужалыҡ эшмәкәре, балалар яҙыусыһы-[[әкиәт]]се. 2005 йылға тиклем Ер ресурстары һәм ер төҙөлөшө буйынса [[Ишембай районы]] комитетының баш белгесе һәм рәйесе. 1996 йылдан [[Башҡортостан Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. * [[Атанғолов Илдар Ғәлимйән улы]] (1955), табип, йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 4-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Шәмиғолов Марат Абдулла улы]] (1926—15.05.1981), [[спорт]]сы, тренер, судья, йәмәғәтсе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1950—1981 йылдарҙа [[Өфө]]ләге Юғары спорт оҫталығы мәктәбе тренеры; 1963—1981 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] Спорт акробатикаһы федерацияһы рәйесе. Акробатика буйынса [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған тренеры (1968) һәм [[СССР|Бөтә Союз]] категорияһындағы судья (1965). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1976). Акробатика буйынса РСФСР чемпионы (1956). * [[Аҙнабаев Румил Тәлғәт улы]] (1941), хеҙмәт ветераны, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның бишенсе саҡырыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2012—2015 йылдарҙа [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] һәм [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] ордендары кавалеры. * [[Ғарифуллина Светлана Әсләм ҡыҙы]] (1941), хеҙмәт ветераны, техник-технолог. 1964—1987 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]] технологы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған химигы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Үрге Ыласынтау]] ауылынан. * [[Мостафин Вәзир Хәшим улы]] (1941—2.07.1980), [[уҡытыусы]], комсомол органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1965 йылдан Мәсәғүт педагогия училищеһы (хәҙер колледж) уҡытыусыһы, 1966 йылдан комсомол эшендә: ВЛКСМ-дың [[Дыуан районы|Дыуан район]] комитеты секретары; [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты]] инструкторы, лекторҙар төркөмө етәксеһе, дөйөм һәм пропаганда бүлектәре мөдире; 1973—1980 йылдарҙа республиканың [[«Ленинец» гәзите|«Ленинец» – «Ленинсы»]] йәштәр гәзите мөхәррире. ВЛКСМ-дың 17-се (1974) һәм 18-се (1978) съездары делегаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Ҡорама (Учалы районы)|Ҡорама]] ауылынан. * [[Айыпов Рөстәм Сәғит улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-радиоинженер, спортсы. Техник фәндәр докторы (2007), профессор (2007). 1973 йылдан [[Өфө авиация институты]], 1998 йылдан — [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы: ауыл хужалығында электр ҡорамалдарын автоматлаштырыу һәм файҙаланыу кафедраһы, 2000—2002 йылдарҙа һәм 2011 йылдан — электр машиналары һәм электр ҡорамалдары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2000—2011 йылдарҙа энергетика факультеты деканы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған энергетигы (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). [[Еңел атлетика]] буйынса СССР-ҙың спорт мастеры (1969). Сығышы менән хәҙерге [[Ульяновск өлкәһе]]нең Николаевка ауылынан. * [[Гәрәев Рим Борис улы]] (1946), матбуғат һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1977—1988 йылдарҙа [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары һәм мөхәррире; 1988—1991 йылдарҙа КПСС-тың [[Туймазы]] ҡала комитеты секретары; 1991—2006 йылдарҙа хәҙерге [[Республика Башкортостан (гәзит)|«Республика Башкортостан»]] гәзитенең үҙ хәбәрсеһе. 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостандың Үҙәк һайлау комиссияһы ағзаһы, шул иҫәптән 2006 йылдан — бүлек етәксеһе. Туймазы районының почётлы гражданы (2012). Сығышы менән ошо райондың [[Түбәнге Троицк]] ауылынан. * [[Ибраһимов Ринат Исмәғил улы]] (1956—21.08.2018), ғалим-[[Биохимия|биохимик]]. Биология фәндәре докторы (1999), профессор. (2001). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2012), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). 1989 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000—2017 йылдарҙа биохимия һәм биотехнологиялар кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2001—2013 йылдарҙа биология факультеты деканы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Зәйпекүл]] ауылынан. * [[Зуева Валентина Витальевна]] (1946), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны. 1973 йылдан [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала дауаханаһы, шул иҫәптән 1992—2006 йылдарҙа балалар поликлиникаһының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бәләбәй районы]] [[Аделькин]] ауылынан. * [[Саламатова Гөлсәсәк Дәүләтбай ҡыҙы]] (1976), [[фән|ғалим]]-[[Филология|филолог]], 2002 йылдан [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (2002), доцент (2005). [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2020). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Шәмсиев Рим Фәтих улы]] (1927—26.09.1999), табип. 1949 йылдан хәҙерге [[Краснокама районы]] [[Николо-Берёзовка]] ауыл дауаханаһы хирургы, 1950 йылдан — мөдире; 1966 йылдан [[Кушнаренко районы]] дауаханалары табибы, 1973—1991 йылдарҙа [[Дүртөйлө]] үҙәк район дауаханаһы невропотологы, психиатры һәм наркологы. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Илеш районы]] [[Иҫәнбай (Илеш районы)|Иҫәнбай]] ауылынан. * [[Амантаев Кинйәғәли Яҡуп улы]] (1932), [[Журналистика|журналист]]. 1996—2000 йылдарҙа [[«Аманат» журналы]]ның яуаплы секретары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Йылайыр районы]] [[Юлдыбай (Йылайыр районы)|Юлдыбай]] ауылынан. * [[Зөбәйеров Таһир Ғизетдин улы]] (1932), [[юл]]сы. 1971—1996 йылдарҙа [[Өфө]] юл төҙөтеү-юл һалыу идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. * [[Рамазанов Әбдрәхим Бәшәр улы]] (1932—26.03.1997), [[урман]]сы. 1953—1990 йылдарҙа [[Баймаҡ районы|Баймаҡ]] урман хужалығының [[2-се Этҡол]] лесничествоһы хеҙмәткәре. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған урмансыһы (1981). Сығышы менән [[Баймаҡ районы]]ның [[Байым (Баймаҡ районы)|Байым]] ауылынан. * [[Зинковский Валерий Михайлович]] (1937), [[спорт]]сы, тренер. Хәҙерге бишбәйге буйынса [[СССР]]-ҙың спорт мастеры (1965), РСФСР-ҙың атҡаҙанған тренеры (1984). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Шәйәхмәтов Әмир Сабирйән улы]] (1957), [[фән|ғалим]]-агроном, шәхси эшҡыуар. 1985 йылдан [[Хәйбулла районы]] «Хәйбулла» совхозы агрономы, 1992 йылдан — тирә-яҡ мөхитте һаҡлау буйынса район комитеты рәйесе; 1994 йылдан — Хәйбулла сорт һынау участкаһы мөдире; 2006 йылдан — крәҫтиән-фермер хужалығы башлығы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1999). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы [[Байыш (Баймаҡ районы)|Байыш]] ауылынан. * [[Милов Вадим Маркович]] (1972), спортсы. [[СССР]], 1991 йылдан [[Израиль]] һәм 1996 йылдан [[Швейцария]] [[шахмат]]сыһы. 1994 йылда Израиль, 2000 йылда Швейцария командаһы составында шахмат олимпиадаларында ҡатнашыусы. Гроссмейстер (1994). Швейцария чемпионы (2015). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан. * [[Асҡаров Айнур Юлай улы]] (1987), режиссёр, продюсер, сценарист. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2020) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (2012). }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Вәлиев Иршат Ғәли улы]] (1928—12.10.1997), [[башҡорттар|башҡорт]] театр актёры. [[Башҡорт АССР‑ы]]ның халыҡ артисы (1984). * [[Фәхретдинова Хәҙисә Сиражетдин ҡыҙы]] (1.08.1938), дерматовенеролог-ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Көйөргәҙе районы]] Төкән ауылынан. * [[Роберт Миңнуллин]] (1948—27.03.2020), шағир, журналист, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Татарстан Республикаһы]]ның Дәүләт Советы депутаты. [[Татарстан]]дың халыҡ шағиры (2005) һәм атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1993), Башҡортостандың (1998) һәм Марий Элдың (2014) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. [[Андерсен Ханс Кристиан|Х. К. Андерсен]] исемендәге Халыҡ‑ара балалар һәм үҫмерҙәр өсөн китаптар советының Почётлы дипломы эйәһе (1994). Татарстандың [[Ғабдулла Туҡай]] (1998) һәм [[Муса Йәлил]] (1982) исемендәге дәүләт премиялары, шулай уҡ күп кенә әҙәби премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Илеш районы]] Нәжәде ауылынан. * [[Фәтихова Римма Мөхәмәт ҡыҙы]] (1948), ғалим-педагог һәм психолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Психология фәндәре кандидаты (1982), педагогия фәндәре докторы (2001), профессор (2003). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2008) һәм мәғариф отличнигы (1995). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Серков Андрей Игнатьевич]] (1919—2.01.1944), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир. Уҡсылар полкы бәйләнеш ротаһының телефонсылар взводы командиры, кесе лейтенант. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944, үлгәндән һуң). * [[Сараев Илья Николаевич]] (1929—2017), хужалыҡ эшмәкәре, [[КПСС|партия]] һәм совет органдары хеҙмәткәре. 1965 йылдан [[Стәрлетамаҡ районы]] Ленин исемендәге колхоздың партия ойошмаһы секретары, 1970 йылдан — колхоз рәйесе, 1979—1990 йылдарҙа шул уҡ райондың [[Казадаевка ауыл Советы (Стәрлетамаҡ районы)|Казадаевка ауыл Советы]] рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]] Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнгән (1979), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1976) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1971) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡырмыҫҡалы (Стәрлетамаҡ районы)|Ҡырмыҫҡалы]] ауылынан. * [[Ғәлиев Мөнәүир Мөхәмәтәмин улы]] (1934—6.09.2012), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1968—1994 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]]ның «Уңыш» колхозы рәйесе. СССР-ҙың X һәм XI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1981), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1986). * [[Сурағолова Зилә Солтан ҡыҙы]] (1939), ғалим-агрохимик‑тупраҡ белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Биология фәндәре докторы (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2012) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (1997) атҡаҙанған урмансыһы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Вилданов Әхәт Ханнан улы]] (1944), әҙәбиәт белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (1978). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2007), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2006). [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] ағзаһы (1994). * [[Чувыров Александр Николаевич]] (1949—11.10.2012), ғалим-физик, юғары мәктәп эшмәкәре. 1982—2000 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның фән буйынса проректоры. Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (2007). Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Өфө районы]] [[Булгаков (Өфө районы)|Булгаков]] ауылынан. * [[Батанов Бәхетғәлей Николаевич]] (1954), ғалим-инженер-гидротехник, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының III һәм IV саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2007), профессор. Башҡортостандың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1993). [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. [[Хәйбулла районы]]ның почётлы гражданы. * [[Ҡотләхмәтов Рим Йәүҙәт улы]] (1959), хеҙмәт алдынғыһы. [[Көйөргәҙе районы]] Салауат исемендәге хужалыҡ механизаторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡһары]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1870]]: Илья Иванов, [[Рәсәй империяһы]] һәм [[СССР]]-ҙың [[Биология|биолог]]-малсыһы, [[йорт хайуандары]]н яһалма ҡасырыу ысулы авторы. * [[1885]]: Дьёрдь де Хевеши, [[Венгрия]] [[Химия|химигы]], [[Нобель премияһы]] лауреаты (1943). * [[1905]]: Ада Войцик, СССР киноактрисаһы, [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған артисы (1935). * [[1910]]: Герда Таро, [[Германия]] [[Фотография|фотографы]], беренсе [[ҡатын-ҡыҙ]] — хәрби фотожурналист. * [[1915]]: Василий Захарченко, СССР [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], публицист, [[журналистика|журналист]], «Техника — молодёжи» [[журнал]]ының элекке баш мөхәррире. * [[1918]]: [[Чжоу Сюань]], [[Ҡытай]] [[йыр]]сыһы һәм актёры. * [[1920]]: Аркадий Толбузин, СССР-ҙың [[театр]] һәм кино актёры, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы (1954). * [[1929]]: [[Лейла Абашидзе]], СССР һәм [[Грузия]] киноактёры һәм йырсыһы. Грузин ССР-ының халыҡ артисы (1965). * [[1930]]: Пьер Бурдьё, [[Франция]] [[Социология|социологы]], [[Философия|философ]]. * [[1935]]: Виктор Славкин, СССР һәм Рәсәй [[драма]]тургы, сценарист, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның дәүләт премияһы лауреаты (1999). * [[1945]]: Дуглас Ошеров, [[АҠШ]] [[Физика|физигы]], Нобель премияһы лауреаты (1996). * [[1965]]: Сэм Мендес, [[Англия]]ның театр һәм кино режиссёры, продюсер һәм драматург, «[[Оскар]]» кинопремияһы эйәһе. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа вафат булғандар</categorytree>'' == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Йыл көндәре|З01]] [[Категория:1 август]] 9bvrfh5vmntjymbtwe96csxi41gi2dc 1148027 1148026 2022-07-31T18:09:54Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''1 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 213-сө ([[кәбисә йыл]]ында 214-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 152 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: [[Үпкә]] [[яман шеш]]е менән көрәш көнө. ** Ғәфү итеү көнө. ** Ҡағыҙ салфеткалар көнө. ** Консервалау көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|АҠШ}}: [[Дуҫлыҡ]] көнө. ** Әхирәттәр көнө. * {{Флагификация|Ангола}}: Ҡораллы көстәр көнө. * {{Флагификация|Бенин}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Конго}}: Ата-әсәләр көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: [[Беренсе донъя һуғышы]] ҡорбандарын иҫкә алыу көнө. * {{Флагификация|Таиланд}}: Тай ҡатын-ҡыҙҙары көнө. * {{Флагификация|Швейцария}}: Конфедерация көнө. * {{Флагификация|Азербайджан}}: [[Әзербайжан]] теле һәм алфавиты көнө. * {{Флагификация|Ямайка}}: Эмансипация көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Планлаштырыусы көнө. * {{Флагификация|Замбия}}: [[Фермер]]ҙар көнө. * {{Флагификация|Исландия}}: [[Сауҙа]] көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: Ҡораллы Көстәрҙең Тыл хеҙмәте көнө. ** Махсус элемтә хеҙмәткәрҙәре көнө. ** Инкассаторҙар көнө. ** Техник ярҙам хеҙмәткәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1745]]: [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Туймазы районы]]ның хәҙерге [[Ҡандра]] ауылы менән ҡушылған ''Ҡандра-Әмин'' ауылына нигеҙ һалына. * [[1924]]: [[СССР]]-ҙа [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] булдырыла. * [[1927]]: Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы ҡарары менән [[Ленинград өлкәһе]] ойошторола<ref>Шерих Д. Ю. «Городской месяцеслов. 1000 дат из прошлого Санкт-Петербурга, Петрограда, Ленинграда.» К 290-летию Санкт-Петербурга. Издательство «Петербург — ХХI век». 1993 г. 224 с., тираж 30 000 экз. ISBN 5-85490-036-X.</ref>.{{ref-ru}} * [[1928]]: [[Башҡорт АССР-ы]]нда даими радиотапшырыуҙар башлана. * [[1936]]: [[Берлин]]да XI йәйге [[Олимпия уйындары]] асыла. * [[1937]]: «Туймазанефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы ойошторола. * [[1939]]: СССР-ҙа [[Советтар Союзы Геройы]]на бирелгән «Алтын Йондоҙ» миҙалы булдырыла. * [[1939]]: СССР-ҙың баш ҡалаһы [[Мәскәү]]ҙә Бөтә Союз ауыл хужалығы күргәҙмәһе асыла ([[1959]] йылдан — [[СССР]]-ҙың Халыҡ хужалығы ҡаҙаныштары күргәҙмәһе, [[1992]] йылдан — Бөтә Рәсәй Күргәҙмә үҙәге. * [[1964]]: СССР-ҙың «Маяҡ» Бөтә Союз радиостанцияһының позывнойҙары ярты сәғәт һайын яңғырай башлай. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Любавский Матвей Кузьмич]] (1860—22.11.1936), [[Рәсәй империяһы]]ның һәм [[СССР]]-ҙың [[фән|ғалим]]-[[тарих]]сыһы, [[Башҡортостан тарихы]]н тикшереүсе. 1901 йылдан [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның рус тарихы кафедраһы мөдире, 1911—1918 йылдарҙа университет ректоры. СССР Фәндәр академияһы академигы (1929), тарих фәндәре докторы (1900), профессор (1901). * [[Конверт Мария Васильевна]] (1915—30.10.2004), рәссам. 1939—1948 йылдарҙа һәм 1958 йылдан [[Өфө]]нөң еңел сәнәғәт предпритяиелары, 1962 йылдан 1980-се йылдар уртаһына тиклем «Ағиҙел» башҡорт сәнғәт әйберҙәре кәсебе берекмәһе рәссамы. Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан. * [[Ғәниев Фуат Әшрәф улы]] (1930—28.02.2016), ғалим-[[Филология|филолог]]. 1962 йылдан хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]] Фәндәр академияһының [[Ғәлимйән Ибраһимов]] исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм сәнғәт институты ғилми хеҙмәткәре, 1988 йылдан — тел ғилеме, 1991 йылдан — лексикология һәм лексикография бүлеге мөдире, 2007 йылдан — баш ғилми хеҙмәткәр. Татарстан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (1992), филология фәндәре докторы (1978), профессор (1985). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1996) һәм Татар АССР-ының (1989) атҡаҙанған фән эшмәкәре, Татарстан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендә дәүләт премияһы лауреаты (1994). * [[Зәйнетдинов Әмир Зәкәриә улы]] (1930), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1969—1984 йылдарҙа [[Саҡмағош районы]] «Победа» колхозы рәйесе, 1992—1999 йылдарҙа крәҫтиән-фермер хужалыҡтарының Саҡмағош ассоциацияһы директоры. 1975—1980 йылдарҙа РСФСР Юғары Советы депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2000). Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1971, 1976) һәм «Почёт Билдәһе» (1967) ордендары кавалеры. Саҡмағош районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Имәнлеҡул]] ауылынан. * [[Әмиров Марс Ғизетдин улы]] (1930—12.09.1992), хужалыҡ эшмәкәре, ғалим-[[Инженерлыҡ эше|инженер]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1967—1992 йылдарҙа [[Автонормаль заводы (Бәләбәй)|«Автонормаль»]] заводы директоры, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Өфө авиация институты]] филиалының металдарҙы баҫым менән эшкәртеү кафедраһы мөдире. Техник фәндәр кандидаты (1983). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1983). [[РСФСР]]-ҙың унынсы һәм ун беренсе, Башҡорт АССР-ының туғыҙынсы саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1973), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1971, 1981) һәм «[[«Почёт Билдәһе» ордены|Почёт Билдәһе»]] (1963) ордендары кавалеры. Сығышы менән [[Бәләбәй]] ҡалаһынан. * [[Захаров Илья Серафимович]] (1945), [[дәүләт]] һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1985—1998 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ районы|Стәрлетамаҡ район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы; 1998—2004 йылдарҙа [[Федоровка районы|Федоровка район]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһының Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Стәрлетамаҡ районының почётлы гражданы (2006). Сығышы менән ошо райондың [[Соколовка (Стәрлетамаҡ районы)|Соколовка]] ауылынан. * [[Флүр Яхин]] (1945), хужалыҡ эшмәкәре, балалар яҙыусыһы-[[әкиәт]]се. 2005 йылға тиклем Ер ресурстары һәм ер төҙөлөшө буйынса [[Ишембай районы]] комитетының баш белгесе һәм рәйесе. 1996 йылдан [[Башҡортостан Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. * [[Атанғолов Илдар Ғәлимйән улы]] (1955), табип, йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 4-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Шәмиғолов Марат Абдулла улы]] (1926—15.05.1981), [[спорт]]сы, тренер, судья, йәмәғәтсе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1950—1981 йылдарҙа [[Өфө]]ләге Юғары спорт оҫталығы мәктәбе тренеры; 1963—1981 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] Спорт акробатикаһы федерацияһы рәйесе. Акробатика буйынса [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған тренеры (1968) һәм [[СССР|Бөтә Союз]] категорияһындағы судья (1965). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1976). Акробатика буйынса РСФСР чемпионы (1956). * [[Аҙнабаев Румил Тәлғәт улы]] (1941), хеҙмәт ветераны, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның бишенсе саҡырыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2012—2015 йылдарҙа [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] һәм [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] ордендары кавалеры. * [[Ғарифуллина Светлана Әсләм ҡыҙы]] (1941), хеҙмәт ветераны, техник-технолог. 1964—1987 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]] технологы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған химигы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Үрге Ыласынтау]] ауылынан. * [[Мостафин Вәзир Хәшим улы]] (1941—2.07.1980), [[уҡытыусы]], комсомол органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1965 йылдан Мәсәғүт педагогия училищеһы (хәҙер колледж) уҡытыусыһы, 1966 йылдан комсомол эшендә: ВЛКСМ-дың [[Дыуан районы|Дыуан район]] комитеты секретары; [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты]] инструкторы, лекторҙар төркөмө етәксеһе, дөйөм һәм пропаганда бүлектәре мөдире; 1973—1980 йылдарҙа республиканың [[«Ленинец» гәзите|«Ленинец» – «Ленинсы»]] йәштәр гәзите мөхәррире. ВЛКСМ-дың 17-се (1974) һәм 18-се (1978) съездары делегаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Ҡорама (Учалы районы)|Ҡорама]] ауылынан. * [[Айыпов Рөстәм Сәғит улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-радиоинженер, спортсы. Техник фәндәр докторы (2007), профессор (2007). 1973 йылдан [[Өфө авиация институты]], 1998 йылдан — [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы: ауыл хужалығында электр ҡорамалдарын автоматлаштырыу һәм файҙаланыу кафедраһы, 2000—2002 йылдарҙа һәм 2011 йылдан — электр машиналары һәм электр ҡорамалдары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2000—2011 йылдарҙа энергетика факультеты деканы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған энергетигы (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). [[Еңел атлетика]] буйынса СССР-ҙың спорт мастеры (1969). Сығышы менән хәҙерге [[Ульяновск өлкәһе]]нең Николаевка ауылынан. * [[Гәрәев Рим Борис улы]] (1946), матбуғат һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1977—1988 йылдарҙа [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары һәм мөхәррире; 1988—1991 йылдарҙа КПСС-тың [[Туймазы]] ҡала комитеты секретары; 1991—2006 йылдарҙа хәҙерге [[Республика Башкортостан (гәзит)|«Республика Башкортостан»]] гәзитенең үҙ хәбәрсеһе. 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостандың Үҙәк һайлау комиссияһы ағзаһы, шул иҫәптән 2006 йылдан — бүлек етәксеһе. Туймазы районының почётлы гражданы (2012). Сығышы менән ошо райондың [[Түбәнге Троицк]] ауылынан. * [[Ибраһимов Ринат Исмәғил улы]] (1956—21.08.2018), ғалим-[[Биохимия|биохимик]]. Биология фәндәре докторы (1999), профессор. (2001). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2012), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). 1989 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000—2017 йылдарҙа биохимия һәм биотехнологиялар кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2001—2013 йылдарҙа биология факультеты деканы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Зәйпекүл]] ауылынан. * [[Зуева Валентина Витальевна]] (1946), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны. 1973 йылдан [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала дауаханаһы, шул иҫәптән 1992—2006 йылдарҙа балалар поликлиникаһының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бәләбәй районы]] [[Аделькин]] ауылынан. * [[Саламатова Гөлсәсәк Дәүләтбай ҡыҙы]] (1976), [[фән|ғалим]]-[[Филология|филолог]], 2002 йылдан [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (2002), доцент (2005). [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2020). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Шәмсиев Рим Фәтих улы]] (1927—26.09.1999), табип. 1949 йылдан хәҙерге [[Краснокама районы]] [[Николо-Берёзовка]] ауыл дауаханаһы хирургы, 1950 йылдан — мөдире; 1966 йылдан [[Кушнаренко районы]] дауаханалары табибы, 1973—1991 йылдарҙа [[Дүртөйлө]] үҙәк район дауаханаһы невропотологы, психиатры һәм наркологы. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Илеш районы]] [[Иҫәнбай (Илеш районы)|Иҫәнбай]] ауылынан. * [[Амантаев Кинйәғәли Яҡуп улы]] (1932), [[Журналистика|журналист]]. 1996—2000 йылдарҙа [[«Аманат» журналы]]ның яуаплы секретары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Йылайыр районы]] [[Юлдыбай (Йылайыр районы)|Юлдыбай]] ауылынан. * [[Зөбәйеров Таһир Ғизетдин улы]] (1932), [[юл]]сы. 1971—1996 йылдарҙа [[Өфө]] юл төҙөтеү-юл һалыу идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. * [[Рамазанов Әбдрәхим Бәшәр улы]] (1932—26.03.1997), [[урман]]сы. 1953—1990 йылдарҙа [[Баймаҡ районы|Баймаҡ]] урман хужалығының [[2-се Этҡол]] лесничествоһы хеҙмәткәре. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған урмансыһы (1981). Сығышы менән [[Баймаҡ районы]]ның [[Байым (Баймаҡ районы)|Байым]] ауылынан. * [[Зинковский Валерий Михайлович]] (1937), [[спорт]]сы, тренер. Хәҙерге бишбәйге буйынса [[СССР]]-ҙың спорт мастеры (1965), РСФСР-ҙың атҡаҙанған тренеры (1984). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Бобер Николай Васильевич]] (1947), [[Муниципаль район|муниципаль]] хеҙмәткәр. 1984 йылдан [[Бөрө]] ҡала Советы башҡарма комитеты рәйесе урынбаҫары, 1987 йылдан — рәйесе; 1992—1998 йылдарҙа Бөрө ҡалаһы хакимиәте башлығы. Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]], Башҡортостан Республикаһының 1-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре һәм Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры. * [[Шәйәхмәтов Әмир Сабирйән улы]] (1957), [[фән|ғалим]]-агроном, шәхси эшҡыуар. 1985 йылдан [[Хәйбулла районы]] «Хәйбулла» совхозы агрономы, 1992 йылдан — тирә-яҡ мөхитте һаҡлау буйынса район комитеты рәйесе; 1994 йылдан — Хәйбулла сорт һынау участкаһы мөдире; 2006 йылдан — крәҫтиән-фермер хужалығы башлығы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1999). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы [[Байыш (Баймаҡ районы)|Байыш]] ауылынан. * [[Милов Вадим Маркович]] (1972), спортсы. [[СССР]], 1991 йылдан [[Израиль]] һәм 1996 йылдан [[Швейцария]] [[шахмат]]сыһы. 1994 йылда Израиль, 2000 йылда Швейцария командаһы составында шахмат олимпиадаларында ҡатнашыусы. Гроссмейстер (1994). Швейцария чемпионы (2015). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан. * [[Асҡаров Айнур Юлай улы]] (1987), режиссёр, продюсер, сценарист. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2020) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (2012). }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Вәлиев Иршат Ғәли улы]] (1928—12.10.1997), [[башҡорттар|башҡорт]] театр актёры. [[Башҡорт АССР‑ы]]ның халыҡ артисы (1984). * [[Фәхретдинова Хәҙисә Сиражетдин ҡыҙы]] (1.08.1938), дерматовенеролог-ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Көйөргәҙе районы]] Төкән ауылынан. * [[Роберт Миңнуллин]] (1948—27.03.2020), шағир, журналист, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Татарстан Республикаһы]]ның Дәүләт Советы депутаты. [[Татарстан]]дың халыҡ шағиры (2005) һәм атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1993), Башҡортостандың (1998) һәм Марий Элдың (2014) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. [[Андерсен Ханс Кристиан|Х. К. Андерсен]] исемендәге Халыҡ‑ара балалар һәм үҫмерҙәр өсөн китаптар советының Почётлы дипломы эйәһе (1994). Татарстандың [[Ғабдулла Туҡай]] (1998) һәм [[Муса Йәлил]] (1982) исемендәге дәүләт премиялары, шулай уҡ күп кенә әҙәби премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Илеш районы]] Нәжәде ауылынан. * [[Фәтихова Римма Мөхәмәт ҡыҙы]] (1948), ғалим-педагог һәм психолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Психология фәндәре кандидаты (1982), педагогия фәндәре докторы (2001), профессор (2003). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2008) һәм мәғариф отличнигы (1995). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Серков Андрей Игнатьевич]] (1919—2.01.1944), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир. Уҡсылар полкы бәйләнеш ротаһының телефонсылар взводы командиры, кесе лейтенант. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944, үлгәндән һуң). * [[Сараев Илья Николаевич]] (1929—2017), хужалыҡ эшмәкәре, [[КПСС|партия]] һәм совет органдары хеҙмәткәре. 1965 йылдан [[Стәрлетамаҡ районы]] Ленин исемендәге колхоздың партия ойошмаһы секретары, 1970 йылдан — колхоз рәйесе, 1979—1990 йылдарҙа шул уҡ райондың [[Казадаевка ауыл Советы (Стәрлетамаҡ районы)|Казадаевка ауыл Советы]] рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]] Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнгән (1979), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1976) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1971) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡырмыҫҡалы (Стәрлетамаҡ районы)|Ҡырмыҫҡалы]] ауылынан. * [[Ғәлиев Мөнәүир Мөхәмәтәмин улы]] (1934—6.09.2012), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1968—1994 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]]ның «Уңыш» колхозы рәйесе. СССР-ҙың X һәм XI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1981), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1986). * [[Сурағолова Зилә Солтан ҡыҙы]] (1939), ғалим-агрохимик‑тупраҡ белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Биология фәндәре докторы (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2012) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (1997) атҡаҙанған урмансыһы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Вилданов Әхәт Ханнан улы]] (1944), әҙәбиәт белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (1978). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2007), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2006). [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] ағзаһы (1994). * [[Чувыров Александр Николаевич]] (1949—11.10.2012), ғалим-физик, юғары мәктәп эшмәкәре. 1982—2000 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның фән буйынса проректоры. Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (2007). Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Өфө районы]] [[Булгаков (Өфө районы)|Булгаков]] ауылынан. * [[Батанов Бәхетғәлей Николаевич]] (1954), ғалим-инженер-гидротехник, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының III һәм IV саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2007), профессор. Башҡортостандың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1993). [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. [[Хәйбулла районы]]ның почётлы гражданы. * [[Ҡотләхмәтов Рим Йәүҙәт улы]] (1959), хеҙмәт алдынғыһы. [[Көйөргәҙе районы]] Салауат исемендәге хужалыҡ механизаторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡһары]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1870]]: Илья Иванов, [[Рәсәй империяһы]] һәм [[СССР]]-ҙың [[Биология|биолог]]-малсыһы, [[йорт хайуандары]]н яһалма ҡасырыу ысулы авторы. * [[1885]]: Дьёрдь де Хевеши, [[Венгрия]] [[Химия|химигы]], [[Нобель премияһы]] лауреаты (1943). * [[1905]]: Ада Войцик, СССР киноактрисаһы, [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған артисы (1935). * [[1910]]: Герда Таро, [[Германия]] [[Фотография|фотографы]], беренсе [[ҡатын-ҡыҙ]] — хәрби фотожурналист. * [[1915]]: Василий Захарченко, СССР [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], публицист, [[журналистика|журналист]], «Техника — молодёжи» [[журнал]]ының элекке баш мөхәррире. * [[1918]]: [[Чжоу Сюань]], [[Ҡытай]] [[йыр]]сыһы һәм актёры. * [[1920]]: Аркадий Толбузин, СССР-ҙың [[театр]] һәм кино актёры, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы (1954). * [[1929]]: [[Лейла Абашидзе]], СССР һәм [[Грузия]] киноактёры һәм йырсыһы. Грузин ССР-ының халыҡ артисы (1965). * [[1930]]: Пьер Бурдьё, [[Франция]] [[Социология|социологы]], [[Философия|философ]]. * [[1935]]: Виктор Славкин, СССР һәм Рәсәй [[драма]]тургы, сценарист, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның дәүләт премияһы лауреаты (1999). * [[1945]]: Дуглас Ошеров, [[АҠШ]] [[Физика|физигы]], Нобель премияһы лауреаты (1996). * [[1965]]: Сэм Мендес, [[Англия]]ның театр һәм кино режиссёры, продюсер һәм драматург, «[[Оскар]]» кинопремияһы эйәһе. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа вафат булғандар</categorytree>'' == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Йыл көндәре|З01]] [[Категория:1 август]] kdmevx7lj6b2dtljkok4z28114aytnj 1148028 1148027 2022-07-31T18:17:13Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''1 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 213-сө ([[кәбисә йыл]]ында 214-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 152 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: [[Үпкә]] [[яман шеш]]е менән көрәш көнө. ** Ғәфү итеү көнө. ** Ҡағыҙ салфеткалар көнө. ** Консервалау көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|АҠШ}}: [[Дуҫлыҡ]] көнө. ** Әхирәттәр көнө. * {{Флагификация|Ангола}}: Ҡораллы көстәр көнө. * {{Флагификация|Бенин}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Конго}}: Ата-әсәләр көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: [[Беренсе донъя һуғышы]] ҡорбандарын иҫкә алыу көнө. * {{Флагификация|Таиланд}}: Тай ҡатын-ҡыҙҙары көнө. * {{Флагификация|Швейцария}}: Конфедерация көнө. * {{Флагификация|Азербайджан}}: [[Әзербайжан]] теле һәм алфавиты көнө. * {{Флагификация|Ямайка}}: Эмансипация көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Планлаштырыусы көнө. * {{Флагификация|Замбия}}: [[Фермер]]ҙар көнө. * {{Флагификация|Исландия}}: [[Сауҙа]] көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: Ҡораллы Көстәрҙең Тыл хеҙмәте көнө. ** Махсус элемтә хеҙмәткәрҙәре көнө. ** Инкассаторҙар көнө. ** Техник ярҙам хеҙмәткәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1745]]: [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Туймазы районы]]ның хәҙерге [[Ҡандра]] ауылы менән ҡушылған ''Ҡандра-Әмин'' ауылына нигеҙ һалына. * [[1924]]: [[СССР]]-ҙа [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] булдырыла. * [[1927]]: Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы ҡарары менән [[Ленинград өлкәһе]] ойошторола<ref>Шерих Д. Ю. «Городской месяцеслов. 1000 дат из прошлого Санкт-Петербурга, Петрограда, Ленинграда.» К 290-летию Санкт-Петербурга. Издательство «Петербург — ХХI век». 1993 г. 224 с., тираж 30 000 экз. ISBN 5-85490-036-X.</ref>.{{ref-ru}} * [[1928]]: [[Башҡорт АССР-ы]]нда даими радиотапшырыуҙар башлана. * [[1936]]: [[Берлин]]да XI йәйге [[Олимпия уйындары]] асыла. * [[1937]]: «Туймазанефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы ойошторола. * [[1939]]: СССР-ҙа [[Советтар Союзы Геройы]]на бирелгән «Алтын Йондоҙ» миҙалы булдырыла. * [[1939]]: СССР-ҙың баш ҡалаһы [[Мәскәү]]ҙә Бөтә Союз ауыл хужалығы күргәҙмәһе асыла ([[1959]] йылдан — [[СССР]]-ҙың Халыҡ хужалығы ҡаҙаныштары күргәҙмәһе, [[1992]] йылдан — Бөтә Рәсәй Күргәҙмә үҙәге. * [[1964]]: СССР-ҙың «Маяҡ» Бөтә Союз радиостанцияһының позывнойҙары ярты сәғәт һайын яңғырай башлай. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Любавский Матвей Кузьмич]] (1860—22.11.1936), [[Рәсәй империяһы]]ның һәм [[СССР]]-ҙың [[фән|ғалим]]-[[тарих]]сыһы, [[Башҡортостан тарихы]]н тикшереүсе. 1901 йылдан [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның рус тарихы кафедраһы мөдире, 1911—1918 йылдарҙа университет ректоры. СССР Фәндәр академияһы академигы (1929), тарих фәндәре докторы (1900), профессор (1901). * [[Конверт Мария Васильевна]] (1915—30.10.2004), рәссам. 1939—1948 йылдарҙа һәм 1958 йылдан [[Өфө]]нөң еңел сәнәғәт предпритяиелары, 1962 йылдан 1980-се йылдар уртаһына тиклем «Ағиҙел» башҡорт сәнғәт әйберҙәре кәсебе берекмәһе рәссамы. Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан. * [[Ғәниев Фуат Әшрәф улы]] (1930—28.02.2016), ғалим-[[Филология|филолог]]. 1962 йылдан хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]] Фәндәр академияһының [[Ғәлимйән Ибраһимов]] исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм сәнғәт институты ғилми хеҙмәткәре, 1988 йылдан — тел ғилеме, 1991 йылдан — лексикология һәм лексикография бүлеге мөдире, 2007 йылдан — баш ғилми хеҙмәткәр. Татарстан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (1992), филология фәндәре докторы (1978), профессор (1985). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1996) һәм Татар АССР-ының (1989) атҡаҙанған фән эшмәкәре, Татарстан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендә дәүләт премияһы лауреаты (1994). * [[Зәйнетдинов Әмир Зәкәриә улы]] (1930), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1969—1984 йылдарҙа [[Саҡмағош районы]] «Победа» колхозы рәйесе, 1992—1999 йылдарҙа крәҫтиән-фермер хужалыҡтарының Саҡмағош ассоциацияһы директоры. 1975—1980 йылдарҙа РСФСР Юғары Советы депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2000). Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1971, 1976) һәм «Почёт Билдәһе» (1967) ордендары кавалеры. Саҡмағош районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Имәнлеҡул]] ауылынан. * [[Әмиров Марс Ғизетдин улы]] (1930—12.09.1992), хужалыҡ эшмәкәре, ғалим-[[Инженерлыҡ эше|инженер]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1967—1992 йылдарҙа [[Автонормаль заводы (Бәләбәй)|«Автонормаль»]] заводы директоры, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Өфө авиация институты]] филиалының металдарҙы баҫым менән эшкәртеү кафедраһы мөдире. Техник фәндәр кандидаты (1983). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1983). [[РСФСР]]-ҙың унынсы һәм ун беренсе, Башҡорт АССР-ының туғыҙынсы саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1973), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1971, 1981) һәм «[[«Почёт Билдәһе» ордены|Почёт Билдәһе»]] (1963) ордендары кавалеры. Сығышы менән [[Бәләбәй]] ҡалаһынан. * [[Захаров Илья Серафимович]] (1945), [[дәүләт]] һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1985—1998 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ районы|Стәрлетамаҡ район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы; 1998—2004 йылдарҙа [[Федоровка районы|Федоровка район]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһының Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Стәрлетамаҡ районының почётлы гражданы (2006). Сығышы менән ошо райондың [[Соколовка (Стәрлетамаҡ районы)|Соколовка]] ауылынан. * [[Флүр Яхин]] (1945), хужалыҡ эшмәкәре, балалар яҙыусыһы-[[әкиәт]]се. 2005 йылға тиклем Ер ресурстары һәм ер төҙөлөшө буйынса [[Ишембай районы]] комитетының баш белгесе һәм рәйесе. 1996 йылдан [[Башҡортостан Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. * [[Атанғолов Илдар Ғәлимйән улы]] (1955), табип, йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 4-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Шәмиғолов Марат Абдулла улы]] (1926—15.05.1981), [[спорт]]сы, тренер, судья, йәмәғәтсе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1950—1981 йылдарҙа [[Өфө]]ләге Юғары спорт оҫталығы мәктәбе тренеры; 1963—1981 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] Спорт акробатикаһы федерацияһы рәйесе. Акробатика буйынса [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған тренеры (1968) һәм [[СССР|Бөтә Союз]] категорияһындағы судья (1965). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1976). Акробатика буйынса РСФСР чемпионы (1956). * [[Аҙнабаев Румил Тәлғәт улы]] (1941), хеҙмәт ветераны, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның бишенсе саҡырыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2012—2015 йылдарҙа [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] һәм [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] ордендары кавалеры. * [[Ғарифуллина Светлана Әсләм ҡыҙы]] (1941), хеҙмәт ветераны, техник-технолог. 1964—1987 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]] технологы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған химигы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Үрге Ыласынтау]] ауылынан. * [[Мостафин Вәзир Хәшим улы]] (1941—2.07.1980), [[уҡытыусы]], комсомол органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1965 йылдан Мәсәғүт педагогия училищеһы (хәҙер колледж) уҡытыусыһы, 1966 йылдан комсомол эшендә: ВЛКСМ-дың [[Дыуан районы|Дыуан район]] комитеты секретары; [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты]] инструкторы, лекторҙар төркөмө етәксеһе, дөйөм һәм пропаганда бүлектәре мөдире; 1973—1980 йылдарҙа республиканың [[«Ленинец» гәзите|«Ленинец» – «Ленинсы»]] йәштәр гәзите мөхәррире. ВЛКСМ-дың 17-се (1974) һәм 18-се (1978) съездары делегаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Ҡорама (Учалы районы)|Ҡорама]] ауылынан. * [[Айыпов Рөстәм Сәғит улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-радиоинженер, спортсы. Техник фәндәр докторы (2007), профессор (2007). 1973 йылдан [[Өфө авиация институты]], 1998 йылдан — [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы: ауыл хужалығында электр ҡорамалдарын автоматлаштырыу һәм файҙаланыу кафедраһы, 2000—2002 йылдарҙа һәм 2011 йылдан — электр машиналары һәм электр ҡорамалдары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2000—2011 йылдарҙа энергетика факультеты деканы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған энергетигы (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). [[Еңел атлетика]] буйынса СССР-ҙың спорт мастеры (1969). Сығышы менән хәҙерге [[Ульяновск өлкәһе]]нең Николаевка ауылынан. * [[Гәрәев Рим Борис улы]] (1946), матбуғат һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1977—1988 йылдарҙа [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары һәм мөхәррире; 1988—1991 йылдарҙа КПСС-тың [[Туймазы]] ҡала комитеты секретары; 1991—2006 йылдарҙа хәҙерге [[Республика Башкортостан (гәзит)|«Республика Башкортостан»]] гәзитенең үҙ хәбәрсеһе. 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостандың Үҙәк һайлау комиссияһы ағзаһы, шул иҫәптән 2006 йылдан — бүлек етәксеһе. Туймазы районының почётлы гражданы (2012). Сығышы менән ошо райондың [[Түбәнге Троицк]] ауылынан. * [[Ибраһимов Ринат Исмәғил улы]] (1956—21.08.2018), ғалим-[[Биохимия|биохимик]]. Биология фәндәре докторы (1999), профессор. (2001). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2012), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). 1989 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000—2017 йылдарҙа биохимия һәм биотехнологиялар кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2001—2013 йылдарҙа биология факультеты деканы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Зәйпекүл]] ауылынан. * [[Зуева Валентина Витальевна]] (1946), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны. 1973 йылдан [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала дауаханаһы, шул иҫәптән 1992—2006 йылдарҙа балалар поликлиникаһының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бәләбәй районы]] [[Аделькин]] ауылынан. * [[Саламатова Гөлсәсәк Дәүләтбай ҡыҙы]] (1976), [[фән|ғалим]]-[[Филология|филолог]], 2002 йылдан [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (2002), доцент (2005). [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2020). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Шәмсиев Рим Фәтих улы]] (1927—26.09.1999), табип. 1949 йылдан хәҙерге [[Краснокама районы]] [[Николо-Берёзовка]] ауыл дауаханаһы хирургы, 1950 йылдан — мөдире; 1966 йылдан [[Кушнаренко районы]] дауаханалары табибы, 1973—1991 йылдарҙа [[Дүртөйлө]] үҙәк район дауаханаһы невропотологы, психиатры һәм наркологы. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Илеш районы]] [[Иҫәнбай (Илеш районы)|Иҫәнбай]] ауылынан. * [[Амантаев Кинйәғәли Яҡуп улы]] (1932), [[Журналистика|журналист]]. 1996—2000 йылдарҙа [[«Аманат» журналы]]ның яуаплы секретары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Йылайыр районы]] [[Юлдыбай (Йылайыр районы)|Юлдыбай]] ауылынан. * [[Зөбәйеров Таһир Ғизетдин улы]] (1932), [[юл]]сы. 1971—1996 йылдарҙа [[Өфө]] юл төҙөтеү-юл һалыу идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. * [[Рамазанов Әбдрәхим Бәшәр улы]] (1932—26.03.1997), [[урман]]сы. 1953—1990 йылдарҙа [[Баймаҡ районы|Баймаҡ]] урман хужалығының [[2-се Этҡол]] лесничествоһы хеҙмәткәре. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған урмансыһы (1981). Сығышы менән [[Баймаҡ районы]]ның [[Байым (Баймаҡ районы)|Байым]] ауылынан. * [[Зинковский Валерий Михайлович]] (1937), [[спорт]]сы, тренер. Хәҙерге бишбәйге буйынса [[СССР]]-ҙың спорт мастеры (1965), РСФСР-ҙың атҡаҙанған тренеры (1984). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Исламбаева Хөснә Ниғмәт ҡыҙы]] (1942), [[Педагогика|педагог]], йәмәғәтсе. 1965—2000 йылдарҙа [[Бөрйән районы]] [[Иҫке Собханғол (Бөрйән районы)|Иҫке Собханғол]] урта мәктәбенең башланғыс синыфтар уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1997). * [[Бобер Николай Васильевич]] (1947), [[Муниципаль район|муниципаль]] хеҙмәткәр. 1984 йылдан [[Бөрө]] ҡала Советы башҡарма комитеты рәйесе урынбаҫары, 1987 йылдан — рәйесе; 1992—1998 йылдарҙа Бөрө ҡалаһы хакимиәте башлығы. Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]], Башҡортостан Республикаһының 1-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре һәм Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры. * [[Шәйәхмәтов Әмир Сабирйән улы]] (1957), [[фән|ғалим]]-агроном, шәхси эшҡыуар. 1985 йылдан [[Хәйбулла районы]] «Хәйбулла» совхозы агрономы, 1992 йылдан — тирә-яҡ мөхитте һаҡлау буйынса район комитеты рәйесе; 1994 йылдан — Хәйбулла сорт һынау участкаһы мөдире; 2006 йылдан — крәҫтиән-фермер хужалығы башлығы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1999). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы [[Байыш (Баймаҡ районы)|Байыш]] ауылынан. * [[Милов Вадим Маркович]] (1972), спортсы. [[СССР]], 1991 йылдан [[Израиль]] һәм 1996 йылдан [[Швейцария]] [[шахмат]]сыһы. 1994 йылда Израиль, 2000 йылда Швейцария командаһы составында шахмат олимпиадаларында ҡатнашыусы. Гроссмейстер (1994). Швейцария чемпионы (2015). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан. * [[Асҡаров Айнур Юлай улы]] (1987), режиссёр, продюсер, сценарист. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2020) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (2012). }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Вәлиев Иршат Ғәли улы]] (1928—12.10.1997), [[башҡорттар|башҡорт]] театр актёры. [[Башҡорт АССР‑ы]]ның халыҡ артисы (1984). * [[Фәхретдинова Хәҙисә Сиражетдин ҡыҙы]] (1.08.1938), дерматовенеролог-ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Көйөргәҙе районы]] Төкән ауылынан. * [[Роберт Миңнуллин]] (1948—27.03.2020), шағир, журналист, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Татарстан Республикаһы]]ның Дәүләт Советы депутаты. [[Татарстан]]дың халыҡ шағиры (2005) һәм атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1993), Башҡортостандың (1998) һәм Марий Элдың (2014) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. [[Андерсен Ханс Кристиан|Х. К. Андерсен]] исемендәге Халыҡ‑ара балалар һәм үҫмерҙәр өсөн китаптар советының Почётлы дипломы эйәһе (1994). Татарстандың [[Ғабдулла Туҡай]] (1998) һәм [[Муса Йәлил]] (1982) исемендәге дәүләт премиялары, шулай уҡ күп кенә әҙәби премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Илеш районы]] Нәжәде ауылынан. * [[Фәтихова Римма Мөхәмәт ҡыҙы]] (1948), ғалим-педагог һәм психолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Психология фәндәре кандидаты (1982), педагогия фәндәре докторы (2001), профессор (2003). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2008) һәм мәғариф отличнигы (1995). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Серков Андрей Игнатьевич]] (1919—2.01.1944), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир. Уҡсылар полкы бәйләнеш ротаһының телефонсылар взводы командиры, кесе лейтенант. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944, үлгәндән һуң). * [[Сараев Илья Николаевич]] (1929—2017), хужалыҡ эшмәкәре, [[КПСС|партия]] һәм совет органдары хеҙмәткәре. 1965 йылдан [[Стәрлетамаҡ районы]] Ленин исемендәге колхоздың партия ойошмаһы секретары, 1970 йылдан — колхоз рәйесе, 1979—1990 йылдарҙа шул уҡ райондың [[Казадаевка ауыл Советы (Стәрлетамаҡ районы)|Казадаевка ауыл Советы]] рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]] Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнгән (1979), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1976) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1971) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡырмыҫҡалы (Стәрлетамаҡ районы)|Ҡырмыҫҡалы]] ауылынан. * [[Ғәлиев Мөнәүир Мөхәмәтәмин улы]] (1934—6.09.2012), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1968—1994 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]]ның «Уңыш» колхозы рәйесе. СССР-ҙың X һәм XI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1981), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1986). * [[Сурағолова Зилә Солтан ҡыҙы]] (1939), ғалим-агрохимик‑тупраҡ белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Биология фәндәре докторы (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2012) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (1997) атҡаҙанған урмансыһы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Вилданов Әхәт Ханнан улы]] (1944), әҙәбиәт белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (1978). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2007), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2006). [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] ағзаһы (1994). * [[Чувыров Александр Николаевич]] (1949—11.10.2012), ғалим-физик, юғары мәктәп эшмәкәре. 1982—2000 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның фән буйынса проректоры. Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (2007). Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Өфө районы]] [[Булгаков (Өфө районы)|Булгаков]] ауылынан. * [[Батанов Бәхетғәлей Николаевич]] (1954), ғалим-инженер-гидротехник, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының III һәм IV саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2007), профессор. Башҡортостандың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1993). [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. [[Хәйбулла районы]]ның почётлы гражданы. * [[Ҡотләхмәтов Рим Йәүҙәт улы]] (1959), хеҙмәт алдынғыһы. [[Көйөргәҙе районы]] Салауат исемендәге хужалыҡ механизаторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡһары]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1870]]: Илья Иванов, [[Рәсәй империяһы]] һәм [[СССР]]-ҙың [[Биология|биолог]]-малсыһы, [[йорт хайуандары]]н яһалма ҡасырыу ысулы авторы. * [[1885]]: Дьёрдь де Хевеши, [[Венгрия]] [[Химия|химигы]], [[Нобель премияһы]] лауреаты (1943). * [[1905]]: Ада Войцик, СССР киноактрисаһы, [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған артисы (1935). * [[1910]]: Герда Таро, [[Германия]] [[Фотография|фотографы]], беренсе [[ҡатын-ҡыҙ]] — хәрби фотожурналист. * [[1915]]: Василий Захарченко, СССР [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], публицист, [[журналистика|журналист]], «Техника — молодёжи» [[журнал]]ының элекке баш мөхәррире. * [[1918]]: [[Чжоу Сюань]], [[Ҡытай]] [[йыр]]сыһы һәм актёры. * [[1920]]: Аркадий Толбузин, СССР-ҙың [[театр]] һәм кино актёры, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы (1954). * [[1929]]: [[Лейла Абашидзе]], СССР һәм [[Грузия]] киноактёры һәм йырсыһы. Грузин ССР-ының халыҡ артисы (1965). * [[1930]]: Пьер Бурдьё, [[Франция]] [[Социология|социологы]], [[Философия|философ]]. * [[1935]]: Виктор Славкин, СССР һәм Рәсәй [[драма]]тургы, сценарист, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның дәүләт премияһы лауреаты (1999). * [[1945]]: Дуглас Ошеров, [[АҠШ]] [[Физика|физигы]], Нобель премияһы лауреаты (1996). * [[1965]]: Сэм Мендес, [[Англия]]ның театр һәм кино режиссёры, продюсер һәм драматург, «[[Оскар]]» кинопремияһы эйәһе. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа вафат булғандар</categorytree>'' == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Йыл көндәре|З01]] [[Категория:1 август]] t8rsngm1hmb87fjiq3qe6d50xxugonw 1148029 1148028 2022-07-31T18:24:39Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''1 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 213-сө ([[кәбисә йыл]]ында 214-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 152 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: [[Үпкә]] [[яман шеш]]е менән көрәш көнө. ** Ғәфү итеү көнө. ** Ҡағыҙ салфеткалар көнө. ** Консервалау көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|АҠШ}}: [[Дуҫлыҡ]] көнө. ** Әхирәттәр көнө. * {{Флагификация|Ангола}}: Ҡораллы көстәр көнө. * {{Флагификация|Бенин}}: Бойондороҡһоҙлоҡ көнө. * {{Флагификация|Конго}}: Ата-әсәләр көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: [[Беренсе донъя һуғышы]] ҡорбандарын иҫкә алыу көнө. * {{Флагификация|Таиланд}}: Тай ҡатын-ҡыҙҙары көнө. * {{Флагификация|Швейцария}}: Конфедерация көнө. * {{Флагификация|Азербайджан}}: [[Әзербайжан]] теле һәм алфавиты көнө. * {{Флагификация|Ямайка}}: Эмансипация көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Ер}} [[Ер]]: Планлаштырыусы көнө. * {{Флагификация|Замбия}}: [[Фермер]]ҙар көнө. * {{Флагификация|Исландия}}: [[Сауҙа]] көнө. * {{Флагификация|Рәсәй}}: Ҡораллы Көстәрҙең Тыл хеҙмәте көнө. ** Махсус элемтә хеҙмәткәрҙәре көнө. ** Инкассаторҙар көнө. ** Техник ярҙам хеҙмәткәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1745]]: [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Туймазы районы]]ның хәҙерге [[Ҡандра]] ауылы менән ҡушылған ''Ҡандра-Әмин'' ауылына нигеҙ һалына. * [[1924]]: [[СССР]]-ҙа [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] булдырыла. * [[1927]]: Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитеты һәм РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы ҡарары менән [[Ленинград өлкәһе]] ойошторола<ref>Шерих Д. Ю. «Городской месяцеслов. 1000 дат из прошлого Санкт-Петербурга, Петрограда, Ленинграда.» К 290-летию Санкт-Петербурга. Издательство «Петербург — ХХI век». 1993 г. 224 с., тираж 30 000 экз. ISBN 5-85490-036-X.</ref>.{{ref-ru}} * [[1928]]: [[Башҡорт АССР-ы]]нда даими радиотапшырыуҙар башлана. * [[1936]]: [[Берлин]]да XI йәйге [[Олимпия уйындары]] асыла. * [[1937]]: «Туймазанефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы ойошторола. * [[1939]]: СССР-ҙа [[Советтар Союзы Геройы]]на бирелгән «Алтын Йондоҙ» миҙалы булдырыла. * [[1939]]: СССР-ҙың баш ҡалаһы [[Мәскәү]]ҙә Бөтә Союз ауыл хужалығы күргәҙмәһе асыла ([[1959]] йылдан — [[СССР]]-ҙың Халыҡ хужалығы ҡаҙаныштары күргәҙмәһе, [[1992]] йылдан — Бөтә Рәсәй Күргәҙмә үҙәге. * [[1964]]: СССР-ҙың «Маяҡ» Бөтә Союз радиостанцияһының позывнойҙары ярты сәғәт һайын яңғырай башлай. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Любавский Матвей Кузьмич]] (1860—22.11.1936), [[Рәсәй империяһы]]ның һәм [[СССР]]-ҙың [[фән|ғалим]]-[[тарих]]сыһы, [[Башҡортостан тарихы]]н тикшереүсе. 1901 йылдан [[Мәскәү дәүләт университеты]]ның рус тарихы кафедраһы мөдире, 1911—1918 йылдарҙа университет ректоры. СССР Фәндәр академияһы академигы (1929), тарих фәндәре докторы (1900), профессор (1901). * [[Конверт Мария Васильевна]] (1915—30.10.2004), рәссам. 1939—1948 йылдарҙа һәм 1958 йылдан [[Өфө]]нөң еңел сәнәғәт предпритяиелары, 1962 йылдан 1980-се йылдар уртаһына тиклем «Ағиҙел» башҡорт сәнғәт әйберҙәре кәсебе берекмәһе рәссамы. Сығышы менән [[Ҡазан]] ҡалаһынан. * [[Ғәниев Фуат Әшрәф улы]] (1930—28.02.2016), ғалим-[[Филология|филолог]]. 1962 йылдан хәҙерге [[Татарстан Республикаһы]] Фәндәр академияһының [[Ғәлимйән Ибраһимов]] исемендәге Тел, әҙәбиәт һәм сәнғәт институты ғилми хеҙмәткәре, 1988 йылдан — тел ғилеме, 1991 йылдан — лексикология һәм лексикография бүлеге мөдире, 2007 йылдан — баш ғилми хеҙмәткәр. Татарстан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (1992), филология фәндәре докторы (1978), профессор (1985). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (1996) һәм Татар АССР-ының (1989) атҡаҙанған фән эшмәкәре, Татарстан Республикаһының Фән һәм техника өлкәһендә дәүләт премияһы лауреаты (1994). * [[Зәйнетдинов Әмир Зәкәриә улы]] (1930), [[ауыл хужалығы]] эшмәкәре. 1969—1984 йылдарҙа [[Саҡмағош районы]] «Победа» колхозы рәйесе, 1992—1999 йылдарҙа крәҫтиән-фермер хужалыҡтарының Саҡмағош ассоциацияһы директоры. 1975—1980 йылдарҙа РСФСР Юғары Советы депутаты. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2000). Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1971, 1976) һәм «Почёт Билдәһе» (1967) ордендары кавалеры. Саҡмағош районының почётлы гражданы. Сығышы менән ошо райондың [[Имәнлеҡул]] ауылынан. * [[Әмиров Марс Ғизетдин улы]] (1930—12.09.1992), хужалыҡ эшмәкәре, ғалим-[[Инженерлыҡ эше|инженер]], юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1967—1992 йылдарҙа [[Автонормаль заводы (Бәләбәй)|«Автонормаль»]] заводы директоры, бер үк ваҡытта 1989 йылдан [[Өфө авиация институты]] филиалының металдарҙы баҫым менән эшкәртеү кафедраһы мөдире. Техник фәндәр кандидаты (1983). [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған машиналар эшләүсеһе (1983). [[РСФСР]]-ҙың унынсы һәм ун беренсе, Башҡорт АССР-ының туғыҙынсы саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1973), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1971, 1981) һәм «[[«Почёт Билдәһе» ордены|Почёт Билдәһе»]] (1963) ордендары кавалеры. Сығышы менән [[Бәләбәй]] ҡалаһынан. * [[Захаров Илья Серафимович]] (1945), [[дәүләт]] һәм хужалыҡ эшмәкәре. 1985—1998 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ районы|Стәрлетамаҡ район]] Советы башҡарма комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары — ауыл хужалығы идаралығы начальнигы; 1998—2004 йылдарҙа [[Федоровка районы|Федоровка район]] хакимиәте башлығы. 1999—2003 йылдарҙа [[Башҡортостан Республикаһының Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. Стәрлетамаҡ районының почётлы гражданы (2006). Сығышы менән ошо райондың [[Соколовка (Стәрлетамаҡ районы)|Соколовка]] ауылынан. * [[Флүр Яхин]] (1945), хужалыҡ эшмәкәре, балалар яҙыусыһы-[[әкиәт]]се. 2005 йылға тиклем Ер ресурстары һәм ер төҙөлөшө буйынса [[Ишембай районы]] комитетының баш белгесе һәм рәйесе. 1996 йылдан [[Башҡортостан Яҙыусылар союзы]] ағзаһы. * [[Атанғолов Илдар Ғәлимйән улы]] (1955), табип, йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 4-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Шәмиғолов Марат Абдулла улы]] (1926—15.05.1981), [[спорт]]сы, тренер, судья, йәмәғәтсе. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1950—1981 йылдарҙа [[Өфө]]ләге Юғары спорт оҫталығы мәктәбе тренеры; 1963—1981 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]] Спорт акробатикаһы федерацияһы рәйесе. Акробатика буйынса [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған тренеры (1968) һәм [[СССР|Бөтә Союз]] категорияһындағы судья (1965). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1976). Акробатика буйынса РСФСР чемпионы (1956). * [[Аҙнабаев Румил Тәлғәт улы]] (1941), хеҙмәт ветераны, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның бишенсе саҡырыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2012—2015 йылдарҙа [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы]] башҡарма комитеты рәйесе. [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] һәм [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] ордендары кавалеры. * [[Ғарифуллина Светлана Әсләм ҡыҙы]] (1941), хеҙмәт ветераны, техник-технолог. 1964—1987 йылдарҙа [[«Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе]] технологы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған химигы (1978). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бөрө районы]] [[Үрге Ыласынтау]] ауылынан. * [[Мостафин Вәзир Хәшим улы]] (1941—2.07.1980), [[уҡытыусы]], комсомол органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1965 йылдан Мәсәғүт педагогия училищеһы (хәҙер колледж) уҡытыусыһы, 1966 йылдан комсомол эшендә: ВЛКСМ-дың [[Дыуан районы|Дыуан район]] комитеты секретары; [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты]] инструкторы, лекторҙар төркөмө етәксеһе, дөйөм һәм пропаганда бүлектәре мөдире; 1973—1980 йылдарҙа республиканың [[«Ленинец» гәзите|«Ленинец» – «Ленинсы»]] йәштәр гәзите мөхәррире. ВЛКСМ-дың 17-се (1974) һәм 18-се (1978) съездары делегаты. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Ҡорама (Учалы районы)|Ҡорама]] ауылынан. * [[Айыпов Рөстәм Сәғит улы]] (1946), [[фән|ғалим]]-радиоинженер, спортсы. Техник фәндәр докторы (2007), профессор (2007). 1973 йылдан [[Өфө авиация институты]], 1998 йылдан — [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы: ауыл хужалығында электр ҡорамалдарын автоматлаштырыу һәм файҙаланыу кафедраһы, 2000—2002 йылдарҙа һәм 2011 йылдан — электр машиналары һәм электр ҡорамалдары кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2000—2011 йылдарҙа энергетика факультеты деканы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған энергетигы (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). [[Еңел атлетика]] буйынса СССР-ҙың спорт мастеры (1969). Сығышы менән хәҙерге [[Ульяновск өлкәһе]]нең Николаевка ауылынан. * [[Гәрәев Рим Борис улы]] (1946), матбуғат һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. СССР-ҙың Журналистар союзы ағзаһы. 1977—1988 йылдарҙа [[Туймазы районы]]ның «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары һәм мөхәррире; 1988—1991 йылдарҙа КПСС-тың [[Туймазы]] ҡала комитеты секретары; 1991—2006 йылдарҙа хәҙерге [[Республика Башкортостан (гәзит)|«Республика Башкортостан»]] гәзитенең үҙ хәбәрсеһе. 1994—2009 йылдарҙа Башҡортостандың Үҙәк һайлау комиссияһы ағзаһы, шул иҫәптән 2006 йылдан — бүлек етәксеһе. Туймазы районының почётлы гражданы (2012). Сығышы менән ошо райондың [[Түбәнге Троицк]] ауылынан. * [[Ибраһимов Ринат Исмәғил улы]] (1956—21.08.2018), ғалим-[[Биохимия|биохимик]]. Биология фәндәре докторы (1999), профессор. (2001). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2012), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009). 1989 йылдан [[Башҡорт дәүләт университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2000—2017 йылдарҙа биохимия һәм биотехнологиялар кафедраһы мөдире, бер үк ваҡытта 2001—2013 йылдарҙа биология факультеты деканы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Миәкә районы]] [[Зәйпекүл]] ауылынан. * [[Зуева Валентина Витальевна]] (1946), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе ветераны. 1973 йылдан [[Салауат (ҡала)|Салауат]] ҡала дауаханаһы, шул иҫәптән 1992—2006 йылдарҙа балалар поликлиникаһының шәфҡәт туташы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2004). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Бәләбәй районы]] [[Аделькин]] ауылынан. * [[Саламатова Гөлсәсәк Дәүләтбай ҡыҙы]] (1976), [[фән|ғалим]]-[[Филология|филолог]], 2002 йылдан [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]] уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (2002), доцент (2005). [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (2020). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Баймаҡ районы]] [[2-се Этҡол]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Шәмсиев Рим Фәтих улы]] (1927—26.09.1999), табип. 1949 йылдан хәҙерге [[Краснокама районы]] [[Николо-Берёзовка]] ауыл дауаханаһы хирургы, 1950 йылдан — мөдире; 1966 йылдан [[Кушнаренко районы]] дауаханалары табибы, 1973—1991 йылдарҙа [[Дүртөйлө]] үҙәк район дауаханаһы невропотологы, психиатры һәм наркологы. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Илеш районы]] [[Иҫәнбай (Илеш районы)|Иҫәнбай]] ауылынан. * [[Амантаев Кинйәғәли Яҡуп улы]] (1932), [[Журналистика|журналист]]. 1996—2000 йылдарҙа [[«Аманат» журналы]]ның яуаплы секретары. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Йылайыр районы]] [[Юлдыбай (Йылайыр районы)|Юлдыбай]] ауылынан. * [[Зөбәйеров Таһир Ғизетдин улы]] (1932), [[юл]]сы. 1971—1996 йылдарҙа [[Өфө]] юл төҙөтеү-юл һалыу идаралығы начальнигы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе. * [[Рамазанов Әбдрәхим Бәшәр улы]] (1932—26.03.1997), [[урман]]сы. 1953—1990 йылдарҙа [[Баймаҡ районы|Баймаҡ]] урман хужалығының [[2-се Этҡол]] лесничествоһы хеҙмәткәре. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған урмансыһы (1981). Сығышы менән [[Баймаҡ районы]]ның [[Байым (Баймаҡ районы)|Байым]] ауылынан. * [[Зинковский Валерий Михайлович]] (1937), [[спорт]]сы, тренер. Хәҙерге бишбәйге буйынса [[СССР]]-ҙың спорт мастеры (1965), РСФСР-ҙың атҡаҙанған тренеры (1984). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Исламбаева Хөснә Ниғмәт ҡыҙы]] (1942), [[Педагогика|педагог]], йәмәғәтсе. 1965—2000 йылдарҙа [[Бөрйән районы]] [[Иҫке Собханғол (Бөрйән районы)|Иҫке Собханғол]] урта мәктәбенең башланғыс синыфтар уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1997). * [[Бобер Николай Васильевич]] (1947), [[Муниципаль район|муниципаль]] хеҙмәткәр. 1984 йылдан [[Бөрө]] ҡала Советы башҡарма комитеты рәйесе урынбаҫары, 1987 йылдан — рәйесе; 1992—1998 йылдарҙа Бөрө ҡалаһы хакимиәте башлығы. Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]], Башҡортостан Республикаһының 1-се саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Башҡортостан Республикаһының хеҙмәтләндереү өлкәһенең атҡаҙанған хеҙмәткәре һәм Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры. * [[Шәйәхмәтов Әмир Сабирйән улы]] (1957), [[фән|ғалим]]-агроном, шәхси эшҡыуар. 1985 йылдан [[Хәйбулла районы]] «Хәйбулла» совхозы агрономы, 1992 йылдан — тирә-яҡ мөхитте һаҡлау буйынса район комитеты рәйесе; 1994 йылдан — Хәйбулла сорт һынау участкаһы мөдире; 2006 йылдан — крәҫтиән-фермер хужалығы башлығы. [[Ауыл хужалығы]] фәндәре кандидаты (1999). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы [[Байыш (Баймаҡ районы)|Байыш]] ауылынан. * [[Яңыбаева Вәсилә Әхәт ҡыҙы]] (1962), ғалим-[[Биология|биолог]]. 2002 йылдан Башҡорт дәүләт ҡурсаулығы директоры. Биология фәндәре кандидаты (2002). * [[Милов Вадим Маркович]] (1972), спортсы. [[СССР]], 1991 йылдан [[Израиль]] һәм 1996 йылдан [[Швейцария]] [[шахмат]]сыһы. 1994 йылда Израиль, 2000 йылда Швейцария командаһы составында шахмат олимпиадаларында ҡатнашыусы. Гроссмейстер (1994). Швейцария чемпионы (2015). Сығышы менән [[Өфө ҡалаһы]]нан. * [[Асҡаров Айнур Юлай улы]] (1987), режиссёр, продюсер, сценарист. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (2020) һәм [[Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (2012). }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Вәлиев Иршат Ғәли улы]] (1928—12.10.1997), [[башҡорттар|башҡорт]] театр актёры. [[Башҡорт АССР‑ы]]ның халыҡ артисы (1984). * [[Фәхретдинова Хәҙисә Сиражетдин ҡыҙы]] (1.08.1938), дерматовенеролог-ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Медицина фәндәре докторы (2000), профессор (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2003). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Көйөргәҙе районы]] Төкән ауылынан. * [[Роберт Миңнуллин]] (1948—27.03.2020), шағир, журналист, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, [[Татарстан Республикаһы]]ның Дәүләт Советы депутаты. [[Татарстан]]дың халыҡ шағиры (2005) һәм атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1993), Башҡортостандың (1998) һәм Марий Элдың (2014) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. [[Андерсен Ханс Кристиан|Х. К. Андерсен]] исемендәге Халыҡ‑ара балалар һәм үҫмерҙәр өсөн китаптар советының Почётлы дипломы эйәһе (1994). Татарстандың [[Ғабдулла Туҡай]] (1998) һәм [[Муса Йәлил]] (1982) исемендәге дәүләт премиялары, шулай уҡ күп кенә әҙәби премиялар лауреаты. [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] кавалеры (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Илеш районы]] Нәжәде ауылынан. * [[Фәтихова Римма Мөхәмәт ҡыҙы]] (1948), ғалим-педагог һәм психолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Психология фәндәре кандидаты (1982), педагогия фәндәре докторы (2001), профессор (2003). Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2008) һәм мәғариф отличнигы (1995). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Серков Андрей Игнатьевич]] (1919—2.01.1944), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир. Уҡсылар полкы бәйләнеш ротаһының телефонсылар взводы командиры, кесе лейтенант. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944, үлгәндән һуң). * [[Сараев Илья Николаевич]] (1929—2017), хужалыҡ эшмәкәре, [[КПСС|партия]] һәм совет органдары хеҙмәткәре. 1965 йылдан [[Стәрлетамаҡ районы]] Ленин исемендәге колхоздың партия ойошмаһы секретары, 1970 йылдан — колхоз рәйесе, 1979—1990 йылдарҙа шул уҡ райондың [[Казадаевка ауыл Советы (Стәрлетамаҡ районы)|Казадаевка ауыл Советы]] рәйесе. [[Башҡорт АССР-ы Юғары Советы]] Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнгән (1979), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1976) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1971) ордендары кавалеры. Сығышы менән ошо райондың [[Ҡырмыҫҡалы (Стәрлетамаҡ районы)|Ҡырмыҫҡалы]] ауылынан. * [[Ғәлиев Мөнәүир Мөхәмәтәмин улы]] (1934—6.09.2012), хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, 1968—1994 йылдарҙа [[Дүртөйлө районы]]ның «Уңыш» колхозы рәйесе. СССР-ҙың X һәм XI саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1981), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1986). * [[Сурағолова Зилә Солтан ҡыҙы]] (1939), ғалим-агрохимик‑тупраҡ белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Биология фәндәре докторы (2004). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның (2012) һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]ның (1997) атҡаҙанған урмансыһы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Ауырғазы районы]] [[Яңы Ҡарамалы (Ауырғазы районы)|Яңы Ҡарамалы]] ауылынан. * [[Вилданов Әхәт Ханнан улы]] (1944), әҙәбиәт белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре кандидаты (1978). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2007), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2006). [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы]] ағзаһы (1994). * [[Чувыров Александр Николаевич]] (1949—11.10.2012), ғалим-физик, юғары мәктәп эшмәкәре. 1982—2000 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның фән буйынса проректоры. Физика-математика фәндәре докторы (1991), профессор (2007). Рәсәйҙең почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Өфө районы]] [[Булгаков (Өфө районы)|Булгаков]] ауылынан. * [[Батанов Бәхетғәлей Николаевич]] (1954), ғалим-инженер-гидротехник, хужалыҡ һәм йәмәғәт эшмәкәре, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Башҡортостан Республикаһының III һәм IV саҡырылыш [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (2007), профессор. Башҡортостандың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1993). [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. [[Хәйбулла районы]]ның почётлы гражданы. * [[Ҡотләхмәтов Рим Йәүҙәт улы]] (1959), хеҙмәт алдынғыһы. [[Көйөргәҙе районы]] Салауат исемендәге хужалыҡ механизаторы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (1997). Сығышы менән ошо райондың [[Аҡһары]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1870]]: Илья Иванов, [[Рәсәй империяһы]] һәм [[СССР]]-ҙың [[Биология|биолог]]-малсыһы, [[йорт хайуандары]]н яһалма ҡасырыу ысулы авторы. * [[1885]]: Дьёрдь де Хевеши, [[Венгрия]] [[Химия|химигы]], [[Нобель премияһы]] лауреаты (1943). * [[1905]]: Ада Войцик, СССР киноактрисаһы, [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған артисы (1935). * [[1910]]: Герда Таро, [[Германия]] [[Фотография|фотографы]], беренсе [[ҡатын-ҡыҙ]] — хәрби фотожурналист. * [[1915]]: Василий Захарченко, СССР [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]], публицист, [[журналистика|журналист]], «Техника — молодёжи» [[журнал]]ының элекке баш мөхәррире. * [[1918]]: [[Чжоу Сюань]], [[Ҡытай]] [[йыр]]сыһы һәм актёры. * [[1920]]: Аркадий Толбузин, СССР-ҙың [[театр]] һәм кино актёры, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы (1954). * [[1929]]: [[Лейла Абашидзе]], СССР һәм [[Грузия]] киноактёры һәм йырсыһы. Грузин ССР-ының халыҡ артисы (1965). * [[1930]]: Пьер Бурдьё, [[Франция]] [[Социология|социологы]], [[Философия|философ]]. * [[1935]]: Виктор Славкин, СССР һәм Рәсәй [[драма]]тургы, сценарист, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның дәүләт премияһы лауреаты (1999). * [[1945]]: Дуглас Ошеров, [[АҠШ]] [[Физика|физигы]], Нобель премияһы лауреаты (1996). * [[1965]]: Сэм Мендес, [[Англия]]ның театр һәм кино режиссёры, продюсер һәм драматург, «[[Оскар]]» кинопремияһы эйәһе. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:1 августа вафат булғандар</categorytree>'' == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} == Иҫкәрмәләр == [[Категория:Йыл көндәре|З01]] [[Категория:1 август]] p7vfudckgk70eki9i5e925twxkat4q8 0 71742 1148013 1147736 2022-07-31T17:39:56Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ орфография wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''2 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 214-се ([[кәбисә йыл]]ында 215-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 151 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: Почта йәшнигенең тыуған көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Гайана}}: Азатлыҡ көнө. * {{Флагификация|Македония}}: Республика көнө. * {{Флагификация|Сербия}}: Авиация көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри байрамдар * {{Флагификация|Россия}}: ** Һауа-десант ғәскәрҙәре көнө. * {{Флагификация|Белоруссия}}: Десантсылар көнө. * {{Флагификация|Казахстан}}: Һауа-десант ғәскәрҙәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1790]]: [[Америка Ҡушма Штаттары]]нда беренсе халыҡ иҫәбен алыу үткәрелә. * [[1887]]: [[Америка Ҡушма Штаттары|Америка]]ла Роуэль Ходже (Rowell Hodge) сәнскеле тимер сыбыҡҡа патент ала. * [[1916]]: [[Мәскәү]]ҙә АМО ([[рус теле|русса]] Автомобильное моторное общество) заводы сафҡа инә, 1933 йылда ЗиС ([[рус теле|русса]] завод имени [[Сталин]]а), 1956 йылдың 26 июненән — ЗиЛ ([[рус теле|русса]] завод имени Лихачёва). * [[1930]]: [[СССР]]-ҙа Мәскәү хәрби округы учениеларында Воронеж ҡалаһы янында беренсе тапҡыр һауа десанты төшөрөлә. Артабан был көн [[Советтар Союзы]]нда, хәҙер [[Рәсәй]]ҙә лә Һауа-десант ғәскәрҙәре көнө булып билдәләнә. Беренсе десантсыларҙың һаны 12 була. * [[1933]]: СССР-ҙа Беломор-Балтик каналы асыла. * [[1934]]: [[Адольф Гитлер]] [[Германия]] фюреры итеп иғлан ителә. * [[1945]]: Потсдам конференцияһы эшен тамамлай. * [[2007]]: «Мир» тәрән һыуҙарға төшөү аппараты донъяла тәүге тапҡыр [[Төньяҡ полюс]]та [[Төньяҡ боҙло океан]] төбөнә төшә һәм унда [[Рәсәй]] флагын һәм киләсәк быуындарға яҙма мөрәжәғәт һалынған капсула ҡалдыра. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Наймушина Ольга Васильевна]] (1965), хеҙмәт алдынғыһы. [[Благовещен арматура заводы]]ның инженер-конструкторы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Тулвинский Шәйхулла Сибәғәтулла улы]] (1886—15.10.1970), [[уҡытыусы]], шағир. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1949). * [[Ҡылысбаев Фердинанд Әкрәм улы]] (1926—26.07.2001), уҡытыусы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәктәп уҡытыусыһы (1975). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Ләмәҙтамаҡ]] ауылынан. * [[Апакаев Пётр Андреевич]] (1936—18.04.2020), [[фән|ғалим]]-[[Педагогика|педагог]]. 1986 йылдан Мари педагогия институты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2001 йылға тиклем башланғыс белем биреү педагогикаһы кафедраһы мөдире. Педагогия факультеты докторы (1999), профессор (1993). Мари ССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1991), [[Мари АССР‑ы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1969). [[Яныш Ялкайн]] исемендәге премия лауреаты (2003). * [[Әсбәпова Әлфиә Фәйзрахман ҡыҙы]] (1936), уҡытыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1985). Сығышы менән Мәсетле районы [[Һабанаҡ]] ауылынан. * [[Баһманов Валерий Хөсәйен улы]] (1951), ғалим-физик. 1978 йылдан [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1984—1994 йылдарҙа «Искра» фәнни конструкторлыҡ-технология бюроһының сектор мөдире; бер үк ваҡытта 1994 йылдан Башҡортостан Республикаһының Йәшәйеш хәүефһеҙлеге ғилми-тикшеренеү институтының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (2006), профессор (2007). Сығышы менән хәҙерге [[Ҡырым Республикаһы]]ның Советский ҡасабаһынан. * [[Бабиков Антон Игоревич]] (1991), [[спорт]]сы. [[Биатлон]] буйынса [[Рәсәй]] йыйылма командаһы ағзаһы. Эстафетала 2017 йылғы [[Ер|донъя]] чемпионы. Рәсәйҙең халыҡ-ара класслы спорт мастеры (2015) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2017). }}</onlyinclude>ы (2017) ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Ҡәләмова Фәнзиә Сәхиәр ҡыҙы]] (1947—1.03.2010), агроном, йәмәғәтсе. 2006—2010 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] Ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2002). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Ҡарағужа (Башҡортостан)|Ҡарағужа]] ауылынан. * [[Мостафин Юлай Сәмиғулла улы]] (1947—11.09.1998), шахтёр. 1971—1990 йылдарҙа [[Бүребай]] руда идаралығы эшсеһе, 1991—1995 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Быҙаулыҡ» совхозының директор урынбаҫары. 3-сө дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1976). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Йылайыр районы]] [[Аралбай (Йылайыр районы)|Аралбай]] ауылынан. * [[Нәфиҡова Зәкиә Ғәлиәхмәт ҡыҙы]] (1947), [[фән|ғалим]]-[[Педагогика|педагог]]. 1966 йылдан [[Күмертау]] ҡалаһы, [[Баймаҡ районы]] һәм [[Өфө ҡалаһы]] мәктәптәре уҡытыусыһы һәм мәғариф учреждениелары хеҙмәткәре. 1995 йылдан (өҙөклөк менән) Башҡортостан Мәғарифты үҫтереү институты методисы, уҡытыусыһы, башланғыс белем кафедраһы мөдире, 2012 йылдан — Милли мәғарифты уҡыу-методик яҡтан тәьмин итеү үҙәге директоры. Педагогия фәндәре кандидаты (2005), [[Рәсәй]]ҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2002), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2007). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы [[2-се Этҡол]] ауылынан. * [[Ишмәтов Рафаил Ғәзиз улы]] (1952), [[СССР]] [[хоккей]]сыһы Һәм [[Рәсәй]] тренеры, ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре кандидаты (2003), доцент. [[Шайбалы хоккей]] буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған тренеры (1996) һәм [[СССР]]‑ҙың спорт мастеры (1977). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1994). [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1996). * [[Шәмсетдинов Мәсғүт Мәзит улы]] (1957—08.2021), табип-фтизиатр. 1988—2021 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ]] [[туберкулёз]]ды дауалау диспансерының баш табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы, Рәсәйҙең Табип-фтизиатрҙар ассоциацияһы ағзаһы һәм атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2018) * [[Гәрәев Рушан Ҡәҙим улы]] (1962), агроном, [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол органдары]] ветераны, [[Муниципаль район|муниципаль хеҙмәткәр]]. 2008 йылдан [[Тәтешле районы|Тәтешле]], 2020 йылдан — [[Борай районы|Борай район]] хакимиәте башлығы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе (2006). [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Тәтешле районы]] [[Аҡсәйет]] ауылынан. * [[Ғәлиев Таһир Афзал улы]] (1972), [[спорт]]сы, тренер. Олимпия резервының бокс буйынса Н. Валуев исемендәге спорт мәктәбе тренеры. Бокс буйынса СССР-ҙың спорт мастеры, халыҡ-ара һәм [[СССР|Бөтә Союз]] ярыштарының күп тапҡыр еңеүсеһе. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Харисов Фәрит Фәхрәзи улы]] (1958), педагог, [[Яңауыл]] ҡалаһының 1-се урта мәктәбе директоры. Педагогия фәндәре кандидаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Яңауыл районы]] [[Истәк]] ауылынан. * [[Ғатауллин Рөстәм Шакирйән улы]] ([[Рөстәм Нурыев]]; 1963), иҡтисадсы, дәүләт хеҙмәткәре, йәмәғәт эшмәкәре һәм тыуған яҡты өйрәнеүсе. [[Рәсәй Федерацияһы]] дәүләт граждандар хеҙмәтенең 1-се класлы кәңәшсеһе (2005). Башҡортостан Республикаһының Журналистар союзы ағзаһы (2018). [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]] (2003), [[Статистика]] отличнигы (2010). «Викимедиа РУ» Рәсәй йәмғиәт ойошмаһынының «Вики-премия» лауреаты (2014, 2018). «Мәсетле районының 100 данлыҡлы исеме» проекты дипломанты (2019). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Стефан]] (донъяуи исеме Проценко Стефан Максимович; 1889—6.10.1960), дин әһеле, 1942—1944 йылдарҙа [[Өфө]] һәм [[Минзәлә]] архиепискобы. Митрополит (1959), архиепископ (1942), архимандрит (1922). Монахлыҡ ҡабул иткән (1922). Сығышы менән Харьков губернаһының Палеевка ауылынан. * [[Воробьёв Николай Фёдорович]] (1904—21.03.1976), ғалим-невролог, юғары мәктәп эшмәкәре. 1951—1965 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] ректоры. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. Медицина фәндәре кандидаты (1941). [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған табибы (1957) һәм атҡаҙанған фән эшмәкәре (1964), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1948). 2‑се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1944), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1961), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943), [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1953) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең үҙәге [[Иваново]] ҡалаһынан. * [[Журавлёв Василий Николаевич]] (1904—15.11.1987), [[СССР]] кинорежиссёры, үҫмерҙәр өсөн совет киноһын башлап ебәреүселәрҙең береһе. РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1976), Ҡабарҙы-Балҡар АССР-ның халыҡ артисы. Башҡорт АССР-ының [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1981). * [[Чеботарёв Илья Егорович]] (1929—2.05.1982), ғалим-ветеринария табибы, 1961—1969 йылдарҙа [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] уҡытыусыһы, 1966 йылдан — ветеринария факультеты деканы. Ветеринария фәндәре докторы (1967), профессор (1968). Сығышы менән элекке Үҙәк Черноземье өлкәһенең Берёзовка ауылынан. * [[Саҙриев Миҙхәт Минша улы]] (1934—2.12.2016), ғалим-социолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1991 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. Тарих фәндәре кандидаты (1971), профессор (1995). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның мәғариф отличнигы (1994). Сығышы менән хәҙер [[Туймазы]] ҡалаһы составына ингән Түбәнкүл ауылынан. * [[Мәхмүтов Фәүир Шәрифулла улы]] (1939—21.07.1988), хеҙмәт алдынғыһы. 1960—1962 һәм 1966—1988 йылдарҙа «Востокнефтепроводстрой» тресының изолировщигы һәм торба һалыу краны машинисы. Хеҙмәт даны орденының тулы кавалеры (1985). * [[Кликич Лилиә Миңлеғәлим ҡыҙы]] (1954), ғалим-иҡтисадсы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (2006), профессор (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Учалы районы]]ның [[Учалы (ауыл)|Учалы]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:2 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1805]]: Никанор Чернецов, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1820]]: Джон Тиндаль, [[Англия]] [[Физика|физигы]], күк йөҙөнөң зәңгәр төҫтә булыуын беренсе аңлатыусы. * [[1900]]: Илья Старинов, [[СССР]]-ҙың хәрби хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]ның партизан-диверсанты. * [[1905]]: Леонид Ленч (төп фамилияһы Попов), СССР-ҙың юморист [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1905]]: Мирна Лой, [[Америка]] киноактрисаһы. * [[1928]]: [[Георгий Сафаров]], хужалыҡ эшмәкәре, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған металлургы. * [[1929]]: Валерий Аграновский, СССР [[Журналистика|журналисы]], [[әҙәбиәт|яҙыусы]], [[драма]]тург. * [[1945]]: Георгий Мовсесян, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1995) һәм халыҡ артисы (2001). * [[1960]]: Оливье Грюнер, [[Франция]] киноактёры, кикбоксинг буйынса элекке [[Ер|донъя]] чемпионы. * [[1970]]: Кевин Смит, Америка режиссёры, актёр һәм сценарист. * [[1980]]: Александр Емельяненко, Рәсәй [[спорт]]сыһы, [[көрәш]]се. * [[1990]]: Элизабет Дебики, [[Австралия]]ның [[театр]] һәм кино актрисаһы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:2 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1923]]: [[Хардинг Уоррен Гамалиел]], [[АҠШ]]-тың 29-сы Президенты. * [[1964]]: [[Ишкинин Ишмәй Иштубай улы]], [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). * [[2011]]: Андрей Петрович Капица, СССР һәм Рәсәй [[География|географы]] һәм геоморфологы, СССР Фәндәр академияһының (һуңынан Рәсәй Фәндәр Академияһы) ағза-корреспонденты. * [[2014]]: Ольга Воронец, СССР һәм Рәсәй [[йыр]]сыһы, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З02]] [[Категория:2 август]] ofdkxhsmz0zjjmqiy8509fvz0bm7na2 1148024 1148013 2022-07-31T17:52:19Z Айсар 10823 өҫтәмә мәғлүмәт wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''2 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 214-се ([[кәбисә йыл]]ында 215-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 151 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: Почта йәшнигенең тыуған көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Гайана}}: Азатлыҡ көнө. * {{Флагификация|Македония}}: Республика көнө. * {{Флагификация|Әзербайжан}}: Милли кино көнө. ==== Төбәк байрамдары ==== * {{Флагификация|Россия}}: [[Ненец автономиялы округы]]нда [[болан]] көнө. ** Эвенкия тәбиғәте көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри байрамдар * {{Флагификация|Белоруссия}}: Десантсылар һәм Ҡораллы көстәрҙең махсус операция частары көнө. * {{Флагификация|Казахстан}} {{Флагификация|Россия}}: Һауа-десант ғәскәрҙәре көнө. * {{Флагификация|Сербия}} {{Флагификация|Словения}}: Авиация көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1790]]: [[Америка Ҡушма Штаттары]]нда беренсе халыҡ иҫәбен алыу үткәрелә. * [[1887]]: [[Америка Ҡушма Штаттары|Америка]]ла Роуэль Ходже (Rowell Hodge) сәнскеле тимер сыбыҡҡа патент ала. * [[1916]]: [[Мәскәү]]ҙә АМО ([[рус теле|русса]] Автомобильное моторное общество) заводы сафҡа инә, 1933 йылда ЗиС ([[рус теле|русса]] завод имени [[Сталин]]а), 1956 йылдың 26 июненән — ЗиЛ ([[рус теле|русса]] завод имени Лихачёва). * [[1930]]: [[СССР]]-ҙа Мәскәү хәрби округы учениеларында Воронеж ҡалаһы янында беренсе тапҡыр һауа десанты төшөрөлә. Артабан был көн [[Советтар Союзы]]нда, хәҙер [[Рәсәй]]ҙә лә Һауа-десант ғәскәрҙәре көнө булып билдәләнә. Беренсе десантсыларҙың һаны 12 була. * [[1933]]: СССР-ҙа Беломор-Балтик каналы асыла. * [[1934]]: [[Адольф Гитлер]] [[Германия]] фюреры итеп иғлан ителә. * [[1945]]: Потсдам конференцияһы эшен тамамлай. * [[2007]]: «Мир» тәрән һыуҙарға төшөү аппараты донъяла тәүге тапҡыр [[Төньяҡ полюс]]та [[Төньяҡ боҙло океан]] төбөнә төшә һәм унда [[Рәсәй]] флагын һәм киләсәк быуындарға яҙма мөрәжәғәт һалынған капсула ҡалдыра. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Наймушина Ольга Васильевна]] (1965), хеҙмәт алдынғыһы. [[Благовещен арматура заводы]]ның инженер-конструкторы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Тулвинский Шәйхулла Сибәғәтулла улы]] (1886—15.10.1970), [[уҡытыусы]], шағир. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1949). * [[Ҡылысбаев Фердинанд Әкрәм улы]] (1926—26.07.2001), уҡытыусы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәктәп уҡытыусыһы (1975). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Ләмәҙтамаҡ]] ауылынан. * [[Апакаев Пётр Андреевич]] (1936—18.04.2020), [[фән|ғалим]]-[[Педагогика|педагог]]. 1986 йылдан Мари педагогия институты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2001 йылға тиклем башланғыс белем биреү педагогикаһы кафедраһы мөдире. Педагогия факультеты докторы (1999), профессор (1993). Мари ССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1991), [[Мари АССР‑ы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1969). [[Яныш Ялкайн]] исемендәге премия лауреаты (2003). * [[Әсбәпова Әлфиә Фәйзрахман ҡыҙы]] (1936), уҡытыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1985). Сығышы менән Мәсетле районы [[Һабанаҡ]] ауылынан. * [[Баһманов Валерий Хөсәйен улы]] (1951), ғалим-физик. 1978 йылдан [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1984—1994 йылдарҙа «Искра» фәнни конструкторлыҡ-технология бюроһының сектор мөдире; бер үк ваҡытта 1994 йылдан Башҡортостан Республикаһының Йәшәйеш хәүефһеҙлеге ғилми-тикшеренеү институтының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (2006), профессор (2007). Сығышы менән хәҙерге [[Ҡырым Республикаһы]]ның Советский ҡасабаһынан. * [[Бабиков Антон Игоревич]] (1991), [[спорт]]сы. [[Биатлон]] буйынса [[Рәсәй]] йыйылма командаһы ағзаһы. Эстафетала 2017 йылғы [[Ер|донъя]] чемпионы. Рәсәйҙең халыҡ-ара класслы спорт мастеры (2015) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2017). }}</onlyinclude>ы (2017) ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Ҡәләмова Фәнзиә Сәхиәр ҡыҙы]] (1947—1.03.2010), агроном, йәмәғәтсе. 2006—2010 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] Ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2002). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Ҡарағужа (Башҡортостан)|Ҡарағужа]] ауылынан. * [[Мостафин Юлай Сәмиғулла улы]] (1947—11.09.1998), шахтёр. 1971—1990 йылдарҙа [[Бүребай]] руда идаралығы эшсеһе, 1991—1995 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Быҙаулыҡ» совхозының директор урынбаҫары. 3-сө дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1976). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Йылайыр районы]] [[Аралбай (Йылайыр районы)|Аралбай]] ауылынан. * [[Нәфиҡова Зәкиә Ғәлиәхмәт ҡыҙы]] (1947), [[фән|ғалим]]-[[Педагогика|педагог]]. 1966 йылдан [[Күмертау]] ҡалаһы, [[Баймаҡ районы]] һәм [[Өфө ҡалаһы]] мәктәптәре уҡытыусыһы һәм мәғариф учреждениелары хеҙмәткәре. 1995 йылдан (өҙөклөк менән) Башҡортостан Мәғарифты үҫтереү институты методисы, уҡытыусыһы, башланғыс белем кафедраһы мөдире, 2012 йылдан — Милли мәғарифты уҡыу-методик яҡтан тәьмин итеү үҙәге директоры. Педагогия фәндәре кандидаты (2005), [[Рәсәй]]ҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2002), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2007). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы [[2-се Этҡол]] ауылынан. * [[Ишмәтов Рафаил Ғәзиз улы]] (1952), [[СССР]] [[хоккей]]сыһы Һәм [[Рәсәй]] тренеры, ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре кандидаты (2003), доцент. [[Шайбалы хоккей]] буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған тренеры (1996) һәм [[СССР]]‑ҙың спорт мастеры (1977). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1994). [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1996). * [[Шәмсетдинов Мәсғүт Мәзит улы]] (1957—08.2021), табип-фтизиатр. 1988—2021 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ]] [[туберкулёз]]ды дауалау диспансерының баш табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы, Рәсәйҙең Табип-фтизиатрҙар ассоциацияһы ағзаһы һәм атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2018) * [[Гәрәев Рушан Ҡәҙим улы]] (1962), агроном, [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол органдары]] ветераны, [[Муниципаль район|муниципаль хеҙмәткәр]]. 2008 йылдан [[Тәтешле районы|Тәтешле]], 2020 йылдан — [[Борай районы|Борай район]] хакимиәте башлығы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе (2006). [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Тәтешле районы]] [[Аҡсәйет]] ауылынан. * [[Ғәлиев Таһир Афзал улы]] (1972), [[спорт]]сы, тренер. Олимпия резервының бокс буйынса Н. Валуев исемендәге спорт мәктәбе тренеры. Бокс буйынса СССР-ҙың спорт мастеры, халыҡ-ара һәм [[СССР|Бөтә Союз]] ярыштарының күп тапҡыр еңеүсеһе. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Харисов Фәрит Фәхрәзи улы]] (1958), педагог, [[Яңауыл]] ҡалаһының 1-се урта мәктәбе директоры. Педагогия фәндәре кандидаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Яңауыл районы]] [[Истәк]] ауылынан. * [[Ғатауллин Рөстәм Шакирйән улы]] ([[Рөстәм Нурыев]]; 1963), иҡтисадсы, дәүләт хеҙмәткәре, йәмәғәт эшмәкәре һәм тыуған яҡты өйрәнеүсе. [[Рәсәй Федерацияһы]] дәүләт граждандар хеҙмәтенең 1-се класлы кәңәшсеһе (2005). Башҡортостан Республикаһының Журналистар союзы ағзаһы (2018). [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]] (2003), [[Статистика]] отличнигы (2010). «Викимедиа РУ» Рәсәй йәмғиәт ойошмаһынының «Вики-премия» лауреаты (2014, 2018). «Мәсетле районының 100 данлыҡлы исеме» проекты дипломанты (2019). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Стефан]] (донъяуи исеме Проценко Стефан Максимович; 1889—6.10.1960), дин әһеле, 1942—1944 йылдарҙа [[Өфө]] һәм [[Минзәлә]] архиепискобы. Митрополит (1959), архиепископ (1942), архимандрит (1922). Монахлыҡ ҡабул иткән (1922). Сығышы менән Харьков губернаһының Палеевка ауылынан. * [[Воробьёв Николай Фёдорович]] (1904—21.03.1976), ғалим-невролог, юғары мәктәп эшмәкәре. 1951—1965 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] ректоры. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. Медицина фәндәре кандидаты (1941). [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған табибы (1957) һәм атҡаҙанған фән эшмәкәре (1964), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1948). 2‑се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1944), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1961), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943), [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1953) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең үҙәге [[Иваново]] ҡалаһынан. * [[Журавлёв Василий Николаевич]] (1904—15.11.1987), [[СССР]] кинорежиссёры, үҫмерҙәр өсөн совет киноһын башлап ебәреүселәрҙең береһе. РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1976), Ҡабарҙы-Балҡар АССР-ның халыҡ артисы. Башҡорт АССР-ының [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1981). * [[Чеботарёв Илья Егорович]] (1929—2.05.1982), ғалим-ветеринария табибы, 1961—1969 йылдарҙа [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] уҡытыусыһы, 1966 йылдан — ветеринария факультеты деканы. Ветеринария фәндәре докторы (1967), профессор (1968). Сығышы менән элекке Үҙәк Черноземье өлкәһенең Берёзовка ауылынан. * [[Саҙриев Миҙхәт Минша улы]] (1934—2.12.2016), ғалим-социолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1991 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. Тарих фәндәре кандидаты (1971), профессор (1995). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның мәғариф отличнигы (1994). Сығышы менән хәҙер [[Туймазы]] ҡалаһы составына ингән Түбәнкүл ауылынан. * [[Мәхмүтов Фәүир Шәрифулла улы]] (1939—21.07.1988), хеҙмәт алдынғыһы. 1960—1962 һәм 1966—1988 йылдарҙа «Востокнефтепроводстрой» тресының изолировщигы һәм торба һалыу краны машинисы. Хеҙмәт даны орденының тулы кавалеры (1985). * [[Кликич Лилиә Миңлеғәлим ҡыҙы]] (1954), ғалим-иҡтисадсы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (2006), профессор (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Учалы районы]]ның [[Учалы (ауыл)|Учалы]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:2 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1805]]: Никанор Чернецов, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1820]]: Джон Тиндаль, [[Англия]] [[Физика|физигы]], күк йөҙөнөң зәңгәр төҫтә булыуын беренсе аңлатыусы. * [[1900]]: Илья Старинов, [[СССР]]-ҙың хәрби хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]ның партизан-диверсанты. * [[1905]]: Леонид Ленч (төп фамилияһы Попов), СССР-ҙың юморист [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1905]]: Мирна Лой, [[Америка]] киноактрисаһы. * [[1928]]: [[Георгий Сафаров]], хужалыҡ эшмәкәре, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған металлургы. * [[1929]]: Валерий Аграновский, СССР [[Журналистика|журналисы]], [[әҙәбиәт|яҙыусы]], [[драма]]тург. * [[1945]]: Георгий Мовсесян, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1995) һәм халыҡ артисы (2001). * [[1960]]: Оливье Грюнер, [[Франция]] киноактёры, кикбоксинг буйынса элекке [[Ер|донъя]] чемпионы. * [[1970]]: Кевин Смит, Америка режиссёры, актёр һәм сценарист. * [[1980]]: Александр Емельяненко, Рәсәй [[спорт]]сыһы, [[көрәш]]се. * [[1990]]: Элизабет Дебики, [[Австралия]]ның [[театр]] һәм кино актрисаһы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:2 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1923]]: [[Хардинг Уоррен Гамалиел]], [[АҠШ]]-тың 29-сы Президенты. * [[1964]]: [[Ишкинин Ишмәй Иштубай улы]], [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). * [[2011]]: Андрей Петрович Капица, СССР һәм Рәсәй [[География|географы]] һәм геоморфологы, СССР Фәндәр академияһының (һуңынан Рәсәй Фәндәр Академияһы) ағза-корреспонденты. * [[2014]]: Ольга Воронец, СССР һәм Рәсәй [[йыр]]сыһы, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З02]] [[Категория:2 август]] ch8os04isex8e8irppd2art0gszz4rn 1148039 1148024 2022-07-31T18:40:26Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''2 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 214-се ([[кәбисә йыл]]ында 215-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 151 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: Почта йәшнигенең тыуған көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Гайана}}: Азатлыҡ көнө. * {{Флагификация|Македония}}: Республика көнө. * {{Флагификация|Әзербайжан}}: Милли кино көнө. ==== Төбәк байрамдары ==== * {{Флагификация|Россия}}: [[Ненец автономиялы округы]]нда [[болан]] көнө. ** Эвенкия тәбиғәте көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри байрамдар * {{Флагификация|Белоруссия}}: Десантсылар һәм Ҡораллы көстәрҙең махсус операция частары көнө. * {{Флагификация|Казахстан}} {{Флагификация|Россия}}: Һауа-десант ғәскәрҙәре көнө. * {{Флагификация|Сербия}} {{Флагификация|Словения}}: Авиация көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1790]]: [[Америка Ҡушма Штаттары]]нда беренсе халыҡ иҫәбен алыу үткәрелә. * [[1887]]: [[Америка Ҡушма Штаттары|Америка]]ла Роуэль Ходже (Rowell Hodge) сәнскеле тимер сыбыҡҡа патент ала. * [[1916]]: [[Мәскәү]]ҙә АМО ([[рус теле|русса]] Автомобильное моторное общество) заводы сафҡа инә, 1933 йылда ЗиС ([[рус теле|русса]] завод имени [[Сталин]]а), 1956 йылдың 26 июненән — ЗиЛ ([[рус теле|русса]] завод имени Лихачёва). * [[1930]]: [[СССР]]-ҙа Мәскәү хәрби округы учениеларында Воронеж ҡалаһы янында беренсе тапҡыр һауа десанты төшөрөлә. Артабан был көн [[Советтар Союзы]]нда, хәҙер [[Рәсәй]]ҙә лә Һауа-десант ғәскәрҙәре көнө булып билдәләнә. Беренсе десантсыларҙың һаны 12 була. * [[1933]]: СССР-ҙа Беломор-Балтик каналы асыла. * [[1934]]: [[Адольф Гитлер]] [[Германия]] фюреры итеп иғлан ителә. * [[1945]]: Потсдам конференцияһы эшен тамамлай. * [[2007]]: «Мир» тәрән һыуҙарға төшөү аппараты донъяла тәүге тапҡыр [[Төньяҡ полюс]]та [[Төньяҡ боҙло океан]] төбөнә төшә һәм унда [[Рәсәй]] флагын һәм киләсәк быуындарға яҙма мөрәжәғәт һалынған капсула ҡалдыра. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Наймушина Ольга Васильевна]] (1965), хеҙмәт алдынғыһы. [[Благовещен арматура заводы]]ның инженер-конструкторы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Тулвинский Шәйхулла Сибәғәтулла улы]] (1886—15.10.1970), [[уҡытыусы]], шағир. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1949). * [[Ҡылысбаев Фердинанд Әкрәм улы]] (1926—26.07.2001), уҡытыусы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәктәп уҡытыусыһы (1975). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Ләмәҙтамаҡ]] ауылынан. * [[Апакаев Пётр Андреевич]] (1936—18.04.2020), [[фән|ғалим]]-[[Педагогика|педагог]]. 1986 йылдан Мари педагогия институты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2001 йылға тиклем башланғыс белем биреү педагогикаһы кафедраһы мөдире. Педагогия факультеты докторы (1999), профессор (1993). Мари ССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1991), [[Мари АССР‑ы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1969). [[Яныш Ялкайн]] исемендәге премия лауреаты (2003). * [[Әсбәпова Әлфиә Фәйзрахман ҡыҙы]] (1936), уҡытыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1985). Сығышы менән Мәсетле районы [[Һабанаҡ]] ауылынан. * [[Баһманов Валерий Хөсәйен улы]] (1951), ғалим-физик. 1978 йылдан [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1984—1994 йылдарҙа «Искра» фәнни конструкторлыҡ-технология бюроһының сектор мөдире; бер үк ваҡытта 1994 йылдан Башҡортостан Республикаһының Йәшәйеш хәүефһеҙлеге ғилми-тикшеренеү институтының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (2006), профессор (2007). Сығышы менән хәҙерге [[Ҡырым Республикаһы]]ның Советский ҡасабаһынан. * [[Бабиков Антон Игоревич]] (1991), [[спорт]]сы. [[Биатлон]] буйынса [[Рәсәй]] йыйылма командаһы ағзаһы. Эстафетала 2017 йылғы [[Ер|донъя]] чемпионы. Рәсәйҙең халыҡ-ара класслы спорт мастеры (2015) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2017). }}</onlyinclude>ы (2017) ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * Каравдин Владимир Петрович (1932—12.08.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] [[хоккей]]сыһы һәм тренеры, туплы (1954) һәм шайбалы хоккей (1956) буйынса халыҡ-ара класлы спорт мастеры. Сығышы менән [[Дәүләкән]] ҡалаһынан. * [[Ҡәләмова Фәнзиә Сәхиәр ҡыҙы]] (1947—1.03.2010), агроном, йәмәғәтсе. 2006—2010 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] Ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2002). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Ҡарағужа (Башҡортостан)|Ҡарағужа]] ауылынан. * [[Мостафин Юлай Сәмиғулла улы]] (1947—11.09.1998), шахтёр. 1971—1990 йылдарҙа [[Бүребай]] руда идаралығы эшсеһе, 1991—1995 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Быҙаулыҡ» совхозының директор урынбаҫары. 3-сө дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1976). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Йылайыр районы]] [[Аралбай (Йылайыр районы)|Аралбай]] ауылынан. * [[Нәфиҡова Зәкиә Ғәлиәхмәт ҡыҙы]] (1947), [[фән|ғалим]]-[[Педагогика|педагог]]. 1966 йылдан [[Күмертау]] ҡалаһы, [[Баймаҡ районы]] һәм [[Өфө ҡалаһы]] мәктәптәре уҡытыусыһы һәм мәғариф учреждениелары хеҙмәткәре. 1995 йылдан (өҙөклөк менән) Башҡортостан Мәғарифты үҫтереү институты методисы, уҡытыусыһы, башланғыс белем кафедраһы мөдире, 2012 йылдан — Милли мәғарифты уҡыу-методик яҡтан тәьмин итеү үҙәге директоры. Педагогия фәндәре кандидаты (2005), Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2002), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2007). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы [[2-се Этҡол]] ауылынан. * [[Ишмәтов Рафаил Ғәзиз улы]] (1952), СССР хоккейсыһы Һәм Рәсәй тренеры, ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре кандидаты (2003), доцент. [[Шайбалы хоккей]] буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған тренеры (1996) һәм [[СССР]]‑ҙың спорт мастеры (1977). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1994). [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1996). * [[Шәмсетдинов Мәсғүт Мәзит улы]] (1957—08.2021), табип-фтизиатр. 1988—2021 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ]] [[туберкулёз]]ды дауалау диспансерының баш табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы, Рәсәйҙең Табип-фтизиатрҙар ассоциацияһы ағзаһы һәм атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2018) * [[Гәрәев Рушан Ҡәҙим улы]] (1962), агроном, [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол органдары]] ветераны, [[Муниципаль район|муниципаль хеҙмәткәр]]. 2008 йылдан [[Тәтешле районы|Тәтешле]], 2020 йылдан — [[Борай районы|Борай район]] хакимиәте башлығы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе (2006). [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Тәтешле районы]] [[Аҡсәйет]] ауылынан. * [[Ғәлиев Таһир Афзал улы]] (1972), [[спорт]]сы, тренер. Олимпия резервының бокс буйынса Н. Валуев исемендәге спорт мәктәбе тренеры. Бокс буйынса СССР-ҙың спорт мастеры, халыҡ-ара һәм [[СССР|Бөтә Союз]] ярыштарының күп тапҡыр еңеүсеһе. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Харисов Фәрит Фәхрәзи улы]] (1958), педагог, [[Яңауыл]] ҡалаһының 1-се урта мәктәбе директоры. Педагогия фәндәре кандидаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Яңауыл районы]] [[Истәк]] ауылынан. * [[Ғатауллин Рөстәм Шакирйән улы]] ([[Рөстәм Нурыев]]; 1963), иҡтисадсы, дәүләт хеҙмәткәре, йәмәғәт эшмәкәре һәм тыуған яҡты өйрәнеүсе. [[Рәсәй Федерацияһы]] дәүләт граждандар хеҙмәтенең 1-се класлы кәңәшсеһе (2005). Башҡортостан Республикаһының Журналистар союзы ағзаһы (2018). [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]] (2003), [[Статистика]] отличнигы (2010). «Викимедиа РУ» Рәсәй йәмғиәт ойошмаһынының «Вики-премия» лауреаты (2014, 2018). «Мәсетле районының 100 данлыҡлы исеме» проекты дипломанты (2019). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Стефан]] (донъяуи исеме Проценко Стефан Максимович; 1889—6.10.1960), дин әһеле, 1942—1944 йылдарҙа [[Өфө]] һәм [[Минзәлә]] архиепискобы. Митрополит (1959), архиепископ (1942), архимандрит (1922). Монахлыҡ ҡабул иткән (1922). Сығышы менән Харьков губернаһының Палеевка ауылынан. * [[Воробьёв Николай Фёдорович]] (1904—21.03.1976), ғалим-невролог, юғары мәктәп эшмәкәре. 1951—1965 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] ректоры. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. Медицина фәндәре кандидаты (1941). [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған табибы (1957) һәм атҡаҙанған фән эшмәкәре (1964), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1948). 2‑се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1944), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1961), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943), [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1953) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең үҙәге [[Иваново]] ҡалаһынан. * [[Журавлёв Василий Николаевич]] (1904—15.11.1987), [[СССР]] кинорежиссёры, үҫмерҙәр өсөн совет киноһын башлап ебәреүселәрҙең береһе. РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1976), Ҡабарҙы-Балҡар АССР-ның халыҡ артисы. Башҡорт АССР-ының [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1981). * [[Чеботарёв Илья Егорович]] (1929—2.05.1982), ғалим-ветеринария табибы, 1961—1969 йылдарҙа [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] уҡытыусыһы, 1966 йылдан — ветеринария факультеты деканы. Ветеринария фәндәре докторы (1967), профессор (1968). Сығышы менән элекке Үҙәк Черноземье өлкәһенең Берёзовка ауылынан. * [[Саҙриев Миҙхәт Минша улы]] (1934—2.12.2016), ғалим-социолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1991 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. Тарих фәндәре кандидаты (1971), профессор (1995). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның мәғариф отличнигы (1994). Сығышы менән хәҙер [[Туймазы]] ҡалаһы составына ингән Түбәнкүл ауылынан. * [[Мәхмүтов Фәүир Шәрифулла улы]] (1939—21.07.1988), хеҙмәт алдынғыһы. 1960—1962 һәм 1966—1988 йылдарҙа «Востокнефтепроводстрой» тресының изолировщигы һәм торба һалыу краны машинисы. Хеҙмәт даны орденының тулы кавалеры (1985). * [[Кликич Лилиә Миңлеғәлим ҡыҙы]] (1954), ғалим-иҡтисадсы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (2006), профессор (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Учалы районы]]ның [[Учалы (ауыл)|Учалы]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:2 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1805]]: Никанор Чернецов, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1820]]: Джон Тиндаль, [[Англия]] [[Физика|физигы]], күк йөҙөнөң зәңгәр төҫтә булыуын беренсе аңлатыусы. * [[1900]]: Илья Старинов, [[СССР]]-ҙың хәрби хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]ның партизан-диверсанты. * [[1905]]: Леонид Ленч (төп фамилияһы Попов), СССР-ҙың юморист [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1905]]: Мирна Лой, [[Америка]] киноактрисаһы. * [[1928]]: [[Георгий Сафаров]], хужалыҡ эшмәкәре, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған металлургы. * [[1929]]: Валерий Аграновский, СССР [[Журналистика|журналисы]], [[әҙәбиәт|яҙыусы]], [[драма]]тург. * [[1945]]: Георгий Мовсесян, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1995) һәм халыҡ артисы (2001). * [[1960]]: Оливье Грюнер, [[Франция]] киноактёры, кикбоксинг буйынса элекке [[Ер|донъя]] чемпионы. * [[1970]]: Кевин Смит, Америка режиссёры, актёр һәм сценарист. * [[1980]]: Александр Емельяненко, Рәсәй [[спорт]]сыһы, [[көрәш]]се. * [[1990]]: Элизабет Дебики, [[Австралия]]ның [[театр]] һәм кино актрисаһы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:2 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1923]]: [[Хардинг Уоррен Гамалиел]], [[АҠШ]]-тың 29-сы Президенты. * [[1964]]: [[Ишкинин Ишмәй Иштубай улы]], [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). * [[2011]]: Андрей Петрович Капица, СССР һәм Рәсәй [[География|географы]] һәм геоморфологы, СССР Фәндәр академияһының (һуңынан Рәсәй Фәндәр Академияһы) ағза-корреспонденты. * [[2014]]: Ольга Воронец, СССР һәм Рәсәй [[йыр]]сыһы, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З02]] [[Категория:2 август]] psndrvhg0wconpsb0a7at0d0j8uilmz 1148040 1148039 2022-07-31T18:40:55Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''2 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 214-се ([[кәбисә йыл]]ында 215-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 151 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: Почта йәшнигенең тыуған көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Гайана}}: Азатлыҡ көнө. * {{Флагификация|Македония}}: Республика көнө. * {{Флагификация|Әзербайжан}}: Милли кино көнө. ==== Төбәк байрамдары ==== * {{Флагификация|Россия}}: [[Ненец автономиялы округы]]нда [[болан]] көнө. ** Эвенкия тәбиғәте көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри байрамдар * {{Флагификация|Белоруссия}}: Десантсылар һәм Ҡораллы көстәрҙең махсус операция частары көнө. * {{Флагификация|Казахстан}} {{Флагификация|Россия}}: Һауа-десант ғәскәрҙәре көнө. * {{Флагификация|Сербия}} {{Флагификация|Словения}}: Авиация көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1790]]: [[Америка Ҡушма Штаттары]]нда беренсе халыҡ иҫәбен алыу үткәрелә. * [[1887]]: [[Америка Ҡушма Штаттары|Америка]]ла Роуэль Ходже (Rowell Hodge) сәнскеле тимер сыбыҡҡа патент ала. * [[1916]]: [[Мәскәү]]ҙә АМО ([[рус теле|русса]] Автомобильное моторное общество) заводы сафҡа инә, 1933 йылда ЗиС ([[рус теле|русса]] завод имени [[Сталин]]а), 1956 йылдың 26 июненән — ЗиЛ ([[рус теле|русса]] завод имени Лихачёва). * [[1930]]: [[СССР]]-ҙа Мәскәү хәрби округы учениеларында Воронеж ҡалаһы янында беренсе тапҡыр һауа десанты төшөрөлә. Артабан был көн [[Советтар Союзы]]нда, хәҙер [[Рәсәй]]ҙә лә Һауа-десант ғәскәрҙәре көнө булып билдәләнә. Беренсе десантсыларҙың һаны 12 була. * [[1933]]: СССР-ҙа Беломор-Балтик каналы асыла. * [[1934]]: [[Адольф Гитлер]] [[Германия]] фюреры итеп иғлан ителә. * [[1945]]: Потсдам конференцияһы эшен тамамлай. * [[2007]]: «Мир» тәрән һыуҙарға төшөү аппараты донъяла тәүге тапҡыр [[Төньяҡ полюс]]та [[Төньяҡ боҙло океан]] төбөнә төшә һәм унда [[Рәсәй]] флагын һәм киләсәк быуындарға яҙма мөрәжәғәт һалынған капсула ҡалдыра. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Наймушина Ольга Васильевна]] (1965), хеҙмәт алдынғыһы. [[Благовещен арматура заводы]]ның инженер-конструкторы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Тулвинский Шәйхулла Сибәғәтулла улы]] (1886—15.10.1970), [[уҡытыусы]], шағир. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1949). * [[Ҡылысбаев Фердинанд Әкрәм улы]] (1926—26.07.2001), уҡытыусы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәктәп уҡытыусыһы (1975). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Ләмәҙтамаҡ]] ауылынан. * [[Апакаев Пётр Андреевич]] (1936—18.04.2020), [[фән|ғалим]]-[[Педагогика|педагог]]. 1986 йылдан Мари педагогия институты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2001 йылға тиклем башланғыс белем биреү педагогикаһы кафедраһы мөдире. Педагогия факультеты докторы (1999), профессор (1993). Мари ССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1991), [[Мари АССР‑ы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1969). [[Яныш Ялкайн]] исемендәге премия лауреаты (2003). * [[Әсбәпова Әлфиә Фәйзрахман ҡыҙы]] (1936), уҡытыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1985). Сығышы менән Мәсетле районы [[Һабанаҡ]] ауылынан. * [[Баһманов Валерий Хөсәйен улы]] (1951), ғалим-физик. 1978 йылдан [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1984—1994 йылдарҙа «Искра» фәнни конструкторлыҡ-технология бюроһының сектор мөдире; бер үк ваҡытта 1994 йылдан Башҡортостан Республикаһының Йәшәйеш хәүефһеҙлеге ғилми-тикшеренеү институтының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (2006), профессор (2007). Сығышы менән хәҙерге [[Ҡырым Республикаһы]]ның Советский ҡасабаһынан. * [[Бабиков Антон Игоревич]] (1991), [[спорт]]сы. [[Биатлон]] буйынса [[Рәсәй]] йыйылма командаһы ағзаһы. Эстафетала 2017 йылғы [[Ер|донъя]] чемпионы. Рәсәйҙең халыҡ-ара класслы спорт мастеры (2015) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2017). }}</onlyinclude>ы (2017) ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Каравдин Владимир Петрович]] (1932—12.08.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] [[хоккей]]сыһы һәм тренеры, туплы (1954) һәм шайбалы хоккей (1956) буйынса халыҡ-ара класлы спорт мастеры. Сығышы менән [[Дәүләкән]] ҡалаһынан. * [[Ҡәләмова Фәнзиә Сәхиәр ҡыҙы]] (1947—1.03.2010), агроном, йәмәғәтсе. 2006—2010 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] Ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2002). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Ҡарағужа (Башҡортостан)|Ҡарағужа]] ауылынан. * [[Мостафин Юлай Сәмиғулла улы]] (1947—11.09.1998), шахтёр. 1971—1990 йылдарҙа [[Бүребай]] руда идаралығы эшсеһе, 1991—1995 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Быҙаулыҡ» совхозының директор урынбаҫары. 3-сө дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1976). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Йылайыр районы]] [[Аралбай (Йылайыр районы)|Аралбай]] ауылынан. * [[Нәфиҡова Зәкиә Ғәлиәхмәт ҡыҙы]] (1947), [[фән|ғалим]]-[[Педагогика|педагог]]. 1966 йылдан [[Күмертау]] ҡалаһы, [[Баймаҡ районы]] һәм [[Өфө ҡалаһы]] мәктәптәре уҡытыусыһы һәм мәғариф учреждениелары хеҙмәткәре. 1995 йылдан (өҙөклөк менән) Башҡортостан Мәғарифты үҫтереү институты методисы, уҡытыусыһы, башланғыс белем кафедраһы мөдире, 2012 йылдан — Милли мәғарифты уҡыу-методик яҡтан тәьмин итеү үҙәге директоры. Педагогия фәндәре кандидаты (2005), Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2002), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2007). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы [[2-се Этҡол]] ауылынан. * [[Ишмәтов Рафаил Ғәзиз улы]] (1952), СССР хоккейсыһы Һәм Рәсәй тренеры, ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре кандидаты (2003), доцент. [[Шайбалы хоккей]] буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған тренеры (1996) һәм [[СССР]]‑ҙың спорт мастеры (1977). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1994). [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1996). * [[Шәмсетдинов Мәсғүт Мәзит улы]] (1957—08.2021), табип-фтизиатр. 1988—2021 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ]] [[туберкулёз]]ды дауалау диспансерының баш табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы, Рәсәйҙең Табип-фтизиатрҙар ассоциацияһы ағзаһы һәм атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2018) * [[Гәрәев Рушан Ҡәҙим улы]] (1962), агроном, [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол органдары]] ветераны, [[Муниципаль район|муниципаль хеҙмәткәр]]. 2008 йылдан [[Тәтешле районы|Тәтешле]], 2020 йылдан — [[Борай районы|Борай район]] хакимиәте башлығы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе (2006). [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Тәтешле районы]] [[Аҡсәйет]] ауылынан. * [[Ғәлиев Таһир Афзал улы]] (1972), [[спорт]]сы, тренер. Олимпия резервының бокс буйынса Н. Валуев исемендәге спорт мәктәбе тренеры. Бокс буйынса СССР-ҙың спорт мастеры, халыҡ-ара һәм [[СССР|Бөтә Союз]] ярыштарының күп тапҡыр еңеүсеһе. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Харисов Фәрит Фәхрәзи улы]] (1958), педагог, [[Яңауыл]] ҡалаһының 1-се урта мәктәбе директоры. Педагогия фәндәре кандидаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Яңауыл районы]] [[Истәк]] ауылынан. * [[Ғатауллин Рөстәм Шакирйән улы]] ([[Рөстәм Нурыев]]; 1963), иҡтисадсы, дәүләт хеҙмәткәре, йәмәғәт эшмәкәре һәм тыуған яҡты өйрәнеүсе. [[Рәсәй Федерацияһы]] дәүләт граждандар хеҙмәтенең 1-се класлы кәңәшсеһе (2005). Башҡортостан Республикаһының Журналистар союзы ағзаһы (2018). [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]] (2003), [[Статистика]] отличнигы (2010). «Викимедиа РУ» Рәсәй йәмғиәт ойошмаһынының «Вики-премия» лауреаты (2014, 2018). «Мәсетле районының 100 данлыҡлы исеме» проекты дипломанты (2019). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Стефан]] (донъяуи исеме Проценко Стефан Максимович; 1889—6.10.1960), дин әһеле, 1942—1944 йылдарҙа [[Өфө]] һәм [[Минзәлә]] архиепискобы. Митрополит (1959), архиепископ (1942), архимандрит (1922). Монахлыҡ ҡабул иткән (1922). Сығышы менән Харьков губернаһының Палеевка ауылынан. * [[Воробьёв Николай Фёдорович]] (1904—21.03.1976), ғалим-невролог, юғары мәктәп эшмәкәре. 1951—1965 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] ректоры. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. Медицина фәндәре кандидаты (1941). [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған табибы (1957) һәм атҡаҙанған фән эшмәкәре (1964), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1948). 2‑се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1944), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1961), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943), [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1953) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең үҙәге [[Иваново]] ҡалаһынан. * [[Журавлёв Василий Николаевич]] (1904—15.11.1987), [[СССР]] кинорежиссёры, үҫмерҙәр өсөн совет киноһын башлап ебәреүселәрҙең береһе. РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1976), Ҡабарҙы-Балҡар АССР-ның халыҡ артисы. Башҡорт АССР-ының [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1981). * [[Чеботарёв Илья Егорович]] (1929—2.05.1982), ғалим-ветеринария табибы, 1961—1969 йылдарҙа [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] уҡытыусыһы, 1966 йылдан — ветеринария факультеты деканы. Ветеринария фәндәре докторы (1967), профессор (1968). Сығышы менән элекке Үҙәк Черноземье өлкәһенең Берёзовка ауылынан. * [[Саҙриев Миҙхәт Минша улы]] (1934—2.12.2016), ғалим-социолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1991 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. Тарих фәндәре кандидаты (1971), профессор (1995). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның мәғариф отличнигы (1994). Сығышы менән хәҙер [[Туймазы]] ҡалаһы составына ингән Түбәнкүл ауылынан. * [[Мәхмүтов Фәүир Шәрифулла улы]] (1939—21.07.1988), хеҙмәт алдынғыһы. 1960—1962 һәм 1966—1988 йылдарҙа «Востокнефтепроводстрой» тресының изолировщигы һәм торба һалыу краны машинисы. Хеҙмәт даны орденының тулы кавалеры (1985). * [[Кликич Лилиә Миңлеғәлим ҡыҙы]] (1954), ғалим-иҡтисадсы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (2006), профессор (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Учалы районы]]ның [[Учалы (ауыл)|Учалы]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:2 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1805]]: Никанор Чернецов, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1820]]: Джон Тиндаль, [[Англия]] [[Физика|физигы]], күк йөҙөнөң зәңгәр төҫтә булыуын беренсе аңлатыусы. * [[1900]]: Илья Старинов, [[СССР]]-ҙың хәрби хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]ның партизан-диверсанты. * [[1905]]: Леонид Ленч (төп фамилияһы Попов), СССР-ҙың юморист [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1905]]: Мирна Лой, [[Америка]] киноактрисаһы. * [[1928]]: [[Георгий Сафаров]], хужалыҡ эшмәкәре, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған металлургы. * [[1929]]: Валерий Аграновский, СССР [[Журналистика|журналисы]], [[әҙәбиәт|яҙыусы]], [[драма]]тург. * [[1945]]: Георгий Мовсесян, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1995) һәм халыҡ артисы (2001). * [[1960]]: Оливье Грюнер, [[Франция]] киноактёры, кикбоксинг буйынса элекке [[Ер|донъя]] чемпионы. * [[1970]]: Кевин Смит, Америка режиссёры, актёр һәм сценарист. * [[1980]]: Александр Емельяненко, Рәсәй [[спорт]]сыһы, [[көрәш]]се. * [[1990]]: Элизабет Дебики, [[Австралия]]ның [[театр]] һәм кино актрисаһы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:2 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1923]]: [[Хардинг Уоррен Гамалиел]], [[АҠШ]]-тың 29-сы Президенты. * [[1964]]: [[Ишкинин Ишмәй Иштубай улы]], [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). * [[2011]]: Андрей Петрович Капица, СССР һәм Рәсәй [[География|географы]] һәм геоморфологы, СССР Фәндәр академияһының (һуңынан Рәсәй Фәндәр Академияһы) ағза-корреспонденты. * [[2014]]: Ольга Воронец, СССР һәм Рәсәй [[йыр]]сыһы, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З02]] [[Категория:2 август]] t0z9xngtb28gv7vyk98q31bbsic7ubd 1148043 1148040 2022-07-31T18:53:09Z Айсар 10823 /* {{Ваҡиғалар}} */ өҫтәмә мәғлүмәт wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''2 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 214-се ([[кәбисә йыл]]ында 215-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 151 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара * {{Ер}} [[Ер]]: Почта йәшнигенең тыуған көнө. ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Гайана}}: Азатлыҡ көнө. * {{Флагификация|Македония}}: Республика көнө. * {{Флагификация|Әзербайжан}}: Милли кино көнө. ==== Төбәк байрамдары ==== * {{Флагификация|Россия}}: [[Ненец автономиялы округы]]нда [[болан]] көнө. ** Эвенкия тәбиғәте көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри байрамдар * {{Флагификация|Белоруссия}}: Десантсылар һәм Ҡораллы көстәрҙең махсус операция частары көнө. * {{Флагификация|Казахстан}} {{Флагификация|Россия}}: Һауа-десант ғәскәрҙәре көнө. * {{Флагификация|Сербия}} {{Флагификация|Словения}}: Авиация көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == * [[1790]]: [[Америка Ҡушма Штаттары]]нда беренсе халыҡ иҫәбен алыу үткәрелә. * [[1887]]: [[Америка Ҡушма Штаттары|Америка]]ла Роуэль Ходже (Rowell Hodge) сәнскеле тимер сыбыҡҡа патент ала. * [[1916]]: [[Мәскәү]]ҙә АМО ([[рус теле|русса]] Автомобильное моторное общество) заводы сафҡа инә, 1933 йылда ЗиС ([[рус теле|русса]] завод имени [[Сталин]]а), 1956 йылдың 26 июненән — ЗиЛ ([[рус теле|русса]] завод имени Лихачёва). * [[1930]]: [[СССР]]-ҙа Мәскәү хәрби округы учениеларында Воронеж ҡалаһы янында беренсе тапҡыр һауа десанты төшөрөлә. Артабан был көн [[Советтар Союзы]]нда, хәҙер [[Рәсәй]]ҙә лә Һауа-десант ғәскәрҙәре көнө булып билдәләнә. Беренсе десантсыларҙың һаны 12 була. * [[1933]]: СССР-ҙа Беломор-Балтик каналы асыла. * [[1934]]: [[Адольф Гитлер]] [[Германия]] фюреры итеп иғлан ителә. * [[1945]]: Потсдам конференцияһы эшен тамамлай. * [[1957]]: СССР Юғары белем биреү министрлығының [[Өфө]]ләге [[К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты]] базаһында [[Башҡорт дәүләт университеты]]н асыу тураһында приказына ҡул ҡуйыла. * [[2007]]: «Мир» тәрән һыуҙарға төшөү аппараты донъяла тәүге тапҡыр [[Төньяҡ полюс]]та [[Төньяҡ боҙло океан]] төбөнә төшә һәм унда [[Рәсәй]] флагын һәм киләсәк быуындарға яҙма мөрәжәғәт һалынған капсула ҡалдыра. == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Наймушина Ольга Васильевна]] (1965), хеҙмәт алдынғыһы. [[Благовещен арматура заводы]]ның инженер-конструкторы. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған машина эшләүсеһе. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Тулвинский Шәйхулла Сибәғәтулла улы]] (1886—15.10.1970), [[уҡытыусы]], шағир. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1949). * [[Ҡылысбаев Фердинанд Әкрәм улы]] (1926—26.07.2001), уҡытыусы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәктәп уҡытыусыһы (1975). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мәсетле районы]] [[Ләмәҙтамаҡ]] ауылынан. * [[Апакаев Пётр Андреевич]] (1936—18.04.2020), [[фән|ғалим]]-[[Педагогика|педагог]]. 1986 йылдан Мари педагогия институты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 2001 йылға тиклем башланғыс белем биреү педагогикаһы кафедраһы мөдире. Педагогия факультеты докторы (1999), профессор (1993). Мари ССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1991), [[Мари АССР‑ы]]ның атҡаҙанған уҡытыусыһы (1969). [[Яныш Ялкайн]] исемендәге премия лауреаты (2003). * [[Әсбәпова Әлфиә Фәйзрахман ҡыҙы]] (1936), уҡытыусы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1985). Сығышы менән Мәсетле районы [[Һабанаҡ]] ауылынан. * [[Баһманов Валерий Хөсәйен улы]] (1951), ғалим-физик. 1978 йылдан [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1984—1994 йылдарҙа «Искра» фәнни конструкторлыҡ-технология бюроһының сектор мөдире; бер үк ваҡытта 1994 йылдан Башҡортостан Республикаһының Йәшәйеш хәүефһеҙлеге ғилми-тикшеренеү институтының лаборатория мөдире. Техник фәндәр докторы (2006), профессор (2007). Сығышы менән хәҙерге [[Ҡырым Республикаһы]]ның Советский ҡасабаһынан. * [[Бабиков Антон Игоревич]] (1991), [[спорт]]сы. [[Биатлон]] буйынса [[Рәсәй]] йыйылма командаһы ағзаһы. Эстафетала 2017 йылғы [[Ер|донъя]] чемпионы. Рәсәйҙең халыҡ-ара класслы спорт мастеры (2015) һәм атҡаҙанған спорт мастеры (2017). }}</onlyinclude>ы (2017) ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Каравдин Владимир Петрович]] (1932—12.08.2011), [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] [[хоккей]]сыһы һәм тренеры, туплы (1954) һәм шайбалы хоккей (1956) буйынса халыҡ-ара класлы спорт мастеры. Сығышы менән [[Дәүләкән]] ҡалаһынан. * [[Ҡәләмова Фәнзиә Сәхиәр ҡыҙы]] (1947—1.03.2010), агроном, йәмәғәтсе. 2006—2010 йылдарҙа [[Мәсетле районы]] Ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2002). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Учалы районы]] [[Ҡарағужа (Башҡортостан)|Ҡарағужа]] ауылынан. * [[Мостафин Юлай Сәмиғулла улы]] (1947—11.09.1998), шахтёр. 1971—1990 йылдарҙа [[Бүребай]] руда идаралығы эшсеһе, 1991—1995 йылдарҙа [[Хәйбулла районы]] «Быҙаулыҡ» совхозының директор урынбаҫары. 3-сө дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры (1976). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Йылайыр районы]] [[Аралбай (Йылайыр районы)|Аралбай]] ауылынан. * [[Нәфиҡова Зәкиә Ғәлиәхмәт ҡыҙы]] (1947), [[фән|ғалим]]-[[Педагогика|педагог]]. 1966 йылдан [[Күмертау]] ҡалаһы, [[Баймаҡ районы]] һәм [[Өфө ҡалаһы]] мәктәптәре уҡытыусыһы һәм мәғариф учреждениелары хеҙмәткәре. 1995 йылдан (өҙөклөк менән) Башҡортостан Мәғарифты үҫтереү институты методисы, уҡытыусыһы, башланғыс белем кафедраһы мөдире, 2012 йылдан — Милли мәғарифты уҡыу-методик яҡтан тәьмин итеү үҙәге директоры. Педагогия фәндәре кандидаты (2005), Рәсәйҙең почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре (2002), Башҡортостандың мәғариф отличнигы (2007). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баймаҡ районы [[2-се Этҡол]] ауылынан. * [[Ишмәтов Рафаил Ғәзиз улы]] (1952), СССР хоккейсыһы Һәм Рәсәй тренеры, ғалим-педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре кандидаты (2003), доцент. [[Шайбалы хоккей]] буйынса Рәсәйҙең атҡаҙанған тренеры (1996) һәм [[СССР]]‑ҙың спорт мастеры (1977). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1994). [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1996). * [[Шәмсетдинов Мәсғүт Мәзит улы]] (1957—08.2021), табип-фтизиатр. 1988—2021 йылдарҙа [[Стәрлетамаҡ]] [[туберкулёз]]ды дауалау диспансерының баш табибы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы, Рәсәйҙең Табип-фтизиатрҙар ассоциацияһы ағзаһы һәм атҡаҙанған һаулыҡ һаҡлау хеҙмәткәре (2018) * [[Гәрәев Рушан Ҡәҙим улы]] (1962), агроном, [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол органдары]] ветераны, [[Муниципаль район|муниципаль хеҙмәткәр]]. 2008 йылдан [[Тәтешле районы|Тәтешле]], 2020 йылдан — [[Борай районы|Борай район]] хакимиәте башлығы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе (2006). [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Тәтешле районы]] [[Аҡсәйет]] ауылынан. * [[Ғәлиев Таһир Афзал улы]] (1972), [[спорт]]сы, тренер. Олимпия резервының бокс буйынса Н. Валуев исемендәге спорт мәктәбе тренеры. Бокс буйынса СССР-ҙың спорт мастеры, халыҡ-ара һәм [[СССР|Бөтә Союз]] ярыштарының күп тапҡыр еңеүсеһе. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Харисов Фәрит Фәхрәзи улы]] (1958), педагог, [[Яңауыл]] ҡалаһының 1-се урта мәктәбе директоры. Педагогия фәндәре кандидаты. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Яңауыл районы]] [[Истәк]] ауылынан. * [[Ғатауллин Рөстәм Шакирйән улы]] ([[Рөстәм Нурыев]]; 1963), иҡтисадсы, дәүләт хеҙмәткәре, йәмәғәт эшмәкәре һәм тыуған яҡты өйрәнеүсе. [[Рәсәй Федерацияһы]] дәүләт граждандар хеҙмәтенең 1-се класлы кәңәшсеһе (2005). Башҡортостан Республикаһының Журналистар союзы ағзаһы (2018). [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]] (2003), [[Статистика]] отличнигы (2010). «Викимедиа РУ» Рәсәй йәмғиәт ойошмаһынының «Вики-премия» лауреаты (2014, 2018). «Мәсетле районының 100 данлыҡлы исеме» проекты дипломанты (2019). }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Стефан]] (донъяуи исеме Проценко Стефан Максимович; 1889—6.10.1960), дин әһеле, 1942—1944 йылдарҙа [[Өфө]] һәм [[Минзәлә]] архиепискобы. Митрополит (1959), архиепископ (1942), архимандрит (1922). Монахлыҡ ҡабул иткән (1922). Сығышы менән Харьков губернаһының Палеевка ауылынан. * [[Воробьёв Николай Фёдорович]] (1904—21.03.1976), ғалим-невролог, юғары мәктәп эшмәкәре. 1951—1965 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт медицина институты]] ректоры. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. Медицина фәндәре кандидаты (1941). [[Башҡорт АССР‑ы]]ның атҡаҙанған табибы (1957) һәм атҡаҙанған фән эшмәкәре (1964), СССР‑ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1948). 2‑се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1944), [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1961), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943), [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] (1953) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Иваново өлкәһе]]нең үҙәге [[Иваново]] ҡалаһынан. * [[Журавлёв Василий Николаевич]] (1904—15.11.1987), [[СССР]] кинорежиссёры, үҫмерҙәр өсөн совет киноһын башлап ебәреүселәрҙең береһе. РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1976), Ҡабарҙы-Балҡар АССР-ның халыҡ артисы. Башҡорт АССР-ының [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1981). * [[Чеботарёв Илья Егорович]] (1929—2.05.1982), ғалим-ветеринария табибы, 1961—1969 йылдарҙа [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] уҡытыусыһы, 1966 йылдан — ветеринария факультеты деканы. Ветеринария фәндәре докторы (1967), профессор (1968). Сығышы менән элекке Үҙәк Черноземье өлкәһенең Берёзовка ауылынан. * [[Саҙриев Миҙхәт Минша улы]] (1934—2.12.2016), ғалим-социолог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1991 йылдан СССР Журналистар союзы ағзаһы. Тарих фәндәре кандидаты (1971), профессор (1995). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның мәғариф отличнигы (1994). Сығышы менән хәҙер [[Туймазы]] ҡалаһы составына ингән Түбәнкүл ауылынан. * [[Мәхмүтов Фәүир Шәрифулла улы]] (1939—21.07.1988), хеҙмәт алдынғыһы. 1960—1962 һәм 1966—1988 йылдарҙа «Востокнефтепроводстрой» тресының изолировщигы һәм торба һалыу краны машинисы. Хеҙмәт даны орденының тулы кавалеры (1985). * [[Кликич Лилиә Миңлеғәлим ҡыҙы]] (1954), ғалим-иҡтисадсы, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Иҡтисад фәндәре докторы (2006), профессор (2013). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһы [[Учалы районы]]ның [[Учалы (ауыл)|Учалы]] ауылынан. }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:2 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1805]]: Никанор Чернецов, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1820]]: Джон Тиндаль, [[Англия]] [[Физика|физигы]], күк йөҙөнөң зәңгәр төҫтә булыуын беренсе аңлатыусы. * [[1900]]: Илья Старинов, [[СССР]]-ҙың хәрби хеҙмәткәре, [[Бөйөк Ватан һуғышы]]ның партизан-диверсанты. * [[1905]]: Леонид Ленч (төп фамилияһы Попов), СССР-ҙың юморист [[әҙәбиәт|яҙыусыһы]]. * [[1905]]: Мирна Лой, [[Америка]] киноактрисаһы. * [[1928]]: [[Георгий Сафаров]], хужалыҡ эшмәкәре, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған металлургы. * [[1929]]: Валерий Аграновский, СССР [[Журналистика|журналисы]], [[әҙәбиәт|яҙыусы]], [[драма]]тург. * [[1945]]: Георгий Мовсесян, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1995) һәм халыҡ артисы (2001). * [[1960]]: Оливье Грюнер, [[Франция]] киноактёры, кикбоксинг буйынса элекке [[Ер|донъя]] чемпионы. * [[1970]]: Кевин Смит, Америка режиссёры, актёр һәм сценарист. * [[1980]]: Александр Емельяненко, Рәсәй [[спорт]]сыһы, [[көрәш]]се. * [[1990]]: Элизабет Дебики, [[Австралия]]ның [[театр]] һәм кино актрисаһы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:2 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1923]]: [[Хардинг Уоррен Гамалиел]], [[АҠШ]]-тың 29-сы Президенты. * [[1964]]: [[Ишкинин Ишмәй Иштубай улы]], [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, [[Советтар Союзы Геройы]] (1945). * [[2011]]: Андрей Петрович Капица, СССР һәм Рәсәй [[География|географы]] һәм геоморфологы, СССР Фәндәр академияһының (һуңынан Рәсәй Фәндәр Академияһы) ағза-корреспонденты. * [[2014]]: Ольга Воронец, СССР һәм Рәсәй [[йыр]]сыһы, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З02]] [[Категория:2 август]] ji3lu0wmwvjbnifpskiixvkdhonnl4u 0 71744 1148057 1147749 2022-08-01T01:05:44Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ яңы wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''4 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 216-сы ([[кәбисә йыл]]ында 217-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 149 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Кук утрауҙары}}: Конституция көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Рәсәй}}: Спелеологтар көнө. * {{Флагификация|США}}: Яр буйы һаҡсылары көнө. * {{Флагификация|Украина}}: Хәрби-Һауа көстәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Тәвкилев Ҡотломөхәмәт Батыргәрәй улы]] (1850— ?), [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 1—4-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] (1906—1917) депутаты. Дворян. Рәсәй мосолмандары иттифағы ағзаһы. 1877—1878 йылдарҙағы рус-төрөк һуғышында ҡатнашыусы, полковник. * [[Андрианов Денис Андрианович]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[Агрономия|агроном]]. 1967 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы, 1975 йылдан — гидромелиорация һәм урман хужалығы, урман хужалығы, агрономия факультеттары деканы, 2005 йылдан — ректор ярҙамсыһы, 2006—2009 йылдарҙа профсоюз комитеты рәйесе. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1968), профессор (1999). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мишкә районы]] [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Вәхитов Фәйез Фәтих улы]] (1916—15.07.2006), актёр, [[театр]] эшмәкәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1934—1940 йылдарҙа [[Ауырғазы колхоз-совхоз театры|Ауырғазы]] (хәҙерге [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]]) һәм Дүртөйлө колхоз-совхоз театрҙары актёры; 1946—1961 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры, бер үк ваҡытта 1956—1961 һәм 1965—1968 йылдарҙа театр директоры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1977). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944, 1946) ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]] [[Таҫҡаҡлы]] ауылынан. * [[Усова Антонина Васильевна]] (1921—8.08.2014), [[фән|ғалим]]-педагог‑методист. 1951 йылдан хәҙерге Силәбе педагогия университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1973—2006 йылдарҙа физика уҡытыу теорияһы һәм методикаһы кафедраһы мөдире). [[Рәсәй]] мәғариф академияһы академигы (1995), педагогия фәндәре докторы (1970), профессор (1973). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), [[СССР]]‑ҙың мәғариф отличнигы (1978). [[Ленин ордены|Ленин]] (1971) һәм 2‑се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2006) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Ҡарлыхан]] ауылынан. * [[Шәмғолов Фәттәх Ғәфүрйән улы]] (1921—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар полкы командиры урынбаҫары, майор. [[Советтар Союзы Геройы]] (1946, үлгәндән һуң). * [[Власенко Василий Тихонович]] (1946), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]], хужалыҡ эшмәкәре. 1975 йылдан [[Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты]]ның яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1977—1990 йылдарҙа Учалы руднигының баш инженеры; 1994 йылдан (өҙөклөк менән) һәм 1999—2006 йылдарҙа Учалы ер аҫты руднигының участка начальнигы. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1988).Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Киев өлкәһе]] Тетиев районы Софиполь ауылынан. * [[Ворошилова Наталия Николаевна]] (1946), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Микробиология|микробиолог]]. 1969 йылдан [[Өфө]]ләге «Иммунопрепарат» предприятиеһы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978 йылдан лаборатория мөдире, 2002 йылдан — цех начальнигы. Медицина фәндәре докторы (1993), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995), СССР-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1985) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1982). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әйүпов Рәмил Исмәғил улы]] (1946), [[спорт]] ветераны, тренер. 1983—1988 йылдарҙа [[фехтование]] буйынса СССР йыйылма командаһы тренеры. 1996 йылдан олимпия резервының 23-сө, 2011 йылдан — 19-сы балалар-үҫмерҙәр махсус спорт мәктәбе, 2016 йылдан — фехтование буйынса олимпия резервы спорт мәктәбе тренеры. СССР-ҙың (1991) һәм [[РСФСР]]-ҙың (1988) атҡаҙанған тренеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1989). СССР-ҙың спорт мастеры (1966). Үҫмер спортсылар араһында РСФСР чемпионы (1966). Бөтә Рәсәй йәйге спорт төрҙәре буйынса тренерҙар смотр конкурсы еңеүсеһе (1987). [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] (2016) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] (2004) ордендары кавалеры. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Дмитриев Дмитрий Михайлович]] (1961), ғалим-хирург, йәмәғәтсе. 1987 йылдан (өҙөклөк менән) Өфөнөң 18-се дауаханаһы табибы, 1999—2006 йылдарҙа — баш табип. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө саҡырылыш (2003—2008) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Медицина фәндәре докторы (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әхмәтшин Ильяс Рәмил улы]] (1986), спортсы, [[саңғы]]сы. Полиатлон (2011) һәм [[Саңғы спорты|саңғыла уҙышыу]] (2012) буйынса [[Рәсәй]]ҙең спорт мастеры. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Дивеев Әмир Ғәбдрахман улы]] (1922—98.11.199), [[Педагогика|педагог]], [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1946 йылдан [[Благовар районы]] [[Ҡарғалытамаҡ|Ҡарғалы]] мәктәбе уҡытыусыһы; 1950 йылдан [[ВКП(б)]]-ның [[Ҡандра районы|Ҡандра район]], артабан [[КПСС]]-тың [[Туймазы]] ҡала комитеттарының бүлек мөдире; Туймазы ҡалаһы һәм районының «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары, бүлек мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Благовар районы Ҡарғалы ауылынан. * [[Вейс Мильда Яковлевна]] (1927), [[Малсылыҡ|малсы]], 1941-1982 йылдарҙа [[Архангел районы]] М. Горький исемендәге колхоз һауынсыһы. [[Ленин ордены|Ленин]] һәм [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь революцияһы]] ордендары кавалеры, райондың почётлы гражданы (2005). * [[Байғәҙәмов Яхъя Мөхәмәтрәхим улы]] (1932), механизатор, рационализатор. 1946—1994 йылдарҙа [[Әбйәлил районы]] Шайморатов исемендәге колхоз тракторсыһы. Ленин ордены кавалеры (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Яйҡар]] ауылынан. * [[Ишмөхәмәтов Айрат Исмәғил улы]] (1932—29.02.2004), [[фән|ғалим]]-[[Физиология|физиолог]]. [[Мәскәү]] ҡалаһындағы Н. В. Склифосовский исемендәге Ашығыс медицина ярҙамы ғилми-тикшеренеү институтының клиник физиология, радиоизотоп диагностика һәм компьютер томографияһы бүлегенең (лабораторияһының) элекке мөдире. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1995), медицина фәндәре докторы (1970), профессор (1980). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1971). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Сөләймәнова Гөлнисә Абдрахман ҡыҙы]] (1937), педагог. 1957—1994 йылдарҙа Әбйәлил районы [[Байым (Әбйәлил районы)|Байым]] урта мәктәбе уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1964—1981 йылдарҙа директорҙың уҡытыу-тәрбиә эштәре буйына урынбаҫары. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы (1978) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1969). Сығышы менән ошо райондың [[Яңы Балапан]] ауылынан. * Сәйетов Ғәзим Ғилметдин улы (1937), ауыл хужалығы, комсомол һәм партия органдары, нефть сәнәғәте ветераны. 1963 йылдан хәҙерге Дүртөйлө ҡалаһындағы Республика удар комсомол төҙөлөшө етәксеһе, Саҡмағошнефть нефть һәм газ сығарыу идаралығының райком хоҡуҡтары менән эшләгән ВЛКСМ комитеты секретары һәм идаралыҡтың партком секретары урынбаҫары; 1969—1981 йылдарҙа һәм 1985 йылдан идаралыҡтың партком секретары; 1991—1994 йылдарҙа — производство-тәьминәт базаһы начальнигы; 1994—2001 йылдарҙа Башнефть берекмәһенең Дүртөйлөләге 1-се технологик транспорт идаралығының начальник урынбаҫары. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1974), Халыҡтар Дуҫлығы (1981) ордендары кавалеры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған нефтсеһе (1987). Дүртөйлө районының почётлы гражданы (2014). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Туймазы районы Имән-Күпер ауылынан. * [[Осипов Денис Александрович]] (1957), ауыл хужалығы эшмәкәре. 1987 йылдан [[Мишкә районы]]ның Ленин исемендәге колхозы (хәҙер ауыл хужалығы артеле) рәйесе, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Антонов Леонид Андреевич]] (1938), тимер юл ветераны, йәмәғәт эшмәкәре. Куйбышев тимер юлы Башҡортостан территориаль идаралығының ветерандар советы рәйесе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы тимер юлсыһы, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған энергетигы. }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Пищальников Владислав Тимофеевич]] (1924—2012), [[Башҡортостан]] радио һәм телевидениеһының беренсе тауыш режиссёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1974). * [[Булат Рафиҡов]] (1934—26.04.1998), яҙыусы, журналист, йәмәғәт эшмәкәре. [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1990), [[Рәсәй]]ҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1994), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1984). * [[Ширяев Леонид Андреевич]] (1939), ғалим-социолог. 1977—2011 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1992—2002 йылдарҙа Ватан тарихы һәм культурология кафедраһы мөдире. Социология фәндәре докторы (1992), профессор (1994). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2000). Сығышы менән [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Ивановка (Ҡырмыҫҡалы районы)|Ивановка]] ауылынан. * [[Марис Нәзиров]] (1949—3.02.2013), журналист һәм шағир. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]] (2004). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1755]]: Никола Жак Конте, [[Франция]] рәссамы, [[Механика|механик]]. * [[1895]]: Софья Гиацинтова, [[театр]] һәм кино актёры, режиссёр, [[Педагогика|педагог]], [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1955). * [[1901]]: [[Луи Армстронг]], [[АҠШ]]-тың джаз торбасыһы. * [[1905]]: Борис Александров, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, хәрби дирижёр, СССР-ҙың халыҡ артисы (1958), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1972), генерал-майор (1972). * [[1910]]: Уильям Шуман, АҠШ композиторы. * [[1914]]: Борис Ласкин, СССР [[Шиғриәт|шағиры]], сценарийҙар һәм йыр текстары авторы («Спят курганы тёмные» һ. б). * [[1945]]: Геннадий Бурбулис, СССР һәм Рәсәйҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, [[сәйәсмән]]. * [[1945]]: Виктор Смирнов, СССР һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ артисы (1992). * [[1955]]: Билли Боб Торнтон, АҠШ актёры, кинорежиссёр, сценарист һәм йырсы, «[[Оскар]]» кинопремияһы һәм башҡа бүләктәр эйәһе. * [[1961]]: [[Барак Обама]], АҠШ-тың 44-се президенты. * [[1970]]: Глеб Самойлов, СССР һәм Рәсәй [[рок-музыка]]нты, «The Matrixx» төркөмөнең хәҙерге һәм «Агата Кристи» төркөмөнең элекке солисы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1875]]: [[Андерсен Ханс Кристиан]], [[Дания]] яҙыусыһы, шағиры, [[әкиәт]]тәр авторы. * [[1900]]: Исаак Ильич Левитан, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1905]]: Вальтер Флемминг (Walther Flemming), [[Германия]] анатомы, күҙәнәктең нәҫел материалдарын өйрәнеүсе цитогенетика фәненә нигеҙ һалыусы. * [[1944]]: [[Бачинский Кшиштоф Камиль|Кшишитоф Бачинский]], [[Польша]] шағиры. * [[1983]]: Юрий Борисович Левитан, [[СССР]] дикторы, РСФСР-ҙың (1973) һәм [[СССР]]-ҙың (1980) халыҡ артисы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында «Совинформбюро» хәбәрҙәрен радионан уҡыусы. * [[1984]]: Роман Иринархович Тихомиров, [[СССР]] музыканты, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З04]] [[Категория:4 август]] gi1wbtycz3vopmwz9v3kgpv2b38ffno 1148058 1148057 2022-08-01T01:13:12Z Айсар 10823 /* 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар */ күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''4 август''' — [[григориан стиле]] буйынса йылдың 216-сы ([[кәбисә йыл]]ында 217-се) көнө. Йыл аҙағына тиклем 149 көн ҡала. {{Ай календары|date={{CURRENTYEAR}}-08-01}} <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|1|}} || == {{Байрамдар}} һәм иҫтәлекле даталар == ;[[Рәсем:Sciences de la terre.svg|25px]] Халыҡ-ара ;[[Рәсем:Crystal locale.png|27px]] Милли * {{Флагификация|Кук утрауҙары}}: Конституция көнө. ;[[Файл:Social_sciences.svg|25px]] Һөнәри * {{Флагификация|Рәсәй}}: Спелеологтар көнө. * {{Флагификация|США}}: Яр буйы һаҡсылары көнө. * {{Флагификация|Украина}}: Хәрби-Һауа көстәре көнө. }}</onlyinclude> == {{Ваҡиғалар}} == == {{Тыуым}} == === Башҡортостан менән бәйле шәхестәр === ==== 0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|3|}} || * [[Тәвкилев Ҡотломөхәмәт Батыргәрәй улы]] (1850— ?), [[Өфө губернаһы]]нан [[Рәсәй империяһы]]ның 1—4-се саҡырылыш [[Дәүләт думаһы]] (1906—1917) депутаты. Дворян. Рәсәй мосолмандары иттифағы ағзаһы. 1877—1878 йылдарҙағы рус-төрөк һуғышында ҡатнашыусы, полковник. * [[Андрианов Денис Андрианович]] (1940), [[фән|ғалим]]-[[Агрономия|агроном]]. 1967 йылдан [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]] һәм [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]] уҡытыусыһы, 1975 йылдан — гидромелиорация һәм урман хужалығы, урман хужалығы, агрономия факультеттары деканы, 2005 йылдан — ректор ярҙамсыһы, 2006—2009 йылдарҙа профсоюз комитеты рәйесе. Ауыл хужалығы фәндәре кандидаты (1968), профессор (1999). [[Рәсәй Федерацияһы]] юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2011), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2005). Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Мишкә районы]] [[Сурай (Мишкә районы)|Сурай]] ауылынан. }}</onlyinclude> ==== 1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|4|}} || * [[Вәхитов Фәйез Фәтих улы]] (1916—15.07.2006), актёр, [[театр]] эшмәкәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1934—1940 йылдарҙа [[Ауырғазы колхоз-совхоз театры|Ауырғазы]] (хәҙерге [[Салауат башҡорт дәүләт драма театры]]) һәм Дүртөйлө колхоз-совхоз театрҙары актёры; 1946—1961 йылдарҙа хәҙерге [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры]] актёры, бер үк ваҡытта 1956—1961 һәм 1965—1968 йылдарҙа театр директоры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1977). 1-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм ике [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944, 1946) ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Саҡмағош районы]] [[Таҫҡаҡлы]] ауылынан. * [[Усова Антонина Васильевна]] (1921—8.08.2014), [[фән|ғалим]]-педагог‑методист. 1951 йылдан хәҙерге Силәбе педагогия университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1973—2006 йылдарҙа физика уҡытыу теорияһы һәм методикаһы кафедраһы мөдире). [[Рәсәй]] мәғариф академияһы академигы (1995), педагогия фәндәре докторы (1970), профессор (1973). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (1997), [[СССР]]‑ҙың мәғариф отличнигы (1978). [[Ленин ордены|Ленин]] (1971) һәм 2‑се дәрәжә «Ватан алдында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» (2006) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының [[Балаҡатай районы]] [[Ҡарлыхан]] ауылынан. * [[Шәмғолов Фәттәх Ғәфүрйән улы]] (1921—18.04.1945), [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар полкы командиры урынбаҫары, майор. [[Советтар Союзы Геройы]] (1946, үлгәндән һуң). * [[Власенко Василий Тихонович]] (1946), [[Инженерлыҡ эше|инженер]]-[[Технология|технолог]], хужалыҡ эшмәкәре. 1975 йылдан [[Учалы тау-байыҡтырыу комбинаты]]ның яуаплы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1977—1990 йылдарҙа Учалы руднигының баш инженеры; 1994 йылдан (өҙөклөк менән) һәм 1999—2006 йылдарҙа Учалы ер аҫты руднигының участка начальнигы. СССР Министрҙар Советы премияһы лауреаты (1988).Сығышы менән хәҙерге [[Украина]]ның [[Киев өлкәһе]] Тетиев районы Софиполь ауылынан. * [[Ворошилова Наталия Николаевна]] (1946), хеҙмәт ветераны, ғалим-[[Микробиология|микробиолог]]. 1969 йылдан [[Өфө]]ләге «Иммунопрепарат» предприятиеһы хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1978 йылдан лаборатория мөдире, 2002 йылдан — цех начальнигы. Медицина фәндәре докторы (1993), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1995), СССР-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы (1985) һәм һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1982). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әйүпов Рәмил Исмәғил улы]] (1946), [[спорт]] ветераны, тренер. 1983—1988 йылдарҙа [[фехтование]] буйынса СССР йыйылма командаһы тренеры. 1996 йылдан олимпия резервының 23-сө, 2011 йылдан — 19-сы балалар-үҫмерҙәр махсус спорт мәктәбе, 2016 йылдан — фехтование буйынса олимпия резервы спорт мәктәбе тренеры. СССР-ҙың (1991) һәм [[РСФСР]]-ҙың (1988) атҡаҙанған тренеры, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре (1989). СССР-ҙың спорт мастеры (1966). Үҫмер спортсылар араһында РСФСР чемпионы (1966). Бөтә Рәсәй йәйге спорт төрҙәре буйынса тренерҙар смотр конкурсы еңеүсеһе (1987). [[«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн» ордены|«Башҡортостан Республикаһында күрһәткән хеҙмәттәре өсөн»]] (2016) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы]] (2004) ордендары кавалеры. Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Дмитриев Дмитрий Михайлович]] (1961), ғалим-хирург, йәмәғәтсе. 1987 йылдан (өҙөклөк менән) Өфөнөң 18-се дауаханаһы табибы, 1999—2006 йылдарҙа — баш табип. Башҡортостан Республикаһының өсөнсө саҡырылыш (2003—2008) [[Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. Медицина фәндәре докторы (2003). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (2001). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан. * [[Әхмәтшин Ильяс Рәмил улы]] (1986), спортсы, [[саңғы]]сы. Полиатлон (2011) һәм [[Саңғы спорты|саңғыла уҙышыу]] (2012) буйынса [[Рәсәй]]ҙең спорт мастеры. }}</onlyinclude> ==== 2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|5|}} || * [[Дивеев Әмир Ғәбдрахман улы]] (1922—98.11.199), [[Педагогика|педагог]], [[КПСС|партия]] органдары хеҙмәткәре, [[Журналистика|журналист]]. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. 1946 йылдан [[Благовар районы]] [[Ҡарғалытамаҡ|Ҡарғалы]] мәктәбе уҡытыусыһы; 1950 йылдан [[ВКП(б)]]-ның [[Ҡандра районы|Ҡандра район]], артабан [[КПСС]]-тың [[Туймазы]] ҡала комитеттарының бүлек мөдире; Туймазы ҡалаһы һәм районының «Ленинский путь» гәзитенең мөхәррир урынбаҫары, бүлек мөдире. 2-се дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1985) һәм [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның Благовар районы Ҡарғалы ауылынан. * [[Вейс Мильда Яковлевна]] (1927), [[Малсылыҡ|малсы]], 1941-1982 йылдарҙа [[Архангел районы]] М. Горький исемендәге колхоз һауынсыһы. [[Ленин ордены|Ленин]] һәм [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь революцияһы]] ордендары кавалеры, райондың почётлы гражданы (2005). * [[Байғәҙәмов Яхъя Мөхәмәтрәхим улы]] (1932), механизатор, рационализатор. 1946—1994 йылдарҙа [[Әбйәлил районы]] Шайморатов исемендәге колхоз тракторсыһы. Ленин ордены кавалеры (1957). Сығышы менән ошо райондың [[Яйҡар]] ауылынан. * [[Ишмөхәмәтов Айрат Исмәғил улы]] (1932—29.02.2004), [[фән|ғалим]]-[[Физиология|физиолог]]. [[Мәскәү]] ҡалаһындағы Н. В. Склифосовский исемендәге Ашығыс медицина ярҙамы ғилми-тикшеренеү институтының клиник физиология, радиоизотоп диагностика һәм компьютер томографияһы бүлегенең (лабораторияһының) элекке мөдире. [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның почётлы академигы (1995), медицина фәндәре докторы (1970), профессор (1980). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2004), [[СССР]]-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1971). Сығышы менән [[Өфө]] ҡалаһынан. * [[Сөләймәнова Гөлнисә Абдрахман ҡыҙы]] (1937), педагог. 1957—1994 йылдарҙа Әбйәлил районы [[Байым (Әбйәлил районы)|Байым]] урта мәктәбе уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1964—1981 йылдарҙа директорҙың уҡытыу-тәрбиә эштәре буйына урынбаҫары. [[РСФСР]]-ҙың атҡаҙанған уҡытыусыһы (1978) һәм халыҡ мәғарифы отличнигы (1969). Сығышы менән ошо райондың [[Яңы Балапан]] ауылынан. * [[Сәйетов Ғәзим Ғилметдин улы]] (1937), [[ауыл хужалығы]], [[ВЛКСМ-дың Башҡортостан өлкә комитеты|комсомол]] һәм партия органдары, [[нефть|нефть сәнәғәте]] ветераны. 1963 йылдан хәҙерге [[Дүртөйлө]] ҡалаһындағы Республика удар комсомол төҙөлөшө етәксеһе, «Саҡмағошнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығының райком хоҡуҡтары менән эшләгән ВЛКСМ комитеты секретары һәм идаралыҡтың партком секретары урынбаҫары; 1969—1981 йылдарҙа һәм 1985 йылдан идаралыҡтың партком секретары; 1991—1994 йылдарҙа — производство-тәьминәт базаһы начальнигы; 1994—2001 йылдарҙа [[«Башнефть» берекмәһе]]нең Дүртөйлөләге 1-се технологик транспорт идаралығының начальник урынбаҫары. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1974) һәм [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар Дуҫлығы]] (1981) ордендары кавалеры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған нефтсеһе (1987). [[Дүртөйлө районы]]ның почётлы гражданы (2014). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Туймазы районы [[Имәнкүпер]] ауылынан. * [[Осипов Денис Александрович]] (1957), ауыл хужалығы эшмәкәре. 1987 йылдан [[Мишкә районы]]ның Ленин исемендәге колхозы (хәҙер ауыл хужалығы артеле) рәйесе, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. }}</onlyinclude> ==== 3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|6|}} || * [[Антонов Леонид Андреевич]] (1938), тимер юл ветераны, йәмәғәт эшмәкәре. Куйбышев тимер юлы Башҡортостан территориаль идаралығының ветерандар советы рәйесе. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы тимер юлсыһы, [[Башҡортостан]]дың атҡаҙанған энергетигы. }}</onlyinclude> ==== 4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар ==== <onlyinclude>{{#if: {{replace|{{{1|}}}|7|}} || * [[Пищальников Владислав Тимофеевич]] (1924—2012), [[Башҡортостан]] радио һәм телевидениеһының беренсе тауыш режиссёры. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1974). * [[Булат Рафиҡов]] (1934—26.04.1998), яҙыусы, журналист, йәмәғәт эшмәкәре. [[Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] лауреаты (1990), [[Рәсәй]]ҙең [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] кавалеры (1994), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1984). * [[Ширяев Леонид Андреевич]] (1939), ғалим-социолог. 1977—2011 йылдарҙа [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1992—2002 йылдарҙа Ватан тарихы һәм культурология кафедраһы мөдире. Социология фәндәре докторы (1992), профессор (1994). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2000). Сығышы менән [[Ҡырмыҫҡалы районы]]ның [[Ивановка (Ҡырмыҫҡалы районы)|Ивановка]] ауылынан. * [[Марис Нәзиров]] (1949—3.02.2013), журналист һәм шағир. [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре]] (2004). }}</onlyinclude> === Дөйөм исемлек === ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа тыуғандар</categorytree>'' * [[1755]]: Никола Жак Конте, [[Франция]] рәссамы, [[Механика|механик]]. * [[1895]]: Софья Гиацинтова, [[театр]] һәм кино актёры, режиссёр, [[Педагогика|педагог]], [[СССР]]-ҙың халыҡ артисы (1955). * [[1901]]: [[Луи Армстронг]], [[АҠШ]]-тың джаз торбасыһы. * [[1905]]: Борис Александров, СССР һәм [[Рәсәй]] композиторы, хәрби дирижёр, СССР-ҙың халыҡ артисы (1958), [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1972), генерал-майор (1972). * [[1910]]: Уильям Шуман, АҠШ композиторы. * [[1914]]: Борис Ласкин, СССР [[Шиғриәт|шағиры]], сценарийҙар һәм йыр текстары авторы («Спят курганы тёмные» һ. б). * [[1945]]: Геннадий Бурбулис, СССР һәм Рәсәйҙең [[дәүләт]] эшмәкәре, [[сәйәсмән]]. * [[1945]]: Виктор Смирнов, СССР һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның халыҡ артисы (1992). * [[1955]]: Билли Боб Торнтон, АҠШ актёры, кинорежиссёр, сценарист һәм йырсы, «[[Оскар]]» кинопремияһы һәм башҡа бүләктәр эйәһе. * [[1961]]: [[Барак Обама]], АҠШ-тың 44-се президенты. * [[1970]]: Глеб Самойлов, СССР һәм Рәсәй [[рок-музыка]]нты, «The Matrixx» төркөмөнең хәҙерге һәм «Агата Кристи» төркөмөнең элекке солисы. == {{Үлем}} == ''<categorytree depth="0">Категория:4 августа вафат булғандар</categorytree>'' * [[1875]]: [[Андерсен Ханс Кристиан]], [[Дания]] яҙыусыһы, шағиры, [[әкиәт]]тәр авторы. * [[1900]]: Исаак Ильич Левитан, [[Рәсәй империяһы]] рәссамы. * [[1905]]: Вальтер Флемминг (Walther Flemming), [[Германия]] анатомы, күҙәнәктең нәҫел материалдарын өйрәнеүсе цитогенетика фәненә нигеҙ һалыусы. * [[1944]]: [[Бачинский Кшиштоф Камиль|Кшишитоф Бачинский]], [[Польша]] шағиры. * [[1983]]: Юрий Борисович Левитан, [[СССР]] дикторы, РСФСР-ҙың (1973) һәм [[СССР]]-ҙың (1980) халыҡ артисы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында «Совинформбюро» хәбәрҙәрен радионан уҡыусы. * [[1984]]: Роман Иринархович Тихомиров, [[СССР]] музыканты, кинорежиссёр һәм сценарист, РСФСР-ҙың халыҡ артисы. == {{Йыл көндәре}} == {{Календарь}} {{Айҙар}} [[Категория:Йыл көндәре|З04]] [[Категория:4 август]] 3oy1b1im1cftdo441sbt20nh0c5igk0 0 72091 1147982 993319 2022-07-31T15:35:11Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Аҡбирҙин}} {{Персона |имя =Нәжметдин Сәләхетдин улы<br /> Аҡбирҙин |оригинал имени = |изображение = |ширина = |описание изображения = |имя при рождении = |род деятельности = тракторсы |дата рождения = 11.12.1951 |место рождения = [[БАССР]] {{ТУ|Мәләүез районы}} [[Бәләкәй Моҡас]] ауылы |гражданство = {{USSR}} → {{RUS}} |дата смерти = |место смерти = |отец = |мать = |супруг = |супруга = |дети = |награды и премии = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Государственная премия СССР}} {{!!}} {{Орден Трудовой Славы 3 степени}} {{!}}} |сайт = |викисклад = }} '''Аҡбирҙин Нәжметдин Сәләхетдин улы''' ([[11 декабрь]] [[1951 йыл]] — [[ауыл хужалығы]] алдынғыһы. [[СССР]]-ҙың дәүләт премияһы лауреаты (1984). III дәрәжә [[Хеҙмәт Даны ордены]] кавалеры. == Биографияһы == Нәжметдин Сәләхетдин улы Аҡбирҙин 1951 йылдың 11 декабрендә Башҡорт АССР-ының Мәләүез районы [[Бәләкәй Моҡас]] ауылында тыуған. 1968 йылдан башлап Мәләүез районының М. Ғафури исемендәге колхозында эшләй: 1976 йылдан алып механизацияланған звено етәксеһе, 1988 йылдан алып бүлек идарасыһы, 2001-2008 йылдарҙа механик. 1983 йылда Нәжметдин Аҡбирҙин звеноһы гектарынан 442 центнер шәкәр сөгөлдөрө ала. СССР-ҙың дәүләт премияһы лауреаты (1984). III дәрәжә Хеҙмәт Даны ордены кавалеры. == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/read/8-statya/719-a-bir-in-n-zhmetdin-s-l-khetdin-uly}} [[Категория:Тракторсылар]] 9hho1t7y4r12wfq1k4kxznt1n1erq9l 0 95617 1148154 1000356 2022-08-01T10:46:50Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Арғынбаева}} {{Ук}} '''Арғынбаева Светлана Роберт ҡыҙы''' ([[8 ғинуар]] [[1966 йыл]]) — [[йыр]]сы (меццо сопрано). 1993 йылдан [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]] солисы. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2003). [[Опера]] йырсыларының Дж. Виотти исемендәге халыҡ-ара конкурсы лауреаты (Верчелли ҡалаһы, [[Италия]], 1994), шулай уҡ күп кенә халыҡ-ара конкурстар дипломанты. == Биографияһы == Светлана Роберт ҡыҙы Арғынбаева 1966 йылдың 8 ғинуарында [[Башҡорт АССР-ы]]ның (1992 йылдан Башкортостан Республикаһы) [[Сибай]] ҡалаһында тыуған. [[Өфө сәнғәт училищеһы]]н (1987), [[Өфө дәүләт сәнғәт институты]]н (1993) тамамлаған. 1993 йылдан [[Башҡорт опера һәм балет театры]] солисы. == Ижады == Төп партиялар: Розина («Севилья цирюльнигы», Дж. Россини, дебют, 1994), З. Исмәғилевтың «[[Салауат Юлаев|Салауат Юлаев опера]]» операһында — Көнбикә, «Шәүрә» операһында — Яубикә, Кармен («Кармен», Ж.Бизе), һ. б. 1994—1997 йылдарҙа Озимо ҡалаһында (Италия) Опера сәнғәте академияһында, 2000 йылда Дж. Россини ис. опера академияһында (Пезаро ҡ., Италия) стажировка үтә. Репертуарында сит ил, үҙ илебеҙ композиторҙары операларынан ариялар, башҡорт халыҡ йырҙары. «Лисео» (Барселона, Испания), «Перес Гальдос» (Лас-Пальмас ҡ., Испания), «Россини» (Пезаро) театрҙарында йырлай. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (1995). * Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2003). == Ҡаҙаныштары == * Опера йырсыларының Дж. Виотти исемендәге халыҡ-ара конкурсы лауреаты (Верчелли ҡ., Италия, 1994), * С. Я. Лемешев исемендәге халыҡ-ара опера йырсылары конкурсы дипломанты (Тверь ҡ., 1992), * Ф. Виньяса исемендәге вокалистар конкурсы дипломанты (Барселона ҡ., Испания, 1993), * Л. Вольпи исемендәге опера йырсылары конкурсы дипломанты (Латина ҡ., Италия, 1995) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * Сибай: энциклопедия. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 2015. — ISBN 978-5-88185-246-7. == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/read/8-statya/1022-ar-ynbaeva-svetlana-robert-y-y|автор=Ғәлимова Ғ. Л.}} [[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған артистары]] [[Категория:Өфө сәнғәт училищеһын тамамлаусылар]] [[Категория:Өфө дәүләт сәнғәт институтын тамамлаусылар]] [[Категория:Башҡорт опера йырсылары]] [[Категория:Башҡорт опера һәм балет театры йырсылары]] 7gzgfpyqmnejodzgy45bqew67k8yajb 0 96491 1148127 1059502 2022-08-01T09:55:15Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Шәрәфетдинов}} {{Ук}} '''Шәрәфетдинов Марсель Ирек улы''' ([[30 сентябрь]] [[2000 йыл]]) — Рәсәй шашкасыһы. Спорт мастеры. Тренерҙары — М. В. Пекерский, А. П. Мельников. Рәсәй командалар беренселегендә бронза призер (2014). «Өмөт» йәш төркөмөндә (10 йәшкә тиклемге малайҙар) [[рус шашкаһы]] буйынса донъя чемпионы<ref>{{Cite web|url = http://www.bashinform.ru/news/297332/|title = Башкирские юные мастера шашек собрали медали в Санкт-Петербурге|date = 30 августа 2010|publisher = Башинформ|accessdate = 2011-07-19|archiveurl = http://www.webcitation.org/69vIkq0s4|archivedate = 2012-08-15}}</ref>, [[йөҙ шаҡмаҡлы шашка]]<nowiki/>ла төп һәм етеҙ программаларҙа «Өмөт» йәш төркөмөндә (10 йәшкә тиклеге малайҙар) Европа беренселегенең бронзаһын яулаған<ref>http://www.chessarbiter.com/turnieje_warcaby/tw_639/final_standings&9.html</ref>, 100 һәм 64 буйынса үҙ йәш төркөмөндә Рәсәй чемпионы<ref>{{Cite web|url = http://www.bashinform.ru/news/254086/|title = Башкирские шашисты показали мастерство в Ярославле|date = 16 марта 2010|publisher = Башинформ|accessdate = 2011-07-19|archiveurl = http://www.webcitation.org/69vImZ3a5|archivedate = 2012-08-15}}</ref><ref>{{Cite web|url = http://www.bashinform.ru/news/260201/|title = Башкирские мастера шашек снова с медалями|date = 6 апреля 2010|publisher = Башинформ|accessdate = 2011-07-19|archiveurl = http://www.webcitation.org/69vIo3VH5|archivedate = 2012-08-15}}</ref>. «Үҫмер егеттәр һәм ҡыҙҙар (11-13 йәш)» төркөмөндә 2011 йылғы Рәсәй йыйылма командаһы ағзаһы<ref>{{Cite web|url = http://fshr.ucoz.ru/_ld/0/22_3_____.pdf|title = Утверждённый список кандидатов в спортивные сборные команды РФ по шашкам на 2011 год|date = 22 февраля 2011|publisher = Федерация шашек России|format = PDF|accessdate = 2011-07-19|archiveurl = http://www.webcitation.org/69vIpaumE|archivedate = 2012-08-15}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131203052959/http://fshr.ucoz.ru/_ld/0/22_3_____.pdf |date=2013-12-03 }}</ref>. 10 йәшендә 2011 йылдың июлендә Өфөлә үткән өлкәндәр донъя чемпионатында иң йәш ҡатнашыусы була<ref>{{Cite web|url = http://news.sportbox.ru/Vidy_sporta/Events/spbvideo_Zavershilisi-predvaritelinie-sorevnovaniya-CHM-po-shashkam-v-blice|title = Завершились предварительные соревнования ЧМ по шашкам в блице|author = Максим Балобанов|date = 16 июля 2011|publisher = Канал «[[Россия-2]]»|accessdate = 2011-07-19|archiveurl = http://www.webcitation.org/69vIq3aZh|archivedate = 2012-08-15}}</ref><ref>{{Мәҡәлә|автор = Владимир Леонтьев|заглавие = В Уфе стартовал чемпионат мира по международным шашкам|ссылка = http://www.rg.ru/2011/07/17/reg-bashkortostan/shashki-anons.html|издание = [[Российская газета]]|год = 17 июля 2011}}</ref><ref>[http://www.mmpsrb.ru/news/detail.php?ID=3975 Новости подробно] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131203050745/http://www.mmpsrb.ru/news/detail.php?ID=3975 |date=2013-12-03 }}</ref>. 2012 йылда 11 йәшендә халыҡ-ара шашка буйынса ир-егеттәр араһындағы Рәсәй чемпионатында ҡатнаша. 2012 йылда 13 йәшкә тиклемге үҫмер егеттәр араһында йөҙ шаҡмаҡлы шашка буйынса Европа чемпионы, 2013 йылда кадеттар араһында (10 йәшкә тиклем) блиц буйынса Донъя чемпионатының бронза призеры. 2014 йылда 16 йәшкә тиклемге кадеттар араһында Европа чемпионы. Марсель Шәрәфетдинов — шашка буйынса ете тапҡыр Рәсәй чемпионы, Донъя һәм Европа чемпионаттары еңеүсеһе<ref>[http://bashopen.org/index.php?option=com_content&view=article&id=70:2011-07-16-06-31-23] bashopen.org/</ref>. Башҡортостан Республикаһы Өфө ҡалаһы ҡала округы Киров районының Мостай Кәрим исемендәге 158-се Башҡорт гимназияһында уҡый. М. Кәрим ис. Башҡорт гимназияһы муниципаль бюджет дөйөм белем биреү учреждениеһы йыйылма командаһы составында [[Кристина Константиновна Осипова|Кристина Осипова]]<ref name="autogenerated20130224-1">{{Cite web|url = http://gimn158ufa.ru/archives/2584|title = Поздравляем Шарафутдинова Марселя и Осипову Кристину, занявших 1 и 2 место на первенстве ФМШ(Федерация международных шашек) &#124; Башкирская гимназия № 158 им. М. Карима|archiveurl = http://www.webcitation.org/6F5idgz5c|archivedate = 2013-03-13}}</ref> менән бергә рус шашкаһы буйынса «Чудо-шашки» тигән Рәсәй Федерацияһы беренселегендә команда ярышында 2013, 2014 йылдарҙа 1-се урынды ала.<ref>{{Cite web|url = http://gimn158ufa.ru/archives/category/%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F/page/4|title = ПОЗДРАВЛЕНИЯ &#124; Башкирская гимназия № 158 им. М. Карима|archiveurl = http://www.webcitation.org/6F5iiW5F9|archivedate = 2013-03-13}}</ref> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:30 сентябрҙә тыуғандар]] [[Категория:2000 йылда тыуғандар]] [[Категория:Алфавит буйынса спортсылар]] ch7jdi3mc3sbqx0fko7khco0woejgyw 0 97170 1148125 1113708 2022-08-01T09:54:04Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Шәрәфетдинов}} {{Яҙыусы |Исеме = Дамир Шәрәфетдинов |Рәсеме = |Киңлек = |Рәсем аңлатмаһы = |Тыуған ваҡыттағы исеме = Шәрәфетдинов Дамир Молҡаман улы |Псевдонимдары = Дамир Шәрәфи |Тыуыу датаһы = 29.05.1965 |Тыуған урыны = [[Башҡорт АССР-ы]] {{ТыуғанУрыны|Белорет районы}} [[Көмбә]] ауылы |Вафат булыу датаһы =21.02.2020 |Вафат булған урыны = {{ВБУ|Өфө}} ҡалаһы |Гражданлығы = {{СССР}} → {{Рәсәй}} |Эшмәкәрлек төрө = шағир, журналист, тәржемәсе |Әүҙемлек йылдары = 1993 — |Йүнәлеше = |Жанр = |Әҫәрҙәренең телдәре = [[Башҡорт теле|башҡорт]] |Дебют = ''«Икеләнеү»'' (шиғыр йыйынтығы, 1993). |Премиялары = [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Башҡортостан Хөкүмәтенең Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премияһы]] (2012) |Наградалары = |Ҡултамғаһы = |Lib = |Сайты = |Викикитапхана = |Викиөҙөмтә = |Викиһандыҡ = }} '''Шәрәфетдинов Дамир Молҡаман улы''' (Дамир Шәрәфи — псевдоним; [[29 май]] [[1965 йыл]] — [[21 февраль]] [[2020 йыл]]) — [[башҡорт]] яҙыусыһы, шағир, журналист һәм тәржемәсе<ref>[http://www.sfilatov.ru/work/meropbody.php?idmerop=85 Материалы по подготовке и проведению Форума переводчиков художественной литературы с языков РФ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160113233216/http://www.sfilatov.ru/work/meropbody.php?idmerop=85 |date=2016-01-13 }}{{ref-ru}}</ref>. Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар берлеге ағзаһы (2000), Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Журналистар союзы ағзаһы, [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Башҡортостан Хөкүмәтенең Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премияһы]] лауреаты (2012). == Биографияһы == Дамир Молҡаман улы Шәрәфетдинов 1965 йылдың 29 майында [[Башҡорт АССР-ы]] [[Белорет районы]]ның [[Көмбә]] ауылында тыуған. * 1982 йылда [[Инйәр (ауыл)|Инйәр]] урта мәктәбен тамамлай. * 1987 йыл — [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]]н (хәҙер [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]]) тамамлағандан һуң йүнәлтмә буйынса [[Орёл өлкәһе]]нә зоотехник итеп эшкә ебәрелә. * 1989 йылдан — [[журналистика]]ла: Белорет районының [[Урал (гәзит)|«Урал» гәзитендә]] мөхәррир урынбаҫары, [[Йәшлек (гәзит)|«Йәшлек»]], [[Шоңҡар (журнал)|«Шоңҡар»]], [[Аманат (журнал)|«Аманат»]], [[Тамаша (журнал)|«Тамаша»]], «Сельские узоры» республика баҫмаларында яуаплы секретарь вазифаларын башҡара. һуңғы йылдарҙа [[Ағиҙел (журнал)|«Ағиҙел» журналының]] яуаплы сәркәтибе. Әҙип 2020 йылдың 21 февралендә Өфө ҡалаһында көтмәгәндә вафат булды<ref>[http://www.bashinform.ru/bash/1417001/ Өфөлә шағир һәм журналист Дамир Шәрәфетдинов 54 йәшендә ҡапыл арабыҙҙан китте. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2020, 21 февраль]{{V|21|02|2020}}</ref>. == Йәмәғәт эшмәкәрлеге == * Өсөнсө мөҙҙәт [[Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы|Башҡортостан Яҙыусылар берлегенең]] шиғриәт секцияһы секретаре вазифаһын башҡара. * Ике йыл Башҡортостан радиоһының музыкаль тапшырыуҙар редакцияһының ижади советы ағзаһы була. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * [[Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премия|Башҡортостан Хөкүмәтенең Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премияһы]] лауреаты. * [[Башҡортостан Хөкүмәте]]нең Маҡтау ҡағыҙы * Башҡортостан Республикаһының Матбуғат һәм киң мәғлүмәт саралары идаралығының Маҡтау ҡағыҙы * Башҡортостандың Мәғариф отличнигы == Ҡаҙаныштары == * Башҡорт яҙыусылары араһында беренселәрҙән булып «Стихи.ру» интернет-порталында үҙ битен булдыра, электрон шиғыр китабы сығара. * Төрки телле шиғырҙарҙы рус теленә тәржемә итеү буйынса «Аҡ торна» халыҡ-ара конкурс лауреаты (2011) * Күп һанлы республика баҫмаларының йыл лауреаты * Башҡорт авторҙарының проза әҫәрҙәренең руссаға тәржемәләре төрлө Бөтә Рәсәй конкурстарында еңеү яулай == Китаптары == * «Икеләнеү». Шиғырҙар. — Өфө, «Китап», 1993. * «Йөрәктәге ташыу-ҡайтыуҙар». Шиғырҙар. — Өфө, 2003. * «Йәшел байлыҡ. Аяҡ аҫтындағы ризыҡ». — Өфө, «Китап», 2012. * «Таулы төбәк — беҙҙең төйәк. Иҙел башы тураһында бәйән». — Өфө. 2013. * «Көн башы һуҡмаҡтары. Тропинки рассвета». Башҡортса-русса. Повесть. — Өфө, «Инеш». 2015. * «Төнгө усаҡ». Шиғырҙар, поэмалар. — Өфө, «Китап», 2015. * «Инйәр улы». Шиғырҙар. -Өфө, Китап, 2022 (вафатынан һуң). == Әҙип ваҡытлы матбуғатта == * [http://www.bashinform.ru/news/769971-v-beloretskom-rayone-chestvovali-poeta-pisatelya-zhurnalista-damira-sharafutdinova/ В Белорецком районе чествовали поэта, писателя, журналиста Дамира Шарафутдинова. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2015, 5 октябрь] * [https://vk.com/id77934674?w=wall77934674_23374 «Инйәр улы» китабы тураһында «Ашҡаҙар» радиоһындағы «Беҙҙең донъя» тапшырыуы яҙмаһы] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * Писатели земли башкирской. Справочник / (сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина). Переработанное и дополненное второе издание. — Уфа: Китап, 2015. — 672 с. ISBN 978-5-295-06338-1{{ref-ru}}{{V|21|02|2020}} * Писатели земли башкирской. Справочник / Сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина. — Уфа: Китап, 2006. — 496 с.{{V|21|02|2020}} == Һылтанмалар == * {{cite web|author=Фаизов А.|url=http://www.bashinform.ru/news/769971-v-beloretskom-rayone-chestvovali-poeta-pisatelya-zhurnalista-damira-sharafutdinova/|title=В Белорецком районе чествовали поэта, писателя, журналиста Дамира Шарафутдиноваdate=2015-10-5|publisher=[[Башинформ|«Башинформ»]]|accessdate=2015-12-17}} * {{cite web|author=|url=http://www.promegalit.ru/ufa/personals/2436_sharafutdinov_damir.html|title=Авторы Мегалита региона Республика Башкортостан: Шарафутдинов Дамир|publisher=Мегалит. Евразийский журнальный портал|accessdate=2015-12-17}} * {{cite web|author=|url=http://bp01.ru/authors.php?new=1227&sphrase_id=856|title=Авторы «Бельских Просторов»: Шарафутдинов Дамир|publisher=«Бельские просторы» журналының сайты|accessdate=2015-12-17}}{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Категория:Башҡорт дәүләт аграр университетын тамамлаусылар]] [[Категория:Башҡортостан шағирҙары]] [[Категория:Башҡортостан журналистары]] [[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]] [[Категория:«Ағиҙел» журналы хеҙмәткәрҙәре]] [[Категория:«Шоңҡар» журналы хеҙмәткәрҙәре]] [[Категория:XX быуат журналистары]] [[Категория:XXI быуат журналистары]] ega7ruiosus5gpryyet8mjdl1lrar60 0 108085 1148053 614666 2022-07-31T20:33:15Z EmausBot 2500 Робот: [[Алтын Солоҡ]] битенә икеле йүнәлтеүҙе төҙәтеү wikitext text/x-wiki #перенаправление [[Алтын Солоҡ]] qoecgikrwpsk8m5c13lugldifsgeb0w 1 108086 1148054 614668 2022-07-31T20:33:25Z EmausBot 2500 Робот: [[Фекерләшеү:Алтын Солоҡ]] битенә икеле йүнәлтеүҙе төҙәтеү wikitext text/x-wiki #перенаправление [[Фекерләшеү:Алтын Солоҡ]] pqofyrhhbyezyxxsldq9mglchh7rwsf 0 109032 1148138 1075152 2022-08-01T10:13:17Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәйзуллин}} {{Музыкант |Имя = Ғәйзуллин Рәмил Мәүлит улы |Изображение = |Описание изображения = |Полное имя = |Дата рождения = 25.9.1961 |Место рождения = [[Межгорье (ҡала)|Татлы]] ауылы, [[Белорет районы]], [[Башҡорт АССР-ы]], [[РСФСР]], [[СССР]] |Дата смерти = |Место смерти = |Страна = {{Флагификация|Россия}}<br> |Профессии = музыкант |Певческий голос = |Жанры = |Сотрудничество = Башҡорт филармонияһы |Награды = {{Заслуженный артист Российской Федерации}} |Викисклад = }} '''Ғәйзуллин Рәмил Мәүлит улы''' ([[25 сентябрь]] [[1961 йыл]]) — [[музыка]]нт. 1987 йылдан хәҙерге [[Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы]] солисы, Башҡортостандың Халыҡ музыка ҡоралдары милли оркестрын ойоштороусы, 2001 йылдан — уның художество етәксеһе, артабан директоры. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған (2008) һәм [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы|Башҡортостан Республикаһының халыҡ]] (2003) артисы. [[Файл:Ғәйзуллин Рәмил Мәүлит улы — музыкант, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы.jpg|thumb|Ғәйзуллин Рәмил Мәүлит улы — музыкант, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы, улдары менән. 2002 йыл]] == Биографияһы == Рәмил Ғәйзуллин 1961 йылдың 25 сентябрендә Башҡорт АССР-ының [[Белорет районы]] [[Межгорье (ҡала)|Татлы]] ауылында тыуған. 1996 йылда [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты|Өфө дәүләт сәнғәт институтын]] (Ришат Рәхимов курсы), 2002 йылда — [[Башҡортостан Республикаһы Президенты ҡарамағындағы Башҡортостан дəүлəт хеҙмəте һəм идара итеү академияһы]]н, 2010 йылда — Силәбе мәҙәниәт һәм сәнғәт академияһын тамамлаған. 1987 йылдан бирле [[Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы|Башҡорт филармонияһында]] тәүҙә ҡурайсы булып, ә 2001 йылдан — художество етәксеһе булып эшләй. Уның тырышлығы менән Милли халыҡ уйын ҡоралдары оркестры ойошторола<ref>[http://www.anveo.ru/afisha/?id=806404 Оркестр народных инструментов (Стерлитамак), концерт в Уфе | афиша Уфы | anveo.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305041113/http://www.anveo.ru/afisha/?id=806404 |date=2016-03-05 }}</ref>. Рәмил Ғәйзуллин бер үк ваҡытта бер нисә музыка ҡоралдарында уйнау һәләтенә эйә: [[ҡумыҙ]], хайран, дуплфуруй (венгр. ике ҡатлы [[флейта]]), чоор ([[Ҡырғыҙ теле|ҡырғ]]. буй флейта), һыбыҙғы ([[Татар теле|тат]]. флейта). == Репертуары == Оҙон көй («Ғилмияза», «Ҡаһым түрә», «Урал» һәм башҡалар), бейеү көйҙәре: «Зарифа», «[[Ҡарабай]]», «Түңәрәк күл»; донъя халыҡтары көйҙәре. Беренсе булып М. Х. Әхмәтовтың «Варган-синфонияһында» ҡурай партияһын башҡарҙы (1996). == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған артисы (2008) * Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2003) * Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (1994) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ|84268}}{{V|24|09|2021}} * http://www.bashgf.ru/personalii/423/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130219014331/http://www.bashgf.ru/personalii/423/ |date=2013-02-19 }} * http://img-fotki.yandex.ru/get/9488/36256508.2f/0_776e1_9829bdff_orig [[Категория:Өфө дәүләт сәнғәт институтын тамамлаусылар]] [[Категория:Башҡортостан юғары уҡыу йорттарын тамамлаусылар]] [[Категория:Алфавит буйынса музыканттар]] [[Категория:Башҡортостандың халыҡ артистары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:1961 йылда тыуғандар]] [[Категория:Межгорьела тыуғандар]] [[Категория:Илмәштәр]] jil9z1493ebxl5rs127bb2wsik81vrq 0 109494 1148163 1069880 2022-08-01T11:08:30Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{БМ|Ғәскәров}} {{Музыкальный коллектив |Название = Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле |Подпись = |Ключ = |Лого = |Ширина_лого = |Фото = Здание ансамбля имени Файзи Гаскарова.jpg |Описание_фото = |Ширина_фото = |Фон = |Жанр = <!-- или Жанры--> |Годы = 1939 |Страна = Рәсәй Федерацияһы |Город = [[Өфө]] |Язык = <!-- или Языки--> |Другое название = <!-- или Другие названия--> |Лейбл = <!-- или Лейблы--> |Другие проекты = |Состав = |Бывшие участники = |Сайт = {{URL|http://gaant-rb.ru/}} }} '''Фәйзи Ғәскәров исемендәге дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле''' — Башҡортостан Республикаһының профессиональ халыҡ бейеүҙәре ансамбле. «Башҡорт профессиональ хореография сәнғәте һәм юғары башҡарыу оҫталығы үҫешенә ҙур өлөш индереү һәм пропагандалау өсөн» [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]]н алыусы берҙән-бер коллектив. == Тарихы == [[1936 йыл]]—[[1938 йыл]]дарҙа коллектив БАССР-ҙың Берләшкән театрҙар ҡарамағындағы концерт-эстрада бюроһында барлыҡҡа килә, Башҡорт театр училищеһы һәм үҙешмәкәр башҡарыусыларынан төҙөлә. 1938 йылда Башҡорт дәүләт филармонияһында булдырылған Башҡорт йыр, бейеү һәм музыка ансамбленә үҙгәртелә. [[1939 йыл]]дың 11 мартында Игорь Моисеев уҡыусыһы [[Ғәскәров Фәйзи Әҙһәм улы]] ансамблде етәкләй башлай. Был дата ансамблдең тыуған көнө һанала. [[1940 йыл]]да Башҡорт дәүләт халыҡ бейеүҙәре ансамбленә айырыла. [[1940 йыл]]дың йәйендә ансамблдең Башҡортостан буйлап беренсе гастролдәре үтә. [[1941 йыл]]дың башында [[Мәскәү]]ҙә уҙғарылған Башҡорт әҙәбиәте һәм сәнғәте декадаһында ҡатнаша. [[1955 йыл]]да Мәскәүҙә уҙғарылған Башҡорт әҙәбиәте һәм сәнғәте декадаһында ҡабаттан ҡатнаша, бөтә союзға билдәле булып китә. [[1988 йыл]]да коллективҡа [[Фәйзи Ғәскәров]] исеме бирелә. [[1991 йыл]]да филармониянан айырылып сығып, [[юридик шәхес]] статусын һәм Фәйзи Ғәскәров исемендәге халыҡ бейеүҙәре ансамбле исемен ала. [[1994 йыл]]да бер үк ваҡытта [[АҠШ]] һәм [[Төркиә]] илдәренә гастролдәргә сыға. [[1996 йыл]]дың декабрь айында Рәсәй Федерацияһы мәҙәниәт министрлығы ансамблгә «Академик» исемен бирҙе. [[2007 йыл]]да ансамбль Урал-Волга буйы төбәгендә тиңе булмаған үҙ бинаһына эйә була. * 2013 йылдың октябрендә [[ЮНЕСКО]] штаб-фатирында ансамблегә «Биш ҡитға» алтын миҙалы, «Донъя илсеһе» дипломы тапшырылды<ref>[http://mkrf.ru/press-tsentr/novosti/region/detail.php?id=399859 Информация из Официального сайта Министерства культуры РФ]</ref>. 2016 йылдың июнендә [[Мексика]]ла үткән Бөтә донъя фольклориадала ҡатнашып, уңышлы сығыш яһай. == Маҡтаулы исемдәре һәм премиялары == * [[Ғәлимов Сәләм исемендәге премия]] (1978). * [[Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы]] (1990) * «Донъя йондоҙҙары» фестиваленең бронза бүләге (1994, Төркиә). * «Известия» гәзитенең «Танылыу» премияһы (2005, декабрь). * [[ЮНЕСКО]]ның «Биш ҡитға» алтын миҙалы һәм «Донъя илсеһе» дипломы (2013, октябрь). == Репертуар == === «Алтын фонд» (ҡуйыусы Ф. Ғәскәров) === * «Ете ҡыҙ» башҡорт лирик бейеүе * «Заһиҙә» башҡорт лирик бейеүе * «Заһира» башҡорт бейеүе * «Гөлнәзирә» тау башҡорттары бейеүе * «Шаян ҡыҙҙар» шаян башҡорт бейеүе * «Өс таған» башҡорт бейеүе * «Өйрәтеүселәр» башҡорт бейеүе * «Төньяҡ амурҙары» башҡорт бейеүе * «Кис ҡапҡа төбөндә» мари бейеүе * «Кейәү» шаян татар бейеүе * «Бесәнселәр» татар бейеүе һәм башҡалар. === Башҡорт бейеүҙәре === * «Ҡурай сәскәһе» башҡорт бейеүе — хореографик постановка * «Бөркөттәр иле» башҡорт бейеүе — хореографик постановка * «Байыҡ» хәрби башҡорт бейеүе * «Француз яулығы» башҡорт бейеүе * «Ҡумыҙ иленән» башҡорт бейеүе * «Башҡортостан йәшлеге» башҡорт бейеүе * «Еҙ үксә» башҡорт ир-егеттәре бейеүе һәм башҡалар. === Рәсәй һәм Яҡын сит илдәр халыҡ бейеүҙәре === * «Урыҫ сюитаһы» бейеүе * «Камчатка яҙмалары» коряк бейеүе * «Күңел асыу» белорус бейеүе * «Тверь күңел асыуҙары» урыҫ бейеүе * «Кария» сыуаш бейеүе * ингуш байрам бейеүе * удмурт байрам бейеүе * «Шалом» йәһүдтәр бейеүе * «Гопак» украин бейеүе һәм башҡалар. === Алыҫ сит ил халыҡтары бейеүҙәре === * «Кантри» америка бейеүе * «Гаучо» аргентина көтөүселәре бейеүе * елпеүес менән корея бейеүе * «Андалусия кистәре» испан бейеүе * «Арагон хотаһы» испан бейеүе * һинд бейеүе * «Чичердык» ҡалмыҡ бейеүе * "Бангладеш ритмдары һәм көйҙәре " * «Сиртаки» грек бейеүе Был ансамбль башҡарған бейеүҙәрҙең тулы исемлеге түгел. Бөгөнгө көндә труппа донъя халыҡтарының 140-тан ашыу бейеүҙәрен сәхнәгә сығарған. == «Ғәскәровсылар» == * [[Абсатарова Гүзәл Рәшит ҡыҙы]], 1973—1991 йылдарҙа ансабль солисы, [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған (1998), [[Башҡорт АССР-ы]]ның халыҡ (1989) артисы. * Фәхретдинов Әнүәр Нуретдин улы — РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы. * [[Зөбәйҙуллин Хисбулла Ғүмәр улы]] * [[Зөбәйҙуллин Айҙар Хизбулла улы]] * [[Туйсина Рәшиҙә Ғилметдин ҡыҙы]] * [[Әбделмәнов Рим Сәлимйән улы]] — балет артисы. Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (1989). * [[Әхмәтова-Нәбиева Элвира Мирзанур ҡыҙы]] — Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы. * [[Шәфиғуллина Алһыу Тәлғәт ҡыҙы]] — Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2000). * [[Фәсхетдинов Ридик Әхмәт улы]] — баянсы, ансамблдең концертмейстеры. БАССР-ҙың халыҡ артисы (1982). * Мөлөков Рөстәм Миңнерәүефулы — Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2008). * Тутманова Ася Валентиновна. * [[Тотманов Рәдис Нурислам улы]] — ансамбль солисы, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (1994). * Осипов Николай Иванович — ансамбль солисы, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (1994). == Әҙәбиәт == * Багуманов А. И., Фаизова Ф. А. Государственный академический ансамбль народного танца РБ имени Г. Ф. Гаскарова//Лауреаты премии имени Салавата Юлаева. — Уфа: Китап, 1999. 272 с. — С. 168—171. * Хайруллин Р. Башкирский государственный ансамбль народного танца. Уфа, 1966. * Саитов С. Башкирская государственная филармония. М.-Л., 1969. * Башкирский государственный ансамбль народного танца: Альбом. Текст Е. Варламовой. Сост. А. Фахрутдинов. Уфа, 1978. == Иҫкәрмәләр == <div class="references-small" style=""> <references /> </div> == Һылтанмалар == * http://баш.башкирская-энциклопедия.рф/index.php/component/content/article/8-statya/5136-sk-rov-f-isemend-ge-khaly-beje-re-ansamble {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160422075230/http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/8-statya/5136-sk-rov-f-isemend-ge-khaly-beje-re-ansamble |date=2016-04-22 }} * [http://www.gaant.ru/photos/prolog.avi ролик с презентацией ансамбля] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070306020920/http://www.gaant.ru/photos/prolog.avi |date=2007-03-06 }} * [https://www.youtube.com/watch?v=-f-xGXBf6zA/ Фәйзи Ғәскәров исемендәге Дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле Мексикала] * [http://suvar-cbx.ucoz.ru/news/2009-08-29-35 Ансамбль Гаскарова] * [http://www.poufe.ru/poufe.php?page=&sorted=&code=4023 Концертный зал Государственного Академического Ансамбля Народного Танца им.] [http://www.poufe.ru/poufe.php?page=&sorted=&code=4023 Файзи Гаскарова.] * [http://www.bashinform.ru/bash/709302// Фәйзи Ғәскәров исемендәге ансамбль 75 йыллыҡ юбилейын билдәләне] * [http://www.bashinform.ru/bash/882476/ Ғәскәров исемендәге ансамбль бейеүсеһе Мексикала «Мисс фестиваль» исеменә лайыҡ булды] [[Категория:Ғәлимов Сәләм исемендәге премия лауреаттары]] [[Категория:Салауат Юлаев исемендәге премия лауреаттары]] [[Категория:Алфавит буйынса музыкаль коллективтар]] hquljamu6lrz9d8097w7mn5gij6mtvd 0 112566 1147966 1050092 2022-07-31T13:45:35Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Алфёров}} {{Учёный | Имя = | Оригинал имени = | Изображение = Zhores Alfyorov 2012.jpg | Ширина = 220px | Описание изображения = 2012 | Научная сфера = ярым үткәргестәр физикаһы | Учёная степень = физика-математика фәндәре докторы (1970) | Учёное звание = СССР Фәндәр академияһы академигы (1972),<br /> Рәсәй Фәндәр академияһы академигы (1991) | Место работы = Рәсәй Фәндәр академияһы, Санкт-Петербург академик университеты — РАН-дың нанотехнологиялар ғилми-белем үҙәге | Альма-матер = Ленинград электротехник институты | Научный руководитель = | Знаменитые ученики = | Известен как = | Награды и премии = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Нобелевская медаль|2000}} Физика буйынса [[Нобель премияһы]] (2000) {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден За заслуги перед Отечеством 1 степени}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден За заслуги перед Отечеством 2 степени}}{{!!}} {{Орден За заслуги перед Отечеством 3 степени}} {{!}}{{!}} {{Орден За заслуги перед Отечеством 4 степени}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден Александра Невского (Российская Федерация)|2015}} {{!}}{{!}} {{Орден Ленина|1986}} {{!}}{{!}} {{Орден Октябрьской Революции|1980}} {{!}}{{!}} {{Орден Трудового Красного Знамени|1975}} {{!}}- {{!}} {{Орден Знак Почёта|1959}} {{!}}{{!}} {{Медаль В ознаменование 100-летия со дня рождения Владимира Ильича Ленина}} {{!!}} {{Медаль Ветеран труда}} {{!!}} {{Медаль В память 250-летия Ленинграда}} {{!}}- {{!}} {{Юбилейная медаль 300 лет Российскому флоту}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Франциск Скорина ордены}} {{!}}{{!}} {{Орден Князя Ярослава Мудрого V степени}} {{!}}{{!}} {{Офицер ордена Почётного легиона}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Ленинская премия|1972}} {{!}}{{!}} {{Государственная премия СССР|1984}} {{!}}{{!}} {{Государственная премия России|2001}} {{!!}} {{Почётный гражданин Санкт-Петербурга}} {{!}}} }} '''Алфёров Жорес Иванович''' ({{Lang-be|Жарэс Iванавiч Алфёраў}}; [[15 март]] [[1930 йыл]] — [[1 март]] [[2019 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] [[Физика|физигы]], физика буйынса 2000 йылғы [[Нобель премияһы]] лауреаты (ярымүткәргестәр гетероструктураларын һәм етеҙ опто- һәм микроэлектрон компоненттарҙы эшләгән өсөн). 1991 йылдан Рәсәй Фәндәр Академияһы вице-президенты. РФА-ның Санкт-Петербург фәнни үҙәге Президиумы рәйесе. [[1965 йыл]]дан КПСС ағзаһы. СССР Фәндәр Академияһы академигы (1979; мөхбир ағза (1972). Ленин премияһы (1972), СССР Дәүләт премияһы (1984), РФ Дәүләт премияһы (2001) лауреаты. «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орденының тулы кавалеры. АҠШ Милли фәндәр академияһының (1990) һәм АҠШ Милли инженерлыҡ академияһының (1990) сит ил ағзаһы, Ҡытай Фәндәр академияһының, Беларусь Республикаһы (1995)<ref>{{Cite web|title=Национальная академия наук Беларуси. Почётные и иностранные члены|url=http://nasb.gov.by/rus/members/mbrshf.php|archiveurl=http://www.webcitation.org/61B72rxiV|archivedate=2011-08-24}}</ref>, Молдавия (2000)<ref>Membrii Academiei de Ştiinţe a Moldovei: Dicţionar (1961—2006) / Ch.: Î.</ref>, Әзербайжан (2004)<ref>[http://www.elm.az/ru/cat.php?fid=alferov Жорес Иванович Алфёров на сайте Национальной академии наук Азербайджана] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110823045650/http://www.elm.az/ru/cat.php?fid=alferov |date=2011-08-23 }}</ref> Фәндәр академияларының сит ил ағзаһы, Әрмәнстан Милли фәндәр академияһының почётлы ағзаһы (2011)<ref>[http://www.sci.am/viewnews.php?nid=226&t=0&langid=3 НАН РА принимает лауреата Нобелевской премии] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150924115023/http://www.sci.am/viewnews.php?nid=226&t=0&langid=3 |date=2015-09-24 }}</ref>. РФ Дәүләт думаһы депутаты (1995 йылдан). 1989 йылда СССР Фәндәр академияһынан СССР халыҡ депутаты итеп һайлана, 1995 йылдың декабрендә Алфёров «Йортобоҙ — Рәсәй» хәрәкәтенән икенсе саҡырылыш Дәүләт думаһына һайлана; 1999, 2003, 2007, 2011, 2016 йылдарҙа, [[Рәсәй Федерацияһы Коммунистар партияһы|КПРФ]] партияһы ағзаһы булмаһа ла, КП Рәсәй Федерацияһының партия исемлектәренән РФ Дәүләт думаһы депутаты итеп һайлана. == Биографияһы == Жоре́с Иванович Алфёров 1930 йылдың 1930 йылдың 15 мартында Белорус ССР-ы Витебск өлкәһе Чашники ҡалаһында Иван Карпович Алфёров менән Анна Владимировна Розенблюмдың [[Белорустар|белорус]]-йәһүд ғаиләһендә тыуа.<ref>[http://7days.belta.by/ru/issues?art_id=885 Жорес Алфёров: «Наука освобождает человечество»]</ref><ref>[http://lenta.ru/lib/14177331/full.htm Алфёров, Жорес в Лентапедии (сайт lenta.ru)]</ref> Буласаҡ ғалимдың атаһы Чашникиҙа, әсәһе Крайск (хәҙерге [[Беларусь|Белоруссияның]] Минск өлкәһе Логойск районы) тигән ерендә донъяға килгән. Исемен Жан Жорес хөрмәтенә ҡушҡандар. Һуғышҡа тиклемге йылдарҙы Сталинградта, Новосибирскиҙа, [[Барнаул]]да һәм Сясьстройҙа үткәрә. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] ваҡытында Алфёровтар ғаиләһе Туринскиға (Свердловск өлкәһе) күсә, унда атаһы целлюлоза-ҡағыҙ заводы директоры була, һуғыш бөткәс, емертелгән Минскиға ҡайталар.<ref name="deputat">[http://www.gazeta.ru/interview/nm/galferov.shtml?incut1 "Газета.]</ref> Ағаһы — Маркс Иванович Алфёров (1924—1944) — фронта һәләк була. Минскиҙың 42-се урта мәктәбен алтын миҙал менән тамамлай һәм физика уҡытыусыһы Яков Борисович Мельцерзон кәңәше буйынса Минск ҡалаһындағы Белорус Политехник Институтының (хәҙерге БНТУ) энергетика факультетында бер нисә семестр уҡып ала, шунан һуң Ленинград ҡалаһына барып, В. И. Ульянов исемендәге Ленинград электротехник институтына имтиханһыҙ ҡабул ителә. 1952 йылда был институттың электрон техника факультетын тамамлай. 1953 йылдан А. Ф. Иоффе исемендәге Физика-техника институтында эшләй, В. М. Тучкевичтың лабораторияһында кесе ғилми хеҙмәткәр була һәм беренсе ватан транзисторҙарын һәм германийлы көс приборҙарын эшләүҙә ҡатнаша<ref name="deputat"/>. Физика-математика фәндәре кандидаты(1961). 1970 йылда Алфёров ярымүткәргестәрҙә гетерокүсештәрҙе тикшереүҙең яңы этабы йомғаҡтарын дөйөмләштереп диссертация яҡлай һәм физика-математика докторы дәрәжәһен ала<ref>Алфёров Ж. И. [http://search.rsl.ru/ru/record/01007224846 Гетеропереходы в полупроводниках.] Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора физико-математических наук : 01.049. Академия наук СССР. Физико-технический институт им. А. Ф. Иоффе. — Ленинград, 1970. — 26 с.</ref>. 1972 йылда Алфёров ЛЭТИ профессоры, бер йылдан оптоэлектроника база кафедраһы мөдире була. 1990-сы йылдар башынан Алфёров түбәнәйтелгән үлсәмлелекле наноструктураларҙың үҙенсәлектәрен тикшереү менән шөғөлләнә. 1987 йылдан 2003 майына тиклем — А. Ф. Иоффе исемендәге ФТИ директоры. 2003 йылда Алфёров А. Ф. Иоффе исемендәге ФТИ директоры вазифаһынан китә<ref>[https://archive.is/SlYp4 Жорес Алфёров]</ref> һәм 2006 йылға тиклем институттың ғилми советы рәйесе посын биләй.<ref>[http://www.kommersant.ru/doc/690059 Нобелевский лауреат уволен с работы]</ref> Ләкин Алфёров ғилми структураларҙағы йоғонтоһон юғалтмай. 1988 йылдан (асылған мәлдән алып) Санкт-Петербург Политехник университетының физика-техника факультеты деканы. 1990—1991 йылдарҙа — СССР ФА вице-президенты, Ленинград фәнни үҙәге Президиумы рәйесе. 2003 йылдан — РФА «Санкт-Петербург физика-техника фәнни-белем биреү үҙәге» фәнни-белем биреү комплексы рәйесе. Рәсәй ФА, унан һуң РФА академигы (1979), Рәсәй мәғариф академияһының почётлы академигы. РФА вице-президенты, РФА Санкт-Петербург фәнни үҙәге Президиумы рәйесе. «Письма в Журнал технической физики» баҫмаһының баш мөхәррире. «Физика и техника полупроводников» журналының баш мөхәррире, «Поверхность: Физика, химия, механика» журналы мөхәрририәте ағзаһы, «Наука и жизнь» журналы мөхәрририәте ағзаһы була. РСФСР «Белем» йәмғиәте идараһы ағзаһы була. 2002 йылда «Глобальная энергия» премияһын булдырыу инициаторы булып сығыш яһай, 2006 йылға тиклем уны тапшырыу буйынса Халыҡ-ара комитеттың етәксеһе була. 2005 йылда был премияны Алфёровтың үҙенә тапшырыу уның был постан китеүенә сәбәпсе булған, тип иҫәпләнелә. Яңы Академик университетты ойоштороусы һәм уның ректоры булып тора. 2001 йылдан Мәғарифҡа һәм фәнгә булышлыҡ итеү фонды (Алфёров фонды) президенты. 2010 йылдың 5 апрелендә Алфёровтың Сколковолағы инновациялар үҙәгенең ғилми етәксеһе итеп тәғәйенләнеүе тураһында иғлан ителә<ref>{{Cite web|title=Научным руководителем Кремниевой долины в Сколково будет Жорес Алфёров|url=http://www.rian.ru/science/20100405/218272188.html|archiveurl=http://www.webcitation.org/61B73flak|archivedate=2011-08-24|publisher=[[РИА Новости]]|date=5 апреля 2010 года|accessdate=2010-08-12}}</ref>. 2010 йылдан — «Сколково» фонды консультатив ғилми советының рәйестәше. 2013 йылда РФА президенты вазифаһына кандидатураһын ҡуя һәм, 345 тауыш йыйып, икенсе урынды ала.<ref>Forbes.ru: [http://www.forbes.ru/sobytiya/239883-akademik-vladimir-fortov-izbran-prezidentom-ran ''«Академик Владимир Фортов избран президентом РАН»'']. 29.05.2013</ref> Биш йөҙҙән ашыу ғилми хеҙмәт, өс монография, илле уйлап табыу авторы. Жорес Иванович Алфёров оҙаҡ һәм ҡаты ауырыуҙан һуң 2019 йылдың 2 мартында Санкт-Петербург ҡалаһында вафат булды<ref>[http://duma.gov.ru/news/29934/ Ушел из жизни Жорес Иванович Алферов. ГОСУДАРСТВЕННАЯ ДУМА ФЕДЕРАЛЬНОГО СОБРАНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ. Официальный сайт. 2.03.2019, 11:29]{{V|2|03|2019}}</ref>. == Сәйәси эшмәкәрлеге == [[Файл:Vladimir_Putin_12_October_2000-2.jpg|мини|250x250пкс|Жорес Алфёров [[Путин Владимир Владимирович|В. В. Путин]] менән]] * 1944 — ВЛКСМ ағзаһы. * 1965 — КПСС ағзаһы. * 1989—1992 — СССР халыҡ депутаты. * 1995—1999 — «Йортобоҙ — Рәсәй» хәрәкәтенән РФ Федераль Йыйылышының 2-се саҡырылыш Дәүләт думаһы депутаты, Дәүләт думаһының Фән һәм мәғариф комитетының фән буйынса ярҙамсы комитеты рәйесе, «Йортобоҙ — Рәсәй» фракцияһы ағзаһы, 1998 йылдан — Халыҡ власы депутат төркөмө ағзаһы. * 1999—2003 — КПРФ-тан РФ Федераль Йыйылышының 3-сө саҡырылыш Дәүләт думаһы депутаты, КПРФ фракцияһы ағзаһы, мәғариф һәм фән комитеты ағзаһы. * 2003—2007 — КПРФ-тан РФ Федераль Йыйылышының 4-се саҡырылыш Дәүләт думаһы депутаты, КПРФ фракцияһы ағзаһы, мәғариф һәм фән комитеты ағзаһы. * 2007—2011 — КПРФ-тан РФ Федераль Йыйылышының 5-се саҡырылыш Дәүләт думаһы депутаты, КПРФ фракцияһы ағзаһы, Дәүләт думаһының Фән һәм фәнни сығымдарҙы күпләп талап иткән технологиялар буйынса комитеты ағзаһы. * 2012—2016 — КПРФ-тан РФ Федераль Йыйылышының 6-сы саҡырылыш Дәүләт думаһы депутаты, Дәүләт думаһының Фән һәм фәнни сығымдарҙы күпләп талап иткән технологиялар буйынса комитеты ағзаһы. * 2016 йылдан — КПРФ-тан РФ Федераль Йыйылышының 7-се саҡырылыш Дәүләт думаһы депутаты. * «Слово» радиогәзитенең редакция советы ағзаһы. * «Нанотехнологии Экология Производство» журналының мөхәрририәте рәйесе. * Һәләтле уҡыусы йәштәргә ярҙам күрһәтеү, уларҙың профессиональ үҫешенә булышлыҡ итеү, фәндең өҫтөнлөклө өлкәләрендә ғилми тикшеренеүҙәр үткәреүҙә ижади әүҙемлекте дәртләндереү өсөн Мәғарифҡа һәм фәнгә булышлыҡ итеү фонды ойоштора. Фондҡа беренсе иғәнә Жорес Алфёров тарафынан Нобель премияһынан индерелә. 2010 йылдың 4 октябрендә «Грани. Ру» сайтында Алексей Кондауров менән Андрей Пионтковский «Как нам победить клептократию» тигән мәҡәлә баҫтыра һәм унда КПРФ партияһының уң һәм һул оппозицияһынан президентлыҡҡа берҙәм кандидат күрһәтергә тәҡим итә. Рәсәй аҡһаҡалдарынан кемде лә булһа күрһәтергә тәҡдим итеп, улар Виктор Геращенко һәм Юрий Рыжов менән бер рәттән Жорес Алфёров кандидатураһын да әйтә<ref>[http://grani.ru/Politics/Russia/Election/m.182264.html Как нам победить клептократию]</ref>. == Ҡараштары == [[Файл:RIAN_archive_793190_Opening_of_Nanotechnology_International_Forum,_Moscow.jpg|мини|Алфёров «Экспоцентр» үҙәк күргәҙмәләр комплексында үткән Rusnanotech 2010 III Халыҡ-ара нанотехнологиялар форумында]] * РФ Президенты В. В. Путинға Ун академиктың клерикаллаштырыуға ҡаршы асыҡ хаты авторҙарының береһе. * Мәктәптәрҙә Православие мәҙәниәте нигеҙҙәре предметын уҡытыуға ҡаршы сыға, шул уҡ ваҡытта үҙенең «Рус Православие Сиркәүенә ябай һәм йылы мөнәсәбәттә» булыуын һәм «Православие сиркәүе славяндарҙың берҙәмлеге» яҡлы булыуын билдәләй<ref>Жорес Алфёров на телеканале «[//ru.wikipedia.org/wiki/Дождь_(телеканал) Дождь]» (эфир 3.04.2012)</ref>. * Ҡулына шараплы бокал тотоп, 2000-се йылдарҙа Рәсәй йәмғиәтенең ҡатламдарға бүленеүен тасуирлай: «''Бының эсендәгегә — ҡыҙғаныс! — халыҡтың ун проценты ғына эйә. Ә бокалды күтәреп торған аяғы — бөтә ҡалған халыҡ»<ref>{{Мәҡәлә|автор=Миндубаев Ж.|заглавие=Порок бедности|ссылка=http://www.lgz.ru/article/17025/|издание=Литературная газета|год=2011|номер=35 за 7 сентября}}</ref>.'' * «Аргументы и факты» гәзите хәбәрсеһе менән хәҙерге Рәсәй фәне проблемалары буйынса һөйләшкәндә, былай ти: «''Фәндә артта ҡалыу — рус ғалимдарының ниндәй ҙә булһа йомшаҡлығы йә милли һыҙаттар эҙемтәһе түгел, ә илде алйоттарса реформалау һөҙөмтәһе''»<ref>{{Мәҡәлә|автор=Кожемякин В.|заглавие=«Учёные мышей ловят!». Академик Ж. Алфёров: «Нефтедоллары надо вкладывать в науку»|издание=Аргументы и факты|год=2011|номер=6 (1579) за 9 февраля|страницы=3}}</ref>. * [[2013 йыл]]да РФА-ны реформалау башланғас, Алфёров был закон проектына кире мөнәсәбәтен бер нисә тапҡыр ишеттерә. Ғалимдың РФ Президентына мөрәжәғәтендә былай тиелә: <blockquote class=""> 1990-сы йылдарҙың бик аяуһыҙ реформаларынан һуң РФА күпте юғалтһа ла, фәнни потенциалын тармаҡ фәненә һәм вуздарға ҡарағанда яҡшыраҡ һаҡлап ҡала алды. Академик һәм вуз фәнен ҡапма-ҡаршы ҡуйыу һис тәбиғи түгел һәм ил мәнфәғәттәренән алыҫ торған сәйер сәйәси маҡсаттарға ынтылыусы кешеләр тарафынан ғына үткәрелә ала. [[Медведев Дмитрий Анатольевич|Д. Медведев]] һәм Д. Ливанов тарафынан янғындағы кеүек ашығыс тәҡдим ителгән һәм, хәҙер билдәле булыуынса, Һеҙҙең яҡтан да хупланған РФА-ны һәм башҡа дәүләт академияларын үҙгәртеп ҡороу тураһындағы Закон фәнни тикшеренеүҙәрҙең һөҙөмтәлелеген арттырыу мәсьәләһен хәл итә алмай. Шуны раҫларға ҡыйыулығым етә: хатта был Законда тәҡдим ителгәнгә ҡарағанда аҡыллыраҡ үҙгәртеп ҡороу ҙа был проблеманы хәл итә алмаясаҡ<ref>[http://kprf.ru/dep/gosduma/activities/121196.html Открытое письмо лауреата Нобелевской премии, академика РАН Ж. И. Алфёрова президенту РФ В. В. Путину] // kprf.ru — 30.07.2013.</ref>. </blockquote> * Һуңынан ваҡытлы матбуғат сараларының ҡайһы берҙәрендә Алфёровты реформаларға ҡаршыларҙың башлығы тип атайҙар (әммә ул 1 июль клубы тигән берләшмәләге ғалимдарҙың ғаризаһына ла ҡул ҡуймағайны; РФА-ның байтаҡ хеҙмәткәрҙәре кеүек матбуғатта ла әүҙем сығыш яһаманы; 1000-дән ашыу ғилми хеҙмәткәрҙең депутаттарға Мөрәжәғәтендә лә<ref>[http://onr-russia.ru/content/scientists2goverment Обращение российских учёных к высшим руководителям РФ]</ref> ҡултамғаһы юҡ ине). * 2016 йылда [[Гринпис|Greenpeace]]'ҡа, [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы]]на һәм донъя илдәренең хөкүмәттәренә модификацияланған генлы организмдарға ҡаршы көрәште туҡтатырға саҡырған хатҡа ҡул ҡуя<ref>[https://www.washingtonpost.com/news/speaking-of-science/wp/2016/06/29/more-than-100-nobel-laureates-take-on-greenpeace-over-gmo-stance/ 107 Nobel laureates sign letter blasting Greenpeace over GMOs]</ref><ref>[http://supportprecisionagriculture.org/nobel-laureate-gmo-letter_rjr.html Laureates Letter Supporting Precision Agriculture (GMOs)]</ref><ref>[http://supportprecisionagriculture.org/view-signatures_rjr.html Список нобелевских лауреатов подписавших письмо]</ref>. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == [[Файл:Vladimir_Putin_in_Saint_Petersburg_9-10_April_2001-9.jpg|мини|2001 йыл]] === Рәсәй һәм СССР бүләктәре === * «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» орденының тулы кавалеры: ** I дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (2005 йылдың 14 марты) — ''ватан фәнен үҫтереүҙәге һоҡланғыс ҡаҙаныштары һәм закондар ижад итеү эшмәкәрлегендә әүҙем ҡатнашҡаны өсөн''<ref>[//ru.wikipedia.org/wiki/Указ_Президента_Российской_Федерации Указ Президента Российской Федерации] от 14 марта 2005 г № 286</ref> ** II дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (2000) ** III дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (1999 йылдың 4 июне) — ''ватан фәнен үҫтереүгә, юғары квалификациялы кадрҙар әҙерләүгә ҙур өлөш индергәне һәм Рәсәй Фәндәр академияһының'' ''275 йыллығы айҡанлы''<ref>{{Cite web|title=Указ Президента Российской Федерации от 4 июня 1999 года № 701 «О награждении государственными наградами Российской Федерации работников Российской академии наук»|url=http://kremlin.ru/acts/bank/13952|publisher=// Официальный сайт Президента России|accessdate=2016-08-12}}</ref> ** IV дәрәжә «Ватан алдындағы ҡаҙаныштары өсөн» ордены (2010 йылдың 15 марты) — ''дәүләт алдындағы ҡаҙаныштары, ватан фәнен үҫтереүгә ҙур өлөш индергәне һәм күп йыллыҡ емешле эшмәкәрлеге өсөн<ref>[http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=057732 Указ Президента Российской Федерации от 15 марта 2010 г № 310] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121226084927/http://document.kremlin.ru/doc.asp?ID=057732 |date=2012-12-26 }}</ref>'' * Александр Невский ордены (2015)<ref>Указ Президента Российской Федерации от 16 июля 2015 № 369 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»</ref> * [[Ленин ордены]] (1986) * Октябрь Революцияһы ордены (1980) * [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1975) * [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт Билдәһе»]] ордены (1959) * Миҙалдар * Фән һәм техника өлкәһендә Рәсәй Федерацияһының 2001 йылғы Дәүләт премияһы (2002 йылдың 5 авгусы) — ''«Квант нөктәләре булған гетероструктуралар формалашыу процестарын һәм үҙенсәлектәрен фундаменталь тикшереүҙәр һәм улар нигеҙендә лазерҙар эшләү» тигән хеҙмәттәр циклы өсөн''<ref>Указ Президента РФ от 5 августа 2002 г № 831</ref> * Ленин премияһы (1972) — '' ярымүткәргестәрҙә гетерокүсештәрҙе фундаменталь тикшереү һәм улар нигеҙендә яңы приборҙар эшләү өсөн '' * СССР Дәүләт премияһы (1984). === Сит ил бүләктәре === * Франциск Скорина ордены ([[Беларусь|Беларусь Республикаһы]], 2001 йылдың 17 майы)<ref>[http://old.bankzakonov.com/d2008/time50/lav50256.htm Указ Президента Республики Беларусь от 17 мая 2001 г № 271] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110917051252/http://old.bankzakonov.com/d2008/time50/lav50256.htm |date=2011-09-17 }}</ref> * V дәрәжә кенәз Ярослав Мудрый ордены ([[Украина]], 2003 йылдың 15 майы)<ref>Указ Президента Украины от 15 мая 2003 года № 407/2003 «[http://zakon.rada.gov.ua/laws/show/407/2003 Про відзначення державними нагородами України представників міста Санкт-Петербурга, Російська Федерація]»{{Ref-uk}}(укр.)</ref> * Халыҡтар дуҫлығы ордены (Белоруссия) === Башҡа бүләктәре һәм почетлы исемдәре === * Стюарт Баллантайн миҙалы (Франклин институты, АҠШ, 1971) * Хьюллет-Паккард премияһы (Европа физика йәмғиәте, 1978) * Генрих Велкерҙың алтын миҙалы<sup id="cxmw6w" tabindex="0">[[:de:Welker Award|[de]]]} GaAs буйынса симпозиумдан (1987) — * Карпинский исемендәге премия ([[Германия|ГФР]], 1989)<ref>[http://www.imb.dvo.ru/arch/r_170804.htm Присуждение Премии имени А.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161019013157/http://www.imb.dvo.ru/arch/r_170804.htm |date=2016-10-19 }}</ref> * XLIX Менделеев уҡыуҙары ҡатнашыусыһы — [[1993 йыл]] * А. Ф. Иоффе исемендәге премия (РФА, 1996) * 1998 йылдан СПбГПУ почетлы докторы * Демидов премияһы (Фәнни Демидовтар фонды, Рәсәй, 1999) * А. С. Попов исемендәге алтын миҙал (РФА, 1999) * Ник Холоньяк премияһы (Американың Оптика йәмғиәте, 2000)<ref>[http://www.osa.org/en-us/awards_and_grants/awards/award_description/nickholonyak/ Nick Holonyak, Jr. Award — Awards — OSA.org | The Optical Society]</ref> * '''[[Нобель премияһы]]''' ([[Швеция]], 2000) — * Киото премияһы (Инамори фонд, Япония, 2001) * В. И. Вернадский премияһы (НАН Украина, 2001) * «Рәсәй Милли Олимпы» премияһы. «Кеше-легенда» титулы (РФ, 2001) * SPIE алтын миҙалы (SPIE, 2002) * «Алтын тәрилкә» наградаһы (Ҡаҙаныштар академияһы, АҠШ, 2002) * «Глобаль энергия» халыҡ-ара энергетик премияһы (Рәсәй, 2005) * МФТИ почётлы профессоры исеме һәм миҙалы (2008)<ref>{{Мәҡәлә|автор=Суркова М.&nbsp;|заглавие=Вперёд, невзирая на трудности|ссылка=http://za-nauku.mipt.ru/hardcopies/2009/3(1818)/doklad_rektora.html|издание=За науку|год=2009|номер=3(1818)|страницы=4—11}}</ref> * «Нанофәнде һәм нанотехнологияларҙы үҫтереүгә индергән өлөш өсөн» [[ЮНЕСКО]] миҙалы (2010)<ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=404182 Вести.]</ref> * «РАУ почётлы ордены». «Рәсәй-Әрмәнстан (Славян) университетының почётлы докторы» (Әрмәнстан, 2011). * Халыҡ-ара Карл Боэр премияһы (2013)<ref>[http://www1.udel.edu/iec/karlboeraward.html The Karl W. Böer Solar Energy Medal of Merit Award]</ref> * «МИЭТ-тың почётлы профессоры» (НИУ МИЭТ 2015)<ref>{{Cite web|title=Зеленоград - Интервью - Жорес Алфёров: открытая лекция нобелевского лауреата в МИЭТе — самое интересное в пересказе Zelenograd.ru|url=http://www.zelenograd.ru/news/37927/|publisher=www.zelenograd.ru|accessdate=2015-11-20}}</ref> == Исеме бирелгән == * (3884) Alferov [[астероид]]ы, 1977 йылдың 13 мартында Ҡырым астрофизика обсерваторияһында Н. С. Черных тарафынан асылған, 1997 йылдың 22 февралендә исем ҡушылған<ref>[http://www.minorplanetcenter.net/iau/ECS/MPCArchive/1997/MPC_19970222.pdf Циркуляры малых планет за 22 февраля 1997 года] — в документе надо выполнить поиск [//ru.wikipedia.org/wiki/Циркуляр_малых_планет Циркуляра] № 29143 (M.P.C. 29143)</ref>. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|3}} [[Категория:Витебскиҙа тыуғандар]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһының 2-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаттары]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһының 3-сө саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаттары]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһының 4-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаттары]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһының 5-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаттары]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһының 6-сы саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаттары]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһының 7-се саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаттары]] [[Категория:Физика-математика фәндәре докторҙары]] [[Категория:I дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары]] [[Категория:III дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары]] [[Категория:IV дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары]] [[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:V дәрәжә кенәз Ярослав Мудрый ордены кавалерҙары]] [[Категория:РФ Дәүләт премияһы лауреаттары]] [[Категория:СССР Дәүләт премияһы лауреаттары]] [[Категория:Ленин премияһы лауреаттары]] [[Категория:Алфавит буйынса Нобель премияһы лауреаттары]] [[Категория:Физика буйынса Нобель премияһы лауреаттары]] [[Категория:Киото премияһы лауреаттары]] [[Категория:«Хеҙмәт ветераны» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:Почётлы легион ордены офицерҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:КПСС ағзалары]] savyk4c5ecjlfhltd09rkr5bawsup16 0 117298 1147995 1075519 2022-07-31T16:34:16Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Аҡсурин}} {{Учёный | Имя = Аҡсурин Ренат Сөләймән улы | Оригинал имени = | Изображение = Renat Akchurin.jpg | Ширина = 280px | Описание изображения = | Дата рождения = 2.04.1946 | Место рождения = [[СССР]] Үзбәк ССР-ы {{ТУ|Андижан}} ҡалаһы | Дата смерти = | Место смерти = | Гражданство = {{URS}} <br> {{RUS}} | Научная сфера = кардиохирургия | Учёная степень = {{Учёная степень|доктор|медицинских наук}}&nbsp;([[1985]]) | Учёное звание = {{Учёное звание|РАМН|0}}&nbsp;([[1997]]) <br />{{Учёное звание|РАН|0}}&nbsp;([[2011]]) | Место работы = ФГУ «Рәсәй кардиологик фәнни-етештереү комплексы» | Альма-матер = И. М. Сеченов исемендәге 1-се Мәскәү медицина институты | Научный руководитель = | Знаменитые ученики = | Известен как = | Награды и премии = {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден Почёта}} {{!!}} {{Орден Дружбы}}{{!!}}{{Орден За заслуги перед Республикой Татарстан}}{{!!}}{{Орден За заслуги перед Кабардино-балкарской республикой}} {{!}}} {{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Командор ордена Заслуг (Перу)}} {{!}}- {{!}} {{Почётная грамота Правительства Российской Федерации}} {{!}}} {{{!}} {{!}} {{Государственная премия России}}{{!!}} {{Премия Правительства РФ}} {{!!}} {{Государственная премия СССР|1982}} {{!}}} | Сайт = }} {{Listen | Имя_файла = Rinat Akchurin voice.oga | Название = Запись голоса Р. Акчурина | Описание = Записано 24 декабря 2012 | float = }} {{Listen|Имя_файла=Rinat Akchurin voice.oga|Название=Запись голоса Р. Акчурина|Описание=Записано 24 декабря 2012}} '''Аҡсурин Ренат Сөләймән улы''' ([[2 апрель]] [[1946 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] кардиохирургы, Рәсәй Медицина фәндәре академияһы (1997) һәм Рәсәй Фәндәр академияһы (2011) академигы, [[Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]ның (1998) һәм Татарстан Республикаһы Фәндәр академияһының почётлы академигы. Медицина фәндәре докторы (1985), профессор (1991). СССР-ҙың (1982) һәм Рәсәй Федерацияһының (2001) дәүләт премиялары, Рәсәй Хөкүмәте премияһы (2004) лауреаты. [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почёт ордены]] кавалеры (1996). Рәсәй Йөрәк һәм ҡан тамырҙары кардиологик ғилми-етештереү үҙәгенең А. П. Мясников исемендәге клиник кардиология институтының хирургияһы бүлеге етәксеһе. Медицинала юғары технологияларҙы үҫтереү дәүләт программаһы етәксеһе (1998). == Биографияһы == Ренат Сөләймән улы Аҡсурин 1946 йылдың 2 апрелендә Үзбәк ССР-ының Әндижан ҡалаһында уҡытыусылар ғәиләһендә тыуған. Милләте татар<ref>[http://www.focus.de/politik/ausland/russland-kein-misstrauen-mehr_aid_159923.html Kein Mißtrauen mehr]{{Ref-de}}(нем.)</ref>. Әндижан медицина институтында уҡый. 1971 йылда И. М. Сеченов исемендәге 1-се Мәскәү медицина институтын тамамлай. Медицина фәндәре докторы, профессор. СССР ПВО-һы зенит ракетаһы ғәскәрҙәренең элекке командующийы Рәсим Аҡсуриндың ағаһы. 1971 йылдан — участка табип-терапевы. [[1972]]—[[1973 йыл]]дарҙа — Реутовский ҡала дауаханаһында (Реутов Мәскәү өлкәһе) врач-травматолог. Шул уҡ ваҡытта, Мәскәүҙең 70-се дауаханаһында хирург һәм [[Мәскәү]] өлкәһенең Балашиха районында травматолог була. [[1973]]—[[1975 йыл]]дарҙа Бөтә союз хирургия ғилми-тикшеренеү институтында хирургия буйынса клиник һәм эксперименталь ординатурала эшләй. СССР медицина фәндәре Академияһының Бөтә союз хирургия фәнни үҙәгендә ҡан тамырҙары микрохирургияһы бүлегендә: 1975 йылдың мартынан — кесе ғилми хеҙмәткәр. 1978 йылдан өлкән ғилми хеҙмәткәр булып эшләй. [[1984 йыл]]дан кардиохирургия өлкәһендә махсуслаша башлай. Шул йүнәлеш буйынса Хьюстон ҡалаһына билдәле америка хирургы Майкл Дебейка клиникаһында стажировкала була. Американан ҡайтҡас, Рәсәй кардиология фәнни-етештереү үҙәгенең (РАМН) А. Л. Мясников исемендәге кардиология клиник хирургия институтында йөрәк һәм ҡан тамырҙары хирургияһы бүлегенә етәксе итеп тәғәйенләнә. Ҡан тамырҙары һәм кардиохирургия өлкәһендә уникаль асыш яһаусы абруйлы белгес булып таныла. Реконструктив һәм пластик микрохирургия, аяҡ-ҡулдарҙың реконструктив һәм пластик хирургияһы буйынса танылыу ала. Шулай уҡ, коронар артериялары реконструктив микрохирургияһы, йөрәктең ишемия ауырыуы, ритмы боҙолоуын дауалау, йөрәк миокардын һаҡлау, лазер ангиопластика, йөрәкте күсереү өлкәләрендә эшләй. Илдә тәүгеләрҙән булып, аяҡ һәм ҡул бармаҡтарын, аяҡ табандарын күсереп ултыртыу (реплантация) операцияларын эшләй. [[1996 йыл]]да Рәсәй Федерацияһының беренсе президенты [[Ельцин Борис Николаевич|Б. Н. Ельциндың]] йөрәгенә коронар шунтирование операцияһын яһай<ref>[http://cfo.gov.ru/polpred/op/news/143 ЦФО / Новости Общественной палаты ЦФО /Сформирован полный состав Общественной палаты Центрального федерального округа] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131214105619/http://cfo.gov.ru/polpred/op/news/143 |date=2013-12-14 }}</ref>. 300-ҙән ашыу ғилми хеҙмәт авторы. «Юғары технологиялар медицинаһы» программаһын төҙөүсе. М. Дебейки исемендәге халыҡ-ара хирургтар ойошмаһының директорҙар советы ағзаһы (1995). Рәсәй йөрәк һәм ҡан тамырҙары хирургияһының президумы ағзаһы (1994). Европа йөрәк һәм ҡан тамырҙары хирургияһы ағзаһы (2000). Рәсәй Дәүләт академия бәләкәй театрында Бағыусылыҡ советы ағзаһы. == Ғаилә хәле == Өйләнгән. Ике ул үҫтерә: Максим Ренат улы (1973), Андрей Ренат улы (1978—2004)<ref>[http://www.aktuell.ru/rupol0022/morenews.php?iditem=64 Renat Aktschurin]{{Ref-de}}(нем.)</ref>. == Наградалары == * Фән һәм техника өлкәһендә СССР Дәүләт премияһы (28.10.1982)<ref>[http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=ESU;n=38577;dst=0;rnd=189271.3321912232786417;NOQUERYLOG=1;SRDSMODE=QSP_GENERAL;SEARCHPLUS=%D0%E5%ED%E0%F2%20%D1%F3%EB%E5%E9%EC%E0%ED%EE%E2%E8%F7%20%C0%EA%F7%F3%F0%E8%ED%20;EXCL=PBUN%2CQSBO%2CKRBO%2CPKBO;SRD=true;ts=1737927347189271442236490547657 Постановление ЦК КПСС, Совмина СССР от 28 октября 1982 года № 946 «О присуждении Государственных премий СССР 1982 года в области науки и техники»]</ref>]][[Аҡсурин Ренат Сөләймән улы#cite note-4|<span class="mw-reflink-text">[4]</span>]][./Акчурин,_Ренат_Сулейманович#cite_note-4 <span class="mw-reflink-text"><nowiki>[4]</nowiki></span>] * Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең Почёт грамотаһы ([[2 апрель|2]].04. [[1996 йыл|1996]])<ref>[http://lawru.info/dok/1996/04/02/n450326.htm Распоряжение Президента Российской Федерации от 2 апреля 1996 года № 498-рп "О награждении Почётной грамотой Правительства Российской Федерации и памятным подарком Акчурина Р.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160415224620/http://lawru.info/dok/1996/04/02/n450326.htm |date=2016-04-15 }}</ref> * Почёт ордены ([[2 май|2 мая]] [[1996 йыл|1996 года]]) — ''за заслуги перед государством и многолетний добросовестный труд''<ref>[http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&firstDoc=1&lastDoc=1&nd=102041082 Указ Президента Российской Федерации от 2 мая 1996 года № 635 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»]</ref> * Орден Орла III степени ([[1997 йыл|1997]]) * Международный орден имени Пола Харриса от неправительственной международной благотворительной организации Ротари Интернешнл (1998). * Командор ордена Заслуг ([[Перу]], [[1 июль|1 июля]] [[2000 йыл|2000]])<ref>[http://www.rree.gob.pe/elministerio/Documents/Condecorados%20Al%20Merito%20Por%20Servicios%20Distinguidos.pdf Сondecorados: orden al merito por servicios distinguidos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151010090736/http://www.rree.gob.pe/elministerio/Documents/Condecorados%20Al%20Merito%20Por%20Servicios%20Distinguidos.pdf |date=2015-10-10 }}</ref>. * Фән һәм техника өлкәһендә Рәсәй Федерацияһының дәүләт премияһы (2001) һәм ([[5 август|5]].08. [[2002 йыл|2002]]) * <ref>[http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&firstDoc=1&lastDoc=1&nd=102077210 Указ Президента Российской Федерации от 5 августа 2002 года № 831 «О присуждении Государственной премии Российской Федерации в области 2001 года в области науки и техники года»]</ref> * Фән һәм техника өлкәһендә Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте Премияһы (2004) .<ref name="alppp.ru">[http://www.alppp.ru/law/obrazovanie--nauka--kultura/nauka/7/postanovlenie-pravitelstva-rf-ot-02-03-2005--109.rtf Постановление Правительства Российской Федерации от 2 мая 2005 года № 109 «О присуждении премий Правительства Российской Федерации 2004 года в области науки и техники»]</ref> * «Татарстан Республикаһы алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены<ref name="alppp.ru"/>(2006)<ref>[http://www.vatanym.ru/?an=vs206_events1 Ренат Акчурин награждён орденом «За заслуги перед Республикой Татарстан»]</ref>. * Татарстан Республикаһының атҡаҙанған табибы ([[2012 йыл|2012]])<ref>[http://tatmsk.tatarstan.ru/rus/index.htm/news/152828.htm Клуб московских врачей посетил с рабочим визитом Татарстан]</ref> * Дуҫлыҡ ордены ([[31 март|31]].03.[[2016 йыл|2016]])<ref>[http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201603310038?index=0&rangeSize=1 Указ Президента Российской Федерации от 31 марта 2016 года № 142 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»]</ref> * Орден «Ҡабарҙы-Балҡар Республикаһы алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ([[31 март|31]].03. [[2016 йыл|2016]])'' ''<ref>[http://glava.kbr.ru/ru/kbr-events/document/decrees-and-orders/11314--31-2016-30-.html Указ Главы Кабардино — Балкарской Республики от 31 марта 2016 года, № 30-УГ "О награждении орденом «За заслуги перед Кабардино-Балкарской Республикой» Акчурина Р.]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="fkchurin">[http://glava.kbr.ru/ru/kbr-events/news/ceremonies/11316--l-r.html Известный российский кардиохирург Ренат Акчурин награждён орденом «За заслуги перед Кабардино-Балкарской Республикой»]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. * Рәсәй Фәндәр академияһының Почёт грамотаһы (2016)<ref>{{Cite web|title=Распоряжения Президиума РАН № 10105-200 от 13.04.2016|url=http://ras.ru/presidium/documents/directionsp.aspx?ID=cfc8b391-19e4-40ee-9e90-8a280818b596|publisher=ras.ru|accessdate=2016-4-26}}</ref>. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Һылтанма == * {{БЭ|83565}}{{V|30|03|2021}} * [http://www.peoples.ru/medicine/surgery/akchurin/ Биография на сайте «Люди»] [[Категория:Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы академиктары]] [[Категория:Медицина фәндәре докторҙары]] [[Категория:«Татарстан Республикаһы алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены кавалерҙары]] [[Категория:Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй) кавалерҙары]] [[Категория:Почёт ордены кавалерҙары]] [[Категория:РФ Дәүләт премияһы лауреаттары]] [[Категория:СССР Дәүләт премияһы лауреаттары]] [[Категория:РФ Хөкүмәте премияһы лауреаттары]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең Почёт грамотаһы менән наградланыусылар]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:2 апрелдә тыуғандар]] [[Категория:1946 йылда тыуғандар]] [[Категория:Алфавит буйынса ғалимдар]] [[Категория:СССР хирургтары]] a109yplpqhdbjbyjlnmig9frf8ekt05 0 119034 1148103 799888 2022-08-01T07:36:11Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәбдрәхимов}} '''Ғәбдрәхимов Фәрит Ибраһим улы''' (8 ғинуар 1933 йыл) — [[Башҡорттар|башҡорт]] шағиры, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. == Биографияһы == Фәрит Ибраһим улы Ғәбдрәхимов [[1933 йыл]]дың 8 ғинуарында [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Бүздәк районы]] Арыҫлан ауылында тыуа. Арыҫлан мәктәбен тамамлағас, тыуған колхозында эшләй. 1951—1955 йылдарҙа Октябрьск нефть техникумында уҡый. Унан һуң өс йыл төҙөлөштәрҙә эшләй. 1958—1963 йылдарҙа — [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның филология факультеты студенты. Унан Бүздәк һәм [[Саҡмағош районы|Саҡмағош]] райондарында уҡытыусы булып эшләй. Аҙаҡ [[Туймазы районы]] гәзитенә эшкә күсә. 1969 йылдан алып 1994 йылға тиклем, йәғни хаҡлы ялға киткәнсе, «[[Ҡыҙыл таң (гәзит)|Ҡыҙыл таң]]» республика гәзитенең әҙәбиәт, сәнғәт һәм мәҙәниәт бүлеге мөдире булып эшләй. == Ижады == Фәрит Ғәбдрәхимовтың тәүге шиғырҙары БДУ-ла уҡыған йылдарында матбуғат битәрендә күренә башлай. Шағир үҙе нисек сабыр, итәғәтле, тыйнаҡ тәбиғәтле булһа, уның шиғри әҫәрҙәре лә шулай: ашығып-сәселеп бармайҙар. Ф. Ғәбдрәхимов башҡорт шиғриәтенә ашыҡмай ғына килеп, йылдар дауамында «Йөрәк уты», «Ерҙәге йондоҙҙар», «Анкетаға инмәгән юлдар» тигән тәүге шиғри йыйынтыҡтарынан башлап «Кисер мине», «Һинең менән мин» кеүек өлгөрөп еткән китаптарындағы шиғри әҫәрҙәрендә үҙ поэтик тауышын тапты. Ф. Ғәбдрәхимовтың шиғырҙарын берләштерә торған төп мотив — кеше һәм тыуған ер. Шағир әҫәрҙәрендә кешенең тормоштағы, үҙ заманындағы һәм быуындар сылбырындағы урынын барлап ҡына ҡалмай, уны тормоштоң әүҙем ижадсыһы, көрәшсеһе кимәленә күтәрә. == Китаптары == * Йөрәк уты. Шиғырҙар. Өфө., 1971 й., * Ерҙәге йондоҙҙар. Шиғырҙар. Өфө, 1975 й., * Анкетаға инмәгән юлдар. Шиғырҙар һәм поэма. Өфө, 1978 й., * Алтын туй. Шиғырҙар һәм поэмалар. Өфө, 1982 й., * Күңел күҙе. Шиғырҙар, поэма. Өфө, 1985 й., * Ғашиҡтар — һеҙгә генә. Шиғырҙар Өфө, 1988 й., * Кисер мине. Шиғырҙар, поэма. Өфө, 1995 й., * Һинең менән мин. Шиғырҙар һәм поэма. Өфө, 2000 й. == Маҡтаулы исемдәре == * СССР һәм Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзаһы (1979 й.); * Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1982 й.). == Сығанаҡтар == * Писатели земли башкирской. Справочник/Сост. Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина — Уфа: Китап, 2006. — с121. (рус.); * Ғәйнуллин М. Ф., Хөсәйенов Ғ.Б. Совет Башҡортостаны яҙыусылары. Өфө, 1988 й., 127-се бит. [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Алфавит буйынса яҙыусылар]] [[Категория:Алфавит буйынса шағирҙар]] [[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]] [[Категория:Бүздәк районында тыуғандар]] 8c9wre3xe7xaibopg5o2rr0xy6aw2k7 0 125736 1148178 978699 2022-08-01T11:35:01Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғөзәйеров}} {{Ректор |университет = [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] |портрет = |ширина = 200 px |начало полномочий = [[2003]] |окончание полномочий = [[2014]] |предшественник = [[Күсимов Салауат Таһир улы]] |преемник = |дата рождения = 22.10.1950 |место рождения = [[СССР]], {{МестоРождения|Силәбе|Силәбелә}} ҡалаһы |дата смерти = |место смерти = |награды = {{{!}} style="background:transparent" {{!}}{{Почётный работник высшего профессионального образования Российской Федерации}} {{!}}} }} '''Ғөзәйеров Морат Баҡый улы''' ([[22 октябрь]] [[1950 йыл]]) — [[фән|ғалим]]-[[Инженерлыҡ эше|инженер-электромеханик]], юғары мәктәп һәм йәмәғәт эшмәкәре. 1973 йылдан [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1999 йылдан университеттың уҡыу-уҡытыу эштәре буйынса проректоры, 2003—2014 йылдарҙа ректоры, бер үк ваҡытта электротехниканың теоретик нигеҙҙәре кафдраһы мөдире. [[Башҡортостан Республикаһы]]ның 3-сө һәм 4-се саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай|Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты. 2003 йылдан «Вестник УГАТУ» журналының баш мөхәррире. Техник фәндәр докторы (1998), профессор (2000). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2007) һәм атҡаҙанған халыҡ мәғарифы хеҙмәткәре (1997), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006) һәм Рәсәй Хөкүмәтенең мәғариф өлкәһендәге премияһы лауреаты (2011). == Биографияһы == Морат Баҡый улы Ғөзәйеров 1950 йылдың 22 октябрендә [[Силәбе]] ҡалаһында тыуған. [[1973 йыл]]да «Электр машиналары һәм аппараттары» һөнәре буйынса [[Өфө дәүләт авиация техник университеты|Өфө авиация институтын]] тамамлай. Ошо уҡ йылда институтта эшләй башлай, фәнни-педагогик эшмәкәрлектең барлыҡ баҫҡыстарын үтә: инженер, өлкән инженер, кесе ғилми хеҙмәткәр, өлкән ғилми хеҙмәткәр, ассистент, өлкән уҡытыусы, доцент, профессор була. [[1988 йыл]]дан [[1999 йыл]]ға тиклем — Өфө дәүләт авиация техник университетының уҡытыу-методика бүлеге етәксеһе. [[1989 йыл]]дан — Рәсәй Мәғариф министрлығының белгестәр әҙерләү сифаты проблемаларын тикшереү үҙәгенең Өфө филиалы директоры. [[1999]] — [[2003 йыл]]дарҙа — Өфө дәүләт авиация техник университетының уҡытыу эштәре буйынса проректоры. [[2003 йыл]]дан 2014 йылға тиклем — Өфө дәүләт авиация техник университеты ректоры. [[2014 йыл]]дың 1 октябренән — уҡытыусы-профессоры. Рәсәй Мәғариф министрлығының контролдең тест ысулын индереү буйынса координацион совет ағзаһы. Өфө дәүләт авиация техник университеты һәм Мәскәү дәүләт ҡорос һәм иретмәләр институты ҡарамағындағы фән докторҙары дәрәжәһен биреү буйынса совет ағзаһы. Рәсәйҙең Инженер белеме ассоциацияһының төбәк бүлексәһе рәйесе. Берҙәм республика округы буйынса Башҡортостан Республикаһының Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты. [[Берҙәм Рәсәй|«Берҙәм Рәсәй» Бөтә Рәсәй сәйәси партияһы]] ағзаһы. == Хеҙмәттәре == 300-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт һәм 25 уйлап табыу авторы. "Вестник УГАТУ" ("ӨДАТУ хәбәрҙәре" журналының баш мөхәррире (2003 йылдан алып). * Инноватика. 2-ое изд.М., 2008 (авторҙаш). * Математическое моделирование процессов в антропогенно нарушенных почвенных биосистемах. М., 2010 (авторҙаш). * Информационное и математическое обеспечение в системе поддержки принятия решений при управлении процессом разработки образовательных программ. М., 2011 (авторҙаш). == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * Рәсәй Федерацияһы почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006). * Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған халыҡ мәғарифы хеҙмәткәре (1997) * Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2007) == Ғаиләһе == Өйләнгән, улы — Фидан, Марсель ҡустыһы бар. == Һылтанмалар == [[Категория:3-сө саҡырылыш Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаттары]] [[Категория:4-се саҡырылыш Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаттары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәрҙәре]] [[Категория:Өфө дәүләт авиация техник университеты ректорҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса ректорҙар]] [[Категория:22 октябрҙә тыуғандар]] [[Категория:1950 йылда тыуғандар]] [[Категория:Силәбелә тыуғандар]] 14uu82rwr8ejrop8sep2idloobi0v8i 0 126657 1148097 850850 2022-08-01T07:28:58Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{Иерарх | имя = Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимов | оригинал имени = عبد السلام بن عبد الرحيم بن عبد الرحمان بن محمد | имя при рождении = Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимов | оригинал имени при рождении = عبد السلام بن عبد الرحيم بن عبد الرحمان بن محمد | изображение = | описание изображения = | титул = Мөфтөй, [[Ырымбур мосолман диниә назараты|Ырымбур мосолман диниә назараты]] рәйесе | порядок = 2 | церковь = | избрание = | интронизация = | периодначало = [[30 сентябрь]] [[1825 йыл]] | периодконец = [[31 ғинуар]] [[1840 йыл]] | предшественник = [[Хөсәйенов Мөхәмәтйән, Мөхәмәтйән| Мөхәмәтйән Хөсәйенов ]] | преемник = [[Сөләймәнов Ғәбделвәхит |Ғәбделвәхит Сөләймәнов]] | титул_2 = [[Ахун]] | периодначало_2 = [[1805 йыл]]дың 14 авгусынан | дата рождения = 1765 | место рождения = [[Рәсәй империяһы]],[[Ырымбур губернаһы]], [[Бөгөлмә өйәҙе]], [[Ғабдрахман]] ([[Әлмәт районы]]) | дата смерти = 30.1.1840 | место смерти = [[Рәсәй империяһы]], [[Ырымбур губернаһы]], [[Стәрлетамаҡ өйәҙе]], [[Балыҡлыкүл]] ауылы | принятие монашества = | сан = | дети = '''Ҡыҙҙары:'''Бибиҙәрсафа, Бибимаһийән, Бибисарүийән, Бибифәхрийыһан. <br /> '''Улдары:''' Ғабдрәүеф, Әхмәҙей, Ғиниәтулла. | награды = }} '''Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимов''' (Ғәбдессәләм бине Ғабдеррәхим бине Ғабдеррахман бине Мөхәммәт, Ғәбдесәләм Ғабдрәхимов<ref>Татарская энциклопедия: В 5 т. / Гл. ред. М. Х. Хасанов, ответ. ред. Г. С. Сабирзянов. — Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 2005. — Т. 2: Г-Й. — С. 7</ref>; [[1765 йыл|1765]]— [[30 ғинуар]] [[1840 йыл|1840]]) — ислам дине эшмәкәре, йылдар 1825-40-сы йылдарҙа ЫМДН-тың икенсе мөфтөйө. == Биографияһы == [[Типтәрҙәр|Типтәр]] ғаиләһендә тыуған. Юғары дини белемде Ҡаҙандың беренсе мәхәлләһе мәҙрәсәһендә Ибраһим Худжашиҙа һәм [[Ырымбур өйәҙе]] [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре|Ҡарғалы (Сәйет биҫтәһе) мәҙрәсәһендә]] ала. === Ырымбурҙағы эшмәкәрлеге === [[1799 йыл]]дың 17 октябрендә Ырымбур Губерна идаралығы Ғәбдессәләм Ғәбдрәимовты мәсетһаҙ городовой мулла вазифаһында раҫлай.1802 йылда Рамаҙан изге айына бағышланған байрам ғибәҙәтен ваҡытынан алдан үткәргәне өсөн мөфтөй Мөхәмәтйән Хөсәйенов тарафынан вазифаһынан ситләтелә.[[1805 йыл]]дың 14 авгусында Кесе Жуз ханы һәм Ырымбур идаралығы үтенесе буйынса вазифаһында ҡабаттан тергеҙелә, уға ахун һәм мөҙәрис дәрәжәләре бирелә. 1799 йылда Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимов үҙ йортонда мосолман училищеһын аса, бында [[Ырымбур|Ырымбурҙа]] йәшәгән татарҙар, бохарҙар, хиуалар һәи ташкентлылар белем ала<ref>Национальный архив Республики Татарстан (НА РТ). Ф. 92. Оп. 1. Д. 386. Л. 13.</ref>. Уға тәрбиәгә үҙенең балаларын ҡаҙаҡ старшиналары ла ебәрә, был уның милли элитаға яҡынлашыуына, улар араһында ышаныслы һәм йылы мөнәсәбәттәргә булышлыҡ итә<ref>ГАОО. Ф. 6. Оп. 10. Д. 61. Л. 2-2 об.</ref>. [[1823]]—[[1824 йыл]]дарҙа Айсыуаҡов Ширғаҙы рәйеслегендәге Урҙа эштәре буйынса комиссия ағзаһы. Мосолмандарҙы хеҙмәткә тоғролоҡҡа ант биреү, енәйәтселәрҙе өгөтләп ыңғайлатыу, шулай уҡ Ырымбур сик комиссияһында дипломатик хатлашыуҙы ғәрәп һәм фарсы теленән татар теленә тәржемә итеү менән шөғөлләнә<ref>ГАОО. Ф. 6. Оп. 3. Д. 3066. Л. 1-2; Оп. 10. Д. 2376. Л. 2; Д. 2471. Л. 1-2.</ref>. 1824 йылда ахун Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимов үтенесе буйынса ҡала йәмиғ мәсетендә ағымдағы ремонт үткәрелә<ref>ГАОО. Ф. 6. Оп. 10. Д. 3163. Л. 1-9.</ref>. === Ырымбур мосолман диниә назараты рәйесе вазифаһындағы эшмәкәрлеге === М. Хөсәйеновтың вафатынан һуң Ырымбур губернаторы П. К. Эссен Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимов юғары рухани вазифаға тәҡдим ителә. [[1825 йыл]]дың 30 сентябрҙә император [[Александр I]] укзына ярашлы ул мөфтөй вазифаһына раҫланды. 1826 йылдың 15 февралендә ант бирә һәм ЫМДН-ҡа индерелә. Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимовтың ЫМДН мөфтөйө вазифаһында эшмәкәрлеге емешле була. 1827 йылда ул Өфөлә беренсе йәмиғ мәсете бинаһын төҙөү буйынса эшен башла. 1831 йылда ЫМДН-тың айырым резиденцияһы төҙөлөүе хаҡында мәсьәлә күтәрелә. Башҡорттарҙың һәм типтәрҙәрҙең Ҡазан университетының медицина факультетына уҡырға инеүенә булышлыҡ итә. Ғәбдрәхимов мосолмандар араһында эскелеккә, шулай уҡ [[һабантуй]] һәм йыйын һымаҡ халыҡ байрамдарына ҡаршы көрәшә. Өфө мосолман зыяратында ерләнгән. == Наградалары һәм бүләктәре == * 1806 ййылдың 16 авгусы — Рәсәй дәүләте алдындағы хеҙмәттәре өсөн йыл да була торған 150 һум түләү тәғәйенләнгән. * 1814 йыл — алтын миҙалы менән наградлана, элекке эш хаҡына 80 һум өҫтәлә. * 1817 йыл — ҡаҙнаға бөтә түләүҙәрҙән азат ителә, элекке эш хаҡына тағы ла 70 һум өҫтәлә. [[Файл:UfaBashkirMosque.jpg|мини|[[Беренсе йәмиғ мәсете|Өфөлә беренсе йәмиғ мәсете]] 1830 йылда Ғәбдрәхимов юллауы буйынса төҙөлә]] * 1820 йыл — Ырымбур генерал-губернатор Эссен үтенесе буйынса 100 һум бүләк ителә. * 1824 йылдың 28 апреле — ҡаҙаҡ ханы Ширғаҙи бин Айсыуаҡ бин Нурғәли осорондағы намыҫлы эшмәкәрлеге өсөн 500 һум торған алтын сәғәт менән бүләкләнә. * 1826 йылдың 7 майында —йорт һатып алыу өсөн 4 000 һум бирелә. == Ғаиләһе == * Беренсе ҡатыны — Тайсуған ауылынан Ғабдрахман бин Туймөхәмәт ҡыҙы Мәрфуға. * Икенсе ҡатыны — Рәхмәтулла ҡыҙы Фәрхибаныу. * Балалары — Ғабдрәүеф, Әхмәҙей, Ғиниәтулла, Бибиҙәрсафа, Бибимаһийән, Бибисарүийән, Бибифәхрийыһан. '''Ғәбдрәүеф ''' Беренсе таш йәмиғ мәсетендә [[имам]], һуңынан [[ахун]] булып хеҙмәт итә. Кадет корпусындағы мосолмандарға ислам тәғлимәтен уҡыта, бының өсөн йылына 500 һум ала. [[17 июнь]] [[1830 йыл]]дың 17 июнендә туғаны Ғиниәтулла менән ирек грамотаһын ала. [[1843 йыл]]да имам һәм ахун вазифаларынан бушатыла. [[1881 йыл]]да вафат була, Ырымбурҙа ерләнә. == Иҫкәрмәләр == {{примечания}} == Әҙәбиәт == * Фахруддин Р. Асар. Т. 1. — Казань: Рухият, 2006. — С. 328—336. [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:1765 йылда тыуғандар]] [[Категория:Әлмәт районында тыуғандар]] [[Категория:Ырымбур губернаһында тыуғандар]] [[Категория:30 ғинуарҙа вафат булғандар]] [[Категория:1840 йылда вафат булғандар]] [[Категория:Ырымбур мосолман Диниә назараты мөфтөйҙәре]] [[Категория:Ҡарғалы мәҙрәсәләре шәкерттәре]] 75xdewb3vcgr6bzu3geytgp93z3erlt 1148101 1148097 2022-08-01T07:35:09Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәбдрәхимов}} {{Иерарх | имя = Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимов | оригинал имени = عبد السلام بن عبد الرحيم بن عبد الرحمان بن محمد | имя при рождении = Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимов | оригинал имени при рождении = عبد السلام بن عبد الرحيم بن عبد الرحمان بن محمد | изображение = | описание изображения = | титул = Мөфтөй, [[Ырымбур мосолман диниә назараты|Ырымбур мосолман диниә назараты]] рәйесе | порядок = 2 | церковь = | избрание = | интронизация = | периодначало = [[30 сентябрь]] [[1825 йыл]] | периодконец = [[31 ғинуар]] [[1840 йыл]] | предшественник = [[Хөсәйенов Мөхәмәтйән, Мөхәмәтйән| Мөхәмәтйән Хөсәйенов ]] | преемник = [[Сөләймәнов Ғәбделвәхит |Ғәбделвәхит Сөләймәнов]] | титул_2 = [[Ахун]] | периодначало_2 = [[1805 йыл]]дың 14 авгусынан | дата рождения = 1765 | место рождения = [[Рәсәй империяһы]],[[Ырымбур губернаһы]], [[Бөгөлмә өйәҙе]], [[Ғабдрахман]] ([[Әлмәт районы]]) | дата смерти = 30.1.1840 | место смерти = [[Рәсәй империяһы]], [[Ырымбур губернаһы]], [[Стәрлетамаҡ өйәҙе]], [[Балыҡлыкүл]] ауылы | принятие монашества = | сан = | дети = '''Ҡыҙҙары:'''Бибиҙәрсафа, Бибимаһийән, Бибисарүийән, Бибифәхрийыһан. <br> '''Улдары:''' Ғабдрәүеф, Әхмәҙей, Ғиниәтулла. | награды = }} '''Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимов''' (Ғәбдессәләм бине Ғабдеррәхим бине Ғабдеррахман бине Мөхәммәт, Ғәбдесәләм Ғабдрәхимов<ref>Татарская энциклопедия: В 5 т. / Гл. ред. М. Х. Хасанов, ответ. ред. Г. С. Сабирзянов. — Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 2005. — Т. 2: Г-Й. — С. 7</ref>; [[1765 йыл|1765]]— [[30 ғинуар]] [[1840 йыл|1840]]) — ислам дине эшмәкәре, йылдар 1825-40-сы йылдарҙа ЫМДН-тың икенсе мөфтөйө. == Биографияһы == [[Типтәрҙәр|Типтәр]] ғаиләһендә тыуған. Юғары дини белемде Ҡаҙандың беренсе мәхәлләһе мәҙрәсәһендә Ибраһим Худжашиҙа һәм [[Ырымбур өйәҙе]] [[Ҡарғалы мәҙрәсәләре|Ҡарғалы (Сәйет биҫтәһе) мәҙрәсәһендә]] ала. === Ырымбурҙағы эшмәкәрлеге === [[1799 йыл]]дың 17 октябрендә Ырымбур Губерна идаралығы Ғәбдессәләм Ғәбдрәимовты мәсетһаҙ городовой мулла вазифаһында раҫлай.1802 йылда Рамаҙан изге айына бағышланған байрам ғибәҙәтен ваҡытынан алдан үткәргәне өсөн мөфтөй Мөхәмәтйән Хөсәйенов тарафынан вазифаһынан ситләтелә.[[1805 йыл]]дың 14 авгусында Кесе Жуз ханы һәм Ырымбур идаралығы үтенесе буйынса вазифаһында ҡабаттан тергеҙелә, уға ахун һәм мөҙәрис дәрәжәләре бирелә. 1799 йылда Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимов үҙ йортонда мосолман училищеһын аса, бында [[Ырымбур|Ырымбурҙа]] йәшәгән татарҙар, бохарҙар, хиуалар һәи ташкентлылар белем ала<ref>Национальный архив Республики Татарстан (НА РТ). Ф. 92. Оп. 1. Д. 386. Л. 13.</ref>. Уға тәрбиәгә үҙенең балаларын ҡаҙаҡ старшиналары ла ебәрә, был уның милли элитаға яҡынлашыуына, улар араһында ышаныслы һәм йылы мөнәсәбәттәргә булышлыҡ итә<ref>ГАОО. Ф. 6. Оп. 10. Д. 61. Л. 2-2 об.</ref>. [[1823]]—[[1824 йыл]]дарҙа Айсыуаҡов Ширғаҙы рәйеслегендәге Урҙа эштәре буйынса комиссия ағзаһы. Мосолмандарҙы хеҙмәткә тоғролоҡҡа ант биреү, енәйәтселәрҙе өгөтләп ыңғайлатыу, шулай уҡ Ырымбур сик комиссияһында дипломатик хатлашыуҙы ғәрәп һәм фарсы теленән татар теленә тәржемә итеү менән шөғөлләнә<ref>ГАОО. Ф. 6. Оп. 3. Д. 3066. Л. 1-2; Оп. 10. Д. 2376. Л. 2; Д. 2471. Л. 1-2.</ref>. 1824 йылда ахун Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимов үтенесе буйынса ҡала йәмиғ мәсетендә ағымдағы ремонт үткәрелә<ref>ГАОО. Ф. 6. Оп. 10. Д. 3163. Л. 1-9.</ref>. === Ырымбур мосолман диниә назараты рәйесе вазифаһындағы эшмәкәрлеге === М. Хөсәйеновтың вафатынан һуң Ырымбур губернаторы П. К. Эссен Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимов юғары рухани вазифаға тәҡдим ителә. [[1825 йыл]]дың 30 сентябрҙә император [[Александр I]] укзына ярашлы ул мөфтөй вазифаһына раҫланды. 1826 йылдың 15 февралендә ант бирә һәм ЫМДН-ҡа индерелә. Ғәбдесәләм Ғәбдрәхимовтың ЫМДН мөфтөйө вазифаһында эшмәкәрлеге емешле була. 1827 йылда ул Өфөлә беренсе йәмиғ мәсете бинаһын төҙөү буйынса эшен башла. 1831 йылда ЫМДН-тың айырым резиденцияһы төҙөлөүе хаҡында мәсьәлә күтәрелә. Башҡорттарҙың һәм типтәрҙәрҙең Ҡазан университетының медицина факультетына уҡырға инеүенә булышлыҡ итә. Ғәбдрәхимов мосолмандар араһында эскелеккә, шулай уҡ [[һабантуй]] һәм йыйын һымаҡ халыҡ байрамдарына ҡаршы көрәшә. Өфө мосолман зыяратында ерләнгән. == Наградалары һәм бүләктәре == * 1806 ййылдың 16 авгусы — Рәсәй дәүләте алдындағы хеҙмәттәре өсөн йыл да була торған 150 һум түләү тәғәйенләнгән. * 1814 йыл — алтын миҙалы менән наградлана, элекке эш хаҡына 80 һум өҫтәлә. * 1817 йыл — ҡаҙнаға бөтә түләүҙәрҙән азат ителә, элекке эш хаҡына тағы ла 70 һум өҫтәлә. [[Файл:UfaBashkirMosque.jpg|мини|[[Беренсе йәмиғ мәсете|Өфөлә беренсе йәмиғ мәсете]] 1830 йылда Ғәбдрәхимов юллауы буйынса төҙөлә]] * 1820 йыл — Ырымбур генерал-губернатор Эссен үтенесе буйынса 100 һум бүләк ителә. * 1824 йылдың 28 апреле — ҡаҙаҡ ханы Ширғаҙи бин Айсыуаҡ бин Нурғәли осорондағы намыҫлы эшмәкәрлеге өсөн 500 һум торған алтын сәғәт менән бүләкләнә. * 1826 йылдың 7 майында —йорт һатып алыу өсөн 4 000 һум бирелә. == Ғаиләһе == * Беренсе ҡатыны — Тайсуған ауылынан Ғабдрахман бин Туймөхәмәт ҡыҙы Мәрфуға. * Икенсе ҡатыны — Рәхмәтулла ҡыҙы Фәрхибаныу. * Балалары — Ғабдрәүеф, Әхмәҙей, Ғиниәтулла, Бибиҙәрсафа, Бибимаһийән, Бибисарүийән, Бибифәхрийыһан. '''Ғәбдрәүеф ''' Беренсе таш йәмиғ мәсетендә [[имам]], һуңынан [[ахун]] булып хеҙмәт итә. Кадет корпусындағы мосолмандарға ислам тәғлимәтен уҡыта, бының өсөн йылына 500 һум ала. [[17 июнь]] [[1830 йыл]]дың 17 июнендә туғаны Ғиниәтулла менән ирек грамотаһын ала. [[1843 йыл]]да имам һәм ахун вазифаларынан бушатыла. [[1881 йыл]]да вафат була, Ырымбурҙа ерләнә. == Иҫкәрмәләр == {{примечания}} == Әҙәбиәт == * Фахруддин Р. Асар. Т. 1. — Казань: Рухият, 2006. — С. 328—336. [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:1765 йылда тыуғандар]] [[Категория:Әлмәт районында тыуғандар]] [[Категория:Ырымбур губернаһында тыуғандар]] [[Категория:30 ғинуарҙа вафат булғандар]] [[Категория:1840 йылда вафат булғандар]] [[Категория:Ырымбур мосолман Диниә назараты мөфтөйҙәре]] [[Категория:Ҡарғалы мәҙрәсәләре шәкерттәре]] epk6dwkifzj9dk1sqnt9b5klkkft8qa 0 126962 1148034 1061263 2022-07-31T18:28:26Z Bebrasmachnayua 35534 wikitext text/x-wiki {{Троллейбусная система | название = Өфө троллейбусы | изображение = Trolleybus in Ufa.jpg | страна = {{RUS}} | город = [[Өфө]] | дата открытия = [[1962 год в истории общественного транспорта|1962 йыл]]дың 27 ғинуары | дата закрытия = | кол-во маршрутов = 9 | длина конт. сети = 161 км | длина маршрутов = | кол-во трол. парков = 2 | кол-во троллейбусов = 166 | типы =[[БТЗ-5276-04]], [[БТЗ-5276-01]] и др. | стоимость проезда = 25 руб. | эксплуатант = Өфө ҡалаһы МУЭТ-ы | сайт = | Категория на Викискладе = }} '''Өфө троллейбусы''' — Өфө ҡалаһының троллейбус системаһы. == Тарихы == [[1962 йыл]] — 27 ғинуарҙа ҡалала даими хәрәкәте асыла. [[1972 йыл]] — Вологда урамындағы 2-се һанлы троллейбус депоһы асыла. [[1978 йыл]] — Рихард Зорге урамында линия асыла. [[1975 йыл]] —Инорс торлаҡ районына линия төҙөлә. [[1980 йыл]] — «Йәшел Сауҡалыҡ»ҡа линия төҙөлә. [[1982 йыл]] — Әй һәм Воровский урамдарында линия төҙөлә. [[1984 йыл]] — Фрунзе урамы буйлап (Карл Маркс урамы менән киҫешкән урындан), Ғафури урамы, Коммунистик урамы (Карл Маркс урамы менән киҫешкән урынға тиклем) линия төҙөлә. [[1986 йыл]] — 1-се ТЭЦ-ҡа тиклем линия төҙөлә. [[1993 йыл]] — Лесотехникум урамы һәм Рәсәй урамы буйлап "Ҡурсаҡ театры"на тиклем линия асыла. «Ҡурсаҡ театры — Эске эштәр министрлығы мәктәбе» 16-сы маршрут сафҡа инә. [[2001 йыл]]да — 3-сө һанлы троллейбус депоһы асыла. [[2002 йыл]] — Цюрупа урамындағы "Үҙәк баҙар"ы менән Ибраһимов бульвары араһындағы линия һүтелә, һуңынан линия Пархоменко урамына күсерелә. [[2003 йыл]] — Инорс торлаҡ районындағы линия "Өфө ДОК"ы туҡталышына тиклем оҙайтыла. [[2004 йыл]] — «Красноярский урамы» туҡталыш ҡулсаһы ябыла. [[2006 йыл]] — Әй урамы буйлап хәрәкәт ике йыл туҡтатылып торғандан һуң ҡабаттан асыла. [[2007 йыл]] — Революцион урамында 1-се һанлы троллейбус депоһы ябыла, троллейбустарҙы өсөнсө депоға тапшыралар, өсөнсө депо беренсе тип үҙгәртелә. [[2008 йыл]] — Пархоменко һәм Октябрҙең 50 йылллығы урамддар сатындағы кәкреләрҙең береһе һүтелә. [[2010 йыл]] — «АБЗ»-да өлөшләтә линия һүтелә.. [[2012 йыл]] — ер аҫты үткәлеге төҙөү сәбәпле «Дан бульвары» туҡталышы ҡулсаһы һүтелә. == Депо == === 1-се троллейбус депоһы, 1-се майҙансыҡ === * '''Адрес:''' Адмирал Макаров урамы, 19/1-се йорт * '''Асылыу датаһы:''' 2001 йылдың 28 майы === 1-се троллейбус депоһы, 2-се майҙансыҡ === * '''Адрес:''' Вологда урамы, 29. * '''Асылыу датаһы:''' 1972 йылдың декабре == Хәрәкәтле состав == === Тарихи === * ЗиУ-5; * ЗиУ-5Д; * ЗиУ-9 модификациялары: ЗиУ-682Б, ЗиУ-682В10, ЗиУ-682В-012, ЗиУ-682Г10, ЗиУ-682Г-012 ; * ЗиУ-10модификациялары : зиу683б, ЗиУ-683В, Тролза-62052.02. * БТЗ-52011 * ЗиУ-682 (УРТТЗ) === Заманса === ==== 1-се троллейбус депоһы ==== 1-се троллейбус депоһында 95 троллейбус иҫәптә тора: * БТЗ-5276-04 — 22 берәмек; * БТЗ-5276-01 — 9 берәмек; * БТЗ-52767А — 14 берәмек; * БТЗ-52761Т — 13 берәмек; * БТЗ-52763А — 16 берәмек; * БТЗ-52761Р — 9 берәмек; * БТЗ-52767Р — берәмек; * БТЗ-52764Р — 2 берәмек; * БТЗ-52767 — 2 берәмек; * БТЗ-52761Н (БТЗ-100) — 1 берәмек; * ЗиУ-6205М — 1 берәмек. ==== 2-се троллейбус депоһы ==== 2-се һанлы троллейбус депоһында 79 троллейбус иҫәптә тора: * БТЗ-5276-01 — 7 берәмек; * БТЗ-5276-04 — 15 берәмек; * БТЗ-52761Т — 14 берәмек; * БТЗ-52767А — 13 берәмек; * БТЗ-52761Р — 9 берәмек; * НефАЗ-52765Р БТЗ — берәмек; * НефАЗ-52765А БТЗ — берәмек; * БТЗ-52764Р — 3 берәмек; * ЗиУ-682Г-016 (018) — берәмек; * БТЗ-52767 — 2 берәмек. == Маршруттары == {| class="wikitable collapsible collapsed" style="margin-bottom: 10px;" ! class="bright" colspan="5" | Өфө троллейбусы маршруты |- ! № ! Һуңғы туҡталыш ! Маршруты эйәреп ! Депо ! Иҫкәрмә |- | 1 | Төньяҡ автовокзалы — Дуҫлыҡ монументы | Кемерово урам — Комаров урамы — Тоннель урамы — Октябрь просп. — Октябрҙең 50 йыллығы урамы — Цюрупа урамы — Октябрь революцияһы урамы — Сочинский урамы (кире яҡҡа: Октябрь революцияһы урамы) | 1 |- | 2 | Колхоз баҙары — Башгосдрамтеатр | Ҡулса урамында — Ульянов урамы — Майский урамы — Конституция урам — Комаров урамы (кире яҡҡа: Космонавтар урамы) — Комаров урамы — Тоннель урамы — Октябрь проспекты — Октябрҙең 50 йыллығы урамы — Цюрупа урамы — Зәки Вәлиди урамы (кире яҡҡа: Зәки Вәлиди урамы — Карл Маркс урамы — Коммунистик урамы) | 2 |- | 4 | 2-се һанлы троллейбус депоһы — Төньяҡ автовокзалы | Пекин урамы — Вологда урамы (кире яҡҡа: Ҡулса урамы) — Ҡулса урамы — Машиностроителдәр урамы — 1 май урамы  — Конституция урамы (кире яҡҡа: Комаров урамы — Космонавтар урамы) — Кемерово урамы | 2 |- | 8 | 2-се һанлы троллейбус депоһы  — Трамплиндан | Пекин урамы — Вологда урамы (кире яҡҡа: Ҡулса урамы) — Ҡулса урамы — Машиностроителдәр урамы — 1 май урамы  — Конституция ураым — Комаров урамы (кире яҡҡа: Космонавтар урамы) — Комаров урамы  — Тоннель урамы — Октябрь проспекты — СССР-ҙың 50 йылллығы урамы — Менделеев урамы | 2 |- | 9 | Өфө ДОК-ы — ТЭЦ-1 | Төхбәт Йәнәби бульвары — Георгий Мушников урамы — Баландин бульвары — Төхбәт Йәнәби бульвары — Сельский Богородский урамы (кире яҡҡа: Ферин урамы — Төхбәт Йәнәби бульвары) — Сельский Богородский урамы — Вологда урамы — Орджоникидзе урамы — Машиностроителдәр урамы —1 Май урамы — Ульянов урамы | 2 |- | 10 | Өфө ДОК-ы — ТЭЦ-1 | Бульва. Тухват Янаби — георгий мушников урамындағы — Баландин бульв. — Янаби бульв. Тухват — сыуаш ауылы урамы (кире: ферина урамы — Янаби бульв. Тухват) — сыуаш ауылы урам — Вологда урамында — ҡулса урамы — урамы Ульянов | 2 |- | 13 | Колхоз баҙары — белореченский биҫтәһендә | Ҡулса урамында — ульянов урамы — урамы Май — конституция урам — урам Т (кире: космонавтар урамы) — та урам — урам тоннельный — просп. Октябрь — Әй урам — урам баҡалы — кувыкин степан урам — урам Софья Перовская — аврора урамында (кире: аврора урамы — урамы Рабкор) | 1 |- | 13к | Троллейбус депо № 1 — белореченский биҫтәһендә | Ул. Шота Руставели — адмирал макаров урамындағы — урамындағы трамвай — просп. Октябрь — Әй урам — урам баҡалы — кувыкин степан урам — урам Софья Перовская — аврора урамында (кире: аврора урамы — урамы Рабкор) | 1 |- | 15 | Уфимский ДОК — "нефтсе"стадионында | Бульва. Тухват Янаби — ферин урамы — урамы. Глинка (кире: сыуаш ауылы урам — бульв. тухват янаби — Баландин бульв. — георгий мушников урамындағы — Янаби бульв. Тухват) — сыуаш ауылы урам — урам вологда — орджоникидзе урам — урам Машиностроитель (кире: ҡулса урамы — Вологда урамы) — Ҡулса урамы — ульянов урамы — урамы Май — конституция урам — урам Т (кире: т урам — урам Космонавт) | 2 |- | 16 | Ҡурсаҡ театры — белореченский биҫтәһендә | Российский пер (кире: просп. Октябрь) — Рәсәй урамы — комсомол урамы — лесотехникум урамы — менделеев урамы — степан кувыкин урамы — урамы Софья Перовская — аврора урамында (кире: аврора урамы — урамы Рабкор) | 1 |- | 21 | ТК «Үҙәк» — белореченский биҫтәһендә | Ул. 50 йыл Октябрь — Әй урам — урам баҡалы — кувыкин степан урам — урам Софья Перовская — аврора урамында (кире: аврора урамы — урамы Рабкор) | 1 |- | 22 | Төньяҡ автовокзал — боҙ һарайы «Өфө-Арена» | Кемерово урам — урам Та — Тоннельный урамы — Октябрь просп. — шәфиев урамы — рихард зорге урамы — урамы б гражданлыҡ — бульв. Ибраһимов — ленин урамы (кире: ленин урамы — Революцион урам — карл маркс урамы — бульв. Ибраһимов) | 1 |} == Йөрөү хаҡы == [[2017 йыл|2017 йылдың]] 1 ғинуарынан: Йөрөү хаҡы 20 һум тәшкил итә. Багаж ташыу хаҡы — 13 һум. Транспорт картаһы буйынса йөрөү хаҡы: Бер тапҡыр йөрөү: * электрон карта буйынса граждандар һәм ойошмалар өсөн һәм Visa payWave картаһы буйынса— 18 һум; * социаль картаһы буйынса — 13 һум; * студент картаһы буйынса — 13 һум; * мәктәп уҡыусылары картаһы буйынса — 10 һум. Бер айға тарифтар: * бер айлыҡ электрон карталар буйынса граждандар һәм ойошмалар өсөн: 20 ҡыҫҡа сәфәр өсөн — 300 һум, 30 сәфәр ҡыҫҡа өсөн — 420 һум; * айлыҡ социаль картаһы буйынса: 50 ҡыҫҡа сәфәр өсөн — 450 һум. Юл хаҡы өсөн аҡса кондукторға бирелә, кондуктор булмаған осраҡта водителгә (төшкән саҡта). == Һылтанмалар == * [http://www.muet-ufa.ru Сайт МУЭТ г. Уфы] * [http://www.transphoto.ru/city/102 Уфа] — [[СТТС]] * [http://fmap.ru/ufa/ Электронная схема общественного транспорта Уфы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170913014153/http://fmap.ru/ufa/ |date=2017-09-13 }} * [http://ufa-electro.narod.ru Электротранспорт Уфы] * [http://trollcity.narod.ru/city/ufa.htm Уфимский троллейбус на сайте «Троллейбусные города России»] * [http://railfaneurope.net/pix/ru/trolleybus/Ufa/pix.html Фотографии уфимских троллейбусов] * [http://glonass-std.ru/ufa/ Общественный транспорт города Уфы онлайн] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151005164332/http://glonass-std.ru/ufa/ |date=2015-10-05 }} {{Троллейбусные системы городов России}} {{Общественный транспорт Уфы}} [[Категория:1962 йылда барлыҡҡа килгәндәр]] 0zrlfgfwnhqgngg5bx9op8839vdlmuf 1148036 1148034 2022-07-31T18:29:40Z Bebrasmachnayua 35534 wikitext text/x-wiki {{Троллейбусная система | название = Өфө троллейбусы | изображение = Trolleybus in Ufa.jpg | страна = {{RUS}} | город = [[Өфө]] | дата открытия = [[1962 год в истории общественного транспорта|1962 йыл]]дың 27 ғинуары | дата закрытия = | кол-во маршрутов = 9 | длина конт. сети = 161 км | длина маршрутов = | кол-во трол. парков = 2 | кол-во троллейбусов = 166 | типы =[[БТЗ-5276-04]], [[БТЗ-5276-01]] и др. | стоимость проезда = 25 руб. | эксплуатант = Өфө ҡалаһы МУЭТ-ы | сайт = | Категория на Викискладе = }} '''Өфө троллейбусы''' — Өфө ҡалаһының троллейбус системаһы. == Тарихы == [[1962 йыл]] — 27 ғинуарҙа ҡалала даими хәрәкәте асыла. [[1972 йыл]] — Вологда урамындағы 2-се һанлы троллейбус депоһы асыла. [[1978 йыл]] — Рихард Зорге урамында линия асыла. [[1975 йыл]] —Инорс торлаҡ районына линия төҙөлә. [[1980 йыл]] — «Йәшел Сауҡалыҡ»ҡа линия төҙөлә. [[1982 йыл]] — Әй һәм Воровский урамдарында линия төҙөлә. [[1984 йыл]] — Фрунзе урамы буйлап (Карл Маркс урамы менән киҫешкән урындан), Ғафури урамы, Коммунистик урамы (Карл Маркс урамы менән киҫешкән урынға тиклем) линия төҙөлә. [[1986 йыл]] — 1-се ТЭЦ-ҡа тиклем линия төҙөлә. [[1993 йыл]] — Лесотехникум урамы һәм Рәсәй урамы буйлап "Ҡурсаҡ театры"на тиклем линия асыла. «Ҡурсаҡ театры — Эске эштәр министрлығы мәктәбе» 16-сы маршрут сафҡа инә. [[2001 йыл]]да — 3-сө һанлы троллейбус депоһы асыла. [[2002 йыл]] — Цюрупа урамындағы "Үҙәк баҙар"ы менән Ибраһимов бульвары араһындағы линия һүтелә, һуңынан линия Пархоменко урамына күсерелә. [[2003 йыл]] — Инорс торлаҡ районындағы линия "Өфө ДОК"ы туҡталышына тиклем оҙайтыла. [[2004 йыл]] — «Красноярский урамы» туҡталыш ҡулсаһы ябыла. [[2006 йыл]] — Әй урамы буйлап хәрәкәт ике йыл туҡтатылып торғандан һуң ҡабаттан асыла. [[2007 йыл]] — Революцион урамында 1-се һанлы троллейбус депоһы ябыла, троллейбустарҙы өсөнсө депоға тапшыралар, өсөнсө депо беренсе тип үҙгәртелә. [[2008 йыл]] — Пархоменко һәм Октябрҙең 50 йылллығы урамддар сатындағы кәкреләрҙең береһе һүтелә. [[2010 йыл]] — «АБЗ»-да өлөшләтә линия һүтелә.. [[2012 йыл]] — ер аҫты үткәлеге төҙөү сәбәпле «Дан бульвары» туҡталышы ҡулсаһы һүтелә. == Депо == === 1-се троллейбус депоһы, 1-се майҙансыҡ === * '''Адрес:''' Адмирал Макаров урамы, 19/1-се йорт * '''Асылыу датаһы:''' 2001 йылдың 28 майы === 1-се троллейбус депоһы, 2-се майҙансыҡ === * '''Адрес:''' Вологда урамы, 29. * '''Асылыу датаһы:''' 1972 йылдың декабре == Хәрәкәтле состав == === Тарихи === * ЗиУ-5; * ЗиУ-5Д; * ЗиУ-9 модификациялары: ЗиУ-682Б, ЗиУ-682В10, ЗиУ-682В-012, ЗиУ-682Г10, ЗиУ-682Г-012 ; * ЗиУ-10модификациялары : зиу683б, ЗиУ-683В, Тролза-62052.02. * БТЗ-52011 * ЗиУ-682 (УРТТЗ) === Заманса === ==== 1-се троллейбус депоһы ==== 1-се троллейбус депоһында 95 троллейбус иҫәптә тора: * БТЗ-5276-04 — 22 берәмек; * БТЗ-5276-01 — 9 берәмек; * БТЗ-52767А — 14 берәмек; * БТЗ-52761Т — 13 берәмек; * БТЗ-52763А — 16 берәмек; * БТЗ-52761Р — 9 берәмек; * БТЗ-52767Р — берәмек; * БТЗ-52764Р — 2 берәмек; * БТЗ-52767 — 2 берәмек; * БТЗ-52761Н (БТЗ-100) — 1 берәмек; * ЗиУ-6205М — 1 берәмек. ==== 2-се троллейбус депоһы ==== 2-се һанлы троллейбус депоһында 79 троллейбус иҫәптә тора: * БТЗ-5276-01 — 7 берәмек; * БТЗ-5276-04 — 15 берәмек; * БТЗ-52761Т — 14 берәмек; * БТЗ-52767А — 13 берәмек; * БТЗ-52761Р — 9 берәмек; * НефАЗ-52765Р БТЗ — берәмек; * НефАЗ-52765А БТЗ — берәмек; * БТЗ-52764Р — 3 берәмек; * ЗиУ-682Г-016 (018) — берәмек; * БТЗ-52767 — 2 берәмек. == Маршруттары == {| class="wikitable collapsible collapsed" style="margin-bottom: 10px;" ! class="bright" colspan="5" | Өфө троллейбусы маршруты |- ! № ! Һуңғы туҡталыш ! Маршруты эйәреп ! Депо ! Иҫкәрмә Закрыт |- | 1 | Төньяҡ автовокзалы — Дуҫлыҡ монументы | Кемерово урам — Комаров урамы — Тоннель урамы — Октябрь просп. — Октябрҙең 50 йыллығы урамы — Цюрупа урамы — Октябрь революцияһы урамы — Сочинский урамы (кире яҡҡа: Октябрь революцияһы урамы) | 1 |- | 2 | Колхоз баҙары — Башгосдрамтеатр | Ҡулса урамында — Ульянов урамы — Майский урамы — Конституция урам — Комаров урамы (кире яҡҡа: Космонавтар урамы) — Комаров урамы — Тоннель урамы — Октябрь проспекты — Октябрҙең 50 йыллығы урамы — Цюрупа урамы — Зәки Вәлиди урамы (кире яҡҡа: Зәки Вәлиди урамы — Карл Маркс урамы — Коммунистик урамы) | 2 |- | 4 | 2-се һанлы троллейбус депоһы — Төньяҡ автовокзалы | Пекин урамы — Вологда урамы (кире яҡҡа: Ҡулса урамы) — Ҡулса урамы — Машиностроителдәр урамы — 1 май урамы  — Конституция урамы (кире яҡҡа: Комаров урамы — Космонавтар урамы) — Кемерово урамы | 2 |- | 8 | 2-се һанлы троллейбус депоһы  — Трамплиндан | Пекин урамы — Вологда урамы (кире яҡҡа: Ҡулса урамы) — Ҡулса урамы — Машиностроителдәр урамы — 1 май урамы  — Конституция ураым — Комаров урамы (кире яҡҡа: Космонавтар урамы) — Комаров урамы  — Тоннель урамы — Октябрь проспекты — СССР-ҙың 50 йылллығы урамы — Менделеев урамы | 2 |- | 9 | Өфө ДОК-ы — ТЭЦ-1 | Төхбәт Йәнәби бульвары — Георгий Мушников урамы — Баландин бульвары — Төхбәт Йәнәби бульвары — Сельский Богородский урамы (кире яҡҡа: Ферин урамы — Төхбәт Йәнәби бульвары) — Сельский Богородский урамы — Вологда урамы — Орджоникидзе урамы — Машиностроителдәр урамы —1 Май урамы — Ульянов урамы | 2 |- | 10 | Өфө ДОК-ы — ТЭЦ-1 | Бульва. Тухват Янаби — георгий мушников урамындағы — Баландин бульв. — Янаби бульв. Тухват — сыуаш ауылы урамы (кире: ферина урамы — Янаби бульв. Тухват) — сыуаш ауылы урам — Вологда урамында — ҡулса урамы — урамы Ульянов | 2 |- | 13 | Колхоз баҙары — белореченский биҫтәһендә | Ҡулса урамында — ульянов урамы — урамы Май — конституция урам — урам Т (кире: космонавтар урамы) — та урам — урам тоннельный — просп. Октябрь — Әй урам — урам баҡалы — кувыкин степан урам — урам Софья Перовская — аврора урамында (кире: аврора урамы — урамы Рабкор) | 1 |- | 13к | Троллейбус депо № 1 — белореченский биҫтәһендә | Ул. Шота Руставели — адмирал макаров урамындағы — урамындағы трамвай — просп. Октябрь — Әй урам — урам баҡалы — кувыкин степан урам — урам Софья Перовская — аврора урамында (кире: аврора урамы — урамы Рабкор) | 1 |- | 15 | Уфимский ДОК — "нефтсе"стадионында | Бульва. Тухват Янаби — ферин урамы — урамы. Глинка (кире: сыуаш ауылы урам — бульв. тухват янаби — Баландин бульв. — георгий мушников урамындағы — Янаби бульв. Тухват) — сыуаш ауылы урам — урам вологда — орджоникидзе урам — урам Машиностроитель (кире: ҡулса урамы — Вологда урамы) — Ҡулса урамы — ульянов урамы — урамы Май — конституция урам — урам Т (кире: т урам — урам Космонавт) | 2 |- | 16 | Ҡурсаҡ театры — белореченский биҫтәһендә | Российский пер (кире: просп. Октябрь) — Рәсәй урамы — комсомол урамы — лесотехникум урамы — менделеев урамы — степан кувыкин урамы — урамы Софья Перовская — аврора урамында (кире: аврора урамы — урамы Рабкор) | 1 |- | 21 | ТК «Үҙәк» — белореченский биҫтәһендә | Ул. 50 йыл Октябрь — Әй урам — урам баҡалы — кувыкин степан урам — урам Софья Перовская — аврора урамында (кире: аврора урамы — урамы Рабкор) | 1 |- | 22 | Төньяҡ автовокзал — боҙ һарайы «Өфө-Арена» | Кемерово урам — урам Та — Тоннельный урамы — Октябрь просп. — шәфиев урамы — рихард зорге урамы — урамы б гражданлыҡ — бульв. Ибраһимов — ленин урамы (кире: ленин урамы — Революцион урам — карл маркс урамы — бульв. Ибраһимов) | 1 |} == Йөрөү хаҡы == [[2017 йыл|2017 йылдың]] 1 ғинуарынан: Йөрөү хаҡы 20 һум тәшкил итә. Багаж ташыу хаҡы — 13 һум. Транспорт картаһы буйынса йөрөү хаҡы: Бер тапҡыр йөрөү: * электрон карта буйынса граждандар һәм ойошмалар өсөн һәм Visa payWave картаһы буйынса— 18 һум; * социаль картаһы буйынса — 13 һум; * студент картаһы буйынса — 13 һум; * мәктәп уҡыусылары картаһы буйынса — 10 һум. Бер айға тарифтар: * бер айлыҡ электрон карталар буйынса граждандар һәм ойошмалар өсөн: 20 ҡыҫҡа сәфәр өсөн — 300 һум, 30 сәфәр ҡыҫҡа өсөн — 420 һум; * айлыҡ социаль картаһы буйынса: 50 ҡыҫҡа сәфәр өсөн — 450 һум. Юл хаҡы өсөн аҡса кондукторға бирелә, кондуктор булмаған осраҡта водителгә (төшкән саҡта). == Һылтанмалар == * [http://www.muet-ufa.ru Сайт МУЭТ г. Уфы] * [http://www.transphoto.ru/city/102 Уфа] — [[СТТС]] * [http://fmap.ru/ufa/ Электронная схема общественного транспорта Уфы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170913014153/http://fmap.ru/ufa/ |date=2017-09-13 }} * [http://ufa-electro.narod.ru Электротранспорт Уфы] * [http://trollcity.narod.ru/city/ufa.htm Уфимский троллейбус на сайте «Троллейбусные города России»] * [http://railfaneurope.net/pix/ru/trolleybus/Ufa/pix.html Фотографии уфимских троллейбусов] * [http://glonass-std.ru/ufa/ Общественный транспорт города Уфы онлайн] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151005164332/http://glonass-std.ru/ufa/ |date=2015-10-05 }} {{Троллейбусные системы городов России}} {{Общественный транспорт Уфы}} [[Категория:1962 йылда барлыҡҡа килгәндәр]] 5baz34yrx1fwyjsui1dxptk5za5z8bb 1148037 1148036 2022-07-31T18:30:06Z Bebrasmachnayua 35534 /* Маршруттары */ wikitext text/x-wiki {{Троллейбусная система | название = Өфө троллейбусы | изображение = Trolleybus in Ufa.jpg | страна = {{RUS}} | город = [[Өфө]] | дата открытия = [[1962 год в истории общественного транспорта|1962 йыл]]дың 27 ғинуары | дата закрытия = | кол-во маршрутов = 9 | длина конт. сети = 161 км | длина маршрутов = | кол-во трол. парков = 2 | кол-во троллейбусов = 166 | типы =[[БТЗ-5276-04]], [[БТЗ-5276-01]] и др. | стоимость проезда = 25 руб. | эксплуатант = Өфө ҡалаһы МУЭТ-ы | сайт = | Категория на Викискладе = }} '''Өфө троллейбусы''' — Өфө ҡалаһының троллейбус системаһы. == Тарихы == [[1962 йыл]] — 27 ғинуарҙа ҡалала даими хәрәкәте асыла. [[1972 йыл]] — Вологда урамындағы 2-се һанлы троллейбус депоһы асыла. [[1978 йыл]] — Рихард Зорге урамында линия асыла. [[1975 йыл]] —Инорс торлаҡ районына линия төҙөлә. [[1980 йыл]] — «Йәшел Сауҡалыҡ»ҡа линия төҙөлә. [[1982 йыл]] — Әй һәм Воровский урамдарында линия төҙөлә. [[1984 йыл]] — Фрунзе урамы буйлап (Карл Маркс урамы менән киҫешкән урындан), Ғафури урамы, Коммунистик урамы (Карл Маркс урамы менән киҫешкән урынға тиклем) линия төҙөлә. [[1986 йыл]] — 1-се ТЭЦ-ҡа тиклем линия төҙөлә. [[1993 йыл]] — Лесотехникум урамы һәм Рәсәй урамы буйлап "Ҡурсаҡ театры"на тиклем линия асыла. «Ҡурсаҡ театры — Эске эштәр министрлығы мәктәбе» 16-сы маршрут сафҡа инә. [[2001 йыл]]да — 3-сө һанлы троллейбус депоһы асыла. [[2002 йыл]] — Цюрупа урамындағы "Үҙәк баҙар"ы менән Ибраһимов бульвары араһындағы линия һүтелә, һуңынан линия Пархоменко урамына күсерелә. [[2003 йыл]] — Инорс торлаҡ районындағы линия "Өфө ДОК"ы туҡталышына тиклем оҙайтыла. [[2004 йыл]] — «Красноярский урамы» туҡталыш ҡулсаһы ябыла. [[2006 йыл]] — Әй урамы буйлап хәрәкәт ике йыл туҡтатылып торғандан һуң ҡабаттан асыла. [[2007 йыл]] — Революцион урамында 1-се һанлы троллейбус депоһы ябыла, троллейбустарҙы өсөнсө депоға тапшыралар, өсөнсө депо беренсе тип үҙгәртелә. [[2008 йыл]] — Пархоменко һәм Октябрҙең 50 йылллығы урамддар сатындағы кәкреләрҙең береһе һүтелә. [[2010 йыл]] — «АБЗ»-да өлөшләтә линия һүтелә.. [[2012 йыл]] — ер аҫты үткәлеге төҙөү сәбәпле «Дан бульвары» туҡталышы ҡулсаһы һүтелә. == Депо == === 1-се троллейбус депоһы, 1-се майҙансыҡ === * '''Адрес:''' Адмирал Макаров урамы, 19/1-се йорт * '''Асылыу датаһы:''' 2001 йылдың 28 майы === 1-се троллейбус депоһы, 2-се майҙансыҡ === * '''Адрес:''' Вологда урамы, 29. * '''Асылыу датаһы:''' 1972 йылдың декабре == Хәрәкәтле состав == === Тарихи === * ЗиУ-5; * ЗиУ-5Д; * ЗиУ-9 модификациялары: ЗиУ-682Б, ЗиУ-682В10, ЗиУ-682В-012, ЗиУ-682Г10, ЗиУ-682Г-012 ; * ЗиУ-10модификациялары : зиу683б, ЗиУ-683В, Тролза-62052.02. * БТЗ-52011 * ЗиУ-682 (УРТТЗ) === Заманса === ==== 1-се троллейбус депоһы ==== 1-се троллейбус депоһында 95 троллейбус иҫәптә тора: * БТЗ-5276-04 — 22 берәмек; * БТЗ-5276-01 — 9 берәмек; * БТЗ-52767А — 14 берәмек; * БТЗ-52761Т — 13 берәмек; * БТЗ-52763А — 16 берәмек; * БТЗ-52761Р — 9 берәмек; * БТЗ-52767Р — берәмек; * БТЗ-52764Р — 2 берәмек; * БТЗ-52767 — 2 берәмек; * БТЗ-52761Н (БТЗ-100) — 1 берәмек; * ЗиУ-6205М — 1 берәмек. ==== 2-се троллейбус депоһы ==== 2-се һанлы троллейбус депоһында 79 троллейбус иҫәптә тора: * БТЗ-5276-01 — 7 берәмек; * БТЗ-5276-04 — 15 берәмек; * БТЗ-52761Т — 14 берәмек; * БТЗ-52767А — 13 берәмек; * БТЗ-52761Р — 9 берәмек; * НефАЗ-52765Р БТЗ — берәмек; * НефАЗ-52765А БТЗ — берәмек; * БТЗ-52764Р — 3 берәмек; * ЗиУ-682Г-016 (018) — берәмек; * БТЗ-52767 — 2 берәмек. == Маршруттары == {| class="wikitable collapsible collapsed" style="margin-bottom: 10px;" ! class="bright" colspan="5" | Өфө троллейбусы маршруты |- ! № ! Һуңғы туҡталыш ! Маршруты эйәреп ! Депо ! Иҫкәрмә |- закрыт | 1 | Төньяҡ автовокзалы — Дуҫлыҡ монументы | Кемерово урам — Комаров урамы — Тоннель урамы — Октябрь просп. — Октябрҙең 50 йыллығы урамы — Цюрупа урамы — Октябрь революцияһы урамы — Сочинский урамы (кире яҡҡа: Октябрь революцияһы урамы) | 1 |- | 2 | Колхоз баҙары — Башгосдрамтеатр | Ҡулса урамында — Ульянов урамы — Майский урамы — Конституция урам — Комаров урамы (кире яҡҡа: Космонавтар урамы) — Комаров урамы — Тоннель урамы — Октябрь проспекты — Октябрҙең 50 йыллығы урамы — Цюрупа урамы — Зәки Вәлиди урамы (кире яҡҡа: Зәки Вәлиди урамы — Карл Маркс урамы — Коммунистик урамы) | 2 |- | 4 | 2-се һанлы троллейбус депоһы — Төньяҡ автовокзалы | Пекин урамы — Вологда урамы (кире яҡҡа: Ҡулса урамы) — Ҡулса урамы — Машиностроителдәр урамы — 1 май урамы  — Конституция урамы (кире яҡҡа: Комаров урамы — Космонавтар урамы) — Кемерово урамы | 2 |- | 8 | 2-се һанлы троллейбус депоһы  — Трамплиндан | Пекин урамы — Вологда урамы (кире яҡҡа: Ҡулса урамы) — Ҡулса урамы — Машиностроителдәр урамы — 1 май урамы  — Конституция ураым — Комаров урамы (кире яҡҡа: Космонавтар урамы) — Комаров урамы  — Тоннель урамы — Октябрь проспекты — СССР-ҙың 50 йылллығы урамы — Менделеев урамы | 2 |- | 9 | Өфө ДОК-ы — ТЭЦ-1 | Төхбәт Йәнәби бульвары — Георгий Мушников урамы — Баландин бульвары — Төхбәт Йәнәби бульвары — Сельский Богородский урамы (кире яҡҡа: Ферин урамы — Төхбәт Йәнәби бульвары) — Сельский Богородский урамы — Вологда урамы — Орджоникидзе урамы — Машиностроителдәр урамы —1 Май урамы — Ульянов урамы | 2 |- | 10 | Өфө ДОК-ы — ТЭЦ-1 | Бульва. Тухват Янаби — георгий мушников урамындағы — Баландин бульв. — Янаби бульв. Тухват — сыуаш ауылы урамы (кире: ферина урамы — Янаби бульв. Тухват) — сыуаш ауылы урам — Вологда урамында — ҡулса урамы — урамы Ульянов | 2 |- | 13 | Колхоз баҙары — белореченский биҫтәһендә | Ҡулса урамында — ульянов урамы — урамы Май — конституция урам — урам Т (кире: космонавтар урамы) — та урам — урам тоннельный — просп. Октябрь — Әй урам — урам баҡалы — кувыкин степан урам — урам Софья Перовская — аврора урамында (кире: аврора урамы — урамы Рабкор) | 1 |- | 13к | Троллейбус депо № 1 — белореченский биҫтәһендә | Ул. Шота Руставели — адмирал макаров урамындағы — урамындағы трамвай — просп. Октябрь — Әй урам — урам баҡалы — кувыкин степан урам — урам Софья Перовская — аврора урамында (кире: аврора урамы — урамы Рабкор) | 1 |- | 15 | Уфимский ДОК — "нефтсе"стадионында | Бульва. Тухват Янаби — ферин урамы — урамы. Глинка (кире: сыуаш ауылы урам — бульв. тухват янаби — Баландин бульв. — георгий мушников урамындағы — Янаби бульв. Тухват) — сыуаш ауылы урам — урам вологда — орджоникидзе урам — урам Машиностроитель (кире: ҡулса урамы — Вологда урамы) — Ҡулса урамы — ульянов урамы — урамы Май — конституция урам — урам Т (кире: т урам — урам Космонавт) | 2 |- | 16 | Ҡурсаҡ театры — белореченский биҫтәһендә | Российский пер (кире: просп. Октябрь) — Рәсәй урамы — комсомол урамы — лесотехникум урамы — менделеев урамы — степан кувыкин урамы — урамы Софья Перовская — аврора урамында (кире: аврора урамы — урамы Рабкор) | 1 |- | 21 | ТК «Үҙәк» — белореченский биҫтәһендә | Ул. 50 йыл Октябрь — Әй урам — урам баҡалы — кувыкин степан урам — урам Софья Перовская — аврора урамында (кире: аврора урамы — урамы Рабкор) | 1 |- | 22 | Төньяҡ автовокзал — боҙ һарайы «Өфө-Арена» | Кемерово урам — урам Та — Тоннельный урамы — Октябрь просп. — шәфиев урамы — рихард зорге урамы — урамы б гражданлыҡ — бульв. Ибраһимов — ленин урамы (кире: ленин урамы — Революцион урам — карл маркс урамы — бульв. Ибраһимов) | 1 |} == Йөрөү хаҡы == [[2017 йыл|2017 йылдың]] 1 ғинуарынан: Йөрөү хаҡы 20 һум тәшкил итә. Багаж ташыу хаҡы — 13 һум. Транспорт картаһы буйынса йөрөү хаҡы: Бер тапҡыр йөрөү: * электрон карта буйынса граждандар һәм ойошмалар өсөн һәм Visa payWave картаһы буйынса— 18 һум; * социаль картаһы буйынса — 13 һум; * студент картаһы буйынса — 13 һум; * мәктәп уҡыусылары картаһы буйынса — 10 һум. Бер айға тарифтар: * бер айлыҡ электрон карталар буйынса граждандар һәм ойошмалар өсөн: 20 ҡыҫҡа сәфәр өсөн — 300 һум, 30 сәфәр ҡыҫҡа өсөн — 420 һум; * айлыҡ социаль картаһы буйынса: 50 ҡыҫҡа сәфәр өсөн — 450 һум. Юл хаҡы өсөн аҡса кондукторға бирелә, кондуктор булмаған осраҡта водителгә (төшкән саҡта). == Һылтанмалар == * [http://www.muet-ufa.ru Сайт МУЭТ г. Уфы] * [http://www.transphoto.ru/city/102 Уфа] — [[СТТС]] * [http://fmap.ru/ufa/ Электронная схема общественного транспорта Уфы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170913014153/http://fmap.ru/ufa/ |date=2017-09-13 }} * [http://ufa-electro.narod.ru Электротранспорт Уфы] * [http://trollcity.narod.ru/city/ufa.htm Уфимский троллейбус на сайте «Троллейбусные города России»] * [http://railfaneurope.net/pix/ru/trolleybus/Ufa/pix.html Фотографии уфимских троллейбусов] * [http://glonass-std.ru/ufa/ Общественный транспорт города Уфы онлайн] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151005164332/http://glonass-std.ru/ufa/ |date=2015-10-05 }} {{Троллейбусные системы городов России}} {{Общественный транспорт Уфы}} [[Категория:1962 йылда барлыҡҡа килгәндәр]] 6o8a7e8tuf68e21iabrjjg2979hf3jz 0 127659 1148189 1052273 2022-08-01T11:49:15Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Горбунов}} {{Ук}} ''' Горбунов Игорь Алексеевич ''' ([[12 июль]] [[1941 йыл]]) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|совет]] дәүләт һәм партия эшмәкәре, 1990—1991 йылдарҙа [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты]]ның беренсе секретары. == Биографияһы == Игорь АлексеевичГорбунов 1941 йылда [[Ырымбур]] ҡалаһында хеҙмәткәрҙәр ғаиләһендә тыуған<ref>{{cite web|url=http://az-libr.ru/index.shtml?Persons&3EG/af818ee8/index|title=Библиотека - Люди и книги|accessdate=2013-02-11|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EUVlvrWi?url=http://az-libr.ru/index.shtml?Persons|archivedate=2013-02-17}}</ref> . Милләте буйынса рус<ref>[http://www.az-libr.ru/index.htm?Persons&3EG/af818ee8/Source Библиотека — Люди и книги<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>. [[Санкт-Петербург|Ленинградта]] урта мәктәпте тамамлағандан һуң [[Өфө]]гә уҡырға килә. 1959 йылда 1-се һанлы Өфө техник училищеһын тамамлай, химик производстволары аппаратсыһы һөнәрен үҙләштерә һәм Өфө синтетик спирты заводында газ бүленеү цехында аппаратсы булып эшләй башлай. [[1959]]—[[1961]], [[1966]]—[[1973 йыл]]дарҙа Өфө химик заводында эшләй (1971 йылдан — лаборатория начальнигы). [[1965 йыл]]да [[Өфө дәүләт нефть техник университеты|Өфө нефть институты]]н тамамлай. 1971 йылдан — Советтар Союзы Коммунистар партияһы ағзаһы. Эш урындары: [[1973 йыл]]дан — партия эшендә. [[1984]]—[[1989 йыл]]дарҙа — КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитетында бүлек мөдире, 1989—1990 йылдарҙа — КПСС-тың Өфө ҡалаһы Орджоникидзе районы комитетының беренсе секретары, 1990 йылдан — КПСС-тың Башҡортостан республика комитетының ваҡытлы бюроһы рәйесе, [[1990]]—[[1991 йыл]]дарҙа — [[КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитеты|КПСС-тың Башҡортостан республика комитеты]]ның беренсе секретары. [[1990]] — [[1991 йыл]]дарҙа — КПСС-тың Үҙәк комитеты ағзаһы. КПСС-тың бөтөрөлөүе сәбәпле 1991 йылдан партия эшен ҡалдыра. 1991—1996 йылдарҙа һәм 2002 йылдан алып коммерция банктарында, 1996—2002 йылдарҙа ААЙ "Башкирнефтепродукт"та эшләй. Горбунов Игорь Алексеевич — [[Башҡортостан Республикаһы|Башҡортостан]]да һуңғы КПСС-тың Башҡортостан республика комитетының беренсе секретары. == Наградалары == БАССР-ҙың Юғары Советы Президиумының Почёт грамотаһы == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * http://www.az-libr.ru/index.shtml?Persons&000/Src/0004/af818ee8 * {{Cite web|title=Горбунов Игорь Алексеевич|url=http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/10584|publisher=[[ГАУН РБ «Башкирская энциклопедия»]]|date=2013|accessdate=2017-04-04}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170425205234/http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/10584 |date=2017-04-25 }} [[Категория:КПСС-тың Башҡортостан өлкә комитетының беренсе секретарҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:12 июлдә тыуғандар]] [[Категория:1941 йылда тыуғандар]] [[Категория:Ырымбурҙа тыуғандар]] ifekru6bnzqk64exspytu4roctt105h 0 128265 1148170 1085802 2022-08-01T11:25:48Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәҙелшин}} {{Театральный деятель | Имя = Ғәҙелшин Кәшфелғилем Фәйруша улы | Оригинал имени = | Изображение = | Описание изображения = | Дата рождения = 3.08.1918 | Место рождения = {{ТУ|Өфө губернаһы}} [[Бөрө өйәҙе]] (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Дүртөйлө районы}}) [[Әкәнәй (Дүртөйлө районы)|Әкәнәй]] ауылы | Дата смерти = 7.11.2017 | Место смерти = [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ВБУ|Өфө}} ҡалаһы | Профессия = режиссёр | Гражданство ={{Флагификация|СССР}} <br>{{Флагификация|Рәсәй}} | Годы активности = | Театр = [[Башҡорт дәүләт академия драма театры]], Башҡорт ҡурсаҡ театры |Награды = БАССР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1973) | imdb_id = }} '''Ғәҙелшин Кәшфелғилем Фәйруша улы''' ([[3 август]] [[1918 йыл]] — [[7 ноябрь]] [[2017 йыл]]) — режиссёр. [[1951 йыл]]дан СССР-ҙың [[Театр]] эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре [[1973 йыл|(1973)]]. == Биографияһы == Кәшфелғилем (Кәшфи) Фәйруша улы Ғәҙелшин 1918 йылдың 3 авгусында [[Өфө губернаһы]] [[Бөрө өйәҙе]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дүртөйлө районы]]) [[Әкәнәй (Дүртөйлө районы)|Әкәнәй]] ауылында тыуған. 1938 йылда Башҡорт театр-художество училищеһына ([[Бохарский Хажиәхмәт Ғирфанетдин улы|Х. Бохарский]] курсы) уҡырға инә. А. Н. Островский исемендәге Ленинград театр институтын (1958; Л. С. Вивьен курсы) тамамлаған. * 1938—1939 йылдарҙа [[Ғ. Минһажев исемендәге Ҡыйғы башҡорт халыҡ театры|Ҡыйғы колхоз-совхоз театры]] режиссёры. * 1946—1953 йылдарҙа [[Башҡорт театр-художество училищеһы]] уҡытыусыһы. * 1958—1959 һәм 1962—1966 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт академия театры]] режиссёры. 1959 йылда — [[БАССР]] Министрҙар Советының Радиотапшырыуҙар һәм Телевидение буйынса комитетында баш режиссёр, * 1960 йылдан башлап ТАССР Министрҙар Советының Радиотапшырыуҙар һәм Телевидение буйынса комитетында баш режиссёр, * 1963 йылдан алып Башҡорт ҡурсаҡ театры режиссёры, * 1966—1968 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт ҡурсаҡ театры|Башҡорт ҡурсаҡ театры директоры]], * 1970—1977 йылдарҙа баш режиссёры, бер үк ваҡытта 1963—1974 йылдарҙа [[Өфө сәнғәт училищеһы]]ның театр бүлеге мөдире. == Ижади эшмәкәрлеге == Ғәҙелшин Кәшфелғилем Фәйруша улының режиссёр эштәре сәхнә әҫәрҙәренең киҫкен хәрәкәтле һәм аныҡ булыуы менән айы айырылып тора. [[Ҡыйғы башҡорт халыҡ театры]]нда һәм Башҡорт драма театрында ватан һәм сит ил авторҙарының әҫәрҙәре буйынса бер нисә спектакль сәхнәләштерә: * [[Ибраһим Абдуллин]]дың «Ал яулыҡ» (дебют, 1939) * [[Лев Николаевич Толстой]]ҙың «Тере мәйет», * Э. Альттың «һуҡыр» Һәм башҡа әҫәрҙәре. Ҡурсаҡ театрында Ғәҙелшин Кәшфелғилем Фәйруша улы башҡорт яҙыусылары әҫәрҙәренән репертуар булдыра: * Ибраһим Абдуллиндың «Гәрәбә күҙ», * Кәбир Аҡбашевтың «һыу урлау», * [[Әнүәр Бикчәнтәев]]тең «Өс итек таҙартыусы» («Три чистилыцика сапог»), * [[Фәрит Иҫәнғолов]]тың «Тылсымлы ҡойроҡло тейен» («Белка — волшебный хвост») Һәм башҡа әҫәрҙәре. Яҡынса 20, шул иҫәптән А.Гайдарҙың «Хәрби сер, Кибальчиш малай һәм уның ныҡлы һүҙе тураһында әкиәт» («Сказка о военной тайне, о Мальчише-Кибальчише и его твёрдом слове») әҫәре буйынса В. Лебедев һәм А. Кирилловскийҙың «Кибальчиш малай» («Мальчиш-Кибальчиш»), И. П. Токмакованың «Батыр йөрәкле Мануҡ» («Манук — отважное сердце»), Ә. С. Фәтҡуллиндың «Бөркөт балаһы осорға өйрәнә» («Орлёнок учитея летать») постановкалары балалар психологияһын яҡшы белеү, хис-тойғолар йоғонтоһоноң тәрәнлеге менән айырыла. Уҡыусылары араһында Ф. А. Бәкеров, Н. М. Бәкерова, Р. Ф. Әминев, Ғ. Әмирханова һәм башҡалар. 1950 йылдарҙың аҙағында актёр булып эшләй, 1960 йылдарҙа [[Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт академия драма театры]] режиссёры була. Ике республикала: Башҡортостан һәм Татарстан телевидениеһын ойоштороуҙа ҡатнаша. Кәшфи Фәйруша улы 12 йыл ғүмерен Башҡорт дәүләт ҡурсаҡ театрына бирә. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * БАССР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1973) == Һылтанмалар == * {{БЭ|5195}} * [https://veteranrb.ru/ushel-iz-zhizni-znamenityj-ufimskij-veteran-kashfelgilem-gadelshin/ «Ветеран Башкортостана»] [[Категория:Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәрҙәре]] [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылар]] 7p8s48e2hsdu7grh6levar3o1l8wp04 0 132417 1148021 1145238 2022-07-31T17:50:15Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғиниәтуллина}} {{Персона |имя = Ғиниәтуллина Әлфизә Муллахмәт ҡыҙы |оригинал имени = |изображение = |ширина = 180 px |описание изображения = |имя при рождении = |род деятельности = |дата рождения = 17.10.1936 |место рождения = [[Ямаҙы]] ауылы, {{МестоРождения|Яңауыл районы|Яңауыл районында }}, [[Башҡорт АССР-ы]] |гражданство = {{URS}} →<br>{{RUS}} |дата смерти = |место смерти = |отец = |мать = |супруг = |супруга = |дети = |награды и премии = {{{!}} style="background:transparent" {{!}} {{Медаль Серп и Молот|1982}} {{!}}} {{{!}} style="background:transparent" {{!}} {{Орден Ленина|1982}} {{!!}} {{Орден Октябрьской Революции|1977}} {{!!}} {{Орден Знак Почёта|1971}} {{!!}} {{Медаль В ознаменование 100-летия со дня рождения Владимира Ильича Ленина}} {{!}}} |сайт = |викисклад = }} '''Ғиниәтуллина Әлфизә Муллахмәт ҡыҙы''' ([[17 октябрь]] [[1936 йыл]]) — нефть һәм газ сығарыу тармағы ветераны. 1964—1987 йылдарҙа «Краснохолмскнефть» нефть һәм газ сығарыу идаралығы операторы. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] (1982), [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған нефтсеһе (1986). == Биография == Әлфизә Муллахмәт ҡыҙы Ғиниәтуллина 1936 йылдың 17 октябрендә Башҡорт АССР-ының [[Яңауыл районы]] [[Ямаҙы]] ауылында тыуған. Урта белемле. Хеҙмәт юлын 1954 йылдың авгусында Ямаҙы урта мәктәбендә лaбарант булып башлай. 1955 йылдың сентябренән Пермь өлкәһе «Коспашуголь» тресының 24-38-се шахталарында транспорт машинисы булып эшләй. 1957 йылдан Свердлов өлкәһе Түбәнге Тағыл Урал вагон заводында стерженсы булып эшләй башлай. 1964 йылдың июленән «Башнефть» етештереү берекмәһенең «Краснохолмскнефть» нефть һәм газ сығарыу етәкселегенең 3-сө нефть промыслаһында нефть һәм газ сығарыу операторы. Әлфизә Муллаәхмәт ҡыҙы 10 ҡойо (скважина) хеҙмәтләндерә. Яйлап ҡойолар һаны арта бара, хаҡлы ялға сығыр алдынан, 30-ға барып етә. Унынсы биш йыллыҡ йылдарында (1976—1980) Әлфизә Ғиниәтуллина эшләгән бригада планда ҡаралған 14 000 тонна йөкләмә урынына, планды тултырып, пландан тыш 14150 тонна нефть сығара. Коллектив 1981 йылда ла уңышлы эшләй, пландан тыш 3500 тонна нефть сығара. Шулай уҡ бригада 1982 йылдың тәүге кварталында ла йөкләмә итеп алынған 800 тонна урынына 900 тонна нефть сығарған. Әлфизә Ғиниәтуллина нефть сығарыуҙа беренселәрҙән булып прогрессив технологиялар ҡуллана башлай. Нефть ҡойоларын парафин ҡатламдарынан арындырырып, нефть промыслаһы ҡорамалдарын һаҡлау өсөн төрлө химик реагенттар һәм минераль тоҙҙар ҡуллана. Яңы техника һәм технологиялар ҡулланыу менән уңышлы эш алып бара. Унынсы биш йыллыҡта һәм ун беренсе биш йыллыҡтың тәүге йылында (1981—1985) 7 рационализаторлыҡ тәҡдиме яһай һәм индерә. Производстволағы билдәле ҡаҙаныштары, пландарҙы һәм унынсы биш йыллыҡтың социалистик йөкләмәләрен ваҡытынан алда үтәүе, шулай уҡ фиҙакәр хеҙмәте өсөн Әлфизә Муллаәхмәт ҡыҙы Ғиниәтуллина СССР Юғары Советының 1982 йылдың 2 июлендәге Указы менән [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] исеменә лайыҡ була. 1987 йылда Әлфизә Ғиниәтуллина хаҡлы ялға сыға. Башҡортостан Республикаһының Яңауыл районы [[Ямаҙы]] ауылында йәшәй. Ауылындағы бер урам уның хөрмәтенә Ғиниәтуллина урамы тип аталған. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * Социалистик Хеҙмәт Геройы (1982) * Ленин ордены (1982) * Октябрь Революцияһы ордены (1977) * «Почёт Билдәһе» ордены (1971) * Миҙалдар * Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған нефтсеһе (1986) == Әҙәбиәт == * Герои труда/ Справочник о Героях Социалистического Труда и кавалерах ордена Трудовой Славы трех степеней из Башкортостана./ сост. Р. А. Валишин [и др.]. — Уфа : Китап, 2011. — 432 с. : ил. -ISBN 978-5-295-05228-6. == Һылтанмалар == * {{БЭ|84159}}{{V|16|10|2021}} * {{Warheroes|star=Labor|id=16853|author=Сергей Каргапольцев|accessdate=2016-07-09}} [[Категория:Социалистик Хеҙмәт Геройҙары]] [[Категория:Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған нефтселәре]] [[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:17 октябрҙә тыуғандар]] [[Категория:1936 йылда тыуғандар]] [[Категория:Яңауыл районында тыуғандар]] 5mv6yjmapkuncr70m4z2ekof9cxracw 0 133529 1148172 1085799 2022-08-01T11:26:29Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәҙелшин}} {{Ук}} '''Ғәҙелшин Хәмит Ғабдулла улы '''([[10 июль]] [[1923 йыл]] — [[10 ғинуар]] [[2000 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашҡан хәрби хеҙмәткәр, элемтәсе. Полковник. [[Советтар Союзы Геройы]] [[1944 йыл|(1944)]]. == Биографияһы == Ғәҙелшин Хәмит Ғабдулла улы 1923 йылдың 10 июлендә [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Бәләбәй кантоны]] (хәҙерге [[Бишбүләк районы]]) [[Айыт (Бишбүләк районы)|Айыт]] (башҡа мәғлүмәттәр буйынса Вәхит ауылы)<ref name="autogenerated1">{{Cite web|title=Герои Советского Союза - кыргызстанцы|url=http://www.el.kg/geroi/26-gadelshin-khamit-gabdullovich.html|archiveurl=https://www.webcitation.org/67y1Owcpy?url=http://www.el.kg/geroi/26-gadelshin-khamit-gabdullovich.html|archivedate=2012-05-27}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131002060813/http://el.kg/geroi/26-gadelshin-khamit-gabdullovich.html |date=2013-10-02 }}</ref> крәҫтиән Ғәҙелшин Ғабдулла Сәхибгәрәй ғаиләһендә тыуа. Айыт ауылында башланғыс мәктәпте тамамлай. 1936 йылда ғаилә Ҡырғыҙ АССР-ының Кенеш ауылына күсеп килә, шунда ете йыллыҡ белем ала. Һуғыш алдынан [[Бишкәк|Фрунзе]] ҡалаһында финанс-иҡтисад техникумында уҡый. [[Эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл армияһы]]на Ғәҙелшин 1941 йылдың авгусында Фрунзе ҡалаһы хәрби комиссариаты тарафынан саҡырыла һәм радиотелеграфсылар курсына ебәрелә. Немец-фашист илбаҫарҙары менән һуғышта рядовой Хәмит Ғәҙелшин Көньяҡ фронтта 1941 йылдың октябренән алып һуғыша. Таганрогта беренсе тапҡыр һуғышҡа инә. 1941 йылдың ноябрь айында [[Дондағы Ростов]]та Ҡыҙыл армияның контрһөжүмендә ҡатнаша. Көньяҡ-Көнбайыш, Кавказ аръяғы һәм Төньяҡ-Кавказ фронттарында, шулай уҡ дошман тылында разведка төркөмө составында һуғыша. Ғәҙелшин 1943 йылдың август айынан алып 1449-сы айырым элемтә ротаһы 31-се уҡсылар дивизияһының 46-сы Дала армияһының составында көрәшә. Айырыуса Днепр өсөн һуғышта батырлыҡ күрһәтә. 1943 йылдың авгусында — сентябрь аҙағында Дала фронты ғәскәрҙәре Полтава-Кременчуг фронты операцияһы барышында [[Днепр]]ға сыға. 1943 йылдың 26 сентябрҙән 27-нә ҡарай төндә сержант Ғәҙелшин 75 -се уҡсылар полкының алдынғы подразделениелары менән Сошиновка (Украина, Верхнеднепровский районы) ауылы янында йылғаны аша сыға<ref>В настоящее время село затоплено водохранилищем.</ref>. Йылғаның уң яры эргәһендә өлкән радиотелегафсы Ғәҙелшин йөҙөп барған кәмә һыуға бата, әммә Хәмит Ғабдулла улы рацияны ҡотҡарып алып ҡала, аҙаҡ 13 сәғәт дауамында алмашһыҙ полк штабының дивизия штабы менән элемтә бәйләнешен тәьмин итә. Һуңынан сержант Ғәҙелшин [[Днепр|Ауль плацдармындағы]] алыштарҙа ҡатнаша. 1944 йылдың 22 февралендә сержант Ғәҙелшин Хәмит Ғабдулла улына СССР-ҙың Юғары Советы Президиумы Указы менән «[[Советтар Союзы Геройы]]» исеме бирелә<ref>На момент представления к званию Героя Советского Союза — [//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D1%82 сержант].</ref>.. Артабан Ғәҙелшин Хәмит 3-сө һәм 4-се Украина фронты составында һуғыша, Украинаны, [[Молдова|Молдавияны]], [[Румыния]]ны азат итеүҙә ҡатнаша. Хәрби юлы [[Чехословакия]] территорияһында Моравия-Острава һөжүм операцияһы ваҡытында тамамлана. Һуғыштан һуң Ғәҙелшин Германияла совет ғәскәрҙәре төркөмө составында хеҙмәтен дауам итә. Һуңынан Ленинград хәрби инженер элемтә училищеһын һәм С. М. Буденный исемендәге Хәрби академияны тамамлай. Житомир юғары элемтә училищеһында уҡыта, кафедраның мөдире була. 1969 йылда полковник Ғәҙелшин Хәмит Ғабдулла улы запастағы полковник, Фрунзе ҡалаһында йәшәй (1991 йылдан [[Бишкәк]] ҡалаһы). № 27 профессиональ техник училищела хәрби эш буйынса уҡытыусы булып эшләй. [[2000 йыл]]дың 10 ғинуарында вафат була. [[Ҡырғыҙстан|Ҡырғыҙстан Республикаһы]]ның Бишкәк ҡалаһында билдәле кешеләр зыяратында ерләнә. == Наградалары == * «Алтын Йондоҙ» миҙалы (22.02.1944). * [[Ленин ордены|Ленин Ордены]] (22.02.1944). * 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены (06.04.1985)<ref>{{Подвиг Народа|1511199969|title=Карточка награждённого к 40-летию Победы}}.</ref>. * «Батырлыҡ өсөн» миҙалы (04.05.1945)<ref>{{Подвиг Народа|47144933|title=Наградные документы|архив=ЦАМО|фонд=33|опись=686046/686046|дело=204/315|лист=58, 310, 311}}.</ref>. * Миҙалдар == Иҫкәрмәләр == {{примечания}} == Әҙәбиәт == * Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1987. — Т. 1 /Абаев — Любичев/. — 911 с. — 100 000 экз. — ISBN отс., Рег. № в РКП 87-95382. * Плесцов К. М. Люди высокого подвига: (связисты — Герои Советского Союза). — М: Воениздат, 1962. — С. 73-75. — 256 с. * Славные сыны Башкирии: очерки о Героях Советского Союза: в 5 кн. / сост.: А. Ерошин, С. Саитов. — Уфа: Башкнигоиздат, 1966. — Т. 2. — С. 451—457. — 479 с.<br><br> == Документтар == * Общедоступный электронный банк документов «Подвиг Народа в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.». Архивировано 13 марта 2012 года. № в базе данных 150006597. Архивировано 27 мая 2012 года., 18714624. Архивировано 27 мая 2012 года., 18714866. Архивировано 27 мая 2012 года.<br> == Һылтанмалар == Гадельшин, Хамит Габдуллович. Сайт «Герои страны». * Гадельшин, Хамит Габдуллович. Сайт «Герои страны». * Киргизстанцы — Герои Советского Союза. Архивировано 27 мая 2012 года. * Биография на сайте администрации Бижбулякского района Республики Башкортостан. Архивировано 27 мая 2012 года. * «Вызываю огонь на себя». Статья в интернет-газете «БАШвестЪ». Архивировано 27 мая 2012 года. * Гадельшин Хамит Габдулович на www.az-libr.ru. Архивировано 27 мая 2012 года. * Биография на сайте МОБУ Средняя образовательная школа имени Фатиха Карима села Аитово. Архивировано 27 мая 2012 года. * Республиканский музей боевой Славы. Архивировано 16 мая 2013 года.<br><br><br> [[Категория:Советтар Союзы Геройҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:«Батырлыҡ өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Полковниктар (СССР)]] [[Категория:10 июлдә тыуғандар]] [[Категория:1923 йылда тыуғандар]] [[Категория:Бишбүләк районында тыуғандар]] [[Категория:10 ғинуарҙа вафат булғандар]] [[Категория:2000 йылда вафат булғандар]] [[Категория:Днепр өсөн алышта ҡатнашыусылар]] eq3jfriz24tj502fuinpqb20oxw3v1w 0 136894 1148187 1066468 2022-08-01T11:48:55Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Горбунов}} {{Ук}} '''Горбунов Василий Владимирович''', псевдонимы '''Пурьгине''' ([[13 август]] [[1914 йыл]] — [[11 декабрь]] [[1983 йыл]]) — совет эрзә яҙыусыһы, әҙәбиәт белгесе, тәнҡитсе һәм педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Филология фәндәре докторы (1970), профессор (1982). [[СССР Яҙыусылар союзы]] ағзаһы (1953). == Биографияһы == === Йәшлек йылдары === Василий Владимирович Горбунов 1914 йылдың 13 авгусында хәҙерге [[Мордва Республикаһы]]ның Ичалковский районы Лобаски ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Сығышы буйынса мордвин ([[Эрзәндәр|эрзя]]). Атаһы — Владимир Яковлевич Горбунов, коммунист һәм ҡыҙыл командир, Граждандар һуғышында һәләк булған. Үҙенең өлкән ағаһы Иван менән Василий менән бергә ауылда ауыр физик хеҙмәт менән шөғөлләнгән. 1928 йылда башланғыс мәктәпте һәм Нижний Новгород губернаһы Лукояновский өйәҙендәге Большеаратский крәҫтиән йәштәр мәктәбен тамамлай. 1930 йылда Лукояновский мордва педтехникумына уҡырға инә, әммә бер йылдан унан китә һәм тыуған ауылына колхоздың тракторсылар курсына рус телен уҡытырға килә. === Белеме === 1933 йылда Саранск педагогия институты әҙәбиәт факультетының мордва бүлегенә (һуңғараҡ — А. И. Полежаев дәүләт исемендәге Мордва дәүләт педагогия институты) ҡабул ителә, һәм уны 1937 йылда тамамлай. 1937—1938 йылдарҙа — Саранск педагогия училищеһы уҡытыусыһы. Репрессиялана, 1939 йылда азат ителә. Педагогия училищеһында уҡыған йылдарҙа 1940—1944 йылдарҙа Горбунов Инсар педагогия училищеһында уҡытҡан, шулай уҡ шул уҡыу йортоноң завучы һәм директоры, Инсар РОНО-һы мөдире булған. Рус һәм мордва телдәрен һәм әҙәбиәтен уҡытып, тәжрибәле методист абруйын яулай. 1943 йылдан ВКП(б) ағзаһы менән. Һуғышҡа тиклемге йылдарҙа ул үҙенең ауыл хәбәрсеһе мәҡәләләрен, шулай уҡ ваҡытлы мордва матбуғатында шиғырҙарын һәм хикәйәләрен баҫтырған. === Партия һәм уҡытыу эшмәкәрлеге === 1943 йылда Горбунов ВЛКСМ-дың Мордва өлкә комитеты секретары итеп һайлана, бер йылдан ВКП (б)-ның Мордва өлкә комитеты аппаратына ебәрелә, һәм унда секретарь, 1-се секретарь ярҙамсыһы булып эшләй. Партия эше күп булыуға ҡарамаҫтан, В. В. Горбунов уҡытыусылар алдында бкер генә тапҡыр сығыш яһамаған һәм мордва әҙәбиәтселәре менән йыш осрашҡан. 1945 йылда ВКП(б) Үҙәк Комитеты ҡарамағындағы Юғары партия мәктәбенә уҡырға эләгә, уны үҙгәртеп ҡороу осоронда йәмғиәт фәндәре академияһы аспиранты иҫәбенә ҡороу осоронда ВКП(б) Үҙәк Комитеты ҡарамағындағы Йәмғиәт фәндәре Академияһы әҙәбиәт теорияһы һәм тарихы буйынса аспиранты булып китә, 1946—1950 йылдарҙа шунда уҡый. 1949 йылда «Борьба Н. Г. Чернышевского за реалистический путь развития русской литературы» темаһына диссертацияһын уңышлы яҡлай һәм мордва әҙәбиәте буйынса әҙәби-тәнҡит эшмәкәрлегенә тотона. 1950—1959 йылдарҙа — Мордва АССР-ы Министрҙар Советы ҡарамағындағы тел, әҙәбиәт, тарих һәм иҡтисад фәнни-тикшеренеү институты директоры, өлкә партия мәктәбендә әҙәбиәт кафедраһы етәксеһе һәм «Изнямо» («Еңеү») әҙәби-нәфис альманахы мөхәррире. Фән кандидаттары һәм докторҙары әҙерләүгә бик күп иғтибар бүлгән, һәм улар республиканың иҡтисады рәтен тулыландырыу һәм республика иҡтисады, мәҙәниәте һәм Мордва АССР-ы халыҡ мәғарифы үҫешенә ҙур өлөш индергән. Ғилми-тикшеренеү институты коллективы, Мәскәү ғалимдары һәм Волга буйы автономиялы республикалары менән бәйләнештәрҙе нығытып, тел һәм әҙәбиәт, тарих һәм иҡтисад, этнография һәм археология буйынса китаптар сығарған. 1958—1972 йылдарҙа Мордва дәүләт университетында өлкән уҡытыусы һәм доцент булып эшләгән, һәм мордва әҙәбиәте уҡытыусыһы булараҡ, тарихи-әҙәби һәм әҙәбиәт уҡытыу методикаһы курсы лекцияларын уҡыған, шулай уҡ социалистик реализм һәм рус әҙәби тәнҡит тарихы буйынса {{comment|махсус курс|спецкурс}} дәрестәрен алып барған. Был ваҡытта филология дисциплиналары циклын Горбуновтың коллегалары М. М. Бахтин, И. Д. Воронин, А. И. Маскаев, Н. Ф. Цыганов, Н. И. Черапкин алып барған. Бынан тыш, Горбунов матбуғатта тәнҡит мәҡәләләрен баҫтырған, яҙыусылар съезында доклад менән сығыш яһаған, «Сятко» («Усаҡ») журналының мөхәрририәте портфеле материалдары буйынса фекер алышҡан һәм драмтеатр артистары менән милли спектаклдәр ҡуйыу тураһында бер генә тапҡыр һөйләшмәгән. 1972—1983 йылдарҙа Горбунов Мәскәүҙә [[Министерство просвещения РСФСР|РСФСР мәғариф министрлығы]] Милли мәктәптәр ғилми-тикшеренеү институтының милли мәктәптәрҙә туған тел һәм әҙәбиәт методикаһы секторы мөдире булған. РСФСР милли мәктәптәр үҫеше тарихында РСФСР-ҙың автономиялы республикаларында һәм өлкәләрендә туған әҙәбиәттәрҙе өйрәнеү проблемалары менән шөғөлләнгән беренсе ғилми коллектив ойошторған. 70-се йылдар уртаһына Горбунов яңы ғилми мәктәптең концептуаль положениеһын һәм уларҙы тормошҡа ашырыу юлдарын булдырған. === Фәнни хеҙмәттәре === Ғалим булараҡ, Горбунов (1940 йылдарҙан) мордва әҙәбиәт ғилеме һәм әҙәби тәнҡит буйынса 100-ҙән ашыу мәҡәләһе һәм (1970-се —1980-се йылдар) милли мәктәптә филологик дисциплиналарҙы уҡытыу методикаһы буйынса 30-ға яҡын хеҙмәте арҡаһында билдәле. Төп мәҡәләләр араһында «Пути развития мордовской литературы» (1949), «К вопросу о формировании мордовской социалистической поэзии» (1953), «Литература возрожденного народа» (1957), «Мордовские народные песни» (1957), «На пути роста» (1960) һәм башҡалар айырылып тора. Уның хеҙмәттәрендә мордва әҙәбиәтенең үҙ халҡының рухи мәҙәниәте һәм СССР халыҡтары әҙәбиәтенең бер өлөшө булараҡ үҫеше концепцияһы эшләнгән. 1963 йылда «Голос жизни» («Тормош тауышы») хеҙмәтендә Горбунов А.Эскин, П.Торопкин, М.Трошкин, И.Шумилкин, А.Тяпаев, И.Калинкин, С.Кинякин кеүек мордва шағирҙарының әҫәрҙәренә баһа биргән, шулай уҡ мордва яҙыусыларының әҙәби портретын төҙөгән. 1967 йылда ул Мордовиялағы әҙәби процесс һәм мордва шиғриәте, прозаһы һәм драматургияһының уңыштары тураһында һөйләгән. Мәскәүҙә йәшәгән ваҡытта уҡ В. В. Горбунов «Научно-методические проблемы обучения родному и русскому языкам в условиях развивающегося билингвизма» һәм «Об обучении устной родной речи и грамоте в национальных детских садах РСФСР» мәҡәләләрендә милли мәктәптәрҙә туған телдәрҙе өйрәнеү мәсьәләһе буйынса үҙ фекерҙәрен әйтеп биргән. Туған әҙәбиәтте өйрәнеү фәнни-методик мәктәбенә етәкселек итеп: Н. Г. Чернышевский, А. Н. Толстой һәм башҡа яҙыусыларҙың ижады буйынса мәҡәләләр һәм «Сятко» һәм «Мокша» журналдары битендә мордва әҙәбиәте буйынса материалдар баҫтырған, И. М. Яушев кеүек билдәле йырсы тураһында китап яҙған һәм телевидение буйынса сығыштар яһаған, ул әҙәбиәт ғилеме һәм тәнҡит менән шөғөлләнеүен дауам иткән. Ғилми етәксе булараҡ, СССР-ҙың төрлө милләт халыҡтары вәкилдәренән 20-гә яҡын филология һәм педагогия фәндәре кандидаттары әҙерләгән. === Уҡыу әсбаптары === Горбунов дөйөм белем биреү мәктәптәре һәм юғары уҡыу йорттары өсөн тәүге дәреслектәр һәм хрестоматиялар төҙөүсе лә булған. 1950 йылда Н. П. Дружинин менән берлектә ул милли мәктәптәрҙең VIII—X кластары өсөн мордва әҙәбиәте буйынса программа төҙөй. 1952 йылда махсус милли мәктәптәрҙең VIII—X кластары өсөн «Мордовской советской литературась» («Мордовская советская литература») буйынса тәүге уҡыу әсбабы, ә бер йылдан М. Талабаев һәм В. Беззубов менән авторлыҡта төҙөлгән мордва әҙәбиәтенең хрестоматияһы донъя күргән. 1956 йылда {{comment|«Мордва совет әҙәбиәте тарихы очергы»|«Очерк истории мордовской советской литературы»}}, ә 1973 йылда — мордва социалистик шиғриәте тураһында {{comment|«Шиғриәт — халыҡ күңеле»|«Поэзия — душа народа»}} монографияһы баҫылып сыҡҡан. Горбунов әҙәбиәтте ике этапта өйрәнеү идеяһын һалған: беренсе этабында әҙәби уҡыу һәм әҙәби-теоретик төшөнсәләр менән бер аҙ таныштырыу (4-6-сы кластар), ә икенсеһендә — әҙәбиәт тарихын өйрәнеү (7-10-сы кластар) ҡаралған,һәм артабан да был принцип эшләүен дауам иткән. Шулай уҡ Горбунов туған әҙәбиәт теорияһы буйынса дәреслек булдырыу милли мәктәптә әҙәбиәт уҡытыу һәм милли әҙәбиәтте өйрәнеү процесын заманса кимәлгә күтәреүҙә мөһим тип һанай, шул уҡ ваҡытта әҙәбиәт миллилек менән интернационаллектең берлегендә өйрәнелергә тейешлеген билдәләй. Уҡыусыларҙың туған әҙәби телен өйрәнеүен ул тағы ла бер аспект тип иҫәпләгән. 1982 йылда Горбунов баҫып сығарған {{comment|«РСФСР милли мәктәптәрендә туған әҙәбиәттәрҙе өйрәнеү»|«Изучение родных литератур в национальных школах РСФСР»}} уҡыу әсбабында туған әҙәбиәтте өйрәнеү принциптары иң тулы һәм төрлө яҡлы нигеҙләү тапҡан. Шулай уҡ ул өс томлы {{comment|«Мордва әҙәбиәте тарихы»|«История мордовской литературы»}} (1968, 1971, 1974) хеҙмәтенең һәм мордва әҙәбиәте буйынса башҡа күп дәреслектәрҙең авторҙашы булып тора. === Драматургия === Әҙәбиәттә Горбунов драма әҫәрҙәре серияһы авторы булараҡ эҙ ҡалдырған, улар араһында «Эрямонь юрсто» ({{comment|«Тормош нигеҙендә»|«На жизненной основе»}}, 1966), «Кадалиця» ({{comment|«Ҡыҫыр сәскә»|«Пустоцвет»}}, 1968), «Валскесь кирвайсь» ({{comment|«Көн башы»|«Начало дня»}}) һ. б. күп пьесалары айырылып тора.</font> === Хәтер === 1983 йылдың 11 декабрендә Мәскәүҙә вафат булған, [[Саранск|Саранскиҙа]] ерләнгән. Горбуновтың вафатынан һуң, уның ике китабы: мордва әҙәбиәтенең хәҙерге заман үҫеш процестарын өйрәнеү тураһында {{comment|«Таныу»|«Признание»}} (1984), «Морыцянть од поразо» ({{comment|«Йырсы йәшлеге»|«Юность певца»}}, 1988), И. М. Яушевтың {{comment|беллетристик|(от фр. belles lettres — «изящная словесность») — общее название художественной литературы в стихах и прозе}} биографияһы донъя күрә. К. Д. Ушинский миҙалы, {{comment|«Халыҡ мәғарифы алдынғыһы»|«Отличник народного просвещения»}} билдәһе, Мордва АССР-ы Юғары Советы Президиумының бер нисә Почёт грамотаһы, РСФСР мәғариф министрлығының, ВЛКСМ Үҙәк Комитетының Почёт грамотаһы менән бүләкләнгән. == Әҙәбиәт == * [http://www.detskiysad.ru/ped/mordov19.html «Просветители и педагоги мордовского края». Сост.: М. Т. Бибин, Е. Г. Осовский.— Саранск: Мордов. кн. изд-во, 1986 г.] == Һылтанмалар == * [http://finugor.ru/leaders/candidate/gorbunov-vasiliy-vladimirovich Учёные и просветители.]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [http://finugor.ru/leaders/candidate/gorbunov-vasiliy-vladimirovich Горбунов Василий Владимирович]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://library.saransk.ru/?ELEMENT_ID=864 Информационный листок «Валдо ойме, чевте седей»: к 100-летию со дня рождения В.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180612113205/http://library.saransk.ru/?ELEMENT_ID=864 |date=2018-06-12 }} [http://library.saransk.ru/?ELEMENT_ID=864 В. Горбунова] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180612113205/http://library.saransk.ru/?ELEMENT_ID=864 |date=2018-06-12 }} * [http://www.lib.e-mordovia.ru/Library/?Char=&id=32 Библиотека мордовской литературы.] [http://www.lib.e-mordovia.ru/Library/?Char=&id=32 Горбунов Василий Владимирович] [[Категория:Мәктәп дәреслектәре авторҙары]] [[Категория:Филология фәндәре докторҙары]] [[Категория:К. Д. Ушинский миҙалы менән наградланғандар]] [[Категория:СССР педагогтары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:СССР-ҙа репрессияланғандар]] [[Категория:13 августа тыуғандар]] [[Категория:1914 йылда тыуғандар]] [[Категория:Мордовияла тыуғандар]] [[Категория:11 декабрҙә вафат булғандар]] [[Категория:1983 йылда вафат булғандар]] [[Категория:Мәскәүҙә вафат булғандар]] [[Категория:Алфавит буйынса ғалимдар]] [[Категория:СССР Яҙыусылар союзы ағзалары]] dvqlm22r9msvz8srrhkal662t27i8qg 0 138386 1148143 1060140 2022-08-01T10:22:15Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәйнанов }} {{Ук}} '''Ғәйнанов Дамир Әхнәф улы''' ([[4 ғинуар]] [[1956 йыл]]) — [[фән|ғалим]]-[[иҡтисад]]сы. 1978 йылдан (өҙөклөк менән) [[Өфө авиация институты]] һәм [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]] уҡытыусыһы, шул иҫәптән иҡтисад һәм производствоға идара итеү, иҡтисади һәм социаль системаларҙа идара итеү кафедралары мөдире. Иҡтисад фәндәре докторы (2000), профессор (2003). [[Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы]] (2002) һәм [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар дуҫлығы ордены]] кавалеры (2016). == Биографияһы == Дамир Әхнәф улы Ғәйнанов 1956 йылдың 4 ғинуарында [[Башҡорт АССР-ы]] (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]) [[Бүздәк районы]] [[Урҙайбаш]] ауылында тыуған. 1978 йылда [[Өфө авиация институты]]н тамамлаған. 1978 йылдан башлап, 1985—1986 йылдарҙағы өҙөклөк менән, Өфө авиация институтында (хәҙерге Өфө дәүләт авиация техник университеты) эшләй: иҡтисад һәм производствоға идара итеү (2002—2003), иҡтисади һәм социаль системаларҙа идара итеү (2003) кафедралары мөдире. Бер үк ваҡытта 2007 йылдан [[Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәге]]нең Социаль-иҡтисади эҙләнеүҙәр институты директоры. 1985—1986 йылдарҙа Граждандар авиацияһы академияһында ([[Ленинград]]) эшләй. 2014 йылдан Федераль дәүләт статистика хеҙмәте Башҡортостан Республикаһы буйынса территориаль органының йәмәғәт советы ағзаһы. == Ғилми эшмәкәрлеге == Фәнни тикшеренеүҙәре иҡтисади һәм социаль системаларҙа идара итеүҙе камиллаштырыу проблемаларына арналған. 300-ҙән ашыу ғилми эш авторы. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * Башҡортостандың Халыҡтар дуҫлығы ордены (2016). * Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы (2002). == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/3566-jnanov-damir-khn-f-uly}}{{V|3|01|2021}} * http://ufa-isei.ru/гайнанов-дамир-ахнафович/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210411130307/https://ufa-isei.ru/%D0%B3%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2-%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D1%80-%D0%B0%D1%85%D0%BD%D0%B0%D1%84%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87/ |date=2021-04-11 }} jnltrdpotjor8lpjrigcn6uoo8stolv 0 139494 1148031 994742 2022-07-31T18:26:59Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Горшков}} {{Ук}} '''Горшков Василий Николаевич''' ([[17 декабрь]] [[1920 йыл]] — [[31 август]] [[1944 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда батырҙарса һәләк булған яугир, уҡсылар полкының отделение командиры, кесе сержант (1943), курс тамамлағандан һуң кесе лейтенант (1944). [[Советтар Союзы Геройы]] (1943)<ref name="ReferenceA">{{Подвиг Народа|34148977|title=Наградные документы|архив=ЦАМО|фонд=33|опись=690155|дело=1303|лист=1, 6, 7}}</ref>. == Биографияһы == Василий Николаевич Горшков 1920 йылдың 17 декабрендә [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Өфө губернаһы]] [[Бөрө өйәҙе]]<ref>хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дүртөйлө районы]]</ref> [[Байгилде (Дүртөйлө районы)|Байгилде]] ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Тулы булмаған урта белемле. Байгилде трахоматоз медпунктында эшләй. [[Эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл армияһы]] сафына Башҡорт АССР-ының Дүртөйлө районы хәрби комиссариаты тарафынан [[1941 йыл]]дың 3 майында саҡырыла. 1941 йылдың июненән Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнаша. 575-се уҡсылар полкының автоматсылар ротаһында отделение командиры (161-се уҡсылар дивизияһы, 40-се армия, Воронеж фронты), ВКП(б) ағзалығына кандидат кесе сержант Василий Горшков [[1943 йыл]]дың 22 сентябрендә [[Украина]]ның Черкасск өлкәһе Канев районы Трахтемир ауылы эргәһендәге [[Днепр]] йылғаһын аша сыҡҡанда батырлыҡ күрһәтә. Дошман артиллерияһы һәм пулеметының аяуһыҙ уты аҫтында ул отделениеһы менән беренселәрҙән булып кәмәлә автоматсыларҙың штурмалаусы төркөмөн йылға аша сығара һәм плацдармда нығына. Һуңынан көнбайыш ярға икенсе төркөм яугирҙәрҙе сығара. Дошман контратакаһын уңышлы кире ҡағып, В. Н. Горшков шәхсән 15 гитлерсыны юҡ итә. Бынан һуң ул дошман уты аҫтында, балыҡсылар кәмәһендә йылға аша боеприпастар һәм яралыларҙы сығарып, тағы алты рейс яһай. СССР Юғары Советы Президиумының 1943 йылдың 23 октябрендәге Указы менән немец-фашист илбаҫарҙары менән алышта күрһәткән батырлығы һәм ҡаһарманлығы һәм командованиеның хәрби заданиеларын өлгөлө үтәгәне өсөн кесе сержант Василий Николевич Горшковҡа [[Ленин ордены]] һәм [[«Алтын Йондоҙ» миҙалы]] (№ 2020) тапшырылып, «Советтар Союзы Геройы» исеме бирелә<ref>{{Подвиг Народа|150007856|архив=ЦАМО|фонд=33|опись=793756|дело=11|лист=500, 501}}</ref>. [[1944 йыл]]да кесе лейтенанттар курсын тамамлай, ошо йылдың 31 авгусында һәләк була, Украинаның [[Ивано-Франковск өлкәһе]] Надворнянск районы Заречье ауылында ерләнә. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * Советтар Союзы Геройы (1943). * Ленин ордены (1943). * 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены (14.08.1944)<ref name="ReferenceA"/>. * 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены (18.09.1944)<ref>{{Подвиг Народа|31396311|title=Наградные документы|архив=ЦАМО|фонд=33|опись=690155|дело=2582|лист=2, 44, 45}}</ref>. * Миҙалдар == Хәтер == * [[Дүртөйлө]] ҡалаһында (Башҡортостан) геройға бюст ҡуйылған, шунда уҡ уның исемен урам һәм йәштәр үҙәге йөрөтә. * Тыуған ауылында В. Н. Горшковтың йорт-музейы асылған. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Герои Советского Союза|1}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/5292-gorshkov-vasilij-nikolaevich}}{{V|15|12|2020}} * {{Warheroes|id=1640}} [[Категория:Советтар Союзы Геройҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Дүртөйлө районында тыуғандар]] [[Категория:Днепр өсөн алышта ҡатнашыусылар]] d3ajyy5j8vgj5a6cxxamc33qxp9macn 0 139648 1148070 870371 2022-08-01T05:45:41Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Нуғайбәков}} {{Дворянский род|Род=Нуғайбәковтар|Ширина герба=220|Губерния=[[Ырымбур губернаһы]]|Родоначальник = [[Нуғайбәк Әсәнов]]|Место происхождения= [[Бөгөлмә өйәҙе]] (хәҙер [[Татарстан Республикаһы]] [[Аҙнаҡай районы]]) [[Юрмый]] улусының [[Урсай (Аҙнаҡай районы)|Урсай]] ауылы |Подданство={{Рәсәй империяһы}}}} '''Нуғайбәковтар''' — [[Башҡортостанда идара итеүҙең кантон системаһы|кантон]] башлыҡтары, [[башҡорт дворяндары]] нәҫеле. [[Ырымбур губернаһы]] [[Бөгөлмә өйәҙе]] [[Юрмый]] улусының (хәҙер [[Татарстан Республикаһы]] [[Аҙнаҡай районы]]) [[Урсай (Аҙнаҡай районы)|Урсай]] ауылы [[башҡорттар]]ынан. == Дөйөм характеристика == Нуғайбәковтар нәҫелен башлап ебәреүсе сотник '''[[Нуғайбәк Әсәнов|Нуғайбәк Әсәнов (Хәсәнов)]]''' була. Нуғайбәк Әсәнов [[Юрмый]] улусының [[Чалпы]] ауылында йәшәй<ref name="Асфандияров">{{АМБ|страницы=571—573}}</ref>. Нуғайбәковтар нәҫеленең бер өлөшө күрше [[Урсай (Аҙнаҡай районы)|Урсай]] ауылына килеп төпләнә. Улар араһынан '''Көрмәнкәй Нуғайбәков''' билдәле. Көрмәнкәй Нуғайбәков 1803—1820 йылдарҙа [[Башҡортостанда идара итеүҙең кантон системаһы|12‑се башҡорт кантоны]] башлығы була. Уның улы: * '''Шаһингәрәй Көрмәнкәй улы Нуғайбәков''' (1790 — ?) — сотник (1829). 1808 йылда — казак, 1812 йылда — зауряд-яҫауыл, 1813 йылда — поход старшинаһы, 1814 йылда — 14 класс чинын (хорунжий) ала. 1820—1836 йылдарҙа 12-се башҡорт кантоны башлығы вазифаһын үтәй. 1821 йылда 13 класс чинына күсерелә. 1829 йылда сотник хәрби дәрәжәһенә лайыҡ була. 1832 йылда ҡасҡындарҙы тотоуҙа хөкүмәткә булышлыҡ иткән өсөн көмөш миҙал менән бүләкләнә. 1833 йылда 4-се дәрәжә Изге Станислав ордены менән бүләкләнә. 1835 йылдың 4 апрелендә ер эштәренә йүнәлтелгән башҡорттар йыйылған урында, 21 чиновник, 650 казак һәм йорт старшиналары алдында кантон башлығы Шаһингәрәй Нуғайбәков рус телендә ошолай телмәр тота: ''«люди те [башкиры] не на службу, а на каторжную работу командируются»'' һәм ''«башкиры ныне стаи плохи не умеют от оной избавиться»'', һәм көлөмһөрәп атыу ҡоралдарығыҙ эшкенәме тип башҡорттарҙан һораша. Ошо ваҡиға арҡаһында команда алдында юғары властарға ҡарата әҙәпһеҙ һүҙҙәр әйткәне өсөн 1836 йылда вазифаһынан алына<ref>1837 йылда Шаһингәрәй Нуғайбәковтың кейәүе (Мирфафа апаһының ире)[[Сыртлановтар|Шаһимәрҙән Сыртланов]] 12-се кантон башлығы вазифаһында тәғәйенләнә.</ref>, орденынан мәхрүм ителә, башта уны Себергә һөргөнгә ебәрергә уйлайҙар, әммә аҙаҡ казак чинын биреп 2-се мишәр кантонына йәшәргә күсерәләр. 1839 йылда хорунжий чинын ҡайтарып, 12-се башҡорт кантонына кире әйләнеп ҡайтырға рөхсәт ала. [[Бәләбәй өйәҙе]]ндә поташ заводына, Бөгөлмә өйәҙендә тирмәнгә эйә булған. Ике 3атыны булла: обер-офицер ҡыҙы Бибисара Усманова{{sfn|Тагирова Л. Ф.|2012|страницы=86—87}} һәм Шәмсенисә Баязит ҡыҙы{{sfn|Ильясова А. Я.|2015|страницы=104}}. Уның улдары: ** '''Әхмәтгәрәй Шаһингәрәй улы Нуғайбәков''' (1821{{sfn|Ильясова А. Я.|2015|страницы=131}} — ?) — 1850-се йылдар башынан 1854 йылға ҡәҙәр 13-сө башҡорт кантоны башлығы була{{sfn|Тагирова Л. Ф.|2012|страницы=102}}. ** '''Солтангәрәй Шаһингәрәй улы Нуғайбәков''' (1822 йыл тирәһе — ?) — яҫауыл (1860). 1845 йылда [[Ырымбур Неплюев кадет корпусы]]н тамамлай. 1848—1852 йылдарҙа 10-сы линия Ырымбур батальоны эргәһендәге Хәрби суд комиссияһында тәржемәсе булып хеҙмәт итә. 1854 йылдан 4-се мишәр кантоны башлығы, 1856—1863 йылдарҙа 22-се башҡорт кантоны башлығы вазифаларын башҡара. 1863—1865 йылдарҙа 9-сы Бәләбәй кантоны башлығының ярҙамсыһы булып хеҙмәт итә{{sfn|Тагирова Л. Ф.|2012|страницы=158}}. «1853—56 йылдарҙағы Көнсығыш һуғышы иҫтәлегенә» бронза миҙалы менән бүләкләнгән. ** '''Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улы Нуғайбәков''' [[Ырымбур Неплюев кадет корпусы]]н тамамлай{{sfn|Тагирова Л. Ф.|2012|страницы=115}}. ** '''Мөхәмәтгәрәй Шаһингәрәй улы Нуғайбәков''' — 1839 йылда [[Башҡорт-мишәр ғәскәре]]ндә урядник булып хеҙмәт итеүе билдәле{{sfn|Тагирова Л. Ф.|2012|страницы=87}}. 1831 йылдың 11 декабрендә Нуғайбәковтарҙың нәҫеле Ырымбур губернаһы дворян нәҫел тарихы китабына индерелгән{{sfn|Ильясова А. Я.|2015|страницы=119}}. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Башҡортостанда идара итеүҙең кантон системаһы]] * [[Башҡорт дворянлығы]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{книга |автор= Ильясова А. Я.|заглавие= История башкирского дворянства|ответственный= |ссылка= |место= Уфа|издательство= Китап|год= 2015|том= |страниц= 232|страницы= |isbn= 978-5-295-06335-0|ref= Ильясова А. Я.}} * {{книга |автор= Тагирова Л. Ф.|заглавие=Кантонные начальники Башкирии: национальная региональная элита первой половины XIX века. 2-е изд., переработанное и исправленное|ответственный=|место=Уфа|издательство=УНЦ ИИЯЛ|год=2012|том=|страниц=164|страницы=|isbn=978-5-91608-071-1|ref=Тагирова Л. Ф.}} == Һылтанмалар == * {{БЭ|9739|автор=Таһирова Л. Ф.}} [[Категория:Башҡорт дворян нәҫелдәре]] [[Категория:Башҡорт кантондары башлыҡтары]] 808fpmirugi7bh48yveoyfnhcywbkgs 0 141174 1148144 836124 2022-08-01T10:22:33Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәйнанов }} {{Ук}} '''Ғәйнанов Риф Фәтҡелбаян улы''' ([[14 май]] [[1958 йыл]] — [[14 ноябрь]] [[2009 йыл]]) — Бөтә донъя һәм Бөтә [[Рәсәй]] билбау көрәше федерацияһын ойоштороусы. [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған спорт мастеры. [[ЮНЕСКО]]ның милли спорт төрҙәре буйынса кәңәшсеһе. == Биографияһы == Риф Фәтҡелбаян улы Ғәйнанов 1958 йылдың 14 майында [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Октябрьский (ҡала, Башҡортостан)|Октябрьский]] ҡалаһында тыуған. [[1981 йыл]]да ГЦОЛИФК-ты тамамлай. 1985—1992 йылдарҙа классик көрәш буйынса [[СССР]] (профсоюздар ДСО-һы) йыйылма командаһының өлкән тренеры . [[2002 йыл]]дан алып — Бөтә [[Рәсәй]] билбаулы көрәш федерацияһы президенты, [[2003 йыл]]дан алып — Халыҡ-ара билбаулы көрәш федерацияһы президенты. [[1991 йыл]]да уға классик көрәш буйынса [[Рәсәй]]ҙең атҡаҙанған тренеры исеме бирелә. Педагогия фәндәре кандидаты. [[2009 йыл]]дың [[14 ноябрь|14 ноябренд]]ә [[Таиланд]]та бәхетһеҙлеккә осрап һәләк була. [[2009 йыл]]дың [[21 ноябрь|21 ноябренд]]ә [[Мәскәү]]ҙә ерләнгән. == Спорт һөҙөмтәләре == * Донъя кубогын яулаусы (1983 й.) * СССР кубогын яулаусы (1984 й.) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/3314-jnanov-rif-f-tkelbayan-uly}} {{V|2|10|2018}} [[Категория:Рәсәйҙең атҡаҙанған тренерҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Алфавит буйынса спортсылар]] 8pc0wovr7optuuxn4d6kq96x6dzgm45 0 142012 1148129 1059500 2022-08-01T09:57:36Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Шәрәфетдинов}} {{Ук}} '''Шәрәфетдинов Виктор Хөсәйен улы''' ([[11 июнь]] [[1944 йыл]]) — рәссам-монументалист, юғары мәктәп уҡытыусыһы, доцент. 1987 йылдан [[СССР]] Рәссамдар союзы ағзаһы. [[Башҡорт АССР-ы]]ның атҡаҙанған рәссамы (1988). == Биографияһы == Виктор Хөсәйен улы Шәрәфетдинов 1944 йылдың 11 июнендә [[Силәбе]] ҡалаһында тыуған. [[1971 йыл]]да М. Г. Строганов исемендәге Мәскәү дәүләт художество-сәнәғәт академияһының монументаль һәм декоратив-ғәмәли факультетының монументаль һынлы сәнғәт бүлексәһен тамамлай Өфө ҡалаһында йәшәй. [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]]нда [[2001 йыл]]дан эшләй. [[2008 йыл]]дан — һүрәт кафедраһы мөдире, доцент. == Эштәре == * Гобелен «Урыҫ ҡунаҡсыллығы» (Орел ҡалаһы, «Шипка» мотеле, 1971—1973) * Биҙәү «Һабантуй» (Алабуға, «Прикамнефть» Мәҙәниәт һарайы, 1974—1975); «Акбуҙат, Урал-Батыр» (Лағыр ҡасабаһы, Салауат районы, 2000—2001) * Мозаикалы панно: «Урал-Батыр» (Баймаҡ ҡалаһы Мәҙәниәт һарайы, 1987); «Медицина» (Сибай, 1992); «Акбуҙат» (Баймаҡ ҡалаһы Мәҙәниәт һарайы, 1993) * Горельефтар: «Төҙөүсе» (Өфө, Өфө нефть институты факультеты, 1980—1981); «Космосты еңеүселәр» (УДАТУ, 1980—1981); «Музыка, театр, әҙәбиәт», «Искусство» (Өфө ҡалаһы «Синтезспирт» Мәҙәниәт һарайы, 1982) * Витраждар: «Таш сәскә» (Сибай, 1982); «Ат баштары» (Өфө, ипподром, 1982) * Металдан эшләнгән композициялар: «Музалар» (Межгорье, 1995); «Сәнғәт» (Красноусольск, 2000—2001); «Сәнғәт» (Өфө сәнғәт училищеһы, 2000—2001); «Ҡурай йыры» (Күгәрсен районы, Мораҡ, 2001—2002); «Ҡурай» (Юғары Ҡыйғы, Ҡыйғы районы , 2003); «Ҡурай моңо» (Шишмә, 2003); «Нур» театры (2004) * 1941-1945 йылдарҙағы яуҙарҙа һәләк булған яугирҙәргә (Тәүәкән ауылы, Күгәрсен районы, 2002). == Күргәҙмәләре == Виктор Хөсәйен улы Шәрәфетдинов — республика һәм бөтә [[Рәсәй]] күргәҙмәләрендә [[1985 йыл]]дан алып ҡатнаша. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * БАССР-ҙың атҡаҙанған рәссамы (1988). == Һылтанмалар == * http://www.shrb.ru/painting/sharafutdinov.htm * http://ufaart.ru/ob-akademii/struktura/fakultety-i-kafedry/kafedra-risunka/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131225081702/http://ufaart.ru/ob-akademii/struktura/fakultety-i-kafedry/kafedra-risunka/ |date=2013-12-25 }} [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Өфө дәүләт сәнғәт институты уҡытыусылары]] [[Категория:СССР рәссамдары]] [[Категория:Алфавит буйынса рәссамдар]] 4xura6fst56bwn7xj4050on0oqdt53c 0 143431 1148093 1089560 2022-08-01T07:19:24Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Гордеев}} {{Ук}} '''Гордеев Александр Семёнович''' ([[10 декабрь]] [[1903 йыл]] — [[16 октябрь]] [[1975 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугире, танкыға ҡаршы ҡорал тоҫҡаусы ярҙамсыһы, гвардия старшинаһы. Еңеү парадында ҡатнашыусы. СССР-ҙың 2‑се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. [[Советтар Союзы Геройы]] (1944). == Биографияһы == Александр Семёнович Гордеев 1903 йылдың 15 апрелендә Өфө губернаһы Златоуст өйәҙе<ref>хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Дыуан районы]]</ref> [[Әнйәк]] ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Башланғыс белем ала, йөк ташыусы булып эшләй. [[1941 йыл]]да Гордеев Тажик ССР-ының Сталинабад районы хәрби комиссариаты тарафынан [[Эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл армияһы]]на хеҙмәткә саҡырыла. [[1942 йыл]]дың көҙөнән Бөйөк Ватан һуғышында. [[Сталинград]] һуғышында, [[Дон]] өсөн һуғышта ҡатнаша. [[1943 йыл]]дың сентябренә гвардия ҡыҙылармеец Александр Гордеев Үҙәк фронттың 61-се армия 7-се гвардия кавалерия корпусы 7-се гвардия кавалерия истребитель-танкыға ҡаршы дивизионында танкыға ҡаршы мылтыҡ тоҫҡаусы ярҙамсыһы була. [[Днепр]] өсөн һуғыш ваҡытында батырлыҡ күрһәтә<ref name="wh">{{Warheroes|id=1638}}</ref>. [[1943 йыл]]дың 26 сентябренән [[27 сентябрь|27 сентябренә]] ҡарай төндә Гордеев өс танкыға ҡаршы мылтыҡ расчеты составында, дошмандың көслө утына ҡарамаҫтан, [[Белорус Совет Социалистик Республикаһы|Белорус ССР-ының]] [[Гомель өлкәһе]] Брагин районы Нивка ауылы районында Днепр йылғаһы аша сығып, унда дошмандың һаны буйынса өҫтөнлөклө көстәре менән алышҡа инә. Ҡараңғылыҡ менән файҙаланып, расчет составындағы яугирҙәр немецтарҙың траншеяһына һиҙҙермәй киләләр, ундағы дошман һалдаттарына граната яуҙыралар һәм окопты баҫып алалар, уны өҫтәмә көс килгәнгә тиклем тоталар. СССР Юғары Советы Президиумының [[1944 йыл]]дың 15 ғинуарындағы указы менән, «командованиеның хәрби заданиеларын теүәл үтәгәне һәм немец илбаҫарҙары менән һуғышта ҡаһарманлыҡ һәм батырлыҡ күрһәткәне өсөн», гвардия ҡыҙылармеец Александр Гордеев [[Советтар Союзы Геройы]] тигән юғары исемгә лайыҡ була, [[Ленин ордены]] һәм 3003 һанлы [[«Алтын Йондоҙ» миҙалы (СССР)|«Алтын Йондоҙ» миҙалы]] тапшырыла<ref>{{Подвиг Народа|18714473|title=Наградные документы|архив=ЦАМО|фонд=33|опись=686043/793756|дело=3/11|лист=26, 387, 388}}</ref><ref>[http://sun.tsu.ru/mminfo/2020/000462771/1944/1944_004.pdf Указ Президиума Верховного Совета СССР «О присвоении звания Героя Советского Союза генералам, офицерскому, сержантскому и рядовому составу Красной Армии» от 15 января 1944 года] // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1944. — 23 января (№ 4 (264)). — С. 1.</ref>. Еңеү Парадында ҡатнаша, [[Ҡыҙыл майҙан]] буйлап 7-се гвардия кавалерия корпусы байрағын тотоп үтә. Һуғыш тамамланғандан һуң демобилизациялана. [[Дүшәмбе (ҡала)|Дүшәмбелә]] тимер юл вокзалы начальнигы урынбаҫары булып эшләй, артабан поезд начальнигы. [[1975 йыл]]дың 27 октябрендә вафат була, Дүшәмбе ҡалаһында ерләнә. == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == * [[Советтар Союзы Геройы]] [[1944]] * [[«Алтын Йондоҙ» миҙалы (СССР)|«Алтын Йондоҙ» миҙалы]]; * [[Ленин ордены]] [[1944]]; * 1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены,<ref>{{Подвиг Народа|27038874|title=Наградные документы|архив=ЦАМО|фонд=33|опись=686196|дело=4035|лист=1, 12, 13}}</ref>; * миҙалдар. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/8-statya/5289-gordeev-aleksandr-semjonovich}} {{V|17|11|2018}} == Әҙәбиәт == * Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь &#x2F; Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — <abbr title="Москва">М.</abbr>: Воениздат, 1987. — Т. 1 /Абаев — Любичев/. — 911 с. — <span class="nowrap">100 000 экз.</span> — ISBN отс., Рег. № в РКП 87-95382. * Навечно в сердце народном. 3-е изд., доп. и испр. Минск, 1984. * Подвиги их — бессмертны. — Уфа: Китап, 2000. * ''Сечкина Л. П.'' Твои Герои, Таджикистан. Душанбе, 1985. * Славные сыны Башкирии. Книга 4. Уфа, 1979. [[Категория:Советтар Союзы Геройҙары]] [[Категория:2-се саҡырылыш СССР Юғары Советы депутаттары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:«Берлинды алған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Еңеү Парадында ҡатнашыусылар]] [[Категория:Днепр өсөн алышта ҡатнашыусылар]] ddzoo3kzujerzlkxgsli2tnpx8if5nu 0 146421 1148174 890626 2022-08-01T11:27:09Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәҙелшин}} {{Военный деятель | имя = Әбделғәлләм Ғәҙелшин | оригинал имени = |дата рождения = 1782 |дата смерти = билдәһеҙ |место рождения = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Ҡобау]] улусы, [[Иҫке Арыҫланбәк|Арыҫланбәк]] ауылы |место смерти = билдәһеҙ |изображение = |ширина = 180px |описание изображения = |прозвище = |принадлежность = {{Флагификация|Российская Империя}} |годы службы = {{Флаг России}} |звание = зауряд-есаул |род войск = |командовал = |часть = |сражения =[[1812 йылғы Ватан һуғышы]],<br> [[Рус армияһының сит илгә походтары (1813—1814)]] |награды = |связи = |в отставке = }} '''Әбделғәлләм Ғәҙелшин''' ([[1782]]—?) — хәрби эшмәкәр. [[1812 йылғы Ватан һуғышы]]нда һәм [[Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтары]]нда ҡатнашыусы. == Биографияһы == Әбделғәлләм Ғәҙелшин [[Ырымбур губернаһы]] [[Ҡобау]] улусы (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның {{ТУ|Туймазы районы}}) [[Иҫке Арыҫланбәк|Арыҫланбәк]] ауылында йәшәгән<ref>{{ИСДБ|страницы =260}}</ref>. Йорт старшинаһы булып хеҙмәт итә<ref name="Гатиятуллин З. Г.">{{статья|автор = Гатиятуллин З. Г.|заглавие = Башкиры 12-го кантона в Отечественной войне 1812 г|ссылка = http://vatandash.ru/index.php?article=2371|язык = |издание = [[Ватандаш]]|тип = журнал|год = 2013|том = |номер = 12|страницы = |doi = |issn = 1683-3554}}</ref>. [[1812 йылғы Ватан һуғышы]] башланғас, 1814 йылдың аҙағына тиклем ''5-се Башҡорт атлы полкы'' составында француздарға ҡаршы алыштарҙа ҡатнаша. 5-се Башҡорт атлы полкы [[Бөгөлмә өйәҙе]] Ҡарабан ауылында [[Башҡортостанда идара итеүҙең кантон системаһы|12-се, 11-се һәм 10-сы кантон]] [[башҡорттар]]ынан ойошторола һәм 1812 йылдың 29 авгусында [[Ҡазан]] менән [[Чебоксар]] аша [[Түбәнге Новгород]]ҡа бара. 15 октябрҙән кенәз П. М. Волконский отряды составына керә, Сураж һәм Велиж ҡалаларында урынлаша. 1 ноябрҙән генерал-майор М. М. Свечин отряды составына инә. 1812 йылдың 14-16 ноябрендә Березина буйындағы алыштарҙа ҡатнаша. Артабан Витебскиҙа һәм Борисовта була. 1813 йылдың ғинуарында [[Данциг]] (Гданьск) ҡәлғәһен ҡамауҙа ҡатнаша. 1813 йылдың октябренән 1814 йылдың апреленә ҡәҙәр Минск губернаһында хеҙмәт итә, шул уҡ ваҡытта полктың бер өлөшө [[Лейпциг]] янындағы алышта ҡатнаша һәм һуғышты [[Париж]]да тамамлай<ref name="Гатиятуллин З. Г."/>. == Бүләктәре == * «1812 йылғы һуғыш иҫтәлегенә» көмөш миҙалы кавалеры * [[«1814 йылдың 19 мартында Парижды алған өсөн» миҙалы|«1814 йылдың 19 мартында Парижды алған өсөн» көмөш миҙалы]] кавалеры == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * {{книга |автор= [[Асфатуллин Салауат Ғәзим улы|Асфатуллин С. Г.]]|заглавие=Северные амуры в Отечественной войне 1812 года |ответственный= |ссылка= |место= Уфа|издательство= Уфимский полиграфкомбинат|год= 2000|том= |страниц= 160|страницы= |isbn=5-85051-181-4 |ref= Асфатуллин С. Г.}} * {{книга |автор= |заглавие=Вклад Башкирии в победу России в Отечественной войне 1812 года. Сборник документов и материалов / сост. [[Рәхимов Рәмил|Р. Н. Рахимов]] [и др.] |ответственный= |ссылка= |место= Уфа|издательство= Китап|год= 2012|том= |страниц= 488|страницы= |isbn=978-5-295-05476-1 |ref= Рахимов Р. Н.}} * {{книга |автор= [[Усманов Әбүбәкер Нурийән улы|Усманов А. Н.]]|заглавие=Башкирский народ в Отечественной войне 1812 года |ответственный= |ссылка= |место= Уфа|издательство= Башкнигоиздат|год= 1964|том= |страниц= 136|страницы= |isbn= |ref= Усманов А. Н.}} [[Категория:1812 йылғы Ватан һуғышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:Березина янындағы алышта ҡатнашыусылар]] [[Категория:Лейпциг янындағы алышта ҡатнашыусылар]] [[Категория:Париж янындағы алышта ҡатнашыусылар]] fgs3tgkeev2m0zuxm0gwndrrfcnd412 0 146948 1148100 868042 2022-08-01T07:34:46Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәбдрәхимов}} {{Военный деятель | имя = Ғәбделвәхит Ғәбдрәхимов | оригинал имени = |дата рождения = 1788 |дата смерти = билдәһеҙ |место рождения = {{ТУ|Ырымбур губернаһы}}, [[Мең (ҡәбилә)|Мең]] улусы, [[Оло Кәркәле|Кәркәле]] ауылы |место смерти = билдәһеҙ |изображение = |ширина = 180px |описание изображения = |прозвище = |принадлежность = {{Флагификация|Российская Империя}} |годы службы = {{Флаг России}} |звание =урядник |род войск = |командовал = |часть = |сражения =[[1812 йылғы Ватан һуғышы]],<br> [[Рус армияһының сит илгә походтары (1813—1814)]] |награды = |связи = |в отставке = }} '''Ғәбделвәхит Ғәбдрәхимов''' ([[1788]]—?) — хәрби эшмәкәр. [[1812 йылғы Ватан һуғышы]]нда һәм [[Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтары]]нда ҡатнашыусы. == Биографияһы == Ғәбделвәхит Ғәбдрәхимов [[Ырымбур губернаһы]] [[Мең (ҡәбилә)|Мең]] улусы (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]]ның {{ТУ|Миәкә районы}}) [[Оло Кәркәле|Кәркәле]] һәм [[Кесе Кәркәле|Кәркәлетамаҡ]] ауылдарында йәшәгән. Урядник булып хеҙмәт итә<ref name="Гатиятуллин З. Г."/>. 1811 йылда башлыса [[Башҡортостанда идара итеүҙең кантон системаһы|12-се һәм 7-се кантон]] [[башҡорттар]]ынан ''2-се Башҡорт атлы полкы'' ойошторола, уның составында Ғәбделвәхит Ғәбдрәхимов хеҙмәт итә. Майҙа полк майор И. Курбатов командалығында Рыльск ҡалаһына ебәрелә. Курск губернаһында ҡышлағандан һуң полк Луцк ҡалаһына килә һәм 2-се Көнбайыш армия составына керә. 1812 йылдың майында полк кавалериянан генерал А. П. Тормасовтың 3-се Обсервация армияһы составына индерелә һәм Варшава герцоглығы менән сик буйында кордон хеҙмәтен үтәй. [[1812 йылғы Ватан һуғышы]] башланғас, 15 июлдә полк яугирҙары Кобрин янындағы Саксония ғәскәрҙәре менән алышта батырлыҡ күрһәтә. 28 октябрҙә 2-се Башҡорт полкы Урал казак полкы менән берлектә Свислочи торамаһын биләй. 2-се Башҡорт полкы кергән генерал Чаплицтың отряды 1812 йылдың 8 октябрҙә Слонимға килә һәм бында поляк генералы Конопканың полкын тар-мар итә. 1 ноябрҙә 2-се Башҡорт полкы Горностаевцы ауылы янындағы алышта ҡатнаша. Ҡаты алыштарҙа полкта башта булған 530 кешенән 1812 йылдың октябренән ҡарата 408 яугир иҫән ҡалған<ref name="Гатиятуллин З. Г."/>. 2-се Башҡорт полкы [[Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтары]]нда ла әүҙем ҡатнаша. 1813 йылдың 27 ғинуарында генерал-лейтенант Волконский корпусы составында полк [[Варшава]]ға инә. Майҙа генерал-майор Ланской отрядында (генерал-лейтенант Остен-Сакен корпусы составында) Бреславль тирәһендә һуғыша, ә июль аҙағында Силезия армияһы составына керә. Артабан полк [[Германия]]лағы алыштарҙа, шул иҫәптән [[Дрезден]]ды ҡамауҙа һәм алыуҙа ҡатнаша. 1813 йылдың ноябрь аҙағында Төп армияға һәм әсирҙәрҙе оҙатып йөрөүсе хәрби юлдарҙа юл-комендант хеҙмәтен үтәү өсөн ебәрелә. 1814 йылдың 19 мартында 2-се Башҡорт атлы полкы составының бер өлөшө [[Париж]]ға инә<ref name="Гатиятуллин З. Г.">{{статья|автор = Гатиятуллин З. Г.|заглавие = Башкиры 12-го кантона в Отечественной войне 1812 г|ссылка = http://vatandash.ru/index.php?article=2371|язык = |издание = [[Ватандаш]]|тип = журнал|год = 2013|том = |номер = 12|страницы = |doi = |issn = 1683-3554}}</ref>. == Бүләктәре == * «1812 йылғы һуғыш иҫтәлегенә» көмөш миҙалы кавалеры<!-- * [[«1814 йылдың 19 мартында Парижды алған өсөн» миҙалы|«1814 йылдың 19 мартында Парижды алған өсөн» көмөш миҙалы]] кавалеры --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Әҙәбиәт == * {{книга |автор= [[Асфатуллин Салауат Ғәзим улы|Асфатуллин С. Г.]]|заглавие=Северные амуры в Отечественной войне 1812 года |ответственный= |ссылка= |место= Уфа|издательство= Уфимский полиграфкомбинат|год= 2000|том= |страниц= 160|страницы= |isbn=5-85051-181-4 |ref= Асфатуллин С. Г.}} * {{книга |автор= |заглавие=Вклад Башкирии в победу России в Отечественной войне 1812 года. Сборник документов и материалов / сост. [[Рәхимов Рәмил|Р. Н. Рахимов]] [и др.] |ответственный= |ссылка= |место= Уфа|издательство= Китап|год= 2012|том= |страниц= 488|страницы= |isbn=978-5-295-05476-1 |ref= Рахимов Р. Н.}} * {{книга |автор= [[Усманов Әбүбәкер Нурийән улы|Усманов А. Н.]]|заглавие=Башкирский народ в Отечественной войне 1812 года |ответственный= |ссылка= |место= Уфа|издательство= Башкнигоиздат|год= 1964|том= |страниц= 136|страницы= |isbn= |ref= Усманов А. Н.}} [[Категория:1812 йылғы Ватан һуғышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:Дрезден янындағы алышта ҡатнашыусылар]] d9ix7x6kr5sjhdzb78oyizx4zxn469m 10 147177 1148118 869439 2022-08-01T09:20:15Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Навигационная таблица |имя = РСФСР-ҙың маҡтаулы исемдәре |state = <includeonly>{{{state|collapsed}}}</includeonly> |стиль_основного_заголовка = background:{{Цвет|Россия}} |заголовок = [[Маҡтаулы исемдәр ]] |стиль_заголовков = background:{{Цвет|Россия}} |заголовок1 = Халыҡ… |список1 = [[РСФСР-ҙың халыҡ артисы|артист]] {{!}} [[РСФСР-ҙың халыҡ рәссамы|художник]] |заголовок2 = Атҡаҙанған… |список2 = [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған агрономы |агроном]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған артисы |артист]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған архитекторы |архитектор]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған ветеринар врачы |ветеринар врач]] {{!}} [[РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы|табип]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған геологы |геолог]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре |сәнғәт эшмәкәре]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған деятель фән һәм техника эшмәкәре |фән һәм техника эшмәкәре]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре |фән эшмәкәре]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған землеустроитель |землеустроитель]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған зоотехнигы |зоотехник]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған уйлап табыусыһы |уйлап табыусы]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған ауыл хужалығы инженеры |ауыл хужалығы инженеры]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған конструкторы |конструктор]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған урмансыһы |урмансы]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған профессиональ-техник белем биреү мастеры|профессиональ-техник белем биреү мастеры]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған машина эшләүсеһе |машина эшләүсе]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған мелиораторы |мелиоратор]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған металлургы |металлург]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған ауыл хужалығы механизаторы |ауыл хужалығы механизаторы]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған наставник молодёжи |наставник молодёжи]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған халыҡҡа көнкүреш хеҙмәте күрһәтеү хеҙмәткәре| халыҡҡа көнкүреш хеҙмәте күрһәтеү]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған геодезия һәм картографии хеҙмәткәре | геодезия һәм картографии хеҙмәткәре ]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған торлаҡ-коммуналь хужалыҡ хеҙмәткәре|торлаҡ-коммуналь хужалыҡ хеҙмәткәре ]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре |мәҙәниәт хеҙмәткәре]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған хеҙмәткәре лесной сәнәғәте | хеҙмәткәрелесной сәнәғәте]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған нефть һәм газ сәнәғәте хеҙмәткәре| нефть һәм газ сәнәғәте хеҙмәткәре]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған аҙыҡ-түлек индустрияһы хеҙмәткәре | аҙыҡ-түлек индустрияһы хеҙмәткәре ]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған балыҡсылыҡ хужалығы хеҙмәткәре| балыҡсылыҡ хужалығы хеҙмәткәре]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре|ауыл хужалығы хеҙмәткәре]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған социаль тәьминәт хеҙмәткәре|социаль тәьминәт хеҙмәткәре]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған текстиль һәм еңел сәнәғәт хеҙмәткәре| текстиль һәм еңел сәнәғәт хеҙмәткәре]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған сауҙа хеҙмәткәре| сауҙа хеҙмәткәре]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған транспорт хеҙмәткәре |транспорт хеҙмәткәре]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре|физик культура хеҙмәткәре]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған рационализаторы |рационализатор]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған балыҡ үрсетеүсеһе |балыҡ үрсетеүсе]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған элемтәсеһе|элемтәсе]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған төҙөүсеһе |төҙөүсе]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған технологы |технолог]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған профессиональ-техник мәғариф уҡытыусыһы | профессиональ-техник мәғариф уҡытыусыһы ]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған мәктәп уҡытыусыһы | мәктәп уҡытыусыһы ]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған химигы |химик]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған рәссамы |рәссам]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған шахтёры |шахтёр]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған иҡтисадсыһы |иҡтисадсы]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған энергетигы |энергетик]] {{!}} [[ РСФСР-ҙың атҡаҙанған юрисы |юрист]] </div>}}<noinclude>[[Категория:Ҡалыптар:Исемдәр:РСФСР]]</noinclude> <includeonly>[[Категория:РСФСР-ҙың маҡтаулы исемдәре]]</includeonly> b9chnm2m2v8bo4hy243dx4dj9tbaj41 0 155306 1148019 1112662 2022-07-31T17:49:24Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғиниәтуллин}} {{Ук}} {{Внешнее изображение|image1=[http://i-gazeta.com/upload/medialibrary/35b/35b8720cedbd3474e827fa3f9242120c.jpg М. Г. Гиниятуллин]}} '''Ғиниәтуллин Марат Ғиндулла улы''' ([[8 март]] [[1953 йыл]]) — ғалим-зоотехник. Ауыл хужалығы фәндәре докторы (1999), профессор (2006), 1989—1991 йылдарҙа [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]]ның [[умартасылыҡ]] кафедраһы мөдире<ref>[http://ufa.rusplt.ru/index/k_chemu_privelo_zakrytie_edinstvennoy_kafedry_pchelovodstva_v_Bashkirii-15900.html К чему привело закрытие единственной кафедры пчеловодства в Башкирии — Уфа]</ref>. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2005). == Биографияһы == Марат Ғиндулла улы Ғиниәтуллин 1953 йылдың 8 мартында Үзбәк ССР-ының Әндижан өлкәһе Балыкчи районы Балыкчи ауылында тыуған. [[1975 йыл]]да Башҡортостан ауыл хужалығы институтының (хәҙерге [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]]) зоотехния факультетын отличие менән тамамлай. Академик [[Шакиров Йыһандар Таһир улы|Д. Т. Шәкировтың]] уҡыусыһы<ref>[http://beejournal.ru/obzory-publikatsij/920-obzor-statej-2014-07 журнал Пчеловодство — Обзор статей, опубликованных в № 7, 2014 г]</ref>. 1979—1981 йылдарҙа умартасылыҡ ғилми-тикшеренеү институтында көндөҙгө бүлектә аспирант (Рыбное ҡалаһы), унда 1982 йылдан кесе, ә 1985-88 йылдарҙа өлкән ғилми хеҙмәткәр була. 1986 йылда [[Мәскәү]]ҙә Тимирязев исемендәге ауыл хужалығы академияһында «Бал ҡорттарын йыл әйләнәһенә павильондарҙа тотоу» темаһына кандидатлыҡ диссертацияһы яҡлай. 1988 йылдан үҙе белем алған юғары уҡыу йортонда уҡыта, унда 1989—1991 йылдарҙа умартасылыҡ һәм зоология кафедраһы мөдире<ref>[http://92.50.166.68/university/faculties/bio-vet-fak/rjp/history/ БГАУ / Университет / Факультеты / биотехнологий и ветеринарной медицины / Кафедра разведения животных и пчеловодства / История кафедры] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191113173210/http://92.50.166.68/university/faculties/bio-vet-fak/rjp/history/ |date=2019-11-13 }}</ref>, 2002 йылдан мал үрсетеү һәм умартасылыҡ кафедраһында профессор, хәҙер умартасылыҡ, хайуандарҙы үрсетеү һәм шәхси зоотехния кафедраһы профессоры<ref>[http://beejournal.ru/vesti-s-mest/2843-nauchno-obrazovatelnyj-potentsial-pchelovodstva-bashkortostana журнал Пчеловодство — Научно-образовательный потенциал пчеловодства Башкортостана]</ref>, университетта докторлыҡ диссертация советы Д 220.003.03 ғилми секретары булып тора. Бер үк ваҡытта [[Башҡортостандың бал ҡорто һәм апитерапия буйынса ғилми-тикшеренеү үҙәге]] директорының фәнни эштәр буйынса урынбаҫары булып эшләй. 1999 йылда «Бал ҡорттарын комплекслы файҙаланыу технологияһының теоретик һәм практик аспекттары: Apis mellifera L.» темаһына докторлыҡ диссертацияһы яҡлай. Апитерапия өлкәһендә эшләй<ref>[http://башкирская-энциклопедия.рф/index.php/2-statya/9242-apiterapiya Апитерапия] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160406045401/http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/2-statya/9242-apiterapiya |date=2016-04-06 }} // [[Башкирская энциклопедия]]</ref>. Өс фән кандидаты әҙерләгән. Башҡортостан Республикаһы умартасылар һәм апитерапевтар Ассоциацияһы вице-президенты, «Прополис» гәзитенең баш мөхәррире, «Умартасылыҡ һәм апитерапия» журналының редколлегия ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре (2005). Шулай уҡ [[Башҡортостан Республикаһы]] ауыл хужалығы Министрлығының (2003, 2005), Башҡорт дәүләт аграр университетының (2003, 2013) Маҡтау ҡағыҙҙары менән бүләкләнгән. == Төп хеҙмәттәре == 200-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт, шул иҫәптән 8 китап, монографиялар, практикумдар, уҡыу әсбаптары авторы, 2 патентҡа эйә. * Комплексное использование пчелиных семей (рекомендации) / [[Ишемғолов Әмир Миңләхмәт улы|А. М. Ишемгулов]], М. Г. Гиниятуллин, И. И. Буранбаев и др. — Уфа, 2004. — 48 с. * Практикум по переработке продуктов пчеловодства: учеб. пособие. — Уфа: БГАУ, 2008. — 95 с . * Практикум по производству продуктов пчеловодства: учеб. пособие / М. Г. Гиниятуллин, Н. М. Губайдуллин, А. А. Саттарова. — Уфа: БГАУ, 2008. — 120 с. * ''Гиниятуллин М. Г., Ишемгулов А. М., Мишуковская Г. С., Туктаров В. Р.'' Пчеловодство Башкортостана. — Уфа, 2012. * ''Смольникова Е. А., Гиниятуллин М. Г., Шелехов Д. В.'' Практикум по биологии пчелиной семьи. — Уфа, 2012. * ''Гиниятуллин М. Г., Саттарова А. А.'' Практикум по производству продуктов пчеловодства. — Уфа, 2013. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Һылтанмалар == * [http://92.50.166.68/pp/btf/tppz/giniyatullin-mg/ Башҡорт дәүләт аграр университеты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170806021646/http://92.50.166.68/pp/btf/tppz/giniyatullin-mg/ |date=2017-08-06 }} * [http://башкирская-энциклопедия.рф/index.php/8-spisok/11181-giniyatullin-marat-gindullinovich Башҡорт энциклопедияһы]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * https://famous-scientists.ru/14335 * http://www.kugeyko.ru/ginijtullin.htm [[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәрҙәре]] [[Категория:Башҡорт дәүләт аграр университеты уҡытыусылары]] [[Категория:Башҡорт дәүләт аграр университетын тамамлаусылар]] [[Категория:Андижан өлкәһендә тыуғандар]] [[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]] [[Категория:1953 йылда тыуғандар]] [[Категория:8 мартта тыуғандар]] 2u78jufpj6bd9n2pl4jfdjal4kv0v7t 0 155489 1148161 918929 2022-08-01T11:07:34Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәскәров}} {{Ук}} '''Айрат Рафиҡ улы Гаскәров''', ({{lang-ru|Айрат Рафикович Гаскаров}}, [[1963 йыл]]дың [[5 октябрь|5 октябре]], [[БАССР]], [[Шишмә районы]], [[Шишмә]] ҡасабаһы) — иҡтисадсы, банкир, [[2002 йыл|2002]]-[[2010 йыл]]дарҙа [[Башҡортостан Республикаһы]] премьер-министрының беренсе урынбаҫары — БР финанс министры, [[2010 йыл|2010]]-[[2011 йыл]]дарҙа Рәсәй Федерацияһының Федераль Йыйылышының Федерация советы ағзаһы, [[2016 йыл]]дан [[РФ]] финанс министры ярҙамсыһы. Иҡтисад фәндәре кандидаты (''[[2007 йыл|2007]]''). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. == Биографияһы == Ғәскәров Айрат Рафиҡ улы [[1963 йыл]]дың [[5 октябрь|5 октябрендә]] [[БАССР]] [[Шишмә районы]] үҙәге [[Шишмә]] ҡасабаһында донъяға килгән. Бөтә Союз ситтән тороп уҡыу финанс-иҡтисад институтының финанстар һәм кредит бүлеген («[[1989 йыл|1989]]»), [[Рәсәй фәндәр академияһы|РФ фәндәр академияһының]] иҡтисад институтын тамамлаған, шул уҡ институтта [[2007 йыл]]да иҡтисад фәндәре кандидатлығына диссертация яҡлаған<ref>[http://dissertation.com.ua/node/1096010 Dissertation.com.ua]</ref>. [[1981 йыл|1981]]-[[1983 йыл]]дарҙа хәрби хеҙмәттә булған. == Хеҙмәт юлы == * [[1981 йыл]]дан [[БАССР]] финанс министрлығында иҡтисадсы. * [[1983 йыл|1983]]-[[1991 йыл]]дарҙа БАССР финанс министрлығында ревизор-инспектор, өлкән ревизор-инспектор, министрлыҡ хакимлығы аппаратының финанслау бүлеге башлығы урынбаҫары. * [[1991 йыл]]да [[РСФСР]] коммунисттар фирҡәһенең Башҡортостан рескомы инструкторы. * [[1991 йыл|1991]]-[[1995 йыл]]дарҙа БАГСУ план-финанс бүлеге башлығы, финанс директоры. * [[1995 йыл|1995]]-[[2000 йыл]]дарҙа БР финанс министры урынбаҫары. * [[2000 йыл|2000]]-[[2002 йыл]]дарҙа РФ Пенсия фондының Башҡортостан республикаһы буйынса бүлеге идарасыһы. * [[2002 йыл|2002]]-[[2010 йыл]]дарҙа БР премьер-министрының урынбаҫары («[[2008 йыл]]дан» — беренсе урынбаҫары) — БР финанс министры. * [[2010 йыл|2010]]-[[2011 йыл]]дарҙа Рәсәй Федерацияһының Федераль Йыйылышы Федерация советы ағзаһы — Рәсәй Федерацияһының Федераль Йыйылышы Федерация советында [[БР]] дәүләт хакимиәтенең башҡарма органынан ышаныслы кеше. * [[2011 йыл]]дың [[март]]ынан РФ Һаҡлыҡ банкыһының вице-президенты. * [[2012 йыл]]дың [[17 декабрь|17 декабренән]] «Уралсиб банкыһы» ААЙ-ның беренсе вице-президенты, [[2013 йыл]]ның [[11 март]]ынан банкының идара рәйесе урынбаҫары, [[2015 йыл]]дың [[18 апрель|18 апреленән]] банкының идара рәйесе<ref>[http://globalmsk.ru/person/id/3657 2]</ref>. * [[2016 йыл]]дан [[РФ]] финанс министры ярҙамсыһы<ref>[http://www.bashinform.ru/news/850618-ayrat-gaskarov-naznachen-na-dolzhnost-pomoshchnika-ministra-finansov-rf/?yn Айрат Гаскаров назначен на должность помощника министр финансов РФ. ИА «Башинформ», 13.05.2016]</ref>. == Бүләктәре, маҡтаулы исемдәре == * Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы == Һылтанмалар == * [http://personarb.ru/index.php?categoryid=15&nomer=956209 Кто есть кто в Республике Башкортостан. Гаскаров Айрат Рафикович] * [http://lib.fedpress.ru/en/node/855 РИА ФедералПресс энциклопедия. Гаскаров Айрат Рафикович] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} [[Категория:Бөтә Союз финанс-иҡтисад институтын тамамлаусылар]] [[Категория:Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте ағзалары]] [[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған иҡтисадсылары]] [[Категория:Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте ағзалары]] [[Категория:Рәсәйҙең Федерация Советы ағзалары (2000 йылдан)]] i40tfz2pneam6pjst8ymwouqeoavtq3 1148164 1148161 2022-08-01T11:09:34Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәскәров}} {{Ук}} '''Айрат Рафиҡ улы Гаскәров''', ([[5 октябрь]] [[1963 йыл]]) — иҡтисадсы, банкир, [[2002 йыл|2002]]-[[2010 йыл]]дарҙа [[Башҡортостан Республикаһы]] премьер-министрының беренсе урынбаҫары — БР финанс министры, [[2010 йыл|2010]]-[[2011 йыл]]дарҙа Рәсәй Федерацияһының Федераль Йыйылышының Федерация советы ағзаһы, [[2016 йыл]]дан [[РФ]] финанс министры ярҙамсыһы. Иҡтисад фәндәре кандидаты (''[[2007 йыл|2007]]''). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы. == Биографияһы == Ғәскәров Айрат Рафиҡ улы [[1963 йыл]]дың [[5 октябрь|5 октябрендә]] [[БАССР]] [[Шишмә районы]] үҙәге [[Шишмә]] ҡасабаһында донъяға килгән. Бөтә Союз ситтән тороп уҡыу финанс-иҡтисад институтының финанстар һәм кредит бүлеген («[[1989 йыл|1989]]»), [[Рәсәй фәндәр академияһы|РФ фәндәр академияһының]] иҡтисад институтын тамамлаған, шул уҡ институтта [[2007 йыл]]да иҡтисад фәндәре кандидатлығына диссертация яҡлаған<ref>[http://dissertation.com.ua/node/1096010 Dissertation.com.ua]</ref>. [[1981 йыл|1981]]-[[1983 йыл]]дарҙа хәрби хеҙмәттә булған. == Хеҙмәт юлы == * [[1981 йыл]]дан [[БАССР]] финанс министрлығында иҡтисадсы. * [[1983 йыл|1983]]-[[1991 йыл]]дарҙа БАССР финанс министрлығында ревизор-инспектор, өлкән ревизор-инспектор, министрлыҡ хакимлығы аппаратының финанслау бүлеге башлығы урынбаҫары. * [[1991 йыл]]да [[РСФСР]] коммунисттар фирҡәһенең Башҡортостан рескомы инструкторы. * [[1991 йыл|1991]]-[[1995 йыл]]дарҙа БАГСУ план-финанс бүлеге башлығы, финанс директоры. * [[1995 йыл|1995]]-[[2000 йыл]]дарҙа БР финанс министры урынбаҫары. * [[2000 йыл|2000]]-[[2002 йыл]]дарҙа РФ Пенсия фондының Башҡортостан республикаһы буйынса бүлеге идарасыһы. * [[2002 йыл|2002]]-[[2010 йыл]]дарҙа БР премьер-министрының урынбаҫары («[[2008 йыл]]дан» — беренсе урынбаҫары) — БР финанс министры. * [[2010 йыл|2010]]-[[2011 йыл]]дарҙа Рәсәй Федерацияһының Федераль Йыйылышы Федерация советы ағзаһы — Рәсәй Федерацияһының Федераль Йыйылышы Федерация советында [[БР]] дәүләт хакимиәтенең башҡарма органынан ышаныслы кеше. * [[2011 йыл]]дың [[март]]ынан РФ Һаҡлыҡ банкыһының вице-президенты. * [[2012 йыл]]дың [[17 декабрь|17 декабренән]] «Уралсиб банкыһы» ААЙ-ның беренсе вице-президенты, [[2013 йыл]]ның [[11 март]]ынан банкының идара рәйесе урынбаҫары, [[2015 йыл]]дың [[18 апрель|18 апреленән]] банкының идара рәйесе<ref>[http://globalmsk.ru/person/id/3657 2]</ref>. * [[2016 йыл]]дан [[РФ]] финанс министры ярҙамсыһы<ref>[http://www.bashinform.ru/news/850618-ayrat-gaskarov-naznachen-na-dolzhnost-pomoshchnika-ministra-finansov-rf/?yn Айрат Гаскаров назначен на должность помощника министр финансов РФ. ИА «Башинформ», 13.05.2016]</ref>. == Бүләктәре, маҡтаулы исемдәре == * Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған иҡтисадсыһы == Һылтанмалар == * [http://personarb.ru/index.php?categoryid=15&nomer=956209 Кто есть кто в Республике Башкортостан. Гаскаров Айрат Рафикович] * [http://lib.fedpress.ru/en/node/855 РИА ФедералПресс энциклопедия. Гаскаров Айрат Рафикович] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} [[Категория:Бөтә Союз финанс-иҡтисад институтын тамамлаусылар]] [[Категория:Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте ағзалары]] [[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған иҡтисадсылары]] [[Категория:Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте ағзалары]] [[Категория:Рәсәйҙең Федерация Советы ағзалары (2000 йылдан)]] l1ce71frdy83t2rogv5iq8rzys1ogl6 0 155634 1148190 1052274 2022-08-01T11:49:36Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Горбунова}} {{Ук}} '''Горбунова Валентина Юрьевна''' ([[21 июль]] [[1947 йыл]]) — генетик. Биология фәндәре докторы (2000), профессор (2000). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған халыҡ мәғарифы хеҙмәткәре (2000), [[Рәсәй Федерацияһы]]ның атҡаҙанған юғары мәктәп хеҙмәткәре (2003), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары белем биреү хеҙмәткәре (2007)<ref name="БЭ">{{БЭ2013|index.php/4262}}</ref>. == Биографияһы == Валентина Юрьевна Горбунова 1947 йылдың 21 июлендә [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Йәрмәкәй районы]] [[1-се Һыуыҡкүл]] (хәҙер [[Башҡортостан Республикаһы]]ның шул уҡ районы) ауылында донъяға килгән. 1972 йылда [[Башҡорт дәүләт университеты]]ның биология факультетын тамамлай. 1965—67 йылдарҙа Бәләбәй педучилищеһында уҡыта<ref name="БЭ"></ref>. 1975 йылдан алып Биохимия һәм цитохимия бүлегендә өлкән ғилми хеҙмәткәр булып эшләй. 1986 йылдан башлап Биология институтында эшләй: башта өлкән ғилми хеҙмәткәр булып хеҙмәт итә, 1991 йылдан лаборатория мөдире вазифаһын биләй. 1996 йылда [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]]на эшкә күсә, бында ул — тәбиғи-география бүлегенең генетика кафедраһы мөдире урынбаҫары<ref name="БГПУ">[https://ugppk.ru/node/5514.htm БГПУ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191207080612/https://ugppk.ru/node/5514.htm |date=2019-12-07 }}</ref>. Фәнни ҡыҙыҡһыныу өлкәһе — дөйөм генетика проблемалары, үҫемлектәр генетикаһы, кеше генетикаһы, геномдың тотороҡһоҙлоғо<ref name="БГПУ"></ref>. == Фәнни эшмәкәрлеге == Фәнни эшмәкәрлеге андрогенездың генетик детерминацияһын һәм in vitro шарттарында ҡыяҡлылар микроспораларының гомофаза үҫешен өйрәнеүгә арналған. В. Ю. Горбунова микроспора ядроһының тигеҙ бүленеүен билдәләүсе генды асыҡлай, айырым һеркәлектәр культураһын ҡулланып яҙғы йомшаҡ бойҙайҙың гомозиготалы линияларын алыу технологияһын эшләй. Горбунова В. Ю. — 10-дан ашыу фәнни хеҙмәт һәм 3 уйлап табыу авторы. '''Төп ғилми хеҙмәттәре<ref name="БЭ"></ref>.''' * Генетические предпосылки спорофитного пути развития микроспор злаков в условиях in vitro. Уфа, 1993; * Эмбриологические основы андроклинии пшеницы. М., 2005 (авторҙаш); * От микроспоры — к сорту. М., 2010 (авторҙаш). == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/4262}} [[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]] 3tqet438pv3u7mgpfy7lq18x9nsuylw 0 156420 1148023 1060093 2022-07-31T17:51:17Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғиниәтуллина}} {{УК}} '''Ғиниәтуллина Светлана Ғәйнулла ҡыҙы''' ([[7 июль]] [[1975 йыл]]) — драма актрисаһы. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2014) һәм [[Башҡортостан Республикаһының Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы|Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] лауреаты (2008). == Биографияһы == Светлана Ғәйнулла ҡыҙы Ғиниәтуллина 1975 йылдың 7 июлендә [[Башҡорт АССР-ы]] [[Ҡариҙел районы]]ның [[Ҡариҙел (ауыл)|Ҡариҙел]] ауылында тыуған. Урынлағы 1-се урта мәктәпте<ref>[http://karaidel102.ru/news/3958-karaidelskoy-shkole-1-est-chem-gorditsya.html Караидельской школе № 1 есть, чем гордиться.]</ref>, фортепиано буйынса музыка мәктәбен, [[Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты]]ның театр сәнғәте факультетын (''А. И. Карякин курсы, 1997 йыл|1да тамамлай. Өфөлә [[Башҡортостан Республикаһы рус дәүләт академия драма театры]]нда, [[Башҡортостан Республикаһының Мостай Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры]]нда, [[1997 йыл]]дан [[Стәрлетамаҡ рус дәүләт драма театры]]нда эшләй. == Иҗады == Амплуасы — лирик-драматик йәш ҡаһармандар, көлкөлө ролдәр. == Уйнаған ролдәре == {{col-begin}} {{col-2}} * ''Анна Демби'' — «Кин IV, йәки Гений һәм аҙғынлыҡ» ({{lang-ru|Кин IV или гений и беспутство}}) Г. Горин * ''Ирина'' — «Апалы-һеңлеле өсәү» ({{lang-ru|Три сестры}}) [[Антон Чехов|А. Чехов]] * ''Катя'' — «Биш кисә» ({{lang-ru|Пять вечеров}}) А. Володин * ''Зөбәрҗәт'' — «Ай тотолған төндә» ({{lang-ru|В ночь лунного затмения}}) [[Мостай Кәрим|М. Кәрим]] * ''Хильда'' — «Төзүче Сольнес» ({{lang-ru|Строитель Сольнес}}) * ''Төлкө'' — «Иван VII» ({{lang-ru|Иван Седьмой}}) * ''Яҡты йондоҙ'' — «Арканзас мөғжизәһе йәки Бейеүсе айыу» ({{lang-ru|Арканзасское чудо или Танцующий медведь}}) * ''Смельская'' — «Уңыш хаҡы» ({{lang-ru|Цена успеха}}) * ''Любовь'' — «Һуңғылар» ({{lang-ru|Последние}}) * ''Елена Андреевна'' — «Ваня ағай» ({{lang-ru|Дядя Ваня}}) * ''Флоренс'' — «Сәйер Сэвидж ханым» ({{lang-ru|Странная миссис Сэвидж}}) * ''Турандот'' — «Принцесса Турандот» ({{lang-ru|Принцесса Турандот}}) * ''Элиза'' — «Һаран» ({{lang-ru|Скупой}}) * ''Бланш Дюбуа'' — «Өмөт трамвайы» ({{lang-ru|Трамвай Желание}}) Т. Уильямс {{col-2}} * ''Аҡйондоҙ'' — «Ике хат» ({{lang-ru|Два письма}}) [[Мостай Кәрим|М. Кәрим]] * ''Фея'' — «[[Көлбикә]]» ({{lang-ru|Золушка}}) * ''Синьора Өрәк'' — «Пират һәм өрәктәр» ({{lang-ru|Пират и Призраки}}) * ''Женевьева'' — «Блэз» К. Манье * ''Марианна'' — «Мәҙәк осрак» ({{lang-ru|Забавный случай}}) К. Гольдони * ''Клементина'' — «Геростратты оноторға» ({{lang-ru|Забыть Герострата}}) * ''Маркиза де Мертей'' — «Ҡурҡыныс элемтәләр» ({{lang-ru|Опасные связи}}) * ''Мэг Снайдер'' — «Примадонналар» ({{lang-ru|Примадонны}}) К. Людвиг * ''Шамакай, Убырлы ҡарсык'' — «Батша ҡыҙы-баҡа» ({{lang-ru|Царевна-лягушка}}) * ''Юлия Джули'' — «Күләгә» ({{lang-ru|Тень}}) Е.Шварц * ''Зоя Денисовна Пельц'' — «Зойканың фатиры» ({{lang-ru|Зойкина квартира}}) М. Булгаков * ''Бал ҡорто'' — «Муха-Цокотуха» Ю. Дунаев * ''Тойбеле'' — «Ҡатын һәм уның иблисе» ({{lang-ru|Женщина и ее демон}}) И. Зингер * «Сәләмәт булығыҙ» ({{lang-ru|Будьте здоровы}}) {{col-end}} == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == [[Файл:С.Г.Гыйниятуллина 1.jpg|200px|thumb|right|Светлана Ғиниәтуллина]] * [[1998 йыл|1998]] «Актёр йыры» бәйгеһе, лауреат. * [[1999 йыл|1999]] «Драма артистары йырлай» фестивале, лауреат. * [[2003 йыл|2003]] «Театр яҙы» [[Башҡортостан|республика]] фестивале (''[[Өфә|Уфа]]'') — «Иң яҡшы ҡатын-кыҙ роле» номинацияһы еңеүсеһе — Ольшанскийҙың «Хапун» спектаклендәге Галя роле өсөн. * [[2006]] Рәсәй Федерацияһы бәләкәй ҡалалар театрҙары фестивале (''[[Вышний Волочек]]'') — жюри призы — [[Николай Гоголь|Н. В. Гогольның]] «Өйләнү» спектаклендәге Агафья Тихоновна роле өсөн. * Рәсәй Федерацияһы театр әһелдәре берлеге дипломы * Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған артисы (2005) * [[2014 йыл|2014]] Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы<ref>[http://sterlegrad.ru/society/54363-giniyatullinoy-svetlane-prisvoeno-pochetnoe-zvanie-narodnyy-artist-rb.html ИА «Стерлеград»]</ref> * [[2008 йыл|2008]] [[Башҡортостан Республикаһының Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы]] — Агафья Тихоновна (''«Өйләнеү»''), Любовь , Турандот ролдәре өсөн. == Һылтамалар == * [http://rusdramteatr.ru/truppa/artistyi-teatra/giniyatullina-svetlana-gajnullovna.html Стәрлетамағ урыҫ драма театры сайты] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160806152208/http://rusdramteatr.ru/truppa/artistyi-teatra/giniyatullina-svetlana-gajnullovna.html |date=2016-08-06 }} * [http://ok-karaidel.ucoz.ru/index/ginijatullina_s/0-182 Ҡараиҙел районы мәҙәниәт бүлеге сайты] == Иҫкәрмәләр == <small>{{иҫкәрмәләр}}</small> [[Категория:Алфавит буйынса акрисалар]] [[Категория:Өфө дәүләт сәнғәт институтын тамамлаусылар]] [[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған артистары]] [[Категория:Башҡортостандың халыҡ артистары]] [[Категория:Шәйехзада Бабич исемендәге йәштәр дәүләт премияһы лауреаттары]] [[Категория:Актрисалар]] [[Категория:Стәрлетамак рус драма театры актёрҙары]] fouy1pxmj6fma99tlskow1dmen8s53v 0 156545 1148185 1052275 2022-08-01T11:42:32Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Горбушина}} {{Ук}} '''Горбушина Светлана Николаевна''' ([[13 ноябрь]] [[1952 йыл]]) — педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре кандидаты (1981), [[Фән докторы|педагогия фәндәре докторы]] (2008)<ref name="БЭ">{{БЭ2013|index.php/4455}}</ref>. == Биографияһы == Светлана Николаевна Горбушина 1952 йылдың 13 ноябрендә [[ Өфө]] ҡалаһында тыуған. Урта белем алғандан һуң [[Башҡорт дәүләт университеты]]на уҡырға инә һәм уны 1975 йылда тамамлай, һөнәре буйынса — биолог-биохимик<ref name="УГНТУ">[http://letopiswiki.ugatu.su/index.php?title=%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%88%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%9D УГАТУ]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Хеҙмәт юлын «Иммунопрепарат» ғилми-производство берекмәһендә үҙ профиле буйынса башлай һәм оҙайлы ваҡыт бында эшләп, тәжрибә туплай (1975—1991). 1991 йылдан алып Өфөнөң 2-се балалар поликлиникаһында эшләй<ref name="БЭ"></ref>, артабан, 1994 йылдан башлап, [[Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия институты]]нда уҡыта. Докторлыҡ диссертацияһының темаһы: «Мировоззренческие детерминанты формирования культуры здоровья будущего учителя»<ref>[https://www.dissercat.com/content/mirovozzrencheskie-determinanty-formirovaniya-kultury-zdorovya-budushchego-uchitelya Диссертация]</ref>. 2008 йылда [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]на эшкә күсә<ref name="БЭ"></ref>, бында ул — стандартизациялау һәм сертификациялау кафедраһы профессоры<ref name="УГНТУ"></ref>. == Фәнни эшмәкәрлеге == Фәнни хеҙмәттәре йәшәйеш хәүефһеҙлеге, белем биреү өлкәһендә һаулыҡ һаҡлау һәм сифатты тикшереү, иммуно- һәм -вакцинопрофилактика проблемаларына арналған<ref name="БЭ"></ref>. 100-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт авторы. '''Төп ғилми хеҙмәттәре''' Мировоззренческие детерминанты здорового образа жизни в системе профессиональной подготовки будущего учителя. М., 2004; Педагогическая профилактика табакокурения среди девушек-учащихся в системе начального профессионального образования. Уфа, 2008. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/4455}} [[Категория:Өфө дәүләт авиация техник университеты уҡытыусылары]] [[Категория:Башҡорт дәүләт педагогия университеты уҡытыусылары]] 0wnrmuhu4ox5hda8ga0pu5ucs4ayv47 0 156745 1148171 941318 2022-08-01T11:26:10Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәҙелшин}} {{Ук}} '''Ғәҙелшин Рөстәм Рәшит улы''' ([[14 апрель]] [[1955 йыл]] — [[10 май]] [[2016 йыл]]) — математик. [[Фән докторы|Физика-математика фәндәре докторы]] (1994), профессор (1999). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған фән эшмәкәре (2006). [[Рәсәй Федерацияһы]]ның почётлы юғары профессиональ белем биреү хеҙмәткәре (2005)<ref name="БЭ">{{БЭ2013|index.php/8-statya/4955-elshin-r-st-m-r-shit-uly}}</ref>. == Биографияһы == Рөстәм Рәшит улы Ғәҙелшин 1955 йылдың 14 аперелендә [[Өфө]] ҡалаһында тыуған. 1977 йылда [[Башҡорт дәүләт университеты]]н тамамлағандан һуң Иҫәпләү үҙәге булған Математика институтында эшләй (1995 йылдан алып — төп ғилми хеҙмәткәр). 1997 йылдан алып — Башҡорт дәүләт педагогия университетында — алгебра һәм геометрия кафедраһы, 2003 йылдан — математик анализ кафедраһы, 2011 йылдан башлап математика һәм статистика кафедраһы мөдире<ref name="БЭ"></ref>. 1998—2016 йылдарҙа [[Өфө дәүләт авиация техник университеты]]нда уҡыта, математика кафедраһы профессоры. 1983—1986 йылдарҙа СССР Фәндәр академияһының башҡорт филиалы физика һәм математика бүлеге аспиранты (ғилми етәксеһе А. М. Ильин)<ref name="Биография">[http://letopiswiki.ugatu.su/index.phptitle=%D0%93%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B8%D0%BD_%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC_%D0%A0%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87Гадыльшин Рустем Рашитович]</ref>. 1988 йылда кандидатлыҡ диссертацияһын яҡлай. 1995 йылда РФА Математика институтының Санкт-Петербург бүлегендә докторлыҡ диссертацияһын яҡлай<ref name="Биография"></ref>. 2016 йылдың 10 майында Өфөлә вафат була<ref name="Биография"></ref>. == Фәнни эшмәкәрлеге == Фәнни эшмәкәрлеге математик физиканың сик мәсьәләләрен, дифференциаль тигеҙләмәләрҙе сығарыуҙың асимптотик ысулдарын тикшереүгә бәйле. Р. Р. Ғәҙелшин тарафынан Гельмгольцтың классик резонаторы һәм уның аналогтары өсөн ҡәтғи һөҙөмтәләр ала, төрлө типтағы сиргуляр боларыуҙары булған лапласиан үҙҡиммәттәренең тулы асимптотикаларын төҙөй<ref name="БЭ"></ref>. 100-ҙән ашыу фәнни хеҙмәт авторы. {| | {{Начало скрытого блока |Заголовок = Айырыуса билдәле ғилми хеҙмәттәре<ref>[http://www.mathnet.ru/rus/person8583 Персоналии]</ref> |Фон_заголовка = #ccc }} <blockquote> Төп публикациялары: 1. Р. Р. Гадыльшин, «Существование и асимптотики полюсов с малой мнимой частью для резонатора Гельмгольца», Успехи математических наук, 52:1(313) (1997), 3-76 2. Р. Р. Гадыльшин, «Об асимптотике собственных значений для периодически закрепленной мембраны», Алгебра и анализ, 10:1 (1998), 3-19 3. Р. Р. Гадыльшин, А. М. Ильин, «Асимптотика собственных значений задачи Дирихле в области с узкой щелью», Математический сборник, 189:4 (1998), 25-48 4. A.G. Belyaev, G.A. Chechkin, R.R. Gadyl’shin, «Effective membrane permeability: Estimates and low concentration asymptotics», SIAM J. Appl. Math., 60:1 (2000), 84-108 5. Р. Р. Гадыльшин, «Системы резонаторов», Изв. РАН, сер. матем., 64:3 (2000), 51-96 Math-Net.Ru мәғлүмәттәр базаһында публикациялары 2018 1. Р. Р. Гадыльшин, А. Л. Пятницкий, Г. А. Чечкин, «Об асимптотиках собственных значений краевой задачи в плоской области типа сита Стеклова», Изв. РАН. Сер. матем., 82:6 (2018), 37-64 ; R. R. Gadyl’shin, A. L. Piatnitski, G. A. Chechkin, «On the asymptotic behaviour of eigenvalues of a boundary-value problem in a planar domain of Steklov sieve type», Izv. Math., 82:6 (2018), 1108—1135 2015 2. Р. Р. Гадыльшин, С. В. Репьевский, Е. А. Шишкина, «О собственном значении для лапласиана в круге с граничным условием Дирихле на малом участке границы в критическом случае», Тр. ИММ УрО РАН, 21:1 (2015), 56-70 ; R. R. Gadyl’shin, S. V. Repjevskij, E. A. Shishkina, «On an eigenvalue for the Laplace operator in a disk with Dirichlet boundary condition on a small part of the boundary in a critical case», Proc. Steklov Inst. Math. (Suppl.), 292, suppl. 1 (2016), 76-90 3. Р. Р. Гадыльшин, А. А. Ершов, С. В. Репьевский, «Об асимптотической формуле для электрического сопротивления в проводнике с малыми контактами», Уфимск. матем. журн., 7:3 (2015), 16-28 ; R. R. Gadylshin, A. A. Ershov, S. V. Repyevsky, «On asymptotic formula for electric resistance of conductor with small contacts», Ufa Math. J., 7:3 (2015), 15-27 2012 4. Р. Р. Гадыльшин, Е. А. Шишкина, «О неравенствах Фридрихса для круга», Тр. ИММ УрО РАН, 18:2 (2012), 48-61 ; R. R. Gadyl’shin, E. A. Shishkina, «On Friedrichs inequalities for a disk», Proc. Steklov Inst. Math. (Suppl.), 281, suppl. 1 (2013), 44-58 5. Р. Р. Гадыльшин, И. Х. Хуснуллин, «Возмущение периодического оператора узким потенциалом», ТМФ, 173:1 (2012), 127—134 ; R. R. Gadyl’shin, I. Kh. Khusnullin, «Perturbation of a periodic operator by a narrow potential», Theoret. and Math. Phys., 173:1 (2012), 1438—1444 6. А. Р. Бикметов, Р. Р. Гадыльшин, «Возмущение эллиптического оператора узким потенциалом в n-мерной области», Уфимск. матем. журн., 4:2 (2012), 28-64 2011 7. Р. Р. Гадыльшин, И. Х. Хуснуллин, «Возмущение оператора Шредингера узким потенциалом», Уфимск. матем. журн., 3:3 (2011), 55-66 8. Р. Р. Гадыльшин, Ю. О. Королева, Г. А. Чечкин, «Об асимптотике решения краевой задачи в области, перфорированной вдоль границы», Вестник ЧелГУ, 2011, 14, 27-36 2010 9. Р. Р. Гадыльшин, И. Х. Хуснуллин, «Оператор Шрёдингера на оси с потенциалами, зависящими от двух параметров», Алгебра и анализ, 22:6 (2010), 50-66 ; R. R. Gadyl’shin, I. Kh. Khusnullin, «Schrödinger operator on the axis with potentials depending on two parameters», St. Petersburg Math. J., 22:6 (2011), 883—894 2008 10. Д. И. Борисов, Р. Р. Гадыльшин, «О спектре периодического оператора с малым локализованным возмущением», Изв. РАН. Сер. матем., 72:4 (2008), 37-66 ; D. I. Borisov, R. R. Gadyl’shin, «On the spectrum of a periodic operator with a small localized perturbation», Izv. Math., 72:4 (2008), 659—688 2007 11. Д. И. Борисов, Р. Р. Гадыльшин, «О спектре самосопряженного дифференциального оператора на оси с быстро осциллирующими коэффициентами», Матем. сб., 198:8 (2007), 3-34 ; D. I. Borisov, R. R. Gadyl’shin, «The spectrum of a self-adjoint differential operator with rapidly oscillating coefficients on the axis», Sb. Math., 198:8 (2007), 1063—1093 2006 12. А. Р. Бикметов, Р. Р. Гадыльшин, «О спектре оператора Шрёдингера с большим потенциалом, сосредоточенным на малом множестве», Матем. заметки, 79:5 (2006), 787—790 ; A. R. Bikmetov, R. R. Gadyl’shin, «On the spectrum of the Schrödinger operator with large potential concentrated on a small set», Math. Notes, 79:5 (2006), 729—733 13. Д. И. Борисов, Р. Р. Гадыльшин, «О спектре оператора Шредингера с быстроосциллирующим финитным потенциалом», ТМФ, 147:1 (2006), 58-63 ; D. I. Borisov, R. R. Gadyl’shin, «The spectrum of the Schrödinger operator with a rapidly oscillating compactly supported potential», Theoret. and Math. Phys., 147:1 (2006), 496—500 14. Y. Amirat, G. A. Chechkin, R. R. Gadyl’shin, «Asymptotics of simple eigenvalues and eigenfunctions for the Laplace operator in a domain with oscillating boundary», Ж. вычисл. матем. и матем. физ., 46:1 (2006), 102—115 ; Comput. Math. Math. Phys., 46:1 (2006), 97-110 2005 15. Р. Р. Гадыльшин, «О собственных значениях „гантели с тонкой ручкой“», Изв. РАН. Сер. матем., 69:2 (2005), 45-110 ; R. R. Gadyl’shin, «On the eigenvalues of a „dumb-bell with a thin handle“», Izv. Math., 69:2 (2005), 265—329 16. Р. Р. Гадыльшин, «О локальных возмущениях квантовых волноводов», ТМФ, 145:3 (2005), 358—371 ; R. R. Gadyl’shin, «Local Perturbations of Quantum Waveguides», Theoret. and Math. Phys., 145:3 (2005), 1678—1690 2004 17. Р. Р. Гадыльшин, «О локальных возмущениях оператора Шредингера на плоскости», ТМФ, 138:1 (2004), 41-54 ; R. R. Gadyl’shin, «Local Perturbations of the Schrödinger Operator on the Plane», Theoret. and Math. Phys., 138:1 (2004), 33-44 2003 18. Р. Р. Гадыльшин, «О рассеянии на цилиндрической ловушке в критическом случае», Матем. заметки, 73:3 (2003), 355—370 ; R. R. Gadyl’shin, «Scattering by a Cylindrical Trap in the Critical Case», Math. Notes, 73:3 (2003), 328—341 19. Р. Р. Гадыльшин, «Об областях с узкой перемычкой в критическом случае», Тр. ИММ УрО РАН, 9:1 (2003), 50-55 ; R. R. Gadyl’shin, «On domains with a narrow isthmus in the critical case», Proc. Steklov Inst. Math. (Suppl.), 2003no. , suppl. 1, S68-S74 2002 20. R. R. Gadyl’shin, O. M. Kiselev, «Perturbation of soliton for Davey-Stewartson II equation», Матем. физ., анал., геом., 9:2 (2002), 272—280 21. Р. Р. Гадыльшин, «Об аналогах резонатора Гельмгольца в теории усреднения», Матем. сб., 193:11 (2002), 43-70 ; R. R. Gadyl’shin, «Analogues of the Helmholtz resonator in homogenization theory», Sb. Math., 193:11 (2002), 1611—1638 22. Р. Р. Гадыльшин, «О модельном аналоге резонатора Гельмгольца в усреднении», Тр. МИАН, 236 (2002), 79-86 ; R. R. Gadyl’shin, «On a Model Analogue of the Helmholtz Resonator in Homogenization», Proc. Steklov Inst. Math., 236 (2002), 70-77 23. Р. Р. Гадыльшин, «О локальных возмущениях оператора Шредингера на оси», ТМФ, 132:1 (2002), 97-104 ; R. R. Gadyl’shin, «Local Perturbations of the Schrödinger Operator on the Axis», Theoret. and Math. Phys., 132:1 (2002), 976—982 2001 24. Р. Р. Гадыльшин, «Осреднение и асимптотики в задаче о часто закрепленной мембране», Ж. вычисл. матем. и матем. физ., 41:12 (2001), 1857—1869 ; R. R. Gadyl’shin, «Homogenization and asymptotics for a membrane with closely spaced clamping points», Comput. Math. Math. Phys., 41:12 (2001), 1765—1776 2000 25. Р. Р. Гадыльшин, «Системы резонаторов», Изв. РАН. Сер. матем., 64:3 (2000), 51-96 ; R. R. Gadyl’shin, «Resonator systems», Izv. Math., 64:3 (2000), 487—529 26. Р. Р. Гадыльшин, «О задаче Дирихле для уравнения Гельмгольца на плоскости с граничными условиями на почти замкнутой кривой», Матем. сб., 191:6 (2000), 43-68 ; R. R. Gadyl’shin, «On the Dirichlet problem for the Helmholtz equation on the plane with boundary conditions on an almost closed curve», Sb. Math., 191:6 (2000), 821—848 1999 27. Р. Р. Гадыльшин, «Асимптотики собственных значений краевой задачи с быстроосциллирующими граничными условиями», Дифференц. уравнения, 35:4 (1999), 540—551 ; R. R. Gadyl’shin, «Asymptotics of the eigenvalues of a boundary value problem with rapidly oscillating boundary conditions», Differ. Equ., 35:4 (1999), 540—551 28. Р. Р. Гадыльшин, Г. А. Чечкин, «Краевая задача для лапласиана с быстро меняющимся типом граничных условий в многомерной области», Сиб. матем. журн., 40:2 (1999), 271—287 ; R. R. Gadyl’shin, G. A. Chechkin, «A boundary value problem for the Laplacian with rapidly changing type of boundary conditions in a multi-dimensional domain», Siberian Math. J., 40:2 (1999), 229—244 29. Р. Р. Гадыльшин, О. М. Киселев, «Структурная неустойчивость солитона уравнения Деви-Стюартсона II», ТМФ, 118:3 (1999), 354—361 ; R. R. Gadyl’shin, O. M. Kiselev, «Structural instability of a soliton for the Davey-Stewartson II equation», Theoret. and Math. Phys., 118:3 (1999), 278—284 30. Д. И. Борисов, Р. Р. Гадыльшин, «О спектре лапласиана с часто меняющимся типом граничных условий», ТМФ, 118:3 (1999), 347—353 ; D. I. Borisov, R. R. Gadyl’shin, «On the spectrum of the Laplacian with frequently alternating boundary conditions», Theoret. and Math. Phys., 118:3 (1999), 272—277 1998 31. Р. Р. Гадыльшин, «Об асимптотике собственных значений для периодически закрепленной мембраны», Алгебра и анализ, 10:1 (1998), 3-19 ; R. R. Gadyl’shin, «On the asymptotics of eigenvalues for a periodically fixed membrane», St. Petersburg Math. J., 10:1 (1999), 1-14 32. Р. Р. Гадыльшин, А. М. Ильин, «Асимптотика собственных значений задачи Дирихле в области с узкой щелью», Матем. сб., 189:4 (1998), 25-48 ; R. R. Gadyl’shin, A. M. Il’in, «Asymptotic behaviour of the eigenvalues of the Dirichlet problem in a domain with a narrow slit», Sb. Math., 189:4 (1998), 503—526 1997 33. Р. Р. Гадыльшин, «О собственных частотах тел с тонкими отростками. III. Расщепление частот», Матем. заметки, 61:4 (1997), 494—502 ; R. R. Gadyl’shin, «Characteristic frequencies of bodies with thin spikes. III. Frequency splitting», Math. Notes, 61:4 (1997), 409—416 34. Р. Р. Гадыльшин, «Существование и асимптотики полюсов с малой мнимой частью для резонатора Гельмгольца», УМН, 52:1(313) (1997), 3-76 ; R. R. Gadyl’shin, «Existence and asymptotics of poles with small imaginary part for the Helmholtz resonator», Russian Math. Surveys, 52:1 (1997), 1-72 1996 35. Р. Р. Гадыльшин, «К рассеянию на цилиндрической поверхности с узкой щелью», Дифференц. уравнения, 32:10 (1996), 1362—1370 ; R. R. Gadyl’shin, «On scattering by a cylindrical surface with a narrow crack», Differ. Equ., 32:10 (1996), 1358—1367 36. Р. Р. Гадыльшин, О. М. Киселев, «О бессолитонной структуре данных рассеяния при возмущении двумерного солитона уравнения Деви-Cтюартсона II», ТМФ, 106:2 (1996), 200—208 ; R. R. Gadyl’shin, O. M. Kiselev, «On nonsolution structure of scattering data under perturbation of two-dimensional soliton for Davey-Stewartson equation II», Theoret. and Math. Phys., 106:2 (1996), 167—173 37. Р. Р. Гадыльшин, «О рассеянии на цилиндре с узкой щелью и стенками конечной толщины», ТМФ, 106:1 (1996), 24-43 ; R. R. Gadyl’shin, «On scattering by cylinder with narrow slit and with shell of finite depth», Theoret. and Math. Phys., 106:1 (1996), 19-34 38. Р. Р. Гадыльшин, «О возмущении спектра лапласиана при смене типа граничного условия на малой части границы», Ж. вычисл. матем. и матем. физ., 36:7 (1996), 77-88 ; R. R. Gadyl’shin, «On the perturbation of the Laplacian spectrum when the boundary condition type changes on a small part of the boundary», Comput. Math. Math. Phys., 36:7 (1996), 889—898 39. Р. Р. Гадыльшин, «Асимптотика решений сингулярно возмущенной задачи Дирихле», Ж. вычисл. матем. и матем. физ., 36:1 (1996), 92-102 ; R. R. Gadyl’shin, «Asymptotic expansion of the solutions of a singularly perturbed Dirichlet problem», Comput. Math. Math. Phys., 36:1 (1996), 75-84 1995 40. Р. Р. Гадыльшин, «О полном электромагнитном аналоге резонатора Гельмгольца», Функц. анализ и его прил., 29:4 (1995), 1-16 ; R. R. Gadyl’shin, «A Complete Electromagnetic Analog of the Helmholtz Resonator», Funct. Anal. Appl., 29:4 (1995), 225—237 1994 41. Р. Р. Гадыльшин, «Двумерный аналог резонатора Гельмгольца с идеально жесткими стенками», Дифференц. уравнения, 30:2 (1994), 221—229 ; R. R. Gadyl’shin, «A two-dimensional analogue of the Helmholtz resonator with ideally rigid walls», Differ. Equ., 30:2 (1994), 201—209 42. Р. Р. Гадыльшин, «О собственных частотах тел с тонкими отростками. II. Асимптотики», Матем. заметки, 55:1 (1994), 20-34 ; R. R. Gadyl’shin, «On eigenfrequencies of bodies with thin branches. II. Asymptotics», Math. Notes, 55:1 (1994), 14-23 43. Р. Р. Гадыльшин, «О рассеянии на телах с узкими каналами», Матем. сб., 185:7 (1994), 39-62 ; R. R. Gadyl’shin, «On scattering by bodies with narrow channels», Russian Acad. Sci. Sb. Math., 82:2 (1995), 293—313 44. Р. Р. Гадыльшин, «К рассеянию H-поляризованного электромагнитного поля на идеально проводящем цилиндре с узкой продольной щелью конечной глубины», Зап. научн. сем. ПОМИ, 210 (1994), 65-72 ; R. R. Gadyl’shin, «On scattering of H-polarized electromagnetic field by ideal conductive cylinder with narrow lengthwise split of finite depth», J. Math. Sci., 83:2 (1997), 204—209 1993 45. Р. Р. Гадыльшин, «О полюсах акустического резонатора», Функц. анализ и его прил., 27:4 (1993), 3-16 ; R. R. Gadyl’shin, «On the Poles of an Acoustic Resonator», Funct. Anal. Appl., 27:4 (1993), 229—239 46. Р. Р. Гадыльшин, «Расщепление полюсов резонатора Гельмгольца», Изв. РАН. Сер. матем., 57:5 (1993), 44-74 ; R. R. Gadyl’shin, «Splitting of the poles of a Helmholtz resonator», Russian Acad. Sci. Izv. Math., 43:2 (1994), 233—260 47. Р. Р. Гадыльшин, «О собственных частотах тел с тонкими отростками. I. Сходимость и оценки», Матем. заметки, 54:6 (1993), 10-21 ; R. R. Gadyl’shin, «Characteristic frequencies of bodies with thin spikes. I. Convergence and estimates», Math. Notes, 54:6 (1993), 1192—1199 48. Р. Р. Гадыльшин, «Расщепление кратного собственного значения в краевой задаче для мембраны, закрепленной на малом участке границы», Сиб. матем. журн., 34:3 (1993), 43-61 ; R. R. Gadyl’shin, «Splitting a multiple eigenvalue in the boundary value problem for a membrane clamped on a small part of the boundary», Siberian Math. J., 34:3 (1993), 433—450 49. Р. Р. Гадыльшин, «Асимптотика второй собственной частоты для системы двух тел, соединенных тонкой перемычкой», ТМФ, 97:1 (1993), 68-77 ; R. R. Gadyl’shin, «Asymptotic behavior of the second eigenfrequency for a system of two bodies connected by a thin rod», Theoret. and Math. Phys., 97:1 (1993), 1154—1159 1992 50. Р. Р. Гадыльшин, «Поверхностные потенциалы и метод согласования асимптотических разложений в задаче о резонаторе Гельмгольца», Алгебра и анализ, 4:2 (1992), 88-115 ; R. R. Gadyl’shin, «Surface potentials and the method of matching asymptotic expansions in the Helmholtz resonator problem», St. Petersburg Math. J., 4:2 (1993), 273—296 51. Р. Р. Гадыльшин, «Расщепление кратного собственного значения задачи Дирихле для оператора Лапласа при сингулярном возмущении граничного условия», Матем. заметки, 52:4 (1992), 42-55 ; R. R. Gadyl’shin, «Ramification of a multiple eigenvalue of the Dirichlet problem for the Laplacian under singular perturbation of the boundary condition», Math. Notes, 52:4 (1992), 1020—1029 52. Р. Р. Гадыльшин, «О влиянии выбора места отверстия и его формы на свойства акустического резонатора Гельмгольца», ТМФ, 93:1 (1992), 107—118 ; R. R. Gadyl’shin, «Influence of the position of the opening and its shape on the properties of a Helmholtz resonator», Theoret. and Math. Phys., 93:1 (1992), 1151—1159 53. Р. Р. Гадыльшин, «Резонатор Гельмгольца с малым отверстием», Ж. вычисл. матем. и матем. физ., 32:9 (1992), 1464—1475 ; R. R. Gadyl’shin, «The Helmholtz resonator with a small aperture», Comput. Math. Math. Phys., 32:9 (1992), 1311—1321 1986 54. Р. Р. Гадыльшин, «Асимптотика собственного значения сингулярно возмущенной самосопряженной эллиптической задачи с малым параметром в граничных условиях», Дифференц. уравнения, 22:4 (1986), 640—652 ________________________________________ 2008 55. Д. И. Борисов, Р. Р. Гадыльшин, «Письмо в редакцию», Матем. сб., 199:3 (2008), 160 2002 56. В. М. Бабич, Р. Р. Гадыльшин, А. Р. Данилин, С. Ю. Доброхотов, В. А. Ильин, Л. А. Калякин, Е. Ф. Мищенко, В. Ю. Новокшенов, Ю. С. Осипов, М. Д. Рамазанов, Н. Х. Розов, В. А. Садовничий, «К семидесятилетию Арлена Михайловича Ильина», Дифференц. уравнения, 38:8 (2002), 1011—1016 ; V. M. Babich, R. R. Gadyl’shin, A. R. Danilin, S. Yu. Dobrokhotov, V. A. Il’in, L. A. Kalyakin, E. F. Mishchenko, V. Yu. Novokshenov, Yu. S. Osipov, M. D. Ramazanov, N. Kh. Rozov, V. A. Sadovnichii, «Arlen Mikhailovich Il’in (A tribute in honor of his 70th birthday)», Differ. Equ., 38:8 (2002), 1075—1080 {{Конец скрытого блока}} |} == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/8-statya/4955-elshin-r-st-m-r-shit-uly}} * [http://letopiswiki.ugatu.su/index.phptitle=%D0%93%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B8%D0%BD_%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC_%D0%A0%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87Гадыльшин Рустем Рашитович] * [http://gadylshin.narod.ru/about_r.html О себе] * [http://www.mathnet.ru/rus/person8583 Персоналии] [[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]] rrks8tr6l3y04gcnuf5vyvp3hjkvi8z 0 157063 1148055 927618 2022-07-31T22:42:44Z A.Savin 11377 иллюстрация wikitext text/x-wiki [[Файл:Istanbul asv2021-10 img07 Taksim Monument.jpg|thumb|Республика Монументы]] '' '' Республика монументы'' '({{lang-tr | Cumhuriyet Anıtı}}) [[Төркиә]]нең баш ҡалаһы [[Истанбул]]да Тәҡсим майҙанында урынлашҡан һәйкәл. 1923 йылда Төрөк Республикаһы булдырылыу иҫтәлегенә асылған. == Тарихы == Скульпторы Пьетро Каноника (Италия), һәйкәл халыҡ йыйған аҡсаға төҙөлгән. 1928 йылдың 8 авгусында доктор Хаҡҡый Шинаси паша тарафынан асылған.<ref>{{cite web |url=http://www.kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=553 |publisher=Kim Kimdir? |title=Prof. Dr. Pietro Canonica (1869 - 1962) |language=Turkish }}</ref> Һәйкәлдең бейеклеге- 11 метр. Һәйкәлдә Төрөк Республикаһына нигеҙ һалған [[Мостафа Кәмал Ататөрк ]] менән Исмәт Инөнү, Фәүзи Чаҡмаҡ кәүҙәләндерелгән. Һәйкәл ике яҡлы: төньяҡҡа ҡарап торған яғында улар хәрби кейемдә, ә көньяҡҡа ҡарап торған яғында- Европаса кейемдә; тәүгеһе Ататөрктө хәрбиҙәрең баш командующийы итеп күрһәтә, ә икенсеһе уны яңы төрөк дәүләтенең етәксеһе булараҡ кәүҙәләндерә. Һәйкәлдә [[Рәсәй Совет Федератив Социалистик Республикаһы]]ның Төркиәләге илсеһе Семен Иванович Аралов та Ататөрк артында , Исмет Инөнү янында кәүҙәләндерелгән. Был һәйкәлдә Рәсәй илсеһе булыуы, 1920 йылда [[Ленин Владимир Ильич|В. И. Ленин]] етәкселегендәге Совет хөкүмәтенең Төркиәнең бойондороҡһоҙлоғо, үҙаллылығы өсөн көрәш осоронда (1919—1922) төрөк халҡына ҡорал һәм аҡсалата күрһәткән ярҙамы тураһында һөйләй. Республика монументы (Cumhuriyet Anıtı)- Төркиә баш ҡалаһындағы бик мөһим урын. Бында дәүләт байрамдары ваҡытында рәсми тантаналар үтә. == Ҡарағыҙ == * [[:Категория:Monuments and memorials to Mustafa Kemal Atatürk|Atatürk monuments and memorials]] == Иҫкәрмәләр == {{примечания}} == Һылтанмалар == * Mevlüt Çelebi, ''Taksim Cumhuriyet Anıtı'', Atatürk Araştırma Merkezi, 2006 Ankara, 1. Edition, {{ISBN|975-16-1910-6}} * Kenthaber.com — [https://web.archive.org/web/20091116052249/http://www.kenthaber.com/marmara/istanbul/beyoglu/Rehber/anit-ve-heykeller/taksim-cumhuriyet-aniti- ''Taksim Cumhuriyet Anıtı.''] 2009. {{tr icon}} == Тышҡы һылтанмалар == * {{Commonscat-inline|Monument of the Republic, Istanbul}} {{Beyoğlu}} [[Категория:Истанбул]] [[Категория:1928]] [[Категория:Һәйкәлдәр]] [[Категория:Төркиә]] [[Категория:]] 44qks1q8uvdtj4q9z6vkwziqrjzxeqq 0 158120 1148183 998977 2022-08-01T11:41:39Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Горбушина}} {{Ук}} '''Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы ''' ([[20 август]] [[1923 йыл]]) — Өфөләге 4-се тегеү фабрикаһы оҫтаһы, [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. == Биографияһы == Нәфисә Муллайән ҡыҙы Горбушина 1923 йылдың 20 авгусында Башҡорт АССР-ының Благовар районы [[Яңы Һынташ]] ауылында тыуған. Белеме — урта махсус, 1963 йылда Өфө еңел сәнәғәт техникумын тамамлаған. Хеҙмәт эшмәкәрлеген 1940 йылда 3-сө Черниковка төҙөлөш тресында кассир булып башлай. 1946—1947 йылдарҙа Черниковка «Индпошив» артелендә тегенсе булып эшләй. 1956 йылдан — тегенсе-мотористка, Өфөнөң 2-се теген фабрикаһының өлкән мастеры, 1962 йылда Өфөнөң 4-сө тегеү фабрикаһына мастер итеп күсерелә. Талантлы һәм инициативалы ойоштороусы Н. М. Горбушина етәкселеге аҫтында бригада системалы рәүештә етештереүҙең юғары күрһәткестәренә өлгәшә, ай һайын эшләү нормаһын 110—115 процентҡа үтәй, был күрһәткес башҡа цех коллективтарынан 5-6 процентҡа юғарыраҡ. Ете йыллыҡ планды (1959—1965) бригада ваҡытынан алда — алты йыл да дүрт ай эсендә башҡара, пландан тыш 3 500 берәмек теген әйберҙәре етештерә. 1965 йылдан башлап ул етәкләгән бригада техник контроль бүлегенә 99,5 процент әҙер продукция тапшыра, был күрһәткес фабрика һәм цех күрһәткестәре буйынса 8-10 процентҡа юғары. 99,2 процент әйберҙәр ҡуйылған 98,2 процентҡа ҡарата беренсе сорт менән сығарыла. Н. М. Горбушина продукция әҙерләүҙең дефектһыҙ ысулына күсеүҙе башлай. Кейем тегеү процесын механизациялау буйынса ҙур эш башҡара, һөҙөмтәлә хеҙмәт етештереүсәнлек 12,8 процентҡа арта. 1959—1965 йылдарҙа ул етәкләгән бригада 7 рационализаторлыҡ тәҡдим индерә, иҡтисади эффект 8,5 мең һум тәшкил итә. Ете йыллыҡта остаз булараҡ тегенсе һөнәренә 30 яңы эшсе әҙерләй, уларҙың дүрт кешеһе эшкә мастер сифатында үрләтелә, хеҙмәттең алдынғы алымдарына 52 кешене өйрәтә. Ете йыллыҡ план заданиеһын үтәүҙә һәм туҡыма, тиркотаж, теген әйберҙәре һәм еңел сәнәғәттең башҡа продукцияларын етештереүҙә юғары техник-иҡтисади күрһәткестәргә өлгәшкәне өсөн СССР Юғары Советы Президиумы 1966 йылдың 9 июнендәге указы менән Н. М. Горбушинаға Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме бирелә. 1967 йылдан 1974 йылда пенсияға сыҡҡанға тиклем Өфө «Мир» тегеү фабрикаһының өлкән мастеры булып эшләй. Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы Өфө ҡалаһында йәшәй. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * Социалистик Хеҙмәт Геройы (1966) * Ленин ордены == Әҙәбиәт == * Герои труда/ Справочник о Героях Социалистического Труда и кавалерах ордена Трудовой Славы трех степеней из Башкортостана./ сост. Р. А. Валишин [и др.]. — Уфа : Китап, 2011. — 432 с. : ил. -ISBN 978-5-295-05228-6. == Һылтанмалар == * {{Warheroes|star=Labor|name=Горбушина Нафиса Муллаяновна|id=17207|author=Сергей Каргапольцев|accessdate=2016-07-09}} * http://www.bashinform.ru/news/169151/ [[Категория:КПСС-тың XXIV съезы делегаттары]] [[Категория:Социалистик Хеҙмәт Геройҙары]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]] [[Категория:1923 йылда тыуғандар]] [[Категория:20 августа тыуғандар]] t1xrvcizqzete7kefoygnu61hu1if29 0 159346 1148042 946027 2022-07-31T18:44:38Z Айсар 10823 орфография wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Фокина Людмила Ивановна''' ([[1931 йыл|1931]]—[[2006 йыл|2006]]) — фрезерлаусы, [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]] ([[1971 йыл|1971]]). == Биографияһы == Людмила Ивановна Фокина [[1931 йыл]]дың [[2 август|2 авгусында]] [[Задонский (Азов районы)|Задонский]] утарында (хәҙер — [[Азов районы]] [[Ростов өлкәһе]]) тыуған. Фабрика-завод уҡыу мәктәбен тамамлаған, унан һуң А.И.Микоян исемендәге Ростов дәүләт аяҡ-кейемдәре аяҡ кейемдәре фабрикаһында эшләй<ref name="wh">{{Warheroes|id=17898}}</ref>. Ҡырҡ йыл самаһы фабрикала эшләй. Был ваҡыт эсендә Фокина бер нисә һөнәр, шул иҫәптән аяҡ-кейемдәрен фрезерлаусы булып та эшләй. Производство алдынғыһы була, смена нормаларын ике тапҡырға арттырып үтәй, социалистик ярыштар инициаторы була<ref name="wh">{{Warheroes|id=17898}}</ref>. СССР Юғары Советы Президиумың [[1971 йыл]]дың [[5 апрель|5 апрелендәге]] Указы менән «биш йыллыҡ план заданиеларын ваҡытынан алда үтәгәне һәм еңел сәнәғәт туҡымалары, трикотаж, аяҡ-кейемдәре, тегеү әйберҙәре һәм башҡа тауарҙар етештереүҙә ҙур ижади өлөш индергәне өсөн Людмила Ивановна Фокинаға [[Ленин ордены]] һәм [[«Ураҡ һәм Сүкеш» миҙалы]] тапшырылып, «Социалистик Хеҙмәт Геройы» исеме бирелә<ref name="wh">{{Warheroes|id=17898}}</ref>. Йәмәғәт эшмәкәрлеге менән әүҙем шөғөлләнә, Ростов ҡала комитеты һәм өлкә комитеты ағзаһы итеп һайлана, КПСС -тың XXII һәм XXIV съездары делегаты, 10-сы саҡырылыш СССР Юғары Советы депутаты. [[1986 йыл]]да Фокина пенсияға сыға. [[2006 йыл]]дың [[30 ноябрь|30 ноябрендә]] вафат була <ref name="wh">{{Warheroes|id=17898}}</ref>, Дондағы Ростовтың Төньяҡ зыяратында ерләнә. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] һәм миҙалдар менән бүләкләнә<ref name="wh">{{Warheroes|id=17898}}</ref>. == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [http://www.donvrem.dspl.ru/archPersonaliiArtText.aspx?pid=1&id=371 Фокина Людмила Ивановна // ''Герои труда Дона'': биобиблиографический справочник / Донская государственная публичная библиотека. Ростов-на-Дону, 2008—2016.] [[Категория:КПСС-тың XXIV съезы делегаттары]] [[Категория:КПСС-тың XXII съезы делегаттары]] [[Категория:10-сы саҡырылыш СССР Юғары Советы депутаттары]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Социалистик Хеҙмәт Геройҙары]] [[Категория:Дондағы Ростовта вафат булғандар]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:2006 йылда вафат булғандар]] [[Категория:30 ноябрҙә вафат булғандар]] [[Категория:1931 йылда тыуғандар]] [[Категория:2 августа тыуғандар]] 2jrkg5kgrajw8t3fwzz0bqkvdb8pg4i 0 159694 1147971 1062405 2022-07-31T13:54:28Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Алфёрова}} {{Ук}} '''Алфёрова Ирина Ивановна''' ([[13 март]] [[1951 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] актрисаһы. [[Рәсәй Федерацияһының халыҡ артисы]] (2007)<ref name="160-2007">[http://www.kremlin.ru/acts/bank/25007 Указ Президента Российской Федерации В. Путина от 14 февраля 2007 года № 160 «О награждении государственными наградами Российской Федерации».] Официальный сайт Президента Российской Федерации // kremlin.ru</ref>. == Биографияһы == Ирина Ивановна Алфёрова [[1951 йыл]]дың [[13 март]]ында [[Новосибирск]] ҡалаһында тыуған. Уның ата-әсәһе актёр түгел, ааһы — Алферов Иван Кузьмич ([[1981 йыл]]да вафат була<ref name="Хождение по мукам на eg.ru">''Ольга Емельянова, Дмитрий Лифанцев''. [https://www.eg.ru/culture/9301/ Хождение по мукам Ирины Алфёровой.] «Экспресс-газета» // eg.ru (20 июля 2007 года)</ref>) һәм әсәһе Ксения Архиповна Алферова (02.1922)<ref name="Интервью на 7days.ru">''Валерия Шпакова''. [https://7days.ru/stars/privatelife/irina-alferova-muzh-predlagal-usynovit-sashu.htm Ирина Алфёрова: «Муж предлагал усыновить Сашу». — «Выйдя замуж за Сашу, я опять начала плакать. Каждый день. А после того, как расстались, перестала».] Сайт журнала «7 дней» // 7days.ru (17 марта 2011 года)</ref>) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусылар һәм һуғыштан һуң, белем алғас, икеһе лә юрист-адвокат була. Иринаның өлкән апаһы — Алферова Татьяна Ивановна (1.04.1950—09.1997), юрист, адвокат. Ирина Новосибирск ҡалаһының 29-сы урта мәктәбендә уҡый. Артабан икенсе мәктәптә уҡый һәм 170-се урта мәктәпте тамамлай<ref name="Биография на irinaalferova.com">[http://irinaalferova.com/biografiya.html Ирина Ивановна Алфёрова. Народная артистка Российской Федерации. Биография.] Официальный сайт Ирины Алфёровой // irinaalferova.com</ref>. Ул мәктәптең өлкән кластарында уҡыған саҡта Новосибирскиҙың Академҡаласығындағы Ғалимдар йорто янындағы театр студияһында шөғөлләнә<ref name="Интервью на 7days.ru"/>. [[1968 йыл]]да урта мәктәпте тамамлау менән әсәһе менән [[Мәскәү]]гә А. В. Луначарский исемендәге Дәүләт театр сәнғәте институтына (ГИТИС-ҡа) уҡырға йүнәлә. Ҡабул итеү имтихандарының һөҙөмтәләре буйынса Дудин Владимир Федорович курсында уҡый башлай һәм уны [[1972 йыл]]да уңышлы тамамлай. === Кино һәм телевидениела эшләүе === Дүртенсе курста уҡыған саҡта Ирина Алферовағаяһында Даша ролен башҡара (1977). Әммә режиссёр Василий Ордынский уға бер үк ваҡытта [[театр]]ҙа уйнамаҫҡа тигән бер шарт ҡуя. Ирина ризалаша. Был ролдә уйнау яңы ғына кинемотографияға аяҡ баҫҡан актрисаның данын [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|бөтә союзға]] таныта. Алферов былай тип хәтерләй: «''минең бер ниндәй ҙә практик тәжрибәм булманы, профессионализмға киноға төшөрөү майҙансығында өйрәндем. Биш йыл кинолға төшкәндән һуң мин театрҙа'' ''уйнай башланым'' ''һәм'' ''ни өсөн минең күҙҙәремдән аҡҡан йәштең тамаша залында халыҡҡа күренмәгәненә башта ныҡ аптыраным''»<ref>''М. Карапетян''. [http://lenkom-bilet.ru/Lenkom-actors/aleksandr-abdulov/21/ «Знакомьтесь: Ирина Алфёрова и Александр Абдулов». — Навстречу III Всесоюзному совещанию молодых кинематографистов.]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Интервью актёров журналу «Советский экран» (1980 год) на официальном сайте Московского государственного театра «Ленком» // lenkom-bilet.ru</ref>. Кинолағы киләһе ҙур роле — был «Д ' Артаньян һәм өс мушкетер» мажаралы [[музыка]]ль телефильмындағы (1978) Констанция роле. Был ролгә башта режиссёр Георгий Юнгвальд-Хилькевич Симонова Евгенияны алырға теләй, Госкино етәкселеге Алферова Иринаны төшөрөргә мәжбүр итә. Режиссерға буйһонорға тура килә, ләкин ул был роль өсөн Алферованың музыкаллелеге етмәй тип һанай. Шунлыҡтан ролдең тауышын Анастасия Вертинская башҡара, сөнки был роль өсөн режиссёр Иринаның тауышын артыҡ түбән һәм тупаҫыраҡ тип таба. Юнгвальд үҙенең бер хәтирәләр китабында һәм үҙ интервьюларының береһендә актриса Алферованы төшөргәне тураһында бик ҡырҡа һүҙҙәр әйтә: "«''От Ирины Алфёровой у меня оскомина до сих пор. Эта Констанция мне всю картину испортила, она же типичная кухарочка из приличного дома, хорошенькая, но вовсе не приближённая фрейлина королевы Франции. Актриса Алфёрова, по-моему, никакая. Она, например, не могла, танцуя, петь, то есть рот открывать. Пела за неё [[:ru:Дриацкая, Елена Валентиновна|Елена Дриацкая]] из питерского театра оперетты. Балетмейстер фильма — великий [[:ru:Плахт, Иоэль Иосифович|Юлий Плахт]], промучившись с Алфёровой около двух часов, написал заявление о расторжении договора и отказался от дальнейшей работы на фильме. Еле уболтали продолжать. В результате она только танцует в картине. А рот не открывает! Ну, не смогла. Плахт называл её „[[:ru:Отечественная война 1812 года|инвалидом 1812 года]]“. Может, я и стал для [[:ru:Боярский, Михаил Сергеевич|Боярского]] [[:ru:Папа Карло|папой Карло]], но не знаю, кем надо быть, чтобы из такого полена, как Алфёрова, что-нибудь вытесать. Говоришь ей: „Помаши, уходя, рукой д’Артаньяну, но незаметно для господина Бонасье, — она пальчиками перебирает. — Ну чего ты пальчиками-то? Ручкой помаши вот так, чуть-чуть“, — показываю как. Не может! Это тоже осталось в фильме. Ей, конечно, тяжело: не своей профессией занимается. Поэтому мне, в отличие от многих, Алфёрова красивой не кажется. И мне понятно, почему Абдулов изменял ей на всех углах.''».<ref name="7days.ru">[https://7days.ru/caravan-collection/2012/6/georgiy-yungvaldkhilkevich-mushketery-i-vysotskiy/7.htm Георгий Юнгвальд-Хилькевич. Мушкетеры и Высоцкий]</ref><ref name="закадром2">{{книга|автор=Георгий и Наталия Юнгвальд-Хилькевич|издательство=Центрполиграф|isbn=5-227-00627-X|серия=Наше кино|страниц=|страницы=|том=|год=2000|место=М.|часть=|издание=|ответственный=|викитека=|ссылка=|оригинал=|заглавие=За кадром|ссылка часть=|тираж=}}</ref> Әммә фильм ҙур уңыш ҡаҙана, һәм унда Алферованың уйнауы тамашасыларға ныҡ оҡшай.<ref name="7days.ru"/><ref name="закадром">{{Китап|автор=Георгий и Наталия Юнгвальд-Хилькевич|издательство=Центрполиграф|isbn=5-227-00627-X|серия=Наше кино|страниц=|страницы=|том=|год=2000|место=М.|часть=|издание=|ответственный=|викитека=|ссылка=|оригинал=|заглавие=За кадром|ссылка часть=|тираж=}}</ref> Фильм тамашасыларҙа тағы ла ҙур популярлыҡ яулай Александр Абдулов менән ул «[[:ru:С любимыми не расставайтесь|С любимыми не расставайтесь]]» (1979) һәм «[[:ru:Предчувствие любви|Предчувствие любви]]» (1982) мелодрамаларында төшә. Һуңынан «Василий Буслаев» ([[1982]]) кинофильмында, «ТАСС уполномочен заявить…» ([[1984]]) сәйәси детективында, «Ночные забавы» мелодрамаһында ролдәр башҡара([[1991]]). 1990-сы йылдарҙа Алферова эштәренә иғтибар кәмей, берҙән-бер яҡшы роле «Ермак» [1996) киносериалында күренә. [[1990 йыл]]да Ирина Александр Серовтың «Ещё раз о любви (Ты меня любишь)» клибында төшә. Клип киң танылыу ала. «Маркиза» телетапшырыуҙарында ҡатнаша [[2000 йыл]]да «Потерянный рай» тигән украин фильмында төшә. [[2002 йыл]]да «Лиса Алиса» исемле рәсәй-француз мажаралы фильмында француз дипломаты ҡатынының ролен башҡара. == Ҡаҙаныштары == === Рәсәй федерацияһының дәүләт наградалары === * [[1992]] — «Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған артисы» — ''сәнғәт өлкәһендәге хеҙмәттәре өсөн''<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/2812 Указ Президента Российской Федерации Б. Ельцина от 31 декабря 1992 года № 1716 «О присвоении почётных званий Российской Федерации творческим работникам».] Официальный сайт Президента Российской Федерации // kremlin.ru</ref>. * [[2007]] — «Рәсәй Федерацияһының халыҡ артисы» — ''сәнғәте өлкәһендәге ҙур ҡаҙаныштары өсөн''<ref name="160-2007"/>. * [[2011]] — [[Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй)|Дуҫлыҡ ордены]] — ''Ватан театр сәнғәтен һәм кинематографияны үҫтереүгә ҙур өлөш индергәне, күп йыллыҡ ижади эшмәкәрлеге өсөн''<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/32774 Указ Президента Российской Федерации Д. Медведева от 13 марта 2011 года № 296 «О награждении орденом Дружбы Алфёровой И. И.».] Официальный сайт Президента Российской Федерации // kremlin.ru</ref>. * [[2017]] — [[Почёт ордены (Рәсәй)|Почет ордены]] — ''ватан мәҙәниәт, сәнғәт, киң мәғлүмәт саралары үҫешенә ҙур өлөш индергән өсөн һәм күп йыллыҡ емешле эшмәкәрлеге өсөн''<ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/42266/page/2 Указ Президента Российской Федерации В. Путина от 17 августа 2017 года № 373 «О награждении государственными наградами Российской Федерации».] Официальный сайт Президента Российской Федерации // kremlin.ru</ref>. === Сит дәүләттәр наградалары === * [[2016]] — почет ордены «Һамар тәреһе» ([[Болгария]]) почет ордены— ''Рәсәй һәм Болгарияның мәҙәни һәм рухи мөнәсәбәттәре үҫешенә индергән өлөшө өсөн''<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/culture/20161210/1483275547.html|title=Посол Болгарии наградил актрису Алфёрову почётным орденом «Самарский крест»|author=|date=2016-12-10|publisher= РИА «Новости» // ria.ru|accessdate=2016-12-10}}</ref>. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Һылтанмалар == * [http://www.irinaalferova.com/ Официальный сайт Ирины Алфёровой.] // irinaalferova.com * [https://ruskino.ru/art/318 Алферова Ирина Ивановна. Биография, фильмография, фотографии актрисы.] // ruskino.ru * [https://russia.tv/person/show/person_id/3324/ Ирина Алфёрова. Биография и фильмография.] Официальный сайт телеканала «Россия-1» // russia.tv * [https://7days.ru/stars/bio/irina-alferova/bio.htm Ирина Алфёрова. Биография.] Сайт журнала «7 дней» // 7days.ru * ''Андрей Пуминов''. Сайт «Люди» // peoples.ru (13 марта 2018 года) * [http://www.slovopedia.com/2/192/205237.html Алфёрова Ирина Ивановна (род. 1951). Биография.] Большой энциклопедический словарь (БЭС) «Словопедия» // slovopedia.com * [https://twitter.com/IrAlferovaGroup Ирина Алфёрова — девочка с глазами. Официальная группа народной актрисы Ирины Алфёровой.] // twitter.com [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһының халыҡ артистары]] [[Категория:Дуҫлыҡ ордены (Рәсәй) кавалерҙары]] [[Категория:Почёт ордены кавалерҙары]] [[Категория:XXI быуат актрисалары]] [[Категория:XX быуат актрисалары]] [[Категория:Рәсәй актрисалары]] [[Категория:СССР актрисалары]] [[Категория:Алфавит буйынса актрисалар]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Новосибирскиҙа тыуғандар]] [[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]] [[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]] [[Категория:1951 йылда тыуғандар]] [[Категория:13 мартта тыуғандар]] 5n93w8642672bt27yyf0d1zkaha5vgv 0 159707 1147970 1050093 2022-07-31T13:53:39Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Алфёрова}} {{Кинематографист|Имя=Ксения Алфёрова|Оригинал имени=|Изображение=|Описание изображения=|Имя при рождении=Ксения Александровна Алфёрова|Дата рождения=24.5.1974|Место рождения={{Мр|София}}, [[Болгария]]|Дата смерти=|Место смерти=|Профессия={{актриса|Рәсәй театры|XXI быуат|Рәсәй}}, {{телетапшырыуҙар алып барыусы|Рәсәй|XXI быуат}}|Гражданство={{Флагификация|Россия}}|Годы активности=[[1991]] — {{хәҙерге ваҡытта}}|Направление=|Награды=}} '''Алфёрова Ксения Александровна''' (24 май 1974 йыл) — СССР һәм Рәсәйҙең театр һәм кино актёры, телевидение тапшырыуҙарын алып барыусы. == Биографияһы == Ксения Александровна Алфёрова [[1974 йыл]]дың [[24 май]]ында [[Болгария]]ның баш ҡалаһы [[София]]ла тыуа. Ул актриса [[Алфёрова Ирина Ивановна|Ирина Алферова]] һәм болгар дипломаты Бойко Гюровтарҙың ҡыҙы. Артабан Александр Абдулов, Ирина Алфёроваға өйләнгәс, Ксенияны үҙ ҡыҙы итеп рәсми рәүештә яҙҙыра<ref name="автоссылка1">{{Cite web|url=http://www.kp.ru/daily/23591.3/44987/|title=Тайна дочери Александра Абдулова|author=Мария РЕМИЗОВА, Анна ВЕЛИГЖАНИНА.|date=6 октября 2005|publisher=Комсомольская правда|lang=ru|accessdate=2015-02-08}}</ref>. [[Файл:Egor_Beroev_28_October_2010.jpg|слева|мини| Бероев Егор менән [[2010 йыл]]да]] К. А. Алфёрова [[1992 йыл]]да [[Мәскәү]] дәүләт юридик академияһына уҡырға инә. Һуңыраҡ МХАТ-тың мәктәп-студияһын (Евгений Каменькович курсын) тамамлай. Кинокартинала төшөүҙең беренсе тәжрибәһен «Женщина в белом» фильмында төшкән саҡта ала. [[2000 йыл]]дан алып [[2001 йыл]] буйынса [[«Россия-1»|РТР]]-ҙың «ТВ Бинго-шоу» программаһынВладимир Маркин менән бергә алып бара, ә [[2014 йыл]]дың 26 декабренән алып [[2017 йыл]]дың 1 сентябренә тиклем «[[:ru:Первый канал (Россия)|Беренсе каналда (Первый канал)]]<nowiki/>» «[[:ru:Жди меня (телепередача)|Көт мине (Жди меня]])» тапшырыуҙарын алып бара (был урында Мапия Шукшинаны алмаштыра)<ref>{{Cite web|url=http://poisk.vid.ru/?p=11&airyear=2014&id_air=1956|title=Жди меня. Выпуск 26.12.2014 (Основной)|date=2014-12-26|publisher=ЗАО «Телекомпания ВИD»|description=Выпуски передачи|accessdate=2014-12-26}}</ref>. [[2001 йыл]]дан алып кино менән шөғөлләнә. Америка режиссеры Джон Дейлиҙың «Санкт-Петербург-Канны экспресс» фильмында төп ролде инглиз телендә уйнап башҡара. [[2008]]—[[2009 йыл]]дарҙа «[[:ru:Первый канал (Россия)|Беренсе каналда (Первый канал)]]<nowiki/>» «Боҙлоҡ осоро-2 (Ледниковый период-2)» проектында (фигурист Повилас Ванагас менән парҙа) һәм «Боҙлоҡ осоро-3 (Ледниковый период-3» (фигурист Петр Чернышев менән парҙа) проектында ҡатнаша. [[2015 йыл]] «Россия» телеканалының «Йондоҙҙар менән бейеү (Танцы со звездами)» проектында (бейеүсе Тагинцев Денис менән парлап) бейеүҙә ҡатнаша. Ире Егор Бероев менән бергә үҫеш үҙенсәлектәре айырмалы булған «Я есть» хәйриә фондын нигеҙләй. Был фонд үҙенсәлектәре айырмалы кешеләргә ҡарата йәмғиәт мөнәсәбәттәрен үҙгәртеү менән шөғөлләнә<ref>{{Cite web|url=http://7days.ru/stars/chronic/egor-beroev-i-kseniya-alferova-my-est.htm|title=Егор Бероев и Ксения Алферова: «Мы есть!»|author=Наталья Николайчик.|publisher=7days.ru|lang=ru|accessdate=2015-02-08}}</ref>. == Ғаиләһе == * Ире — актёр Бероев Егор Вадимович ([[1977 йыл]]дың 9 октябрендә тыуған). ** ҡыҙы — Евдокия Егоровна Бероева<ref name="multiple">{{Cite web|url=http://www.cosmo.ru/in_focus/stars_bio/940866/Egor_Beroev/bio/|title=Биографии звезд на Cosmo.ru: Егор Бероев|lang=|archiveurl=https://www.webcitation.org/65ZiMYpHA?url=http://www.cosmo.ru/in_focus/stars_bio/940866/Egor_Beroev/bio/|archivedate=2012-02-19}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120509232159/http://www.cosmo.ru/in_focus/stars_bio/940866/Egor_Beroev/bio/ |date=2012-05-09 }}</ref> ([[2007 йыл]]дың 4 апрелендә тыуған). == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * [http://www.rusactors.ru/a/alferova_ka/ Биография актрисы на сайте Rusactors] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Рәсәй актрисалары]] [[Категория:XXI быуат актрисалары]] [[Категория:Алфавит буйынса актрисалар]] [[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]] [[Категория:1974 йылда тыуғандар]] [[Категория:24 майҙа тыуғандар]] quggizwkgumoekwjrkddbpnhkg1yeoo 0 160180 1148032 1052295 2022-07-31T18:27:30Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Горшкова}} {{Ук}} '''Горшкова Полина Петровна''' ([[22 ноябрь]] [[1989 йыл]]) — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] [[гандбол]]сыһы, 2008 йылда «Лада» составында Рәсәй чемпионы. 2015 йылда йәйге Универсиада чемпионы. == Биографияһы == Полина петровна Горшкова 1989 йылдың 22 ноябрендә Тольятти ҡалаһында тыуған<ref>''Федерация гандбола России.'' Горшкова Полина Петровна. rushandball.ru. <small>Дата обращения 17 апреля 2020.</small></ref>. 2-се балалар һәм үҫмерҙәр спорт мәктәбендә шөғөлләнә, беренсе тренеры — Нина Борисовна Бойко һәм Александр Николаевич Хомутов<ref>2</ref>. Өс йыл дауамында (2004, 2005, 2006), уның командаһы 1989 йылғы ҡатын-ҡыҙҙар араһында Рәсәй беренселегендә еңеүсе була. 2007 йылда Тольятти «Лада» составында Рәсәй кубогы финалсыһы була, 2007/2008 миҙгелендә Суперлиганың алтын миҙалын яулап, Рәсәй чемпионы була. Тольятти «Ладаһы» уйынсыһы булараҡ ете тапҡыр Рәсәй чемпионаты призеры була: 2014, 2015, 2017, 2019 йылдарҙа «көмөш» миҙал һәм 2011, 2012, 2016 йылдарҙа «бронза» миҙал яулай. Шулай уҡ өс тапҡыр Рәсәй Кубогы финалында өс тапҡыр уйнай һәм Кубокта өс тапҡыр бронза миҙал ала. «Лада» уйынсыһы булараҡ Европа аренаһында ул ике тапҡыр ЕГФ Кубогында еңеү яулай. 2019 йылдың йәйенән Горшкова Полина — ПГК ЦСКА уйынсыһы<ref>Просмотр {{Cite web|url=https://whccska.ru/player/gorshkova-polina-petrovna/|title=Полина Горшкова|date=1989-11-21|publisher=Профессиональный гандбольный клуб ЦСКА|lang=ru|accessdate=2020-04-17}}</ref>. 2012 йылда Тольятти дәүләт университетында уҡыуын тамамлай. Ҡыҙы Софияны тәрбиәләй<ref>{{Cite web|url=http://handball.ru/uncategorized/gorshkova-polina-petrovna/|title=Горшкова Полина Петровна|datepublished=2018-03-27|publisher=Гандбольный клуб "ЛАДА" (Тольятти)|lang=en|accessdate=2020-04-17}}</ref>. == Йыйылма командаһында карьераһын == 2015 йылда йәйендә Полина гандбол студенттарҙың гандбол буйынса Рәсәй йыйылма командаһы составында Кореяла Бөтә донъя йәйге XXVIII Универсиадала «алтын» яулай<ref>''Мария Кинчарова.''Игроки гандбольной «Лады» помогли сборной России завоевать «золото» Универсиады в Кванджу. ГородТольятти.<small>Дата обращения 16 апреля 2020.</small></ref>. 2016 йылда Әстерханда үткән олимпия квалификация турнирында ҡатнаша, Рәсәй йыйылма командаһы еңеүсе була һәм Рио-де-Жанейрола үтәсәк олимпиадала ҡатнашыу өсөн юллама ала<ref>{{Cite web|url=http://hand-ball.ru/novosti/handball-russia/3083-polina-gorshkova-trudnyj-put-k-podnozhiyu-olimpa.html|title=Полина Горшкова: трудный путь к подножию Олимпа|publisher=hand-ball.ru|accessdate=2020-04-17}}</ref>. Олимпиада үҙенә саҡырыу алмай. == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * [http://www.eurohandball.com/ec/ehfc/women/2018-19/player/525012/Polina+Gorshkova Полина Горшкова гандбольный европа федерацияһы сайтынан] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200625011926/http://www.eurohandball.com/ec/ehfc/women/2018-19/player/525012/Polina+Gorshkova |date=2020-06-25 }} [[Категория:Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастерҙары]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:Тольяттиҙа тыуғандар]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Википедия:Замандаштар биографияһы]] [[Категория:1989 йылда тыуғандар]] [[Категория:22 ноябрҙә тыуғандар]] [[Категория:Спортсылар]] [[Категория:Универсиада чемпиондары]] fli1xezb60xde2rh0eovy71g288fslg 0 160787 1148134 1059503 2022-08-01T10:06:51Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Шәрәфетдинова}} '''Шәрәфетдинова Сәғирә Сабирйән ҡыҙы''' ({{lang-ru|Шарафитдинова Сагира Сабирьяновна}}) - (Сәғирә Тамъяни — псевдоним; [[28 март]], [[1963 йыл]]) - мәғариф һәм мәҙәниәт хеҙмәткәре, Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар берлеге ағзаһы (2019) == Биографияһы == Сәғирә Сабирйән ҡыҙы Шәрәфетдинова 1963 йылдың 28 мартында [[БАССР]]-ҙың [[Белорет районы]] [[Шығай (Белорет районы)|Шығай ауылында]] тыуған. 1980 йылда Шығай урта мәктәбен тамамлай. 1999-2004 йылдарҙа [[Силәбе|Силәбе дәүләт педагогия университетының]] психология факультетында уҡый. 2018 йылда ситтән тороп [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты]]ның "Социаль-мәҙәни өлкәлә менеждмент"бүлеген тамамлай. 1981 йылда хеҙмәт юлын Шығай урта мәктәбендә пионервожатый булып башлай. 1987 йылдан мәктәп-интернатта тәрбиәсе булып эшкә күсә,өлкән тәрбиәсе,интернат мөдире вазифаларын башҡара.2010 йылда ауыл мәҙәниәт йортона директор итеп тәғәйенләнә. 2014 йылдан"Өлкәр" милли-мәҙәни үҙәге етәксеһе. 2016 йылда тырыш хеҙмәте өсөн район кимәлендә "Хеҙмәт алдынғыһы" тигән таныҡлыҡ тапшырылған. 2020 йылда республика ауыл мәҙәниәт йорттары конкурсында "Иң яҡшы мәҙәниәт хеҙмәткәре" исеме һәм грант бирелгән. == Йәмәғәт эшмәкәрлеге == Йәмәғәт эшендә әүҙем ҡатнаша - һынлы биҙәү әйберҙәре (кейеҙ,ҡорама) буйынса "Аҡтамыр" халыҡ клубы етәксеһе <ref>[http://kiskeufa.ru/index.php?dn=news&to=art&id=2895 ҺАЙ, БАШҠОРТОМДОҢ ЙОЛАЛАРЫ! -"Киске Өфө", 08 март, 2016]</ref>. Милли ойошмалар эшендә әүҙемлеге өсөн Бөтә Донъя башҡорттары Ҡоролтайы делегаты итеп һайланған (2015) == Әҙәби эшмәкәрлеге == Хикәйәләре район, республика матбуғатында баҫылып тора; мәҫәлән, төрлө йылдарҙа "Ағиҙел" журналында "Хәйлә" (2001), "Боралҡы"(2005), "Һаҡау кәкүк тауышы" (2006),"Хөкөмһөҙ бала" (2007),"Ҡибла ҡайһы яҡта" (2014), "Иҫке күпер" (2015), "Шоңҡар" журналында - "Сүллектәге рауза сәскәһе" (2015), шиғырҙар шәлкеме һәм башҡа әҫәрҙәре донъя күрҙе. Шулай уҡ төрлө йыйынтыҡтарҙа шәлкемдәре баҫылған. ;бүләктәре *"Ағиҙел" журналы хикәйәләр конкурсында премия (2005) == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * Әхмәр Үтәбай.Телеңдән һөйөн,Сәғирә! -"Ағиҙел",2019, 9-сы һан, 170-172 биттәр == Һылтанмалар == *[http://kiskeufa.ru/index.php?dn=news&to=art&id=2895 ҺАЙ, БАШҠОРТОМДОҢ ЙОЛАЛАРЫ! -"Киске Өфө", 08 март, 2016] *[http://kitaptest.bashkort.org/storage/files/aghizel,_ghinuar_2010.pdf "Көҙгө күкрәү"]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} 110-сы бит, *[http://libmap.bashnl.ru/node/251 ШАРАФУТДИНОВА-ГАЛИУЛЛИНА САГИРА САБИРЬЯНОВНА] [[Категория:Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзалары]] [[Категория:Башҡорт яҙыусылары]] e37i045e94duw9kv88oybsu32jcsk44 0 163244 1147997 1002862 2022-07-31T16:35:53Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Аҡсурина}} {{Ғалим |Имя = Фирүзә Исхаҡ ҡыҙы Аҡсурина |Оригинал имени = |Изображение = |Ширина = |Описание изображения = |Дата рождения = 21.01.1949 |Место рождения = [[Иҫке Ҡалмаш]], [[Саҡмағош районы]], [[БАССР]], [[СССР]] |Научная сфера = биология |Гражданство = {{СССР флагы}} [[СССР]] → {{RUS}} |Дата смерти = |Место смерти = |Место работы = [[БДАУ]] |Учёная степень = {{Ученая степень|доктор|биологических наук}} |Учёное звание = {{Учёное звание||0}} |Альма-матер = [[БАХИ]]<br>Мәскәү ветеринария академияһы |Научный руководитель = |Знаменитые ученики = |Известен как = |Награды и премии = |Роспись = |Ширина росписи = |Сайт = }} '''Аҡсурина Фирүзә Исхаҡ ҡыҙы''' ([[21 ғинуар]] [[1949 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]]ҙең ғалим-биологы. 1992—1995 һәм 2001—2012 йылдарҙа [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]]нда уҡытыусыһы. Биология фәндәре докторы (2001), профессор (2007). == Биографияһы == Фирүзә Исхаҡ ҡыҙы Аҡсурина 1949 йылдың 21 ғинуарында Башҡорт АССР-ының Саҡмағош районы Иҫке Ҡалмаш ауылында тыуа. [[1967]]—[[1969]] йылдарҙа Саҡмағош районы мәктәптәрендә уҡытыусы булып эшләй. [[1974 йыл]]да [[Башҡортостан ауыл хужалығы институты]]н тамамлай. [[1978 йыл]]да Мәскәү ветеринария академияһында уҡып сыға. 1974 йылдан алып [[Башҡортостан ауыл хужалығы ғилми-тикшеренеү институты]]нда өҙөклөк менән эшләй: [[1990]]—[[1991]] йылдарҙа өлкән ғилми хеҙмәткәр, 1995 йылдан — лаборатория мөдире, 1995 йылдың ноябренән — фәнни эштәр буйынса директор урынбаҫары, 1997 йылдан башлап төп ғилми хеҙмәткәр вазифаһы буйынса эшләй. [[1975]]—[[1977]] йылдарҙа [[Әлшәй районы]]ндағы Аксёнов ауыл хужалығы техникумында уҡыта. 1978—81 йылдарҙа Татарстандың Минзәлә совхоз‑техникумында эшләй. [[1985]]—[[1990]] йылдарҙа [[Дәүләкән районы]] «Коммунар» колхозы рәйесе булып хеҙмәт итә. [[1992]]—[[1995]] һәм [[2001]]—[[2012]] йылдарҙа Фирүзә Исхаҡ ҡыҙы [[Башҡорт дәүләт аграр университеты]]нда уҡытыу эшен алып бара. [[2001 йыл]]да «биология фәндәре докторы» ғилми дәрәжәһенә диссертация яҡлай. [[2007 йыл]]да Фирүзә Аҡсуринаға профессор вазифаһы бирелә. Аҡсуринаның ғилми эшмәкәрлеге ауыл хужалығының малдарын үрсетеү, ит йүнәлешле һыйыр малы булдырыу һәм башҡа мәсьәләләргә бағышланған. Ул 100‑ҙән артыҡ ғилми эш авторы була. == Ғилми хеҙмәттәре == * Повышение эффективности производства говядины в мясном и молочном скотоводстве в условиях Республики Башкортостан. Өфө, 2003 * Управление производством в мясоперерабатывающих предприятиях АПК в рыночных условиях. Өфө, 2007 (авторҙ.) == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/2169-a-surina-fir-z-iskha-y-y|Аҡсурина Фирүзә Исхаҡ ҡыҙы|автор=М. Н. Моратшина тәрж.}} [[Категория:Алфавит буйынса педагогтар]] [[Категория:Алфавит буйынса биологтар]] [[Категория:Зоотехниктар]] [[Категория:Саҡмағош районында тыуғандар]] [[Категория:СССР педагогтары]] [[Категория:СССР биологтары]] [[Категория:Рәсәй педагогтары]] [[Категория:Рәсәй биологтары]] [[Категория:XX быуат педагогтары]] [[Категория:XXI быуат педагогтары]] [[Категория:XX быуат биологтары]] [[Категория:XXI быуат биологтары]] [[Категория:Башҡорт дәүләт аграр университетын тамамлаусылар]] [[Категория:Мәскәү ветеринария медицинаһы һәм биотехнологияһы академияһын тамамлаусылар]] [[Категория:Минзәлә ауыл хужалығы техникумы уҡытыусылары]] [[Категория:Аксёнов агросәнәғәт колледжы уҡытыусылары]] [[Категория:Башҡорт дәүләт аграр университеты уҡытыусылары]] gyf9f67ycb7qxge33puv3e6jsh9g56d 0 163259 1147967 973001 2022-07-31T13:49:57Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Алфёров}} {{Ук}} '''Алфёров Николай Семенович''' ([[13 сентябрь]] [[1917 йыл]] — [[6 ноябрь]] [[1982 йыл]]) — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] [[иҡтисад]]сыһы һәм партия лидеры. СССР халыҡ архитекторы (1978), [[1943 йыл]]дан [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы]] ағзаһы. == Биографиясы == Николай Семенович Алфёров 1917 йылдың 13 сентябрендә Херсон өлкәһе, Компанеевва ауылында тыуған (хәҙерге [[Украина|Украинаның]] [[Кировоград өлкәһе]] ). [[1932 йыл|1932 йылда]] урта мәктәптең 7 синыфын тамамлай, һуңынан Донецк өлкәһендәге Амвросиевка цемент заводында әйләндергес булып эшләй, шул уҡ ваҡытта урта белем ала. 1935-1949 ул йылдарҙа Харьков ҡала төҙөлөш инженерҙары институтының архитектура факультетында уҡый. [[1940 йыл|1940 йылдың]] декабренән [[1946 йыл|1946 йылдың]] сентябренә тиклем ул [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|Ҡыҙыл Армияла]] хеҙмәт итә. [[Бөйөк Ватан һуғышы|Бөйөк Ватан һуғышында]] 1941 йылдың июленән һуғыш аҙағына тиклем ҡатнаша. [[1946 йыл|1946 йылда]] ул Уралға килә һәм [[1963 йыл|1963 йылға]] тиклем UPIда ярҙамсы, өлкән уҡытыусы, доцент, профессор һәм архитектура кафедраһы мөдире булып эшләй. 1948-1951 йылдарҙа ул Мәскәү институтының архитектура аспирантураһында уҡый. 1952-1953 йылдарҙа ул Свердловск ҡалаһы проектында көндөҙгө архитекторҙар төркөмө башлығы булып эшләй. [[1952 йыл|1952 йылда]] ул кандидатлыҡ диссертацияһын, [[1962 йыл|1962 йылда]] - докторлыҡ диссертацияһын яҡлай. [[1967 йыл|1967 йылдан]] - Мәскәү институтының Урал филиалы директоры. [[1972 йыл|1972 йылдан]] Алферов Свердловск архитектура институты эшен етәкләй. Рәсми хеҙмәте менән бер рәттән, ул бер нисә тапҡыр ҡала Советы депутаты итеп һайлана. КПСС-тың Киров районы ағзаһы итеп һайлана . Тарихи һәм мәҙәни һәйкәлдәрҙе һаҡлау буйынса Бөтә Союз йәмғиәтенең Свердловск филиалының беренсе рәйесе була. Ул СССР СА Советы Секретариаты ағзаһы, РСФСР Архитекторҙар союзының Свердловск ойошмаһы Советы ағзаһы. IV, V, VI Бөтә Союз Архитекторҙар Конгрессына делегат итеп һайлана. Н.С.Алферов СССР Дәүләт Төҙөлөш Комитеты ҡарамағындағы сәнәғәт архитектураһы буйынса ведомство-ара комиссия ағзаһы, СССР Юғары Мәғариф Министрлығының Фәнни-методик Советы ағзаһы, Мәскәү архитектура институты ҡарамағындағы архитектура советы ағзаһы, Рәсәйҙең Архитектура институты докторы академик дәрәжәһен бүләк итеү советы ағзаһы, Мәскәү архитектура комиссияһы ағзаһы. [[1979 йыл|1979]] йылдан СССР Сәнғәт академияһы ағзаһы. [[1982 йыл|1982 йылдың]] 6 ноябрендә вафат була. Уны [[Екатеринбург|Свердловск ҡалаһының]] Широкореченск зыяратында ерләйҙәр<ref>[http://geologi-urala.meller.su/Nekropol_2005/shrk_1-4-1.htm Алфёров Николай Семенович]</ref> == Бүләктәре һәм исемдәре == РСФСР-ҙың аткаҙанған архитекторы (1973) СССР-ҙың халыҡ архитекторы (1978) [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт]] [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ ордены]][[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]][[Почёт Билдәһе ордены]]Көмөш тәре (Польша) Миҙалдар == Тамамланған проекттары == Свердловскиҙағы тарихи-революцион майҙан ансамбле (1974) Я.Свердлов музейын реконструкциялаү (әҫәрҙәре 1948) Свердловск ҡалаһында Малышев урамындағы торлаҡ йорт (1955) Свердловск урамындағы торлаҡ йорт, Свердловск (1955) Свердловск турбомоторҙар заводының гидротехник машиналары магазины (1956) == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр}} == Тышҡы һылтанмалар == * {{Из|БСЭ|http://bse.sci-lib.com/article023250.html}} [[Категория:26 сентябрҙә тыуғандар]] [[Категория:1917 йылда тыуғандар]] [[Категория:6 ноябрҙә вафат булғандар]] [[Категория:1982 йылда вафат булғандар]] [[Категория:Екатеринбургта вафат булғандар]] [[Категория:Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалерҙары]] [[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]] [[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған архитекторҙары]] [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:КПСС ағзалары]] [[Категория:Кировоград өлкәһендә тыуғандар]] [[Категория:Страницы с непроверенными переводами]] ik4ui12snktt37fojgtqlhhy6xweswh 0 164125 1148130 970766 2022-08-01T09:58:50Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Шәрәфетдинов}} {{Ук}} '''Шәрәфетдинов Әмир Ямалетдин улы''' ([[13 май]] [[1947 йыл]]) — табип-гигиенист, [[Фән докторы|медицина фәндәре докторы]] ((2004). [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған табибы (1999). Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2012)<ref name="БЭ">{{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/17258-sh-r-fetdinov-mir-yamaletdin-uly|ШӘРӘФЕТДИНОВ Әмир Ямалетдин улы}}</ref>. == Биографияһы == Әмир Ямалетдин улы Шәрәфетдинов 1947 йылдың 13 майында [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Маҡар районы]] (хәҙер [[Ишембай районы]]) [[Әрмет-Рәхим]] ауылында тыуып үҫкән. 1977 йылда [[Башҡорт дәүләт медицина институты]]н (БДМУ) «Гигиена, санитария, эпидемиология» һөнәре буйынса тамамлай. Артабан белемен Кемерово аҙыҡ-түлек сәнәғәте технологияһы институтында дауам итә, һөнәре буйынса — «Техносфера хәүефһеҙлеге», [[Өфө дәүләт иҡтисад һәм сервис университеты]]нда «Ойошма менеджменты» һөнәрен үҙләштерә. 1977—1981 йылдарҙа Башҡорт АССР-ының Архангел районында санитар-эпидемиологик станцияһында баш табип булып эшләй. 1981—1986 йылдарҙа — Өфө ҡалаһы Киров районы советының һаулыҡ һаҡлау башҡарма комитеты мөдире. 1986—2004 йылдарҙа — ошо уҡ районда баш дәүләт санитар табибы. 2004 йылдан алып Башҡорт физик культураһы институтында факультет деканы була (Урал дәүләт физик культураһы университеты филиалы)<ref name="БЭ"></ref>. 2010 йылда Дрезден техник университетында эшләй. 2008 йылдан — В. Г. Плеханов исемендәге Рәсәй иҡтисад университеты профессоры, иҡтисад һәм менеджмент факультеты деканы. 2016 йылдан башлап БДМУ‑ла эшләй<ref name="БЭ"></ref>. 2004 йылда Башҡортостан Республикаһы миҫалында «Гигиеническая безопасность здоровья населения промышленных центров и сопряженных сельских территорий» докторлыҡ диссертацияһын яҡлай<ref>[https://bashgmu.ru/about_the_university/management/13780/ Шарафутдинов Амир Ямалетдинович] </ref>. ==Фәнни эшмәкәрлеге== Фәнни эшмәкәрлеге сәнәғәт үҙәктәрендәге халыҡ һаулығының төбәк үҙенсәлектәрен өйрәнеүгә һәм ауырыуҙарҙы беренсел иҫкәртеү б‑са саралар әҙерләүгә арналған. Ш. ҡатнашлығында производство мөхитендәге химик бысратыусылар тәьҫир иткәндә ауырыуҙы алдан күҙаллау ысулы эшләнә. 130‑ға яҡын фәнни хеҙмәт һәм 1 уйлап табыу авторы<ref name="БЭ"></ref>. '''Төп ғилми баҫмалары''' Оптимизация среды обитания и охрана здоровья населения в районах размещения нефтеперерабатывающих и нефтехимических комплексов : По данным социолого-гигиенических исследований : автореферат дис. … кандидата медицинских наук : 14.00.07 / Уфимский НИИ медицины труда и экологии человека. — Оренбург, 1996. — 21 с. Гигиеническая безопасность здоровья населения промышленных центров и сопряженных сельских территорий (на примере Республики Башкортостан) : диссертация … доктора медицинских наук : 14.00.07 / Шарафутдинов Амир Ямалетдинович; [Место защиты: Российский государственный медицинский университет].- Москва, 2004.- 267 с.: ил. Медико-социальные последствия чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера. Уфа, 1997 (авторҙаш); Канцерогенные эффекты факторов окружающей среды. Уфа, 1998 (соавт.); Медико-гигиенические аспекты здоровья сельского населения. Нефтекамск, 2005 (авторҙаш). Безопасность жизнедеятельности. Учебное пособие. Уфимский институт (филиал) РЭУ им. Г. В. Плеханова 2014 Медико-гигиенические аспекты здоровья сельского населения (монография). Нефтекамск, 2005. Окружающая среда и здоровье (монография). Уфа, 2000. Развитие лечебно-оздоровительного туризма в Республике Башкортостан. Научно-практический экономико-правовой журнал «Торговля, предпринимательство и право» УИ (филиал) РГТЭУ, № 2, 2012 Функциональное зонирование территории санатория. Научно-практический экономико-правовой журнал «Торговля, предпринимательство и право» УИ (филиал) РГТЭУ, № 2, 2012. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/17258-sh-r-fetdinov-mir-yamaletdin-uly|ШӘРӘФЕТДИНОВ Әмир Ямалетдин улы}} [https://bashgmu.ru/about_the_university/management/13780/ Шарафутдинов Амир Ямалетдинович] s6a1gp6fbdq78pan0djcwjpqcn57hoi 0 164179 1148094 970951 2022-08-01T07:20:57Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Гордеев}} {{Шәхес}} '''Гордеев Денис Виктор улы''' ([[4 июнь]] [[1938 йыл]]) — сыуаш прозаигы, шағир, журналист, [[Сыуаш Республикаһы]]ның халыҡ яҙыусыһы. СССР яҙыусылар союзы ағзаһы (1978), Т. Турхан исемендәге премия лауреаты, Чуваш Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2008). == Биография == Денис Гордеев 1938 йылдың 4 июнендә [[Сыуаш Республикаһы]]ның [[Комсомол районы (Һарытау өлкәһе)|Комсомол районы]] [[Асан (Комсомол районы)|Асан]] ауылында тыуған. И. Я. Яковлев ис. Сыуаш дәүләт педагогия институтын (хәҙерге университет) тамамлай, Горькийҙағы юғары партия мәктәбендә уҡый. Денис Викторович «Октябрь ялавы» (Октябрь Байрағы) район газетаһы яуаплы секретаре, «Ҫӗнтер-ялавя» (Еңеү байрағы) Моргауш район газетаһы редакторы булып эшләй. 1974—1976 йылдарҙа Сыуаш китап нәшриәте директоры вазифаһын башҡара. Денис Гордеев прозаик, шағир, публицист, журналист булараҡ билдәле. Үткән быуаттың 88 се йылдарында «Тӗрленӗ кӗпе» (Нағышлы күлдәк) һәм «Чи вӑрӑм кун» (Иң оҙон көн) повесть һәм хикәйәләре йыйынтығы сыҡҡандан һуң ул яҡты сыуаш прозаиктары араһына инә. Һуңғы йылдарҙа урындағы газета һәм нәфис журнал биттәрендә «Ăспа ăссăрлăх хушшинчи чăнлăх» (Аҡыл һәм аҡылһыҙлыҡ араһында ысын), «Кобра анне» (Әсә кобра), «Çăтмах ырлăхĕ» (Йәннәт рәхәте), «Мансар пуçĕ» (Зыярат башы), «Мĕлке» (Шәүлә), «Мильешка», «Çурăк хут укçасем» (Өҙөлгән аҡсалар кизе-мамыҡ) хикәйәләре баҫылған, мәҙәниәт, сәнғәт, тел, сәйәсәт һәм дин мәсьәләләре буйынса публицистик мәҡәләләр яҙа. == Баҫылған әҫәрҙәре == # Ҫурта кунӗ [Текст] : калавсемпе повеҫсем / Денис Гордеев. — Шупашкар, 2000. — 334 с. # Çич çунатлă курак [Текст] : повеҫсем / Д. Гордеев. — Шупашкар, 2002. — 270 с. # Макумба ташши : повеçсемпе калавсем / Д. Гордеев. — Шупашкар: Чăваш кĕнеке изд-ви, 2012. — 190 с. — (Танец макумбы). # Пăсташ : роман / Д. Гордеев. — Шупашкар : Чăваш кĕнеке изд-ви, 2005. — 319 с. — (Порча : роман). # Хӗрес хывнӑ хӗвел [Текст] : роман, повеҫсем / Денис Гордеев. — Шупашкар, 2008. — 414, [2] с. с. # Куккуклă сехет : калавсемпе повеçсм / Д. Гордеев. — Шупашкар : Чăваш кĕнеке изд-ви, 1988. — 352 с. — (Часы с кукушкой : рассказы и повести). # Гордеев, Д. Хуп хушшинчи çылăх : повеçпе роман / Д. Гордеев. — Шупашкар : Чăваш кĕнеке изд-ви, 2004. — 367 с. — (Тайный грех: повесть и роман). == Бүләктәре һәм премиялары == * Чуваш Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2000) * Т. Турхан Премияһы лауреаты. * Чуваш Республикаһының халыҡ яҙыусыһы (2008). == Сығанаҡтар == # Станьял, В. П. Чӑваш халӑх ҫыравҫи Денис Гордеев : пурнӑҫӗпе пултарулӑхӗн тӗрленчӗкӗ / В. П. Станьял, Н. Н. Камышова. — Шупашкар : ЧПГӐИ, 2013. — 74, [1] с. # Гордеев, Д. В. «Суяс пур-тӑк, пӗттӗр пуҫӑм…» / Д. В. Гордеев; [калаҫаканӗ Л. Сачкова] // Тăван Ен (Шупашкар р-нӗ). — 2010. — 27 ҫурла — 2 авӑн (№ 102—104). — С. 6. # Гриянская, Л. Тӗлпулура — паллӑ ҫыравҫӑ / Л. Гриянская // Каҫал ен (Комсомольски р-нӗ). — 2008. — 1 пуш. — С. 3. # Масар çинче çуралнă хайлав // Самант. — 2005. — № 9. — С. 21. # Писателе хисепленӗ : [Денис Викторович Гордеев писателе «ЧР культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ» хисеплӗ ят пани ҫинчен] // Каҫал ен (Комсомольски р-нӗ). — 2000. — 4 юпа. [[Категория:Сыуаш шағирҙары]] [[Категория:Сыуаш яҙыусылары]] [[Категория:Сыуашстан халыҡ яҙыусылары]] [[Төркөм:СССР Яҙыусылар союзы ағзалары]] [[Төркөм:Сыуаш дәүләт педагогика университетын тамамлаусылар]] 80h1ry8i4xahqgfkmecgfvmnvckuqpn 0 165622 1148095 1052276 2022-08-01T07:21:37Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Гордеев}} {{Учёный | Имя = Гордеев Михаил Викторович | Оригинал имени = | Изображение = | Ширина = | Описание изображения = | Дата рождения = 19.09.1957 | Место рождения = [[Башҡорт АССР-ы]] {{ТУ|Нуриман районы}} [[Ҡыҙыл Шишмә (Нуриман районы)|Ҡыҙыл Шишмә]] ҡасабаһы | Дата смерти = | Место смерти = | Гражданство = {{USSR}} → {{Флагификация|Российская Федерация}} | Научная сфера = биология, ботаника, биохимия, фитотерапия | Учёная степень = биология фәндәре кандидаты(2003) |Учёное звание = | Место работы = РФА Өфө фәнни үҙәгенең үҫемлек ресурстары һәм геоботаника лабораторияһы | Альма-матер = [[Башҡорт дәүләт университеты]] | Научный руководитель = | Знаменитые ученики = | Известен как = | Награды и премии = Башҡортостан Республикаһының халыҡ табибы, Рәсәй Федерацияһының халыҡ табибы,Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған хеҙмәтләндереү өлкәһе хеҙмәткәре,” Күп йыллыҡ емешле хеҙмәте өсөн “ миҙалы }} '''Гордеев Михаил Викторович''' ([[19 сентябрь]] [[1957 йыл]]) — ғалим, фитотерапевт, [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]<nowiki/>ҙең һәм [[Башҡортостан Республикаһы]]<nowiki/>ның халыҡ табибы. Башҡортостан фитотерапевтар Ассоциацияһының вице-президенты , Рәсәй фитотерапевтары йәмғиәте Президиумының ағзаһы, фитоүҙәктәр селтәрен булдырыусы, Гордеев Здравницаһын (фотоцентр Здравница Гордеева) нигеҙләүсе, «Здоровье нации» Республика йәмғиәт ойошмаһының рәисе. Мейе һәм барлыҡ эске ағзаларҙың эшмәкәрлеген үләндәр һәм тәбиғи ысулдар менән тергеҙеүҙең уникаль методикаһын булдырыусы. Биология фәндәре кандидаты (2003 г.). == Биографияһы == Михаил Викторович Гордеев 1957 йылдың 19 сентябрендә БАССР-ҙың Нуриман районы Ҡыҙыл Шишмә (Красный Ключ) ҡасабаһында тыуған. 1983 йылда [[Башҡорт дәүләт университеты]]<nowiki/>ның биология факультетын тамамлай. «Биолог-ботаник» булараҡ белгес һөнәренә эйә була. Хеҙмәт юлы, һөнәре буйынса эшмәкәрлеге «[[Шүлгәнташ ҡурсаулығы|Шүлгән-Таш]]<nowiki/>» Башҡорт дәүләт ҡурсаулығында башлана. Унан һуң эшмәкәрлеген Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәгенең үҫемлек ресурстары һәм геоботаника лабораторияһында дауам итә. Биология фәндәре кандидаты (2003 й.). 1995 йылдан фәнни, консультатив һәм эшҡыуарлыҡ эшмәкәрлеге алып бара. Шул уҡ ваҡытта үләндәр менән дауалау серҙәрен өйрәнә, тәжрибәле фитотерапевтар менән бәйләнеш булдыра. Бөтә Советтар Союзына билдәле Василий Ковсалёвтың мираҫын өйрәнә. Билдәле үлән белгесе, фитопрепараттарҙың уникаль рецептураһын булдырыусы Нәзим Шараповтың ассистенты була . Фитотерапевт һәм публицист, дарыу үләндәре тураһында китаптар авторы [[Әхмәтов Рим Билал улы|Рим Ахмедов]] менән бергә пациенттарҙы ҡабул итә. 1995 йылда М. В. Гордеев [[Өфө]]<nowiki/>лә үҙенең тәүге фитоүҙәген булдыра. Әлеге ваҡытта Рәсәйҙә фитоүҙәктәр селтәре («Центр оздоровительного питания Здравница травника Гордеева») етәксеһе. Гордеев бренды аҫтында был селтәр Өфөлә һәм Башҡортостан ҡалаларында ғына түгел, [[Мәскәү]]<nowiki/>ҙә, [[Санкт-Петербург]]<nowiki/>та, [[Екатеринбург]]<nowiki/>та, [[Магнитогорск]]<nowiki/>ийҙа һәм башҡа бик күп ҡалаларҙы эшмәкәрлек алып бара. Михаил Викторович үләндәр дауаһын һәм уның дауалау буйынса оригиналь методикаһын өйрәнергә теләүсе табиптар өсөн уҡытыусы һәм юҫыҡ биреүсе булып тора, сығыштар яһай, видио яҙмалар ҡуя. Кәңәш һәм ярҙам һорап хатта сит илдәрҙән дә мөрәжәғәт итәләр. Гордеевтың фитоүҙәктәре табиптар менән берлектә эшләй. Дауа өсөн үләндәр Гордеевтың үҙенең етәкселегендә Башҡортостандың һәм Алтайҙың экологик яҡтан таҙа урындарынан ғына йыйыла. Дарыу сеймалының тап тәғәйенләнеше һәм сифаты етештереү һәм һынау бойондороҡһоҙ аккредитация лабораторияһында тикшереү үтә. Хәҙерге көндә бик күп шифалы үлән ҡатышмалары клиник һынауҙарҙы уңышлы үткән . == Фәнни эшмәкәрлеге == 2003 йылда Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәгенең биохимия һәм генетика (Өфө) Институтында кандидатлыҡ диссертацияһын яҡлай . Әлеге ваҡытта докторлыҡ диссертацияһына әҙерләнә. Михаил Викторовичтың күп һанлы фәнни публикациялар авторы. Фитотерапевтарҙың Рәсәй һәм Халыҡ-ара кимәлендәге конференциялар һәм съездарҙа әүҙем ҡатнаша, сығыш яһай, тәжрибәһе менән уртаҡлаша . Гордеев эшмәкәрлегенә нигеҙләнеп 9 кандидатлыҡ диссертация яҡланған. Фитоүҙәк хеҙмәткәрҙәре тарафынан алтмыштан ашыу публикация баҫтырылған. Уйлап табыуға патент алынған. == Публикациялары == * Гордеев М. В. и др. Экспериментальное исследование протективного влияния экстракта фитотерапевтической композиции с циклодекстрином на развитие остеопороза // Вопросы курортологии, физиотерапии и лечебной физической культуры. — 2017 — 94(5). — С. 18-24. * Гордеев М. В. Особенности гормонального статуса и характеристика костного метаболизма при остеопорозе у женщин с неблагоприятным репродуктивным анамнезом : дис. … канд. биол. наук : 03.00.04. — Уфа, 2003. — 131 с. * Бородин С. В., Гордеев М. В. и др. Факторный анализ биохимических и клинических показателей асептического некроза головки бедренной кости // Гений ортопедии. — 2018. — Т. 24. — № 4. — С. 487—491. == Наградалары, маҡтаулы исемдәре == * Башҡортостан Республикаһының халыҡ табибы, * "Рәсәй Федерацияһының халыҡ табибы " («Народный целитель Российской Федерации»), * Башҡортостан фитотерапевтар Ассоциацияһының вице-президенты , * Рәсәй фитотерапевтары йәмғиәте Президиумының ағзаһы, * «Здоровье нации» Республика йәмғиәт ойошмаһының рәисе * « Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған хеҙмәтләндереү өлкәһе хеҙмәткәре» («Заслуженный работник сферы обслуживания Республики Башкортостан»), * " Күп йыллыҡ емешле хеҙмәте өсөн " миҙалы («За многолетний плодотворный труд»). Гордеевтың рецептураһы буйынса етештерелгән продукция 2000 йылда " Рәсәйҙең иң яҡшы 100 тауары " дипломына лайыҡ була == Һылтанмалар == * [https://www.bashedu.ru/ru/vypuskniki-kafedry-botaniki Выпусники кафедры ботаники] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201020164341/https://www.bashedu.ru/ru/vypuskniki-kafedry-botaniki |date=2020-10-20 }} * [https://www.secret-dolgolet.ru/gordeev/ Гордеев Михаил Викторович, вице-президент Ассоциации фитотерапевтов Башкирии, член Президиума Российского общества фитотерапевтов, создатель сети фитоцентров] * [https://vkudesnik.ru/lek_gordeev.html Лекция травника Гордеева М. В.] * [https://www.facebook.com/pg/ZdravnicaTravnikaGordeeva/posts/ Центр оздоровительного питания травника Гордеева] * [https://www.fito.center/gordeev.html Травник Гордеев] * [http://montrav.ru/lectures/vstrecha-gordeeva-m-v-i-ieromonaha-moiseya/ Видео встречи Гордеева М. В. и иеромонаха Моисея] * [https://travogor.ru/page/lechenie-gipoterioza-travamiЛечение гипотериоза травами]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://travogor.ru/Травник Гордеев М. В. Ҡабул итеүсе фитоүҙәктәрҙең адрестары]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://travogor.ru/ Фитоцетр Гордеева М.В] [[Категория:Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар]] [[Категория:Рәсәй ботаниктары]] [[Категория:Башҡортостан ботаниктары]] [[Категория:Биология фәндәре кандидаттары]] [[Категория:Алфавит буйынса ботаниктар]] 9v9zjge60pjbgcg5xpfo8iqqrk4twy4 0 172429 1148010 1107259 2022-07-31T17:23:51Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Асаева}} {{Персона}} '''Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы''' ([[2 июнь]] [[1998 йыл]]) ― [[Башҡортостан]]дың эстрада йырсыһы. == Биографияһы == Гөлназ Рөстәм ҡыҙы Асаева 1998 йылдың 2 июнендә [[Башҡортостан Республикаһы]]ның баш ҡалаһы [[Өфө]]лә тыуған. Атаһы ― Башҡортостандың (2021) һәм Татарстандың атҡаҙанған артисы Рөстәм Асаев. Уның менән айырылышҡандан һуң, ҡыҙҙың әсәһе — [[Башҡортостандың атҡаҙанған артисы]] йырсы [[Лилиә Биктимерова]] артабанғы яҙмышын [[Башҡортостандың халыҡ артисы]] шулай уҡ йырсы [[Фәдис Ғәниев]] менән бәйләй, һәм ҡыҙ ошо ғаиләлә үҫеп, буй еткерә. 2015 йылда уның энеһе Кәрим тыуа. 14 йәшендә Гөлназ үҙен йыр ижадына етди бағышларға була. Бер нисә йыл эсендә генә иҫ киткес вокалы ҡыҙ булған ғәжәйеп уңыштарға өлгәшә. Ул башҡорт һәм татар телдәрендә йырлай. Йыш ҡына Фәдис Ғаниев, Айгөл Закирова, Алина Ғәҙелшина һәм Рөстәм Асаев кеүек танылған артистар менән бергә сығыш яһай. Уның йырҙарын йәштәр ҙә, өлкәндәр лә тыңлай, концерттарында зал һәр ваҡыт туп-тулы була. Гөлназ ислам динен тота, тәмәке тартыуға һәм алкоголь ҡулланыуға бик кире ҡарай, сәләмәт йәшәү рәуеше алып барыуҙы өҫтөн күрә. == Шәхси тормошо == Бер ваҡыт матбуғатта Гөлназдың йырсы [[Радик Юлъяҡшин]] ([[Элвин Грей]]) менән етди мөнәсәбәттәре булыуы тураһында хәбәрҙәр булды. 2017 йылдың мартында, соло концерттарының береһендә Гөлназ Элвин Грей янына сәхнәгә менде, уға ҙур роза букеты бүләк итеп, тексында кейәүгә сығыу тураһында әйтелгән йыр йырланы. Бынан һуң журналистар артистар туйға әҙерләнә имеш тигән уйҙырма мәғлүмәт таратты. Бик тиҙҙән Гөлназ быны кире ҡаҡты һәм, уның йәшендә кейәүгә сығыу тураһында бер генә һүҙ ҙә лә була алмай, тип белдерҙе. 2020 йылдың 18 июлендә Гөлназдың йырсы Вилли (Вилдан Шәмсетдинов) менән никахы булды<ref>[http://shahrikazan.ru/news/yazmalar/bgen-glnaz-asaevany-nikakhy Бүген Гөлназ Асаеваның никахы!]. Шәһри Казан, 18.07.2020</ref>. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [http://artist.v-yanaule.ru/biografia/gulnaz-asaeva.htm Гульназ Асаева. Биография.] // Наши артисты. [[Категория:Башҡортостан йырсылары]] [[Категория:Татар телендә йырсылар]] [[Категория:1998 йылда тыуғандар]] [[Категория:2 июндә тыуғандар]] b1at9q5jkykaedpy1mtwwrzi28a0qob 0 174068 1147994 1096864 2022-07-31T16:32:49Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Аҡсурин}} {{Ук}} '''Аҡсурин Йософ Хәсән улы''' (''Йософ Акчура'', {{Lang-tt|Йосыф Акчура, Йосыф Хәсән улы Акчурин}}; [[29 ноябрь]] [[1876 йыл]], [[Ульяновск|Симбирск]] — [[1935 йыл]], [[Истанбул]]) — [[Татарҙар|татар]] нәшерсеһе, яҙыусы, журналист, тарихсы, төрөк милләтселек идеологтарының береһе. == Биографияһы == === Йәшлек йылдары === [[1876 йыл]]дың 29 ноябрендә [[:ru:Симбирск|Симбирскиҙа]] бай татар ғаиләһендә тыуған. Татар сауҙагәрҙәре Аҡсуриндар нәҫеленән. Атаһы вафат булғандан һуң әсәһе Йософто Төркиәгә алып китә (табиптар климат алмаштырырға кәңәш итә). Мәктәпте [[Истанбул]]да тамамлай. [[1895 йыл]]да ''Harbiye mektebi'' хәрби училищеһына уҡырға инә. Уны тамамлағандан һуң, ул генераль штаб офицерҙары әҙерләү курсына уҡырға инә. Әммә курсты тамамлай алмай, сөнки солтан [[Әбделхәмит II]]-гә ҡаршы заговор өсөн үлем язаһына хөкөм ителә, яза Триполитанияның кеше йәшәмәгән райондарына ғүмерлек һөргөн менән алмаштырыла. Һөргөндә уҡытыусы һәм писарь булып эшләй. [[1899 йыл]]да һөргөндән [[Тунис]]ҡа ҡаса, ә унан [[Париж]]ға күсә. Шунда тәүге тапҡыр төрөк милләтселеге яҡлаусыһы булараҡ сығыш яһай. === Сәйәси эшмәкәрлеге === [[1903 йыл]]да [[Рәсәй]]гә ҡайта, [[Ҡазан]]да йәшәй. Ҡазан [[Мәҙрәсә|мәҙрәсәһе]] «[[Мөхәмәҙиә (Ҡазан)|Мөхәммәҙиәлә]]» тарих уҡыта, «[[:ru:Казан мухбире|Казан мухбире]]» («Ҡазан хәбәрсеһе») гәзитендә мөхәррир булып эшләй, «Иттифаҡ әл-Муслимин» либераль-демократик партияһын ойоштороусыларҙың береһе һәм етәксеһе була. 1904 йылда төрөк телендә үҙенең иң билдәле «Сәйәсәттең өс төрө» (тур. <span style="font-style:italic;" lang="tr">Siyaset Üç Tarzı</span>) хеҙмәтен яҙа, ул «Төрөк» исемле Мысыр журналында баҫылып сыға. Ул был хеҙмәтендә төрөктәрҙе мультиэтник [[Ғосман империяһы]]н ҡалдырырға һәм төрөк милләтселегенә һәм пантюркизмға мөрәжәғәт итергә саҡыра. Башта уның идеялары экстремистик тип һанала, ләкин әкренләп һаман ҙурыраҡ популярлыҡ яулай. Ҡазан конституцион демократтар партияһы комитеты составына инә. 1906 йылда был партияның 2-се съезы эшендә ҡатнаша, уның Үҙәк Комитетына һайлана. «Иттифаҡ әл-муслимин» партияһы менән Дәүләт думаһындағы кадеттарҙың үҙ-ара килешеп эш итеүе яҡлы. [[1908 йыл]]да Йәш төрөктәр инҡилабынан һуң Төркиәгә кире ҡайта. ''Türk yurdu'' (Төрөк йорто) журналын баҫтыра, Истанбул университетында сәйәси тарихты уҡыта. Аҡсуриндың мәҡәләләре Рәсәйҙә, татар баҫмалары — «Шура» («Кәңәш») журналында һәм «Ваҡыт» гәзитендә баҫылып сыға. [[Беренсе донъя һуғышы]] йылдарында Үҙәк державалар менән хеҙмәттәшлек итә, 1915 йылдың ноябрендә [[Австрия]] хөкүмәте тарафынан ҡабул ителә<ref>ГАРФ. Ф. Р5325, Оп. 4с, Д. 482, л. 3 об. </ref>. 1920-се йылдарҙа [[Төркиә республикаһы]] үҫешенә ярҙам итә: мәжлес депутаты итеп һайлана, сәйәсәт һәм мәҙәниәт мәсьәләләре буйынса [[Мостафа Кәмал Ататөрк|Мостафа Кәмалдың]] кәңәшсеһе булып тора, уның донъяуи Төркиә төҙөү сәйәсәте яҡлы була. Истанбул университеты профессоры. [[1931 йыл]]да Аҡсурин етәкселегендә Төркиә тарихи йәмғиәте ойошторола, [[1932 йыл]]да ул Беренсе Төрөк тарихи конгресы эше менән етәкселек итә. Йософ Аҡсура Эдирнекапы зыяратында (Истанбул, Төркиә) ерләнгән. == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{Из КНЭ|1|165|Акчурин, Юсуф}} * Акчура Юсуф :: Татарская энциклопедия TATARICA * Ахтямова А. В. Политическая деятельность Ю. Х. Акчурина в годы Первой российской революции // Симбирский научный вестник. — 2016. — № 1 (23). — С.127-131. * Загидуллин И. К. Юсуф Акчура о реформировании управления духовными делами мусульман // Симбирский научный вестник. — 2016. — № 1 (23) — С. 123—127. * Татарская энциклопедия: в 5 т. — Т. 1: А-В. — Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 2002. — С. 93. * [https://web.archive.org/web/20070807182245/http://tatarica.yuldash.com/biography/article42 Статья о Юсуфе Акчуре в газете «Татарские Новости»] * ''Усманова Д. М.'' Политическая деятельность Юсуфа Акчуры в Российской империи (1904 ‑ 1908): к специфике мусульманского либерализма // Симбирский научный вестник. — 2016. — № 1 (23) — С.147 — 152. * [http://tashlar.narod.ru/photo/tatarlar/akchura-yusuf.htm Фотография могилы Юсуфа Акчуры в Стамбуле] * [https://web.archive.org/web/20160313124550/http://makovski.ru/books/read/53 «Татаро-турецкие связи в сфере культуры, общественно-политической и духовной жизни в первой половине XX века»] [[Категория:Рәсәй империяһы журналистары]] [[Категория:Рәсәй империяһы сәйәсмәндәре]] [[Категория:Истанбул университеты уҡытыусылары]] [[Категория:Төркиә Бөйөк милләт мәжлесенең 4-се саҡырылыш ағзалары]] [[Категория:Төркиә Бөйөк милләт мәжлесенең 5-се саҡырылыш ағзалары]] [[Категория:Төркиә Бөйөк милләт мәжлесенең 2-се саҡырылыш ағзалары]] [[Категория:Татар яҙыусылары]] [[Категория:Истанбулда вафат булғандар]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:1935 йылда вафат булғандар]] [[Категория:11 мартта вафат булғандар]] [[Категория:Ульяновскиҙа тыуғандар]] [[Категория:1876 йылда тыуғандар]] [[Категория:2 декабрҙә тыуғандар]] cfdx9p33oavm9cdb5ymj7msc7u8dxkw 0 175190 1148145 1087025 2022-08-01T10:22:57Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәйнанова}} {{Ук}} '''Ғәйнанова Мөнирә Ғәтиәт ҡыҙы''' ([[24 октябрь]] [[1927 йыл]] — [[2012 йыл]]) — малсылыҡ тармағы алдынғыһы, һауынсы, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған малсыһы<ref>Земля салаватская, земля батыра. / Автор-составитель: Сабирьянова С. Г. — Уфа: АН РБ, Гилем, 2010. — 400 с.</ref>. == Биографияһы == Мөнирә Ғәтиәт ҡыҙы Ғәйнанова 1927 йылдың 24 октябрендә Башҡорт АССР-ы Мәсәғүт кантоны Мырҙалар улусының (хәҙерге [[Салауат районы]] [[Бишәүҙәр]] ауылында донъяға килгән. Йәш кенә көйө фермаға һауынсы булып эшкә бара<ref> Земля салаватская, земля батыра. / Автор-составитель: Сабирьянова С. Г. — Уфа: АН РБ, Гилем, 2010. — 400 с.{{ref-ru}}{{V|6|12|2020}}</ref>. == Тормош һәм хеҙмәт юлы == 1974 йылда һәр һыйырҙан уртаса йыллыҡ һауым 2860 килограмм, 1975 йылда — 3179 килограмм тәшкил итә. Ул ваҡытта фермаларҙа механикалаштырылған хеҙмәт булмағанлыҡтан, бындай күрһәткестәр яҡшы тип һанала. 1976 йылда Ғәйнанова Мөнирә Ғәтиәт ҡыҙы «Һарғамыш» совхозы Бишәүҙәр фермаһының бригадиры итеп тәғәйенләнә. Мөнирә Ғәтиәт ҡыҙының тырышлығы арҡаһында ферма совхозда алдынғы коллективтарҙың береһенә әйләнә, һәм уға «Коммунистик хеҙмәт коллективы» тигән почётлы исем бирелә<ref>Земля салаватская, земля батыра. / Автор-составитель: Сабирьянова С. Г. — Уфа: АН РБ, Гилем, 2010. — 400 с.</ref>. == Ғаиләһе == Тәүге тормош иптәше Марселдән ике балаһы була. Икенсе иптәше Абралдың дүрт балаһын ҡарап үҫтерешә. Ул балалар ҙа уны ихтирам итә. Тағы уртаҡ бер балаһы тыуа. Бөтәһе 7 бала тәрбиәләй. == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == «БАССР-ҙың атҡаҙанған малсыһы»<br> «Коммунистик хеҙмәт ударнигы»<br> [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]]<br> [[Октябрь Революцияһы ордены]]<br> [[«Почёт Билдәһе» ордены|«Почёт билдәһе» ордены]]<ref>Земля салаватская, земля батыра. / Автор-составитель: Сабирьянова С. Г. — Уфа: АН РБ, Гилем, 2010. — 400 с.</ref> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Сығанаҡтар == * Земля салаватская, земля батыра. / Автор-составитель: Сабирьянова С. Г. — Уфа: АН РБ, Гилем, 2010. — 400 с. == Һылтанмалар == * Земля салаватская, земля батыра. / Автор-составитель: Сабирьянова С. Г. — Уфа: АН РБ, Гилем, 2010. — 400 с.{{ref-ru}}{{V|6|12|2020}} * [https://pandia.ru/text/77/507/12066.php Список награжденных государственными наградами Республики Башкортостан] {{Тышҡы һылтанмалар}} [[Категория:Шәхестәр:Салауат районы]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:Салауат районында тыуғандар]] [[Категория:1927 йылда тыуғандар]] [[Категория:24 октябрҙә тыуғандар]] [[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәрҙәре]] [[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:«Почёт Билдәһе» ордены кавалерҙары]] [[Категория:Октябрь Революцияһы ордены кавалерҙары]] mf6k0fp63twt1n4cg39r2n8j4r0bmtc 0 175646 1148139 1069243 2022-08-01T10:13:41Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{ФШ|Ғәйзуллин}} {{Ук}} '''Ғәйзуллин Усман Ғәйзулла улы''' (? [[1915 йыл]] — [[29 сентябрь]] [[1943 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, гвардия сержанты, [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның эскадрон взводының командир ярҙамсыһы<ref name="Электронный ресурс">[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/13-lichnyj-sostav-divizii/bukva-g/43-gajzullin-osman-gajzullovich?Itemid=104 Электронный ресурс «Шаймуратовцы-воины 112-й кавалерийской дивизии» Личный состав. Гайзуллин Осман Гайзуллович ]</ref>. == Биографияһы == Усман Ғәйзулла улы Ғәйзуллин 1915 йылда [[Өфө губернаһы]] [[Бәләбәй өйәҙе]] хәҙер [[Дәүләкән]] районы [[Мәкәш]] ауылында тыуған. [[Ҡыҙыл Армия]] сафына Дәүләкән хәрби комиссариаты тарафынан саҡырыла.<br> 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһының 58-се гвардия кавалерия полкы 2-се эскадронының взвод командиры ярҙамсыһы булып хеҙмәт итә.<br> [[1943 йыл]]дың 29 сентябрендә һәләк була. [[Белоруссия]] ССР-ы Полесск өлкәһенең Нивки ауылында ерләнгән<ref name="Электронный ресурс" /> == Батырлығы == Өлкән сержант Ғәйзуллин Усман Мена станцияһында ([[Украина]]ның Чернигов өлкәһендәге ҡала) барған һуғышта взвод яугирҙары менән бергә өйҙә йәшеренеп ут асып ятҡан бер төркөм дошман автоматсыларын юҡ итә. Күрһәткән ҡаһарманлығы [[«Батырлыҡ өсөн» миҙалы (СССР)|«Батырлыҡ өсөн» миҙалы]] менән<ref>[https://pamyat-naroda.su/awards/45325860 Гайзуллин Осман Гайзуллович. Память народа ]</ref>. == Ғаиләһе == Өйләнгән, балалары була. Ғәйзуллин Усман Ғәйзулла улының нәҫелен ейән-ейәнсәрҙәре дауам итә. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * «Батырлыҡ өсөн» миҙалы<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_kartoteka1502486209/?backurl=%2Fheroes%2F%3Flast_name%3DГайзуллин%26first_name%3DУсман%26middle_name%3DГайзуллов Документы о награждении Гайзуллина Усмана Гайзулловича]</ref> (1943) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/13-lichnyj-sostav-divizii/bukva-g/43-gajzullin-osman-gajzullovich?Itemid=104 Электронный ресурс «Шаймуратовцы-воины 112-й кавалерийской дивизии» Личный состав. Гайзуллин Осман Гайзуллович ]{{ref-ru}}{{V|06|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_kartoteka1502486209/?backurl=%2Fheroes%2F%3Flast_name%3DГайзуллин%26first_name%3DУсман%26middle_name%3DГайзуллов Документы о награждении Гайзуллина Усмана Гайзулловича]{{ref-ru}}{{V|06|07|2021}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:1915 йылда тыуғандар]] [[Категория:Дәүләкән районында тыуғандар]] [[Категория:29 сентябрҙә вафат булғандар]] [[Категория:1943 йылда вафат булғандар]] [[Категория:«Батырлыҡ өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылар]] aa3j9oft2hzivt7xdlxgjr2b3t08qok 1148156 1148139 2022-08-01T10:50:22Z Баныу 28584 /* Батырлығы */ wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{ФШ|Ғәйзуллин}} {{Ук}} '''Ғәйзуллин Усман Ғәйзулла улы''' (? [[1915 йыл]] — [[29 сентябрь]] [[1943 йыл]]) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]] яугиры, гвардия сержанты, [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның эскадрон взводының командир ярҙамсыһы<ref name="Электронный ресурс">[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/13-lichnyj-sostav-divizii/bukva-g/43-gajzullin-osman-gajzullovich?Itemid=104 Электронный ресурс «Шаймуратовцы-воины 112-й кавалерийской дивизии» Личный состав. Гайзуллин Осман Гайзуллович ]</ref>. == Биографияһы == Усман Ғәйзулла улы Ғәйзуллин 1915 йылда [[Өфө губернаһы]] [[Бәләбәй өйәҙе]] хәҙер [[Дәүләкән]] районы [[Мәкәш]] ауылында тыуған. [[Ҡыҙыл Армия]] сафына Дәүләкән хәрби комиссариаты тарафынан саҡырыла.<br> 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһының 58-се гвардия кавалерия полкы 2-се эскадронының взвод командиры ярҙамсыһы булып хеҙмәт итә.<br> [[1943 йыл]]дың 29 сентябрендә һәләк була. [[Белоруссия]] ССР-ы Полесск өлкәһенең Нивки ауылында ерләнгән<ref name="Электронный ресурс" /> == Батырлығы == Өлкән сержант Ғәйзуллин Усман Мена станцияһында ([[Украина]]ның Чернигов өлкәһендәге ҡала) барған һуғышта взвод яугирҙары менән бергә өйҙә йәшеренеп ут асып ятҡан бер төркөм дошман автоматсыларын юҡ итә. Күрһәткән ҡаһарманлығы [[«Батырлыҡ өсөн» миҙалы (СССР)|«Батырлыҡ өсөн» миҙалы]] менән<ref>[https://pamyat-naroda.su/awards/45325860 Гайзуллин Осман Гайзуллович. Память народа ]</ref> бүләкләнә.. == Ғаиләһе == Өйләнгән, балалары була. Ғәйзуллин Усман Ғәйзулла улының нәҫелен ейән-ейәнсәрҙәре дауам итә. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * «Батырлыҡ өсөн» миҙалы<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_kartoteka1502486209/?backurl=%2Fheroes%2F%3Flast_name%3DГайзуллин%26first_name%3DУсман%26middle_name%3DГайзуллов Документы о награждении Гайзуллина Усмана Гайзулловича]</ref> (1943) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/13-lichnyj-sostav-divizii/bukva-g/43-gajzullin-osman-gajzullovich?Itemid=104 Электронный ресурс «Шаймуратовцы-воины 112-й кавалерийской дивизии» Личный состав. Гайзуллин Осман Гайзуллович ]{{ref-ru}}{{V|06|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_kartoteka1502486209/?backurl=%2Fheroes%2F%3Flast_name%3DГайзуллин%26first_name%3DУсман%26middle_name%3DГайзуллов Документы о награждении Гайзуллина Усмана Гайзулловича]{{ref-ru}}{{V|06|07|2021}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:1915 йылда тыуғандар]] [[Категория:Дәүләкән районында тыуғандар]] [[Категория:29 сентябрҙә вафат булғандар]] [[Категория:1943 йылда вафат булғандар]] [[Категория:«Батырлыҡ өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылар]] skqisjt0kjvwvb5jxymew51gsep0ec1 0 175954 1148087 1069236 2022-08-01T07:04:32Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{ФШ|Ғәббәсов}} {{Ук}} ''' Ғәббәсов Әхмәҙулла Әхмәт улы''' ([[1902 йыл]] — ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, ҡыҙылармеец, «Батырлыҡ өсөн» миҙалы кавалеры<ref name="Габбасов Ахмадулла Ахметович">[https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero6285863/ Память народа. Габбасов Ахмадулла Ахметович]</ref><ref name="ГАББАСОВ">[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/13-lichnyj-sostav-divizii/bukva-g/717-gabbasov-akhmadulla-akhmetovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. ГАББАСОВ Ахмадулла Ахметович]</ref><ref name="Габбасов А. А.">[https://1418museum.ru/heroes/1961795/ Габбасов А. А.]</ref>. == Биографияһы == Ғәббәсов Әхмәҙулла Әхмәт улы [[1902 йыл]]да [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Көйөргәҙе районы]]нда тыуған. [[Ҡыҙыл Армия]] сафына Көйөргәҙе районы хәрби комиссариаты тарафынан саҡырыла<ref name="Габбасов Ахмадулла Ахметович" /><ref name="ГАББАСОВ" /><ref name="Габбасов А. А." />. [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 313-сө кавалерия полкында пулемет эскадроны пулемет тоҫҡаусыһы булып хеҙмәт итә<ref name="ГАББАСОВ" />. Яуҙа күрһәткән ҡаһарманлығы өсөн 1942 йылдың 15 декабрендә «Батырлыҡ өсөн» миҙалы менән бүләкләнә (1942 йылдың 15 декабрендәге 292-се һанлы подразделение приказы)<ref name="Габбасов Ахмадулла Ахметович" /><ref name="ГАББАСОВ" /><ref name="Габбасов А. А." />. Хәрби ҡаһарманлыҡ күрһәткән көндәре: [[1942 йыл]]дың 21-24 ноябре. Наградлау ҡағыҙында уның ҡаһарманлығы тураһында ошондай юлдар бар: {{Цитата|Пулемет эскадроны пулемет тоҫҡаусыһы Ғәббәсов Әхмәҙулла Әхмәт улы [[1942 йыл]]дың 21-24 ноябрендәге һуғыштарҙа үҙенең пулемет уты менән бер нисә тапҡыр һөжүмгә күскән дошман пехотаһын ҡыуып ебәрҙе, шул ваҡытта дошмандың егерменән артыҡ һалдатын һәм офицерын юҡ итте.|}} == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero6285863/ Память народа. Габбасов Ахмадулла Ахметович]{{ref-ru}}{{V|12|07|2021}} * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/13-lichnyj-sostav-divizii/bukva-g/717-gabbasov-akhmadulla-akhmetovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. ГАББАСОВ Ахмадулла Ахметович]{{ref-ru}}{{V|12|07|2021}} * [https://1418museum.ru/heroes/1961795/ Габбасов А. А.] {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] i4y5qvs4qre7429b0woly5rw1fkt22u 0 176063 1148131 1069533 2022-08-01T10:01:14Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Шәрәфетдинов}} {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{Ук}} '''Шәрәфетдинов Сәлих Хафиз улы''' ({{lang-ru|Шарафутдинов Салих Хафизович}}) (1903—1943) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы. [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, гвардия кесе сержанты.<ref name="Шаймуратовцы">[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/33-lichnyj-sostav-divizii/bukva-sh/252-sharafutdinov-salikh-khafizovich?Itemid=104 Шаймуратовцы — воины легендарной 112-й Башкирской кавалерийской дивизии]</ref> == Биографияһы == [[1903 йыл]]да [[Ырымбур губернаһы]] [[Орск өйәҙе]], хәҙерге административ бүленеш буйынса, Башҡортостандың [[Баймаҡ районы]] [[Татлыбай]] ауылында тыуған. Бөйөк Ватан һуғышы башланғас, Баймаҡ районы военкоматы тарафанан хәрби хеҙмәткә саҡырыла. [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] штабында шофёр булып хеҙмәт итә. Шәрәфетдинов Сәлих Хафиз улы 1943 йылдың 1 ғинуарынан 24 февраленә тиклем арауыҡта Украина ССР-ы Ворошиловград өлкәһе (хәҙерге Луганск өлкәһе) [[Чернухино]] ауылы янында алышта һәләк була.<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/memorial-chelovek_donesenie55027483/?backurl=%2Fheroes%2F%3Fadv_search%3Dy%26last_name%3D%D0%A8%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%83%D1%82%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%26first_name%3D%D0%A1%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%85%26middle_name%3D%D0%A5%D0%B0%D1%84%D0%B8%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%26date_birth_from%3D%26static_hash%3D69ed37d7299efcf407fc37dcb95f739fv1%26group%3Dall%26types%3Dpamyat_commander%3Anagrady_nagrad_doc%3Anagrady_uchet_kartoteka%3Anagrady_ubilein_kartoteka%3Apdv_kart_in%3Apdv_kart_in_inostranec%3Apamyat_voenkomat%3Apotery_vpp%3Apamyat_zsp_parts%3Akld_ran%3Akld_bolezn%3Akld_polit%3Akld_upk%3Akld_vmf%3Apotery_doneseniya_o_poteryah%3Apotery_gospitali%3Apotery_utochenie_poter%3Apotery_spiski_zahoroneniy%3Apotery_voennoplen%3Apotery_iskluchenie_iz_spiskov%3Apotery_kartoteki%3Asame_doroga%26page%3D1%26grouppersons%3D1& Память народа. Герои войны]</ref> Шул саҡта саҡта дивизия командиры генерал-майор [[Миңлеғәле Шайморатов]] та һәләк була.<ref name="Чернухино">[http://www.bashinform.ru/news/1180074-v-luganskoy-respublike-okonchatelno-vosstanovili-memorial-voinam-112-y-bashkirskoy-kavaleriyskoy-div/ В Луганской республике окончательно восстановили мемориал воинам 112-й Башкирской кавалерийской дивизии]</ref>. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == [[Чернухино|Чернухино ауылы Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышында һәләк булғандар]] 88f13mmzlpq0bhpcx2h36wyklvoxcoe 0 176309 1147984 1069063 2022-07-31T15:37:05Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Аҡбирҙин}} {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{Ук}} '''Аҡбирҙин Әхмәт Хажи улы''' ({{lang-ru|Акбердин Ахмет Хазиевич}}; [[1913]] — 15 апрель [[1944]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] 58-се гвардия кавалерия полкы ҡылыссыһы. Ҡыҙылармеец<ref name="112bkd.ru">[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/913-akberdin-akhmet-khazievich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Акбердин Ахмет Хазиевич]</ref>. == Биографияһы == Әхмәт Хажи улы Аҡбирҙин [[1913 йыл]]да хәҙерге Шишмә районында тыуа<ref name="112bkd.ru"/><ref name="pamyat-naroda.ru">[https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero106181332/ Память народа. Акбердин Ахмет Хазиевич]</ref>. БАССР-ҙың [[Әлшәй районы]] (Раевка) хәрби комиссариаты [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына саҡыра. Ҡыҙылармеец Аҡбирҙин Әхмәт Хажи улы [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] 58-се гвардия кавалерия полкы ҡылыссыһы булып хеҙмәт итә. [[1944 йыл]]дың 15 апрелендә һәләк була. Украина ССР-ы [[Волынь өлкәһе]] Загадка ауылында ерләнә<ref name="112bkd.ru"/><ref name="pamyat-naroda.ru"/>. == Хәтер == Аҡбирҙин Әхмәт Хажи улының исеме [[Башҡортостан]]да нәшер ителгән баҫмаларҙа<ref>[https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0</ref> һәм БР-ҙың [[Әлшәй районы]]нда [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән. == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/913-akberdin-akhmet-khazievich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Акбердин Ахмет Хазиевич]{{ref-ru}}{{V|24|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero106181332/ Память народа. Акбердин Ахмет Хазиевич]{{ref-ru}}{{V|24|07|2021}} * [https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:1913 йылда тыуғандар]] rqju4knpn1fp4iai6qqtzgd1y0sods2 0 176324 1147983 1069062 2022-07-31T15:35:57Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Аҡбирҙин}} {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{Ук}} '''Аҡбирҙин Сибәғәт Ғәйнетдин улы''' ({{lang-ru|Акбердин Сибагат Гайнутдинович}}; [[1904]] — 24ноябрь [[1942]]) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 294-се кавалерия полкының пулемёт взводы командиры. Лейтенант<ref name="112bkd.ru">[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/340-akberdin-sibagat-gajnutdinovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Акбердин Сибагат Гайнутдинович]</ref>. == Биографияһы == Сибәғәт Ғәйнетдин улы Аҡбирҙин [[1904 йыл]]да [[Өфө губернаһы]] [[Өфө өйәҙе]] (хәҙер — [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Шишмә районы]]) Яңы Сафар ауылында тыуған. Шишмә районы хәрби комиссариаты [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына саҡыра. [[1942 йыл]]да фронтҡа киткәндә, Сибәғәт Ғәйнетдин улы кескәй улын һәм ҡыҙын балалар йортонда ҡалдыра. Балаларына әйткән һуңғы һүҙҙәре: «Һәр саҡ бергә булығыҙ, беҙ башҡа күрешә алмаҫбыҙ»<ref name="1418museum.ru">[https://1418museum.ru/heroes/438957/ Дорога памяти. Акбердин Сибагат Гайнутдинович]</ref>. Лейтенант Аҡбирҙин Сибәғәт Ғәйнетдин улы [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 294-се кавалерия полкының пулемёт взводы командиры була<ref name="112bkd.ru"/>. [[1942 йыл]]дың 24 ноябрендә һуғышта батырҙарса һәләк була. [[Ростов өлкәһе]] Обливская станицаһы янында ерләнә<ref name="1418museum.ru"/><ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/kld-card_uchet_officer2723854/ Память народа. Акбердин Сибагат Гайнутдинович]</ref>. == Хәтер == Аҡбирҙин Сибәғәт Ғәйнетдин улының исеме [[Башҡортостан]]да нәшер ителгән баҫмаларҙа<ref>[https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0</ref> һәм БР-ҙың [[Шишмә районы]] Яңы Сафар ауылында [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән. == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/340-akberdin-sibagat-gajnutdinovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Акбердин Сибагат Гайнутдинович]{{ref-ru}}{{V|24|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/kld-card_uchet_officer2723854/ Память народа. Акбердин Сибагат Гайнутдинович]{{ref-ru}}{{V|24|07|2021}} * [https://1418museum.ru/heroes/438957/ Дорога памяти. Акбердин Сибагат Гайнутдинович] * [https://search.rsl.ru/ru/record/01000843072 РГБ: Память : Республика Башкортостан : Списки погибших в Велик. Отеч. войне 1941—1945 гг. / Редкол.: Аюпов М. А. (гл. ред.) и др. — Уфа : Китап, 1994] ISBN 5-295-00958-0 == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:1904 йылда тыуғандар]] 49iby61h4u4g02mc5ax11a8sw0h8bxh 0 176338 1148121 1046646 2022-08-01T09:32:39Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәйетбаев}} {{Ук}} '''Ғәйетбаев Мөхтәр Бәҙетдин улы''' ({{lang-ru|Гаитбаев Мухтар Базетдинович}}; башҡа документтар буйынса — ''Ғәйетбаев Мөхтәр Ғәйетбай улы''<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-nagrada_kartoteka1502507262/ Память народа. Гаитбаев Мухтар Гаитбаевич]</ref> (1917 йыл — ?) — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнашыусы, өлкән сержант<ref name="Башкавдивизия">[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/13-lichnyj-sostav-divizii/bukva-g/866-gaitbaev-mukhtar-bazetdinovich?Itemid=104 ГАИТБАЕВ Мухтар Базетдинович (Гаитбаевич). Шаймуратовцы]</ref>. [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы|112-се Башҡорт (16-сы гвардия Чернигов) кавалерия дивизияһы]] яугиры, 148-се гвардия артиллерия-миномет полкы пулеметсыһы<ref name="Башкавдивизия"></ref>. [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1943)<ref name="Башкавдивизия"></ref>, [[Ватан һуғышы ордены|II дәрәжә Ватан һуғышы]] (1945) ордендары<ref name="Память народа">[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_kartoteka1502507257/ Документы о награждении]</ref> кавалеры. == Биографияһы == Мөхтәр Бәҙетдин улы Ғәйетбаев 1917 йылда [[Башҡортостан]]дың [[Баймаҡ районы]] [[Буранбай]] ауылында тыуған<ref name="Башкавдивизия"></ref>. 1941 йылда БАССР-ҙың Баймаҡ районы хәрби комиссариаты тарафынан [[Ҡыҙыл Армия]] сафына алына. 112-cе Башҡорт кавалерия дивизияһы (1943 йылдың февраленән 16-сы гвардия Чернигов) составында хәрби юлын 1943 йылдың 19 февраленән алып 1945 йылдың 26 апреленә тиклем 148-се гвардия артиллерия-миномет пулеметсыһы булып үтә. Тиңһеҙ алыштарҙа күрһәткән батырлыҡтары өсөн хәрби ордендарға һәм миҙалдарға лайыҡ була. Һуғыштан һуңғы яҙмышы билдәһеҙ. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (1943) * Ватан һуғышы ордены (1945) * «Хәрби хеҙмәттәре өсөн» миҙалы (1945) * «Берлинды алған өсөн» миҙалы (1945) == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/13-lichnyj-sostav-divizii/bukva-g/866-gaitbaev-mukhtar-bazetdinovich?Itemid=104 ГАИТБАЕВ Мухтар Базетдинович (Гаитбаевич). Шаймуратовцы]{{ref-ru}}{{V|08|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero21560921/ Память народа. Гаитбаев Мухтар Базетдинович]{{ref-ru}}{{V|08|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-nagrada_kartoteka1502507262/ Память народа. Гаитбаев Мухтар Гаитбаевич]{{ref-ru}}{{V|08|07|2021}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} f1gptqhrw66wvmt48b6l3yajzvshvpl 0 176606 1147968 1069186 2022-07-31T13:52:12Z Баныу 28584 күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{Ук}} '''Алфёров Анатолий Фёдорович''' ([[1920]] — ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 62-се гвардия кавалерия полкы 3-сө эскадроны станковый пулемёт расчёты командиры. Гвардия кесе сержанты. [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]] (1945), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945) ордендары кавалеры<ref name="Алфёров " /><ref name="Шаймуратовцы">[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/924-alferov-anatolij-fedorovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Алфёров Анатолий Фёдорович]</ref>. == Биографияһы == Анатолий Фёдорович Алфёров 1920 йылда Өфө губернаһы Бөрө кантонында (хәҙер — Башҡортостан Республикаһы Бөрө районы) тыуған. [[1940 йыл]]да Бөрө районы хәрби комиссариаты тарафынан [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына саҡырыла. Гвардия кесе сержанты Алфёров Анатолий Фёдорович 112-се Башҡорт (16-сы гвардия Чернигов) кавалерия дивизияһының 62-се гвардия кавалерия полкы 3-сө эскадроны станковый пулемёт расчёты командиры булып хеҙмәт итә<ref name="Алфёров ">[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_nagrazhdenie33584812/ Память народа. Алфёров Анатолий Фёдорович]</ref>. {{цитата|1944 йылдың 18 вгусынан 20 авгусына тиклем гвардия ефрейторы — станковый пулемёт расчёты командиры Алфёров Анатолий Фёдорович Висла йылғаһы буйында оборонала ятҡанда дошман яғында бер йорт һәм һарай торғанын һәм шул йортҡа йөк тейәлгән машиналар килгәнен күрә. Ғүмеренә хәүеф янауына ҡарамаҫтан, алғы һыҙыҡҡа сығып, өс көн буйы дошман машиналары килеп-китеп йөрөгән йорт менән һарайҙы күҙәтә. Бында боеприпастар келәте булыуына шиге ҡалмаған иптәш Алфёров, үҙенең станковый пулемётынан ике тапҡыр бер-бер артлы оҙаҡ ут асып, йорт менән һарайҙы яндыра. Һөҙөмтәлә иптәш Алфёровтың фаразы дөрөҫ була: йорт һәм һарай ике сәғәт дауамында янды, һәм даими рәүештә граната һәм паторндар шартлағаны ишетелеп торҙо. 1920 йылғы, урыҫ, 1944 йылдан ВЛКСМ ағзаһы, БАССР Бөрө РВК тарафынан Ҡыҙыл Армия хеҙмәтенә саҡырылған.<ref name="Алфёров " />.|}} == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * «Батырлыҡ өсөн» миҙалы ([[1944]]) * [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] ([[1945]]) * [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] ([[1945]])<ref name="Шаймуратовцы" />. == Хәтер == Алфёров Анатолий Фёдоровичтың исеме Башҡортостанда нәшер ителгән баҫмаларҙа<ref>[https://search.rsl.ru/ru/record/01000853663 РГБ: Они вернулись с победой. Бирский район, т. 4, 2003] ISBN 5-295-03261-2</ref> һәм БР-ҙың Бөрө районында Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән. == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/924-alferov-anatolij-fedorovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Алфёров Анатолий Фёдорович]{{ref-ru}}{{V|24|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_nagrazhdenie33584812/ Память народа. Алфёров Анатолий Фёдорович]{{ref-ru}}{{V|24|07|2021}} * [https://1418museum.ru/heroes/27137622/ Дорога памяти. Алфёров Анатолий Фёдорович] * [https://search.rsl.ru/ru/record/01000853663 РГБ: Они вернулись с победой. Бирский район, т. 4, 2003] ISBN 5-295-03261-2 == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:1920 йылда тыуғандар]] 6pyih66i9zvyjnk8ls8y2qxhbvpv7h6 1147969 1147968 2022-07-31T13:52:42Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Алфёров}} {{Orphan|date=сентябрь 2021}} {{Ук}} '''Алфёров Анатолий Фёдорович''' ([[1920]] — ?) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]]ның 62-се гвардия кавалерия полкы 3-сө эскадроны станковый пулемёт расчёты командиры. Гвардия кесе сержанты. [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ]] (1945), [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1945) ордендары кавалеры<ref name="Алфёров " /><ref name="Шаймуратовцы">[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/924-alferov-anatolij-fedorovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Алфёров Анатолий Фёдорович]</ref>. == Биографияһы == Анатолий Фёдорович Алфёров 1920 йылда Өфө губернаһы Бөрө кантонында (хәҙер — Башҡортостан Республикаһы Бөрө районы) тыуған. [[1940 йыл]]да Бөрө районы хәрби комиссариаты тарафынан [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына саҡырыла. Гвардия кесе сержанты Алфёров Анатолий Фёдорович 112-се Башҡорт (16-сы гвардия Чернигов) кавалерия дивизияһының 62-се гвардия кавалерия полкы 3-сө эскадроны станковый пулемёт расчёты командиры булып хеҙмәт итә<ref name="Алфёров ">[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_nagrazhdenie33584812/ Память народа. Алфёров Анатолий Фёдорович]</ref>. {{цитата|1944 йылдың 18 вгусынан 20 авгусына тиклем гвардия ефрейторы — станковый пулемёт расчёты командиры Алфёров Анатолий Фёдорович Висла йылғаһы буйында оборонала ятҡанда дошман яғында бер йорт һәм һарай торғанын һәм шул йортҡа йөк тейәлгән машиналар килгәнен күрә. Ғүмеренә хәүеф янауына ҡарамаҫтан, алғы һыҙыҡҡа сығып, өс көн буйы дошман машиналары килеп-китеп йөрөгән йорт менән һарайҙы күҙәтә. Бында боеприпастар келәте булыуына шиге ҡалмаған иптәш Алфёров, үҙенең станковый пулемётынан ике тапҡыр бер-бер артлы оҙаҡ ут асып, йорт менән һарайҙы яндыра. Һөҙөмтәлә иптәш Алфёровтың фаразы дөрөҫ була: йорт һәм һарай ике сәғәт дауамында янды, һәм даими рәүештә граната һәм паторндар шартлағаны ишетелеп торҙо. 1920 йылғы, урыҫ, 1944 йылдан ВЛКСМ ағзаһы, БАССР Бөрө РВК тарафынан Ҡыҙыл Армия хеҙмәтенә саҡырылған.<ref name="Алфёров " />.|}} == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * «Батырлыҡ өсөн» миҙалы ([[1944]]) * [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] ([[1945]]) * [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] ([[1945]])<ref name="Шаймуратовцы" />. == Хәтер == Алфёров Анатолий Фёдоровичтың исеме Башҡортостанда нәшер ителгән баҫмаларҙа<ref>[https://search.rsl.ru/ru/record/01000853663 РГБ: Они вернулись с победой. Бирский район, т. 4, 2003] ISBN 5-295-03261-2</ref> һәм БР-ҙың Бөрө районында Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусылар хөрмәтенә ҡуйылған һәйкәлдәге исемлеккә индерелгән. == Һылтанмалар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/10-lichnyj-sostav-divizii/bukva-a/924-alferov-anatolij-fedorovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. Алфёров Анатолий Фёдорович]{{ref-ru}}{{V|24|07|2021}} * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_nagrazhdenie33584812/ Память народа. Алфёров Анатолий Фёдорович]{{ref-ru}}{{V|24|07|2021}} * [https://1418museum.ru/heroes/27137622/ Дорога памяти. Алфёров Анатолий Фёдорович] * [https://search.rsl.ru/ru/record/01000853663 РГБ: Они вернулись с победой. Бирский район, т. 4, 2003] ISBN 5-295-03261-2 == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Портал|Башҡорт атлы дивизияһы}} {{Башҡорт атлы дивизияһы}} [[Категория:112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугирҙары]] [[Категория:1920 йылда тыуғандар]] dfwmrvqt9r19a91l1bhavufe5p6sbuk 0 178502 1148119 1082085 2022-08-01T09:20:25Z Рөстәм Нурыев 43 /* Билдәле кешеләр */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Рим''' — [[башҡорт]] ир-ат исеме. Башҡа [[төрки халыҡтар]]ҙа осрай. Славян телдәрендә йыш ҡулланыла. == Этимологияһы == Рим исеменең тарихы Италияның баш ҡалаһы Римға тура килә. Был исемдең барлыҡҡа килеүе билдәле түгел. Грек тарихсылары үҙ сиратында исем грек теленән тип иҫәпләй. Рим ҡалимы Сервий Гонорат ҡала исеме Тибр йылғаһының боронғо исеменә – Rumon тап килә, тип иҫәпләй. Rumon ағым йәки йылғалағы ҡала тип тәржемә ителә.<ref>[https://znachenieimeny.ru/imena/rim/ Рим]</ref> == Билдәле кешеләр == * [[Баянов Рим Ғәли улы]] (1930—1996) — башҡорт театр актёры, режиссёр. * [[Баҡыев Рим Сәғит улы]] (1939) — хужалыҡ һәм дәүләт эшмәкәре. * [[Зыязитдинов Рим Сәләх улы]] (1953—2018) — театр актёры. * [[Йәнғужин Рим Зәйниғәбит улы]] (1941—2007) — ғалим-этнограф, юғары мәктәп уҡытыусыһы. * [[Каланов Рим Ғариф улы]] (1955) — ғалим-хирург, онколог. * [[Сөләймәнов Рим Солтан улы]] (1949) — ғалим-инженер, хужалыҡ эшмәкәре. * [[Сыртланов Рим Солтан улы]] (1908—1979) — башҡорт театр һәм кино актёры. * [[Шәйғәлимов Рим Кәрим улы]] (1957—2009) — опера йырсыһы, сәйәси эшмәкәр. * [[Шәмсиев Рим Фәтих улы]] (1927—1999) — табип. * [[Әйүпов Рим Шәрип улы]] (1938—2015) — театр һәм кино актёры. * [[Әминов Рим Фәйзрахман улы]] (1941) — театр актёры. * [[Әхмәтов Рим Билал улы]] (1933—2017) — яҙыусы, журналист, сценарийҙар авторы, тәржемәсе һәм үләндәр менән дауалаусы. == Ауыл, ҡала == [[Рим]] ({{lang-it|Roma}} {{IPA|[ˈroːma]}}) — ҡала, [[1870]] йылдан [[Италия]]ның баш ҡалаһы, [[Лацио]] өлкәһенең һәм [[Рим провинцияһы]]ның административ үҙәге. [[Тибр]] йылғаһында урынлашҡан. <br> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == [[Боронғо Рим]] ([[Латин теле|лат.]] ''Roma antiqua'') — [[Боронғо донъя]]ның һәм антиклыҡтың алдынғы цивилизацияларының береһе. Б.э.т. VIII быуатта [[Рим]] ҡалаһы тирәһендә барлыҡҡа килә. Исемен ҡаланы (''Roma'') нигеҙләүсе [[Ромул]] хөрмәтенә алған. Рим үҙәге [[Капитолий]], [[Палатин]] һәм [[Квиринал]] менән сиктәш һаҙлыҡлы тигеҙлектә урынлашҡан. Цивилизация төҙөлөүгә [[этрусктар]] һәм [[Боронғо Греция|боронғо гректар]] мәҙәниәте ҙур йоғонто яһаған.<br> [[Рим цифрҙары]] — боронғо римлеләрҙең позицияһы булмаған иҫәпләү системаһында ҡулланылған [[цифрҙар]].<br> [[Грек-рим көрәше]] (классик көрәш, француз көрәше, грек-рим стилендәге спорт көрәше) — бергә-бер ҡаршы тороп көрәшеүҙең европа төрө. Был көрәш ҡағиҙәһе буйынса спортсы, билдәле техник хәрәкәттәр (ысулдар) арсеналын ҡулланып, ярышташын тигеҙлеген юғалтыуға килтерергә һәм уны арҡаһына әйләндереп, салҡан йығып һалырға тейеш. Грек-рим көрәшендә, иркен көрәштән айырмалы рәүештә, аяҡтар менән техник хәрәкәттәр яһау (ярышташтың тәнен эләктереү, уға аяҡ салыу, уны кинәт тартыу һәм аяҡтарын ҡулдар менән эләктереү) тыйыла. Классик көрәш Боронғо [[Греция]]ла һәм артабан Рим империяһында барлыҡҡа килгән , ә хәҙерге заман грек-рим көрәше төрө [[XIX быуат]]тың беренсе яртыһында [[Франция]]ла формалашҡан. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Сығанаҡтар == {{Исемдәр донъяһында}} {{Аҙаштар исемлеге}} [[Категория:Башҡорт ир-ат исемдәре]] 0i6q7hqk64zazphgwe98s5dewbfcz4w 0 179287 1148173 1086456 2022-08-01T11:26:51Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәҙелшин}} {{Ук}} '''Ғәҙелшин Шәрифйән Хәйбрахман улы''' ([[1921|1921 йыл]] — [[20 август]] [[2012|2012 йыл]]) — педагог, дәүләт эшмәкәре, партия һәм совет етәксеһе. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан. I дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] (1985), «[[Жуков миҙалы]]» (1995) менән бүләкләнгән<ref>[http://urgaza.ru/persons/173/1426/ Ургаза. Гадельшин Шарифьян Хабрахманович. Подготовил к.и.н. М. М. Маннапов] </ref>. == Биографияһы == Шәрифйән Хәйбрахман улы Ғәҙелшин [[1921]] йылда [[Баймаҡ районы]] [[Үрге Мәмбәт]] ауылында тыуған. == Тормош һәм хеҙмәт юлы == [[1930]]—[[1934 йыл]]дар — БАССР-ҙың [[Баймаҡ районы]] Ярат башланғыс мәктәбендә уҡый. [[1935 йыл]] — БАССР-ҙың [[Баймаҡ районы]] 1-се Этҡол мәктәбенең 7 сығарылыш класы уҡыусыһы. [[1935]]—[[1939 йыл]]дар — Темәс педагогия училищеһы. [[1937]]—[[1940 йыл]]дар — ВЛКСМ ағзаһы. [[1939]]—[[1940 йыл]]дар — БАССР-ҙың [[Йомағужа районы]] [[Аптраҡ]] ете йыллыҡ мәктәбенең башҡорт теле һәм әҙәбиәте, физика һәм физкультура уҡытыусыһы. [[1940 йыл]]дың марты — [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафына саҡырыла. [[1941]]—[[1945 йыл]]дар — [[Бөйөк Ватан һуғышы]]нда ҡатнаша. [[1942 йыл]]да КПСС сафтарына алына. [[1944]]—[[1945 йыл]]дар — Фридрих Энгельс исемендәге Ленинград хәрби-сәйәси училищеһы курсанты. [[1945 йыл]]дың декабрендә демобилизациялана, хәрби дәрәжәһе — запастағы капитан. [[1946 йыл]]дың 15 ғинуары — [[1947 йыл]]дың 15 авгусы — БАССР-ҙың [[Баймаҡ районы]] Торф ауыл мәктәбендә тарих фәнен уҡыта. 1946 йылдың мартында өйләнә. [[1947 йыл]]дың 15 авгусы — [[1948 йыл]]дың 15 авгусы — БАССР-ҙың [[Баймаҡ районы]] Юлыҡ ете йыллыҡ мәктәбендә география һәм физкультура уҡытыусыһы. [[1948 йыл]]дың 15 авгусы — [[1951 йыл]]дың 1 авгусы — БАССР-ҙың [[Баймаҡ районы]] Ярат мәктәбе мөдире. [[1951 йыл]]дың 1 авгусы — [[1953 йыл]]дың 15 ноябре — БАССР-ҙың [[Баймаҡ районы]] Ишмырҙа ете йыллыҡ мәктәбе директоры. [[1953 йыл]]дың 15 ноябре — [[1956 йыл]]дың 30 октябре — БАССР-ҙың [[Баймаҡ районы]] Сибай МТС-ы партия бюроһы секретары. [[1956 йыл]]дың 30 октябре — [[1957 йыл]]дың 4 июне — Сибай МТС-ы зонаһы буйынса КПСС-тың [[Баймаҡ районы]] комитеты секретары. [[1957 йыл]]дың 4 июне — [[1957 йыл]]дың 25 ноябре — БАССР-ҙың [[Баймаҡ районы]] [[Сибай]] совхозы партия комитеты секретары. [[1957 йыл]]дың 25 ноябре — [[1963 йыл]]дың 1 авгусы — БАССР-ҙың [[Баймаҡ районы]] [[Темәс]] мәктәп-интернаты директоры. [[1963 йыл]]дың 1 авгусы — [[1968 йыл]]дың 15 авгусы — БАССР-ҙың [[Баймаҡ районы]] [[Аҡморон]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе директоры. [[1968 йыл]]дың 6 майы — [[1969 йыл]]дың 15 авгусы — БАССР-ҙың [[Баймаҡ районы]] Аҡморон һигеҙ йыллыҡ мәктәбенең тарих уҡытыусыһы. [[1969 йыл]]дың 15 авгусы — [[1977 йыл]]дың 27 октябре — БАССР-ҙың [[Баймаҡ районы]] [[Ҡаратал]] һигеҙ йыллыҡ мәктәбе директоры. [[1977 йыл]]дың 27 октябре — [[1981 йыл]] — Йылайыр ауыл хужалығы техникумының тарих преподавателе. [[1981]]—[[1995 йыл]]дар — [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[Баймаҡ районы]] «Йылайыр» совхоз-техникумының Ветерандар советы рәйесе. [[2012 йыл]]дың 20 авгусында вафат була<ref>[http://urgaza.ru/persons/173/1426/ Ургаза. Гадельшин Шарифьян Хабрахманович. Подготовил к.и.н. М. М. Маннапов]</ref><ref>Л. А. Медведева. Оставил яркий след на земле</ref>. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * I дәрәжә Ватан һуғышы ордены ([[1985]]) * «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы ([[1945]]) * «Сиҙәм ерҙәрҙе үҙләштергән өсөн» миҙалы ([[1956]]) * Бөтә Союз ауыл хужалығы күргәҙмәһендә ҡатнашыусы миҙалы (ВСХВ) ([[1957]]) * «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 20 йыл» юбилей миҙалы ([[1966]]) * «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 30 йыл» ([[1975]]) * «СССР Ҡораллы көстәренә 70 йыл» ([[1978]]) юбилей миҙалы * «Жуков миҙалы» дәүләт наградаһы ([[1995]])<ref>[http://urgaza.ru/persons/173/1426/ Ургаза. Гадельшин Шарифьян Хабрахманович. Подготовил к.и.н. М. М. Маннапов]</ref><ref>Сайт социально-патриотической акции Уральского федерального округа. Информация о Гадельшине Ш. Х. </ref>. == Сығанаҡтар == * Л. А. Медведева. Оставил яркий след на земле. * Сайт социально-патриотической акции Уральского федерального округа. Информация о Гадельшине Ш. Х. == Һылтанмалар == * [http://urgaza.ru/persons/173/1426/ Ургаза. Гадельшин Шарифьян Хабрахманович. Подготовил к.и.н. М. М. Маннапов] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Тышҡы һылтанмалар}} [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] [[Категория:КПСС ағзалары]] [[Категория:Баймаҡ районында тыуғандар]] pd9fwdxevd39dm80hgfso72rdq3aqck 0 179538 1148179 1087869 2022-08-01T11:35:22Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғөзәйеров}} {{Ук}} '''Ғөзәйеров Ғарифулла Вәли улы''' [[14 август]] [[1911]] — [[2 ноябрь]] [[1991]]) — журналист. Журналистар союзы ағзаһы (1958)<ref name="Башкирская энциклопедия">{{БЭ2013|84873}}</ref>. [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] кавалеры (1949). == Биографияһы == Ғөзәйеров Ғарифулла Вәли улы 1911 йылдың 14 авгусында Өфө губернаһы Стәрлетамаҡ өйәҙе Иҫке Ибрай ауылында (хәҙер Башҡортостан Республикаһының Ауырғазы районы) күп балалы ғаиләлә иң кесе, туғыҙынсы бала булып тыуған. Ошо уҡ йылда атаһы ауырып вафат була, 1921 йылғы ҡот осҡос аслыҡ ваҡытында, балаларҙы етем ҡалдырып, әсәһе вафат булғанда Ғарифуллаға ун йәш тә булмай ҡала. Иртә бала сағынан малай белемгә ынтыла, грамота һәм иҫәпте иртә төшөнә. Хыялы уны Башҡорт педагогия техникумына алып килә, уны 1932 йылда уңышлы тамамлай<ref name="Муниципальный район Аургазинский район Республики Башкортостан">[https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/104644/ Он был одним из организаторов СМИ Башкортостана (К 105-летию со дня рождения Гарифуллы Гузаирова)]</ref>. Бүздәктә ауыл йәштәре мәктәбендә йәмғиәт белеме уҡытыусы булып эшләгән йылдарҙа ул район һәм республика гәзиттәре менән әүҙем хеҙмәттәшлек итә башлай. Уға был эштә урыҫ телен белеүе ярҙам итә. Йәш кешене Рәсәй агентлығының башҡорт бүлегенә эшкә алалар, унда Ғарифулла Гөзәйеров беренсе журналистлыҡ тәжрибәһе ала. Ике йыл Ҡыҙыл Армия сафтарында хеҙмәт иткәндән һуң яуаплы секретарь, «Йәш төҙөүсе» (ҡара: «Йәншишмә») гәзитенең мәхәррир урынбаҫары, мөхәррире булып эшләй<ref name="Муниципальный район Аургазинский район Республики Башкортостан" />. 1937 йылдан — «Пионер» журналын, 1938 йылдан — «Ҡыҙыл Башкортостан» республика гәзитен, 1939 йылдан «Ленинсы» йәштәр гәзитен етәкләй. 1942 йылда Мәскәүҙә ВКП(б) ҮК ҡарамағындағы Юғары партия мәктәбен тамамлай<ref name="Башкирская энциклопедия" />. Шул уҡ йылдың декабренән Ғарифулла Ғөзәйеров Башкорт кавалерия дивизияһының запас частарында хезмәт итә, Өфөлә урынлашҡан Севастополь Зенит училищеһында уҡый. 1943 йылдан ВЛКСМ‑дың Башҡортостан өлкә комитетыты секретары, 1944 йылда — «Правда» («Хәҡиҡәт») гәзитенең үҙ хәбәрсеһе була<ref name="Башкирская энциклопедия" />. 1948 йылдан Ғарифулла Вәли улы «Ҡыҙыл таң» гәзитенең яуаплы секретары. Шул уҡ йылда Мәскәүгә уҡырға киткән мөхәррир урынына эште алып ҡала. 1950 йылда — Башҡортостан дәүләт нәшриәте хеҙмәткәре, 1955 йылда — БАССР Мәҙәниәт министрлығының бүлек начальнигы. 1958 йылдан алып БАССР Министрҙар Советы ҡарамағындағы Телевидение һәм радиотапшырыуҙар комитетыты рәйесе, 1965—70 йылдарҙа рәйес урынбаҫары (1949). 1955 йылдан алып республиканың Мәҙәниәт министрлығында бүлек мөдире булып эшләй. 1957 йылда республика радиокомитеты Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советы ҡарамағындағы радиотапшырыуҙар һәм телевидение комитеты итеп үҙгәртелә. 1957 йылдың 10 декабрендә Ғарифулла Ғөзәйеровты комитет рәйесе итеп раҫлайҙар. Уны 1965 йылға тиклем етәкләй, һуңынан хаҡлы ялға киткәнгә тиклем 1970 йылда рәйес урынбаҫары булып эшләй. Был уның тормошоноң иң һөҙөмтәле йылдары була. Нәҡ бына шул осорҙа Башҡортостанда телевидение нигеҙҙәре һалына, яңа техника һәм технологияләр әүҙем индерелә<ref name="Муниципальный район Аургазинский район Республики Башкортостан" />. Ғөзәйеров Ғарифулла Вәли улы 1993 йылдың 2 ноябрендә вафат була, [[Өфө]]лә ерләнә. == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == * [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] == Хәтер == Ғөзәйеров Ғарифулла Вәли улының тормошо һәм ижадына «Башҡорт энциклопедияһының» икенсе томында һәм «Ҡыҙыл таң» гәзитенең ҡыҫҡа энциклопедияһында мәҡәләләр арналған<ref name="Муниципальный район Аургазинский район Республики Башкортостан" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|84873}} * [https://aurgazy.bashkortostan.ru/presscenter/news/104644/ Он был одним из организаторов СМИ Башкортостана (К 105-летию со дня рождения Гарифуллы Гузаирова)] {{Портал|Шәхестәр}} {{Башҡорттар}} [[Категория:Башҡорттар]] [[Категория:Журналистар]] 9m20zwdmdmtzgzia8mip6wia1r6q1sm 0 179574 1148102 1103548 2022-08-01T07:35:37Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәбдрәхимов}} {{Ук}} '''Ғәбдрәхимов Мәүлитйән Сәғитйән улы''' ([[31 декабрь]] [[1941 йыл]]) — инженер-механик. Техник фәндәр докторы (1992), профессор (1995). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1998), СССР‑ҙың нефть сәнәғәте отличнигы (1981), СССР‑ҙың уйлап табыусыһы (1976), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006). == Биографияһы == Мәүлитйән Сәғитйән улы Ғәбдрәхимов 1941 йылдың 31 декабрендә [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Туймазы районы]] [[Иҫке Туймазы]] ауылында тыуған. 1970 йылда [[Өфө нефть институты]]н тамамлағандан һуң был юғары уҡыу йортоноң Октябрьский филиалында эшләй башлай, ассистент, өлкән уҡытыусы, доцент, нефть промыслалары механикаһы кафедраһы профессоры була<ref>[http://энциклопедия-урала.рф/index.php/ Габдрахимов_Мавлитзян_Сагитъянович]</ref>. 2002 йылдан алып нефть промыслаһы машиналары һәм ҡорамалдары кафедраһы мөдире. Ғәбдрәхимов Мәүлитйән Сәғитйән улының фәнни эшмәкәрлеге энергия һаҡлаусы быраулау һәм нефть промыслалары ҡорамалдарын камиллаштырыуға һәм уйлап табыуға арналған<ref name="Башҡорт энциклопедияһы">{{БЭ2013|83790}}</ref>. Ғәбдрәхимов Мәүлитйән Сәғитйән улы етәкселеге аҫтында скважиналарҙы быраулау өсөн вибраторҙар, демпферҙар, бырауҙар, быраулы турбиналар, центраторҙар һ.б. инструменттар, скважиналарҙың һәм ҡатламдарҙың забой алды зоналарына тәьҫир итеү өсөн вибратор-пульсаторҙар, нефть сығарыу өсөн өҫкө приводлы винтлы насос ҡулайламаһы уйлап табыла<ref name="Башҡорт энциклопедияһы" />. Асыштары «Башнефть» акционер нефть компанияһы асыҡ акционерҙар йәмғиәтендә һәм Рәсәй Федерацияһының, БДБ илдәренең башҡа нефть сәнәғәте предприятиеларына индерелгән. Ғәбдрәхимов Мәүлитйән Сәғитйән улы 260‑тан ашыу фәнни хеҙмәт, шул иҫәптән 2 монография һәм 89 уйлап табыу танытмаһы һәм патенты авторы. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|83790}}{{V|27|12|2021}} {{Портал|Шәхестәр}} {{Башҡорттар}} [[Категория:Техник фәндәр докторҙары]] [[Категория:СССР-ҙың уйлап табыусылары]] [[Категория:Атҡаҙанған фән эшмәкәрҙәре]] jf75axbswfgpwo9yb0bkdeuba7b0zyb 0 179645 1148091 1083190 2022-08-01T07:16:34Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Топонимдар */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Нуғайбәк ''' — [[башҡорт]] ир-ат исеме, башҡа [[төрки халыҡтар]]ҙа осрай. == Этимологияһы == Нуғайбәк исеме башҡорт теленә ғәрәп теленән ноғай-бәк тигән мәғәнәләрҙе аңлатҡан [[мосолман]] ир-ат исеме<ref>[https://ufa-edu.ru/advertising/Башкирские%20имена.%20Т.Кусимова.pdf Кусимова Т. «Исемдәр донъяһында» ]</ref>. == Билдәле шәхестәр == [[Нуғайбәк Әсәнов]] (Хәсәнов)-Сотник. == Фамилиялар == [[Шаһингәрәй Көрмәнкәй улы Нуғайбәков]] (1790 — ?) — сотник (1829). 1808 йылда — казак, 1812 йылда — зауряд-яҫауыл, 1813 йылда — поход старшинаһы, 1814 йылда — 14 класс чинын (хорунжий) ала. 1820—1836 йылдарҙа 12-се башҡорт кантоны башлығы вазифаһын үтәй. 1821 йылда 13 класс чинына күсерелә. 1829 йылда сотник хәрби дәрәжәһенә лайыҡ була. 1832 йылда ҡасҡындарҙы тотоуҙа хөкүмәткә булышлыҡ иткән өсөн көмөш миҙал менән бүләкләнә. 1833 йылда 4-се дәрәжә Изге Станислав ордены менән бүләкләнә. 1835 йылдың 4 апрелендә ер эштәренә йүнәлтелгән башҡорттар йыйылған урында, 21 чиновник, 650 казак һәм йорт старшиналары алдында кантон башлығы Шаһингәрәй Нуғайбәков рус телендә ошолай телмәр тота: «люди те [башкиры] не на службу, а на каторжную работу командируются» һәм «башкиры ныне стаи плохи не умеют от оной избавиться», һәм көлөмһөрәп атыу ҡоралдарығыҙ эшкенәме тип башҡорттарҙан һораша. [[Әхмәтгәрәй Шаһингәрәй улы Нуғайбәков]] (1821[5] — ?) — 1850-се йылдар башынан 1854 йылға ҡәҙәр 13-сө башҡорт кантоны башлығы була[6]. [[Солтангәрәй Шаһингәрәй улы Нуғайбәков]] (1822 йыл тирәһе — ?) — яҫауыл (1860). 1845 йылда Ырымбур Неплюев кадет корпусын тамамлай. 1848—1852 йылдарҙа 10-сы линия Ырымбур батальоны эргәһендәге Хәрби суд комиссияһында тәржемәсе булып хеҙмәт итә. 1854 йылдан 4-се мишәр кантоны башлығы, 1856—1863 йылдарҙа 22-се башҡорт кантоны башлығы вазифаларын башҡара. 1863—1865 йылдарҙа 9-сы Бәләбәй кантоны башлығының ярҙамсыһы булып хеҙмәт итә[7]. «1853—56 йылдарҙағы Көнсығыш һуғышы иҫтәлегенә» бронза миҙалы менән бүләкләнгән. == Топонимдар == [[Нуғайбәк]] ({{lang-ru|Нагайбаково}}) — Башҡортостандың Баҡалы районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 317кеше. == Мәҙәниәттә == [[Нуғайбәк (йыр)]] — башҡорт халыҡ йыры. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == {{Исемдәр донъяһында}} {{Аҙаштар исемлеге}} ''' — [[башҡорт]] ир-ат исеме, башҡа [[төрки халыҡтар]]ҙа осрай. 8hdrbxomjid6fnu0nbb52m5tobimhap 0 179860 1148059 1108096 2022-08-01T04:45:22Z Юлдашева Луиза 18980 /* Бөгөн */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Шәрәфетдинов Ирек Йосоп улы''' — ([[10 сентябрь]] [[1941 йыл]]) [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған урман белгесе. Башҡортостан Республикаһының Почетлы урман белгесе (1996 йыл) == Биографияһы == Ирек Йосоп улы Шәрәфетдинов [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[1941 йыл]]дың 10 сентябрендә [[Әбйәлил районы]] Салауат ауылында донъяға килә . Мәктәптән һуң, [[БДУ]]ның [[биология]] факультетында уҡый. Башҡорт дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығында курс эштәрен һәм диплом эшен яҙа. Фән менән ҡыҙыҡһыныуы көсәйә. == Хеҙмәт юлы == Шәрәфетдинов Ирек Йосоп улы [[1972 йыл]]дың август айында өлкән ғилми хеҙмәткәр вазифаһында Башҡорт дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығында эш башлай. Өс йылдан ул ҡурсаулыҡ директоры итеп тәғәйенләнә.<br> [[1979 йыл]]да [[Көньяҡ Урал]] ҡурсаулығын ойоштороуға ебәрелә.<br> Башҡорт дәүләт ҡурсаулығының [[Ағиҙел (йылға)|Ағиҙел]] филиалында директор — [[1981 йыл]]да .<br> Башҡорт дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығында — [[1982 йыл]]дан.<br> [[Көньяҡ Урал]] ҡурсаулығында — [[1987 йыл]].<br> Башҡорт дәүләт тәбиғи ҡурсаулығында директор — [[1995 йыл]]. == Экологик эшмәкәрлеге == 1996 йылда, Шәрәфетдинов Ирек Йосоп улының инициативаһы буйынса, район-ара экологик слеттар йыл һайын үткәрелә. Был сараға күрше райондар, өлкәләрҙән уҡыусылар саҡырыла. Ҡурсаулыҡта «Парктар маршы» халыҡ-ара акцияһы үткәрелә.<br> Ҡурсаулыҡта экологик экспедициялар [[1997 йыл]]да ойошторола башлай. Магнитогорск ҡалаһы хакимиәтенең, Башҡортостандың дәүләт экология комитеты аҡсалата ярҙамы менән, ике экологик стационар төҙөлә матди-техник база нығый, яланда йәйге лагерҙар, туҡталыштар булдыра. [[Ҡурсаулыҡ]] төҙөгән һәм [[БР]] Мәғариф министрлығына тәҡдим ителгән экологик мәктәп программаһы [[Белорет районы|Белорет]], [[Әбйәлил районы|Әбйәлил]] райондары, [[Учалы]], [[Магнитогорск]] ҡалаларында хуплау таба. Белем биреү учреждениеларына ошо программа индерелеп һәм предмет булараҡ балалар баҡсаларында, [[мәктәп]]тәрҙә өйрәнелә.<br> Башҡортостан Фәндәр академияһы менән бергә [[1999 йыл]]да [[ҡурсаулыҡ]] тарафынан Башҡорт дәүләт тәбиғи ҡурсаулығына ҙур өлөш индергән ғалим С. В. Кириковтың 100 йыллыҡ юбилейы билдәләнә. == Фәнни хеҙмәттәре == == Бөгөн == [[Бөрйән районы]]ның [[Яңы Собханғол]] ауылында йәшәй. == Сығанаҡтар == Автор: А. Ғарифуллина.https://tanburz.ru/articles/y-m-i-t/2021-09-10/merg-t-bi-t-a-ynda-2499557 [[Категория:Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар]][[Категория:Бөрйән районы]][[Категория:1941 йылда тыуғандар]][[Категория:Әбйәлил районы]][[Категория:Яңы Собханғол]] dj340d46zala9qmcjqgtrfs5vr0mh83 1148126 1148059 2022-08-01T09:54:45Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Шәрәфетдинов}} {{Ук}} '''Шәрәфетдинов Ирек Йосоп улы''' — ([[10 сентябрь]] [[1941 йыл]]) [[Башҡортостан Республикаһы]]ның атҡаҙанған урман белгесе. Башҡортостан Республикаһының Почетлы урман белгесе (1996 йыл) == Биографияһы == Ирек Йосоп улы Шәрәфетдинов [[Башҡортостан Республикаһы]]ның [[1941 йыл]]дың 10 сентябрендә [[Әбйәлил районы]] Салауат ауылында донъяға килә . Мәктәптән һуң, [[БДУ]]ның [[биология]] факультетында уҡый. Башҡорт дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығында курс эштәрен һәм диплом эшен яҙа. Фән менән ҡыҙыҡһыныуы көсәйә. == Хеҙмәт юлы == Шәрәфетдинов Ирек Йосоп улы [[1972 йыл]]дың август айында өлкән ғилми хеҙмәткәр вазифаһында Башҡорт дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығында эш башлай. Өс йылдан ул ҡурсаулыҡ директоры итеп тәғәйенләнә.<br> [[1979 йыл]]да [[Көньяҡ Урал]] ҡурсаулығын ойоштороуға ебәрелә.<br> Башҡорт дәүләт ҡурсаулығының [[Ағиҙел (йылға)|Ағиҙел]] филиалында директор — [[1981 йыл]]да .<br> Башҡорт дәүләт тәбиғәт ҡурсаулығында — [[1982 йыл]]дан.<br> [[Көньяҡ Урал]] ҡурсаулығында — [[1987 йыл]].<br> Башҡорт дәүләт тәбиғи ҡурсаулығында директор — [[1995 йыл]]. == Экологик эшмәкәрлеге == 1996 йылда, Шәрәфетдинов Ирек Йосоп улының инициативаһы буйынса, район-ара экологик слеттар йыл һайын үткәрелә. Был сараға күрше райондар, өлкәләрҙән уҡыусылар саҡырыла. Ҡурсаулыҡта «Парктар маршы» халыҡ-ара акцияһы үткәрелә.<br> Ҡурсаулыҡта экологик экспедициялар [[1997 йыл]]да ойошторола башлай. Магнитогорск ҡалаһы хакимиәтенең, Башҡортостандың дәүләт экология комитеты аҡсалата ярҙамы менән, ике экологик стационар төҙөлә матди-техник база нығый, яланда йәйге лагерҙар, туҡталыштар булдыра. [[Ҡурсаулыҡ]] төҙөгән һәм [[БР]] Мәғариф министрлығына тәҡдим ителгән экологик мәктәп программаһы [[Белорет районы|Белорет]], [[Әбйәлил районы|Әбйәлил]] райондары, [[Учалы]], [[Магнитогорск]] ҡалаларында хуплау таба. Белем биреү учреждениеларына ошо программа индерелеп һәм предмет булараҡ балалар баҡсаларында, [[мәктәп]]тәрҙә өйрәнелә.<br> Башҡортостан Фәндәр академияһы менән бергә [[1999 йыл]]да [[ҡурсаулыҡ]] тарафынан Башҡорт дәүләт тәбиғи ҡурсаулығына ҙур өлөш индергән ғалим С. В. Кириковтың 100 йыллыҡ юбилейы билдәләнә. == Фәнни хеҙмәттәре == == Бөгөн == [[Бөрйән районы]]ның [[Яңы Собханғол]] ауылында йәшәй. == Сығанаҡтар == Автор: А. Ғарифуллина.https://tanburz.ru/articles/y-m-i-t/2021-09-10/merg-t-bi-t-a-ynda-2499557 [[Категория:Башҡорт дәүләт университетын тамамлаусылар]][[Категория:Бөрйән районы]][[Категория:1941 йылда тыуғандар]][[Категория:Әбйәлил районы]][[Категория:Яңы Собханғол]] fym20a4eh2uiheiy4c93hfuewsz6q5p 0 179975 1148128 1087004 2022-08-01T09:56:13Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Шәрәфетдинов}} {{Ук}} '''Шәрәфетдинов Әҙһәм Ғәни улы''' ({{lang-ru|Шарафутдинов Адгам Ганиевич; }} [[25 декабрь]] [[1928 йыл]]—[[24 сентябрь]] [[2016 йыл]]) — [[КПСС|партия]] һәм хужалыҡ эшмәкәре, [[фән|ғалим]]-инженер, юғары мәктәп уҡытыусыһы. [[1975 йыл|1975]]—[[1983 йыл]]дарҙа КПСС-тың [[Мәләүез]], 1983—1986 йылдарҙа — [[Ишембай]] ҡала комитеттарының 1‑се секретары. Техник фәндәр кандидаты (1972). [[Башҡорт АССР-ы]]ның 8—11‑се саҡырылыш [[БАССР Юғары Советы|Юғары Советы]] депутаты. [[СССР]]‑ҙың ауыл хужалығы (1969) һәм [[РСФСР]]‑ҙың халыҡ мәғарифы (1982) отличнигы. Ленин (1973), [[Октябрь Революцияһы ордены|Октябрь Революцияһы]] (1971), ике [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ]] (1966, 1976) һәм [[Халыҡтар Дуҫлығы ордены|Халыҡтар Дуҫлығы]] (1981) ордендары кавалеры. == Биографияһы == Шәрәфетдинов Әҙһәм Ғәни улы — [[1928 йыл]]дың 25 декабрендә [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Тамъян-Ҡатай кантоны]] хәҙер Учалы районы [[Ахун (Учалы районы)|Ахун]] ауылында тыуған. [[1952 йыл]]да [[Өфө авиация институты]]н тамамлай. [[1953 йыл]]дан Учалы районында эшләй: МТС-тың баш инженеры, [[1958 йыл]]дан башлап «Поляковка», [[1964 йыл]]дан — «Байрамғол» совхоздары директоры вазифаһын башҡара. 1975 йылдан алып КПСС-тың Мәләүез, 1983 йылдан — Ишембай ҡала комитеттарының 1-се секретары вазифаһында, [[1987 йыл|1987]]—[[1989 йыл]]дарҙа — Бөрө районының «Калинники» совхозы директоры.<br> [[1989 йыл]]дан башлап Башҡорт дәүләт аграр университетында уҡыта. [[1990 йыл|1990]]-[[1991 йыл]]дарҙа ауыл хужалығы производствоһы менән идара итеү кафедра мөдире, [[1994 йыл]]дан алып [[Аҡбуҙат (ипподром)|«Аҡбуҙат» ипподромы]] (Өфө), [[1999 йыл|1999]]-[[2005 йыл]]дарҙа — Мәләүез районының «Толпар» ат спорты комплексы директоры. Шәрәфетдинов Әҙһәм Ғәни улы республиканың ауыл хужалығы производствоһын һәм йылҡысылығын үҫтереүгә ҙур өлөш индергән. Уның етәкселегендә «Байрамғол» совхозы үҙ-үҙен финанслауға һәм тулыһынса хужалыҡ иҫәбенә күскән, юғары килемле (49 %-ҡа тиклем) хужалыҡ булып киткән: иген культураларының уңдырышлылығы 22 ц/га еткән, һәр һыйырҙан уртаса йыллыҡ һауым 2926 кг тәшкил иткән (1974); «Ләйсән» халыҡ бейеү ансамбле, «Байрамғол» спорт клубы ойошторолған, сана-бобслей трассаһы һәм «Толпар» ат спорты комплексы төҙөлгән. Башҡорт АССР-ы Юғары Совеының 8—11-се саҡырылыш депутаты.2016 йылдың 24 сентябрендә вафат була, Өфө ҡалаһында ерләнгән. == Фәнни эшмәкәрлеге һәм хеҙмәттәре == 10 фәнни хеҙмәт һәм 1 уйлап табыу авторы. * «Интенсивный откорм молодняка крупного рогатого скота». Өфө, 1971; * «Уверенной поступью //Байрамгуловские узоры». Өфө, 1974; * «Республика Байрамгул». Өфө, 2013. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * [[Ленин ордены]] (1973); * [[Октябрь Революцияһы ордены]] (1971); * [[Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1966, 1976); * [[Халыҡтар дуҫлығы ордены (Башҡортостан)|Халыҡтар Дуҫлығы ордены]] (1981); * [[СССР]]‑ҙың ауыл хужалығы отличнигы (1969); * [[РСФСР]]‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1982). == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{БЭ2013|74808}} [[Категория:25 декабрҙә тыуғандар]] [[Категория:1928 йылда тыуғандар]] [[Категория:Учалы районында тыуғандар]] [[Категория:24 сентябрҙә вафат булғандар]] [[Категория:2016 йылда вафат булғандар]] [[Категория:Өфөлә вафат булғандар]] [[Категория:Өфө дәүләт авиация техник университетын тамамлаусылар]] [[Категория:техник фәндәр кандидаттары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Октябрь Революцияһы ордены кавалерҙары]] [[Категория:Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Халыҡтар Дуҫлығы ордены кавалерҙары]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] darq89xsvpga524hhszwn79hzce0kc1 0 181798 1148175 1116644 2022-08-01T11:27:32Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәҙелшина}} {{Ук}} '''Ғәҙелшина Мөнирә Зәкир ҡыҙы''' ([[27 март]] [[1954 йыл]] — [[19 апрель]] [[2015 йыл]]) — [[уҡытыусы]], Башҡортостан Республикаһының мәғариф алдынғыһы (1999), Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2007)<ref name="Трудовая книжка">[https://vk.com/im?act=browse_images&id=86319&fwd=39990509269907125_45_0&fwd_hash=fedbbd47de6cc122d1 Трудовая книжка]</ref>. == Биографияһы == Мөнирә Зәкир ҡыҙы Ғәҙелшина [[1954 йыл]]дың [[27 март]]ында [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Бөрйән районы]] [[Ғәлиәкбәр]] ауылында ғаиләләрендә дүртенсе бала булып тыуа. Ике йәшенән үгәй әсәй тәрбиәһендә үҫә. Тыуған ауылында 8 йыллыҡ мәктәпте тамамлағандан һуң, [[Белорет]] ҡалаһының педагогия училищеһына уҡырға инә. 1974 йылда Ҡотан ауылына башланғыс мәктәп уҡытыусыһы һәм етәксеһе итеп эшкә тәғәйенләнә<ref name="Трудовая книжка" />. 35 йыл бер урында эшләй. 2009 йылда хаҡлы ялға сыға, 2011—2015 йылдарҙа Ҡотан ауыл мәҙәниәт йортонда художество етәксеһе булып эшләй<ref name="Трудовая книжка" />. 2015 йылдың 19 апрелендә ауыр сирҙән вафат була. == Ғаиләһе == Тормош иптәше Рәфҡәт Ғәлийән улы менән өс бала тәрбиәләп үҫтерә. Өлкән ҡыҙҙары Земфира әсәһе юлынан китә, юғары категориялы биология һәм химия уҡытыусыһы. Улы Ришат — ҡортсо. Илфат улы Санкт-Петербургта Рәсәй дәүләт метеорология университетының гидрология факультетын тамамлай, ауылда төпләнә. == Йәмәғәт эшмәкәрлеге == Бер нисә саҡырылыш ауыл Советы депутаты, ауылдың ҡатын-ҡыҙҙар советы рәйесе итеп һайлана, оҙаҡ йылдар Ҡотан ауылының бәлиғ булмағандар эше буйынса инспекторы булып эшләй. == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * Башҡортостан Республикаһының мәғариф алдынғыһы (1999). * Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уҡытыусыһы (2007)<ref>[https://docs.cntd.ru/document/463517449 УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ БАШКОРТОСТАН]</ref><ref>[https://base.garant.ru/17714971/ Указ Президента Республики Башкортостан от 9 августа 2007 г. N УП-386]</ref>. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} [[Категория:Шәхестәр:Бөрйән районы]] [[Категория:Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусылары]] sal5m24e0hwqqgh2onl86vincl07xgs 0 181845 1148088 1109739 2022-08-01T07:05:07Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Ғәббәсов}} {{Ук}} '''Ғәббәсов Абдулла (Ғабдулла) Ғәббәс улы''' ([[4 ғинуар]] [[1900 йыл]] — ????) — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры, I дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены|Ватан һуғышы]] (1945) һәм [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены|Ҡыҙыл Йондоҙ]] (1944) ордендары кавалеры. == Биографияһы == Абдулла Ғәббәс улы Ғәббәсов [[Силәбе өлкәһе]]нең [[Ҡоншаҡ районы]] [[Борисовка (Ҡоншаҡ районы)|Борисовка]] ауылында 1900 йылдың 4 ғинуарында тыуған. 1918—1919 йылдарҙа [[граждандар һуғышы]]нда ҡатнаша. 1938 йылдан [[ВКП (б)]] ағзаһы. 1941 йылдың октябрендә Өфө ҡалаһы Молотов РВК-һы тарафынан [[Ҡыҙыл армия|Ҡыҙыл Армия]] сафына саҡырыла. Дивизияның финанс бүлеге мөдире вазифаһын биләй, интендант хеҙмәте гвардия майоры<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero92303397/ Память народа. Габбасов Абдулла Габбасович]</ref><ref>[http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/13-lichnyj-sostav-divizii/bukva-g/492-gabbasov-abdulla-gabbasovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. ГАББАСОВ Абдулла Габбасович]</ref><ref>[https://1418museum.ru/heroes/31582690/ Дорога памяти. Габбасов Абдулла Габбасович]</ref>. == Хәрби юлы == Ғәббәсов Ғәббәс Абдулла улының хәрби юлы 1-се Белорус фронты составында үтә<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_nagrazhdenie29078426/ Память народа. Боевой путь]</ref> == Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре == * I дәрәжә Ватан һуғышы ордены<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_nagrazhdenie29078426/ Память народа. Наградной лист.стр. 40]</ref> * Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (1944)<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-chelovek_nagrazhdenie31331651/ Память народа. Габбасов Абдулла Габбасович]</ref> * «Хәрби ҡаҙаныштары өсөн» миҙалы(1943)<ref>[https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-nagrada_kartoteka1502232240/ Память народа. Габбасов Абдулла Габбасович]</ref> * «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы * «Берлинды алған өсөн» миҙалы * «Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Һылтанмалар == == Сығанаҡтар == * [http://112bkd.ru/index.php/component/content/article/13-lichnyj-sostav-divizii/bukva-g/492-gabbasov-abdulla-gabbasovich?Itemid=104 Шаймуратовцы. ГАББАСОВ Абдулла (Габдулла) Габбасович] * [https://pamyat-naroda.ru/heroes/person-hero92303397/ Память Народа. Габбасов Абдулла Габбасович] 3u3aajcuhm0vbly5k5tl1ck5hl797m7 0 181999 1148136 1111392 2022-08-01T10:10:57Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki {{ФШ|Шәрәфетдинова}} {{Ук}} '''Шәрәфетдинова Әлфиә Мазһар ҡыҙы''' ([[6 июль]] [[1951 йыл]]) — уҡытыусы, дәүләт эшмәкәре, III саҡырылыш Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты<ref>[https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D2%BB%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_3-%D1%81%D3%A9_%D1%81%D0%B0%D2%A1%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%88_%D0%94%D3%99%D2%AF%D0%BB%D3%99%D1%82_%D0%99%D1%8B%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%88%D1%8B_%E2%80%94_%D2%A0%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B9_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B#%D0%A8 Ҡоролтай депутаттары]</ref>, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған халыҡ мәғарифы хеҙмәткәре. == Биографияһы == Әлфиә Шәрәфетдинова [[1951 йыл]]дың [[6 июль|6 июлендә]] [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Бөрйән районы]] [[Иҫке Собханғол]] ауылында [[Күлбаева Йомабикә Йәмил ҡыҙы|Йомабикә]] һәм [[Күлбаев Мазһар Йәғәфәр улы|Мазһар Күлбаев]]тар ғаиләһендә тыуа. Тыуған ауылында урта мәктәпте тамамлағандан һуң [[Башҡорт дәүләт педагогия институты]]ның математика бүлегенә уҡырға инә. Институтты тамамлағас [[Өфө ҡалаһы]]ның 36-сы мәктәбендә математика уҡытыусыһы булып хеҙмәт юлын башлай. Үҙенең тырыш, намыҫлы хеҙмәте менән коллективта ҙур абруй яулай. 1973—1985 йылдарҙа уҡытыусы, 1985—1986 йылдарҙа уҡытыу-тәрбиә эше буйынса директор урынбаҫары<ref name="Биография">[http://viperson.ru/people/sharafutdinova-alfiya-mazgarovna Биография]</ref>. Хеҙмәтен баһалап 1990 йылда уға [[РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы алдынғыһы]] знагы, ә 1994 йылда Башҡортостан Республикаһыны атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре маҡтаулы исеме бирелә. 1986—1992 йылдарҙа Өфө ҡалаһы Орджоникидзе КПСС район комитетының пропаганда һәм агитация бүлеге инструкторы, аҙаҡ Орджоникидзе район советы рәйесе урынбаҫары, ә 1992—2001 йылдарҙа Орджоникидзе районы хәкимиәте башлығы урынбаҫары булып эшләй<ref name="Биография" />. Әлфиә Мазһар ҡыҙы I һәм II саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] делегеты, III саҡырылыш [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]] депутаты, хеҙмәт, социаль мәсьәләләр, ғаилә, балалыҡ һәм һаулыҡ һаҡлау буйынса комитетты етәкләй. Ул Башҡортостан Республикаһы ҡатын-ҡыҙҙар союзы идараһы ағзаһы<ref>[http://www.uwrb.ru/pages=7 Список членов Правления Союза женщин РБ]</ref>. Бөгөнгө көндә хаҡлы ялда, Өфө ҡалаһында йәшәй. [[Рәсәй Федерацияһы]] хеҙмәт ветераны. == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == * [[РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы алдынғыһы]] (РСФСР халыҡ мәғарифы министрлығының 1990 йылдың 19 июлендәге 137-се Ҡарары) * Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (БР Президентының 1994 йылдың 9 сентябрендәге Бойороғо), * Башҡортостан Республикаһының Почет грамотаһы (БР Президентының 2001 йылдың 6 июлендәге Бойороғо), * Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтайҙың Маҡтау грамотаһы (БР Дәүләт Йыйылышы-Ҡоролтай Президиумының 2006 йылдың 27 июнендәге № 11-59/3 Ҡарары). == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == *[https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D2%BB%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D2%A3_3-%D1%81%D3%A9_%D1%81%D0%B0%D2%A1%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%88_%D0%94%D3%99%D2%AF%D0%BB%D3%99%D1%82_%D0%99%D1%8B%D0%B9%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D1%88%D1%8B_%E2%80%94_%D2%A0%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B9_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B#%D0%A8 Ҡоролтай депутаттары] *[http://viperson.ru/people/sharafutdinova-alfiya-mazgarovna Биография] *[http://www.uwrb.ru/pages=7 Список членов Правления Союза женщин РБ] *[https://ufacity.info/press/news/158781.html «Книга Почета»] [[Категория:Шәхестәр:Бөрйән районы]] nvgeolnx9b6wngqfsqaq4uhubxf3q7m 0 182897 1148041 1132275 2022-07-31T18:43:28Z Айсар 10823 күренеште төҙәтеү wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''Плотников Дмитрий Павлович''' ([[2 август]] [[1918 йыл]] — [[4 сентябрь]] [[2012 йыл]]) — [[СССР]]-ҙың хәрби хеҙмәткәре. [[Бөйөк Ватан һуғышы|Бөйөк Ватан]] һәм совет-япон һуғышында ҡатнашыусы. Шэньян (Мукден) (1945) ҡалаһының хәрби коменданты, Коми АССР-ының (1960—1966) һәм [[Ҡурған өлкәһе]]нең (1966—1973) хәрби комиссары; гвардия полковнигы (1955). [[Рәсәй Федерацияһы Геройы]] (1996). == Биографияһы == Дмитрий Павлович Плотников [[1918 йыл]]дың [[2 август|2 авгусында]] [[Ырымбур губернаһы]] [[Верхнеурал өйәҙе]] Әүжән-Петровский улусы [[Үрге Әүжән|Үрге Әүжән-Петровский заводы]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан|Башҡортостан Республикаһы]] [[Белорет районы]] [[Үрге Әүжән ауыл Советы|Үрге Әүжән ауыл советы]] [[Үрге Әүжән]] ауылы) тыуа. Территория аҡ гвардия Ырымбур казак кругы ((атаман [[Дутов Александр Ильич|А. И. Дутов]]) контролендә була. Атаһы — ҡыҙылгвардеец Плотников Павел Сергеевич, Граждандар һуғышында ҡатнаша. Әсәһе — Варвара Васильевна, хужабикә. Ғаиләлә ете бала була. === Һуғышҡа тиклем йылдары === Граждандар һуғышынан һуң Плотниковтар Һүрән ҡасабаһында һуң күсеп килә. Атаһы урмансы вазифаһын ала. Дмитрий ауыл 1-2 класты уҡыусыһы [[Егәҙе (Белорет районы)|Егәҙе]] ауылында уҡый. 1928 йылда ғаилә [[Туҡан (Белорет районы)|Тукан]] ҡасабаһына күсә. Дмитрий мәктәптә белем ала, әммә тиҙҙән уҡытыу йыл ярымға туҡтатыла һәм атаһы малайҙы Майгашлы электр станцияһы төҙөлөшөнә слесарь ярҙамсыһы итеп урынлаштыра. 1932 йылдың сентябренән уҡыуҙар дауам ителә — мәктәп өсөн барак тибындағы бина һаййлана. Уҡыуҙан тыш Дмитрий саңғы, гимнастика түңәрәгендә шөғөлләнә, ГТО нормалары тапшыра, яҡшы ата, ял көндәре һунарға йөрөй. 1935 йылда ете йыллыҡ мәктәпте тамамлап, Свердловск машиналар төҙөү техникумына уҡырға инә, ә 1939 йылдың июнендә, уҡыуын тамамлағас — [[Уралмаш|Урал ауыр машиналар эшләү заводына]]конструктор бүлегенә йүнәлтелә. 1939 йылдың сентябренән [[Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы|Эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы]] сафында. Свердловск район хәрби комиссариаты тарафынан Ленинград хәрби танк-техник училищеһына ебәрелә. 1941 йылдың 1 майында лейтенант званиеһы бирелә. Шул уҡ айҙа училище тамамлай һәм Киев Махсус хәрби округына 26-сы армияның 8-се механизацияланған корпусының 34-се танк дивизияһы 34-се разведка батальонына БА-10 бронемашиналар взводы командиры итеп ебәрелә. === Бөйөк Ватан һуғышы === 1941 йылдың 22 июне кисендә лейтенант Д. П. Плотников, разведчиктарҙы Львов яғына ташлағас, беренсе алышҡа инә<ref>[http://respublika11.ru/2018/05/11/apostolyi-pobedyi/ Людмила ВЛАСОВА. Апостолы Победы. Военком Коми Дмитрий Плотников получил звание Героя России за подвиг в годы войны.]</ref>. Хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнашыуы: 1941 йылдың ноябренән — Көньяҡ-көнбайыш фронттың 7-се айырым танк бригадаһы 7-се танк полкының ротаһы командиры урынбаҫары. 1941 йылдың 16 декабренән — 21-се армияның 21-се айырым мотоуҡсылар полкының 38-се мотоуҡсылар полкы взводы командиры. 1942 йылдың 18 февраленән 1942 йылдың 18 июленә тиклем хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнаша, еңелсә яралана. 1942 йылдың 14 майынан 1-се айырым мотоуҡсылар бригадаһының 38-се мотоуҡсылар полкының танкыларҙы юҡ итеү ротаһы командиры урынбаҫары. 1942 йылдың 24 майында өлкән лейтенант хәрби званиеһы бирелә. 1942 йылдың 7 авгусынан 18 авгусына тииклем Сталинград фронтының 182-се танки бригадаһы танк ротаһы командиры вазифаһында хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнаша, танк батальоны командиры урынбаҫары вазифаһына тәғәйенләнә. 1942 йылдың 5 ноябрендә капитан званиеһы бирелә.1942 йылдың 17 ноябрендә 2-се мотоуҡсылар бригадаһы штаб начальнигының разведка буйынса ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнә. 1943 йылдың 25 авгусынан 12 октябргә тиклем хәрби хәрәкәттәрҙә Көнбайыш фронтының 5-се механизацияланған корпусы 2-се механизацияланған бригадаһы штабы начальнигының разведка буйынса урынбаҫары вазифаһында ҡатнаша. 1944 йылдың 14 ғинуарынан 18 авгусҡа тиклем хәрби хәрәкәттәрҙә 5-се механизацияланған корпустың 2-се механизацияланған бригадаһы штабы начальнигының разведка буйынса урынбаҫары вазифаһында ҡатнаша. Плотников бер төркөм яугир менән 1944 йылдың 20 мартына ҡараған төндә балыҡсыларҙың бәләкәй генә кәмәһен табып, Винница өлкәһенең Могилев-Подольский ҡалаһы районыныда Днестрҙы аша сыға. Был төркөм немецтарҙың ҡалҡыулыҡта биләгән позицияһын ала һәм унда мотоуҡсылар батальоны килгәнсе тотоп тора. Был батырлығы өсөн капитан Д. П. Плотников Советтар Союзы Геройы исеменә тәҡдим ителә. 1996 йылдың 2 майында Рәсәй Президентының 619-сы Указы менән Рәсәй Федерацияһы Геройы исеме бирелә. [[1944 йыл]]дан [[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|ВКП(б)]] ағзаһы. 1944 йылдың 20 авгусында 6-сы танк армияһының 9-сы гвардия механизацияланған корпусы 64-се мотоциклет батальонына командир итеп тәғәйенләнә. Румынияла хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнаша. 1944 йылдың 6 сентябрендә майор хәрби дәрәжәһе бирелә. Венгрияла, Австрияла, Чехословакияла хәрби хәрәкәттәрҙә ҡатнаша. Австрия һәм Венгрия территорияһындағы һуғыштар өсөн батальон II дәрәжә Кутузов ордены менән бүләкләнә. Австрия-Венгрия дәүләт сигенберенселәрҙән булып үткән өсөн батальонға Юғары Баш командующийҙың рәхмәте белдерелә. Һуғыш тамамланыуын Брежница (Чехословакия) ҡалаһында ҡаршы ала. [[Пльзень]] ҡалаһынан йыраҡ түгел батальон Америка ғәскәрҙәренең алдынғы отряды менән ҡушыла. Германия тар-мар ителгәндән һуң Д. П. Плотников батальоны 6-сы гвардия танк армияһы составында Байкал аръяғы фронтына ташлана һәм совет-япон һуғышында ҡатнаша. 1945 йылдың 9 авгусынан 3 сентябренә тиклем алып 6-сы гвардия танк армияһы 9-сы Гвардия механизацияланған корпусының 14-се айырым гвардия мотоциклет батальоны командиры вазифаһында һуғыша. Д. П. Плотников Шэньян (Мукден) ҡалаһының беренсе хәрби коменданты була. === Һуғыштан һуңғы йылдар === 1948 йылға тиклем Байкал аръяғы хәрби округында үҙ батальоны менән командалыҡ итә. 1949 йылда [[В. М. Молотов исемендәге Ленин орденлы Ҡыҙыл Байраҡлы офицерҙарҙың бронетанк һәм механизацияланған ғәскәрҙәре юғары мәктәбе]]н тамамлағандан һуң, ҡабаттан үҙ батальоны менән командалыҡ итә башлай. 1951 йылдың ноябренән — Байкал аръяғы хәрби округының 6-сы гвардия механизацияланған армияһының 5-се гвардия танк дивизияһы 206-сы танк полкы командиры урынбаҫары. 1954 йылдан 6-сы гвардия танк армияһының 5-се гвардия Сталинград-Киев танк дивизияһы 22-се гвардия танк полкы командиры.1955 йылдың мартында полковник дәрәжәһе бирелә. 1957 йылдың апреленән —122-се гвардия мотоуҡсылар дивизияһы 76-сы гвардия мотоуҡсылар полкы командиры, октябрҙән — Урал хәрби округы 65-се мотоуҡсылар дивизияһының 443-сө мотоуҡсылар полкы командиры (г[[Көңгөр]]<nowiki/>ҡалаһы). 1958 йылдың авгусынан — 65-се мотоуҡсылар дивизияһы командиры урынбаҫары, 1959 йылдың авгусынан — 78-се мотоуҡсылар дивизияһы командиры урынбаҫары ([[Сыбаркүл (ҡала)|Сыбаркүл]] ҡалаһы). 1960 йылдың декабренән — Коми АССР-ының хәрби комиссары, 1966 йылдың февраленән — [[Ҡурған өлкәһе]] хәрби комиссары. 1973 йылдың апреленән запаста. Ҡурған өлкә хеҙмәтсәндәр депутаттары советы депутаты итеп һайлана<ref>{{Cite web|url=https://persona.kurganobl.ru/plotnikov-dmitrij-pavlovich|title=Лица Зауралья. ПЛОТНИКОВ Дмитрий Павлович.}}</ref>. Хәрби хеҙмәттән һуң Д. П. Плотников Кургған өлкә башҡарма комитеты гаражы мөдире булып эшләй. 1974 йылдан 14 йыл дауамында «Курганавтодор» автоюлдар төҙөлөшө һәм эксплуатацияһының Ҡурған идаралығында граждандар оборонаһы инженеры була. 1988 йылда пенсияға сыға. Шул уҡ йылдың июлендә [[Пермь]] ҡалаһына күсә. Йәмәғәт эше менән әүҙем шөғөлләнә, Пермь өлкәһенең һуғыш ветерандары комитеты ағзаһы була. Дмитрий Павлович Плотников [[2012 йыл|2012 йылдың]] [[4 сентябрь|4 сентябрендә]] вафат була, [[Пермь]] ҡалаһының «Кислотные дачи» зыяратында ерләнә<ref>{{Cite web|url=http://59.ru/text/newsline/561401.html|title=В Перми скончался Герой России Дмитрий Плотников // 59.ru}}</ref>. == Наградалары == === СССР һәм Рәсәй Федерацияһы наградалары === * [[Рәсәй Федерацияһы Геройы]] (1996)<ref>[http://pravo.gov.ru/proxy/ips/?docbody=&nd=102041102&intelsearch=%F8%E8%EA%F3%ED%EE%E2%F3+%F4%E5%E4%EE%F0%F3+%E8%E2%E0%ED%EE%E2%E8%F7%F3 Указ Президента Российской Федерации от 2 мая 1996 года № 619 «О награждении государственными наградами Российской Федерации»].</ref> ** «Алтын Йондоҙ» миҙалы (№ 269) * [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены]] (1944<ref>{{Подвиг Народа|32225428}}</ref>, 1945<ref>{{Подвиг Народа|39319175}}</ref>) * [[Александр Невский ордены (СССР)|Александр Невский ордены]] (1945)<ref>{{Подвиг Народа|41393827}}</ref> * I дәрәжә [[Ватан һуғышы ордены]] (1944<ref>{{Подвиг Народа|45123408}}</ref>, 1945<ref>{{Подвиг Народа|35196917}}</ref>, 1985<ref>{{Подвиг Народа|1517029368}}</ref>) * [[Ҡыҙыл Йондоҙ ордены]] (1943<ref>{{Подвиг Народа|17390266}}</ref>, 1955)) * [[«Хәрби хеҙмәттәре өсөн» миҙалы]] (1950) * «Хрби фиҙаҡәрлек өсөн. Владимир Ильич Лениндың тыуыуының 100 йыллығына» юбилей миҙалы (1970)<ref>[https://postimg.cc/njkbdQ7C Плотников Дмитрий Павлович.]</ref> * [[«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы]] * [[«Будапештты алған өсөн» миҙалы]] * [[«Венаны алған өсөн» миҙалы]] * [[«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы]] * [[«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы|«Германияны еңгән өсөн» миҙалы]] * [[«Японияны еңгән өсөн» миҙалы]] * [[«Хеҙмәт ветераны» миҙалы]] * «СССР Ҡораллы Көстәре ветераны» миҙалы * Юбилей һәм иҫтәлекле миҙалдар. === Сит ил наградалары === * Венгр Халыҡ Республикаһының 4 класлы Ҡаҙаныштар ордены * Румын Халыҡ Республикаһының өс миҙалы * Монгол Халыҡ Республикаһының ике миҙалы == Хәтер == * Башҡортостандың Белорет районы Туҡан ауылындағы бер урам Д. П. Плотников исемен йөрөтә. * [[Белорет]] ҡалаһында Геройҙар аллеяһында Д. П. Плотниковтың бюсы ҡуйылған<ref>{{Cite web|url=https://nashural.ru/mesta/bashkortostan/alleya-geroev-v-beloretske/|title=Аллея Героев в Белорецке.}}</ref>. * Ҡурған өлкәһенең Хәрби комиссариаты бинаһына иҫтлекле таҡтаташ ҡуйылған<ref>{{Cite web|url=https://xn--80aaakeebwdtbhjbshfg5akr1c7lwa.xn--p1ai/memorial/plotnikov-dmitrijj-pavlovich/|title=Мемориальная доска Дмитрию Павловичу Плотникову}}</ref>. == Иҫкәрмәләр == {{Иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * [http://geroiros.narod.ru/wwsoldat/200/ARTICLES/BIO/plotnikov_dp.htm Дмитрий Павлович Плотникова // Биографические очерки о Героях] {{Wayback|url=http://geroiros.narod.ru/wwsoldat/200/ARTICLES/BIO/plotnikov_dp.htm|date=20160304190037}} * [http://kp.rkomi.ru/txt/gss22.html Дмитрий Павлович Плотников // Книга памяти Республики Коми] {{Wayback|url=http://kp.rkomi.ru/txt/gss22.html|date=20120720172251}} * [http://bel-biblioteka1.narod.ru/Index.htm Биография Дмитрия Павловича Плотникова] {{Wayback|url=http://bel-biblioteka1.narod.ru/Index.htm|date=20131220082920}} [[Категория:Шәхестәр:Коми]] [[Категория:Шәхестәр:Екатеринбург]] [[Категория:КПСС ағзалары]] [[Категория:Пермдә вафат булғандар]] [[Категория:2012 йылда вафат булғандар]] [[Категория:4 сентябрҙә вафат булғандар]] [[Категория:1918 йылда тыуғандар]] [[Категория:2 августа тыуғандар]] [[Категория:«Монголия Халыҡ Армияһының 50 йыллығы» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Японияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр (МХР)]] [[Категория:Совет гвардияһы]] [[Категория:I дәрәжә «За безупречную службу» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«Ветеран Вооружённых Сил СССР» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Хеҙмәт ветераны» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Венаны алған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«Будапештты алған өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«Японияны еңгән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 40 йыл» юбилей миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Хәрби хеҙмәттәре өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 65 йыл» юбилей миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 60 йыл» юбилей миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңеүгә 50 йыл» юбилей миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:Жуков миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалерҙары]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:Александр Невский ордены (СССР) кавалерҙары]] [[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Рәсәй Федерацияһы Геройҙары]] [[Категория:Полковниктар (СССР)]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] 3zpdegkenmsx1u3qboxfr2irj87cw43 0 183436 1148064 1144544 2022-08-01T05:28:20Z ZUFAr 191 /* Ғ */ wikitext text/x-wiki {{TOC-Right}} '''Рәсәйҙең 2022 йылда Украиналағы махсус хәрби операцияһы барышында һәләк булған башҡорттар һәм татарҙар исемлеге''' == Исемлек == === А === # Альберт Аллағолов (25 йәш, [[Өфө]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы">[https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине]</ref> # Илгиз Алтыншин (Көйөргәҙе районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/na_ukraine_pogib_starshiy_serzhant_iz_bashkirii_ilgiz_altynshin На Украине погиб старший сержант из Башкирии Ильгиз Алтыншин]</ref> # Фәдис Аллаяров (22 йәш, [[Бишбүләк районы]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы" /> # Айҙар Айытҡужин (Күгәрсен районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4804589/ В спецоперации на Украине погиб 22-летний Айдар Аиткужин из Башкирии]</ref> === Б === # Илнар Байегетов (24 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # [[Батыров Артур Артур улы]], өлкән лейтенант (28 йәш, [[Дәүләкән]], Башҡортостан)<ref>''Азат Гиззатуллин''. [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-05-23/v-bashkirii-prostilis-so-starshim-leytenantom-arturom-batyrovym-pogibshim-na-territorii-ukrainy-2814453 В Башкирии простились со старшим лейтенантом Артуром Батыровым, погибшим на территории Украины.] ИА «Башинформ», 23.05.2022</ref> # Байегет Бикбулатов (20 яшь, [[Бөрйән районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Дамир Бикмансуров (Юкамен районы, Удмуртия)<ref>[https://www.udm-info.ru/news/society/17-04-2022/urozhenets-udmurtii-damir-bekmansurov-pogib-na-ukraine%3famp=1 Уроженец Удмуртии Дамир Бекмансуров погиб на Украине.]</ref> # Алмаз Батанов, лейтенант, танкист (1999, [[Ҡазан]]) === В === # Виктор Вәлиев ([[Киев]], Украина)<ref>[https://i-ua.tv/society/32881-zahynuv-viktor-valieiev-kolyshnii-dyrektor-asotsiatsii-it-ukrainy Загинув Віктор Валєєв, колишній директор асоціації ІТ України.]{{Ref-uk}}</ref> # Данил Вәлиев (31 яшь, [[Саҡмағош районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Ғ === # Виталий Ғабтуллин (Лысьва, Пермь крае)<ref name="ПК">[https://perm.aif.ru/incidents/nevernuvshiesya_spisok_pogibshih_na_ukraine_voennyh_iz_permskogo_kraya Невернувшиеся. Список погибших на Украине военных из Пермского края]</ref> # Ренат Ғайсин, подполковник (1983, Ҡазан) # Рөстәм Ғәзизов (Балаҡатай районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4779447/ В ходе военной спецоперации на Украине погиб 20-летний Рустам Газизов из Башкирии]</ref> # Илнур Ғәйфетдинов, фельдшер (2000, Кукмара районы) # Илгиз Ғәйфуллин (26 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Артём Ғәлиев (Фаленки районы, [[Киров өлкәһе]]) # Илдар Ғәлиев, рядовой (Балтас районы) # Руслан Ғәлимов (42 йәш, [[Салауат районы]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы" /> # Илшат Ғәлин (28 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Илвир Ғәлләмов, өлкән лейтенант, танк взводы командиры (1997, БР, [[Кушнаренко районы]], [[Ҡалтай (Кушнаренко районы)|Ҡалтай]]). # Руслан Ғәлләмов, прапорщик (1988, [[Яр Саллы]]) # Линар Ғарипов (22 йәш, [[Салауат (ҡала)|Салауат]])<ref>[ Еще пять выпускников казанского танкового училища погибли на Украине]</ref> # Риф Ғафаров (Балаҡатай районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32032-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-rif-gafarov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Риф Гафаров]</ref> # Сергей Ғөбәйҙуллин ([[Сыбаркүл (ҡала)|Сыбаркүл]], Силәбе өлкәһе)<ref name="ЮУ">[https://kursdela.biz/news/society/10-05-2022/spisok-pogibshih-yuzhnouraltsev-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine?amp=1 Список погибших южноуральцев в ходе спецоперации на Украине]</ref> # [[Файл:RIAN_archive_470774_Gold_Star_medal_(cropped).jpg|28x28пкс|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале — 2022]] [[Ғилемханов Дамир Рәшит улы|Дамир Ғилемханов]] (1999), танк механигы, ефрейтор (Ҡазан) # Руслан Ғилемханов (Дүртөйлө районы) # Илмир Ғималетдинов (43 йәш, [[Бүздәк районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Д === # Өмөтйән Дәүләтов ([[Силәбе]], Силәбе өлкәһе)<ref name="ЮУ" /> # Дмитрий Дормидонтов (Теләсе районы, Кылбагыш) # Марат Дүсәкәев (Омск өлкәсе) === З === # Айгиз Закиров (Учалы районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4781569/ 20-летний Айгиз Закиров из Башкирии погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Рушан Закиров (Дыуан районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32241-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-rushan-zakirov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Рушан Закиров]</ref> # Вадим Заһиров (21 йәш, [[Борай районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Рәмис Заһретдинов, майор (34 йәш, [[Яр Саллы]]) # Айрат Заһитов (Тирмән ауылы, Салауат районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32193-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-ajrat-zagitov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Айрат Загитов]</ref> # Илгизәр Зиннуров (Ҡыйғы районы, Түбәнге Ҡыйғы ауылы) === И === # Айнур Измайлов, танк взводы командиры, лейтенант (1998, Кукмара районы) # [[Файл:RIAN_archive_470774_Gold_Star_medal_(cropped).jpg|28x28пкс|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале — 2022]] [[Исламов Дамир Нәзир улы|Дамир Исламов]] (1996) ([[Лениногорск]]) # Эдуард Ишманов ([[Канюки|Әрәмә]], Барҙа районы, Пермь крайы)<ref name="ПК" /> # Александр Иштерәков (Новоуральск, Свердловск өлкәһе) # Самат Ишкилдин (Ейәнсура районы)<ref>[https://mkset.ru/news/society/16-06-2022/v-bashkirii-sostoitsya-proschanie-s-pogibshim-na-ukraine-42-letnim-samatom-ishkildinym В Башкирии состоится прощание с погибшим на Украине 42-летним Саматом Ишкильдиным]</ref> # Руслан Иҫәнбаев (Салауат районы, Шәрип ауылы)<ref>[]</ref> === Й === # Илсур Йәнъюлдашев (Сибай ҡалаһы) # Ренат Йәнғәлиев (Асҡын районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776439/ На Украине погиб ветеран Чеченской войны из Башкирии Ренат Джангалиев]</ref> # Морат Йосопов, механик-радиотелефонсы (2000, [[Иҫке Мөхәмәт]], [[Ҡыйғы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === К === # Данил Казаков ([[Бөгөлмә (Татарстан)|Бөгөлмә]]) # Денис Камалов (28 йәш, Өфө, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Альберт Кәримов, спецназ подполковнигы (38 йәш, [[Тирлән]], [[Белорет районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Тимур Килмөхәмәтов (22 цәш, Учалы районы, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Инсур Кинйәкәев (34 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Олег Кириллов (Кукмара районы, Түбән Чура) === Ҡ === # Илназ Ҡадиров, капитан, танк ротаһы командиры (34 йәш, Ҡазан) # Хәкимйән Ҡарағолов (24 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Динаф Ҡасимов (20 йәш, [[Тәтешле районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Динаф Ҡасимов (Чернушка, Пермь крае)<ref name="ПК" /> # Марсель Ҡорманалин (Ҡырмыҫҡалы районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125106-chetvertyy_rebenok_kotoryy_eshche_ne_rodilsya_nikogda_ne_uvidit_svoego_papu_na_ukraine_pogib_serzhan/ «Четвертый ребенок, который еще не родился, никогда не увидит своего папу»: на Украине погиб сержант из Башкирии Марсель Курманалин]</ref> # Нурлан Ҡужбаҫаров (Сосновка, [[Бреды районы]], Силәбе өлкәсе)<ref>[https://pchela.news/news/detail/21632 Во время спецоперации на Украине погиб 28-летний ефрейтор из Челябинской области]</ref> === М === # Азат Мозафаров (Иҙрис ауылы, Салауат районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/na_ukraine_pogib_urozhenec_salavatskogo_rayona_bashkirii_azat_muzafarov На Украине погиб уроженец Салаватского района Башкирии Азат Музафаров]</ref> # Тимур Моратов (Ейәнсура районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125126-na_ukraine_pogib_efreytor_iz_bashkirii_timur_muratov_/ На Украине погиб ефрейтор из Башкирии Тимур Муратов]</ref> # Марат Мостафин (Дүртөйлө районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125098-v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_ukraine_maratom_mustafinym/ В Башкирии простились с погибшим на Украине Маратом Мустафиным]</ref> # Ғаян Муллаянов ([[Аҙнаҡай районы]])<ref name="РТ">[https://prokazan.ru/news/view/157275 НА УКРАИНЕ ПОГИБ СЕРЖАНТ ИЗ ТАТАРСТАНА, КОМАНДИР ТАНКА АРТЕМ НАГОРКИН]</ref> # Нил Мөслимов, гранатометчик (2003, Ахун, Учалы районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Марат Мөхәмәҙиев, (35 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Рәхимйән Мөхөтдинов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776035/ На Украине в ходе военной спецоперации погиб замкомнадира взвода из Башкирии Рахимьян Мухитдинов]</ref> === Н === # Рәмзәл Нафиҡов (Бишбүләк районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125693-soldat_iz_bashkirii_ramzil_nafikov_pogib_vo_vremya_spetsoperatsii_na_ukraine/ Солдат из Башкирии Рамзаль Нафиков погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Артур Нәбиуллин (37 йәш, [[Яңауыл]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Игорь Нәсибуллин (Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Динар Низаев, (24 йәш, [[Кушнаренко районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Линар Ниязов (Омск өлкәһе) # Тимур Нухов (23 йәш, [[Балтас районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === Р === # Айнур Раянов (31 йәш, [[Саҡмағош районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Арсен Рәимов, өлкән лейтенант, (29 яшь, [[Мәләүез районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Данис Рыбаков (23 йәш, [[Туймазы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === С === # Руслан Садиҡов (Ҡазан)<ref name="РТ" /> # Денис Сафин (27 йәш, [[Белорет районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Артур Сәйетов (25 йәш, [[Шаран районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Винер Сәйфуллин, механик-йөртүче (1999, [[Үрге Ҡыйғы]], [[Ҡыйғы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Руслан Сәйфуллин, (Күктәкә, [[Аҙнаҡай районы]]) # Данис Сәләхетдинов, прапорщик (1986, Ҡазан) # Илнур Сибғәтуллин, сержант (1990, [[Түбәнге Кама|Түбән Кама]]) # Денис Собханғолов (Әлшәй районы) # Вячеслав Солтанов ([[Ҡоншаҡ районы]], Силәбе өлкәһе) # Фидан Солтанов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.verstov.info/news/society/99812-ostalsja-dlja-vseh-nas-batyrom-na-ukraine-vo-vremja-specoperacii-pogib-byvshij-rabotnik-mmk.html «Остался для всех нас батыром». На Украине во время спецоперации погиб бывший работник ММК]</ref> # Динар Сөләймәнов (Өфө районы) === У === # Артём Уразаев (Колюткино, Белоярский ҡала округы, Свердловск өлкәһе)<ref name="ТС" /> # Ғәлим Усманов (37 йәш, [[Әбйәлил районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Илгиз Усманов (38 йәш, Шишмә районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Ф === # Айрат Фәтихов (32 йәш Миәкә районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Айҙар Фазылов (Дүртөйлө районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4787601/ «До последнего момента не верили»: на Украине погиб еще один военный из Башкирии]</ref> === Х === # Илназ Харисов ([[Йәшел Үҙән]]) # Тимур Хәйруллин (27 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Вадим Хәкимов (Ҡырмыҫҡалы районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125056-neodnokratno_byl_v_komandirovkakh_v_nagornom_karabakhe_i_sirii_v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_/ «Неоднократно был в командировках в Нагорном Карабахе и Сирии»: в Башкирии простились с погибшим на Украине Вадимом Хакимовым]</ref> # Руслан Хәлимов (22 йәш, [[Әлшәй районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Марсель Хәлиуллин (22 йәш, Кушнаренко районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Наил Хәлиуллин, өлкән сержант (49 йәш, Яр Саллы) # Марат Хәлитов ([[Ташлы районы]], [[Ырымбур өлкәһе|Ырымбур өлкәсе]]) # Динар Хәмитов (1980) ([[Питрәc|Питрәс]]) # Илшат Хәмидрәхимов, взвод командиры, өлкән лейтенант (26 йәш, [[Аҡсубай районы]]) # Таһир Хәсәнов (Архангел районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776583/ На Украине в ходе военной спецоперации погиб уроженец Башкирии Тагир Хасанов]</ref> # Ғабдрахман Хисаметдинов (Яңа Атъял, Яулытора районы, [[Төмән өлкәһе]]) # Айнур Холматов (19 йәш, [[Дәүләкән]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Илнур Хөснөтдинов (25 йәш, [[Салауат районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === Ш === # Ғәфүр Шакирйәнов, танк взводы командиры, өлкән лейтенант (1996, Йәшел Үҙән) # Ильяс Шамиғулов (26 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Эдуард Шәйҙуллин (30 йәш, [[Яңауыл]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Дамир Шәймәрҙәнов, өлкән лейтенант, танкист (23 йәш)<ref name="Tatar Today" /> # Изгар Шәйхелисламов (33 йәш, [[Иглин районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Рауил Шәмсетдинов (Әбләз, Һарыҡташ районы, Ырымбур өлкәһе) # Артур Шәрәфиев (2001, Яр Саллы) # Ғәҙел Шәмғунов, өлкән сержант (1993, Ҡазан) === Ә === # Илфат Әхиәров (33 йәш, [[Дүртөйлө]], Башҡортстан)<ref name="Kp.Ufa">[https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/ Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации]</ref><ref name=":Пруфы" /> # Руслан Әйетов (Березовский, Свердловск өлкәһе)<ref>[https://ura.news/news/1052540266 Свердловский солдат погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Рафаэль Әхмәтов ([[Ырымбур]], [[Ырымбур өлкәһе]])<ref>[https://56orb.ru/news/society/13-05-2022/v-orenburge-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-ofitserom-rafaelem-ahmetovym В Оренбурге простились с погибшим в ходе спецоперации на Украине Рафаэлем Ахметовым.]</ref> # Фидарис Әхмәтов (35 йәш, [[Тәтешле районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Андрей Әхмәтшин ([[Тольятти]], [[Һамар өлкәһе]])<ref>[https://www.samara.kp.ru/daily/27377.5/4570103/ «Он умер ради жизни других»: погибшего на Украине старшину из Тольятти посмертно представили к Ордену.]</ref> # Руслан Әхмәтшин, өлкән лейтенант, танкист, (25 йәш, Кизнер, Удмуртия)<ref name="Tatar Today">[https://tatar-today.ru/2022/05/75372/ Украинада Казан танк училищесыннан тагын 4 офицер һәлак булган.] Tatar Today — татар яңалыклары</ref>. # Малик Әхтәров ([[Екатеринбург]], Свердловск өлкәһе)<ref name="ТС">[https://tagilcity.ru/news/incident/14-04-2022/spisok-pogibshih-sverdlovchan-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine?amp=1 Список погибших свердловчан в ходе спецоперации на Украине (обновляется)]</ref> # Марат Әхмәтйәнов (Нуриман районы) # Рәфил Әйүпов (Белорет районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4804845/ В Башкирии проводили в последний путь младшего сержанта Рафила Аюпова]</ref> === Ю === # Марат Юнысов ([[Кәртәле районы|Ҡарталы районы]], Силәбе өлкәһе) # Айнур Янышев (36 йәш, [[Миәкә районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Я === # Айнур Ямалов (Әбйәлил районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/v_bashkirii_prostilis_s_27-letnim_aynurom_yamalovym_pogibshim_na_ukraine?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop В Башкирии простились с 27-летним Айнуром Ямаловым, погибшим на Украине]</ref> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * ''[[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһы]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Государственные награды Российской Федерации|ru]])  • [[Рәсәй Федерацияһы Геройы|Россия Федерацияһы Ҡаһарманы]] * ''[[Украина]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Государственные награды Украины|ru]])  • Украина Ҡаһарманы'' ([[:ru:Герой Украины|ru]])'' * ''[[Луганск Халыҡ Республикаһы]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Награды Луганской Народной Республики|ru]])  • Ҡаһарманы * ''[[Донецк Халыҡ Республикаһы]] Ҡаһарманы'' ([[:ru:Герой Донецкой Народной Республики|ru]]) * == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Сығанаҡтар == * {{Cite web|url=https://www.azatliq.org/a/31759329.html|title=Путин сугышы корбаннары|publisher=[[Азатлыҡ радиоһы|Азатлык радиосы]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]] |language=}} * {{Cite web|url=https://islamnews.ru/news-voiny-tatary-i-bashkiry-pavshie-v-khode-spetsoperatsii-rf|title=Воины-татары и башкиры, павшие в ходе спецоперации РФ|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]]|language=[[русса]]}} * {{Cite web|url=https://islamnews.ru/news-rasshirilsya-spisok-tatar-i-bashkir-pavshikh-na-ukraine|title=Расширился список татар и башкир, павших на Украине|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]]|language=[[русса]]}} * {{Cite web|url=https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/|title=Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации|publisher=Комсомольская правда.Уфа порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[24 апрель]]|language=[[русса]]}} * [https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине.] Пруфы.рф [[ВКонтакте]]{{Ref-ru}} == Һылтанмалар == * [[:ru:Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину|Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину]] {{ref-ru}} * [[:uk:Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022|Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022]] {{ref-uk}} * [[:uk:Втрати_силових_структур_внаслідок_російського_вторгнення_в_Україну#2022 2|Втрати силових структур внаслідок російського вторгнення в Україну]] - көндәр буйынса һәләк булгандар исемлеге {{ref-uk}} [[Категория:2022 йылда вафат булғандар]] 95kz68af9p07yv51hs7qkk411t0inox 1148065 1148064 2022-08-01T05:29:03Z ZUFAr 191 /* К */ wikitext text/x-wiki {{TOC-Right}} '''Рәсәйҙең 2022 йылда Украиналағы махсус хәрби операцияһы барышында һәләк булған башҡорттар һәм татарҙар исемлеге''' == Исемлек == === А === # Альберт Аллағолов (25 йәш, [[Өфө]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы">[https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине]</ref> # Илгиз Алтыншин (Көйөргәҙе районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/na_ukraine_pogib_starshiy_serzhant_iz_bashkirii_ilgiz_altynshin На Украине погиб старший сержант из Башкирии Ильгиз Алтыншин]</ref> # Фәдис Аллаяров (22 йәш, [[Бишбүләк районы]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы" /> # Айҙар Айытҡужин (Күгәрсен районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4804589/ В спецоперации на Украине погиб 22-летний Айдар Аиткужин из Башкирии]</ref> === Б === # Илнар Байегетов (24 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # [[Батыров Артур Артур улы]], өлкән лейтенант (28 йәш, [[Дәүләкән]], Башҡортостан)<ref>''Азат Гиззатуллин''. [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-05-23/v-bashkirii-prostilis-so-starshim-leytenantom-arturom-batyrovym-pogibshim-na-territorii-ukrainy-2814453 В Башкирии простились со старшим лейтенантом Артуром Батыровым, погибшим на территории Украины.] ИА «Башинформ», 23.05.2022</ref> # Байегет Бикбулатов (20 яшь, [[Бөрйән районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Дамир Бикмансуров (Юкамен районы, Удмуртия)<ref>[https://www.udm-info.ru/news/society/17-04-2022/urozhenets-udmurtii-damir-bekmansurov-pogib-na-ukraine%3famp=1 Уроженец Удмуртии Дамир Бекмансуров погиб на Украине.]</ref> # Алмаз Батанов, лейтенант, танкист (1999, [[Ҡазан]]) === В === # Виктор Вәлиев ([[Киев]], Украина)<ref>[https://i-ua.tv/society/32881-zahynuv-viktor-valieiev-kolyshnii-dyrektor-asotsiatsii-it-ukrainy Загинув Віктор Валєєв, колишній директор асоціації ІТ України.]{{Ref-uk}}</ref> # Данил Вәлиев (31 яшь, [[Саҡмағош районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Ғ === # Виталий Ғабтуллин (Лысьва, Пермь крае)<ref name="ПК">[https://perm.aif.ru/incidents/nevernuvshiesya_spisok_pogibshih_na_ukraine_voennyh_iz_permskogo_kraya Невернувшиеся. Список погибших на Украине военных из Пермского края]</ref> # Ренат Ғайсин, подполковник (1983, Ҡазан) # Рөстәм Ғәзизов (Балаҡатай районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4779447/ В ходе военной спецоперации на Украине погиб 20-летний Рустам Газизов из Башкирии]</ref> # Илнур Ғәйфетдинов, фельдшер (2000, Кукмара районы) # Илгиз Ғәйфуллин (26 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Артём Ғәлиев (Фаленки районы, [[Киров өлкәһе]]) # Илдар Ғәлиев, рядовой (Балтас районы) # Руслан Ғәлимов (42 йәш, [[Салауат районы]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы" /> # Илшат Ғәлин (28 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Илвир Ғәлләмов, өлкән лейтенант, танк взводы командиры (1997, БР, [[Кушнаренко районы]], [[Ҡалтай (Кушнаренко районы)|Ҡалтай]]). # Руслан Ғәлләмов, прапорщик (1988, [[Яр Саллы]]) # Линар Ғарипов (22 йәш, [[Салауат (ҡала)|Салауат]])<ref>[ Еще пять выпускников казанского танкового училища погибли на Украине]</ref> # Риф Ғафаров (Балаҡатай районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32032-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-rif-gafarov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Риф Гафаров]</ref> # Сергей Ғөбәйҙуллин ([[Сыбаркүл (ҡала)|Сыбаркүл]], Силәбе өлкәһе)<ref name="ЮУ">[https://kursdela.biz/news/society/10-05-2022/spisok-pogibshih-yuzhnouraltsev-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine?amp=1 Список погибших южноуральцев в ходе спецоперации на Украине]</ref> # [[Файл:RIAN_archive_470774_Gold_Star_medal_(cropped).jpg|28x28пкс|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале — 2022]] [[Ғилемханов Дамир Рәшит улы|Дамир Ғилемханов]] (1999), танк механигы, ефрейтор (Ҡазан) # Руслан Ғилемханов (Дүртөйлө районы) # Илмир Ғималетдинов (43 йәш, [[Бүздәк районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Д === # Өмөтйән Дәүләтов ([[Силәбе]], Силәбе өлкәһе)<ref name="ЮУ" /> # Дмитрий Дормидонтов (Теләсе районы, Кылбагыш) # Марат Дүсәкәев (Омск өлкәсе) === З === # Айгиз Закиров (Учалы районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4781569/ 20-летний Айгиз Закиров из Башкирии погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Рушан Закиров (Дыуан районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32241-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-rushan-zakirov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Рушан Закиров]</ref> # Вадим Заһиров (21 йәш, [[Борай районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Рәмис Заһретдинов, майор (34 йәш, [[Яр Саллы]]) # Айрат Заһитов (Тирмән ауылы, Салауат районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32193-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-ajrat-zagitov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Айрат Загитов]</ref> # Илгизәр Зиннуров (Ҡыйғы районы, Түбәнге Ҡыйғы ауылы) === И === # Айнур Измайлов, танк взводы командиры, лейтенант (1998, Кукмара районы) # [[Файл:RIAN_archive_470774_Gold_Star_medal_(cropped).jpg|28x28пкс|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале — 2022]] [[Исламов Дамир Нәзир улы|Дамир Исламов]] (1996) ([[Лениногорск]]) # Эдуард Ишманов ([[Канюки|Әрәмә]], Барҙа районы, Пермь крайы)<ref name="ПК" /> # Александр Иштерәков (Новоуральск, Свердловск өлкәһе) # Самат Ишкилдин (Ейәнсура районы)<ref>[https://mkset.ru/news/society/16-06-2022/v-bashkirii-sostoitsya-proschanie-s-pogibshim-na-ukraine-42-letnim-samatom-ishkildinym В Башкирии состоится прощание с погибшим на Украине 42-летним Саматом Ишкильдиным]</ref> # Руслан Иҫәнбаев (Салауат районы, Шәрип ауылы)<ref>[]</ref> === Й === # Илсур Йәнъюлдашев (Сибай ҡалаһы) # Ренат Йәнғәлиев (Асҡын районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776439/ На Украине погиб ветеран Чеченской войны из Башкирии Ренат Джангалиев]</ref> # Морат Йосопов, механик-радиотелефонсы (2000, [[Иҫке Мөхәмәт]], [[Ҡыйғы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === К === # Данил Казаков ([[Бөгөлмә (Татарстан)|Бөгөлмә]]) # Денис Камалов (28 йәш, Өфө, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Альберт Кәримов, спецназ подполковнигы (38 йәш, [[Тирлән]], [[Белорет районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Тимур Килмөхәмәтов (22 йәш, Учалы районы, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Инсур Кинйәкәев (34 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Олег Кириллов (Кукмара районы, Түбән Чура) === Ҡ === # Илназ Ҡадиров, капитан, танк ротаһы командиры (34 йәш, Ҡазан) # Хәкимйән Ҡарағолов (24 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Динаф Ҡасимов (20 йәш, [[Тәтешле районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Динаф Ҡасимов (Чернушка, Пермь крае)<ref name="ПК" /> # Марсель Ҡорманалин (Ҡырмыҫҡалы районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125106-chetvertyy_rebenok_kotoryy_eshche_ne_rodilsya_nikogda_ne_uvidit_svoego_papu_na_ukraine_pogib_serzhan/ «Четвертый ребенок, который еще не родился, никогда не увидит своего папу»: на Украине погиб сержант из Башкирии Марсель Курманалин]</ref> # Нурлан Ҡужбаҫаров (Сосновка, [[Бреды районы]], Силәбе өлкәсе)<ref>[https://pchela.news/news/detail/21632 Во время спецоперации на Украине погиб 28-летний ефрейтор из Челябинской области]</ref> === М === # Азат Мозафаров (Иҙрис ауылы, Салауат районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/na_ukraine_pogib_urozhenec_salavatskogo_rayona_bashkirii_azat_muzafarov На Украине погиб уроженец Салаватского района Башкирии Азат Музафаров]</ref> # Тимур Моратов (Ейәнсура районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125126-na_ukraine_pogib_efreytor_iz_bashkirii_timur_muratov_/ На Украине погиб ефрейтор из Башкирии Тимур Муратов]</ref> # Марат Мостафин (Дүртөйлө районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125098-v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_ukraine_maratom_mustafinym/ В Башкирии простились с погибшим на Украине Маратом Мустафиным]</ref> # Ғаян Муллаянов ([[Аҙнаҡай районы]])<ref name="РТ">[https://prokazan.ru/news/view/157275 НА УКРАИНЕ ПОГИБ СЕРЖАНТ ИЗ ТАТАРСТАНА, КОМАНДИР ТАНКА АРТЕМ НАГОРКИН]</ref> # Нил Мөслимов, гранатометчик (2003, Ахун, Учалы районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Марат Мөхәмәҙиев, (35 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Рәхимйән Мөхөтдинов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776035/ На Украине в ходе военной спецоперации погиб замкомнадира взвода из Башкирии Рахимьян Мухитдинов]</ref> === Н === # Рәмзәл Нафиҡов (Бишбүләк районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125693-soldat_iz_bashkirii_ramzil_nafikov_pogib_vo_vremya_spetsoperatsii_na_ukraine/ Солдат из Башкирии Рамзаль Нафиков погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Артур Нәбиуллин (37 йәш, [[Яңауыл]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Игорь Нәсибуллин (Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Динар Низаев, (24 йәш, [[Кушнаренко районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Линар Ниязов (Омск өлкәһе) # Тимур Нухов (23 йәш, [[Балтас районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === Р === # Айнур Раянов (31 йәш, [[Саҡмағош районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Арсен Рәимов, өлкән лейтенант, (29 яшь, [[Мәләүез районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Данис Рыбаков (23 йәш, [[Туймазы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === С === # Руслан Садиҡов (Ҡазан)<ref name="РТ" /> # Денис Сафин (27 йәш, [[Белорет районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Артур Сәйетов (25 йәш, [[Шаран районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Винер Сәйфуллин, механик-йөртүче (1999, [[Үрге Ҡыйғы]], [[Ҡыйғы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Руслан Сәйфуллин, (Күктәкә, [[Аҙнаҡай районы]]) # Данис Сәләхетдинов, прапорщик (1986, Ҡазан) # Илнур Сибғәтуллин, сержант (1990, [[Түбәнге Кама|Түбән Кама]]) # Денис Собханғолов (Әлшәй районы) # Вячеслав Солтанов ([[Ҡоншаҡ районы]], Силәбе өлкәһе) # Фидан Солтанов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.verstov.info/news/society/99812-ostalsja-dlja-vseh-nas-batyrom-na-ukraine-vo-vremja-specoperacii-pogib-byvshij-rabotnik-mmk.html «Остался для всех нас батыром». На Украине во время спецоперации погиб бывший работник ММК]</ref> # Динар Сөләймәнов (Өфө районы) === У === # Артём Уразаев (Колюткино, Белоярский ҡала округы, Свердловск өлкәһе)<ref name="ТС" /> # Ғәлим Усманов (37 йәш, [[Әбйәлил районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Илгиз Усманов (38 йәш, Шишмә районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Ф === # Айрат Фәтихов (32 йәш Миәкә районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Айҙар Фазылов (Дүртөйлө районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4787601/ «До последнего момента не верили»: на Украине погиб еще один военный из Башкирии]</ref> === Х === # Илназ Харисов ([[Йәшел Үҙән]]) # Тимур Хәйруллин (27 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Вадим Хәкимов (Ҡырмыҫҡалы районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125056-neodnokratno_byl_v_komandirovkakh_v_nagornom_karabakhe_i_sirii_v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_/ «Неоднократно был в командировках в Нагорном Карабахе и Сирии»: в Башкирии простились с погибшим на Украине Вадимом Хакимовым]</ref> # Руслан Хәлимов (22 йәш, [[Әлшәй районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Марсель Хәлиуллин (22 йәш, Кушнаренко районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Наил Хәлиуллин, өлкән сержант (49 йәш, Яр Саллы) # Марат Хәлитов ([[Ташлы районы]], [[Ырымбур өлкәһе|Ырымбур өлкәсе]]) # Динар Хәмитов (1980) ([[Питрәc|Питрәс]]) # Илшат Хәмидрәхимов, взвод командиры, өлкән лейтенант (26 йәш, [[Аҡсубай районы]]) # Таһир Хәсәнов (Архангел районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776583/ На Украине в ходе военной спецоперации погиб уроженец Башкирии Тагир Хасанов]</ref> # Ғабдрахман Хисаметдинов (Яңа Атъял, Яулытора районы, [[Төмән өлкәһе]]) # Айнур Холматов (19 йәш, [[Дәүләкән]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Илнур Хөснөтдинов (25 йәш, [[Салауат районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === Ш === # Ғәфүр Шакирйәнов, танк взводы командиры, өлкән лейтенант (1996, Йәшел Үҙән) # Ильяс Шамиғулов (26 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Эдуард Шәйҙуллин (30 йәш, [[Яңауыл]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Дамир Шәймәрҙәнов, өлкән лейтенант, танкист (23 йәш)<ref name="Tatar Today" /> # Изгар Шәйхелисламов (33 йәш, [[Иглин районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Рауил Шәмсетдинов (Әбләз, Һарыҡташ районы, Ырымбур өлкәһе) # Артур Шәрәфиев (2001, Яр Саллы) # Ғәҙел Шәмғунов, өлкән сержант (1993, Ҡазан) === Ә === # Илфат Әхиәров (33 йәш, [[Дүртөйлө]], Башҡортстан)<ref name="Kp.Ufa">[https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/ Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации]</ref><ref name=":Пруфы" /> # Руслан Әйетов (Березовский, Свердловск өлкәһе)<ref>[https://ura.news/news/1052540266 Свердловский солдат погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Рафаэль Әхмәтов ([[Ырымбур]], [[Ырымбур өлкәһе]])<ref>[https://56orb.ru/news/society/13-05-2022/v-orenburge-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-ofitserom-rafaelem-ahmetovym В Оренбурге простились с погибшим в ходе спецоперации на Украине Рафаэлем Ахметовым.]</ref> # Фидарис Әхмәтов (35 йәш, [[Тәтешле районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Андрей Әхмәтшин ([[Тольятти]], [[Һамар өлкәһе]])<ref>[https://www.samara.kp.ru/daily/27377.5/4570103/ «Он умер ради жизни других»: погибшего на Украине старшину из Тольятти посмертно представили к Ордену.]</ref> # Руслан Әхмәтшин, өлкән лейтенант, танкист, (25 йәш, Кизнер, Удмуртия)<ref name="Tatar Today">[https://tatar-today.ru/2022/05/75372/ Украинада Казан танк училищесыннан тагын 4 офицер һәлак булган.] Tatar Today — татар яңалыклары</ref>. # Малик Әхтәров ([[Екатеринбург]], Свердловск өлкәһе)<ref name="ТС">[https://tagilcity.ru/news/incident/14-04-2022/spisok-pogibshih-sverdlovchan-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine?amp=1 Список погибших свердловчан в ходе спецоперации на Украине (обновляется)]</ref> # Марат Әхмәтйәнов (Нуриман районы) # Рәфил Әйүпов (Белорет районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4804845/ В Башкирии проводили в последний путь младшего сержанта Рафила Аюпова]</ref> === Ю === # Марат Юнысов ([[Кәртәле районы|Ҡарталы районы]], Силәбе өлкәһе) # Айнур Янышев (36 йәш, [[Миәкә районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Я === # Айнур Ямалов (Әбйәлил районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/v_bashkirii_prostilis_s_27-letnim_aynurom_yamalovym_pogibshim_na_ukraine?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop В Башкирии простились с 27-летним Айнуром Ямаловым, погибшим на Украине]</ref> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * ''[[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһы]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Государственные награды Российской Федерации|ru]])  • [[Рәсәй Федерацияһы Геройы|Россия Федерацияһы Ҡаһарманы]] * ''[[Украина]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Государственные награды Украины|ru]])  • Украина Ҡаһарманы'' ([[:ru:Герой Украины|ru]])'' * ''[[Луганск Халыҡ Республикаһы]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Награды Луганской Народной Республики|ru]])  • Ҡаһарманы * ''[[Донецк Халыҡ Республикаһы]] Ҡаһарманы'' ([[:ru:Герой Донецкой Народной Республики|ru]]) * == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Сығанаҡтар == * {{Cite web|url=https://www.azatliq.org/a/31759329.html|title=Путин сугышы корбаннары|publisher=[[Азатлыҡ радиоһы|Азатлык радиосы]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]] |language=}} * {{Cite web|url=https://islamnews.ru/news-voiny-tatary-i-bashkiry-pavshie-v-khode-spetsoperatsii-rf|title=Воины-татары и башкиры, павшие в ходе спецоперации РФ|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]]|language=[[русса]]}} * {{Cite web|url=https://islamnews.ru/news-rasshirilsya-spisok-tatar-i-bashkir-pavshikh-na-ukraine|title=Расширился список татар и башкир, павших на Украине|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]]|language=[[русса]]}} * {{Cite web|url=https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/|title=Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации|publisher=Комсомольская правда.Уфа порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[24 апрель]]|language=[[русса]]}} * [https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине.] Пруфы.рф [[ВКонтакте]]{{Ref-ru}} == Һылтанмалар == * [[:ru:Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину|Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину]] {{ref-ru}} * [[:uk:Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022|Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022]] {{ref-uk}} * [[:uk:Втрати_силових_структур_внаслідок_російського_вторгнення_в_Україну#2022 2|Втрати силових структур внаслідок російського вторгнення в Україну]] - көндәр буйынса һәләк булгандар исемлеге {{ref-uk}} [[Категория:2022 йылда вафат булғандар]] t5l54ulq6ge80imsw3z5s4lxzzzbhpy 1148066 1148065 2022-08-01T05:33:32Z ZUFAr 191 /* Ғ */ wikitext text/x-wiki {{TOC-Right}} '''Рәсәйҙең 2022 йылда Украиналағы махсус хәрби операцияһы барышында һәләк булған башҡорттар һәм татарҙар исемлеге''' == Исемлек == === А === # Альберт Аллағолов (25 йәш, [[Өфө]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы">[https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине]</ref> # Илгиз Алтыншин (Көйөргәҙе районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/na_ukraine_pogib_starshiy_serzhant_iz_bashkirii_ilgiz_altynshin На Украине погиб старший сержант из Башкирии Ильгиз Алтыншин]</ref> # Фәдис Аллаяров (22 йәш, [[Бишбүләк районы]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы" /> # Айҙар Айытҡужин (Күгәрсен районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4804589/ В спецоперации на Украине погиб 22-летний Айдар Аиткужин из Башкирии]</ref> === Б === # Илнар Байегетов (24 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # [[Батыров Артур Артур улы]], өлкән лейтенант (28 йәш, [[Дәүләкән]], Башҡортостан)<ref>''Азат Гиззатуллин''. [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-05-23/v-bashkirii-prostilis-so-starshim-leytenantom-arturom-batyrovym-pogibshim-na-territorii-ukrainy-2814453 В Башкирии простились со старшим лейтенантом Артуром Батыровым, погибшим на территории Украины.] ИА «Башинформ», 23.05.2022</ref> # Байегет Бикбулатов (20 яшь, [[Бөрйән районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Дамир Бикмансуров (Юкамен районы, Удмуртия)<ref>[https://www.udm-info.ru/news/society/17-04-2022/urozhenets-udmurtii-damir-bekmansurov-pogib-na-ukraine%3famp=1 Уроженец Удмуртии Дамир Бекмансуров погиб на Украине.]</ref> # Алмаз Батанов, лейтенант, танкист (1999, [[Ҡазан]]) === В === # Виктор Вәлиев ([[Киев]], Украина)<ref>[https://i-ua.tv/society/32881-zahynuv-viktor-valieiev-kolyshnii-dyrektor-asotsiatsii-it-ukrainy Загинув Віктор Валєєв, колишній директор асоціації ІТ України.]{{Ref-uk}}</ref> # Данил Вәлиев (31 яшь, [[Саҡмағош районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Ғ === # Виталий Ғабтуллин (Лысьва, Пермь крае)<ref name="ПК">[https://perm.aif.ru/incidents/nevernuvshiesya_spisok_pogibshih_na_ukraine_voennyh_iz_permskogo_kraya Невернувшиеся. Список погибших на Украине военных из Пермского края]</ref> # Ренат Ғайсин, подполковник (1983, Ҡазан) # Рөстәм Ғәзизов (Балаҡатай районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4779447/ В ходе военной спецоперации на Украине погиб 20-летний Рустам Газизов из Башкирии]</ref> # Илнур Ғәйфетдинов, фельдшер (2000, Кукмара районы) # Илгиз Ғәйфуллин (26 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Артём Ғәлиев (Фаленки районы, [[Киров өлкәһе]]) # Илдар Ғәлиев, рядовой (Балтас районы) # Руслан Ғәлимов (42 йәш, [[Салауат районы]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы" /> # Илшат Ғәлин (28 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Илвир Ғәлләмов, өлкән лейтенант, танк взводы командиры (1997, БР, [[Кушнаренко районы]], [[Ҡалтай (Кушнаренко районы)|Ҡалтай]]). # Руслан Ғәлләмов, прапорщик (1988, [[Яр Саллы]]) # Линар Ғарипов (22 йәш, [[Салауат (ҡала)|Салауат]])<ref>[<ref>[https://kazanreporter.ru/news/49198_stalo-izvestno-o-gibeli-na-ukraine-semi-vypusknikov-kazanskogo-tankovogo-ucilisa Еще пять выпускников казанского танкового училища погибли на Украине]</ref> # Риф Ғафаров (Балаҡатай районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32032-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-rif-gafarov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Риф Гафаров]</ref> # Сергей Ғөбәйҙуллин ([[Сыбаркүл (ҡала)|Сыбаркүл]], Силәбе өлкәһе)<ref name="ЮУ">[https://kursdela.biz/news/society/10-05-2022/spisok-pogibshih-yuzhnouraltsev-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine?amp=1 Список погибших южноуральцев в ходе спецоперации на Украине]</ref> # [[Файл:RIAN_archive_470774_Gold_Star_medal_(cropped).jpg|28x28пкс|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале — 2022]] [[Ғилемханов Дамир Рәшит улы|Дамир Ғилемханов]] (1999), танк механигы, ефрейтор (Ҡазан) # Руслан Ғилемханов (Дүртөйлө районы) # Илмир Ғималетдинов (43 йәш, [[Бүздәк районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Д === # Өмөтйән Дәүләтов ([[Силәбе]], Силәбе өлкәһе)<ref name="ЮУ" /> # Дмитрий Дормидонтов (Теләсе районы, Кылбагыш) # Марат Дүсәкәев (Омск өлкәсе) === З === # Айгиз Закиров (Учалы районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4781569/ 20-летний Айгиз Закиров из Башкирии погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Рушан Закиров (Дыуан районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32241-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-rushan-zakirov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Рушан Закиров]</ref> # Вадим Заһиров (21 йәш, [[Борай районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Рәмис Заһретдинов, майор (34 йәш, [[Яр Саллы]]) # Айрат Заһитов (Тирмән ауылы, Салауат районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32193-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-ajrat-zagitov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Айрат Загитов]</ref> # Илгизәр Зиннуров (Ҡыйғы районы, Түбәнге Ҡыйғы ауылы) === И === # Айнур Измайлов, танк взводы командиры, лейтенант (1998, Кукмара районы) # [[Файл:RIAN_archive_470774_Gold_Star_medal_(cropped).jpg|28x28пкс|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале — 2022]] [[Исламов Дамир Нәзир улы|Дамир Исламов]] (1996) ([[Лениногорск]]) # Эдуард Ишманов ([[Канюки|Әрәмә]], Барҙа районы, Пермь крайы)<ref name="ПК" /> # Александр Иштерәков (Новоуральск, Свердловск өлкәһе) # Самат Ишкилдин (Ейәнсура районы)<ref>[https://mkset.ru/news/society/16-06-2022/v-bashkirii-sostoitsya-proschanie-s-pogibshim-na-ukraine-42-letnim-samatom-ishkildinym В Башкирии состоится прощание с погибшим на Украине 42-летним Саматом Ишкильдиным]</ref> # Руслан Иҫәнбаев (Салауат районы, Шәрип ауылы)<ref>[]</ref> === Й === # Илсур Йәнъюлдашев (Сибай ҡалаһы) # Ренат Йәнғәлиев (Асҡын районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776439/ На Украине погиб ветеран Чеченской войны из Башкирии Ренат Джангалиев]</ref> # Морат Йосопов, механик-радиотелефонсы (2000, [[Иҫке Мөхәмәт]], [[Ҡыйғы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === К === # Данил Казаков ([[Бөгөлмә (Татарстан)|Бөгөлмә]]) # Денис Камалов (28 йәш, Өфө, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Альберт Кәримов, спецназ подполковнигы (38 йәш, [[Тирлән]], [[Белорет районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Тимур Килмөхәмәтов (22 йәш, Учалы районы, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Инсур Кинйәкәев (34 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Олег Кириллов (Кукмара районы, Түбән Чура) === Ҡ === # Илназ Ҡадиров, капитан, танк ротаһы командиры (34 йәш, Ҡазан) # Хәкимйән Ҡарағолов (24 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Динаф Ҡасимов (20 йәш, [[Тәтешле районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Динаф Ҡасимов (Чернушка, Пермь крае)<ref name="ПК" /> # Марсель Ҡорманалин (Ҡырмыҫҡалы районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125106-chetvertyy_rebenok_kotoryy_eshche_ne_rodilsya_nikogda_ne_uvidit_svoego_papu_na_ukraine_pogib_serzhan/ «Четвертый ребенок, который еще не родился, никогда не увидит своего папу»: на Украине погиб сержант из Башкирии Марсель Курманалин]</ref> # Нурлан Ҡужбаҫаров (Сосновка, [[Бреды районы]], Силәбе өлкәсе)<ref>[https://pchela.news/news/detail/21632 Во время спецоперации на Украине погиб 28-летний ефрейтор из Челябинской области]</ref> === М === # Азат Мозафаров (Иҙрис ауылы, Салауат районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/na_ukraine_pogib_urozhenec_salavatskogo_rayona_bashkirii_azat_muzafarov На Украине погиб уроженец Салаватского района Башкирии Азат Музафаров]</ref> # Тимур Моратов (Ейәнсура районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125126-na_ukraine_pogib_efreytor_iz_bashkirii_timur_muratov_/ На Украине погиб ефрейтор из Башкирии Тимур Муратов]</ref> # Марат Мостафин (Дүртөйлө районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125098-v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_ukraine_maratom_mustafinym/ В Башкирии простились с погибшим на Украине Маратом Мустафиным]</ref> # Ғаян Муллаянов ([[Аҙнаҡай районы]])<ref name="РТ">[https://prokazan.ru/news/view/157275 НА УКРАИНЕ ПОГИБ СЕРЖАНТ ИЗ ТАТАРСТАНА, КОМАНДИР ТАНКА АРТЕМ НАГОРКИН]</ref> # Нил Мөслимов, гранатометчик (2003, Ахун, Учалы районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Марат Мөхәмәҙиев, (35 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Рәхимйән Мөхөтдинов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776035/ На Украине в ходе военной спецоперации погиб замкомнадира взвода из Башкирии Рахимьян Мухитдинов]</ref> === Н === # Рәмзәл Нафиҡов (Бишбүләк районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125693-soldat_iz_bashkirii_ramzil_nafikov_pogib_vo_vremya_spetsoperatsii_na_ukraine/ Солдат из Башкирии Рамзаль Нафиков погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Артур Нәбиуллин (37 йәш, [[Яңауыл]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Игорь Нәсибуллин (Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Динар Низаев, (24 йәш, [[Кушнаренко районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Линар Ниязов (Омск өлкәһе) # Тимур Нухов (23 йәш, [[Балтас районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === Р === # Айнур Раянов (31 йәш, [[Саҡмағош районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Арсен Рәимов, өлкән лейтенант, (29 яшь, [[Мәләүез районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Данис Рыбаков (23 йәш, [[Туймазы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === С === # Руслан Садиҡов (Ҡазан)<ref name="РТ" /> # Денис Сафин (27 йәш, [[Белорет районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Артур Сәйетов (25 йәш, [[Шаран районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Винер Сәйфуллин, механик-йөртүче (1999, [[Үрге Ҡыйғы]], [[Ҡыйғы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Руслан Сәйфуллин, (Күктәкә, [[Аҙнаҡай районы]]) # Данис Сәләхетдинов, прапорщик (1986, Ҡазан) # Илнур Сибғәтуллин, сержант (1990, [[Түбәнге Кама|Түбән Кама]]) # Денис Собханғолов (Әлшәй районы) # Вячеслав Солтанов ([[Ҡоншаҡ районы]], Силәбе өлкәһе) # Фидан Солтанов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.verstov.info/news/society/99812-ostalsja-dlja-vseh-nas-batyrom-na-ukraine-vo-vremja-specoperacii-pogib-byvshij-rabotnik-mmk.html «Остался для всех нас батыром». На Украине во время спецоперации погиб бывший работник ММК]</ref> # Динар Сөләймәнов (Өфө районы) === У === # Артём Уразаев (Колюткино, Белоярский ҡала округы, Свердловск өлкәһе)<ref name="ТС" /> # Ғәлим Усманов (37 йәш, [[Әбйәлил районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Илгиз Усманов (38 йәш, Шишмә районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Ф === # Айрат Фәтихов (32 йәш Миәкә районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Айҙар Фазылов (Дүртөйлө районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4787601/ «До последнего момента не верили»: на Украине погиб еще один военный из Башкирии]</ref> === Х === # Илназ Харисов ([[Йәшел Үҙән]]) # Тимур Хәйруллин (27 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Вадим Хәкимов (Ҡырмыҫҡалы районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125056-neodnokratno_byl_v_komandirovkakh_v_nagornom_karabakhe_i_sirii_v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_/ «Неоднократно был в командировках в Нагорном Карабахе и Сирии»: в Башкирии простились с погибшим на Украине Вадимом Хакимовым]</ref> # Руслан Хәлимов (22 йәш, [[Әлшәй районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Марсель Хәлиуллин (22 йәш, Кушнаренко районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Наил Хәлиуллин, өлкән сержант (49 йәш, Яр Саллы) # Марат Хәлитов ([[Ташлы районы]], [[Ырымбур өлкәһе|Ырымбур өлкәсе]]) # Динар Хәмитов (1980) ([[Питрәc|Питрәс]]) # Илшат Хәмидрәхимов, взвод командиры, өлкән лейтенант (26 йәш, [[Аҡсубай районы]]) # Таһир Хәсәнов (Архангел районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776583/ На Украине в ходе военной спецоперации погиб уроженец Башкирии Тагир Хасанов]</ref> # Ғабдрахман Хисаметдинов (Яңа Атъял, Яулытора районы, [[Төмән өлкәһе]]) # Айнур Холматов (19 йәш, [[Дәүләкән]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Илнур Хөснөтдинов (25 йәш, [[Салауат районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === Ш === # Ғәфүр Шакирйәнов, танк взводы командиры, өлкән лейтенант (1996, Йәшел Үҙән) # Ильяс Шамиғулов (26 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Эдуард Шәйҙуллин (30 йәш, [[Яңауыл]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Дамир Шәймәрҙәнов, өлкән лейтенант, танкист (23 йәш)<ref name="Tatar Today" /> # Изгар Шәйхелисламов (33 йәш, [[Иглин районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Рауил Шәмсетдинов (Әбләз, Һарыҡташ районы, Ырымбур өлкәһе) # Артур Шәрәфиев (2001, Яр Саллы) # Ғәҙел Шәмғунов, өлкән сержант (1993, Ҡазан) === Ә === # Илфат Әхиәров (33 йәш, [[Дүртөйлө]], Башҡортстан)<ref name="Kp.Ufa">[https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/ Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации]</ref><ref name=":Пруфы" /> # Руслан Әйетов (Березовский, Свердловск өлкәһе)<ref>[https://ura.news/news/1052540266 Свердловский солдат погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Рафаэль Әхмәтов ([[Ырымбур]], [[Ырымбур өлкәһе]])<ref>[https://56orb.ru/news/society/13-05-2022/v-orenburge-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-ofitserom-rafaelem-ahmetovym В Оренбурге простились с погибшим в ходе спецоперации на Украине Рафаэлем Ахметовым.]</ref> # Фидарис Әхмәтов (35 йәш, [[Тәтешле районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Андрей Әхмәтшин ([[Тольятти]], [[Һамар өлкәһе]])<ref>[https://www.samara.kp.ru/daily/27377.5/4570103/ «Он умер ради жизни других»: погибшего на Украине старшину из Тольятти посмертно представили к Ордену.]</ref> # Руслан Әхмәтшин, өлкән лейтенант, танкист, (25 йәш, Кизнер, Удмуртия)<ref name="Tatar Today">[https://tatar-today.ru/2022/05/75372/ Украинада Казан танк училищесыннан тагын 4 офицер һәлак булган.] Tatar Today — татар яңалыклары</ref>. # Малик Әхтәров ([[Екатеринбург]], Свердловск өлкәһе)<ref name="ТС">[https://tagilcity.ru/news/incident/14-04-2022/spisok-pogibshih-sverdlovchan-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine?amp=1 Список погибших свердловчан в ходе спецоперации на Украине (обновляется)]</ref> # Марат Әхмәтйәнов (Нуриман районы) # Рәфил Әйүпов (Белорет районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4804845/ В Башкирии проводили в последний путь младшего сержанта Рафила Аюпова]</ref> === Ю === # Марат Юнысов ([[Кәртәле районы|Ҡарталы районы]], Силәбе өлкәһе) # Айнур Янышев (36 йәш, [[Миәкә районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Я === # Айнур Ямалов (Әбйәлил районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/v_bashkirii_prostilis_s_27-letnim_aynurom_yamalovym_pogibshim_na_ukraine?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop В Башкирии простились с 27-летним Айнуром Ямаловым, погибшим на Украине]</ref> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * ''[[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһы]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Государственные награды Российской Федерации|ru]])  • [[Рәсәй Федерацияһы Геройы|Россия Федерацияһы Ҡаһарманы]] * ''[[Украина]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Государственные награды Украины|ru]])  • Украина Ҡаһарманы'' ([[:ru:Герой Украины|ru]])'' * ''[[Луганск Халыҡ Республикаһы]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Награды Луганской Народной Республики|ru]])  • Ҡаһарманы * ''[[Донецк Халыҡ Республикаһы]] Ҡаһарманы'' ([[:ru:Герой Донецкой Народной Республики|ru]]) * == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Сығанаҡтар == * {{Cite web|url=https://www.azatliq.org/a/31759329.html|title=Путин сугышы корбаннары|publisher=[[Азатлыҡ радиоһы|Азатлык радиосы]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]] |language=}} * {{Cite web|url=https://islamnews.ru/news-voiny-tatary-i-bashkiry-pavshie-v-khode-spetsoperatsii-rf|title=Воины-татары и башкиры, павшие в ходе спецоперации РФ|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]]|language=[[русса]]}} * {{Cite web|url=https://islamnews.ru/news-rasshirilsya-spisok-tatar-i-bashkir-pavshikh-na-ukraine|title=Расширился список татар и башкир, павших на Украине|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]]|language=[[русса]]}} * {{Cite web|url=https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/|title=Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации|publisher=Комсомольская правда.Уфа порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[24 апрель]]|language=[[русса]]}} * [https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине.] Пруфы.рф [[ВКонтакте]]{{Ref-ru}} == Һылтанмалар == * [[:ru:Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину|Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину]] {{ref-ru}} * [[:uk:Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022|Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022]] {{ref-uk}} * [[:uk:Втрати_силових_структур_внаслідок_російського_вторгнення_в_Україну#2022 2|Втрати силових структур внаслідок російського вторгнення в Україну]] - көндәр буйынса һәләк булгандар исемлеге {{ref-uk}} [[Категория:2022 йылда вафат булғандар]] nrjs361nu7j4v0f5ad5fgtonphwkm1e 1148157 1148066 2022-08-01T11:02:57Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* И */ wikitext text/x-wiki {{TOC-Right}} '''Рәсәйҙең 2022 йылда Украиналағы махсус хәрби операцияһы барышында һәләк булған башҡорттар һәм татарҙар исемлеге''' == Исемлек == === А === # Альберт Аллағолов (25 йәш, [[Өфө]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы">[https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине]</ref> # Илгиз Алтыншин (Көйөргәҙе районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/na_ukraine_pogib_starshiy_serzhant_iz_bashkirii_ilgiz_altynshin На Украине погиб старший сержант из Башкирии Ильгиз Алтыншин]</ref> # Фәдис Аллаяров (22 йәш, [[Бишбүләк районы]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы" /> # Айҙар Айытҡужин (Күгәрсен районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4804589/ В спецоперации на Украине погиб 22-летний Айдар Аиткужин из Башкирии]</ref> === Б === # Илнар Байегетов (24 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # [[Батыров Артур Артур улы]], өлкән лейтенант (28 йәш, [[Дәүләкән]], Башҡортостан)<ref>''Азат Гиззатуллин''. [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-05-23/v-bashkirii-prostilis-so-starshim-leytenantom-arturom-batyrovym-pogibshim-na-territorii-ukrainy-2814453 В Башкирии простились со старшим лейтенантом Артуром Батыровым, погибшим на территории Украины.] ИА «Башинформ», 23.05.2022</ref> # Байегет Бикбулатов (20 яшь, [[Бөрйән районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Дамир Бикмансуров (Юкамен районы, Удмуртия)<ref>[https://www.udm-info.ru/news/society/17-04-2022/urozhenets-udmurtii-damir-bekmansurov-pogib-na-ukraine%3famp=1 Уроженец Удмуртии Дамир Бекмансуров погиб на Украине.]</ref> # Алмаз Батанов, лейтенант, танкист (1999, [[Ҡазан]]) === В === # Виктор Вәлиев ([[Киев]], Украина)<ref>[https://i-ua.tv/society/32881-zahynuv-viktor-valieiev-kolyshnii-dyrektor-asotsiatsii-it-ukrainy Загинув Віктор Валєєв, колишній директор асоціації ІТ України.]{{Ref-uk}}</ref> # Данил Вәлиев (31 яшь, [[Саҡмағош районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Ғ === # Виталий Ғабтуллин (Лысьва, Пермь крае)<ref name="ПК">[https://perm.aif.ru/incidents/nevernuvshiesya_spisok_pogibshih_na_ukraine_voennyh_iz_permskogo_kraya Невернувшиеся. Список погибших на Украине военных из Пермского края]</ref> # Ренат Ғайсин, подполковник (1983, Ҡазан) # Рөстәм Ғәзизов (Балаҡатай районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4779447/ В ходе военной спецоперации на Украине погиб 20-летний Рустам Газизов из Башкирии]</ref> # Илнур Ғәйфетдинов, фельдшер (2000, Кукмара районы) # Илгиз Ғәйфуллин (26 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Артём Ғәлиев (Фаленки районы, [[Киров өлкәһе]]) # Илдар Ғәлиев, рядовой (Балтас районы) # Руслан Ғәлимов (42 йәш, [[Салауат районы]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы" /> # Илшат Ғәлин (28 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Илвир Ғәлләмов, өлкән лейтенант, танк взводы командиры (1997, БР, [[Кушнаренко районы]], [[Ҡалтай (Кушнаренко районы)|Ҡалтай]]). # Руслан Ғәлләмов, прапорщик (1988, [[Яр Саллы]]) # Линар Ғарипов (22 йәш, [[Салауат (ҡала)|Салауат]])<ref>[<ref>[https://kazanreporter.ru/news/49198_stalo-izvestno-o-gibeli-na-ukraine-semi-vypusknikov-kazanskogo-tankovogo-ucilisa Еще пять выпускников казанского танкового училища погибли на Украине]</ref> # Риф Ғафаров (Балаҡатай районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32032-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-rif-gafarov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Риф Гафаров]</ref> # Сергей Ғөбәйҙуллин ([[Сыбаркүл (ҡала)|Сыбаркүл]], Силәбе өлкәһе)<ref name="ЮУ">[https://kursdela.biz/news/society/10-05-2022/spisok-pogibshih-yuzhnouraltsev-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine?amp=1 Список погибших южноуральцев в ходе спецоперации на Украине]</ref> # [[Файл:RIAN_archive_470774_Gold_Star_medal_(cropped).jpg|28x28пкс|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале — 2022]] [[Ғилемханов Дамир Рәшит улы|Дамир Ғилемханов]] (1999), танк механигы, ефрейтор (Ҡазан) # Руслан Ғилемханов (Дүртөйлө районы) # Илмир Ғималетдинов (43 йәш, [[Бүздәк районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Д === # Өмөтйән Дәүләтов ([[Силәбе]], Силәбе өлкәһе)<ref name="ЮУ" /> # Дмитрий Дормидонтов (Теләсе районы, Кылбагыш) # Марат Дүсәкәев (Омск өлкәсе) === З === # Айгиз Закиров (Учалы районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4781569/ 20-летний Айгиз Закиров из Башкирии погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Рушан Закиров (Дыуан районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32241-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-rushan-zakirov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Рушан Закиров]</ref> # Вадим Заһиров (21 йәш, [[Борай районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Рәмис Заһретдинов, майор (34 йәш, [[Яр Саллы]]) # Айрат Заһитов (Тирмән ауылы, Салауат районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32193-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-ajrat-zagitov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Айрат Загитов]</ref> # Илгизәр Зиннуров (Ҡыйғы районы, Түбәнге Ҡыйғы ауылы) === И === # Айнур Измайлов, танк взводы командиры, лейтенант (1998, Кукмара районы) # Тамерлан Илһамов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.bashinform.ru/news/politics/2022-08-01/dva-urozhentsa-bashkortostana-udostoeny-geroya-rossii-posmertno-2894415 Два уроженца Башкортостана удостоены звания Героя России посмертно]</ref> # [[Файл:RIAN_archive_470774_Gold_Star_medal_(cropped).jpg|28x28пкс|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале — 2022]] [[Исламов Дамир Нәзир улы|Дамир Исламов]] (1996) ([[Лениногорск]]) # Эдуард Ишманов ([[Канюки|Әрәмә]], Барҙа районы, Пермь крайы)<ref name="ПК" /> # Александр Иштерәков (Новоуральск, Свердловск өлкәһе) # Самат Ишкилдин (Ейәнсура районы)<ref>[https://mkset.ru/news/society/16-06-2022/v-bashkirii-sostoitsya-proschanie-s-pogibshim-na-ukraine-42-letnim-samatom-ishkildinym В Башкирии состоится прощание с погибшим на Украине 42-летним Саматом Ишкильдиным]</ref> # Руслан Иҫәнбаев (Салауат районы, Шәрип ауылы)<ref>[]</ref> === Й === # Илсур Йәнъюлдашев (Сибай ҡалаһы) # Ренат Йәнғәлиев (Асҡын районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776439/ На Украине погиб ветеран Чеченской войны из Башкирии Ренат Джангалиев]</ref> # Морат Йосопов, механик-радиотелефонсы (2000, [[Иҫке Мөхәмәт]], [[Ҡыйғы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === К === # Данил Казаков ([[Бөгөлмә (Татарстан)|Бөгөлмә]]) # Денис Камалов (28 йәш, Өфө, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Альберт Кәримов, спецназ подполковнигы (38 йәш, [[Тирлән]], [[Белорет районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Тимур Килмөхәмәтов (22 йәш, Учалы районы, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Инсур Кинйәкәев (34 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Олег Кириллов (Кукмара районы, Түбән Чура) === Ҡ === # Илназ Ҡадиров, капитан, танк ротаһы командиры (34 йәш, Ҡазан) # Хәкимйән Ҡарағолов (24 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Динаф Ҡасимов (20 йәш, [[Тәтешле районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Динаф Ҡасимов (Чернушка, Пермь крае)<ref name="ПК" /> # Марсель Ҡорманалин (Ҡырмыҫҡалы районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125106-chetvertyy_rebenok_kotoryy_eshche_ne_rodilsya_nikogda_ne_uvidit_svoego_papu_na_ukraine_pogib_serzhan/ «Четвертый ребенок, который еще не родился, никогда не увидит своего папу»: на Украине погиб сержант из Башкирии Марсель Курманалин]</ref> # Нурлан Ҡужбаҫаров (Сосновка, [[Бреды районы]], Силәбе өлкәсе)<ref>[https://pchela.news/news/detail/21632 Во время спецоперации на Украине погиб 28-летний ефрейтор из Челябинской области]</ref> === М === # Азат Мозафаров (Иҙрис ауылы, Салауат районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/na_ukraine_pogib_urozhenec_salavatskogo_rayona_bashkirii_azat_muzafarov На Украине погиб уроженец Салаватского района Башкирии Азат Музафаров]</ref> # Тимур Моратов (Ейәнсура районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125126-na_ukraine_pogib_efreytor_iz_bashkirii_timur_muratov_/ На Украине погиб ефрейтор из Башкирии Тимур Муратов]</ref> # Марат Мостафин (Дүртөйлө районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125098-v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_ukraine_maratom_mustafinym/ В Башкирии простились с погибшим на Украине Маратом Мустафиным]</ref> # Ғаян Муллаянов ([[Аҙнаҡай районы]])<ref name="РТ">[https://prokazan.ru/news/view/157275 НА УКРАИНЕ ПОГИБ СЕРЖАНТ ИЗ ТАТАРСТАНА, КОМАНДИР ТАНКА АРТЕМ НАГОРКИН]</ref> # Нил Мөслимов, гранатометчик (2003, Ахун, Учалы районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Марат Мөхәмәҙиев, (35 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Рәхимйән Мөхөтдинов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776035/ На Украине в ходе военной спецоперации погиб замкомнадира взвода из Башкирии Рахимьян Мухитдинов]</ref> === Н === # Рәмзәл Нафиҡов (Бишбүләк районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125693-soldat_iz_bashkirii_ramzil_nafikov_pogib_vo_vremya_spetsoperatsii_na_ukraine/ Солдат из Башкирии Рамзаль Нафиков погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Артур Нәбиуллин (37 йәш, [[Яңауыл]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Игорь Нәсибуллин (Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Динар Низаев, (24 йәш, [[Кушнаренко районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Линар Ниязов (Омск өлкәһе) # Тимур Нухов (23 йәш, [[Балтас районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === Р === # Айнур Раянов (31 йәш, [[Саҡмағош районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Арсен Рәимов, өлкән лейтенант, (29 яшь, [[Мәләүез районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Данис Рыбаков (23 йәш, [[Туймазы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === С === # Руслан Садиҡов (Ҡазан)<ref name="РТ" /> # Денис Сафин (27 йәш, [[Белорет районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Артур Сәйетов (25 йәш, [[Шаран районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Винер Сәйфуллин, механик-йөртүче (1999, [[Үрге Ҡыйғы]], [[Ҡыйғы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Руслан Сәйфуллин, (Күктәкә, [[Аҙнаҡай районы]]) # Данис Сәләхетдинов, прапорщик (1986, Ҡазан) # Илнур Сибғәтуллин, сержант (1990, [[Түбәнге Кама|Түбән Кама]]) # Денис Собханғолов (Әлшәй районы) # Вячеслав Солтанов ([[Ҡоншаҡ районы]], Силәбе өлкәһе) # Фидан Солтанов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.verstov.info/news/society/99812-ostalsja-dlja-vseh-nas-batyrom-na-ukraine-vo-vremja-specoperacii-pogib-byvshij-rabotnik-mmk.html «Остался для всех нас батыром». На Украине во время спецоперации погиб бывший работник ММК]</ref> # Динар Сөләймәнов (Өфө районы) === У === # Артём Уразаев (Колюткино, Белоярский ҡала округы, Свердловск өлкәһе)<ref name="ТС" /> # Ғәлим Усманов (37 йәш, [[Әбйәлил районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Илгиз Усманов (38 йәш, Шишмә районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Ф === # Айрат Фәтихов (32 йәш Миәкә районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Айҙар Фазылов (Дүртөйлө районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4787601/ «До последнего момента не верили»: на Украине погиб еще один военный из Башкирии]</ref> === Х === # Илназ Харисов ([[Йәшел Үҙән]]) # Тимур Хәйруллин (27 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Вадим Хәкимов (Ҡырмыҫҡалы районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125056-neodnokratno_byl_v_komandirovkakh_v_nagornom_karabakhe_i_sirii_v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_/ «Неоднократно был в командировках в Нагорном Карабахе и Сирии»: в Башкирии простились с погибшим на Украине Вадимом Хакимовым]</ref> # Руслан Хәлимов (22 йәш, [[Әлшәй районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Марсель Хәлиуллин (22 йәш, Кушнаренко районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Наил Хәлиуллин, өлкән сержант (49 йәш, Яр Саллы) # Марат Хәлитов ([[Ташлы районы]], [[Ырымбур өлкәһе|Ырымбур өлкәсе]]) # Динар Хәмитов (1980) ([[Питрәc|Питрәс]]) # Илшат Хәмидрәхимов, взвод командиры, өлкән лейтенант (26 йәш, [[Аҡсубай районы]]) # Таһир Хәсәнов (Архангел районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776583/ На Украине в ходе военной спецоперации погиб уроженец Башкирии Тагир Хасанов]</ref> # Ғабдрахман Хисаметдинов (Яңа Атъял, Яулытора районы, [[Төмән өлкәһе]]) # Айнур Холматов (19 йәш, [[Дәүләкән]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Илнур Хөснөтдинов (25 йәш, [[Салауат районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === Ш === # Ғәфүр Шакирйәнов, танк взводы командиры, өлкән лейтенант (1996, Йәшел Үҙән) # Ильяс Шамиғулов (26 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Эдуард Шәйҙуллин (30 йәш, [[Яңауыл]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Дамир Шәймәрҙәнов, өлкән лейтенант, танкист (23 йәш)<ref name="Tatar Today" /> # Изгар Шәйхелисламов (33 йәш, [[Иглин районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Рауил Шәмсетдинов (Әбләз, Һарыҡташ районы, Ырымбур өлкәһе) # Артур Шәрәфиев (2001, Яр Саллы) # Ғәҙел Шәмғунов, өлкән сержант (1993, Ҡазан) === Ә === # Илфат Әхиәров (33 йәш, [[Дүртөйлө]], Башҡортстан)<ref name="Kp.Ufa">[https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/ Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации]</ref><ref name=":Пруфы" /> # Руслан Әйетов (Березовский, Свердловск өлкәһе)<ref>[https://ura.news/news/1052540266 Свердловский солдат погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Рафаэль Әхмәтов ([[Ырымбур]], [[Ырымбур өлкәһе]])<ref>[https://56orb.ru/news/society/13-05-2022/v-orenburge-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-ofitserom-rafaelem-ahmetovym В Оренбурге простились с погибшим в ходе спецоперации на Украине Рафаэлем Ахметовым.]</ref> # Фидарис Әхмәтов (35 йәш, [[Тәтешле районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Андрей Әхмәтшин ([[Тольятти]], [[Һамар өлкәһе]])<ref>[https://www.samara.kp.ru/daily/27377.5/4570103/ «Он умер ради жизни других»: погибшего на Украине старшину из Тольятти посмертно представили к Ордену.]</ref> # Руслан Әхмәтшин, өлкән лейтенант, танкист, (25 йәш, Кизнер, Удмуртия)<ref name="Tatar Today">[https://tatar-today.ru/2022/05/75372/ Украинада Казан танк училищесыннан тагын 4 офицер һәлак булган.] Tatar Today — татар яңалыклары</ref>. # Малик Әхтәров ([[Екатеринбург]], Свердловск өлкәһе)<ref name="ТС">[https://tagilcity.ru/news/incident/14-04-2022/spisok-pogibshih-sverdlovchan-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine?amp=1 Список погибших свердловчан в ходе спецоперации на Украине (обновляется)]</ref> # Марат Әхмәтйәнов (Нуриман районы) # Рәфил Әйүпов (Белорет районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4804845/ В Башкирии проводили в последний путь младшего сержанта Рафила Аюпова]</ref> === Ю === # Марат Юнысов ([[Кәртәле районы|Ҡарталы районы]], Силәбе өлкәһе) # Айнур Янышев (36 йәш, [[Миәкә районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Я === # Айнур Ямалов (Әбйәлил районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/v_bashkirii_prostilis_s_27-letnim_aynurom_yamalovym_pogibshim_na_ukraine?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop В Башкирии простились с 27-летним Айнуром Ямаловым, погибшим на Украине]</ref> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * ''[[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһы]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Государственные награды Российской Федерации|ru]])  • [[Рәсәй Федерацияһы Геройы|Россия Федерацияһы Ҡаһарманы]] * ''[[Украина]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Государственные награды Украины|ru]])  • Украина Ҡаһарманы'' ([[:ru:Герой Украины|ru]])'' * ''[[Луганск Халыҡ Республикаһы]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Награды Луганской Народной Республики|ru]])  • Ҡаһарманы * ''[[Донецк Халыҡ Республикаһы]] Ҡаһарманы'' ([[:ru:Герой Донецкой Народной Республики|ru]]) * == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Сығанаҡтар == * {{Cite web|url=https://www.azatliq.org/a/31759329.html|title=Путин сугышы корбаннары|publisher=[[Азатлыҡ радиоһы|Азатлык радиосы]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]] |language=}} * {{Cite web|url=https://islamnews.ru/news-voiny-tatary-i-bashkiry-pavshie-v-khode-spetsoperatsii-rf|title=Воины-татары и башкиры, павшие в ходе спецоперации РФ|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]]|language=[[русса]]}} * {{Cite web|url=https://islamnews.ru/news-rasshirilsya-spisok-tatar-i-bashkir-pavshikh-na-ukraine|title=Расширился список татар и башкир, павших на Украине|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]]|language=[[русса]]}} * {{Cite web|url=https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/|title=Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации|publisher=Комсомольская правда.Уфа порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[24 апрель]]|language=[[русса]]}} * [https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине.] Пруфы.рф [[ВКонтакте]]{{Ref-ru}} == Һылтанмалар == * [[:ru:Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину|Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину]] {{ref-ru}} * [[:uk:Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022|Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022]] {{ref-uk}} * [[:uk:Втрати_силових_структур_внаслідок_російського_вторгнення_в_Україну#2022 2|Втрати силових структур внаслідок російського вторгнення в Україну]] - көндәр буйынса һәләк булгандар исемлеге {{ref-uk}} [[Категория:2022 йылда вафат булғандар]] mcsil4czg3lzhmcwpsmhk62f5rifr7b 1148158 1148157 2022-08-01T11:04:29Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Ғ */ wikitext text/x-wiki {{TOC-Right}} '''Рәсәйҙең 2022 йылда Украиналағы махсус хәрби операцияһы барышында һәләк булған башҡорттар һәм татарҙар исемлеге''' == Исемлек == === А === # Альберт Аллағолов (25 йәш, [[Өфө]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы">[https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине]</ref> # Илгиз Алтыншин (Көйөргәҙе районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/na_ukraine_pogib_starshiy_serzhant_iz_bashkirii_ilgiz_altynshin На Украине погиб старший сержант из Башкирии Ильгиз Алтыншин]</ref> # Фәдис Аллаяров (22 йәш, [[Бишбүләк районы]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы" /> # Айҙар Айытҡужин (Күгәрсен районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4804589/ В спецоперации на Украине погиб 22-летний Айдар Аиткужин из Башкирии]</ref> === Б === # Илнар Байегетов (24 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # [[Батыров Артур Артур улы]], өлкән лейтенант (28 йәш, [[Дәүләкән]], Башҡортостан)<ref>''Азат Гиззатуллин''. [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-05-23/v-bashkirii-prostilis-so-starshim-leytenantom-arturom-batyrovym-pogibshim-na-territorii-ukrainy-2814453 В Башкирии простились со старшим лейтенантом Артуром Батыровым, погибшим на территории Украины.] ИА «Башинформ», 23.05.2022</ref> # Байегет Бикбулатов (20 яшь, [[Бөрйән районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Дамир Бикмансуров (Юкамен районы, Удмуртия)<ref>[https://www.udm-info.ru/news/society/17-04-2022/urozhenets-udmurtii-damir-bekmansurov-pogib-na-ukraine%3famp=1 Уроженец Удмуртии Дамир Бекмансуров погиб на Украине.]</ref> # Алмаз Батанов, лейтенант, танкист (1999, [[Ҡазан]]) === В === # Виктор Вәлиев ([[Киев]], Украина)<ref>[https://i-ua.tv/society/32881-zahynuv-viktor-valieiev-kolyshnii-dyrektor-asotsiatsii-it-ukrainy Загинув Віктор Валєєв, колишній директор асоціації ІТ України.]{{Ref-uk}}</ref> # Данил Вәлиев (31 яшь, [[Саҡмағош районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Ғ === # Виталий Ғабтуллин (Лысьва, Пермь крае)<ref name="ПК">[https://perm.aif.ru/incidents/nevernuvshiesya_spisok_pogibshih_na_ukraine_voennyh_iz_permskogo_kraya Невернувшиеся. Список погибших на Украине военных из Пермского края]</ref> # Ренат Ғайсин, подполковник (1983, Ҡазан) # Рөстәм Ғәзизов (Балаҡатай районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4779447/ В ходе военной спецоперации на Украине погиб 20-летний Рустам Газизов из Башкирии]</ref> # Илнур Ғәйфетдинов, фельдшер (2000, Кукмара районы) # Илгиз Ғәйфуллин (26 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Артём Ғәлиев (Фаленки районы, [[Киров өлкәһе]]) # Илдар Ғәлиев, рядовой (Балтас районы) # Руслан Ғәлимов (42 йәш, [[Салауат районы]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы" /> # Илшат Ғәлин (28 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Илвир Ғәлләмов, өлкән лейтенант, танк взводы командиры (1997, БР, [[Кушнаренко районы]], [[Ҡалтай (Кушнаренко районы)|Ҡалтай]]). # Руслан Ғәлләмов, прапорщик (1988, [[Яр Саллы]]) # Линар Ғарипов (22 йәш, [[Салауат (ҡала)|Салауат]])<ref>[https://kazanreporter.ru/news/49198_stalo-izvestno-o-gibeli-na-ukraine-semi-vypusknikov-kazanskogo-tankovogo-ucilisa Еще пять выпускников казанского танкового училища погибли на Украине]</ref> # Риф Ғафаров (Балаҡатай районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32032-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-rif-gafarov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Риф Гафаров]</ref> # Сергей Ғөбәйҙуллин ([[Сыбаркүл (ҡала)|Сыбаркүл]], Силәбе өлкәһе)<ref name="ЮУ">[https://kursdela.biz/news/society/10-05-2022/spisok-pogibshih-yuzhnouraltsev-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine?amp=1 Список погибших южноуральцев в ходе спецоперации на Украине]</ref> # [[Файл:RIAN_archive_470774_Gold_Star_medal_(cropped).jpg|28x28пкс|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале — 2022]] [[Ғилемханов Дамир Рәшит улы|Дамир Ғилемханов]] (1999), танк механигы, ефрейтор (Ҡазан) # Руслан Ғилемханов (Дүртөйлө районы) # Илмир Ғималетдинов (43 йәш, [[Бүздәк районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Д === # Өмөтйән Дәүләтов ([[Силәбе]], Силәбе өлкәһе)<ref name="ЮУ" /> # Дмитрий Дормидонтов (Теләсе районы, Кылбагыш) # Марат Дүсәкәев (Омск өлкәсе) === З === # Айгиз Закиров (Учалы районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4781569/ 20-летний Айгиз Закиров из Башкирии погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Рушан Закиров (Дыуан районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32241-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-rushan-zakirov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Рушан Закиров]</ref> # Вадим Заһиров (21 йәш, [[Борай районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Рәмис Заһретдинов, майор (34 йәш, [[Яр Саллы]]) # Айрат Заһитов (Тирмән ауылы, Салауат районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32193-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-ajrat-zagitov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Айрат Загитов]</ref> # Илгизәр Зиннуров (Ҡыйғы районы, Түбәнге Ҡыйғы ауылы) === И === # Айнур Измайлов, танк взводы командиры, лейтенант (1998, Кукмара районы) # Тамерлан Илһамов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.bashinform.ru/news/politics/2022-08-01/dva-urozhentsa-bashkortostana-udostoeny-geroya-rossii-posmertno-2894415 Два уроженца Башкортостана удостоены звания Героя России посмертно]</ref> # [[Файл:RIAN_archive_470774_Gold_Star_medal_(cropped).jpg|28x28пкс|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале — 2022]] [[Исламов Дамир Нәзир улы|Дамир Исламов]] (1996) ([[Лениногорск]]) # Эдуард Ишманов ([[Канюки|Әрәмә]], Барҙа районы, Пермь крайы)<ref name="ПК" /> # Александр Иштерәков (Новоуральск, Свердловск өлкәһе) # Самат Ишкилдин (Ейәнсура районы)<ref>[https://mkset.ru/news/society/16-06-2022/v-bashkirii-sostoitsya-proschanie-s-pogibshim-na-ukraine-42-letnim-samatom-ishkildinym В Башкирии состоится прощание с погибшим на Украине 42-летним Саматом Ишкильдиным]</ref> # Руслан Иҫәнбаев (Салауат районы, Шәрип ауылы)<ref>[]</ref> === Й === # Илсур Йәнъюлдашев (Сибай ҡалаһы) # Ренат Йәнғәлиев (Асҡын районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776439/ На Украине погиб ветеран Чеченской войны из Башкирии Ренат Джангалиев]</ref> # Морат Йосопов, механик-радиотелефонсы (2000, [[Иҫке Мөхәмәт]], [[Ҡыйғы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === К === # Данил Казаков ([[Бөгөлмә (Татарстан)|Бөгөлмә]]) # Денис Камалов (28 йәш, Өфө, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Альберт Кәримов, спецназ подполковнигы (38 йәш, [[Тирлән]], [[Белорет районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Тимур Килмөхәмәтов (22 йәш, Учалы районы, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Инсур Кинйәкәев (34 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Олег Кириллов (Кукмара районы, Түбән Чура) === Ҡ === # Илназ Ҡадиров, капитан, танк ротаһы командиры (34 йәш, Ҡазан) # Хәкимйән Ҡарағолов (24 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Динаф Ҡасимов (20 йәш, [[Тәтешле районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Динаф Ҡасимов (Чернушка, Пермь крае)<ref name="ПК" /> # Марсель Ҡорманалин (Ҡырмыҫҡалы районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125106-chetvertyy_rebenok_kotoryy_eshche_ne_rodilsya_nikogda_ne_uvidit_svoego_papu_na_ukraine_pogib_serzhan/ «Четвертый ребенок, который еще не родился, никогда не увидит своего папу»: на Украине погиб сержант из Башкирии Марсель Курманалин]</ref> # Нурлан Ҡужбаҫаров (Сосновка, [[Бреды районы]], Силәбе өлкәсе)<ref>[https://pchela.news/news/detail/21632 Во время спецоперации на Украине погиб 28-летний ефрейтор из Челябинской области]</ref> === М === # Азат Мозафаров (Иҙрис ауылы, Салауат районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/na_ukraine_pogib_urozhenec_salavatskogo_rayona_bashkirii_azat_muzafarov На Украине погиб уроженец Салаватского района Башкирии Азат Музафаров]</ref> # Тимур Моратов (Ейәнсура районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125126-na_ukraine_pogib_efreytor_iz_bashkirii_timur_muratov_/ На Украине погиб ефрейтор из Башкирии Тимур Муратов]</ref> # Марат Мостафин (Дүртөйлө районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125098-v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_ukraine_maratom_mustafinym/ В Башкирии простились с погибшим на Украине Маратом Мустафиным]</ref> # Ғаян Муллаянов ([[Аҙнаҡай районы]])<ref name="РТ">[https://prokazan.ru/news/view/157275 НА УКРАИНЕ ПОГИБ СЕРЖАНТ ИЗ ТАТАРСТАНА, КОМАНДИР ТАНКА АРТЕМ НАГОРКИН]</ref> # Нил Мөслимов, гранатометчик (2003, Ахун, Учалы районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Марат Мөхәмәҙиев, (35 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Рәхимйән Мөхөтдинов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776035/ На Украине в ходе военной спецоперации погиб замкомнадира взвода из Башкирии Рахимьян Мухитдинов]</ref> === Н === # Рәмзәл Нафиҡов (Бишбүләк районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125693-soldat_iz_bashkirii_ramzil_nafikov_pogib_vo_vremya_spetsoperatsii_na_ukraine/ Солдат из Башкирии Рамзаль Нафиков погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Артур Нәбиуллин (37 йәш, [[Яңауыл]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Игорь Нәсибуллин (Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Динар Низаев, (24 йәш, [[Кушнаренко районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Линар Ниязов (Омск өлкәһе) # Тимур Нухов (23 йәш, [[Балтас районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === Р === # Айнур Раянов (31 йәш, [[Саҡмағош районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Арсен Рәимов, өлкән лейтенант, (29 яшь, [[Мәләүез районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Данис Рыбаков (23 йәш, [[Туймазы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === С === # Руслан Садиҡов (Ҡазан)<ref name="РТ" /> # Денис Сафин (27 йәш, [[Белорет районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Артур Сәйетов (25 йәш, [[Шаран районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Винер Сәйфуллин, механик-йөртүче (1999, [[Үрге Ҡыйғы]], [[Ҡыйғы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Руслан Сәйфуллин, (Күктәкә, [[Аҙнаҡай районы]]) # Данис Сәләхетдинов, прапорщик (1986, Ҡазан) # Илнур Сибғәтуллин, сержант (1990, [[Түбәнге Кама|Түбән Кама]]) # Денис Собханғолов (Әлшәй районы) # Вячеслав Солтанов ([[Ҡоншаҡ районы]], Силәбе өлкәһе) # Фидан Солтанов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.verstov.info/news/society/99812-ostalsja-dlja-vseh-nas-batyrom-na-ukraine-vo-vremja-specoperacii-pogib-byvshij-rabotnik-mmk.html «Остался для всех нас батыром». На Украине во время спецоперации погиб бывший работник ММК]</ref> # Динар Сөләймәнов (Өфө районы) === У === # Артём Уразаев (Колюткино, Белоярский ҡала округы, Свердловск өлкәһе)<ref name="ТС" /> # Ғәлим Усманов (37 йәш, [[Әбйәлил районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Илгиз Усманов (38 йәш, Шишмә районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Ф === # Айрат Фәтихов (32 йәш Миәкә районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Айҙар Фазылов (Дүртөйлө районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4787601/ «До последнего момента не верили»: на Украине погиб еще один военный из Башкирии]</ref> === Х === # Илназ Харисов ([[Йәшел Үҙән]]) # Тимур Хәйруллин (27 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Вадим Хәкимов (Ҡырмыҫҡалы районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125056-neodnokratno_byl_v_komandirovkakh_v_nagornom_karabakhe_i_sirii_v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_/ «Неоднократно был в командировках в Нагорном Карабахе и Сирии»: в Башкирии простились с погибшим на Украине Вадимом Хакимовым]</ref> # Руслан Хәлимов (22 йәш, [[Әлшәй районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Марсель Хәлиуллин (22 йәш, Кушнаренко районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Наил Хәлиуллин, өлкән сержант (49 йәш, Яр Саллы) # Марат Хәлитов ([[Ташлы районы]], [[Ырымбур өлкәһе|Ырымбур өлкәсе]]) # Динар Хәмитов (1980) ([[Питрәc|Питрәс]]) # Илшат Хәмидрәхимов, взвод командиры, өлкән лейтенант (26 йәш, [[Аҡсубай районы]]) # Таһир Хәсәнов (Архангел районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776583/ На Украине в ходе военной спецоперации погиб уроженец Башкирии Тагир Хасанов]</ref> # Ғабдрахман Хисаметдинов (Яңа Атъял, Яулытора районы, [[Төмән өлкәһе]]) # Айнур Холматов (19 йәш, [[Дәүләкән]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Илнур Хөснөтдинов (25 йәш, [[Салауат районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === Ш === # Ғәфүр Шакирйәнов, танк взводы командиры, өлкән лейтенант (1996, Йәшел Үҙән) # Ильяс Шамиғулов (26 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Эдуард Шәйҙуллин (30 йәш, [[Яңауыл]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Дамир Шәймәрҙәнов, өлкән лейтенант, танкист (23 йәш)<ref name="Tatar Today" /> # Изгар Шәйхелисламов (33 йәш, [[Иглин районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Рауил Шәмсетдинов (Әбләз, Һарыҡташ районы, Ырымбур өлкәһе) # Артур Шәрәфиев (2001, Яр Саллы) # Ғәҙел Шәмғунов, өлкән сержант (1993, Ҡазан) === Ә === # Илфат Әхиәров (33 йәш, [[Дүртөйлө]], Башҡортстан)<ref name="Kp.Ufa">[https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/ Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации]</ref><ref name=":Пруфы" /> # Руслан Әйетов (Березовский, Свердловск өлкәһе)<ref>[https://ura.news/news/1052540266 Свердловский солдат погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Рафаэль Әхмәтов ([[Ырымбур]], [[Ырымбур өлкәһе]])<ref>[https://56orb.ru/news/society/13-05-2022/v-orenburge-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-ofitserom-rafaelem-ahmetovym В Оренбурге простились с погибшим в ходе спецоперации на Украине Рафаэлем Ахметовым.]</ref> # Фидарис Әхмәтов (35 йәш, [[Тәтешле районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Андрей Әхмәтшин ([[Тольятти]], [[Һамар өлкәһе]])<ref>[https://www.samara.kp.ru/daily/27377.5/4570103/ «Он умер ради жизни других»: погибшего на Украине старшину из Тольятти посмертно представили к Ордену.]</ref> # Руслан Әхмәтшин, өлкән лейтенант, танкист, (25 йәш, Кизнер, Удмуртия)<ref name="Tatar Today">[https://tatar-today.ru/2022/05/75372/ Украинада Казан танк училищесыннан тагын 4 офицер һәлак булган.] Tatar Today — татар яңалыклары</ref>. # Малик Әхтәров ([[Екатеринбург]], Свердловск өлкәһе)<ref name="ТС">[https://tagilcity.ru/news/incident/14-04-2022/spisok-pogibshih-sverdlovchan-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine?amp=1 Список погибших свердловчан в ходе спецоперации на Украине (обновляется)]</ref> # Марат Әхмәтйәнов (Нуриман районы) # Рәфил Әйүпов (Белорет районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4804845/ В Башкирии проводили в последний путь младшего сержанта Рафила Аюпова]</ref> === Ю === # Марат Юнысов ([[Кәртәле районы|Ҡарталы районы]], Силәбе өлкәһе) # Айнур Янышев (36 йәш, [[Миәкә районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Я === # Айнур Ямалов (Әбйәлил районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/v_bashkirii_prostilis_s_27-letnim_aynurom_yamalovym_pogibshim_na_ukraine?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop В Башкирии простились с 27-летним Айнуром Ямаловым, погибшим на Украине]</ref> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * ''[[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһы]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Государственные награды Российской Федерации|ru]])  • [[Рәсәй Федерацияһы Геройы|Россия Федерацияһы Ҡаһарманы]] * ''[[Украина]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Государственные награды Украины|ru]])  • Украина Ҡаһарманы'' ([[:ru:Герой Украины|ru]])'' * ''[[Луганск Халыҡ Республикаһы]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Награды Луганской Народной Республики|ru]])  • Ҡаһарманы * ''[[Донецк Халыҡ Республикаһы]] Ҡаһарманы'' ([[:ru:Герой Донецкой Народной Республики|ru]]) * == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Сығанаҡтар == * {{Cite web|url=https://www.azatliq.org/a/31759329.html|title=Путин сугышы корбаннары|publisher=[[Азатлыҡ радиоһы|Азатлык радиосы]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]] |language=}} * {{Cite web|url=https://islamnews.ru/news-voiny-tatary-i-bashkiry-pavshie-v-khode-spetsoperatsii-rf|title=Воины-татары и башкиры, павшие в ходе спецоперации РФ|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]]|language=[[русса]]}} * {{Cite web|url=https://islamnews.ru/news-rasshirilsya-spisok-tatar-i-bashkir-pavshikh-na-ukraine|title=Расширился список татар и башкир, павших на Украине|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]]|language=[[русса]]}} * {{Cite web|url=https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/|title=Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации|publisher=Комсомольская правда.Уфа порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[24 апрель]]|language=[[русса]]}} * [https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине.] Пруфы.рф [[ВКонтакте]]{{Ref-ru}} == Һылтанмалар == * [[:ru:Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину|Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину]] {{ref-ru}} * [[:uk:Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022|Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022]] {{ref-uk}} * [[:uk:Втрати_силових_структур_внаслідок_російського_вторгнення_в_Україну#2022 2|Втрати силових структур внаслідок російського вторгнення в Україну]] - көндәр буйынса һәләк булгандар исемлеге {{ref-uk}} [[Категория:2022 йылда вафат булғандар]] j20fgdprkt5hssih8ywj1qwsu9gv1jy 1148159 1148158 2022-08-01T11:05:53Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* И */ wikitext text/x-wiki {{TOC-Right}} '''Рәсәйҙең 2022 йылда Украиналағы махсус хәрби операцияһы барышында һәләк булған башҡорттар һәм татарҙар исемлеге''' == Исемлек == === А === # Альберт Аллағолов (25 йәш, [[Өфө]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы">[https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине]</ref> # Илгиз Алтыншин (Көйөргәҙе районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/na_ukraine_pogib_starshiy_serzhant_iz_bashkirii_ilgiz_altynshin На Украине погиб старший сержант из Башкирии Ильгиз Алтыншин]</ref> # Фәдис Аллаяров (22 йәш, [[Бишбүләк районы]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы" /> # Айҙар Айытҡужин (Күгәрсен районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4804589/ В спецоперации на Украине погиб 22-летний Айдар Аиткужин из Башкирии]</ref> === Б === # Илнар Байегетов (24 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # [[Батыров Артур Артур улы]], өлкән лейтенант (28 йәш, [[Дәүләкән]], Башҡортостан)<ref>''Азат Гиззатуллин''. [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-05-23/v-bashkirii-prostilis-so-starshim-leytenantom-arturom-batyrovym-pogibshim-na-territorii-ukrainy-2814453 В Башкирии простились со старшим лейтенантом Артуром Батыровым, погибшим на территории Украины.] ИА «Башинформ», 23.05.2022</ref> # Байегет Бикбулатов (20 яшь, [[Бөрйән районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Дамир Бикмансуров (Юкамен районы, Удмуртия)<ref>[https://www.udm-info.ru/news/society/17-04-2022/urozhenets-udmurtii-damir-bekmansurov-pogib-na-ukraine%3famp=1 Уроженец Удмуртии Дамир Бекмансуров погиб на Украине.]</ref> # Алмаз Батанов, лейтенант, танкист (1999, [[Ҡазан]]) === В === # Виктор Вәлиев ([[Киев]], Украина)<ref>[https://i-ua.tv/society/32881-zahynuv-viktor-valieiev-kolyshnii-dyrektor-asotsiatsii-it-ukrainy Загинув Віктор Валєєв, колишній директор асоціації ІТ України.]{{Ref-uk}}</ref> # Данил Вәлиев (31 яшь, [[Саҡмағош районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Ғ === # Виталий Ғабтуллин (Лысьва, Пермь крае)<ref name="ПК">[https://perm.aif.ru/incidents/nevernuvshiesya_spisok_pogibshih_na_ukraine_voennyh_iz_permskogo_kraya Невернувшиеся. Список погибших на Украине военных из Пермского края]</ref> # Ренат Ғайсин, подполковник (1983, Ҡазан) # Рөстәм Ғәзизов (Балаҡатай районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4779447/ В ходе военной спецоперации на Украине погиб 20-летний Рустам Газизов из Башкирии]</ref> # Илнур Ғәйфетдинов, фельдшер (2000, Кукмара районы) # Илгиз Ғәйфуллин (26 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Артём Ғәлиев (Фаленки районы, [[Киров өлкәһе]]) # Илдар Ғәлиев, рядовой (Балтас районы) # Руслан Ғәлимов (42 йәш, [[Салауат районы]], [[Башҡортостан]])<ref name=":Пруфы" /> # Илшат Ғәлин (28 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Илвир Ғәлләмов, өлкән лейтенант, танк взводы командиры (1997, БР, [[Кушнаренко районы]], [[Ҡалтай (Кушнаренко районы)|Ҡалтай]]). # Руслан Ғәлләмов, прапорщик (1988, [[Яр Саллы]]) # Линар Ғарипов (22 йәш, [[Салауат (ҡала)|Салауат]])<ref>[https://kazanreporter.ru/news/49198_stalo-izvestno-o-gibeli-na-ukraine-semi-vypusknikov-kazanskogo-tankovogo-ucilisa Еще пять выпускников казанского танкового училища погибли на Украине]</ref> # Риф Ғафаров (Балаҡатай районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32032-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-rif-gafarov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Риф Гафаров]</ref> # Сергей Ғөбәйҙуллин ([[Сыбаркүл (ҡала)|Сыбаркүл]], Силәбе өлкәһе)<ref name="ЮУ">[https://kursdela.biz/news/society/10-05-2022/spisok-pogibshih-yuzhnouraltsev-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine?amp=1 Список погибших южноуральцев в ходе спецоперации на Украине]</ref> # [[Файл:RIAN_archive_470774_Gold_Star_medal_(cropped).jpg|28x28пкс|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале — 2022]] [[Ғилемханов Дамир Рәшит улы|Дамир Ғилемханов]] (1999), танк механигы, ефрейтор (Ҡазан) # Руслан Ғилемханов (Дүртөйлө районы) # Илмир Ғималетдинов (43 йәш, [[Бүздәк районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Д === # Өмөтйән Дәүләтов ([[Силәбе]], Силәбе өлкәһе)<ref name="ЮУ" /> # Дмитрий Дормидонтов (Теләсе районы, Кылбагыш) # Марат Дүсәкәев (Омск өлкәсе) === З === # Айгиз Закиров (Учалы районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4781569/ 20-летний Айгиз Закиров из Башкирии погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Рушан Закиров (Дыуан районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32241-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-rushan-zakirov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Рушан Закиров]</ref> # Вадим Заһиров (21 йәш, [[Борай районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Рәмис Заһретдинов, майор (34 йәш, [[Яр Саллы]]) # Айрат Заһитов (Тирмән ауылы, Салауат районы)<ref>[https://newsbash.ru/society/32193-vo-vremja-specoperacii-na-ukraine-pogib-urozhenec-bashkirii-ajrat-zagitov.html Во время спецоперации на Украине погиб уроженец Башкирии Айрат Загитов]</ref> # Илгизәр Зиннуров (Ҡыйғы районы, Түбәнге Ҡыйғы ауылы) === И === # Айнур Измайлов, танк взводы командиры, лейтенант (1998, Кукмара районы) # [[Файл:RIAN_archive_470774_Gold_Star_medal_(cropped).jpg|28x28пкс|Рәсәй Федерацияһы Геройының Алтын Йондоҙ миҙалы — 2022]] Тамерлан Илһамов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.bashinform.ru/news/politics/2022-08-01/dva-urozhentsa-bashkortostana-udostoeny-geroya-rossii-posmertno-2894415 Два уроженца Башкортостана удостоены звания Героя России посмертно]</ref> # [[Файл:RIAN_archive_470774_Gold_Star_medal_(cropped).jpg|28x28пкс|Россия Федерациясе Каһарманының Алтын Йолдыз медале — 2022]] [[Исламов Дамир Нәзир улы|Дамир Исламов]] (1996) ([[Лениногорск]]) # Эдуард Ишманов ([[Канюки|Әрәмә]], Барҙа районы, Пермь крайы)<ref name="ПК" /> # Александр Иштерәков (Новоуральск, Свердловск өлкәһе) # Самат Ишкилдин (Ейәнсура районы)<ref>[https://mkset.ru/news/society/16-06-2022/v-bashkirii-sostoitsya-proschanie-s-pogibshim-na-ukraine-42-letnim-samatom-ishkildinym В Башкирии состоится прощание с погибшим на Украине 42-летним Саматом Ишкильдиным]</ref> # Руслан Иҫәнбаев (Салауат районы, Шәрип ауылы)<ref>[]</ref> === Й === # Илсур Йәнъюлдашев (Сибай ҡалаһы) # Ренат Йәнғәлиев (Асҡын районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776439/ На Украине погиб ветеран Чеченской войны из Башкирии Ренат Джангалиев]</ref> # Морат Йосопов, механик-радиотелефонсы (2000, [[Иҫке Мөхәмәт]], [[Ҡыйғы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === К === # Данил Казаков ([[Бөгөлмә (Татарстан)|Бөгөлмә]]) # Денис Камалов (28 йәш, Өфө, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Альберт Кәримов, спецназ подполковнигы (38 йәш, [[Тирлән]], [[Белорет районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Тимур Килмөхәмәтов (22 йәш, Учалы районы, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Инсур Кинйәкәев (34 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Олег Кириллов (Кукмара районы, Түбән Чура) === Ҡ === # Илназ Ҡадиров, капитан, танк ротаһы командиры (34 йәш, Ҡазан) # Хәкимйән Ҡарағолов (24 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Динаф Ҡасимов (20 йәш, [[Тәтешле районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Динаф Ҡасимов (Чернушка, Пермь крае)<ref name="ПК" /> # Марсель Ҡорманалин (Ҡырмыҫҡалы районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125106-chetvertyy_rebenok_kotoryy_eshche_ne_rodilsya_nikogda_ne_uvidit_svoego_papu_na_ukraine_pogib_serzhan/ «Четвертый ребенок, который еще не родился, никогда не увидит своего папу»: на Украине погиб сержант из Башкирии Марсель Курманалин]</ref> # Нурлан Ҡужбаҫаров (Сосновка, [[Бреды районы]], Силәбе өлкәсе)<ref>[https://pchela.news/news/detail/21632 Во время спецоперации на Украине погиб 28-летний ефрейтор из Челябинской области]</ref> === М === # Азат Мозафаров (Иҙрис ауылы, Салауат районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/na_ukraine_pogib_urozhenec_salavatskogo_rayona_bashkirii_azat_muzafarov На Украине погиб уроженец Салаватского района Башкирии Азат Музафаров]</ref> # Тимур Моратов (Ейәнсура районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125126-na_ukraine_pogib_efreytor_iz_bashkirii_timur_muratov_/ На Украине погиб ефрейтор из Башкирии Тимур Муратов]</ref> # Марат Мостафин (Дүртөйлө районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125098-v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_ukraine_maratom_mustafinym/ В Башкирии простились с погибшим на Украине Маратом Мустафиным]</ref> # Ғаян Муллаянов ([[Аҙнаҡай районы]])<ref name="РТ">[https://prokazan.ru/news/view/157275 НА УКРАИНЕ ПОГИБ СЕРЖАНТ ИЗ ТАТАРСТАНА, КОМАНДИР ТАНКА АРТЕМ НАГОРКИН]</ref> # Нил Мөслимов, гранатометчик (2003, Ахун, Учалы районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Марат Мөхәмәҙиев, (35 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Рәхимйән Мөхөтдинов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776035/ На Украине в ходе военной спецоперации погиб замкомнадира взвода из Башкирии Рахимьян Мухитдинов]</ref> === Н === # Рәмзәл Нафиҡов (Бишбүләк районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125693-soldat_iz_bashkirii_ramzil_nafikov_pogib_vo_vremya_spetsoperatsii_na_ukraine/ Солдат из Башкирии Рамзаль Нафиков погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Артур Нәбиуллин (37 йәш, [[Яңауыл]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Игорь Нәсибуллин (Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Динар Низаев, (24 йәш, [[Кушнаренко районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Линар Ниязов (Омск өлкәһе) # Тимур Нухов (23 йәш, [[Балтас районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === Р === # Айнур Раянов (31 йәш, [[Саҡмағош районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Арсен Рәимов, өлкән лейтенант, (29 яшь, [[Мәләүез районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Данис Рыбаков (23 йәш, [[Туймазы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === С === # Руслан Садиҡов (Ҡазан)<ref name="РТ" /> # Денис Сафин (27 йәш, [[Белорет районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Артур Сәйетов (25 йәш, [[Шаран районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Винер Сәйфуллин, механик-йөртүче (1999, [[Үрге Ҡыйғы]], [[Ҡыйғы районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Руслан Сәйфуллин, (Күктәкә, [[Аҙнаҡай районы]]) # Данис Сәләхетдинов, прапорщик (1986, Ҡазан) # Илнур Сибғәтуллин, сержант (1990, [[Түбәнге Кама|Түбән Кама]]) # Денис Собханғолов (Әлшәй районы) # Вячеслав Солтанов ([[Ҡоншаҡ районы]], Силәбе өлкәһе) # Фидан Солтанов (Әбйәлил районы)<ref>[https://www.verstov.info/news/society/99812-ostalsja-dlja-vseh-nas-batyrom-na-ukraine-vo-vremja-specoperacii-pogib-byvshij-rabotnik-mmk.html «Остался для всех нас батыром». На Украине во время спецоперации погиб бывший работник ММК]</ref> # Динар Сөләймәнов (Өфө районы) === У === # Артём Уразаев (Колюткино, Белоярский ҡала округы, Свердловск өлкәһе)<ref name="ТС" /> # Ғәлим Усманов (37 йәш, [[Әбйәлил районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Илгиз Усманов (38 йәш, Шишмә районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Ф === # Айрат Фәтихов (32 йәш Миәкә районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Айҙар Фазылов (Дүртөйлө районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4787601/ «До последнего момента не верили»: на Украине погиб еще один военный из Башкирии]</ref> === Х === # Илназ Харисов ([[Йәшел Үҙән]]) # Тимур Хәйруллин (27 йәш, [[Учалы районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Вадим Хәкимов (Ҡырмыҫҡалы районы)<ref>[https://prufy.ru/news/society/125056-neodnokratno_byl_v_komandirovkakh_v_nagornom_karabakhe_i_sirii_v_bashkirii_prostilis_s_pogibshim_na_/ «Неоднократно был в командировках в Нагорном Карабахе и Сирии»: в Башкирии простились с погибшим на Украине Вадимом Хакимовым]</ref> # Руслан Хәлимов (22 йәш, [[Әлшәй районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Марсель Хәлиуллин (22 йәш, Кушнаренко районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Наил Хәлиуллин, өлкән сержант (49 йәш, Яр Саллы) # Марат Хәлитов ([[Ташлы районы]], [[Ырымбур өлкәһе|Ырымбур өлкәсе]]) # Динар Хәмитов (1980) ([[Питрәc|Питрәс]]) # Илшат Хәмидрәхимов, взвод командиры, өлкән лейтенант (26 йәш, [[Аҡсубай районы]]) # Таһир Хәсәнов (Архангел районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4776583/ На Украине в ходе военной спецоперации погиб уроженец Башкирии Тагир Хасанов]</ref> # Ғабдрахман Хисаметдинов (Яңа Атъял, Яулытора районы, [[Төмән өлкәһе]]) # Айнур Холматов (19 йәш, [[Дәүләкән]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Илнур Хөснөтдинов (25 йәш, [[Салауат районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> === Ш === # Ғәфүр Шакирйәнов, танк взводы командиры, өлкән лейтенант (1996, Йәшел Үҙән) # Ильяс Шамиғулов (26 йәш, Бөрйән районы, Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> # Эдуард Шәйҙуллин (30 йәш, [[Яңауыл]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Дамир Шәймәрҙәнов, өлкән лейтенант, танкист (23 йәш)<ref name="Tatar Today" /> # Изгар Шәйхелисламов (33 йәш, [[Иглин районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Рауил Шәмсетдинов (Әбләз, Һарыҡташ районы, Ырымбур өлкәһе) # Артур Шәрәфиев (2001, Яр Саллы) # Ғәҙел Шәмғунов, өлкән сержант (1993, Ҡазан) === Ә === # Илфат Әхиәров (33 йәш, [[Дүртөйлө]], Башҡортстан)<ref name="Kp.Ufa">[https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/ Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации]</ref><ref name=":Пруфы" /> # Руслан Әйетов (Березовский, Свердловск өлкәһе)<ref>[https://ura.news/news/1052540266 Свердловский солдат погиб во время спецоперации на Украине]</ref> # Рафаэль Әхмәтов ([[Ырымбур]], [[Ырымбур өлкәһе]])<ref>[https://56orb.ru/news/society/13-05-2022/v-orenburge-prostilis-s-pogibshim-na-ukraine-ofitserom-rafaelem-ahmetovym В Оренбурге простились с погибшим в ходе спецоперации на Украине Рафаэлем Ахметовым.]</ref> # Фидарис Әхмәтов (35 йәш, [[Тәтешле районы]], Башҡортостан)<ref name=":Пруфы" /> # Андрей Әхмәтшин ([[Тольятти]], [[Һамар өлкәһе]])<ref>[https://www.samara.kp.ru/daily/27377.5/4570103/ «Он умер ради жизни других»: погибшего на Украине старшину из Тольятти посмертно представили к Ордену.]</ref> # Руслан Әхмәтшин, өлкән лейтенант, танкист, (25 йәш, Кизнер, Удмуртия)<ref name="Tatar Today">[https://tatar-today.ru/2022/05/75372/ Украинада Казан танк училищесыннан тагын 4 офицер һәлак булган.] Tatar Today — татар яңалыклары</ref>. # Малик Әхтәров ([[Екатеринбург]], Свердловск өлкәһе)<ref name="ТС">[https://tagilcity.ru/news/incident/14-04-2022/spisok-pogibshih-sverdlovchan-v-hode-spetsoperatsii-na-ukraine?amp=1 Список погибших свердловчан в ходе спецоперации на Украине (обновляется)]</ref> # Марат Әхмәтйәнов (Нуриман районы) # Рәфил Әйүпов (Белорет районы)<ref>[https://www.ufa.kp.ru/online/news/4804845/ В Башкирии проводили в последний путь младшего сержанта Рафила Аюпова]</ref> === Ю === # Марат Юнысов ([[Кәртәле районы|Ҡарталы районы]], Силәбе өлкәһе) # Айнур Янышев (36 йәш, [[Миәкә районы]], Башҡортостан)<ref name="Kp.Ufa" /> === Я === # Айнур Ямалов (Әбйәлил районы)<ref>[https://ufa.aif.ru/society/details/v_bashkirii_prostilis_s_27-letnim_aynurom_yamalovym_pogibshim_na_ukraine?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop В Башкирии простились с 27-летним Айнуром Ямаловым, погибшим на Украине]</ref> == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * ''[[Рәсәй Федерацияһы|Россия Федерацияһы]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Государственные награды Российской Федерации|ru]])  • [[Рәсәй Федерацияһы Геройы|Россия Федерацияһы Ҡаһарманы]] * ''[[Украина]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Государственные награды Украины|ru]])  • Украина Ҡаһарманы'' ([[:ru:Герой Украины|ru]])'' * ''[[Луганск Халыҡ Республикаһы]] дәүләт бүләктәре'' ([[:ru:Награды Луганской Народной Республики|ru]])  • Ҡаһарманы * ''[[Донецк Халыҡ Республикаһы]] Ҡаһарманы'' ([[:ru:Герой Донецкой Народной Республики|ru]]) * == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Сығанаҡтар == * {{Cite web|url=https://www.azatliq.org/a/31759329.html|title=Путин сугышы корбаннары|publisher=[[Азатлыҡ радиоһы|Азатлык радиосы]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]] |language=}} * {{Cite web|url=https://islamnews.ru/news-voiny-tatary-i-bashkiry-pavshie-v-khode-spetsoperatsii-rf|title=Воины-татары и башкиры, павшие в ходе спецоперации РФ|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]]|language=[[русса]]}} * {{Cite web|url=https://islamnews.ru/news-rasshirilsya-spisok-tatar-i-bashkir-pavshikh-na-ukraine|title=Расширился список татар и башкир, павших на Украине|publisher=[[:ru:IslamNews.ru|IslamNews.ru]] порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[20 апрель]]|language=[[русса]]}} * {{Cite web|url=https://ufa-kp-ru.turbopages.org/ufa.kp.ru/s/daily/27376/4569323/|title=Список погибших солдат из Башкирии на Украине во время спецоперации|publisher=Комсомольская правда.Уфа порталы|author=|accessdate=[[2022 йыл]]дың [[24 апрель]]|language=[[русса]]}} * [https://vk.com/prufy_ru?z=album-25561502_283304189 Альбом памяти погибших на Украине.] Пруфы.рф [[ВКонтакте]]{{Ref-ru}} == Һылтанмалар == * [[:ru:Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину|Категория:Погибшие в ходе вторжения России на Украину]] {{ref-ru}} * [[:uk:Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022|Категорія:Загиблі від російського вторгнення в Україну 2022]] {{ref-uk}} * [[:uk:Втрати_силових_структур_внаслідок_російського_вторгнення_в_Україну#2022 2|Втрати силових структур внаслідок російського вторгнення в Україну]] - көндәр буйынса һәләк булгандар исемлеге {{ref-uk}} [[Категория:2022 йылда вафат булғандар]] k2uedht06lbi42gw76kyrhb1nuovl6q 0 183913 1147987 1141743 2022-07-31T16:23:30Z ZUFAr 191 /* Ваҡлап һатыу төрҙәре */ wikitext text/x-wiki [[Файл:Commerce Sculpture Eliseev House Saint-Petersburg.jpg|thumb|240px| Санкт- Петербургтағы Елисеевтарҙың сауҙа йортондағы сауҙа илаһы Меркурий ([[Гермес]]) һыны]] '''Сауҙа''' — иҡтисад тармағы һәм тауар һатып алыуға һәм һатыуға, тауарҙар менән алмашыуға, шулай уҡ уға бәйле процестарға- клиенттарҙы туранан-тура хеҙмәтләндереүгә, тауарҙар тапшырыуға, уларҙы һаҡлауға һәм һатыуға әҙерләүгә йүнәлтелгән хужалыҡ эшмәкәрлеге төрө. Тар мәғәнәлә сауҙа транзакцияның мөһим шарттары тураһында килешеү тураһында һөйләшеү процесы тип атала. Сауҙа ғәҙәттә аҡса ярҙамында башҡарыла, әммә ҡулаҡсаһыҙ сауҙа ла бар — был тауарҙар менән туранан-тура алмашыу, бартер. Сауҙа — илдең йәки төбәктең бюджетына һалым керемдәренең һиҙелерлек сығанағы<ref>так, например, в 2006 году поступления от розничной торговли в бюджет Челябинской области составили 11 %, а оптовой торговли — 7 %</ref> . Эшмәкәрлек төрө булараҡ сауҙа аралашсы хеҙмәттәргә ҡарай, тауарҙарҙың етештереүселәрҙән һатып алыусыларға барып етеүендә ярҙамсы звено булараҡ ҡарала. Сауҙаны [[иҡтисад]]тың айырым тармағына бүлеү хеҙмәттең социаль бүленеше һәм сәнәғәт капиталы составында сауҙа капиталын бүлеү менән бәйле, был булған ресурстарҙы һөҙөмтәлерәк файҙаланыуға ынтылыш менән бәйле. == Тарих == [[Файл:Caduceus.svg|left|thumb|upright=0.45|Рим сауҙа илаһы Меркурий тотоп торған кадуцей хәҙерге заманда ла сауҙа билдәһе тип йөрөтөлә <ref>Hans Biedermann, James Hulbert (trans.), ''Dictionary of Symbolism — Cultural Icons and the Meanings behind Them'', p. 54.</ref>]] [[File:Silk route copy.jpg|thumb|Европа менән Азия араһындағы Бөйөк ебәк юлы картаһы]] Сауҙа тауар һәм матди ҡиммәттәр менән алмашыу процесы булараҡ таш быуаттан билдәле. Ул саҡта ла, хәҙер ҙә сауҙаның асылы — был биржанан файҙа алыу өсөн инвентарь, шулай уҡ матди булмаған тауарҙар менән алмашыу йәки һатыу тәҡдиме. Сауҙа, етештерелгән артыҡ продукция һәм продукция менән алмашыу булараҡ, хеҙмәт бүленеше барлыҡҡа килеү менән барлыҡҡа килгән. Биржа башта тәбиғи була; [[аҡса]] барлыҡҡа килеү менән тауар-аҡса мөнәсәбәттәре урынлаштырыуҙың тәүшарты була. Сауҙа тарихи процестың иң ҡеүәтле факторҙарының береһе булып тора. Тарихта йәмәғәт тормошона ҙурыраҡ та, аҙыраҡ та йоғонто яһамаған осор юҡ. == Сауҙа төрҙәре == Әгәр яҡтар араһында тауарҙар һәм хеҙмәттәр аҡса эквиваленттарына мөрәжәғәт итмәйенсә күсерелһә, сауҙа алмашыу (йәки бартер<ref>{{БРЭ|статья=Ба́ртер|id=1863362|автор=Савостина Л. С.|том=3|страницы=74}}</ref>) булырға мөмкин. Әгәр сауҙала аҡса йә уны алмаштырыусы ҡулланылһа, сауҙа транзакцияһы һатыу тип атала<ref name="БРЭ">{{БРЭ|статья=Торговля|id=4197798|автор=Гоненко Д. В.|том=32|страницы=295}}</ref>. Географик йәһәттән сауҙа эске һәм тышҡы сауҙаға бүленә. Тышҡы сауҙа — илдәр араһында сауҙа (халыҡ-ара сауҙа) һәм импортҡа, экспортҡа һәм транзитҡа бүленә. [[Рәсәй]]ҙең эре энциклопедияһы шулай уҡ сик буйы зонаһында (ғәҙәттә диңгеҙ йәки йылға сиге буйлап) күрше дәүләттәрҙең предприятиелары йәки ойошмалары араһында алып барылған сик буйы сауҙаһын айырып күрһәтә. Бындай сауҙа хөкүмәт-ара килешеүҙәр нигеҙендә льготалы режимда алып барыла. 1970-се йылдарҙан үҫештәге илдәрҙә етештереүселәр һәм ҡулланыусылар өсөн социаль һәм иҡтисади ғәҙеллеккә өлгәшеүгә һәм уларҙың тотороҡло үҫешенә йүнәлтелгән ғәҙел тышҡы сауҙа принциптарына йәмәғәт ярҙамы арта бара. Ғәҙел сауҙа ирекле сауҙа менән ҡапма-ҡаршы тора, уның сиктәрендә тауарҙарға һәм хеҙмәттәргә хаҡтар дәүләт власы органдары тарафынан көйләнмәгән, тик һатып алыу-һатыу процестарында ҡатнашҡан агенттар тарафынан ғына билдәләнә<ref name="Treccani">{{treccani|commercio|Commercio|accessdate=2022-04-06}}</ref>.. Эске сауҙа бер илдең территорияһында алып барыла һәм күмәртәләп һәм ваҡлап һатыуға бүленә. ''Күмәртәләп һатыу'' — тауарҙы артабан сеймал (эшкәртеү, тегеү), йә ҡайтанан һатыу маҡсатында һатып алыусыларға һатыу эшмәкәрлеге. Шуға күрә күмәртәләп һатыуҙа тауарҙарҙы күпләп һәм ҙур күләмдә һатып алалар. ''Ваҡлап һатыу'' — һуңғы ҡулланыусыларға тауар һатып алыу һәм һатыу актын тормошҡа ашырыу менән бәйле кешеләрҙең айырым эшмәкәрлеге. Был эшмәкәрлек алмашыу процесын хеҙмәтләндереүгә йүнәлтелгән аныҡ технологик-иҡтисади операциялар йыйылмаһы һәм әйләнеш өлкәһендә тауарҙар хәрәкәтенең һуңғы звеноһы булып тора. == Ваҡлап һатыу төрҙәре == === Стационар сауҙа === Махсус йыһазландырылған биналарҙа (уларҙың өлөштәрендә) һәм сауҙа өсөн тәғәйенләнгән ҡоролмаларҙа сауҙа алып итеү. Сауҙа биналары һәм ҡоролмалары төҙөлөш системаһына яраҡлы, бинаның фундаменты ныҡлы һәм бина инженер коммуникацияларына бәйләнгән. Сауҙа объекттарының был категорияһына сауҙа үҙәктәре, магазиндар, павильондар һәм киосктар инә. === Стационар булмаған сауҙа === Килтереп һатыу, алып килеп һатыу принцебына ҡаралған сауҙа, шулай уҡ стационар сауҙа талаптарына яуап бирмәгән башҡа төрлө сауҙа итеү. === Ташып сауҙа итеү === Стационар сауҙа селтәренән ситтә махсус йәки махсус йыһазландырылған автотранспорт (автолавка), шулай уҡ транспорт сараһы менән сауҙа итеү. === Таратып сауҙа итеү === Стационар сауҙа селтәренән ситтә һатыусының өйөнда өйҙә, учреждениеларҙа, ойошмаларҙа, предприятиеларҙа, транспортта йәки урамда туранан-тура һатыу итеү. === Дистанцион сауҙа === Посылкалар аша сауҙа итеү — почта алған заказдар буйынса ваҡлап һатыу сауҙаһы. Дистанцион һатыу — шул уҡ заказдарҙы посылкалар менән ебәреп сауҙа итеү. === Интернет аша сауҙа === Өлгөләр буйынса сауҙа итеү — һатып алыусы тауарҙарҙы өлгөләр буйынса, каталогтарҙа, проспекттарҙа, рекламала, буклеттарҙа йәки фотоһүрәттәрҙә һәм башҡа мәғлүмәт сығанаҡтарында һайлап ала. Интернет-магазиндар аша сауҙа итеү — өлгөләр буйынса һайланған тауарҙы һатыу. === Комиссион сауҙа === Комиссия агенттарының комиссия килешеүҙәре буйынса өсөнсө яҡтарҙың (комитенттарҙың) һатыуға тапшырылған тауарҙарын һатыу. Комиссия сауҙаһында сауҙа операцияһында өс яҡ: комиссия агенты, комитент һәм һатып алыусының ҡатнаша. === Баҙарҙар === Аҙыҡ-түлекте һәм тауарҙарҙы ваҡлап һатыу урындары. Йыш ҡына асыҡ һауала йәки сауҙа рәттәрендә башҡарыла. === Йәрминкәләр === === Ял йәрминкәләре === === Махсус йәрминкәләр === === Фестивалдәр === == Белем классификациялау системалары кодтары == * [[Универсальная десятичная классификация|УДК]] 38 * [[Государственный рубрикатор научно-технической информации]] ([[ГРНТИ]]) (по состоянию на 2001 год): ** [http://www.gsnti-norms.ru/norms/common/doc.asp?0&/norms/grnti/gr71.htm 71 ВНУТРЕННЯЯ ТОРГОВЛЯ. ТУРИСТСКО-ЭКСКУРСИОННОЕ ОБСЛУЖИВАНИЕ]{{Недоступная ссылка|date=Декабрь 2019 |bot=InternetArchiveBot }} ** [http://www.gsnti-norms.ru/norms/common/doc.asp?0&/norms/grnti/gr72.htm 72 ВНЕШНЯЯ ТОРГОВЛЯ]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2019 |bot=InternetArchiveBot }} == Сауҙала ҡатнашыусылар == * Һатыусы * Һатып алыусы Ҡайһы бер осраҡтарҙа, ғәмәлдә, тауар һатыусы ла, һатып алыусы ла бер үк кеше булыуы мөмкин. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == * {{ВТ-ЭСБЕ|Торговля|[[Мануйлов, Александр Аполлонович|Мануйлов А. А.]]}} * [http://buhuchet-info.ru/buhgalterskiy-uchet-v-torgovle/302-sushchnost-ponyatiya-i-vidi-torgovli-.html Сущность, понятия и виды торговли] // Бухучет-инфо * [http://base.garant.ru/12171992/1/ Об основах государственного регулирования торговой деятельности в Российской Федерации] // Гарант.ru, 1992 [[Категория:Сауҙа]] adypyhiziroxjt5pgcl5g543pzo8924 0 184358 1147958 2022-07-31T12:58:14Z Баныу 28584 "'''Алфёров''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Алфёрова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Этимологияһы == Алфёров фамилияһы грек исеме Елевферийҙан барлыҡҡа килгән, русса — «ирекле», «бойондороҡһоҙ» мәғәнәһендә. == Фамилия == * [[Алфёров Жорес Иванович]]..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Алфёров''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Алфёрова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Этимологияһы == Алфёров фамилияһы грек исеме Елевферийҙан барлыҡҡа килгән, русса — «ирекле», «бойондороҡһоҙ» мәғәнәһендә. == Фамилия == * [[Алфёров Жорес Иванович]] — СССР һәм Рәсәй физигы, Нобель премияһы лауреаты. * [[Алфёров Николай Семенович]] — * [[Алфёров Анатолий Фёдорович]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Алфёрова Ксения Александровна]] — * [[Алфёрова Ирина Ивановна]] — == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Алферовка]] 92kxcycu06488r1gsvxgpy08l3fzrt5 1147959 1147958 2022-07-31T13:01:08Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Алфёров''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Алфёрова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Этимологияһы == Алфёров фамилияһы грек исеме Елевферийҙан барлыҡҡа килгән, русса — «ирекле», «бойондороҡһоҙ» мәғәнәһендә. == Фамилия == * [[Алфёров Жорес Иванович]] — СССР һәм Рәсәй физигы, Нобель премияһы лауреаты. * [[Алфёров Николай Семенович]] — * [[Алфёров Анатолий Фёдорович]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. --------------- * [[Алфёрова Ксения Александровна]] — * [[Алфёрова Ирина Ивановна]] — == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Алферовка]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} n3vy27pqwwzs4mhs7rlzkmpo3ihxhgf 1147961 1147959 2022-07-31T13:34:35Z Баныу 28584 /* Фамилия */ wikitext text/x-wiki '''Алфёров''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Алфёрова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Этимологияһы == Алфёров фамилияһы грек исеме Елевферийҙан барлыҡҡа килгән, русса — «ирекле», «бойондороҡһоҙ» мәғәнәһендә. == Фамилия == * [[Алфёров Жорес Иванович]] — СССР һәм Рәсәй физигы, Нобель премияһы лауреаты. * [[Алфёров Николай Семенович]] — иҡтисады һәм партия лидеры * [[Алфёров Анатолий Фёдорович]] — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. --------------- * [[Алфёрова Ксения Александровна]] — * [[Алфёрова Ирина Ивановна]] — == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Алферовка]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 7glesmm8j55jo4de5tgbpwqkaacal0y 1147962 1147961 2022-07-31T13:36:59Z Баныу 28584 /* Фамилия */ wikitext text/x-wiki '''Алфёров''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Алфёрова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Этимологияһы == Алфёров фамилияһы грек исеме Елевферийҙан барлыҡҡа килгән, русса — «ирекле», «бойондороҡһоҙ» мәғәнәһендә. == Фамилия == * [[Алфёров Жорес Иванович]] — СССР һәм Рәсәй физигы, Нобель премияһы лауреаты. * [[Алфёров Николай Семенович]] — иҡтисады һәм партия лидеры * [[Алфёров Анатолий Фёдорович]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. --------------- * [[Алфёрова Ксения Александровна]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]ҙең театр һәм кино актёры, телевидение тапшырыуҙарын алып барыусы. * [[Алфёрова Ирина Ивановна]] — == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Алферовка]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} j70hykq30q1ek41myp1kjsfxn6crk45 1147963 1147962 2022-07-31T13:38:19Z Баныу 28584 /* Фамилия */ wikitext text/x-wiki '''Алфёров''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Алфёрова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Этимологияһы == Алфёров фамилияһы грек исеме Елевферийҙан барлыҡҡа килгән, русса — «ирекле», «бойондороҡһоҙ» мәғәнәһендә. == Фамилия == * [[Алфёров Жорес Иванович]] — СССР һәм Рәсәй физигы, Нобель премияһы лауреаты. * [[Алфёров Николай Семенович]] — иҡтисады һәм партия лидеры * [[Алфёров Анатолий Фёдорович]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. --------------- * [[Алфёрова Ксения Александровна]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]ҙең театр һәм кино актёры, телевидение тапшырыуҙарын алып барыусы. * [[Алфёрова Ирина Ивановна]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] актрисаһы. [[Рәсәй Федерацияһының халыҡ артисы]] (2007). == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Алферовка]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} kzgotalr4je9h7uru9z2iobkdep6rub 1147964 1147963 2022-07-31T13:39:52Z Баныу 28584 /* Шулай уҡ ҡарағыҙ */ wikitext text/x-wiki '''Алфёров''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Алфёрова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Этимологияһы == Алфёров фамилияһы грек исеме Елевферийҙан барлыҡҡа килгән, русса — «ирекле», «бойондороҡһоҙ» мәғәнәһендә. == Фамилия == * [[Алфёров Жорес Иванович]] — СССР һәм Рәсәй физигы, Нобель премияһы лауреаты. * [[Алфёров Николай Семенович]] — иҡтисады һәм партия лидеры * [[Алфёров Анатолий Фёдорович]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. --------------- * [[Алфёрова Ксения Александровна]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]ҙең театр һәм кино актёры, телевидение тапшырыуҙарын алып барыусы. * [[Алфёрова Ирина Ивановна]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] актрисаһы. [[Рәсәй Федерацияһының халыҡ артисы]] (2007). == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Алферовка]] — Рәсәйҙәге йылға. {{Фамилиялаштар исемлеге}} mpglruy2ban73tt443zotfbvls4mis6 1147965 1147964 2022-07-31T13:42:58Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Алфёров''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Топоним булараҡ та ҡулланыла. '''Алфёрова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Этимологияһы == Алфёров фамилияһы грек исеме Елевферийҙан барлыҡҡа килгән, русса — «ирекле», «бойондороҡһоҙ» мәғәнәһендә. == Фамилия == * [[Алфёров Жорес Иванович]] — СССР һәм Рәсәй физигы, Нобель премияһы лауреаты. * [[Алфёров Николай Семенович]] — иҡтисады һәм партия лидеры * [[Алфёров Анатолий Фёдорович]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. --------------- * [[Алфёрова Ксения Александровна]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]ҙең театр һәм кино актёры, телевидение тапшырыуҙарын алып барыусы. * [[Алфёрова Ирина Ивановна]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] актрисаһы. [[Рәсәй Федерацияһының халыҡ артисы]] (2007). == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Алферовка]] — Рәсәйҙәге йылға. {{Фамилиялаштар исемлеге}} iswwu7f18u9mm95eboxuzulvr5glri8 1147972 1147965 2022-07-31T14:01:25Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Алфёров''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Топоним булараҡ та ҡулланыла. Алфёров фамилияһы грек исеме Елевферийҙан барлыҡҡа килгән, русса — «ирекле», «бойондороҡһоҙ» мәғәнәһендә. '''Алфёрова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Алфёров Жорес Иванович]] — СССР һәм Рәсәй физигы, Нобель премияһы лауреаты. * [[Алфёров Николай Семенович]] — иҡтисады һәм партия лидеры * [[Алфёров Анатолий Фёдорович]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. --------------- * [[Алфёрова Ксения Александровна]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]ҙең театр һәм кино актёры, телевидение тапшырыуҙарын алып барыусы. * [[Алфёрова Ирина Ивановна]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] актрисаһы. [[Рәсәй Федерацияһының халыҡ артисы]] (2007). == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Алферовка]] — Рәсәйҙәге йылға. {{Фамилиялаштар исемлеге}} hsez35cc11rvyjfamqeg0ky0iiih4rb 1147973 1147972 2022-07-31T14:02:56Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Алфёров''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Грек исеме Елевферийҙан барлыҡҡа килгән, русса — «ирекле», «бойондороҡһоҙ» мәғәнәһендә. Топоним булараҡ та ҡулланыла. '''Алфёрова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Алфёров Жорес Иванович]] — СССР һәм Рәсәй физигы, Нобель премияһы лауреаты. * [[Алфёров Николай Семенович]] — иҡтисады һәм партия лидеры * [[Алфёров Анатолий Фёдорович]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. --------------- * [[Алфёрова Ксения Александровна]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]ҙең театр һәм кино актёры, телевидение тапшырыуҙарын алып барыусы. * [[Алфёрова Ирина Ивановна]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] актрисаһы. [[Рәсәй Федерацияһының халыҡ артисы]] (2007). == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Алферовка]] — Рәсәйҙәге йылға. {{Фамилиялаштар исемлеге}} fjhurwo17j3v805hqlqu1cfy2shconp 0 184359 1147960 2022-07-31T13:32:20Z Баныу 28584 [[Алфёров]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Алфёров]] fstsfqjp3mosawar9apldb2eaapeihh 0 184360 1147975 2022-07-31T15:23:20Z Баныу 28584 "'''Аҡбирҙин''' {{lang-ru|Акбирдин}} — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡбирҙе (исем)|Аҡбирҙе]] исеменән яһалған. Топоним булараҡ та ҡулланыла. '''Аҡбирҙина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Аҡбирҙин Нәжметдин Сәләхетдин улы]] * Аҡбирҙин Сибәғә..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Аҡбирҙин''' {{lang-ru|Акбирдин}} — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡбирҙе (исем)|Аҡбирҙе]] исеменән яһалған. Топоним булараҡ та ҡулланыла. '''Аҡбирҙина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Аҡбирҙин Нәжметдин Сәләхетдин улы]] * [[Аҡбирҙин Сибәғәт Ғәйнетдин улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. * [[Аҡбирҙин Әхмәт Хажи улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аҡбирҙе (исем)|Аҡбирҙе]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} == Һылтанмалар == 5ojz42z8pl4luboqmkpicuu3dey19pf 1147976 1147975 2022-07-31T15:25:44Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Аҡбирҙин''' {{lang-ru|Акбирдин}} — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡбирҙе (исем)|Аҡбирҙе]] исеменән яһалған. Топоним булараҡ та ҡулланыла. '''Аҡбирҙина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Аҡбирҙин Нәжметдин Сәләхетдин улы]] * [[Аҡбирҙин Сибәғәт Ғәйнетдин улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. * [[Аҡбирҙин Әхмәт Хажи улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аҡбирҙе (исем)|Аҡбирҙе]] == Һылтанмалар == * [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqort_familiyalary.pdf С. Х. «Төпәев Башҡорт фамилиялары»] {{Фамилиялаштар исемлеге}} ltb64ul79chglaemo4pgrxinebpu88d 1147977 1147976 2022-07-31T15:28:12Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Аҡбирҙин''' {{lang-ru|Акбирдин}} — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡбирҙе (исем)|Аҡбирҙе]] исеменән яһалған. Топоним булараҡ та ҡулланыла. '''Аҡбирҙина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Аҡбирҙин Нәжметдин Сәләхетдин улы]] * [[Аҡбирҙин Сибәғәт Ғәйнетдин улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. * [[Аҡбирҙин Әхмәт Хажи улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аҡбирҙе (исем)|Аҡбирҙе]] == Һылтанмалар == * [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqort_familiyalary.pdf С. Х. «Төпәев Башҡорт фамилиялары»] {{Фамилиялаштар исемлеге}} kc2whnbjzidfnrh9hddiedym2fdqdxc 1147978 1147977 2022-07-31T15:29:53Z Баныу 28584 /* Шулай уҡ ҡарағыҙ */ wikitext text/x-wiki '''Аҡбирҙин''' {{lang-ru|Акбирдин}} — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡбирҙе (исем)|Аҡбирҙе]] исеменән яһалған. Топоним булараҡ та ҡулланыла. '''Аҡбирҙина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Аҡбирҙин Нәжметдин Сәләхетдин улы]] * [[Аҡбирҙин Сибәғәт Ғәйнетдин улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. * [[Аҡбирҙин Әхмәт Хажи улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аҡбирҙе (исем)]] == Һылтанмалар == * [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqort_familiyalary.pdf С. Х. «Төпәев Башҡорт фамилиялары»] {{Фамилиялаштар исемлеге}} qtjm17d3tbbvqztp275adjuvnid3dcl 1147980 1147978 2022-07-31T15:31:08Z Баныу 28584 /* Фамилия */ wikitext text/x-wiki '''Аҡбирҙин''' {{lang-ru|Акбирдин}} — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡбирҙе (исем)|Аҡбирҙе]] исеменән яһалған. Топоним булараҡ та ҡулланыла. '''Аҡбирҙина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Аҡбирҙин Нәжметдин Сәләхетдин улы]] — ауыл хужалығы алдынғыһы. * [[Аҡбирҙин Сибәғәт Ғәйнетдин улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. * [[Аҡбирҙин Әхмәт Хажи улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аҡбирҙе (исем)]] == Һылтанмалар == * [https://kitaptar.bashkort.org/files/bashqort_familiyalary.pdf С. Х. «Төпәев Башҡорт фамилиялары»] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 3cw9ai81oitnwcm0bw2999n1om5v7fn 1147991 1147980 2022-07-31T16:27:44Z ZUFAr 191 wikitext text/x-wiki '''Аҡбирҙин''' {{lang-ru|Акбирдин}} — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡбирҙе (исем)|Аҡбирҙе]] исеменән яһалған. Топоним булараҡ та ҡулланыла. '''Аҡбирҙина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. Изге, бәхетле бала донъяға килде тигәнде аңлата.<ref>{{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы =33 }}</ref> == Фамилия == * [[Аҡбирҙин Нәжметдин Сәләхетдин улы]] — ауыл хужалығы алдынғыһы. * [[Аҡбирҙин Сибәғәт Ғәйнетдин улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. * [[Аҡбирҙин Әхмәт Хажи улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аҡбирҙе (исем)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} 7x6ba5ijyg9yj3s1yvrpct1ibwr4bt2 1147992 1147991 2022-07-31T16:29:13Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Аҡбирҙин''' ({{lang-ru|Акбирдин}}) — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡбирҙе (исем)|Аҡбирҙе]] исеменән яһалған. Топоним булараҡ та ҡулланыла. '''Аҡбирҙина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. Изге, бәхетле бала донъяға килде тигәнде аңлата.<ref>{{Китап:Башҡорт фамилиялары|страницы =33 }}</ref> == Фамилия == * [[Аҡбирҙин Нәжметдин Сәләхетдин улы]] — ауыл хужалығы алдынғыһы. * [[Аҡбирҙин Сибәғәт Ғәйнетдин улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры. * [[Аҡбирҙин Әхмәт Хажи улы]] — [[112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы]] яугиры == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аҡбирҙе (исем)]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} d7hl8j4s5769i5p9u77o9op0kj8hzou 0 184361 1147985 2022-07-31T16:07:33Z Баныу 28584 "'''Аҡсурин''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡсура (исем)|Аҡсура]] башҡорт исеменән яһалған. '''Аҡсурина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == [[Аҡсурин Ренат Сөләймән улы]] [[Аҡсурин Йософ Хәсән улы]] [[Аҡсурин Басир Ғәйфулла улы]] Аҡсурина Фи..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Аҡсурин''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡсура (исем)|Аҡсура]] башҡорт исеменән яһалған. '''Аҡсурина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == [[Аҡсурин Ренат Сөләймән улы]] [[Аҡсурин Йософ Хәсән улы]] [[Аҡсурин Басир Ғәйфулла улы]] [[Аҡсурина Фирүзә Исхаҡ ҡыҙы]] == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аҡсура (исем)]] c69smze4rtur633p81ubqcl5auzsq8j 1147986 1147985 2022-07-31T16:17:15Z Баныу 28584 /* Фамилия */ wikitext text/x-wiki '''Аҡсурин''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡсура (исем)|Аҡсура]] башҡорт исеменән яһалған. '''Аҡсурина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Аҡсурин Басир Ғәйфулла улы]] — социология фәндәре кандидаты, философия фәндәре докторы. * [[Аҡсурин Тимербулат Ҡорамша улы]] — йәмәғәт эшмәкәре, меценат. * [[Аҡсурин Басир Ғәйфулла улы]]  — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] фәлсәфәсеһе, социологы, уҡытыусы. [[Социология]] фәндәре кандидаты, [[философия]] фәндәре докторы. * [[Аҡсурин Мәхмүт Абдулла улы]] (1923—2009) — партия һәм хужалыҡ эшмәкәре. * [[Аҡсурин Рәдиф Ғәли улы]] — көрәш буйынса донъя чемпионы. * [[Аҡсурин Йософ Хәсән улы]] — [[Татарҙар|татар]] нәшерсеһе, яҙыусы, журналист. * [[Аҡсурин Ренат Сөләймән улы]]  — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] кардиохирургы. * [[Аҡсурина Фирүзә Исхаҡ ҡыҙы]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]ҙең ғалим-биологы. Биология фәндәре докторы , профессор . == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аҡсура (исем)]] 0dkgx57tvdws19ixirnqmdcnl8wuy03 1147988 1147986 2022-07-31T16:23:55Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Аҡсурин''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡсура (исем)|Аҡсура]] башҡорт исеменән яһалған. Топонимдарҙа ла ҡулланыла. '''Аҡсурина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Аҡсурин Басир Ғәйфулла улы]] — социология фәндәре кандидаты, философия фәндәре докторы. * [[Аҡсурин Тимербулат Ҡорамша улы]] — йәмәғәт эшмәкәре, меценат. * [[Аҡсурин Басир Ғәйфулла улы]]  — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] фәлсәфәсеһе, социологы, уҡытыусы. [[Социология]] фәндәре кандидаты, [[философия]] фәндәре докторы. * [[Аҡсурин Мәхмүт Абдулла улы]] (1923—2009) — партия һәм хужалыҡ эшмәкәре. * [[Аҡсурин Рәдиф Ғәли улы]] — көрәш буйынса донъя чемпионы. * [[Аҡсурин Йософ Хәсән улы]] — [[Татарҙар|татар]] нәшерсеһе, яҙыусы, журналист. * [[Аҡсурин Ренат Сөләймән улы]]  — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] кардиохирургы. --------------- * [[Аҡсурина Фирүзә Исхаҡ ҡыҙы]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]ҙең ғалим-биологы. Биология фәндәре докторы , профессор . == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аҡсура (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 3cz1nb4n767u6nd1k0ysigsh8bvb80y 1147989 1147988 2022-07-31T16:25:55Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Аҡсурин''' {{lang-ru|Аксурин}} — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡсура (исем)|Аҡсура]] башҡорт исеменән яһалған. Топонимдарҙа ла ҡулланыла. '''Аҡсурина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Аҡсурин Басир Ғәйфулла улы]] — социология фәндәре кандидаты, философия фәндәре докторы. * [[Аҡсурин Тимербулат Ҡорамша улы]] — йәмәғәт эшмәкәре, меценат. * [[Аҡсурин Басир Ғәйфулла улы]]  — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] фәлсәфәсеһе, социологы, уҡытыусы. [[Социология]] фәндәре кандидаты, [[философия]] фәндәре докторы. * [[Аҡсурин Мәхмүт Абдулла улы]] (1923—2009) — партия һәм хужалыҡ эшмәкәре. * [[Аҡсурин Рәдиф Ғәли улы]] — көрәш буйынса донъя чемпионы. * [[Аҡсурин Йософ Хәсән улы]] — [[Татарҙар|татар]] нәшерсеһе, яҙыусы, журналист. * [[Аҡсурин Ренат Сөләймән улы]]  — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] кардиохирургы. --------------- * [[Аҡсурина Фирүзә Исхаҡ ҡыҙы]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]ҙең ғалим-биологы. Биология фәндәре докторы , профессор . == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аҡсура (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} dmzlyh2ni7bd4qwrqpk47zxk02vtqfk 1147990 1147989 2022-07-31T16:26:25Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Аҡсурин''' ({{lang-ru|Аксурин}}) — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡсура (исем)|Аҡсура]] башҡорт исеменән яһалған. Топонимдарҙа ла ҡулланыла. '''Аҡсурина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Аҡсурин Басир Ғәйфулла улы]] — социология фәндәре кандидаты, философия фәндәре докторы. * [[Аҡсурин Тимербулат Ҡорамша улы]] — йәмәғәт эшмәкәре, меценат. * [[Аҡсурин Басир Ғәйфулла улы]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] фәлсәфәсеһе, социологы, уҡытыусы. [[Социология]] фәндәре кандидаты, [[философия]] фәндәре докторы. * [[Аҡсурин Мәхмүт Абдулла улы]] (1923—2009) — партия һәм хужалыҡ эшмәкәре. * [[Аҡсурин Рәдиф Ғәли улы]] — көрәш буйынса донъя чемпионы. * [[Аҡсурин Йософ Хәсән улы]] — [[Татарҙар|татар]] нәшерсеһе, яҙыусы, журналист. * [[Аҡсурин Ренат Сөләймән улы]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] кардиохирургы. --------------- * [[Аҡсурина Фирүзә Исхаҡ ҡыҙы]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]ҙең ғалим-биологы. Биология фәндәре докторы, профессор . == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аҡсура (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 8dmddhhbrpj0kmjbtf57qedwe6g7w69 1147993 1147990 2022-07-31T16:30:58Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Аҡсурин''' ({{lang-ru|Аксурин}}) — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Аҡсура (исем)|Аҡсура]] башҡорт исеменән яһалған. Топоним булараҡ та ҡулланыла. '''Аҡсурина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Аҡсурин Басир Ғәйфулла улы]] — социология фәндәре кандидаты, философия фәндәре докторы. * [[Аҡсурин Тимербулат Ҡорамша улы]] — йәмәғәт эшмәкәре, меценат. * [[Аҡсурин Басир Ғәйфулла улы]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй]] фәлсәфәсеһе, социологы, уҡытыусы. [[Социология]] фәндәре кандидаты, [[философия]] фәндәре докторы. * [[Аҡсурин Мәхмүт Абдулла улы]] (1923—2009) — партия һәм хужалыҡ эшмәкәре. * [[Аҡсурин Рәдиф Ғәли улы]] — көрәш буйынса донъя чемпионы. * [[Аҡсурин Йософ Хәсән улы]] — [[Татарҙар|татар]] нәшерсеһе, яҙыусы, журналист. * [[Аҡсурин Ренат Сөләймән улы]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] кардиохирургы. --------------- * [[Аҡсурина Фирүзә Исхаҡ ҡыҙы]] — [[СССР]] һәм [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]ҙең ғалим-биологы. Биология фәндәре докторы, профессор . == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Аҡсура (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} l3segxl8gy0lgfgp05m6lfr3k2ouvsb 0 184362 1147996 2022-07-31T16:35:27Z Баныу 28584 [[Аҡсурин]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Аҡсурин]] j60vaz4qb67wyv6nqk2ubau0zmego9e 0 184363 1147998 2022-07-31T16:59:20Z Баныу 28584 "'''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙен Исайя исеме тәшкил иткән. Асаев фамилияһы Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән еврей ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Еврей теленән рус те..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙен Исайя исеме тәшкил иткән. Асаев фамилияһы Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән еврей ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Еврей теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[ https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru Происхождение фамилии «Исаев»]</ref>. '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы * Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы 1golg0so9t2b31pnint5g69tyxnxu1z 1147999 1147998 2022-07-31T17:00:01Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙен Исайя исеме тәшкил иткән. Асаев фамилияһы Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән еврей ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Еврей теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[ https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru Происхождение фамилии «Исаев»]</ref>. '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы * Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} ktnn6a6ks0c15nlmfhergmuuq11vpyq 1148000 1147999 2022-07-31T17:00:38Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙен Исайя исеме тәшкил иткән. Асаев фамилияһы Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән еврей ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Еврей теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru Происхождение фамилии «Исаев»]</ref>. '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы * Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} t8d09kfmdso1t6eagaxo11hq1phm8ge 1148001 1148000 2022-07-31T17:02:35Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙен Исайя исеме тәшкил иткән. Асаев фамилияһы Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән еврей ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Еврей теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru /Значение и происхождение фамилии Асаев Источник: https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html © NeoLove.ru ]</ref>. '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы * Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} tf3x0gv8jtpboeu8vk25db0s6r0ajtm 1148002 1148001 2022-07-31T17:03:12Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙен Исайя исеме тәшкил иткән. Асаев фамилияһы Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән еврей ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Еврей теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru/Значение и происхождение фамилии Асаев] Источник: https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html © NeoLove.ru ]</ref>. '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы * Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} 8lxlo171bk6b8pp5oovj1horzmuo48n 1148003 1148002 2022-07-31T17:06:20Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙен Исайя исеме тәшкил иткән. Асаев фамилияһы Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән еврей ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Еврей теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru/Значение и происхождение фамилии Асаев] '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы --------------- * Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} kcxcdxc96lqsic0nfgezjzsy58b8lia 1148004 1148003 2022-07-31T17:07:29Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы. Уның нигеҙен Исайя исеме тәшкил иткән. Асаев фамилияһы Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән еврей ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Еврей теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru/Значение и происхождение фамилии Асаев]</ref>. '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы --------------- * Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} awqc4d5xrsln8gmfk1xfv56vgs7yfjv 1148005 1148004 2022-07-31T17:10:51Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы. Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән еврей ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Еврей теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru/Значение и происхождение фамилии Асаев]</ref>. '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы --------------- * Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} g0207truhdhe88yglp9nukorr6sjgom 1148006 1148005 2022-07-31T17:13:19Z Баныу 28584 /* Фамилия */ wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы. Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән еврей ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Еврей теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru/Значение и происхождение фамилии Асаев]</ref>. '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы]] — ауыл хужалығы һәм дәүләт эшмәкәре. 1965—2001 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Шишмә районы]]ндағы «Луч» [[колхоз]]ы рәйесе, 1993—1996 йылдарҙа Рәсәй Федерацияһы Дәүләт думаһы депутаты.[[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. --------------- * Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} krr673bp1u90wa61k5ao1lo4gexqbwb 1148007 1148006 2022-07-31T17:15:38Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы. Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән еврей ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Еврей теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru/Значение и происхождение фамилии Асаев]</ref>. '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы]] — ауыл хужалығы һәм дәүләт эшмәкәре. 1965—2001 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Шишмә районы]]ндағы «Луч» [[колхоз]]ы рәйесе, 1993—1996 йылдарҙа Рәсәй Федерацияһы Дәүләт думаһы депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. --------------- * [[Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы]] — Башҡортостандың эстрада йырсыһы. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} 03r5edxrrj5dnaocinowkimhybbyveu 1148008 1148007 2022-07-31T17:19:32Z Баныу 28584 сығанаҡтар wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы<ref>[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-asaev%0D%0A.htm Ономастика/ Значение и история фамилии Асаев ]</ref>. Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән еврей ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Еврей теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru/Значение и происхождение фамилии Асаев]</ref>. '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы]] — ауыл хужалығы һәм дәүләт эшмәкәре. 1965—2001 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Шишмә районы]]ндағы «Луч» [[колхоз]]ы рәйесе, 1993—1996 йылдарҙа Рәсәй Федерацияһы Дәүләт думаһы депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. --------------- * [[Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы]] — Башҡортостандың эстрада йырсыһы. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} pdaiqjqd490xjml076julif0katpdxm 1148011 1148008 2022-07-31T17:32:27Z Баныу 28584 /* Фамилия */ wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы<ref>[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-asaev%0D%0A.htm Ономастика/ Значение и история фамилии Асаев ]</ref>. Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән еврей ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Еврей теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru/Значение и происхождение фамилии Асаев]</ref>. '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы]] — ауыл хужалығы һәм дәүләт эшмәкәре. 1965—2001 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Шишмә районы]]ндағы «Луч» [[колхоз]]ы рәйесе, 1993—1996 йылдарҙа Рәсәй Федерацияһы Дәүләт думаһы депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[Асаев Реваз Николаевич]] (1923—2007) — осетин шағиры, Грузияның Куцахта ауылында тыуған. --------------- * [[Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы]] — Башҡортостандың эстрада йырсыһы. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} gbqphxz9r8qnhtpysn6ryybk1qw3h8l 1148012 1148011 2022-07-31T17:37:18Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы<ref>[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-asaev%0D%0A.htm Ономастика/ Значение и история фамилии Асаев ]</ref>. Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән [[Йәһүдтәр|йәһүд]] ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. Йәһүд теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru/Значение и происхождение фамилии Асаев]</ref>. '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы]] — ауыл хужалығы һәм дәүләт эшмәкәре. 1965—2001 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Шишмә районы]]ндағы «Луч» [[колхоз]]ы рәйесе, 1993—1996 йылдарҙа Рәсәй Федерацияһы Дәүләт думаһы депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[Асаев Реваз Николаевич]] (1923—2007) — осетин шағиры, Грузияның Куцахта ауылында тыуған. --------------- * [[Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы]] — Башҡортостандың эстрада йырсыһы. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} l6big5vfv3estgbw8pxzb9oji5fkjd4 1148014 1148012 2022-07-31T17:41:33Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Асаев''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ир-ат фамилияһы<ref>[https://onomastikon.ru/proishogdenie-familii-asaev%0D%0A.htm Ономастика/ Значение и история фамилии Асаев ]</ref>. Асай исеменән барлыҡҡа килгән, ул Исайя тигән [[Йәһүдтәр|йәһүд]] ир-ат исеменең диалект формаһы булып тора. [[Иврит]] теленән рус теленә «Хоҙайҙы ҡотҡарыу» тип тәржемә ителә<ref>[https://names.neolove.ru/last_names/29/as/asaev.html NeoLove.ru/Значение и происхождение фамилии Асаев]</ref>. '''Асаева''' — башҡорт, татар, бурәт, урыҫ һ.б халыҡтарҙағы ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Асаев Рәйес Бәҙеғитдин улы]] — ауыл хужалығы һәм дәүләт эшмәкәре. 1965—2001 йылдарҙа [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Шишмә районы]]ндағы «Луч» [[колхоз]]ы рәйесе, 1993—1996 йылдарҙа Рәсәй Федерацияһы Дәүләт думаһы депутаты. [[Социалистик Хеҙмәт Геройы]]. * [[Асаев Реваз Николаевич]] (1923—2007) — осетин шағиры, Грузияның Куцахта ауылында тыуған. --------------- * [[Асаева Гөлназ Рөстәм ҡыҙы]] — Башҡортостандың эстрада йырсыһы. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} {{Фамилиялаштар исемлеге}} q687hwdnwdp4i6ton15pfekm7k1rfak 0 184364 1148009 2022-07-31T17:21:23Z Баныу 28584 [[Асаев]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Асаев]] 95qyo520r6zmp1gqandvjrwbnrew1c2 0 184365 1148015 2022-07-31T17:46:46Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Ғиниәтуллин''' — ир-ат фамилияһы. [[Ғиниәтулла (исем)|Ғиниәтулла]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғиниәтуллина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғиниәтуллин Марат Ғиндулла улы]] (1953) — ғалим-зоотехник. *..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Ғиниәтуллин''' — ир-ат фамилияһы. [[Ғиниәтулла (исем)|Ғиниәтулла]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғиниәтуллина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғиниәтуллин Марат Ғиндулла улы]] (1953) — ғалим-зоотехник. * [[Ғиниәтуллин Талха Йомабай улы]] (1925—2019) — Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы (2010). --------------- * [[Ғиниәтуллина Әлфизә Муллахмәт ҡыҙы]] (1936) — нефть һәм газ сығарыу тармағы ветераны. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1982). * [[Ғиниәтуллина Светлана Ғәйнулла ҡыҙы]] (1975) — драма актрисаһы. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} dsd2wpmlab8ih2zbq14iqvq91tc640g 1148017 1148015 2022-07-31T17:47:14Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki '''Ғиниәтуллин''' — ир-ат фамилияһы. [[Ғиниәтулла (исем)|Ғиниәтулла]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғиниәтуллина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғиниәтуллин Марат Ғиндулла улы]] (1953) — ғалим-зоотехник. * [[Ғиниәтуллин Талха Йомабай улы]] (1925—2019) — Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы (2010). --------------- * [[Ғиниәтуллина Әлфизә Муллахмәт ҡыҙы]] (1936) — нефть һәм газ сығарыу тармағы ветераны. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1982). * [[Ғиниәтуллина Светлана Ғәйнулла ҡыҙы]] (1975) — драма актрисаһы. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Ғиниәтулла (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} gyjj23czeyz9ymb79j1egj542x152mf 0 184366 1148016 2022-07-31T17:47:06Z Akkashka 14326 "[[:ru:Special:Redirect/revision/123669953|Алеппо]]" битен тәржемә итеп төҙөлгән wikitext text/x-wiki '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] 91doov6cntk4zsbw1jozwzmrvsuy1d7 1148038 1148016 2022-07-31T18:31:06Z Akkashka 14326 wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == <!-- Климат Алеппо очень близок к [[средиземноморский климат|средиземноморскому]]. При этом горное плато, на котором расположен город, значительно снижает прогревающий эффект [[Средиземное море|Средиземного моря]] в зимние месяцы, что делает зиму в Алеппо значительно холоднее, чем в других средиземноморских городах, хоть она и менее продолжительна. По средней температуре января зима сравнима с зимой на [[Южный берег Крыма|Южном берегу Крыма]], при этом ночью отмечаются стабильные ночные заморозки, при тёплом дне, хотя погода очень часто меняется. В отдельные годы возможны серьёзные похолодания, достигающие −5 °C, а изредка −10 °C. Часто выпадает снег, отдельные зимы бывают снежными и сопровождаются образованием временного снежного покрова. Зимой доминирует ветреная, сырая погода. Лето очень жаркое, и практически без осадков. Однако оно наступает и заканчивается также раньше, чем в средиземноморских городах. Температура в среднем составляет +36 °C в дневное время, но часто поднимается более +40 °C. Весна в Алеппо наступает условно во второй половине февраля и длится до конца апреля. Осень в Алеппо очень короткая, и ею является лишь ноябрь. == Тарихы == {{seealso|Һалабта идаралыҡ иткән хакимдар исемлеге}} Алеппо — один из [[Древнейшие города мира|самых древних городов мира]], он был заселен в VI тысячелетии до нашей эры<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Раскопки в Телль ас-Сауда и Телль аль-Ансари (юг старой части города) показывают, что область была заселена во второй половине III тысячелетия до нашей эры<ref name="Near East 1997"/>. Алеппо упоминается в хеттских надписях, в надписях Мари на Евфрате, в центральной Анатолии, и в городе Эбла, где он описывается как один из главных центров торговли и военного искусства<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. --> === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] <!-- Алеппо появляется в исторических записях гораздо раньше, чем [[Дамаск]]. Первое упоминание о нём восходит к III тысячелетию до н. э., когда Алеппо был столицей независимого царства [[Эбла]]. Город был известен как ''Арми'' в [[Эбла|Эбле]] и под именем ''[[Арманум]]'' в [[Аккад]]е. [[Нарам-Син]], царь [[Аккад]]а (или его дед, [[Саргон Древний]]), уничтожил [[Эбла|Эблу]] и Арман в XXIII веке до нашей эры<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. В поздне-[[вавилон]]ский период Алеппо впервые упоминается под именем Халаб (Халап, Халба)<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Город был столицей [[Амореи|аморейского царства]] [[Ямхад]]. Царство Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(ок. 1800—1600 гг. до н. э.), также известное как «земля Халеба», в то время было самым сильным и могущественным царством на [[Ближний восток|Ближнем Востоке]]<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхад был разрушен [[Хеттское царство|хеттами]] при [[Мурсили I]] в XVI веке до нашей эры. Однако Алеппо вскоре возобновил свою ведущую роль в Сирии, когда хеттские силы в регионе ослабли из-за внутренних раздоров<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Воспользовавшись безвластием в регионе, [[Парраттарна]], царь [[Хурриты|хурритского]] царства [[Митанни]], завоевал Алеппо в XV веке до нашей эры. Впоследствии Алеппо оказался на линии фронта в борьбе между [[Древний Египет|Египтом]], [[Митанни]] и [[Хеттское царство|Хеттским царством]]<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт [[Суппилулиума I]] победил [[Митанни]] и завоевал Алеппо в XIV веке до н. э. Алеппо имел культовое значение для хеттов: он был центром поклонения богу погоды<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Когда Хеттское царство рухнуло в XII веке до н. э., Алеппо стал частью [[Арамеи|арамейского]] [[Сиро-хеттские царства|сиро-хеттского царства]] Арпад, а позже он стал столицей [[Арамеи|арамейского]] [[Сиро-хеттские царства|сиро-хеттского царства]] Хатарикка-Лухути. В IX веке до н. э. Алеппо стал частью [[Новоассирийское царство|Новоассирийского царства]], а позже [[Нововавилонское царство|Нововавилонского царства]] и [[Империя Ахеменидов|империи Ахеменидов]]. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] завоевал город в 333 году до нашей эры. [[Селевк Никатор]] основал здесь греческое поселение (ок. 301—286 до н. э.) и назвал его ''Верия'' — в честь города [[Верия]] в [[Древняя Македония|Македонской империи]]. Верия оставалась под владычеством [[Селевкиды|Селевкидов]] почти 300 лет. Правление Рима обеспечило стабильность и безопасность Северной Сирии на протяжении более трёх веков. В римскую эпоху население в северной Сирии заметно увеличилось, выросло оно также и во время [[Византийская империя|владычества византийцев]] в V веке. В эпоху поздней античности Верия был второй по величине город после [[Антиохия|Антиохии]], столицы Сирии; и третий по величине город в [[Римская империя|Римской империи]]. Археологические данные свидетельствуют о высокой [[Плотность населения|плотности населения]] в деревнях и городках между Антиохией и Верией в VI веке нашей эры. В настоящее время в этих поселениях находятся древние дома и церкви, такие как церковь [[Симеон Столпник|Св. Симеона Столпника]]. Святой Марон, вероятно, родился в этом регионе: его могила находится в Брэд, к западу от Алеппо. Верия упоминается в {{Библия|2Мак|13:3}}. --> === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] <!-- [[Империя Сасанидов|Сасаниды]] вторглись в Сирию в начале VII века. Вскоре Алеппо завоевали [[арабы]] под предводительством [[Халид ибн Валид]]а в 637 году. В 944 году он стал резиденцией независимого эмирата [[Хамданиды|хамданидского]] князя Сайф аль-Даула, и город процветал, будучи домом великого поэта [[Аль-Мутанабби]] и философа [[Аль-Фараби]]. Город был возвращен [[Византийская империя|византийцами]] в 962 году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 по 987 год. Халеб и его эмират стали вассальным государством с 969 года до [[Византия|византийско]]-[[Сельджуки|сельджуских]] войн. В 1024—1080 годах с небольшими перерывами городом управляла династия [[Мирдасиды|Мирдасидов]]. Алеппо был дважды осаждён [[Крестоносцы|крестоносцами]], в 1098 и 1124, но не был завоёван. [[Землетрясение в Алеппо|Землетрясение, произошедшее в 1138 году]], разрушило город и его окрестности. Нельзя полностью опираться на оценки того времени, но, тем не менее, считается, что {{nts|230000}} человек погибло, таким образом делая его пятым самым смертоносным землетрясением в истории человечества. Халеб перешёл к [[Салах ад-Дин|Саладину]], а затем династии [[Айюбиды|Айюбидов]] в 1183 году. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 24 января 1260 года<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> Алеппо был взят [[Монголы|монголами]] во главе с [[Хулагу]] вместе с рыцарями князя Антиохии [[Боэмунд VI, князь Антиохии|Боэмунда VI]] и его тестем, царём Армении [[Хетум I|Хетумом I]]<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref>. Город был плохо защищен [[Айюбиды|айюбидом]] [[Туран-шах III|Туран-шахом]]: стены рухнули после шести дней бомбардировки, а цитадель — через четыре недели. Много мусульман и иудеев погибло, а христианское население было пощажено<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Так как монголы уважали [[Туран-шах III|Туран-шаха]] за его храбрость, они не убили его. Затем город был передан бывшему эмиру города [[Хомс]], [[Аль-Ашраф Муса ибн Ибрахим|аль-Ашрафу Мусе]], в городе был установлен монгольский гарнизон. Награда была вручена и Хетуму I за его помощь во взятии Халеба. Затем монгольские войска направились в сторону Дамаска, и он сдался. Монголы вошли в Дамаск 1 марта 1260 года. В сентябре 1260 года [[мамлюки]] провели переговоры по заключению договора с франками из [[Акко (город)|Акко]], который позволил им беспрепятственно пройти через крестоносцев, и вступили в бой с [[Монголы|монголами]] (см. [[Битва при Айн-Джалуте]]) 3 сентября 1260 года. Мамлюки одержали победу, убив монгольского военачальника [[Китбука|Китбуку]], и через пять дней заново захватили [[Дамаск]]. Мусульмане овладели Алеппо за месяц, и губернатор мамлюков остался управлять городом. В декабре того же года [[Хулагу]] послал войска, чтобы попытаться возвратить себе Алеппо. [[Монголы]] убили большое количество мусульман в отместку за смерть Китбуки, но, так как захватить город в течение двух недель им не удалось, они были вынуждены отступить<ref>Runciman, p. 314.</ref>. В октябре 1271 года монголам снова удалось захватить Халеб, победив [[Туркмены|туркменские]] войска, защищавшие город, и десятитысячную армию из [[Анатолия|Анатолии]]. Гарнизоны мамлюков бежали в город [[Хама]], но [[Бейбарс I|Бейбарс]] вернулся со своей армией отстаивать Алеппо, и монголы отступили<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 20 октября 1280 года монголы заново овладели Халебом, обворовывая рынки и поджигая [[Мечеть|мечети]]. Мусульманские жители города бежали в [[Дамаск]], где лидер мамлюков Аль-Мансур Калауун собирал свои силы. Когда его армия подошла к Алеппо, монголы снова отступили, возвращаясь через [[Евфрат]]. В 1400 году [[Тюрки|тюркский]] лидер [[Тамерлан]] отвоевал город у мамлюков<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Было убито множество жителей, за пределами города была построена башня из тысяч человеческих черепов<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. После ухода монголов всё мусульманское население возвратилось в Алеппо. Но христиане, покинувшие город во время нашествия монголов, не смогли переселиться обратно в свой квартал в старой части города. Это привело их к созданию нового квартала в 1420 году, построенного за пределами городских стен, в северном пригороде Алеппо. Этот новый квартал назывался аль-Ждейде («новый район» [[Арабский язык|по-арабски]]). --> === Яңы осор === <!-- В XIX веке в городе произошли два крупных еврейских погрома. В 1947 году, вслед за образованием [[Израиль|Израиля]], в городе произошёл [[Алеппский погром 1947 года|крупный погром]], в результате которого начался массовый выезд евреев в Израиль. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һалаб өсөн барған һуғыштан һуң ҡала күренеше]] <!--В 2012 году во время [[Гражданская война в Сирии|Гражданской войны в Сирии]] город стал ареной ожесточённых боёв между антиправительственными повстанцами и террористическими группировками с одной стороны и правительственными войсками — с другой. Активная фаза боёв началась летом 2012 года<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Первоначально в противостояние были вовлечены преимущественно [[Сирийская оппозиция|умеренные оппозиционные группировки]] и [[Вооружённые силы Сирии|правительственные войска]], а также курдские боевики из [[Отряды народной самообороны (Сирия)|Отрядов народной самообороны]]<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Постепенно среди антиправительственных сил всё большую роль стали играть радикальные [[Исламизм|исламистские]] группировки, в том числе [[Фронт ан-Нусра]] и «[[Исламское государство]]», а в войну на стороне правительства вступили многочисленные союзные вооружённые группировки (в основном [[Шииты|шиитские]] ополчения из [[Ливан]]а, [[Ирак]]а и [[Афганистан]]а)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, а также военные советники из [[Иран]]а. С началом в сентябре 2015 года [[Военная операция России в Сирии|российской военной операции в Сирии]], к вооружённому противостоянию в Алеппо присоединились российские ВКС, наносившие авиационно-ракетные удары по повстанческим и террористическим группировкам. Будучи крупнейшим городом страны по населению и до войны считавшийся «экономической столицей Сирии», Алеппо рассматривался сторонами конфликта и экспертами как имеющий большое стратегическое и политическое значение, а бои за контроль над городом — как решающий фронт<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Это обусловило затяжной и ожесточённый характер боевых действий, которые привели к массовым разрушениям городской инфраструктуры и большим потерям среди мирного населения. Атаковав город летом 2012 года, повстанческие группировки довольно быстро захватили примерно 40 % его территории. Их дальнейшее продвижение, однако, было остановлено, и в 2012—2013 годах ситуация приобрела тупиковый характер. Боевикам удалось перерезать стратегическое шоссе Дамаск — Алеппо, за контроль над которым начались ожесточённые бои<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 15 января 2013 года [[Взрывы в университете Алеппо|мощные взрывы прогремели]] на территории [[Университет Халеба|местного университета]]. В результате взрыва погибли 80 и были ранены около 150 человек, среди которых были студенты и беженцы, размещённые на территории университета. 12 марта сирийские войска и мятежники возобновили бои за [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]], повстанцы также атаковали авиабазы Найраб и Маннах недалеко от аэропорта<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 марта в пригороде Алеппо — Хан-эль-Асале — был применён нервно-паралитический газ [[зарин]], в результате чего погибли 15 человек<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. К октябрю 2013 года половина города удерживалась правительственными войсками, другая часть — различными группировками повстанцев<ref name="зарин"/>. Население города за время с начала конфликта сократилось с 2,5 млн до менее чем 1 млн человек<ref name="зарин"/>. В 2014—2015 годах сирийская армия, поддержанная союзными ополченцами и иранскими военнослужащими, провела серию успешных операций, заложивших основу для будущего окружения и штурма города. 4 марта 2015 года произошёл мощный взрыв у здания разведки ВВС Сирии в Алеппо. Мятежники привели в действие взрывное устройство в туннеле, расположенном под зданием спецслужбы. Погибло более 30 человек<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. Ночью 12 июля в результате мощного взрыва туннеля в Старом городе была сильно повреждена стена цитадели Алеппо, внесённой в список Всемирного наследия ЮНЕСКО<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. Начало российской военной операции в Сирии в сентябре 2015 года позволило коренным образом изменить ситуацию в Сирии в пользу правительства Башара Асада, разблокировать Алеппо, а в дальнейшем — установить контроль над всей территорией города<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. В феврале 2016 года сирийская армия в ходе [[Наступление в Алеппо (2016)|успешного наступления]] окружила Алеппо с севера, перерезав линии снабжения боевиков со стороны [[Турция|турецкой]] границы. В ходе [[Кампания в Алеппо (2016)|летней кампании 2016 года]] армия завершила полное окружение города и начала его осаду. По оценкам на сентябрь 2016 года, в восточной части Алеппо (контролируемой оппозицией и террористами) оставалось около 250 тыс. жителей, в западной части (контролируемой правительственными силами) — 1,5 млн человек<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июля Россия вместе с сирийскими властями начала гуманитарную операцию в Алеппо. Было открыто три гуманитарных коридора для гражданского населения, четвёртый — для выхода боевиков<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. В августе [[Управление по координации гуманитарных вопросов|Управлением по координации гуманитарных вопросов]] ООН (УКГВ) была высказана обеспокоенность ухудшающейся ситуацией с безопасностью и гуманитарной обстановкой в городе, в особенности в восточном Алеппо. Позже генеральный секретарь ООН Пан Ги Мун заявил, что в городе велика вероятность гуманитарной катастрофы<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. --> [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] <!-- На наличие гуманитарной катастрофы в конце сентября указывал заместитель генерального секретаря ООН по гуманитарным вопросам Стивен О’Брайен. Тогда же генеральный секретарь ООН [[Пан Ги Мун]] обвинил Сирию и Россию в военных преступлениях — использовании зажигательных и бункерных бомб против жилых районов Алеппо<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 15 ноября 2016 года, при массированной авиационно-ракетной поддержке российских ВКС, сирийская армия начала [[Наступление в Алеппо (ноябрь — декабрь 2016)|наступление]] с целью захвата неподконтрольной (восточной) части города, через месяц приведшее к краху оборонительных рубежей боевиков и переходу города под контроль правительства. К середине декабря 2016 года город был полностью занят правительственными войсками<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. К вечеру 22 декабря 2016 года город окончательно перешёл под контроль правительственных сил<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. После освобождения города его жилые кварталы многократно подвергались минометным и ракетным обстрелам со стороны боевиков, что приводило к новым жертвам<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. --> === Ҡаланы тергеҙеү === <!--Алеппо сильно пострадал в ходе военных действий, многие местные достопримечательности получили повреждения или были разрушены. Множество производственных предприятий экономической столицы страны было разграблено<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. В июле 2019 года был восстановлен центральный городской рынок «Аль-Сактыя», входящий в список всемирного наследия ЮНЕСКО<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. В августе 2019 года ещё продолжалось восстановление жилья и инфраструктуры города<ref name="realty" />. К осени 2019 года был восстановлен ряд промышленных производств. В восстановлении Алеппо принимали участие беженцы, вернувшиеся в город<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Большинство жителей Халеба — арабы-мусульмане. Христианское население состоит из [[Армяне|армян]], [[греки|греков]], [[Маронитская католическая церковь|маронитов]], сирийских [[Католицизм|католиков]]; существуют [[Иудаизм|еврейская]] и американская [[Протестантизм|протестантская]] общины. {| class="wikitable" |- ! Год !! Население !! Прирост, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} --> === Тарихи мәғлүмәттәр === <!--Ещё в начале XIX столетия Халеб населяли 200 тыс. жителей; город имел обширную промышленность и торговлю, его фабрики снабжали весь Восток [[шёлк]]овыми, [[Бумага|бумажными]], [[Шерсть|шерстяными]] и [[Парча|парчовыми]] материями. Но [[землетрясение]], [[чума]] и [[холера]] подорвали его благосостояние. Согласно историку из Алеппо, шейху Камель аль-Газзи (1853—1933), население города до разрушительного землетрясения 1822 года составляло 400 тыс. человек. Затем от холеры и чумы (1823 и 1827 годов соответственно) население Халеба сократилось до 110 тысяч человек<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. В 1901 году общая численность жителей Алеппо составляла {{num|108143}} человека, из которых [[Ислам|мусульмане]] — {{num|76329}} (70,58 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|24508}} (22,66 %); и [[Иудаизм|иудеи]] — 7306 (6,76 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христианское население значительно увеличилось с притоком армянских беженцев (после [[Геноцид армян|геноцида армян 1915 года]]) и сирийских христиан из других городов. После прибытия первой группы армянских беженцев (1915—1922) население Алеппо в 1922 году стало {{num|156748}} человек, из них [[Ислам|мусульмане]] составляли {{num|97600}} жителей (62,26 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|22117}} (14,11 %), [[Иудаизм|иудеи]] — 6580 (4,20 %), численность [[Европейцы|европейцев]] в городе составляла 2652 (1,70 %), [[Геноцид армян|армянских беженцев]] — {{num|20007}} (12,76 %) и других — 7792 (4,97 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Второй поток армянских беженцев в направлении Алеппо был вызван выводом французских войск из [[Киликия|Киликии]] в 1923 году<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. В 1923—1925 годах в город прибыли более чем {{num|40000}} армян, а население Алеппо достигло {{num|210000}} человек к концу 1925 года, из которых [[армяне]] составляли более 25 %<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Согласно историческим данным, представленным шейхом Рамель аль-Газзи, подавляющее большинство христиан города Халеб были католиками, вплоть до последних дней [[Османская империя|османского владычества]]. Рост православных христиан связан, с одной стороны, с приездом армянских и сирийских христиан, выживших в [[Киликия|Киликии]] и южной Турции; а с другой стороны, с прибытием большого количества [[Православие|православных]] [[Греки|греков]] из [[Хатай (ил)|Санджака Александретты]], после его [[Аннексия|аннексии]] в пользу Турции (1939). В 1944 году население Алеппо составляло около {{num|325000}} человек, где {{num|112110}} (34,5 %) христиане (из них армян — {{num|60200}}). Армяне составляли более половины христианской общины Алеппо до 1947 года, в то время как многие из них уехали в Советскую Армению в рамках армянской репатриации (1946—1967). --> === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Центр города Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|[[Великая мечеть Алеппо]] File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Крытый рынок Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Маронитский собор Святого Илии-пророка Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Мечеть Таухид и церковь Святого Георгия Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Улица в христианском квартале Алеппо File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Улицы старого города Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Женщина с ребёнком в Алеппо, 2010 год </gallery> </center> <!-- == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] В Алеппо смешаны несколько [[Архитектура|архитектурных]] стилей. Многочисленные захватчики, от [[Византийская империя|византийцев]] и [[Сельджуки|сельджуков]] до [[Мамлюки|мамлюков]] и [[Османская империя|турок]] оставляли свои следы на архитектуре города на протяжении 2000 лет<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Существуют различные сооружения XIII и XIV веков, такие как гостиницы, мусульманские школы и хаммамы, христианские и мусульманские построения в старой части города и квартале Ждейде. В этом квартале находится большое количество домов XVI и XVII веков, принадлежавших алеппской [[Буржуазия|буржуазии]]. В Азизие располагаются дома XIX и начала XX веков в стиле [[барокко]]. В новом квартале ''Шахба'' смешаны различные архитектурные стили: [[Архитектура неоклассицизма|неоклассика]], [[Нормандская архитектура|нормандский]], [[Восток|восточный]] и даже [[китай]]ский стили<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Алеппо полностью вымощен [[Природный камень|камнем]], в некоторых местах большими белыми глыбами. В то время как старый город характеризуется большим количеством особняков, узкими улочками и крытыми [[Рынок|рынками]], в современной части города присутствуют широкие дороги и большие площади, такие как площадь Саадалла аль-Джабири, площадь Свободы, площадь Президента и площадь Сабаа Бахрат. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән ҡала күренеше]] <!-- Алеппо развивается по смешанной (концентрическо-радиально-спутниковой) модели<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> --> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] <!-- Являясь одним из старейших городов в мире и крупнейшим центром на древнем Шёлковом пути, Алеппо имеет ряд впечатляющих и привлекательных структур, в дополнение к своей естественной красоте. Наиболее яркими достопримечательностями города, помимо цитадели, являются рынки (سوق — souq), старые бани (хаммам — حمام), ханы с многочисленными религиозными и культурными центрами. С другой стороны, город имеет большое количество современных объектов, которые привлекают туристов со всего мира, таких как многочисленные роскошные отели, казино, бары и рестораны с их известными продуктами, сделанными в Алеппо. Многие старые арабские и армянские дома в древней части города и старом христианском квартале Ждейде были недавно отреставрированы или реставрируются в настоящее время, для использования в качестве восточных отелей, баров и ресторанов. * Известные хаммамы Алеппо включают: Хаммам-Яльбуга, Хаммам-ан-Наххасин и Хаммам-Баб-аль-Ахмар. * Общественный парк Алеппо, который был открыт в 1940 году ялвяется крупнейшим в Сирии. Он расположен в районе Азизия, где его пересекает река [[Куэйке]]. * Большинство кинотеатров, таких как «Cinema Ugarit» и «[[Cine d’Alep Chahba]]», расположены на улицах Барон и аль-Кууатли. * Голубая Лагуна — современный аквапарк, расположенный в непосредственной близости от Алеппо. Включает в себя несколько бассейнов, американские горки, бары и рестораны. * «Casino d’Alep» является единственным казино, которое действует в [[Сирия|Сирийской Арабской Республике]]. --> == Боронғо ҡала == <!-- [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Панорама западной части старого города]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|[[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Существует довольно чёткое разделение между старым и новым Алеппо. Старая часть заключена в стены, образующие окружность длиною в 5 км, с девятью воротами. Огромный средневековый замок, известный как [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], находится в центре древней части. Он был построен подобно акрополю. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Исторически сложилось, что Алеппо постоянно переходил из рук в руки, был под контролем разных государств, политическая ситуация была нестабильна. В связи с этим жители строили отдельные кварталы, делившиеся по религиозному принципу, которые были социально и экономически независимыми. Хорошим примером таких кварталов является известный христианский квартал Ждейде. Старый город Алеппо можно разделить на две части: старая часть и Ждейде. Как уже было описано выше, старая часть была построена внутри стен, в то время как Ждейде — христианский квартал, построенный в начале XV века, после выхода монгольских войск из города. После того как в 1400 году [[Тамерлан]] вторгся в Халеб и полностью разрушил его, христиане были вынуждены уехать. Но в 1420 году они создали свой квартал на северо-западе города — квартал Ждейде. Жители этого района в основном занимались маклерством: были посредниками между иностранными торговцами и местными купцами. Общая площадь древнего города составляет около 3,5 км². Здесь живут более чем 120 тысяч жителей<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. --> === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] <!-- Стратегическое положение этого торгового города привлекало людей всех рас и верований, желающих воспользоваться коммерческими дорогами, так как через Алеппо проходил [[Великий шелковый путь]]. Крупнейший крытый рынок в мире находится именно в Алеппо, протяженностью 13 километров<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. [[Аль-Мадина (рынок)|Аль-Мадина]], как его здесь называют, — это торговый центр, куда привозят предметы роскоши, такие как [[Шелк|шелк-сырец]] из [[Иран]]а, [[Специи|пряности]] и красители из [[Индия|Индии]], и [[кофе]] из [[Дамаск]]а. В аль-Мадине также можно найти и продукты местного изготовления: [[шерсть]], сельскохозяйственная продукция и известное алеппское мыло. Большинство рынков было построено в XIV веке, они названы в честь различных профессий и ремесел: шерстяной рынок, медный рынок и так далее. Помимо товаров, на рынке размещаются и ханы, или [[Караван-сарай|караван-сараи]] ({{lang-ar|كاروانسرا}}). Для караван-сараев характерны красивые фасады и входы с деревянными дверями. Самые известные рынки и [[Караван-сарай|караван-сараи]] (ханы) [[Старый город Алеппо|древнего города]]<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'', построенный в 1450 году, один из старейших караван-сараев Алеппо. * ''Хан Аль-Бургуль'', построенный в 1472 году. * ''Сук Ас-Сабун'', или ''мыльный хан'', построенный в начале XVI века, находится рядом с магазинами мыла. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', или ''медный рынок''. Построен в 1539 году. Известен своими традиционной и современной обувью, содержит 84 магазина. * ''Хан Аш-Шунэ'' сооружен в 1546 году. В нём продаются предметы ремесел традиционного алеппского искусства. * ''Сук Хан Аль-Харир'', или ''шёлковый хан''. Построен во второй половине XVI века, имеет 43 магазина и специализируется в основном на торговле текстилем. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', или ''таможенный хан'', текстильный торговый центр с 55 магазинами. Построенный в 1574 году, Хан Аль-Гумрок считается крупнейшим ханом в древнем Алеппо. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', построенный в 1682 году, считается основным рынком хлопковой продукции в Алеппо. * ''Сук Аль-Аттарин'', или ''травяной рынок''. Традиционно была основным рынком специй в Алеппо. В настоящее время он функционирует как центр продажи текстиля с 82 магазинами. * ''Сук Аз-Зирб'', или ''Сук Аз-Зарб''. Здесь чеканились монеты в период мамлюков. В настоящее время этот рынок имеет 71 магазин, большинство из которых имеет дело с текстилем и базовыми потребностями бедуинов. * ''Сук Аль-Бехрамия'' имеет 52 продуктовых магазина, расположен рядом с мечетью Бехрамия. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — это рынок старых традиционных кузнецов, состоит из 37 магазинов. * ''Сук Аль-Атик'', или ''старый рынок'', специализирующаяся на продаже кожи, включает в себя 48 магазинов. * ''Сук Аль-Сиййяг'', или ''ювелирный рынок'', состоящий из 99 магазинов, который является главным центром торговли ювелирными изделиями в Алеппо и во всей стране. * ''Хан Венецианцев'' был домом консула Венеции и венецианских купцов. * ''Сук Ан-Нисуан'', или женский рынок,— место, где можно найти всё необходимое для невесты: аксессуары, одежду и так далее. * ''Ас-Сувейка'', или ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' означает «маленький рынок» на арабском языке),— большой рынок, который содержит магазины, в основном специализирующиеся на оборудовании дома и кухни. Многие традиционные ханы также функционируют в качестве рынков в '''христианском квартале Ждейде''': * ''Сук Аль-Хокедун'' или ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' означает «духовный дом» на армянском языке, так как он был построен в качестве гостиницы для армянских паломников на пути в Иерусалим<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Старая часть Хокедуна датируется концом XV и началом XVI веков, в то время как новая часть была построена в XVII веке. В настоящее время он превратился в большой рынок с многочисленными магазинами, специализирующимися на торговле одеждой. * ''Ас-Салибэ'', центр старых христианских соборов. * ''Сук Ас-Суф'' или ''рынок шерсти'', окруженный старыми церквями. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', магазин деревянных изделий. --> == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|[[Һалаб ҡәлғәһе (цитадель).]] <!-- Самым древним памятником в городе является [[водопровод]] протяженностью 11 км, сооруженный ещё римлянами. Громадная стена в 10 м высоты и 6,5 м толщины, с семью воротами, отделяет город от предместий. Крытый гостиный двор ([[базар]]) выходит на несколько улиц, весь состоит из сводов и освещается сверху через окна, проделанные отчасти в особых куполах. В Алеппо имеется 7 крупных церквей вместе с 3 монастырями и [[мечеть]] [[Эль-Иалаве]] в староримском стиле, выстроенная первоначально под церковь императрицей Еленой. Главные предметы вывоза и вместе с тем главные продукты страны — шерсть, хлопок, шелк, воск, фисташки, мыло, табак, пшеница, которые вывозятся преимущественно во Францию и в турецкие гавани. Промышленность ограничивается шелковыми изделиями. Жители Алеппо в основном считают себя шарифами, то есть потомками [[Мухаммед]]а. Ещё одна гордость жителей — [[Алеппо (крепость)|Цитадель]], основание которой возвышается над городом на 50 метров. Долгое время весь город лежал в пределах цитадели и лишь в XVI веке, после перехода Алеппо под власть [[Оттоманская империя|Оттоманской империи]], город стал постепенно разрастаться и за пределами крепостных стен. В Алеппо находится гробница поэта [[Насими]]. --> === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәү]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Башня Баб Эль-Фарадж]] * [[Баб эль-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Железные врата). * Баб Эль-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Врата Гробницы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохии). * Баб Эль-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Врата победы). * Баб Эль-Фарадж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Врата освобождения). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Врата Киннасрин). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Врата садов). * Баб Эль-Ахмар ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Красные врата). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Двор большой мечети Алеппо (Джами эль-Кабир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Мечеть Хусрууия'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Собор Сорока Мучеников'']] * [[Великая мечеть Алеппо]] (Джами эль-Кабир) или Мечеть Омейадов, основана в 715 году Валидом I и, скорее всего, завершил строительство его преемник Сулейман. Здание содержит могилу Захария, отца [[Иоанн Креститель|Иоанна Крестителя]]. Мечеть была повреждена во время монгольского вторжения в 1260 году, и была восстановлена. Имеет четыре фасада разных стилей. * Хусрууия мечеть ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), завершенная в 1547 г., построена по проекту знаменитого османского архитектора Синан. * Аль-Нукта мечеть ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Мечеть капли (крови)»), шиитская мечеть. Считается, что на этом месте ранее был монастырь, превращенный в мечеть в 944 году. * Аль-Аделия мечеть, построенная в 1555 году губернатором Алеппо Мухаммедом Паша. * Аль-Саффахия мечеть, возведенная в 1425 году, с замечательно оформленными восьмиугольными минаретами. * Аль-Кайкан мечети («Мечеть ворон»), с двумя древними базальтовыми колоннами у входа. В мечети находится каменный блок с хеттскими надписями. * Алтун-Бога мечеть (1318). * Аль-Тауаши мечеть (XIV век, восстановлена в 1537), с большим фасадом, украшенным колоннами. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — армянская церковь в Ждейде (XVI век). * Центральная синагога Алеппо ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — построена ок. 1200 года еврейской общиной. * Маронитские, сирийские православные, католические и многие другие церкви в старом христианском квартале Ждейде. === Үле ҡалалар === <!-- Алеппо окружает множество исторических памятников и древнейших останков мёртвых городов. Они представляют собой группу из 700 заброшенных поселений на северо-западе Сирии. Эти города датируются V веком до н. э. и содержат элементы византийской архитектуры. Самые важные мёртвые города и археологические памятники в районе Джебель-Семаан (гора Симеона) включают: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] 55kgwate7dnhhnpjnitlkk0dmt8ksrq 1148124 1148038 2022-08-01T09:39:40Z Akkashka 14326 /* Климаты */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Алеппо климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Алепполағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == {{seealso|Һалабта идаралыҡ иткән хакимдар исемлеге}} Һалаб — один из [[Древнейшие города мира|самых древних городов мира]], он был заселен в VI тысячелетии до нашей эры<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Раскопки в Телль ас-Сауда и Телль аль-Ансари (юг старой части города) показывают, что область была заселена во второй половине III тысячелетия до нашей эры<ref name="Near East 1997"/>. Алеппо упоминается в хеттских надписях, в надписях Мари на Евфрате, в центральной Анатолии, и в городе Эбла, где он описывается как один из главных центров торговли и военного искусства<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. --> === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] <!-- Алеппо появляется в исторических записях гораздо раньше, чем [[Дамаск]]. Первое упоминание о нём восходит к III тысячелетию до н. э., когда Алеппо был столицей независимого царства [[Эбла]]. Город был известен как ''Арми'' в [[Эбла|Эбле]] и под именем ''[[Арманум]]'' в [[Аккад]]е. [[Нарам-Син]], царь [[Аккад]]а (или его дед, [[Саргон Древний]]), уничтожил [[Эбла|Эблу]] и Арман в XXIII веке до нашей эры<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. В поздне-[[вавилон]]ский период Алеппо впервые упоминается под именем Халаб (Халап, Халба)<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Город был столицей [[Амореи|аморейского царства]] [[Ямхад]]. Царство Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(ок. 1800—1600 гг. до н. э.), также известное как «земля Халеба», в то время было самым сильным и могущественным царством на [[Ближний восток|Ближнем Востоке]]<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхад был разрушен [[Хеттское царство|хеттами]] при [[Мурсили I]] в XVI веке до нашей эры. Однако Алеппо вскоре возобновил свою ведущую роль в Сирии, когда хеттские силы в регионе ослабли из-за внутренних раздоров<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Воспользовавшись безвластием в регионе, [[Парраттарна]], царь [[Хурриты|хурритского]] царства [[Митанни]], завоевал Алеппо в XV веке до нашей эры. Впоследствии Алеппо оказался на линии фронта в борьбе между [[Древний Египет|Египтом]], [[Митанни]] и [[Хеттское царство|Хеттским царством]]<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт [[Суппилулиума I]] победил [[Митанни]] и завоевал Алеппо в XIV веке до н. э. Алеппо имел культовое значение для хеттов: он был центром поклонения богу погоды<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Когда Хеттское царство рухнуло в XII веке до н. э., Алеппо стал частью [[Арамеи|арамейского]] [[Сиро-хеттские царства|сиро-хеттского царства]] Арпад, а позже он стал столицей [[Арамеи|арамейского]] [[Сиро-хеттские царства|сиро-хеттского царства]] Хатарикка-Лухути. В IX веке до н. э. Алеппо стал частью [[Новоассирийское царство|Новоассирийского царства]], а позже [[Нововавилонское царство|Нововавилонского царства]] и [[Империя Ахеменидов|империи Ахеменидов]]. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] завоевал город в 333 году до нашей эры. [[Селевк Никатор]] основал здесь греческое поселение (ок. 301—286 до н. э.) и назвал его ''Верия'' — в честь города [[Верия]] в [[Древняя Македония|Македонской империи]]. Верия оставалась под владычеством [[Селевкиды|Селевкидов]] почти 300 лет. Правление Рима обеспечило стабильность и безопасность Северной Сирии на протяжении более трёх веков. В римскую эпоху население в северной Сирии заметно увеличилось, выросло оно также и во время [[Византийская империя|владычества византийцев]] в V веке. В эпоху поздней античности Верия был второй по величине город после [[Антиохия|Антиохии]], столицы Сирии; и третий по величине город в [[Римская империя|Римской империи]]. Археологические данные свидетельствуют о высокой [[Плотность населения|плотности населения]] в деревнях и городках между Антиохией и Верией в VI веке нашей эры. В настоящее время в этих поселениях находятся древние дома и церкви, такие как церковь [[Симеон Столпник|Св. Симеона Столпника]]. Святой Марон, вероятно, родился в этом регионе: его могила находится в Брэд, к западу от Алеппо. Верия упоминается в {{Библия|2Мак|13:3}}. --> === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] <!-- [[Империя Сасанидов|Сасаниды]] вторглись в Сирию в начале VII века. Вскоре Алеппо завоевали [[арабы]] под предводительством [[Халид ибн Валид]]а в 637 году. В 944 году он стал резиденцией независимого эмирата [[Хамданиды|хамданидского]] князя Сайф аль-Даула, и город процветал, будучи домом великого поэта [[Аль-Мутанабби]] и философа [[Аль-Фараби]]. Город был возвращен [[Византийская империя|византийцами]] в 962 году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 по 987 год. Халеб и его эмират стали вассальным государством с 969 года до [[Византия|византийско]]-[[Сельджуки|сельджуских]] войн. В 1024—1080 годах с небольшими перерывами городом управляла династия [[Мирдасиды|Мирдасидов]]. Алеппо был дважды осаждён [[Крестоносцы|крестоносцами]], в 1098 и 1124, но не был завоёван. [[Землетрясение в Алеппо|Землетрясение, произошедшее в 1138 году]], разрушило город и его окрестности. Нельзя полностью опираться на оценки того времени, но, тем не менее, считается, что {{nts|230000}} человек погибло, таким образом делая его пятым самым смертоносным землетрясением в истории человечества. Халеб перешёл к [[Салах ад-Дин|Саладину]], а затем династии [[Айюбиды|Айюбидов]] в 1183 году. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 24 января 1260 года<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> Алеппо был взят [[Монголы|монголами]] во главе с [[Хулагу]] вместе с рыцарями князя Антиохии [[Боэмунд VI, князь Антиохии|Боэмунда VI]] и его тестем, царём Армении [[Хетум I|Хетумом I]]<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref>. Город был плохо защищен [[Айюбиды|айюбидом]] [[Туран-шах III|Туран-шахом]]: стены рухнули после шести дней бомбардировки, а цитадель — через четыре недели. Много мусульман и иудеев погибло, а христианское население было пощажено<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Так как монголы уважали [[Туран-шах III|Туран-шаха]] за его храбрость, они не убили его. Затем город был передан бывшему эмиру города [[Хомс]], [[Аль-Ашраф Муса ибн Ибрахим|аль-Ашрафу Мусе]], в городе был установлен монгольский гарнизон. Награда была вручена и Хетуму I за его помощь во взятии Халеба. Затем монгольские войска направились в сторону Дамаска, и он сдался. Монголы вошли в Дамаск 1 марта 1260 года. В сентябре 1260 года [[мамлюки]] провели переговоры по заключению договора с франками из [[Акко (город)|Акко]], который позволил им беспрепятственно пройти через крестоносцев, и вступили в бой с [[Монголы|монголами]] (см. [[Битва при Айн-Джалуте]]) 3 сентября 1260 года. Мамлюки одержали победу, убив монгольского военачальника [[Китбука|Китбуку]], и через пять дней заново захватили [[Дамаск]]. Мусульмане овладели Алеппо за месяц, и губернатор мамлюков остался управлять городом. В декабре того же года [[Хулагу]] послал войска, чтобы попытаться возвратить себе Алеппо. [[Монголы]] убили большое количество мусульман в отместку за смерть Китбуки, но, так как захватить город в течение двух недель им не удалось, они были вынуждены отступить<ref>Runciman, p. 314.</ref>. В октябре 1271 года монголам снова удалось захватить Халеб, победив [[Туркмены|туркменские]] войска, защищавшие город, и десятитысячную армию из [[Анатолия|Анатолии]]. Гарнизоны мамлюков бежали в город [[Хама]], но [[Бейбарс I|Бейбарс]] вернулся со своей армией отстаивать Алеппо, и монголы отступили<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 20 октября 1280 года монголы заново овладели Халебом, обворовывая рынки и поджигая [[Мечеть|мечети]]. Мусульманские жители города бежали в [[Дамаск]], где лидер мамлюков Аль-Мансур Калауун собирал свои силы. Когда его армия подошла к Алеппо, монголы снова отступили, возвращаясь через [[Евфрат]]. В 1400 году [[Тюрки|тюркский]] лидер [[Тамерлан]] отвоевал город у мамлюков<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Было убито множество жителей, за пределами города была построена башня из тысяч человеческих черепов<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. После ухода монголов всё мусульманское население возвратилось в Алеппо. Но христиане, покинувшие город во время нашествия монголов, не смогли переселиться обратно в свой квартал в старой части города. Это привело их к созданию нового квартала в 1420 году, построенного за пределами городских стен, в северном пригороде Алеппо. Этот новый квартал назывался аль-Ждейде («новый район» [[Арабский язык|по-арабски]]). --> === Яңы осор === <!-- В XIX веке в городе произошли два крупных еврейских погрома. В 1947 году, вслед за образованием [[Израиль|Израиля]], в городе произошёл [[Алеппский погром 1947 года|крупный погром]], в результате которого начался массовый выезд евреев в Израиль. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һалаб өсөн барған һуғыштан һуң ҡала күренеше]] <!--В 2012 году во время [[Гражданская война в Сирии|Гражданской войны в Сирии]] город стал ареной ожесточённых боёв между антиправительственными повстанцами и террористическими группировками с одной стороны и правительственными войсками — с другой. Активная фаза боёв началась летом 2012 года<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Первоначально в противостояние были вовлечены преимущественно [[Сирийская оппозиция|умеренные оппозиционные группировки]] и [[Вооружённые силы Сирии|правительственные войска]], а также курдские боевики из [[Отряды народной самообороны (Сирия)|Отрядов народной самообороны]]<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Постепенно среди антиправительственных сил всё большую роль стали играть радикальные [[Исламизм|исламистские]] группировки, в том числе [[Фронт ан-Нусра]] и «[[Исламское государство]]», а в войну на стороне правительства вступили многочисленные союзные вооружённые группировки (в основном [[Шииты|шиитские]] ополчения из [[Ливан]]а, [[Ирак]]а и [[Афганистан]]а)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, а также военные советники из [[Иран]]а. С началом в сентябре 2015 года [[Военная операция России в Сирии|российской военной операции в Сирии]], к вооружённому противостоянию в Алеппо присоединились российские ВКС, наносившие авиационно-ракетные удары по повстанческим и террористическим группировкам. Будучи крупнейшим городом страны по населению и до войны считавшийся «экономической столицей Сирии», Алеппо рассматривался сторонами конфликта и экспертами как имеющий большое стратегическое и политическое значение, а бои за контроль над городом — как решающий фронт<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Это обусловило затяжной и ожесточённый характер боевых действий, которые привели к массовым разрушениям городской инфраструктуры и большим потерям среди мирного населения. Атаковав город летом 2012 года, повстанческие группировки довольно быстро захватили примерно 40 % его территории. Их дальнейшее продвижение, однако, было остановлено, и в 2012—2013 годах ситуация приобрела тупиковый характер. Боевикам удалось перерезать стратегическое шоссе Дамаск — Алеппо, за контроль над которым начались ожесточённые бои<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 15 января 2013 года [[Взрывы в университете Алеппо|мощные взрывы прогремели]] на территории [[Университет Халеба|местного университета]]. В результате взрыва погибли 80 и были ранены около 150 человек, среди которых были студенты и беженцы, размещённые на территории университета. 12 марта сирийские войска и мятежники возобновили бои за [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]], повстанцы также атаковали авиабазы Найраб и Маннах недалеко от аэропорта<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 марта в пригороде Алеппо — Хан-эль-Асале — был применён нервно-паралитический газ [[зарин]], в результате чего погибли 15 человек<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. К октябрю 2013 года половина города удерживалась правительственными войсками, другая часть — различными группировками повстанцев<ref name="зарин"/>. Население города за время с начала конфликта сократилось с 2,5 млн до менее чем 1 млн человек<ref name="зарин"/>. В 2014—2015 годах сирийская армия, поддержанная союзными ополченцами и иранскими военнослужащими, провела серию успешных операций, заложивших основу для будущего окружения и штурма города. 4 марта 2015 года произошёл мощный взрыв у здания разведки ВВС Сирии в Алеппо. Мятежники привели в действие взрывное устройство в туннеле, расположенном под зданием спецслужбы. Погибло более 30 человек<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. Ночью 12 июля в результате мощного взрыва туннеля в Старом городе была сильно повреждена стена цитадели Алеппо, внесённой в список Всемирного наследия ЮНЕСКО<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. Начало российской военной операции в Сирии в сентябре 2015 года позволило коренным образом изменить ситуацию в Сирии в пользу правительства Башара Асада, разблокировать Алеппо, а в дальнейшем — установить контроль над всей территорией города<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. В феврале 2016 года сирийская армия в ходе [[Наступление в Алеппо (2016)|успешного наступления]] окружила Алеппо с севера, перерезав линии снабжения боевиков со стороны [[Турция|турецкой]] границы. В ходе [[Кампания в Алеппо (2016)|летней кампании 2016 года]] армия завершила полное окружение города и начала его осаду. По оценкам на сентябрь 2016 года, в восточной части Алеппо (контролируемой оппозицией и террористами) оставалось около 250 тыс. жителей, в западной части (контролируемой правительственными силами) — 1,5 млн человек<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июля Россия вместе с сирийскими властями начала гуманитарную операцию в Алеппо. Было открыто три гуманитарных коридора для гражданского населения, четвёртый — для выхода боевиков<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. В августе [[Управление по координации гуманитарных вопросов|Управлением по координации гуманитарных вопросов]] ООН (УКГВ) была высказана обеспокоенность ухудшающейся ситуацией с безопасностью и гуманитарной обстановкой в городе, в особенности в восточном Алеппо. Позже генеральный секретарь ООН Пан Ги Мун заявил, что в городе велика вероятность гуманитарной катастрофы<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. --> [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] <!-- На наличие гуманитарной катастрофы в конце сентября указывал заместитель генерального секретаря ООН по гуманитарным вопросам Стивен О’Брайен. Тогда же генеральный секретарь ООН [[Пан Ги Мун]] обвинил Сирию и Россию в военных преступлениях — использовании зажигательных и бункерных бомб против жилых районов Алеппо<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 15 ноября 2016 года, при массированной авиационно-ракетной поддержке российских ВКС, сирийская армия начала [[Наступление в Алеппо (ноябрь — декабрь 2016)|наступление]] с целью захвата неподконтрольной (восточной) части города, через месяц приведшее к краху оборонительных рубежей боевиков и переходу города под контроль правительства. К середине декабря 2016 года город был полностью занят правительственными войсками<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. К вечеру 22 декабря 2016 года город окончательно перешёл под контроль правительственных сил<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. После освобождения города его жилые кварталы многократно подвергались минометным и ракетным обстрелам со стороны боевиков, что приводило к новым жертвам<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. --> === Ҡаланы тергеҙеү === <!--Алеппо сильно пострадал в ходе военных действий, многие местные достопримечательности получили повреждения или были разрушены. Множество производственных предприятий экономической столицы страны было разграблено<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. В июле 2019 года был восстановлен центральный городской рынок «Аль-Сактыя», входящий в список всемирного наследия ЮНЕСКО<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. В августе 2019 года ещё продолжалось восстановление жилья и инфраструктуры города<ref name="realty" />. К осени 2019 года был восстановлен ряд промышленных производств. В восстановлении Алеппо принимали участие беженцы, вернувшиеся в город<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Большинство жителей Халеба — арабы-мусульмане. Христианское население состоит из [[Армяне|армян]], [[греки|греков]], [[Маронитская католическая церковь|маронитов]], сирийских [[Католицизм|католиков]]; существуют [[Иудаизм|еврейская]] и американская [[Протестантизм|протестантская]] общины. {| class="wikitable" |- ! Год !! Население !! Прирост, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} --> === Тарихи мәғлүмәттәр === <!--Ещё в начале XIX столетия Халеб населяли 200 тыс. жителей; город имел обширную промышленность и торговлю, его фабрики снабжали весь Восток [[шёлк]]овыми, [[Бумага|бумажными]], [[Шерсть|шерстяными]] и [[Парча|парчовыми]] материями. Но [[землетрясение]], [[чума]] и [[холера]] подорвали его благосостояние. Согласно историку из Алеппо, шейху Камель аль-Газзи (1853—1933), население города до разрушительного землетрясения 1822 года составляло 400 тыс. человек. Затем от холеры и чумы (1823 и 1827 годов соответственно) население Халеба сократилось до 110 тысяч человек<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. В 1901 году общая численность жителей Алеппо составляла {{num|108143}} человека, из которых [[Ислам|мусульмане]] — {{num|76329}} (70,58 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|24508}} (22,66 %); и [[Иудаизм|иудеи]] — 7306 (6,76 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христианское население значительно увеличилось с притоком армянских беженцев (после [[Геноцид армян|геноцида армян 1915 года]]) и сирийских христиан из других городов. После прибытия первой группы армянских беженцев (1915—1922) население Алеппо в 1922 году стало {{num|156748}} человек, из них [[Ислам|мусульмане]] составляли {{num|97600}} жителей (62,26 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|22117}} (14,11 %), [[Иудаизм|иудеи]] — 6580 (4,20 %), численность [[Европейцы|европейцев]] в городе составляла 2652 (1,70 %), [[Геноцид армян|армянских беженцев]] — {{num|20007}} (12,76 %) и других — 7792 (4,97 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Второй поток армянских беженцев в направлении Алеппо был вызван выводом французских войск из [[Киликия|Киликии]] в 1923 году<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. В 1923—1925 годах в город прибыли более чем {{num|40000}} армян, а население Алеппо достигло {{num|210000}} человек к концу 1925 года, из которых [[армяне]] составляли более 25 %<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Согласно историческим данным, представленным шейхом Рамель аль-Газзи, подавляющее большинство христиан города Халеб были католиками, вплоть до последних дней [[Османская империя|османского владычества]]. Рост православных христиан связан, с одной стороны, с приездом армянских и сирийских христиан, выживших в [[Киликия|Киликии]] и южной Турции; а с другой стороны, с прибытием большого количества [[Православие|православных]] [[Греки|греков]] из [[Хатай (ил)|Санджака Александретты]], после его [[Аннексия|аннексии]] в пользу Турции (1939). В 1944 году население Алеппо составляло около {{num|325000}} человек, где {{num|112110}} (34,5 %) христиане (из них армян — {{num|60200}}). Армяне составляли более половины христианской общины Алеппо до 1947 года, в то время как многие из них уехали в Советскую Армению в рамках армянской репатриации (1946—1967). --> === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Центр города Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|[[Великая мечеть Алеппо]] File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Крытый рынок Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Маронитский собор Святого Илии-пророка Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Мечеть Таухид и церковь Святого Георгия Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Улица в христианском квартале Алеппо File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Улицы старого города Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Женщина с ребёнком в Алеппо, 2010 год </gallery> </center> <!-- == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] В Алеппо смешаны несколько [[Архитектура|архитектурных]] стилей. Многочисленные захватчики, от [[Византийская империя|византийцев]] и [[Сельджуки|сельджуков]] до [[Мамлюки|мамлюков]] и [[Османская империя|турок]] оставляли свои следы на архитектуре города на протяжении 2000 лет<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Существуют различные сооружения XIII и XIV веков, такие как гостиницы, мусульманские школы и хаммамы, христианские и мусульманские построения в старой части города и квартале Ждейде. В этом квартале находится большое количество домов XVI и XVII веков, принадлежавших алеппской [[Буржуазия|буржуазии]]. В Азизие располагаются дома XIX и начала XX веков в стиле [[барокко]]. В новом квартале ''Шахба'' смешаны различные архитектурные стили: [[Архитектура неоклассицизма|неоклассика]], [[Нормандская архитектура|нормандский]], [[Восток|восточный]] и даже [[китай]]ский стили<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Алеппо полностью вымощен [[Природный камень|камнем]], в некоторых местах большими белыми глыбами. В то время как старый город характеризуется большим количеством особняков, узкими улочками и крытыми [[Рынок|рынками]], в современной части города присутствуют широкие дороги и большие площади, такие как площадь Саадалла аль-Джабири, площадь Свободы, площадь Президента и площадь Сабаа Бахрат. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән ҡала күренеше]] <!-- Алеппо развивается по смешанной (концентрическо-радиально-спутниковой) модели<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> --> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] <!-- Являясь одним из старейших городов в мире и крупнейшим центром на древнем Шёлковом пути, Алеппо имеет ряд впечатляющих и привлекательных структур, в дополнение к своей естественной красоте. Наиболее яркими достопримечательностями города, помимо цитадели, являются рынки (سوق — souq), старые бани (хаммам — حمام), ханы с многочисленными религиозными и культурными центрами. С другой стороны, город имеет большое количество современных объектов, которые привлекают туристов со всего мира, таких как многочисленные роскошные отели, казино, бары и рестораны с их известными продуктами, сделанными в Алеппо. Многие старые арабские и армянские дома в древней части города и старом христианском квартале Ждейде были недавно отреставрированы или реставрируются в настоящее время, для использования в качестве восточных отелей, баров и ресторанов. * Известные хаммамы Алеппо включают: Хаммам-Яльбуга, Хаммам-ан-Наххасин и Хаммам-Баб-аль-Ахмар. * Общественный парк Алеппо, который был открыт в 1940 году ялвяется крупнейшим в Сирии. Он расположен в районе Азизия, где его пересекает река [[Куэйке]]. * Большинство кинотеатров, таких как «Cinema Ugarit» и «[[Cine d’Alep Chahba]]», расположены на улицах Барон и аль-Кууатли. * Голубая Лагуна — современный аквапарк, расположенный в непосредственной близости от Алеппо. Включает в себя несколько бассейнов, американские горки, бары и рестораны. * «Casino d’Alep» является единственным казино, которое действует в [[Сирия|Сирийской Арабской Республике]]. --> == Боронғо ҡала == <!-- [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Панорама западной части старого города]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|[[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Существует довольно чёткое разделение между старым и новым Алеппо. Старая часть заключена в стены, образующие окружность длиною в 5 км, с девятью воротами. Огромный средневековый замок, известный как [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], находится в центре древней части. Он был построен подобно акрополю. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Исторически сложилось, что Алеппо постоянно переходил из рук в руки, был под контролем разных государств, политическая ситуация была нестабильна. В связи с этим жители строили отдельные кварталы, делившиеся по религиозному принципу, которые были социально и экономически независимыми. Хорошим примером таких кварталов является известный христианский квартал Ждейде. Старый город Алеппо можно разделить на две части: старая часть и Ждейде. Как уже было описано выше, старая часть была построена внутри стен, в то время как Ждейде — христианский квартал, построенный в начале XV века, после выхода монгольских войск из города. После того как в 1400 году [[Тамерлан]] вторгся в Халеб и полностью разрушил его, христиане были вынуждены уехать. Но в 1420 году они создали свой квартал на северо-западе города — квартал Ждейде. Жители этого района в основном занимались маклерством: были посредниками между иностранными торговцами и местными купцами. Общая площадь древнего города составляет около 3,5 км². Здесь живут более чем 120 тысяч жителей<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. --> === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] <!-- Стратегическое положение этого торгового города привлекало людей всех рас и верований, желающих воспользоваться коммерческими дорогами, так как через Алеппо проходил [[Великий шелковый путь]]. Крупнейший крытый рынок в мире находится именно в Алеппо, протяженностью 13 километров<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. [[Аль-Мадина (рынок)|Аль-Мадина]], как его здесь называют, — это торговый центр, куда привозят предметы роскоши, такие как [[Шелк|шелк-сырец]] из [[Иран]]а, [[Специи|пряности]] и красители из [[Индия|Индии]], и [[кофе]] из [[Дамаск]]а. В аль-Мадине также можно найти и продукты местного изготовления: [[шерсть]], сельскохозяйственная продукция и известное алеппское мыло. Большинство рынков было построено в XIV веке, они названы в честь различных профессий и ремесел: шерстяной рынок, медный рынок и так далее. Помимо товаров, на рынке размещаются и ханы, или [[Караван-сарай|караван-сараи]] ({{lang-ar|كاروانسرا}}). Для караван-сараев характерны красивые фасады и входы с деревянными дверями. Самые известные рынки и [[Караван-сарай|караван-сараи]] (ханы) [[Старый город Алеппо|древнего города]]<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'', построенный в 1450 году, один из старейших караван-сараев Алеппо. * ''Хан Аль-Бургуль'', построенный в 1472 году. * ''Сук Ас-Сабун'', или ''мыльный хан'', построенный в начале XVI века, находится рядом с магазинами мыла. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', или ''медный рынок''. Построен в 1539 году. Известен своими традиционной и современной обувью, содержит 84 магазина. * ''Хан Аш-Шунэ'' сооружен в 1546 году. В нём продаются предметы ремесел традиционного алеппского искусства. * ''Сук Хан Аль-Харир'', или ''шёлковый хан''. Построен во второй половине XVI века, имеет 43 магазина и специализируется в основном на торговле текстилем. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', или ''таможенный хан'', текстильный торговый центр с 55 магазинами. Построенный в 1574 году, Хан Аль-Гумрок считается крупнейшим ханом в древнем Алеппо. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', построенный в 1682 году, считается основным рынком хлопковой продукции в Алеппо. * ''Сук Аль-Аттарин'', или ''травяной рынок''. Традиционно была основным рынком специй в Алеппо. В настоящее время он функционирует как центр продажи текстиля с 82 магазинами. * ''Сук Аз-Зирб'', или ''Сук Аз-Зарб''. Здесь чеканились монеты в период мамлюков. В настоящее время этот рынок имеет 71 магазин, большинство из которых имеет дело с текстилем и базовыми потребностями бедуинов. * ''Сук Аль-Бехрамия'' имеет 52 продуктовых магазина, расположен рядом с мечетью Бехрамия. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — это рынок старых традиционных кузнецов, состоит из 37 магазинов. * ''Сук Аль-Атик'', или ''старый рынок'', специализирующаяся на продаже кожи, включает в себя 48 магазинов. * ''Сук Аль-Сиййяг'', или ''ювелирный рынок'', состоящий из 99 магазинов, который является главным центром торговли ювелирными изделиями в Алеппо и во всей стране. * ''Хан Венецианцев'' был домом консула Венеции и венецианских купцов. * ''Сук Ан-Нисуан'', или женский рынок,— место, где можно найти всё необходимое для невесты: аксессуары, одежду и так далее. * ''Ас-Сувейка'', или ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' означает «маленький рынок» на арабском языке),— большой рынок, который содержит магазины, в основном специализирующиеся на оборудовании дома и кухни. Многие традиционные ханы также функционируют в качестве рынков в '''христианском квартале Ждейде''': * ''Сук Аль-Хокедун'' или ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' означает «духовный дом» на армянском языке, так как он был построен в качестве гостиницы для армянских паломников на пути в Иерусалим<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Старая часть Хокедуна датируется концом XV и началом XVI веков, в то время как новая часть была построена в XVII веке. В настоящее время он превратился в большой рынок с многочисленными магазинами, специализирующимися на торговле одеждой. * ''Ас-Салибэ'', центр старых христианских соборов. * ''Сук Ас-Суф'' или ''рынок шерсти'', окруженный старыми церквями. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', магазин деревянных изделий. --> == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|[[Һалаб ҡәлғәһе (цитадель).]] <!-- Самым древним памятником в городе является [[водопровод]] протяженностью 11 км, сооруженный ещё римлянами. Громадная стена в 10 м высоты и 6,5 м толщины, с семью воротами, отделяет город от предместий. Крытый гостиный двор ([[базар]]) выходит на несколько улиц, весь состоит из сводов и освещается сверху через окна, проделанные отчасти в особых куполах. В Алеппо имеется 7 крупных церквей вместе с 3 монастырями и [[мечеть]] [[Эль-Иалаве]] в староримском стиле, выстроенная первоначально под церковь императрицей Еленой. Главные предметы вывоза и вместе с тем главные продукты страны — шерсть, хлопок, шелк, воск, фисташки, мыло, табак, пшеница, которые вывозятся преимущественно во Францию и в турецкие гавани. Промышленность ограничивается шелковыми изделиями. Жители Алеппо в основном считают себя шарифами, то есть потомками [[Мухаммед]]а. Ещё одна гордость жителей — [[Алеппо (крепость)|Цитадель]], основание которой возвышается над городом на 50 метров. Долгое время весь город лежал в пределах цитадели и лишь в XVI веке, после перехода Алеппо под власть [[Оттоманская империя|Оттоманской империи]], город стал постепенно разрастаться и за пределами крепостных стен. В Алеппо находится гробница поэта [[Насими]]. --> === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәү]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Башня Баб Эль-Фарадж]] * [[Баб эль-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Железные врата). * Баб Эль-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Врата Гробницы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохии). * Баб Эль-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Врата победы). * Баб Эль-Фарадж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Врата освобождения). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Врата Киннасрин). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Врата садов). * Баб Эль-Ахмар ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Красные врата). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Двор большой мечети Алеппо (Джами эль-Кабир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Мечеть Хусрууия'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Собор Сорока Мучеников'']] * [[Великая мечеть Алеппо]] (Джами эль-Кабир) или Мечеть Омейадов, основана в 715 году Валидом I и, скорее всего, завершил строительство его преемник Сулейман. Здание содержит могилу Захария, отца [[Иоанн Креститель|Иоанна Крестителя]]. Мечеть была повреждена во время монгольского вторжения в 1260 году, и была восстановлена. Имеет четыре фасада разных стилей. * Хусрууия мечеть ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), завершенная в 1547 г., построена по проекту знаменитого османского архитектора Синан. * Аль-Нукта мечеть ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Мечеть капли (крови)»), шиитская мечеть. Считается, что на этом месте ранее был монастырь, превращенный в мечеть в 944 году. * Аль-Аделия мечеть, построенная в 1555 году губернатором Алеппо Мухаммедом Паша. * Аль-Саффахия мечеть, возведенная в 1425 году, с замечательно оформленными восьмиугольными минаретами. * Аль-Кайкан мечети («Мечеть ворон»), с двумя древними базальтовыми колоннами у входа. В мечети находится каменный блок с хеттскими надписями. * Алтун-Бога мечеть (1318). * Аль-Тауаши мечеть (XIV век, восстановлена в 1537), с большим фасадом, украшенным колоннами. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — армянская церковь в Ждейде (XVI век). * Центральная синагога Алеппо ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — построена ок. 1200 года еврейской общиной. * Маронитские, сирийские православные, католические и многие другие церкви в старом христианском квартале Ждейде. === Үле ҡалалар === <!-- Алеппо окружает множество исторических памятников и древнейших останков мёртвых городов. Они представляют собой группу из 700 заброшенных поселений на северо-западе Сирии. Эти города датируются V веком до н. э. и содержат элементы византийской архитектуры. Самые важные мёртвые города и археологические памятники в районе Джебель-Семаан (гора Симеона) включают: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] 1vjesvmekvkajlmd3w6ef8kcvus4ugh 1148142 1148124 2022-08-01T10:21:44Z Akkashka 14326 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Алеппо климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Алепполағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == {{seealso|Һалабта идаралыҡ иткән хакимдар исемлеге}} Һалаб — Донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе булған был ҡалаға беҙҙең эраға тиклем мең йыллыҡта күсеп ултырғандар. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. һалабтың Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансариҙа (ҡалның иҫке көньяҡ өлөшө) алып барылған ҡаҙыныу эштәре өлкәлә б. э. т. III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] <!-- Алеппо появляется в исторических записях гораздо раньше, чем [[Дамаск]]. Первое упоминание о нём восходит к III тысячелетию до н. э., когда Алеппо был столицей независимого царства [[Эбла]]. Город был известен как ''Арми'' в [[Эбла|Эбле]] и под именем ''[[Арманум]]'' в [[Аккад]]е. [[Нарам-Син]], царь [[Аккад]]а (или его дед, [[Саргон Древний]]), уничтожил [[Эбла|Эблу]] и Арман в XXIII веке до нашей эры<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. В поздне-[[вавилон]]ский период Алеппо впервые упоминается под именем Халаб (Халап, Халба)<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Город был столицей [[Амореи|аморейского царства]] [[Ямхад]]. Царство Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(ок. 1800—1600 гг. до н. э.), также известное как «земля Халеба», в то время было самым сильным и могущественным царством на [[Ближний восток|Ближнем Востоке]]<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхад был разрушен [[Хеттское царство|хеттами]] при [[Мурсили I]] в XVI веке до нашей эры. Однако Алеппо вскоре возобновил свою ведущую роль в Сирии, когда хеттские силы в регионе ослабли из-за внутренних раздоров<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Воспользовавшись безвластием в регионе, [[Парраттарна]], царь [[Хурриты|хурритского]] царства [[Митанни]], завоевал Алеппо в XV веке до нашей эры. Впоследствии Алеппо оказался на линии фронта в борьбе между [[Древний Египет|Египтом]], [[Митанни]] и [[Хеттское царство|Хеттским царством]]<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт [[Суппилулиума I]] победил [[Митанни]] и завоевал Алеппо в XIV веке до н. э. Алеппо имел культовое значение для хеттов: он был центром поклонения богу погоды<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Когда Хеттское царство рухнуло в XII веке до н. э., Алеппо стал частью [[Арамеи|арамейского]] [[Сиро-хеттские царства|сиро-хеттского царства]] Арпад, а позже он стал столицей [[Арамеи|арамейского]] [[Сиро-хеттские царства|сиро-хеттского царства]] Хатарикка-Лухути. В IX веке до н. э. Алеппо стал частью [[Новоассирийское царство|Новоассирийского царства]], а позже [[Нововавилонское царство|Нововавилонского царства]] и [[Империя Ахеменидов|империи Ахеменидов]]. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] завоевал город в 333 году до нашей эры. [[Селевк Никатор]] основал здесь греческое поселение (ок. 301—286 до н. э.) и назвал его ''Верия'' — в честь города [[Верия]] в [[Древняя Македония|Македонской империи]]. Верия оставалась под владычеством [[Селевкиды|Селевкидов]] почти 300 лет. Правление Рима обеспечило стабильность и безопасность Северной Сирии на протяжении более трёх веков. В римскую эпоху население в северной Сирии заметно увеличилось, выросло оно также и во время [[Византийская империя|владычества византийцев]] в V веке. В эпоху поздней античности Верия был второй по величине город после [[Антиохия|Антиохии]], столицы Сирии; и третий по величине город в [[Римская империя|Римской империи]]. Археологические данные свидетельствуют о высокой [[Плотность населения|плотности населения]] в деревнях и городках между Антиохией и Верией в VI веке нашей эры. В настоящее время в этих поселениях находятся древние дома и церкви, такие как церковь [[Симеон Столпник|Св. Симеона Столпника]]. Святой Марон, вероятно, родился в этом регионе: его могила находится в Брэд, к западу от Алеппо. Верия упоминается в {{Библия|2Мак|13:3}}. --> === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] <!-- [[Империя Сасанидов|Сасаниды]] вторглись в Сирию в начале VII века. Вскоре Алеппо завоевали [[арабы]] под предводительством [[Халид ибн Валид]]а в 637 году. В 944 году он стал резиденцией независимого эмирата [[Хамданиды|хамданидского]] князя Сайф аль-Даула, и город процветал, будучи домом великого поэта [[Аль-Мутанабби]] и философа [[Аль-Фараби]]. Город был возвращен [[Византийская империя|византийцами]] в 962 году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 по 987 год. Халеб и его эмират стали вассальным государством с 969 года до [[Византия|византийско]]-[[Сельджуки|сельджуских]] войн. В 1024—1080 годах с небольшими перерывами городом управляла династия [[Мирдасиды|Мирдасидов]]. Алеппо был дважды осаждён [[Крестоносцы|крестоносцами]], в 1098 и 1124, но не был завоёван. [[Землетрясение в Алеппо|Землетрясение, произошедшее в 1138 году]], разрушило город и его окрестности. Нельзя полностью опираться на оценки того времени, но, тем не менее, считается, что {{nts|230000}} человек погибло, таким образом делая его пятым самым смертоносным землетрясением в истории человечества. Халеб перешёл к [[Салах ад-Дин|Саладину]], а затем династии [[Айюбиды|Айюбидов]] в 1183 году. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 24 января 1260 года<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> Алеппо был взят [[Монголы|монголами]] во главе с [[Хулагу]] вместе с рыцарями князя Антиохии [[Боэмунд VI, князь Антиохии|Боэмунда VI]] и его тестем, царём Армении [[Хетум I|Хетумом I]]<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref>. Город был плохо защищен [[Айюбиды|айюбидом]] [[Туран-шах III|Туран-шахом]]: стены рухнули после шести дней бомбардировки, а цитадель — через четыре недели. Много мусульман и иудеев погибло, а христианское население было пощажено<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Так как монголы уважали [[Туран-шах III|Туран-шаха]] за его храбрость, они не убили его. Затем город был передан бывшему эмиру города [[Хомс]], [[Аль-Ашраф Муса ибн Ибрахим|аль-Ашрафу Мусе]], в городе был установлен монгольский гарнизон. Награда была вручена и Хетуму I за его помощь во взятии Халеба. Затем монгольские войска направились в сторону Дамаска, и он сдался. Монголы вошли в Дамаск 1 марта 1260 года. В сентябре 1260 года [[мамлюки]] провели переговоры по заключению договора с франками из [[Акко (город)|Акко]], который позволил им беспрепятственно пройти через крестоносцев, и вступили в бой с [[Монголы|монголами]] (см. [[Битва при Айн-Джалуте]]) 3 сентября 1260 года. Мамлюки одержали победу, убив монгольского военачальника [[Китбука|Китбуку]], и через пять дней заново захватили [[Дамаск]]. Мусульмане овладели Алеппо за месяц, и губернатор мамлюков остался управлять городом. В декабре того же года [[Хулагу]] послал войска, чтобы попытаться возвратить себе Алеппо. [[Монголы]] убили большое количество мусульман в отместку за смерть Китбуки, но, так как захватить город в течение двух недель им не удалось, они были вынуждены отступить<ref>Runciman, p. 314.</ref>. В октябре 1271 года монголам снова удалось захватить Халеб, победив [[Туркмены|туркменские]] войска, защищавшие город, и десятитысячную армию из [[Анатолия|Анатолии]]. Гарнизоны мамлюков бежали в город [[Хама]], но [[Бейбарс I|Бейбарс]] вернулся со своей армией отстаивать Алеппо, и монголы отступили<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 20 октября 1280 года монголы заново овладели Халебом, обворовывая рынки и поджигая [[Мечеть|мечети]]. Мусульманские жители города бежали в [[Дамаск]], где лидер мамлюков Аль-Мансур Калауун собирал свои силы. Когда его армия подошла к Алеппо, монголы снова отступили, возвращаясь через [[Евфрат]]. В 1400 году [[Тюрки|тюркский]] лидер [[Тамерлан]] отвоевал город у мамлюков<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Было убито множество жителей, за пределами города была построена башня из тысяч человеческих черепов<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. После ухода монголов всё мусульманское население возвратилось в Алеппо. Но христиане, покинувшие город во время нашествия монголов, не смогли переселиться обратно в свой квартал в старой части города. Это привело их к созданию нового квартала в 1420 году, построенного за пределами городских стен, в северном пригороде Алеппо. Этот новый квартал назывался аль-Ждейде («новый район» [[Арабский язык|по-арабски]]). --> === Яңы осор === <!-- В XIX веке в городе произошли два крупных еврейских погрома. В 1947 году, вслед за образованием [[Израиль|Израиля]], в городе произошёл [[Алеппский погром 1947 года|крупный погром]], в результате которого начался массовый выезд евреев в Израиль. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һалаб өсөн барған һуғыштан һуң ҡала күренеше]] <!--В 2012 году во время [[Гражданская война в Сирии|Гражданской войны в Сирии]] город стал ареной ожесточённых боёв между антиправительственными повстанцами и террористическими группировками с одной стороны и правительственными войсками — с другой. Активная фаза боёв началась летом 2012 года<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Первоначально в противостояние были вовлечены преимущественно [[Сирийская оппозиция|умеренные оппозиционные группировки]] и [[Вооружённые силы Сирии|правительственные войска]], а также курдские боевики из [[Отряды народной самообороны (Сирия)|Отрядов народной самообороны]]<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Постепенно среди антиправительственных сил всё большую роль стали играть радикальные [[Исламизм|исламистские]] группировки, в том числе [[Фронт ан-Нусра]] и «[[Исламское государство]]», а в войну на стороне правительства вступили многочисленные союзные вооружённые группировки (в основном [[Шииты|шиитские]] ополчения из [[Ливан]]а, [[Ирак]]а и [[Афганистан]]а)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, а также военные советники из [[Иран]]а. С началом в сентябре 2015 года [[Военная операция России в Сирии|российской военной операции в Сирии]], к вооружённому противостоянию в Алеппо присоединились российские ВКС, наносившие авиационно-ракетные удары по повстанческим и террористическим группировкам. Будучи крупнейшим городом страны по населению и до войны считавшийся «экономической столицей Сирии», Алеппо рассматривался сторонами конфликта и экспертами как имеющий большое стратегическое и политическое значение, а бои за контроль над городом — как решающий фронт<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Это обусловило затяжной и ожесточённый характер боевых действий, которые привели к массовым разрушениям городской инфраструктуры и большим потерям среди мирного населения. Атаковав город летом 2012 года, повстанческие группировки довольно быстро захватили примерно 40 % его территории. Их дальнейшее продвижение, однако, было остановлено, и в 2012—2013 годах ситуация приобрела тупиковый характер. Боевикам удалось перерезать стратегическое шоссе Дамаск — Алеппо, за контроль над которым начались ожесточённые бои<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 15 января 2013 года [[Взрывы в университете Алеппо|мощные взрывы прогремели]] на территории [[Университет Халеба|местного университета]]. В результате взрыва погибли 80 и были ранены около 150 человек, среди которых были студенты и беженцы, размещённые на территории университета. 12 марта сирийские войска и мятежники возобновили бои за [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]], повстанцы также атаковали авиабазы Найраб и Маннах недалеко от аэропорта<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 марта в пригороде Алеппо — Хан-эль-Асале — был применён нервно-паралитический газ [[зарин]], в результате чего погибли 15 человек<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. К октябрю 2013 года половина города удерживалась правительственными войсками, другая часть — различными группировками повстанцев<ref name="зарин"/>. Население города за время с начала конфликта сократилось с 2,5 млн до менее чем 1 млн человек<ref name="зарин"/>. В 2014—2015 годах сирийская армия, поддержанная союзными ополченцами и иранскими военнослужащими, провела серию успешных операций, заложивших основу для будущего окружения и штурма города. 4 марта 2015 года произошёл мощный взрыв у здания разведки ВВС Сирии в Алеппо. Мятежники привели в действие взрывное устройство в туннеле, расположенном под зданием спецслужбы. Погибло более 30 человек<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. Ночью 12 июля в результате мощного взрыва туннеля в Старом городе была сильно повреждена стена цитадели Алеппо, внесённой в список Всемирного наследия ЮНЕСКО<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. Начало российской военной операции в Сирии в сентябре 2015 года позволило коренным образом изменить ситуацию в Сирии в пользу правительства Башара Асада, разблокировать Алеппо, а в дальнейшем — установить контроль над всей территорией города<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. В феврале 2016 года сирийская армия в ходе [[Наступление в Алеппо (2016)|успешного наступления]] окружила Алеппо с севера, перерезав линии снабжения боевиков со стороны [[Турция|турецкой]] границы. В ходе [[Кампания в Алеппо (2016)|летней кампании 2016 года]] армия завершила полное окружение города и начала его осаду. По оценкам на сентябрь 2016 года, в восточной части Алеппо (контролируемой оппозицией и террористами) оставалось около 250 тыс. жителей, в западной части (контролируемой правительственными силами) — 1,5 млн человек<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июля Россия вместе с сирийскими властями начала гуманитарную операцию в Алеппо. Было открыто три гуманитарных коридора для гражданского населения, четвёртый — для выхода боевиков<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. В августе [[Управление по координации гуманитарных вопросов|Управлением по координации гуманитарных вопросов]] ООН (УКГВ) была высказана обеспокоенность ухудшающейся ситуацией с безопасностью и гуманитарной обстановкой в городе, в особенности в восточном Алеппо. Позже генеральный секретарь ООН Пан Ги Мун заявил, что в городе велика вероятность гуманитарной катастрофы<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. --> [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] <!-- На наличие гуманитарной катастрофы в конце сентября указывал заместитель генерального секретаря ООН по гуманитарным вопросам Стивен О’Брайен. Тогда же генеральный секретарь ООН [[Пан Ги Мун]] обвинил Сирию и Россию в военных преступлениях — использовании зажигательных и бункерных бомб против жилых районов Алеппо<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 15 ноября 2016 года, при массированной авиационно-ракетной поддержке российских ВКС, сирийская армия начала [[Наступление в Алеппо (ноябрь — декабрь 2016)|наступление]] с целью захвата неподконтрольной (восточной) части города, через месяц приведшее к краху оборонительных рубежей боевиков и переходу города под контроль правительства. К середине декабря 2016 года город был полностью занят правительственными войсками<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. К вечеру 22 декабря 2016 года город окончательно перешёл под контроль правительственных сил<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. После освобождения города его жилые кварталы многократно подвергались минометным и ракетным обстрелам со стороны боевиков, что приводило к новым жертвам<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. --> === Ҡаланы тергеҙеү === <!--Алеппо сильно пострадал в ходе военных действий, многие местные достопримечательности получили повреждения или были разрушены. Множество производственных предприятий экономической столицы страны было разграблено<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. В июле 2019 года был восстановлен центральный городской рынок «Аль-Сактыя», входящий в список всемирного наследия ЮНЕСКО<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. В августе 2019 года ещё продолжалось восстановление жилья и инфраструктуры города<ref name="realty" />. К осени 2019 года был восстановлен ряд промышленных производств. В восстановлении Алеппо принимали участие беженцы, вернувшиеся в город<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Большинство жителей Халеба — арабы-мусульмане. Христианское население состоит из [[Армяне|армян]], [[греки|греков]], [[Маронитская католическая церковь|маронитов]], сирийских [[Католицизм|католиков]]; существуют [[Иудаизм|еврейская]] и американская [[Протестантизм|протестантская]] общины. {| class="wikitable" |- ! Год !! Население !! Прирост, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} --> === Тарихи мәғлүмәттәр === <!--Ещё в начале XIX столетия Халеб населяли 200 тыс. жителей; город имел обширную промышленность и торговлю, его фабрики снабжали весь Восток [[шёлк]]овыми, [[Бумага|бумажными]], [[Шерсть|шерстяными]] и [[Парча|парчовыми]] материями. Но [[землетрясение]], [[чума]] и [[холера]] подорвали его благосостояние. Согласно историку из Алеппо, шейху Камель аль-Газзи (1853—1933), население города до разрушительного землетрясения 1822 года составляло 400 тыс. человек. Затем от холеры и чумы (1823 и 1827 годов соответственно) население Халеба сократилось до 110 тысяч человек<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. В 1901 году общая численность жителей Алеппо составляла {{num|108143}} человека, из которых [[Ислам|мусульмане]] — {{num|76329}} (70,58 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|24508}} (22,66 %); и [[Иудаизм|иудеи]] — 7306 (6,76 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христианское население значительно увеличилось с притоком армянских беженцев (после [[Геноцид армян|геноцида армян 1915 года]]) и сирийских христиан из других городов. После прибытия первой группы армянских беженцев (1915—1922) население Алеппо в 1922 году стало {{num|156748}} человек, из них [[Ислам|мусульмане]] составляли {{num|97600}} жителей (62,26 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|22117}} (14,11 %), [[Иудаизм|иудеи]] — 6580 (4,20 %), численность [[Европейцы|европейцев]] в городе составляла 2652 (1,70 %), [[Геноцид армян|армянских беженцев]] — {{num|20007}} (12,76 %) и других — 7792 (4,97 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Второй поток армянских беженцев в направлении Алеппо был вызван выводом французских войск из [[Киликия|Киликии]] в 1923 году<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. В 1923—1925 годах в город прибыли более чем {{num|40000}} армян, а население Алеппо достигло {{num|210000}} человек к концу 1925 года, из которых [[армяне]] составляли более 25 %<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Согласно историческим данным, представленным шейхом Рамель аль-Газзи, подавляющее большинство христиан города Халеб были католиками, вплоть до последних дней [[Османская империя|османского владычества]]. Рост православных христиан связан, с одной стороны, с приездом армянских и сирийских христиан, выживших в [[Киликия|Киликии]] и южной Турции; а с другой стороны, с прибытием большого количества [[Православие|православных]] [[Греки|греков]] из [[Хатай (ил)|Санджака Александретты]], после его [[Аннексия|аннексии]] в пользу Турции (1939). В 1944 году население Алеппо составляло около {{num|325000}} человек, где {{num|112110}} (34,5 %) христиане (из них армян — {{num|60200}}). Армяне составляли более половины христианской общины Алеппо до 1947 года, в то время как многие из них уехали в Советскую Армению в рамках армянской репатриации (1946—1967). --> === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Центр города Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|[[Великая мечеть Алеппо]] File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Крытый рынок Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Маронитский собор Святого Илии-пророка Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Мечеть Таухид и церковь Святого Георгия Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Улица в христианском квартале Алеппо File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Улицы старого города Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Женщина с ребёнком в Алеппо, 2010 год </gallery> </center> <!-- == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] В Алеппо смешаны несколько [[Архитектура|архитектурных]] стилей. Многочисленные захватчики, от [[Византийская империя|византийцев]] и [[Сельджуки|сельджуков]] до [[Мамлюки|мамлюков]] и [[Османская империя|турок]] оставляли свои следы на архитектуре города на протяжении 2000 лет<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Существуют различные сооружения XIII и XIV веков, такие как гостиницы, мусульманские школы и хаммамы, христианские и мусульманские построения в старой части города и квартале Ждейде. В этом квартале находится большое количество домов XVI и XVII веков, принадлежавших алеппской [[Буржуазия|буржуазии]]. В Азизие располагаются дома XIX и начала XX веков в стиле [[барокко]]. В новом квартале ''Шахба'' смешаны различные архитектурные стили: [[Архитектура неоклассицизма|неоклассика]], [[Нормандская архитектура|нормандский]], [[Восток|восточный]] и даже [[китай]]ский стили<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Алеппо полностью вымощен [[Природный камень|камнем]], в некоторых местах большими белыми глыбами. В то время как старый город характеризуется большим количеством особняков, узкими улочками и крытыми [[Рынок|рынками]], в современной части города присутствуют широкие дороги и большие площади, такие как площадь Саадалла аль-Джабири, площадь Свободы, площадь Президента и площадь Сабаа Бахрат. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән ҡала күренеше]] <!-- Алеппо развивается по смешанной (концентрическо-радиально-спутниковой) модели<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> --> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] <!-- Являясь одним из старейших городов в мире и крупнейшим центром на древнем Шёлковом пути, Алеппо имеет ряд впечатляющих и привлекательных структур, в дополнение к своей естественной красоте. Наиболее яркими достопримечательностями города, помимо цитадели, являются рынки (سوق — souq), старые бани (хаммам — حمام), ханы с многочисленными религиозными и культурными центрами. С другой стороны, город имеет большое количество современных объектов, которые привлекают туристов со всего мира, таких как многочисленные роскошные отели, казино, бары и рестораны с их известными продуктами, сделанными в Алеппо. Многие старые арабские и армянские дома в древней части города и старом христианском квартале Ждейде были недавно отреставрированы или реставрируются в настоящее время, для использования в качестве восточных отелей, баров и ресторанов. * Известные хаммамы Алеппо включают: Хаммам-Яльбуга, Хаммам-ан-Наххасин и Хаммам-Баб-аль-Ахмар. * Общественный парк Алеппо, который был открыт в 1940 году ялвяется крупнейшим в Сирии. Он расположен в районе Азизия, где его пересекает река [[Куэйке]]. * Большинство кинотеатров, таких как «Cinema Ugarit» и «[[Cine d’Alep Chahba]]», расположены на улицах Барон и аль-Кууатли. * Голубая Лагуна — современный аквапарк, расположенный в непосредственной близости от Алеппо. Включает в себя несколько бассейнов, американские горки, бары и рестораны. * «Casino d’Alep» является единственным казино, которое действует в [[Сирия|Сирийской Арабской Республике]]. --> == Боронғо ҡала == <!-- [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Панорама западной части старого города]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|[[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Существует довольно чёткое разделение между старым и новым Алеппо. Старая часть заключена в стены, образующие окружность длиною в 5 км, с девятью воротами. Огромный средневековый замок, известный как [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], находится в центре древней части. Он был построен подобно акрополю. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Исторически сложилось, что Алеппо постоянно переходил из рук в руки, был под контролем разных государств, политическая ситуация была нестабильна. В связи с этим жители строили отдельные кварталы, делившиеся по религиозному принципу, которые были социально и экономически независимыми. Хорошим примером таких кварталов является известный христианский квартал Ждейде. Старый город Алеппо можно разделить на две части: старая часть и Ждейде. Как уже было описано выше, старая часть была построена внутри стен, в то время как Ждейде — христианский квартал, построенный в начале XV века, после выхода монгольских войск из города. После того как в 1400 году [[Тамерлан]] вторгся в Халеб и полностью разрушил его, христиане были вынуждены уехать. Но в 1420 году они создали свой квартал на северо-западе города — квартал Ждейде. Жители этого района в основном занимались маклерством: были посредниками между иностранными торговцами и местными купцами. Общая площадь древнего города составляет около 3,5 км². Здесь живут более чем 120 тысяч жителей<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. --> === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] <!-- Стратегическое положение этого торгового города привлекало людей всех рас и верований, желающих воспользоваться коммерческими дорогами, так как через Алеппо проходил [[Великий шелковый путь]]. Крупнейший крытый рынок в мире находится именно в Алеппо, протяженностью 13 километров<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. [[Аль-Мадина (рынок)|Аль-Мадина]], как его здесь называют, — это торговый центр, куда привозят предметы роскоши, такие как [[Шелк|шелк-сырец]] из [[Иран]]а, [[Специи|пряности]] и красители из [[Индия|Индии]], и [[кофе]] из [[Дамаск]]а. В аль-Мадине также можно найти и продукты местного изготовления: [[шерсть]], сельскохозяйственная продукция и известное алеппское мыло. Большинство рынков было построено в XIV веке, они названы в честь различных профессий и ремесел: шерстяной рынок, медный рынок и так далее. Помимо товаров, на рынке размещаются и ханы, или [[Караван-сарай|караван-сараи]] ({{lang-ar|كاروانسرا}}). Для караван-сараев характерны красивые фасады и входы с деревянными дверями. Самые известные рынки и [[Караван-сарай|караван-сараи]] (ханы) [[Старый город Алеппо|древнего города]]<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'', построенный в 1450 году, один из старейших караван-сараев Алеппо. * ''Хан Аль-Бургуль'', построенный в 1472 году. * ''Сук Ас-Сабун'', или ''мыльный хан'', построенный в начале XVI века, находится рядом с магазинами мыла. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', или ''медный рынок''. Построен в 1539 году. Известен своими традиционной и современной обувью, содержит 84 магазина. * ''Хан Аш-Шунэ'' сооружен в 1546 году. В нём продаются предметы ремесел традиционного алеппского искусства. * ''Сук Хан Аль-Харир'', или ''шёлковый хан''. Построен во второй половине XVI века, имеет 43 магазина и специализируется в основном на торговле текстилем. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', или ''таможенный хан'', текстильный торговый центр с 55 магазинами. Построенный в 1574 году, Хан Аль-Гумрок считается крупнейшим ханом в древнем Алеппо. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', построенный в 1682 году, считается основным рынком хлопковой продукции в Алеппо. * ''Сук Аль-Аттарин'', или ''травяной рынок''. Традиционно была основным рынком специй в Алеппо. В настоящее время он функционирует как центр продажи текстиля с 82 магазинами. * ''Сук Аз-Зирб'', или ''Сук Аз-Зарб''. Здесь чеканились монеты в период мамлюков. В настоящее время этот рынок имеет 71 магазин, большинство из которых имеет дело с текстилем и базовыми потребностями бедуинов. * ''Сук Аль-Бехрамия'' имеет 52 продуктовых магазина, расположен рядом с мечетью Бехрамия. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — это рынок старых традиционных кузнецов, состоит из 37 магазинов. * ''Сук Аль-Атик'', или ''старый рынок'', специализирующаяся на продаже кожи, включает в себя 48 магазинов. * ''Сук Аль-Сиййяг'', или ''ювелирный рынок'', состоящий из 99 магазинов, который является главным центром торговли ювелирными изделиями в Алеппо и во всей стране. * ''Хан Венецианцев'' был домом консула Венеции и венецианских купцов. * ''Сук Ан-Нисуан'', или женский рынок,— место, где можно найти всё необходимое для невесты: аксессуары, одежду и так далее. * ''Ас-Сувейка'', или ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' означает «маленький рынок» на арабском языке),— большой рынок, который содержит магазины, в основном специализирующиеся на оборудовании дома и кухни. Многие традиционные ханы также функционируют в качестве рынков в '''христианском квартале Ждейде''': * ''Сук Аль-Хокедун'' или ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' означает «духовный дом» на армянском языке, так как он был построен в качестве гостиницы для армянских паломников на пути в Иерусалим<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Старая часть Хокедуна датируется концом XV и началом XVI веков, в то время как новая часть была построена в XVII веке. В настоящее время он превратился в большой рынок с многочисленными магазинами, специализирующимися на торговле одеждой. * ''Ас-Салибэ'', центр старых христианских соборов. * ''Сук Ас-Суф'' или ''рынок шерсти'', окруженный старыми церквями. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', магазин деревянных изделий. --> == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|[[Һалаб ҡәлғәһе (цитадель).]] <!-- Самым древним памятником в городе является [[водопровод]] протяженностью 11 км, сооруженный ещё римлянами. Громадная стена в 10 м высоты и 6,5 м толщины, с семью воротами, отделяет город от предместий. Крытый гостиный двор ([[базар]]) выходит на несколько улиц, весь состоит из сводов и освещается сверху через окна, проделанные отчасти в особых куполах. В Алеппо имеется 7 крупных церквей вместе с 3 монастырями и [[мечеть]] [[Эль-Иалаве]] в староримском стиле, выстроенная первоначально под церковь императрицей Еленой. Главные предметы вывоза и вместе с тем главные продукты страны — шерсть, хлопок, шелк, воск, фисташки, мыло, табак, пшеница, которые вывозятся преимущественно во Францию и в турецкие гавани. Промышленность ограничивается шелковыми изделиями. Жители Алеппо в основном считают себя шарифами, то есть потомками [[Мухаммед]]а. Ещё одна гордость жителей — [[Алеппо (крепость)|Цитадель]], основание которой возвышается над городом на 50 метров. Долгое время весь город лежал в пределах цитадели и лишь в XVI веке, после перехода Алеппо под власть [[Оттоманская империя|Оттоманской империи]], город стал постепенно разрастаться и за пределами крепостных стен. В Алеппо находится гробница поэта [[Насими]]. --> === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәү]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Башня Баб Эль-Фарадж]] * [[Баб эль-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Железные врата). * Баб Эль-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Врата Гробницы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохии). * Баб Эль-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Врата победы). * Баб Эль-Фарадж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Врата освобождения). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Врата Киннасрин). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Врата садов). * Баб Эль-Ахмар ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Красные врата). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Двор большой мечети Алеппо (Джами эль-Кабир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Мечеть Хусрууия'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Собор Сорока Мучеников'']] * [[Великая мечеть Алеппо]] (Джами эль-Кабир) или Мечеть Омейадов, основана в 715 году Валидом I и, скорее всего, завершил строительство его преемник Сулейман. Здание содержит могилу Захария, отца [[Иоанн Креститель|Иоанна Крестителя]]. Мечеть была повреждена во время монгольского вторжения в 1260 году, и была восстановлена. Имеет четыре фасада разных стилей. * Хусрууия мечеть ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), завершенная в 1547 г., построена по проекту знаменитого османского архитектора Синан. * Аль-Нукта мечеть ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Мечеть капли (крови)»), шиитская мечеть. Считается, что на этом месте ранее был монастырь, превращенный в мечеть в 944 году. * Аль-Аделия мечеть, построенная в 1555 году губернатором Алеппо Мухаммедом Паша. * Аль-Саффахия мечеть, возведенная в 1425 году, с замечательно оформленными восьмиугольными минаретами. * Аль-Кайкан мечети («Мечеть ворон»), с двумя древними базальтовыми колоннами у входа. В мечети находится каменный блок с хеттскими надписями. * Алтун-Бога мечеть (1318). * Аль-Тауаши мечеть (XIV век, восстановлена в 1537), с большим фасадом, украшенным колоннами. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — армянская церковь в Ждейде (XVI век). * Центральная синагога Алеппо ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — построена ок. 1200 года еврейской общиной. * Маронитские, сирийские православные, католические и многие другие церкви в старом христианском квартале Ждейде. === Үле ҡалалар === <!-- Алеппо окружает множество исторических памятников и древнейших останков мёртвых городов. Они представляют собой группу из 700 заброшенных поселений на северо-западе Сирии. Эти города датируются V веком до н. э. и содержат элементы византийской архитектуры. Самые важные мёртвые города и археологические памятники в районе Джебель-Семаан (гора Симеона) включают: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] 04bybedggmrdi1yolvmw836r1px1abw 1148188 1148142 2022-08-01T11:49:04Z Akkashka 14326 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{НП | статус = Ҡала | русское название = Алеппо (Халеб) | оригинальное название = {{lang-ar|حلب}} | изображение = Aleppo new mix.jpg | страна = Сүриә | герб = Seal_of_Aleppo.png | флаг = | ширина герба = | ширина флага = | lat_dir = N | lat_deg = 36 | lat_min = 12 | lat_sec = | lon_dir = E | lon_deg = 37 | lon_min = 9 | lon_sec = | CoordScale = | вид региона = Административное деление Сирии{{!}}Мухафаза | регион = Һалаб (мухафаза){{!}}Һалаб (Алеппо) | регион в таблице = | вид района = | район = Жебель-Семъан (район){{!}}Жебель-Семъан | район в таблице = | внутреннее деление = | вид главы = | глава = Маад аль-Мадлажи | дата основания = | первое упоминание = 2500 год до н. э. | прежние имена = Халибон, Халман, Беройя | статус с = | площадь = 190 | вид высоты = | высота центра НП = 390 | климат = | официальный язык = ғәрәп | официальный язык-ref = | население = 2 098 210 | год переписи = 2021 | плотность = | агломерация = | национальный состав = | конфессиональный состав = мосолмандар (шығыйҙар),(сөнниҙәр) | этнохороним = Һалаб кешеһе, кешеләре<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|25}}</ref> | часовой пояс = +2 | DST = есть | телефонный код = 21 | почтовый индекс = | почтовые индексы = | автомобильный код = | вид идентификатора = | цифровой идентификатор = | сайт = http://www.aleppo-city.gov.sy/ | язык сайта = }} [[Файл:AleppoViewFromCitadel.jpg|300px|thumb|Цитаделдән Һалаб күренеше]] '''Алеппо'''<ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|14|Алеппо}}</ref> шулай уҡ '''Һалаб'''<ref>{{Атлас мира|2010|120|Ливан, Сирия, Израиль, Палестинские территории, Иордания}}</ref><ref>{{Словарь географических названий зарубежных стран|402|Халеб (Алеппо)}}</ref> ({{Lang-ar|حَلَبُ}} ''Ḥalab''; {{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Berœa}}) — [[Сүриә|Сүриәнең]]<ref name="UNDATA">{{Cite web|access-date=2011-06-10|accessdate=2012-03-07|archiveurl=no}}</ref> ҙур ҡалаһы һәм шул исемле үҙәге, илдең иң күп халыҡ йәшәгән мухафазаһы. Джебель-Семъан районының Симеон тауы нахияһында урынлашҡан. 2 301 570 кеше (2005) йәшәгән Һалаб Левантаның иң ҙур ҡалаларының береһе булып тора. Күп быуаттар дауамында Һалаб Бөйөк Сүриәнең иң ҙур ҡалаһы һәм [[Ғосман империяһы|Ғосман империяһының]] Константинополдән һәм [[Ҡаһирә|Ҡаһирәнән]]<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2017-10-10|archiveurl=no}}</ref> һуң, ҙурлығы буйынса өсөнсө ҡалаһы. Һалаб — даими йәшәүсе халҡы булған донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, күрәһең, беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта унда халыҡ йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010">Columbia Encyclopedia, Sixth Edition (2010)</ref>. Телль ас-Сауда һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо көньяҡ өлөшө) өлкәһендә алып барылған ҡаҙыныуҙар, һәр хәлдә, беҙҙең эраға тиклемге III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында унда халыҡ йәшәгәнен күрһәтә<ref name="Near East 1997">The Oxford encyclopedia of archaeology in the Near East (1997)</ref>. Һалаб хетт, Евфраттағы Мари яҙмаларында телгә алынған, үҙәк Анатолияла, Эбла ҡалаһында, ул төп сауҙа үҙәктәренең береһе һәм хәрби сәнғәт ҡалаһы булараҡ тасуирлана<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010">Britannica Concise Encyclopedia (2010)</ref>. Тарихта ҡала ҙур урын алып тора, сөнки [[Урта Азия]] һәм [[Месопотамия]] аша үткән [[Бөйөк Ебәк юлы|Бөйөк ебәк юлында]] урынлашҡан. [[1869 йыл]] [[Сүәйс (Суэц) каналы|Суэц каналы]] асылғандан һуң, йөктәрҙе һыу юлынан ташый башлағандар һәм Һалабтың сауҙа ҡалаһы булараҡ роле кәмегән. Сүриәлә граждандар һуғышы башланғанға тиклем Һалаб ҡыҫҡа яңырыу осоро кисерә. 2006 йылда ҡала «Ислам мәҙәниәте баш ҡалаһы» титулын яулай. Сүриәнең төньяҡ өлөшөндә, Оронт һәм [[Евфрат]]<nowiki/>араһында, дала йылғаһы Куэйкала ({{Lang-ar|قويق}}), уңдырышһыҙ ҡалҡыулыҡтың төньяҡ-көнбайыш битләүендә, бейек эзбизташ стеналар менән уратып алынған киң соҡорҙа, 380 метр бейеклектә, [[Дамаск|Дамасктан]] өс йөҙ илле саҡрым төньяҡ-көнсығышта урынлашҡан. == Этимологияһы == Борон Һалаб Һалпе йәки Һалибон исеме аҫтында билдәле булған<ref>{{Cite web|access-date=2011-05-07|accessdate=2012-03-04|archiveurl=yes}}</ref> ә гректар һәм римлеләр уны '''Ве́роя''' ({{Lang-grc|Βέροια}}, {{Lang-la|Beroea}})<ref>{{ВТ-РСКД|Beroea}}</ref> тип йөрөткән. Тәре йөрөтөүселәр походтары һәм артабан Сүриә һәм Ливанға француз мандаты осоронда Һалаб тиер урынға итальянса Алеппо тип атағандар. Әммә Алеппоның боронғо атамаһы «Һалаб»тың килеп сығышы билдәһеҙ. Ҡайһы берҙәр был урында борондан шул мәғдән етештерелгәнлектән, «Һалаб» «тимер» йәки «баҡыр» тигәнде аңлата, тип фаразлай. «Һалаба» арамей телендә «аҡ» тигәнде аңлата, был фаразды яҡлаусылар шул тирәлә тупраҡтың төҫөнә һәм мәрмәр күплегенә һылтана. Халыҡ этимологияһынан тағы бер аңлатма: [[Ибраһим]] сәйәхәтселәргә һөт биргән, тип хикәйәләгән боронғо легенданан сығып, исем {{Lang-ar|حَلَبَ}}, «Һалаб» «(һөт) һауҙы» тигәнде аңлата . Сәйәхәтселәр бер-береһенән «إِبْرَاهِيمُ حَلَبَ؟, ''Һалаба Ибрахийм?''», йәғни «''Ибраһим һауҙымы?''» тип һораған икән. Һыйыры ерән төҫтә булған ({{Lang-ar|شَهَبٌ}}, ''shaheb''), шуға ҡала {{Lang-ar2|حَلَبُ الشَّهْبَاءُ}}, «Һалаб аш-Шахба» тип атала<ref>{{Cite web|access-date=2017-10-02|accessdate=2018-07-16|archiveurl=no}}</ref>. == Географияһы == [[Файл:Aleppo_at_night11.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Aleppo_at_night11.jpg/250px-Aleppo_at_night11.jpg|мини|250x250пкс|Төнгө Һалаб ]] Һалаб [[Урта диңгеҙ|Урта диңгеҙҙән]] 120 км алыҫлыҡта, диңгеҙ кимәленән 380 м бейеклектә, [[сүриә]]-[[Төркиә|төрөк]] сикгенән көнсығышҡа табан 45 километрҙа урынлашҡан. Ҡала төньяҡтан һәм көнбайыштан фисташка һәм зәйтүн ағастарын культивациялау таралған ауыл хужалығы ерҙәре менән уратып алынған. Көнсығышта Һалабты Сүриә сүле уратҡан. Ҡала иҫке ҡала нигеҙенән көньяҡҡа табан бер нисә саҡрымда, Куэйка йылғаһының уң ярында урынлашҡан; ҡаланың иҫке өлөшө йылғаның һул ярында ята. Ул уртаһында төп бейек убаһы булған 10 км радиуслы түңәрәк барлыҡҡа килтергән 8 ҡалҡыулыҡ менән уратып алынған. Был убала беҙҙең эраға тиклем II мең йыл менән билдәләнгән ҡәлғә төҙөлгән. Был убалар Телль ас-Сауда, Телль Ғәйшә, Телль ас-Сетт, Телль әл-Ясмин, Телль әл-Ансари (Ярукиййя), Ан ат-Талль, әл-Жаллюм һәм Бахсита тип атала<ref name="Duden6">{{Китап|заглавие=The Natural History of Aleppo|издание=1st|год=1856|издательство=Unknown|место=London|страницы=266|ответственный=Alexander Russell}}</ref>. Ҡаланың боронғо өлөшө туғыҙ ҡапҡанан торған стена менән кәртәләнгән. Стенаны киң тәрән соҡор уратып алған<ref name="Duden6" />. 190 км² майҙан биләгән Һалаб [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] иң тиҙ үҫкән ҡалаларының береһе булып тора. 2001 йылда ҡабул ителгән ҡала үҫеше планы буйынса 2015 йыл аҙағына тиклем Һалабтың дөйөм майҙанын 420 км²-ға киңәйтеү ҡаралған була<ref name="Syr-news1">{{Cite web|url=http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|title=غلاونجي : العودة إلى شعار تأمين مسكن للأسرة السورية لا للفرد|date=2009-08-06|lang=ar|website=Syria News|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120304055701/http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=99523|archivedate=2012-03-04}}</ref>. == Климаты == Алеппо климаты Урта диңгеҙ климатына бик яҡын. Шул уҡ ваҡытта ҡала урынлашҡан тау яйлаһы ҡышҡы айҙарҙа Урта диңгеҙҙең йылыныу эффектын кәметә, был Алепполағы ҡышты башҡа Урта диңгеҙ ҡалаларына ҡарағанда һиҙелерлек һалҡынайта. Ғинуарҙың уртаса температураһы буйынса Ҡырым ярымутрауы көньяҡ ярының ҡышы менән сағыштырырлыҡ, шул уҡ ваҡытта тотороҡло төнгө ҡырауҙар күҙәтелә, йылы көндәрҙә лә һауа торошо бик йыш үҙгәрә. Айырым йылдарҙа һауа торошоноң -5°C, һирәк осраҡта -10°C градусҡа етеүе мөмкин. Йыш ҡына ҡар яуа, ҡайһы бер ҡыштар ҡарлы була һәм ваҡытлыса ҡар япмаһы ята. Һәр ваҡыттағыса, ҡышҡыһын ел, дымлы һауа торошо өҫтөнлөк итә. Йәй бик эҫе, яуым-төшөмһөҙ тиерлек. Әммә Һалабта йәй Урта диңгеҙ буйындағы башҡа ҡалаларға ҡарағанда иртәрәк башлана һәм тамамлана. Һауа температураһы көндөҙ уртаса +36 °C градус тәшкил итә, ләкин йыш ҡына +40 °C-тан ашыу күтәрелә. Һалабта яҙ шартлы рәүештә февралдең икенсе яртыһында башлана һәм апрель аҙағына тиклем дауам итә. Ә көҙ бик ҡыҫҡа, ул ноябрҙә генә була. == Тарихы == Һалаб — донъялағы иң боронғо ҡалаларҙың береһе, унда беҙҙең эраға тиклем VI мең йыллыҡта уҡ кешеләр йәшәгән<ref name="Columbia Encyclopedia 2010"/>. Телль ас-Сауд һәм Телль әл-Ансари (ҡаланың боронғо өлөшөнөң көньяғы) ҡаҙыу эштәренән күренеүенсә, бында беҙҙең эраға тиклем III мең йыллыҡтың икенсе яртыһында халыҡ йәшәгән<ref name="Near East 1997"/>. Һалаб, сауҙа һәм хәрби сәнғәттең төп үҙәктәренең береһе булараҡ, хетт яҙмаларында, Евфраттағы Мари яҙмаларында, үҙәк Анатолийҙағы (Кесе Азия) һәм Эбла ҡалаһындағы яҙмаларҙа һүрәтләнә<ref name="Britannica Concise Encyclopedia 2010"/>. === Боронғо донъя === [[Файл:Ebla royal palace.jpg|thumb|Эбла. Батша һарайы емереклектәре.]] ==== Боронғо Көнсығыш ==== [[Файл:Orientmitja2300aC.png|thumb|Боронғо Саргон империяһы, б. э. т. XXIV быуат]] Һалаб тарихи яҙмаларҙа Дамаскка ҡарағанда күпкә алдараҡ күренә башлай. Уның тураһында б. э. т. III мең йыллыҡҡа, Эбла бойондороҡһоҙ батшалығының баш ҡалаһы булған ваҡытта, беренсе тапҡыр телгә алына. Ул Эблалағы ''Арми'' булараҡ һәм Аҡкадалағы ''Арманум'' исеме менән билдәле булған. Нарам Син — Аҡкад батшаһы (йәки уның олатаһы, Боронғо Саргон), беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбла менән Арманды юҡ иткән<ref>Pettinato, Giovanni (Johns Hopkins University Press, 1991) ''Ebla, a new look at history'' p.135</ref><ref name="Hawkins, John David 2000 p.388">Hawkins, John David (2000) ''Inscriptions of the iron age'' p.388</ref>. Һуңғы вавилон осоронда Алеппо тәүге тапҡыр Һалаб (Һалап, Һалба) исеме менән телгә алына<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Был ҡала Ямхад тип аталған аморей батшалығының баш ҡалаһы булған. Шулай уҡ «Хәләб ере» тигән исем менән билдәле булған Ямхад ({{lang-ar|يمحاض}})(яҡынса б. э. т. 1800—1600 йылдар) батшалығы Яҡын Көнсығышта иң көслө һәм ҡеүәтле батшалыҡ булған<ref>Kuhrt, Amélie (1998) ''The ancient Near East'' p.100</ref>. Ямхадты беҙҙең эраға тиклем XVI быуатта Мурсили I ваҡытында хеттар емергән. Әммә тиҙҙән, төбәк хетт көстәренең эске үҙ-ара низағтар арҡаһында хәлһеҙләнгәндә, Һалаб Сүриәлә үҙенең әйҙәүсе ролен яңынан яңыртҡан<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Төбәктә хакимһыҙлыҡтан файҙаланып, Хурриттарҙың Митанни батшалығы хакимы Парраттарна беҙҙең эраға тиклем XV быуатта Халабты яулай. Һуңынан Һалаб Боронғо Мысыр, Митанни һәм Хетт батшалыҡтары араһындағы һуғышының фронт һыҙығында була<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Хетт Суппилулиума I Митанниҙы еңгән һәм б. э. т. XIV быуатта Һалабты яулаған. Һалаб хеттар өсөн культ әһәмиәтенә эйә булған: ул һауа торошо аллаһына табыныу үҙәге булған<ref name="Hawkins, John David 2000 p.388"/>. Б. э. т. XII быуатта Хетт батшалығы емерелгәс, Һалаб арамей сир-хетт Арпад батшалығының бер өлөшө булып киткән, ә һуңыраҡ ул арамей сир-хетт Хатарикка - Лухутиҙағы батшалығының баш ҡалаһы булып киткән. Б. э. т. IX быуатта Һалаб Яңы Ассирия батшалығының, ә һуңыраҡ Яңы Вавилон батшалығының һәм Әһәмәниҙәр империяһының бер өлөшө булып киткән. ==== Антиклыҡ ==== [[Файл:Brad Northern Basilica.jpg|thumb|Брэдтағы маронит базиликаһы харабалары, Һалаб]] [[Александр Македонский]] ҡаланы б. э.т. 333 йылда яулай. [[Селевк Никатор]] бында грек торағына нигеҙ һала (б. э. т. 301—286 йй.) һәм боронғо Македония империяһындағы Верия ҡалаһы хөрмәтенә — ''Верия'' тип атай. Верия оставалась под владычеством [[Селевкиды|Селевкидов]] почти 300 лет. Правление Рима обеспечило стабильность и безопасность Северной Сирии на протяжении более трёх веков. В римскую эпоху население в северной Сирии заметно увеличилось, выросло оно также и во время [[Византийская империя|владычества византийцев]] в V веке. В эпоху поздней античности Верия был второй по величине город после [[Антиохия|Антиохии]], столицы Сирии; и третий по величине город в [[Римская империя|Римской империи]]. Археологические данные свидетельствуют о высокой [[Плотность населения|плотности населения]] в деревнях и городках между Антиохией и Верией в VI веке нашей эры. В настоящее время в этих поселениях находятся древние дома и церкви, такие как церковь [[Симеон Столпник|Св. Симеона Столпника]]. Святой Марон, вероятно, родился в этом регионе: его могила находится в Брэд, к западу от Алеппо. Верия упоминается в {{Библия|2Мак|13:3}}. --> === Урта быуаттар === [[Файл:Bab Qinnasrin2010.jpg|thumb|230px|Һалабтың 1256 йылда Ән-Насир Йософ реставрациялаған боронғо диуарҙары һәм Баб Кыннасрин]] <!-- [[Империя Сасанидов|Сасаниды]] вторглись в Сирию в начале VII века. Вскоре Алеппо завоевали [[арабы]] под предводительством [[Халид ибн Валид]]а в 637 году. В 944 году он стал резиденцией независимого эмирата [[Хамданиды|хамданидского]] князя Сайф аль-Даула, и город процветал, будучи домом великого поэта [[Аль-Мутанабби]] и философа [[Аль-Фараби]]. Город был возвращен [[Византийская империя|византийцами]] в 962 году и был в составе Восточной Римской Империи (Византийской) с 974 по 987 год. Халеб и его эмират стали вассальным государством с 969 года до [[Византия|византийско]]-[[Сельджуки|сельджуских]] войн. В 1024—1080 годах с небольшими перерывами городом управляла династия [[Мирдасиды|Мирдасидов]]. Алеппо был дважды осаждён [[Крестоносцы|крестоносцами]], в 1098 и 1124, но не был завоёван. [[Землетрясение в Алеппо|Землетрясение, произошедшее в 1138 году]], разрушило город и его окрестности. Нельзя полностью опираться на оценки того времени, но, тем не менее, считается, что {{nts|230000}} человек погибло, таким образом делая его пятым самым смертоносным землетрясением в истории человечества. Халеб перешёл к [[Салах ад-Дин|Саладину]], а затем династии [[Айюбиды|Айюбидов]] в 1183 году. [[Файл:Souk Al Zirb Aleppo.jpg|thumb|250px|left|Мәмлүк осорондағы Сук аз-Зирб]] 24 января 1260 года<ref>{{статья|заглавие=The Crisis in the Holy Land in 1260|издание={{Нп3|The English Historical Review}}|том=95|страницы=481—513|номер=376|язык=en|автор=Jackson, Peter|месяц=7|год=1980}}</ref> Алеппо был взят [[Монголы|монголами]] во главе с [[Хулагу]] вместе с рыцарями князя Антиохии [[Боэмунд VI, князь Антиохии|Боэмунда VI]] и его тестем, царём Армении [[Хетум I|Хетумом I]]<ref>«Histoire des Croisades», René Grousset, p. 581, ISBN 2-262-02569-X.</ref>. Город был плохо защищен [[Айюбиды|айюбидом]] [[Туран-шах III|Туран-шахом]]: стены рухнули после шести дней бомбардировки, а цитадель — через четыре недели. Много мусульман и иудеев погибло, а христианское население было пощажено<ref name="Shelemay1998">{{книга|заглавие=Let jasmine rain down: song and remembrance among Syrian Jews|ссылка=https://books.google.com/books?id=pgoFDZeHhF4C&pg=PA70|год=1998|издательство=[[University of Chicago Press]]|isbn=9780226752112|страницы=70|язык=en|автор=Kay Kaufman Shelemay}}</ref>. Так как монголы уважали [[Туран-шах III|Туран-шаха]] за его храбрость, они не убили его. Затем город был передан бывшему эмиру города [[Хомс]], [[Аль-Ашраф Муса ибн Ибрахим|аль-Ашрафу Мусе]], в городе был установлен монгольский гарнизон. Награда была вручена и Хетуму I за его помощь во взятии Халеба. Затем монгольские войска направились в сторону Дамаска, и он сдался. Монголы вошли в Дамаск 1 марта 1260 года. В сентябре 1260 года [[мамлюки]] провели переговоры по заключению договора с франками из [[Акко (город)|Акко]], который позволил им беспрепятственно пройти через крестоносцев, и вступили в бой с [[Монголы|монголами]] (см. [[Битва при Айн-Джалуте]]) 3 сентября 1260 года. Мамлюки одержали победу, убив монгольского военачальника [[Китбука|Китбуку]], и через пять дней заново захватили [[Дамаск]]. Мусульмане овладели Алеппо за месяц, и губернатор мамлюков остался управлять городом. В декабре того же года [[Хулагу]] послал войска, чтобы попытаться возвратить себе Алеппо. [[Монголы]] убили большое количество мусульман в отместку за смерть Китбуки, но, так как захватить город в течение двух недель им не удалось, они были вынуждены отступить<ref>Runciman, p. 314.</ref>. В октябре 1271 года монголам снова удалось захватить Халеб, победив [[Туркмены|туркменские]] войска, защищавшие город, и десятитысячную армию из [[Анатолия|Анатолии]]. Гарнизоны мамлюков бежали в город [[Хама]], но [[Бейбарс I|Бейбарс]] вернулся со своей армией отстаивать Алеппо, и монголы отступили<ref>Runciman, pp. 336—337.</ref>. 20 октября 1280 года монголы заново овладели Халебом, обворовывая рынки и поджигая [[Мечеть|мечети]]. Мусульманские жители города бежали в [[Дамаск]], где лидер мамлюков Аль-Мансур Калауун собирал свои силы. Когда его армия подошла к Алеппо, монголы снова отступили, возвращаясь через [[Евфрат]]. В 1400 году [[Тюрки|тюркский]] лидер [[Тамерлан]] отвоевал город у мамлюков<ref>Runciman, p. 463.</ref>. Было убито множество жителей, за пределами города была построена башня из тысяч человеческих черепов<ref>[http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo Battle of Aleppo@Everything2.com] {{Wayback|url=http://everything2.com/index.pl?node=Battle%20of%20Aleppo |date=20180117131348 }}{{ref-en}}</ref>. После ухода монголов всё мусульманское население возвратилось в Алеппо. Но христиане, покинувшие город во время нашествия монголов, не смогли переселиться обратно в свой квартал в старой части города. Это привело их к созданию нового квартала в 1420 году, построенного за пределами городских стен, в северном пригороде Алеппо. Этот новый квартал назывался аль-Ждейде («новый район» [[Арабский язык|по-арабски]]). --> === Яңы осор === <!-- В XIX веке в городе произошли два крупных еврейских погрома. В 1947 году, вслед за образованием [[Израиль|Израиля]], в городе произошёл [[Алеппский погром 1947 года|крупный погром]], в результате которого начался массовый выезд евреев в Израиль. === Граждандар һуғышы === [[Файл:Saadallah al-Jabiri square, Aleppo, after the explosion of October 2012.jpg|thumb|right|Һалаб өсөн барған һуғыштан һуң ҡала күренеше]] <!--В 2012 году во время [[Гражданская война в Сирии|Гражданской войны в Сирии]] город стал ареной ожесточённых боёв между антиправительственными повстанцами и террористическими группировками с одной стороны и правительственными войсками — с другой. Активная фаза боёв началась летом 2012 года<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |title=В Алеппо идут ожесточенные бои между сирийскими войсками и мятежниками |date=2012-07-28 |publisher=Вести.ру |accessdate=2012-07-30 |archive-date=2012-07-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120730053347/http://www.vesti.ru/doc.html?id=860934 |deadlink=no }}</ref>. Первоначально в противостояние были вовлечены преимущественно [[Сирийская оппозиция|умеренные оппозиционные группировки]] и [[Вооружённые силы Сирии|правительственные войска]], а также курдские боевики из [[Отряды народной самообороны (Сирия)|Отрядов народной самообороны]]<ref>[http://www.itar-tass.com/c12/512629.html Операция по освобождению Алеппо близится к завершению] {{Wayback|url=http://www.itar-tass.com/c12/512629.html |date=20120910162050 }} // ИТАР-ТАСС, 6 сентября 2012</ref>. Постепенно среди антиправительственных сил всё большую роль стали играть радикальные [[Исламизм|исламистские]] группировки, в том числе [[Фронт ан-Нусра]] и «[[Исламское государство]]», а в войну на стороне правительства вступили многочисленные союзные вооружённые группировки (в основном [[Шииты|шиитские]] ополчения из [[Ливан]]а, [[Ирак]]а и [[Афганистан]]а)<ref>{{Cite report |author= Philip Smyth |date= February 2015 |title= The Shiite Jihad in Syria and Its Regional Effects |url= http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |publisher= The Washington Institute for Near East Studies |page= 45 |docket= |asin= |accessdate= 13 March 2015 |archivedate= 2015-04-02 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20150402150705/http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/PolicyFocus138_Smyth-2.pdf |deadurl= no }}</ref>, а также военные советники из [[Иран]]а. С началом в сентябре 2015 года [[Военная операция России в Сирии|российской военной операции в Сирии]], к вооружённому противостоянию в Алеппо присоединились российские ВКС, наносившие авиационно-ракетные удары по повстанческим и террористическим группировкам. Будучи крупнейшим городом страны по населению и до войны считавшийся «экономической столицей Сирии», Алеппо рассматривался сторонами конфликта и экспертами как имеющий большое стратегическое и политическое значение, а бои за контроль над городом — как решающий фронт<ref>{{cite web |url = http://www.dw.com/ru/в-алеппо-решается-судьба-сирии-13122016/av-36755685 |title = В Алеппо решается судьба Сирии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190826122706/http://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BF%D0%BF%D0%BE-%D1%80%D0%B5%D1%88%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F-%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0-%D1%81%D0%B8%D1%80%D0%B8%D0%B8-13122016/av-36755685 |archivedate = 2019-08-26 }} // Deutsche Welle, 13.12.2015</ref><ref>[https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ Битва за колыбель] {{Wayback|url=https://lenta.ru/articles/2016/08/11/wardrums/ |date=20190511023549 }} // Lenta.ru, 20.12.2016</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/features-38333942 Что означают события в Алеппо для дальнейшей судьбы Сирии?] {{Wayback|url=http://www.bbc.com/russian/features-38333942 |date=20190913091446 }} // BBC Russian, 16.12.2016</ref><ref>[https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html Бои за Алеппо продолжаются, заявляет командование ССА — СМИ] {{Wayback|url=https://ria.ru/arab_sy/20120808/719133869.html |date=20161222083452 }} // РИА Новости, 08.08.2012</ref><ref>[http://carnegie-mec.org/diwan/66314 A Turning Point in Aleppo] {{Wayback|url=http://carnegie-mec.org/diwan/66314 |date=20181213094844 }} // Carnegie Endowment for International Peace, 01.12.2016</ref><ref>[https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ Assad calls battle of Aleppo «historic victory»] {{Wayback|url=https://www.almasdarnews.com/article/assad-calls-battle-aleppo-historic-victory/ |date=20161220174116 }} // Al-Masdar News, 16.12.2016</ref>. Это обусловило затяжной и ожесточённый характер боевых действий, которые привели к массовым разрушениям городской инфраструктуры и большим потерям среди мирного населения. Атаковав город летом 2012 года, повстанческие группировки довольно быстро захватили примерно 40 % его территории. Их дальнейшее продвижение, однако, было остановлено, и в 2012—2013 годах ситуация приобрела тупиковый характер. Боевикам удалось перерезать стратегическое шоссе Дамаск — Алеппо, за контроль над которым начались ожесточённые бои<ref>Виктор Ручкин. [http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi Идут ожесточённые бои] {{Wayback|url=http://www.redstar.ru/index.php/news-menu/ino-military-menu/siriya/item/5328-idut-ozhestochyonnyie-boi |date=20190824165251 }} // «Красная звезда» от 18 октября 2012</ref>. 15 января 2013 года [[Взрывы в университете Алеппо|мощные взрывы прогремели]] на территории [[Университет Халеба|местного университета]]. В результате взрыва погибли 80 и были ранены около 150 человек, среди которых были студенты и беженцы, размещённые на территории университета. 12 марта сирийские войска и мятежники возобновили бои за [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]], повстанцы также атаковали авиабазы Найраб и Маннах недалеко от аэропорта<ref>{{cite web |url = http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |title = В Сирии идут ожесточенные бои за аэропорт Алеппо |archiveurl = https://web.archive.org/web/20130813052048/http://www.interfax.ru/world/news.asp?id=295081 |archivedate = 2013-08-13 }} // «Интерфакс» от 12 марта 2013</ref>. 19 марта в пригороде Алеппо — Хан-эль-Асале — был применён нервно-паралитический газ [[зарин]], в результате чего погибли 15 человек<ref name="зарин">{{cite web |author= |authorlink= |coauthors= |url=http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |title=Алеппо полностью обесточен из-за ракетного обстрела трансформаторной станции |subtitle= |lang=ru |format= |website=itar-tass.com |publisher=ИТАР-ТАСС |date=2013-10-02 |description= |quote= |accessdate=2020-06-12 |deadlink=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004234504/http://www.itar-tass.com/c1/899258.html |archivedate=2013-10-04 }}</ref>. К октябрю 2013 года половина города удерживалась правительственными войсками, другая часть — различными группировками повстанцев<ref name="зарин"/>. Население города за время с начала конфликта сократилось с 2,5 млн до менее чем 1 млн человек<ref name="зарин"/>. В 2014—2015 годах сирийская армия, поддержанная союзными ополченцами и иранскими военнослужащими, провела серию успешных операций, заложивших основу для будущего окружения и штурма города. 4 марта 2015 года произошёл мощный взрыв у здания разведки ВВС Сирии в Алеппо. Мятежники привели в действие взрывное устройство в туннеле, расположенном под зданием спецслужбы. Погибло более 30 человек<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |title=Вести. Ru: Взрыв у здания разведки ВВС в Алеппо: есть жертвы |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160412/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2400307 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. Ночью 12 июля в результате мощного взрыва туннеля в Старом городе была сильно повреждена стена цитадели Алеппо, внесённой в список Всемирного наследия ЮНЕСКО<ref>{{cite web |url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |title=В Сирии взорвана древняя цитадель из списка Всемирного наследия ЮНЕСКО |accessdate=2019-08-24 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160911160035/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2640209 |archivedate=2016-09-11 |deadlink=yes }}</ref>. Начало российской военной операции в Сирии в сентябре 2015 года позволило коренным образом изменить ситуацию в Сирии в пользу правительства Башара Асада, разблокировать Алеппо, а в дальнейшем — установить контроль над всей территорией города<ref name="bbc-16-November-2016">{{cite web |title=Why is Russia engaged in Aleppo? |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-37995780?intlink_from_url=https://www.bbc.com/news/topics/cny6mkg2rq9t/aleppo&link_location=live-reporting-correspondent |last=Doucet |first=Lyse |date=2016-11-16 |website=BBC |lang=en |accessdate=2019-08-22}}</ref><ref name="new_york_times_April_13_2018">{{cite web |title=How Syria’s Death Toll Is Lost in the Fog of War |url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |last=Specia |first=Megan |date=2018-04-13 |website=The New York Times |lang=en |accessdate=2019-08-22 |archive-date=2019-08-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190810094002/https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/middleeast/syria-death-toll.html |deadlink=no }}</ref>. В феврале 2016 года сирийская армия в ходе [[Наступление в Алеппо (2016)|успешного наступления]] окружила Алеппо с севера, перерезав линии снабжения боевиков со стороны [[Турция|турецкой]] границы. В ходе [[Кампания в Алеппо (2016)|летней кампании 2016 года]] армия завершила полное окружение города и начала его осаду. По оценкам на сентябрь 2016 года, в восточной части Алеппо (контролируемой оппозицией и террористами) оставалось около 250 тыс. жителей, в западной части (контролируемой правительственными силами) — 1,5 млн человек<ref>[http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html 'Ferocious' air strikes pummel Aleppo as ground gained] {{Wayback|url=http://www.aljazeera.com/news/2016/09/warplanes-mount-strikes-rebel-held-aleppo-160924080435839.html |date=20161006003251 }}, [[Аль-Джазира]], 24 сентября 2016 г.</ref>. 28 июля Россия вместе с сирийскими властями начала гуманитарную операцию в Алеппо. Было открыто три гуманитарных коридора для гражданского населения, четвёртый — для выхода боевиков<ref>{{cite web|title=Гуманитарная операция начата Россией совместно с сирийскими властями в Алеппо|url=https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|accessdate=2019-08-25|date=2016-07-28|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221729/https://www.1tv.ru/news/2016-07-28/306969-gumanitarnaya_operatsiya_nachata_rossiey_sovmestno_s_siriyskimi_vlastyami_v_aleppo|deadlink=no}}</ref>. В августе [[Управление по координации гуманитарных вопросов|Управлением по координации гуманитарных вопросов]] ООН (УКГВ) была высказана обеспокоенность ухудшающейся ситуацией с безопасностью и гуманитарной обстановкой в городе, в особенности в восточном Алеппо. Позже генеральный секретарь ООН Пан Ги Мун заявил, что в городе велика вероятность гуманитарной катастрофы<ref>{{cite web|title=Гуманитарная ситуация в Алеппо продолжает ухудшаться, утверждает ООН|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-06|archive-date=2019-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20190825221728/https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/3514959|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=ООН: Алеппо грозит гуманитарный кризис невиданных масштабов|url=https://ria.ru/20160819/1474836949.html?in=t|accessdate=2019-08-25|date=2016-08-19}}</ref>. --> [[Файл:International Mine Action Center in Syria (Aleppo) 45.jpg|слева|мини|Һалаб, 21 декабрь, 2016. Рәсәй Федерацияһы оборона министрлығының веб-сайтынан алынған фотография]] <!-- На наличие гуманитарной катастрофы в конце сентября указывал заместитель генерального секретаря ООН по гуманитарным вопросам Стивен О’Брайен. Тогда же генеральный секретарь ООН [[Пан Ги Мун]] обвинил Сирию и Россию в военных преступлениях — использовании зажигательных и бункерных бомб против жилых районов Алеппо<ref name="guardian_september_2016">{{cite web |title='Syria is bleeding': Aleppo facing war's worst humanitarian crisis, UN says |url=https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |last=Borger |first=Julian |date=2016-09-29 |website=The Guardian |lang=en |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195706/https://www.theguardian.com/world/2016/sep/29/aleppo-syria-war-humanitarian-crisis-un |deadlink=no }}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |title = В ООН назвали удары по Алеппо «преступлениями исторического масштаба» |archiveurl = https://web.archive.org/web/20190824165316/http://www.vz.ru/news/2016/10/21/839464.html |archivedate = 2019-08-24 }} // Взгляд, 21 октября 2016</ref><ref name="azattyq_november_2016">{{cite web |title=ООН: на осадном положении в Сирии находится до миллиона человек |url=https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |date=2016-11-22 |website=Радио Азаттык (RFE/RL) |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-08-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190825195707/https://rus.azattyq.org/a/28131495.html |deadlink=no }}</ref><ref name="bbc_russian_septemer_2016">{{cite web |title=США пригрозили прекратить взаимодействие с Россией по Сирии |url=https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |date=2016-09-28 |website=Би-би-си |accessdate=2019-08-25 |archive-date=2019-09-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914203357/https://www.bbc.com/russian/news-37498260 |deadlink=no }}</ref>. 15 ноября 2016 года, при массированной авиационно-ракетной поддержке российских ВКС, сирийская армия начала [[Наступление в Алеппо (ноябрь — декабрь 2016)|наступление]] с целью захвата неподконтрольной (восточной) части города, через месяц приведшее к краху оборонительных рубежей боевиков и переходу города под контроль правительства. К середине декабря 2016 года город был полностью занят правительственными войсками<ref>[https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ В Алеппо начался праздник по случаю освобождения города] {{Wayback|url=https://lenta.ru/news/2016/12/13/aleppo_celebrations/ |date=20210303061749 }} // Lenta.ru, 13.12.2016</ref>. К вечеру 22 декабря 2016 года город окончательно перешёл под контроль правительственных сил<ref>{{Cite web |url=http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо |access-date=2016-12-22 |archive-date=2016-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161222193324/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951 |deadlink=no }}</ref>. После освобождения города его жилые кварталы многократно подвергались минометным и ракетным обстрелам со стороны боевиков, что приводило к новым жертвам<ref>{{cite web|title=В Алеппо ребенок погиб в результате обстрела террористами жилого квартала|url=https://ria.ru/20190731/1557057610.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-31|archive-date=2019-08-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20190801044548/https://ria.ru/20190731/1557057610.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|title=В Сирии боевики открыли огонь по жилому кварталу Алеппо|url=https://ria.ru/20190803/1557139845.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-03|archive-date=2019-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20190805070151/https://ria.ru/20190803/1557139845.html|deadlink=no}}</ref>. --> === Ҡаланы тергеҙеү === <!--Алеппо сильно пострадал в ходе военных действий, многие местные достопримечательности получили повреждения или были разрушены. Множество производственных предприятий экономической столицы страны было разграблено<ref name="realty">{{cite web|title=В Восточном Алеппо идет активное восстановление жилья и инфраструктуры|url=https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-13|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826141638/https://realty.ria.ru/20190813/1557435774.html|deadlink=no}}</ref><ref name="до">{{cite web|title=В Алеппо восстановили фабрику детской одежды|url=https://ria.ru/20190801/1557062493.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-01|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140135/https://ria.ru/20190801/1557062493.html|deadlink=no}}</ref>. В июле 2019 года был восстановлен центральный городской рынок «Аль-Сактыя», входящий в список всемирного наследия ЮНЕСКО<ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили разрушенный во время войны древний рынок|url=https://ria.ru/20190716/1556557952.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-07-16|archive-date=2019-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719054215/https://ria.ru/20190716/1556557952.html|deadlink=no}}</ref>. В августе 2019 года ещё продолжалось восстановление жилья и инфраструктуры города<ref name="realty" />. К осени 2019 года был восстановлен ряд промышленных производств. В восстановлении Алеппо принимали участие беженцы, вернувшиеся в город<ref name="до" /><ref>{{cite web|title=В Алеппо восстановили завод по переплавке металла|url=https://ria.ru/20190805/1557162179.html|accessdate=2019-08-26|date=2019-08-05|archive-date=2019-08-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20190826140137/https://ria.ru/20190805/1557162179.html|deadlink=no}}</ref>. == Халҡы == [[Файл:Alepp0fashion.jpg|thumb|left|Йәһүд ҡатыны һәм Һалаб бедуиндары, 1873 йыл]] Большинство жителей Халеба — арабы-мусульмане. Христианское население состоит из [[Армяне|армян]], [[греки|греков]], [[Маронитская католическая церковь|маронитов]], сирийских [[Католицизм|католиков]]; существуют [[Иудаизм|еврейская]] и американская [[Протестантизм|протестантская]] общины. {| class="wikitable" |- ! Год !! Население !! Прирост, %± |- | '''1883''' || 99 179 || - |- | '''1922''' || 156 748|| 44,9 % |- | '''1934''' || 249 921|| 19,0 % |- | '''1950''' || 362 500 || 11,5 % |- | '''1965''' || 500 000 || 17,5 % |- | '''1990''' || 1 216 000 || 90,3 % |- | '''2000'''|| 1 937 858|| 29,2 % |- | '''2005''' || 2 301 570 || 5,5 % |- | '''2016''' || 1 800 000 || -22 % |} --> === Тарихи мәғлүмәттәр === <!--Ещё в начале XIX столетия Халеб населяли 200 тыс. жителей; город имел обширную промышленность и торговлю, его фабрики снабжали весь Восток [[шёлк]]овыми, [[Бумага|бумажными]], [[Шерсть|шерстяными]] и [[Парча|парчовыми]] материями. Но [[землетрясение]], [[чума]] и [[холера]] подорвали его благосостояние. Согласно историку из Алеппо, шейху Камель аль-Газзи (1853—1933), население города до разрушительного землетрясения 1822 года составляло 400 тыс. человек. Затем от холеры и чумы (1823 и 1827 годов соответственно) население Халеба сократилось до 110 тысяч человек<ref>Saint Terezia Church Aleppo {{cite web |url = http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |title = Christians in Aleppo at the end of the Ottoman Empire |archiveurl = https://web.archive.org/web/20171009230825/http://www.terezia.org/section.php?id=1823 |archivedate = 2017-10-09 }}</ref>. В 1901 году общая численность жителей Алеппо составляла {{num|108143}} человека, из которых [[Ислам|мусульмане]] — {{num|76329}} (70,58 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|24508}} (22,66 %); и [[Иудаизм|иудеи]] — 7306 (6,76 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.2 page 3, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref>. Христианское население значительно увеличилось с притоком армянских беженцев (после [[Геноцид армян|геноцида армян 1915 года]]) и сирийских христиан из других городов. После прибытия первой группы армянских беженцев (1915—1922) население Алеппо в 1922 году стало {{num|156748}} человек, из них [[Ислам|мусульмане]] составляли {{num|97600}} жителей (62,26 %), [[Католицизм|христиане-католики]] — {{num|22117}} (14,11 %), [[Иудаизм|иудеи]] — 6580 (4,20 %), численность [[Европейцы|европейцев]] в городе составляла 2652 (1,70 %), [[Геноцид армян|армянских беженцев]] — {{num|20007}} (12,76 %) и других — 7792 (4,97 %)<ref>Alepppo in One Hundred Years 1850—1950, vol.3 page 26, 1994 Aleppo. Authors: Mohammad Fuad Ayntabi and Najwa Othman</ref><ref>The Golden River in the History of Aleppo, ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.1 (1922) page 256, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. Второй поток армянских беженцев в направлении Алеппо был вызван выводом французских войск из [[Киликия|Киликии]] в 1923 году<ref>The Golden River in the History of Aleppo ({{lang-ar|نهر الذهب في تاريخ حلب}}), vol.3 (1925) pages 449—450, published in 1991, Aleppo. Author: Sheikh Kamel Al-Ghazzi</ref>. В 1923—1925 годах в город прибыли более чем {{num|40000}} армян, а население Алеппо достигло {{num|210000}} человек к концу 1925 года, из которых [[армяне]] составляли более 25 %<ref>{{книга |заглавие= The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century |издательство=[[Palgrave Macmillan]] |место= New York |год=2004 |isbn= 1-4039-6422-X |страницы=425 |ref= Hovannisian |язык=en |автор=[[Ованнисян, Ричард|Richard G. Hovannisian]]}}</ref>. Согласно историческим данным, представленным шейхом Рамель аль-Газзи, подавляющее большинство христиан города Халеб были католиками, вплоть до последних дней [[Османская империя|османского владычества]]. Рост православных христиан связан, с одной стороны, с приездом армянских и сирийских христиан, выживших в [[Киликия|Киликии]] и южной Турции; а с другой стороны, с прибытием большого количества [[Православие|православных]] [[Греки|греков]] из [[Хатай (ил)|Санджака Александретты]], после его [[Аннексия|аннексии]] в пользу Турции (1939). В 1944 году население Алеппо составляло около {{num|325000}} человек, где {{num|112110}} (34,5 %) христиане (из них армян — {{num|60200}}). Армяне составляли более половины христианской общины Алеппо до 1947 года, в то время как многие из них уехали в Советскую Армению в рамках армянской репатриации (1946—1967). --> === Хәҙерге хәле === <!--Алеппо — самый густонаселённый город в Сирии, с населением в {{num|2181061}} человек (2004). Согласно официальным оценкам, объявленным городским советом Алеппо, население города достигло {{num|2301570}} к концу 2005 года. Более 80 % жителей Алеппо являются [[Сунниты|мусульманами-суннитами]]. Это прежде всего [[арабы]], [[курды]] и [[Сирийские туркмены|туркмены]]. Другие мусульманские группы включают [[Адыги|адыгов]] ([[черкесы]], [[кабардинцы]], [[адыгейцы]]), [[Чеченцы|чеченцев]], [[Албанцы|албанцев]], [[Боснийцы|боснийцев]] и [[помаки|помаков]]. Согласно оценкам, приведённым в 2010 году в финальном отчёте по проекту городского развития Алеппо, проводимому муниципалитетом города и компанией GTZ рамках совместной сирийско-немецкой программы устойчивого городского развития, ожидалось, что ежегодный прирост населения города в течение следующих десяти лет составит порядка 2,7 % в год, и численность населения достигнет 3,6 млн жителей<ref>{{cite web |url=http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf |title=ALEPPO DIVERSE &#124; OPEN CITY |subtitle=An Urban Vision for the Year 2025 |format=Final Report |website = Syrian-German Technical Cooperation GTZ |publisher=Uberbau (Architecture & Urbanism Ali Saad & Thomas Stellmach GbR) |lang=en |date=2010-02-05 |accessdate=2016-12-22}}</ref>. Одна из крупнейших христианских общин на [[Ближний Восток|Ближнем Востоке]], Алеппо являлся перед войной домом для многих восточных христиан, в основном [[Армянская апостольская церковь|армян]], [[Сирийская православная церковь|сирийских христиан]] и [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]]{{Нет АИ|22|5|2018}}. До войны в городе жили более чем 250 тыс. христиан, составляя около 12 % от общей численности населения. Значительное число сирийских христиан в Алеппо родом из города [[Урфа]] ([[Турция]]) и говорит на [[Армянский язык|армянском языке]]. Большая община христиан принадлежит [[Армянская апостольская церковь|Армянской апостольской]], [[Сирийская православная церковь|Сирийской православной]] и [[Греческая православная церковь|Греко-православной]] церквям. В Халебе было очень много католиков, в том числе [[Мелькитская католическая церковь|греков-мелькитов]], [[Марониты|маронитов]], [[Латиняне|латинян]], [[Халдеи|халдеев]] и сирийских католиков. В нескольких районах города преобладает христианское и армянское население, таких как старый христианский квартал Ждейде. Современные христианские районы называются Азизия, Сулеймания, Гаре де Багдад, Урубе и Мейдан. В Алеппо 45 действующих церквей, принадлежащих вышеупомянутым конфессиям{{Нет АИ|22|5|2018}}. Арабоязычное население Алеппо говорит на [[Разновидности арабского языка|северосирийском диалекте]], который называется ''шави''. --> <center> <gallery widths="140" heights="140px"> File:Aleppo, Streets of the city, Syria.jpg|Центр города Файл:Great Mosque of Aleppo, Aleppo, Syria.jpg|[[Великая мечеть Алеппо]] File:Shopping streets in covered market 2, Aleppo, Syria.jpg|Крытый рынок Файл:Saint Elijah Maronite Cathedral, Aleppo (4).jpg|Маронитский собор Святого Илии-пророка Файл:Tawhid and Saint George Alp.jpg|Мечеть Таухид и церковь Святого Георгия Файл:AleppoAlJdeida.jpg|Улица в христианском квартале Алеппо File:Streets of the old city of Aleppo, Syria.jpg|Улицы старого города Файл:Woman in niqab, Aleppo (2010).jpg|Женщина с ребёнком в Алеппо, 2010 год </gallery> </center> <!-- == Архитектураһы == [[Файл:Baron hotel at night.jpg|thumb|Боронғо билдәле Baron Hotel, 1911]] В Алеппо смешаны несколько [[Архитектура|архитектурных]] стилей. Многочисленные захватчики, от [[Византийская империя|византийцев]] и [[Сельджуки|сельджуков]] до [[Мамлюки|мамлюков]] и [[Османская империя|турок]] оставляли свои следы на архитектуре города на протяжении 2000 лет<ref>{{Cite web |url=https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |title=Reuters:Travel Postcard: 48 hours in Aleppo, Syria |access-date=2017-10-02 |archive-date=2021-12-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211230154929/https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSTRE66F1ED20100716 |deadlink=no }}</ref>. Существуют различные сооружения XIII и XIV веков, такие как гостиницы, мусульманские школы и хаммамы, христианские и мусульманские построения в старой части города и квартале Ждейде. В этом квартале находится большое количество домов XVI и XVII веков, принадлежавших алеппской [[Буржуазия|буржуазии]]. В Азизие располагаются дома XIX и начала XX веков в стиле [[барокко]]. В новом квартале ''Шахба'' смешаны различные архитектурные стили: [[Архитектура неоклассицизма|неоклассика]], [[Нормандская архитектура|нормандский]], [[Восток|восточный]] и даже [[китай]]ский стили<ref>{{Cite web |url=http://www.middleeast.com/aleppo.htm |title=Middleeast.com:Aleppo |access-date=2011-06-11 |archive-date=2012-03-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120316160211/http://www.middleeast.com/aleppo.htm |deadlink=no }}</ref>. Алеппо полностью вымощен [[Природный камень|камнем]], в некоторых местах большими белыми глыбами. В то время как старый город характеризуется большим количеством особняков, узкими улочками и крытыми [[Рынок|рынками]], в современной части города присутствуют широкие дороги и большие площади, такие как площадь Саадалла аль-Джабири, площадь Свободы, площадь Президента и площадь Сабаа Бахрат. [[Файл:Pano Alep 1.jpg|thumb|center|810px|<center>Һалаб ҡәлғәһенән ҡала күренеше]] <!-- Алеппо развивается по смешанной (концентрическо-радиально-спутниковой) модели<ref name="autogenerated1">http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf</ref> --> == Туризм һәм күңел асыу == [[Файл:AleppoSouq.jpg|thumb|left|150px|Баҙар]] [[Файл:Hammam Al-Nahhasseen Aleppo.jpg|thumb|Ҡаланың боронғо өлөшөндәге ан-Наххасин хаммамы]] <!-- Являясь одним из старейших городов в мире и крупнейшим центром на древнем Шёлковом пути, Алеппо имеет ряд впечатляющих и привлекательных структур, в дополнение к своей естественной красоте. Наиболее яркими достопримечательностями города, помимо цитадели, являются рынки (سوق — souq), старые бани (хаммам — حمام), ханы с многочисленными религиозными и культурными центрами. С другой стороны, город имеет большое количество современных объектов, которые привлекают туристов со всего мира, таких как многочисленные роскошные отели, казино, бары и рестораны с их известными продуктами, сделанными в Алеппо. Многие старые арабские и армянские дома в древней части города и старом христианском квартале Ждейде были недавно отреставрированы или реставрируются в настоящее время, для использования в качестве восточных отелей, баров и ресторанов. * Известные хаммамы Алеппо включают: Хаммам-Яльбуга, Хаммам-ан-Наххасин и Хаммам-Баб-аль-Ахмар. * Общественный парк Алеппо, который был открыт в 1940 году ялвяется крупнейшим в Сирии. Он расположен в районе Азизия, где его пересекает река [[Куэйке]]. * Большинство кинотеатров, таких как «Cinema Ugarit» и «[[Cine d’Alep Chahba]]», расположены на улицах Барон и аль-Кууатли. * Голубая Лагуна — современный аквапарк, расположенный в непосредственной близости от Алеппо. Включает в себя несколько бассейнов, американские горки, бары и рестораны. * «Casino d’Alep» является единственным казино, которое действует в [[Сирия|Сирийской Арабской Республике]]. --> == Боронғо ҡала == <!-- [[Файл:Aleppo, View of the city, Syria.jpg|thumb|left|Панорама западной части старого города]] [[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|[[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Существует довольно чёткое разделение между старым и новым Алеппо. Старая часть заключена в стены, образующие окружность длиною в 5 км, с девятью воротами. Огромный средневековый замок, известный как [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], находится в центре древней части. Он был построен подобно акрополю. [[Файл:Aleppo Cittadella - GAR - 9-22.JPG|thumb| [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]]]] Исторически сложилось, что Алеппо постоянно переходил из рук в руки, был под контролем разных государств, политическая ситуация была нестабильна. В связи с этим жители строили отдельные кварталы, делившиеся по религиозному принципу, которые были социально и экономически независимыми. Хорошим примером таких кварталов является известный христианский квартал Ждейде. Старый город Алеппо можно разделить на две части: старая часть и Ждейде. Как уже было описано выше, старая часть была построена внутри стен, в то время как Ждейде — христианский квартал, построенный в начале XV века, после выхода монгольских войск из города. После того как в 1400 году [[Тамерлан]] вторгся в Халеб и полностью разрушил его, христиане были вынуждены уехать. Но в 1420 году они создали свой квартал на северо-западе города — квартал Ждейде. Жители этого района в основном занимались маклерством: были посредниками между иностранными торговцами и местными купцами. Общая площадь древнего города составляет около 3,5 км². Здесь живут более чем 120 тысяч жителей<ref>{{Cite web |url=http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |title=Alepposeife: Aleppo history |access-date=2011-06-11 |archive-date=2018-03-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180326040544/http://www.historische-aleppo-seife.de/engl_history.html |deadlink=no }}</ref>. --> === Баҙарҙары һәм каруанһарайҙары === [[Файл:Aleppo-suq-Alp.JPG|thumb|Боронғо Һалабта әл-Мәҙинә баҙары.]] [[Файл:Aleppo Khan Shuneh.jpg|thumb|Хан Аш-Шунэ]] [[Файл:Aleppo narrow Armenian quarter.jpg|thumb|Баҡыр магазины янында ''Бауабэт Аль-Ясмин'', Ждейде]] <!-- Стратегическое положение этого торгового города привлекало людей всех рас и верований, желающих воспользоваться коммерческими дорогами, так как через Алеппо проходил [[Великий шелковый путь]]. Крупнейший крытый рынок в мире находится именно в Алеппо, протяженностью 13 километров<ref>{{Cite web |url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |title=eAleppo: The old Suqs of Aleppo (in Arabic) |access-date=2011-06-11 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019061616/http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=round&filename=201010291220021 |deadlink=no }}</ref>. [[Аль-Мадина (рынок)|Аль-Мадина]], как его здесь называют, — это торговый центр, куда привозят предметы роскоши, такие как [[Шелк|шелк-сырец]] из [[Иран]]а, [[Специи|пряности]] и красители из [[Индия|Индии]], и [[кофе]] из [[Дамаск]]а. В аль-Мадине также можно найти и продукты местного изготовления: [[шерсть]], сельскохозяйственная продукция и известное алеппское мыло. Большинство рынков было построено в XIV веке, они названы в честь различных профессий и ремесел: шерстяной рынок, медный рынок и так далее. Помимо товаров, на рынке размещаются и ханы, или [[Караван-сарай|караван-сараи]] ({{lang-ar|كاروانسرا}}). Для караван-сараев характерны красивые фасады и входы с деревянными дверями. Самые известные рынки и [[Караван-сарай|караван-сараи]] (ханы) [[Старый город Алеппо|древнего города]]<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Old suqs of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/47.html|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080426223231/http://www.aleppo.us/news/47.html|archivedate=2008-04-26}}</ref><ref>{{cite web|title=Al-Hakawati (in Arabic)|url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archiveurl=https://www.webcitation.org/65NOqjH0m?url=http://www.al-hakawati.net/arabic/civilizations/syriashamal2.asp|archivedate=2012-02-11|access-date=2011-06-11|deadlink=yes}}</ref>: * ''Хан Ак-Кади'', построенный в 1450 году, один из старейших караван-сараев Алеппо. * ''Хан Аль-Бургуль'', построенный в 1472 году. * ''Сук Ас-Сабун'', или ''мыльный хан'', построенный в начале XVI века, находится рядом с магазинами мыла. * ''Сук Хан Ан-Наххасин'', или ''медный рынок''. Построен в 1539 году. Известен своими традиционной и современной обувью, содержит 84 магазина. * ''Хан Аш-Шунэ'' сооружен в 1546 году. В нём продаются предметы ремесел традиционного алеппского искусства. * ''Сук Хан Аль-Харир'', или ''шёлковый хан''. Построен во второй половине XVI века, имеет 43 магазина и специализируется в основном на торговле текстилем. * ''Сук Хан Аль-Гумрок'', или ''таможенный хан'', текстильный торговый центр с 55 магазинами. Построенный в 1574 году, Хан Аль-Гумрок считается крупнейшим ханом в древнем Алеппо. * ''Сук Хан Аль-Уазир'', построенный в 1682 году, считается основным рынком хлопковой продукции в Алеппо. * ''Сук Аль-Аттарин'', или ''травяной рынок''. Традиционно была основным рынком специй в Алеппо. В настоящее время он функционирует как центр продажи текстиля с 82 магазинами. * ''Сук Аз-Зирб'', или ''Сук Аз-Зарб''. Здесь чеканились монеты в период мамлюков. В настоящее время этот рынок имеет 71 магазин, большинство из которых имеет дело с текстилем и базовыми потребностями бедуинов. * ''Сук Аль-Бехрамия'' имеет 52 продуктовых магазина, расположен рядом с мечетью Бехрамия. * ''Сук Аль-Хаддадин'' — это рынок старых традиционных кузнецов, состоит из 37 магазинов. * ''Сук Аль-Атик'', или ''старый рынок'', специализирующаяся на продаже кожи, включает в себя 48 магазинов. * ''Сук Аль-Сиййяг'', или ''ювелирный рынок'', состоящий из 99 магазинов, который является главным центром торговли ювелирными изделиями в Алеппо и во всей стране. * ''Хан Венецианцев'' был домом консула Венеции и венецианских купцов. * ''Сук Ан-Нисуан'', или женский рынок,— место, где можно найти всё необходимое для невесты: аксессуары, одежду и так далее. * ''Ас-Сувейка'', или ''Суэйкат Али'' (''suweiqa'' означает «маленький рынок» на арабском языке),— большой рынок, который содержит магазины, в основном специализирующиеся на оборудовании дома и кухни. Многие традиционные ханы также функционируют в качестве рынков в '''христианском квартале Ждейде''': * ''Сук Аль-Хокедун'' или ''«Хан аль-Кудс»''. ''Хокедун'' означает «духовный дом» на армянском языке, так как он был построен в качестве гостиницы для армянских паломников на пути в Иерусалим<ref>{{cite web|title=Aleppo.us: Khans of Aleppo (in Arabic)|url=http://www.aleppo.us/news/22.html|deadlink=yes|access-date=2011-06-11|archive-date=2017-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20170710054154/http://www.aleppo.us/news/22.html}}</ref>. Старая часть Хокедуна датируется концом XV и началом XVI веков, в то время как новая часть была построена в XVII веке. В настоящее время он превратился в большой рынок с многочисленными магазинами, специализирующимися на торговле одеждой. * ''Ас-Салибэ'', центр старых христианских соборов. * ''Сук Ас-Суф'' или ''рынок шерсти'', окруженный старыми церквями. * ''Бауабэт Аль-Касаб'', магазин деревянных изделий. --> == Иҫтәлекле урындары == [[Файл:Aleppo citadel001.jpg|thumb|240px|[[Һалаб ҡәлғәһе (цитадель).]] <!-- Самым древним памятником в городе является [[водопровод]] протяженностью 11 км, сооруженный ещё римлянами. Громадная стена в 10 м высоты и 6,5 м толщины, с семью воротами, отделяет город от предместий. Крытый гостиный двор ([[базар]]) выходит на несколько улиц, весь состоит из сводов и освещается сверху через окна, проделанные отчасти в особых куполах. В Алеппо имеется 7 крупных церквей вместе с 3 монастырями и [[мечеть]] [[Эль-Иалаве]] в староримском стиле, выстроенная первоначально под церковь императрицей Еленой. Главные предметы вывоза и вместе с тем главные продукты страны — шерсть, хлопок, шелк, воск, фисташки, мыло, табак, пшеница, которые вывозятся преимущественно во Францию и в турецкие гавани. Промышленность ограничивается шелковыми изделиями. Жители Алеппо в основном считают себя шарифами, то есть потомками [[Мухаммед]]а. Ещё одна гордость жителей — [[Алеппо (крепость)|Цитадель]], основание которой возвышается над городом на 50 метров. Долгое время весь город лежал в пределах цитадели и лишь в XVI веке, после перехода Алеппо под власть [[Оттоманская империя|Оттоманской империи]], город стал постепенно разрастаться и за пределами крепостных стен. В Алеппо находится гробница поэта [[Насими]]. --> === Тарихи биналар === [[Файл:Al-Shibani Alp08.jpg|thumb|Аш-Шибани мәктәп-сиркәү]] <!-- * [[Алеппо (крепость)|Цитадель Алеппо]], большая крепость на вершине холма возвышается на 50 м над городом. Датируется I тысячелетием н. э., некоторые детали были достроены в XIII веке. Была повреждена в результате землетрясений, в частности, в 1822 году. * ''Медресе Халауие'', построенная в 1124 на прежнем месте собора Св. Елены. Тогда Святая Елена, мать Константина Великого, построила там большой византийский собор. Когда крестоносцы-захватчики грабили город, главный судья города преобразовал собор Св. Елены в мечеть, и, наконец, в середине XII века Нур ад-Дин основал здесь медресе, то есть религиозную школу. * ''Аль-Матбах Аль-Аджами'', дворец начала XII века, расположенный недалеко от цитадели, был построен эмиром Мадж ад-Дин бен Ад-Дайя. Был отремонтирован в XV веке. В 1967—1975 годах здесь размещался Музей Народных Традиций. * Культурный центр ''Аш-Шибани'' XII века. Древняя церковь и школа Францисканки Миссионерки Марии, находящиеся в старом городе, в настоящее время функционируют в качестве культурного центра. * ''Медресе Мокаддамия'', одна из старейших богословских школ в городе, была построена в 1168 году. * ''Медресе Захирие''. Построена в 1217 году к югу от Баб Эль-Макам, по Аз-Зир Гази. * ''Медресе Султание'', начатая губернатором Алеппо Аз-Захир Гази и законченная в 1223—1225 его сыном Маликом Аль-Азизом Мухаммедом. * ''Медресе Аль-Фирдаус'' — мечеть, называемая «самой красивой мечетью Алеппо». Была построена вдовой губернатора Алеппо Аз-Захир Гази в 1234—1237 годах. Примечательным является внутренний двор, в котором находится бассейн всередине, окруженный арками с античными колоннами. * ''Национальная библиотека Алеппо''. Строилась в 1930-х годах и открылась в 1945 году<ref>Aleppo Culture {{cite web |url = http://www.aleppo-cult.org/vb/showthread.php?t=1 |title = National Library of Aleppo (in Arabic) |deadlink = yes }}</ref>. * ''Grand Seray d’Alep'' — это бывшая резиденция губернатора города; строилась в 1920-х и была открыта в 1933 году. * '' Ханка Аль-Фарафира'', суфийский монастырь, построенный в 1237 году. * ''Бимаристан Аргун аль-Камили'', убежище, которое работало с 1354 года до начала XX века. * ''Дар Раджаб Паша'' — большой особняк, построенный в XVI веке недалеко от улицы Аль-Хандак. Недавно{{когда}} дом был отреставрирован и превращён в большой культурный центр с театральным залом внутри. * ''Бейт Джонблат'' — старый дворец, построенный в конце XVI века курдским правителем Алеппо Хусейн Паша Ян Полад. * ''Медресе Аль-Утмания'', исламская школа, расположенная в северной части Баб Ан-Наср. Она была создана османским пашой Аль-Дураки в 1730 году и первоначально называлась медресе Ридаийя. * ''Бейт Марраш''. Старый алеппский особняк, находящийся в квартале Аль-Фарафира. Был построен в конце XVIII века семьей Марраш. * Часовня ''Баб Аль-Фарадж''. Построена в 1898—1899 годах австрийским архитектором Картье<ref>eAleppo [http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 Bab Al-Faraj tower (in Arabic)] {{Wayback|url=http://www.esyria.sy/ealeppo/index.php?p=stories&category=places&filename=200808080930013 |date=20171011222151 }}</ref>. Самые известные исторические здания '''христианского квартала Ждейде'''<ref>{{cite web|title=Ministry of Tourism, Syria: Aleppine House (in Arabic)|url=http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716101034/http://www.syriatourism.org/index.php?module=subjects&func=viewpage&pageid=2081|archivedate=2011-07-16}}</ref>: * '' Бейт Аджикбаш'' ([http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House Beit Achiqbash] {{Wayback|url=http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ajikbash_House |date=20110628234659 }}), старый алеппский дом, построенный в 1757 году. С 1975 года здесь находится Музей народных традиций, показывающий предметы алеппского искусства. [[Файл:Dar Basile alley of Jdayde Historic district, Aleppo, 2010.jpg|thumb|Ждейдала Дар Базиль, XVIII быуат]] * ''Бейт Газале''. Особняк XVII века, декорированный армянским скульптором Хачадуром Бали в 1691 году. Здесь в XX веке находилась армянская школа. * ''Бейт Даллал'', то есть «дом Даллал», был построен в 1826 году на месте старого монастыря, в настоящее время функционирует в качестве отель. * ''Бейт Уакиль'', алеппский особняк, построенный в 1603 году, привлекает своими уникальными деревянными украшениями. Одна из этих декораций была доставлена в Берлин и выставлена в Пергамском музее, известная как Aleppo Room. * ''Дар Базиль''. Дом начала XVIII века, превращен в бизнес-школу в 2001 году. * ''Дар Замария'', построенный в конце XVII века и принадлежащий семье Замария с начала XVIII века. В настоящее время это — бутик-отель. === Музейҙары === * [[Музей Алеппо]] * Музей народных традиций «Алеппский дом» в Бейт Ачикбаш, Ждейде * Музей цитадели Алеппо * Музей медицины и науки в Бимаристан Аргун аль-Камили * Музей памяти Алеппо в Бейт-Газала, Ждейде * Музей Армянской Апостольской церкви в старой армянской церкви Пресвятой Богородицы, Ждейде --> === Ҡапҡалары === [[Файл:Aleppo Night by Charles Hajj.jpg|thumb|Башня Баб Эль-Фарадж]] * [[Баб эль-Хадид]] ([[:en:Bab al-Hadid]]) ''(باب الحديد)'' (Железные врата). * Баб Эль-Макам ([[:en:Bab al-Maqam]]) ''(باب المقام)'' (Врата Гробницы). * Баб Антакейя ([[:en:Bab Antakeya]]) ''(باب انطاكية)'' (Врата Антиохии). * Баб Эль-Наср ([[:en:Bab al-Nasr]]) ''(باب النصر)'' (Врата победы). * Баб Эль-Фарадж ([[:en:Bab al-Faraj]]) ''(باب الفرج)'' (Врата освобождения). * Баб Кыннасрин ([[:en:Bab Qinnasrin]]) ''(باب قنسرين)'' (Врата Киннасрин). * Баб Жнен '' ([[:en:Bab Jnen]])(باب الجنان)'' (Врата садов). * Баб Эль-Ахмар ''([[:en:Bab al-Ahmar]])(باب الأحمر)'' (Красные врата). === Культ ҡоролмалары === [[Файл:Great Mosque of Aleppo, Women of Syria in hijabs, Aleppo, Syria.jpg|thumb|Двор большой мечети Алеппо (Джами эль-Кабир)]] [[Файл:Khusruwiyah Mosque, Aleppo.jpg|thumb|''Мечеть Хусрууия'']] [[Файл:Forty Martyrs Cathedral of Aleppo, the belfry.jpg|thumb|''Собор Сорока Мучеников'']] * [[Великая мечеть Алеппо]] (Джами эль-Кабир) или Мечеть Омейадов, основана в 715 году Валидом I и, скорее всего, завершил строительство его преемник Сулейман. Здание содержит могилу Захария, отца [[Иоанн Креститель|Иоанна Крестителя]]. Мечеть была повреждена во время монгольского вторжения в 1260 году, и была восстановлена. Имеет четыре фасада разных стилей. * Хусрууия мечеть ([[:en:Khusruwiyah Mosque]]), завершенная в 1547 г., построена по проекту знаменитого османского архитектора Синан. * Аль-Нукта мечеть ([[:en:Al-Nuqtah Mosque]]) («Мечеть капли (крови)»), шиитская мечеть. Считается, что на этом месте ранее был монастырь, превращенный в мечеть в 944 году. * Аль-Аделия мечеть, построенная в 1555 году губернатором Алеппо Мухаммедом Паша. * Аль-Саффахия мечеть, возведенная в 1425 году, с замечательно оформленными восьмиугольными минаретами. * Аль-Кайкан мечети («Мечеть ворон»), с двумя древними базальтовыми колоннами у входа. В мечети находится каменный блок с хеттскими надписями. * Алтун-Бога мечеть (1318). * Аль-Тауаши мечеть (XIV век, восстановлена в 1537), с большим фасадом, украшенным колоннами. * Собор Сорока Мучеников ([[:en:Cathedral of the Forty Martyrs]]) — армянская церковь в Ждейде (XVI век). * Центральная синагога Алеппо ([[:en:Central Synagogue of Aleppo]]) — построена ок. 1200 года еврейской общиной. * Маронитские, сирийские православные, католические и многие другие церкви в старом христианском квартале Ждейде. === Үле ҡалалар === <!-- Алеппо окружает множество исторических памятников и древнейших останков мёртвых городов. Они представляют собой группу из 700 заброшенных поселений на северо-западе Сирии. Эти города датируются V веком до н. э. и содержат элементы византийской архитектуры. Самые важные мёртвые города и археологические памятники в районе Джебель-Семаан (гора Симеона) включают: * ''Замок Калота'', расположенный в 20 км к северо-западу от Алеппо. Был построен как римский храм во II веке нашей эры. После перехода в христианство, в V веке, храм был превращен в базилику. В результате войн между [[Хамданиды|хамданидами]] и [[Византийская империя|византийцами]] церковь была превращена в замок в X веке. Хорошо сохранились две церкви рядом с замком: восточная церковь, построенная в 492 году, и западная церковь (VI века). * ''Базилика Хараб-Шамс'', одно из старейших наиболее хорошо сохранившихся христианских сооружений в [[Левант]]е. Византийская церковь, которая находится в 21 км к северо-западу от Алеппо, восходит к IV веку. * ''Церковь Фафертин'', полуразрушенная римская базилика, датируется 372 годом нашей эры, расположена в 22 км к северо-западу от Алеппо. По словам алеппского историка Абдалла Хаджар, эта базилика считается одним из старейших церковных сооружений в мире. * Посёлок ''Суркания'', расположенный в 23 км к северо-западу от Алеппо, представляет собой остатки старого византийского поселения с полуразрушенной часовней VI века. * ''Кафр-Кира'' — поселение в деревне Бурж-Гейдар, расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находится много полуразрушенных христианских сооружений, относящихся к IV и VI векам. * Историческое поселение ''Синхар'', или ''Симхар'', расположено в 24 км к северо-западу от Алеппо. Находясь в изолированной долине, деревня была заселена между II и VII веками. Церковь Синхар является одной из самых старых церквей Сирии и восходит к IV веку, а неподалеку располагается часовня VI века. * Базилика ''Мушаббак''. Хорошо сохранившиеся церкви второй половины V века (около 470) расположены в 25 км к западу от Алеппо, недалеко от города Дарэт-Аззе. [[Файл:Mushabbak Basilica Aleppo5.jpg|thumb|Мушаббак базиликаһы]] * ''Барджака'' или ''Бурж-Сулейман'' — деревня, историческое поселение, расположенное в 26 км к северо-западу от Алеппо; место старой отшельнической башни с хорошо сохранившимися часовнями VI века. * Церкви деревни ''Шейх-Сулейман'', расположенной в 28 км к западу от Алеппо. В деревне находятся 3 древних церкви: разрушенная церковь, которая находится в центре поселения; хорошо сохранившаяся южная базилика, построенная в 602 году; и церковь Пресвятой Богородицы, датируемая V веком, которая считается одной из самых красивых церквей в северной Сирии. Также здесь находится отшельническая башня в северной части деревни. * ''Кафр-Набо'', в 29 км к западу от Алеппо. Это старое ассирийское поселение IX века до н. э. и место старого римского храма, который позже был преобразован в церковь. Есть много хорошо сохранившихся жилых домов V и VI веков. * ''Брэд'', город, расположенный в 32 км к западу от Алеппо; имеет много старых базилик, таких как маронитский монастырь Св. Иулиана Аназарвского (399—402 н. э.), где находится храм Святого Марона, и базилика в северной части деревни, сооруженная в 561 году. * Поселение ''Кимар'' расположено в 35 км к северо-западу от Алеппо. Деревня римской и византийской эпох, датируется V веком нашей эры, содержит много хорошо сохранившихся церквей, башен и старых резервуаров воды. * ''Храм Святого Симеона Столпника (Дейр Семаан)'', хорошо сохранившийся и один из самых известных церковных памятников в Сирии, датируемый V веком. Находится примерно в 35 км к северо-западу от Алеппо. Дейр Семаан является одной из старейших христианских церквей в мире. * Посёлок ''Суганэ'', расположенный в 40 км к северо-западу от Алеппо. Здесь находятся две полуразрушенные церкви и старые водохранилища. * ''Айн-Дара'', сиро-хеттский храм железного века (ок. X—VIII века до нашей эры), расположен в 45 км к северо-западу от Алеппо. Известен своим сходством с Храмом Соломона, как он описан в Библии. Уцелевшие скульптуры изображают львов и сфинксов (сравнимо с херувимами Первого Храма). Однако Храм Соломона был построен примерно в 1000—900 годах до нашей эры, а Айн Дара к тому времени уже существовал. Айн-Дара был построен или в честь Иштар, богини плодородия, или в честь женской богини Астарты, или в честь божества Баал Хадад — этот вопрос остается спорным. [[Файл:SYRIE 291.jpg|thumb|Айн Дара]] * Селение ''Баб аль-Хауа'', расположенное в 50 км к западу от Алеппо на границе с Турцией; место с большим количеством старых церквей IV века и хорошо сохранившихся ворот VI века нашей эры. * ''Кирос'' (также известный как Хурус, {{lang-ar|حوروس}}, или Айюполис) — древний город, расположенный в 65 км к северу от Алеппо; здесь находится древнейший храм Космы и Дамиана (известный как храм Наби-Ури), а также старый римский амфитеатр и два старых римских моста. --> == Иҡтисады == [[Файл:Aleppo-soap.JPG|thumb|Һалаб һабыны]] <!-- Основная экономическая роль города как торгового места, а он располагается на перекрёстке двух торговых путей и посредничестве в торговле с Индией. Он продолжал процветать до тех пор, пока европейцы не начали использовать морской маршрут на Индию, обходящий [[мыс Доброй Надежды]], а затем использовать маршрут через [[Египет]] в [[Красное море]]. С тех пор в городе снизился экспорт сельскохозяйственной продукции в прилегающих регионах, главным образом пшеницы, хлопка, фисташек, маслин и овец. Главными отраслями промышленности являются [[текстильная промышленность|текстильная]], [[химическая промышленность|химическая]], [[фармацевтическая промышленность|фармацевтическая]], агроперерабатывающая, производство электротехники, алкогольных напитков. Также развит туризм. Алеппо — самая крупная городская агломерация в Сирийской Республике и наибольший промышленный центр, где трудоустроено более 50 % промышленных рабочих страны, и производится ещё большая доля экспортных доходов<ref>Madinatuna:Aleppo City Development Strategy [http://madinatuna.com/en/economy Economy] {{Wayback|url=http://madinatuna.com/en/economy |date=20100505211720 }}</ref>. Алеппо расположен в очень благоприятной для сельского хозяйства зоне. === Туризм === В городе был развит туризм. Основные туристические места — Крепость Алеппо (411,880), Музей Алеппской цитадели (31847), Национальный музей (24090). Имеются 3 пятизвездочных отеля, 11 четырезвездочных, 8 трехзвездочных, 11 двухзвездочных, 61 однозвездочных отелей, 11 хостелов. <ref>{{cite web |url=http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |title=Report on Local Economic Development in Aleppo |accessdate=2016-10-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161021030627/http://www2.giz.de/wbf/4tDx9kw63gma/Rabenau_LED.pdf |archivedate=2016-10-21 |deadlink=yes }}</ref> == Мәғариф == В [[Университет Халеба|Университете Халеба]] учится около {{num|60000}} студентов. В период боевых действий университет находился под контролем правительственных сил, однако [[Взрывы в университете Алеппо|пострадал от ракетных ударов]]. == Транспорт инфраструктураһы == В городе расположен железнодорожный вокзал и [[Алеппо (аэропорт)|международный аэропорт Алеппо]]. Из городского транспорта ранее существовал трамвай (до 1969 года), но сейчас нет никакой альтернативы автобусу. --> == Дуҫлашҡан ҡалалары == * {{Флагификация|Ливан}} — [[Бейрут]] * {{Флагификация|Франция}} — [[Лион]] * {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Брест]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Газиантеп]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Килис]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Хатай (ил)|Хатай]] * {{Флагификация|Турция}} — [[Измир]] == Территориаль Бүленеше == <!-- Город делится на районы четырёх типов — старые кварталы в городских стенах, старые кварталы вне городских стен, современные окраины, неформальные поселения. Неформальные поселения имели ряд проблем<ref>{{Cite web |url=http://madinatuna.com/informals/assessment#what |title=Informal Settlements / Assessment |access-date=2016-10-18 |archive-date=2017-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170319035232/http://madinatuna.com/informals/assessment#what |deadlink=no }}</ref>: неурегулированность статуса земли; поселения созданы в противоречии с зональными планами; плановые стандарты не соблюдаются; здания были возведены в противоречии со строительными нормами и нормативами. В неформальных поселениях проживает более 40 % населения города Планировочные районы * Южный — {{num|362000}} человек (250 человек на гектар) * Центральный — {{num|1002000}} человек (200 человек на гектар) * Западный — {{num|157000}} человек (100 человек на гектар) * Северо-западный — {{num|165000}} человек (150 человек на гектар) * Северо-восточный — {{num|314000}} человек (300 человек на гектар) * Восточный — {{num|400000}} человек (395 человек на гектар) <!-- Районы Алеппо и население * Farafra-4158 * Aqaba-2598 * Aljlom-6410 * Algosailh-7590 * Altonboga-3889 * Bayada-4896 * livery Pjazza-6322 * sheriff kastell-5501 * Aloajam-2646 * Mohamed Bey-16771 * Bab al-Maqam-11244 * Paradise-35211 * torrijiet-2112 * Aldodo-7281 * Qorti-6129 * Sajlejan-5852 * Qazi Askar-2094 * Tatarlr-3248 * Iben ta 'Jacob-5100 * Garlq-2540 * irkantaturi-4082 * istazzjon f’Bagdad-10700 * Azizia-7140 * home loving{{нет АИ|21|10|2016}}-4177 * moxt Qustul-4589 * Agiwl-5323 * LG Alolmh-8669 * Hamidiyah-9918 * Rocker-6000 * Arabism-7100 * Jamilla-12611 * easterners-10469 * Kallaseh-53318 * Bustan Palazz-29372 * venus ġnien{{нет АИ|21|10|2016}}-3932 * overflow{{нет АИ|21|10|2016}}-7240 * Seif al-Dawla-48977 * Salahuddin-62932 * xena Ansari-58566 * Saad Ansari-34126 * Land ta 'pigment-83108 * Tel isturnell-55618 * dijabete-50650 * Il-kwartieri ġenerali ta 'l-profeti-34840 * twajbin-37219 * Karam Da’da-62118 * Sheikh Saeed-22695 * Karam Alqatrgi-38556 * ħamrija Lala-48986 * Jouret Awad-30319 * Karam faċilitatur-49962 * Ahalouanah-43749 * avvjament Awad-22260 * Alsakhur (1)-5505 * Alsakhur (2)-21731 * Alsakhur (3)-7857 * Antoine Touma-5565 * Nolijiet Sheikh-20641 * Sheikh Khader-22400 * Ein el-f’Tal-41186 * Alhaidariya-67833 * qasam-21161 * Sulaymaniyah-20406 * Jabriyah-17710 * Suleiman al-Halabi-10787 * Bustan Basha-31418 * trab hulk-22377 * gazelles impunjazzjoni-19183 * Sheikh Abu Bakr-6450 * Karam muntanji-14173 * Tariq ibn Ziyad-10190 * Sirjaki-10588 * fjuri-14462 * ottubru-15029 * Khalidiya-18004 * Ashrafieh-42473 * Rusafa-52829 * Sheikh Maksoud (1)-66158 * Sheikh Maksoud (2)-50056 * il-11897 * mod-19728 * Shahba-4266 * Kawakbi-22466 * Ġdid Aleppo-67247 * Jissodisfaw-5328 * Ghazali-8894 * Albullarmon-10187 * Kafr Dael-5373 * għasel khan-2567 * Zahra-4437 * rebħa-4634 * adulti-1505 * Hamdania (1)-5661 * Hamdania (2)-9397 * Hamdania (3)-14361 * Hamdania (4)-21116 * Aldoerenh-3025 * Jibreen-12311 * Maalikis-3793 * Neirab ospitabbli-17844 * Neirab-10018 * Mir hippocampus{{нет АИ|21|10|2016}}-486 * Hanano (1)-43388 * Hanano (2)-21768 * Hanano (3)-21384 * Hanano (4)-7758 * kamp Hndarat-7547 * art Ħamra-15045 * riħ Brij-1123 * Hndarat-461 Карта районов-<ref>http://www.tspa.eu/wp-content/uploads/2013/04/3ACV-Aleppo-Diverse-Open-City-Report-EN1.pdf Карта на с 96-97</ref> --> --> == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр|2}} == Әҙәбиәт == * {{Книга:Густерин П.В.: Города Арабского Востока|2007}} * {{ВТ-ЭСБЕ|Алеппо}} == Һылтанмалар == {{Навигация}} * [http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 Фотографии г. Халеб] {{Wayback|url=http://www.syria-foto.com/thumbnails.php?album=2 |date=20130126055922 }} * {{cite web | url = http://istoriya.info/comment/aleppo.shtml | title = Алеппо حلب (Halab) |website = Восток-Запад: Великое противостояние | accessdate = 2009-10-29 | description = Историко-географический комментарий к арабским источникам времён крестовых походов | deadlink = yes }} * [http://petrushanov.livejournal.com/40908.html Алеппо — Крупнейший город Сирии] {{Wayback|url=http://petrushanov.livejournal.com/40908.html |date=20161221021703 }} (фоторепортаж) * {{cite web |title = Алеппо до и во время войны |url = http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160710191135/http://varlamov.ru/1821693.html#cutid1 |archivedate = 2016-07-10 |deadlink = yes }} (фоторепортаж) * [https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/#0 Алеппо до и после] {{Wayback|url=https://lenta.ru/photo/2016/12/14/aleppodestroy/ |date=20161216000532 }} (фоторепортаж) {{Тышҡы һылтанмалар}} {{Алеппо}} {{Города Сирии}} [[Категория:Һалаб| ]] [[Категория:Сүриәнең миллионлы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] [[Категория:Һалаб мухафазаһы ҡалалары]] [[Категория:Боронғо Сүриәнең ҡалалары һәм батшалыҡтары]] 20zow4hkzjy2hc2v8qrgc7hvq8wv9zn 0 184367 1148018 2022-07-31T17:47:38Z Рөстәм Нурыев 43 [[Ғиниәт]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ғиниәт]] 7tql2nlcbrzfm9x2ayuhg2lhzenav82 0 184368 1148022 2022-07-31T17:50:39Z Рөстәм Нурыев 43 [[Ғиниәтуллин]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ғиниәтуллин]] lorz07t834pg1hxshqhuel1afao5flj 0 184369 1148030 2022-07-31T18:25:55Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Горшков''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Горшкова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Горшков Василий Николаевич]] (1920—1944) — Советтар Союзы Геройы (1943). --------------- * [[Горшкова Полина Петровна]] (1989) — спортсы, Рәсәй гандболсыһы. * Горшкова О..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Горшков''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Горшкова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Горшков Василий Николаевич]] (1920—1944) — Советтар Союзы Геройы (1943). --------------- * [[Горшкова Полина Петровна]] (1989) — спортсы, Рәсәй гандболсыһы. * [[Горшкова Ольга Константиновна]] (5 февраль 1942 йыл — 4 ғинуар 2017 йыл) — төҙөлөш тармағы алдынғыһы. РСФСР-ҙың 11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты (1985—1990). Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры (1986). == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} 7nkilmfeysu9znm8hlwffavseqt4y4c 1148035 1148030 2022-07-31T18:28:44Z Рөстәм Нурыев 43 /* Фамилия */ wikitext text/x-wiki '''Горшков''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Горшкова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Горшков Василий Николаевич]] (1920—1944) — Советтар Союзы Геройы (1943). --------------- * [[Горшкова Полина Петровна]] (1989) — спортсы, Рәсәй гандболсыһы. * [[Горшкова Ольга Константиновна]] (1942—2017) — төҙөлөш тармағы алдынғыһы. РСФСР-ҙың 11-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты (1985—1990). Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры (1986). == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} cjps2zsdifuec7w293u7qml4ktzs9te 0 184370 1148033 2022-07-31T18:27:56Z Рөстәм Нурыев 43 [[Горшков]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Горшков]] 52m3uqk9gezqm9r4o1od2lt4gjodqes 0 184372 1148045 2022-07-31T18:59:15Z Fail Khasay 6668 "[[:ru:Special:Redirect/revision/124139759|Нагайбаков, Измаил Ахметович]]" битен тәржемә итеп төҙөлгән wikitext text/x-wiki {{Хәрби эшмәкәр|изображение=Нагайбаков Измаил Ахметович.jpg|ширина=|принадлежность={{Флагификация|Российская империя}} <br> {{флагификация|Российская республика}} <br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{флагификация|Азербайджан|1918}} <br>{{флагификация|Азербайджанская ССР|1920}}<br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{Флагификация|СССР}}|годы службы={{Флаг|Российская империя}}1914—1917<br>{{Флаг|СССР|армия}} 1918—1919<br>{{флаг|Азербайджан|1918}} 1920<br> {{Флаг|СССР|армия}} 1920—1938, 1940—1954|звание=[[генерал-лейтенант танковых войск]]<br> {{СССР, Генерал-лейтенант}}|род войск=[[танк ғәскәрҙәре]]|командовал=|часть=[[4-се гвардия танк корпусы|4-се гвардия :Кантемир танк корпусы]]|сражения=[[Беренсе донъя һуғышы]],<br> [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы |Граждандар һуғышы]],<br> [[Бөйөк Ватан һуғышы]]|награды={{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден Ленина}} {{!!}} {{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Красного Знамени}} {{!!}}{{Орден Красного Знамени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Суворова 2 степени}}{{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Отечественной войны I степени}}{{!!}}{{Медаль «XX лет Рабоче-Крестьянской Красной Армии»}}{{!!}}{{Медаль За оборону Сталинграда}}{{!!}}{{Медаль За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!}}- {{!}}{{Медаль За освобождение Варшавы}}{{!!}}{{Медаль За освобождение Праги}}{{!!}}{{Медаль «30 лет Советской Армии и Флота»}}{{!!}}{{Медаль «40 лет Вооружённых Сил СССР»}} {{!}}- {{!}}{{Гвардейский знак|тип=нагрудный}} {{!}}} '''Рәсәй империяһы''': {{{!}} {{!}} {{Георгиевский крест с лавровой ветвью}} {{!}}} '''Башҡа илдәр''': {{{!}} {{!}} {{Орден Крест Грюнвальда 3 степени}}{{!!}}{{Медаль За Варшаву. 1939—1945}}{{!!}} {{Медаль За Одру, Нису и Балтику}} {{!}}}|связи=|в отставке=|место смерти=[[Курск]], СССР|дата смерти=15.02.1959 й.|место рождения=[[Шадринск]], [[Пермь губернаһы]] [[Рәсәй Империяһы]]|дата рождения=20.09.1896}} [[Категория:Персоналии по алфавиту]] [[Файл:В_штабе_4-го_гвардейского_танкового_корпуса.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg/300px-%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg|мини|300x300пкс| Штаб 4-се гвардия танк корпусы. Штаб начальнигы гвардия генерал-майор И танк ғәскәрҙәреА. Нагайбаков хәл итте гвардия корпусы командиры генерал-лейтенант П.П. Полубояров.]] '''Измаил Әхмәт улы Нуғайбәков''' ({{ВД-Преамбула}}) — совет хәрби эшмәкәре, танк ғәскәрҙәре генерал лейтенанты == Биография == Измаил Нуғайбәков 1896 йылдың 20 сентябрендә Шадринск ҡалаһында (хәҙерге Ҡурған өлкәһе) башҡорт дворян ғаиләһендә тыуған.<ref>{{Cite web|url=https://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|title=Лица Зауралья. НАГАЙБАКОВ Измаил Ахметович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-03-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190313080036/http://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|deadlink=no}}</ref>. Армиянан суд буйынса бушатылған штабс-капитан Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улының (1854—?) улы. 1899 йылда коллеж асессор Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улы Тобольск округы полиция идаралығының исправнигы булды .<ref>[http://виктор-белов.рф/wp-content/uploads/2016/09/3_Glava_7_Kurmakey_Nagaybakov_i_ego_rod.pdf Курмакей Нагайбаков и линия его рода.]</ref> Ә.Ш.Нуғайбәковтың ғаиләһендә ундан артыҡ кеше булған. Ташкент кадет корпусы (1914), Констанин Артиллерия училищеһын ([[Санкт-Петербург|Петроградта]], 1915) тамамлай. 1915 йылда — Император рус армияһының офицеры . 1915-1916 йылдарҙа запастағы атлы-артиллерия дивизионы прапорщигы булып килә , 1916 йылда фронтҡа ебәрелгән , 26-сы атлы-артиллерия батарея Йыйылма кавалерия дивизияһында подпоручик артабан поручик булып хеҙмәт итә 1917 йылдың 13 һәм 15 (28) июлендә булған [[Збруч]] йылғаһы янындағы Гусятин һәм Швайковец торлоҡ пункттары эргәһендә үткән яуҙар өсөн поручик Нуғайбәков Лавр ботаҡлы [[Георгий тәреһе|Георгий тәреһе орденының 4-се дәрәжәһе]] <ref>С июня 1917 года Георгиевскими (солдатскими) крестами награждались офицеры по решению солдатских собраний, в этом случае на ленте ордена укреплялась лавровая ветвь.</ref> менән бүләкләнде. Батарея командиры итеп һалдаттар Нуғайбәковты һайлай. 1917 йылдың аҙағында Нуғайбәков хеҙмәт иткән [[Могилёв-Подольский|(Могилев-Подольский]] эргәһендә торған) артдивизион, тарҡатылған. Офицер Ҡыҙыл гвардияһының мосолмандар полкы формалаштырылғанын белеп Петроградҡа китә . 1918 йылдың башында Төнъяҡ Кавказға киткән икмәк һатып алыу өсөн делегацияһын һаҡлаусылар полкының наряды составында . Нуғайбәков [[Владикавказ|Владикавказға эләккән,]] бында ул иген һатып алыу делегацияһының бухгалтер вазифаһын башҡара. Ике ай үткәс, В.Н.Марцинкевич етәкселегендәге Интернациональ атлы отрядының өлкән адъютанты (һуңынан — штаб начальнигы урынбаҫары ),1918-1919 йй башында Терек өлкәһендә 9-сы армияһы составында Иреклеләр әрмеһенә ҡаршы яуҙарҙа ҡатнаша. Был ваҡытта ул үҙенең буласаҡ ҡатыны менән таныша. Муротандова Антонина Васильевна, ҡыҙ Хәрби-Грузин юлы подрядчигының ҡыҙы. 1918 йылдың сентябрендә улар никахҡа инә. Ирекле әрменең Владикавказға инеүе менән Ҡыҙыл әрменең күп подразделенялары тар-мар ителде Нуғайбәков ҡатынын [[Тбилиси|Тифлисҡа эвакуацияландыра, унан һуң отряды сигенеүе менән үҙе лә Тифлисҡа барып эләгә]] . Һуңынан ҡатынының туғандары янына Сухумиға күсә. Бында Нуғайбаков 1919 йылдың аҙағына тиклем бухгалтер булып эшләй. 1920 йылдың ғинуарында улар Баҡыға китте. [[Баҡы]] юлында Потила ҡалаһында Грузин демократик республикаһының , контрразаведкаһы тарафынан ҡулға алына. , Контрразведка Нуғайбәковтән , элекке офицеры булараҡ, Грузия әрмеһенә инеүен талап итте. Ул Баҡыға килгәс Әзербайжан инеүен белдерҙе. (Әзербайжан Грузияның союздашы ине). , 1920 йылдың ғинуарынан алып 20 апрелгә тиклем тиклем ӘДР армияһында артиллерия батареяһының офицеры булып хеҙмәт итә (уның һүҙе буйынса Ҡыҙыл армияның ӘДР-ға ҡаршы хәрәкәттәренә тиклем бер аҙна ҡалғас ул Әзербайжан әрмеһенән китә). Совет ғәскәрҙәре Баҡыны баҫып алыу көнөнән (1920 йылдың 28 апрелендә) Нуғайбәков Әзербайжан Ҡыҙыл Әрмеһе Айырым атлы-тау батарея командирының хужалыҡ буйынса ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде. 1 сентябрь 1920 йыл — взвод командиры, 1920 й. 2 декабренән Ташкент юғары хәрби команда составын камиллаштырыу мәктәбенең батарея командиры ярҙамсыһы. Урта Азиялағы баҫмасыларҙы баҫтырыуында ҡатнаша. 1921 йылдың ғинуарынан - Төркөстан артиллерия курстарының ([[Фәрғәнә|Фергана]]). батарея командиры 1921 й авгусынан ошо курстарҙың батарея командиры в. 1921 йылдың авгусынан башлап шунда уҡ дивизион командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 29-сы Мосолман пехота командирҙарының курстары начальнигы (Ташкент). 1922 йылдың июленән хәрби уҡыу йорттарының Баш идаралығы ҡарамағында була. 1922 йылдың авгусынан Ленин исемендәге 23-сө Ташкент пехота мәктәбендә уҡыта. 1923 йылда . [[Әзербайжан Совет Социалистик Республикаһы|Әзербайжан ССР-ына күсерелә]]. 1923 йылдың ғинуарынан — Әзербайжан еңел артиллерия дивизияының дивизионы командиры. 1923 йылдың февраленән — шул уҡ дивизияның батарея командиры. 1924 йылдың май айынан — Әзербайжан артиллерия дивизияһы мәктәбенең начальнигы. 1924 йылдың ноябренән алып — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы мәктәбенең начальнигы . 1925 йылдың май айынан сентябргә тиклем — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 1925 йылдың ноябренән — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкының штаб начальнигы. 1926 йылдың авгусында Фрунзе исемендәге ЭКҠӘ [[М. В. Фрунзе исемендәге хәрби академия|Хәрби академияһына]] (Мәскәү) уҡырға инә. Уны 1929 йылдың июлендә тамамлаған. 1929 йылда июленән — 5-се айырым артиллерия бригадаһының штаб начальнигы (Полоцк). 1931 йылдың майынан — Томск артиллерия мәктәбенең уҡытыу бүлеге начальнигы . 1931 йылдың 1 октябренән алып — Томск артиллерия мәктәбенең штаб начальнигы. Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 380 һанлы Приказы менән 1935 йылдың 10 февралендә 218 -се уҡсылар полкы командиры итеп тәғәйелнә( [[Татарск]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 485 һанлы Приказы менән 1937 йылдың 29 ғинуарында 85 -се уҡсылар дивизияһһының штаб начальнигы итеп тәғәйелнә ([[Силәбе]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 00506 һанлы приказы менән 1938 й 2 ноябренән хәрби хеҙмәттән азатлана. 1938 йылдың 14 ноябрҙә совет иленә ҡаршы троцкист ойошмаһында (58 ст., 2-се п., 7, 8, 11) ҡатнашыу буйынса ғәйепләнә һәм ҡулға алына. 1939 йылдың 25 ғинуарында Нуағайбәков үҙен ғәйепле тип таный, Урал хәрби округы хәрби прокурорының өлкән ярҙамсыһы Бохановский 1939 йылдың 21 декабрендә Бохановский эште туҡтатты <ref>{{Cite web|url=https://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|title=Нагайбаков Измаил Ахмедович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-04-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20190429082137/http://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|deadlink=no}}</ref> һәм Нуғайбәковты азатлау өсөн документтарҙы айырым бүлеккә ебәрҙе. 1940 йылдың февралендә Ҡыҙыл армияһында тергеҙелде.ОХК 0451 приказы менән 1940 йылдың 4 февралендә уны Фрунзе ис. Хәрби академияһы Дөйөм тактика уҡытыусыһы итеп тәғәйенләнгән. Фрунзе М. В. 1940 йылдың сентябрендә 04011 приказы менән Ҡазан пехота училищеһы начальнигы ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде 01020 Приказы менән 1941 йылдың 14 апреленән Ҡазан танк училищеһы начальнигының урынбаҫары булды. [[1942 йыл|1942 йылдан ВКП (б)]] ағзаһы[[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|,]] 1942 йылдың майында Ғәмәлдәге армияға 148-се танк бригадаһының командирының урынбаҫары сифатына ебәрелә.1942 йылдың 13 июлдә яралана. 1942 йылдың 5 октябренән ОХК 06333 һанлы приказы менән Нуғайбәков 17 -се танк корпусының штаб начальнигы булып китте. Ул вазифала һуғыштың аҙағына тиклем буласаҡ. 1943 йылдың 3 ғинуарында Урта Дон яҡтарында немец-фашист илбаҫарҙарынан ҡаршы ҡаһарманлыҡ күрһәткән өсөн корпус почетлы 4-се гвардия танк корпусы исемен ала , һуңынан почетлы исеменә «Кантемировский» исеме менән лайыҡ була. Нуғгайбәковтың корпусы сос [[Брянск фронты|Брянск]], Воронеж, Көньяҡ-Көнбайыш һәм [[1-се Украин фронты|1-се Украина]] фронттары составында. контрһөжүмендәрендә ҡатнаша. [[Сталинград алышы|Сталинград]], Курск янындағы һуғыштарҙа булһа, Житомир-Бердичев, Проскуровский-Черновцы, Львов-Сандомирский, Карпат-Дуклинский, Висла-Одерский, Түбәнге-Силезский һәм Үрге-Силезский, Берлин һәм Прага операцияһында ҡатнаша. Мул уңыш өсөн Нуғайбәковкә Ленин һәм Ҡыҙыл байраҡ ордены менән наградланған . 1944 йылдың 2 авгусында танк ғәскәрҙәренәң генерал-майор званиеһы бирелгән (СССР халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары №1024 02.08.1944 й.). 1945 йылдың июнендә корпус . 4-се. гвардия Каниемировка дивизияһында үҙгәртелә 1945 йылдың сентябрь айында дивизия Наро-Фоминск (Мәскәү өлкәһе) ҡалаһына күсерелә. Танк ғәскәренең гвардия генерал-майор Нуғайбәков 1946 йылдың 17 апреленә тиклем дивизияның штаб начальнигы булып ҡала. СССР Ҡораллы көстәре Министры 1946 й 17 апрель 0032 һанлы приказы менән Германияны оккупациялау Совет ғәскәрҙәре төркөмөнөң 1 -се гвардия танк армияһының (1946 йылдың сентябренән алып — 1-се гвардия механизацияланған армия)штаб начальнигы итеп тәғәйенләнгән 1945 йылдың 27 июнендә танк ғәскәрҙәренең генерал-лейтенант исеме бирелде (СССР Халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары № 1511 . 27.06.1945). 1950 йылдың 9 февралендә ҠКМ 0247 приказы менән Ф.М.Толбухин ис.СССР Ҡораллы көстәренең. Юғары үҙе йөрөгән артиллерия офицерҙары мәктәбенең начальнигы булып китә ([[Ломоносов (ҡала)|Ломоносов]] Ленинград өлкәһе). 1954 йылдың 29 апрелендә баш кадрҙар идаралығы ҡарамағында. Ҡытайҙа Совет хәрби кәңәшсеһе булып хеҙмәт иткән. СССР Оборона Министрлығы № 05010 приказы буйынса 1954 йылдың октябрендә Нуғайбәков 60б статьяһы буйынса (ауырыу сәбәпле), хәрби кейемде погондарҙа айырма билдәләүҙәре менән ҡуша кейеү хоҡуҡы менән отставкаға ебәрелде. Измаил Әхмәтмөхтәр улы Нуғайбәков [[1959 йыл|1959 йылдың 15 февралендә вафат булды]].[[Курск өлкәһе|Курск өлкәһенең]]<ref>{{Cite web|url=http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|title=Нагайбаков Измаил Ахметович.|access-date=2018-05-05|archive-date=2018-05-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20180506035139/http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|deadlink=no}}</ref> Курск ҡалаһында Никитин зыяратында ерләнгән. == Наградалар == * [[Георгий тәреһе]] Лавр ботағын менән iv дәрәжә № 832906, һуғыш өсөн 13 (26) 1917 йылдың июль һәм 15 (28) 1917 йылдың июль Швайковец урын һәм районындағы ауыл. Гусятина. Йыйылма кавалерия дивизияһы бойороғо № 158 баш 17 (30) 1917 йылдың август. * [[Ленин ордены|Ленин Ордены]], 1945 йыл 21 февралдә. * [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ Ордены]] дүрт: 1943 йылдың 23 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21138327}}</ref>, 1944 йылдың ноябрендә 3<ref>За выслугу лет в РККА</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463453}}</ref>, 1950 йылдың 15 ноябрендә. * [[Суворов ордены|Суворов Ордены]] II дәрәжә, 1945 йылдың 31 майында<ref>{{Подвиг Народа|46776989}}</ref>). * [[Кутузов ордены|Кутузов Ордены]] II дәрәжә, ике тапҡыр: 1944 йылдың 3 июнендә<ref>{{Подвиг Народа|19002213}}</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463543}}</ref><ref>{{Подвиг Народа|46776417}}</ref>. * [[Ватан һуғышы ордены]] I дәрәжә, 1943 йылдың мартында 13<ref>{{Подвиг Народа|11650703}}</ref>. * Миҙал, шул иҫәптән ** [[«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһының егерме йыллығы» юбилей миҙалы|«Юбилей миҙалдары XX йылда эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы»]], 1938 йыл. ** [[«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы|Миҙалдар «за победу над германией в великой отечественной войне 1941-1945 гг.»]], 1945 йылдың 10 сентябрендә<ref>{{Подвиг Народа|1534752805}}</ref>. ** [[«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы|Миҙал «сталинградты обороналаған Өсөн»]] ** [[«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы|Миҙал «варшава ҡалаһын азат итеү өсөн»]] ** [[«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы|Өсөн «миҙалы азат Прага»]] ** Юбилей миҙалдары «Совет Армияһы һәм Флотының 30 йыл» ** «Юбилей миҙалдары, СССР ҡораллы көстәре 40 йыл» * «Грюнвальд Тәреһе»Ордены Iii дәрәжә, 1946 йылдың 24 апрелендә<ref>{{Cite web|access-date=2018-05-05|accessdate=2018-05-06|archiveurl=no}}</ref> * Өсөн «Миҙалы 1939-1945 Варшава» * Өсөн «миҙалы Түшәгендә, ниса һәм Балтика» * Полковник (НКО Приказ № 24.01.1936 00716 от) * Генерал-майор танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1024 02.08.1944 от) * Генерал-лейтенант танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1511 баш 27.06.1945). * Татар энциклопедияһы. 6 4 т. т. (М.-П). Казань, 2008. * ''Анатолий Утверждение''. [http://kikonline.ru/newspaper_post/perspektivyi-zhizni-generala-nagaybak/ Генерал тормош перспективалары Нагайбаков]{{Недоступная ссылка|accessdate=Май 2019|fix-attempted=InternetArchiveBot}}. — Курган һәм курганец. — № 65. — 16.06.2014. * Страница в «Открытом списке» {{Иҫкәрмәләр}} [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы танкистары]] [[Категория:Курск алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:Сталинград алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:КПСС ағзалары]] [[Категория:Шәхестәр:Ҡазан]] [[Категория:Фрунзе исемендәге Хәрби академияны тамамлаусылар]] [[Категория:Шәхестәр:Ташкент]] [[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]] [[Категория:Курскиҙа вафат булғандар]] [[Категория:1959 йылда вафат булғандар]] [[Категория:15 февралдә вафат булғандар]] [[Категория:1896 йылда тыуғандар]] [[Категория:20 сентябрҙә тыуғандар]] [[Категория:«Одра, Ниса, Балтика өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Варшава өсөн 1939-1945» миҙалы менән бүләкләнеүселәр (Польша)]] [[Категория:III дәрәжә Грюнвальд Тәреһе ордены кавалерҙары]] [[Категория:Совет гвардияһы]] [[Категория:«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Кутузов ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Генерал-лейтенанттар (СССР)]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] 9gw5812sklfb2nbw1xi61b90sn4dhlh 1148060 1148045 2022-08-01T05:12:13Z З. ӘЙЛЕ 13454 З. ӘЙЛЕ [[Нуғайбәков, Измаил Әхмәтмөхтәр улы]] битенең исемен үҙгәртте. Яңы исеме: [[Нуғайбәков Измаил Әхмәтмөхтәр улы]]: Башҡорт Википедияһында фамилиянан һуң өтөр ҡуймайбыҙ wikitext text/x-wiki {{Хәрби эшмәкәр|изображение=Нагайбаков Измаил Ахметович.jpg|ширина=|принадлежность={{Флагификация|Российская империя}} <br> {{флагификация|Российская республика}} <br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{флагификация|Азербайджан|1918}} <br>{{флагификация|Азербайджанская ССР|1920}}<br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{Флагификация|СССР}}|годы службы={{Флаг|Российская империя}}1914—1917<br>{{Флаг|СССР|армия}} 1918—1919<br>{{флаг|Азербайджан|1918}} 1920<br> {{Флаг|СССР|армия}} 1920—1938, 1940—1954|звание=[[генерал-лейтенант танковых войск]]<br> {{СССР, Генерал-лейтенант}}|род войск=[[танк ғәскәрҙәре]]|командовал=|часть=[[4-се гвардия танк корпусы|4-се гвардия :Кантемир танк корпусы]]|сражения=[[Беренсе донъя һуғышы]],<br> [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы |Граждандар һуғышы]],<br> [[Бөйөк Ватан һуғышы]]|награды={{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден Ленина}} {{!!}} {{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Красного Знамени}} {{!!}}{{Орден Красного Знамени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Суворова 2 степени}}{{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Отечественной войны I степени}}{{!!}}{{Медаль «XX лет Рабоче-Крестьянской Красной Армии»}}{{!!}}{{Медаль За оборону Сталинграда}}{{!!}}{{Медаль За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!}}- {{!}}{{Медаль За освобождение Варшавы}}{{!!}}{{Медаль За освобождение Праги}}{{!!}}{{Медаль «30 лет Советской Армии и Флота»}}{{!!}}{{Медаль «40 лет Вооружённых Сил СССР»}} {{!}}- {{!}}{{Гвардейский знак|тип=нагрудный}} {{!}}} '''Рәсәй империяһы''': {{{!}} {{!}} {{Георгиевский крест с лавровой ветвью}} {{!}}} '''Башҡа илдәр''': {{{!}} {{!}} {{Орден Крест Грюнвальда 3 степени}}{{!!}}{{Медаль За Варшаву. 1939—1945}}{{!!}} {{Медаль За Одру, Нису и Балтику}} {{!}}}|связи=|в отставке=|место смерти=[[Курск]], СССР|дата смерти=15.02.1959 й.|место рождения=[[Шадринск]], [[Пермь губернаһы]] [[Рәсәй Империяһы]]|дата рождения=20.09.1896}} [[Категория:Персоналии по алфавиту]] [[Файл:В_штабе_4-го_гвардейского_танкового_корпуса.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg/300px-%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg|мини|300x300пкс| Штаб 4-се гвардия танк корпусы. Штаб начальнигы гвардия генерал-майор И танк ғәскәрҙәреА. Нагайбаков хәл итте гвардия корпусы командиры генерал-лейтенант П.П. Полубояров.]] '''Измаил Әхмәт улы Нуғайбәков''' ({{ВД-Преамбула}}) — совет хәрби эшмәкәре, танк ғәскәрҙәре генерал лейтенанты == Биография == Измаил Нуғайбәков 1896 йылдың 20 сентябрендә Шадринск ҡалаһында (хәҙерге Ҡурған өлкәһе) башҡорт дворян ғаиләһендә тыуған.<ref>{{Cite web|url=https://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|title=Лица Зауралья. НАГАЙБАКОВ Измаил Ахметович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-03-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190313080036/http://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|deadlink=no}}</ref>. Армиянан суд буйынса бушатылған штабс-капитан Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улының (1854—?) улы. 1899 йылда коллеж асессор Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улы Тобольск округы полиция идаралығының исправнигы булды .<ref>[http://виктор-белов.рф/wp-content/uploads/2016/09/3_Glava_7_Kurmakey_Nagaybakov_i_ego_rod.pdf Курмакей Нагайбаков и линия его рода.]</ref> Ә.Ш.Нуғайбәковтың ғаиләһендә ундан артыҡ кеше булған. Ташкент кадет корпусы (1914), Констанин Артиллерия училищеһын ([[Санкт-Петербург|Петроградта]], 1915) тамамлай. 1915 йылда — Император рус армияһының офицеры . 1915-1916 йылдарҙа запастағы атлы-артиллерия дивизионы прапорщигы булып килә , 1916 йылда фронтҡа ебәрелгән , 26-сы атлы-артиллерия батарея Йыйылма кавалерия дивизияһында подпоручик артабан поручик булып хеҙмәт итә 1917 йылдың 13 һәм 15 (28) июлендә булған [[Збруч]] йылғаһы янындағы Гусятин һәм Швайковец торлоҡ пункттары эргәһендә үткән яуҙар өсөн поручик Нуғайбәков Лавр ботаҡлы [[Георгий тәреһе|Георгий тәреһе орденының 4-се дәрәжәһе]] <ref>С июня 1917 года Георгиевскими (солдатскими) крестами награждались офицеры по решению солдатских собраний, в этом случае на ленте ордена укреплялась лавровая ветвь.</ref> менән бүләкләнде. Батарея командиры итеп һалдаттар Нуғайбәковты һайлай. 1917 йылдың аҙағында Нуғайбәков хеҙмәт иткән [[Могилёв-Подольский|(Могилев-Подольский]] эргәһендә торған) артдивизион, тарҡатылған. Офицер Ҡыҙыл гвардияһының мосолмандар полкы формалаштырылғанын белеп Петроградҡа китә . 1918 йылдың башында Төнъяҡ Кавказға киткән икмәк һатып алыу өсөн делегацияһын һаҡлаусылар полкының наряды составында . Нуғайбәков [[Владикавказ|Владикавказға эләккән,]] бында ул иген һатып алыу делегацияһының бухгалтер вазифаһын башҡара. Ике ай үткәс, В.Н.Марцинкевич етәкселегендәге Интернациональ атлы отрядының өлкән адъютанты (һуңынан — штаб начальнигы урынбаҫары ),1918-1919 йй башында Терек өлкәһендә 9-сы армияһы составында Иреклеләр әрмеһенә ҡаршы яуҙарҙа ҡатнаша. Был ваҡытта ул үҙенең буласаҡ ҡатыны менән таныша. Муротандова Антонина Васильевна, ҡыҙ Хәрби-Грузин юлы подрядчигының ҡыҙы. 1918 йылдың сентябрендә улар никахҡа инә. Ирекле әрменең Владикавказға инеүе менән Ҡыҙыл әрменең күп подразделенялары тар-мар ителде Нуғайбәков ҡатынын [[Тбилиси|Тифлисҡа эвакуацияландыра, унан һуң отряды сигенеүе менән үҙе лә Тифлисҡа барып эләгә]] . Һуңынан ҡатынының туғандары янына Сухумиға күсә. Бында Нуғайбаков 1919 йылдың аҙағына тиклем бухгалтер булып эшләй. 1920 йылдың ғинуарында улар Баҡыға китте. [[Баҡы]] юлында Потила ҡалаһында Грузин демократик республикаһының , контрразаведкаһы тарафынан ҡулға алына. , Контрразведка Нуғайбәковтән , элекке офицеры булараҡ, Грузия әрмеһенә инеүен талап итте. Ул Баҡыға килгәс Әзербайжан инеүен белдерҙе. (Әзербайжан Грузияның союздашы ине). , 1920 йылдың ғинуарынан алып 20 апрелгә тиклем тиклем ӘДР армияһында артиллерия батареяһының офицеры булып хеҙмәт итә (уның һүҙе буйынса Ҡыҙыл армияның ӘДР-ға ҡаршы хәрәкәттәренә тиклем бер аҙна ҡалғас ул Әзербайжан әрмеһенән китә). Совет ғәскәрҙәре Баҡыны баҫып алыу көнөнән (1920 йылдың 28 апрелендә) Нуғайбәков Әзербайжан Ҡыҙыл Әрмеһе Айырым атлы-тау батарея командирының хужалыҡ буйынса ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде. 1 сентябрь 1920 йыл — взвод командиры, 1920 й. 2 декабренән Ташкент юғары хәрби команда составын камиллаштырыу мәктәбенең батарея командиры ярҙамсыһы. Урта Азиялағы баҫмасыларҙы баҫтырыуында ҡатнаша. 1921 йылдың ғинуарынан - Төркөстан артиллерия курстарының ([[Фәрғәнә|Фергана]]). батарея командиры 1921 й авгусынан ошо курстарҙың батарея командиры в. 1921 йылдың авгусынан башлап шунда уҡ дивизион командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 29-сы Мосолман пехота командирҙарының курстары начальнигы (Ташкент). 1922 йылдың июленән хәрби уҡыу йорттарының Баш идаралығы ҡарамағында була. 1922 йылдың авгусынан Ленин исемендәге 23-сө Ташкент пехота мәктәбендә уҡыта. 1923 йылда . [[Әзербайжан Совет Социалистик Республикаһы|Әзербайжан ССР-ына күсерелә]]. 1923 йылдың ғинуарынан — Әзербайжан еңел артиллерия дивизияының дивизионы командиры. 1923 йылдың февраленән — шул уҡ дивизияның батарея командиры. 1924 йылдың май айынан — Әзербайжан артиллерия дивизияһы мәктәбенең начальнигы. 1924 йылдың ноябренән алып — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы мәктәбенең начальнигы . 1925 йылдың май айынан сентябргә тиклем — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 1925 йылдың ноябренән — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкының штаб начальнигы. 1926 йылдың авгусында Фрунзе исемендәге ЭКҠӘ [[М. В. Фрунзе исемендәге хәрби академия|Хәрби академияһына]] (Мәскәү) уҡырға инә. Уны 1929 йылдың июлендә тамамлаған. 1929 йылда июленән — 5-се айырым артиллерия бригадаһының штаб начальнигы (Полоцк). 1931 йылдың майынан — Томск артиллерия мәктәбенең уҡытыу бүлеге начальнигы . 1931 йылдың 1 октябренән алып — Томск артиллерия мәктәбенең штаб начальнигы. Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 380 һанлы Приказы менән 1935 йылдың 10 февралендә 218 -се уҡсылар полкы командиры итеп тәғәйелнә( [[Татарск]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 485 һанлы Приказы менән 1937 йылдың 29 ғинуарында 85 -се уҡсылар дивизияһһының штаб начальнигы итеп тәғәйелнә ([[Силәбе]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 00506 һанлы приказы менән 1938 й 2 ноябренән хәрби хеҙмәттән азатлана. 1938 йылдың 14 ноябрҙә совет иленә ҡаршы троцкист ойошмаһында (58 ст., 2-се п., 7, 8, 11) ҡатнашыу буйынса ғәйепләнә һәм ҡулға алына. 1939 йылдың 25 ғинуарында Нуағайбәков үҙен ғәйепле тип таный, Урал хәрби округы хәрби прокурорының өлкән ярҙамсыһы Бохановский 1939 йылдың 21 декабрендә Бохановский эште туҡтатты <ref>{{Cite web|url=https://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|title=Нагайбаков Измаил Ахмедович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-04-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20190429082137/http://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|deadlink=no}}</ref> һәм Нуғайбәковты азатлау өсөн документтарҙы айырым бүлеккә ебәрҙе. 1940 йылдың февралендә Ҡыҙыл армияһында тергеҙелде.ОХК 0451 приказы менән 1940 йылдың 4 февралендә уны Фрунзе ис. Хәрби академияһы Дөйөм тактика уҡытыусыһы итеп тәғәйенләнгән. Фрунзе М. В. 1940 йылдың сентябрендә 04011 приказы менән Ҡазан пехота училищеһы начальнигы ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде 01020 Приказы менән 1941 йылдың 14 апреленән Ҡазан танк училищеһы начальнигының урынбаҫары булды. [[1942 йыл|1942 йылдан ВКП (б)]] ағзаһы[[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|,]] 1942 йылдың майында Ғәмәлдәге армияға 148-се танк бригадаһының командирының урынбаҫары сифатына ебәрелә.1942 йылдың 13 июлдә яралана. 1942 йылдың 5 октябренән ОХК 06333 һанлы приказы менән Нуғайбәков 17 -се танк корпусының штаб начальнигы булып китте. Ул вазифала һуғыштың аҙағына тиклем буласаҡ. 1943 йылдың 3 ғинуарында Урта Дон яҡтарында немец-фашист илбаҫарҙарынан ҡаршы ҡаһарманлыҡ күрһәткән өсөн корпус почетлы 4-се гвардия танк корпусы исемен ала , һуңынан почетлы исеменә «Кантемировский» исеме менән лайыҡ була. Нуғгайбәковтың корпусы сос [[Брянск фронты|Брянск]], Воронеж, Көньяҡ-Көнбайыш һәм [[1-се Украин фронты|1-се Украина]] фронттары составында. контрһөжүмендәрендә ҡатнаша. [[Сталинград алышы|Сталинград]], Курск янындағы һуғыштарҙа булһа, Житомир-Бердичев, Проскуровский-Черновцы, Львов-Сандомирский, Карпат-Дуклинский, Висла-Одерский, Түбәнге-Силезский һәм Үрге-Силезский, Берлин һәм Прага операцияһында ҡатнаша. Мул уңыш өсөн Нуғайбәковкә Ленин һәм Ҡыҙыл байраҡ ордены менән наградланған . 1944 йылдың 2 авгусында танк ғәскәрҙәренәң генерал-майор званиеһы бирелгән (СССР халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары №1024 02.08.1944 й.). 1945 йылдың июнендә корпус . 4-се. гвардия Каниемировка дивизияһында үҙгәртелә 1945 йылдың сентябрь айында дивизия Наро-Фоминск (Мәскәү өлкәһе) ҡалаһына күсерелә. Танк ғәскәренең гвардия генерал-майор Нуғайбәков 1946 йылдың 17 апреленә тиклем дивизияның штаб начальнигы булып ҡала. СССР Ҡораллы көстәре Министры 1946 й 17 апрель 0032 һанлы приказы менән Германияны оккупациялау Совет ғәскәрҙәре төркөмөнөң 1 -се гвардия танк армияһының (1946 йылдың сентябренән алып — 1-се гвардия механизацияланған армия)штаб начальнигы итеп тәғәйенләнгән 1945 йылдың 27 июнендә танк ғәскәрҙәренең генерал-лейтенант исеме бирелде (СССР Халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары № 1511 . 27.06.1945). 1950 йылдың 9 февралендә ҠКМ 0247 приказы менән Ф.М.Толбухин ис.СССР Ҡораллы көстәренең. Юғары үҙе йөрөгән артиллерия офицерҙары мәктәбенең начальнигы булып китә ([[Ломоносов (ҡала)|Ломоносов]] Ленинград өлкәһе). 1954 йылдың 29 апрелендә баш кадрҙар идаралығы ҡарамағында. Ҡытайҙа Совет хәрби кәңәшсеһе булып хеҙмәт иткән. СССР Оборона Министрлығы № 05010 приказы буйынса 1954 йылдың октябрендә Нуғайбәков 60б статьяһы буйынса (ауырыу сәбәпле), хәрби кейемде погондарҙа айырма билдәләүҙәре менән ҡуша кейеү хоҡуҡы менән отставкаға ебәрелде. Измаил Әхмәтмөхтәр улы Нуғайбәков [[1959 йыл|1959 йылдың 15 февралендә вафат булды]].[[Курск өлкәһе|Курск өлкәһенең]]<ref>{{Cite web|url=http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|title=Нагайбаков Измаил Ахметович.|access-date=2018-05-05|archive-date=2018-05-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20180506035139/http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|deadlink=no}}</ref> Курск ҡалаһында Никитин зыяратында ерләнгән. == Наградалар == * [[Георгий тәреһе]] Лавр ботағын менән iv дәрәжә № 832906, һуғыш өсөн 13 (26) 1917 йылдың июль һәм 15 (28) 1917 йылдың июль Швайковец урын һәм районындағы ауыл. Гусятина. Йыйылма кавалерия дивизияһы бойороғо № 158 баш 17 (30) 1917 йылдың август. * [[Ленин ордены|Ленин Ордены]], 1945 йыл 21 февралдә. * [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ Ордены]] дүрт: 1943 йылдың 23 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21138327}}</ref>, 1944 йылдың ноябрендә 3<ref>За выслугу лет в РККА</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463453}}</ref>, 1950 йылдың 15 ноябрендә. * [[Суворов ордены|Суворов Ордены]] II дәрәжә, 1945 йылдың 31 майында<ref>{{Подвиг Народа|46776989}}</ref>). * [[Кутузов ордены|Кутузов Ордены]] II дәрәжә, ике тапҡыр: 1944 йылдың 3 июнендә<ref>{{Подвиг Народа|19002213}}</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463543}}</ref><ref>{{Подвиг Народа|46776417}}</ref>. * [[Ватан һуғышы ордены]] I дәрәжә, 1943 йылдың мартында 13<ref>{{Подвиг Народа|11650703}}</ref>. * Миҙал, шул иҫәптән ** [[«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһының егерме йыллығы» юбилей миҙалы|«Юбилей миҙалдары XX йылда эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы»]], 1938 йыл. ** [[«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы|Миҙалдар «за победу над германией в великой отечественной войне 1941-1945 гг.»]], 1945 йылдың 10 сентябрендә<ref>{{Подвиг Народа|1534752805}}</ref>. ** [[«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы|Миҙал «сталинградты обороналаған Өсөн»]] ** [[«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы|Миҙал «варшава ҡалаһын азат итеү өсөн»]] ** [[«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы|Өсөн «миҙалы азат Прага»]] ** Юбилей миҙалдары «Совет Армияһы һәм Флотының 30 йыл» ** «Юбилей миҙалдары, СССР ҡораллы көстәре 40 йыл» * «Грюнвальд Тәреһе»Ордены Iii дәрәжә, 1946 йылдың 24 апрелендә<ref>{{Cite web|access-date=2018-05-05|accessdate=2018-05-06|archiveurl=no}}</ref> * Өсөн «Миҙалы 1939-1945 Варшава» * Өсөн «миҙалы Түшәгендә, ниса һәм Балтика» * Полковник (НКО Приказ № 24.01.1936 00716 от) * Генерал-майор танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1024 02.08.1944 от) * Генерал-лейтенант танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1511 баш 27.06.1945). * Татар энциклопедияһы. 6 4 т. т. (М.-П). Казань, 2008. * ''Анатолий Утверждение''. [http://kikonline.ru/newspaper_post/perspektivyi-zhizni-generala-nagaybak/ Генерал тормош перспективалары Нагайбаков]{{Недоступная ссылка|accessdate=Май 2019|fix-attempted=InternetArchiveBot}}. — Курган һәм курганец. — № 65. — 16.06.2014. * Страница в «Открытом списке» {{Иҫкәрмәләр}} [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы танкистары]] [[Категория:Курск алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:Сталинград алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:КПСС ағзалары]] [[Категория:Шәхестәр:Ҡазан]] [[Категория:Фрунзе исемендәге Хәрби академияны тамамлаусылар]] [[Категория:Шәхестәр:Ташкент]] [[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]] [[Категория:Курскиҙа вафат булғандар]] [[Категория:1959 йылда вафат булғандар]] [[Категория:15 февралдә вафат булғандар]] [[Категория:1896 йылда тыуғандар]] [[Категория:20 сентябрҙә тыуғандар]] [[Категория:«Одра, Ниса, Балтика өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Варшава өсөн 1939-1945» миҙалы менән бүләкләнеүселәр (Польша)]] [[Категория:III дәрәжә Грюнвальд Тәреһе ордены кавалерҙары]] [[Категория:Совет гвардияһы]] [[Категория:«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Кутузов ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Генерал-лейтенанттар (СССР)]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] 9gw5812sklfb2nbw1xi61b90sn4dhlh 1148062 1148060 2022-08-01T05:16:05Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Хәрби эшмәкәр|изображение=Нагайбаков Измаил Ахметович.jpg|ширина=|принадлежность={{Флагификация|Российская империя}} <br> {{флагификация|Российская республика}} <br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{флагификация|Азербайджан|1918}} <br>{{флагификация|Азербайджанская ССР|1920}}<br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{Флагификация|СССР}}|годы службы={{Флаг|Российская империя}}1914—1917<br>{{Флаг|СССР|армия}} 1918—1919<br>{{флаг|Азербайджан|1918}} 1920<br> {{Флаг|СССР|армия}} 1920—1938, 1940—1954|звание=[[генерал-лейтенант танковых войск]]<br> {{СССР, Генерал-лейтенант}}|род войск=[[танк ғәскәрҙәре]]|командовал=|часть=[[4-се гвардия танк корпусы|4-се гвардия :Кантемир танк корпусы]]|сражения=[[Беренсе донъя һуғышы]],<br> [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы |Граждандар һуғышы]],<br> [[Бөйөк Ватан һуғышы]]|награды={{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден Ленина}} {{!!}} {{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Красного Знамени}} {{!!}}{{Орден Красного Знамени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Суворова 2 степени}}{{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Отечественной войны I степени}}{{!!}}{{Медаль «XX лет Рабоче-Крестьянской Красной Армии»}}{{!!}}{{Медаль За оборону Сталинграда}}{{!!}}{{Медаль За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!}}- {{!}}{{Медаль За освобождение Варшавы}}{{!!}}{{Медаль За освобождение Праги}}{{!!}}{{Медаль «30 лет Советской Армии и Флота»}}{{!!}}{{Медаль «40 лет Вооружённых Сил СССР»}} {{!}}- {{!}}{{Гвардейский знак|тип=нагрудный}} {{!}}} '''Рәсәй империяһы''': {{{!}} {{!}} {{Георгиевский крест с лавровой ветвью}} {{!}}} '''Башҡа илдәр''': {{{!}} {{!}} {{Орден Крест Грюнвальда 3 степени}}{{!!}}{{Медаль За Варшаву. 1939—1945}}{{!!}} {{Медаль За Одру, Нису и Балтику}} {{!}}}|связи=|в отставке=|место смерти=[[Курск]], СССР|дата смерти=15.02.1959 й.|место рождения=[[Шадринск]], [[Пермь губернаһы]] [[Рәсәй Империяһы]]|дата рождения=20.09.1896}} [[Файл:В_штабе_4-го_гвардейского_танкового_корпуса.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg/300px-%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg|мини|300x300пкс| Штаб 4-се гвардия танк корпусы. Штаб начальнигы гвардия генерал-майор И танк ғәскәрҙәреА. Нагайбаков хәл итте гвардия корпусы командиры генерал-лейтенант П. П. Полубояров.]] '''Измаил Әхмәт улы Нуғайбәков''' ([[20 сентябрь]] [[1896 йыл]] — [[15 февраль]] [[1959 йыл]]) — совет хәрби эшмәкәре, танк ғәскәрҙәре генерал лейтенанты == Биография == Измаил Нуғайбәков 1896 йылдың 20 сентябрендә Шадринск ҡалаһында (хәҙерге Ҡурған өлкәһе) башҡорт дворян ғаиләһендә тыуған.<ref>{{Cite web|url=https://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|title=Лица Зауралья. НАГАЙБАКОВ Измаил Ахметович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-03-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190313080036/http://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|deadlink=no}}</ref>. Армиянан суд буйынса бушатылған штабс-капитан Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улының (1854—?) улы. 1899 йылда коллеж асессор Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улы Тобольск округы полиция идаралығының исправнигы булды .<ref>[http://виктор-белов.рф/wp-content/uploads/2016/09/3_Glava_7_Kurmakey_Nagaybakov_i_ego_rod.pdf Курмакей Нагайбаков и линия его рода.]</ref> Ә.Ш.Нуғайбәковтың ғаиләһендә ундан артыҡ кеше булған. Ташкент кадет корпусы (1914), Констанин Артиллерия училищеһын ([[Санкт-Петербург|Петроградта]], 1915) тамамлай. 1915 йылда — Император рус армияһының офицеры . 1915—1916 йылдарҙа запастағы атлы-артиллерия дивизионы прапорщигы булып килә , 1916 йылда фронтҡа ебәрелгән , 26-сы атлы-артиллерия батарея Йыйылма кавалерия дивизияһында подпоручик артабан поручик булып хеҙмәт итә 1917 йылдың 13 һәм 15 (28) июлендә булған [[Збруч]] йылғаһы янындағы Гусятин һәм Швайковец торлоҡ пункттары эргәһендә үткән яуҙар өсөн поручик Нуғайбәков Лавр ботаҡлы [[Георгий тәреһе|Георгий тәреһе орденының 4-се дәрәжәһе]]<ref>С июня 1917 года Георгиевскими (солдатскими) крестами награждались офицеры по решению солдатских собраний, в этом случае на ленте ордена укреплялась лавровая ветвь.</ref> менән бүләкләнде. Батарея командиры итеп һалдаттар Нуғайбәковты һайлай. 1917 йылдың аҙағында Нуғайбәков хеҙмәт иткән [[Могилёв-Подольский|(Могилев-Подольский]] эргәһендә торған) артдивизион, тарҡатылған. Офицер Ҡыҙыл гвардияһының мосолмандар полкы формалаштырылғанын белеп Петроградҡа китә . 1918 йылдың башында Төнъяҡ Кавказға киткән икмәк һатып алыу өсөн делегацияһын һаҡлаусылар полкының наряды составында . Нуғайбәков [[Владикавказ|Владикавказға эләккән,]] бында ул иген һатып алыу делегацияһының бухгалтер вазифаһын башҡара. Ике ай үткәс, В. Н. Марцинкевич етәкселегендәге Интернациональ атлы отрядының өлкән адъютанты (һуңынан — штаб начальнигы урынбаҫары),1918-1919 йй башында Терек өлкәһендә 9-сы армияһы составында Иреклеләр әрмеһенә ҡаршы яуҙарҙа ҡатнаша. Был ваҡытта ул үҙенең буласаҡ ҡатыны менән таныша. Муротандова Антонина Васильевна, ҡыҙ Хәрби-Грузин юлы подрядчигының ҡыҙы. 1918 йылдың сентябрендә улар никахҡа инә. Ирекле әрменең Владикавказға инеүе менән Ҡыҙыл әрменең күп подразделенялары тар-мар ителде Нуғайбәков ҡатынын [[Тбилиси|Тифлисҡа эвакуацияландыра, унан һуң отряды сигенеүе менән үҙе лә Тифлисҡа барып эләгә]] . Һуңынан ҡатынының туғандары янына Сухумиға күсә. Бында Нуғайбаков 1919 йылдың аҙағына тиклем бухгалтер булып эшләй. 1920 йылдың ғинуарында улар Баҡыға китте. [[Баҡы]] юлында Потила ҡалаһында Грузин демократик республикаһының , контрразаведкаһы тарафынан ҡулға алына. , Контрразведка Нуғайбәковтән, элекке офицеры булараҡ, Грузия әрмеһенә инеүен талап итте. Ул Баҡыға килгәс Әзербайжан инеүен белдерҙе. (Әзербайжан Грузияның союздашы ине). , 1920 йылдың ғинуарынан алып 20 апрелгә тиклем тиклем ӘДР армияһында артиллерия батареяһының офицеры булып хеҙмәт итә (уның һүҙе буйынса Ҡыҙыл армияның ӘДР-ға ҡаршы хәрәкәттәренә тиклем бер аҙна ҡалғас ул Әзербайжан әрмеһенән китә). Совет ғәскәрҙәре Баҡыны баҫып алыу көнөнән (1920 йылдың 28 апрелендә) Нуғайбәков Әзербайжан Ҡыҙыл Әрмеһе Айырым атлы-тау батарея командирының хужалыҡ буйынса ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде. 1 сентябрь 1920 йыл — взвод командиры, 1920 й. 2 декабренән Ташкент юғары хәрби команда составын камиллаштырыу мәктәбенең батарея командиры ярҙамсыһы. Урта Азиялағы баҫмасыларҙы баҫтырыуында ҡатнаша. 1921 йылдың ғинуарынан — Төркөстан артиллерия курстарының ([[Фәрғәнә|Фергана]]). батарея командиры 1921 й авгусынан ошо курстарҙың батарея командиры в. 1921 йылдың авгусынан башлап шунда уҡ дивизион командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 29-сы Мосолман пехота командирҙарының курстары начальнигы (Ташкент). 1922 йылдың июленән хәрби уҡыу йорттарының Баш идаралығы ҡарамағында була. 1922 йылдың авгусынан Ленин исемендәге 23-сө Ташкент пехота мәктәбендә уҡыта. 1923 йылда . [[Әзербайжан Совет Социалистик Республикаһы|Әзербайжан ССР-ына күсерелә]]. 1923 йылдың ғинуарынан — Әзербайжан еңел артиллерия дивизияының дивизионы командиры. 1923 йылдың февраленән — шул уҡ дивизияның батарея командиры. 1924 йылдың май айынан — Әзербайжан артиллерия дивизияһы мәктәбенең начальнигы. 1924 йылдың ноябренән алып — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы мәктәбенең начальнигы . 1925 йылдың май айынан сентябргә тиклем — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 1925 йылдың ноябренән — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкының штаб начальнигы. 1926 йылдың авгусында Фрунзе исемендәге ЭКҠӘ [[М. В. Фрунзе исемендәге хәрби академия|Хәрби академияһына]] (Мәскәү) уҡырға инә. Уны 1929 йылдың июлендә тамамлаған. 1929 йылда июленән — 5-се айырым артиллерия бригадаһының штаб начальнигы (Полоцк). 1931 йылдың майынан — Томск артиллерия мәктәбенең уҡытыу бүлеге начальнигы . 1931 йылдың 1 октябренән алып — Томск артиллерия мәктәбенең штаб начальнигы. Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 380 һанлы Приказы менән 1935 йылдың 10 февралендә 218 -се уҡсылар полкы командиры итеп тәғәйелнә([[Татарск]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 485 һанлы Приказы менән 1937 йылдың 29 ғинуарында 85 -се уҡсылар дивизияһһының штаб начальнигы итеп тәғәйелнә ([[Силәбе]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 00506 һанлы приказы менән 1938 й 2 ноябренән хәрби хеҙмәттән азатлана. 1938 йылдың 14 ноябрҙә совет иленә ҡаршы троцкист ойошмаһында (58 ст., 2-се п., 7, 8, 11) ҡатнашыу буйынса ғәйепләнә һәм ҡулға алына. 1939 йылдың 25 ғинуарында Нуағайбәков үҙен ғәйепле тип таный, Урал хәрби округы хәрби прокурорының өлкән ярҙамсыһы Бохановский 1939 йылдың 21 декабрендә Бохановский эште туҡтатты<ref>{{Cite web|url=https://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|title=Нагайбаков Измаил Ахмедович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-04-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20190429082137/http://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|deadlink=no}}</ref> һәм Нуғайбәковты азатлау өсөн документтарҙы айырым бүлеккә ебәрҙе. 1940 йылдың февралендә Ҡыҙыл армияһында тергеҙелде. ОХК 0451 приказы менән 1940 йылдың 4 февралендә уны Фрунзе ис. Хәрби академияһы Дөйөм тактика уҡытыусыһы итеп тәғәйенләнгән. Фрунзе М. В. 1940 йылдың сентябрендә 04011 приказы менән Ҡазан пехота училищеһы начальнигы ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде 01020 Приказы менән 1941 йылдың 14 апреленән Ҡазан танк училищеһы начальнигының урынбаҫары булды. [[1942 йыл|1942 йылдан ВКП (б)]] ағзаһы[[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|,]] 1942 йылдың майында Ғәмәлдәге армияға 148-се танк бригадаһының командирының урынбаҫары сифатына ебәрелә.1942 йылдың 13 июлдә яралана. 1942 йылдың 5 октябренән ОХК 06333 һанлы приказы менән Нуғайбәков 17 -се танк корпусының штаб начальнигы булып китте. Ул вазифала һуғыштың аҙағына тиклем буласаҡ. 1943 йылдың 3 ғинуарында Урта Дон яҡтарында немец-фашист илбаҫарҙарынан ҡаршы ҡаһарманлыҡ күрһәткән өсөн корпус почетлы 4-се гвардия танк корпусы исемен ала , һуңынан почетлы исеменә «Кантемировский» исеме менән лайыҡ була. Нуғгайбәковтың корпусы сос [[Брянск фронты|Брянск]], Воронеж, Көньяҡ-Көнбайыш һәм [[1-се Украин фронты|1-се Украина]] фронттары составында. контрһөжүмендәрендә ҡатнаша. [[Сталинград алышы|Сталинград]], Курск янындағы һуғыштарҙа булһа, Житомир-Бердичев, Проскуровский-Черновцы, Львов-Сандомирский, Карпат-Дуклинский, Висла-Одерский, Түбәнге-Силезский һәм Үрге-Силезский, Берлин һәм Прага операцияһында ҡатнаша. Мул уңыш өсөн Нуғайбәковкә Ленин һәм Ҡыҙыл байраҡ ордены менән наградланған . 1944 йылдың 2 авгусында танк ғәскәрҙәренәң генерал-майор званиеһы бирелгән (СССР халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары № 1024 02.08.1944 й.). 1945 йылдың июнендә корпус . 4-се. гвардия Каниемировка дивизияһында үҙгәртелә 1945 йылдың сентябрь айында дивизия Наро-Фоминск (Мәскәү өлкәһе) ҡалаһына күсерелә. Танк ғәскәренең гвардия генерал-майор Нуғайбәков 1946 йылдың 17 апреленә тиклем дивизияның штаб начальнигы булып ҡала. СССР Ҡораллы көстәре Министры 1946 й 17 апрель 0032 һанлы приказы менән Германияны оккупациялау Совет ғәскәрҙәре төркөмөнөң 1 -се гвардия танк армияһының (1946 йылдың сентябренән алып — 1-се гвардия механизацияланған армия)штаб начальнигы итеп тәғәйенләнгән 1945 йылдың 27 июнендә танк ғәскәрҙәренең генерал-лейтенант исеме бирелде (СССР Халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары № 1511 . 27.06.1945). 1950 йылдың 9 февралендә ҠКМ 0247 приказы менән Ф. М. Толбухин ис. СССР Ҡораллы көстәренең. Юғары үҙе йөрөгән артиллерия офицерҙары мәктәбенең начальнигы булып китә ([[Ломоносов (ҡала)|Ломоносов]] Ленинград өлкәһе). 1954 йылдың 29 апрелендә баш кадрҙар идаралығы ҡарамағында. Ҡытайҙа Совет хәрби кәңәшсеһе булып хеҙмәт иткән. СССР Оборона Министрлығы № 05010 приказы буйынса 1954 йылдың октябрендә Нуғайбәков 60б статьяһы буйынса (ауырыу сәбәпле), хәрби кейемде погондарҙа айырма билдәләүҙәре менән ҡуша кейеү хоҡуҡы менән отставкаға ебәрелде. Измаил Әхмәтмөхтәр улы Нуғайбәков [[1959 йыл|1959 йылдың 15 февралендә вафат булды]].[[Курск өлкәһе|Курск өлкәһенең]]<ref>{{Cite web|url=http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|title=Нагайбаков Измаил Ахметович.|access-date=2018-05-05|archive-date=2018-05-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20180506035139/http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|deadlink=no}}</ref> Курск ҡалаһында Никитин зыяратында ерләнгән. == Наградалар == * [[Георгий тәреһе]] Лавр ботағын менән iv дәрәжә № 832906, һуғыш өсөн 13 (26) 1917 йылдың июль һәм 15 (28) 1917 йылдың июль Швайковец урын һәм районындағы ауыл. Гусятина. Йыйылма кавалерия дивизияһы бойороғо № 158 баш 17 (30) 1917 йылдың август. * [[Ленин ордены|Ленин Ордены]], 1945 йыл 21 февралдә. * [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ Ордены]] дүрт: 1943 йылдың 23 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21138327}}</ref>, 1944 йылдың ноябрендә 3<ref>За выслугу лет в РККА</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463453}}</ref>, 1950 йылдың 15 ноябрендә. * [[Суворов ордены|Суворов Ордены]] II дәрәжә, 1945 йылдың 31 майында<ref>{{Подвиг Народа|46776989}}</ref>). * [[Кутузов ордены|Кутузов Ордены]] II дәрәжә, ике тапҡыр: 1944 йылдың 3 июнендә<ref>{{Подвиг Народа|19002213}}</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463543}}</ref><ref>{{Подвиг Народа|46776417}}</ref>. * [[Ватан һуғышы ордены]] I дәрәжә, 1943 йылдың мартында 13<ref>{{Подвиг Народа|11650703}}</ref>. * Миҙал, шул иҫәптән ** [[«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһының егерме йыллығы» юбилей миҙалы|«Юбилей миҙалдары XX йылда эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы»]], 1938 йыл. ** [[«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы|Миҙалдар «за победу над германией в великой отечественной войне 1941—1945 гг.»]], 1945 йылдың 10 сентябрендә<ref>{{Подвиг Народа|1534752805}}</ref>. ** [[«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы|Миҙал «сталинградты обороналаған Өсөн»]] ** [[«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы|Миҙал «варшава ҡалаһын азат итеү өсөн»]] ** [[«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы|Өсөн «миҙалы азат Прага»]] ** Юбилей миҙалдары «Совет Армияһы һәм Флотының 30 йыл» ** «Юбилей миҙалдары, СССР ҡораллы көстәре 40 йыл» * "Грюнвальд Тәреһе"Ордены Iii дәрәжә, 1946 йылдың 24 апрелендә<ref>{{Cite web|access-date=2018-05-05|accessdate=2018-05-06|archiveurl=no}}</ref> * Өсөн «Миҙалы 1939—1945 Варшава» * Өсөн «миҙалы Түшәгендә, ниса һәм Балтика» * Полковник (НКО Приказ № 24.01.1936 00716 от) * Генерал-майор танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1024 02.08.1944 от) * Генерал-лейтенант танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1511 баш 27.06.1945). * Татар энциклопедияһы. 6 4 т. т. (М.-П). Казань, 2008. * ''Анатолий Утверждение''. [http://kikonline.ru/newspaper_post/perspektivyi-zhizni-generala-nagaybak/ Генерал тормош перспективалары Нагайбаков]{{Недоступная ссылка|accessdate=Май 2019|fix-attempted=InternetArchiveBot}}. — Курган һәм курганец. — № 65. — 16.06.2014. * Страница в «Открытом списке» {{Иҫкәрмәләр}} [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы танкистары]] [[Категория:Курск алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:Сталинград алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:КПСС ағзалары]] [[Категория:Шәхестәр:Ҡазан]] [[Категория:Фрунзе исемендәге Хәрби академияны тамамлаусылар]] [[Категория:Шәхестәр:Ташкент]] [[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]] [[Категория:Курскиҙа вафат булғандар]] [[Категория:1959 йылда вафат булғандар]] [[Категория:15 февралдә вафат булғандар]] [[Категория:1896 йылда тыуғандар]] [[Категория:20 сентябрҙә тыуғандар]] [[Категория:«Одра, Ниса, Балтика өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Варшава өсөн 1939-1945» миҙалы менән бүләкләнеүселәр (Польша)]] [[Категория:III дәрәжә Грюнвальд Тәреһе ордены кавалерҙары]] [[Категория:Совет гвардияһы]] [[Категория:«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Кутузов ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Генерал-лейтенанттар (СССР)]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] tn84vhnkd557fq3dc6em3e8m4ovp8tt 1148063 1148062 2022-08-01T05:17:00Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Хәрби эшмәкәр|изображение=Нагайбаков Измаил Ахметович.jpg|ширина=|принадлежность={{Флагификация|Российская империя}} <br> {{флагификация|Российская республика}} <br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{флагификация|Азербайджан|1918}} <br>{{флагификация|Азербайджанская ССР|1920}}<br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{Флагификация|СССР}}|годы службы={{Флаг|Российская империя}}1914—1917<br>{{Флаг|СССР|армия}} 1918—1919<br>{{флаг|Азербайджан|1918}} 1920<br> {{Флаг|СССР|армия}} 1920—1938, 1940—1954|звание=[[генерал-лейтенант танковых войск]]<br> {{СССР, Генерал-лейтенант}}|род войск=[[танк ғәскәрҙәре]]|командовал=|часть=[[4-се гвардия танк корпусы|4-се гвардия :Кантемир танк корпусы]]|сражения=[[Беренсе донъя һуғышы]],<br> [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы |Граждандар һуғышы]],<br> [[Бөйөк Ватан һуғышы]]|награды={{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден Ленина}} {{!!}} {{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Красного Знамени}} {{!!}}{{Орден Красного Знамени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Суворова 2 степени}}{{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Отечественной войны I степени}}{{!!}}{{Медаль «XX лет Рабоче-Крестьянской Красной Армии»}}{{!!}}{{Медаль За оборону Сталинграда}}{{!!}}{{Медаль За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!}}- {{!}}{{Медаль За освобождение Варшавы}}{{!!}}{{Медаль За освобождение Праги}}{{!!}}{{Медаль «30 лет Советской Армии и Флота»}}{{!!}}{{Медаль «40 лет Вооружённых Сил СССР»}} {{!}}- {{!}}{{Гвардейский знак|тип=нагрудный}} {{!}}} '''Рәсәй империяһы''': {{{!}} {{!}} {{Георгиевский крест с лавровой ветвью}} {{!}}} '''Башҡа илдәр''': {{{!}} {{!}} {{Орден Крест Грюнвальда 3 степени}}{{!!}}{{Медаль За Варшаву. 1939—1945}}{{!!}} {{Медаль За Одру, Нису и Балтику}} {{!}}}|связи=|в отставке=|место смерти=[[Курск]], СССР|дата смерти=15.02.1959 й.|место рождения=[[Шадринск]], [[Пермь губернаһы]] [[Рәсәй Империяһы]]|дата рождения=20.09.1896}} [[Файл:В_штабе_4-го_гвардейского_танкового_корпуса.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg/300px-%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg|мини|300x300пкс| Штаб 4-се гвардия танк корпусы. Штаб начальнигы гвардия генерал-майор И танк ғәскәрҙәреА. Нагайбаков хәл итте гвардия корпусы командиры генерал-лейтенант П. П. Полубояров.]] '''Измаил Әхмәт (Әхмәтмөхтәр) улы Нуғайбәков''' ([[20 сентябрь]] [[1896 йыл]] — [[15 февраль]] [[1959 йыл]]) — совет хәрби эшмәкәре, танк ғәскәрҙәре генерал лейтенанты == Биография == Измаил Нуғайбәков 1896 йылдың 20 сентябрендә Шадринск ҡалаһында (хәҙерге Ҡурған өлкәһе) башҡорт дворян ғаиләһендә тыуған.<ref>{{Cite web|url=https://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|title=Лица Зауралья. НАГАЙБАКОВ Измаил Ахметович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-03-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190313080036/http://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|deadlink=no}}</ref>. Армиянан суд буйынса бушатылған штабс-капитан Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улының (1854—?) улы. 1899 йылда коллеж асессор Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улы Тобольск округы полиция идаралығының исправнигы булды .<ref>[http://виктор-белов.рф/wp-content/uploads/2016/09/3_Glava_7_Kurmakey_Nagaybakov_i_ego_rod.pdf Курмакей Нагайбаков и линия его рода.]</ref> Ә.Ш.Нуғайбәковтың ғаиләһендә ундан артыҡ кеше булған. Ташкент кадет корпусы (1914), Констанин Артиллерия училищеһын ([[Санкт-Петербург|Петроградта]], 1915) тамамлай. 1915 йылда — Император рус армияһының офицеры . 1915—1916 йылдарҙа запастағы атлы-артиллерия дивизионы прапорщигы булып килә , 1916 йылда фронтҡа ебәрелгән , 26-сы атлы-артиллерия батарея Йыйылма кавалерия дивизияһында подпоручик артабан поручик булып хеҙмәт итә 1917 йылдың 13 һәм 15 (28) июлендә булған [[Збруч]] йылғаһы янындағы Гусятин һәм Швайковец торлоҡ пункттары эргәһендә үткән яуҙар өсөн поручик Нуғайбәков Лавр ботаҡлы [[Георгий тәреһе|Георгий тәреһе орденының 4-се дәрәжәһе]]<ref>С июня 1917 года Георгиевскими (солдатскими) крестами награждались офицеры по решению солдатских собраний, в этом случае на ленте ордена укреплялась лавровая ветвь.</ref> менән бүләкләнде. Батарея командиры итеп һалдаттар Нуғайбәковты һайлай. 1917 йылдың аҙағында Нуғайбәков хеҙмәт иткән [[Могилёв-Подольский|(Могилев-Подольский]] эргәһендә торған) артдивизион, тарҡатылған. Офицер Ҡыҙыл гвардияһының мосолмандар полкы формалаштырылғанын белеп Петроградҡа китә . 1918 йылдың башында Төнъяҡ Кавказға киткән икмәк һатып алыу өсөн делегацияһын һаҡлаусылар полкының наряды составында . Нуғайбәков [[Владикавказ|Владикавказға эләккән,]] бында ул иген һатып алыу делегацияһының бухгалтер вазифаһын башҡара. Ике ай үткәс, В. Н. Марцинкевич етәкселегендәге Интернациональ атлы отрядының өлкән адъютанты (һуңынан — штаб начальнигы урынбаҫары),1918-1919 йй башында Терек өлкәһендә 9-сы армияһы составында Иреклеләр әрмеһенә ҡаршы яуҙарҙа ҡатнаша. Был ваҡытта ул үҙенең буласаҡ ҡатыны менән таныша. Муротандова Антонина Васильевна, ҡыҙ Хәрби-Грузин юлы подрядчигының ҡыҙы. 1918 йылдың сентябрендә улар никахҡа инә. Ирекле әрменең Владикавказға инеүе менән Ҡыҙыл әрменең күп подразделенялары тар-мар ителде Нуғайбәков ҡатынын [[Тбилиси|Тифлисҡа эвакуацияландыра, унан һуң отряды сигенеүе менән үҙе лә Тифлисҡа барып эләгә]] . Һуңынан ҡатынының туғандары янына Сухумиға күсә. Бында Нуғайбаков 1919 йылдың аҙағына тиклем бухгалтер булып эшләй. 1920 йылдың ғинуарында улар Баҡыға китте. [[Баҡы]] юлында Потила ҡалаһында Грузин демократик республикаһының , контрразаведкаһы тарафынан ҡулға алына. , Контрразведка Нуғайбәковтән, элекке офицеры булараҡ, Грузия әрмеһенә инеүен талап итте. Ул Баҡыға килгәс Әзербайжан инеүен белдерҙе. (Әзербайжан Грузияның союздашы ине). , 1920 йылдың ғинуарынан алып 20 апрелгә тиклем тиклем ӘДР армияһында артиллерия батареяһының офицеры булып хеҙмәт итә (уның һүҙе буйынса Ҡыҙыл армияның ӘДР-ға ҡаршы хәрәкәттәренә тиклем бер аҙна ҡалғас ул Әзербайжан әрмеһенән китә). Совет ғәскәрҙәре Баҡыны баҫып алыу көнөнән (1920 йылдың 28 апрелендә) Нуғайбәков Әзербайжан Ҡыҙыл Әрмеһе Айырым атлы-тау батарея командирының хужалыҡ буйынса ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде. 1 сентябрь 1920 йыл — взвод командиры, 1920 й. 2 декабренән Ташкент юғары хәрби команда составын камиллаштырыу мәктәбенең батарея командиры ярҙамсыһы. Урта Азиялағы баҫмасыларҙы баҫтырыуында ҡатнаша. 1921 йылдың ғинуарынан — Төркөстан артиллерия курстарының ([[Фәрғәнә|Фергана]]). батарея командиры 1921 й авгусынан ошо курстарҙың батарея командиры в. 1921 йылдың авгусынан башлап шунда уҡ дивизион командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 29-сы Мосолман пехота командирҙарының курстары начальнигы (Ташкент). 1922 йылдың июленән хәрби уҡыу йорттарының Баш идаралығы ҡарамағында була. 1922 йылдың авгусынан Ленин исемендәге 23-сө Ташкент пехота мәктәбендә уҡыта. 1923 йылда . [[Әзербайжан Совет Социалистик Республикаһы|Әзербайжан ССР-ына күсерелә]]. 1923 йылдың ғинуарынан — Әзербайжан еңел артиллерия дивизияының дивизионы командиры. 1923 йылдың февраленән — шул уҡ дивизияның батарея командиры. 1924 йылдың май айынан — Әзербайжан артиллерия дивизияһы мәктәбенең начальнигы. 1924 йылдың ноябренән алып — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы мәктәбенең начальнигы . 1925 йылдың май айынан сентябргә тиклем — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 1925 йылдың ноябренән — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкының штаб начальнигы. 1926 йылдың авгусында Фрунзе исемендәге ЭКҠӘ [[М. В. Фрунзе исемендәге хәрби академия|Хәрби академияһына]] (Мәскәү) уҡырға инә. Уны 1929 йылдың июлендә тамамлаған. 1929 йылда июленән — 5-се айырым артиллерия бригадаһының штаб начальнигы (Полоцк). 1931 йылдың майынан — Томск артиллерия мәктәбенең уҡытыу бүлеге начальнигы . 1931 йылдың 1 октябренән алып — Томск артиллерия мәктәбенең штаб начальнигы. Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 380 һанлы Приказы менән 1935 йылдың 10 февралендә 218 -се уҡсылар полкы командиры итеп тәғәйелнә([[Татарск]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 485 һанлы Приказы менән 1937 йылдың 29 ғинуарында 85 -се уҡсылар дивизияһһының штаб начальнигы итеп тәғәйелнә ([[Силәбе]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 00506 һанлы приказы менән 1938 й 2 ноябренән хәрби хеҙмәттән азатлана. 1938 йылдың 14 ноябрҙә совет иленә ҡаршы троцкист ойошмаһында (58 ст., 2-се п., 7, 8, 11) ҡатнашыу буйынса ғәйепләнә һәм ҡулға алына. 1939 йылдың 25 ғинуарында Нуағайбәков үҙен ғәйепле тип таный, Урал хәрби округы хәрби прокурорының өлкән ярҙамсыһы Бохановский 1939 йылдың 21 декабрендә Бохановский эште туҡтатты<ref>{{Cite web|url=https://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|title=Нагайбаков Измаил Ахмедович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-04-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20190429082137/http://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|deadlink=no}}</ref> һәм Нуғайбәковты азатлау өсөн документтарҙы айырым бүлеккә ебәрҙе. 1940 йылдың февралендә Ҡыҙыл армияһында тергеҙелде. ОХК 0451 приказы менән 1940 йылдың 4 февралендә уны Фрунзе ис. Хәрби академияһы Дөйөм тактика уҡытыусыһы итеп тәғәйенләнгән. Фрунзе М. В. 1940 йылдың сентябрендә 04011 приказы менән Ҡазан пехота училищеһы начальнигы ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде 01020 Приказы менән 1941 йылдың 14 апреленән Ҡазан танк училищеһы начальнигының урынбаҫары булды. [[1942 йыл|1942 йылдан ВКП (б)]] ағзаһы[[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|,]] 1942 йылдың майында Ғәмәлдәге армияға 148-се танк бригадаһының командирының урынбаҫары сифатына ебәрелә.1942 йылдың 13 июлдә яралана. 1942 йылдың 5 октябренән ОХК 06333 һанлы приказы менән Нуғайбәков 17 -се танк корпусының штаб начальнигы булып китте. Ул вазифала һуғыштың аҙағына тиклем буласаҡ. 1943 йылдың 3 ғинуарында Урта Дон яҡтарында немец-фашист илбаҫарҙарынан ҡаршы ҡаһарманлыҡ күрһәткән өсөн корпус почетлы 4-се гвардия танк корпусы исемен ала , һуңынан почетлы исеменә «Кантемировский» исеме менән лайыҡ була. Нуғгайбәковтың корпусы сос [[Брянск фронты|Брянск]], Воронеж, Көньяҡ-Көнбайыш һәм [[1-се Украин фронты|1-се Украина]] фронттары составында. контрһөжүмендәрендә ҡатнаша. [[Сталинград алышы|Сталинград]], Курск янындағы һуғыштарҙа булһа, Житомир-Бердичев, Проскуровский-Черновцы, Львов-Сандомирский, Карпат-Дуклинский, Висла-Одерский, Түбәнге-Силезский һәм Үрге-Силезский, Берлин һәм Прага операцияһында ҡатнаша. Мул уңыш өсөн Нуғайбәковкә Ленин һәм Ҡыҙыл байраҡ ордены менән наградланған . 1944 йылдың 2 авгусында танк ғәскәрҙәренәң генерал-майор званиеһы бирелгән (СССР халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары № 1024 02.08.1944 й.). 1945 йылдың июнендә корпус . 4-се. гвардия Каниемировка дивизияһында үҙгәртелә 1945 йылдың сентябрь айында дивизия Наро-Фоминск (Мәскәү өлкәһе) ҡалаһына күсерелә. Танк ғәскәренең гвардия генерал-майор Нуғайбәков 1946 йылдың 17 апреленә тиклем дивизияның штаб начальнигы булып ҡала. СССР Ҡораллы көстәре Министры 1946 й 17 апрель 0032 һанлы приказы менән Германияны оккупациялау Совет ғәскәрҙәре төркөмөнөң 1 -се гвардия танк армияһының (1946 йылдың сентябренән алып — 1-се гвардия механизацияланған армия)штаб начальнигы итеп тәғәйенләнгән 1945 йылдың 27 июнендә танк ғәскәрҙәренең генерал-лейтенант исеме бирелде (СССР Халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары № 1511 . 27.06.1945). 1950 йылдың 9 февралендә ҠКМ 0247 приказы менән Ф. М. Толбухин ис. СССР Ҡораллы көстәренең. Юғары үҙе йөрөгән артиллерия офицерҙары мәктәбенең начальнигы булып китә ([[Ломоносов (ҡала)|Ломоносов]] Ленинград өлкәһе). 1954 йылдың 29 апрелендә баш кадрҙар идаралығы ҡарамағында. Ҡытайҙа Совет хәрби кәңәшсеһе булып хеҙмәт иткән. СССР Оборона Министрлығы № 05010 приказы буйынса 1954 йылдың октябрендә Нуғайбәков 60б статьяһы буйынса (ауырыу сәбәпле), хәрби кейемде погондарҙа айырма билдәләүҙәре менән ҡуша кейеү хоҡуҡы менән отставкаға ебәрелде. Измаил Әхмәтмөхтәр улы Нуғайбәков [[1959 йыл|1959 йылдың 15 февралендә вафат булды]].[[Курск өлкәһе|Курск өлкәһенең]]<ref>{{Cite web|url=http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|title=Нагайбаков Измаил Ахметович.|access-date=2018-05-05|archive-date=2018-05-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20180506035139/http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|deadlink=no}}</ref> Курск ҡалаһында Никитин зыяратында ерләнгән. == Наградалар == * [[Георгий тәреһе]] Лавр ботағын менән iv дәрәжә № 832906, һуғыш өсөн 13 (26) 1917 йылдың июль һәм 15 (28) 1917 йылдың июль Швайковец урын һәм районындағы ауыл. Гусятина. Йыйылма кавалерия дивизияһы бойороғо № 158 баш 17 (30) 1917 йылдың август. * [[Ленин ордены|Ленин Ордены]], 1945 йыл 21 февралдә. * [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ Ордены]] дүрт: 1943 йылдың 23 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21138327}}</ref>, 1944 йылдың ноябрендә 3<ref>За выслугу лет в РККА</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463453}}</ref>, 1950 йылдың 15 ноябрендә. * [[Суворов ордены|Суворов Ордены]] II дәрәжә, 1945 йылдың 31 майында<ref>{{Подвиг Народа|46776989}}</ref>). * [[Кутузов ордены|Кутузов Ордены]] II дәрәжә, ике тапҡыр: 1944 йылдың 3 июнендә<ref>{{Подвиг Народа|19002213}}</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463543}}</ref><ref>{{Подвиг Народа|46776417}}</ref>. * [[Ватан һуғышы ордены]] I дәрәжә, 1943 йылдың мартында 13<ref>{{Подвиг Народа|11650703}}</ref>. * Миҙал, шул иҫәптән ** [[«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһының егерме йыллығы» юбилей миҙалы|«Юбилей миҙалдары XX йылда эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы»]], 1938 йыл. ** [[«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы|Миҙалдар «за победу над германией в великой отечественной войне 1941—1945 гг.»]], 1945 йылдың 10 сентябрендә<ref>{{Подвиг Народа|1534752805}}</ref>. ** [[«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы|Миҙал «сталинградты обороналаған Өсөн»]] ** [[«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы|Миҙал «варшава ҡалаһын азат итеү өсөн»]] ** [[«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы|Өсөн «миҙалы азат Прага»]] ** Юбилей миҙалдары «Совет Армияһы һәм Флотының 30 йыл» ** «Юбилей миҙалдары, СССР ҡораллы көстәре 40 йыл» * "Грюнвальд Тәреһе"Ордены Iii дәрәжә, 1946 йылдың 24 апрелендә<ref>{{Cite web|access-date=2018-05-05|accessdate=2018-05-06|archiveurl=no}}</ref> * Өсөн «Миҙалы 1939—1945 Варшава» * Өсөн «миҙалы Түшәгендә, ниса һәм Балтика» * Полковник (НКО Приказ № 24.01.1936 00716 от) * Генерал-майор танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1024 02.08.1944 от) * Генерал-лейтенант танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1511 баш 27.06.1945). * Татар энциклопедияһы. 6 4 т. т. (М.-П). Казань, 2008. * ''Анатолий Утверждение''. [http://kikonline.ru/newspaper_post/perspektivyi-zhizni-generala-nagaybak/ Генерал тормош перспективалары Нагайбаков]{{Недоступная ссылка|accessdate=Май 2019|fix-attempted=InternetArchiveBot}}. — Курган һәм курганец. — № 65. — 16.06.2014. * Страница в «Открытом списке» {{Иҫкәрмәләр}} [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы танкистары]] [[Категория:Курск алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:Сталинград алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:КПСС ағзалары]] [[Категория:Шәхестәр:Ҡазан]] [[Категория:Фрунзе исемендәге Хәрби академияны тамамлаусылар]] [[Категория:Шәхестәр:Ташкент]] [[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]] [[Категория:Курскиҙа вафат булғандар]] [[Категория:1959 йылда вафат булғандар]] [[Категория:15 февралдә вафат булғандар]] [[Категория:1896 йылда тыуғандар]] [[Категория:20 сентябрҙә тыуғандар]] [[Категория:«Одра, Ниса, Балтика өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Варшава өсөн 1939-1945» миҙалы менән бүләкләнеүселәр (Польша)]] [[Категория:III дәрәжә Грюнвальд Тәреһе ордены кавалерҙары]] [[Категория:Совет гвардияһы]] [[Категория:«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Кутузов ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Генерал-лейтенанттар (СССР)]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] 1us387fvqi0wd988jm4ykzmgfmvhcep 1148069 1148063 2022-08-01T05:45:19Z Рөстәм Нурыев 43 военнослужащий - хәрби хеҙмәткәр. Эшмәкәр - деятель була. wikitext text/x-wiki {{ФШ|Нуғайбәков }} {{Хәрби эшмәкәр|изображение=Нагайбаков Измаил Ахметович.jpg|ширина=|принадлежность={{Флагификация|Российская империя}} <br> {{флагификация|Российская республика}} <br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{флагификация|Азербайджан|1918}} <br>{{флагификация|Азербайджанская ССР|1920}}<br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{Флагификация|СССР}}|годы службы={{Флаг|Российская империя}}1914—1917<br>{{Флаг|СССР|армия}} 1918—1919<br>{{флаг|Азербайджан|1918}} 1920<br> {{Флаг|СССР|армия}} 1920—1938, 1940—1954|звание=[[генерал-лейтенант танковых войск]]<br> {{СССР, Генерал-лейтенант}}|род войск=[[танк ғәскәрҙәре]]|командовал=|часть=[[4-се гвардия танк корпусы|4-се гвардия :Кантемир танк корпусы]]|сражения=[[Беренсе донъя һуғышы]],<br> [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы |Граждандар һуғышы]],<br> [[Бөйөк Ватан һуғышы]]|награды={{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден Ленина}} {{!!}} {{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Красного Знамени}} {{!!}}{{Орден Красного Знамени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Суворова 2 степени}}{{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Отечественной войны I степени}}{{!!}}{{Медаль «XX лет Рабоче-Крестьянской Красной Армии»}}{{!!}}{{Медаль За оборону Сталинграда}}{{!!}}{{Медаль За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!}}- {{!}}{{Медаль За освобождение Варшавы}}{{!!}}{{Медаль За освобождение Праги}}{{!!}}{{Медаль «30 лет Советской Армии и Флота»}}{{!!}}{{Медаль «40 лет Вооружённых Сил СССР»}} {{!}}- {{!}}{{Гвардейский знак|тип=нагрудный}} {{!}}} '''Рәсәй империяһы''': {{{!}} {{!}} {{Георгиевский крест с лавровой ветвью}} {{!}}} '''Башҡа илдәр''': {{{!}} {{!}} {{Орден Крест Грюнвальда 3 степени}}{{!!}}{{Медаль За Варшаву. 1939—1945}}{{!!}} {{Медаль За Одру, Нису и Балтику}} {{!}}}|связи=|в отставке=|место смерти=[[Курск]], СССР|дата смерти=15.02.1959 й.|место рождения=[[Шадринск]], [[Пермь губернаһы]] [[Рәсәй Империяһы]]|дата рождения=20.09.1896}} [[Файл:В_штабе_4-го_гвардейского_танкового_корпуса.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg/300px-%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg|мини|300x300пкс| Штаб 4-се гвардия танк корпусы. Штаб начальнигы гвардия генерал-майор И танк ғәскәрҙәреА. Нагайбаков хәл итте гвардия корпусы командиры генерал-лейтенант П. П. Полубояров.]] '''Измаил Әхмәт (Әхмәтмөхтәр) улы Нуғайбәков''' ([[20 сентябрь]] [[1896 йыл]] — [[15 февраль]] [[1959 йыл]]) — совет хәрби хеҙмәткәре, танк ғәскәрҙәре генерал лейтенанты == Биография == Измаил Нуғайбәков 1896 йылдың 20 сентябрендә Шадринск ҡалаһында (хәҙерге Ҡурған өлкәһе) башҡорт дворян ғаиләһендә тыуған.<ref>{{Cite web|url=https://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|title=Лица Зауралья. НАГАЙБАКОВ Измаил Ахметович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-03-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190313080036/http://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|deadlink=no}}</ref>. Армиянан суд буйынса бушатылған штабс-капитан Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улының (1854—?) улы. 1899 йылда коллеж асессор Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улы Тобольск округы полиция идаралығының исправнигы булды .<ref>[http://виктор-белов.рф/wp-content/uploads/2016/09/3_Glava_7_Kurmakey_Nagaybakov_i_ego_rod.pdf Курмакей Нагайбаков и линия его рода.]</ref> Ә.Ш.Нуғайбәковтың ғаиләһендә ундан артыҡ кеше булған. Ташкент кадет корпусы (1914), Констанин Артиллерия училищеһын ([[Санкт-Петербург|Петроградта]], 1915) тамамлай. 1915 йылда — Император рус армияһының офицеры . 1915—1916 йылдарҙа запастағы атлы-артиллерия дивизионы прапорщигы булып килә , 1916 йылда фронтҡа ебәрелгән , 26-сы атлы-артиллерия батарея Йыйылма кавалерия дивизияһында подпоручик артабан поручик булып хеҙмәт итә 1917 йылдың 13 һәм 15 (28) июлендә булған [[Збруч]] йылғаһы янындағы Гусятин һәм Швайковец торлоҡ пункттары эргәһендә үткән яуҙар өсөн поручик Нуғайбәков Лавр ботаҡлы [[Георгий тәреһе|Георгий тәреһе орденының 4-се дәрәжәһе]]<ref>С июня 1917 года Георгиевскими (солдатскими) крестами награждались офицеры по решению солдатских собраний, в этом случае на ленте ордена укреплялась лавровая ветвь.</ref> менән бүләкләнде. Батарея командиры итеп һалдаттар Нуғайбәковты һайлай. 1917 йылдың аҙағында Нуғайбәков хеҙмәт иткән [[Могилёв-Подольский|(Могилев-Подольский]] эргәһендә торған) артдивизион, тарҡатылған. Офицер Ҡыҙыл гвардияһының мосолмандар полкы формалаштырылғанын белеп Петроградҡа китә . 1918 йылдың башында Төнъяҡ Кавказға киткән икмәк һатып алыу өсөн делегацияһын һаҡлаусылар полкының наряды составында . Нуғайбәков [[Владикавказ|Владикавказға эләккән,]] бында ул иген һатып алыу делегацияһының бухгалтер вазифаһын башҡара. Ике ай үткәс, В. Н. Марцинкевич етәкселегендәге Интернациональ атлы отрядының өлкән адъютанты (һуңынан — штаб начальнигы урынбаҫары),1918-1919 йй башында Терек өлкәһендә 9-сы армияһы составында Иреклеләр әрмеһенә ҡаршы яуҙарҙа ҡатнаша. Был ваҡытта ул үҙенең буласаҡ ҡатыны менән таныша. Муротандова Антонина Васильевна, ҡыҙ Хәрби-Грузин юлы подрядчигының ҡыҙы. 1918 йылдың сентябрендә улар никахҡа инә. Ирекле әрменең Владикавказға инеүе менән Ҡыҙыл әрменең күп подразделенялары тар-мар ителде Нуғайбәков ҡатынын [[Тбилиси|Тифлисҡа эвакуацияландыра, унан һуң отряды сигенеүе менән үҙе лә Тифлисҡа барып эләгә]] . Һуңынан ҡатынының туғандары янына Сухумиға күсә. Бында Нуғайбаков 1919 йылдың аҙағына тиклем бухгалтер булып эшләй. 1920 йылдың ғинуарында улар Баҡыға китте. [[Баҡы]] юлында Потила ҡалаһында Грузин демократик республикаһының , контрразаведкаһы тарафынан ҡулға алына. , Контрразведка Нуғайбәковтән, элекке офицеры булараҡ, Грузия әрмеһенә инеүен талап итте. Ул Баҡыға килгәс Әзербайжан инеүен белдерҙе. (Әзербайжан Грузияның союздашы ине). , 1920 йылдың ғинуарынан алып 20 апрелгә тиклем тиклем ӘДР армияһында артиллерия батареяһының офицеры булып хеҙмәт итә (уның һүҙе буйынса Ҡыҙыл армияның ӘДР-ға ҡаршы хәрәкәттәренә тиклем бер аҙна ҡалғас ул Әзербайжан әрмеһенән китә). Совет ғәскәрҙәре Баҡыны баҫып алыу көнөнән (1920 йылдың 28 апрелендә) Нуғайбәков Әзербайжан Ҡыҙыл Әрмеһе Айырым атлы-тау батарея командирының хужалыҡ буйынса ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде. 1 сентябрь 1920 йыл — взвод командиры, 1920 й. 2 декабренән Ташкент юғары хәрби команда составын камиллаштырыу мәктәбенең батарея командиры ярҙамсыһы. Урта Азиялағы баҫмасыларҙы баҫтырыуында ҡатнаша. 1921 йылдың ғинуарынан — Төркөстан артиллерия курстарының ([[Фәрғәнә|Фергана]]). батарея командиры 1921 й авгусынан ошо курстарҙың батарея командиры в. 1921 йылдың авгусынан башлап шунда уҡ дивизион командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 29-сы Мосолман пехота командирҙарының курстары начальнигы (Ташкент). 1922 йылдың июленән хәрби уҡыу йорттарының Баш идаралығы ҡарамағында була. 1922 йылдың авгусынан Ленин исемендәге 23-сө Ташкент пехота мәктәбендә уҡыта. 1923 йылда . [[Әзербайжан Совет Социалистик Республикаһы|Әзербайжан ССР-ына күсерелә]]. 1923 йылдың ғинуарынан — Әзербайжан еңел артиллерия дивизияының дивизионы командиры. 1923 йылдың февраленән — шул уҡ дивизияның батарея командиры. 1924 йылдың май айынан — Әзербайжан артиллерия дивизияһы мәктәбенең начальнигы. 1924 йылдың ноябренән алып — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы мәктәбенең начальнигы . 1925 йылдың май айынан сентябргә тиклем — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 1925 йылдың ноябренән — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкының штаб начальнигы. 1926 йылдың авгусында Фрунзе исемендәге ЭКҠӘ [[М. В. Фрунзе исемендәге хәрби академия|Хәрби академияһына]] (Мәскәү) уҡырға инә. Уны 1929 йылдың июлендә тамамлаған. 1929 йылда июленән — 5-се айырым артиллерия бригадаһының штаб начальнигы (Полоцк). 1931 йылдың майынан — Томск артиллерия мәктәбенең уҡытыу бүлеге начальнигы . 1931 йылдың 1 октябренән алып — Томск артиллерия мәктәбенең штаб начальнигы. Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 380 һанлы Приказы менән 1935 йылдың 10 февралендә 218 -се уҡсылар полкы командиры итеп тәғәйелнә([[Татарск]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 485 һанлы Приказы менән 1937 йылдың 29 ғинуарында 85 -се уҡсылар дивизияһһының штаб начальнигы итеп тәғәйелнә ([[Силәбе]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 00506 һанлы приказы менән 1938 й 2 ноябренән хәрби хеҙмәттән азатлана. 1938 йылдың 14 ноябрҙә совет иленә ҡаршы троцкист ойошмаһында (58 ст., 2-се п., 7, 8, 11) ҡатнашыу буйынса ғәйепләнә һәм ҡулға алына. 1939 йылдың 25 ғинуарында Нуағайбәков үҙен ғәйепле тип таный, Урал хәрби округы хәрби прокурорының өлкән ярҙамсыһы Бохановский 1939 йылдың 21 декабрендә Бохановский эште туҡтатты<ref>{{Cite web|url=https://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|title=Нагайбаков Измаил Ахмедович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-04-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20190429082137/http://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|deadlink=no}}</ref> һәм Нуғайбәковты азатлау өсөн документтарҙы айырым бүлеккә ебәрҙе. 1940 йылдың февралендә Ҡыҙыл армияһында тергеҙелде. ОХК 0451 приказы менән 1940 йылдың 4 февралендә уны Фрунзе ис. Хәрби академияһы Дөйөм тактика уҡытыусыһы итеп тәғәйенләнгән. Фрунзе М. В. 1940 йылдың сентябрендә 04011 приказы менән Ҡазан пехота училищеһы начальнигы ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде 01020 Приказы менән 1941 йылдың 14 апреленән Ҡазан танк училищеһы начальнигының урынбаҫары булды. [[1942 йыл|1942 йылдан ВКП (б)]] ағзаһы[[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|,]] 1942 йылдың майында Ғәмәлдәге армияға 148-се танк бригадаһының командирының урынбаҫары сифатына ебәрелә.1942 йылдың 13 июлдә яралана. 1942 йылдың 5 октябренән ОХК 06333 һанлы приказы менән Нуғайбәков 17 -се танк корпусының штаб начальнигы булып китте. Ул вазифала һуғыштың аҙағына тиклем буласаҡ. 1943 йылдың 3 ғинуарында Урта Дон яҡтарында немец-фашист илбаҫарҙарынан ҡаршы ҡаһарманлыҡ күрһәткән өсөн корпус почетлы 4-се гвардия танк корпусы исемен ала , һуңынан почетлы исеменә «Кантемировский» исеме менән лайыҡ була. Нуғгайбәковтың корпусы сос [[Брянск фронты|Брянск]], Воронеж, Көньяҡ-Көнбайыш һәм [[1-се Украин фронты|1-се Украина]] фронттары составында. контрһөжүмендәрендә ҡатнаша. [[Сталинград алышы|Сталинград]], Курск янындағы һуғыштарҙа булһа, Житомир-Бердичев, Проскуровский-Черновцы, Львов-Сандомирский, Карпат-Дуклинский, Висла-Одерский, Түбәнге-Силезский һәм Үрге-Силезский, Берлин һәм Прага операцияһында ҡатнаша. Мул уңыш өсөн Нуғайбәковкә Ленин һәм Ҡыҙыл байраҡ ордены менән наградланған . 1944 йылдың 2 авгусында танк ғәскәрҙәренәң генерал-майор званиеһы бирелгән (СССР халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары № 1024 02.08.1944 й.). 1945 йылдың июнендә корпус . 4-се. гвардия Каниемировка дивизияһында үҙгәртелә 1945 йылдың сентябрь айында дивизия Наро-Фоминск (Мәскәү өлкәһе) ҡалаһына күсерелә. Танк ғәскәренең гвардия генерал-майор Нуғайбәков 1946 йылдың 17 апреленә тиклем дивизияның штаб начальнигы булып ҡала. СССР Ҡораллы көстәре Министры 1946 й 17 апрель 0032 һанлы приказы менән Германияны оккупациялау Совет ғәскәрҙәре төркөмөнөң 1 -се гвардия танк армияһының (1946 йылдың сентябренән алып — 1-се гвардия механизацияланған армия)штаб начальнигы итеп тәғәйенләнгән 1945 йылдың 27 июнендә танк ғәскәрҙәренең генерал-лейтенант исеме бирелде (СССР Халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары № 1511 . 27.06.1945). 1950 йылдың 9 февралендә ҠКМ 0247 приказы менән Ф. М. Толбухин ис. СССР Ҡораллы көстәренең. Юғары үҙе йөрөгән артиллерия офицерҙары мәктәбенең начальнигы булып китә ([[Ломоносов (ҡала)|Ломоносов]] Ленинград өлкәһе). 1954 йылдың 29 апрелендә баш кадрҙар идаралығы ҡарамағында. Ҡытайҙа Совет хәрби кәңәшсеһе булып хеҙмәт иткән. СССР Оборона Министрлығы № 05010 приказы буйынса 1954 йылдың октябрендә Нуғайбәков 60б статьяһы буйынса (ауырыу сәбәпле), хәрби кейемде погондарҙа айырма билдәләүҙәре менән ҡуша кейеү хоҡуҡы менән отставкаға ебәрелде. Измаил Әхмәтмөхтәр улы Нуғайбәков [[1959 йыл|1959 йылдың 15 февралендә вафат булды]].[[Курск өлкәһе|Курск өлкәһенең]]<ref>{{Cite web|url=http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|title=Нагайбаков Измаил Ахметович.|access-date=2018-05-05|archive-date=2018-05-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20180506035139/http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|deadlink=no}}</ref> Курск ҡалаһында Никитин зыяратында ерләнгән. == Наградалар == * [[Георгий тәреһе]] Лавр ботағын менән iv дәрәжә № 832906, һуғыш өсөн 13 (26) 1917 йылдың июль һәм 15 (28) 1917 йылдың июль Швайковец урын һәм районындағы ауыл. Гусятина. Йыйылма кавалерия дивизияһы бойороғо № 158 баш 17 (30) 1917 йылдың август. * [[Ленин ордены|Ленин Ордены]], 1945 йыл 21 февралдә. * [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ Ордены]] дүрт: 1943 йылдың 23 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21138327}}</ref>, 1944 йылдың ноябрендә 3<ref>За выслугу лет в РККА</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463453}}</ref>, 1950 йылдың 15 ноябрендә. * [[Суворов ордены|Суворов Ордены]] II дәрәжә, 1945 йылдың 31 майында<ref>{{Подвиг Народа|46776989}}</ref>). * [[Кутузов ордены|Кутузов Ордены]] II дәрәжә, ике тапҡыр: 1944 йылдың 3 июнендә<ref>{{Подвиг Народа|19002213}}</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463543}}</ref><ref>{{Подвиг Народа|46776417}}</ref>. * [[Ватан һуғышы ордены]] I дәрәжә, 1943 йылдың мартында 13<ref>{{Подвиг Народа|11650703}}</ref>. * Миҙал, шул иҫәптән ** [[«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһының егерме йыллығы» юбилей миҙалы|«Юбилей миҙалдары XX йылда эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы»]], 1938 йыл. ** [[«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы|Миҙалдар «за победу над германией в великой отечественной войне 1941—1945 гг.»]], 1945 йылдың 10 сентябрендә<ref>{{Подвиг Народа|1534752805}}</ref>. ** [[«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы|Миҙал «сталинградты обороналаған Өсөн»]] ** [[«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы|Миҙал «варшава ҡалаһын азат итеү өсөн»]] ** [[«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы|Өсөн «миҙалы азат Прага»]] ** Юбилей миҙалдары «Совет Армияһы һәм Флотының 30 йыл» ** «Юбилей миҙалдары, СССР ҡораллы көстәре 40 йыл» * "Грюнвальд Тәреһе"Ордены Iii дәрәжә, 1946 йылдың 24 апрелендә<ref>{{Cite web|access-date=2018-05-05|accessdate=2018-05-06|archiveurl=no}}</ref> * Өсөн «Миҙалы 1939—1945 Варшава» * Өсөн «миҙалы Түшәгендә, ниса һәм Балтика» * Полковник (НКО Приказ № 24.01.1936 00716 от) * Генерал-майор танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1024 02.08.1944 от) * Генерал-лейтенант танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1511 баш 27.06.1945). * Татар энциклопедияһы. 6 4 т. т. (М.-П). Казань, 2008. * ''Анатолий Утверждение''. [http://kikonline.ru/newspaper_post/perspektivyi-zhizni-generala-nagaybak/ Генерал тормош перспективалары Нагайбаков]{{Недоступная ссылка|accessdate=Май 2019|fix-attempted=InternetArchiveBot}}. — Курган һәм курганец. — № 65. — 16.06.2014. * Страница в «Открытом списке» {{Иҫкәрмәләр}} [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы танкистары]] [[Категория:Курск алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:Сталинград алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:КПСС ағзалары]] [[Категория:Шәхестәр:Ҡазан]] [[Категория:Фрунзе исемендәге Хәрби академияны тамамлаусылар]] [[Категория:Шәхестәр:Ташкент]] [[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]] [[Категория:Курскиҙа вафат булғандар]] [[Категория:1959 йылда вафат булғандар]] [[Категория:15 февралдә вафат булғандар]] [[Категория:1896 йылда тыуғандар]] [[Категория:20 сентябрҙә тыуғандар]] [[Категория:«Одра, Ниса, Балтика өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Варшава өсөн 1939-1945» миҙалы менән бүләкләнеүселәр (Польша)]] [[Категория:III дәрәжә Грюнвальд Тәреһе ордены кавалерҙары]] [[Категория:Совет гвардияһы]] [[Категория:«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Кутузов ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Генерал-лейтенанттар (СССР)]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] 9mu0vheurd4hjch4l17mp4ntn46d54c 1148108 1148069 2022-08-01T08:29:13Z Fail Khasay 6668 /* Биография */ wikitext text/x-wiki {{ФШ|Нуғайбәков }} {{Хәрби эшмәкәр|изображение=Нагайбаков Измаил Ахметович.jpg|ширина=|принадлежность={{Флагификация|Российская империя}} <br> {{флагификация|Российская республика}} <br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{флагификация|Азербайджан|1918}} <br>{{флагификация|Азербайджанская ССР|1920}}<br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{Флагификация|СССР}}|годы службы={{Флаг|Российская империя}}1914—1917<br>{{Флаг|СССР|армия}} 1918—1919<br>{{флаг|Азербайджан|1918}} 1920<br> {{Флаг|СССР|армия}} 1920—1938, 1940—1954|звание=[[генерал-лейтенант танковых войск]]<br> {{СССР, Генерал-лейтенант}}|род войск=[[танк ғәскәрҙәре]]|командовал=|часть=[[4-се гвардия танк корпусы|4-се гвардия :Кантемир танк корпусы]]|сражения=[[Беренсе донъя һуғышы]],<br> [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы |Граждандар һуғышы]],<br> [[Бөйөк Ватан һуғышы]]|награды={{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден Ленина}} {{!!}} {{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Красного Знамени}} {{!!}}{{Орден Красного Знамени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Суворова 2 степени}}{{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Отечественной войны I степени}}{{!!}}{{Медаль «XX лет Рабоче-Крестьянской Красной Армии»}}{{!!}}{{Медаль За оборону Сталинграда}}{{!!}}{{Медаль За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!}}- {{!}}{{Медаль За освобождение Варшавы}}{{!!}}{{Медаль За освобождение Праги}}{{!!}}{{Медаль «30 лет Советской Армии и Флота»}}{{!!}}{{Медаль «40 лет Вооружённых Сил СССР»}} {{!}}- {{!}}{{Гвардейский знак|тип=нагрудный}} {{!}}} '''Рәсәй империяһы''': {{{!}} {{!}} {{Георгиевский крест с лавровой ветвью}} {{!}}} '''Башҡа илдәр''': {{{!}} {{!}} {{Орден Крест Грюнвальда 3 степени}}{{!!}}{{Медаль За Варшаву. 1939—1945}}{{!!}} {{Медаль За Одру, Нису и Балтику}} {{!}}}|связи=|в отставке=|место смерти=[[Курск]], СССР|дата смерти=15.02.1959 й.|место рождения=[[Шадринск]], [[Пермь губернаһы]] [[Рәсәй Империяһы]]|дата рождения=20.09.1896}} [[Файл:В_штабе_4-го_гвардейского_танкового_корпуса.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg/300px-%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg|мини|300x300пкс| Штаб 4-се гвардия танк корпусы. Штаб начальнигы гвардия генерал-майор И танк ғәскәрҙәреА. Нагайбаков хәл итте гвардия корпусы командиры генерал-лейтенант П. П. Полубояров.]] '''Измаил Әхмәт (Әхмәтмөхтәр) улы Нуғайбәков''' ([[20 сентябрь]] [[1896 йыл]] — [[15 февраль]] [[1959 йыл]]) — совет хәрби хеҙмәткәре, танк ғәскәрҙәре генерал лейтенанты == Биография == Измаил Нуғайбәков 1896 йылдың 20 сентябрендә Шадринск ҡалаһында (хәҙерге Ҡурған өлкәһе) башҡорт дворян ғаиләһендә тыуған.<ref>{{Cite web|url=https://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|title=Лица Зауралья. НАГАЙБАКОВ Измаил Ахметович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-03-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190313080036/http://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|deadlink=no}}</ref>. Армиянан суд буйынса бушатылған штабс-капитан Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улының (1854—?) улы. 1899 йылда коллеж асессор Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улы Тобольск округы полиция идаралығының исправнигы булды .<ref>[http://виктор-белов.рф/wp-content/uploads/2016/09/3_Glava_7_Kurmakey_Nagaybakov_i_ego_rod.pdf Курмакей Нагайбаков и линия его рода.]</ref> Ә.Ш.Нуғайбәковтың ғаиләһендә ундан артыҡ кеше булған. Ташкент кадет корпусы (1914), Констанин Артиллерия училищеһын ([[Санкт-Петербург|Петроградта]], 1915) тамамлай. 1915 йылда — Император рус армияһының офицеры . 1915—1916 йылдарҙа запастағы атлы-артиллерия дивизионы прапорщигы булып килә , 1916 йылда фронтҡа ебәрелгән , 26-сы атлы-артиллерия батарея Йыйылма кавалерия дивизияһында подпоручик артабан поручик булып хеҙмәт итә 1917 йылдың 13 һәм 15 (28) июлендә булған [[Збруч]] йылғаһы янындағы Гусятин һәм Швайковец торлоҡ пункттары эргәһендә үткән яуҙар өсөн поручик Нуғайбәков Лавр ботаҡлы [[Георгий тәреһе|Георгий тәреһе орденының 4-се дәрәжәһе]]<ref>С июня 1917 года Георгиевскими (солдатскими) крестами награждались офицеры по решению солдатских собраний, в этом случае на ленте ордена укреплялась лавровая ветвь.</ref> менән бүләкләнде. Батарея командиры итеп һалдаттар Нуғайбәковты һайлай. 1917 йылдың аҙағында Нуғайбәков хеҙмәт иткән [[Могилёв-Подольский|(Могилев-Подольский]] эргәһендә торған) артдивизион, тарҡатылған. Офицер Ҡыҙыл гвардияһының мосолмандар полкы формалаштырылғанын белеп Петроградҡа китә . 1918 йылдың башында Төнъяҡ Кавказға киткән икмәк һатып алыу өсөн делегацияһын һаҡлаусылар полкының наряды составында . Нуғайбәков [[Владикавказ|Владикавказға эләккән,]] бында ул иген һатып алыу делегацияһының бухгалтер вазифаһын башҡара. Ике ай үткәс, В. Н. Марцинкевич етәкселегендәге Интернациональ атлы отрядының өлкән адъютанты (һуңынан — штаб начальнигы урынбаҫары),1918-1919 йй башында Терек өлкәһендә 9-сы армияһы составында Иреклеләр әрмеһенә ҡаршы яуҙарҙа ҡатнаша. Был ваҡытта ул үҙенең буласаҡ ҡатыны менән таныша. Муротандова Антонина Васильевна, ҡыҙ Хәрби-Грузин юлы подрядчигының ҡыҙы. 1918 йылдың сентябрендә улар никахҡа инә. Ирекле әрменең Владикавказға инеүе менән Ҡыҙыл әрменең күп подразделенялары тар-мар ителде Нуғайбәков ҡатынын [[Тбилиси|Тифлисҡа эвакуацияландыра, унан һуң отряды сигенеүе менән үҙе лә Тифлисҡа барып эләгә]] . Һуңынан ҡатынының туғандары янына Сухумиға күсә. Бында Нуғайбаков 1919 йылдың аҙағына тиклем бухгалтер булып эшләй. 1920 йылдың ғинуарында улар Баҡыға китте. [[Баҡы]] юлында Поти ҡалаһында Грузин демократик республикаһының , контрразаведкаһы тарафынан ҡулға алына. , Контрразведка Нуғайбәковтән, элекке офицеры булараҡ, Грузия әрмеһенә инеүен талап итте. Ул Баҡыға килгәс Әзербайжан инеүен белдерҙе. (Әзербайжан Грузияның союздашы ине). , 1920 йылдың ғинуарынан алып 20 апрелгә тиклем тиклем ӘДР армияһында артиллерия батареяһының офицеры булып хеҙмәт итә (уның һүҙе буйынса Ҡыҙыл армияның ӘДР-ға ҡаршы хәрәкәттәренә тиклем бер аҙна ҡалғас ул Әзербайжан әрмеһенән китә). Совет ғәскәрҙәре Баҡыны баҫып алыу көнөнән (1920 йылдың 28 апрелендә) Нуғайбәков Әзербайжан Ҡыҙыл Әрмеһе Айырым атлы-тау батарея командирының хужалыҡ буйынса ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде. 1 сентябрь 1920 йыл — взвод командиры, 1920 й. 2 декабренән Ташкент юғары хәрби команда составын камиллаштырыу мәктәбенең батарея командиры ярҙамсыһы. Урта Азиялағы баҫмасыларҙы баҫтырыуында ҡатнаша. 1921 йылдың ғинуарынан — Төркөстан артиллерия курстарының ([[Фәрғәнә|Фергана]]). батарея командиры 1921 й авгусынан ошо курстарҙың батарея командиры в. 1921 йылдың авгусынан башлап шунда уҡ дивизион командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 29-сы Мосолман пехота командирҙарының курстары начальнигы (Ташкент). 1922 йылдың июленән хәрби уҡыу йорттарының Баш идаралығы ҡарамағында була. 1922 йылдың авгусынан Ленин исемендәге 23-сө Ташкент пехота мәктәбендә уҡыта. 1923 йылда . [[Әзербайжан Совет Социалистик Республикаһы|Әзербайжан ССР-ына күсерелә]]. 1923 йылдың ғинуарынан — Әзербайжан еңел артиллерия дивизияының дивизионы командиры. 1923 йылдың февраленән — шул уҡ дивизияның батарея командиры. 1924 йылдың май айынан — Әзербайжан артиллерия дивизияһы мәктәбенең начальнигы. 1924 йылдың ноябренән алып — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы мәктәбенең начальнигы . 1925 йылдың май айынан сентябргә тиклем — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 1925 йылдың ноябренән — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкының штаб начальнигы. 1926 йылдың авгусында Фрунзе исемендәге ЭКҠӘ [[М. В. Фрунзе исемендәге хәрби академия|Хәрби академияһына]] (Мәскәү) уҡырға инә. Уны 1929 йылдың июлендә тамамлаған. 1929 йылда июленән — 5-се айырым артиллерия бригадаһының штаб начальнигы (Полоцк). 1931 йылдың майынан — Томск артиллерия мәктәбенең уҡытыу бүлеге начальнигы . 1931 йылдың 1 октябренән алып — Томск артиллерия мәктәбенең штаб начальнигы. Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 380 һанлы Приказы менән 1935 йылдың 10 февралендә 218 -се уҡсылар полкы командиры итеп тәғәйелнә([[Татарск]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 485 һанлы Приказы менән 1937 йылдың 29 ғинуарында 85 -се уҡсылар дивизияһһының штаб начальнигы итеп тәғәйелнә ([[Силәбе]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 00506 һанлы приказы менән 1938 й 2 ноябренән хәрби хеҙмәттән азатлана. 1938 йылдың 14 ноябрҙә совет иленә ҡаршы троцкист ойошмаһында (58 ст., 2-се п., 7, 8, 11) ҡатнашыу буйынса ғәйепләнә һәм ҡулға алына. 1939 йылдың 25 ғинуарында Нуағайбәков үҙен ғәйепле тип таный, Урал хәрби округы хәрби прокурорының өлкән ярҙамсыһы Бохановский 1939 йылдың 21 декабрендә Бохановский эште туҡтатты<ref>{{Cite web|url=https://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|title=Нагайбаков Измаил Ахмедович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-04-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20190429082137/http://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|deadlink=no}}</ref> һәм Нуғайбәковты азатлау өсөн документтарҙы айырым бүлеккә ебәрҙе. 1940 йылдың февралендә Ҡыҙыл армияһында тергеҙелде. ОХК 0451 приказы менән 1940 йылдың 4 февралендә уны Фрунзе ис. Хәрби академияһы Дөйөм тактика уҡытыусыһы итеп тәғәйенләнгән. Фрунзе М. В. 1940 йылдың сентябрендә 04011 приказы менән Ҡазан пехота училищеһы начальнигы ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде 01020 Приказы менән 1941 йылдың 14 апреленән Ҡазан танк училищеһы начальнигының урынбаҫары булды. [[1942 йыл|1942 йылдан ВКП (б)]] ағзаһы[[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|,]] 1942 йылдың майында Ғәмәлдәге армияға 148-се танк бригадаһының командирының урынбаҫары сифатына ебәрелә.1942 йылдың 13 июлдә яралана. 1942 йылдың 5 октябренән ОХК 06333 һанлы приказы менән Нуғайбәков 17 -се танк корпусының штаб начальнигы булып китте. Ул вазифала һуғыштың аҙағына тиклем буласаҡ. 1943 йылдың 3 ғинуарында Урта Дон яҡтарында немец-фашист илбаҫарҙарынан ҡаршы ҡаһарманлыҡ күрһәткән өсөн корпус почетлы 4-се гвардия танк корпусы исемен ала , һуңынан почетлы исеменә «Кантемировский» исеме менән лайыҡ була. Нуғгайбәковтың корпусы сос [[Брянск фронты|Брянск]], Воронеж, Көньяҡ-Көнбайыш һәм [[1-се Украин фронты|1-се Украина]] фронттары составында. контрһөжүмендәрендә ҡатнаша. [[Сталинград алышы|Сталинград]], Курск янындағы һуғыштарҙа булһа, Житомир-Бердичев, Проскуровский-Черновцы, Львов-Сандомирский, Карпат-Дуклинский, Висла-Одерский, Түбәнге-Силезский һәм Үрге-Силезский, Берлин һәм Прага операцияһында ҡатнаша. Мул уңыш өсөн Нуғайбәковкә Ленин һәм Ҡыҙыл байраҡ ордены менән наградланған . 1944 йылдың 2 авгусында танк ғәскәрҙәренәң генерал-майор званиеһы бирелгән (СССР халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары № 1024 02.08.1944 й.). 1945 йылдың июнендә корпус . 4-се. гвардия Каниемировка дивизияһында үҙгәртелә 1945 йылдың сентябрь айында дивизия Наро-Фоминск (Мәскәү өлкәһе) ҡалаһына күсерелә. Танк ғәскәренең гвардия генерал-майор Нуғайбәков 1946 йылдың 17 апреленә тиклем дивизияның штаб начальнигы булып ҡала. СССР Ҡораллы көстәре Министры 1946 й 17 апрель 0032 һанлы приказы менән Германияны оккупациялау Совет ғәскәрҙәре төркөмөнөң 1 -се гвардия танк армияһының (1946 йылдың сентябренән алып — 1-се гвардия механизацияланған армия)штаб начальнигы итеп тәғәйенләнгән 1945 йылдың 27 июнендә танк ғәскәрҙәренең генерал-лейтенант исеме бирелде (СССР Халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары № 1511 . 27.06.1945). 1950 йылдың 9 февралендә ҠКМ 0247 приказы менән Ф. М. Толбухин ис. СССР Ҡораллы көстәренең. Юғары үҙе йөрөгән артиллерия офицерҙары мәктәбенең начальнигы булып китә ([[Ломоносов (ҡала)|Ломоносов]] Ленинград өлкәһе). 1954 йылдың 29 апрелендә баш кадрҙар идаралығы ҡарамағында. Ҡытайҙа Совет хәрби кәңәшсеһе булып хеҙмәт иткән. СССР Оборона Министрлығы № 05010 приказы буйынса 1954 йылдың октябрендә Нуғайбәков 60б статьяһы буйынса (ауырыу сәбәпле), хәрби кейемде погондарҙа айырма билдәләүҙәре менән ҡуша кейеү хоҡуҡы менән отставкаға ебәрелде. Измаил Әхмәтмөхтәр улы Нуғайбәков [[1959 йыл|1959 йылдың 15 февралендә вафат булды]].[[Курск өлкәһе|Курск өлкәһенең]]<ref>{{Cite web|url=http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|title=Нагайбаков Измаил Ахметович.|access-date=2018-05-05|archive-date=2018-05-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20180506035139/http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|deadlink=no}}</ref> Курск ҡалаһында Никитин зыяратында ерләнгән. == Наградалар == * [[Георгий тәреһе]] Лавр ботағын менән iv дәрәжә № 832906, һуғыш өсөн 13 (26) 1917 йылдың июль һәм 15 (28) 1917 йылдың июль Швайковец урын һәм районындағы ауыл. Гусятина. Йыйылма кавалерия дивизияһы бойороғо № 158 баш 17 (30) 1917 йылдың август. * [[Ленин ордены|Ленин Ордены]], 1945 йыл 21 февралдә. * [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ Ордены]] дүрт: 1943 йылдың 23 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21138327}}</ref>, 1944 йылдың ноябрендә 3<ref>За выслугу лет в РККА</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463453}}</ref>, 1950 йылдың 15 ноябрендә. * [[Суворов ордены|Суворов Ордены]] II дәрәжә, 1945 йылдың 31 майында<ref>{{Подвиг Народа|46776989}}</ref>). * [[Кутузов ордены|Кутузов Ордены]] II дәрәжә, ике тапҡыр: 1944 йылдың 3 июнендә<ref>{{Подвиг Народа|19002213}}</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463543}}</ref><ref>{{Подвиг Народа|46776417}}</ref>. * [[Ватан һуғышы ордены]] I дәрәжә, 1943 йылдың мартында 13<ref>{{Подвиг Народа|11650703}}</ref>. * Миҙал, шул иҫәптән ** [[«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһының егерме йыллығы» юбилей миҙалы|«Юбилей миҙалдары XX йылда эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы»]], 1938 йыл. ** [[«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы|Миҙалдар «за победу над германией в великой отечественной войне 1941—1945 гг.»]], 1945 йылдың 10 сентябрендә<ref>{{Подвиг Народа|1534752805}}</ref>. ** [[«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы|Миҙал «сталинградты обороналаған Өсөн»]] ** [[«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы|Миҙал «варшава ҡалаһын азат итеү өсөн»]] ** [[«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы|Өсөн «миҙалы азат Прага»]] ** Юбилей миҙалдары «Совет Армияһы һәм Флотының 30 йыл» ** «Юбилей миҙалдары, СССР ҡораллы көстәре 40 йыл» * "Грюнвальд Тәреһе"Ордены Iii дәрәжә, 1946 йылдың 24 апрелендә<ref>{{Cite web|access-date=2018-05-05|accessdate=2018-05-06|archiveurl=no}}</ref> * Өсөн «Миҙалы 1939—1945 Варшава» * Өсөн «миҙалы Түшәгендә, ниса һәм Балтика» * Полковник (НКО Приказ № 24.01.1936 00716 от) * Генерал-майор танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1024 02.08.1944 от) * Генерал-лейтенант танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1511 баш 27.06.1945). * Татар энциклопедияһы. 6 4 т. т. (М.-П). Казань, 2008. * ''Анатолий Утверждение''. [http://kikonline.ru/newspaper_post/perspektivyi-zhizni-generala-nagaybak/ Генерал тормош перспективалары Нагайбаков]{{Недоступная ссылка|accessdate=Май 2019|fix-attempted=InternetArchiveBot}}. — Курган һәм курганец. — № 65. — 16.06.2014. * Страница в «Открытом списке» {{Иҫкәрмәләр}} [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы танкистары]] [[Категория:Курск алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:Сталинград алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:КПСС ағзалары]] [[Категория:Шәхестәр:Ҡазан]] [[Категория:Фрунзе исемендәге Хәрби академияны тамамлаусылар]] [[Категория:Шәхестәр:Ташкент]] [[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]] [[Категория:Курскиҙа вафат булғандар]] [[Категория:1959 йылда вафат булғандар]] [[Категория:15 февралдә вафат булғандар]] [[Категория:1896 йылда тыуғандар]] [[Категория:20 сентябрҙә тыуғандар]] [[Категория:«Одра, Ниса, Балтика өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Варшава өсөн 1939-1945» миҙалы менән бүләкләнеүселәр (Польша)]] [[Категория:III дәрәжә Грюнвальд Тәреһе ордены кавалерҙары]] [[Категория:Совет гвардияһы]] [[Категория:«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Кутузов ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Генерал-лейтенанттар (СССР)]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] ntyqysx0j97u9sss3eperue0nj9cwpw 1148109 1148108 2022-08-01T08:30:15Z Fail Khasay 6668 /* Биография */ wikitext text/x-wiki {{ФШ|Нуғайбәков }} {{Хәрби эшмәкәр|изображение=Нагайбаков Измаил Ахметович.jpg|ширина=|принадлежность={{Флагификация|Российская империя}} <br> {{флагификация|Российская республика}} <br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{флагификация|Азербайджан|1918}} <br>{{флагификация|Азербайджанская ССР|1920}}<br> {{Флагификация|РСФСР|1918}} <br> {{Флагификация|СССР}}|годы службы={{Флаг|Российская империя}}1914—1917<br>{{Флаг|СССР|армия}} 1918—1919<br>{{флаг|Азербайджан|1918}} 1920<br> {{Флаг|СССР|армия}} 1920—1938, 1940—1954|звание=[[генерал-лейтенант танковых войск]]<br> {{СССР, Генерал-лейтенант}}|род войск=[[танк ғәскәрҙәре]]|командовал=|часть=[[4-се гвардия танк корпусы|4-се гвардия :Кантемир танк корпусы]]|сражения=[[Беренсе донъя һуғышы]],<br> [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы |Граждандар һуғышы]],<br> [[Бөйөк Ватан һуғышы]]|награды={{{!}} style="background: transparent" {{!}} {{Орден Ленина}} {{!!}} {{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Красного Знамени}} {{!!}}{{Орден Красного Знамени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Красного Знамени}}{{!!}} {{Орден Суворова 2 степени}}{{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!!}}{{Орден Кутузова 2 степени}} {{!}}- {{!}}{{Орден Отечественной войны I степени}}{{!!}}{{Медаль «XX лет Рабоче-Крестьянской Красной Армии»}}{{!!}}{{Медаль За оборону Сталинграда}}{{!!}}{{Медаль За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.}} {{!}}- {{!}}{{Медаль За освобождение Варшавы}}{{!!}}{{Медаль За освобождение Праги}}{{!!}}{{Медаль «30 лет Советской Армии и Флота»}}{{!!}}{{Медаль «40 лет Вооружённых Сил СССР»}} {{!}}- {{!}}{{Гвардейский знак|тип=нагрудный}} {{!}}} '''Рәсәй империяһы''': {{{!}} {{!}} {{Георгиевский крест с лавровой ветвью}} {{!}}} '''Башҡа илдәр''': {{{!}} {{!}} {{Орден Крест Грюнвальда 3 степени}}{{!!}}{{Медаль За Варшаву. 1939—1945}}{{!!}} {{Медаль За Одру, Нису и Балтику}} {{!}}}|связи=|в отставке=|место смерти=[[Курск]], СССР|дата смерти=15.02.1959 й.|место рождения=[[Шадринск]], [[Пермь губернаһы]] [[Рәсәй Империяһы]]|дата рождения=20.09.1896}} [[Файл:В_штабе_4-го_гвардейского_танкового_корпуса.jpg|ссылка=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg/300px-%D0%92_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B5_4-%D0%B3%D0%BE_%D0%B3%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0.jpg|мини|300x300пкс| Штаб 4-се гвардия танк корпусы. Штаб начальнигы гвардия генерал-майор И танк ғәскәрҙәреА. Нагайбаков хәл итте гвардия корпусы командиры генерал-лейтенант П. П. Полубояров.]] '''Измаил Әхмәт (Әхмәтмөхтәр) улы Нуғайбәков''' ([[20 сентябрь]] [[1896 йыл]] — [[15 февраль]] [[1959 йыл]]) — совет хәрби хеҙмәткәре, танк ғәскәрҙәре генерал лейтенанты == Биография == Измаил Нуғайбәков 1896 йылдың 20 сентябрендә Шадринск ҡалаһында (хәҙерге Ҡурған өлкәһе) башҡорт дворян ғаиләһендә тыуған.<ref>{{Cite web|url=https://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|title=Лица Зауралья. НАГАЙБАКОВ Измаил Ахметович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-03-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20190313080036/http://persona.kurganobl.ru/nagajbakov-izmail-akhmetovich|deadlink=no}}</ref>. Армиянан суд буйынса бушатылған штабс-капитан Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улының (1854—?) улы. 1899 йылда коллеж асессор Нуғайбәков Әхмәтмөхтәр Шаһингәрәй улы Тобольск округы полиция идаралығының исправнигы булды .<ref>[http://виктор-белов.рф/wp-content/uploads/2016/09/3_Glava_7_Kurmakey_Nagaybakov_i_ego_rod.pdf Курмакей Нагайбаков и линия его рода.]</ref> Ә.Ш.Нуғайбәковтың ғаиләһендә ундан артыҡ кеше булған. Ташкент кадет корпусы (1914), Констанин Артиллерия училищеһын ([[Санкт-Петербург|Петроградта]], 1915) тамамлай. 1915 йылда — Император рус армияһының офицеры . 1915—1916 йылдарҙа запастағы атлы-артиллерия дивизионы прапорщигы булып килә , 1916 йылда фронтҡа ебәрелгән , 26-сы атлы-артиллерия батарея Йыйылма кавалерия дивизияһында подпоручик артабан поручик булып хеҙмәт итә 1917 йылдың 13 һәм 15 (28) июлендә булған [[Збруч]] йылғаһы янындағы Гусятин һәм Швайковец торлоҡ пункттары эргәһендә үткән яуҙар өсөн поручик Нуғайбәков Лавр ботаҡлы [[Георгий тәреһе|Георгий тәреһе орденының 4-се дәрәжәһе]]<ref>С июня 1917 года Георгиевскими (солдатскими) крестами награждались офицеры по решению солдатских собраний, в этом случае на ленте ордена укреплялась лавровая ветвь.</ref> менән бүләкләнде. Батарея командиры итеп һалдаттар Нуғайбәковты һайлай. 1917 йылдың аҙағында Нуғайбәков хеҙмәт иткән [[Могилёв-Подольский|(Могилев-Подольский]] эргәһендә торған) артдивизион, тарҡатылған. Офицер Ҡыҙыл гвардияһының мосолмандар полкы формалаштырылғанын белеп Петроградҡа китә . 1918 йылдың башында Төнъяҡ Кавказға киткән икмәк һатып алыу өсөн делегацияһын һаҡлаусылар полкының наряды составында . Нуғайбәков [[Владикавказ|Владикавказға эләккән,]] бында ул иген һатып алыу делегацияһының бухгалтер вазифаһын башҡара. Ике ай үткәс, В. Н. Марцинкевич етәкселегендәге Интернациональ атлы отрядының өлкән адъютанты (һуңынан — штаб начальнигы урынбаҫары),1918-1919 йй башында Терек өлкәһендә 9-сы армияһы составында Иреклеләр әрмеһенә ҡаршы яуҙарҙа ҡатнаша. Был ваҡытта ул үҙенең буласаҡ ҡатыны менән таныша. Муротандова Антонина Васильевна, ҡыҙ Хәрби-Грузин юлы подрядчигының ҡыҙы. 1918 йылдың сентябрендә улар никахҡа инә. Ирекле әрменең Владикавказға инеүе менән Ҡыҙыл әрменең күп подразделенялары тар-мар ителде Нуғайбәков ҡатынын [[Тбилиси|Тифлисҡа эвакуацияландыра, унан һуң отряды сигенеүе менән үҙе лә Тифлисҡа барып эләгә]] . Һуңынан ҡатынының туғандары янына Сухумиға күсә. Бында Нуғайбаков 1919 йылдың аҙағына тиклем бухгалтер булып эшләй. 1920 йылдың ғинуарында улар Баҡыға китте. [[Баҡы]] юлында Поти ҡалаһында Грузин демократик республикаһының , контрразаведкаһы тарафынан ҡулға алына. , Контрразведка Нуғайбәковтән, элекке офицеры булараҡ, Грузия әрмеһенә инеүен талап итте. Ул Баҡыға килгәс Әзербайжан әрмеһенә инеүен белдерҙе. (Әзербайжан Грузияның союздашы ине). , 1920 йылдың ғинуарынан алып 20 апрелгә тиклем тиклем ӘДР армияһында артиллерия батареяһының офицеры булып хеҙмәт итә (уның һүҙе буйынса Ҡыҙыл армияның ӘДР-ға ҡаршы хәрәкәттәренә тиклем бер аҙна ҡалғас ул Әзербайжан әрмеһенән китә). Совет ғәскәрҙәре Баҡыны баҫып алыу көнөнән (1920 йылдың 28 апрелендә) Нуғайбәков Әзербайжан Ҡыҙыл Әрмеһе Айырым атлы-тау батарея командирының хужалыҡ буйынса ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде. 1 сентябрь 1920 йыл — взвод командиры, 1920 й. 2 декабренән Ташкент юғары хәрби команда составын камиллаштырыу мәктәбенең батарея командиры ярҙамсыһы. Урта Азиялағы баҫмасыларҙы баҫтырыуында ҡатнаша. 1921 йылдың ғинуарынан — Төркөстан артиллерия курстарының ([[Фәрғәнә|Фергана]]). батарея командиры 1921 й авгусынан ошо курстарҙың батарея командиры в. 1921 йылдың авгусынан башлап шунда уҡ дивизион командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 29-сы Мосолман пехота командирҙарының курстары начальнигы (Ташкент). 1922 йылдың июленән хәрби уҡыу йорттарының Баш идаралығы ҡарамағында була. 1922 йылдың авгусынан Ленин исемендәге 23-сө Ташкент пехота мәктәбендә уҡыта. 1923 йылда . [[Әзербайжан Совет Социалистик Республикаһы|Әзербайжан ССР-ына күсерелә]]. 1923 йылдың ғинуарынан — Әзербайжан еңел артиллерия дивизияының дивизионы командиры. 1923 йылдың февраленән — шул уҡ дивизияның батарея командиры. 1924 йылдың май айынан — Әзербайжан артиллерия дивизияһы мәктәбенең начальнигы. 1924 йылдың ноябренән алып — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы мәктәбенең начальнигы . 1925 йылдың май айынан сентябргә тиклем — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкы командирының вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусыһы. 1925 йылдың ноябренән — Әзербайжан дивизияһының артиллерия полкының штаб начальнигы. 1926 йылдың авгусында Фрунзе исемендәге ЭКҠӘ [[М. В. Фрунзе исемендәге хәрби академия|Хәрби академияһына]] (Мәскәү) уҡырға инә. Уны 1929 йылдың июлендә тамамлаған. 1929 йылда июленән — 5-се айырым артиллерия бригадаһының штаб начальнигы (Полоцк). 1931 йылдың майынан — Томск артиллерия мәктәбенең уҡытыу бүлеге начальнигы . 1931 йылдың 1 октябренән алып — Томск артиллерия мәктәбенең штаб начальнигы. Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 380 һанлы Приказы менән 1935 йылдың 10 февралендә 218 -се уҡсылар полкы командиры итеп тәғәйелнә([[Татарск]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 485 һанлы Приказы менән 1937 йылдың 29 ғинуарында 85 -се уҡсылар дивизияһһының штаб начальнигы итеп тәғәйелнә ([[Силәбе]]). Оборона буйынса Халыҡ комиссариаты 00506 һанлы приказы менән 1938 й 2 ноябренән хәрби хеҙмәттән азатлана. 1938 йылдың 14 ноябрҙә совет иленә ҡаршы троцкист ойошмаһында (58 ст., 2-се п., 7, 8, 11) ҡатнашыу буйынса ғәйепләнә һәм ҡулға алына. 1939 йылдың 25 ғинуарында Нуағайбәков үҙен ғәйепле тип таный, Урал хәрби округы хәрби прокурорының өлкән ярҙамсыһы Бохановский 1939 йылдың 21 декабрендә Бохановский эште туҡтатты<ref>{{Cite web|url=https://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|title=Нагайбаков Измаил Ахмедович.|access-date=2021-01-12|archive-date=2019-04-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20190429082137/http://nkvd.tomsk.ru/researches/passional/nagajbakov-izmail-ahmedovich/|deadlink=no}}</ref> һәм Нуғайбәковты азатлау өсөн документтарҙы айырым бүлеккә ебәрҙе. 1940 йылдың февралендә Ҡыҙыл армияһында тергеҙелде. ОХК 0451 приказы менән 1940 йылдың 4 февралендә уны Фрунзе ис. Хәрби академияһы Дөйөм тактика уҡытыусыһы итеп тәғәйенләнгән. Фрунзе М. В. 1940 йылдың сентябрендә 04011 приказы менән Ҡазан пехота училищеһы начальнигы ярҙамсыһы итеп тәғәйенләнде 01020 Приказы менән 1941 йылдың 14 апреленән Ҡазан танк училищеһы начальнигының урынбаҫары булды. [[1942 йыл|1942 йылдан ВКП (б)]] ағзаһы[[Советтар Союзы Коммунистар партияһы|,]] 1942 йылдың майында Ғәмәлдәге армияға 148-се танк бригадаһының командирының урынбаҫары сифатына ебәрелә.1942 йылдың 13 июлдә яралана. 1942 йылдың 5 октябренән ОХК 06333 һанлы приказы менән Нуғайбәков 17 -се танк корпусының штаб начальнигы булып китте. Ул вазифала һуғыштың аҙағына тиклем буласаҡ. 1943 йылдың 3 ғинуарында Урта Дон яҡтарында немец-фашист илбаҫарҙарынан ҡаршы ҡаһарманлыҡ күрһәткән өсөн корпус почетлы 4-се гвардия танк корпусы исемен ала , һуңынан почетлы исеменә «Кантемировский» исеме менән лайыҡ була. Нуғгайбәковтың корпусы сос [[Брянск фронты|Брянск]], Воронеж, Көньяҡ-Көнбайыш һәм [[1-се Украин фронты|1-се Украина]] фронттары составында. контрһөжүмендәрендә ҡатнаша. [[Сталинград алышы|Сталинград]], Курск янындағы һуғыштарҙа булһа, Житомир-Бердичев, Проскуровский-Черновцы, Львов-Сандомирский, Карпат-Дуклинский, Висла-Одерский, Түбәнге-Силезский һәм Үрге-Силезский, Берлин һәм Прага операцияһында ҡатнаша. Мул уңыш өсөн Нуғайбәковкә Ленин һәм Ҡыҙыл байраҡ ордены менән наградланған . 1944 йылдың 2 авгусында танк ғәскәрҙәренәң генерал-майор званиеһы бирелгән (СССР халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары № 1024 02.08.1944 й.). 1945 йылдың июнендә корпус . 4-се. гвардия Каниемировка дивизияһында үҙгәртелә 1945 йылдың сентябрь айында дивизия Наро-Фоминск (Мәскәү өлкәһе) ҡалаһына күсерелә. Танк ғәскәренең гвардия генерал-майор Нуғайбәков 1946 йылдың 17 апреленә тиклем дивизияның штаб начальнигы булып ҡала. СССР Ҡораллы көстәре Министры 1946 й 17 апрель 0032 һанлы приказы менән Германияны оккупациялау Совет ғәскәрҙәре төркөмөнөң 1 -се гвардия танк армияһының (1946 йылдың сентябренән алып — 1-се гвардия механизацияланған армия)штаб начальнигы итеп тәғәйенләнгән 1945 йылдың 27 июнендә танк ғәскәрҙәренең генерал-лейтенант исеме бирелде (СССР Халыҡ Комиссарҙары Советы Ҡарары № 1511 . 27.06.1945). 1950 йылдың 9 февралендә ҠКМ 0247 приказы менән Ф. М. Толбухин ис. СССР Ҡораллы көстәренең. Юғары үҙе йөрөгән артиллерия офицерҙары мәктәбенең начальнигы булып китә ([[Ломоносов (ҡала)|Ломоносов]] Ленинград өлкәһе). 1954 йылдың 29 апрелендә баш кадрҙар идаралығы ҡарамағында. Ҡытайҙа Совет хәрби кәңәшсеһе булып хеҙмәт иткән. СССР Оборона Министрлығы № 05010 приказы буйынса 1954 йылдың октябрендә Нуғайбәков 60б статьяһы буйынса (ауырыу сәбәпле), хәрби кейемде погондарҙа айырма билдәләүҙәре менән ҡуша кейеү хоҡуҡы менән отставкаға ебәрелде. Измаил Әхмәтмөхтәр улы Нуғайбәков [[1959 йыл|1959 йылдың 15 февралендә вафат булды]].[[Курск өлкәһе|Курск өлкәһенең]]<ref>{{Cite web|url=http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|title=Нагайбаков Измаил Ахметович.|access-date=2018-05-05|archive-date=2018-05-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20180506035139/http://tankfront.ru/ussr/persons/gen-tv/NagaybakovIA.html|deadlink=no}}</ref> Курск ҡалаһында Никитин зыяратында ерләнгән. == Наградалар == * [[Георгий тәреһе]] Лавр ботағын менән iv дәрәжә № 832906, һуғыш өсөн 13 (26) 1917 йылдың июль һәм 15 (28) 1917 йылдың июль Швайковец урын һәм районындағы ауыл. Гусятина. Йыйылма кавалерия дивизияһы бойороғо № 158 баш 17 (30) 1917 йылдың август. * [[Ленин ордены|Ленин Ордены]], 1945 йыл 21 февралдә. * [[Ҡыҙыл Байраҡ ордены|Ҡыҙыл Байраҡ Ордены]] дүрт: 1943 йылдың 23 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21138327}}</ref>, 1944 йылдың ноябрендә 3<ref>За выслугу лет в РККА</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463453}}</ref>, 1950 йылдың 15 ноябрендә. * [[Суворов ордены|Суворов Ордены]] II дәрәжә, 1945 йылдың 31 майында<ref>{{Подвиг Народа|46776989}}</ref>). * [[Кутузов ордены|Кутузов Ордены]] II дәрәжә, ике тапҡыр: 1944 йылдың 3 июнендә<ref>{{Подвиг Народа|19002213}}</ref>, 1945 йылдың 14 апрелендә<ref>{{Подвиг Народа|21463543}}</ref><ref>{{Подвиг Народа|46776417}}</ref>. * [[Ватан һуғышы ордены]] I дәрәжә, 1943 йылдың мартында 13<ref>{{Подвиг Народа|11650703}}</ref>. * Миҙал, шул иҫәптән ** [[«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһының егерме йыллығы» юбилей миҙалы|«Юбилей миҙалдары XX йылда эшсе-крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы»]], 1938 йыл. ** [[«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы|Миҙалдар «за победу над германией в великой отечественной войне 1941—1945 гг.»]], 1945 йылдың 10 сентябрендә<ref>{{Подвиг Народа|1534752805}}</ref>. ** [[«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы|Миҙал «сталинградты обороналаған Өсөн»]] ** [[«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы|Миҙал «варшава ҡалаһын азат итеү өсөн»]] ** [[«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы|Өсөн «миҙалы азат Прага»]] ** Юбилей миҙалдары «Совет Армияһы һәм Флотының 30 йыл» ** «Юбилей миҙалдары, СССР ҡораллы көстәре 40 йыл» * "Грюнвальд Тәреһе"Ордены Iii дәрәжә, 1946 йылдың 24 апрелендә<ref>{{Cite web|access-date=2018-05-05|accessdate=2018-05-06|archiveurl=no}}</ref> * Өсөн «Миҙалы 1939—1945 Варшава» * Өсөн «миҙалы Түшәгендә, ниса һәм Балтика» * Полковник (НКО Приказ № 24.01.1936 00716 от) * Генерал-майор танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1024 02.08.1944 от) * Генерал-лейтенант танк ғәскәрҙәре (ссср халыҡ комиссарҙары советы ҡарары № 1511 баш 27.06.1945). * Татар энциклопедияһы. 6 4 т. т. (М.-П). Казань, 2008. * ''Анатолий Утверждение''. [http://kikonline.ru/newspaper_post/perspektivyi-zhizni-generala-nagaybak/ Генерал тормош перспективалары Нагайбаков]{{Недоступная ссылка|accessdate=Май 2019|fix-attempted=InternetArchiveBot}}. — Курган һәм курганец. — № 65. — 16.06.2014. * Страница в «Открытом списке» {{Иҫкәрмәләр}} [[Категория:Бөйөк Ватан һуғышы танкистары]] [[Категория:Курск алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:Сталинград алышында ҡатнашыусылар]] [[Категория:КПСС ағзалары]] [[Категория:Шәхестәр:Ҡазан]] [[Категория:Фрунзе исемендәге Хәрби академияны тамамлаусылар]] [[Категория:Шәхестәр:Ташкент]] [[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар (Рәсәй)]] [[Категория:Курскиҙа вафат булғандар]] [[Категория:1959 йылда вафат булғандар]] [[Категория:15 февралдә вафат булғандар]] [[Категория:1896 йылда тыуғандар]] [[Категория:20 сентябрҙә тыуғандар]] [[Категория:«Одра, Ниса, Балтика өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Варшава өсөн 1939-1945» миҙалы менән бүләкләнеүселәр (Польша)]] [[Категория:III дәрәжә Грюнвальд Тәреһе ордены кавалерҙары]] [[Категория:Совет гвардияһы]] [[Категория:«Праганы азат иткән өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Варшаваны азат иткән өсөн» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:«1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүселәр]] [[Категория:«Сталинградты обороналаған өсөн» миҙалы менән бүләкләнгәндәр]] [[Категория:«Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияға XX йыл» миҙалы менән наградланыусылар]] [[Категория:1-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Кутузов ордены кавалерҙары]] [[Категория:II дәрәжә Суворов ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалерҙары]] [[Категория:Ленин ордены кавалерҙары]] [[Категория:Генерал-лейтенанттар (СССР)]] [[Категория:Алфавит буйынса шәхестәр]] 8tsp8obofay4t3cuyxfv9lll5o3y786 0 184373 1148046 2022-07-31T18:59:56Z Юлдашева Луиза 18980 "'''Шәрәфетдинов''' ({{lang-ru|Шарафутдинов}}) — төрки сығышлы ир-ат фамилияһы. Башҡорт һәм татарҙарҙа киң таралған. Ул боронғо ғәрәп исеме Шәрәфетдиндән барлыҡҡа килгән. Был исем «диндең бөйөклөгө, даны» тип тәржемә ителә<ref>[https://www.analizfamilii.ru/Sharafutdinov/p..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Шәрәфетдинов''' ({{lang-ru|Шарафутдинов}}) — төрки сығышлы ир-ат фамилияһы. Башҡорт һәм татарҙарҙа киң таралған. Ул боронғо ғәрәп исеме Шәрәфетдиндән барлыҡҡа килгән. Был исем «диндең бөйөклөгө, даны» тип тәржемә ителә<ref>[https://www.analizfamilii.ru/Sharafutdinov/proishozhdenie.html?ysclid=l69nstabh909561961 Происхождение фамилии Шарафутдинов]</ref>. '''Шәрәфетдинова''' — шулай уҡ башҡорт һәм татар ҡатын-ҡыҙҙары фамилияһы. == Фамилия == * [[Шәрәфетдинов Дамир Молҡаман улы]] (Дамир Шәрәфи — псевдоним; 29 май 1965 йыл — 21 февраль 2020 йыл) — башҡорт яҙыусыһы, шағир, журналист һәм тәржемәсе. Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар берлеге ағзаһы (2000), Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Журналистар союзы ағзаһы, Башҡортостан Хөкүмәтенең Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премияһы лауреаты * [[Шәрәфетдинов Ирек Йосоп улы]] — (10 сентябрь 1941 йыл) Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урман белгесе. Башҡортостан Республикаһының Почетлы урман белгесе (1996 йыл) * [[Шәрәфетдинов Марсель Ирек улы]] (30 сентябрь 2000 йыл) — Рәсәй шашкасыһы. Спорт мастеры. * [[Шәрәфетдинов Әҙһәм Ғәни улы]] (рус. Шарафутдинов Адгам Ганиевич; 25 декабрь 1928 йыл—24 сентябрь 2016 йыл) — партия һәм хужалыҡ эшмәкәре, ғалим-инженер, юғары мәктәп уҡытыусыһы. * [[Шәрәфетдинов Виктор Хөсәйен улы]] (11 июнь 1944 йыл) — рәссам-монументалист, юғары мәктәп уҡытыусыһы, доцент. 1987 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рәссамы (1988). * [[Шәрәфетдинов Әмир Ямалетдин улы]] (13 май 1947 йыл) — табип-гигиенист, медицина фәндәре докторы ((2004). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2012) * [[Шәрәфетдинов Сәлих Хафиз улы]] (рус. Шарафутдинов Салих Хафизович) (1903—1943) — Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашыусы. 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия кесе сержанты * [[Шәрәфетдинов Имил Ирфан улы]] (1987) — грек-рим стилендә Рәсәй көрәшсеһе. * [[Шәрәфетдинов Максим Рәсим улы]] (1980) — Рәсәй журналисы, телтапшырыуҙар алып барыусы. * [[Шәрәфетдинов Рәиф Кәшиф улы]] (1944) — Рәсәй журналисы, прозаик һәм тәржемәсе, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Шәрәфетдинов Рәшит Имам улы]] (1943—2012) — СССР еңел атлеты, 5 һәм 10 мең метрға йүгереүгә биш тапҡыр СССР чемпионы. * [[Шәрәфетдинов Рим Әмир улы]] (1969) — Рәсәй режиссёры, сценарист, рәссам-ҡуйыусы һәм аниматор. * [[Шәрәфетдинов Фәсхетдин Мөхөтдин улы]] (1922—2005) — нефть сәнәғәтенең СССР хеҙмәткәре, Социалистик Хеҙмәт Геройы --------------- * [[Шәрәфетдинова Сәғирә Сабирйән ҡыҙы]] — (Сәғирә Тамъяни — псевдоним; 28 март, 1963 йыл) - мәғариф һәм мәҙәниәт хеҙмәткәре, Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар берлеге ағзаһы (2019) * [[Шәрәфетдинова Әлфиә Мазһар ҡыҙы]] (6 июль 1951 йыл) — уҡытыусы, дәүләт эшмәкәре, III саҡырылыш Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған халыҡ мәғарифы хеҙмәткәре. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} 856st06ketxw53x7v7v4ce3xkmszke9 1148047 1148046 2022-07-31T19:00:17Z Юлдашева Луиза 18980 added [[Category:Фамилиялар]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''Шәрәфетдинов''' ({{lang-ru|Шарафутдинов}}) — төрки сығышлы ир-ат фамилияһы. Башҡорт һәм татарҙарҙа киң таралған. Ул боронғо ғәрәп исеме Шәрәфетдиндән барлыҡҡа килгән. Был исем «диндең бөйөклөгө, даны» тип тәржемә ителә<ref>[https://www.analizfamilii.ru/Sharafutdinov/proishozhdenie.html?ysclid=l69nstabh909561961 Происхождение фамилии Шарафутдинов]</ref>. '''Шәрәфетдинова''' — шулай уҡ башҡорт һәм татар ҡатын-ҡыҙҙары фамилияһы. == Фамилия == * [[Шәрәфетдинов Дамир Молҡаман улы]] (Дамир Шәрәфи — псевдоним; 29 май 1965 йыл — 21 февраль 2020 йыл) — башҡорт яҙыусыһы, шағир, журналист һәм тәржемәсе. Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар берлеге ағзаһы (2000), Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Журналистар союзы ағзаһы, Башҡортостан Хөкүмәтенең Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премияһы лауреаты * [[Шәрәфетдинов Ирек Йосоп улы]] — (10 сентябрь 1941 йыл) Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урман белгесе. Башҡортостан Республикаһының Почетлы урман белгесе (1996 йыл) * [[Шәрәфетдинов Марсель Ирек улы]] (30 сентябрь 2000 йыл) — Рәсәй шашкасыһы. Спорт мастеры. * [[Шәрәфетдинов Әҙһәм Ғәни улы]] (рус. Шарафутдинов Адгам Ганиевич; 25 декабрь 1928 йыл—24 сентябрь 2016 йыл) — партия һәм хужалыҡ эшмәкәре, ғалим-инженер, юғары мәктәп уҡытыусыһы. * [[Шәрәфетдинов Виктор Хөсәйен улы]] (11 июнь 1944 йыл) — рәссам-монументалист, юғары мәктәп уҡытыусыһы, доцент. 1987 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рәссамы (1988). * [[Шәрәфетдинов Әмир Ямалетдин улы]] (13 май 1947 йыл) — табип-гигиенист, медицина фәндәре докторы ((2004). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2012) * [[Шәрәфетдинов Сәлих Хафиз улы]] (рус. Шарафутдинов Салих Хафизович) (1903—1943) — Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашыусы. 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия кесе сержанты * [[Шәрәфетдинов Имил Ирфан улы]] (1987) — грек-рим стилендә Рәсәй көрәшсеһе. * [[Шәрәфетдинов Максим Рәсим улы]] (1980) — Рәсәй журналисы, телтапшырыуҙар алып барыусы. * [[Шәрәфетдинов Рәиф Кәшиф улы]] (1944) — Рәсәй журналисы, прозаик һәм тәржемәсе, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Шәрәфетдинов Рәшит Имам улы]] (1943—2012) — СССР еңел атлеты, 5 һәм 10 мең метрға йүгереүгә биш тапҡыр СССР чемпионы. * [[Шәрәфетдинов Рим Әмир улы]] (1969) — Рәсәй режиссёры, сценарист, рәссам-ҡуйыусы һәм аниматор. * [[Шәрәфетдинов Фәсхетдин Мөхөтдин улы]] (1922—2005) — нефть сәнәғәтенең СССР хеҙмәткәре, Социалистик Хеҙмәт Геройы --------------- * [[Шәрәфетдинова Сәғирә Сабирйән ҡыҙы]] — (Сәғирә Тамъяни — псевдоним; 28 март, 1963 йыл) - мәғариф һәм мәҙәниәт хеҙмәткәре, Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар берлеге ағзаһы (2019) * [[Шәрәфетдинова Әлфиә Мазһар ҡыҙы]] (6 июль 1951 йыл) — уҡытыусы, дәүләт эшмәкәре, III саҡырылыш Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған халыҡ мәғарифы хеҙмәткәре. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} [[Категория:Фамилиялар]] 02cpdr7y8e6coi3yk2raa7fon1bfi1d 1148048 1148047 2022-07-31T19:00:52Z Юлдашева Луиза 18980 added [[Category:Фамилиялаштар исемлеге булған биттәр]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''Шәрәфетдинов''' ({{lang-ru|Шарафутдинов}}) — төрки сығышлы ир-ат фамилияһы. Башҡорт һәм татарҙарҙа киң таралған. Ул боронғо ғәрәп исеме Шәрәфетдиндән барлыҡҡа килгән. Был исем «диндең бөйөклөгө, даны» тип тәржемә ителә<ref>[https://www.analizfamilii.ru/Sharafutdinov/proishozhdenie.html?ysclid=l69nstabh909561961 Происхождение фамилии Шарафутдинов]</ref>. '''Шәрәфетдинова''' — шулай уҡ башҡорт һәм татар ҡатын-ҡыҙҙары фамилияһы. == Фамилия == * [[Шәрәфетдинов Дамир Молҡаман улы]] (Дамир Шәрәфи — псевдоним; 29 май 1965 йыл — 21 февраль 2020 йыл) — башҡорт яҙыусыһы, шағир, журналист һәм тәржемәсе. Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар берлеге ағзаһы (2000), Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Журналистар союзы ағзаһы, Башҡортостан Хөкүмәтенең Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премияһы лауреаты * [[Шәрәфетдинов Ирек Йосоп улы]] — (10 сентябрь 1941 йыл) Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урман белгесе. Башҡортостан Республикаһының Почетлы урман белгесе (1996 йыл) * [[Шәрәфетдинов Марсель Ирек улы]] (30 сентябрь 2000 йыл) — Рәсәй шашкасыһы. Спорт мастеры. * [[Шәрәфетдинов Әҙһәм Ғәни улы]] (рус. Шарафутдинов Адгам Ганиевич; 25 декабрь 1928 йыл—24 сентябрь 2016 йыл) — партия һәм хужалыҡ эшмәкәре, ғалим-инженер, юғары мәктәп уҡытыусыһы. * [[Шәрәфетдинов Виктор Хөсәйен улы]] (11 июнь 1944 йыл) — рәссам-монументалист, юғары мәктәп уҡытыусыһы, доцент. 1987 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рәссамы (1988). * [[Шәрәфетдинов Әмир Ямалетдин улы]] (13 май 1947 йыл) — табип-гигиенист, медицина фәндәре докторы ((2004). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2012) * [[Шәрәфетдинов Сәлих Хафиз улы]] (рус. Шарафутдинов Салих Хафизович) (1903—1943) — Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашыусы. 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия кесе сержанты * [[Шәрәфетдинов Имил Ирфан улы]] (1987) — грек-рим стилендә Рәсәй көрәшсеһе. * [[Шәрәфетдинов Максим Рәсим улы]] (1980) — Рәсәй журналисы, телтапшырыуҙар алып барыусы. * [[Шәрәфетдинов Рәиф Кәшиф улы]] (1944) — Рәсәй журналисы, прозаик һәм тәржемәсе, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Шәрәфетдинов Рәшит Имам улы]] (1943—2012) — СССР еңел атлеты, 5 һәм 10 мең метрға йүгереүгә биш тапҡыр СССР чемпионы. * [[Шәрәфетдинов Рим Әмир улы]] (1969) — Рәсәй режиссёры, сценарист, рәссам-ҡуйыусы һәм аниматор. * [[Шәрәфетдинов Фәсхетдин Мөхөтдин улы]] (1922—2005) — нефть сәнәғәтенең СССР хеҙмәткәре, Социалистик Хеҙмәт Геройы --------------- * [[Шәрәфетдинова Сәғирә Сабирйән ҡыҙы]] — (Сәғирә Тамъяни — псевдоним; 28 март, 1963 йыл) - мәғариф һәм мәҙәниәт хеҙмәткәре, Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар берлеге ағзаһы (2019) * [[Шәрәфетдинова Әлфиә Мазһар ҡыҙы]] (6 июль 1951 йыл) — уҡытыусы, дәүләт эшмәкәре, III саҡырылыш Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған халыҡ мәғарифы хеҙмәткәре. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} [[Категория:Фамилиялар]] [[Категория:Фамилиялаштар исемлеге булған биттәр]] jq59fj0418hzx9sq34p4qe42eq2o878 1148049 1148048 2022-07-31T19:01:11Z Юлдашева Луиза 18980 added [[Category:Алфавит буйынса күп мәғәнәле төшөнсә биттәре]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki '''Шәрәфетдинов''' ({{lang-ru|Шарафутдинов}}) — төрки сығышлы ир-ат фамилияһы. Башҡорт һәм татарҙарҙа киң таралған. Ул боронғо ғәрәп исеме Шәрәфетдиндән барлыҡҡа килгән. Был исем «диндең бөйөклөгө, даны» тип тәржемә ителә<ref>[https://www.analizfamilii.ru/Sharafutdinov/proishozhdenie.html?ysclid=l69nstabh909561961 Происхождение фамилии Шарафутдинов]</ref>. '''Шәрәфетдинова''' — шулай уҡ башҡорт һәм татар ҡатын-ҡыҙҙары фамилияһы. == Фамилия == * [[Шәрәфетдинов Дамир Молҡаман улы]] (Дамир Шәрәфи — псевдоним; 29 май 1965 йыл — 21 февраль 2020 йыл) — башҡорт яҙыусыһы, шағир, журналист һәм тәржемәсе. Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар берлеге ағзаһы (2000), Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Журналистар союзы ағзаһы, Башҡортостан Хөкүмәтенең Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премияһы лауреаты * [[Шәрәфетдинов Ирек Йосоп улы]] — (10 сентябрь 1941 йыл) Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урман белгесе. Башҡортостан Республикаһының Почетлы урман белгесе (1996 йыл) * [[Шәрәфетдинов Марсель Ирек улы]] (30 сентябрь 2000 йыл) — Рәсәй шашкасыһы. Спорт мастеры. * [[Шәрәфетдинов Әҙһәм Ғәни улы]] (рус. Шарафутдинов Адгам Ганиевич; 25 декабрь 1928 йыл—24 сентябрь 2016 йыл) — партия һәм хужалыҡ эшмәкәре, ғалим-инженер, юғары мәктәп уҡытыусыһы. * [[Шәрәфетдинов Виктор Хөсәйен улы]] (11 июнь 1944 йыл) — рәссам-монументалист, юғары мәктәп уҡытыусыһы, доцент. 1987 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рәссамы (1988). * [[Шәрәфетдинов Әмир Ямалетдин улы]] (13 май 1947 йыл) — табип-гигиенист, медицина фәндәре докторы ((2004). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2012) * [[Шәрәфетдинов Сәлих Хафиз улы]] (рус. Шарафутдинов Салих Хафизович) (1903—1943) — Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашыусы. 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия кесе сержанты * [[Шәрәфетдинов Имил Ирфан улы]] (1987) — грек-рим стилендә Рәсәй көрәшсеһе. * [[Шәрәфетдинов Максим Рәсим улы]] (1980) — Рәсәй журналисы, телтапшырыуҙар алып барыусы. * [[Шәрәфетдинов Рәиф Кәшиф улы]] (1944) — Рәсәй журналисы, прозаик һәм тәржемәсе, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Шәрәфетдинов Рәшит Имам улы]] (1943—2012) — СССР еңел атлеты, 5 һәм 10 мең метрға йүгереүгә биш тапҡыр СССР чемпионы. * [[Шәрәфетдинов Рим Әмир улы]] (1969) — Рәсәй режиссёры, сценарист, рәссам-ҡуйыусы һәм аниматор. * [[Шәрәфетдинов Фәсхетдин Мөхөтдин улы]] (1922—2005) — нефть сәнәғәтенең СССР хеҙмәткәре, Социалистик Хеҙмәт Геройы --------------- * [[Шәрәфетдинова Сәғирә Сабирйән ҡыҙы]] — (Сәғирә Тамъяни — псевдоним; 28 март, 1963 йыл) - мәғариф һәм мәҙәниәт хеҙмәткәре, Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар берлеге ағзаһы (2019) * [[Шәрәфетдинова Әлфиә Мазһар ҡыҙы]] (6 июль 1951 йыл) — уҡытыусы, дәүләт эшмәкәре, III саҡырылыш Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған халыҡ мәғарифы хеҙмәткәре. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} [[Категория:Фамилиялар]] [[Категория:Фамилиялаштар исемлеге булған биттәр]] [[Категория:Алфавит буйынса күп мәғәнәле төшөнсә биттәре]] ler7uyl7iq0gpch3zlykvrr2sgtczsy 1148115 1148049 2022-08-01T09:14:58Z Баныу 28584 өҫтәмә мәғлүмәт wikitext text/x-wiki '''Шәрәфетдинов''' ({{lang-ru|Шарафутдинов}}) — төрки сығышлы ир-ат фамилияһы. Башҡорт һәм татарҙарҙа киң таралған. Ул боронғо ғәрәп исеме Шәрәфетдиндән барлыҡҡа килгән. Был исем «диндең бөйөклөгө, даны» тип тәржемә ителә<ref>[https://www.analizfamilii.ru/Sharafutdinov/proishozhdenie.html?ysclid=l69nstabh909561961 Происхождение фамилии Шарафутдинов]</ref>. '''Шәрәфетдинова''' — шулай уҡ башҡорт һәм татар ҡатын-ҡыҙҙары фамилияһы. == Фамилия == * [[Шәрәфетдинов Дамир Молҡаман улы]] (Дамир Шәрәфи — псевдоним; 29 май 1965 йыл — 21 февраль 2020 йыл) — башҡорт яҙыусыһы, шағир, журналист һәм тәржемәсе. Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар берлеге ағзаһы (2000), Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Журналистар союзы ағзаһы, Башҡортостан Хөкүмәтенең Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премияһы лауреаты * [[Шәрәфетдинов Ирек Йосоп улы]] — (10 сентябрь 1941 йыл) Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған урман белгесе. Башҡортостан Республикаһының Почетлы урман белгесе (1996 йыл) * [[Шәрәфетдинов Марсель Ирек улы]] (30 сентябрь 2000 йыл) — Рәсәй шашкасыһы. Спорт мастеры. * [[Шәрәфетдинов Әҙһәм Ғәни улы]] (рус. Шарафутдинов Адгам Ганиевич; 25 декабрь 1928 йыл—24 сентябрь 2016 йыл) — партия һәм хужалыҡ эшмәкәре, ғалим-инженер, юғары мәктәп уҡытыусыһы. * [[Шәрәфетдинов Виктор Хөсәйен улы]] (11 июнь 1944 йыл) — рәссам-монументалист, юғары мәктәп уҡытыусыһы, доцент. 1987 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рәссамы (1988). * [[Шәрәфетдинов Әмир Ямалетдин улы]] (13 май 1947 йыл) — табип-гигиенист, медицина фәндәре докторы ((2004). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы (1999). Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (2012) * [[Шәрәфетдинов Сәлих Хафиз улы]] (рус. Шарафутдинов Салих Хафизович) (1903—1943) — Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашыусы. 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия кесе сержанты * [[Шәрәфетдинов Имил Ирфан улы]] (1987) — грек-рим стилендә Рәсәй көрәшсеһе. * [[Шәрәфетдинов Максим Рәсим улы]] (1980) — Рәсәй журналисы, телтапшырыуҙар алып барыусы. * [[Шәрәфетдинов Рәиф Кәшиф улы]] (1944) — Рәсәй журналисы, прозаик һәм тәржемәсе, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре. * [[Шәрәфетдинов Рәшит Имам улы]] (1943—2012) — СССР еңел атлеты, 5 һәм 10 мең метрға йүгереүгә биш тапҡыр СССР чемпионы. * [[Шәрәфетдинов Рим Әмир улы]] (1969) — Рәсәй режиссёры, сценарист, рәссам-ҡуйыусы һәм аниматор. * [[Шәрәфетдинов Фәсхетдин Мөхөтдин улы]] (1922—2005) — нефть сәнәғәтенең СССР хеҙмәткәре, Социалистик Хеҙмәт Геройы --------------- * [[Шәрәфетдинова Сәғирә Сабирйән ҡыҙы]] — (Сәғирә Тамъяни — псевдоним; 28 март, 1963 йыл) - мәғариф һәм мәҙәниәт хеҙмәткәре, Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар берлеге ағзаһы (2019) * [[Шәрәфетдинова Әлфиә Мазһар ҡыҙы]] (6 июль 1951 йыл) — уҡытыусы, дәүләт эшмәкәре, III саҡырылыш Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған халыҡ мәғарифы хеҙмәткәре. == Шулай уҡ ҡарағыҙ== * [[Шәрәфетдин (исем)]] * [[Шәрәфетдин (йыр)]] — башҡорт халыҡ йыры, оҙон көй. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} [[Категория:Фамилиялар]] [[Категория:Фамилиялаштар исемлеге булған биттәр]] [[Категория:Алфавит буйынса күп мәғәнәле төшөнсә биттәре]] 9yn2ioggxp3pbq51rhnsw9zoxntcixf 0 184374 1148050 2022-07-31T20:16:34Z Visem 8715 "{{Заповедная зона |Название = Мокра Калыгирка паркы |Национальное название =uk/Мокрокалигірський парк |Категория МСОП = |Изображение = |Подпись = |Страна = Украина |Регион = Черкассы өлк..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki {{Заповедная зона |Название = Мокра Калыгирка паркы |Национальное название =uk/Мокрокалигірський парк |Категория МСОП = |Изображение = |Подпись = |Страна = Украина |Регион = Черкассы өлкәһе |Район = Катеринопиль районы |Ближайший город = |Координаты = |CoordScale = |nocat = |Площадь = 7 га |Средняя высота = |Дата основания = 1972 |Посещаемость = |Год посещаемости = |Управляющая организация = Комбінат комунальних підприємств |Сайт = }} '''Мокра Калыгирка паркы''' ({{lang-uk|Мокркалигірський парк}}) — [[Черкассы өлкәһе|Черкассы өлкәһенең]] Катерынопиль районы [[Мокра Калыгирка]] ауылы урынлашҡан тәбиғәт һәйкәле. == Сығанаҡтар == * [https://wikimediaukraine.files.wordpress.com/2014/03/table-2014.xlsx Перелік територій та об'єктів природно-заповідного фонду загальнодержавного та місцевого значення] {{ref-uk}} [[Категория:Черкассы өлкәһенең тәбиғи-ҡурсаулыҡ фонды]] ggha1t9km40c9v1k8230fqid5bbem8f 1148051 1148050 2022-07-31T20:16:59Z Visem 8715 /* Сығанаҡтар */ wikitext text/x-wiki {{Заповедная зона |Название = Мокра Калыгирка паркы |Национальное название =uk/Мокрокалигірський парк |Категория МСОП = |Изображение = |Подпись = |Страна = Украина |Регион = Черкассы өлкәһе |Район = Катеринопиль районы |Ближайший город = |Координаты = |CoordScale = |nocat = |Площадь = 7 га |Средняя высота = |Дата основания = 1972 |Посещаемость = |Год посещаемости = |Управляющая организация = Комбінат комунальних підприємств |Сайт = }} '''Мокра Калыгирка паркы''' ({{lang-uk|Мокркалигірський парк}}) — [[Черкассы өлкәһе|Черкассы өлкәһенең]] Катерынопиль районы [[Мокра Калыгирка]] ауылы урынлашҡан тәбиғәт һәйкәле. == Сығанаҡтар == * [https://wikimediaukraine.files.wordpress.com/2014/03/table-2014.xlsx Перелік територій та об'єктів природно-заповідного фонду загальнодержавного та місцевого значення] {{ref-uk}} [[Категория:Черкассы өлкәһенең тәбиғи-ҡурсаулыҡ фонды]] dhm2wwo1d9il3xz25cg5b8zmkhgdwlc 1148052 1148051 2022-07-31T20:31:23Z Visem 8715 /* Сығанаҡтар */ wikitext text/x-wiki {{Заповедная зона |Название = Мокра Калыгирка паркы |Национальное название =uk/Мокрокалигірський парк |Категория МСОП = |Изображение = |Подпись = |Страна = Украина |Регион = Черкассы өлкәһе |Район = Катеринопиль районы |Ближайший город = |Координаты = |CoordScale = |nocat = |Площадь = 7 га |Средняя высота = |Дата основания = 1972 |Посещаемость = |Год посещаемости = |Управляющая организация = Комбінат комунальних підприємств |Сайт = }} '''Мокра Калыгирка паркы''' ({{lang-uk|Мокркалигірський парк}}) — [[Черкассы өлкәһе|Черкассы өлкәһенең]] Катерынопиль районы [[Мокра Калыгирка]] ауылы урынлашҡан тәбиғәт һәйкәле. == Сығанаҡтар == * [https://wikimediaukraine.files.wordpress.com/2014/03/table-2014.xlsx Перелік територій та об'єктів природно-заповідного фонду загальнодержавного та місцевого значення] {{ref-uk}} * [https://mkalygirska-gromada.gov.ua/silskij-park-pamyatka-sadovoparkovogo-mistectva-14-44-57-27-03-2017/ СІЛЬСЬКИЙ ПАРК - пам'ятка садово-паркового мистецтва] // Мокрокалигірська громада [[Категория:Черкассы өлкәһенең тәбиғи-ҡурсаулыҡ фонды]] abfgx4vk1ig68h3ufuaqmtid6dv2t1d 0 184375 1148061 2022-08-01T05:12:13Z З. ӘЙЛЕ 13454 З. ӘЙЛЕ [[Нуғайбәков, Измаил Әхмәтмөхтәр улы]] битенең исемен үҙгәртте. Яңы исеме: [[Нуғайбәков Измаил Әхмәтмөхтәр улы]]: Башҡорт Википедияһында фамилиянан һуң өтөр ҡуймайбыҙ wikitext text/x-wiki #перенаправление [[Нуғайбәков Измаил Әхмәтмөхтәр улы]] 47vvryijm1r9hwlhqptfznefl62lz97 0 184376 1148067 2022-08-01T05:41:59Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Нуғайбәков''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Нуғайбәк (исем)|Нуғайбәк]] исеменән барлыҡҡа килгән '''Нуғайбәкова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Нуғайбәков Измаил Әхмәтмөхтәр улы]] (1896—1959) — совет хәрби хеҙмәткәре, танк ғәскәрҙәр..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Нуғайбәков''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Нуғайбәк (исем)|Нуғайбәк]] исеменән барлыҡҡа килгән '''Нуғайбәкова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Нуғайбәков Измаил Әхмәтмөхтәр улы]] (1896—1959) — совет хәрби хеҙмәткәре, танк ғәскәрҙәре генерал лейтенанты. * [[Нуғайбәковтар]] — кантон башлыҡтары, башҡорт дворяндары нәҫеле. --------------- * [[Нуғайбәк (исем)]] == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} nljf3zgusdaq36l9w7jkw8wq9hrarmc 1148068 1148067 2022-08-01T05:42:26Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki '''Нуғайбәков''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Нуғайбәк (исем)|Нуғайбәк]] исеменән барлыҡҡа килгән '''Нуғайбәкова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Нуғайбәков Измаил Әхмәтмөхтәр улы]] (1896—1959) — совет хәрби хеҙмәткәре, танк ғәскәрҙәре генерал лейтенанты. * [[Нуғайбәковтар]] — кантон башлыҡтары, башҡорт дворяндары нәҫеле. --------------- * == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Нуғайбәк (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 0psufau712xmnf00idsd2ixtkt8t5yr 0 184377 1148071 2022-08-01T06:07:24Z З. ӘЙЛЕ 13454 "{{Ук}} «Башҡорт аты» — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фе..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki {{Ук}} «Башҡорт аты» — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтаҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|БР Башлығы Радий Хәбиров]]тың БР Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районыныда Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] p2so9oair9zvna0hds0chnsni3gdgeo 1148072 1148071 2022-08-01T06:07:35Z З. ӘЙЛЕ 13454 added [[Category:Фестивалдәр]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Ук}} «Башҡорт аты» — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтаҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|БР Башлығы Радий Хәбиров]]тың БР Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районыныда Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] [[Категория:Фестивалдәр]] tl8ycb81a8jql250mzawuas989h1vfu 1148075 1148072 2022-08-01T06:11:54Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} «Башҡорт аты» — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале БР Башлығының 2022 йылдың 24 майындағы 242-се Указына ярашлы ойошторола һәм [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтаҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|БР Башлығы Радий Хәбиров]]тың БР Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районыныда Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] [[Категория:Фестивалдәр]] 8x5l11kmyx6b9gt1uk48fo1eetxrcwu 1148076 1148075 2022-08-01T06:16:23Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} «Башҡорт аты» — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале БР Башлығының 2022 йылдың 24 майындағы 242-се Указына ярашлы<ref>[https://kulturarb.ru/ru/news/zavershilsya-pervyj-den-festivalya-loshadej-bashkirskoj-porody-bash%D2%A1ort-aty Завершился первый день фестиваля лошадей башкирской породы “Башҡорт аты”]</ref> ойошторола һәм [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтаҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|БР Башлығы Радий Хәбиров]]тың БР Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районыныда Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] [[Категория:Фестивалдәр]] 2twi3d71dd6bzdu6i30ky86afa8bfkg 1148077 1148076 2022-08-01T06:22:50Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Һөҙөмтәһе */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} «Башҡорт аты» — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале БР Башлығының 2022 йылдың 24 майындағы 242-се Указына ярашлы<ref>[https://kulturarb.ru/ru/news/zavershilsya-pervyj-den-festivalya-loshadej-bashkirskoj-porody-bash%D2%A1ort-aty Завершился первый день фестиваля лошадей башкирской породы “Башҡорт аты”]</ref> ойошторола һәм [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтаҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|БР Башлығы Радий Хәбиров]]тың БР Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районыныда Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Ойоштороусылар == * [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]; * [[Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығы]]; * Башҡортостан Республикаһы Ауыл хужалығы министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Спорт министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Сауҙа һәм хеҙмәтләндереү министрлығы; * БР-ҙың Баймаҡ районы хакимиәте; * [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|«Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы)» халыҡ-ара йәмәғәт ойошмалары берлеге]]; * «Мәргән уҡсы» автономиялы коммерцияға ҡарамаған ойошма; * Башҡортостан Республикаһында башҡорт тоҡомло аттарын һаҡлау һәм үҫтереү буйынса «Ирәндек» мәрхәмәтлек фонды. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] [[Категория:Фестивалдәр]] i57byp012kde6rfwi9z4jpudcpdbyqj 1148078 1148077 2022-08-01T06:24:00Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Ук}} «Башҡорт аты» — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале БР Башлығының 2022 йылдың 24 майындағы 242-се Указына ярашлы<ref name="Указ">[https://kulturarb.ru/ru/news/zavershilsya-pervyj-den-festivalya-loshadej-bashkirskoj-porody-bash%D2%A1ort-aty Завершился первый день фестиваля лошадей башкирской породы “Башҡорт аты”]</ref> ойошторола һәм [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтаҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|БР Башлығы Радий Хәбиров]]тың БР Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районыныда Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Ойоштороусылар == * [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]; * [[Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығы]]; * Башҡортостан Республикаһы Ауыл хужалығы министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Спорт министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Сауҙа һәм хеҙмәтләндереү министрлығы; * БР-ҙың Баймаҡ районы хакимиәте; * [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|«Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы)» халыҡ-ара йәмәғәт ойошмалары берлеге]]; * «Мәргән уҡсы» автономиялы коммерцияға ҡарамаған ойошма; * Башҡортостан Республикаһында башҡорт тоҡомло аттарын һаҡлау һәм үҫтереү буйынса «Ирәндек» мәрхәмәтлек фонды<ref name="Указ" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] [[Категория:Фестивалдәр]] irc5xuvpzsu0xw2h5jgqg45tor7rz5y 1148079 1148078 2022-08-01T06:34:03Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Һөҙөмтәһе */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} «Башҡорт аты» — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале БР Башлығының 2022 йылдың 24 майындағы 242-се Указына ярашлы<ref name="Указ">[https://kulturarb.ru/ru/news/zavershilsya-pervyj-den-festivalya-loshadej-bashkirskoj-porody-bash%D2%A1ort-aty Завершился первый день фестиваля лошадей башкирской породы “Башҡорт аты”]</ref> ойошторола һәм [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтаҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|БР Башлығы Радий Хәбиров]]тың БР Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районында Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Ойоштороусылар == * [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]; * [[Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығы]]; * Башҡортостан Республикаһы Ауыл хужалығы министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Спорт министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Сауҙа һәм хеҙмәтләндереү министрлығы; * БР-ҙың Баймаҡ районы хакимиәте; * [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|«Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы)» халыҡ-ара йәмәғәт ойошмалары берлеге]]; * «Мәргән уҡсы» автономиялы коммерцияға ҡарамаған ойошма; * Башҡортостан Республикаһында башҡорт тоҡомло аттарын һаҡлау һәм үҫтереү буйынса «Ирәндек» мәрхәмәтлек фонды<ref name="Указ" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] [[Категория:Фестивалдәр]] 39v5o4576crsn1jtnnjuuc1alwm8cwa 1148081 1148079 2022-08-01T06:54:03Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} «Башҡорт аты» — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале Башҡортостан Республикаһы Башлығының 2022 йылдың 24 майындағы 242-се Указына ярашлы<ref name="Указ">[https://kulturarb.ru/ru/news/zavershilsya-pervyj-den-festivalya-loshadej-bashkirskoj-porody-bash%D2%A1ort-aty Завершился первый день фестиваля лошадей башкирской породы “Башҡорт аты”]</ref> ойошторола һәм [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтаҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|БР Башлығы Радий Хәбиров]]тың БР Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районында Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Ойоштороусылар == * [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]; * [[Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығы]]; * Башҡортостан Республикаһы Ауыл хужалығы министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Спорт министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Сауҙа һәм хеҙмәтләндереү министрлығы; * БР-ҙың Баймаҡ районы хакимиәте; * [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|«Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы)» халыҡ-ара йәмәғәт ойошмалары берлеге]]; * «Мәргән уҡсы» автономиялы коммерцияға ҡарамаған ойошма; * Башҡортостан Республикаһында башҡорт тоҡомло аттарын һаҡлау һәм үҫтереү буйынса «Ирәндек» мәрхәмәтлек фонды<ref name="Указ" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] [[Категория:Фестивалдәр]] nzmf65acpvxr2mdnq62lqps7wwv2h04 1148082 1148081 2022-08-01T06:54:16Z З. ӘЙЛЕ 13454 wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''«Башҡорт аты»''' — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале Башҡортостан Республикаһы Башлығының 2022 йылдың 24 майындағы 242-се Указына ярашлы<ref name="Указ">[https://kulturarb.ru/ru/news/zavershilsya-pervyj-den-festivalya-loshadej-bashkirskoj-porody-bash%D2%A1ort-aty Завершился первый день фестиваля лошадей башкирской породы “Башҡорт аты”]</ref> ойошторола һәм [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтаҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|БР Башлығы Радий Хәбиров]]тың БР Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районында Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Ойоштороусылар == * [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]; * [[Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығы]]; * Башҡортостан Республикаһы Ауыл хужалығы министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Спорт министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Сауҙа һәм хеҙмәтләндереү министрлығы; * БР-ҙың Баймаҡ районы хакимиәте; * [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|«Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы)» халыҡ-ара йәмәғәт ойошмалары берлеге]]; * «Мәргән уҡсы» автономиялы коммерцияға ҡарамаған ойошма; * Башҡортостан Республикаһында башҡорт тоҡомло аттарын һаҡлау һәм үҫтереү буйынса «Ирәндек» мәрхәмәтлек фонды<ref name="Указ" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] [[Категория:Фестивалдәр]] m6h7wytpjw5etffomb1bie9c432yzld 1148083 1148082 2022-08-01T06:54:43Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Һөҙөмтәһе */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''«Башҡорт аты»''' — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале Башҡортостан Республикаһы Башлығының 2022 йылдың 24 майындағы 242-се Указына ярашлы<ref name="Указ">[https://kulturarb.ru/ru/news/zavershilsya-pervyj-den-festivalya-loshadej-bashkirskoj-porody-bash%D2%A1ort-aty Завершился первый день фестиваля лошадей башкирской породы “Башҡорт аты”]</ref> ойошторола һәм [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтаҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров]]тың Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районында Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Ойоштороусылар == * [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]; * [[Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығы]]; * Башҡортостан Республикаһы Ауыл хужалығы министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Спорт министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Сауҙа һәм хеҙмәтләндереү министрлығы; * БР-ҙың Баймаҡ районы хакимиәте; * [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|«Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы)» халыҡ-ара йәмәғәт ойошмалары берлеге]]; * «Мәргән уҡсы» автономиялы коммерцияға ҡарамаған ойошма; * Башҡортостан Республикаһында башҡорт тоҡомло аттарын һаҡлау һәм үҫтереү буйынса «Ирәндек» мәрхәмәтлек фонды<ref name="Указ" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] [[Категория:Фестивалдәр]] ij5h29els6yi37nllmxf4vlq83zrvwu 1148084 1148083 2022-08-01T06:54:59Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Ойоштороусылар */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''«Башҡорт аты»''' — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале Башҡортостан Республикаһы Башлығының 2022 йылдың 24 майындағы 242-се Указына ярашлы<ref name="Указ">[https://kulturarb.ru/ru/news/zavershilsya-pervyj-den-festivalya-loshadej-bashkirskoj-porody-bash%D2%A1ort-aty Завершился первый день фестиваля лошадей башкирской породы “Башҡорт аты”]</ref> ойошторола һәм [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтаҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров]]тың Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районында Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Ойоштороусылар == * [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]; * [[Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығы]]; * Башҡортостан Республикаһы Ауыл хужалығы министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Спорт министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Сауҙа һәм хеҙмәтләндереү министрлығы; * Баймаҡ районы хакимиәте; * [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|«Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы)» халыҡ-ара йәмәғәт ойошмалары берлеге]]; * «Мәргән уҡсы» автономиялы коммерцияға ҡарамаған ойошма; * Башҡортостан Республикаһында башҡорт тоҡомло аттарын һаҡлау һәм үҫтереү буйынса «Ирәндек» мәрхәмәтлек фонды<ref name="Указ" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] [[Категория:Фестивалдәр]] 5twwnpvnkjpsju2ckt0sisugng6ljth 1148090 1148084 2022-08-01T07:10:01Z Akkashka 14326 /* Тарихы */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''«Башҡорт аты»''' — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале Башҡортостан Республикаһы Башлығының 2022 йылдың 24 майындағы 242-се Указына ярашлы<ref name="Указ">[https://kulturarb.ru/ru/news/zavershilsya-pervyj-den-festivalya-loshadej-bashkirskoj-porody-bash%D2%A1ort-aty Завершился первый день фестиваля лошадей башкирской породы “Башҡорт аты”]</ref> ойошторола һәм [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтайҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров]]тың Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районында Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Ойоштороусылар == * [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]; * [[Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығы]]; * Башҡортостан Республикаһы Ауыл хужалығы министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Спорт министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Сауҙа һәм хеҙмәтләндереү министрлығы; * Баймаҡ районы хакимиәте; * [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|«Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы)» халыҡ-ара йәмәғәт ойошмалары берлеге]]; * «Мәргән уҡсы» автономиялы коммерцияға ҡарамаған ойошма; * Башҡортостан Республикаһында башҡорт тоҡомло аттарын һаҡлау һәм үҫтереү буйынса «Ирәндек» мәрхәмәтлек фонды<ref name="Указ" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] [[Категория:Фестивалдәр]] i1bmigy37u7ple0ia0rpzlcpfosqkjs 1148104 1148090 2022-08-01T08:25:33Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Ойоштороусылар */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''«Башҡорт аты»''' — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале Башҡортостан Республикаһы Башлығының 2022 йылдың 24 майындағы 242-се Указына ярашлы<ref name="Указ">[https://kulturarb.ru/ru/news/zavershilsya-pervyj-den-festivalya-loshadej-bashkirskoj-porody-bash%D2%A1ort-aty Завершился первый день фестиваля лошадей башкирской породы “Башҡорт аты”]</ref> ойошторола һәм [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтайҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров]]тың Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районында Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Ойоштороусылар == * [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]; * [[Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығы]]; * [[Башҡортостан Республикаһының Ауыл хужалығы министрлығы|Башҡортостан Республикаһы Ауыл хужалығы министрлығы]]; * Башҡортостан Республикаһы Спорт министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Сауҙа һәм хеҙмәтләндереү министрлығы; * Баймаҡ районы хакимиәте; * [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|«Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы)» халыҡ-ара йәмәғәт ойошмалары берлеге]]; * «Мәргән уҡсы» автономиялы коммерцияға ҡарамаған ойошма; * Башҡортостан Республикаһында башҡорт тоҡомло аттарын һаҡлау һәм үҫтереү буйынса «Ирәндек» мәрхәмәтлек фонды<ref name="Указ" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] [[Категория:Фестивалдәр]] n2ntauc2gochbqt3i5x81dtdgaf402w 1148105 1148104 2022-08-01T08:25:48Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Ойоштороусылар */ wikitext text/x-wiki {{Ук}} '''«Башҡорт аты»''' — легендар [[башҡорт аты]]н һаҡлау һәм данлауға арналған республика фестивале<ref name="Ат">[https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»]</ref>. == Тарихы == «Башҡорт аты» беренсе республика фестивале Башҡортостан Республикаһы Башлығының 2022 йылдың 24 майындағы 242-се Указына ярашлы<ref name="Указ">[https://kulturarb.ru/ru/news/zavershilsya-pervyj-den-festivalya-loshadej-bashkirskoj-porody-bash%D2%A1ort-aty Завершился первый день фестиваля лошадей башкирской породы “Башҡорт аты”]</ref> ойошторола һәм [[2022 йыл]]дың [[29 июль|29]]-[[30 июль|30 июлендә]] [[Баймаҡ районы]]ның [[Граф күле]] буйында үтә. Сараға 5 меңдән ашыу кеше килә, шул иҫәптән Ҡалмыҡстан Республикаһы башлығы Бату Хасиков етәкселегендәге ҙур делегация. Шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Тажикстан һәм Рәсәйҙең 20 төбәгенән делегациялар ҡатнаша. Фестивалдең почетлы ҡунағы РФ Дәүләт Думаһы депутаты, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре Тимофей Баженов була<ref name="Ат" />. Фестиваль сиктәрендә Башҡортостан тарихында иң ҙур атлы парад ойошторола, унда Мәскәүҙән, Башҡортостандан, Татарстандан, Пермь крайынан, Ҡабарҙы-Балҡарҙан, Ҡалмыҡстандан, Саха-Якутиянан, Рязань, Ырымбур һәм Силәбе өлкәләренән, Дағстандан, Таулы Алтайҙан, Ҡаҙағстандан һәм Ҡырғыҙстандан 500 һыбайлы ҡатнаша<ref name="Ат" />. == Һөҙөмтәһе == Фестивалдең иң ҙур һөҙөмтәһе булып [[Хәбиров Радий Фәрит улы|Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров]]тың Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы структураһында башҡорт атын һаҡлау, өйрәнеү, йылҡысылыҡты, ҡымыҙ эшләүҙе һәм ҡымыҙ менән дауалауҙы, йылҡысылыҡҡа бәйле кәсепселекте үҫтереү буйынса Башҡорт аты институтын булдырыу инициативаһы тора. Ул Шишмә районында Күсмә цивилизациялар Евразия музейы майҙансығында урынлашасаҡ<ref name="Ат" />. == Ойоштороусылар == * [[Башҡортостан Республикаһы Хөкүмәте]]; * [[Башҡортостан Республикаһы Мәҙәниәт министрлығы]]; * [[Башҡортостан Республикаһының Ауыл хужалығы министрлығы|Башҡортостан Республикаһы Ауыл хужалығы министрлығы]]; * Башҡортостан Республикаһы Спорт министрлығы; * Башҡортостан Республикаһы Сауҙа һәм хеҙмәтләндереү министрлығы; * Баймаҡ районы хакимиәте; * [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|«Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы)» халыҡ-ара йәмәғәт ойошмалары берлеге]]; * «Мәргән уҡсы» автономиялы коммерцияға ҡарамаған ойошма; * Башҡортостан Республикаһында башҡорт тоҡомло аттарын һаҡлау һәм үҫтереү буйынса «Ирәндек» хәйриә фонды<ref name="Указ" />. == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Сығанаҡтар == * [https://www.bashinform.ru/news/social/2022-08-01/bashkiriya-na-kone-10-lyubopytnyh-faktov-o-respublikanskom-festivale-bash-ort-aty-2893754 Башкирия на коне: 10 любопытных фактов о республиканском фестивале «Башҡорт аты»] * [https://yandex.ru/news/story/Radij_KHabirov_prinyal_uchastie_vfestivale_loshadej_bashkirskoj_porody_Bashkort_aty--38e1a690008a53bc471df6153a819139?lang=ru&rubric=Ufa&fan=1&stid=q-sPr07pPw9Jug3CRN4s&t=1659242206&persistent_id=220298290&story=494cfb03-10e2-5dbf-9e13-f0d70161e8ba Радий Хабиров принял участие в фестивале лошадей башкирской породы «Башҡорт аты»] [[Категория:Фестивалдәр]] 4g69jpho1p1nhrcr8u96m36u20y0xty 0 184378 1148085 2022-08-01T06:55:06Z Рөстәм Нурыев 43 [[Нуғайбәков]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Нуғайбәков]] 8tivltg5n5aca0w7qqnur78022r73r8 0 184379 1148086 2022-08-01T07:03:41Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Ғәббәсов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Ғәббәс (исем)|Ғәббәс]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәббәсова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәббәсов Әхмәҙулла Әхмәт улы]] (1902— ????) — 112-се Башҡорт к..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Ғәббәсов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Ғәббәс (исем)|Ғәббәс]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәббәсова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәббәсов Әхмәҙулла Әхмәт улы]] (1902— ????) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. * [[Ғәббәсов Абдулла Ғәббәс улы]] (1900—????) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. --------------- * == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Ғәббәс (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 2f8bdveezw01nl7xujl7zkyvpya51iu 0 184380 1148089 2022-08-01T07:05:51Z Рөстәм Нурыев 43 [[Ғәббәсов]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ғәббәсов]] pw3ra1rx6cl51hhfwywb4296g81kqpg 0 184381 1148092 2022-08-01T07:18:09Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Гордеев''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Гордеева''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Гордеев Александр Семёнович]] (1903—1975) — Бөйөк Ватан һуғышы яугире. Советтар Союзы Геройы (1944). * [[Гордеев Денис Викторович]] (1938) — сыуаш прозаигы, шағир..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Гордеев''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Гордеева''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Гордеев Александр Семёнович]] (1903—1975) — Бөйөк Ватан һуғышы яугире. Советтар Союзы Геройы (1944). * [[Гордеев Денис Викторович]] (1938) — сыуаш прозаигы, шағир, журналист. * [[Гордеев Михаил Викторович]] (1957) — ғалим, фитотерапевт. --------------- * == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Фома Гордеев]] — Максим Горький романы. {{Фамилиялаштар исемлеге}} e6198mqhs4qotmwky3c1mjmc8gcmcet 0 184382 1148096 2022-08-01T07:22:16Z Рөстәм Нурыев 43 [[Гордеев]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Гордеев]] 55d9e6nzcogp8wxnhvnnmspwo04vyai 0 184383 1148098 2022-08-01T07:32:43Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Ғәбдрәхимов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Ғәбдрәхим (исем)|Ғәбдрәхим]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәбдрәхимова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * Ғәбделвәхит Ғәбдрәхимов|Ғәбдрәхимов Ғәбде..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Ғәбдрәхимов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Ғәбдрәхим (исем)|Ғәбдрәхим]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәбдрәхимова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәбделвәхит Ғәбдрәхимов|Ғәбдрәхимов Ғәбделвәхит]] (1788—?) — хәрби хеҙмәткәр. * [[Ғәбдрәхимов Ғәбдесәләм]] — ислам дине эшмәкәре. * [[Ғәбдрәхимов Мәүлитйән Сәғитйән улы]] (1941) — инженер-механик. * [[Ғәбдрәхимов Фәрит Ибраһим улы]] (1933) — башҡорт шағиры. --------------- * == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Ғәбдрәхим (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} hy3lj32xseq87quvex8o86g4uy3z1nx 0 184384 1148099 2022-08-01T07:34:00Z Рөстәм Нурыев 43 [[Ғәбдрәхимов]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ғәбдрәхимов]] acbmyactl6x8ws0p4f4mxx1fq3af6c8 0 184385 1148106 2022-08-01T08:26:02Z Akkashka 14326 "'''Шәмсиев Рим Фәтих улы''' (1927—26.09.1999), табип, РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). == Биографияһы == Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Илеш районы Иҫәнбай ауылынан. 1949 йылдан хәҙерге Краснокама районы Николо-Берёзовка ауыл дауаха..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Шәмсиев Рим Фәтих улы''' (1927—26.09.1999), табип, РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). == Биографияһы == Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Илеш районы Иҫәнбай ауылынан. 1949 йылдан хәҙерге Краснокама районы Николо-Берёзовка ауыл дауаханаһы хирургы, 1950 йылдан — мөдире; 1966 йылдан Кушнаренко районы дауаханалары табибы, 1973—1991 йылдарҙа Дүртөйлө үҙәк район дауаханаһы невропатологы, психиатры һәм наркологы. == Тормош һәм хеҙмәт юлы == == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{Тышҡы һылтанмалар}} [[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған табиптары]] [[Категория:1927 йылда тыуғандар]] [[Категория:Илеш районында тыуғандар]] [[Категория:1999 йылда вафат булғандар]] [[Категория:26 сентябрҙә вафат булғандар]] 9ba5zbyhkrqi4t0zyae57tg81ouqya6 1148107 1148106 2022-08-01T08:27:20Z Akkashka 14326 /* Һылтанмалар */ wikitext text/x-wiki '''Шәмсиев Рим Фәтих улы''' (1927—26.09.1999), табип, РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). == Биографияһы == Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Илеш районы Иҫәнбай ауылынан. 1949 йылдан хәҙерге Краснокама районы Николо-Берёзовка ауыл дауаханаһы хирургы, 1950 йылдан — мөдире; 1966 йылдан Кушнаренко районы дауаханалары табибы, 1973—1991 йылдарҙа Дүртөйлө үҙәк район дауаханаһы невропатологы, психиатры һәм наркологы. == Тормош һәм хеҙмәт юлы == == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{Тышҡы һылтанмалар}} [[Категория:Башҡортостан табиптары]] [[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған табиптары]] [[Категория:1927 йылда тыуғандар]] [[Категория:Илеш районында тыуғандар]] [[Категория:1999 йылда вафат булғандар]] [[Категория:26 сентябрҙә вафат булғандар]] mb1fodn5r7rjz4lv1vo50dq60r7foc9 1148111 1148107 2022-08-01T08:51:50Z Akkashka 14326 wikitext text/x-wiki '''Шәмсиев Рим Фәтих улы''' (1927—26.09.1999) — табип, РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). == Биографияһы == Рим Фәтих улы Шәмсиев Башҡортостан Республикаһының Илеш районы Иҫәнбай ауылында тыуған. 1949 йылдан хәҙерге Краснокама районы Николо-Берёзовка ауыл дауаханаһы хирургы, 1950 йылдан — мөдире; 1966 йылдан Кушнаренко районы дауаханалары табибы, 1973—1991 йылдарҙа Дүртөйлө үҙәк район дауаханаһы невропатологы, психиатры һәм наркологы. == Тормош һәм хеҙмәт юлы == == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == * [[РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{Тышҡы һылтанмалар}} [[Категория:Башҡортостан табиптары]] [[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған табиптары]] [[Категория:1927 йылда тыуғандар]] [[Категория:Илеш районында тыуғандар]] [[Категория:1999 йылда вафат булғандар]] [[Категория:26 сентябрҙә вафат булғандар]] 5xgs2qk3esr81dhgma2q42fgfknw7qu 1148116 1148111 2022-08-01T09:16:57Z Akkashka 14326 wikitext text/x-wiki '''Шәмсиев Рим Фәтих улы''' (1927—26.09.1999) — табип, РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы (1967). == Биографияһы == Рим Фәтих улы Шәмсиев Башҡортостан Республикаһының Илеш районы Иҫәнбай ауылында тыуған. [[Башҡорт медицина институты]]н тамамлаған. == Тормош һәм хеҙмәт юлы == 1949 йылдан хәҙерге Краснокама районы Николо-Берёзовка ауыл дауаханаһы хирургы, 1950 йылдан — мөдире; 1966 йылдан Кушнаренко районы дауаханалары табибы, 1973—1991 йылдарҙа Дүртөйлө үҙәк район дауаханаһы невропатологы, психиатры һәм наркологы. Дүртөйлө ҡалаһында вафат булған. == Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре == * [[РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы]] == Иҫкәрмәләр == {{иҫкәрмәләр}} == Һылтанмалар == {{Тышҡы һылтанмалар}} [[Категория:Башҡортостан табиптары]] [[Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған табиптары]] [[Категория:1927 йылда тыуғандар]] [[Категория:Илеш районында тыуғандар]] [[Категория:1999 йылда вафат булғандар]] [[Категория:26 сентябрҙә вафат булғандар]] mh418klpm02m4nu6xd3s0mkux33jsyv 0 184386 1148112 2022-08-01T09:00:29Z Akkashka 14326 "{{Карточка награды |Название = РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы |Изображение = Honoured Doctor of RSFSR sign.jpg |ИзображениеЛента = |Изображение2ст = |ИзображениеЛента2ст = |Изображение3ст = |ИзображениеЛента3ст = |OriginalName = |Страна..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki {{Карточка награды |Название = РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы |Изображение = Honoured Doctor of RSFSR sign.jpg |ИзображениеЛента = |Изображение2ст = |ИзображениеЛента2ст = |Изображение3ст = |ИзображениеЛента3ст = |OriginalName = |Страна = [[СССР]] |Тип = РСФСР-ҙың почётлы званиелары |КомуВручается = табиптарға |ОснованияНаграждения = |Статус = |Параметры = |ДатаУчреждения = [[1940 йыл]]дың [[11 ғинуар]]ы |ПервоеНаграждение = |ПоследнееНаграждение = |Количество = |СтаршаяНаграда = |МладшаяНаграда = |Соответствует = }} '''РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы''' — [[РСФСР-ҙың почётлы званиеһы]]. Присваивалось высокопрофессиональным [[врач]]ам за заслуги в охране [[здоровье|здоровья]] населения, организации и оказании лечебно-профилактической помощи с использованием в практике работы достижений медицинской [[наука|науки]] и [[медицинское оборудование|техники]] и работавшим по специальности 15 и более лет. Установлено указом [[Президиум Верховного Совета РСФСР|Президиума Верховного Совета РСФСР]] [[11 января]] [[1940 год]]а. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған табибы]] * [[:Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған табиптары]] == Һылтанмалар == * {{Из БСЭ|заглавие=Звания почётные}} {{rq|sources|stub}} {{Почётные звания РСФСР}} [[Категория:Заслуженные врачи РСФСР| ]] ogg73s0dcnck34oxi5vabxy1h9yeu1i 1148113 1148112 2022-08-01T09:05:20Z Akkashka 14326 wikitext text/x-wiki {{Карточка награды |Название = РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы |Изображение = Honoured Doctor of RSFSR sign.jpg |ИзображениеЛента = |Изображение2ст = |ИзображениеЛента2ст = |Изображение3ст = |ИзображениеЛента3ст = |OriginalName = |Страна = [[СССР]] |Тип = РСФСР-ҙың почётлы званиелары |КомуВручается = табиптарға |ОснованияНаграждения = |Статус = |Параметры = |ДатаУчреждения = [[1940 йыл]]дың [[11 ғинуар]]ы |ПервоеНаграждение = |ПоследнееНаграждение = |Количество = |СтаршаяНаграда = |МладшаяНаграда = |Соответствует = }} '''РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы''' — РСФСР-ҙың почётлы исеме. Юғары профессиональ табиптарға халыҡтың һаулығын һаҡлауҙағы ҡаҙаныштары, эш практикаһында медицина фәне һәм техника ҡаҙаныштарын файҙаланып, дауалау-профилактика ярҙамын ойоштороуҙа һәм һаулыҡ һаҡлау эшендә күрһәткән хеҙмәттәре, һөнәре буйынса 15 һәм шунан артығыраҡ эшләгәндәре өсөн бирелә. РСФСР Юғары Советы Президиумының 1940 йылдың 11 ғинуарындағы указы менән раҫланған. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған табибы]] * [[:Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған табиптары]] == Һылтанмалар == * {{Из БСЭ|заглавие=Звания почётные}} {{Почётные звания РСФСР}} [[Категория:Заслуженные врачи РСФСР| ]] tmtxg9uh8yqcsuh2lesm9fxb93vy0um 1148114 1148113 2022-08-01T09:06:06Z Akkashka 14326 wikitext text/x-wiki {{Карточка награды |Название = РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы |Изображение = Honoured Doctor of RSFSR sign.jpg |ИзображениеЛента = |Изображение2ст = |ИзображениеЛента2ст = |Изображение3ст = |ИзображениеЛента3ст = |OriginalName = |Страна = [[СССР]] |Тип = РСФСР-ҙың почётлы званиелары |КомуВручается = табиптарға |ОснованияНаграждения = |Статус = |Параметры = |ДатаУчреждения = [[1940 йыл]]дың [[11 ғинуар]]ы |ПервоеНаграждение = |ПоследнееНаграждение = |Количество = |СтаршаяНаграда = |МладшаяНаграда = |Соответствует = }} '''РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы''' — РСФСР-ҙың почётлы исеме. Юғары профессиональ табиптарға халыҡтың һаулығын һаҡлауҙағы ҡаҙаныштары, эш практикаһында медицина фәне һәм техника ҡаҙаныштарын файҙаланып, дауалау-профилактика ярҙамын ойоштороуҙа һәм һаулыҡ һаҡлау эшендә күрһәткән хеҙмәттәре, һөнәре буйынса 15 һәм шунан артығыраҡ эшләгәндәре өсөн бирелә. РСФСР Юғары Советы Президиумының 1940 йылдың 11 ғинуарындағы указы менән раҫланған. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[:Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған табиптары]] == Һылтанмалар == * {{Из БСЭ|заглавие=Звания почётные}} {{Почётные звания РСФСР}} [[Категория:Заслуженные врачи РСФСР| ]] l734tl894z59wggbzncab6mfyilplmy 1148117 1148114 2022-08-01T09:18:15Z З. ӘЙЛЕ 13454 /* Һылтанмалар */ wikitext text/x-wiki {{Карточка награды |Название = РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы |Изображение = Honoured Doctor of RSFSR sign.jpg |ИзображениеЛента = |Изображение2ст = |ИзображениеЛента2ст = |Изображение3ст = |ИзображениеЛента3ст = |OriginalName = |Страна = [[СССР]] |Тип = РСФСР-ҙың почётлы званиелары |КомуВручается = табиптарға |ОснованияНаграждения = |Статус = |Параметры = |ДатаУчреждения = [[1940 йыл]]дың [[11 ғинуар]]ы |ПервоеНаграждение = |ПоследнееНаграждение = |Количество = |СтаршаяНаграда = |МладшаяНаграда = |Соответствует = }} '''РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы''' — РСФСР-ҙың почётлы исеме. Юғары профессиональ табиптарға халыҡтың һаулығын һаҡлауҙағы ҡаҙаныштары, эш практикаһында медицина фәне һәм техника ҡаҙаныштарын файҙаланып, дауалау-профилактика ярҙамын ойоштороуҙа һәм һаулыҡ һаҡлау эшендә күрһәткән хеҙмәттәре, һөнәре буйынса 15 һәм шунан артығыраҡ эшләгәндәре өсөн бирелә. РСФСР Юғары Советы Президиумының 1940 йылдың 11 ғинуарындағы указы менән раҫланған. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[:Категория:РСФСР-ҙың атҡаҙанған табиптары]] == Һылтанмалар == * {{Из БСЭ|заглавие=Звания почётные}} {{РСФСР-ҙың маҡтаулы исемдәре}} 6tgyfhsh2tbwv9najz6n4ye73lhrfs7 0 184387 1148120 2022-08-01T09:31:21Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Ғәйетбаев''' — ир-ат фамилияһы. [[Ғәйетбай (исем)|Ғәйетбай]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәйетбаева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәйетбаев Мөхтәр Бәҙетдин улы]] (1917 йыл — ?) — 112-се Башҡорт кавале..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Ғәйетбаев''' — ир-ат фамилияһы. [[Ғәйетбай (исем)|Ғәйетбай]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәйетбаева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәйетбаев Мөхтәр Бәҙетдин улы]] (1917 йыл — ?) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, * [[Ғәйетбаев Наил Әсхәт улы]] (1948) — шағир, яҙыусы, драматург. --------------- * == Шулай уҡ ҡарағыҙ == [[Ғәйетбай (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} aslmys89rqg0gt1l1ow1lwpjlmp0sgm 1148148 1148120 2022-08-01T10:24:18Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki '''Ғәйетбаев''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Ғәйетбай (исем)|Ғәйетбай]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәйетбаева''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәйетбаев Мөхтәр Бәҙетдин улы]] (1917 йыл — ?) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, * [[Ғәйетбаев Наил Әсхәт улы]] (1948) — шағир, яҙыусы, драматург. --------------- * == Шулай уҡ ҡарағыҙ == [[Ғәйетбай (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 7tvyzl6lrcmy7r2e9wmgkc1k7uaa9r5 0 184388 1148123 2022-08-01T09:33:44Z Рөстәм Нурыев 43 [[Ғәйетбаев]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ғәйетбаев]] 1m10zlorggivow955ehmb120tw7117m 0 184389 1148133 2022-08-01T10:05:18Z Баныу 28584 [[Шәрәфетдинов]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Шәрәфетдинов]] gn0hjos3tdxcpa4vjlfztnpn3s1chj2 0 184390 1148137 2022-08-01T10:12:38Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Ғәйзуллин''' — ир-ат фамилияһы. [[Ғәйзулла (исем)|Ғәйзулла]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәйзуллина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәйзуллин Рәмил Мәүлит улы]] (1961) — музыкант. * Ғәйзуллин Усман Ғә..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Ғәйзуллин''' — ир-ат фамилияһы. [[Ғәйзулла (исем)|Ғәйзулла]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәйзуллина''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәйзуллин Рәмил Мәүлит улы]] (1961) — музыкант. * [[Ғәйзуллин Усман Ғәйзулла улы]] (1915—1943) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. --------------- * == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Ғәйзулла (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} jbhgs0trt13n2wapovl0majm70wldfz 1148147 1148137 2022-08-01T10:23:48Z Рөстәм Нурыев 43 wikitext text/x-wiki '''Ғәйзуллин''' — башҡортир-ат фамилияһы. [[Ғәйзулла (исем)|Ғәйзулла]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәйзуллина''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәйзуллин Рәмил Мәүлит улы]] (1961) — музыкант. * [[Ғәйзуллин Усман Ғәйзулла улы]] (1915—1943) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры. --------------- * == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Ғәйзулла (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} eb5zoyeo3880j021c0q5jv2qf8d66kt 0 184391 1148140 2022-08-01T10:14:27Z Рөстәм Нурыев 43 [[Ғәйзуллин]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ғәйзуллин]] cx4wk6fh3l290m7735q9u8afrnvqh10 0 184392 1148141 2022-08-01T10:21:01Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Ғәйнанов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Ғайнан (исем)|Ғәйнан]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәйнанова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәйнанов Дамир Әхнәф улы]] (1956) — ғалим-иҡтисадсы. * Ғәйн..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Ғәйнанов''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Ғайнан (исем)|Ғәйнан]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәйнанова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәйнанов Дамир Әхнәф улы]] (1956) — ғалим-иҡтисадсы. * [[Ғәйнанов Риф Фәтҡелбаян улы]] (1958—2009) — спортсы, тренер. --------------- * [[Ғәйнанова Мөнирә Ғәтиәт ҡыҙы]] (1927—2012) — малсылыҡ тармағы алдынғыһы, һауынсы. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Ғайнан (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} bvwk630aetqotxtqocwx87hohtm7c6s 0 184393 1148146 2022-08-01T10:23:18Z Рөстәм Нурыев 43 [[Ғәйнанов]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ғәйнанов]] h5kd5fb587gn62k5aj7vnswkr78lnxz 0 184394 1148149 2022-08-01T10:35:54Z Баныу 28584 "'''Арғынбаев''' — ир-ат фамилияһы. Арғынбай исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Мәғәнәһе: арғын — ҡырағай ат, боронғо ырыу исеме. Топоним булып та ҡулланыла. '''Арғынбаева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * Арғын..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Арғынбаев''' — ир-ат фамилияһы. Арғынбай исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Мәғәнәһе: арғын — ҡырағай ат, боронғо ырыу исеме. Топоним булып та ҡулланыла. '''Арғынбаева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Арғынбаев Ғәбит Бикмөхәмәт улы]] --------------- * [[Арғынбаева Светлана Роберт ҡыҙы]] == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Арғынбай (исем)]] * [[Арғынбай йырыны (Туҡ ҡушылдығы)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 1cc166wzytyx5zo6zox0bhm8tqgp1q8 1148150 1148149 2022-08-01T10:38:56Z Баныу 28584 /* Фамилия */ wikitext text/x-wiki '''Арғынбаев''' — ир-ат фамилияһы. Арғынбай исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Мәғәнәһе: арғын — ҡырағай ат, боронғо ырыу исеме. Топоним булып та ҡулланыла. '''Арғынбаева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Арғынбаев Ғәбит Бикмөхәмәт улы]] — атаҡлы башҡорт сәсәне. --------------- * [[Арғынбаева Светлана Роберт ҡыҙы]] — йыр]сы (меццо сопрано), [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]] солисы. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2003). == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Арғынбай (исем)]] * [[Арғынбай йырыны (Туҡ ҡушылдығы)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} gcbjbmarfm5yhcb0nl9snnxed57pir1 1148151 1148150 2022-08-01T10:39:14Z Баныу 28584 /* Фамилия */ wikitext text/x-wiki '''Арғынбаев''' — ир-ат фамилияһы. Арғынбай исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Мәғәнәһе: арғын — ҡырағай ат, боронғо ырыу исеме. Топоним булып та ҡулланыла. '''Арғынбаева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Арғынбаев Ғәбит Бикмөхәмәт улы]] — атаҡлы башҡорт сәсәне. --------------- * [[Арғынбаева Светлана Роберт ҡыҙы]] — йырсы (меццо сопрано), [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]] солисы. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]] (2003). == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Арғынбай (исем)]] * [[Арғынбай йырыны (Туҡ ҡушылдығы)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 0pc3626fwfp90wercx8du9nx0kjpfoa 1148155 1148151 2022-08-01T10:48:30Z Баныу 28584 wikitext text/x-wiki '''Арғынбаев''' — ир-ат фамилияһы. Арғынбай исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. Мәғәнәһе: арғын — ҡырағай ат, боронғо ырыу исеме. Топоним булып та ҡулланыла. '''Арғынбаева''' — ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Арғынбаев Ғәбит Бикмөхәмәт улы]] ([[Ғәбит Арғынбаев]]) — атаҡлы башҡорт сәсәне. --------------- * [[Арғынбаева Светлана Роберт ҡыҙы]] — йырсы (меццо сопрано), [[Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры]] солисы. [[Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы]]. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Арғынбай (исем)]] * [[Арғынбай йырыны (Туҡ ҡушылдығы)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} cb70s7s2n99zdbcx3yuwhjgffgtv0ci 0 184395 1148153 2022-08-01T10:45:52Z Баныу 28584 [[Арғынбаев]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Арғынбаев]] 69snmtv20g428i5q0d0iz581y9l39s0 0 184396 1148160 2022-08-01T11:05:55Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Ғәскәров''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. '''Ғәскәрова ''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәскәров Айрат Рафиҡ улы]] (1963) — иҡтисадсы, банкир, * [[Ғәскәров Фәйзи Әҙһәм улы]] (1912—1984) — башҡорт бейеүсеһе, хореограф һәм балетмейстер. -------..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Ғәскәров''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. '''Ғәскәрова ''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәскәров Айрат Рафиҡ улы]] (1963) — иҡтисадсы, банкир, * [[Ғәскәров Фәйзи Әҙһәм улы]] (1912—1984) — башҡорт бейеүсеһе, хореограф һәм балетмейстер. --------------- * == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Фәйзи Ғәскәров исемендәге халыҡ бейеүҙәре ансамбле]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} rkzxpl0ppsl293e7p10j62ibsgfmjy7 0 184397 1148165 2022-08-01T11:10:43Z Рөстәм Нурыев 43 [[Ғәсҡәров]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ғәсҡәров]] kluim14wlz9dialeeta5xlo9ogg27v9 1148166 1148165 2022-08-01T11:11:16Z Рөстәм Нурыев 43 Перенаправление изменено с [[Ғәсҡәров]] на [[Ғәскәров]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ғәскәров]] d0wwvhfz4pbp9wuskc2mwkp0i5i490n 1148167 1148166 2022-08-01T11:11:33Z Рөстәм Нурыев 43 Рөстәм Нурыев [[Ғәсҡәрова]] битенең исемен йүнәлтеү ҡуймайынса үҙгәртте. Яңы исеме: [[Ғәскәрова]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ғәскәров]] d0wwvhfz4pbp9wuskc2mwkp0i5i490n 0 184398 1148168 2022-08-01T11:24:22Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Ғәҙелшин''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Ғәҙелша (исем)|Ғәҙелша]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәҙелшин''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәҙелшин Кәшфелғилем Фәйруша улы]] (1918—2017) — режиссёр...." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Ғәҙелшин''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Ғәҙелша (исем)|Ғәҙелша]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғәҙелшин''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғәҙелшин Кәшфелғилем Фәйруша улы]] (1918—2017) — режиссёр. * [[Ғәҙелшин Рөстәм Рәшит улы]] (1955—2016) — математик. * [[Ғәҙелшин Хәмит Ғабдулла улы]] (1923—2000) — хәрби хеҙмәткәр. Советтар Союзы Геройы. * [[Ғәҙелшин Шәрифйән Хәйбрахман улы]] (1921—2012) — педагог, дәүләт эшмәкәре, партия һәм совет етәксеһе. * [[Ғәҙелшин Әбделғәлләм]] (1782—?) — хәрби эшмәкәр. --------------- * [[Ғәҙелшина Мөнирә Зәкир ҡыҙы]] (1954—2015) — уҡытыусы, == Шулай уҡ ҡарағыҙ == [[Ғәҙелша (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} k5briqf21zhmjdo989c1exe99s8k8n6 0 184399 1148169 2022-08-01T11:24:57Z Рөстәм Нурыев 43 [[Әбделғәлләм Ғәҙелшин]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Әбделғәлләм Ғәҙелшин]] rbegsoj2e5fph40n69x8dskj3flf4ft 0 184400 1148176 2022-08-01T11:27:52Z Рөстәм Нурыев 43 [[Ғәҙелшин]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ғәҙелшин]] jyn7fgaejc83nfs6q9andi2he2tz3ch 0 184401 1148177 2022-08-01T11:33:41Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Ғөзәйеров''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Ғөзәйер (исем)|Ғөзәйер]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғөзәйерова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғөзәйеров Морат Баҡый улы]] (1950) — ғалим-инженер-эле..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Ғөзәйеров''' — башҡорт ир-ат фамилияһы. [[Ғөзәйер (исем)|Ғөзәйер]] исеменән барлыҡҡа килгән. Башҡа төрки халыҡтарҙа ла ҡулланыла. '''Ғөзәйерова''' — башҡорт ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Ғөзәйеров Морат Баҡый улы]] (1950) — ғалим-инженер-электромеханик, юғары мәктәп һәм йәмәғәт эшмәкәре. * [[Ғөзәйеров Ғарифулла Вәли улы]] (1911—1991) — журналист. --------------- * [[Ғөзәйерова Земфира Зәки ҡыҙы]] (1948) — ветеран—педагог. * [[Ғөзәйерова Ғәҙәнбаныу Ғәббәс ҡыҙы]] (1939) — хеҙмәт ветераны. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Ғөзәйер (исем)]] {{Фамилиялаштар исемлеге}} 3e7423qq2b7b5xkos6tnrdigpddcd5k 0 184402 1148180 2022-08-01T11:35:55Z Рөстәм Нурыев 43 [[Ғөзәйеров]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ғөзәйеров]] 8zzv1yh4kjwwgcss5ht7iraluiv1hdp 0 184403 1148181 2022-08-01T11:40:39Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Горбушин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Горбушина''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * --------------- * Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы (1923) — тегенсе, Социалистик Хеҙмәт Геройы. * Горбушина Светлана Николаевна (1952) — педагог, юғары мәктәп уҡыт..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Горбушин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Горбушина''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * --------------- * Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы (1923) — тегенсе, Социалистик Хеҙмәт Геройы. * Горбушина Светлана Николаевна (1952) — педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} riymdavxs7tzs1nauqrha9hpjrub4xm 1148182 1148181 2022-08-01T11:41:02Z Рөстәм Нурыев 43 /* Фамилия */ wikitext text/x-wiki '''Горбушин''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. '''Горбушина''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * --------------- * [[Горбушина Нәфисә Муллайән ҡыҙы]] (1923) — тегенсе, Социалистик Хеҙмәт Геройы. * [[Горбушина Светлана Николаевна]] (1952) — педагог, юғары мәктәп уҡытыусыһы. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == {{Фамилиялаштар исемлеге}} 7mec1oz8mmya31f105xjxi3eba342mh 0 184404 1148184 2022-08-01T11:41:57Z Рөстәм Нурыев 43 [[Горбушин]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Горбушин]] b6n718dyy280ci4acex0v2eadk1pvn8 0 184405 1148186 2022-08-01T11:47:56Z Рөстәм Нурыев 43 "'''Горбунов''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Топоним булып та ҡулланыла. '''Горбунова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Горбунов Василий Владимирович]] (1914—1983) — совет эрзә яҙыусыһы, әҙәбиәт белгесе, тәнҡитсе һәм педагог. * Горбунов Игорь А..." исемле яңы бит булдырылған wikitext text/x-wiki '''Горбунов''' — урыҫ ир-ат фамилияһы. Топоним булып та ҡулланыла. '''Горбунова''' — урыҫ ҡатын-ҡыҙ фамилияһы. == Фамилия == * [[Горбунов Василий Владимирович]] (1914—1983) — совет эрзә яҙыусыһы, әҙәбиәт белгесе, тәнҡитсе һәм педагог. * [[Горбунов Игорь Алексеевич]] (1941) — совет дәүләт һәм партия эшмәкәре. --------------- * [[Горбунова Валентина Юрьевна]] (1947) — генетик. == Шулай уҡ ҡарағыҙ == * [[Горбунова (йылға)]] — Рәсәйҙәге йылға. {{Фамилиялаштар исемлеге}} cfrkais5ub91tdu3270yi7m2vr56nel 0 184406 1148191 2022-08-01T11:50:09Z Рөстәм Нурыев 43 [[Горбунов]] битенә йүнәлтелгән wikitext text/x-wiki #перенаправление [[Горбунов]] btng567t2vreocdq4g9bs4txrcne14f